diff options
| -rw-r--r-- | .gitattributes | 4 | ||||
| -rw-r--r-- | LICENSE.txt | 11 | ||||
| -rw-r--r-- | README.md | 2 | ||||
| -rw-r--r-- | old/50732-0.txt | 5256 | ||||
| -rw-r--r-- | old/50732-0.zip | bin | 130859 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/50732-h.zip | bin | 228937 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/50732-h/50732-h.htm | 5998 | ||||
| -rw-r--r-- | old/50732-h/images/cover.jpg | bin | 107782 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/old-2024-12-19/50732-0.txt | 4874 | ||||
| -rw-r--r-- | old/old-2024-12-19/50732-h/50732-h.htm | 5536 | ||||
| -rw-r--r-- | old/old-2024-12-19/50732-h/images/cover.jpg | bin | 107782 -> 0 bytes |
11 files changed, 17 insertions, 21664 deletions
diff --git a/.gitattributes b/.gitattributes new file mode 100644 index 0000000..d7b82bc --- /dev/null +++ b/.gitattributes @@ -0,0 +1,4 @@ +*.txt text eol=lf +*.htm text eol=lf +*.html text eol=lf +*.md text eol=lf diff --git a/LICENSE.txt b/LICENSE.txt new file mode 100644 index 0000000..6312041 --- /dev/null +++ b/LICENSE.txt @@ -0,0 +1,11 @@ +This eBook, including all associated images, markup, improvements, +metadata, and any other content or labor, has been confirmed to be +in the PUBLIC DOMAIN IN THE UNITED STATES. + +Procedures for determining public domain status are described in +the "Copyright How-To" at https://www.gutenberg.org. + +No investigation has been made concerning possible copyrights in +jurisdictions other than the United States. Anyone seeking to utilize +this eBook outside of the United States should confirm copyright +status under the laws that apply to them. diff --git a/README.md b/README.md new file mode 100644 index 0000000..c112903 --- /dev/null +++ b/README.md @@ -0,0 +1,2 @@ +Project Gutenberg (https://www.gutenberg.org) public repository for +eBook #50732 (https://www.gutenberg.org/ebooks/50732) diff --git a/old/50732-0.txt b/old/50732-0.txt deleted file mode 100644 index ef429aa..0000000 --- a/old/50732-0.txt +++ /dev/null @@ -1,5256 +0,0 @@ -The Project Gutenberg eBook of Rebilius Cruso, by Daniel Defoe - -This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and -most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions -whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms -of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at -www.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you -will have to check the laws of the country where you are located before -using this eBook. - -Title: Rebilius Cruso - Robinson Crusoe, in Latin; a book to lighten tedium to a learners - -Author: Daniel Defoe - -Translator: Francis William Newman - -Release Date: December 20, 2015 [eBook #50732] -[Most recently updated: June 18, 2023] - -Language: Latin - -Produced by: Mark C. Orton and the Online Distributed Proofreading Team - -Note: an alternate version [70468] with revised spelling and macrons is -available on Project Gutenberg. This version should be considered the -original version of the work with version 70468 being a derivative of -it. - -*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK REBILIUS CRUSO *** - - - - - REBILIUS CRUSO: - - ROBINSON CRUSOE, IN LATIN; - A BOOK TO LIGHTEN TEDIUM - TO A LEARNER. - - BY - FRANCIS WILLIAM NEWMAN, - EMERITUS PROFESSOR OF LATIN IN UNIVERSITY COLLEGE, LONDON; - HONORARY FELLOW OF WORCESTER COLLEGE, OXFORD. - - LONDON: - TRÜBNER & CO., 57 & 59, LUDGATE HILL. - M.DCCC.LXXXIV. - - NOTTINGHAM: - PRINTED BY STEVENSON, BAILEY, AND SMITH, - LISTER GATE. - - - - -PREFACE. - - -This book was composed when the writer was a Professor of Latin, as -part of a larger scheme. He has long been convinced that the mode of -teaching Latin has become less and less effective in proportion as it -has been made more and more scientific. The effort has been general to -confine the pupil to the most elaborate styles and the most approved -classics, and the exercise of memory has been superseded by minute -accuracy in the study of very limited pieces. In the natural mode we -have enormous endless repetition and much learning of the names of -things. We begin with short sentences and a very limited number of -verbs; and we learn with the least possible number of _rules_. If -we could talk in Latin, that would be of all best; but as we cannot -get exercise in talking it for practical needs, no teacher can hope -to gain adequate readiness and facility: or if a few might, yet this -could not be counted on in any general system. It has long been my -conviction that we ought to seek to learn a language _first_, and study -its characteristic literature _afterward_. Greek and Latin literature -plunge us into numerous difficulties all at once, inasmuch as their -politics, their history, their geography and their religion are all -strange to the young student. To take difficulties one by one is -obvious wisdom; and with a view to this I elaborately maintained in an -article of the _Museum_ (No. iv., Jan., 1862, Edinburgh) that we ought -to teach by _modern_ Latin. As parts of such a system I have executed -and published a Latin “Hiawatha,” and Latin Verse Translations of many -small pieces of English poetry. If I could write Latin conversations -_that would interest learners_, I should gladly have undertaken this: -but when I tried, I could not invent matter that seemed interesting -enough. This indeed is my objection to Erasmus’s “Colloquies,” which -also are not easy enough in idiom to satisfy me. This “Robinson Crusoe” -I thought I could make very interesting, and it includes a far greater -variety of vocabulary than can be obtained from any of our received -classics of the same length. I hope also the style is easy. - -I surely need not apologize for taking only the general idea from -Defoe. His tale is far too diffuse, too full of moralizing and with too -little variety. He was very ignorant of the Botany and Zoology of the -tropics, and when his tale is faithfully abridged, its impossibilities -become too glaring. The Arabic “Robinson Crusoe” published by the -Church Missionary Society cuts down Defoe’s story unmercifully. - -I am indebted to my former colleague, the late Professor T. Hewitt -Key, for the translation of Robinson into the name Rebilius. He also -approved of Ignipulta for _a gun_, not as strictly grammatical, but -as good enough to pass with Latins who were familiar with the word -Catapulta. From him also I adopted Cannones, for _cannons_, and Pistola -_a pistol_. The word Canna, a cane (or hollow tube) seems to be the -root of Cann̄on, a _tube_ or _cannon_, in Spanish, whence the American -can̄on for a tunnel, or larger tube. - -After I had executed my own Rebilius (finally completed in 1861), I -learned that a Frenchman, Goffaux, had published a “Robinson Crusoe” -in Latin and French. On discovering this, I stopped the printing which -I had begun, and after some delay succeeded in getting the book. But -on perusing it I found his principles of remodelling the tale to -be fundamentally the opposite of mine, concerning which I need not -enlarge. I like his Latin, yet do not think his book supersedes mine. -But if teachers can practically use his with advantage, I shall be well -satisfied. - -I wish here to renew my protest, that no accuracy of reading small -portions of Latin will ever be so effective as extensive reading; and -to make extensive reading possible to the many, the style ought to be -very easy and the matter attractive. To enable us to talk, we ought -to have a vocabulary that includes all familiar objects,--which the -Classics of our schools cannot give us. Terence, though somewhat too -difficult, would have great excellencies for the learner; but the -substance of his plays is low, and eminently unedifying. - -In the near future, _some_ universal tongue will be sought for by the -educated. If Latin be still learned in England, France, Italy, Germany, -Hungary, Spain, this is still, as three centuries ago, the best for all -Christendom. But perhaps even Latin will be beaten out of the schools. - -It may be well to remark, that inasmuch as the grave accent has been -very widely used in school books as indicative of _an adverb_, I -adopt the mark in this sense; and think it no objection to say that -the Latins never so used it. Neither had they our stops. We do not -pretend to follow their writing in detail. We usefully distinguish the -vowels u i from the consonants v j; they did not. What should we gain, -by writing the Iliad as its author wrote it? So too, I think it well -occasionally to add long or short marks, as ēgēre ĕgēre ēgĕre, vēnēre -vĕnĕre, lătēre lătĕre lātere, to obviate ambiguity. Nay I write fluctûs -for gen. sing., fluctūs for plural, but fluctus for nomin. sing. -When _et_ means _both_ or _even_, I set an acute accent over it, not -doubting that it then received some emphasis. - -I also borrow from the marks used in Hebrew an _under_-parenthesis -for coupling words that are in grammatical union. This mark is often -very effective in explaining the structure of complicated Greek -sentences. - - - - -CONTENTS. - - - CHAPTER I. - - 1 Robinson’s parentage. 2 His first adventures. 3 His - slavetrading voyage. 4 The shipwreck. 5 They take to the - boat. 6 It is swamped. 7 His narrow escape. 8 His forlorn - position. 9 He sleeps in a tree. 10 His mental struggles. - 11 The dog and long boat. 12 He swims to the ship. 13 Its - condition. The skiff. 14 He makes a raft. 15 He loads it, - first with food; 16 next, with other necessaries. 17 He - tows off the raft by the skiff. 18 Favouring weather. 19 - It is all but wrecked. 20 He sleeps again in a tree. 21 - His first supper. 22 He fastens the raft; 23 and visits - the long boat. 24 Second visit to the ship. 25 He plans a - raft on water-tight empty boxes. 26 He carries off a few - costly articles in the skiff; 27 and tows off whatever will - float. 28 He lands his train at the nearest point; 29 and - explores a natural harbour. 30 His dog-and-cat meat. 31 He - ascertains that he is in an island. 32 Its character. 33 - His precaution against panthers. 34 He puts his first raft - in safety. 35 Third visit to the ship. 36 He brings away - his new raft. 37 Second expedition the same day. - - CHAPTER II. - - 38 In future, he will write less minutely. 39 Weather - changes. 40 He goes on foot to his harbor. 41 Its cliffs - and caverns. 42 He bathes. 43 Sport and affection of the - dog. 44 Robinson ascends to the table land. 45 Shoots a - she-antelope and wounds a kid. 46, 7 How he deals with his - booty. 48 His mental agitations. 49 His ledger of things - good and bad. 50 How he is soothed. 51 He conciliates dog - and cat to the kid. 52 Thirteen days’ work. 53 Why the ship - had so much ammunition. 54 His search for certain articles. - 55 He finds iron tools; 56 and baskets of dry beans; 57 and - a portion of the plaid dresses. 58 He heightens his skiff. - 59 His device for the long boat. 60 He saves it into his - harbor. 61 Last visit to the ship. 62 His raft is wrecked. - 63 The ship vanishes. - - CHAPTER III. - - 64 His state of feeling. 65 His affection to tame animals. - 66 His cooking of the beans. 67 Recovery of articles from - his wrecked raft. 68 Details concerning the caverns. 69 - Smoothness of their floor. 70 Solidity of their roofs. 71 - Their screen of cactuses. 72 His bedroom and larder. 73 - His manifold embarrassments. 74 He discovers a pure rill - at hand; 75 and a natural dock for the boat. 76 He hedges - in a spot in the valley. 77 He transports certain things - to the caverns. 78 Numerous gay-hued birds. 79 Abundant - vegetation. 80 Kindling materials. 81 Tropical products. 82 - The creek ends in a land stream. 83 Natural fruit gardens. - 84 He clings to the seaside. 86 He recovers the computation - of time, and resumes his nautical mathematics. 87 How he - had learned. 88 His register of lunar months. - - CHAPTER IV. - - 89 How he had learned carpentry. 90 He makes a little - sledge. 91 He arranges his caverns. 92 His fear of wild - beasts. 93 He adapts the ship ladder to a new use. 94 - Digs a hole under his window. 95 He now feels safe. 96 On - mining. 97 On his familiarity with gunpowder. 98 Removes to - the caverns. 99 His encounter with a female antelope. 100 - His two new young ones. 101 Absence of men on the island. - 102 He amasses fodder and improves two cliff paths. 103 - He discovers a palm grove eastward; 104 and a forest glen - aloft to N.W. 105 How he brings down fuel and timber. 106 - Climate of his island. 107 He rows round to the palm grove. - 108 He cuts a young tree for boat oars. - - CHAPTER V. - - 109 He arranges his armory. 110 His other apartments. 111 - His laundry operations. 112 Treatment of his skin and hair. - 113 Distress from cold. 114 His leathern tippet. 115 His - mat for the back. 116 Defence for head and cheeks in heat. - 117 He shapes his new oars. 118 Exercises his boat in - harbor. 119 From his skiff he sees a lofty mountain. 120 - How he cooks waterfowl. 121 How he gets tame pigeons. 122 - His toil in carrying. 123 His spirits suddenly fail. 124 - His religious agitation. 125 His tackle to catch a rabbit. - 126 He catches two. 126* He plaits new shoes. - - CHAPTER VI. - - 127 He explores the high mountain. 128 Panorama from the - summit. 129 The mainland is on the south. 130 He discovers - vine plants, and brings home citrons and lemons half-ripe. - 131 He returns by an easy and natural road. 132 Joy makes - him liberal. 133 Threefold character of the island. 134, - 5 He explores the hill west of the creek. 136 He catches - a parrot. 137 He makes a rabbit-hutch. 138 He reads of - elephant catching. 139 He plans to catch a fully-grown - antelope alive. 140-2 The battle and victory. 143 He - catches a female alive, and two kids. 144 Steady morning - rains. North of the palm grove, he surveys eastward more of - the coast; 145 with tortoises on wide sands. 146 Why he has - no palms in his harbor. 147 Sport of the dog with the kids. - 148 Their swiftness. 149 Description of the antelopes. 150 - He trains them to the little sledge; his harness. 151 His - dog learns to watch the flock. 152 He trains them to his - whistle. 153 His schemes for food. 154 His fishing. 155 His - weir-net. 156. He moralizes on his own character. - - CHAPTER VII. - - 157 His dressing of fish. 158 His unleavened bannocks. - 159 His home garden. 160 His argumentation with himself. - 161, 2 How he is affected by his mother’s birthday. 163 - His funeral feast. 164 He finishes it in the glen. 165, 6 - The parrot’s talk. 167-9 He brings home a tortoise. 170 - The hull of the ship is cast up. 171 He ventures upon it - within the reef. 172 An ague seizes him. 173 His dread - of darkness; he drinks, first lemonade; 174 afterwards, - Cinchona. 175 He gets oil and eggs from the tortoise. 176 - He makes lampwicks. 177 The weather clears. 178 Birth of - new kittens. 179 Other new broods. 180-2 Development of his - religious sentiment. 183 The Popish Prayer-book. 184 The - lessons which he now learnt. - - CHAPTER VIII. - - 185 He saws down the horns of the male antelope. 186 Use of - the horns. 187 He makes a drill, 188 with a bow, 189 and - guide; 190 also a larger sledge. 191 Deficiency of leather. - 192 How he makes fine ropes. 193 His small bridge. 194 - His beach road. 195 New kids. 196 Contrivance for picking - cocoa nuts. 197 Experiments on leaves, pith and bark. - 198, 9 Migration of his flock. 200 He sleeps in a hammock - under the sky. 201 He makes the rush mat for his back. - 202 His dress in the heat. 203 His preparation of a yam - garden. 204 His siesta. 205 His raisins. 206 New products - of the soil. 207 Turpentine or Resin. 208 Midday with the - dog. 209-11 More fruits. 212 Unsuccessful expedition in - the long boat. 213 He cannot return against the wind; 214 - his distress. 215 The parrot comes to comfort him. 216 He - trudges home, leaving the boat. 217 He fixes the latitude; - 218 plants his kitchen garden. 219 Adds to his stores of - food. 220 Insufficiency of his store-chests. 221 His first - attempt at pottery. 222 He builds a furnace. 223 Makes huge - square jars of coarse pottery. 224 He sets up a target for - practice. 225 His preserving of fruit. 226 His recovery of - glass beads. - - CHAPTER IX. - - 227 Two boats of black savages arrive. 228 He arms; 229 - goes forth and views a cannibal feast. 230 A captive - escapes. 231 Robinson shoots one pursuer dead and wounds - another; 232 but saves the life of the latter. 233 Binds - up his wound. 234 Ascertains that the two boats have - departed. 235 He brings the fugitive to his caverns. 236 - Returns to bury the dead; 237 and bring home the wounded - man. 238 He tries the temper of the fugitive. 239 His - deliberation and assumed majesty. 240 His careful treatment - of the fugitive (Elapsus). 241 He astonishes both men with - his pistols,--also Elapsus with telescope and watch. 242 - He pours away nearly all the brandy and rum. 243 Elapsus - makes good sandals for Robinson. 244 Robinson gives him - a handsome plaid; 245 also cloaks to both. 246 He takes - Elapsus to the scene of the murderous feast. 247 Elapsus - reveals the virtues of trees and shrubs, 248 and talks of - Indian poultry. 249, 250 Various palms and their uses. - 251 Thoughts about the long boat. 252 Convalescence of - Secutor. 253 Elapsus devises a royal badge for Robinson. - 254 Robinson accepts it; 255 and gives a secondary badge - to Elapsus. 256 Description of the two men. 257 Elapsus - is curious about work in iron. 258 Skill of both men in - wattling and plaiting. 259 Skill of Secutor in cookery; - his making of tea. 260 Why Robinson resolves to show no - distrust. 261 He teaches both the sword-exercise. 262 Armor - used in it. 263 Secutor makes new arrows. 264 Robinson - plans a cross-bow. 265 The men execute it. - - CHAPTER X. - - 266 Expedition to fetch the boat. 267 Mending of the - sails. 268 It tacks well. 269 Elapsus pronounces it, _Not - yet good_. 270 Secutor enlarges the kitchen garden. 271 - Their sport in swimming. 272 Trial of soap-making. 273 - Secutor as groom and gardener. 274 Reliefs for the men’s - toil. 275, 6 Elapsus works bulwarks and flaps (outriggers) - for the boat. 277 Robinson studies how to fulfil his - demands of ironwork. 278 With Elapsus he makes a longer - excursion on the hills. 279 Gets a view of the ridges and - under cliff on the north-east. 280 The three work together - at the smithy. 281 The parrot is killed by a falcon. How - Elapsus comforts Robinson. 282 Diligent work during the - rains. 283 Secutor’s enmity to the rabbits. 284 Robinson’s - literary occupation. 285 His talk with them during their - work. 286 They present him with a royal dress. 287 They - try the new rig of the boat. 288 Petition of the two men - concerning wives. 289 Robinson’s anxieties. 290 His first - question. 291 Their further suggestions. 292 His fresh - objections. 293 He insists on first surveying the coast. - - CHAPTER XI. - - 294 Their new manufactures. 295 Robinson plays the - hydrographer. 296 Elapsus finds the rice plant. 297 They - survey the west coast. 298 Difficulty about currents. 299 - Problem of the flock, solved by Elapsus. 300 They agree - to hew new oars. 301 Robinson claims better missiles. 302 - Their reply reproves him. 303 Their activity. 304 They - carry home the fruit crop. 305, 6 Some account of their own - country. 307 Calculations of Elapsus. 308 Secutor’s account - of the late war. 309 Why neither tribe comes to the island. - 310 Robinson promises to sail within four days. 311 Energy - of Secutor. 312 Zoology of the mainland. 313 Robinson’s - final preparations. 314 Fate of the tame rabbits. 315 The - three put to sea at evening; 316 and at dawn see land. 317 - The two men resume their true names. 318 Reception by the - populace. 319 The shooting match. 320 Sister of Gelavi; 321 - also his bride. 322 Robinson consents to everything. 323 - They are towed out with honor. 324 The return voyage. 325 - They land at the Garden-port. 326 What of the flock? - - CHAPTER XII. - - 327 Nuptial preparations. 328 Indian Poultry. 329 Pranks of - thieves. 330 Nuptial ceremonies. 331 Speech of Robinson. - 332 Services of Upis and Calefus; 333 also of Pachus. Skill - of Totopil in snares. 334 Functions of Robinson. 335 New - Pottery and store closet. 336 Sago, Wax, Oil, Sugar. 337 - Pachus and Calefus undertake rice. 338 Apartments. 339 - New cares of Robinson. 340 Retrospect of his slavery. 341 - His rest on Sunday. 342 His Sunday School. 343 His pupil - teachers. 344 Materials for paper. 345 Religious talk with - Gelavi. 346 Pachus makes needles. 347 New ideas of Gelavi. - 348 Robinson seeks explanation. 349 Gelavi cannot satisfy - him. 350 Pachus finds a stream of copper. 351 Three persons - are driven on shore in a boat. 352 Policy of Robinson. 353 - Perplexing comment of Gelavi. 354 The strangers depart. 355 - Anxieties of Robinson. 356 New arrivals. 357 Robinson’s - suspicions. 358 of Gelavi and Fenis. 359 Fenis’s defence. - 360 Robinson recovers himself. 361 His promises to Cortops. - 365 Supplementary conditions. - - CHAPTER XIII. - - 366 Robinson’s zeal for his own language. 367 Gelavi - opposes. 368, 9 The discussion. 370 Robinson reluctantly - yields. 371 He aids Gelavi in new alphabet. 372 He trains - his own family to firearms. 373 Refuses to tell how to - make gunpowder. 374 Pachus and Robinson sleep in hammocks. - 375 Guns of distress. 376 Robinson sends to Cortops for - rowers, 377 and boards the ship. 378 The rowers tow it off - the sandbank. 379 Robinson guides them to the creek. 380 - He promises a new mast, 381 and food. 382 The captain’s - story. 383 He asks the longitude, 384 and promises to carry - Robinson to England. 385 Robinson orders food, 386 and - shoots three wild antelopes, 387 and a pelican. 388 Cortops - gives rice liberally. 389 The captain visits the caverns, - 390 and accepts _one_ dead antelope. 391 Gifts to Cortops - and the rowers. 392 On the new mast. 393 Robinson and two - men cut it. 394 Robinson visits Cortops by appointment. 395 - Secret interview and compact. 396 It is revealed to Pachus - and Gelavi. 397 Robinson abdicates in favor of Cortops. 398 - Cortops adopts Gelavi as son and successor. - - CHAPTER XIV. - - 399 Dispatch of business. 400 Royal gifts of Robinson to - Cortops. 401 Sudden loss of Robinson’s skiff by Upis. 402 - Yards are wanting to the mast. 403 Robinson undertakes to - be ship-carpenter; 404 and buys many wares of the captain - as presents to Cortops, Pachus and Calefus. 405 Great - farewell on the Sunday; 406 and solemn advice to Gelavi. - 407 Final arrangements in the ship. 408 Last gifts of - Robinson. 409 The ship is wind-bound. 410 Robinson’s story - of himself. 411 How he escaped from the Moors to Brazil. - 412 Received funds from England. 413 Became familiar - with his employer’s sons; 414 was invited to join in - partnership. 415 Easy liberality of the Brazilians. 416 - European considerations. 417 Robinson becomes a partner. - 418 Fertility of the country. 419 Nature and management of - his estates. 420 Occupation of three years. 421 His _ennui_ - in the fourth. 422 New overtures of his partner. 423-430 - Robinson consents, after faint resistance. 431-3 His voyage - and shipwreck. 434 The weather changes. 435 They are towed - off. 436 The boats and Gelavi depart. 437 They fall in with - a ship bound for England. 438 Robinson sends a letter by - it. 439 He reaches Jamaica. 440 Arranges business at Brazil - by letters--and without further events, regains his English - home. - - - - -ERRATA. - - -Transcriber’s Note: the errata have been corrected as part of the -process of producing this e-text. - - Section 8, line 6--_for_ rersus _read_ rursus. - ” 12, ” 14--_for_ protulentam _read_ potulentam. - ” 35, ” 15--_for_ facilime _read_ facillime. - ” 59, ” 12--_for_ hue _read_ huc. - ” 65, ” 12--_for_ compertum _read_ compertam. - ” 66, ” 6--_for_ panxillulum _read_ pauxillulum. - ” 70, ” 3--_for_ tălis _read_ talĭs. - ” 91, ” 4--_for_ qualicumque _read_ qualicunque. - ” 103, ” 8--_for_ explorari _read_ explorare. - ” 216, ” 2--_for_ incedentem _read_ incedens. - ” 291, ” 4--_for_ Secutorum _read_ Secutorem. - - - - -ROBINSON CRUSOE. - -REBILII CRUSONIS ANNALES. - - - - -CAPUT PRIMUM. - - -1. Natus sum ego Eboraci, ex bonâ familiâ, sed peregrinâ: quippe pater -meus Germanus fuit e Bremâ, ubi appellabatur Kreutznaer. Ceterùm per -mercaturam dives factus, Eboraci consedit, unde recepit in connubium -matrem meam. Ex hujus agnatis praenomen mihi Rebilius, ex patre nomen -Kreutznaer inditum est. Sed vulgus hominum, facili corruptelâ, Crusonem -me Rebilium appellabat. Tertius eram filius familiae. Frater maximus, -tribunus militum, cum Hispanis praelio congressus, ad Dunquercam -occubuit. Frater proximus, sicut ego quoque postea, incertum quomodo, -evanuit. Me quidem pater, diligenter institutum, juris legumque studiis -destinabat: sed, fatali quodam motu, nihil mihi arridebat, nisi ut mari -oberrarem. - -2. Primâ in juventâ clam patrem évasi nauta. Cursu mox felici cum -magistro navis humanissimo ad Guineam Africae navigavi. Altero in -cursu a Mauris piratis captus sum, et per quatuor fere annos duram -servivi servitutem. Inde miraculo audaciae elapsus, in Lusitanâ quâdam -navĕ ad Braziliam sum devectus, ubi colono cuidam tres ampliùs annos -strenuam operam navavi, praefectus servorum agrestium. Mox per hunc -amicosque hujus adductus sum, ut ad Guineam navigarem, homines nigritas -conquisiturus, quos ipsi inter se per sua praedia servitutis causâ -dividerent. Equidem magnam lucri partem eram derivaturus. - -3. Sed longe aliter ordinavit Deus, ne impune caecae cupiditati -obsequerer. Nempe ventis abrepta navĭs Oceanum transire nequibat, sed -longe ad Caurum devehitur, circa Orinoconis ostia, ut credebamus. -Altera mox superveniens procella magno impetu nos in Occidentem -propulit, ubi, si e mari effugeremus, per feros homines foret pereundum. - -4. Gravi impendente periculo, nocte intempestâ et saeviente adhuc -vento, nauta qui erat in vigiliâ “terram adesse” exclamavit; atque, -antea quàm ceteri experrecti superne congregamur, navĭs in arenis -haeret. Stătim cum strepitu tremendo corruunt māli eorumque armamenta. -Fluctūs magnâ vi foros proluebant, neque ipsae navĭs compages diu -toleraturae videbantur. 5. Magister scapham demitti jubet. Demittitur: -nec facilè id quidem. Res, quae maxime ad vitam sunt necessariae, -raptim ingerunter; tum nos ipsi, tredecim viri, in eandem descendimus. -Montosum littus inter sublustrem caliginem furvum apparebat: eò -remigamus, si qua fortè in sinu terrae reducto tranquilliore mari -utamur. Jam, violenter undante salo et circum nos se frangente, res non -nauticae peritiae sed divinae opis videbatur: quare inter remigandum -se quisque Deo Supremo, pius impiusve, commendabat, salute paene -desperatâ. 6. Ventus, ad terram propellens, cursum scaphae accelerabat, -terram faciebat formidolosiorem; metu autem maris, spe littoris, ipsi -nosmet quasi in certissimum exitium detrudebamus. Tandem, vadosiore -mari, fluctūs perniciosius circumfringi et dejectari scapha. Mox, ecce -crista undae ingens, quae nos persequitur; et vix DEI effamur nomen, -quum cuncti sumus absorpti. - -7. Quae sequebantur, longa fortasse enarratu, factu erant brevissima. -Profundiùs sensi me verbere fluctûs illius deprimi, sed, animâ fortiter -compressâ, ad summas aquas emersi tandem. Altero in fluctu spumante -implicatus atque violenter circumtortus, immensùm anhelans eluctor; -tum conversus, humeros meos succedenti oppono cristae. Ea me magnâ vi -cautem versus projecit, aquâ exstantem: hanc ego amplexus, adhaereo, -dum decurrit unda; tunc, priusquam novus superveniat fluctus, per vada -exsiliens scando, iterumque amplector cautem; simul, aestu paulisper -obruor. Ictus ejus me aspere quassabat, sed extemplo aëra animamque -recepi, et rursus per vada supergredior. Citra saxa undas longe minus -ingentes sensi, inter quas poteram natare, aegrē profectò. Mox littore -ipso projectus, uncis pedibus in sabulonem lapillosque inculcatis, -pronus decĭdo, ut ne me fluctus retrahat. Uno pòst temporis momento in -terrâ firmâ asto. Conversus, video praeter littus cautium seriem, inter -albicantes aquas nigrarum; nihil aliud per tenebras in mari dispicio, -neque scapham neque quemquam e sodalibus. - -8. Tamen haud valde caliginosa erat nox. Ingentes aliquot nubes, et -plurimae nubeculae, sibilante vento raptabantur: inter has clarissima -lucebant sidera e nigerrimo caelo. Respiciens ad terram, collium -duntaxat cerno lineamenta ac rupium. Tum vestimenta raptim detracta -mănibus contorqueo, et, quoad possum, aquam marinam exprimo. Eadem -rursus induor, (quid aliud facerem?) et rupem proximam per algas enisus -ascendo; frustra: nam ne inde quidem in mari quidquam discerni potest. - -9. Attamen arboris forma super colle exstat. Hanc sequor, et, ut -potissimum in caligine, arborem illam scando et ramos amplexus -interfususque me repono. Vestimentorum in loculis nihil habui, praeter -cultellum, tabaci aliquantum et tubulum fumarium. Post brevem requiem -assurgens, virgam grandiusculam amputo, quâ protegam me aliquatenus. -Aquâ marinâ largiùs insorptâ, tamen neque sitis neque famis aderat mihi -levamen. Sed, loco cibi, tabaci folium in os meum compono, implicatâque -ramis virgâ, membra mea ita dispono, ut ne decĭdam, si somno capiar. -Vespertiliones, et maximi illi quidem, stridoribus ac volatu, somnum -aliquamdiu discutiunt. - -10. Item quoad concitato opus erat corpore, mens mea tranquilla fuerat -ac praesens: nunc, quando quiescit corpus, maxime se mens agitare -coepit. Imprimis gratias Deo optimo maximo sincerissimas profudi, -admirans praesertim, si ego solus ex tanto naufragio servor. Mox -id ipsum crudelissime me pungit; etenim hîc solitarius, madidus, -famelicus, paene nudus, pejùs enecor quàm in mari, nisi verò feri -homines sive bestiae me devorabunt. Sane ego id temporis pius non eram, -minime religiosus. Igitur tantâ in calamitate magnus me aestus animi -conquassabat, inter grates querelasque, consilium ac desperationem. -Tandem agitatione victus profundo somno conquievi, laboris ac -moestitiae oblītus. - -11. Mānĕ expergiscor, multum recreatus, sed algens; nec mirum. Ceterùm -ibi maris temperies humanae cutis calorem aequat: etiam nox ipsa -tepet: porro arboris illius densa folia fuerant mihi pro tegumento, -ne calor in apertum aethera effugeret. Sciuri, psittaci, macaci -sive cercopitheci circùm garriebant continenter. Evigilans incipio -descendere: ecce autem canis noster ad radices arboris meae, quasi -custodiens. Id me tenero quodam ita affecit gaudio, ut lacrimae oculis -oborirentur. Ergo non sum prorsus solitarius; unum saltem retineo -amicum! Hunc demulceo, plaudo armos, paene amplector. Mox festinanter -deambulans, navem nostram ex adverso conspicor, longiuscule ultra eas -cautes, ubi ipse projectus fui. Sine dubio aestus intumescens, ex -arenis levatam, huc detrusit. Jam autem paene sopito vento, inanis -tantùm supererat undarum jactatio. At ego in margine rupis incedens, -despecto circa littus: mox, interjectis vix mille passibus, scapham -nostram discerno in arenâ, subter caeruleâ quâdam rupe. Adire eam -volui; sed quasi lingua quaedam maris interfusa impediebat; et quoniam -fame urgebar, in navem potiùs, si possem, regrediendum censui. - -12. Degressus rupe, redeo praeter littus: ibi pileum nauticum video, -summo cum moerore. Jam aliquantum recesserat aestus, atque, ut -aestimabam, vix trecenti aquarum passūs a nave me distinebant. Exutis -pallâ braccisque, intrepide mare ingressus sum, inter grallatorias -aves, quae plurimae aquâ exsurgebant; et facilè navem natando assequor. -Puppis ejus valde elevata est, depressa prora; ex quâ catenae -dependentes aquam tangebant. Has ego prehensas ascendo, et supervado -loricam tabulatorum. O tristem ruinam, ubi māli, vela, funes strage -conturbatissimâ complicantur. Sed ego ad cellam penuariam decurro, -ibique arrepto pane nautico (qui _bis coctus_ appellatur) vescor -libenter. Mox, ex arcâ meâ ipsius extractas, vestes induor atque -horologium meum resumo. (Profecto resurgente aestu vesperi, ille meus -in littore vestitus natans asportatus est.) Simul ut aquam potulentam -invenio, sinūs vestium pane complevi, ut quoties lĭbēret, vescerer: tum -meditabar, quid facerem potissimum. - -13. Illud me angebat, quòd manifeste, si in nave mansissemus, omnes -fuissemus salvi. Super prorâ quidem saepius insultantes undae plurimas -res corruperant; sed altera pars, puppim versus, alte sublata, sicca -erat atque incolumis. Quippe, ut credo, quia in arenâ, non in cautibus -haeserat, carinae soliditas perduravit. Quàm plurimas res jam cupiebam -asportare; sed id erat difficile. Scapha major, ut dixi, in littore -projecta erat longe. Illa quindecim viros facilè portabat, et in magnis -Africae fluviis ad invehendos venales magno usui erat futura. Alteram -comportaveramus longe minorem, cymbam potiùs quam scapham dixerim; -quae duos homines cum remige posset ad scapham devehere, si quà juxta -ripas aquae forent breviores. Haec in nave remansit: demittere eam in -mare erat in facili; sed parum capiebat, nec videbatur nimio sub onere -aestum littoris toleratura. Postquam arcas ac dolia multo cum suspiratu -aliquamdiu aspexi, contemplor mālos, ac ratem componendam decerno. - -14. Subito exsultans, ex fabri nostri repositorio serrâ dereptâ, -malos disseco, ut trabes longitudine fere pares efficiam. Has in mare -provolvo, funibus quibusdam mālorum supra inhibitas. Ligna grandiora -cujuscunque generĭs colligo, ingero, omnia funiculis deligata. Postea -ipse seminudus, cum malleo et confibularum sacculo circum collum -suspenso, degressus equito super trabe. Undatio maris jam deminuta est: -raptim ego ligna atque trabes, vēlis funibusque confusas, conjungo, -destino, depango; vi meâ maximâ, quantumvis rudi, ratĭs fundamenta -jaciens. Redeo supra; video quanta sint portanda onera, ratemque nondum -sufficere. Tum alia ligna plurima et tabulas ex omni parte navĭs -conquiro. Has dissecare ex suo loco, nimii laboris erat atque temporis. -Sed septa animadverto lignea, quae ad dividenda nigritarum cubilia -comparaveram. Utrumque binis hamis e tergo, binis spicatis clavis e -fundo, erat instructum; annulis lateri navĭs infixis, per quos hami -inseri debebant. Haec septa plurimam atque optimam mihi sufficiebant -materiem. Quibus rebus superadditis, molem ratĭs et soliditatem -multum adaugeo; tum funibus astringo cuncta. Longum id erat et sane -difficile: necnon sol me admonebat horarum: horologium substiterat. -Denique postquam, graviter insultans rati, firmitati ejus confido, -maximo cum dolore sentio, vix minimam partem eorum, quae vellem, -posse me asportare; jam autem deligendum esse. 15. Ab operâ paulisper -requiesco; vini ardentis saccharini haurio pocillum, meditorque -moestissime. Ea quae ad vitam maxime sunt necessaria, decerno sumere -imprimis; tum, arma ad vitam defendendam. Quatuor nautarum arcas -commode vehi posse super rati meâ credebam. Totidem exinanio, et, -per tollenonem[A] suculis instructum, demitto in ratem: hanc mox -scalas versùs traho. Sacculos impleo plures bis cocto pane, oryzâ, -fabis, miliariâ atque hordeaceâ farinâ; et facilè in arcas dejicio. -Fabis atque milio praesertim eramus nigritas cibaturi, et sane multum -hujus cibi portabamus, sed infra in alveo. Jam tres caseos Batavicos -arripio, caprinae carnis siccatae massas quinque, (quâ carne vel maxime -vescebamur,) et frumenti Europaei relliquias quasdam, quod ad gallinas -alendas convexeramus. Gallinae vi procellarum perierant omnes. Ceterùm -triticum fuit id, cum hordeo: postea inveni corruptum esse per sorices. - -16. Dein latice ardenti anquisito, vini palmaris congios fere sex, cum -plurimis delicatiorum potuum lagenis, seorsim conclusi. Hae lagenae -partim magistri fuerant, partim meae ipsius. Lacernam meam et lecti -opertorium corripio, porro serram, securim, malleum clavosque: sed haec -in cymbâ destino portanda. Plures fuisse in nave nitrati pulveris cados -majores sciebam; sed ubinam artillator noster eos habuisset condĭtos, -eram nescius. Tandem multum anquisitos duo invēni siccos sanosque, -tertium aquâ marinâ corruptum. Cistas tres, hôc pulvere completas, -curatissime intra arcam super rati ita concludo, ut, si fluctus alluat, -minimo sit detrimento. Jam de igne fovendo subit cura. Coqui nostri -recenseo supellectilem. Inde deripio foculum cum forcipe, batillo et -rutabulo, cratibulam ferream, ahenum, ollamque coculam. Satis oneris -jam videbar imposuisse. 17. Cymbam protinus per easdem suculas mari -committo; id quod difficillimum fuisset, nisi requiessent undae. Huc -impono ignipultam aucupariam optimam, par pistolarum cum balteo, -mulctram stanneam, igniaria, sīnum ligneum, poculum ex albo plumbo, -item corneum; cum vestibus ac fabrili supellectile, quam nominavi. Addo -pilularum plumbearum sacculum ac gladios duo. Unus horum falcatus erat -Maurusii mei domini gladius. Solem video declinare; itaque propere -funem tractorium rati adjungo, funiculos plures in cymbam projicio, -jamque descendo cum remis, ratem ad littus tracturus. - -18. Tria me confirmabant,--mare tranquillum; aestus placide allabens; -aurae quoque, quantum erat, terram versùs spirans. Parvam ancoram in -cymbâ portabam. Jam remigo, atque contus animum subit. Redeo, effero -contum: demum littus peto, sed directam viam cautes prohibebant. Aves -multae in ratem consederunt, ut piscarentur commode. Has aegre abigo. -Mox sensi me praetervehi, ipso mari clam trahente: inde sperabam posse -me in fluvii alicujus ostium deportari, ubi bona mea tutiùs exponerem. -Id quod evenit: nam rupes mox subeo, ubi in convallem sinus maris -intrat. 19. Sed dum remis, quantum possum, medium in flumen cymbam -dirigo, paene altero naufragio conflictor, rate vădo illisâ. Declivi -protinus rati delabebantur ejus onera, nisi propere succurrissem. -Circumactâ cymbâ, ligna aliquot de rate in interstitia ejusdem intrudo, -quasi paxillis enormibus sustinens arcas. Hîc alligatus necessario -commoror, anxius sane animi, donec aestus insurgens ratem allevavit. -Tum in parvum quendam sĭnum deverto, juxta planitiem, cui mare debebat -superfundi. Eò mox delatus metuebam ancoram dejicere, ne tanta mōles -funem abrumperet, nisi aquas stagnare intelligerem. Tandem recedens -aestus in terrâ firmâ relinquit et cymbam et ratem. - -20. Onera mea exponere inutile erat, nocte appropinquante. In arbore -aliquâ iterum dormire decrevi; itaque suffertâ ignipultâ armatus, item -gladio serrâque, per ulvas uberrimas procedo, anquisiturus idoneum -cubile. Nemus haud longe video. Ibi delectâ majore quâdam arbore, -curvis transversisque ramis, gradūs pro scalis in cortice serrâ incīdo; -tum scandens cum serrâ amputo ramorum quidquid sit obfuturum, et -cubandi facio periculum. Macacos video plures in arboribus, sed parvos -mitesque. - -21. Redeunti cănis occurrit, lepusculum ore ferens, quem ante pedes -meos projecit. Intellexi eum magnam partem devorasse; etenim plenus -saturque apparebat. Sane ego donum ejus non contemsi, quamvis laniatum. -Accepi; sed subit cura, ne sōlo meo amico priver, nisi sedulò -pascam. Magno erat corpore, multoque egebat cibatu; de quo incepi -meditari.--Dulcem aquam juxtà conspicor, in flumen marinum decurrentem. -Mox frondibus foliisque siccis igne facto, lepusculi reliquias super -vivis prunis ope gladii ac serrae torreo, gustatuque ejus quàm -maxime fruor. Primam illam in insulâ solitariâ coenam cum voluptate -tristitiâque mirē commistâ memini. Jamque caligabat. Ego autem tabulam -quandam reportatam clavis destinavi ad ramos arboris meae, ibique -lacernâ obvolutus somno me dabam. Ignipultam inter ramos apposueram: -cănis jacebat subtus. Pistolis quŏque succingor, ne simia aliquă major -me incessat. - -22. Et profundē equidem dormivi, defessus laboribus; tamen ante lucem -sum experrectus: (etenim illâ in regione aestatis ipsius nox proximē -ante diluculum tenebras obtendit:) atque ego meditans consilia mea -compono. Ut primum dilucescit, descendo. Ligna aliquot exacuo securi; -tum pro sublicis in arenam ita adigo, ut ratem, quamvis crescentibus -aquis, inhibeant. Nitrati pulveris cistas lacernâ protego, si -fortè pluat. Serram,--malleum,--clavos,--tabulas duas, robustam -tenuemque,--argillam mollem, cum vetere fune pro stuppâ,--in cymbam -colloco. Aquam mulctrâ haustam sumo mecum, item poculum ac panem. -Lepusculi, quod restat, cum căne divido, ipsoque in cymbam adsumto -flumen ingredior, scapham nostram invisurus. - -23. Pleno maris aestu, tardiùs descendo flumen; mox intra cautes -littus lego, ne quid undarum me incommodet. Magis magisque admiror -avium abundantiam, quà marinarum, quà silvestrium. Inter cautes ac -littus grallatoriae abundabant. Ad scapham tandem pertingo; perfractam -invenio, velut animo praeceperam; credideram posse me detrimenta ejus -resarcire. Sed viginti passūs a mari jacebat, procellâ aestuque illius -noctis longe evecta; neque summâ meâ vi potuit moveri. Porro, remos -idoneos neque habebam, neque, si haberem, adhibere possem, onustâ certe -scaphâ. Aeger animi hanc relinquo, remigoque navem versus. Cogitans -autem statuo mălum velumque scaphae anquirere, si fortè postea horum -usus venerit. - -24. Ad scalas navĭs accedo. Has natans non potueram manu attingere: -etenim puppis nimiùm erat elata. Sed astans in cymbâ, facilè eas -apprehendo. Câne primum superposito, alligatăque cymbâ, ipse ascendi; -mox desideo inops consilii. Ollam offendo fructuum condītorum: cum -pane vescor, dum cogito. Video alteram ratem non posse me construere; -spatium diei non sufficere, si trabes ipsâ ex nave sint dissecandae; -loricam tabulatorum discindere, laboriosum fore, nec valde utile. 25. -Maurorum memineram rates utribus suffultas. Utres non habebam. Arcas -aquae impenetrabiles volebam pro utribus adhibere; sciebam autem -nostras solido esse robore et astrictâ fabricâ. Unaquaeque harum -ligneo pessulo rudique sĕrâ obdebatur; cuncta compari erant modulo. -Die superiore, dissecto serrâ pessulo, facilè aperueram quatuor illas; -ĭdem nunc facio in caeteris, atque exinanitarum exploro commissuras. -Arctissimae videbantur; id gaudeo: sed funibus properē in mare demisi -quatuor harum, ut commissurae aquâ intumescerent; meam ipsius, quae -optime fabrefacta est, pice ac stuppâ circa operculum incepi oblinere, -periculum faciens, num aquam excludere possem. Postquam operui, -cuneos tenues ligneos juxta pessulum inferciebam, quo astrictissimē -concluderem. Hanc in mare demisi, fundo sursum sustentata; atque ibi -religatam reliqui, ut operam meam aqua exploraret. - -26. Jam video diem procedere, metusque subitò me incessit, ne quis -thesauros meos e rate compilaret, neve bestia corrumperet cibum. -Insula foret an continens terra, culta an inculta, ferocibus bestiis -infesta necne,--nondum sciebam. Ratĭs autem dilectissima oculis sōlique -exposita manet, dum ego novas hîc res conquiro! Credebam non posse -me illo ipso die novae ratĭs onus asportare; satius esse, redire -quàm citissimē. Illud succurrit: “Herì, quae ad vitam maxime erant -necessaria, avexi; hodie, quae pondere lĕvissima sunt, nundinatione -pretiosissima, aveham in cymbâ; ut _si fortè_ navis aliquă me servabit, -ne prorsus sim pecuniae inops.” Duo gladios pulcros e caeruleo chalybe -invenio; hos avide sumo. In secreto magistri scrinio aureos nummos -Hispanorum (doblounos vocant) certò sciebam contineri; quos ille -comportabat, ne, ventorum vi aliquò devectus, pecuniâ ad reficiendam -navem ĕgēret. Dolabrâ protinus fores scrinii perfringo: invenio autem -non auri solum crŭmēnas, sed instrumentum astrologicum, pretiosum illud -quidem, ac duo optima horologia; item furcillam mensalem et cochlear, -utrumque ex argento; mox duas acūs magneticas, utramque suâ in capsula: -tertiam videram ipsum juxta gubernaculum, propter usum gubernandi. In -mensulâ offendo supellectilem geographicam ac scriptoriam, cum libris -quatuor. Cuncta arripio, et quasi votum Deo concipio, nunquam, quantum -in me est, cognatos magistri optimi quidquam laturos damni, _si fortè_ -in hominum gregem restituar. - -27. Dum meos ipsius perscrutor loculos, unde argentum, arculas optimas -clavesque avebam, illud “_si fortè_” animum auresque meas pertentat. -Immo totum hunc diem quasi rhythmus quidam “_si fortè_” tinnit in -auribus, dum remigo, dum incedo. Jam res pretiosissimas in arculis -concluseram, quum scaphae memini armamenta. Haec facilè reperio. Mālum -ejus ad terram attrahendum decerno, pone cymbam alligatum. Quamvis -properans, temperare mihi nequivi, quin lardi asportarem succidiam, cum -bulborum majorum marsupio ac capide duobusque cultris. Dein, quidquid -videbam corbium, fiscorum, riscorum, quod natare poterat, restibus -constringo, et pone traho, in cymbâ portans me ipsum ac canem cum novis -thesauris. Ecce autem, dum in eo sum, ut navem relinquam, duae feles -cymbae insiliunt, quas quidem neque ego neque cănis aspernatur. - -28. In remigando, vereor ne agmen meum, pone tractum, vădo fluminis -illidatur; in littus potiùs projicere volo. Dein locum puto -exquirendum, ubi ratĭs mea postero die tutissime appellat: nam si -arcae in fundo ratĭs aliquò affligerentur, maximum fore periculum ne -cunctae res disperirent. Dixi linguâ quâdam maris primo illo mānĕ me a -scaphâ interseptum. Hanc video ad dextram cautium, eòque dirigo cursum. -Corbes, mālum scaphae, caetera, facilè in littus sursum traho; dein -sĭnum illum maris propero intrare. - -29. Circa quingentos passūs penetrabat terram, rupe praecipiti undique -circumclusus. Ostium angustius erat, quia aspera saxa utrinque -exsurgebant postium instar. Littus intimum e mollissimâ ac planissimâ -erat arenâ; id quod facilè perspexi, quia nondum altius pertinuerat -aestus. Ultra arenam video algas cactosque. Huc certum est ratem -illam cras deducere. Quae quum summâ celeritate lustrassem, contentis -brachiis domum remigo: nempe _domum ire_, erat, _ad opes meas_. Intra -cautes mare inveni tunc quidem sanè tranquillum. - -30. Ad coquendum protinus accingor, praesertim (si credere possis) -propter canem; immo, propter feles item; namque ad quidvis, quod posset -me amarĕ, mire allectabar. Quatuor intra lapides ignem accendo. Tres -stipites, infrà arenae infixos, suprà fune colligo; inde suâ catenâ -suspendo ahenum coculum. Aquam in capĭde apportatam infundo; addo -fabas, farinam hordeaceam, lardi segmen cum bulbo. Materiâ igni largiùs -injectâ, ignipultam arripio paroque collem ascendere qui haud longe -aberat. Cănem mecum adsumo, feles credo propter fervorem ignis nihil -nocituras cibo. 31. Mille quingentos passūs ad summum aestimabam iter -illud; sed quia propter rivulum quendam atque uvidum sŏlum circuivi, -longius erat aliquanto. Demum enisus per praecipitia, mare undique -circumfusum conspicor, aliam nullâ ex regione terram, praeter scopulos -aliquot duasque pusillas insulas novem fere millia occidentem versus. -Unus in postico mons mare exsuperabat; sed tamen eram in insulâ. Hoc me -magnopere angebat. - -32. Magnâ ex parte sterilior videbatur insula, saxosis collibus -abundans, non sine arboribus; quae quidem in cavis locis densabantur. -Nisi numerarem felem quandam feram, carnivoras non offenderam bestias; -sed praeter macacos ac sciuros in convalle, lepores et exiguos -porcillos videram; aves autem notas ignotasque ubique quàm plurimas. -Alitem majorem, arbori insidentem, glandibus olorinis transverbero -rediens. Pluma ejus rostrumque accipitris erat, ungues modicae, caro -piscibus foetida. Tum vero memet increpabam quòd jaculandi suppetias -perderem. Alites autem rapaces, quanquam plurimos, non magnos illos -videram. Porrò feras hujus insulae coram homine plerasque intrepidas -esse repperi. A collis jugo ingentes prospicio arbores, quas aestus in -flumine resurgens debeat alluere. Hae supra ratem erant, neque procul -ab arbore in quâ proximâ nocte dormiveram. Subter has statuo ratem -attrahere, succedente aestu. Sed propere reversus, ignem exstinctum -invenio, cibum non male coctum. Feles, valde famelicae, magnâ voce -querebantur. Has et canem largiter pasco; et mecum statuo, plures etiam -me fabas, si possim, navĕ extracturum. - -33. At ferae visio felis me commoverat aliquantum. Verebar ne majores -ejusmodi bestiae hîc degerent, ut pardus, ut panthera, quae arbores -facilè escendunt. Circumvallare me certus sum. Utensilibus arreptis -fabrilibus cum materiâ ac fune, peto arborem meam; ubi, incisuris -securi impressis, pālos infigo, breves tabulas suprà destino, tum -quator desuper palis contra ictus infernos corroboro. Quippe intellexi -felem quamcunque ab ipsâ stirpe arboris tanquam incurrere sursum; et -si quid praeruptē emineat, arceri. Restim autem quasi in annulos duos -sive amenta complico, quem ramis alligatum, ipse possim prehendere -ascendens. Tali tum podio arborem, ut poteram, praetexui: postea -confirmavi, pleniore adjutus supellectile. 34. Jam video noctem -aestumque approperare. Sublicis evulsis, pone cymbam traho ratem, -apponoque sub arbore ingenti incolumem; ubi latēre posse credens, -sublicis iterum depango. Deoneratâ cymbâ, compono res omnes accurate. -Tum, crastinis consiliis aestuans, tamen somno celeriter corripior, -alatis blattis atque vespertilionibus contemtis. - -35. Evigilo ante diluculum. Depropero ad cymbam detrudoque in fluvium; -cănis quasi suo jure insilit. Subter stellis remigo, adverso aestu. In -navem invado, etiam ante solem ortum; sed dilucescebat. Inspicio arcam -meam; optime aquam excluserat. Caeteras item e mari subtractas stuppâ -ac pice pariter ac meam ipsius concludo. Omnia funibus contentissimis -astringo. Mox quattuor sufficere videntur; immo sic tutius fore ad -primum experimentum. His in mare delatis, et firmissimē constrictis -superpono dolium pulveris nitrati, alterum panis, mox totum fabri -repositorium. Adjungo seriam olei, ollam picis, arma missilia aliquot, -alias res minores. Vela quotquot inveni, quae supervacanea portabamus, -cum scaphae velo, collocavi supra; superque his rursus carbasum quendam -pice liquidâ oblĭtum. Tantum onus facillime videbantur arcae tolerare. - -36. Postquam restibus omnia consolidavi, paulò ante meridiem, strenuo -nisu ratem ad littus traho, paene infimo in aestûs recessu. Sed inter -postēs saxeos in sĭnum illum procedo, neque in flumen adversum volŏ me -committere. Mare intrà mox quietissimum invenio, et quasi in stagno -religo ratem. Maximē gavisus, projicio me sub rupe et paulisper sub -umbrâ requiesco: dein cibo recreatus, ad operam redeo. 37. Quidquid -erat in rate, in algosum siccae arenae acervum expono; sed laboriosē, -propter humiles aquas. Video mare adhuc tranquillum; cras posse -co-oriri procellas. Spes et cupiditas, quamvis lasso, dedit vires. Cum -carbaso illo (si fortè sit usui) atque cunctis funibus retraho ratem ad -navem. Quintam illam properē adjungo arcam, et aliquot res ponderosas -impono; inter quas hîc nominare libet mŏlam ferramentis acuendis, -glandium majorum cadulos duo: in cymbâ autem meas vestes, et pulveris -nitrati aliquantum. Cuncta deporto intra postes marinos incolumia paulò -ante tenebras. Valdē defessus inde redibam: sed aestus cymbam subvexit -sine meâ vi. Vix poteram coenare; igitur pasto căne felibusque, somno -me commisi. - - - - -CAPUT (II.) SECUNDUM. - - -38. TRIUM dierum res gestas narravi singillatim. Imo in corde meo -inscriptae sunt, quasi hesternae essent. In iis quae sequuntur, -saepius accidet, ut rem probē nōverim, diem meminerim parùm; nec -lectori jucundum foret, ut res, si possem, diarii more enarrarem. -Dehinc, quae ex nave insuper avexi, summatim potiùs memorabo. 39. -Quarto māne dormivi post lucem. Jejunus, vescor avidē: etenim in -aheno cibus aliquot dierum mihi meisque restabat. Sed quasi nervis -succisis, languebat animus fastidiebatque suos successūs. “Cur laboro?” -inquiebam “cur-ve juvat me vivere, solitarium, moribundum? Quid prosunt -navĭs spolia, nĭsĭ ut aliquot dies vitam extraham?” Tum addidi clarâ -voce: _Nĭsĭ fortè! Nĭsĭ fortè!_ Mox intelligo ventum a mari flare, -aestum violentiùs insurgere, in ostio periculosum forsitan cymbae -fore. Cymbulam autem illam majoris quàm cuncta quae in nave restabant -aestimabam. 40. Tum si ad navem ratem e portu meo traxissem--etenim -illum maris sĭnum postibus munitum jam Portum Meum appellabam--quis -sponderet, quin naufragium ipso in flumine patĕrer rediens? Nubes porrò -volitare animadverti; imber ne caderet, meliùs tegi, quae exposita -reliqueram in portu. Etenim cava plura illâ in rupe cognoveram. Illùc -igitur pedibus confestim ire decerno. 41. Rupes ad laevam primò rubra -erat, nĭsĭ ubi algâ obtegeretur; ipso in portu alba; ulterius praeceps -ac caerula: omnis autem e saxo (ut credidi) calcario. Portus cavis -locis, immò cavernis abundabat, quarum in aliquam possem sine magno -labore eas res recondere, quas pluvia corrumperet potissimùm. Per algas -cactosque enisus, hùc reposui lectum vestesque omnes, item panem, -ignipultas ac nitratum pulverem, carbaso illo piceato contecta. Res -fabriles et cetera graviora vēlis obtexi. - -42. Jam corporis illuvies me vexat; nam per tres laboriosissimos -dies ac duas noctes iisdem in vestimentis illotus manseram. Discingor -nataturus. Pleno ferè aestu quasi lacus maris clarissimus coràm -redundabat. Cadebat pluvia tenuis, sed inter nubes radiabat jubar; mox -apparebat arcus coelestis. Mirē ille visus stringit mulcetque animum -meum. 43. Atqui cănis in aquam me insequitur et mecum vult ludere. -Nostratium cănum ille fortasse Graio Hibernorum căni simillimus erat, -Molosso domestico gracilior et velocior, glabro item corpore, ut -caloribus nāto. Probē nătabat, sed digitatus erat, non _palmipes_ (quod -appellant); id est, digitis non erat pellitis; atque ego velocitate -natandi facile eum superabam. Itaque hunc dum eludo, me recreo. Ut ex -aquâ egressus sum, is crura pedesque meos tam amanter lambit, atque tam -gestit me recuperâsse, ut nequiverim me continere. In effusum fletum -solvor, velut olim in pueritiâ, sentioque cor exonerari. Vestes mutavi: -immundas in aquâ marinâ sub majoribus lapillis demergo: tum egredior, -insulam exploraturus. 44. Scando e portu per ardua. Inde video illum -collem, quò anteà enīsus sum, hôc a lătĕre ascensu facillimum. Culmen -rupium planities erat sive campus calcarius, delicatis vestitus herbis. -Hae recenti pluviâ ita erant recreatae, ut nova veteribus admista -folia florum praetulerint speciem, ubi rubor vel purpura cum novo -virore contendebant. Lepŏres sive cuniculi suis e latibulis egredientes -audentiùs me aspexere, quos ne insequeretur, aegrē repressi canem. - -45. Mox in scopulosa loco evado, et capros discerno feros procul; -_antilopas_ potiùs dixerim. Pone saxa inserpo, quanquam minimē fugaces -erant. Glandibus olorinis tubum suffercio; dein igne emisso occīdo -capram vulneroque haedum juxtà. Cănĭs intercurrens haedum prehensâ -pelle attinet, dum assequor. Crure vulneratam posteriore invenio; -poterat tamen incedere. Matrem volui reportare ad flumen vallemque -meam; sed fateor, adhuc eram tam delicatus, ut noluerim recentem -vestitum sanguine commaculare. Sudariò e sinu vestis extracto, -argillâque udâ in vulnus compressâ, constrinxi firmiter; tum gramine -sanguinem omnem abstersi. 46. Volui eam in cervicibus portare; sed -quando conor, id verò meas vires exsuperat. Super glareosam humum -aegerrimē cornibus eam traho, in gramine faciliùs. Haedi cornibus -funiculo circumdato, hanc duco mecum simul; id quod, dum ignipultam -porto, paene nimium erat; igitur saepius consedi. Via autem et declivis -erat, nec longa, circa alterum jŭgi lătus; itaque tandem pervēni. -47. Protinus in udo linteo crus haedi astringo; et, ne longus sim, -tantâ curâ foveo pascoque (nam grandiuscula erat) ut mansuetissima -evaserit. In arenâ, juxta ratem primam, sub densis umbris, pelvem -excavo; in quam, aquâ semisalsâ repletam, recondo capram, ut otiosiùs -carni coquendae dem operam. Canem appropinquare vetui; pasco autem -liberaliter et hunc et feles: aves tamen metuo, ne carnis sint cupidae. - -48. Dum strenuē me exercebam, vix sentiebam miserias meas: sed simul -ac lassitudo abrumperet operam, nisi somno corriperer, mens coepit -agitari: id quod saepius mihi evēnit. Meas egomet cogitationes nequibam -tolerare, et variis quasi ventis hùc illùc ferebar. In desperatissimâ -conditione me videbam, extra navium Europaearum cursum. Fracto animo, -lugens, interdum lacrimans, diffisus Deo, decreta ejus conquerens; -rursùs ipse memet objurgabam, solabar, hortabar, confirmabam, maximē -gavisus quòd tot res e navĕ congessissem. 49. Itaque per id tempus, -quoniam apud neminem potui vicem miserari meam, aperui capsam -scriptoriam, ex quâ chartam, calamos, atramentum, protuli, incipioque -angores meos argumentando effundere, quasi per sermonem. Mox talem -altercationem in tabulas (ut ita dicam) _accepti impensique_ refero, -quas lectoris oculis nunc subjicere libet. - - MALA MEA. LEVAMENTA MALORUM. - - 1. In insulâ solitariâ sum projectus. 1. At non es demersus, sicut - ceteri. - 2. Ego unus e sodalibus enecor 2. At tibi uni restat spes - aegrimoniâ. aliqua effugii. - 3. Exsulo e societate hominum. 3. At non servĭs hominibus - scelestis. - 4. Vi bestiarum sum planē obnoxius. 4. At non in belluosam Africam - projectus. - 5. Laboriosissimē victum quotidianum 5. At magnam tu habes ex navĕ - quaero. opem. - 6. Servio hic servitutem perpetuam. 6. At alios tu in servitutem - non redigis. - 7. Nĭsĭ prius solitariĕ moriar, ad 7. At non tua magis quàm - solitariam senectutem reservor. parentum senectus erit - solitaria. - -50. Profectò ultima illa nimis me pupugēre. Quae pro levamentis -scripsi, vulnus animi recrudescere fecerunt. “Peccavi,” inquam: -“meritam poenam tolerabo viriliter: _fortasse_ ipsa poena aliquid -tandem boni afferet.” Tum citò sedata est omnis mea perturbatio. -Ego autem haec atque talia reputans, admiror, quanta sit vis vel -incertae obscuraeque religionis, si modò rectâ intendatur viâ. Illud -_fortasse_ et _si fortè_ pluris est, quàm quis putaverit; quia -saepius indicium est animi per tenebras, lucem versùs, enītentis. -Id autem ipsum est virtus: nam sapientissimus quisque nostrûm in -suâ tamen versatur caligine, semperque eluctatur pleniorem versùs -lucem. Itaque iterùm evasi strenuus. 51. Tum căni felibusque haedum -conciliare studeo. Omnes paxillis depango vicinis; unicuique suum -largior cibatum; unumquemque suâ vice demulceo. Ex consuctudine spero -familiaritatem, ex meâ caritate caritatem mutuam. Postea ad portum -căne comitante reversus, alias exploro cavernas, pluresque res meliùs -ordino. 52. Tredecim dies in terrâ degebam, necdum navis evanuerat. -Illam undecies (credo) ascendi. Quantumvis co-acervaveram, plus tamen -concupiscebam; et dum navis consistebat, inter eam portumque meum -acerrimum sustento ratĭs commercium. Res aliquot, quas avexi, libet hic -memorare: Incudem artillatoris, quam aegerrimē amolitus sum; virgas -vectesque ferreos; pensilem lectum cum lodicibus; suppărum antīcum e -subsidiariis: lacernas plures: piscatoriam supellectilem novam atque -amplam. Porro e re jaculatoriâ magnos forcipes follesque, malleum -robustissimum, pelves ferreas ad plumbum liquefaciendum, batillum -grande. Tum omnes ignipultas, bonas malas, asporto; item alterum par -pistolarum. Demùm fabrilem mensam, retinaculo cocleato instructam, -multo cum labore per tollenonem demitto, laetusque comperio hanc per -se natare. Inter minores res memoro libram cum lancibus aheneis, -sive trutinam oportet appellare, quam in scrinio magistri offendi. -Ille propter medicas, credo, usūs habebat; nam magister nautis pro -medico erat. Ego hanc, velut pecunias, idcirco asservavi, siquando pro -nummis valeret. Ingentem plumbi convoluti laminam, quae nimia posset -esse, securi malleoque discissam particulatim asportavi; etiam magnum -pilularum plumbearum vim, plures rudentes, funes, ferreos hamos, -clavos, pessulos, confibulas, annulos. Cannonas suâ ex sede non eram -deturbaturus. Postea magnum tritici dolium laetus invenio, seriam -optimi adōris, sacchari cadum majorem, vini ardentis amphoras tres; -porro cultros furcillasque mensales, grandem forficem, tres novaculas, -quatuor nautarum gladios sive sicas. - -53. Ne fortè mirètur lector, quare tantam bellici terroris vim -in mercatoriâ nave vexerīmus, naturam illius commercii curatiùs -demonstrabo. Homines barbaros e Guineâ eramus in servitutem -reportaturi; quem ad usum ét ipsa navis et omnis ejus dispositio -ceteris erat valdē diversa. Grandiuscula erat navis, navales socii -sexdecim. Cannonas habebat quinque,--unam a tergo,--ne forte aut -cum praedonibus aut cum nigritis foret confligendum; neve, propter -subitum aliquod in Europâ bellum, Lusitaniâ implicatâ, nos tanquam -Lusitani lacesseremur. Ignipultae quoque inerant plures, pars venando, -alia pars pugnae apta. Simul pulveris nitrati plumbique rotundati -vim magnam vehebamus, atque adeo hominem unum toti rei jaculatoriae -praefectum: Artillator appellabatur. Harum rerum impensâ valdē minuitur -negociatoribus lucrum, nisi quòd hôc in commercio merx quae exportatur -vilissima est; quae reportatur, pretiosissima. - -54. Aliquot fabas primâ in rate asportavi. Quanquam sciebam magnam -hujus cibi vim navi fuisse impositam, sed infra in alveo, credidi -marinâ aquâ corruptam esse. Nihilominus descendo. Puppim versus -omnia sicca erant; in inferiore parte aqua stagnabat. Sed non me -illud repellit. Infrà nudus, per aquam incedo, quae genu attingebat, -scrutorque merces palpando: tandem saccos invenio fabis plenos. -Unum horum placebat avehere, sed quando conor, nequeo ad tabulata -extollere. Re deliberatâ, non operae pretium videtur de cibo madido -laborem pendere; nam asservari posse quis spoponderit? 55. Mox res -duras acutasque sub pedibus sentio; ipsa erant ferramenta, quae inter -merces nostras imperaveram. Palae, planē nostratium instar, profectò -non inerant; tantùm ligones, furcillataeque marrae, praeter sarcula -ac dolabras. Deinde in sĕcures incĭdo. Tales res sub aquâ dijudicare, -paulùm difficile erat. Num operae esset pretium auferre,--dubitabam. -Tandem aliquot cujusque generis assumo, praesertim capita securium ac -ligonum. 56. Postea felicior eram. Nam in conclavi quôdam, quod coqui -nostri erat proprium, quinque offendi corbes, fabarum plenas, apprimē -siccarum. Has curatiùs repono avehendas, et aliam post aliam cunctas -demùm ad terram deporto salvas. 57. Porro dum mensam fabrilem amovebam, -quae suprà erat, non in alveo, pone in angulo fasces quosdam mercium -retexi. Hos aperio. Intus erant versicolores vestes, quas propter -Afrorum commercium imperaveram. Avidē corripio, sed nesciebam quare. -Posteà numeravi, invēnīque sexaginta. Ceterae, ut opinor, fuerant in -alveo. - -58. Duodecimo māne, ut remigo ex portu ratem pone trahens, fluctus -asperior aliquantum aquae in cymbam immisit. Exhaurire simul atque -remigare non poteram: si remos inhiberem, verebar ne deflexa cursu -cymba lătus undis objiceret. In portum, ut tutius, stătim redeo: -ibi roborandam suscipio cymbam. Altiorem facio proram, additis -tabulis, quae, ferreis virgis firmatae, aliquantum asperginis possint -rejicere. Non longi laboris erat illud; sed nimius ventus me terrebat, -igitur reliquum diem scaphae addixi. 59. Illud consideraveram. -Naufragium recente lunâ passi eramus ipsis in Kalendis Septembribus. -Ad plenilunium iterùm intumescente Oceano posse credebam sublevari -scapham; grande momentum, servaretur-ne an prorsùs confringeretur. Ex -arcis meis unam deligo, aquae (siqua alia) impenetrabilem. Quidquid -in scaphâ infirmum videtur, summâ meâ arte reficio, seu stuppâ ac -pice, seu argillâ vitreariâ opus sit. Simul ac aestus recesserat, -ancoram quàm longissimē per arenas mare versùs traho, suo ancorali -arctiùs scaphae colligatam. Dentem ancorae firmiter defigo, quoad -possum. Ipso in ancorali, circà septem pedes ab ancora, funem brevem -nodo astrictissimo implico; mox hùc deportatam arcam eodem fune -connecto. 60. Illud evenit, quod speraveram. Arca, aestu insurgente -sublevata, simul ut ad scapham aqua pertingebat, (nam ego cum spe -metuque cuncta notabam) incepit scapham attrahere. Tum pro cupâ[B] -natante arca mihi erat. Confestim decurro ad cymbam. Per aestum remigo, -ubi propter altitudinem aquae fluctŭs non se frangebat; et ut primùm -scapham assequor, eam remulco inhibens, solvo ancorale; nam ancoram -extrahere, nimii id fuisset temporis. Mox, ovans et praegestiens, -scapham in portum deduco incolumem. Haec in duodecimo erant die. 61. -Māne insequente, quum speculor, sentio mari malè credi: tamen quasdam -etiam res volui eripere, quanquam rati non confidebam. Scalas navis -ac tollenonem ad ultimum reliqueram. Optimas habebat fores diaeta[C] -principalis: has concupivi, quia bonâ erant fabricâ. Cardines facile -avello: fores reste firmiter colligo. Dein suculas[D] cum trochleis[E] -assumsi; ipsius porro tollenonis ferramenta omnia: sed scapum -rostrumque ejus, quae lignea erant, trahenda per aquas destinavi, cum -scalis et foribus. Ferreum onus, uno homine non gravius, in cymbâ -decerno asportare. - -62. Impigrē redii, sed aestus in horas magis tumescebat. Tunc quum -maximē intrabam portûs ostium, agmen ponè tractum adeo disjectabat -cymbam, ut ego perterritus funes necessario absolverim, ne demergerer. -Incolumis egomet postes illos praetereo, laetus quòd nil mihi cymbaeque -accidisset, praeter asperginem profusam. 63. Ventus etiam atque etiam -incrudescebat: post tres horas violenta flabat procella, quae totam per -noctem furebat. Māne, ut prospexi, evanuerat navĭs. - - - - -CAPUT (III.) TERTIUM. - - -64. Equidem ut vacuum aspectabam mare, neque lacrimatus sum neque -gemui, ne agitabar quidem animo. Sed tenerum quendam sentiebam -affectum, tanquam si fessâ aetate parens, cujus magnis fruimur -beneficiis, legitimē ac necessariò decessisset. Immo non tam navĭs -quàm egomet videbar obiisse mortem. Ab hominibus abscindor, novo sum -in orbe rerum, asto tanquam in aeternitatis solitudine. Ignotus me -circumambit Deus, cujus sentio tum misericordiam tum severitatem, me -ipsum culpans sed non amarē, nec sine modo. Non in genua procumbo; -non preces, non vota concipio; grates non effundo, nec poenitentiam; -tamen caeca quaedam, ut opinor, me penetrabat veneratio. Certē eram -et tranquillissimus, et quasi religiosē defixus. 65. Ex hôc statu -me expergefacit cănis, amanter blandiens. “Ah! quàm vellem posses -colloqui,” inquam clarē; et amore erga canem haediculamque meam atque -ipsas feles valdē pertentor. Propè poenitet me, quòd capram matrem -occīdi. Quoniam bruta animalia, si modò reciprocare amorem possint, -communem habent nobis socialemque naturam, nolo vitam eripere temerē. -Haec cogitans, insuper memini, parcere nitrato pulveri quàm sit -bonum, pondus caprae quàm fuerit molestum. Paulò pòst quaerebam, cur, -si victum terra subjicit, malim ferarum more raptas vitas praedari. -Illa sanē quaestio profundius in pectus descendit, postquam ubertatem -insulae pleniùs compertam habui. 66. Sed exsulto, et pastis animalibus, -de fabis meis satago, quarum aliquas aquâ coctas velim, pro cănis -cibatu. Postea has coquebam cum carnis frustis, cum sebo, lardo, demùm -piscibus vel oleo; faciebamque massas quadratas: tum si aliunde nihil -foret in promtu, hinc et canem et feles pascebam. Semper denique hôc -modo pauxillulum carnis aut piscium pro condimento adjungebam fabis, -farinae vel radicibus. - -67. Postero die, coelo sereno et mari tranquillo, ligna tollenonis -et diaetae fores ejecta sunt in littore; cum minore detrimento quàm -quis exspectaverit. Has res, ut primùm possum, citra vim undarum -traho; denique in cavernas illas, de quibus dixi, depono, et quando -ab aliis operibus vaco, restituo tollenonis ferramenta. Postea hunc -ad navale meum constitui, propter usūs scaphae. 68. Sed de domicilio -meo multa erant decernenda. Cavernas in rupe quô latius exploraveram, -magis admiror. Ultra numerum videbantur. Aliae patebant, sine externo -pariete, tanquam porticus aut ambulacrum; aliae angustâ januâ, intus -cameratae, junctae sunt item internis ostiis, ita ut tota rupes velut -spongia esse posset. 69. Contemplans credidi, has mari esse excavatas: -nam sub pedibus pavimentum erat saxeum, molliter tanquam fluctibus -rotundatum, et quasi per latissimos gradūs ascendens. Omnia mea possem -hic optimâ cum disciplinâ disponere; sed de cubiculo erat praecipuē -cogitandum; nec libebat arborem meam priùs relinquere, quàm munitius -quiddam reperirem. 70. Illud animadverti,--nihil saxorum praeter littus -jacēre, quod a rupe cecidisset; et quidem ubi gelu est ignotum, rarior -esse debet talĭs rupium labes. Porrò pavimenta cavernarum parcâ tantum -arenâ vestiebantur, tanquam vento illatâ. Lacunaria fere camerata -erant, hic atque hic quasi stiriarum massis distincta. Aquas per rupem -stillantes crediderim saxo saturatas fuisse. 71. Littus externum, -propius undas, algarum erat ferax; internum, ultra summos aestūs, -aliâ quâdam algâ et cactis aliisque spinosis fruticibus opplebatur. -Plures horum in decem pedes surgebant, aliquot in quindecim. Ex his -silva plurima et quasi umbraculum ante cavernas praetexebatur, nequis -e mari vel a rupe oppositâ facile intrò perspiceret. Ego autem, -arreptâ sĕcuri, continuam sub rupe aperiebam semitam, succisis cactis -caeterisque, quidquid nimium obstaret. Jamque velut in meam villam me -recondo. 72. E cavernis duas praesertim denotavi, unam pro cubiculo, -alteram pro penariâ. Utrăque internum habebat ostium, per quod aura -flabat salubris. Senseram autem, et apud Mauros et in Braziliâ, quantúm -nox frigidula corpus fervoribus adustum foveret atque recrearet; et -si in magicâ hâc horrendâque insulâ (sic eam quandoque vacuis oculis -contemplabar) per summos calores habitandum mihi foret, tale cubiculum -magni aestimabam. Opera quaedam hic meditabar, si hùc mea omnia -congererem; propter quod consulto opus erat. 73. Mari seu terrâ, ipsam -ratem, sive bona mea ex rate, deducerem, aut periculosum aut laboriosum -fore opinabar. Mox subit haedi cura, cui neque pabulum hoc in loco -habebam neque aquam dulcem. Mihimet profecto aquam imprimis anquirere -opus erat: sed non diu hujus rei inopiam queror. 74. Etenim postquam -per spinas fruticeti longiús patefeci viam, et dulcem aquam et navale -scaphae idoneum invenio. Post quingentos amplius pedes abrupta humus -erat, alveo marino intus penetrante, tanquem ostio rivuli. Intelligo -alveum hunc, quasi flumen submarinum, ad Postes Saxeos continuari; -intus autem navale, mihi satis profundum, etiam in recessu aestûs -praeberi. 75. Hunc in alveum rivus e terrâ praeceps decurrebat. Spatium -autem praetereundi inter rupem alveumque satis lātum patebat, succisis -modò fruticibus. Jam tollenonem mente destino in margine erigendum: sed -redeo contentus in vallem, de ordinatione bonorum meorum meditans. 76. -Omnia de primâ illâ rate detraho disponoque subter quâdam arbore, cum -ipsâ rătis materie. Latēre volebam, si fortè quis adveniret. Plurimas -caedo virgas, quae facillimē udo in solo possint frondescere, hasque -ita defigo, ut quàm maxime, quidquid sit intus, obtegant. Hùc deduco -haedum, velut suum in praesepe. Cistas quae pecuniam, quae astrologicam -supellectilem, quae pulverem nitratum continebant, has et capsas -scriptorias aliasque res minores, singulatim ad cavernas asportavi: -postea culinae instrumentum. - -77. Post aliquot dies, his rebus ordinatis, coelo sereno, censeo -deambulandum. Caput infulâ densâ, Turcarum more, obvolvor; quod quidem -in Braziliâ faciebam. Balteo pistolisque succingor. Grandem cultrum -plicatilem sumo ac peram; dein convallem ascendo juxta ripam fluminis. -Novâ in regione omnia non possum lectoris animo subjicere, quae meis -occurrebant oculis; sed plura conabor paulatim expedire. 78. Avium -versicolorum tanta erat multitudo, ut nisi in Braziliâ praerepta -mihi esset admiratio, tunc obstupescerem. Hic autem me praesertim -alliciebat pulcerrima illa avicula, quam in Occidentalibus insulis -Angli _aviculam bombilantem_ appellant. Plura quidem hujus generis -passim volitabant, item mira papilionum varietas. 79. Immo, non modò -alia prorsùs arborum, fruticum, graminum, foliorum genera apparebant, -nostris hominibus ignotu, verùm etiam fere omnis arbor reptatoriis -fruticibus, vitium aut hederarum ad instar, vestiebatur; atque adeò, -obruebantur plurimae. E tantâ varietate vix quidquam primò poteram -agnoscere: ceterum imprimis anquiro esculentas radices atque ignis -alimentum. 80. Quidquid juncorum obviam vēnit vel cannarum, medullam -exploravi, anne idoneum praeberet fomitem. Tria demùm genera in peram -selecta condidi, quae experimento probarem. Aridas sive ligni sive -lignosorum foliorum reliquias celerrimâ flammâ arsuras credebam. Talis -materiae plures asportavi pugillos. Rubos quoque notavi dumosque -aridos, ex quibus immensa copia cremando sufficeretur. 81. Mox fruticem -video, qui piper gignit; sed magis gaudebam, quòd dioscoreas esculentas -invēni multas. Duo harum genera optima pro certo agnoveram,--quae -_alata_ appellatur, et quae _globosa_. Ulterius perscrutans, adeo -abundare intelligo has radices, ut, si conservari possint, cibus semper -futurus sit in promtu. Jam _cinchonam_ video arborem, colligoque -ramulos plures. Ne longus sim, satis sit narrare, me circa hos locos -posteà invenisse medicas quasdam herbas, quas in Braziliâ didiceram, -et alias quas pro condimentis ciborum aestimabam. 82. Acclivitas -vallis augescebat. Vix quatuor millia passuum aestus marinus in terram -penetrat; sed modicus rivus pluresque rivuli descendebant per plantas -et arbusculas. Propius ad colles densantur generum diversorum arbores, -grandes aliquot. Nova simul atque arida folia in eâdem consistebant -arbore, id quod colores pulcerrimos contendebat: immo, exoriebantur -fructuum germina ipso e ramo, unde pendebant fructūs putrescentes. 83. -Quinque vel sex millia continuavi iter, semper ascendens convallem. -En vero, hic loci seges illa pretiosissima blanditur oculis, _zea_ -virore et auro fulgens. Plēnē maturam credidi. Humi jacebant grana -plurima et siliquae. Pigebat me, quòd major mihi pera non erat in -promtu. Quantum potui, inferciebam, jamque pro certo habebam cibum -mihi nunquam defore. Tandem colles sinistri se demisere; atque alia -vallis, latior atque amoenissima, quasi hortos viridissimos in sinu -suo retegit. In fronte mihi assurgebant juga altiora, montes paene -dicerem, spissis vestita herbis, ex quibus undique stillabant rivuli -perennes. Arbores fructificas admiror, inter quas dispiciens agnosco -citros, aureas mālos,[F] et Assyrias mālos, quas _limonas_ appellamus. -Sanē jucundissimus erat ruris aspectus, meque sensi esse opulentum -latifundiorum dominum. Utramque vallem mihi tanquam proprium protinus -assero, nominoque priorem convallem meam, vel Convallem Fluminis, -alteram Hortos meos. - -84. Multúm me alliciebat hortorum amoenitas, copia arbŏrum et dulcis -aquae, defensioque montium. Deliberabam de commigrando illúc, nisi quòd -nollem maris prospectum amittere, si navĭs veniret: immò, prorsùs nolui -cymbae scaphaeque usūs renunciare: necnon per pluviales horas nihil -cum cavernis meis videbatur contendere. Etenim hâc in regione caeli -liquebat mihi dirissimas aliquando esse expectandas procellas, quae -tentoria ac domicilia perverterent; tali in tempestate nil cavernis -esse comparandum. Pigebat me videre fructūs plurimos et optimos humi -prostratos et aquâ putrescentes. Arbores passim vim venti prodebant. -Sine dubio autumnales procellae tantas fecerant ruinas. Seriùs ego hos -in locos processeram, messe fructuum praeteritâ. Attamen hôc sub astro -tam vegeta est vis terrae genitalis, ut novi fructus apparerent, qui -mox possent maturescere. Plures horum concupivi, et de modo convehendi -meditabar. - -85. Redii ad cavernas alacer animi, curarum oblītus. Peram oppleveram -illis rebus quas memoravi; loculos autem vestium aromatis, gummine -et citreis mālis aliquot. Protinus novos thesauros curatē digero. -Denique a cavernis in arborem meam propter noctem retro cedere, paulò -laboriosius videtur. - -86. Māne quum expergiscor, sentio dierum me amisisse computationem. -Ne prorsus fierem barbarus, ad disciplinam puerilem me reduxi. Dies -incipio in digitis numerare. Quid unoquoque die fecerim, ego mihimet -recito; inde comperio, quinam sit hodiernus dies. Tum volo mathematicus -rationes retractare. Dixi me quatuor libros e navi avexisse. Unus -erat precum sacrarum libellus, secundum normas Papales: alterum erat -de Geographiâ: tertium nihil habebat nisi numeros ad usum navigandi -digestos: quartus ipsam nautarum mathematicam tractabat. Hanc perlego -libenter. Quippe non solùm solitudine animum avertit, sed absolutius -quiddam et sublimius subjecit cogitanti, ne semper de meis tantummodò -curis satagerem. - -87. Quaerere potest lector, quî factum sit, ut ego, patre invito -navigans, nauticam mathematicam edidicerim. Videlicet, admodùm juvenis -Londinum petii, navem anquisiturus, in quâ peregre irem. Magna -mihi tunc illa felicitas videbatur, quòd humanissimo cuidam viro, -navĭs magistro, incĭdi, in Guineam navigaturo. Is me clementissimè -exceptum, pro suo sodale habuit; persuasitque ut, quantam maximam -possem conquirere pecuniam, hanc commutarem idoneâ merce qualem ipse -admonebat, et apud se collocarem. Ego igitur quosdam ex amicis pecunias -rogabam, hique, exoratâ matre meâ, fortasse etiam patre, quadraginta -lībras Anglicas ad me remiserunt. Eas autem magister optimus sic -administravit, ut, ex Africâ demùm reversus, mercem quam rettuli, nempe -aureum pulverem, Londini trecentis lībris Anglicis mutaverim. Porrò -(quod eram lectori demonstraturus) ipso in cursu, cum benevolentiâ vere -paternâ, omnia quae navis magistrum scire oporteret, diligentissime -me docebat, praesertim astrologicorum praecepta, viasque caelum -servandi. Ego sane, tantâ caritate delenītus, summâ industriâ haec in -studia incubui, rediique ex hâc expeditione magnopere auctus mentis -vi, sive ad navigationem, sive ad mercaturam. Atqui, O meam maximam -calamitatem! amicus ille summus meus atque alter pater, morbo vehemente -correptus, decessit subitò. Hujus me tenera subit memoria, dum -praecepta mathematicorum retracto, dum stellam Polarem observo, locique -latitudinem (quam appellant astrologi) colligo; item dum noctibus -singulis omnium horologiorum libramenta convoluta intendo. - -88. In animo imprimis erat, ut Cristiano more septimum quemque diem -quodammodo religiose observarem; enimvero mecum constituebam septenorum -dierum opera. Sic (credebam) temporis computationem eram servaturus. -Mox vidi fore ut multa me prohiberent ullam praefinitam laborum -rotam persequi; necnon sine religiosâ contione res nihili mihi erat -dies Dominicus: itaque ad aliam rationem me properē converti. Novae -lunae observantur facillimē et paene necessario. Navis fracta erat -nocte proximâ post novam lunam: quando altera advēnit nova luna, -decrevi mecum, atque unum defōdi stipitem propter mensem lunarem. -Postea elegantiùs res administrandas censeo. Paxillos praeparo -tredecim modicos et compares, gemens identidem si universum annum hic -mihi degendum erit. In assi idoneae magnitudinis tredecim foramina -terebro, illis paxillis accommodata. Quoties redit nova luna, paxillum -solemniter infigo. Post lunam tredecies novatam, cunctos extraho -paxillos, grandius terebro foramen et grandiorem insero palum. Hic pro -anno lunari valet. Mox procedente lunâ, menstruos paxillos alium post -alium restituo. His constitutis, novâ quîvis lunâ poteram computando -affirmare, quinam esset ille dies secundum Europeas temporis rationes. - - - - -CAPUT (IV.) QUARTUM. - - -89. Jam ad res convehendas trahulam decerno parare: nam rei fabrilis -non eram imperitus. Hanc profectò artem in Braziliâ magnopere -exercebam, cùm propter varios usūs, tùm quia ipse me animus excitabat. -Fabrilis nempe opera valdē fuit necessaria nobis, nec servis nigritis -satis bene cognita. Faber noster lignarius, bonus ille quidem vir, -malleo fortiter feriebat, serrâ patienter laborabat: sed accuratē -metiri, coarctare commissuras, immo, rectam lineam ducere, vix calluit; -nedum designare opus. Si novam quandam casam vel officinam struere -oportebat, praepropera ejus industria absurdissimique errores angebant -me. Itaque hunc dum paro docere, ipse artem disco. Mathematicâ meâ -scientiâ qualicunque adjutus, poteram sanē plura animo moliri, in -chartâ describere, constituere, computare. Mox ipsis ferramentis manu -prehensis, delineabam, dissecabam, runcinabam; nihil quod lignarii -fabri est, intentatum relinquo. 90. Jamque, ut dicebam, ad confingendam -trahulam me converto, quae èt per arenas et super leviorem rupium -superficiem facilè currat. Dolio quodam ligneo, quod perfractum erat, -detraho circulos ferreos. Hos, velut calceos, trabibus duobus brevibus -paribusque, leniter curvatis, subjicio. Suprà, simplicissimum constituo -currum, in quo vehatur onus viribus meis tractu non nimium. Restim -addo, atque finitum est opus. Quoniam in recessu aestûs continuus -erat arenae margo a praesepi meo usque ad portum, hâc viâ, quaecunque -vellem, in animo erat trahere: nec jam manibus humerisve portabam. -Postea domum ipsam curatiùs digero atque excolo. - -91. Conclavia verō habui nulla; plura quidem septa, siquidem -unaquaeque caverna, seu locus cameratus, erat pro septo. Principale -septum ⸤meum ipsius⸥ erat _cubiculum_, de cujus munimentis erit -dicendum: dein _penaria_, pro cibo qualicunque: tertium, _culina_; -tum, _fumarium_; deinceps _armamentarium_ sive _fabrica_; sextum erat -_musēum_. In musēo lĭbros, horologia, astrologicam supellectilem, -lībram trutinariam, materiam omnem scriptoriam repono, cum sellâ ⸤e -tribus quas habebam⸥ optimâ. Harum rerum aliquot cum pecuniâ in cistis -erant: mensam postea confeci. Septimum septum continere debebat ignis -materiem; _lignarium_ appellabam. Octavum pro _fructuario_ cedebat. -Novum pro haedi _stabulo_ destinabam. Decimum ac remotissimum nitrati -erat pulveris repositorium. 92. Cubiculum autem tale fuit. Angustâ -ac celsâ fenestrâ intrabatur, cujus limen quinque pedes ab externo -sŏlo, duos ab interno aestimaverim. Alteram intus habebat fenestram, -per quam aura flabat salubris: hanc tamen, prae multâ meâ cautione, -transennâ protexi. De vallandâ externâ fenestrâ cogitaveram; sed -arboreum meum opus imitari, in saxo nimis difficile videbatur. Plures -portarum formas considero, mox rejicio. Puteum potiùs volo sub fenestrâ -fodere, quem ipse scalis transeam, dein scalas intus ad me retraham. -93. Navales scalae meri erant gradūs lignei, firmiter constricti -funibus, qui pondus hominis tutò sustentabant. In navis lătĕre septem -ampliùs dependebant pedes. Lătĕra nunc his adjungo lignea, tantummodo -ut rigōrem, non ut robur addam; nam funium robur sufficiebat; sed -quia flexiles erant, id hic erat incommodum. Scalae sic refectae octo -pedum habebant longitudinem. 94. Deinde ligones recognosco cunctos, et -marras bifurcas trifidasque, si quid horum possit cuniculariae hastae -vicem gerere; sŏlum enim calcarium robusto egebat ferramento. Talia -inveni instrumenta, quorum ope puteum, brevem sanē, defōdi sub ipsâ -fenestrâ, duo tantùm pedes altum, sed quatuor ampliùs a rupe exstantem. -Vecte ferreo, quanquam non acuto, graviora saxa amolitus sum, postquam -initia penetrandi factu sunt. Tum hôc puteo adeò protectus videbar, -ut ne a pardo quidem foret metuendum. 95. Illud enim me confirmabat, -quòd feles ferae quae non ⸤naribus confisae⸥ venantur, nunquam possent -conjectare, quid in meo cubiculo dormiret. Ego verō interdum serpentes -quoque formidabam: sed nunquam ne unum quidem anguem, magnum parvumve, -meâ in insulâ vidi; quae, velut Hibernia, sancti Patricii benedictione -videbatur frui. Stelliones erant in cavernis, quos fovebam, quia muscas -insectasque comedunt: et sanē facilè mansuescebant. 96. Si ligonibus -res non cessisset, fodinam paratus eram nitrato pulvere displodere. -Praetermisi narrare, me, postquam dolium pulveris nitrati ⸤aquâ marinâ -corrupti⸥ deportavi, intus crustam invenisse duram, intra quam pulvis -siccus erat et planē incolumis. Crustam malleo comminutam reservavi, -et pro experimento, vel lusûs causâ, aliquoties in pyrotechnicam -adhibueram, diffisus posse in aliquam utilitatem converti. Postea -credebam rudera haec nitrata ad fodinas displodendas esse accommodata: -igitur asservavi, si fortè usus vĕniret. 97. Pulvere nitrato eram -profecto assuetissimus, de quâ re libet ampliùs explicare lectori. -Etenim dum degebam in Braziliâ, maximo studio ⸤missilis plumbi -dirigendi peritiam⸥ colebam. Nec sanē unquam hujus exercitationis -fueram alienus; sed neque patriam circa urbem, neque super mari -opportunitates eam excolendi reppereram. Attamen in Braziliâ, rure -aperto, ingentibus silvis, ubi prodigiosa insectarum vis ⸤mirificam -avium quŏque copiam⸥ in aeternum praestat, si quis sub sole potest esse -agilis, ad aves venandas ipso agro attrahitur. Primò habebam ignipultam -quandam a domino meo Maurusio dereptam; mox meliores quaesivi, imprimis -ex Lusitaniâ. Postea Helvetici cujusdam viri, qui Romae mercenariorum -militum praefectus fuerat, ignipultas duas vel optimas fortè potui -ĕmĕre, unam duorum tuborum; quas quidem hujus filius, post patris -mortem illatenùs evagatus, inter alias res vendidit. Equidem ad tela -illa probanda in scopum aliquando collineabam: sed quia valdē incertus -erat a longinquo jactus, plures ac minores uno in tubo conferciebam -glandes, quae, per aera dispersae, latius ferirent. Furcâ item -_bitubam_ illam sustentabam, propter certiorem ictum. Et quoniam -grandiores illic abundabant alites, ut vulturius, ut ferus olor, ut -grues atque ardeae nostris diversae,--nec deest struthio quidam--hos -quoque pilulis olorinis petebam, jaculandique omnino peritissimus -evasi. Proh caecitatem hominum! quippe nesciebam quantum in solitariâ -insulâ haec mihi ars esset profutura. - -98. Simul ac cubiculum satis firmaveram, volui illùc commigrare, -cunctis cum animalibus meis. Haedus paululum clauda erat, id quod non -dolebam: tanto minus erat me effugitura. At verò tres jam mihi erant -haedi, de quo narrandum erit. Ceterùm falcato gladio ⸤quidquid idoneum -videbatur herbarum aut frondium⸥ demetebam et convehebam ad cavernas: -multum sanē ⸤sōli expositum siccatumque⸥ recondidi. Haedos omnes suo in -stabulo composui. - -99. De novis haedis incipit narratiuncula. Trahulâ jam meâ adjutus, -cupidinem admiseram venandi iterùm, ne căni felibusque cărŏ deforet. -Trahulam per clivos clementiores sursùm traxi super molli brevique -herbâ, ignipultam in trahulâ habens. Canem non potui retinere, quin -lepusculos venaretur: is prorsus evanuit. Ego ut primùm in scopulosum -deveni iter, trahulam omitto, inter saxa serpo. Emergens capram -conspicor cum haedis ad stagnum herboso in pratulo. Non me fugerunt, -neque demonstrabant metum. Decerpo gramina, accedo propius et porrigo. -Haedi accurrunt, libenterque rodunt. Ego cornua eorum resticulis cingo, -et laqueis brachio meo adnecto. Iterum iterumque decerpo gramen, -studeoque mansuefacere. Accurrit mater capra, grandis et robusta; -haec quoque e manu meâ comedit. Poenitebat me, quòd voluissem tam -cicurem animantem occīdere; nunc robustiore eam adnecto reste. Sed -ut primùm vi se tractam sentit, violenter retorto capite manu se meâ -abripit, et priusquam me possim recolligere, cum reste effŭgit. Exiguo -temporis intervallo convertitur. Haedos mecum videt, et directo cursu -⸤summo cum furore⸥ me petit. Magnum equidem sensi esse periculum, -nam et cornu incurrentis et ipse impetus lethalis esse poterat. -Coactus me tuēri, demittor in dextrum genu, ne dëerrem, ignipultam -constantissimē dirigens. Vix quindecim distabat pedes, atque ego ignem -emitto. Quanquam capite et collo transverberata, plures gressūs illo -impetu evecta est, titubansque ad dextram meam procubuit emortua. 100. -Obstupescebam, incertus quid facerem. Mox capram libuit omittere, -haedos attinere: nec longa erat ad praesepe via, per ardua descendenti. -Gramina etiam atque etiam decerpsi recondidique in sacculum; et -siquando male sequerentur haedi, gramen ante ora ostentans, alliciebam. -Hoc modo incolumes deduxi, gaudens praesertim quòd mas et femina erant. -Paxillis celeriter prope claudam haedum advenas depango, suggero -gramina; tum festino, matrem reportaturus. Regressus, trahulam coactus -sum per asperiora loca, ut possem, subducere, dum mortuam assequor, -quam aegrē in trahulam compono; dein satis laboriosē hanc cum ignipultâ -per saxosa loca deduco, mox facilius super clivis herbosis. Illam, ut -priorem, demergere in pelvi sive piscinâ volebam, sed spurcam credidi: -quare nil melius noveram, quàm ut in praesens ramis frondosis corpus -operirem: etenim ligo et pala non erant in promtu. 101. Jam de ferarum -audentiâ reputans, intelligo homines hâc in insulâ esse ignotos. Id -multùm me solatur; nam quantumvis solitudinem detrectabam, barbaros -saevosque homines formidabam longē amplius. Porrò si lepores avesque, -aequè ac capri, hominis metu vacant, si nunc haec animalia facile -mansuefiant, stultē absterreri opinor. Itaque magis magisque pulveri -nitrato parcendum decerno, et, quidquid ferarum posset, mansuefaciendum. - -102. Etiam congerebam pabulum. Multas deportabam siliquas zeâ plenas, -et dioscoreas aliasque radices; item cepe, bulbos, condimenta. Caprae -secundae carnem partim siccaveram fumo, partim sale condiveram, nec jam -de cibo eram sollicitus. Duas vias e cavernis ad summam rupem ligone ac -vecte tutiùs jam munio; unam, quâ primo illo māne, prospectâ scaphâ, -per praecipitia atque algas degressus sum; alteram ex portu praeter -navale meum. In difficiliore loco ⸤stipites duo firmiter defossos⸥ fune -connecto, quô audacius securiùsque descendam; tum gradibus incisis, -opus perficio. - -103. In reportandâ caprâ, trahulae me quodammodo poenitebat. In arenis -quidem bene currebat, item per saxa lēvia gramine vestita; sed in -feraci humo super spissis variisque herbis, inter admistos frutices, -trahere quàm portare difficilius fore sentio: ad dioscoreas, ad zeam, -ad citros aliosque fructus convehendos peras sacculosque meosque -humeros anteponi oportere trahulae, nisi meliorem potero munire viam: -id quod me male habet. Igitur universam viciniam explorare cupio.--Dixi -me ab excelso quodam colle prospectasse. Hôc colle inferior alter, qui -cavernas meas ferè ex adverso despiciebat, littoris aspectum superiori -ademerat. Quum, ascensâ rupe, in inferiori colle asto (quem _Speculam_ -meam nominavi) admirans gaudensque propiorem littoris oram contemplor. -Ad dextram, id est, ad occidentem, fluminis video ostium, deinde -portum meum, tum in fronte promontorium modicum.[G] Contra autem ad -sinistram, id est, ad orientem, inter humiles rupes ac mare, acclivis -planities arboribus procērīs mirē luxuriabat, palmis praesertim. -Suprà, pone rupes, palus quaedam seu lacus angustus extenditur: rursus -super hôc novus atque excelsior rupium ac saxorum ordo, unde pluvias -credo in paludem colligi. In orâ paludis viridissimas adverto herbas, -plurimasque aves aquatiles. 104. Sed ego ad interiora me converto. Ab -excelsiore illo colle arbores quasdam in cavo loco videram, non multas -illas quidem. Jam explorans perspicio omnia praeter summas arbores -abscondita mihi tunc fuisse, interjecto quodam inferiore grumo. Clivus -ille montis quasi pelvi erat ingente excavatus, in quam multum aquarum -ex scopulosâ illâ regione confluit. Hae, graminibus sustentatae, -perpetuum sufficiebant rivum, qui in flumen, non longē a praesepi meo, -decurrebat. Inde fuerat mihi primus ille dulcis aquae haustus. Hâc in -pelvi (nam proprium hujus formae nomen nescio:--convallis non erat) -consistebant arbores plurimae, Europaearum aspectum praeferentes. -Amplius postea perscrutatus, repperi has non esse nostratium ad instar, -tamen fructui lignoque utiles. Hunc locum appello _Saltum_ meum. 105. -Hinc poteram ligna devehere, sive ad fabriles usūs sive ignis gratiâ, -multo faciliùs quàm a fluminis convalle. Quippe grandis ramus vel ipse -arboris truncus, tractus seu humi devolutus, ad rupem erat facile -descensurus. Sic postea saepius rem gessi. Minora ligna, quae igni -debebant inservire, ex summâ rupe praecipitabam. Sed propter graviora, -quae diffringi nolebam, robustam delegi arborem, ipsum ad marginem, -unde magis praeceps erat rupes. Cursui tum devolventis ligni, fune -circa hujus stipitem contorto, moderor ac tempero, donec ad fundum -pervenit. Sed haec post aliquot menses. - -106. Quo meliùs intelligat lector mearum rerum statum, de situ insulae -et varietate tempestatum quaedam sunt dicenda. Insulae latitudinem -(quod Geographi appellant) satis compertam habeo: poteram sanē in -stellâ Polari observandâ errare, sed non multum: gradūs, credo, -habebat duodecim (12°) ab aequinoctiali circulo, Septentriones versus. -De longitudine nihil pro certo confirmare ausim: arbitror tamen -atque autumo eandem esse atque insulae quam Portum Opulentum (_Porto -Rico_) appellant Hispani. Nostris vero in chartis nihil omnino hic -denotabatur: porro quaenam sit meae insulae longitudo geographica, -minimē nunc rēfert. Propter tempestatum notitiam satis est tenēre, -bis in anno solem super verticem insurgere, ultimo fere Aprilis die, -sextoque fere Sextilis. Intra hos continuatur aestas, quae tamen -imbribus satis violentis dividitur. Imber quotidianus ac modicus fere -ad finem Junii mensis cadit, sed ipso in fine est sanē immodicus. Post -hoc siccitas et calor subsequitur. Maximos autem calores in tertiâ fere -parte hujus aestatis pono; vel, si ad amussim denotandum est, triginta -sex dies ab Idibus Quintilibus perdurat aestuosum tempus. Hos intra -dies rarior est pluvia. Quiescit ventus triduum vel quatriduum; tum -vespertinus turbo sanē violentus, attamen gratissimus, aëra recreat. -Hic rerum ordo fervoribus moderatur, longo mense amplius. Tandem summa -aestas disturbatur et quasi convellitur horrendis et pervicacissimis -turbinibus, seriori in parte Sextilis. Hinc procellosum illud mare, -quod nostram abripuit navem. In Februario item mense debent expectari -procellae; sed neque harum tempus praefiniri potest neque violentiâ -compares sunt aestivis. In tempestate procellosâ abundant fulgura, post -quae frigus ossa penetrat. Sed haec frigora si excipias, jucundissima -est aëris temperies. Pluvia ut plurimùm cadit tenuis ac dulcissima -tres vel quatuor horas unoquoque māne per plures anni menses. Nisi per -tonitrua, veste ad defendendum frigus non opus est, sed contra solem -vestiendus es. Attamen post nimium fulgur Caurus ventus plures per dies -mirum frigus incutit, sed semper citra gelu. Nec calores conqueror. -Lusitanum vel Anglum hominem equidem credo, si neque tēmētum imbibat -et carne parcissimē vescatur, (id ipsum apud Mauros didici,) totum per -annum posse laborare salubriter, modò per maximos fervores prudentiam -adhibeat. In hieme certē (id est, dum sol a meridie stat) si nimium -exuaris vestimentorum onus, ipsis in Angliâ Anglis ad laborem par -eris. Spirante Cauro post fulgura, lacernâ, ac spissâ quidem, carere -neutiquam potui: ignem aliquoties fovebam, sed rarò. - -107. Ego autem quodam die quum pluvia maturē destiterat, cymbam -ingredior remigoque non sine timore circum illud promontorium quod -caeruleam terminat rupem. Plurimas palmas video, quas credidi ejus -esse pretiosissimi generis, quod vulgo Nux Cocus appellatur. Multae -aliae arbores fruticesque mihi ignoti illic stabant, sed ipse littoris -acervus Portum meum referebat. Tantùm omnia hic ampliora atque -uberiora. De _algâ_ saepius memoravi. Aliud nomen non succurrit; -etenim nostratibus viris res ipsa ignota est. Hic denoto, algas illas, -ut plurimùm, non marinas fuisse, sed maritimas, ultra summum aestûs -terminum. Hi reptantes erant frutices, diversi generis; hibiscos, -acanthos, conjecturâ dixerim. Sanē erant pulcerrimi, puris distincti -foliorum ac florum coloribus. 108. Deambulo in littore, cocos admiror: -multum cogito ac vescor spe. Subitò memini remos vel optimos e coci -trunco fieri, scaphamque meam remis carēre. Sĕcurim mecum habui. Unam -e minimis cocis stătim exscindo atque obtrunco. Caput hujus in cymbam -congero, ipsam destino fune trahendam. Sed quum volo redire, aestûs -recessus me impedit: nam circa promontorium, ubi fuerat mare, nunc saxa -longiùs excurrebant, quae metuo circumire, ne in profluentem aliquam -marinam implicer. Tandem super saxis ingrediens, flexuosum reperio iter -aquae, in quo cymba natare possit. Hanc traho, saxis ipse insiliens. -Postea truncum illum super humeris asporto per eandem viam; mox, cymbam -ingressus, me atque mea omnia domum laetus reporto. - - - - -CAPUT (V.) QUINTUM. - - -109. Pluvia quoties caderet, intus me abdidi, et in excolendâ domo -satis habui operis. _Armamentarium_ meum praesertim cum exultatione -cordis aspiciebam. Arma igniaria cuncta, rite emundata, perfricata -oleo, hamis ad muros suspendi. Mensam fabrilem suo in loco constitui; -juxta hanc, repositorium fabrile: in angulo, ferramenta agrestia. -Quotidie suum quidque in locum severissimē repono, experientiâ doctus -sic facillimē quidque inveniri, ubi festinato opus est. 110. Porro -in _penariâ_ ac _culinâ_ multa ordinavi. Scalas quas ad cubiculum -intrandum adhibebam, compagi cuidam ligneæ per hamos annulosque sic -annexui, ut, super his astans, carnem suprà ⸤procul felibus suspensam⸥ -possem attingere; possem quoque disjungere scalas, quoties vellem. -Quando memet objurgo propter nimiam carnis cupidinem, respondeo, me -ipsis felibus consulere, ne suum ipsae cibatum deperdant. In penariam -cellam dolia item atque arcas plures collocavi: alias quidem in -fructuario meo. Ceterùm pro culinâ sumseram ejusmodi cavernam, cujus -in angulo erat quasi focus naturalis. Rimam quandam vidi, per quam -fumus exire poterat: hanc ferreo vecte amplio. Porrò foramen majus -effodio suprà, ne fumus per culinam vagaretur. Exibat autem in alteram -minorem cavernam, quam pro _fumario_ destinabam. Hîc carnem suspendo, -siquam induratam velim. Tum fumus, hôc modo diffusus, minus erat me -proditurus: nam velut nebula in rupe poterat videri. In _lignario_ -autem meo, quidquid ligni ex nave deportaveram, et quidquid materiem -ignis habebat, illud omne reponebam. Vela quoque huc deposui, sed parùm -contentus loco. - -111. De corpore curando quædam si narrem, ignoscet lector. Quae -sequuntur, plures ad menses, immo annos, pertinent. Dixi me sub -aquâ marinâ, post tertium in insulâ diem, vestes immundas lapillis -oppressisse. Posteā reputabam,--si vel saponem haberem, operæ non -fore pretium has nostro more in splendorem recolĕre. Spurcitiem -vestimentorum non e colore consistere, atra essent an candida, sed -e cutis excremento, quod quidem salsâ maris aquâ optimē amoveretur: -mănibus autem ac sapone fricatas, deteri vestes. Quapropter has ipsas, -solĕ siccatas, iterum postea induebar. Deinde etiam simpliciorem -excogitavi viam.--Postquam expertus sum, vespertina natatio quantum -reficeret corpus, decerno, sub solis ocasum unoquoque vespere, ipsâ in -tunicâ, cum feminalibus linteis ac tibialibus[H] (id est, tegumentis -crurum gossipinis) denatare in portu meo. Egressus aquâ, exuor -vestimenta, contorqueo manibus, suspendo, alia induor. Illa altera māne -sicca invenio. Itaque recente semper vestitu pernoctor. Sanē per summas -pluvias aegerrimē siccabantur res: tali in tempestate madidas vestes in -culinâ suspendebam. - -112. Praetereā, cuti fricandae do operam, neque caesariem prorsùs -negligo. Sciebam enim, inter barbaros, si quă sit gens sanitate, -proceritate, decōre corpŏris insignis, hanc praesertim cuti curandae -semper dēdi; sin autem me illuvieï permisero, in nullam non spurcitiem -posse delabi. Equidem e navĕ meas habebam mappas atque mantilia -cum sudariis. Mappae detergendae corpori nimium lēves erant; mox -in caloribus has adhibui ad genas protegendas, Arabum Scenitarum -more. Mantilia, ut quae villosa maximē, dum durabant, prae ceteris -approbabam.--In capillorum supellectile nihil egomet habueram, praeter -unum pectĭnem atque unam scōpulam setosam: sed totidem, quæ magistri -navĭs erant, avexi, pluresque nautarum pectines. Nautis scōpulae nullae -erant. Scōpulas equidem magni aestimabam; nam diffisus sum posse -reparari. Barbae, ipsâ in navĕ, semper promittebantur; nec in meâ -insulâ me radebam, quanquam haberem novaculas; sed forfĭce identidem -tondebam leviter aut capillos aut barbam. - -113. In tempestate procellosâ, praesertim post fulgura, propter frigus -Cauri, quoties desisterem ab opere, lacernam induebar, nec spernebam -ignis solatium. Sed tum maximē poteram laborare. Nova gramĭna aut -radices aut viridem zeam, optimâ caule meliorem, aut ligna reportabam; -porro utrumque tramĭtem quô in summam rupem evadebam, comparabam in -melius. Quippe rubram super rupem sperabam fore ut trahŭla tandem -subīret. Quodam die imber superveniens infulam capitis meam humore -saturavit, et, tergo profusē madido, caurus ventus acerrimum mihi -frigŏris sensum incussit. Domum cucurri magis quàm incessi, mutatisque -vestimentis deliberabam. Serĭca mea umbella e navĕ in promptu erat; -sed ubi manūs esse debērent līberae, hâc ūti non possem. Inter pluvias -nimium sensi solĭs fervorem, nec infulâ potui carēre. Hîc omnia narrabo -quae excogitavi, quanquam plures per menses. - -114. Caprarum pelles servaveram. Sanē molles erant et delicatae. Harum -lacinias duas commodâ magnitudine abscĭdi, quae pro cucullo forent. -Junxi suprà, a fronte usque ad occĭput; inde per cervīces defluere -permisi. Ipsâ in dorsi spinâ duplices cadebant, contra pluvias solemve -umbraculum. Caput atque adeò infulam comprehendebant arctē. Quoniam -femineae quas habebam acūs tenues nimis erant fragilesque, idcirco -sarcinarias adhibebam acūs cum tenuissimis funiculis: his satis bene -consuebam. Sed depsĕre volo internam cutem, quod quidem artificium -parum cognoveram. Ego autem cinchonam aquâ decoxi lento igne, ut aquae -remaneret quàm minimum, quàm maxima autem foret ejus potentia. Mox -infudi in ferreum artillatoris ferculum; superpono pellem, ut interior -pars imbibat cinchonam. Post biduum, longulo ac lēvi lapide, quem pro -magĭde[I] aestimabam, oleum pice imbutum imprĭmo atque infrico in -pellem: jamque pro depstâ accipiebam. - -115. Etiam summis in caloribus vix sufficiebat tunica,[J] nam contra -insectas tibialibus[K] erat opus. Sed dorsi quoque tegumento carēre -nequâquam conveniebat; id quod probē sciunt Lusitani. Atque erat mihi -sagulum Lusitanum vel optimum, nisi quòd propter nigrum calorem radios -sōlĭs imbiberet: quare aut albis testis marinis aut spinis fortasse -hystriceis vellem sanē dorsum obtexĕre. Jam, quoties humeris quidpiam -portandum erat saltem asperum ac grave, suffarcinamentum desiderabam, -ne excoriarentur ossa. Intellexi spissâ tegete esse opus, quae humeros, -si onus portarem, defenderet; porro solem pluviamve repelleret, nec -imbiberet calorem. 116. Tale tegumentum demùm contexui, postquam juncos -cannasque insulae paulô meliùs cognitos haberem; neque ullo vestimento -superbivi magis. Contra calores superficiem tegetis madefaciebam; -inde frigus gratissimum me recreabat. Item mappas ac lintea ⸤quantum -possem⸥ reservans, roscidis foliis callide obvolutis amicior caput, -unâque deligo fasciâ sive taeniâ. Quoties ex laboribus ac calore -requiescerem in umbrâ, poteram, detractâ infulâ, crines madefacere: tum -vero assumebam cingulum, ne in viscera admitterem frigus. Sic caput -frigidulum erat, corpus tepidum. - -117. Scapham autem, mense Decembri nondum finito, gestio instruere. -Coci truncum, quem deportaveram, cortice exutâ, difficulter sanē -secundum longitudinem dissecaveram serrâ, et in remōrum formam magis -magisque caedebam. Etenim cymbae remi tanquam pro exemplare prostabant. -Ad remigandam quidem scapham sex homines cum sex remis adhibebamus, -quatuor ad minimum. Ego, unus homo, duo ingentes remos moliens, nihil -possem contra fluctūs vel contra profluentem maris facere: attamen -restagnante mari ac vento, unus prope debilis remex aliquantum usui -foret. 118. Circa Kalendas Januarias serenissimâ in tempestate mālo -veloque scapham instruxi. Ancoram ejus cum arcorali atque illâ arcâ, -item tollenonis ferramenta, jamdudum ex arenis recuperaveram. In portu -saepius exercebam tum vela, tum remos; hosque in melius figurabam. -Quorsum haec, nesciebam equidem: enimvero nisi perquam leni aurâ non -auderem exitum; sed in scaphâ videbar quasi novam quandam tenērĕ vim, -necnon ipsam navigandi artem inani amore fovebam. Mox operae, quam -priùs in scaphâ navaveram, diffisus, iterum carinam sarcivi. Ubicunque -rimas metuo, argillam pice oblĭtum firmissimē infercio, donec omnia -viderentur tutissima. - -119. At marinas profluentes, si quae essent requiescente vento, -volebam propter scaphae salutem cognoscere. Has ut explorarem, -clementissimo sub vento, ulteriùs ⸤meridiem versus⸥ in cymbâ processi. -Ecce autem, quando duo ampliùs millia eram a terrâ, jugum montis longē -altius quàm excelsus ille collis a quô ter, quater prospexeram. Ab -hôc monte terram opinabar sensim desidere usque ad hortos meos. Jam -video, si insulam ac maria rectē prospectare vellem, montem illum -esse conscendendum; idque meditor. Posteā recordor, me ipso a colle -eundem vidisse montem, sed tantam esse ejus altitudinem tunc non -suspicatum. 120. Quanquam neque mites vellem feras timore mei implere, -neque prodigere nitratum pulverem, decerno tamen exercendam esse -jaculandi artem, ne obliviscar, neve ipsa arma robigine corrumpantur. -Versicolores quidem aves, quales fere inveniebam, vix me fugiebant; sed -aquaticae quaedam volucres, nostris non valdē dissimiles, omni astutiâ -ac metu evadebant me. Has credidi advĕnas esse, assuetasque hominibus: -praecipuam earum sedem posteā conspicatus sum. Ego autem has pro cibo -et propter teli exercitationem occīdo. Anătes erant, ansĕres, olōres, -plumis formisque non omnino nostrarum ad instar, porrò plurum inter se -generum. Has, ut plurimùm, plumbulis in orâ tantùm maritimâ petebam, ne -teli fragor ceteras terreret feras: canis autem, sive in terram sive -in aquam decĭderent, acerrimē eas reportabat. Si protinùs comedere non -placeret, nec egērem quo canem pascerem, in fumario suspendebam. Quippe -fumus et maturabat carnem et putredinem avertebat. Assae potiùs quàm -aquâ coctae mihi placebant; sed carbonem, Anglorum more, altē exstruere -nequivi. Supra ignem assāre necesse erat: quare alitem, membratim -concisum, filīs ferreis, tanquam verubus, trajectum, vivas supra prunas -amburebam. - -121. Eodem fere tempŏre columbas quasdam facillimē nanciscor. Dum colle -regredior obambulans, alarum stridorem audio: mox conversus volatum -quasi columbarum agnosco. Hae aves in cavum saxi locum se recepēre, -quem oculis facile notavi, credidique me posse illuc ascendere. -Postquam cuncta conjectando emensus sum, virgam arboris ⸤abscissam -pro signo⸥ terrae infigo: tum domum redeo meditans. Quantum possum -celerrimē columbariam cellam, perlĕvem illam quidem, compango: hanc -humero portans eundem locum repeto, post biduum. Virga illa eminens -fit index; saxum ascendo, pluresque in cavis invenio nidos, quibus -ova nondum inerant. Unum nidum in columbariam meam cellam transfero; -mox advolavit columba, intravitque cellam nidum repetens. Id gaudeo, -et relinquo cellam. Post plures dies reversus avem nido insidentem -invenio: quam ipsâ cum cellâ motu clementissimo reporto domum; atque -illa intrepida manebat. Conjux postea subsecutus est: ambobus, ut -poteram, quotidie dabam cibatum. Postea turriculam confeci columbariam, -columnae innixam, securitatis ergo: nec pullos volebam mactare, sed in -spem amplioris prolis reservabam. - -122. Cibi quidem satis superque mihi erant, si modò convehere -possem. Sed quô magis ruminor, laborem deportandorum fructuum horreo -magis. Hoedos in praesepe reduxeram, ne graminibus quoque congerendis -defatigarer; tamen ⸤illâ in convalle depressâ⸥ oneribus gravabar, -neque trahulam poteram adhibere, propter novarum herbarum luxuriem. -De tractoriis jumentis paene desperavi, videbarque in servitutem -laboriosissimam devotus; sin requiem capto, protinus mens fiebat -miserior. - -123. Accedebat quod calceamentis deficiebar. Nautæ super nave aut -nudis pedibus aut tenuissimis soleïs agebant. Calĭgas ego et magister -navis habebamus, sed ego magnitudine pedum superabam. Porrò saepiùs -ex necessitate mare ingredienti, corium caligarum se contraxerat. Ego -autem post tres laboriosos dies, pedibus aeger, nolebam exire. Omnium -rerum me taedebat. Nova luna jam intraverat. Assim ego quadratam coepi -incīdere, inscriptionem quasi sepulcri designans. Talĭs erat: - - +--------------------------------+ - | REBILIUS CRUSO, | - | | - | _Anglorum civis_, | - | _Maurorum captivus_, | - | _Braziliensis colonus_, | - | _Hîc naufrăgus solitarius_, | - | _Hominum miserrimus_, | - | _Quintum jam mensem enecor_. | - +--------------------------------+ - -Illud iteravi ter quaterque, _hominum miserrimus_. At subitò vocem -quandam sensi, non auribus, sed corde: “Tu-ne omnium miserrimus? -Tu, qui summâ pace fruĕris, in pulcerrimâ uberrimâque insulâ, sano -validoque corpore! At ne te Deus Mauris iterum praedam projiciat vel -morbo feriat!” 124. Cohorrui. Tum reputabam: “Anne hoc illud est, quòd -vates sacri summâ in solitudine afflatum Dei quaerebant? Numne igitur -me quŏque intrat ille afflatus?” Mirē profectò agitabar. Dein memet -increpui: “O fatue Rebili, sanae non es mentis. Imaginariâ sapientiâ -verâque deliratione capiēris, si divinam credes te audire vocem.” -Protenùs velut demortuus hominibus, vivus necessariē coram Creatore -meo, mirâ quâdam ac novâ audentiâ illum compellabam, et quasi votum -concipio. “O Supreme! quisquis es (inquam), nimius tu es mihi: pavesco -fanaticam dementiam. Sed dulcem redde hominum aspectum; tum prudentiùs -te cognovero, pleniùs venerabor.” Post haec tranquillior fiebam: sed -periculosa esse sensi intervalla industriæ, nisi oblectatione aliquâ -solarer. Quare pictam avem psittacum, si possim, capĕre ac mansuefacĕre -decerno, si forte mecum colloquatur. De macaco[L] cogitaveram; sed -timui has bestias, ne maligno forent ingenio: sanē aliorum generum alii -sunt mores: itaque hoc consilium deposui. - -125. Mox lepŏres quoque volŏ capĕre. Quippe saepius captaveram, neque -ars mea processerat. Lepŏres illi (seu rectiùs cuniculi: ita credo: sed -quia cărŏ leporem potius referebat, idcirco ex primâ illâ nocte lepŏres -semper appellaveram;) attamen gallinarum domesticarum more se gerebant. -Quàm proxime sinebant me adire, tangere non sinebant; sed in cava -terrae prorumpentes, inde me intuebantur. Laqueos instruxeram plures, -sed frustrà: jam piscando experiendum esse arbitror. Super nave flagra -aliquot robusta erant, quae (nam fatendum est) ad flagellandos nigritas -comportabamus, si ratio tulisset. Horum tria offenderam, avexique -propter lororum usūs. Nunc unius in fine hamum piscatorium grandiorem -affigo. 126. Virgam quoque praeparo tanquam piscatoriam, sed breviorem, -resticulâ instructam: huic fasciculum tenerarum herbarum adnecto. -Tres sacculos super humero portans cum virgâ flagroque, lepŏrum adeo -locos. Sinistrâ fasciculum jactans, ad ludum allicio. Pòst paulò lepus -incipit, ut felium catuli, persequi fasciculi cursum ac gramina ejus -subinde rodere. Flagrum ego dextrâ tenens, opportunitatem rei gerendae -opperior, subitoque projecto hamo, super caudâ leporem opprimo. -Confestim arreptum attineo, sacculoque immersum. Tantos ille ciet -strepitūs, ut ceteri accurrant mirabundi; dumque obstupescunt, alterum -verbere hami assequor. Animadverto marem esse ac feminam; quare satis -habeo, laetusque deveho praedam. Sub rupe ubi cava loca abundabant, -credo non male habitaturos; postea ad mansuefaciendos operam adhibui. - -126* De calceamentis pauca sunt explicanda. Quoniam labascebant omnium -caligarum coria, sensi validiore esse opus tegumento pedum: idque -juncis ac lentâ quâdam cortice plicatis concinnavi. E juncis, quos -⸤diversi generis plurimos⸥ in sole siccaveram, cos deligo qui lenti -simul et relucentes viderentur: nam quidquid reluceret, id caunarum -more pluvias optime rejecturum credidi. Ex his plicavi marsupium, -cujus forma erat pedis instar a convexo ad calcem praecisi. Dein e -corticibus, quas maceraveram, lora plicavi, lata minŭs duo digitos. -Veterum caligarum fundum vel soleam sub marsupio illo positum, dum pes -meus inerat, loris illis circumligavi, nodavique super talo. Rudis sane -hic calceus erat, attamen aliquatenus certe pedem protexit vulneribus. -Non absurdum erit hîc dicere, me ipsâ in Braziliâ contra insectas -saepe Persicos gestâsse socculos, e tapēte factos. Per hos non possunt -culices mordere, sed spinae sentesque facile penetrant. - - - - -CAPUT (VI.) SEXTUM. - - -127. Circa Idus Januarias ad montem explorandum accingor. Lacernam -capio cibumque, si forte pernoctari opus sit. Mollissimos induor -calceos: _prospeculum_ adnecto balteo. Adsumo canem. Sed ante exortum -solem educo haedos, et (quod morĭs mei erat) commodo in loco paxillis -destino. Tum ex convalle dextrorsùm surgens juxta aquam desilientem -pergo, saltum versūs meum. Sed ascendo jugum, quò latius prospectem, -saltumque subtùs in laevâ facio. Modica erat acclivitas, sed continua. -Sub soleâ mihi breve erat gramen,--molle, frigidulum, non impediens. -Quô magis insurgebam, largior erat aura ac plena vigōris. Facile -lībereque incedebam. Dextrà, caprorum video scopulos ac pascua; sed -ad sinistram magno flexu redeo, dein convallem fluminis nōtam attineo -suprà, moxque hortos meos. Hos simul ac praeteriveram, sinistrorsum -leni deflexu contendebam, incepique ipsum montem oblique ascendere. -Jamque intellexi, longe faciliùs hôc cursu ⸤quamvis longo⸥ hortos -adiri; nam propter auras montanas, siccius sŏlum, breviores herbas, non -modò non defessus, immò recreatus sum itinere. Ubi aquula quaedam a -monte desilit, cănĭs incipit lambĕre. Sic monitus, cibis communicatis, -vescor biboque. 128. Ut primùm monte de summo prospexi, praegestiens -cuncta admiror. Valde praeceps erat mons occidentem ac Septentriones -versùs, id est, ad mare. Ipsa aetheris claritas extentusque Oceanus -pulcerrima erant. At ego propiùs circumspecto alterum in lătus, unde -clementissime surgebat tanta altitudo, illam vallem lustraturus in quâ -supernè horti erant mei. Penitùs despicere nequivi, sed per oppositos -clivos cursum ejus usque ad mare indago. Aestus tunc quàm maxime -recesserat; laetus tamen animadverto rivum se in mare effundentem, -duosque ⸤quasi hujus tributarios⸥ de diversis ripis rivulos, quorum -utervis scapham meam possit excipere. Per prospeculum dispiciens, -facilè vidi palmas astare praegrandes ⸤ostium rivi versùs⸥ et paene -ad oram maris. Postquam illàc satiavi oculos, conversus in aliam -terrae regionem aspecto. Vasta hîc subjecta est silva usque ad ultimum -insulae littus. Declivitas modica erat, nec continua: quindecim millia -silvae ad minimum haec aestimabam. Ne prospeculi quidem ope ultimarum -poteram arborum naturam cognoscere, ceterùm proximae ultimaeque valde -erant dissimiles. Ad Aquilones Juga Caprina (sic enim nominabam) -scenam concludebant, sed mare supereminebat. 129. Haec dum commeditor, -prospectoque circumcircà, repente terram e longinquo videor videre -meridiem versus. Dispicio, anne sit nebula. Etiam atque etiam -contemplor: demùm agnosco latissime porrectam terram, valde humilem, -sed terram tamen. Primò me spe illud ac gaudio affecit. Continentem -Americae meridianam esse pronuncio: mox fateor, nihil id ad me. Etenim -talis regio solitudo est vastior, foedior, immanior longe quàm haec est -insula. Fac abesse barbaros homines pantherasque; at illic si forem, -aut in latissimâ atque inhumanâ arenâ projicerer, aut (quod credo -potiùs) in aggeribus silvosis maximi alicujus fluvii, inter paludes -immensas atque insaluberrimos vapōres. Sane haec insula prae continente -illâ tanquam Paradīsus est. 130. Retorqueo oculos meum versùs regnum, -contentus, laetiorque; tum directâ incipio viâ descendere, donec totu -mihi vallis patet. Mox hortos meos considerans, frutices observo -grossulariis[M] non dissimiles, quibus propiores clivi distincti sunt. -Hos versus dirigo gradum. Magis magisque uvidum invenio hoc lătus jugi, -velut spongiam; id quod rivum perennem promittit, herbis pluvialem -aquam multos per menses sustentantibus. Frutices autem illi in sicciore -stabant orâ, quanquam propè ad humida. Vites recognosco, et uvas credo -posse suâ in tempestate hinc deferri. Porrò cruda māla citrea colligo -plura limonasque ad delicias bibendi. - -131. Regredior paullatim descendens, donec ad juncturam vallium -pertingo. At ipso in laevo vallis lătĕre quasi viam naturalem cespite -obductam conspicor, quae declivitate perquàm modicâ ⸤saltum versus -meum⸥ ducit. Per hanc libet degredi. Nusquam minùs decem pedes lāta -erat. Suprà ad laevam, infra ad dextram, clivus satis arduus erat, -herbis multorum generum abundans, sed in fundo arboribus consitus -densissimis. Agnovi protinùs, facillime posse in trahulâ meâ ex hortis -hâc viâ fructūs ad rupes super cavernis devehi; nam cespes erat -brevis, durissimo in sŏlo atque (ut arbitrabar) calcario; jamque uno -in conspectu propè tria millia viae hujus patebant. Deambulans alacer, -saltum tandem meum in laevâ praetereo, mox desilientem illum rivulum -assequor, videoque non posse trahulam sine ponte hàc transire. Sed -talem pontem non magni esse operĭs judico. - -132. Praeclarum sane videbatur hujus diei iter. Laetus, atque -idcirco liberalior, tritico atque hordeo Europaeo columbas largiter -pasco. Has fruges ⸤in sacculis condĭtas⸥ e nave asportaveram, sed -parvi aestimabam; nunc columbis largior. Neque unquam sane has aves -neglexi, sed inter famulos reputans, plus minusve cibi impertiebam. -133. In universum aestimanti, tres partes ⸤naturâ diversas⸥ insula -exhibebat,--fructiferam, sterilem, silvestrem. Sterilia ac sicca -Caprinum opinor Jugum collesque vel grumos inde porrectos usque ad -portum meum: ultra Jugum quidnam fuerit, nondum videram. Spatio longe -minimo fortasse erat fructifera; sed ubi tantae silvae, ibi fruges -aliquando esse possent. - -134. Equidem postquam sensi quanto cum labore radices esculentas -e convalle humeris portem, placuit cymbâ devehere, si cum aestu -maris flumen ascendere possem. Quodam die hos propter usūs solito -maturiùs illâtenus ascenderam, ubi quaedam humo nascentia colligerem; -tum, nĭsĭ contra aestum me defatigare vellem, duas fere horas erat -considendum. Quare cymbâ transgressus flumen, regionem ex Occidente -oppositam exploro. Ostium versùs fluminis valde praeceps erat ripa, -sed ubi aestus maris desinit, leniorem habebat clivum. Collis -calcarius esse videbatur, alteri illi super cavernis meis simillimus. -135. Simul ac culmen attigi, mare versùs omnia esse praecipitia -intelligo. In brevibus herbis prostratus, caput ultra marginem -rupis protendo, ejusque radices subtùs video undis etiamnum lavari. -Ulterius ad Septentriones surgebat mons insulae ille altissimus, -quam exploraveram. Celeriter ea vidi quae maximi erant, redeoque -properus. 136. Vix attingo cymbam, atque tres conspicor psittacos in -ramis considentes. Flagrum arripio (id erat in cymbâ), item illico -virgam decīdo. Concitatiore flagri verbere psittacum assequor, hamoque -deprehendo. Rostrum ejus metuens, sarmento oculos meos protegebam. -Ille autem subito dolore territus, prorsùs exuit fortitudinem, neque -valde reluctabatur. Itaque sarmento, quod in laevâ tenebam, caput -ejus opprimo, mox pede inculco sarmentum, expeditoque cultello unam -plumam circumcido. Ne longus sim, funiculo attentum deveho domum, -asperiore capturâ nihil gravius perpessum. Fune pede deligo, perticâ ad -insidendum datâ. Facilius id videbatur, quàm caveam e cancellis facere. - -137. Ego autem captivis leporibus consulens, dolium quoddam e -perfractis transennâ instruxeram: hic in cavo rupis degebant. Fimus -caprinus, quem e stabulo egererem, in sicciore humo appositus, locos -praeparabat in quibus cespites herbasque leporibus dilectas defoderem. -Lepŏres summâ curâ pasco ac mansuefacio. - -138. Sed in narratione meâ paullum nunc regredi opus est. Ut -me oblectarem, saepius lĭbrum sumebam; aliàs mathematicum illum, -qui teneram curam primi mei atque optimi patroni revocabat; aliàs -geographicum. Hinc quodam die de Indis edisco, quàm prudenter feros -elephantos mansuefaciant. Equidem de capris meis ad trahulam jungendis -cogitaveram, sed nondum grandes erant: harum autem opperiri ætatem, -longum videbatur. Jam, his perlectis, credidi, posse caprum ferum -pariter ac ferum elephantum ad quamlibet aptari disciplinam, cujus -quidem ⸤ipsius natura⸥ foret capax: cuncta in eo verti, ut feram in -manu tenēres. 139. Re ponderatâ, demum egressus sum, certus depugnandi. -Duas succingor pistolas, quibus me in extremis protegam; sed restibus -laqueisque sum fretus. Laqueis duobus tribulos ferreos, si recte rem -nomino, validissime annexueram. Tribuli autem tali erant naturâ, ut, -hominis pede oppressi, trina spicula in sŏlo defigerent. In reticulâ -herbas comportabam eas quas maxime deligebant capri. Canem domi -constringo, atque sic armatus sedes peto caprinas. Plures ibi video -capras atque hoedos; mox caprum quendam grandem ac robustum contemplor, -(vix minor erat quàm bonus asinus) qui viribus confisus seorsim -agebat. Hunc adeo, herbas suavissimas porrigens. 140. Ille autem neque -territus neque iratus, accedit roditque libenter. Herbas in humum -projicio, dumque pascitur, laqueos cum tribulis super cornibus impono. -Tribulum unum pede pressum humi infigo; dein, antequam sentiat, inculco -alterum quoque, et sub pede attineo. Protinùs gnarus se illigatum, -in posterioribus cruribus se erigit, sursùm capite nītens: ego autem -tertio laqueo pedes ejus primores involvo. In eo erat ut alterum -extraheret tribulum, quando arcte constrictis primoribus pedibus, quos -in aëre habebat, ego asperrime trudens dejicio eum in lătus. Consido -in armum, inculcans cornu. Ille autem sic depresso capite pedibusque -correptis, onus violentissime detrectabat, sed nequibat excutere. Ego -non invitus sino eum se defatigare calcitrantem, subulamque[N] grandem -ac lorum expedio. 141. Summâ in tranquillitate labrum ejus superius -perfodio, atque insero lorum, quod annuli instar concinno, pluries -nodatum. Tribulis novo in loco defixis, ampliùs paulo libertatis -pedibus ejus permitto, ut amplius se defatiget frustrà connītendo. -Tandem defessus, sudore perfusus, requiescit. Herbis in reticulam -recollectis, surgo; convello tribulos, appendoque cervici ejus; -tum labro traho leniter. Is, dolore gemens, erexit se, invitusque -sequebatur, pedibus etiamnum constrictis, sed non adducte. 142. Sic -quinquaginta forsitan passūs eum deduxi. Tum subitò reluctabatur; -sed dolore labri percĭtus, cornu me feriebat: id verò facile caveo, -loro subtrahens; simul, iterum adducto laqueo, praepedio crura. Sane -ille totus contremiscere, praeteritorum memor et posthàc me sequitur -obedientissime: quod simul atque animadverto, porrigo herbas ante -nares. Nolebat rodere, sed odorem libens captabat; jamque facile eum in -saltum meum deduco. Ibi arbori firmiter alligatum fame paro expugnare. -Porro id nullius erat laboris; etenim postquam haedos juxtà affixeram, -mixtâ crudelitate et clementiâ mox plenissime est domitus. - -143. Explorato, posse feram sic subigi, post aliquot dies capram -pariter aggressus, hanc quoque vel faciliùs deduxi. Duo haedi grandes -ac paene adultae matrem ad praesepe volentes secutae sunt; tum nova -veteri admista caterva citò maerere destitit. Itaque grex meus jam -caprum habebat ac capram, item tres haedos duasque juvencas capras. -Ego verò cunctos incipio trahulâ consuefacere. Difficile sane est -res gestas ordine stāto narrare. Quippe perpetuo variabantur labores -mei, neque unquam uno quasi nisu ullum opus perfeci, sed particulatim -operabar, seu tempestate coeli motus, seu phantasiâ, vel subitò aliquid -recordans; et siquid parùm bene valere crederem, reficiebam in melius. -De piscatione meâ mox sum dicturus. Sic, inter labores multos et otii -paulum, praeteriêre menses. - -144. Circa Kalendas Apriles, ut credo, imber matutinus (de quô -memoravi) largior et almior cecidit. Mirum inde vigorem nacta sunt -omnia quae gignit humus, miramque ego ipse voluptatem percepi. -Exspatiandum decerno. Ad speculam meam (de quâ antè memoravi) enisus, -progredior ut littus ad Orientem ampliùs cognoscerem. Duo millia -fortasse passus processeram, quum viam quandam _Lunatam_ video (si -sic licet appellare), quae flexu continuo, acclivitate modicâ, ab orâ -maris palmarum feraci ad culmen hujusce regionis ducebat. Jam praeter -oram maritimam duo numerabam promontoria duosque sinūs: nunc _Tertium_ -hunc appello sĭnum. 145. Ceteris in rebus primò nihil nŏvi exhibebatur, -nisi quòd arenae extendebantur latissimae. Pluribus has rebus -distinctas videbam. Expedito prospeculo, marinas dispicio testas,--immò -testudines,--diversissimas magnitudine. Id quidem gaudeo. Porro hôc -in sinu palmae ita dominabantur, ut vix quidquam aliud inter arbores -desuper viderim. Paludes autem longiores in rupibus continuabantur -suprà palmas illas. Ut explorem cuncta propius, palude quâdam non -facilè circuitâ, descendo ad oram maris. Tria palmarum genera agnosco, -flecto sensim ad sinistram, demùm Lunatâ illâ viâ domum redeo. 146. -Postea mecum excutiens, cur in portu meo cacti optimē crescerent, -palmarum nihil esset; colligo, quia paludes apud me super rupibus -non sint, idcircò neque cocos neque alias palmas nasci. 147. Jam de -grege quotidiana me incessit cura, ignarum quid sanitati necessarium -foret, et quantus ac qualis hujus aestatis calor. Multa feci, mox -infecta reddidi; quae narrare non opus est. In saltu meo novum praesepe -meditabar. Sed haedos non effugituros credo, retentis capro caprâque; -igitur solvo. Cănis autem tunc mecum erat, ipsum ad saltum. Is, simul -ut haedi excurrere in prata coeperunt, novâ libertate gestientes, -ipse ludi fit particeps: quippe collusorem diu non habuerat. Tum mihi -aspectus sanē erat jucundissimus. 148. Caper, immò capra, ut credo, -brevi in curriculo plerosque canes venaticos superat, sed căni perdurat -velocitas. Ipsae se haedi tam pernīces ostendebant, ut non sine magnâ -contentione cănis eas praeverterit. Neque volebant effugere; nam iterùm -iterùmque redibant. Ego vero omnium hilaritate exhilaratus, increpo -memet, quòd cicures animantes tam innocenti voluptate privaverim. - -149. Capros hos dictito; attamen nequaquam erant nostratium caprorum ad -normam. Antilopas equinos vel ὄρυγας fortasse quis illos appellaverit. -Cervix horum carnosa et arcuata, armus amplus planusque, equum -generosum referebat. Pellis brevissimo delicatissimoque villo sive -lanugine, colore mustelino, vestiebatur; neque seta inerat neque -pīlus, praeterquàm in jubâ atque in măris barbâ. Juba fere tota in -ipso sedit armo. Lacertosiores erant quàm damae fulvae; fero potiùs -cervo comparaverim. Cetera erant rotunda, bene compacta; crura autem -gracilia, ex osse densissimo. Os frontis valdē robustum credidi. Cornua -non recurva, sed propiora taurinis; id quod arcuatae cervici credebam -aptius. Caprae cornua divergebant aliquantum. 150. Antehàc cunctos -in trahulâ exercueram, sed sine pondere: pondus nudo dorso saepius -imponebam: nunc capro capraeque quotidianum laborem adjudico, si rectē -possim apparare. Retinacula funalia trahulae adaptaveram, sed collare -tractorium longē erat difficilius. Quidquid compegeram, rudius esse -sensi: id enim erat agendum, ut ne pulmonem onus opprimeret. Vidi tamen -armos cervicemque equinis esse tam comparia, ut si male res cessisset, -artifex culpandus foret, non animal. Nihilominus toties male rem gessi, -ut destiterim ampliùs hàc in viâ conari. Funes demùm meos circum -frontem, cornibus sustentatos, composui; id quod si non optimē, at -satis bene confecit rem. - -151. Ligna quae superne ad rupis marginem convexi, ⸤ut plurimùm⸥ -devolvo, trahulâ suprà relictâ. Fere quotidie post finitum imbrem -haedos cum cane submitto in clivis lusuros. Valdē mihi placebat, quòd -cănis circumcurrere et circumscribere eas, pastoricii cănis more, magis -indiès discebat. Ego autem, si longiusculē abesse viderentur, jubebam: -“iret, reduceret:” quod quidem ille, quasi probē intelligens, confestim -faciebat. Porro grex ipse canem diligere videbatur. Jam sperabam non -necesse fore ut has vincirem, quae ferae libertatis non recordarentur. -152. Aliud quoque mox excogitavi. Ex virgulâ quâdam, puerorum -nostrorum more, cavatâ ac terebratâ, fistulam confeci. Hâc clarē -canebam quoties gregem eram pasturus: immò, si in viâ inter trahendum -capro forem vescendi facturus copiam, fistulâ anteà sedulo sonabam; -neque unquam eos frustrabar, sed post illum cantum, aut cibatum illis -aut potum fidelissimē afferebam. Inde factum est, ut sono fistulae -libentissimē accurrerent. 153. De cibo meo restat aliquid narrandum. -Panem nauticum ac farinam e nave eô magis consumebam, quia verebar -ne mucescerent. Video autem, si Summi Numinis decreto hic diutius -mihi sit degendum, domesticis opus esse copiis. Quidquid herbarum, -aromatĭs, fructuumve condiat cibos, si nec ponderosum sit et conservari -queat, id fateor a longinquo non male importari: sed quidquid sit quô -vescar praesertim, hoc omne sub meâ esse manu oportere credo. Igitur -agellum vel angulum potius in portu dioscoreis destinaveram, si humum -idoneam afferre possem. Siccatae carnis paullulum restabat, neque id -jucundum. Lepŏrem, praeter primum illud a căne, non gustaveram; sed -pisces facile capio,--id quod explicandum est. 154. Primò lineâ hamis -instructâ piscabar, sed hujus valdē taedebat me. Postea pone cymbam -parvum verriculum trahebam, quod identidem scrutabar, pluresque hôc -modo pisces capiebam. Mox alia succurrit ratio,--ut ostium portūs -verriculis trajicerem; idque feci, quamvis difficile erat valida -ferramenta in scopulos illos (_Postes_ quos dixi) infigere. Clavos -spicatos e ferro optimo postquàm satis acui, malleo artillatoris sic -impegi, ut angustas rimas inter saxa exsculperem: huc adegi ferramenta, -quibus retia innīterentur. 155. Aestus alluebat pisces, quorum aliquot -saltem nunquam non relinquebantur in verriculis. Interdum magna vis -capiebatur; tunc maritimae aves per retia irruentes meque et praedam -meam vexabant. Quoniam ⸤corticibus sublata⸥ natarent verricula, pisces -attinebantur sub aquâ, quae profunda erat in ostio. Itaque hoc meum -aestimo esse _vivarium_, unde pisces, quoties velim, non magno labore -capio. Magnum mihi laborem attulerant verricula; sed animum meum, de -cibatu cănis feliumque anxium, solabantur. - -156. Profecto quando de meis laboribus mecum reputo, illa mihi -interdum subit animum contemplatio, anne, si optimus parens, ut erat -tenerrimus, sic sagax fuisset meaeque intelligens indolis, posset -forsan me domi apud se tenēre, contentum atque beatum. Nae, si probē -me nosset, non in Anglicarum legum studia,--semper arida, jejuna, -saepissimē praepostera,--incumbere me voluisset; sed impigrum ac -strenuum aliquod opus, ubi oculus manusque viget, tali commendasset -filio. Poteram autem patriae littora vel agrum latiùs pervagari, -parentibus non derelictis. Etenim memini, quando eram in Braziliâ, -quamdiu nova erat opera, mirâ me vehementiâ eam semper persecutum -esse. Nempe ut fortis equus ire vult, sed quorsum aut quare, nescit; -sic impetu quodam ad agendum instigabar, nullo satis certo actionis -fine proposito: itaque, rem quampiam assecutus, simul fastidiebam. Nec -ulla profundior causa in funestam illam et sceleratam navigationem -me propulit, ex quâ in exilium tristissimum et laboriosissimum sum -detrusus. - - - - -CAPUT (VII.) SEPTIMUM. - - -157. De capiendis piscibus memoravi: de coquinandis addo pauca. Octo -decemve pisces, vel pauciores si grandes erant, rapido igne leviter -elixabam, tum pinnas,--id est, tota latera,--capita, caudas, felibus -meis reservabam. Magnâ spinâ extractâ, ceteram carnem aut super -cratibulâ leviter torrebam, aut cum fabis vel grano admiscebam pro -cănis cibatu. Equidem in verriculo saepius marina animalia inveniebam, -qualia nemo pisces nominaverit: porro piscium genus valdē carnosum, -quod magni aestimabam, squatinis nostris simillimum. Illud addo: si -vellem, poteram facillimē grallatorias aves quae inter cautes aut ipso -in portu piscabantur, igne dejectas capere: sed carnem piscosam fore -credidi, pulveris nitrati dispendio male emptam. - -158. Farinâ autem elixâ cum piscibus vescebar primò; mox Arabum -more assas placentas faciebam. Nempe, combustis super ferreâ laminâ -vel plano saxo lignis, prunas submovebam; placentas udas in calidâ -superficie positas sub patellâ ferreâ obtegebam: huic iterùm -superingerebam prunas. Placentae subtèr, velut in furno, coquebantur: -sed fermentare placentas nesciebam. 159. De his hactenus. Ceterum -de pulcritudine rerum quae domicilium meum cingebant, non eram -incuriosus. In floribus aut foliis si quid excelleret, pluries -reportavi aut radicem aut sarmentum, quod defoderem in cavernarum -viciniâ. Summâ in aestate coci nucem, quae suâ ex arbore deciderat, -reportavi mecum, plenē maturam credens; mox ipso in portu meo serendam -decrevi. Etenim sic commentabar mecum: “si properē in Angliam avehar, -nunquam me poenitebit hanc sevisse arborem, plurium fortasse parentem, -aliorum hominum domicilium ornaturam: sin hâc in insulâ detinear -ultra biennium, gaudebo arbusculam videns surgentem.” Sedulo delegi -locum serendi, congessique humum uberrimam; statuo irrigandam esse -diligentissimē. 160. Post diem sanē laboriosum, dum sub astris vescor -et bibo, antequam me in aquarum lavacrum committam, miror quamnam -ob rem me tantopere fatīgem. “Anne, O fatue Rebili, nihil tibi esse -operis putas? Times-ne, ne facilè nimis vivens, socordiâ opprimaris?” -Tum respondeo: (etenim moris mei erat, multa clarē loqui. Nĭsĭ hoc -fecissem, patriae linguae forem oblītus: immò ipsum mentis acumen -hebetatum foret. Sed prope omnia mea difficiliora consilia, plenâ -oratione pronunciando, definiebam magis et consummabam.) Itaque -respondeo: “Cibus, vestis, domicilium, vitam asservant hominis; sed -pulcritudo beatam facit vitam. Ad portum meum adornandum, in honorem -ejus et pulcritudinem, cocum nucem ceterasque res consevi.” Extemplo -etiam clarius, “Oh fatue Rebili! (inquam) hominum neutiquam miserrimus -es tu, qui adornando domicilio das operam.” - -161. Aliam rem, absurdum forsitan, non absurdum erit lectori -communicare. Quarto die postquàm cocum insevi, longiùs durante pluviâ, -tempus computabam, invenioque natali matris die me illam sevisse -nucem. Mox memini, quàm incertum sit, vivat-ne mater an mortua sit. -Mirē tangebar et tenerâ perfundebar memoriâ. Tum quia plures noveram -vel audiveram, qui praesagium mortis alicujus se habuisse crederent, -hoc mihi ipsi matris mortem ominari videbatur. Etenim jam fassus sum, -me, simul ac opere cessarem, moestum saepius evasisse fractumque -animo. 162. Quando me ineptiarum incuso, respondeo, “fortasse non esse -ineptum.” Nam si restituat me Deus in patriam, tum aut gaudebo vivam -inveniens matrem, aut rectissimē praecepero debitam moestitiam. Sin -nunquam restituar, sed solitarius peream, minùs sum inhumanus, minùs -ab omnibus necessitudinibus abruptus, quando caritate praeteritorum -emollior. Melius autumo, propter ficta humanarum rerum flere, quàm -rebus humanis omnino non tangi, et pro me solo vivere. 163. Quamobrem -ubi nona venit dies, decerno in honorem matris novemdialem praebere -coenam. Hospites autem, quos solos potui invitare, erant psittacus, -cănis, grex, lepŏres, feles, columbi. His optimam, quantum possim, paro -coenam. Ceteros facilè satio, sed duas capellarum experior avidissimas. -Magnitudine indies crescebant. Omnes, cibo succulento pastos, sperabam -majores pinguioresque quàm fera animalia fore, si semper largiter -praeberem. Etenim velocitatem in capris minimē cupiebam. Pondus -corporis trahulae conveniebat vel lac promittebat uberius; itaque -largâ manu pascebam libens. In pabulo autem erat gramen merum, frondes -item herbae plures delicatae, quas in matris honorem suggesseram. Has -cunctas comedunt, concupiscuntque etiam. Imber destiterat commodē: -censeo igitur finiendam in saltu novemdialem coenam. 164. Quàm -celerrime annulo lori caprum apparo, ejusque caudae capram adjungo: -ceteros solvo. Falcatum gladium in balteum insero, caprumque ducens -notum ascendo tramitem. Illi sequuntur. Cănis in fronte excurrit, -psittacus humero meo insederat, suo more garriens incontinenter. Feles -⸤mirabundae emigrationem⸥ ejulant, tanquam ploratrices (opinabar) ad -sepulcrum, mox nolebant progredi: cum leporibus domi remanebant. Magnam -veli laciniam cum funiculis in dorsum capri conjeceram; sic saltum -attinemus. Haedi alternis pascuntur, ludunt. Sed ego gladio falcato -herbas frondesque molles, quae sub quotidianâ pluviâ luxuriabant, -largiter succīdo,--alias laciniâ veli obvolvo, alias mero fune -colligo,--super dorso jumentorum apponens. Opportunum erat, quòd tunc -haec pabula deportavi, nam postea propter pluvias paulo difficilior -fuit convectio. Ceterùm animantium hilaritas et mea ipsius excitatio -moestitiam mihi dispulit. - -165. Sub longiore pluviâ multùm ego cum psittaco loquebar; quod -quidem ab initio feceram. Sed postquàm consuetus est nuces atque alios -cibos e manu meâ capere, gaudebatque meo adventu, propere discebat -loqui, et valde me risu alloquioque solabatur. Etenim, ut plurimùm, -docebam eum sic pronunciare: “O fatue Rebili!” sic enim memet appellare -solebam. Atqui ille vocabulum “fatue” aut non potuit dicere aut non -voluit, meum autem nomen libentissime ac plenissime proferebat. 166. -Aliquando audiebam, O debili Rebili; vel, O febili Rebili; alias, O -hebili Rebili; quae quidem sic interpretabar, ut essent, O dēbilis, O -flēbilis, O habilis! dubitabamque subridens, numne habilis magis an -debilis essem. Sed longe saepius meum nomen ipsum iterabat, et quasi -variabat amatorie. O Rebili Rebili, inquiebat; tùm accelerans semper -sonorum cursum, O Rebi bili, Rebi rebi, Rebi relili, Rebi libili, -O!--Et quum ego tristi cum misericordiâ vocabulum O! pronunciarem, -ille me imitans primò tragicâ severitate dicebat O! sed in fine -tanquàm cavillans deridensque illud O! joculariter efferebat, donec in -cachinnos solvor.--Neque vincīre eum opus erat; itaque ligamina detraxi. - -167. Omnium uvidissimus, ut opinor, Junius erat mensis, nunquam tamen -quinque vel sex horas exsuperabant pluviae. Quodam die post imbrem -splendida fuit coeli serenitas cum aurâ mollissimâ. Interrogavi memet, -quidnam facere oporteret. Stătim respondi,--“Nunc, si vir es, Rebili! -testudinem marinam reportabis.” Hoc namque saepe cupiveram, conatus -eram nunquam; sed hâc in ⸤claritate sōlis⸥ post pluviam, testudines -credebam summâ in aquâ suspensum iri. 168. Cymbâ expeditâ progressus -sum. Lāto lenique motu fluctuabat aequor maris, molle, rugosum, et -quasi oleo perfusum. Fervorem solis aura marina discutiebat: itaque -pergo. Tertium illum attingo sĭnum; mox video testudines plurimas, -summis in aquis apricantes, fortasse dormitantes. Cautissime -circumspicio, et modicâ delĕgo[O] magnitudine unam, cujus caput erat -aversum. 169. Lenissimo motu allabor, omnesque caveo strepitūs; dein -pedes testudinis posteriores transversis mănibus arripiens, dum ad -proram genibus innitor, uno molimine ac jactu praedam mediâ in cymbâ -teneo supinam. Morsus testudinis horrendus est: hunc si cavebis, cetera -erunt in facili: in dorsum autem conjecta, jacet immobilis. Confestim -redeo, tam citô successu laetus. Postmodò haec praeda majoris mihi erat -quàm putaveram. - -170. Indies mox foedior ingruebat tempestas. Tandem inter nimbos -nigerrimos prodibant fulgura tremenda, quae frigus maximum incutiebant: -grandinis procellae sequebantur. Tonitrua per plures horas erant paene -continua. Mare vehementer furebat; aestus ipsas ad rupes pertigit. -Quando pluvia paulisper destitit, exeo prospecturus: ecce autem carina -navis nostrae decem mensibus post naufragium, ipsis in arenis intra -cautes projecta. 171. Extra cautes mare montosum erat; intra tam -perfractum, ut nulla posset esse cymbae utilitas: sed valde brevem esse -intelligo aquam. Tantâ sum cupiditate incensus, ut caligis ac braccis -exutis, mare ingressus navis fragmina scanserim. Summae sane partis non -multum restabat: quid remaneret in alveo, volo inquirere. Facile video -et multa inesse et nihil posse me id temporis amoliri: itaque postquam -satis exploravi, redeo domum, per aquas praeter rupes necessariò -vadens. 172. Sed algebam, crepitabantque dentes mei. Muto vestimenta: -frico cutem: sed algeo tamen. Ignem accendo, neque inde multum acquiro -caloris. Sensim invēni, penitùs in viscera descendisse frigus, et morbo -me pertentari. Projectus in cubili, quidquid ibi erat vestimentorum -circumvolvor. Nequicquam. Ignarus quid facere oporteat, pavesco ne -vesper ingruat, tenebris obtegar, inops auxilii consiliique. Tandem -algoribus meis nimius fervor succedebat, valde profecto violentus. 173. -Interdum Maurorum formulam adhibens, in pectore aspiravi: “O Deus! -a te prodivi, ad te redeam!” Quid foret, esse solitarium, tum demùm -cognoveram. Jacēre, stare, sĕdēre, cuncta dolebant; flagrabat caput. -Corporis dolores angor mentis exsuperabat. Tenebras, omnium rerum -maxime, metuebam. Surgo, pede titubante incedo, aquam potulentam et -citrea māla quaerens. Os interius plane siccum erat; lingua si buccas, -si palatum tangeret, ibi adhaerebat. Quare mālum citreum in tenuissimas -quasi assulas concīdi, quarum unam linguae apposui: alias in poculo -compressi, deinde aquâ commiscui. Hoc medicamentum sorbillabam, -interdum bibebam. Credidi fervori viscerum id fore utile. Alteram -mox atque alteram super linguam compono assulam citricam, siccitatis -levamentum. Jam nox adveniebat, recordorque animalia non esse pasta. -Feles vehementer ejulabant. Neque potui eas abigere, neque, dum fervor -capitis instat, sufficiunt mihi vires ad ministrandum. - -174. Tandem in sudorem solvor: post horas dolentissimas mens se -aliquantum recuperat. Spisso obvolutus pallio, cibatum praebeo -felibus, leporibus, capris, căni, quanquam debilis toto corpore. Jam -certum habeo, qualis sit febris hujus natura; felicemque me judico, -quod lux in tantum duraverit. Mente levatus, plurimisque vestibus -opertus, somnum capto; sed quando dormīto paulisper, morbida me terrent -insomnia, pravâ religione plena. Sane pluribus horis ante lucem ipse -sudor cessat; tum, quamvis defessus, laboriosè cutem perfrico, et -quidquid e vestimentis maxime sit villosum, libens amplector: ligna -in culinâ accendo. De remedio morbi tum meditor. Dixi me cinchonam -e valle apportasse, atque in usum corii adhibuisse. Bonam hinc esse -medicinam noveram; nunc verò contra amaritudinem ejus firmans mentem, -aquâ commixtam lībĕre poto. Nec dubito quin me sagaciter curaverim; -nam febris non rediit. Mānĕ autem e cubili surgens, cogito quid postea -faciendum. - -175. Imprimis statuo: si possim, noctem insequentem non sine lumine me -acturum. Aut candelas aut lucernam aliquam judico necessariam. Nihil -facilius videbatur, quàm Maurorum ritu rem conficere, si aut oleum -aut sebum haberem. Sed quicquid fuit, id omne credidi consumtum esse, -aut in cibatu canis aut in scaphâ resarciendâ, sive in retinaculis -jumentorum vel in serrâ. Tum testudinis reminiscor: hujus adipem -volo adhibere. Item carnem ejus, ut novum quiddam, pro cibo stătim -concupisco. De mactandâ, fateor, haesitabam; nam tale feceram nihil. -Caput testudinis si amputabitur, tamen (aiunt) post viginti quatuor -horas mordebit tenacissime. Quid ergo occīdet eam? Ego verò opinor, -amputato capite, nihil doloris sensurum corpus. Igitur ipso in dolio, -ubi in aquâ marinâ servabatur, amputo caput: hoc caute forcipe abjicio: -cetera concīdo et plurima intus ova invenio. Horum quatuor protinus -torreo, vescorque cum placentâ. Maximam vim adipis excipio. Partem -hujus (eam fere quae solidior erat) pro placentis assandis vel pro -sartagine reservavi: longe plurimam pro oleo sumsi. Tum de linamentis -cogito. 176. Feliciter accĭdit, quòd huic rei non opus est viribus: -linamenta contorquere, puellarum potest esse opera. Veterum funium -quidquid esset corruptum, pro stuppâ reposueram. Inde duabus horis -linamenta confeci, quot triginta noctibus facilè sufficerent. In ferreâ -patellâ depono adipem ac linamentum sic circumtortum, ut finis hujus -super labro patellae minimum tantùm dependat. Ipsum linamentum liquidâ -adipe saturatum accendo, experiorque rem bene procedere. Equidem si -dormirem, nemine linamentum subinde extrahente, pòst paulò extinctum -foret: attamen id parum rēferre censeo; nam per igniaria possem -accendere, ut primùm evigilarem. Postea juvat me invenisse, talem -febrem posse subigi. - -177. Post triduum finitae sunt pluviae, et sol processit clarissimus. -Ego quoque prodeo, tepore gaudens. Inviso littus. Video doliis stratum, -cadis, arcis perfractis, lignis omnis formae et ferramentis. Paene in -sicco erat ipse navis alveus, cum ancorâ atque ancorali. Cuncta jam -pro meis destino, sed volo relaxari paulisper; etenim minùs firmum -me sensi: igitur ab his redeo in portum. 178. Feles video, utramque -cum catulis recèns natis. Tum me subit: “Ah! illud erat, quare adeò -ejulavere; non tanquam funeris ploratrices, sed ut expostularent -catulorum alimenta.” Bonis matribus collaudatis, praetereo. Jamque -recordor, feram felem primo illo die esse a me visam; de quo postea -aliquoties dubitaveram. Agnosco, aut in saltu aut in silvâ magnâ -tales inveniri bestias. 179. Gregem deambulans assequor. Haedos -omnes grandescere ac pinguescere notaveram; jamque video juniores -capellas spem prolis dare. Inviso lepŏres: en autem, lepus femina -lepusculos ediderat. Non ridere non poteram: immò cachinnavi. Sic autem -interpretatus sum: Teneram progeniem male nasci ante finitas pluvias: -quare sic esse a Naturâ comparatum, ut quàm proxime posteà nascerentur. - -180. Lectori denunciandum est, inde ab illâ febre pictatis me conscium -novae factum. Re non prorsùs nova erat; nam inde ab ipso naufragio -quasi fermentatio mentis coepta est. Tum primùm didici, quanti -esset humana caritas, quàm jucundus ipse aspectus hominis. Mox ergā -ipsa animalia emolliebar, quorum caritatem pluris quàm utilitates -aestimabam. Deinde intellexi, quàm ingens esset inter generosissimum -brutorum atque infimum hominem discrimen: etenim quemvis e servis -meis Brazilicis loco cănis optimi vehementissime amplexus forem. 181. -Jam poenitebat me de parentibus: neminem praeter memet culpabam. -Ergā hos reverentia, ergā omnes impetŭs quidam amoris ac desiderii -me exercebat: itaque, ut opinor, ad rectam religionem eram maturus. -Etenim dixit nescio quis: “Qui inferiora bene amat, hic superiorem -bene venerabitur.” Attamen ante hanc febrem ipse Deus ignotus quīdam -ac nimius videbatur mihi; quem quĭdem diligere, praeter naturam esse -censebam. Nec his de rebus singillatim juvat explicare. Quippe neque -ego ab aliis neque ceteri a me eam religionem ediscent, quae pectŏris -est, non merae mentis. 182. Sed ipsâ in febre, quando tranquille Deo -me commisi, intellexi primùm, quàm non longinquus esset Deus; immò, -ipso illo in loco adesse illum, si uspiam alibi. Exinde profundior de -religione me invadebat cogitatio; neque cogitatio solùm, sed cordis -quīdam motus, qui me tunc primùm ad sacram lectionem instigabat. - -183. E quatuor meis libris, unum dixi esse precum Lusitanarum secundum -formas Papales. Idcirco spreveram. Nunc autem legens, plures invenio -versiculos e Judaïcis et Cristianis lĭbris, qui cunctorum sunt, non -Papistarum modò. Duo me praesertim commovebant. “Quem diligit Dominus -Deus, hunc castigat, per virgarum disciplinam erudiens filios.” Item. -“Quare homo, qui vescitur aurâ, de poenis delictorum conqueratur? -nae, prodest in juventâ sustinere jugum.” 184. Tali lectione -affectum, preces ét verae et vehementes sancto me gaudio tum primùm -pertentarunt. Porrò hinc repperi, unde solitariae vitae derivarem -solatia. Inquietissimus sane interdum eram, pertaesus solitudinis et -suspirans ad alloquium; attamen tria tandem plene didici:--constantius -ea quae animo, quàm ea quae oculo percipiuntur, permănere:--Deum non -minùs mihi esse praesentem, quòd abessent homines:--denique, Ut ex hôc -taedio me potuit eripere, sic in eodem posse illum ⸤purgato mihi animo⸥ -pleniorem dare liberationem.--Sed haec pedetentim et plures per menses. -Quippe vera religio vita est, non disceptatio ingeniosa, nec nisi multâ -pectŏris exercitatione ipsarumque rerum experientiâ percipitur. - - - - -CAPUT (VIII.) OCTAVUM. - - -185. De grege erat quod me male habebat. Capri maximi quanquam labrum -perfoderam, tamen expertus sum aliquando ferociter eum cornibus petere; -idque periculosum esse sensi, quando ad trahulam eum vellem ligare. Re -perpensâ, ne mihi aliquando sit infestus, cornuum ejus maximam partem -serrâ amputo. Relinquo tantum, quantum helciis sustentandis sit opus. -Exinde gnarus deminutarum virium, tranquillior factus est. 186. Ne -posthàc obliviscar, hîc libet narrare, quidnam cornibus ejus fecerim. -Solidiora erant, quàm caprarum quae asservaveram: jam arcum terebrandi -gratiâ conficere statuo. Saxum quoties vellem perforare, nihil e meâ -supellectile placebat. Erat mihi terebra,[P] erat caestrum[Q] fabrile, -utrumque tenue nimis; non nisi ligno vel cornui terebrando idoneum. -Ad saxum terebrandum clavis spicatis utebar multo cum labore; nunc -arcum ritu Maurorum libet adhibere. 187. Imprimis e velorum funiumque -trochleolis unam delēgi bonam, perfecto orbe, cujus in medio quadratum -erat foramen. Ferreolum item delĕgo; (multa in littore talia tunc -jacebant) quae illud foramen tantùm[R] non intret. Hujus unum finem -igne mollitum valde tundo, ut sit et solidior et paene acutus: alterum -finem in teretius concinno. Mox limâ hîc atque hîc detritam, in foramen -trochleolae impingo. Acutiorem finem molâ quoque exacuo: sic ipsam -terebram perfeci. 188. Arcus restat. Anquisito robore solido, unum -fragmentum circumcīdo serrâ; dein duo foramina paulò obliqua terebro, -quorum in utrumque inferciatur cornu infimum. Spatium inter haec -relinquo, velut manubrium, quod firmiter possim prehendere: duobus -laminis ferreis ac fune robusto confirmo juncturam: Cacumina cornuum -laxo nervo connectuntur: hic est arcus. 189. Nervus, trochleolae -convolutus transversusque, fit tensus: tum arcus, citrò ultròque -tractus, terebram rotat. Porrò in angustâ assi foramen facio, quod -alter terebrae finis facile intret. Assim hunc in dextrâ tenens, dirigo -terebram, dum sinistrâ arcu operor. Simplici hôc apparatu saxa dehinc -longe facilius terebro. - -190. Vereor ne taedio sim lectori, si plurima quae elaboravi accuratè -explicem. Nova atque ampla materies e ferro lignoque, quam cum -reliquiis navis nostrae nactus eram, novâ me implet ambitione: item -auctus grex vim novam trahendi offert. Idcirco, plurima convehenda -destinans, majorem volo construere traham, tam latam, ut aequâ fronte -jumenta trahant tria, meque ipsum, quoties velim, habenas retinentem, -vehant. Quidquid ligno ferrove conficiendum erat, confeci; sed corium -dëerat. 191. Pelles si haberem, nec depsendi eram peritus, nec libens -propter pelles capros occīderem. Tantum animal, tam plenum sanguine, -mactare, avehere, concīdere, nauseam mihi movebat. Sed e fruticibus -maritimis unum repperi, cujus folia funiculis comparaverim. Haec in -sole siccata, mox oleo tincta, leviter contorsi, tum ex connexis -robustiores struxi funes. Inde materiem habebam, e quâ habenas, -retinacula, etiam helcia atque alias res jumentis utiles conficio. His -si non optime instruebar, meis tamen usibus fuēre idonei. - -193. Vix opus est dicere quàm curiosè omnia ferramenta ex littore -collegerim; nihil equidem sprevi e lignis, doliis, arcis, fracta an -solida essent. Majora quaedam ligna, multo molimine sursùm tracta ipsis -in caloribus, pro ponte destino, per quem traha mea aquulam e saltu -tramëet. Cratibus superjactis et fiscorum frustis, cum tabulis et humo, -viam tandem consolidavi. 194. Alteram quoque viam sub rupibus credo -necessariam, ne aestu maris interrumpatur trahae commeatus. _Torno_ -meo (id est, novâ terebrâ) saxa cavo, nitrato pulvere discutienda; et -⸤minùs laboriosè quàm expectaveram⸥ objices amoveo viae. Profecto hanc -viam faciliùs confeci, quàm ponticulum illum, qui quidem non magno -poterat esse usui, donec tramitem super rubrâ rupe feceram trahae -pervium. Omnium meorum operum hoc vires meas unice exhausit, praesertim -quia aurae tum maxime stagnabant. Sed protinus magna habui adjumenta -frugibus vel fructibus deportandis, sive ab hortis meis sive a convalle. - -195. Quinto die ante Kalendas Sextiles, caprae duae partum ediderunt, -unaquaeque binam progeniem. Primò lac mihimet avebam, conorque mulgēre. -Huic rei inhabilis fui, reputansque declino mulgendi labores, ne ego -potiùs pecori quàm pecus mihi inserviat; nam si mulgendi negligens -forem, id pecori foret crudele, mox lactis cohiberet profluvium. -Tum in delicatiores cibos lac adhibere, longe nimii temporis erat -et curae. Spero me cocis nucibus cito abundaturum, atque harum lac -semper fore in promtu. His autem de nucibus sunt quaedam explicanda, -quae praetermiseram. 196. Nolueram barbarorum more proceras arbores -scandere; id quod ét laboriosum fore et periculosissimum credidi. -Novas scalas hanc ad rem, duobus anteà mensibus, et propriam falculam -commentatus sum. Et quidem pro falculâ, ⸤perticae longae in fine⸥ -loculum incīdo, ubi inhaereat ansa cultri coquinaris: tum ⸤funiculo -cerâ oblĭto⸥ (nam massam quandam cerae habebam) ansam illam perticamque -circumvolutam firmiter constrinxi. Atqui modica firmitudo poterat -sufficere; nam acuto cultro leviter amputantur nuces.--Pro scalis -ipso in cocorum sinu par idoneum arbŏrum succīdo, triginta fere pedes -longarum, postquam capita detraxi. Utramque dedolatam ⸤quantùm possim -sine detrimento roboris⸥ extenuo, ut quàm levissimae sint scalae. -Sane erant cavae, (medullâ quâdam plenae,) idcirco robustiores, quàm -si ejusdem fuissent ponderis et longitudinis, sed solidae. Gradus -scalarum addo, e lignis atque e fune, ut in cubicularibus meis: sed -tres in summo funes valde laxos relinquo, ut scalae applicatae quasi -amplectantur arborem, nec possint delabi. Tali instrumento adjutus, -credidi posse me amplam nucum vim decerpere, quanquam plurimae coci -⸤longe proceriores⸥ macacis opulentam reservabant praedam. Haec, -credo, in Maio mense finita sunt. 197. Equidem coeorum utilitates -parùm intelligebam; sed plurimas esse gnarus, nihil rejeceram. Frondes -pennasve (si ita licet dicere) parvae illius coci, quam pro remis -succīdi, animadverti paene tegulorum[S] esse instar. Has funiculis -ita consuëram, ut cuculli[T] vicem optime gesserint. Medullam cocorum -arborum atque aliarum palmarum statuo explorandam: corticem omnem -asservo. - -198. Grex, (quem propter sanitatem maturiùs in saltum transduxi,) -evulsis sŏlo pedicis, in vallem rediit. Cunctos invenio circa vetus -praesepe, herbas ⸤uberrimas atque apprime succulentas⸥ summo cum -gustatu rodentes. Pedicas detraxi, ipsas animantes reputans a Naturâ -meliùs quàm a me edoceri, ubinam potissimùm degĕre oporteret. Quoniam -cicŭres invenio sibiloque fistulae obedientes, id mihi sufficit. -Succurrit animo, quantùm roboris amiserint vaccae nostrates domesticae, -quàm saepe difficili partu torqueantur, per nostram importunam -curationem. Vereor ne meum gregem immutem, si stulte ego me immisceam. -199. Seriùs, quum aurae stagnarent calorque ingrueret, non ad saltum -perrexere, sed ad apertum ac summum collem; fortasse quia culĭces -vel oestri urgebant. Multo mānĕ (credo) pascebantur, ante lucem; -posteà auram captantes mirè apricabantur summo in colle, ibidem -dormientes. 200. Ego quŏque in stagnante aurâ pertaesus cavernarum, -postquam aliquot noctes iterum inter ramos arbŏris dormiveram, melius -fore credo, si gregem sequar. Quare multâ ac difficili machinatione -tres assĕres longissimos summo in colle sic erexi, ut de colligatis -capitibus lectus pensilis sustineretur. Ego per funem ascendo, qui -desuper fluitans quasi in annulos nodatur, in quos ingredior. Ut primùm -lectulum attingerem, funem illum ad me recipiebam. Talis erat nŏvi -cubilis forma. - -201. Haec inter opera, ex novo quodam junco contexui dorsualem illam, -de quâ dixi, tegetem; item foliis roscidis tum primum caput meum sub -infulâ condo. Etenim nimius erat fervor solis; quanquam calor non -adeo suffocabat quantùm metueram. Illâ in regione ipsius aestatis nox -longiuscula est, flabatque identidem siccâ in tempestate vespertinus -turbo venti, qui aëra refrigerabat; necnon quâvis in nocte aura quaedam -montana superioribus in locis sentiebatur. 202. Maris temperiem sensim -augescere credebam; ego autem magis magisque lavacris captabam frigus. -Si caput ac dorsum a sole defendas, alio tegmine vix opus est, nisi -propter culices; ego verò, tenuissime amictus, posse videbar multum -laboris vel summâ in aestate perferre. - -203. Finito quod maxime urgeret, paro humum optimam ab ostio fluminis -ad portum transvehere, in qua dioscoreae serantur. Locum delegi, quem -possem ex rivulo ⸤quoties vellem⸥ irrigare. Hunc ad usum ligna aliquot -sic cavavi, ut compluvii[U] instar essent. Robustissimas meas tabulas -ad traham curatiùs constrinxi, ut humus ingesta ne efflueret. Duobus -jumentis biduum conveho humum: traha sub rupibus in plano currit: cava -loca impleo; quidquid fimi uspiam rejectum est, comporto, opperiorque -tempus dioscoreīs ipsis plautandis. - -204. Multum fruebar lectulo pensili. Sub astris jucundum erat frigus, -aliquando tamen nimium. Nox decem horas durabat, ac sine crepusculo. -Tot horas dormire non possum, frigesco interdum sub nudo aethere. -Gregem comperio pasci tres vel quatuor horas ante solem, dormire post -meridiem: credo me, iterum animalia imitantem, sequi Naturam ducem. -Ante solem exortum iis rebus operor, quibus lux est minùs necessaria: -inter has vescendi operam numero atque incedendi sive ad cavernas -sive ad vallem. Sed unusquisque dies suum habuit colorem suumque -opus. 205. Jam credo advenisse tempus fructûs colligendi. Uvas in -hortis invenio multis in locis jam maturas. Aliquot gustatis, magnam -vim decerptam resticulis suspendo, ut sole arescant. Multos per dies -hûc commeans idem facio, pluresque fructūs trahâ reporto. 206. Tum -_ricinum_ invenio fruticem, e quâ oleum illud quod “castoreum” vulgo -appellant, conficitur. Multo cum gaudio _maniocam_ invenio, ex quâ -conficitur _cassava_ panis. Hanc in Braziliâ noveram: inde etiam -excoquitur _Tapioca_ Anglorum. Porro _banana_ vel _musa_ his in -locis nascebatur, infra autem nanas quasdam palmas dactyliferas esse -comperio. 207. Alio die optimum repperi in _mangâ_ arbore terebinthum, -credidique me hinc satis habere posse, tum stuppae, tum terebinthi -aut rēsīnae. Plures fructus colligo vix exorto sole, postquam ante -lucem ad hortos pedibus incessi. Si quando ⸤fabrilem propter operam⸥ -validâ nervorum exercitatione opus sit, id aut ante solem perficio, -aut sub stellis lunaeve luce, taedis aliquando adjutus. 208. Jam paulo -audentior factus, canem habens comitem,--si usus veniret, sub arbore -dormiebam horis meridianis. E sopore experrectus, apparo traham, jungo -jumenta, ipse vehor in trahâ, hortos pomeridiano tempore inviso. Tum -fructus ingero, jumentis ad pascendum solutis. Si nimis vagentur, cănis -reducit. Demùm junctis iterum ad traham, descendo cum onere pretioso. -Nova mox ingruit difficultas, quum non sufficerent arcae protegendis -thesauris. - -209. Tamen neutiquam satiata est mea cupiditas. Ad cocos nuces -demetendas falculam illam mecum apportavi; scalas novas ipsis in -hortis relinquebam. Dum autem infra incedo, _ananassas_ video multas, -(_māla pīnea_ vulgo nos vocamus): nunquam ego anteà has animadverti. -Jam intelligo et plurimas esse et maximas, paene ex arenis cum cactis -nascentes. Unam illicò vindemiavi, nec abstinui quin grande frustum -comederim. 210. Mox nucem cocorum ⸤ab humo sumtam⸥ perforando experior -num sicca sit. Paulum lactis exsugo,--dulce, spissum, non copiosum. -Plures harum colligo reservoque seorsim. Tum applicatis scalis, -quicquid nucum videbatur maximum, id decerpo, duosque facio acervos. -Propere domum redeo cum ananassâ illâ ac falculâ, et, paulum recreatus, -in cymbâ regredi ad hortos volo. Attamen statum aestûs quum video, et -promontoria quae essent superanda, id verò non ausus sum. 211. Tum -subit cogitatio, quanto meliùs foret, si scaphâ possem reportare; tanta -erat copia, tanta varietas fructuum oculos et mentem captantium. Bis -trahâ hortos invisere uno in die facinus erat magnum: quantum trahâ -possem reportare, quinquies id scapha portaret. Post auroram, credo, -lenis aura favebit: maris ⸤plures per dies⸥ aequor fuerat undis expers. -212. Jam dactylos, bananas, cocos nuces, ananassas, uvas, ad libitum -me habiturum spero: nimia me spes et nimia cupiditas festinavit. -Crastino die ⸤leni aurae⸥ vela scaphae permisi; illa per vitream oceani -superficiem clementissimo motu delabitur; mox ultra promontorium paulò -velocius devehor. Demùm laetus ipsum attingo ostium, et detracto velo, -remis ingredior rivum. 213. Multa avidis oculis lustravi: quae acervata -erant, assumsi: plurima alia abripui. Sine morâ impono omnia scaphae, -et reciprocum iter conor. Tum vero fortuna se vertit. Stagnante aurâ, -velum inutile erat. Remis incumbo, sed tardiuscule moveor. Nervis -contentis, defatigo memet, aestuosâ in horâ. Tellurem observans, dubito -anne progrediar, maximâ meâ vi. Cohorreo, ne hâc in parte profluens sit -maris, quae me in ignotas aquas rapiat. Uni homini certe nimia erat, -nisi vento marique favente, hujus scaphae moderatio. Igitur deficior -fortitudine, et reflecto scapham in palmetum, quò tandem pervenisse -gaudeo, valde defessus. 214. Ego verò angor animi, quo pacto reduci -possit scapha. Re amplius perpensâ, credo nunquam me ausurum eam mari -committere iterùm. Tunc moestissime solitudinem meam conquĕrens, -optabam ut iterùm puer ille Maurus, quôcum ex Mauritaniâ aufugi, socius -mihi navalis foret. Sed protinus me conscientia objurgat, quòd propter -servitutem ejus, fortasse necessariam, ego nummos acceperim: itaque -ingemens, os in mănibus recondidi. 215. Exinde tanquam in somniis -hilarem audivi vocem, Rebili bebile libi bili O! psittacus autem in -humero meo considebat. Is quidem rostro ac capitis plumâ genas meas -demulcebat, ac voces profundebat carissimas. Sane tangebar. Quia sine -comite meo processeram, ille ad hortos ⸤me anquirens⸥ avolaverat. -Volasse eum, minus accuratè dixi; quippe mancâ etiamnum pennâ, inter -volatum atque obliquum saltum procedebat. 216. Tum repletâ fiscellâ, -experior quantum possim humeris sufferre incedens. Modicum bananarum -et dactylorum onus assumo: vescor quantum libet, bibo e rivulo, et, -relictâ scaphâ, ascendo vallem. Pedibus jam siccis, (nam aquâ marinâ -immersi erant) sub umbrâ citri per fervores maximos recondor, dormioque -paullum; demùm notum per tramitem evado, moestusque assequor cavernas. - -217. Ex quantâ calamitate quam angusto discrimine effugissem, per -meam tempestatum imperitiam, prorsus nesciebam: nam, triduo pòst, -turbo furiosus ventorum totum coelum pervertit cietque intimum -mare. In cavernis libens me recondo. Tum memini Kalendas Septembres -imminēre, quo in die navis fracta est. Anno superiore egenus eram, -inops, spe destitutus: nunc opum multarum sum dominus et praeclaro -fruor procellarum profugio. Equidem libris legendis et calami usu peto -varietatem negotii. Quae feci, non libet hîc accuratius narrare; sed -libro illo mathematico adjutus, dedi operam ut fundamenta rationesque -mathematicas solidius probarem. 218. Ut primùm credo saevas praeterîsse -procellas, decerno in domesticum hortum incumbere. Dioscoreas circa -quinquaginta praeparaveram, radicibus circumcisis: item septemdecim -maniocas tractaveram pariter: has omnes in trahâ reportatas rite -consevi: mox humum de novo ⸤a fluminis ostio convectam⸥ addidi, quia -de maniocâ prius non cogitaveram. 219. Macacos vidi fructibus meis -insidiari, item ⸤nescio quae insecta⸥ aliquot horum corruperat. -Nolo de cibariis anxius esse: alia multa opera curam viresque meas -avocant. Credo, quantum sine nimio labore possim convehere, tantum -convehendum; nam nescio utrum, seu robigine seu insectis sive avibus -aut macacis, maxima pars rerum coacervatarum sit peritura. Itaque res -edules avide reposui; porro alias res, ut ricinum,--e quo facilius -oleum extruxi propter fabriles usūs quam ex aliâ quâpiam re. 220. -Sed arcae loculique ad res asservandas non sufficiebant. Quidquid -habebam ollarum aut lagenarum, adhibui ananassis, persicis mālis -aliisque fructibus conservandis. Ahenum maximum oleo ricini spurcum -erat; nam quanquam arenâ emundaveram, manebat quidam odor et nauseam -creabat. Nova vasa fingere volebam, immo magna, quae ut apud Mauros, -doliorum vicem sustinerent. 221. Prima mea experimenta valde rudia -erant. De formâ incuriosus, argillam sole siccare et concoquere -conor, si massam aliquam possim satis consolidare. Lāteres potius -quam ollas conficiebam: cito autem agnovi, rem hâc viâ non procedere. -Coctis lāteribus sine dubio erat opus, ad furnum constituendum; dein -igne, non sole, coctos lāteres velim. 222. Herbas in sole siccatas -pro stramine crudis lāteribus intertexo, argillâ primo subactâ: sic -facio struem. Stipites virides cum sicco ligno mistos interpono atque -compono: mox subjicio ignem. Materie renovatâ lentum calorem per totum -diem sustento: postero die (quoniam non videbatur ignis sufficere) -violentius incendo: jamque lāteres bene cocti erant et solidi. Mero -luto et lateribus illis (sine gypso, quod ex rupe calcariâ potuissem -comburendo conficere) furnum construxi. 223. Omitto narrare, quo pacto -in experimentum primò fecerim ollas. Ceterum explorato, posse me -plumbo liquefacto vitream quondam faciem superponere, id quod propter -munditiam concupivi, optimum credidi, quàm maxime quadrata fingere -ingentia vasa; quoniam haec forma omnium esset facillima. Plura horum, -fateor, praeter aciem rimas ēgērunt; sed res solidas, non liquidas, -recondebam; itaque meis usibus aliquatenus serviebant. - -224. Ceterùm ut telorum artem probe exercerem, intimo in portu -clipeum quendam ingentem, velut metam scopumve, erexi. Compages erat -ex assulis: velorum praetensis laciniis, in medio (pro _taurino_, quem -vocant, oculo) pullum lanam affixi. Unamquamque ignipultarum suâ in -vice exercebam, aliquando majoribus glandibus, aliquando aut olorinis -aut minimis: sed plumbum omne diligenter recollegi, quantum poteram: -spatia quoque sedulo notavi, ut in collineando peritior fierem. Nisi -me aliquo modo aut exercerem aut oblectarem, moestitia me incessit; -etenim non jam laboribus fatigabar. 225. Sed multus eram tunc temporis -in coquendo et condiendo, ne fructus perirent plures. Ollas Europaeas -aliquot habebam, sed operculis egebam, quae aëra excluderent. E -_mangis_ rēsīnam quandam elicui, quâ velut pice oblinerem velorum -lacinias. Hae, operculis circumdatae, satis bene concludebant ollas; -at rēsīnam de novo superlevi. 226. Oblītus sum quaedam de ejectamentis -maris narrare. Uno in dolio plura invēni ornamenta, praesertim specilla -ac vitreas bullas. Specillorum orae detrimentum tulerunt; sed bullae -erant incolumes. Tria item fascicula invēni, discolorum vestium plena. -Postquam aperui, sub umbrâ exponendas decerno. Non integra fuit colorum -pulcritudo, necnon plures vestium quasi rigescebant. Omnes in cavernis -reposui, si forte posthàc utiles fierent. Bullas autem plurimas, -resticulis, sive filis conjunctos, super jumentorum cervicibus ornandi -causâ suspendi. - - - - -CAPUT (IX.) NONUM. - - -227. Tales inter curas exercebar, quando nova res me vehementer -excitavit, Octobri mense. Quodam mane, dum eram in culinâ, mare versùs -aspiciens, repente video navigium, nigris hominibus plenum, quod -ad portum meum videbatur tendere. Haesito exanimis, neque audeo in -armamentarium excurrere, ne cernar; metuoque ne animadvertant aut retia -mea aut tramitem. Appellunt sub coeruleâ rupe, extrahuntque captivum, -cui brachia post tergum erant retorta. Dum obstupesco contemplans, -subitò in navigium redeunt cum captivo et remigantes abeunt. Extemplò -alterum video navigium, quod promontorium coeruleae rupis studet -exsuperare: jam intelligo priores eòdem tendere, ne a sociis suis -dividerentur. 228. Ut primùm evanuere, surgo. Ignipultam corripio -bitubam, quae Helvetici militis fuerat; quâ quidem hâc in insulâ -nunquam usus eram, praeterquam in exercitando, quoties in clipeum -collinearem. Quum paulò gravior esset, furcam quandam pro fulcro -adhibebam: quâ in terram defixâ, multo certiùs jaculabar. Utrumque -tubum nunc diligenter suffarcio, hunc magnâ glande, illum olorinis; -item par pistolarum. Vescor parce; placentam in sinu vestis recondo. -Accinctus balteo, gladium sumo, pistolas, bitubam suâ cum furcâ, item -prospeculum, quod de collo suspensum gerebam funiculo crassiore, -quia loris delicatis deficiebar. Perulam quoque capio, pulveris ac -pilulorum repositorium. Tum aliquoties ad Numen Supremum vota vel -preces attollens, egredior prospecturus. Canem abegi, qui me comitari -voluit. 229. Ad speculam meam quantâ poteram celeritate ascendo. Inde -video circiter viginti quinque viros cum duobus captivis. Ignem jam -accenderant: mox unum e captivis nudum in arenâ extendunt, caput clavâ -obterunt, et confestim membra discerpunt. Cultros non clare dispexi, -sed (quod horrorem simul ac nauseam mihi mōvit) torrefactis membris -vescuntur. Dum facinus exsecro, credo licere mihi, si possim, omnes -trucidare, qui hospitium insulae meae tam foede violent. Ego autem -consedi immotus et tanquam fascinatus. - -230. Repente alium video captivum praeter oram maris fugĕre: hunc -quinque persequunter summo ardore. Ille, colles versùs tendens, pone -rupem evanescit. Tum exsurgens curro, cavens tamen ne exanimis fiam; -tandem iterum fugitivum discerno. Viam Lunatam ascendit; pone tres viri -sectantur, quorum primus clavam habuit bellicam. Duo illi sagittas. -Fugitivum credo a primo secutore velocitate superari, tantummodo -praeoccupasse cursum. Ego in fossà quâdam lateo, defigoque furcam in -sŏlo. 231. Intelligo fugitivum non posse evadere: etenim anhelabat -graviter. A primo secutore prehensus, ab illis necabitur; sed opperior -dum prope veniant. Tranquillissime collineo, dein olorinis pilulis -jaculor. Illicò prostratus cadit primus secutor. Saltat metu fugitivus, -fragorem audiens, sed nescit primò quid acciderit. Mox capite inflexo -respiciens, vidit hostem dejectum: tum ipse quoque subsistit, animam -recipiens. Secundus adhuc currit: jam sagittâ arcui applicatâ parat -transfigere fugitivum. Id me iterum accendit, nec tamen occīdere eum -volo. Glande majore ex altero tubo crura ejus peto, affligoque actutum. -Qui tertius accurrit, duo socios prostratos cernens, auditoque fragore, -summâ celeritate retro cedit. Mox duos alios qui pone sectabantur, -hic vertit retro; itaque evanuere omnes. 232. Tum egomet egredior. -Fugitivus obstupescebat etiam. Tandem accurrit, et corâm provolutus, -terram fronte tangit. Id erat pro veneratione. Excito hunc, et, Anglicē -loquens, plane tanquam intelligat, impero ut mecum veniat. Vulneratos -volo invisere. Posterior volutabatur humi, nec potuit surgere; tamen -ab arcu ejus aliquantum metui. Sed fugitivus circumsultans arcum e -manu ejus eripit: protinus correpti erat oblisurus fauces, nisi ego -iratissimâ voce prohibuissem. - -233. Vulneratus ille stolide admiratur: angor (credo) vulneris metum -domuerat; nam per femur transfossus est. Fugitivum jussi brachia -vulnerati mănibus constringere, funemque e loculis petii, frustra. -Sed funiculum illum collo detraxi, qui prospeculum meum sustinebat: -hic pro compede sufficiebat. Dein vulnere inspecto, mappam e loculis -vestis meae extractam applico, et linteis infulae firmiter ligo. 234. -Tum fugitivo imperavi, ut mecum tollat virum et in proximo quodam -cavo reponat. Non reluctatur ille saucius: credo eum, quum vulnera -ligarem, intellexisse tale facinus non inimici esse. Sed ad primum -secutorem convertens me, mortuum esse cognosco; fortasse in cor -penetraverant pilulae. Confestim fugitivum accersens, reviso speculum. -En autem! duo illa navigia jam sunt in mari, abeuntque: id quod mihi -erat gratissimum. Credidi eos, perterritos quasi miraculo, aufugisse. -235. In re tam novâ vix me recolligo; spatium considerandi cupio; sed -fugitivus me suscitat, osculans talos meos. Equidem tum ejus demulceo -genas, jubeoque me sequi. Descendo ad cavernas: vestem induo, cibos -appono, ipse quoque vescor. Veste sane ac cibo gaudet, mox iterum -iterumque me veneratur. 236. At ego traham paro cum duobus jumentis. -Quando gregem aspexit, video quantùm excitetur. Impono trahae lecti -vestimenta, ligonem ac palam quandam. Arma mea, praeter gladium, exuor: -tum cum fugitivo ac cane ascendo novum meum tramitem, jumenta ducens. -Longiore hoc circuitu regressus ad mortuum, incipio humum ligone -aperire, ut corpus recondam. Id verò fugitivus me non vult facere: -sumit ferramenta, operam strenue perficit: tum mortuum humo obtegimus. -Clavam ejus curiosus asservavi. 237. Exinde sine morâ sauciatum hominem -in traham assumtum reporto, et gestu signisque benignis permulceo. -Profectò volui hominem sanare, nec ignarus eram quantum impediret -sanationi pavor et anxietas. Quare quidquid potui excogitare, feci, -tanquam fratri. Aquam libenter bibit, vesci noluit. Postquam vulnus -summâ meâ ope sedulò curavi, hunc relinquo: dein fugitivi manūs paro -ligare, ut videam quô se modô gesturus sit. 238. Is autem, genibus -procumbens, summâ humilitate manūs offert, ut colligem, si velim. Id -satis erat. Ego subridens funem retraho: ille rursus gestu demonstrat, -velle se mihi servire: atque ego accipio. Jubeo in arenâ consīdĕre. -Ipse sericam umbellam, fastûs causâ, effero, et sub hâc compositus, in -optimâ meâ sellâ sedens, delibero quid faciendum. - -239. Arbitror duo hos viros pro servis et pro amicis esse mihi a -Deo datos, si horum possim èt venerationem et caritatem conciliare. -Utrumque arguo per me esse morte ereptum; quoniam, ille alter ne -stranguletur, id per me stetit. Utrique credidi novam prorsus esse vim -jactûs ignei. Igitur sperabam mentibus eorum posse me dominari. Decerno -largam caritatem majestate temperatam adhibere. Protenus fugitivo -indo nomen _Elapso_; alterum appello _Secutorem_. 240. Sed novus me -incessit timor, ne Elapsus, cymbâ visâ, evadet remigans; quare remos -primò recondidi. Porro, si domo solus abirem, vinciebam Elapsum; sed, -domum reversus, non solvi modo, sed blandissime alloquebar, Anglicâ -linguâ prorsus garriens. Optimos dabam cibos, socium operis assumebam, -industriam ejus collaudans: multa docui, mox ab eo multa quoque didici. -Vidi eum esse gratum et sedulo obedire. Leni cum risu vinciebam eum; -necnon ille ridebat, saepius osculabatur manūs meas. Sed ante nundinas -tertias pudebat me vincire, nec jam faciebam. 241. Jam quô magis -ambobus augerem reverentiam mei, spectaculum jaculationis machinatus -sum. Duas tabulas ostento ligneas: demonstro ambos esse lēves, sine -puncto vel incisurâ. Unam pone alteram apposui, modico intervallo; sic -autem ut Secutor, quamvis claudus, aspiceret. Dein e parvâ pistolâ -emitto ignem. Glans, transverberatâ priore tabulâ, defoditur in -secundum. Igne ac detonatione territi ejulabant ambo: mox visâ glande, -Elapsus priorem scrutatur tabulam, et mirabundus Secutori demonstrat -parvum, immo minimum, foramen. Nec alteruter audebat pistolam -tangere. Ipsam rem volueram. Pòst paullo Elapsum per prospeculum meum -aspectare feci; id quod cum admiratione commovet. Procedente autem -tempore horologium meum ostentavi, apertis interioribus machinamentis. -Talibus rebus credebam barbarorum mentes salubriter capi. 242. Jam -magnam facio jacturam. Gnarus quantum barbaris noceant vina ardentia, -anxius ne his aliquando depravati sint atque efferati, quidquid hujus -generis habebam, Deo invocato, effudi, praeter unam lagunculam, quam -idcirco in arcanis reposui, si forte pro medicinâ aliquando foret -utilis. 243. Nondum memoravi, Secutorem bonis esse indutum sandaliis, -Elapsi pedes nudos fuisse. Uterque praecinctorium gerebat, Secutor -balteum quoque cum cōrȳto sagittario. Sandalia illa e cortice erant -plicata; Elapsus autem, dum sedet domi otiosus, a me quidem vinctus, -sandalia propter meos usūs imprimis, dein propter suos, e meâ vetere -materiâ confecit. Talem virum cur vincire oportebat? 244. Ego rursùm -illi dono vestem versicolorem, ex iis quas ex mari recuperaveram. Is -accipit gratus. Post triduum video eum hâc veste fulgentem: colorum -splendor, qui aliquantum erat immutatus, integer redierat. Interrogo -eum Anglicē, unde hoc miraculum? Ridet ille, laetaturque, sed linguâ -nequit explicare. 245. Necnon omisi narrare, lacernam propter nocturnum -praesertim frigus utrique me dedisse; id quod libentissime accepēre. -Etenim Secutor, qui ambulare nequibat, frigus si quod erat, graviter -persentiebat; quare accuratiùs eum protegebam; et sane gratus animi -videbatur. Ego autem multis signis doceo, illos inter se amicissimos -esse debere. 246. Tandem Elapsum in cymbâ mecum colloco, post matutinam -pluviam. Mensis fortasse Februarius erat, serenum coelum, mare -tranquillum. Ad tertium remigo sĭnum, ubi horrendum illud epulum vidi. -Tum subit animum, foedas reliquias non esse amotas: nec fallebar. -Ipso in loco ossa trucidati viri albescebant. Carnis reliquias aut -aves aut insectae aboleverant; sed calvariam humanam quivis noverit: -item spinam dorsi atque alia. Elapsus, pietate (credo) gentiliciâ -motus, arenâ manibus corrasâ, omnes has reliquias quamvis moerens -defodit. Mox ad alias res convertimur. Arbores ille magno contemplatur -gaudio, fruticesque explorat diligentissime, folia multa asportat. -247. Ne longus sim, ut primùm verbis explicare poterat, plurimos -indicabat mihi fruticum atque arborem usūs: hinc et oleo et funibus -cito abundabam. Ex humili quodam rubo oleum hic mihi extraxit, itaque -non jam confugiendum erat ad ricinum. Mox tria magni pretii indicavit -legumina, inter humidiora convallis; primùm, rapa maxima et optima, -nostratibus solidiora et suaviora; deinde, quiddam e fabarum genere, -grande ac bonum sane. De Ægyptiorum fabâ audivi. Nescio an haec et -illa consimiles fuerint. Tum genus quoddam, ut putabam, cucurbitae; -sed formâ fere cylindricâ, velut pulvinulum, colore purpureo, optimâ -cucumi praestantius. Postea īdem oryzam detexit humidis in locis, quos -ego evitaveram. Porro gossypium mihi retexit. Ex aliis rebus stuppas -quasdam vel villos extraxit, cannabi vel lino pares. - -248. Aliam quandam rem voluit Elapsus me docere, sed intelligere -nequibam. Grandiores aliquot aves, quas ego phasianis rettuli dum -propiùs praeter volant, ille manibus plaudens columbas et capras esse -dicit. Primò sic interpretatus sum, ut diceret has edules esse, ut -carnem columbinam et caprinam. Posteà explicatum est, has aves posse -domari et mansuescere, ut capras columbasque meas: de quô seriùs -narrabo. 249. Itidem de palmis multa ille me docuit. Equidem noveram -alias esse nuciferas, quas _cocos_ appellabam; alias phoenices, vel -dactyliferas, nanas illas quidem meâ in insulâ. Jam disco, tertium -genus ét funiferum esse et saccharum praebere; _caryotum_ appellari -audio. Mollissimi fiunt hinc restes, tanquam lora optime depsta, qui -propter capistra jumentorum aut cingula possunt adhiberi, necnon -propter balteos. Attamen ex aspero nucum villo robustiores contexuntur -funes, crassae tegetes, scōpae rigidae. 250. Quartum dixit esse -oleïferum; id quod in Braziliâ quoque audieram; anne prorsus eadem -arbor sit, nescio. Quintum porro nobilissimum, robore procerissimo et -optimo, cujus folia pro umbellâ essent. Denique ex tribus generibus -ad minimum, oleum, vinum, saccharum, ab uno ceram, ab alio farinam -optimam, provenire. Sed me juvabat, unumquidque inde sumere, unde -minimi esset laboris. 251. Tam cito tot res Anglicē Elapsus didicit, -ut crederem posse me jam, hôc ministro, scapham reducere. Equidem in -hortos eum deduxi, ubi multa me docuit: sed melius arbitrabar, ad -reducendam scapham, Secutoris opperiri vires. 252. Ille ex vulnere -convalescebat, et summam mihi demonstrabat reverentiam. Ut primùm -sine periculo reptare poterat, ad focum accedebat, rem culinariam -observabat, paulatim ipse coquebat, et quae Anglicē dicebam, coepit -intelligere, etsi pauciora cum eo locutus eram, quam eum Elapso, -qui mihi erat socius laborum. Glans plumbea sine dubio e crure ejus -exierat: nihil intus remansit, quare simplicior erat ejus curatio, -donec solide convaluit. - -253. Quodam die Elapsus vitreas illas bullas capris detrahit, et, -humillime me veneratus, meo collo circumponit. Ego ridens dolium ei -ostendo, ubi plures habeo bullas; mox detractas collo meo capris paro -reddere. Ille verò reclamat, obtestatur: tunc e dolio aliquas delegit, -quae lucentissimae videbantur; has significat mihi convenire. Minores -quasdam ac minùs fulgentes suo collo suspendendas rogat. 254. Quanquam -primò irridebam, mox video rem non esse contemnendam. Non barbari -sōlum, verùm omnes homines regem suum vel imperatorem insignibus -imperii decoratum volunt. Majestati meae conveniebat, ut regium aliquod -insigne gestarem. Itaque demùm his bullis, quas pro regulorum Afrorum -lenocinio imperaveram, egomet regium quiddam inesse opinor. 255. Si -autem in regno meo ad res ordinandas gradūs quosdam honoris constituam, -Elapsus sine dubio summus minister regius esse debeat, et secundariis -gemmis fulgere. Ingenium quŏque ejus versutius esse et capacius quàm -Secutoris cognoveram, ut erant hi viri valde dispares. 256. Elapsus -gracilis erat, procerus, amplâ fronte, micantibus oculis, vultu valde -mobili, ore autem suavissimo. Secutor humeros latior erat, minùs -procerus, genis plenioribus, vultu non malo illo quidem sed tardiore. -Crura, brachia, crassiora quàm Elapsi, qui quidem vix summas suas vires -attigerat. Hunc credidi tria et viginti annos aetatis habere, Secutorem -triginta vel amplius. Ut, quae ⸤mei vicarius⸥ Elapsus juberet, Secutor -obediret, profore credidi, si Elapsum quasi magistratûs insignibus -decorarem. Itaque monilia illa, majora et minora, mihi atque Elapso -comprobavi. 257. Inter haec re fabrili Elapsum exerceo, usumque doceo -omnis meae supellectilis. Jam intelligebat omnia fere quae dicerem, -sed loqui vix conabatur, praeter aliquot vocabula negandi, affirmandi, -approbandi, interrogandi. Artem ego ferrariam neque exercueram neque -multum fortasse solus potuissem: sed quum ille de ferramentis curiosum -se demonstrat, nova me ambitio capit, si forte, his ministris, ars -quoque illa mihi serviat. Nunc explico tantùm, per ignem et malleum -rem confici. 258. Barbarorum uterque contexendis viminibus, juncis, -arundinibus, cannis, valde excellebat. Quidquid hujus modi ego confēci, -erat sane inhabile. Jam vero illi magnam mihi vim qualorum, corbium, -fiscorum rapide contexunt, Elapso materiem harum rerum comportante; -necnon, quod praesertim mihi cordi erat, idoneas perficiunt caligas -textiles. Ut aquam excluderent, res nullius momenti videbatur, si -lapidum ac saxorum asperitates, necnon insectas defenderent. 259. -Secutor autem in re coquinariâ excellebat. E cocorum nucibus placentas -delicatissimas, item quasi florem quandam lactis, faciebat. Pisces, -dioscoreas, manioces, bananas, plurimas nuces ita condītas proferebat, -ut nihil supra: etenim pro condimentis habebat ananassas, zingiberim, -piper et alia aromata, saccharum e palmis et oleum vel optimum. Mox, -postquam inter silvas vagari potuit, aves plurimas insidiis capiebat; -unde nullo nitrati pulveris dispendio, suave habebamus epulum. Porrò -fruticem invenit, cujus foliis in sole desiccatis aquam aspergebat -calefactam: horum jus tepidum, saccharo admisto, praesertim cum flore -coci lacteo, gratissimum fuit. _Potionem foliaceam_ appellabam. -260. Saepius mecum deliberavi, anne satis tuto sĕcures penes hos -viros relinquerem: video tamen, si quid in hâc re sit periculi, id -fortiter dissimulando optime defendi. Si suspicionem fassus ero, -pravum consilium ipse submonebo. Tela omnia amŏvere, quae possint esse -lethalia, prorsus non possum. Si (quod minime est veri simile) ambo -homines in me conjurabunt, fortasse vix potero servari; nam igniaria -mea tela surripient. Sed nisi conjurabunt, alteruter mihi auxiliabitur: -nec credo alienari posse amborum animos, dum majestatem ac vim meam -benignitate tempero. 261. His rebus perpensis, quia lusus corporeus -mentem levat, ludum gladiatorium decerno. Etenim si redeant barbari, si -depugnare cogamur, meos viros velim totidem barbaris longe praestare; -at si neque suas habeant sagittas neque fusili plumbo exerceantur neque -gladiis bonis rem gerant, inferiores barbaris fiant. Igitur Elapsum -protenus, Secutorem simul ac sanitas permisit, gladiatoriam doceo artem. - -262. Vimineis quibusdam munimentis caput, humeros, crura protegimur, -ut magnâ vi possīmus sine periculo caesim ferire; et effusos ex ictibus -habebamus risūs. Postea ludum variabam, ne ullâ ratione pugnandi -deficerent. Sane ventrem, pectus, vultum protegere, si hostis punctim -petat, longe difficilius est. Spissâ tegete ac larvâ robustâ armaturam -concinnavi; sed ipsi viminea scuta fecerunt, quae, laevo brachio -gestata, ictūs repellerent. Video tamen hanc ludi formam, quantumvis -obtusum sumas pro gladio baculum, oculis et ventri esse periculosam. -Psittacus autem re gladiatoriâ abhorrebat cunctâ, multoque cum -ejulatu absiliebat. 263. Mox Secutor, qui suum retinebat arcum atque -aliquot sagittas, pennis anatum ac ferreis clavis vult sagittas novas -fabricari. Ipsius sagittis mucrones ex piscium ossibus erant, nam ferri -suâ in gente exstabat nihil. Clavos eos quotquot maxime viderentur -idonei, libens dono; is autem valde peritum se ostendit, quum insuper -limam et cultrum operi commodo. 264. At ego vel parvam catapultam magno -arcui longe anteponebam, pigebatque me quòd pessulum ejus tractorium -chartâ describere, nedum ligno fingere, tam difficile videretur. Sed -calamis et chartâ designando meditor, experior, donec pessulum cum -talo suo tandem recte excogitaverim. 265. Tum caprarum cornua, quae -reservaveram, exquiro, et idoneum proponens stipitem caedo, sculpo, -terebro: denique mollissimo e ligno, satis magnâ cum diligentiâ, rude -et grande constituo exemplar: quo viso totam rem intellexere. Itaque -ipsis opus remisi elegantius perficiendum; nec spe meâ falsus eram, nam -catapultas haud spernendas pòst paùlo confecerunt. Ego autem glandes -idoneas e plumbo confeci, sed spicula avebam. - - - - -CAPUT (X.) DECIMUM. - - -266. Circiter id temporis statui scapham, si possem, reducere, ne -vela prorsus corrumperentur. Elapsus autem jam satis intelligebat, -quid juberem. Malleum, clavos, serram parvam, argillam vitreariam,[V] -acūs sarcinarias, funiculos, velorum aliquot lacinias, in mulctrali -composui: haec Elapsus portat. Ego cibum, poculum, cultellum, pistolas -porto. Flumen convallis vado transivimus, saxis adjuti modicis, quorum -ope credebam pontem sine magno opere posse construi. Sic breviore -cursu ad scapham pertingimus. 267. Primùm vela expando, inspicio, -tento: tribus in locis valde infirma esse opinor. Denoto, ubi -resarcienda sint: id Elapsus strenue perficit. Intereā mulctrali aquam -pluvialem marinamque scaphâ exhaurio: fructus in aquâ putrescentes -vehementer aversor: subtùs invenio solida omnia, nec quidquam rimarum -esse timendum. Fabri ope non egent tabulae; itaque perfectis velis -ingredimur. 268. Aura, sicut expectaveram, adversa erat. Remigamus ex -ostio, dein expansis velis, ad dextram excurrimus, gubernante Elapso, -id quod optime calluit: ego jubeo et vela rego. Ut primùm deflectendum -in terram opinor, exclamo “Ad sinistram!” et protinus torqueo vela. -Obedit ille: scapha optime convertitur: tunc praecipuus meus decessit -timor. Sine ullo periculi sensu primum illud exsuperamus promontorium, -quamvis adversante vento, postea celeriùs proficiscentes praevertimur, -denique littus intra cautes legimus usque ad portum meum, ubi in navale -scapham laetus repono. 269. Ego autem Elapsum interrogo, “Anne bona -sit scapha?” Responsum exspectabam, “Sic, sic;” vel “Bona, bona:” sed -admiror, quum ille clare ac deliberate respondet, “Bona non est; bonam -faciemus posthàc.” Iterum interrogo, Cur? Is verò quasi novam vōcis -facultatem exhauserit, nihil respondet nisi, “Sic.” - -270. Quod cibos collegeram et sēvĕram longe amplius quàm quod mihimet, -uni viro, erat opus, sāne gavisus eram: sed quum Secutor, injussu meo, -in agello meo novam operam inciperet, iracundiùs paullò rationem ejus -rei reposco. Is humillime mănibus ac vultu deprecans, “Sic optime” esse -confirmat. Ego vero gaudeo, quòd, tardior ingenior qui visus erat, per -se possit bonas operas excogitare; nec diu est, quum video, in hortulo -eum pariter atque in culinâ fore utilem. Jumentis ĭdem gaudebat; inde -spes mihi, fore ut ex diversis famulorum ingeniis cumulatior proveniret -opera nostra. 271. Ut primùm, sanato crure, natare ausus est, admodùm -gestiebat; nam propter tepōrem maris, nigritae omnes natandi sunt -studiosissimi. Equidem post primum illum diem nunquam in ipsum mare me -committebam, ne intra cautes quidem; tanta me timiditas in solitudine -invasit: in portu modò natabam. Sed cum Elapso etiam inter fractos -fluctūs amabam ludere; mox aquâ, velut telo, inter natandum, aves -grallatorias petebamus, quô in ludo acerrimum se Secutor ostentabat. -272. Oleo jam abundans, _saponem_ facere volui; nec poteram Secutori, -quid vellem, explicare. Algas vere marinas plurium generum cremavi: -earum cineres oleo admistas igne lentissimo percoquebam, aquâ calidiore -circumpositâ. Item e mangarum fructu quum spissum quandam extraxissem -rēsīnam, hanc oleo commistam itidem decoxi. Post aliquot experimenta, -duobus modis saponem non ita mălum confeci: tum omnem rem perspexit -Secutor, meque in sapone componendo facile superavit. Usum autem -saponis edocui, atque exinde in curando corpore utebar. 273. Rideo -sane, quum video quantâ ille superbiâ aurigam se e trahâ jactet, in -vilissimo quodem scamillo sedens, tribus jumentis vectus. Ceterùm -omnia quae imperaverim, recte perficit, usuque trahae impetrato, -multas reportat radices cum ipsarum humo: has dividit aut circumcīdit, -fimum curatissime ingerit; demùm satis magno cum labore amplum facit -seminarium. Tum mecum arguo, si nimium praeparetur cibi, id minime -culpandum, quoniam tres viri vesci e meo oportebit: item industrios -homines non e suis laboribus effugituros; jam pro patriâ adoptasse hanc -insulam. 274. Elapsus quoque suas inveniebat operas: atque ego, dum -uterque mihi, quidquid jubeam, obediat, gaudeo quòd liberrimâ utuntur -diligentiâ, neque socordiae sint amantes. Tamen ne subitò defessi -concĭdant, saepius excogitabam, aut ludo aut varietate, levamenta -laboris. Remigando, piscando, gladiatoriis ludis, natando quotidie, -telis et catapultâ, ordinarium opus variabatur. 275. Tunc autem texendo -vel plicando praesertim exercebat se Elapsus, nec quidnam conficeret, -satis intelligebam. Ex cannis diffissis quasi tabulas complicat -arcte reticulatas, juncosque sic internectit, ut foramina concludat. -Levissimum sane erat opus, quamquam firmum. Artem ejus admirans, quaero -tandem, quorsum haec spectent. Respondet, “Propter scapham, sed ferro -quŏque opus esse.” 276. Amplius interroganti, totum suum propositum -explicat, partim verbis, partim rem ipsam demonstrando. Ait, scapham -in fluvio esse non semper malam, in mari cum velo plenam periculi; -quippe quae neque fluctūs neque vim venti tolerare possit. Duplex opus -scaphae esse addendum. Ne fluctus a fronte supercurreret, erigendam -tanquam loricam in prorâ, dein praeter latera quasi alas expandendas, -sed has firmandas ferro. Id mihi esse curandum, se paraturum cetera. -277. Admirabar hominis ingenium, nec tamen proram praealtam approbabam; -ille vero negat sine his rebus vela profore. Mox ingemo, nescius quare, -quorsum, quando, in magnum mare sim invasurus. Sed memet objurgo: Cur -tandem, priusquam hi viri ad te venerunt, tu tantopere hanc scapham -fovisti? Agnosco oportere, in casūs necessarie incertissimos, scapham -quàm robustissime reconcinnare, vēlis idoneam. Itaque de ferrariâ -re etiam atque etiam commeditor, modò chartâ delineans, modò ipsa -ferramenta colligens, comparans, examinans. - -278. Inter haec libet cum Elapso caprorum scopulos visitare. Equidem -semper timidus fueram, quoties ibi forem, (nam inter saxa prospicere -nequibam) ne novum quid atque infestum latens subitò ingrueret. Fateor -me, dum solus manebam, timidiorem indies factum. Minùs minùsque me in -densos arctosque locos volebam committere; sed aperta amabam spatia, -ubi cuncta longe possem prospectare: idcirco quoque minùs inter saxa -caprina pervaseram. Nunc cum Elapso fortiorem me gerens, cum pistolis -prodeo: ille sicam gerebat: explorare, non venari volo. Ascendimus -tramitem; verna prata floribus suaveolentia praeterimus; locos notos -recognosco. Mox longiùs penetrans, ab excelsiore quodam saxo repente -novum gratissimumque video prospectum. Lacus longissimus, quasi amnis -flexuosus, per plura millia passuum in fronte jacebat. Aquas quasdam -vicinas anteà notaveram; jam agnosco aut membra hujus fuisse lacûs, -aut ejus quasi cisternas naturales. In orâ erant herbae fruticesque -viridissimi, uberrimum mitibus bestiis praebentes alimentum. Circa -surgebant acclives scopuli, quibus decurrentes sine numero rivuli -lacum replebant. Maxima vis hîc versabatur aquatilium alitum tanquam -suâ in domo. 279. Dum haec me valde excitant, Elapsus antiloparum -gregem viderat, magnâ cum delectatione: mihi in _paludes_ aspicienti -illud jam succurrit, fortasse has ejus esse generis quod _palustre_ -appellatur. Sed nolo eas perturbare, atque ad mare potiùs duco, ubi -juga montium altiùs assurgebant. Lacum a septentrionibus circumeo, -inde pergens mare versùs. Tandem, per scopulos enisi, mare non longe -videmus, sed descensu asperrimo a nobis divisum. Subjacebat ora terrae, -longula, palmis praesertim abundans; sed rupes ulteriùs ipsas in undas -videbantur se praecipitare. Nullum sane portum hâc in orâ dispicio, -quod orientem versùs patebat. Circumversi, sed mare despicientes, -redimus domum. 280. Ego verò, quanquam augescebant imbres, operâ -ferrariâ identidem exercebar. Incudem, folles, malleos, forcipes, e -re tormentariâ navis nostrae habebam. Fornacem de novo, famulis meis -adjutus, decrevi exstruere, lateritiam materiem residuam adhibens. -Carbones e ligno parare uterque probe calluit. Mox, Elapso folles -exercente, ego ac Secutor ferreolos calefactos tundebamus. Etiam -calidum frigido pertundere docebam, dum Secutor forcipem tenet. Sic -virgae ferreae, quales propter scapham postulabat Elapsus perficiuntur. -Aliud post aliud paullatim conamur; primò multimodis clavos ferreos -mutabamus,--in hamos, in annulos, mox in spicatos annulos; sic plures -in formas discebamus ferrum fingere. Tandem illi, re totâ perspectâ, -significant, meo labore non jam esse opus: se hujus artificii esse -compotes. 281. Inter haec, magno sum dolore afflictus, occiso psittaco. -Hunc accipiter quidam incautum excepit, neque ego ulcisci poteram, -quanquam strepitum carissimae avis audiens. Sed antequam ignipultam -attinerem, hostis cum praedâ evanuit. Hanc sane rem aegerrime tuli. -Quod postquam animadvertit Elapsus, solari me volens, psittacos -non bonas esse aves dicit, alias quasdam longe meliores; neque -dolendum esse, quando tanta mihi superesset avium pulcerrimarum atque -utilissimarum varietas, quae _velut caprae aut columbae_ cibatum ab -homine accipere vellent. Tunc memini, eum tale quid de phasianis illis -dixisse; mox interrogando comperio, ipsas has aves facile mansuescere -et ova parĕre plurima: id quod libenter audio. Tum Secutori denuncio, -si aliquot harum avium possit insidiis capere vivas, id mihi fore -gratissimum. - -282. Plurima per imbres parabamus. Catapultas indies perfectiùs -figurabant: loricam ego et alas scaphae summâ curâ maturabam. Scilicet -Elapsus bitumine quodam opus suum perunxerat, ut aquam rejicerent junci -cannaeque: a me postulabat ut compagem totam firmiter conjungerem. Alia -quaedam in melius novabam, quae longum est dicere:--de supellectile -tractoriâ, item de arcīs penariis. Famuli autem mei operas quasdam -inter se exercebant, de quibus non consulebar. Id me non conturbat, -quoniam industrios sentio. Inter imbres pabula vel ligna colligunt, -folia, cannas, alia reportant, fimum humo ingerunt, gregi inserviunt, -natant, remigant, gladio vel telis se exercent. Sic dies praetereunt -celeriter. 283. Jam Secutor ad me venit, veneransque humiliter ait, -“Pessimos esse lepŏres: velle se occīdere.” Dioscoreas et maniocas -ostendit, non corrosas modo, sed ex humo evulsas. Lepores si supra -sint, “bonos” esse ait, sed “infra non bonos.” Etsi parùm bene -loquebatur, intelligo quid velit, et video non esse absonum. Attamen -vexare mitissimam gentem, quam egomet tanquam colonos deduxeram, id -nimis crudele puto. Tandem, multùm reluctatus, escâ atque blanditiis -veteres mansuetosque parentes capio, et in pristinam caveam concludo. -Ceteros ad arbitrùm Secutoris abigi aut occīdi patior. 284. Duorum -jam ministrorum operâ adjutus, paullò amplius poteram litteris me -dare: id vero ipsum illi mirabantur. Aliquando quasdam res iis e lĭbro -legebam, si quid possent intelligere: pòst paullò id eos penetrabat -altiùs. Nempe videbant, sibi esse aut suam aut senum aliquot ⸤quibuscum -vixissent⸥ sapientiam; me ex libro plurimorum cognitiones ad libitum -meum haurire. 285. Quoniam neque librorum habui copiam, neque otium -iis esse poterat, litteras docere supervacaneum credidi; sed libere -colloquebar multis de rebus. Illi autem, arrectis animis, studiose -auscultabant. De meis fortunis aliquot res enarravi, denique de -naufragio. Magnitudinem demonstravi navĭs et uberem rerum copiam, quam -ex meris ruinis excepi. Talia dum narrabam, illi textilia continuabant -opera et linguae meae indies fiebant intelligentiores: id quod maximi -sane erat momenti. - -286. Tandem se aperiunt, explicantque quidnam elaboraverint. -Regium mihi vestitum exhibent atque imponunt. Primum erat capitis -decoramen, crista vel corona ex pennis multicoloribus: hanc infulae -meae superimpositum volebant. Dein tegĕs dorsualis ex palmeis cannis -atque arundinibus; quae sic erant dispositae, ut ipsarum colores pro -pulcerrimo fuerint ornamento. Praecinctorium item erat ex mollibus -juncis, quod a ventre ad genu pertingebat. Tum calcei, ex palmarum fune -supra, ex cocorum villo infra. E bullis vitreis catellas fecerant, -collarem talaremque: porro alias bullas aut vesti aut praecinctorio -assüerant, tanquam gemmas. Talia fidelitatis documenta laetissime et -benignissime accepi: sensi profectò, posse barbarica regni insignia -multùm valere, aut apud hos ipsos, aut apud alios barbaros. Decerno -quotidie, finitis operibus, uno alterove horum me ornare; et si -qua dies solemnior videretur, gestare universa. Nunc, benignitatis -ostentui, utrumque fidelium ministrorum super oculis osculor. 287. -Longum foret si narrarem, quantâ cum industriâ messem fructuum, radicum -ac foliorum suâ in tempestate collegerīmus, tres viri cum tribus -jumentis. Ego autem post biennium hâc in insulâ jam factus sum temporum -peritior: si verō antea ego nimium fui avidus, hi nunc meam aviditatem -superant. Nec culpo, immo laudo et gratias ago, quòd tam laboriose -victum et delicias comparent. Pluviae, calores, procellae, fulgura, -suo in ordine, velut anno superiore rediēre. Demùm, tempestate illâ -peractâ, coeli serenitas rediit; atque illi sub auroram laborantes, -scapham perficiebant praeseptam labrosamque. Dein post autumnales -procellas prorsùs finitas, ut ipso in mari probaretur opus, erecti sunt -omnium animi. Vēlis accuratissime recognitis, varias cursûs experimur -formas. Pro saburra ⸤ponderosa aliquot saxa⸥ portabamus; haec cum ipsâ -ancorâ ita collocavimus, ut scapham male deprimerent; quae nihilominus -se solidam stabilemque praestitit. In portum regressi, novam loricam -exploramus, num quà laxetur vel firmitate careat. Sane plauditur ab -universis. 288. Postridie coram me submisse veniunt, dicuntque, “esse -quod velint orare: sperare se, benigne me auditurum.” Impetratâ veniâ, -lībere curtēque explicant, “sine uxoribus vitam non bene transigi: -velle se in scaphâ uxores ex adversâ terrâ reportare.” Id me sane -perculit: tot res in mentem irruebant; vultusque meus, ut credo, -retegebat, quid sentirem. Breviter aio: “omni in re me illis consultum -velle; si possim, facturum; sed multa esse perpendenda, nec posse me -illicò responsum dare. Ad munia sua redirent, crederentque me de suo -commodo anxie meditarî.” 289. De mobilitate et perfidiâ barbarorum -multa audiveram. Memet interrogabam, anne idcirco regiis me honoribus -cumulaverint, ut scapham furati abirent. Id vero posse nego; hi namque -viri fuêre hostes: uterque ad me quàm ad alterum propior est. Tum si -aufugere velint, Quamne ad terram? anne ad patriam? sed patriae sunt -diversae. Sed sint sane fideles: mene scapham meam cum meis ministris -mari committere, domi sedentem? qui si fluctibus hausti nunquam -redeant, iterùm sum orbatus, et pejus quoque, spe abruptâ. Melius -arbitror pericula participare. At si omnes egredimur, quis gregem -custodiet? quis fruges decerpet, servabit? Talia commeditatus, crastino -die iterùm colloquor. 290. Primùm interrogo, Anne jam uxores habeant. -Secutor abruptiùs respondet: “per me suam uxorem a se distractam:” -fuscus autem rubor, dum loquebatur, vultum oculosque implebat, in quo -tenerum aliquid inesse putabam. “Mortuum esse se uxori suae,” addidit; -“quae, secundùm gentis morem, jam alii viro sine dubio nupsisset; -quoniam, se vivere, nemo suorum posset credere.” Recte eum dicere -judicabam. Mox Elapsus humescente oculo incertâque linguâ respondet, -“sibi virginem quandam fuisse desponsam, quando ab hostibus surreptus -esset.” Nihil ultra addidit. 291. Deinde interrogo, unde velint uxores -petere? ab Elapsi patriâ an a Secutoris? et quo signo cursum in mari -possint dirigere? Respondet Elapsus, “Secutorem ad ipsius patriam -nolle reverti: id uxori ejus fore crudelissimum: Elapsi patriam -ambo petituros. Ceterùm si vento favente hanc insulam ipsâ vesperâ -relinquant, cum luce terram continentem propiùs visurum, cunctam sibi -satis notam; deinde, ut primùm popularibus suis aspiciantur, his -approbantibus ad terram appulsuros.” Talia quum audissem, respondi: -Recte se res habere; sed amplius esse ponderandas. - -292. Vespere post operam, ad rem redeo, interrogans: “Quis autem -tot buccis cibum dabit, si hâc in insulâ quinque erimus,--tres viri, -uxores duae?” Tum Secutor arridens ait, “Octo hominibus satis esse -jam cibi, superque.” Elapsus autem, genibus meis provolutus, dextram -osculatur, oratque, “ne irascar; sed amplius quiddam illos in animo -habere. Interroganti mihi, Quidnam igitur?” respondet: Matrem suam esse -mortuam, fratres occisos: velle se, si possit id fieri, patrem suum -hûc transvehere. Hoc quum dixisset, vultum meum sollicite contemplans, -addit: “Numne aliud quiddam audeam dicere?” “Perge:” inquam. Tum -dicit, “Nescire se, quis sit uxorem daturus: posse autem fieri, ut -parens, qui unam habeat virginem filiam _ita_ velit dare, _si_ cum -eâ sit iturus. Anne ego nolim insulam meam frequentari?” Res ipsa -non mihi displicebat: quanquam id quoque reputo, cavendum esse, ne -nimiâ barbarorum frequentiâ ipse in servitutem redigar. Ergo benigne -respondeo, de tot novis rebus considerate cogitandum. Illud tantum -affirmo, si proficiscentur, me socium periculi habituros. - -293. Postridie iis annuncio, gratissimum esse id mihi, quòd tam longe -prospexerint tamque industrie laboraverint, praeparantes cibum, -instrumenta, materiem, ipsamque scapham. Talibus viris, quidquid restet -ardui, sperare me fore pronum; sed priusquam aliis de rebus dicam, -illud apprime necessarium, ut nostram nos insulam exploremus, antequam -in casūs maris committamur. Hoc enim stare mihi certum, ut non sine me -navigent. Jam si procella ingruet, si vi venti in aliud insulae lătus -detrudamur, quid ignavius, quàm non nôsse portūs, littora, rivos, ubi -tutò recondamur? Circumnavigandam insulam, indagandas profluentes -maris, tentandas bolĭde profunditates, notandas in chartâ montium -formas, priusquam in incerta maris ruamus. Haec quum dixissem, illi -primò vix intelligebant; sed postquam bis terque explicavi, tandem -aequissimis animis decretum meum acceperunt. - - - - -CAPUT (XI.) UNDECIMUM. - - -294. Post hos sermones uterque magis magisque in operas ruit. -Vestitus nuptiales ac dona sponsalia credebam praeparari. Cannarum, -arundinum, juncorum, restium vel filorum, pinnarum plumarumque magnam -vim comportabant. Postea explicatur, patrio Elapsi regulo plumatam -vestem ac dorsualem tegetem pro dono destinari. Id quum intellexi, -e vitreis meis bullis plures obtuli, ut pro torque collari essent: -has accepit Elapsus libentissime. Video quoque lectorum opercula vel -stragula e mollibus juncis contexi: igitur versicolores vestes ⸤quas -habebam fulgentissimas⸥ in sponsarum usum dono. 295. Ego vero bŏlĭde -(quam Graeci vocant) quaesitâ;--etenim plures in nave fuerant--saepius -cum alterutro virorum egrediebar longiùs, interdum in cymbâ, si -valde esset serena tempestas, quia tum remis certior est cursus. -Tunc totam illam oram quae Caprino Jugo subjacet, satis exploravi; -nusquam patebat scaphae receptaculum: sed colles accurate delineavi, -ut locos posthac recognoscerem. Necnon cum ambobus in scaphâ egressus, -oram adversam juxta hortos ulterius visitavi; quidquid de littore, -de profunditate, de montibus erat notandum, id conscripsi, notatis -coeli regionibus. Necnon unicuique montium nomen indidi aliquod, cum -suâ figurâ descriptum. 296. Quum die quodam in hortis cum Elapso -permansi, Secutore domum misso propter varios usus, per inferiora -prata diligentius exspatiantes, oryzam invēnĭmus in uvidiore loco -late crescentem, ubi nunquam anteà incesseram. Hanc rem credidi -posse aliquando magni esse momenti. 297. Postridie quiescente aurâ, -excurrimus in cymbâ usque ad portum hortorum. Montem illum altissimum -judico praecipuum esse oportere locorum documentum. Quare a tribus -lateribus figuram ejus accurate delineo; tum credidi, me, si hâc in -parte insulae forem, in die quamvis nubilo posituram meam agniturum. -Cautes quoque, si quas vidērem, scripto notavi. 298. Profluentes maris -multò erat difficilius observare vel conjectare; nam aestus diurnus -atque aura conturbabat rationes meas. Insulam a Septemtrionibus -praeverti non ausus sum. Multa navigando expertus, tandem despero de -profluentibus cognoscendis, nec valde perturbor, sed de hac re reticui. - -299. Domum revertenti delicatissimum mihi prandium apponit Secutor, -ex avibus grandioribus membratim concīsīs. Genus avium nesciebam: num -otides[W] esse possint, dubitabam. Ille explicat, esse eas ex hôc -genere, quod mansuefactum volebam; sed hactenùs nullam se cepisse -vivam. Neque ille neque Elapsus vult vesci: sed postquam finivi, -vescebantur. Tum interrogo, quidnam de grege possit fieri, si nos omnes -peregrinamur. Tacent paulisper; mox Elapsus respondet: “Si faveant -aurae atque Fortuna Maritalis, triduo nos posse reverti. Solvendum -esse gregem, compedibus fortasse vel objicibus praepeditum. Quando -redeamus, fistulae cantui obedituros: sin minùs, si forte haedorum -aliquot amittantur, ferendum damnum. Nos e colle Caprino novos haedos, -si libeat, venari posse; uxores non posse.” Quando haec serio ac -deliberatissime dixit, vix risum continui. 300. Sed pergo interrogare, -Quot remos habeamus scaphae. “Duos tantùm,” respondent; eos nempe -quos egomet fabricavi. Id sufficere nego; quippe si aurâ deficiamur, -fortasse remigantes tres viri quatuor remis novum assequemur ventum, -sed duobus utentes remis in stagnante aëre haerebimus. Novos remos, -clamant, caedendos; id quod ego comprobo. 301. Tum alium injicio -scrupulum. Si barbaris foret confligendum, ego ignipultâ pistolisque -valeo; ministri mei cominùs gladio bene pugnant, sed eminùs a barbaris -superantur. Nam neque multas habent sagittas, neque multum in hâc arte -sunt exerciti: porro si maxime essent sagittarii, duo viri a multis -facile obruuntur. Melioribus opus est telis,--Hìc pausam facio. 302. -Illi primò tacuere: tandem invito sermonem. Elapsus timide interrogat, -“anne sciam, quot habeamus in usum catapultarum praeparata spicula -missilia?” Tum respondeo, “Ego certe nescio.” Ille vero, tanquam -veritus ne me reprehensione corripiat, tacet iterum. Sed Secutor, -paullo audentior, testatur, “non posse illos portare spiculorum jam -confictorum pondus: plura confingere, inutile esse: quod genus telorum -sit melius, se nescire, nisi si ignipultas denotare velim.” 303. Sensi -me errâsse; nam nolui igniaria tela tunc eos edocere. Itaque benigne -dixi, “industriam illorum omni laude esse dignam, meque gaudere, quòd -tantam haberent spiculorum vim: sperare me, sine praelio aut jurgio nos -redituros; sed quotidie catapultas exercerent, et tot uterque secum -assumeret spicula, quot res ipsa permitteret.” Tali responso contentos -se demonstrabant. - -304. Caesis duobus cocorum truncis, dissecamus, dolamus, in remos -fingimus;--nam quatuor remos placebat conficere. Variatâ operâ ac ludo, -in labores reficimur, aemulatione ac spe erecti. Haec inter negotia -multum colloquinur. De ipsorum patriâ interrogo viros, numne earumdem -rerum sit ferax, quae hâc in insulâ gignuntur. 305. Illi explicant, -paene contiguas se habitasse regiones, scopulosâ orâ divisas, quae -⸤ipsos propter scopulos⸥ ab utrisque concupisceretur; hinc illos -internecinis involvi bellis. Nam ceteram suorum terram ex merâ humo -consistere, molli, uvidâ, arboribus fruticibusque uberrimâ, sed siccis -solidisque locis carente: porro per inopiam ferri optimum lignum minus -esse utile; igitur saxo destitutis nulla esse domorum fundamenta. -306. Domos gentilicias, ut plurimùm, nidos esse, inter ramos arborum -contextas, ut ab udo solo submoveantur, praesertim tumescentibus -fluviis. In uvidâ calidâque illâ humo procēras nasci arbores, egregios -fructūs; plura tamen genera meis in montibus vigere, quae illic uvidus -calor non patiatur. Interrogo, Habeant-ne uvas? “Habebamus,” inquit -Secutor, “sed gustu his dispares: nil erant nostrae, nisi dulcis -quaedam in ore aqua.” “Ergo,” inquam, “tu exquire, quidnam e siccatis -nostris uvis sit optimum, quod patri sponsae tuae des dono.” Arridet. -307. Tum in Elapsum conversus: “Tuâne in patriâ nuptias tum celeriter -perficiunt, ut parens tribus horis unicam filiam viro ignoto foràs -ducendam tradat?” Paullum pudibundus respondet ille: “Si pater domi -relinquendus erit, non potest id fieri: sin pater cum filiâ sit iturus, -potest nonnunquam. Atqui neque ego inter meos sum ignotus, et propter -me confident Secutori. Te autem regie vestitum postquàm viderint ac vim -telorum noverint, audierintque a me qualis et quantus sis, quidlibet -mihi tui gratiâ concedent.” Dubitabam, merane esset hoc adulatio, an -veritas; vera tamen eum dicere, libebat credere. 308. Mox e Secutore -quaerebam, quapropter ipse atqui ipsius populares ad insulam meam tunc -pervenerint et nunquam aliàs. Rem ab initio narrat. Scopulosa illa -regio erat ab alteris occupata: hinc coeptum est bellum. Quisquis -hostium erat in praesidio, comedendus destinabatur: id gravissimum -iis supplicium. Inter alios correptus est illic Elapsus. Sed patriam -versùs redeuntes oppressit procella, quae duas scaphas in apertum mare -abripuit. Totam noctem frustra luctati, summo mānĕ insulam meam non -longe vidērunt. Volentes neque vēnēre neque iterum venient; nam ignei -mei teli vis pro fulgure praestigiatoris divini sine dubio nunciatur. -309. Tum volo scire, utrum hic esse insulam prorsus nesciverint. Tum -Elapsus confirmat, montem insulae excelsissimum interdum distingui; -sed non vacare ut merâ curiositate mari se committant,--tumido, an -tranquillo. Percontor, numne caro humana propter lubidinem palati -exquiratur. Ambo vehementer negant: in ultionem summae injuriae, -idcirco tantùm aiunt quasi religiose comĕdi. 310. Mox Secutor urget, -ut diserte dicam quô die velim navigare; nam certum se habere, benigna -mea verba pro factis valere, nec velle me sine causâ diem proferre. -Tum video decernendum esse sine ignaviâ diverticulorum. Respondeo, si -cuncta parata sint, intra triduum nos profecturos. Rursus interrogat, -anne velim eum omnia, quae victûs causâ sunt commoda, praeparare: ego -autem assentior. 311. Crastino die, dum aliis in rebus absum, Secutor -haedum jugulat, sanguinem in agello suo diffundit, cornua reservat, -membra discerpit; alia coquit, alia suspendit in fumo. Ungulas Elapsus -pro glutine arripit, pellemque incipit patrio more depsere. Haec -rediens invenio obviam; sed neque probo neque culpo, quoniam veniam -meam praeripuerat Secutor. 312. Ad Elapsus conversus quaero, anne suâ -in patriâ tales sint capri, sive aliarum pellium abundantia. Respondet, -apud suos abundare ursulos, porcillos, immo porcos varii generis, -macacos, sciuros, et quadrupedes capris meis pares, paene aquaticos; -ex quibus pelles diversas habeant; porrò formidandos sed raros pardos, -quorum pellis optima sane: item audisse se, longe inter scopulosos -colles capros fere hujusmodi existere: se nunquam vidisse.--Lubet me -talia sciscitari et colloqui. - -313. Post biduum mihi nunciant, parata omnia: occidente sole -navigandum. Hic nuncius me quasi stupore defixit; nam mille res prius -videbantur conficiendae. Sed video me multa imperasse: nunc dicto -obediendum: ergo de bellico apparatu primùm satago, postpositis rebus -ceteris. 314. Mox repperio Secutorem lepŏres meos occīdisse, coxisso, -sub crustulâ condidisse. Vultu angorem demonstro: sed ille, me commotum -sentiens, humi consĭdet tacitus, reprehensionem (credo) expectans. -Demùm fractâ voce ait: “Poenitet me, siquid te, here, laesi.” Tum -suspirans dixi, “Mutari non potest: fortasse non male fecisti: ceterùm -ne canem meum occīdas. Ego verò tibi ignosco.” 315. Ne longus sim, fere -Nonis Novembribus, sub noctem navigamus, nunc remis, nunc aurâ adjuti. -Astris facile dirigebatur cursus ad meridiem. Quum vento tranquille -ferebamur, quieti me dĕdi, jubens, si quid mutaretur, expergefacere. -Ante lucem stagnavit aura; tunc evigilo; jubeo remigare. 316. Orto -mox sole, Elapsus grumos patrios procul agnoscit: uterque moestior -videbatur: susurrabant inter se. Sed Elapsum dormire jubeo: ego cum -Secutore propello scapham. Post horulam video Elapsum propter inquietam -mentem non posse dormire; itaque Secutori impero somnum. Quando intra -conspectum venimus, Elapsus in mālo erigit signum, apertâque arcâ, -regiis vestibus me exornat. Tum extracto cibo vesci hortatur. Secutor -mox evigilat, et vescimur omnes, căne non invito. 317. Jam linter a -terrâ cautiùs appropinquat: tres inerant viri: credo, quia nos erant -tres. “Quid autem te tui cives vocant?” Elapsum interrogo. “Ego apud -eos” inquit, “sum Gelavi.” “Dehinc ergo apud me eris Gelavius,” inquam. -“Ego vero apud meos eram Totopil,” infit Secutor. “Ergo tu,” inquam, -“eris Totopillus.” Dum risu et alloquio oblectamur, accesserat linter: -mox noster Gelavius nescio quid clarâ voce pronunciat. Illi gestientes -strepunt, proxime accedunt, me mirabundi aspectant. Postquam iterum -peroravit Gelavius, illi rapide ad terram remigant, nos sequimur -tardiuscule. Tandem, jubente Gelavio, ancoram jacimus: me viri mei, -honoris causâ, humeris suis in littus deportant. Stratis tapetibus, -consideo: sericam meam umbellam Totopillus super me praetendit; -Gelavius evanuerat. 318. Opperīmur reditum ejus. Redit demum cum -catervâ magnâ. In fronte erat ipse, cum seniore viro et virgine. Tum -me compellans aït, “En pater meus! En unica soror!” Pater genua mea -manūsque fervide osculatus est, virgo quasi venerans constitit. Mox -Gelavius cum Totopillo verba secreto habet, post quae intimos credidi -sermones misceri. Interea tota nobis caterva circumfunditur, mox -ad scapham se convertit. Id me aliquantum commovet. Gelavius autem -multas res, dona principi, effert; dein ignipultas meas cum sacculis -subsidiariis: mox Totopillum video scutulum pro metâ erexisse. - -319. Quinque juvenes cum arcubus astabant. A viginti passibus sagittas -ad scutulum direxere; nemo medium ferit, nemo per tabulam penetrat. -Deinde Gelavius et Totopillus a triginta passibus e catapultis -jaculantur. Hi ét justius collineabant, et altius penetrabant: -facile erant victores. Postea ad me venerans accedit caterva, -orans ut ignipultae ostentem vim: tum multò cum honore ad carcer -ducunt. Quinquaginta passus metari jubeo: bitubam meam suâ cum furcâ -comportaveram. Demisso genu, bis ignem ejicio: utraque glans medium -transverberat scutulum. Ejulabant territi, mox murmure collaudabant: -deinde magnum erat silentium. Gelavius tunc cunctis explicat, his -telis se per me fuisse servatum. 320. Inter haec Gelavii pater cum -filiâ coram me redit, Totopillus autem pro interprete mihi explicat, -velle illum se suamque filiam fidei atque insulae meae committi. Tum -ego abruptiùs Totopillo, “Ego-ne hanc pro tuâ uxore mecum reportabo?” -Is autem erubescens annuit: “Here! reportabis sane, si libet, ét -uxorem meam et patrem uxoris.” “At vero,” inquam, “principi oportet me -obviam venire honoris causâ, nec tanquam clanculum abire.” Respondet -Totopillus, “Immo, id principi foret ingratum. Ille neque tibi vult -offensam afferre, neque nimio erga te honore se suis elevare.[X] Sed -donis Gelavii placatus, honorificam coram multitudine de te fecit -mentionem.” 321. Jamque accurrit Gelavius, excitatus ut nunquam -videram. Hic secum habebat virum ac mulierem cum virgine. Me recta -petit, et rem omnem aperit. “Ellam! quae mihi erat desponsa. Propter -mei amorem nondum voluit nubere: en pater materque ejus! Tu-ne nolis, O -here! hanc meam familiam mecum revehere? Omnes sunt tui cupidissimi.” -“Ego sane volo,” inquam: “sed quot post horas?” “Jam sunt parati,” -respondet: “ad tenuem comportandam supellectilem vix semihorâ opus -est.” 322. Fateor, haec mihi nimia erant: velut in somnio esse videbar. -Tandem ministris meis dico: “Quod bene vortat Deus, ex intimo pectore -gratulor vobis. Nunc, ne tempestas se mutet, quàm celerrime redeamus.” -Illi cum senioribus colloquuntur; tandem renunciant, tribus post -meridiem horis esse navigandum. Id admirans, aio non posse fieri. -“Immo,” aiunt: “sic erit melius, ipso te judice.” - -323. Video alias aliasque accedere lintres, et multa inter se parare. -Praestitutâ horâ scapham ingredimur, quinque viri, una mulier, duae -virgines, cum căne optimo, quem pueri valde mirati sunt. Hospitum -unusquisque spississimas suas vestes indutus est: stragulas quoque in -scaphâ composuerant. Aura paullum erat adversa; sed octo lintres cum -robustis remigibus nos fune trahebant, tribus horis amplius. Simul ut -Auster ventus flabat, Gelavius, multis actis gratiis, bonos remiges -valere jubet, munusculo quŏque unumquemque proretam honorat, sed -tantâ res tradidit celeritate, ut, quid dederit, nesciam scribere. -324. Excusso remulco, vēlis navigamus. Gelavius clavum tenet. Illud -tantum narrabo, me propter concitationem mentis non potuisse dormire; -Gelavium, qui prius non potuit, post aliquot horas dormivisse optime. -Jucundissimam sensi noctis auram, et de futuro meditabar, non sine -precibus ac gratiis Deo oblatis. 325. Primâ cum luce ⸤montis nostri -figuram⸥ agnosco. Tandem Austro cessante, Subsolanus ventus surgit -vehementior, torquetque nos nimium ad sinistram. Equidem nolebam -tam pretiosum onus vel minimo periculo committere: igitur, quoniam -nemo omnium erat invalidus, in hortorum portum direxi cursum. Ibi -sumto matutino cibo, scapham Gelavio commisi, cum patre, quando -faveat ventus, circumducendam: ego cum ceteris domum revertor, -colles escendens. Nos ante meridiem cavernas assequimur: illi seriùs -perveniunt. 326. Summam autem rupem dum pervadimus, fistulâ canendo -recolligo gregem. Desunt duo tantùm e junioribus. Hos crastino die -Totopillus acerrime anquisitos recuperat, cane adjutore. Sic illa res -faustum habuit exitum. - - - - -CAPUT (XII.) DUODECIMUM. - - -327. Nomina novae familiae hic libet narrare. Gelavii pater erat -_Pachus_, soror _Laris_. Sponsa autem Gelavii _Fenis_ appellabatur; -hujus părentes _Calefus_ et _Upis_. Upim credidi vix amplius -quadraginta quatuor habere annos, et neque Pachum neque Calefum -exsuperare quinquaginta. Biduum praeparandis nuptiis destinantur; quae -quidem omnia ipsis relinquo. Nuncio tamen parentibus per interpretes -meos,--si quid vestis apud me sit, quod utendum velint sumere propter -filias suas, vel si quae de cavernis videantur pro cubiculis commodae, -ne graventur quidvis me rogare. - -328. Inter haec maximo cum gaudio accurrit Totopillus, nunciatque se -alites tres, ex eo genere quod posset mansuescere, cepisse vivos. Atqui -non erant phasiani, neque, quantum ego poteram intelligere, otides; -sed nostratium gallos gallinasque potius referebant, quanquam longè -erant grandiores augustioresque, ac sane splendidi. Equidem Gallum -Indicum pro nomine indidi. Libenter credebam, hoc avium genus numero -ovorum apprime excellere: tum mansuefacienda decerno. Mas unus erat, -duae feminae: nesciebam, anne pares numero conjuges esse deberent: -sed Totopillo imperavi, asservaret omnes summâ cum sedulitate, -daretque operam, ut proles gigneretur plurima ac mansueta. Ipsum erat -genus alitum, quod olim mihi Gelavius denotaverat. 329. Quando autem -fructuarium meum intro, fures ibi video res despoliasse. Cocorum -aliquot nuces, sacculo quodam discisso, abreptae fuerant: id sine dubio -macacorum erat opus. Atque anteā, me absente, unam nucem surripuerat -macacus, neque, qui rem vidit Totopillus, poterat prohibere. Alias -res mire disjectas suis e locis invenimus: feles inculpat Totopillus. -Equidem non credo: sed ille urget vehementer, petitque ut liceat unam -reservare felem cum pusillo mare, ceteras abigere: ego vero, ne nimium -adversarer, tandem permisi. - -330. Exploratis cavernis, tres pro conjugalibus cubiculis destinantur: -sed quoniam opera quaedam priùs videbantur necessaria, meo ipsius -cubiculo cedo. Hoc atque museum novis nuptis permitto, fructuarium -Calefo et Upi: ego in armamentario dormio. Nuptias suo fere in more -transigunt: sed postquam uterque pater sponsum sponsam suam osculari -jussit, (id quod solemnes ceremonias mihi videbatur terminare,) ego, -indutus regium vestitum, peroraturus assurrexi, jussique Gelavium -interpretari. 331. Dixi me, Dei nomine, in meam eos insulam convexisse, -ut forent beati, me regente: ceterùm obsequentiam postulo: jamque -imprimis, mea lingua est ab omnibus perdiscenda, et quantum fieri -potest, semper dehinc hâc in insulâ audietur.--Tum Gelavio et Totopillo -impero, ut prandium nuptiale apponatur. Post prandium, in rupem -ambulabant, mirantes insulam. Vespere, obortis tenebris, e corrupto -pulvere nitrato aliquot ego _pyrobolos_ cremavi, gestientibus barbaris. -Sic confectae sunt nuptiae. - -332. Jam ego Upi matres antilopas, a căne vigilanter custoditas, -demonstraveram, et de mulgendi arte conatus eram explicare. Ea curam -lactariam acerrime suscipit: duae autem erant matres cum haediculis, -nec multum sane expectabam lactis, quanquam corpore erant grandiores. -Eadem _cassavam_ panem ex maniocâ et _tapiocam_ optime conficiebat. Mox -Calefus pollicetur nova vasa fictilia, ac meliora quidem, se facturum; -atque ego de caseo, de butyro, de lactis flore, quidquid noveram, per -Totopillum communico, sed caseum praesertim censeo faciendum. Item -plumbum liquefactum, ad vitream vasorum superficiem quantum conferat, -demonstro. 333. Pachus instrumenta agri colendi atque omnem rem -ferrariam vehementer admiratur: mox per Gelavium edoctus, princeps -evadit faber ferrarius, item agricola. Calefus operam figulinam, -lorariam, funariam potiùs exercebat; materiam quoque caedebat lubens. -Totopillus, ut antea, culinae se dabat: item calo erat atque auriga, -et hortulanus et lanius et auceps. Multam hic habuit in condendis -decipulis peritiam. Nunquam ego ne unum quidem cuniculum resticulis -potui capere; at Totopillus porcillos plurimos, aves innumerabiles, -laqueis convolutis aut suspensis capiebat: hinc illae coenarum -deliciae, illa pennarum plumarumque copia, quam miratus eram; hinc -nuperrime gallus Indicus cum gallinis. Etenim Gelavius patrio suo -regulo vestem pulcerrimam, e multicoloribus avium plumis contextam, -dono dedit, qualis in Angliâ caballi pretium afferret. - -334. Video porro me ipsum, velut in Braziliâ quondam, oportere nunc -pro operarum praefecto esse. Nauticam quidem rem ipse pro me suscepi; -sed in nendo e foliis filum, in complicando cannas, juncos,--multa -faciebant feminae. Linamenta lucernarum torquent, oleam palmarum -exprimunt. E lignariâ fabrorum arte pleraque jam Gelavius exercebat et -quidquid juberem, perficiebat prudentissime. In viminibus cannisque -contexendis peritissimi erant omnes. Hic autem loci affirmare oportet -quid de barbaris sentiam, non omnibus, sed multis, quos nos Angli -nimium contemnimus. Erras valde et pessime consulis, si longe ex -ipsorum consuetudine velis eos detorquere; attamen hunc errorem si -declinas,--si aperte ingenue fideliter juste agas,--multo fideliores -tibi erunt quàm quis putaverit; mox miram sagacitatem, gratos animos -generososque, aliasque virtutes neutiquam spernendas deprehendes summam -inter barbariem. Nos autem, heu lugubri fato! nostra communicamus -vitia, illosque dediscimus nativas ipsorum virtutes; dein incertis -ex causis inimicitiae insurgunt, donec hostile odium mitia commercia -pessumdet. 335. Prima autem mihi cura post nuptias erat, ut ⸤res -comparatas⸥ melius ordinarem, unamquamque suo in loculo. Novas ut ollas -largioresque praepararet Calefus, urgebam, argillamque unde haberet, -indicavi. Ego autem, quoniam veteres non sufficiunt arcæ, majus -quiddam, armarii instar, eum mensis interioribus, condo. Fores illas -diaetae nauticae principalis, quae supra biennium apud me jacuerant, -pro hujus armarii foribus adhibeo. Illud opus me per sex dies exercuit. -Totopillum jussi curatissime deligere, quid primum deberet consumi, -quid in saccharo conservandum, quid per se posset consistere. Is autem -dioscoreis, maniocis, cucumibus in novo agello per se dedit operam. -Quoties aliquid aut piscium aut carnis erat consumendum, plures -didicerat reservare reliquias, quibus ⸤elixis propter canem ac feles⸥ -massae farinulentae vel alius cibus gustum derivarent idoneum. 336. Mox -de oleo ac saccharo erat providendum, deque _sagone_ (quod appellant) -et de cerâ palmarum. Palmis aliquot succisis, aut farinulentam medullam -aut ceram habebamus: folia, cannas, stipites, ad suos quidque usus -adhibemus. Maximam autem et olei et sacchari copiam jam nunc censui -parandam. Saccharum Gelavius, optimum illud quidem, e palmâ quâdam -affătim detulit: _Borassum Flabelliformem_, ut nunc audio, appellant -arborem. 337. Post haec de agriculturâ dubitabam. _Zeam_ quàm maxime -accurandam opinabar. _Oryzae_ plantas in hortis dixi invenisse -Gelavium; sed illam culturam minùs esse salubrem credidi, nec posse -nisi uvidissimo in loco exerceri. Attamen Pachus et Calefus orant, ut -sibi liceat hanc rem administrare: itaque ipsis remisi, simul indicans -zeam a me oryzae anteponi. 338. Pachus in cavernis ordinandis strenuum -se praebet. Feminae, adjuvante Gelavio et materiem suppeditante, -in vestibus nectendis valde erant industriae; mox dato _sapone_, -vestimenta lavare edocui. Tandem, post duos fere menses, tota mea -familia suas habebat sedes, satis ornatas, suasque operas. - -339. Tantis adjumentis suffultus, poteram esse otiosior, immo -segnior: nec laetior tamen eram. “Quorsum haec?” interrogabam. “Num -tota mea vita sic est degenda,--res opimas colligendo, consumendo? An -meliorem aliquam religionem potero his barbaris impertire? Tentandum -est fortasse: sed linguam meam imprimis perdiscant oportet. Anne -horum operâ ecquando patriam recuperabo meam?” Talibus exercĭtus -cogitationibus moestior fiebam ac taciturnior: id vero sentio pessimi -esse exempli. Etenim nisi multum colloquar, ne Gelavius quidem nec -Totopillus garrient Anglicē; tum cēteri non poterunt discere. Statuo -fabellis ac narratiunculis, quoties coenamus, abundare; et, cum Gelavio -imprimis, item cum Totopillo, de religione sermones habere seorsim. -340. Equidem jam pridem de meâ ipsius historiâ quaedam, praecipue -de naufragio, illis narraveram; sed plurima tunc parùm intellexere, -atque iterum audire avebant. Nunc autem primùm clare dixi quondam -fuisse me Mauri hominis barbari servulum; id quod animos eorum adeo -perculit, ut singula quaeque audire cupiverint magnopere. Ego autem -quae plures per dies tunc narravi, non celarem lectorem meum, nisi -dictu longiuscula forent. Profecto illa servĭtus crudum meum et -praeferocem animum salubriter mitigavit; et quoniam herum non crudelem -habui, multa tum didici sub Experientiâ magistrâ. Porro illâ in terrâ -caloribus assuevi, immò robustior fiebam. Sol orae Marocanae, nostro -longe acrior, aurâ Oceani temperatur, neque nobis est insaluber, modo -caput fasciâ sindonis involvas, et vino abstineas prorsùs. Illic quoque -plurima didici de frugibus, de oleribus, de fruticibus, quae postea -erant utilia. Plurimas res item minore didici apparatu facere, quâm quô -apud nos fiunt. Quippe ferramenta agrestia, domesticam supellectilem, -instrumentum culinae, pistrini, fabricae,--offendi illic rudiora omnia; -sed Necessitas inventrix multa simpliciter conficit, quae fato quodam -meo discebam. Denique ipso industriae fructu superbiens, strenuus -operis evasi, versutus ad excogitandum patiensque laboris. 341. Sed ad -rem redeo. Aliud quoque jam aequum videbatur. Quoniam continuus labor -ad vitam non jam erat necessarius, festique aliquot dies ipsis barbaris -assolent, septimus dies (quem _primum_ vel _Domini_ diem appellamus) -Cristianorum more debebat tandem distingui; ex quo religionis aliqua -posset cura exoriri. Itaque Kalendario meo recensito, quisnam sit -“dies Domini” discerno: tum subditis meis edīco, ut festus sit hic -dies: quo die item coram me post matutinum cibum congregentur. Ego -regium monile gerens, precem brevem Numini Supremo pronuncio, ut suo -halitu mentes nostras purget; illum quoque ipsius propter virtutes -adoro: postea litterarum rudimenta cunctos doceo, ut novam linguam -profundiùs animis defigam. 342. Si pluvia cadit, in musēo congregamur; -ego in tabulam ligneam cretâ scribo: sin serenum est caelum, ubi arena -subtilis ac plana est potissimùm, ibi radio maximas designo litteras. -Ea imprimis vocabula, quae saepissime pronunciantur, docui scribere, -ut nomina rerum, Homo, Vir, Femina, Cănis, Panis; ut verba communia, -Fac, Dic, Da mihi, Vĕni, Abi; ut pronomina, Ego, Tu, Nos, Vos, Hic, -Ille, Sic.--Primo quidnam vellem faceremve, parùm intelligebant; sed -quum īdem sonus eâdem cum litterâ saepiùs audiebatur, sentiebam eos -excitari. Gelavius primus orabat, ut sibi liceret rem iterare. Dein -incipit a Me, Te, Se; item Nos, Vos, Hi, Hos, Sic, Dic; et postquàm bis -terque est a me edoctus, optime perdidicit brevia vocabula tot, quot -omnibus elementis comprehendendis sufficerent. Mox ego totam litterarum -seriem, in parvâ chartâ conscriptam, ipsi trado. 343. Gelavius sane -et Totopillus, qui quae dicerem intelligebant, longe celeriùs ipsas -discebant litteras. Hos amplius indies edocui. Proximo die Dominico -ceteris ipsi praecipiebant. Tandem furor discendi cunctos pervasit -magnus, quando hos viderunt ét intelligere et pro magistris esse: sed -multa non poterant legĕre, qui paucissima vocabula noverant. 344. Mox a -me exquirit Gelavius, ex quânam re conficiatur charta. Ego de papyro, -de lino, de gossypio facio certiorem; explico item de membranâ sive -pergamenâ. Multa posteā folia grandiuscula ad me reportat, siccat in -sole, premit, lēvigat; juncos item aquâ maceratos contundit, gummi -miscet, explanat, chartas meas imitans, sed parùm res cessit: tandem e -praegrandibus palmae cujusdam foliis satis bonam censet haberi chartam. -Dixi huic arundines ac pennas avium pro calamis scriptoriis sufficere, -pro atramento succum sepiae; gummi addendum, si liquor in chartâ -nimis difflueret. Ille confirmat, nunquam sibi defuturum scribendi -instrumentum, modò artem ipsam mente arripuerit. Jam unam quotidie -horam litteras eum doceo. Die Domini quaecunque nova vocabula ceteri -didicerint, ea doceo scribere; paullatimque, quum plura intelligunt, -quaedam de religione incipio inculcare. - -345. Cum Gelavio liberiùs de rebus divinis loquebar. Quidquid de -Deo Creatore, de lege morali atque officiis, de sancto Dei judicio, -de ejusdem in sanctos gratiâ dicerem, id omne illi facile esse et -quasi naturale comperio: etiam de immortalitate humani animi (id quod -mirabar) jam eredebat. Sed quoties auderem de Cristo, de Moyse, de -Judaeis narrare, otiosus audiebat, quasi qui miraretur quid haec ad se -attinerent: aliquando fortiter contrà dicebat. Tandem diffisus posse me -tantis argumentis suam impertire gravitatem, abstinui, ne profundius me -demergerem. - -346. Non absurdum erit narrare, quantum Pachus suâ arte ferrariâ -feminas adjuverit. Erant e meo instrumento acūs quaedam minores, item -majores sarcinariae. Has Pachus multum admiratur. Minores nequit -imitari, sed utriusque formae plures procudit grandes, quas exacuit -politque satis pulcre, oculis recte pertusis. Unicuique feminae dono -dat tres formae utriusque: his vestes, tegetes, stragula consuunt. - -347. Gelavius identĭdem quaerit ex me, numne poeniteat me, quòd -plures sumus: num velim ad tres viros rursùm redigi: num si pro octo -octoginta forenus, id oporteret dolere: num malim paucorum esse quàm -plurimorum regulus. Nesciebam quorsum haec intenderent: subesse -quiddam mihi videbatur. Demum interrogo directà, anne consulto talia -loquatur. Tum modeste ac candide respondet: “O here! talis est hujus -insulae jucunditas, talis omnium rerum copia atque commoditas, talis -tua ipsius benevolentia, aequitas, sapientia; ut ego populares meos -vellem sane multos hisce rebus mecum frui. Nec dubito fore ut illi -velint eadem, si modò liceret: tuum erit dicere, si id licebit -nunquam.” Haec quum responderet, haesitavi consilii incertus. Mox dixi: -“sane suis esse illum benevolum: ego quid velle, quid nolle deberem, -id mihi ipsi neutiquam līquĕre.” Notavi posteā cunctos, ultra quod -necesse erat, ampliare culturam. Id ipsum anteā fecisse Totopillum -memineram, tum quum hancce coloniam clam meditabantur: itaque credo -omnes eandem fovere spem, quam indicaverat Gelavius. Hoc me male -habet, ne nimis adverser, neve periculosum quidpiam gratificer. 348. -Iterum e Gelavio quaero quot novos colonos tutò posse venire credat, -et quânam sub lege: num tot modò quot in unâ familiâ nobiscum aetatem -possint degere.--Respondet, “semper se credere, fore ut ego in patriam -restituar: quippe, ubi una venerit navis, aliquando tandem venturam -esse alteram. Tum se suosque, optimo defensore orbos, parvam manum -pollentibus barbaris relinqui: nam hos quoque aliquando venturos, nec, -nisi aut igneis telis aut majore catervâ, posse abigi. Tot erga novas -familias, quot firmo sint praesidio, esse optandas. Mille viros nimis -multos non fore, sed quinquaginta contra ejectamenta maris sufficere.” -Interrogo, quid sibi velint maris ejectamenta. Sic ille explicat, ut -dicat, “viros qui in scaphis per casūs maris hùc advehantur inviti.” -Vis ergo (inquam) quinquaginta importare familias? “Si liceret, -vellem,” respondet. At Gelavi! (rursus aio) id non per me licebit. -Propter locos, arbores, antilopas, pisces, aves, nulla non erit pugna -atrox. Nemo mihi obtemperabit nemo intelliget: ego inter primos -occīdar. 349. “Ah, ne talia fingas,” (inquit): “ne metuas, here! Priùs -certe ego moriar: sed non nôsti meam gentem.” Dic quomodo (inquam). -“Primùm, here! (respondet) homines sumus, non bestiae; itaque èt Deum -et principem veneramur. Quisquis fortitudine, prudentiâ, justitiâ -excellit, hunc extollere, decorare, sequi amamus. Talis tu es vir, qui -strenue ac juste regere calles. Nostrorum virorum quot te noverint, te -prae nostris regulis omnibus anteponent. Dein, audi, quaeso, ampliùs. -Summi nostri reguli patruus est Cortops quīdam, optimus ille quidem -vir, sed fratris filium sibi praeponi aegrē fert, habetque factionem -non parvam. Mitis est ac senior vir; filii autem ejus omnes praelio -occubant. Is profecto talem in insulam colonos deducere vehementer -cupiat: immo, id ipsum audivi, ac credo. Jam si hùc adveniret, ille et -suos cunctos facile regeret, et tibi obsequeretur officiosissime. Tum -omnia illa de locis, arboribus, antilopis, ex consuetudine nostrâ ac -sine pugnâ ordinabuntur.” Optime causam dicis, O Gelavi (respondeo) et -callide adularis; sed nimiâ me solicitudine tota haec res excruciaret: -quare amplius de eâ ne colloquamur. - -350. Nos autem, ita ut dixi, cursum nostrum tenebamus, nec poenitebat -me meorum subditorum. Singula narrare de tot hominibus, longum foret. -Omnia quae egomet inveneram, paullatim discunt; sed Pachus novam rem -reperit. Per Gelavium a me exquisiverat, unde veniret ferrum. Dixi, e -montibus effodi, ejusque aspectum esse, tanquam in humum influxisset, -massasque humi suâ gravitate implevisset. Post aliquot dies laetus -renunciat, ferrum a se in monte repertum. Ostendit marram, novo quodam -metallo crustatam. Explicant mihi, vidisse eum, in ulteriore altissimi -illius montis latere, rivulum quendam discolorem, turbidum: marrâ -postquàm conciverit, hanc concrevisse crustam. Video non ferream esse -crustam illam, sed aheneam. Respondeo, posse hoc multi esse usûs, -quanquam non sit ferrum; amplius oportere examinari. Posteā doceo tale -aes colligere et fabricare, quoties usus venerit. - -351. Hiems hujus regionis praeterierat. Calidior tempestas -appropinquabat; quotidiani imbres augescebant. Die quodam Martii -⸤solito acriùs⸥ flabat ventus et continenter per noctem duravit. Sub -ipsum mane per tenuem pluviam ego cum Totopillo cocorum sĭnum versùs -pergebam, atque a speculâ meâ video lintrem terrae appropinquantem. -Egrediuntur duo viri, una femina: tot modo inerant. Video protinus -piratas non esse hos: viri defessi esse videntur, femina algescere. -Haec ubi a vento protegatur, vestibus contectam collocant: ipsi -vagantur, ramos aspectantes, ut qui cibum anquirunt. 352. Pistolas -mecum habui, sed nihil erat quod timerem. Ramulo arboris raptim -abscisso, hunc elate gerens, cum Totopillo descendi, ciebamque eos -clamore: neque illi a nobis fugerunt. Jussi Totopillum colloqui, si -forte intelligerent. Is cito confirmat, esse eos Gelavii populares, -vento abreptos, jamque fame, labore, frigore enectos. Nolui, in portum -admissis, secreta domûs aperire: sed jussi eum dicere, “cibum iis -missum iri,” et ipsum juxtā manere. Ego actutùm redeo, tum Gelavium -remitto cum cibo, uxoremque ejus cum spissis siccisque vestibus. Ipsi -frustra conantur ignem fovere. Fenis et Totopillus apud eos morantur: -Gelavius illico ad me redit: sic jussi. Tum colloquimur. - -353. Ego aio: si per ventum non poterunt ante noctem regredi, nunquam -regredi debere, ne plures posteā in nos reportent, pervulgato insulae -arcano.--Is laudat consilium meum, modò possit fieri. Mox addit: -velle se quĭdem plures insulae cives; sed invitos retinere, nisi -vincias, fore lubricum; nam posse aliquando scapham meam furari.--Id -me perculit, nec quidquam ultra dixi: tamen eundem illum in sĭnum -hospites cöercere statuo. Fenis autem rediens ait, sibi illam feminam -antea notam esse, et vero dilectam, atque ejus se misereri. 354. Quando -refoti sunt, tertio die de reditu consulitur. Erat sane difficilis -lintri reditus, si ventus eâdem ex regione perstaret flare, quamvis -clementer. Imperavi ut nemo retineret eos, nemo abigeret, sed suis -relinquerentur consiliis. Multas nobis gratias agunt, viatico accepto, -aiuntque velle se, ut primum possint, domum redire. Quarto demúm die -evanuerant, sub noctem regressi. - -355. Haec erant in mense Martio, neque ego tunc suspicabar quò -me invitum divina duceret Providentia: nam novos colonos arcessere -pertinaciter nolui, quamvis timerem ne meis forem iniquus: sed -sollicitudo acris semper me vetabat. Continuabantur menses, et nostra -omnium opera. Praeteriere suo in ordine genialis pluvia ac foeda -tempestas: tertiùm jam mihi redibat siccior aestatis pars. Nos quidem -in fructibus colligendis tum maxime fuimus occupati. 356. En autem -ipso Sextili mense, dum cum Calefo et Totopillo per rupem incedo, e -saltu prodeunt duo viri barbari. Pistolâ correptâ, jubeo Totopillum -eos compellare. Respondent, “amicos esse se, et regem insulae -amicissime petere.” Jubeo, mei honoris causâ, tela in humum projicere: -projiciunt. Tunc ut amicos saluto, recipere tela jubeo, et dicere -cur, unde, venerint. Totopillus, parum facile, tamen interpretatur -responsa. Senior autem e duobus illis, mitis aspectu vir, qui fere -septuaginta habere videbatur annos, in hunc modum loquitur. “Ego sum -Cortops. Cum quindecim lintribus venio, octo et viginti familiis, ut -tuâ veniâ cum bonâ pace consideamus hâc in insulâ, tibi pro summo -principe obtemperaturi. Ceteros infrà relīqui, dum tua reportamus -jussa. Agrum autem ex tuâ abundantiâ a te oramus.” Quia de re inopinatâ -illicò respondere erat difficile, multùm salvere jussi; hìc in saltu -requiesceret paulisper: honoris causâ hos duos meorum apud eum -relinqui: me celeriter cum servis cibisque rediturum: tum nos de omni -hâc re lībĕre collocuturos. 357. Itaque decessi solus. Proditum me -credidi. Gelavius sine dubio nuncium Cortopi per illos viros miserat, -quoniam me obstinatum sensit. Tamen si triginta viri armati jam in -terram expositi erant, per vim telorum malè resisto palam: arte et -solertiâ est opus. Aut suadere debeo ut protenus abeant, aut deliberare -quo tandem pacto minimo cum periculo maneant, sive ad tempus, sive in -perpetuum. 358. Interim irascor Gelavio et incipio objurgare. Ille -admirans, obnixe ac simplicissime negat quidquam nuncii se aut misisse -aut missum velle; idque iteravit tam anxie, ut nequiverim persistere. -Jam hunc cum Pacho cibos ac dona aliquot relaturum mitto. Ipse, regalia -assumens, memini Fenim fuisse feminae illius amicam. Igitur, missâ ad -eam Lari, arcesso, et iratâ voce interrogo, quidnam hospiti dixerit. -Illa, quanquam malè loqueretur, tamen, quae dicebam, satis intellexit. -359. Effusa in lacrimas respondet, se, ab amicâ suâ rogitatam, anne -commode se hìc haberet, dixisse; “Immo optime: sane se esse beatissimam -sub benignissimo ac justissimo principe in jucundissimâ insulâ.” Talia -eam velle dicere, sermone quamvis incondĭto, intellexi. “An nihil -aliud dixisti?” interrogo. “Sane plurima,” inquit. Quid ergo? “At -ego nescio.”--Nonne tu nuncium ad Cortopem misisti, ut hùc vĕniret? -“Certe nihil tale auderem (inquit) neque ausa sum.” Sed neminem tu hùc -invitâsti? “Oh here (respondet), invitavi neminem; tantùm, ut credo, -amicae meae dixi,--Vellem ipsam et quàm plurimos meorum sub optimo -te principe esse beatos, velut memet.” Postquam experior nihil ultra -sciscitando extorqueri, vultum compono: bono animo eam esse jubeo: dein -egredior. 360. Incedens simul reputo. Si re verâ propter famam mei, non -propter cupiditatem mălam, tot viri veniunt; tum verò, si prorsus eos -venisse nolim, ipse memet objurgare debeo, quòd non fuerim injustior; -neque adeò sunt timendi, qui ad imperata perferenda festinant. Meae -me laudes fortasse emolliebant: nulla convincitur proditio. Tum illud -surgit:--quatuor ope virorum nunquam hic navem fabricabor: si redire -ad patriam volŏ, per plures id debet confici. Quid si nunc plures Deus -ipse ad me misit? Ego-ne illos abigam, in aeternam memet redacturus -barbariem? Reputans talia, cum alio prorsus animo ad Cortopem reverti, -qui cibos jam confecerat, et cane meo, propter offulas blandienti, se -oblectabat. 361. Nunciatur mihi, cunctam ejus plebem esse in portu -hortorum; sub arboribus a calore protegi: habere secum maximum zeae -atque oryzae numerum, item maniocarum; coria quoque comportare et -maximas vestes, tegetesque quae malignam imbrium vim possint arcere: -quadraginta duos viros puerosve esse, septem et quinquaginta feminas: -Cortopis omnes dicto obedire: ipsum Cortopem mihi profecto velle -submitti, constanter autem a me orare sedem idoneam.--Responsum feci -plenum benevolentiâ. Pollicitus sum, illicò me demissurum, qui ligna -secaret in focos, atque alterum qui plura ⸤cibo commoda⸥ distribueret, -velut oleum, sal, aromata: tertium qui ollas cacabosque ferret. Interim -me de sede dandâ meditaturum.--Mox nos redimus cavernas versùs, duo -illi viri ad suos. Quando animadverti auram extra ordinem a meridie -continuari modicam, melius censeo ut in scaphâ ⸤Gelavius cum patre -soceroque⸥ supellectilem ac cibum portet. Gelavius ⸤minoribus gemmis -fulgens⸥ me repraesentat. Hic lignum secat, illi prandium properant. -362. Ego autem sub sericâ umbellâ propter fastum ac calorem tectus, -ad Caprinum jugum deflecto, atque, inde prospectans, novae coloniae -decerno longam illam oram subter jugo, cum primo sinu citra Lunatam -Viam, si eo quoque ĕgērent. Sed ora illa facile suffectura erat. -Postulo ut septimus quisque dies pro festo habeatur; ut, quot possint, -illo die coram me veniant; ut Cortops quater in anno, ad minimum, me -veneraturus adeat; ut mea lingua pro imperatoriâ linguâ aestimetur, -quam cuncti, ut primùm possint, discant elŏqui. His acceptis legibus, -proximo die circumremigant, suamque capiunt sedem. - -363. Paullo pòst clariùs denoto; quidquid sit illâ in orâ, Cortopis -esse, sine ullâ exceptione. Quaslibet aves, quoslibet pisces, illâ -tantùm in orâ, pro suis oportere eum aestimare. Sin ultra lineam -altissimi jugi Caprini voluerit venari aut fructum terrae percipere, id -mecum amplius deliberandum. Si quid in monte velit seminari, id liberum -esse; et quidquid coluerit quispiam, id fore cultoris.--Has quoque -leges comprobârunt: tum ego sollicitudinem deponebam. - -364. Mox ligones, secures, dolabras plurimas deligo, item marras -aliquot et cultros mensales, quos Cortopi dono dem, suae plebi ad suum -arbitrium distribuendos. Cultrum, furcam et cochleare, splendidiore -specie, ipsi destino Cortopi. Sacchari aliquantum et olei addo, item -aromata. Has res ille cupidissime ac multis cum gratiis accipit. Tum, -ne gemmis Gelavius praeluceat, monili pulcrius variato exorno Cortopem. -365. Postea aliud quiddam mihi arrogo:--Si hostes hanc in insulam -descendant, ut sub Cortope cuncti imperata mea perficiant, conferantque -subsidia belli.--Id quoque facile conceditur. Tum citrea atque aurea -māla, cocos nuces uvasque siccatas, et conservatarum ananassarum ollas -ad Cortopem demitto. - - - - -CAPUT (XIII.) TREDECIMUM. - - -366. Jamque post violentam concitationem res ad suos cursus rediēre. -Sexdecim pòst diebus aestas procellis abrumpitur: piget me quòd -cavernis hospites carent. Ego autem de meâ linguâ intrudendâ praesertim -sollicitabar. Prima mea colonia et linguam non absurde et litteras -parce didicerat: nunc meditor quô possim pactô easdem novae plebi -impertire. Quando cum Gelavio colloquor, rogat ille, utrum velim eum -assentiri obedienter, an loqui lībĕre. Lībĕre autem (inquam) loqui. -367. Tum infit: “Nos, here, tua familia, te et multùm audivimus et -valde amamus: igitur in linguâ litterisque profecimus meliùs. Tamen -nimius fuit ille conatus, nec nisi propter tui amorem tolerabilis. Duas -res unà postulas, utramque difficilem. Crede mihi, longe praestat, -ut de linguâ tuâ paullum differatur. Nostram potiùs nos linguam -primùm litteris exprimere discamus: postea quidquid e tuâ didicerint -linguâ (et discent multa paullatim) cupient ipsi scribere.” 368. Haec -audiens, quasi obstupui. Quid? (inquam): tune linguam barbaram vis -litteris effingere, et quantum possis, in perpetuum defigere?--Acriter -respondet: “Nostrae tu, here, nescius es linguae, qui barbaram vocas. -Lingua est copiosa, delicata, subtilis, tenerrima, sono mollissima, usu -gravissima: immo, quantum conjicere possim, tuâ sane praestantior.” -Quid ais? inquam. Ego non nōvi tuam linguam: recte dicis. Sed cur -credis eam meae antecellere? “En (ait) quando tu _Nos_ dicitis, ego -illud _Nos_ per quatuor vocabula interpretor. Nam aut _Ego ac tu_ -valet, aut _Ego atque ille_, aut _Ego ac vos_, aut _Ego atque illi_. -Hic quatuor sunt, quae tua lingua in unum illud _Nos_ confundit; nostra -pulcerrime distinguit _Bini_, _Bili_, _Binir_, _Bilir_. Nonne hanc -recte dico magis hic esse subtilem, accuratam, copiosam?” Assentior. -“Item _Vos_ (pergit dicere) duas confundit res; nam aut valet _Tu -cum ceteris quos compello_, aut _Tu cum quibusdam absentibus_. Hic -iterum nostrates duo habent vocabula, _Vinir_, _Dinir_. Jam tu de -_fronte contrahendâ_ loqueris; unam hanc a te didici locutionem: nos -quatuor habemus verba simplicia. Nam frontem contraho aut propter -lucem nimiam, aut meditabundus, aut cum maerore, aut cum malitiâ: nos -quadrifariam dicimus ac simpliciter.” Perge ultra, (inquam). “Deinde -tu (inquit) de _demittendo capite_ loqueris: nos septem vel amplius -modis hoc pronunciamus. Nam caput demitto, primùm ut hostile telum vel -ramum arboris devitem: deinde, ut venerer aliquem; tum, ut acutiùs -prospeculer; quarto, ut assensum denotem; quinto, propter pudorem; -sexto, per obstinatam contumaciam; septimo, in aquas descensurus; -item octavo, saltans. En octo nostratium vocabula, Metic, Rodic, -Fiarilic, Duthic, Lianic, Shanfic, Madiric, Reutic.”--Immo, Gelavi! -(inquam interpellans) linguam tu meam parùm novisti: nam nos _Annuere_ -adhibemus, assensum capitis demissi denotantes. 369. “Verissime dixisti -illud, here! (respondet). Non nōvi tuam linguam, neque unquam plene -novero, nisi si possem renasci, et cum lacte matris carissimas voces -haurire; nisi possem cum pueris iterum colludere, in vestris ludis -litterariis discere; nisi possem in contione sapientium fervida captare -verba, atque in foro, ubi res venditis, multos per menses nundinari. -Nisi de novo possem matris, sororis caritatem discere, et suaves amoris -susurros nunc primùm tuâ in linguâ audire, nunquam sic ego complectar -eam, ut tu corde atque animo complectĕris.” Fateor; vehementiâ ejus -perculsus sum. Nihil tale expectaveram: itaque reticui. Tum addit,--“O -here, noli succensere: sed ita se res habet. Lingua tua nobis in meram -mentem vĕnit, quasi cum frigidâ luce. Nostra pectus tangit, animum -erigit. Ut tuam nos, quantum possimus, discamus linguam, aequissime -postulas; sed nostram quae tenerrimis nos memoriis perfundit, noli sic -surripere nobis, ut tuam mancē apprehendamus, fortasse foede laceremus.” - -370. Nunquam antea suspicatus eram, quàm sua cuique genti pretiosa -esset lingua. Pòst paullo fassus sum, malè me consuluisse, Gelavium -recte judicare: itaque jubeo, si possit, populares suos edocere, quô -pacto ipsorum linguam litteris exprimant. Tum ille a me opem orat. -Dicit, meis litteris illorum sonos non omnino congruere; propterea, -se haerere. Equidem non modo Lusitanicē multa de orthographiâ (quam -appellant) cogitaveram; sed priùs, quando Maurusiē discebam loqui, -omnia Europaeis conscribebam litteris, mutatis additisque aliquot -formis. 371. Igitur fere centum auditis perscriptisque vocibus, tandem -quum autumat omnes linguae sonos se mihi pronunciasse, facile ei -totam seriem explico. Hoc ubi plurifariam probavit, crediditque rem -confectam, totum gregem nostrum edocet; illi alacriter arripiunt. -Postea, die Domini, quando ceteri conveniunt, incipit horulam dare -huic rei impertiendae. Ego autem illo die contionor de rebus pluribus, -quae possint mentes stimulare, excolere, firmare. 372. Illud laetus -video, non esse segnes hos barbaros neque ventri aut temeto deditos. -Etenim veloces esse et armis strenuos, id cuncti pro publico officio -aestimabant. Sed ludos sedulo iis commendo. Feminae nostrae quotidie -natabant, sed suo in grege: nos viri jam ⸤duntaxat extra portum⸥ -natamus. Ego sic jussi: namque ipsis non interesse videbatur. 373. At -ego jam decerno, igneorum telorum usum Gelavio ac Totopillo impertire, -quo tutior fiam. Id summo cum gaudio accipiunt, ut documentum fiduciae -meae. Pulveris nitrati quia parcissimus fueram, aliquantum etiam -restabat. Hoc reparari posse desperans, quidquid potest sine dispendio -pulveris doceri, edoceo, atque illi acerrime artem meam assequi -conantur. Totopillus de pulveris illius compositione acriter exquirit. -Carbonem facile explico; sed quid sit nitrum, quid sulfur, nequeo -interpretari; nec, propter immane periculum, vellem eum componendi -experimentis se objicere. Itaque hoc pro arcano relinquitur. 374. Hâc -aestate ego ac Pachus in pensilibus lectis super rupe dormiveramus: -ceteri tres cum uxoribus malunt in cavernis manere; neque ego prohibeo. -Pachum pro comite mecum assumo. - -375. Inter haec subita res iterum rotam meae vitae convertit, -et demum me părentibus, mihi patriam reddidit. Ante lucem, tertio -ante Idus Decembres, bombus cannonis me expergefacit. Iteratur ter -quaterque. Agnosco signum navĭs, quae opem in periculo orat. Primâ -luce per prospeculum contemplor, videoque navem magnam, quae in arenis -longe a terrâ haeret. Arbitror illas ipsas esse arenas, ubi, quatuor -antè annis ampliùs, nostra navis se impegit, confregitque mālos. -Attentiùs observans, credo unum mālorum esse confractum. Mox vexillum -discerno: id erat Anglicum. Tum miro gaudio, moerore, spe afficior. -376. Mare erat tranquillissimum: vix ulla tum flabat aura. Acie -oculorum contentâ, per prospeculum nihil video motûs neque instantis -periculi. Tum illud succurrit: Quidni possumus, pluribus connitentibus -scaphis, remulcis navem ex arenâ detrahere? Gelavium jubeo properare -ad Cortopem, et meo nomine impense rogare, ut lintres suas cunctas -cum remigibus robustissimisque remulcis ad navem mitteret, atque ⸤a -me dicta⸥ eos accipere juberet. 377. Protenus ego cum Totopillo et -Calefo Pachoque in scapham ingredior: nos quatuor remigamus, quoniam -ventus deest. Cibum nondum gustaveramus, sed comportari jussi quidquid -esset in promtu. Primi ad navem pertingimus, mox Anglicâ voce exquiro, -ubinam sit praefectus navĭs. Illi mirabundi, et laetantes quanquam -tanto in periculo, eum evocant. Narrat mihi, id quod ipse dispexeram. -In littus, nocte utique tranquillâ, incurrerant, fregerantque mālum -anteriorem. Etiam tum haerebant, timebantque ne surgente vento -obruerentur. Dico me jussisse lintres remigesque tracturos vĕnire, -si forte id opis esse posset. Tum certiorem me facit, fundum nāvĭs -esse solidum, neque admisisse aquam. Mox a magistro bolidem petii, -et a scaphâ meâ tentabam aquas. Sex ulnae navi sufficiebant. Means -remeansque in scaphâ, submarini aggeris finem dimidio fere horae satis -comperi. Jam autem tredecim pervenere lintres. Magister me docebat, -quot remulcis esset opus: ipse affigit, funesque ex suo addit. Saburram -tramovet, partes navĭs afflictas levans. Ejus dicta per me et Gelavium -traduntur. Remis incumbunt, graviùs quàm violentiùs primò. Remulci -tenduntur, strident. Exclamat Gelavius: credo eum prohibuisse nimium -intendi. Iterum; ter; quater incumbunt: demum non frustra esse video. -Motus quidem navĭs exiguus apparet, augescit, continuatur: tandem -clamor gaudentium exoritur: navĭs vădo detrahitur et protenus bene -natat. 379. Tum magister a me gubernatorem petit, qui in tutum aliquem -locum navem deducat, donec mālus erit resartus. Multùm ille miratur, -quum respondeo, “nemini ceterorum quidquam de hôc mari esse notum, me -sōlum littoris aliquam habere notitiam.” Remigibus per Gelavium indico, -sperare me rem recte processuram: multas me agere gratias: sed parati -sint iterum adjuvare, si iterum sit opus. Interim aura diurna a mari -surrexerat, et, vēlis aliquot praetentis, tardiuscule movebatur navĭs. -Ego in scaphâ, profunditatem semper praetentans, flumen versùs, in -quod primam meam direxi ratem, sensim deducebam. Sed quoniam tempus -procellosum longe âberat, suasi ut ancoram extrà jacĕret, deinde -per suos nautas exploraret ostium. Assensus est. Tum ego meos viros -cum scaphà domum remitto, ipse in navi maneo colloquii gratiâ. 380. -Protenus magister quaerit, anne novum possit mālum apud nos ĕmĕre. -Respondeo: “Immo, secāre. Esse plurimas suprà arbores, mālis idoneas; -quas succisas posse facile in vallem detrudi, et, in ripâ fluminis -dedolatas, aquâ vehi ad navem. In ostio fluminis tutissimum esse portum -vel furentibus procellis, modò profunditas aquae navem admittat.” 381. -Jam quaerit, anne cibos praebere possimus. Id vero promitto. Illicò -jubet prandium omnibus apponi liberius, narratque parcius per plures -dies comedisse cunctos, quia metuerant inopiam. Ego verò interrogo, -quare has in regiones venerint, utrum gnari an inviti. Ille postquam -quaedam imperavit, seorsim ductum humili me voce compellat. 382. “Tu -me (inquit) valde adjuvâsti; ergo lībĕre loquar. Merces ego Anglicas a -Bristoliâ ad Jamaicam debebam portare. Propter vim venti in Corragiam -Hibernorum confŭgĕre sum coactus.” Ibi aliquot meorum nautarum majore -mercede mihi surripit alius quidam navĭs magister. Tum alios ex -necessitate accepi, quales ipse locus dabat, mercenarios nautas, quorum -tres erant valde improbi. Multa molientes, seditionem serebant et -bonorum pervertêre mentes. Tandem cö-orti, in catenas me dĕdēre, quum -maxime eramus in Occidentalis Indiae mari. Quid de me facere voluerint, -nescio; sed ceteri nautae nihil gravius in me consuli patiebantur. -Oculos Europaeorum fugientes, inter barbaros (ut opinor) se volebant -recondere, credebantque se posse ditescere, divenditis meis mercibus. -Unâ ex orâ optimam aquae copiam assecuti sunt, absentibus barbaris; -mox, ubi cibos volebant ĕmĕre, orto jurgio, duo e navalibus sociis -occisi sunt, quorum unus callidissimus erat e tribus illis improbis. -Ceteri, qui cum scaphâ erant, aegre effūgēre. Duo illi, qui restabant -e pessimis, homines imperiti, vi ac minis ac consuetudine quâdam navem -regebant, quanquam coeli ac maris et chartarum marinarum ignari. Cibos -iterum ac ter frustra quaesivere: propter inopiam alimentorum ceteri -murmurabant: demum proximâ nocte sub auroram in arenas incurrimus. -Tum verò imperitiae horum hominum succensentes, nautae eos catenis -vinciunt, me liberant, orantque ut sontes puniam, ceteros a periculo -lībĕrem. Ego stătim cannonas opem orantes personare jussi: illud -restat, ut si possim, quod male factum est, resarciam. Jam autem, -dic mihi, (quod maximi est) quot gradus terrestris longitudinis hic -habeamus. 383. Paene risi, quum haec me interrogaret. Respondeo: -illum a meo vestitu posse conjectare, quantâ in barbarie verser. Loci -sane latitudinem, stellis observatis, cognosse me; longitudinem (quam -appellant mathematici) prorsus nescire. Id tantum me habere cognitum, -ad Occidentem nos degere, ultra ultimum Orinoconis ostium.--Ille ait, -etiam hoc cognosse, magni referre. 384. Mox interrogo, anne velit me -in patriam reportare. Is confirmat, maximo illud sibi gaudio fore; nec -gratiis modo revecturum; nam propter servatam navem magnum mihi a se -suisque deberi praemium. Tum jussi, de ⸤hôc quod dicebam⸥ reticere; -jamque me in suâ scaphâ ad terram vehere, ut de cibis comparandis -imperarem. 385. Undeviginti viri in nave erant: carnem recentem -Anglis credo fore libentibus. Totopillo dico, si laqueis porcillos, -lepores avesve possit capere, quàm plurimos capiat, ac vivos. Pachum -ac Calefum, trahâ ac trahulâ eductâ (illâ duobus jumentis, hâc uno) -mecum ad colles Caprinos vĕnire jubeo; Larim Fenimque in calathos -plures fiscellasque componere dioscoreas, maniocas, bananas, dactylos, -aliosque fructus vel legumina: Upim caseos promere quos habebat -plurimos, et quidquid piscium sale condītum reservaverat,--si id -quoque nautis usui foret. Ova gallinacea mihi non erant: pullis avibus -parcendum decrevi. Denique Gelavium ad Cortopem mitto, orans ut si -quid aut zeae aut oryzae possit sine suorum detrimento tradere, id meâ -gratiă navi convehendum praebeat. - -386. Pachum ac Calefum jam summâ in rupe offendi opperientes. -Caprarum silvestrium agros versùs imus rectā, usque eò ubi propter -asperitatem saxorum nulla erat trahīs via. Tum Pachum jubeo quàm -occultissime, more barbarorum, pone saxa inserpere, donec gregem -aliquem intra teli conjectum videat. Ignipultas duas iis tradideram -portandas: una erat bituba mea. Ambas jam suffercio. Ut Pachus -recurrit, progredior caute, etsi neutiquam fugaces erant hae ferae. E -duplice tubo bis maximâ celeritate jaculatus, duas antilopas occīdo. -Totus grex aufugit; sed propter formam locorum non potērat extra jactum -extemplo evanescere. Alterâ ignipultâ de Calefo arreptâ, tertium -protenus dejicio mortuum: is mas fuit, grandis ille quidem, qui -restiterat hostem conspecturus. Jumenta nostra paxillis destinaverāmus: -eò jam necesse erat praedam deportare. Calefus et Pachus, connisi, -satis aegre humeris suis capras, unam post alteram, deferunt. Caprum -antilopam video nimium fore: quare egomet, oneri submissus, adjuvo. -Sic per trium virorum nisūs hic quoque in trahulam componitur: -dein protinus domum eos remitto. 387. Egomet lacum versùs propero, -ut anseres vel ferum olorem reportem. Ipsam ad lacûs oram nunquam -pertigeram: ibi nunc olores video maximos. Anne pisces comedant, anne -caro sit bona, nescio; credo tamen pisces e dulci aquâ non nocituros -gustui. Itaque igne conjecto maximum alitem, qui vix in margine erat -aquae, occīdo; quem, quanquam canis non aderat, facile assequor. -Hunc reportavi humeris meis, incommodum sane onus. 388. Ad cavernas -Cortopem offendo, qui collocuturus de zeâ et oryzâ venerat. A Pacho -vult discere, quanta sit secundae spes messis; item a Totopillo quantam -vim radicum esculentarum, aut a nobis satam, aut genitam in vallibus, -debeamus exspectare. Certior de his rebus factus, decrevit et zeam et -oryzam praebere satis liberaliter. Eum magno cum honore excipio, oroque -ut ad coenam maneat. Plures res in musēo nunc primùm ei exhibeo. 389. -Inter haec pervēnit Totopillus cum navĭs magistro. Magister breviter -ait, Ostium fluminis a se esse exploratum; satis superque esse aquae -profundae; cras cum aestu maris velle se intrare. E valle Totopillum -in rupe a se visum esse; (is de cuniculis ibi satagebat:) se cursum -suum ad eum direxisse, ut ad me duceretur.--Totopillus secum habuit -in sacculis quatuor vivos, unum mortuum cuniculum; dein ego demonstro -magistro, quos ei cibos destinem. 390. Is de ceteris rebus multas agit -gratias; sed unum illum ait sufficere antilopam, duas feminas nolle. -Nam tantam carnis vim corruptum iri, nisi propere comedatur; nautis -autem qui decem per dies parciùs pasti essent, insaluberrimum fore, -si multum subito carnis haberent. Sed ego (ait) in rupe mansuetum -vidi gregem: quidni possis duos tresve haedos cum pabulo vivos navi -imponere, quando in eo erimus ut solvamus?--Tum video errasse me per -properantiam: porrò mālus novus erat caedendus. Igitur respondeo: -“Bene est: quidquid poterimus, faciemus.” Tamen de meis haedis -aegre ferebam: nam quidquid mihi cicur factum est, et e meâ manu -pascebatur, id jugulare dolebat me. 391. De olore oblītus eram facere -mentionem: nunc sententiam muto. In Cortopem convertor, interprete -Gelavio. Multo cum honore illum maximo alite dono, item duabus mortuis -antilopis, ut suis remigibus, si sibi libeat, praebeat epulum. Addo, -nolle me oryzam ab ipso orare, nisi esset, unde supplerem. Is laetus -accipit, polliceturque lintres ad convehendum cras mittere.--Tum -a Totopillo quaero, numve aves porcillosve ceperit. Nondum ullos, -respondet.--Igitur differas (aio) hanc rem, donec resarciatur navĭs: -nunc ex uno illo lepore coenam appara.--Id ille properat. 392. Confectâ -coenâ, Cortops ad suos vult extemplo redire. Ego cum magistro trans -rupem ambulo, ut arbores mālo idoneas oculis lustret. Quatuor, quas -denotat, cretâ distinguo: hae erant in saltu meo. Descendens ad -flumen quintam animadverti, ejusdem fere magnitudinis, quae pōpuli -instar gerebat. Hanc ut propiorem commendo, atque ille comprobat. -Tum aio: “Fabrum tu navĭs tuae cras hùc mittito: si quid jumentis -opus fuerit, ego per viros meos praebebo.”--“Eheu! (respondet): faber -meus cum insignissimo illo improborum fuit a barbaris occisus: idque -me male habet, quòd nemo apud me est, qui arborem in mālum dedolare -calleat. Sed nisi inter vos quispiam est fabrili arte exercitus, -nautae mei, ut ut poterunt, caedent.” Tum narro et me et quosdam e -meis ex necessitate multam rei fabrili dedisse operam; et posse nos, -si velit, hanc rem aliquo tandem modo perficere. Id lubens audit: ait -se, mālo, qui fractus sit, in ripam exposito, alterum, ejusdem plane -mensurae, imperaturum mihi; pretiumque ejus, pecuniâ aestimatum, in -accepti tabulam mihi relaturum. Tum ego, quantum possum, spondeo: is ad -suam scapham abit, in navem rediturus; ego ad cavernas. 393. Postero -die sine ullâ difficultate Pachus et Calefus arborem illam succidunt -et ramos amputant. Navĭs cum matutino aestu ostium subit fluminis, -mālumque illum confractum in ripam excutit. Ibi ego accuratissime omnes -ejus partes metior conscriboque. Fabrilia navĭs instrumenta recognosco: -mōlem quandam cochleatam mutuor et maximas confibulas plures; quoniam -utroque in fine inter operandum debeat arbor firmiter destinari. -Dolabras item et runcinas inde sumo, ne, si nostrae in caedendo -retundantur, absumatur tempus. Ego quidem videbar plus festinare quàm -magister; inaniter credo: sed spem redeundi oblatam tandem, mora -uniuscujusque diei videbatur imminuere. Video cras operam perfectum -iri: igitur Totopillum jubeo, quàm maturrime possit, testudinem capere; -mox pabulum haedinum in navem congerere. Enimvero cras, id est, tertio -die, ut speravi, mālum perfecimus. Vespere Gelavium ad Cortopem mitto, -nunciaturum, me gravissimâ de re velle colloqui, quae cum plebe suâ -debeat communicari; quare in ejus honorem, nisi quid nolit, ipsum me ad -eum mānĕ venturum. Respondet, lubenti fore. - -394. Mānĕ, regium vestitum gerens, meâ in scaphâ, comitantibus -Calefo, Pacho, Gelavio, circumnavigavi ad Cortopem. Is me multo cum -honore excipit. Tumulum quendam vel tribunal e cespite exstruxerant, -in quod mecum ascendit, et in arundinaceo quodam picto tapēte me -requiescere jubet. Tum ad contionem suorum verba facit,--credo ut -me iis commendet: illi conclamant plaudentes. Assurgo et manibus -gesticulor: nihil aliud poteram. Dein descendimus, et per Gelavium -oro, ut Cortops mecum et Calefo seorsim colloquatur. Jam me aperio, -Calefo interprete. 395. Aio, me omnibus insulae meae civibus summam -optare prosperitatem: hanc ut affirmem, praecipuae mihi esse curae. -Illum, quippe virum nobilem, mitem, seniorem et diu notum, quasdam -propter causas me ipso fortasse meliùs eorum fortunis praesessurum: -quare unâ sub condicione esse mihi in animo, ut de principatu illi -cedam.--Primò non credit Calefum recte interpretari. Bis terque -interrogabat, et, ut iteraretur res, postulavit. Igitur ego, regiis -gemmis de meo collo detractis, illius super capite sustinebam. Sensi -hominem valde moveri. Tum quaesivit, quaenam foret illa una condicio? -Respondeo:--Quoniam illi non essent filii, postulare me, ut Gelavium -pro suo filio et principatûs successore adoptaret; et postquam ego -coram contione Cortopem meis regalibus exornassem, is rursus Gelavium, -pro suo filio ac successore pronunciatum, regio aliquo more publice -agnosceret. Libentissime hanc condicionem accepit. 396. Tunc adhibitis -in colloquium Pacho ac Gelavio, retĕgo quid actum sit. Pachus laetatur, -Gelavius obstupescens lacrimatur, interrogatque, numne abeam. Protenus -explico; hanc navem meorum esse popularium et ad meam redire patriam: -oportere me, patris senectutem amanter fovere; porro hìc me, si maxime -linguae Indicanae forem peritus, paucis aliquot posse esse carissimum, -universis non posse esse acceptum gratumque principem. Non me poenitere -quòd artem litterarum iis per Gelavium tradiderim. Hanc si excolant, -filios fore patribus, nepotes filiis usque sapientiores. Sed opus meum -hâc in insulâ finitum esse.--Profundum subsequitur silentium. 397. -Pòst paullisper Cortopem rogo, nunquid obstet, quominus rem illico -perficiamus. Ille, quasi evigilans, vacuis oculis aliquid respondet. -Interpretantur: “Nihil quod sciam.” Tum Calefus in cespitem escendens -pauca proclamat, populum in contionem revocans. Opperīmur, donec quàm -plurimi reveniant. Tum Cortopis manum tenens, cum eo iterum escendo, -cunctis mirantibua quid agatur. Protenus ego meo capite detractam -cristam Cortopis impono capiti, et monile meum e bullis fulgentissimis -et versicoloribus collo ejusdem circumpono. Adstrepit plebs gestiens. -Mox Pachus explicat, me in honorem Cortopis de meo principatu cedere. -Conclamatur ab universis. Descendimus ego ac Pachus: Gelavium escendere -jubeo. 398. Rursus Cortops palam nunciat, se publice Gelavium pro suo -filio adoptare, quem se mortuo debeant pro principe venerari. Post haec -dicta, ipsum illud monile meum, suo collo detractum, imponit Gelavio, -quò manifestior meis sit oculis acta res. Applaudo. Tum Cortops Gelavii -collo manus suas circumdat, et paternum ei osculum imprimit. Dein -brevissimum aliquid proclamat, quod mox mihi explicant: “En vobis -filius meus!” Mox maximâ cum acclamatione disceditur. Oro Cortopem, -ut propter mea summa negotia, si illi id non sit incommodum, ad meum -portum secundo mānĕ veniat. Mox multâ cum ceremoniâ decedentes, domum -scaphâ petivimus. Haec quarto erant die, post navis adventum. Eodem -sane die novus ille mālus per duo jumenta ad navem a Totopillo deductus -est. - - - - -CAPUT (XIV.) QUARTUMDECIMUM. - - -399. Quinto die novus ille mālus suum in locum figitur. Ego autem -quidquid volebam asportare, deligebam, componebam,--laetans, moerens, -gemens, mire varius, et valde taciturnus. Statui autem me ante quintum -finitum diem meas res omnes confecturum: atque confeci. 400. Sexto die -pervēnit Cortops, sic ut rogaveram. Pulcerrimum ei gladiorum meorum, -qui erat e chalybe caeruleo, atque unam novaculam cum coticulâ suâ -coriaceâ, dono do; item optimam ignipultam aucupariam: dicoque, si -artem jaculandi velit discere, posse a Gelavio doceri. Mox furcillam -mensalem et cochlear, quae argentea habebam, ut regii juris, detuli. -Instrumentum meum fabrile ac coquinarium omne ei exhibui, jussique, -si quid praesertim vellet, inde deligere. Nihil ille nisi ferream -cratem, sartaginem[Y] et duas secures delēgit. Serras dixit se cunctas -concupiscere; sed accipere,--id fore impudentis. Tum ego arridens dico, -quidquid cum Gelavio reliquerim, ejus usum fructumque penes Gelavii -patrem principemque fore. Mox addidi, nescire me, quanti meam ille -scapham aestimaret; Gelavii et Totopilli operâ fuisse exornatam; sed -honoris causâ, acciperet a me. Honoris (respondet) causâ lubentissime -se accipere. Denique sericam meam umbellam illi trado, quoniam haec -quoque regium quiddam habere videbatur. Post prandium, ipsâ in scaphâ -cum donis meis revertit, suam lintrem (pulcram illam quidem) concedens -Gelavio, sagittasque Totopillo cum arcu splendidiore. Equidem meis -omnibus sedulo multa gratificabar, maribus ignipultas pistolasque -imprimis, honoris fortasse causâ, item alias res plures; sed feminis -quae dari oporteat, aliquanto difficiliùs statuebam. - -401. Rerum serie abreptus, cladem cymbae omisi narrare. Upis, praeter -alias operas, in piscibus colligendis condiendisque erat utilis. -Solebat in cymbâ retia mea ipso in portu visere, inde pisces reportans. -Haec mulier cum Lari item nova fecit retia, et vetera resarcivit. -Quodam die, quando, reti elato, in eo erat ut pisces extraheret, -accipiter quidam marinus pro pisce certabat: id quod aliàs evenire -noveram; nam hominem hi alites parùm formidabant. Ea surgens, remo -afflixit alitem; sed vi verberis oblique se e cymbâ praecipitavit. -Forte plenus tum maxime erat aestus, mari satis tumido. Cymba, -resorbente aestu, extra asportatur, mox in scopulos affligitur. Mulier -enatans facile terram attigit: cymbae nil nisi tabulas quasdam et unum -remum recuperavimus. - -402. Totopillus, ut primum tempestas favet, tres testudines ope -Gelavii ac Pachi reportat. Has cum plurimis cibis vivas ad navem ego -cum Gelavio, ipsius in lintre, conveho: ibi cum magistro colloquor. -Polliceor vivos haedos pusillos quatuor: demonstroque, si amplius -vellet pabuli, nautas posse e valle metere. Antennas, ait ille, mali -etiam deesse; rogatque anne possim fracti mali antennas probe affigere, -ceterasque res concinnare: suos enim nautas valde esse inhabiles, quos -e Corrhagiâ duxisset. Credo posse me operam conficere; sed Dominicus -dies accedebat. Ne post discessum meum prorsus negligeretur ille dies, -comperendinavi rem. “Die Lunari (dixi), si potero, perficiam; tum tu -die Martis navem fortasse solves.” Se fore praesto, ait, si ventus -faveat. - -403. Tum seorsim magistro dico; quoniam fabrum non habeat, quidni me -pro fabro suo rediens accipiat? Ridet primò incredulus; sed quando me -serium videt, respondet, “Sit sane, ut vis. Si opera tua fabrilis navi -suffecerit, plenam fabri mercedem a sociis meis domi accipies. Servatae -navis praemium tibi erit integrum. Pro cibis quos praebes, pecuniam non -numerabo quidem nunc, sed aestimabo.” 404. Tum quales habeat merces, -interrogo. Ait se ad Jamaicam portare agricolendi instrumentum, item -vilia servorum vestimenta, et quidquid coloniae sit idoneum. Num serras -habeat, num palas, rogo. Maxime, ait. Tum ego decem serras, decem -palas, quadraginta cultellos plicatiles, quadraginta vestes e gossypio, -et longi gossipii quatuor fasces, emo; novum donum Cortopi. Sic propter -oryzam spero ejus plebi satis repensum iri. Mox varia conficio feminis -nostris munuscula, aliqua viris meis, quae referre taedet: longè plura -sane Gelavio confero, inter quae duo pono dolia pulveris nitrati, -quatuor missilis plumbi sacculos. Has res omnes magister contra me -in tabulam impensi refert, polliceturque in cavernas meas deportare. -405. Cras, qui dies erat Domini, plurimi convenēre, ut me ultimùm -salutarent. Multa dixi benigne, sed moribundi hominis animum gerebam. -Multis Gelavium monui, ut quantum posset, non his tantùm viris, sed -posteris prospiceret; nempe, si seniorum consilio de agris colendis, -de usu-fructu agrorum ac maris, de aedibus condendis, de materie saxi -caementique fruendâ, leges aequas firmasque promulgaret. De talibus -rebus prout leges bonae exercentur, ita (dixi) civitatis cujusque -viget polletque status. Si de his quae Deus donavit mortalibus aeque -juste-que inter homines statutum sit, tum fore ut singulorum industria -vigeat, universorum copiae abundent; neque unquam uberrimâ in insulâ -defore principi tutamenta majestatis, si usque ad humillimum quemque -civem descenderit principis aequitas.--Ille mea verba quasi haurit -atque recondit, rarò respondens aut paucissima. Tandem ait (ignoscat -mihi lector, quòd refero,) “O here, nunquam ego volui regnare; sed si -antea nescirem, in te didici quaenam essent regnatoris elementa.” 406. -Postea dixi: “Nae tu, quidquid evenerit, id agas, ut nunquam hâc in -insulâ duo sint inter se liberi principes. Si ad tempus id devitari -nequibit, at tu per foedus facito ut filii vestri ac filii omnium qui -in eâdem hâc erunt insulâ, eôdem summo principe utantur. Quàm mites -sitis inter vos, tu optimē noveris. Quàm atrox funestumque possit -esse bellum, ego video, quatuor illos fortesque requirens Cortopis -filios. Tu in fratris jam loco es erga Totopillum; cur, quaeso, -acerrimi quondam crudelissimique fuistis hostes?” Lacrimâ obortâ, “Tu -conciliasti,” inquit. De se nihil promittebat. - -407. Die Lunari antennas resarcivimus: tum funes nautae ipsi -ordinabant. Magister queritur, inter fructus non fuisse limonas, de quâ -re illico imperabam. Mox Totopillus octo aves vivas detulit, quinque -mortuas; ex his tres grandes erant; otidas esse credidi. Dixit habere -se porcillos quoque, cras fortasse alia delaturum. 408. Ego unam acum -polarem, unum par pistolarum, bitubam meam, alteramque aucupariam -mecum eram avecturus; item quidquid proprium fuit Brazilici magistri. -Quidquid nemini datum relinquerem, id omne pronuncio Gelavii esse. Hunc -porro rogavi, ut in matris meae honorem cocum illam in portu rigaret -foveretque. - -409. Summo mane experrecti, maximâ cum exspectatione multi mortales -discurrimus. Totopillus mature porcillos vivos tres detulit, novamque -avium copiam, inter quas columbi erant e meis vivi. Seriùs Fenis, -Laris, Pachus fiscellam limonum suo quisque in capite deportat. Mox -a Cortope nuncius remigum operam pollicetur, siquà forte opus sit. -Sed propter ventum adversissimum et cautes vadosi maris parùm nōtas, -magister honorifico responso negat se audere hodie egredi: id quòd -multùm doleo. 410. Nam suspensis intentisque animis moestissimum -est segnitia: item, paratis rebus omnibus, quid nobis nisi segnitia -restat? Propterea, procedento die, juvabat me quòd magister, plurima -interrogando, multum a me sermonem elicuit. Praecipue mirabatur, quô -tandem fato ego, Anglus homo, inter Lusitanos Brazilienses ineunte -adolescentiâ fuerim colonus, ubi ipsa religio deterret Anglos. -Ubi Gelavius quoque oravit, ut totam hanc rem plenius explicarem, -in plenâ nautarum contione hanc tandem in modum locutus sum. 411. -Ego, in nave Anglicâ ad Guineam navigans, a Mauro piratâ captus sum -cum sociis nostris navalibus. Is me quatuor fere annos pro servulo -laborare co-egit. Tandem felici audaciâ aufugi, in phaselo heri -velocissimo, unum puerum Maurum simul asportans. Ipso in Oceano nave -Lusitanâ excepti sumus atque ad Braziliam devecti. Magister negat se -pro naulo quidquam a fugitivo Christiano accepturum: pro phaselo et -rebus omnibus quas asportavi, ipse pollicetur pretium. Denique ab hôc -viro liberali, postquam in Omnium Sanctorum Sinu ancoram jacimus, -persoluta mihi est summa ducentarum viginti minarum Lusitanarum. Hoc -caput mihi erat pecuniae, in Braziliam exposito. Fatendum autem est me -clam patre navigasse; noluisse me idcirco sic reverti in patriam, ut -părentis opes iners consumerem. 412. Illa sane regio, immensa agrorum, -profunda saltibus, vacua virorum, advenas libentissime excipit: nec -diu exspecto, antequam apud colonum quendam in agriculturam adhibear. -Primò quidem propter linguam ignotam parùm eram utilis. Poteram sane -colentibus astare, observare, segnitiam cohibere, et modicâ quâdam -operâ cibum tectumque mereri, ut ne ex meo impenderem. Interim per -eundem navis magistrum transigebam, ut ex Angliâ pecuniae quaedam -meae ad me mitterentur. Is nempe, Ulyssiponem rediturus, credebat se -illic posse id procurare, si ego litteras sibi ad mearum pecuniarum -sequestrem confiderem; id quod lubenter feci. (At femina habebat nummos -meos, vidua magistri navis, primi mei atque optimi patroni.) Postea -autem vir benignus, re meâ tanquam suâ ipsius accuratius perpensâ, -ait nummis nequaquam opus esse; sed caput pecuniae, postquam de summâ -certior veniret ab Angliâ nuncius, Lusitanâ merce mutandum, qualis -praesertim Braziliae esset idonea. Posse me post aliquod tempus -Ulyssiponem ad se scribere, siquid potissimum vellem: sin minus, tum -quaecunque sibi viderentur, reportaturum. Gratias sane ēgi, litterasque -ad amicam viduam composui, in quibus omnia, quae contigerant, strictim -narrabantur. Ea, postquam redditae sunt hae litterae, laeta effugio -meo, propter mariti sui memoriam Lusitanum magistrum ex suo liberaliter -donat, simul parentibus meis cuncta impertit. Comperire non potui, -credo tamen, meas apud illam pecunias a patre confestim auctas -esse; nam merx quam demum accepi, aliquanto plus erat quàm quod aut -exspectaveram aut potui explicare. Sed redeo unde deflexi. 413. Colonus -ille (Araujo ei erat nomen) cujus in operis eram, agri ditior erat quàm -pecuniae, nec potuit naturali agrorum ubertate ita frui ut debebat. -Ager per servos colitur. Atqui ille neque tot servos, quot opus erant, -habebat, neque instrumentum satis amplum, si, propagatâ culturâ, -reditūs ac commercia opperiretur. Ut industrium me primò esse vidit, -agrique colendi haud ignarum; mox, intellexit nummorum me aliquantum -manu tenere, alias exspectare ab Angliâ pecunias: sensi eum familiariùs -me compellare, tum saepiùs astare, velle colloqui, ad mensam interdum -adhibere. Mox pueris uxorique me commendat. Garrio cum pueris, ruri -cŏmĕs fio; ludum quasi gladiatorium facio,--non cum ipso gladio, nam -virga pro telo erat,--dum doceo quomodo Anglus nauta, quomodo Maurus, -feriat, arceat. Quae omnia non modo animum meum inter peregrinos valde -solabantur, sed propter linguae quoque usum proderant. Lusitanicē loqui -ex pueris disco, cum patre sermones ⸤ipsius de re⸥ habeo arctiores. -414. Tandem is se aperit. Benigne de me quaedam praefatus, ait,--Si -socium haud pauperem haberet, ambobus lautius fore quàm nunc sibi soli: -tantam esse agri ubertatem, coeli teporem, aquarum abundantiam. Me, -si in haereticâ religione persistam, agros meo nomine non posse in -Braziliâ tenere. Sane se velle, concordes forent omnes Cristiani: sin -autem id fieri non possit, tum--idoneâ factâ syngraphâ, quin pecunias -in fundo ejus collocem, amplosque reditūs foenore accipiam? - -415. Ubi cibus abundat et jucunda aeris temperies facili operâ -corpus fovet, ibi (opinor) animi ad liberalitatem, apud nos ad -avaritiam, sunt propensiores. Itaque coloni illi sunt haud raro segnes, -negligentes, prodigi; profecto non sunt illiberales. Quare, quae in -medium proferebat, cōmiter excutiebam; neque abhorrebam a viro, vultu -moribusque juxtà benigno. 416. Illud quoque considerabam; Lusitaniam -Angliae arctiore quodam vinculo astringi, ex quo tempore formidanda -illa, ingens potentiae Hispania, nostra dirissima atque implacabilis -hostis, e possessione Lusitaniae est exturbata: quo tutiores mihi fore -pecunias, apud civem Lusitanum collocatas. 417. Denique consensi; -scriptisque litteris, quas merces ille desiderabat potissimum, has -ego Ulyssipone reportandas ad me rogavi. Pecunias propter praesentēs -usūs illico poteram ex arcâ meâ conferre. Paciscitur porro, ut ego -operas agrestes curem regamque, ille praestet mihi ex ipso fundo -cibum, servos, equos, cuncta quae maximi sunt: cetera ex praesenti -pecuniâ atque ex annuo foenore facile solvo. 418. Miranda sane est -illâ in regione arborum atque fruticum tum copia, tum proceritas. -Plurimarum nomina arduum est dicere: immo, prorsus populis Europaeis -sunt incognita. Celebris est ibi mandioca esculenta, item milium atque -zea Indica, item banana, et oryza sativa. Atqui ego, qui plurima terrâ -nascentia apud Mauros didiceram, tamen longe plura hìc primò ignota -invēni. 419. Noster quidem fundus saccharum praecipue et tabacum -gignebat. Radīces esculentas, olera, cerealia, ipsi in suis agellis -servi edŭcant, heroque praestant unus quisque aliquantum. Ille sēmină -quaedam, instrumenta, vestimenta, tecta domorum confert; cuncta -administrat, defendit, regia vectigalia persolvit. 420. Per biennium -plurima circa fundum erant novanda. Plus aliquando excolebatur agri. -Sepēs, viae, portulae erant conficiendae: tum casulae novae, plutei. -Distribuendum instrumentum, cultura regenda, multa nove docenda. -Irrigatione non opus erat; duntaxat propter oryzam quibusdam in -agellis cohibebantur rivuli decurrentes. Tertio itidem anno multâ -opus erat alacritate et perpensatione diligentissimâ, ut ad amussim -judicarem quid sapienter, quid stulte impensum; quae retinendae -rationes, quae mutandae forent. Necnon, ipsorum servorum ingeniis -jam meliùs perspectis, ad suas quemque curas fructuosiùs poteram -disponere. Tantummodò non satis habebamus virorum in operis, quanquam -vernulae quotannis nascebantur, et post aliquot annos videbantur -suffecturi. 421. Attamen quarto jam anno affluebant opes, servuli -continuam officiorum rotam persequebantur. Socius (sive collega) ille -meus Araujo, vetus negociandi, externas fundi nostri res diligenter -administrabat. Ego verò quasi brachiis replicatis poteram ditescere, -nisi quòd propter novam hanc segnitiam tum maxime fundi, regionis, -hominum, meique ipsius taedebat me. - -422. Debebam fortasse uxorem ducere, sed religio loci impediebat: non -quòd ego Anglici cultûs tenax fuerim atque ostentator; nam extra, -vix diversus a ceteris videbar. Sciebam autem, ut primùm matrimonium -contemplarer, extemplo sacerdotes de meâ religione fore curiosissimos; -dein arctas connubii leges postulaturos, quibus neque uxor sit mea -ipsius, neque liberi neque domus neque servi; sed sacerdos suâ sponte -intret, cognoscat, ordinet, imperitet; cunctos, si lubitum fuerit, -contra me cohortetur. Id vero non erat ferendum. Itaque solus manebam, -solum me fovebam, oblectabam: mox, me ipsum perosus, inquieto agitabar -animo. - -423. Ita affecto subita supervenit vitae conversio, quam satis mirari -non possum. Collega ille sive magister meus sedulo me ad se vocat; ait, -gravi de re velle se colloqui; aures benignas et patientes se orare. -Ego, mirabundus quid sit, respondeo, esse mihi otii satis superque, -et perlubenter me auscultaturum. 424. Tum infit: Opulentiorem se per -me indies fieri. Quidquid dicat, ne se putem ingratum, neve velle ab -se me amotum. Multa me fundo suo optime fecisse, unum non potuisse -facere, ut plures essent servuli. Id si fieret, multò etiam perfectiùs -latiùsque excoli posse agros. Operam meam per triennium utilem fuisse, -immo necessariam; jam ipsam per se quasi confectam: sic enim me -res administrasse, ut non jam indigerent mei. Nunc si sibi suisque -familiaribus consultum velim, in eo res esse ut valde possim adjuvare. -425. Hic pausam fecit: ego autem exspectans etiam tacui. Tum de novo -incipit: Audisse se ex me, navigasse me ad Guineam commercii caussâ. -Si iterum vellem eòdem proficisci, sibi amicisque gratum fore, mihi -ipsi fortasse non malum. Etenim plures notasse, me, qui antea hilaris -strenuusque fuissem, nuper taciturnum evasisse, moestum, languidum. -Fortasse propter valetudinem mutandum aëra. Excursionem maritimam -corpori mentique fore salubrem. 426. Interroganti mihi, Quid autem -ego tibi tuisque circa Guineam sum profuturus? respondet: Imprimis tu -rationem hujus commercii atque idoneas merces intelligis, quas hinc -oporteat exportare: tum, (quod est maxumum) servos nigritas, quos -volumus cöemere, tu clementer rĕges, sanos deportabis. Lībĕre tecum -de te loquar. Difficile est virum bonâ familiâ, humane institutum, -benevolum, veterem rei maritĭmae, strenuum negociando, regendi capacem -reperire, qui servitia venalia conquirat. Atqui vel maxime tali viro -hic est opus. 427. Tu homines barbaros benigne excipies, demulcebis, -ad obsequium dūces leniter: alii efferos, contumaces, tristes, vel -languidos, morbosos, semimortuos important. Nos te volumus sine -tuo impendio ire. Manicipia de nostro cö-emes: deportata inter nos -dividemus; tu parem nobis habebis sortem. Porro, quod nunc tibi propter -operam tuam agrestem attribuo, id omne, pecuniâ aestimatum, quamdiu in -nave sis, solvam. 428. Nescio an laus mei me nonnihil oblectaverit: -ceterùm respondeo, admirans si per regium praefectum talis expeditio -liceret: nam rex jus servitiorum venditandorum paucis quibusdam propter -magnam pecuniam concedit. At ille: “Nihil nos contra regis edicta -sumus facturi. Palam non licet venditare, at nos prorsus non vendemus. -Et verò, quo certius res se habeat, muneribus quibusdam sagaciter -distributis efficiamus ut ne nimia de navis onere sit investigatio. -429. Accedit quòd sacerdotes tale inceptum vehementer comprobant. -Barbaros homines, quorum vita (lībera sit, an servilis) saeva est, -impia, foeda,--hos in mansuetum servitium sub benignitate Cristianâ -tradere, verae aiunt esse pietatis. Jam navĭs parata est; merx, qualem -tu jubebis, cito parabitur.” - -430. Neque valde placebat mihi neque displicebat haec expeditio. Haud -amplius juvenali ardore in maria irruebam, et tamen amabam mare atque -ipsam operum commutationem. Condiciones vidi aequas esse, rem lucrosam, -neque amicos homines rejicere facile fuit. Re ponderatâ, demum -consensi. Tum quasi intermortuus, solemni testamento omnia concludo. -Benignum illum navis magistrum, qui me ex mari servaverat, haeredem -instituo ex semisse. Alterum semissem rei meae ad Angliam remittendum -destino, conscriboque singillatim, quid opus facto sit. Sane, si, ut in -testamento fui providus, sic in vitâ dirigendâ fuissem sagax, nunquam -tantas aerumnas exsul ab hominis genere forem perpessus. - -431. Jamque paratis rebus omnibus, solvimus a portu ipsis Nonis, -Augusto mense. Primò ad septemtriones navigavimus, paene littus -Americae nostrae legentes, tempestate bonâ, duntaxat vehementer calidâ, -donec ad promontorium Augustinianum devenimus. Inde ad Aquilones -versus, tanquam ad insulam Ferdinandi Neroniani direximus cursum, -citoque terram condidimus. Duodecimo die turbo ventorum ex Austro -conversus detorquetur in Eurum, inde in Aquilonem, violentiâ semper -augescens. 432. Nos, multum contrà luctati, necessario tempestate -deferimur. E sodalicio unus vir febre victus decessit: mox nauta ac -puer, superscandente fluctu, asportantur. Ut potuit magister, paullum -decrescente vento, coelum observare, credidit nos prope Septentrionale -continentis littus, circa Orinoconis ostia, devectos. Navem negat -Atlanticum mare trajiciendi jam esse compŏtem: igitur me in consilium -adhibito, rectā domum redeundum censet. Id verò vehementer nolo; -inspectoque mari in chartis descripto, suadeo ut Barbadam petat, vitato -aestûs decursu, qui sĭnum Mexicanum invehitur. 433. Ille consensit ne -redeat, clavumque ita flectit, ut qui in aliquô Anglarum Antillium -portu cupiat navem reficere. Hâc spe adductus, iterum nos in altum -committit: attamen novae procellae infortunatam navem excipiunt. -Denique, ne longus sim, multùm reluctati, in has ipsas arenas -depellimur, ubi vestra navis afflicta est. Sed nos, scaphâ conantes -effŭgĕre, salo maris obrŭti sumus, unde ego solus evasi vivus. Ceterùm -navis ad plenilunium duravit incolumis, et praebuit mihi, non victum -modò, sed paene insulae hujus imperium. - -434. Talia ubi dixeram, multa inter se colloquuntur, atque alia -interrogant, quibus Gelavium respondere jubeo: sic vario sermone -finitus est dies. Nocte mutatur ventus. Primâ luce magister mihi -aperit, remiges nunc posse multùm adjuvare; de quo protinus nuncium -misi. Horâ ante meridiem decem cum ipso Cortope vēnēre. Mei quoque -omnes congregabantur, inter quos (ignoscat lector!) canem paene -lacrimans aspicio. Hunc, illis tam utilem, asportare nolui: illud -dolebam, quòd feminam canem non potui simul dare, ne ipsum genus -periret. 435. Mox solvunt ancoram. Movetur navis cum aestu, remulci -applicantur, flumen descendimus. Vocibus, vultu, gestu, plenis -caritate, plenis item magno moerore, discedimus. Ad coelum surgit -cor meum, quaeritantis ecquando eccubi hosce tam fideles, tam bonos -iterum conveniam. Gelavium oculi mei anquirunt frustra: fortasse -propter dolorem se occultabat. A terrâ jam recedens, egregiam insulae -pulcritudinem admiror. Nunquam sane algae, fruticeta, praegrandes -arbores, palmeta, colles, aqua purpurea, coelum clarissimum, tam -digna mihi antea visa sunt Paradiso. Sic remiges nos trahunt, quamdiu -magistro id tutius videretur. 436. Ut primum in alto sumus et rite -concinnantur vela, magister mihi significat ut dimittam lintres. Tum -video Gelavium, loco Cortopis, iis esse praefectum. Is propere navem -scandit, genua mea complectitur; et antea quam verba possim illo -momento digna fingere, recesserat, evaserat. Extemplo inter lintres -ac navem magnum exstitit intervallum. Descendo in cellam meam, animum -variis motibus distractum, pietate, si possim recollecturus. - -437. Ad Caurum, quantum sineret ventus, semper contendebamus. Postquam -quadraginta fere millia cursus fecimus, navĭs Europaea apparet; -mercatoria navĭs, ut credimus. Eam versus rectā tendens, magister -cannones opem precantes personari jubet. Mox per prospecula vexillum -videmus Anglicum. “Forsitan (inquit magister) illâ citius in nave quàm -in meâ patriam attingas.” Id me dubitatione conturbat. Postea aio, -si maxime illa navĭs rectā ad Angliam properet, praestat praemonere -parentes, vivere me ac venire. Dein memini, quoniam pro fabro operam -locassem meam, aequius esse, ut ne, nisi coactus, pactum abrumperem; et -quidquid rei pecuniariae inter me et magistrum pendēret, id benignius -a sociis ejus aestimatum iri, si tunc navi adhaererem. 438. Igitur -propere litteras conscribo, quae ad patrem meum traderentur, si forte -navĭs illa perferret. Quando convenimus, magister noster quaerit ab -iis, quânam in longitudine terrestri versemur. Illi confestim et -longitudinem et latitudinem nobis pronunciant; aiunt porro Angliam se -directā petĕre. Magister meas aliasque a se litteras iis tradit; mox -inter utrosque disceditur. 439. Jamaicam sine noxâ attigimus: hìc finis -mihi erat vagandi. Divenditâ merce atque aliâ merce assumtâ, iterum -solvimus, et minus quinquaginta diebus in Bristoliae portu recondimur. -Inde epistolam ad patrem scribo, et tenerrimo responso exhilaror. 440. -Transactis festinanter negociis, aliàs litteras ad Braziliam compono. -Quidquid de meâ re ex meo testamento fecisset optimus et amicissimus -meus haeres, credens me mortuum, id omne confirmo. Quidquid ex re navĭs -magistri illius, qui in naufragio periit, apud me teneo,--horologia, -aurum Hispanum, aliaque,--haec et si cujus alīus rei pretium exceperim, -spondeo reparare. Omnes ibi amicos salvere jubeo. 441. Tum propero -ad părentes, portans mecum documenta illa fidelium ministrorum, -regiam tegetem dorsualem, praecinctorium, calceamenta, item clavam -bellicam viri occisi. Nec diu est, quum Eboraci ad carissimorum ac diu -neglectorum pertingo sĭnum, senectuti patris matrisque tenerâ pietate -opitulaturus. - - - - -GLOSSARY. - - - Acus sarcinaria, _packing needle_. - - Amentum, _a loop_, _thong with loop_. - - Argilla vitrearia, _glazier’s putty_. - - †Artillator, _the gunner of a ship_. - - Aurea māla, _oranges_. - - - Batillum, _coal shovel_. - - Blatta, _chafer_ or _beetle_. - - - Capis, -idis, _jug_, _mug_, _tankard_. - - †Cannon, -onis, _a cannon_. - - Cinchona, _Peruvian bark_. - - Cochlear, -āre, _a spoon_. - - Confibula, _a clamp_. - - Culter plicatilis, _a clasp-knife_. - - Cupa natans, _a buoy_. - - Cymba, _a skiff_. - - - Dactylus, †Datta, _a date (fruit)_. - - Diaeta, _cabin of ship_. - - †Dioscorea, _a yam_. - - - Forceps, _pincers_. - - Forfex, _shears_, _scissors_. - - Frutices, _shrubs_. - - Furcilla, _table fork_. - - - †Grallatores, _wading birds_. - - †Grossularius, _gooseberry_. - - - Hasta cunicularia, _miner’s pike_. - - Helcia, _traces_. - - Horologium, _clock_ or _watch_. - - - †Ignipulta, _a gun_. - - Infula, _turban_. - - - Res Jaculatoria, _gunnery_. - - - Lodices, _blankets_. - - Lorica, _(ship’s) parapet_ or _bulwark_. - - - †Macacus, _monkey_. - - Magis, -idis, _rolling pin_. - - - Otides, _bustards_. - - - Pessulum, _a bolt_. - - Podium, _outjutting ledge_, _balcony_. - - Prospeculum, _small telescope_. - - †Pistola, _pistol_. - - Pulvis nitratus, _gunpowder_. - - - Riscus, _a rude box_, _a chest_. - - Rubus, _bramble_, as _blackberry bush_. - - Rutabulum, _coal rake_. - - - †Sago, -onis, _sago_. - - †Sapo, -onis, _soap_. - - †Saccharum, _sugar_. - - Scapha, _ship’s boat_. - - Scrinium, _dispatch box_, _desk_. - - Sīnum, _a bowl_. - - Stellio, _small lizard_. - - Sublica, _pile_, _stake_, _support_. - - Subula, _bodkin_. - - Succīdia, _a slice_. - - Succulae, _a windlass?_ - - Sudarium, _pocket handkerchief_. - - Suffercio, _I load (a gun)_. - - Supparum, _topsail_. - - - Tibiales, _stockings_. - - Tolleno, _a crane for lifting_. - - Traha, _a sledge_; _dimin._ †Trahula. - - Trochlea, _a pulley_; _dimin._ Trochleola. - - Tunica, _a shirt_. - - - Vespertilio, _a (flying) bat_. - - - Zea, _maize_. - - - - -FOOTNOTES - - -[A] A crane,--with windlass. - -[B] A buoy. - -[C] The cabin. - -[D] Windlass. - -[E] Pulleys. - -[F] Orange trees. - -[G] He is looking southward. - -[H] Stockings. - -[I] A rolling pin. - -[J] Shirt. - -[K] Stockings. - -[L] Monkey. - -[M] Gooseberries. - -[N] Bodkin. - -[O] Select. - -[P] Auger. - -[Q] Cutter (chisel?) - -[R] All but, _tantum non_. - -[S] Thatch. - -[T] Hood. - -[U] A gutter. - -[V] Glazier’s putty. - -[W] A Greek word: _Bustards_. - -[X] Make lighter. - -[Y] Frying Pan. - - - - - Among WORKS by F. W. NEWMAN, are-- - - - HIAWATHA, in Rhythmical Latin. 12mo. 2s. 6d. - - TRANSLATIONS OF ENGLISH POETRY INTO LATIN VERSE. Crown 8vo. - 6s. - - TRANSLATION OF HORACE’S ODES into unrhymed specific - stanzas. Post 8vo. 4s. - - TRANSLATION OF HOMER’S ILIAD into the modern Greek Epic - verse. Royal 8vo. 10s. 6d. - - HOMERIC TRANSLATION: a Reply to Professor MATTHEW ARNOLD. - 2s. 6d. - - SUGGESTED IMPROVEMENTS OF THE TEXT OF AESCHYLUS. Demy 8vo. - 6s. - - ATTEMPT TO RENDER THE IGUVINE INSCRIPTIONS INTO LATIN. 8vo. - 2s. - - PUBLISHED BY - TRÜBNER & CO., 57 & 59, LUDGATE HILL, - LONDON. - - - - -*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK REBILIUS CRUSO *** - -Updated editions will replace the previous one--the old editions will -be renamed. - -Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright -law means that no one owns a United States copyright in these works, -so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the -United States without permission and without paying copyright -royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part -of this license, apply to copying and distributing Project -Gutenberg™ electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG™ -concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark, -and may not be used if you charge for an eBook, except by following -the terms of the trademark license, including paying royalties for use -of the Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for -copies of this eBook, complying with the trademark license is very -easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation -of derivative works, reports, performances and research. Project -Gutenberg eBooks may be modified and printed and given away--you may -do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected -by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark -license, especially commercial redistribution. - -START: FULL LICENSE - -THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE -PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK - -To protect the Project Gutenberg™ mission of promoting the free -distribution of electronic works, by using or distributing this work -(or any other work associated in any way with the phrase “Project -Gutenberg”), you agree to comply with all the terms of the Full -Project Gutenberg™ License available with this file or online at -www.gutenberg.org/license. - -Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project -Gutenberg™ electronic works - -1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg™ -electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to -and accept all the terms of this license and intellectual property -(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all -the terms of this agreement, you must cease using and return or -destroy all copies of Project Gutenberg™ electronic works in your -possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a -Project Gutenberg™ electronic work and you do not agree to be bound -by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the -person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph -1.E.8. - -1.B. “Project Gutenberg” is a registered trademark. It may only be -used on or associated in any way with an electronic work by people who -agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few -things that you can do with most Project Gutenberg™ electronic works -even without complying with the full terms of this agreement. See -paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project -Gutenberg™ electronic works if you follow the terms of this -agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg™ -electronic works. See paragraph 1.E below. - -1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation (“the -Foundation” or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection -of Project Gutenberg™ electronic works. Nearly all the individual -works in the collection are in the public domain in the United -States. If an individual work is unprotected by copyright law in the -United States and you are located in the United States, we do not -claim a right to prevent you from copying, distributing, performing, -displaying or creating derivative works based on the work as long as -all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope -that you will support the Project Gutenberg™ mission of promoting -free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg™ -works in compliance with the terms of this agreement for keeping the -Project Gutenberg™ name associated with the work. You can easily -comply with the terms of this agreement by keeping this work in the -same format with its attached full Project Gutenberg™ License when -you share it without charge with others. - -1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern -what you can do with this work. Copyright laws in most countries are -in a constant state of change. If you are outside the United States, -check the laws of your country in addition to the terms of this -agreement before downloading, copying, displaying, performing, -distributing or creating derivative works based on this work or any -other Project Gutenberg™ work. The Foundation makes no -representations concerning the copyright status of any work in any -country other than the United States. - -1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: - -1.E.1. The following sentence, with active links to, or other -immediate access to, the full Project Gutenberg™ License must appear -prominently whenever any copy of a Project Gutenberg™ work (any work -on which the phrase “Project Gutenberg” appears, or with which the -phrase “Project Gutenberg” is associated) is accessed, displayed, -performed, viewed, copied or distributed: - - This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and - most other parts of the world at no cost and with almost no - restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it - under the terms of the Project Gutenberg License included with this - eBook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the - United States, you will have to check the laws of the country where - you are located before using this eBook. - -1.E.2. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is -derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not -contain a notice indicating that it is posted with permission of the -copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in -the United States without paying any fees or charges. If you are -redistributing or providing access to a work with the phrase “Project -Gutenberg” associated with or appearing on the work, you must comply -either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or -obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg™ -trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9. - -1.E.3. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is posted -with the permission of the copyright holder, your use and distribution -must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any -additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms -will be linked to the Project Gutenberg™ License for all works -posted with the permission of the copyright holder found at the -beginning of this work. - -1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg™ -License terms from this work, or any files containing a part of this -work or any other work associated with Project Gutenberg™. - -1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this -electronic work, or any part of this electronic work, without -prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with -active links or immediate access to the full terms of the Project -Gutenberg™ License. - -1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, -compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including -any word processing or hypertext form. However, if you provide access -to or distribute copies of a Project Gutenberg™ work in a format -other than “Plain Vanilla ASCII” or other format used in the official -version posted on the official Project Gutenberg™ website -(www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense -to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means -of obtaining a copy upon request, of the work in its original “Plain -Vanilla ASCII” or other form. Any alternate format must include the -full Project Gutenberg™ License as specified in paragraph 1.E.1. - -1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, -performing, copying or distributing any Project Gutenberg™ works -unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. - -1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing -access to or distributing Project Gutenberg™ electronic works -provided that: - -• You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from - the use of Project Gutenberg™ works calculated using the method - you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed - to the owner of the Project Gutenberg™ trademark, but he has - agreed to donate royalties under this paragraph to the Project - Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid - within 60 days following each date on which you prepare (or are - legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty - payments should be clearly marked as such and sent to the Project - Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in - Section 4, “Information about donations to the Project Gutenberg - Literary Archive Foundation.” - -• You provide a full refund of any money paid by a user who notifies - you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he - does not agree to the terms of the full Project Gutenberg™ - License. You must require such a user to return or destroy all - copies of the works possessed in a physical medium and discontinue - all use of and all access to other copies of Project Gutenberg™ - works. - -• You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of - any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the - electronic work is discovered and reported to you within 90 days of - receipt of the work. - -• You comply with all other terms of this agreement for free - distribution of Project Gutenberg™ works. - -1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project -Gutenberg™ electronic work or group of works on different terms than -are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing -from the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the manager of -the Project Gutenberg™ trademark. Contact the Foundation as set -forth in Section 3 below. - -1.F. - -1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable -effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread -works not protected by U.S. copyright law in creating the Project -Gutenberg™ collection. Despite these efforts, Project Gutenberg™ -electronic works, and the medium on which they may be stored, may -contain “Defects,” such as, but not limited to, incomplete, inaccurate -or corrupt data, transcription errors, a copyright or other -intellectual property infringement, a defective or damaged disk or -other medium, a computer virus, or computer codes that damage or -cannot be read by your equipment. - -1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the “Right -of Replacement or Refund” described in paragraph 1.F.3, the Project -Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project -Gutenberg™ trademark, and any other party distributing a Project -Gutenberg™ electronic work under this agreement, disclaim all -liability to you for damages, costs and expenses, including legal -fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT -LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE -PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE -TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE -LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR -INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH -DAMAGE. - -1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a -defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can -receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a -written explanation to the person you received the work from. If you -received the work on a physical medium, you must return the medium -with your written explanation. The person or entity that provided you -with the defective work may elect to provide a replacement copy in -lieu of a refund. If you received the work electronically, the person -or entity providing it to you may choose to give you a second -opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If -the second copy is also defective, you may demand a refund in writing -without further opportunities to fix the problem. - -1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth -in paragraph 1.F.3, this work is provided to you “AS-IS”, WITH NO -OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT -LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. - -1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied -warranties or the exclusion or limitation of certain types of -damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement -violates the law of the state applicable to this agreement, the -agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or -limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or -unenforceability of any provision of this agreement shall not void the -remaining provisions. - -1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the -trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone -providing copies of Project Gutenberg™ electronic works in -accordance with this agreement, and any volunteers associated with the -production, promotion and distribution of Project Gutenberg™ -electronic works, harmless from all liability, costs and expenses, -including legal fees, that arise directly or indirectly from any of -the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this -or any Project Gutenberg™ work, (b) alteration, modification, or -additions or deletions to any Project Gutenberg™ work, and (c) any -Defect you cause. - -Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg™ - -Project Gutenberg™ is synonymous with the free distribution of -electronic works in formats readable by the widest variety of -computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It -exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations -from people in all walks of life. - -Volunteers and financial support to provide volunteers with the -assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg™’s -goals and ensuring that the Project Gutenberg™ collection will -remain freely available for generations to come. In 2001, the Project -Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure -and permanent future for Project Gutenberg™ and future -generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary -Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see -Sections 3 and 4 and the Foundation information page at -www.gutenberg.org - -Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary -Archive Foundation - -The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-profit -501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the -state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal -Revenue Service. The Foundation’s EIN or federal tax identification -number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary -Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by -U.S. federal laws and your state’s laws. - -The Foundation's business office is located at 809 North 1500 West, -Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up -to date contact information can be found at the Foundation's website -and official page at www.gutenberg.org/contact - -Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg -Literary Archive Foundation - -Project Gutenberg™ depends upon and cannot survive without -widespread public support and donations to carry out its mission of -increasing the number of public domain and licensed works that can be -freely distributed in machine-readable form accessible by the widest -array of equipment including outdated equipment. Many small donations -($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt -status with the IRS. - -The Foundation is committed to complying with the laws regulating -charities and charitable donations in all 50 states of the United -States. Compliance requirements are not uniform and it takes a -considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up -with these requirements. We do not solicit donations in locations -where we have not received written confirmation of compliance. To SEND -DONATIONS or determine the status of compliance for any particular -state visit www.gutenberg.org/donate - -While we cannot and do not solicit contributions from states where we -have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition -against accepting unsolicited donations from donors in such states who -approach us with offers to donate. - -International donations are gratefully accepted, but we cannot make -any statements concerning tax treatment of donations received from -outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. - -Please check the Project Gutenberg web pages for current donation -methods and addresses. Donations are accepted in a number of other -ways including checks, online payments and credit card donations. To -donate, please visit: www.gutenberg.org/donate - -Section 5. General Information About Project Gutenberg™ electronic works - -Professor Michael S. Hart was the originator of the Project -Gutenberg™ concept of a library of electronic works that could be -freely shared with anyone. For forty years, he produced and -distributed Project Gutenberg™ eBooks with only a loose network of -volunteer support. - -Project Gutenberg™ eBooks are often created from several printed -editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in -the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not -necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper -edition. - -Most people start at our website which has the main PG search -facility: www.gutenberg.org - -This website includes information about Project Gutenberg™, -including how to make donations to the Project Gutenberg Literary -Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to -subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. - - diff --git a/old/50732-0.zip b/old/50732-0.zip Binary files differdeleted file mode 100644 index b66e790..0000000 --- a/old/50732-0.zip +++ /dev/null diff --git a/old/50732-h.zip b/old/50732-h.zip Binary files differdeleted file mode 100644 index 8bd9807..0000000 --- a/old/50732-h.zip +++ /dev/null diff --git a/old/50732-h/50732-h.htm b/old/50732-h/50732-h.htm deleted file mode 100644 index 6658803..0000000 --- a/old/50732-h/50732-h.htm +++ /dev/null @@ -1,5998 +0,0 @@ -<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Strict//EN" -"http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-strict.dtd"> -<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xml:lang="la" lang="la"> -<head> -<meta http-equiv="Content-Type" content="text/html;charset=utf-8" /> -<meta http-equiv="Content-Style-Type" content="text/css" /> -<title>Rebilius Cruso: Robinson Crusoe, in Latin | Project Gutenberg</title> -<link rel="coverpage" href="images/cover.jpg" /> -<style type="text/css"> - -a { - text-decoration: none; -} - -body { - margin-left: 10%; - margin-right: 10%; -} - -h1,h2 { - text-align: center; - clear: both; -} - -hr.chap { - width: 65%; - margin-left: 17.5%; - margin-right: 17.5%; -} - -li.ifrst { - margin-top: 2em; - padding-left: 2em; - text-indent: -2em; -} - -li.indx { - margin-top: .5em; - padding-left: 2em; - text-indent: -2em; -} - -p { - margin-top: 0.5em; - text-align: justify; - margin-bottom: 0.5em; - text-indent: 1em; -} - -table { - width: 90%; - margin-left: 5%; - margin-right: 5%; - max-width: 100%; -} - -td, th { - padding-left: 0.25em; - padding-right: 0.25em; - vertical-align: top; - font-weight: normal; -} - -ul { - list-style-type: none; -} - -.blockquote { - margin-left: 5%; - margin-right: 5%; -} - -.center { - text-align: center; - text-indent: 0em; -} - -.footnotes { - border: dashed 1px; -} - -.footnote { - margin-left: 10%; - margin-right: 10%; - font-size: 0.9em; -} - -.footnote .label { - position: absolute; - right: 84%; - text-align: right; -} - -.fnanchor { - vertical-align: super; - font-size: .8em; - text-decoration: none; -} - -.hanging { - padding-left: 2em; - text-indent: -2em; -} - -.inscription { - margin: 0.5em; - max-width: 17em; - border: thin solid black; - float: left; - padding: 0.5em; -} - -.larger { - font-size: 150%; -} - -.pagenum { - position: absolute; - left: 92%; - font-size: smaller; - text-align: right; -} - -.smaller { - font-size: 80%; -} - -.smcap { - font-variant: small-caps; -} - -.tdr { - text-align: right; -} - -.tdc { - text-align: center; -} - -.titlepage { - text-align: center; - margin-top: 3em; - text-indent: 0em; -} - -.transnote { - background-color: #E6E6FA; - color: black; - text-align: center; - font-size: smaller; - padding: 0.5em; - margin-bottom: 5em; -} - - </style> - </head> -<body> - -<div style='text-align:center; font-size:1.2em; font-weight:bold'>The Project Gutenberg eBook of Rebilius Cruso, by Daniel Defoe</div> -<div style='display:block; margin:1em 0'> -This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and -most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions -whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms -of the Project Gutenberg License included with this eBook or online -at <a href="https://www.gutenberg.org">www.gutenberg.org</a>. If you -are not located in the United States, you will have to check the laws of the -country where you are located before using this eBook. -</div> -<div style='display:block; margin-top:1em; margin-bottom:1em; margin-left:2em; text-indent:-2em'>Title: Rebilius Cruso<br /> - Robinson Crusoe, in Latin; a book to lighten tedium to a learners</div> -<div style='display:block; margin-top:1em; margin-bottom:1em; margin-left:2em; text-indent:-2em'>Author: Daniel Defoe</div> -<div style='display:block; margin-top:1em; margin-bottom:1em; margin-left:2em; text-indent:-2em'>Translator: Francis William Newman</div> -<div style='display:block; margin:1em 0'>Release Date: December 20, 2015 [eBook #50732]<br /> -[Most recently updated: June 18, 2023]</div> -<div style='display:block; margin:1em 0'>Language: Latin</div> -<div style='display:block; margin-left:2em; text-indent:-2em'>Produced by: Mark C. Orton and the Online Distributed Proofreading Team</div> -<p style="text-align:center;background-color:#CCC;padding:0.2em;">Note: <a href="https://www.gutenberg.org/ebooks/70468">an alternate version</a> [70468] -with revised spelling and macrons is available on Project Gutenberg. This version should be considered the original version of the work with version 70468 being a derivative of it.</p> -<div style='margin-top:2em; margin-bottom:4em'>*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK REBILIUS CRUSO ***</div> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_i" id="Page_i">[i]</a></span></p> - -<p class="titlepage larger">REBILIUS CRUSO:</p> - -<p class="titlepage">ROBINSON CRUSOE, IN LATIN;<br /> -A BOOK TO LIGHTEN TEDIUM<br /> -TO A LEARNER.</p> - -<p class="titlepage"><span class="smaller">BY</span><br /> -FRANCIS WILLIAM NEWMAN,<br /> -<span class="smaller">EMERITUS PROFESSOR OF LATIN IN UNIVERSITY COLLEGE, LONDON;<br /> -HONORARY FELLOW OF WORCESTER COLLEGE, OXFORD</span>.</p> - -<p class="titlepage smaller">LONDON:<br /> -TRÜBNER & CO., 57 & 59, LUDGATE HILL.<br /> -M.DCCC.LXXXIV.</p> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_ii" id="Page_ii">[ii]</a></span></p> - -<p class="titlepage smaller">NOTTINGHAM:<br /> -PRINTED BY STEVENSON, BAILEY, AND SMITH,<br /> -LISTER GATE.</p> - -<hr class="chap" /> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_iii" id="Page_iii">[iii]</a></span></p> - -<h2>PREFACE.</h2> - -<p>This book was composed when the writer was a Professor of -Latin, as part of a larger scheme. He has long been convinced -that the mode of teaching Latin has become less and less effective -in proportion as it has been made more and more scientific. -The effort has been general to confine the pupil to the most -elaborate styles and the most approved classics, and the exercise -of memory has been superseded by minute accuracy in the study -of very limited pieces. In the natural mode we have enormous -endless repetition and much learning of the names of things. -We begin with short sentences and a very limited number of -verbs; and we learn with the least possible number of <i>rules</i>. If -we could talk in Latin, that would be of all best; but as we -cannot get exercise in talking it for practical needs, no teacher -can hope to gain adequate readiness and facility: or if a few -might, yet this could not be counted on in any general system. -It has long been my conviction that we ought to seek to learn a -language <i>first</i>, and study its characteristic literature <i>afterward</i>. -Greek and Latin literature plunge us into numerous difficulties -all at once, inasmuch as their politics, their history, their geography -and their religion are all strange to the young student. -To take difficulties one by one is obvious wisdom; and with a -view to this I elaborately maintained in an article of the <i>Museum</i> -(No. iv., Jan., 1862, Edinburgh) that we ought to teach by <i>modern</i> -Latin. As parts of such a system I have executed and published -a Latin “Hiawatha,” and Latin Verse Translations of many -small pieces of English poetry. If I could write Latin conversations -<i>that would interest learners</i>, I should gladly have undertaken<span class="pagenum"><a name="Page_iv" id="Page_iv">[iv]</a></span> -this: but when I tried, I could not invent matter that seemed -interesting enough. This indeed is my objection to Erasmus’s -“Colloquies,” which also are not easy enough in idiom to satisfy -me. This “Robinson Crusoe” I thought I could make very -interesting, and it includes a far greater variety of vocabulary -than can be obtained from any of our received classics of the -same length. I hope also the style is easy.</p> - -<p>I surely need not apologize for taking only the general idea -from Defoe. His tale is far too diffuse, too full of moralizing -and with too little variety. He was very ignorant of the Botany -and Zoology of the tropics, and when his tale is faithfully -abridged, its impossibilities become too glaring. The Arabic -“Robinson Crusoe” published by the Church Missionary Society -cuts down Defoe’s story unmercifully.</p> - -<p>I am indebted to my former colleague, the late Professor -T. Hewitt Key, for the translation of Robinson into the name -Rebilius. He also approved of Ignipulta for <i>a gun</i>, not as strictly -grammatical, but as good enough to pass with Latins who were -familiar with the word Catapulta. From him also I adopted -Cannones, for <i>cannons</i>, and Pistola <i>a pistol</i>. The word Canna, -a cane (or hollow tube) seems to be the root of Cann̄on, a <i>tube</i> or -<i>cannon</i>, in Spanish, whence the American can̄on for a tunnel, or -larger tube.</p> - -<p>After I had executed my own Rebilius (finally completed in -1861), I learned that a Frenchman, Goffaux, had published a -“Robinson Crusoe” in Latin and French. On discovering this, -I stopped the printing which I had begun, and after some -delay succeeded in getting the book. But on perusing it I found -his principles of remodelling the tale to be fundamentally the -opposite of mine, concerning which I need not enlarge. I like -his Latin, yet do not think his book supersedes mine. But if -teachers can practically use his with advantage, I shall be well -satisfied.</p> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_v" id="Page_v">[v]</a></span></p> - -<p>I wish here to renew my protest, that no accuracy of reading -small portions of Latin will ever be so effective as extensive -reading; and to make extensive reading possible to the many, -the style ought to be very easy and the matter attractive. To -enable us to talk, we ought to have a vocabulary that includes -all familiar objects,—which the Classics of our schools cannot -give us. Terence, though somewhat too difficult, would have -great excellencies for the learner; but the substance of his plays -is low, and eminently unedifying.</p> - -<p>In the near future, <i>some</i> universal tongue will be sought for by -the educated. If Latin be still learned in England, France, -Italy, Germany, Hungary, Spain, this is still, as three centuries -ago, the best for all Christendom. But perhaps even Latin will -be beaten out of the schools.</p> - -<p>It may be well to remark, that inasmuch as the grave accent -has been very widely used in school books as indicative of <i>an -adverb</i>, I adopt the mark in this sense; and think it no objection -to say that the Latins never so used it. Neither had they our -stops. We do not pretend to follow their writing in detail. We -usefully distinguish the vowels u i from the consonants v j; they -did not. What should we gain, by writing the Iliad as its author -wrote it? So too, I think it well occasionally to add long or -short marks, as ēgēre ĕgēre ēgĕre, vēnēre vĕnĕre, lătēre lătĕre -lātere, to obviate ambiguity. Nay I write fluctûs for gen. sing., -fluctūs for plural, but fluctus for nomin. sing. When <i>et</i> means -<i>both</i> or <i>even</i>, I set an acute accent over it, not doubting that it -then received some emphasis.</p> - -<p>I also borrow from the marks used in Hebrew an <i>under</i>-parenthesis -for coupling words that are in grammatical union. This -mark is often very effective in explaining the structure of complicated -Greek sentences.</p> - -<hr class="chap" /> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_vi" id="Page_vi">[vi]</a><br /> -<a name="Page_vii" id="Page_vii">[vii]</a></span></p> - -<h2>CONTENTS.</h2> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_PRIMUM">CHAPTER I.</a></p> - -<p>1 Robinson’s parentage. 2 His first adventures. 3 His slavetrading voyage. -4 The shipwreck. 5 They take to the boat. 6 It is swamped. 7 His -narrow escape. 8 His forlorn position. 9 He sleeps in a tree. 10 His -mental struggles. 11 The dog and long boat. 12 He swims to the ship. -13 Its condition. The skiff. 14 He makes a raft. 15 He loads it, first -with food; 16 next, with other necessaries. 17 He tows off the raft by -the skiff. 18 Favouring weather. 19 It is all but wrecked. 20 He -sleeps again in a tree. 21 His first supper. 22 He fastens the raft; -23 and visits the long boat. 24 Second visit to the ship. 25 He plans a -raft on water-tight empty boxes. 26 He carries off a few costly articles -in the skiff; 27 and tows off whatever will float. 28 He lands his train -at the nearest point; 29 and explores a natural harbour. 30 His dog-and-cat -meat. 31 He ascertains that he is in an island. 32 Its character. -33 His precaution against panthers. 34 He puts his first raft in safety. -35 Third visit to the ship. 36 He brings away his new raft. 37 Second -expedition the same day.</p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_II_SECUNDUM">CHAPTER II.</a></p> - -<p>38 In future, he will write less minutely. 39 Weather changes. 40 He goes -on foot to his harbor. 41 Its cliffs and caverns. 42 He bathes. 43 Sport -and affection of the dog. 44 Robinson ascends to the table land. -45 Shoots a she-antelope and wounds a kid. 46, 7 How he deals with -his booty. 48 His mental agitations. 49 His ledger of things good and -bad. 50 How he is soothed. 51 He conciliates dog and cat to the kid. -52 Thirteen days’ work. 53 Why the ship had so much ammunition. -54 His search for certain articles. 55 He finds iron tools; 56 and -baskets of dry beans; 57 and a portion of the plaid dresses. 58 He -heightens his skiff. 59 His device for the long boat. 60 He saves it -into his harbor. 61 Last visit to the ship. 62 His raft is wrecked. -63 The ship vanishes.</p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_III_TERTIUM">CHAPTER III.</a></p> - -<p>64 His state of feeling. 65 His affection to tame animals. 66 His cooking -of the beans. 67 Recovery of articles from his wrecked raft. 68 Details -concerning the caverns. 69 Smoothness of their floor. 70 Solidity of -their roofs. 71 Their screen of cactuses. 72 His bedroom and larder. -73 His manifold embarrassments. 74 He discovers a pure rill at hand; -75 and a natural dock for the boat. 76 He hedges in a spot in the valley. -77 He transports certain things to the caverns. 78 Numerous gay-hued -birds. 79 Abundant vegetation. 80 Kindling materials. 81 Tropical -products. 82 The creek ends in a land stream. 83 Natural fruit gardens. -84 He clings to the seaside. 86 He recovers the computation of time, -and resumes his nautical mathematics. 87 How he had learned. -88 His register of lunar months.</p> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_viii" id="Page_viii">[viii]</a></span></p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_IV_QUARTUM">CHAPTER IV.</a></p> - -<p>89 How he had learned carpentry. 90 He makes a little sledge. 91 He -arranges his caverns. 92 His fear of wild beasts. 93 He adapts the ship -ladder to a new use. 94 Digs a hole under his window. 95 He now -feels safe. 96 On mining. 97 On his familiarity with gunpowder. -98 Removes to the caverns. 99 His encounter with a female antelope. -100 His two new young ones. 101 Absence of men on the island. -102 He amasses fodder and improves two cliff paths. 103 He discovers -a palm grove eastward; 104 and a forest glen aloft to N.W. 105 How -he brings down fuel and timber. 106 Climate of his island. 107 He -rows round to the palm grove. 108 He cuts a young tree for boat oars.</p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_V_QUINTUM">CHAPTER V.</a></p> - -<p>109 He arranges his armory. 110 His other apartments. 111 His laundry -operations. 112 Treatment of his skin and hair. 113 Distress from -cold. 114 His leathern tippet. 115 His mat for the back. 116 Defence -for head and cheeks in heat. 117 He shapes his new oars. 118 Exercises -his boat in harbor. 119 From his skiff he sees a lofty mountain. -120 How he cooks waterfowl. 121 How he gets tame pigeons. 122 His -toil in carrying. 123 His spirits suddenly fail. 124 His religious -agitation. 125 His tackle to catch a rabbit. 126 He catches two. -126* He plaits new shoes.</p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_VI_SEXTUM">CHAPTER VI.</a></p> - -<p>127 He explores the high mountain. 128 Panorama from the summit. -129 The mainland is on the south. 130 He discovers vine plants, and -brings home citrons and lemons half-ripe. 131 He returns by an easy -and natural road. 132 Joy makes him liberal. 133 Threefold -character of the island. 134, 5 He explores the hill west of the creek. -136 He catches a parrot. 137 He makes a rabbit-hutch. 138 He reads -of elephant catching. 139 He plans to catch a fully-grown antelope -alive. 140-2 The battle and victory. 143 He catches a female alive, -and two kids. 144 Steady morning rains. North of the palm grove, he -surveys eastward more of the coast; 145 with tortoises on wide sands. -146 Why he has no palms in his harbor. 147 Sport of the dog with the -kids. 148 Their swiftness. 149 Description of the antelopes. 150 He -trains them to the little sledge; his harness. 151 His dog learns to watch -the flock. 152 He trains them to his whistle. 153 His schemes for food. -154 His fishing. 155 His weir-net. 156. He moralizes on his own -character.</p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_VII_SEPTIMUM">CHAPTER VII.</a></p> - -<p>157 His dressing of fish. 158 His unleavened bannocks. 159 His home -garden. 160 His argumentation with himself. 161, 2 How he is -affected by his mother’s birthday. 163 His funeral feast. 164 He -finishes it in the glen. 165, 6 The parrot’s talk. 167-9 He brings home -a tortoise. 170 The hull of the ship is cast up. 171 He ventures upon -it within the reef. 172 An ague seizes him. 173 His dread of darkness; -he drinks, first lemonade; 174 afterwards, Cinchona. 175 He gets oil -and eggs from the tortoise. 176 He makes lampwicks. 177 The weather -clears. 178 Birth of new kittens. 179 Other new broods. 180-2 Development -of his religious sentiment. 183 The Popish Prayer-book. -184 The lessons which he now learnt.</p> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_ix" id="Page_ix">[ix]</a></span></p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_VIII_OCTAVUM">CHAPTER VIII.</a></p> - -<p>185 He saws down the horns of the male antelope. 186 Use of the horns. -187 He makes a drill, 188 with a bow, 189 and guide; 190 also a -larger sledge. 191 Deficiency of leather. 192 How he makes fine ropes. -193 His small bridge. 194 His beach road. 195 New kids. 196 Contrivance -for picking cocoa nuts. 197 Experiments on leaves, pith and -bark. 198, 9 Migration of his flock. 200 He sleeps in a hammock under -the sky. 201 He makes the rush mat for his back. 202 His dress in the -heat. 203 His preparation of a yam garden. 204 His siesta. 205 His -raisins. 206 New products of the soil. 207 Turpentine or Resin. -208 Midday with the dog. 209-11 More fruits. 212 Unsuccessful -expedition in the long boat. 213 He cannot return against the wind; -214 his distress. 215 The parrot comes to comfort him. 216 He trudges -home, leaving the boat. 217 He fixes the latitude; 218 plants his -kitchen garden. 219 Adds to his stores of food. 220 Insufficiency of his -store-chests. 221 His first attempt at pottery. 222 He builds a furnace. -223 Makes huge square jars of coarse pottery. 224 He sets up a target -for practice. 225 His preserving of fruit. 226 His recovery of glass -beads.</p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_IX_NONUM">CHAPTER IX.</a></p> - -<p>227 Two boats of black savages arrive. 228 He arms; 229 goes forth and -views a cannibal feast. 230 A captive escapes. 231 Robinson shoots one -pursuer dead and wounds another; 232 but saves the life of the latter. -233 Binds up his wound. 234 Ascertains that the two boats have -departed. 235 He brings the fugitive to his caverns. 236 Returns to -bury the dead; 237 and bring home the wounded man. 238 He tries -the temper of the fugitive. 239 His deliberation and assumed majesty. -240 His careful treatment of the fugitive (Elapsus). 241 He astonishes -both men with his pistols,—also Elapsus with telescope and watch. -242 He pours away nearly all the brandy and rum. 243 Elapsus makes -good sandals for Robinson. 244 Robinson gives him a handsome plaid; -245 also cloaks to both. 246 He takes Elapsus to the scene of the murderous -feast. 247 Elapsus reveals the virtues of trees and shrubs, -248 and talks of Indian poultry. 249, 250 Various palms and their uses. -251 Thoughts about the long boat. 252 Convalescence of Secutor. -253 Elapsus devises a royal badge for Robinson. 254 Robinson accepts -it; 255 and gives a secondary badge to Elapsus. 256 Description of -the two men. 257 Elapsus is curious about work in iron. 258 Skill of -both men in wattling and plaiting. 259 Skill of Secutor in cookery; his -making of tea. 260 Why Robinson resolves to show no distrust. 261 He -teaches both the sword-exercise. 262 Armor used in it. 263 Secutor -makes new arrows. 264 Robinson plans a cross-bow. 265 The men -execute it.</p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_X_DECIMUM">CHAPTER X.</a></p> - -<p>266 Expedition to fetch the boat. 267 Mending of the sails. 268 It tacks -well. 269 Elapsus pronounces it, <i>Not yet good</i>. 270 Secutor enlarges the -kitchen garden. 271 Their sport in swimming. 272 Trial of soap-making. -273 Secutor as groom and gardener. 274 Reliefs for the men’s -toil. 275, 6 Elapsus works bulwarks and flaps (outriggers) for the boat.<span class="pagenum"><a name="Page_x" id="Page_x">[x]</a></span> -277 Robinson studies how to fulfil his demands of ironwork. 278 With -Elapsus he makes a longer excursion on the hills. 279 Gets a view of -the ridges and under cliff on the north-east. 280 The three work together -at the smithy. 281 The parrot is killed by a falcon. How Elapsus -comforts Robinson. 282 Diligent work during the rains. 283 Secutor’s -enmity to the rabbits. 284 Robinson’s literary occupation. 285 His -talk with them during their work. 286 They present him with a royal dress. -287 They try the new rig of the boat. 288 Petition of the two men concerning -wives. 289 Robinson’s anxieties. 290 His first question. -291 Their further suggestions. 292 His fresh objections. 293 He -insists on first surveying the coast.</p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_XI_UNDECIMUM">CHAPTER XI.</a></p> - -<p>294 Their new manufactures. 295 Robinson plays the hydrographer. -296 Elapsus finds the rice plant. 297 They survey the west coast. -298 Difficulty about currents. 299 Problem of the flock, solved by -Elapsus. 300 They agree to hew new oars. 301 Robinson claims -better missiles. 302 Their reply reproves him. 303 Their activity. -304 They carry home the fruit crop. 305, 6 Some account of their own -country. 307 Calculations of Elapsus. 308 Secutor’s account of the late -war. 309 Why neither tribe comes to the island. 310 Robinson -promises to sail within four days. 311 Energy of Secutor. 312 Zoology -of the mainland. 313 Robinson’s final preparations. 314 Fate of the -tame rabbits. 315 The three put to sea at evening; 316 and at dawn -see land. 317 The two men resume their true names. 318 Reception by -the populace. 319 The shooting match. 320 Sister of Gelavi; 321 also -his bride. 322 Robinson consents to everything. 323 They are towed -out with honor. 324 The return voyage. 325 They land at the Garden-port. -326 What of the flock?</p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_XII_DUODECIMUM">CHAPTER XII.</a></p> - -<p>327 Nuptial preparations. 328 Indian Poultry. 329 Pranks of thieves. -330 Nuptial ceremonies. 331 Speech of Robinson. 332 Services of Upis -and Calefus; 333 also of Pachus. Skill of Totopil in snares. 334 Functions -of Robinson. 335 New Pottery and store closet. 336 Sago, Wax, Oil, -Sugar. 337 Pachus and Calefus undertake rice. 338 Apartments. -339 New cares of Robinson. 340 Retrospect of his slavery. 341 His rest -on Sunday. 342 His Sunday School. 343 His pupil teachers. 344 Materials -for paper. 345 Religious talk with Gelavi. 346 Pachus makes needles. -347 New ideas of Gelavi. 348 Robinson seeks explanation. 349 Gelavi -cannot satisfy him. 350 Pachus finds a stream of copper. 351 Three persons -are driven on shore in a boat. 352 Policy of Robinson. 353 Perplexing -comment of Gelavi. 354 The strangers depart. 355 Anxieties of -Robinson. 356 New arrivals. 357 Robinson’s suspicions. 358 of -Gelavi and Fenis. 359 Fenis’s defence. 360 Robinson recovers himself. -361 His promises to Cortops. 365 Supplementary conditions.</p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_XIII_TREDECIMUM">CHAPTER XIII.</a></p> - -<p>366 Robinson’s zeal for his own language. 367 Gelavi opposes. 368, 9 The -discussion. 370 Robinson reluctantly yields. 371 He aids Gelavi in new -alphabet. 372 He trains his own family to firearms. 373 Refuses to<span class="pagenum"><a name="Page_xi" id="Page_xi">[xi]</a></span> -tell how to make gunpowder. 374 Pachus and Robinson sleep in hammocks. -375 Guns of distress. 376 Robinson sends to Cortops for rowers, -377 and boards the ship. 378 The rowers tow it off the sandbank. -379 Robinson guides them to the creek. 380 He promises a new mast, -381 and food. 382 The captain’s story. 383 He asks the longitude, -384 and promises to carry Robinson to England. 385 Robinson orders -food, 386 and shoots three wild antelopes, 387 and a pelican. -388 Cortops gives rice liberally. 389 The captain visits the caverns, -390 and accepts <i>one</i> dead antelope. 391 Gifts to Cortops and the rowers. -392 On the new mast. 393 Robinson and two men cut it. 394 Robinson -visits Cortops by appointment. 395 Secret interview and compact. -396 It is revealed to Pachus and Gelavi. 397 Robinson abdicates in -favor of Cortops. 398 Cortops adopts Gelavi as son and successor.</p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_XIV_QUARTUMDECIMUM">CHAPTER XIV.</a></p> - -<p>399 Dispatch of business. 400 Royal gifts of Robinson to Cortops. 401 Sudden -loss of Robinson’s skiff by Upis. 402 Yards are wanting to the mast. -403 Robinson undertakes to be ship-carpenter; 404 and buys many -wares of the captain as presents to Cortops, Pachus and Calefus. 405 Great -farewell on the Sunday; 406 and solemn advice to Gelavi. 407 Final -arrangements in the ship. 408 Last gifts of Robinson. 409 The ship is -wind-bound. 410 Robinson’s story of himself. 411 How he escaped -from the Moors to Brazil. 412 Received funds from England. 413 Became -familiar with his employer’s sons; 414 was invited to join in -partnership. 415 Easy liberality of the Brazilians. 416 European considerations. -417 Robinson becomes a partner. 418 Fertility of the -country. 419 Nature and management of his estates. 420 Occupation -of three years. 421 His <i>ennui</i> in the fourth. 422 New overtures of his -partner. 423-430 Robinson consents, after faint resistance. 431-3 His -voyage and shipwreck. 434 The weather changes. 435 They are towed -off. 436 The boats and Gelavi depart. 437 They fall in with a ship -bound for England. 438 Robinson sends a letter by it. 439 He reaches -Jamaica. 440 Arranges business at Brazil by letters—and without -further events, regains his English home.</p> - -<hr class="chap" /> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_xii" id="Page_xii">[xii]</a></span></p> - -<h2>ERRATA.</h2> - -<p class="transnote">Transcriber’s Note: the errata have been corrected as part of the process -of producing this e-text.</p> - -<table summary="Errata"> - <tr> - <td>Section</td><td class="tdr">8,</td><td>line</td><td class="tdr">6</td><td>—<i>for</i> rersus <i>read</i> rursus.</td> - </tr> - <tr> - <td class="tdc">”</td><td class="tdr">12,</td><td class="tdc">”</td><td class="tdr">14</td><td>—<i>for</i> protulentam <i>read</i> potulentam.</td> - </tr> - <tr> - <td class="tdc">”</td><td class="tdr">35,</td><td class="tdc">”</td><td class="tdr">15</td><td>—<i>for</i> facilime <i>read</i> facillime.</td> - </tr> - <tr> - <td class="tdc">”</td><td class="tdr">59,</td><td class="tdc">”</td><td class="tdr">12</td><td>—<i>for</i> hue <i>read</i> huc.</td> - </tr> - <tr> - <td class="tdc">”</td><td class="tdr">65,</td><td class="tdc">”</td><td class="tdr">12</td><td>—<i>for</i> compertum <i>read</i> compertam.</td> - </tr> - <tr> - <td class="tdc">”</td><td class="tdr">66,</td><td class="tdc">”</td><td class="tdr">6</td><td>—<i>for</i> panxillulum <i>read</i> pauxillulum.</td> - </tr> - <tr> - <td class="tdc">”</td><td class="tdr">70,</td><td class="tdc">”</td><td class="tdr">3</td><td>—<i>for</i> tălis <i>read</i> talĭs.</td> - </tr> - <tr> - <td class="tdc">”</td><td class="tdr">91,</td><td class="tdc">”</td><td class="tdr">4</td><td>—<i>for</i> qualicumque <i>read</i> qualicunque.</td> - </tr> - <tr> - <td class="tdc">”</td><td class="tdr">103,</td><td class="tdc">”</td><td class="tdr">8</td><td>—<i>for</i> explorari <i>read</i> explorare.</td> - </tr> - <tr> - <td class="tdc">”</td><td class="tdr">216,</td><td class="tdc">”</td><td class="tdr">2</td><td>—<i>for</i> incedentem <i>read</i> incedens.</td> - </tr> - <tr> - <td class="tdc">”</td><td class="tdr">291,</td><td class="tdc">”</td><td class="tdr">4</td><td>—<i>for</i> Secutorum <i>read</i> Secutorem.</td> - </tr> -</table> - -<hr class="chap" /> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_1" id="Page_1">[1]</a></span></p> - -<h1>ROBINSON CRUSOE.<br /> -REBILII CRUSONIS ANNALES.</h1> - -<hr class="chap" /> - -<h2><a name="CAPUT_PRIMUM" id="CAPUT_PRIMUM"></a>CAPUT PRIMUM.</h2> - -<p>1. Natus sum ego Eboraci, ex bonâ familiâ, sed peregrinâ: -quippe pater meus Germanus fuit e Bremâ, ubi appellabatur -Kreutznaer. Ceterùm per mercaturam dives factus, -Eboraci consedit, unde recepit in connubium matrem meam. -Ex hujus agnatis praenomen mihi Rebilius, ex patre nomen -Kreutznaer inditum est. Sed vulgus hominum, facili corruptelâ, -Crusonem me Rebilium appellabat. Tertius eram filius familiae. -Frater maximus, tribunus militum, cum Hispanis praelio congressus, -ad Dunquercam occubuit. Frater proximus, sicut ego -quoque postea, incertum quomodo, evanuit. Me quidem pater, -diligenter institutum, juris legumque studiis destinabat: sed, -fatali quodam motu, nihil mihi arridebat, nisi ut mari oberrarem.</p> - -<p>2. Primâ in juventâ clam patrem évasi nauta. Cursu mox -felici cum magistro navis humanissimo ad Guineam Africae -navigavi. Altero in cursu a Mauris piratis captus sum, et per -quatuor fere annos duram servivi servitutem. Inde miraculo -audaciae elapsus, in Lusitanâ quâdam navĕ ad Braziliam sum -devectus, ubi colono cuidam tres ampliùs annos strenuam operam -navavi, praefectus servorum agrestium. Mox per hunc amicosque -hujus adductus sum, ut ad Guineam navigarem, homines nigritas -conquisiturus, quos ipsi inter se per sua praedia servitutis causâ -dividerent. Equidem magnam lucri partem eram derivaturus.</p> - -<p>3. Sed longe aliter ordinavit Deus, ne impune caecae cupiditati -obsequerer. Nempe ventis abrepta navĭs Oceanum transire -nequibat, sed longe ad Caurum devehitur, circa Orinoconis ostia, -ut credebamus. Altera mox superveniens procella magno impetu -nos in Occidentem propulit, ubi, si e mari effugeremus, per feros -homines foret pereundum.</p> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_2" id="Page_2">[2]</a></span></p> - -<p>4. Gravi impendente periculo, nocte intempestâ et saeviente -adhuc vento, nauta qui erat in vigiliâ “terram adesse” exclamavit; -atque, antea quàm ceteri experrecti superne congregamur, navĭs -in arenis haeret. Stătim cum strepitu tremendo corruunt māli -eorumque armamenta. Fluctūs magnâ vi foros proluebant, neque -ipsae navĭs compages diu toleraturae videbantur. 5. Magister -scapham demitti jubet. Demittitur: nec facilè id quidem. Res, -quae maxime ad vitam sunt necessariae, raptim ingerunter; tum -nos ipsi, tredecim viri, in eandem descendimus. Montosum -littus inter sublustrem caliginem furvum apparebat: eò remigamus, -si qua fortè in sinu terrae reducto tranquilliore mari -utamur. Jam, violenter undante salo et circum nos se frangente, -res non nauticae peritiae sed divinae opis videbatur: quare inter -remigandum se quisque Deo Supremo, pius impiusve, commendabat, -salute paene desperatâ. 6. Ventus, ad terram propellens, -cursum scaphae accelerabat, terram faciebat formidolosiorem; -metu autem maris, spe littoris, ipsi nosmet quasi in certissimum -exitium detrudebamus. Tandem, vadosiore mari, fluctūs perniciosius -circumfringi et dejectari scapha. Mox, ecce crista -undae ingens, quae nos persequitur; et vix <span class="smcap">Dei</span> effamur nomen, -quum cuncti sumus absorpti.</p> - -<p>7. Quae sequebantur, longa fortasse enarratu, factu erant -brevissima. Profundiùs sensi me verbere fluctûs illius deprimi, -sed, animâ fortiter compressâ, ad summas aquas emersi tandem. -Altero in fluctu spumante implicatus atque violenter circumtortus, -immensùm anhelans eluctor; tum conversus, humeros meos -succedenti oppono cristae. Ea me magnâ vi cautem versus -projecit, aquâ exstantem: hanc ego amplexus, adhaereo, dum -decurrit unda; tunc, priusquam novus superveniat fluctus, per -vada exsiliens scando, iterumque amplector cautem; simul, aestu -paulisper obruor. Ictus ejus me aspere quassabat, sed extemplo -aëra animamque recepi, et rursus per vada supergredior. Citra -saxa undas longe minus ingentes sensi, inter quas poteram natare, -aegrē profectò. Mox littore ipso projectus, uncis pedibus in -sabulonem lapillosque inculcatis, pronus decĭdo, ut ne me fluctus -retrahat. Uno pòst temporis momento in terrâ firmâ asto. -Conversus, video praeter littus cautium seriem, inter albicantes -aquas nigrarum; nihil aliud per tenebras in mari dispicio, neque -scapham neque quemquam e sodalibus.</p> - -<p>8. Tamen haud valde caliginosa erat nox. Ingentes aliquot -nubes, et plurimae nubeculae, sibilante vento raptabantur: inter -has clarissima lucebant sidera e nigerrimo caelo. Respiciens ad<span class="pagenum"><a name="Page_3" id="Page_3">[3]</a></span> -terram, collium duntaxat cerno lineamenta ac rupium. Tum -vestimenta raptim detracta mănibus contorqueo, et, quoad -possum, aquam marinam exprimo. Eadem rursus induor, (quid -aliud facerem?) et rupem proximam per algas enisus ascendo; -frustra: nam ne inde quidem in mari quidquam discerni potest.</p> - -<p>9. Attamen arboris forma super colle exstat. Hanc sequor, et, -ut potissimum in caligine, arborem illam scando et ramos amplexus -interfususque me repono. Vestimentorum in loculis nihil -habui, praeter cultellum, tabaci aliquantum et tubulum fumarium. -Post brevem requiem assurgens, virgam grandiusculam amputo, -quâ protegam me aliquatenus. Aquâ marinâ largiùs insorptâ, -tamen neque sitis neque famis aderat mihi levamen. Sed, loco -cibi, tabaci folium in os meum compono, implicatâque ramis -virgâ, membra mea ita dispono, ut ne decĭdam, si somno capiar. -Vespertiliones, et maximi illi quidem, stridoribus ac volatu, -somnum aliquamdiu discutiunt.</p> - -<p>10. Item quoad concitato opus erat corpore, mens mea tranquilla -fuerat ac praesens: nunc, quando quiescit corpus, maxime se -mens agitare coepit. Imprimis gratias Deo optimo maximo -sincerissimas profudi, admirans praesertim, si ego solus ex tanto -naufragio servor. Mox id ipsum crudelissime me pungit; etenim -hîc solitarius, madidus, famelicus, paene nudus, pejùs enecor quàm -in mari, nisi verò feri homines sive bestiae me devorabunt. Sane -ego id temporis pius non eram, minime religiosus. Igitur tantâ -in calamitate magnus me aestus animi conquassabat, inter grates -querelasque, consilium ac desperationem. Tandem agitatione -victus profundo somno conquievi, laboris ac moestitiae oblītus.</p> - -<p>11. Mānĕ expergiscor, multum recreatus, sed algens; nec -mirum. Ceterùm ibi maris temperies humanae cutis calorem -aequat: etiam nox ipsa tepet: porro arboris illius densa folia -fuerant mihi pro tegumento, ne calor in apertum aethera effugeret. -Sciuri, psittaci, macaci sive cercopitheci circùm garriebant continenter. -Evigilans incipio descendere: ecce autem canis noster -ad radices arboris meae, quasi custodiens. Id me tenero quodam -ita affecit gaudio, ut lacrimae oculis oborirentur. Ergo non sum -prorsus solitarius; unum saltem retineo amicum! Hunc demulceo, -plaudo armos, paene amplector. Mox festinanter deambulans, -navem nostram ex adverso conspicor, longiuscule ultra eas cautes, -ubi ipse projectus fui. Sine dubio aestus intumescens, ex arenis -levatam, huc detrusit. Jam autem paene sopito vento, inanis -tantùm supererat undarum jactatio. At ego in margine rupis -incedens, despecto circa littus: mox, interjectis vix mille passibus,<span class="pagenum"><a name="Page_4" id="Page_4">[4]</a></span> -scapham nostram discerno in arenâ, subter caeruleâ quâdam -rupe. Adire eam volui; sed quasi lingua quaedam maris interfusa -impediebat; et quoniam fame urgebar, in navem potiùs, si -possem, regrediendum censui.</p> - -<p>12. Degressus rupe, redeo praeter littus: ibi pileum nauticum -video, summo cum moerore. Jam aliquantum recesserat aestus, -atque, ut aestimabam, vix trecenti aquarum passūs a nave me -distinebant. Exutis pallâ braccisque, intrepide mare ingressus -sum, inter grallatorias aves, quae plurimae aquâ exsurgebant; -et facilè navem natando assequor. Puppis ejus valde elevata est, -depressa prora; ex quâ catenae dependentes aquam tangebant. -Has ego prehensas ascendo, et supervado loricam tabulatorum. -O tristem ruinam, ubi māli, vela, funes strage conturbatissimâ -complicantur. Sed ego ad cellam penuariam decurro, ibique -arrepto pane nautico (qui <i>bis coctus</i> appellatur) vescor libenter. -Mox, ex arcâ meâ ipsius extractas, vestes induor atque horologium -meum resumo. (Profecto resurgente aestu vesperi, ille meus in -littore vestitus natans asportatus est.) Simul ut aquam potulentam -invenio, sinūs vestium pane complevi, ut quoties lĭbēret, -vescerer: tum meditabar, quid facerem potissimum.</p> - -<p>13. Illud me angebat, quòd manifeste, si in nave mansissemus, -omnes fuissemus salvi. Super prorâ quidem saepius insultantes -undae plurimas res corruperant; sed altera pars, puppim versus, -alte sublata, sicca erat atque incolumis. Quippe, ut credo, quia -in arenâ, non in cautibus haeserat, carinae soliditas perduravit. -Quàm plurimas res jam cupiebam asportare; sed id erat difficile. -Scapha major, ut dixi, in littore projecta erat longe. Illa quindecim -viros facilè portabat, et in magnis Africae fluviis ad -invehendos venales magno usui erat futura. Alteram comportaveramus -longe minorem, cymbam potiùs quam scapham dixerim; -quae duos homines cum remige posset ad scapham devehere, si -quà juxta ripas aquae forent breviores. Haec in nave remansit: -demittere eam in mare erat in facili; sed parum capiebat, nec -videbatur nimio sub onere aestum littoris toleratura. Postquam -arcas ac dolia multo cum suspiratu aliquamdiu aspexi, contemplor -mālos, ac ratem componendam decerno.</p> - -<p>14. Subito exsultans, ex fabri nostri repositorio serrâ dereptâ, -malos disseco, ut trabes longitudine fere pares efficiam. Has in -mare provolvo, funibus quibusdam mālorum supra inhibitas. -Ligna grandiora cujuscunque generĭs colligo, ingero, omnia -funiculis deligata. Postea ipse seminudus, cum malleo et confibularum -sacculo circum collum suspenso, degressus equito<span class="pagenum"><a name="Page_5" id="Page_5">[5]</a></span> -super trabe. Undatio maris jam deminuta est: raptim ego ligna -atque trabes, vēlis funibusque confusas, conjungo, destino, -depango; vi meâ maximâ, quantumvis rudi, ratĭs fundamenta -jaciens. Redeo supra; video quanta sint portanda onera, -ratemque nondum sufficere. Tum alia ligna plurima et tabulas -ex omni parte navĭs conquiro. Has dissecare ex suo loco, nimii -laboris erat atque temporis. Sed septa animadverto lignea, quae -ad dividenda nigritarum cubilia comparaveram. Utrumque binis -hamis e tergo, binis spicatis clavis e fundo, erat instructum; -annulis lateri navĭs infixis, per quos hami inseri debebant. Haec -septa plurimam atque optimam mihi sufficiebant materiem. -Quibus rebus superadditis, molem ratĭs et soliditatem multum -adaugeo; tum funibus astringo cuncta. Longum id erat et sane -difficile: necnon sol me admonebat horarum: horologium -substiterat. Denique postquam, graviter insultans rati, firmitati -ejus confido, maximo cum dolore sentio, vix minimam partem -eorum, quae vellem, posse me asportare; jam autem deligendum -esse. 15. Ab operâ paulisper requiesco; vini ardentis saccharini -haurio pocillum, meditorque moestissime. Ea quae ad vitam -maxime sunt necessaria, decerno sumere imprimis; tum, arma -ad vitam defendendam. Quatuor nautarum arcas commode vehi -posse super rati meâ credebam. Totidem exinanio, et, per -tollenonem<a name="FNanchor_1" id="FNanchor_1"></a><a href="#Footnote_1" class="fnanchor">[A]</a> suculis instructum, demitto in ratem: hanc mox -scalas versùs traho. Sacculos impleo plures bis cocto pane, -oryzâ, fabis, miliariâ atque hordeaceâ farinâ; et facilè in arcas -dejicio. Fabis atque milio praesertim eramus nigritas cibaturi, -et sane multum hujus cibi portabamus, sed infra in alveo. Jam -tres caseos Batavicos arripio, caprinae carnis siccatae massas -quinque, (quâ carne vel maxime vescebamur,) et frumenti Europaei -relliquias quasdam, quod ad gallinas alendas convexeramus. -Gallinae vi procellarum perierant omnes. Ceterùm triticum -fuit id, cum hordeo: postea inveni corruptum esse per sorices.</p> - -<p>16. Dein latice ardenti anquisito, vini palmaris congios fere sex, -cum plurimis delicatiorum potuum lagenis, seorsim conclusi. Hae -lagenae partim magistri fuerant, partim meae ipsius. Lacernam -meam et lecti opertorium corripio, porro serram, securim, -malleum clavosque: sed haec in cymbâ destino portanda. -Plures fuisse in nave nitrati pulveris cados majores sciebam; -sed ubinam artillator noster eos habuisset condĭtos, eram -nescius. Tandem multum anquisitos duo invēni siccos -sanosque, tertium aquâ marinâ corruptum. Cistas tres, hôc<span class="pagenum"><a name="Page_6" id="Page_6">[6]</a></span> -pulvere completas, curatissime intra arcam super rati ita concludo, -ut, si fluctus alluat, minimo sit detrimento. Jam de igne fovendo -subit cura. Coqui nostri recenseo supellectilem. Inde deripio -foculum cum forcipe, batillo et rutabulo, cratibulam ferream, -ahenum, ollamque coculam. Satis oneris jam videbar imposuisse. -17. Cymbam protinus per easdem suculas mari committo; id -quod difficillimum fuisset, nisi requiessent undae. Huc impono -ignipultam aucupariam optimam, par pistolarum cum balteo, -mulctram stanneam, igniaria, sīnum ligneum, poculum ex albo -plumbo, item corneum; cum vestibus ac fabrili supellectile, quam -nominavi. Addo pilularum plumbearum sacculum ac gladios duo. -Unus horum falcatus erat Maurusii mei domini gladius. Solem -video declinare; itaque propere funem tractorium rati adjungo, -funiculos plures in cymbam projicio, jamque descendo cum -remis, ratem ad littus tracturus.</p> - -<p>18. Tria me confirmabant,—mare tranquillum; aestus placide -allabens; aurae quoque, quantum erat, terram versùs spirans. -Parvam ancoram in cymbâ portabam. Jam remigo, atque contus -animum subit. Redeo, effero contum: demum littus peto, sed -directam viam cautes prohibebant. Aves multae in ratem consederunt, -ut piscarentur commode. Has aegre abigo. Mox sensi -me praetervehi, ipso mari clam trahente: inde sperabam posse -me in fluvii alicujus ostium deportari, ubi bona mea tutiùs -exponerem. Id quod evenit: nam rupes mox subeo, ubi in -convallem sinus maris intrat. 19. Sed dum remis, quantum -possum, medium in flumen cymbam dirigo, paene altero naufragio -conflictor, rate vădo illisâ. Declivi protinus rati delabebantur -ejus onera, nisi propere succurrissem. Circumactâ cymbâ, ligna -aliquot de rate in interstitia ejusdem intrudo, quasi paxillis -enormibus sustinens arcas. Hîc alligatus necessario commoror, -anxius sane animi, donec aestus insurgens ratem allevavit. Tum -in parvum quendam sĭnum deverto, juxta planitiem, cui mare -debebat superfundi. Eò mox delatus metuebam ancoram dejicere, -ne tanta mōles funem abrumperet, nisi aquas stagnare intelligerem. -Tandem recedens aestus in terrâ firmâ relinquit et cymbam et -ratem.</p> - -<p>20. Onera mea exponere inutile erat, nocte appropinquante. -In arbore aliquâ iterum dormire decrevi; itaque suffertâ ignipultâ -armatus, item gladio serrâque, per ulvas uberrimas procedo, -anquisiturus idoneum cubile. Nemus haud longe video. Ibi -delectâ majore quâdam arbore, curvis transversisque ramis, gradūs -pro scalis in cortice serrâ incīdo; tum scandens cum serrâ amputo<span class="pagenum"><a name="Page_7" id="Page_7">[7]</a></span> -ramorum quidquid sit obfuturum, et cubandi facio periculum. -Macacos video plures in arboribus, sed parvos mitesque.</p> - -<p>21. Redeunti cănis occurrit, lepusculum ore ferens, quem ante -pedes meos projecit. Intellexi eum magnam partem devorasse; -etenim plenus saturque apparebat. Sane ego donum ejus non -contemsi, quamvis laniatum. Accepi; sed subit cura, ne sōlo meo -amico priver, nisi sedulò pascam. Magno erat corpore, multoque -egebat cibatu; de quo incepi meditari.—Dulcem aquam juxtà -conspicor, in flumen marinum decurrentem. Mox frondibus -foliisque siccis igne facto, lepusculi reliquias super vivis prunis ope -gladii ac serrae torreo, gustatuque ejus quàm maxime fruor. -Primam illam in insulâ solitariâ coenam cum voluptate tristitiâque -mirē commistâ memini. Jamque caligabat. Ego autem -tabulam quandam reportatam clavis destinavi ad ramos arboris -meae, ibique lacernâ obvolutus somno me dabam. Ignipultam -inter ramos apposueram: cănis jacebat subtus. Pistolis quŏque -succingor, ne simia aliquă major me incessat.</p> - -<p>22. Et profundē equidem dormivi, defessus laboribus; tamen -ante lucem sum experrectus: (etenim illâ in regione aestatis ipsius -nox proximē ante diluculum tenebras obtendit:) atque ego meditans -consilia mea compono. Ut primum dilucescit, descendo. Ligna -aliquot exacuo securi; tum pro sublicis in arenam ita adigo, ut -ratem, quamvis crescentibus aquis, inhibeant. Nitrati pulveris -cistas lacernâ protego, si fortè pluat. Serram,—malleum,—clavos,—tabulas -duas, robustam tenuemque,—argillam mollem, -cum vetere fune pro stuppâ,—in cymbam colloco. Aquam -mulctrâ haustam sumo mecum, item poculum ac panem. Lepusculi, -quod restat, cum căne divido, ipsoque in cymbam adsumto -flumen ingredior, scapham nostram invisurus.</p> - -<p>23. Pleno maris aestu, tardiùs descendo flumen; mox intra -cautes littus lego, ne quid undarum me incommodet. Magis -magisque admiror avium abundantiam, quà marinarum, quà -silvestrium. Inter cautes ac littus grallatoriae abundabant. Ad -scapham tandem pertingo; perfractam invenio, velut animo -praeceperam; credideram posse me detrimenta ejus resarcire. -Sed viginti passūs a mari jacebat, procellâ aestuque illius noctis -longe evecta; neque summâ meâ vi potuit moveri. Porro, remos -idoneos neque habebam, neque, si haberem, adhibere possem, -onustâ certe scaphâ. Aeger animi hanc relinquo, remigoque -navem versus. Cogitans autem statuo mălum velumque scaphae -anquirere, si fortè postea horum usus venerit.</p> - -<p>24. Ad scalas navĭs accedo. Has natans non potueram manu<span class="pagenum"><a name="Page_8" id="Page_8">[8]</a></span> -attingere: etenim puppis nimiùm erat elata. Sed astans in -cymbâ, facilè eas apprehendo. Câne primum superposito, alligatăque -cymbâ, ipse ascendi; mox desideo inops consilii. Ollam -offendo fructuum condītorum: cum pane vescor, dum cogito. -Video alteram ratem non posse me construere; spatium diei non -sufficere, si trabes ipsâ ex nave sint dissecandae; loricam tabulatorum -discindere, laboriosum fore, nec valde utile. 25. Maurorum -memineram rates utribus suffultas. Utres non habebam. Arcas -aquae impenetrabiles volebam pro utribus adhibere; sciebam -autem nostras solido esse robore et astrictâ fabricâ. Unaquaeque -harum ligneo pessulo rudique sĕrâ obdebatur; cuncta compari -erant modulo. Die superiore, dissecto serrâ pessulo, facilè aperueram -quatuor illas; ĭdem nunc facio in caeteris, atque -exinanitarum exploro commissuras. Arctissimae videbantur; -id gaudeo: sed funibus properē in mare demisi quatuor -harum, ut commissurae aquâ intumescerent; meam ipsius, -quae optime fabrefacta est, pice ac stuppâ circa operculum -incepi oblinere, periculum faciens, num aquam excludere possem. -Postquam operui, cuneos tenues ligneos juxta pessulum inferciebam, -quo astrictissimē concluderem. Hanc in mare demisi, fundo -sursum sustentata; atque ibi religatam reliqui, ut operam meam -aqua exploraret.</p> - -<p>26. Jam video diem procedere, metusque subitò me incessit, ne -quis thesauros meos e rate compilaret, neve bestia corrumperet -cibum. Insula foret an continens terra, culta an inculta, ferocibus -bestiis infesta necne,—nondum sciebam. Ratĭs autem -dilectissima oculis sōlique exposita manet, dum ego novas hîc res -conquiro! Credebam non posse me illo ipso die novae ratĭs onus -asportare; satius esse, redire quàm citissimē. Illud succurrit: -“Herì, quae ad vitam maxime erant necessaria, avexi; hodie, -quae pondere lĕvissima sunt, nundinatione pretiosissima, -aveham in cymbâ; ut <i>si fortè</i> navis aliquă me servabit, ne -prorsus sim pecuniae inops.” Duo gladios pulcros e caeruleo -chalybe invenio; hos avide sumo. In secreto magistri scrinio -aureos nummos Hispanorum (doblounos vocant) certò sciebam -contineri; quos ille comportabat, ne, ventorum vi aliquò devectus, -pecuniâ ad reficiendam navem ĕgēret. Dolabrâ protinus fores -scrinii perfringo: invenio autem non auri solum crŭmēnas, sed -instrumentum astrologicum, pretiosum illud quidem, ac duo -optima horologia; item furcillam mensalem et cochlear, utrumque -ex argento; mox duas acūs magneticas, utramque suâ in capsula: -tertiam videram ipsum juxta gubernaculum, propter usum<span class="pagenum"><a name="Page_9" id="Page_9">[9]</a></span> -gubernandi. In mensulâ offendo supellectilem geographicam ac -scriptoriam, cum libris quatuor. Cuncta arripio, et quasi votum -Deo concipio, nunquam, quantum in me est, cognatos magistri -optimi quidquam laturos damni, <i>si fortè</i> in hominum gregem -restituar.</p> - -<p>27. Dum meos ipsius perscrutor loculos, unde argentum, arculas -optimas clavesque avebam, illud “<i>si fortè</i>” animum auresque -meas pertentat. Immo totum hunc diem quasi rhythmus quidam -“<i>si fortè</i>” tinnit in auribus, dum remigo, dum incedo. Jam res -pretiosissimas in arculis concluseram, quum scaphae memini -armamenta. Haec facilè reperio. Mālum ejus ad terram attrahendum -decerno, pone cymbam alligatum. Quamvis properans, -temperare mihi nequivi, quin lardi asportarem succidiam, cum -bulborum majorum marsupio ac capide duobusque cultris. Dein, -quidquid videbam corbium, fiscorum, riscorum, quod natare -poterat, restibus constringo, et pone traho, in cymbâ portans me -ipsum ac canem cum novis thesauris. Ecce autem, dum in eo -sum, ut navem relinquam, duae feles cymbae insiliunt, quas -quidem neque ego neque cănis aspernatur.</p> - -<p>28. In remigando, vereor ne agmen meum, pone tractum, vădo -fluminis illidatur; in littus potiùs projicere volo. Dein locum -puto exquirendum, ubi ratĭs mea postero die tutissime appellat: -nam si arcae in fundo ratĭs aliquò affligerentur, maximum fore -periculum ne cunctae res disperirent. Dixi linguâ quâdam maris -primo illo mānĕ me a scaphâ interseptum. Hanc video ad -dextram cautium, eòque dirigo cursum. Corbes, mālum scaphae, -caetera, facilè in littus sursum traho; dein sĭnum illum maris -propero intrare.</p> - -<p>29. Circa quingentos passūs penetrabat terram, rupe praecipiti -undique circumclusus. Ostium angustius erat, quia aspera saxa -utrinque exsurgebant postium instar. Littus intimum e mollissimâ -ac planissimâ erat arenâ; id quod facilè perspexi, quia -nondum altius pertinuerat aestus. Ultra arenam video algas -cactosque. Huc certum est ratem illam cras deducere. Quae -quum summâ celeritate lustrassem, contentis brachiis domum -remigo: nempe <i>domum ire</i>, erat, <i>ad opes meas</i>. Intra cautes -mare inveni tunc quidem sanè tranquillum.</p> - -<p>30. Ad coquendum protinus accingor, praesertim (si credere -possis) propter canem; immo, propter feles item; namque ad -quidvis, quod posset me amarĕ, mire allectabar. Quatuor intra -lapides ignem accendo. Tres stipites, infrà arenae infixos, -suprà fune colligo; inde suâ catenâ suspendo ahenum coculum.<span class="pagenum"><a name="Page_10" id="Page_10">[10]</a></span> -Aquam in capĭde apportatam infundo; addo fabas, farinam -hordeaceam, lardi segmen cum bulbo. Materiâ igni largiùs -injectâ, ignipultam arripio paroque collem ascendere qui haud -longe aberat. Cănem mecum adsumo, feles credo propter -fervorem ignis nihil nocituras cibo. 31. Mille quingentos passūs -ad summum aestimabam iter illud; sed quia propter rivulum -quendam atque uvidum sŏlum circuivi, longius erat aliquanto. -Demum enisus per praecipitia, mare undique circumfusum conspicor, -aliam nullâ ex regione terram, praeter scopulos aliquot -duasque pusillas insulas novem fere millia occidentem versus. -Unus in postico mons mare exsuperabat; sed tamen eram in -insulâ. Hoc me magnopere angebat.</p> - -<p>32. Magnâ ex parte sterilior videbatur insula, saxosis collibus -abundans, non sine arboribus; quae quidem in cavis locis densabantur. -Nisi numerarem felem quandam feram, carnivoras non -offenderam bestias; sed praeter macacos ac sciuros in convalle, -lepores et exiguos porcillos videram; aves autem notas ignotasque -ubique quàm plurimas. Alitem majorem, arbori insidentem, -glandibus olorinis transverbero rediens. Pluma ejus rostrumque -accipitris erat, ungues modicae, caro piscibus foetida. Tum vero -memet increpabam quòd jaculandi suppetias perderem. Alites -autem rapaces, quanquam plurimos, non magnos illos videram. -Porrò feras hujus insulae coram homine plerasque intrepidas esse -repperi. A collis jugo ingentes prospicio arbores, quas aestus in -flumine resurgens debeat alluere. Hae supra ratem erant, neque -procul ab arbore in quâ proximâ nocte dormiveram. Subter has -statuo ratem attrahere, succedente aestu. Sed propere reversus, -ignem exstinctum invenio, cibum non male coctum. Feles, -valde famelicae, magnâ voce querebantur. Has et canem largiter -pasco; et mecum statuo, plures etiam me fabas, si possim, navĕ -extracturum.</p> - -<p>33. At ferae visio felis me commoverat aliquantum. Verebar -ne majores ejusmodi bestiae hîc degerent, ut pardus, ut panthera, -quae arbores facilè escendunt. Circumvallare me certus sum. -Utensilibus arreptis fabrilibus cum materiâ ac fune, peto arborem -meam; ubi, incisuris securi impressis, pālos infigo, breves tabulas -suprà destino, tum quator desuper palis contra ictus infernos -corroboro. Quippe intellexi felem quamcunque ab ipsâ stirpe arboris -tanquam incurrere sursum; et si quid praeruptē emineat, arceri. -Restim autem quasi in annulos duos sive amenta complico, quem -ramis alligatum, ipse possim prehendere ascendens. Tali tum -podio arborem, ut poteram, praetexui: postea confirmavi, pleniore<span class="pagenum"><a name="Page_11" id="Page_11">[11]</a></span> -adjutus supellectile. 34. Jam video noctem aestumque approperare. -Sublicis evulsis, pone cymbam traho ratem, apponoque -sub arbore ingenti incolumem; ubi latēre posse credens, sublicis -iterum depango. Deoneratâ cymbâ, compono res omnes accurate. -Tum, crastinis consiliis aestuans, tamen somno celeriter -corripior, alatis blattis atque vespertilionibus contemtis.</p> - -<p>35. Evigilo ante diluculum. Depropero ad cymbam detrudoque -in fluvium; cănis quasi suo jure insilit. Subter stellis remigo, -adverso aestu. In navem invado, etiam ante solem ortum; sed -dilucescebat. Inspicio arcam meam; optime aquam excluserat. -Caeteras item e mari subtractas stuppâ ac pice pariter ac meam -ipsius concludo. Omnia funibus contentissimis astringo. Mox -quattuor sufficere videntur; immo sic tutius fore ad primum -experimentum. His in mare delatis, et firmissimē constrictis -superpono dolium pulveris nitrati, alterum panis, mox totum -fabri repositorium. Adjungo seriam olei, ollam picis, arma -missilia aliquot, alias res minores. Vela quotquot inveni, quae -supervacanea portabamus, cum scaphae velo, collocavi supra; -superque his rursus carbasum quendam pice liquidâ oblĭtum. -Tantum onus facillime videbantur arcae tolerare.</p> - -<p>36. Postquam restibus omnia consolidavi, paulò ante meridiem, -strenuo nisu ratem ad littus traho, paene infimo in aestûs -recessu. Sed inter postēs saxeos in sĭnum illum procedo, neque -in flumen adversum volŏ me committere. Mare intrà mox -quietissimum invenio, et quasi in stagno religo ratem. Maximē -gavisus, projicio me sub rupe et paulisper sub umbrâ requiesco: -dein cibo recreatus, ad operam redeo. 37. Quidquid erat in rate, -in algosum siccae arenae acervum expono; sed laboriosē, -propter humiles aquas. Video mare adhuc tranquillum; cras -posse co-oriri procellas. Spes et cupiditas, quamvis lasso, dedit -vires. Cum carbaso illo (si fortè sit usui) atque cunctis funibus -retraho ratem ad navem. Quintam illam properē adjungo arcam, -et aliquot res ponderosas impono; inter quas hîc nominare libet -mŏlam ferramentis acuendis, glandium majorum cadulos duo: in -cymbâ autem meas vestes, et pulveris nitrati aliquantum. Cuncta -deporto intra postes marinos incolumia paulò ante tenebras. -Valdē defessus inde redibam: sed aestus cymbam subvexit sine -meâ vi. Vix poteram coenare; igitur pasto căne felibusque, -somno me commisi.</p> - -<hr class="chap" /> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_12" id="Page_12">[12]</a></span></p> - -<h2><a name="CAPUT_II_SECUNDUM" id="CAPUT_II_SECUNDUM"></a>CAPUT (II.) SECUNDUM.</h2> - -<p>38. TRIUM dierum res gestas narravi singillatim. Imo in corde -meo inscriptae sunt, quasi hesternae essent. In iis quae -sequuntur, saepius accidet, ut rem probē nōverim, diem meminerim -parùm; nec lectori jucundum foret, ut res, si possem, -diarii more enarrarem. Dehinc, quae ex nave insuper avexi, -summatim potiùs memorabo. 39. Quarto māne dormivi post -lucem. Jejunus, vescor avidē: etenim in aheno cibus aliquot -dierum mihi meisque restabat. Sed quasi nervis succisis, -languebat animus fastidiebatque suos successūs. “Cur laboro?” -inquiebam “cur-ve juvat me vivere, solitarium, moribundum? -Quid prosunt navĭs spolia, nĭsĭ ut aliquot dies vitam extraham?” -Tum addidi clarâ voce: <i>Nĭsĭ fortè! Nĭsĭ fortè!</i> Mox intelligo -ventum a mari flare, aestum violentiùs insurgere, in ostio -periculosum forsitan cymbae fore. Cymbulam autem illam -majoris quàm cuncta quae in nave restabant aestimabam. -40. Tum si ad navem ratem e portu meo traxissem—etenim illum -maris sĭnum postibus munitum jam Portum Meum appellabam—quis -sponderet, quin naufragium ipso in flumine patĕrer rediens? -Nubes porrò volitare animadverti; imber ne caderet, meliùs tegi, -quae exposita reliqueram in portu. Etenim cava plura illâ in -rupe cognoveram. Illùc igitur pedibus confestim ire decerno. -41. Rupes ad laevam primò rubra erat, nĭsĭ ubi algâ obtegeretur; -ipso in portu alba; ulterius praeceps ac caerula: omnis autem -e saxo (ut credidi) calcario. Portus cavis locis, immò cavernis -abundabat, quarum in aliquam possem sine magno labore eas -res recondere, quas pluvia corrumperet potissimùm. Per algas -cactosque enisus, hùc reposui lectum vestesque omnes, item -panem, ignipultas ac nitratum pulverem, carbaso illo piceato -contecta. Res fabriles et cetera graviora vēlis obtexi.</p> - -<p>42. Jam corporis illuvies me vexat; nam per tres laboriosissimos -dies ac duas noctes iisdem in vestimentis illotus -manseram. Discingor nataturus. Pleno ferè aestu quasi lacus -maris clarissimus coràm redundabat. Cadebat pluvia tenuis, -sed inter nubes radiabat jubar; mox apparebat arcus coelestis. -Mirē ille visus stringit mulcetque animum meum. 43. Atqui -cănis in aquam me insequitur et mecum vult ludere. Nostratium -cănum ille fortasse Graio Hibernorum căni simillimus erat, -Molosso domestico gracilior et velocior, glabro item corpore, ut -caloribus nāto. Probē nătabat, sed digitatus erat, non <i>palmipes</i><span class="pagenum"><a name="Page_13" id="Page_13">[13]</a></span> -(quod appellant); id est, digitis non erat pellitis; atque ego -velocitate natandi facile eum superabam. Itaque hunc dum -eludo, me recreo. Ut ex aquâ egressus sum, is crura pedesque -meos tam amanter lambit, atque tam gestit me recuperâsse, ut -nequiverim me continere. In effusum fletum solvor, velut olim -in pueritiâ, sentioque cor exonerari. Vestes mutavi: immundas in -aquâ marinâ sub majoribus lapillis demergo: tum egredior, insulam -exploraturus. 44. Scando e portu per ardua. Inde video illum -collem, quò anteà enīsus sum, hôc a lătĕre ascensu facillimum. -Culmen rupium planities erat sive campus calcarius, delicatis -vestitus herbis. Hae recenti pluviâ ita erant recreatae, ut nova -veteribus admista folia florum praetulerint speciem, ubi rubor -vel purpura cum novo virore contendebant. Lepŏres sive -cuniculi suis e latibulis egredientes audentiùs me aspexere, quos -ne insequeretur, aegrē repressi canem.</p> - -<p>45. Mox in scopulosa loco evado, et capros discerno feros -procul; <i>antilopas</i> potiùs dixerim. Pone saxa inserpo, quanquam -minimē fugaces erant. Glandibus olorinis tubum suffercio; -dein igne emisso occīdo capram vulneroque haedum juxtà. Cănĭs -intercurrens haedum prehensâ pelle attinet, dum assequor. -Crure vulneratam posteriore invenio; poterat tamen incedere. -Matrem volui reportare ad flumen vallemque meam; sed fateor, -adhuc eram tam delicatus, ut noluerim recentem vestitum -sanguine commaculare. Sudariò e sinu vestis extracto, argillâque -udâ in vulnus compressâ, constrinxi firmiter; tum gramine -sanguinem omnem abstersi. 46. Volui eam in cervicibus portare; -sed quando conor, id verò meas vires exsuperat. Super glareosam -humum aegerrimē cornibus eam traho, in gramine faciliùs. -Haedi cornibus funiculo circumdato, hanc duco mecum simul; id -quod, dum ignipultam porto, paene nimium erat; igitur saepius -consedi. Via autem et declivis erat, nec longa, circa alterum -jŭgi lătus; itaque tandem pervēni. 47. Protinus in udo linteo -crus haedi astringo; et, ne longus sim, tantâ curâ foveo pascoque -(nam grandiuscula erat) ut mansuetissima evaserit. In arenâ, -juxta ratem primam, sub densis umbris, pelvem excavo; in quam, -aquâ semisalsâ repletam, recondo capram, ut otiosiùs carni -coquendae dem operam. Canem appropinquare vetui; pasco -autem liberaliter et hunc et feles: aves tamen metuo, ne carnis -sint cupidae.</p> - -<p>48. Dum strenuē me exercebam, vix sentiebam miserias meas: -sed simul ac lassitudo abrumperet operam, nisi somno corriperer, -mens coepit agitari: id quod saepius mihi evēnit. Meas egomet<span class="pagenum"><a name="Page_14" id="Page_14">[14]</a></span> -cogitationes nequibam tolerare, et variis quasi ventis hùc illùc -ferebar. In desperatissimâ conditione me videbam, extra navium -Europaearum cursum. Fracto animo, lugens, interdum lacrimans, -diffisus Deo, decreta ejus conquerens; rursùs ipse memet -objurgabam, solabar, hortabar, confirmabam, maximē gavisus -quòd tot res e navĕ congessissem. 49. Itaque per id tempus, -quoniam apud neminem potui vicem miserari meam, aperui -capsam scriptoriam, ex quâ chartam, calamos, atramentum, -protuli, incipioque angores meos argumentando effundere, quasi -per sermonem. Mox talem altercationem in tabulas (ut ita -dicam) <i>accepti impensique</i> refero, quas lectoris oculis nunc -subjicere libet.</p> - -<table summary="Problems and their alleviations"> - <tr> - <th><span class="smcap">Mala Mea.</span></th><th><span class="smcap">Levamenta Malorum.</span></th> - </tr> - <tr> - <td>1. In insulâ solitariâ sum projectus.</td><td>1. At non es demersus, sicut ceteri.</td> - </tr> - <tr> - <td>2. Ego unus e sodalibus enecor aegrimoniâ.</td><td>2. At tibi uni restat spes aliqua effugii.</td> - </tr> - <tr> - <td>3. Exsulo e societate hominum.</td><td>3. At non servĭs hominibus scelestis.</td> - </tr> - <tr> - <td>4. Vi bestiarum sum planē obnoxius.</td><td>4. At non in belluosam Africam projectus.</td> - </tr> - <tr> - <td>5. Laboriosissimē victum quotidianum quaero.</td><td>5. At magnam tu habes ex navĕ opem.</td> - </tr> - <tr> - <td>6. Servio hic servitutem perpetuam.</td><td>6. At alios tu in servitutem non redigis.</td> - </tr> - <tr> - <td>7. Nĭsĭ prius solitariĕ moriar, ad solitariam senectutem reservor.</td><td>7. At non tua magis quàm parentum senectus erit solitaria.</td> - </tr> -</table> - -<p>50. Profectò ultima illa nimis me pupugēre. Quae pro levamentis -scripsi, vulnus animi recrudescere fecerunt. “Peccavi,” -inquam: “meritam poenam tolerabo viriliter: <i>fortasse</i> ipsa -poena aliquid tandem boni afferet.” Tum citò sedata est -omnis mea perturbatio. Ego autem haec atque talia reputans, -admiror, quanta sit vis vel incertae obscuraeque religionis, si -modò rectâ intendatur viâ. Illud <i>fortasse</i> et <i>si fortè</i> pluris est, -quàm quis putaverit; quia saepius indicium est animi per tenebras, -lucem versùs, enītentis. Id autem ipsum est virtus: nam -sapientissimus quisque nostrûm in suâ tamen versatur caligine, -semperque eluctatur pleniorem versùs lucem. Itaque iterùm -evasi strenuus. 51. Tum căni felibusque haedum conciliare -studeo. Omnes paxillis depango vicinis; unicuique suum largior -cibatum; unumquemque suâ vice demulceo. Ex consuctudine -spero familiaritatem, ex meâ caritate caritatem mutuam. Postea<span class="pagenum"><a name="Page_15" id="Page_15">[15]</a></span> -ad portum căne comitante reversus, alias exploro cavernas, -pluresque res meliùs ordino. 52. Tredecim dies in terrâ degebam, -necdum navis evanuerat. Illam undecies (credo) ascendi. -Quantumvis co-acervaveram, plus tamen concupiscebam; et dum -navis consistebat, inter eam portumque meum acerrimum sustento -ratĭs commercium. Res aliquot, quas avexi, libet hic -memorare: Incudem artillatoris, quam aegerrimē amolitus sum; -virgas vectesque ferreos; pensilem lectum cum lodicibus; suppărum -antīcum e subsidiariis: lacernas plures: piscatoriam -supellectilem novam atque amplam. Porro e re jaculatoriâ -magnos forcipes follesque, malleum robustissimum, pelves ferreas -ad plumbum liquefaciendum, batillum grande. Tum omnes -ignipultas, bonas malas, asporto; item alterum par pistolarum. -Demùm fabrilem mensam, retinaculo cocleato instructam, multo -cum labore per tollenonem demitto, laetusque comperio hanc per -se natare. Inter minores res memoro libram cum lancibus -aheneis, sive trutinam oportet appellare, quam in scrinio magistri -offendi. Ille propter medicas, credo, usūs habebat; nam -magister nautis pro medico erat. Ego hanc, velut pecunias, -idcirco asservavi, siquando pro nummis valeret. Ingentem -plumbi convoluti laminam, quae nimia posset esse, securi malleoque -discissam particulatim asportavi; etiam magnum pilularum -plumbearum vim, plures rudentes, funes, ferreos hamos, clavos, -pessulos, confibulas, annulos. Cannonas suâ ex sede non eram -deturbaturus. Postea magnum tritici dolium laetus invenio, -seriam optimi adōris, sacchari cadum majorem, vini ardentis -amphoras tres; porro cultros furcillasque mensales, grandem -forficem, tres novaculas, quatuor nautarum gladios sive sicas.</p> - -<p>53. Ne fortè mirètur lector, quare tantam bellici terroris vim in -mercatoriâ nave vexerīmus, naturam illius commercii curatiùs -demonstrabo. Homines barbaros e Guineâ eramus in servitutem -reportaturi; quem ad usum ét ipsa navis et omnis ejus dispositio -ceteris erat valdē diversa. Grandiuscula erat navis, navales -socii sexdecim. Cannonas habebat quinque,—unam a tergo,—ne -forte aut cum praedonibus aut cum nigritis foret confligendum; -neve, propter subitum aliquod in Europâ bellum, Lusitaniâ -implicatâ, nos tanquam Lusitani lacesseremur. Ignipultae -quoque inerant plures, pars venando, alia pars pugnae apta. -Simul pulveris nitrati plumbique rotundati vim magnam vehebamus, -atque adeo hominem unum toti rei jaculatoriae praefectum: -Artillator appellabatur. Harum rerum impensâ valdē minuitur<span class="pagenum"><a name="Page_16" id="Page_16">[16]</a></span> -negociatoribus lucrum, nisi quòd hôc in commercio merx quae -exportatur vilissima est; quae reportatur, pretiosissima.</p> - -<p>54. Aliquot fabas primâ in rate asportavi. Quanquam sciebam -magnam hujus cibi vim navi fuisse impositam, sed infra in alveo, -credidi marinâ aquâ corruptam esse. Nihilominus descendo. -Puppim versus omnia sicca erant; in inferiore parte aqua -stagnabat. Sed non me illud repellit. Infrà nudus, per aquam -incedo, quae genu attingebat, scrutorque merces palpando: -tandem saccos invenio fabis plenos. Unum horum placebat -avehere, sed quando conor, nequeo ad tabulata extollere. Re -deliberatâ, non operae pretium videtur de cibo madido laborem -pendere; nam asservari posse quis spoponderit? 55. Mox res -duras acutasque sub pedibus sentio; ipsa erant ferramenta, quae -inter merces nostras imperaveram. Palae, planē nostratium -instar, profectò non inerant; tantùm ligones, furcillataeque -marrae, praeter sarcula ac dolabras. Deinde in sĕcures incĭdo. -Tales res sub aquâ dijudicare, paulùm difficile erat. Num operae -esset pretium auferre,—dubitabam. Tandem aliquot cujusque -generis assumo, praesertim capita securium ac ligonum. 56. Postea -felicior eram. Nam in conclavi quôdam, quod coqui nostri erat -proprium, quinque offendi corbes, fabarum plenas, apprimē siccarum. -Has curatiùs repono avehendas, et aliam post aliam -cunctas demùm ad terram deporto salvas. 57. Porro dum -mensam fabrilem amovebam, quae suprà erat, non in alveo, pone -in angulo fasces quosdam mercium retexi. Hos aperio. Intus -erant versicolores vestes, quas propter Afrorum commercium imperaveram. -Avidē corripio, sed nesciebam quare. Posteà -numeravi, invēnīque sexaginta. Ceterae, ut opinor, fuerant in -alveo.</p> - -<p>58. Duodecimo māne, ut remigo ex portu ratem pone trahens, -fluctus asperior aliquantum aquae in cymbam immisit. Exhaurire -simul atque remigare non poteram: si remos inhiberem, verebar -ne deflexa cursu cymba lătus undis objiceret. In portum, ut -tutius, stătim redeo: ibi roborandam suscipio cymbam. Altiorem -facio proram, additis tabulis, quae, ferreis virgis firmatae, aliquantum -asperginis possint rejicere. Non longi laboris erat -illud; sed nimius ventus me terrebat, igitur reliquum diem -scaphae addixi. 59. Illud consideraveram. Naufragium recente -lunâ passi eramus ipsis in Kalendis Septembribus. Ad plenilunium -iterùm intumescente Oceano posse credebam sublevari scapham; -grande momentum, servaretur-ne an prorsùs confringeretur. -Ex arcis meis unam deligo, aquae (siqua alia) impenetrabilem.<span class="pagenum"><a name="Page_17" id="Page_17">[17]</a></span> -Quidquid in scaphâ infirmum videtur, summâ meâ arte reficio, -seu stuppâ ac pice, seu argillâ vitreariâ opus sit. Simul ac -aestus recesserat, ancoram quàm longissimē per arenas mare -versùs traho, suo ancorali arctiùs scaphae colligatam. Dentem -ancorae firmiter defigo, quoad possum. Ipso in ancorali, circà -septem pedes ab ancora, funem brevem nodo astrictissimo implico; -mox hùc deportatam arcam eodem fune connecto. 60. Illud -evenit, quod speraveram. Arca, aestu insurgente sublevata, -simul ut ad scapham aqua pertingebat, (nam ego cum spe -metuque cuncta notabam) incepit scapham attrahere. Tum -pro cupâ<a name="FNanchor_2" id="FNanchor_2"></a><a href="#Footnote_2" class="fnanchor">[B]</a> natante arca mihi erat. Confestim decurro ad -cymbam. Per aestum remigo, ubi propter altitudinem aquae -fluctŭs non se frangebat; et ut primùm scapham assequor, eam -remulco inhibens, solvo ancorale; nam ancoram extrahere, -nimii id fuisset temporis. Mox, ovans et praegestiens, scapham -in portum deduco incolumem. Haec in duodecimo erant die. -61. Māne insequente, quum speculor, sentio mari malè credi: -tamen quasdam etiam res volui eripere, quanquam rati non -confidebam. Scalas navis ac tollenonem ad ultimum reliqueram. -Optimas habebat fores diaeta<a name="FNanchor_3" id="FNanchor_3"></a><a href="#Footnote_3" class="fnanchor">[C]</a> principalis: has concupivi, -quia bonâ erant fabricâ. Cardines facile avello: fores reste -firmiter colligo. Dein suculas<a name="FNanchor_4" id="FNanchor_4"></a><a href="#Footnote_4" class="fnanchor">[D]</a> cum trochleis<a name="FNanchor_5" id="FNanchor_5"></a><a href="#Footnote_5" class="fnanchor">[E]</a> assumsi; ipsius -porro tollenonis ferramenta omnia: sed scapum rostrumque -ejus, quae lignea erant, trahenda per aquas destinavi, cum scalis -et foribus. Ferreum onus, uno homine non gravius, in cymbâ -decerno asportare.</p> - -<p>62. Impigrē redii, sed aestus in horas magis tumescebat. -Tunc quum maximē intrabam portûs ostium, agmen ponè tractum -adeo disjectabat cymbam, ut ego perterritus funes necessario -absolverim, ne demergerer. Incolumis egomet postes illos -praetereo, laetus quòd nil mihi cymbaeque accidisset, praeter -asperginem profusam. 63. Ventus etiam atque etiam incrudescebat: -post tres horas violenta flabat procella, quae totam per -noctem furebat. Māne, ut prospexi, evanuerat navĭs.</p> - -<hr class="chap" /> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_18" id="Page_18">[18]</a></span></p> - -<h2><a name="CAPUT_III_TERTIUM" id="CAPUT_III_TERTIUM"></a>CAPUT (III.) TERTIUM.</h2> - -<p>64. Equidem ut vacuum aspectabam mare, neque lacrimatus -sum neque gemui, ne agitabar quidem animo. Sed -tenerum quendam sentiebam affectum, tanquam si fessâ aetate -parens, cujus magnis fruimur beneficiis, legitimē ac necessariò -decessisset. Immo non tam navĭs quàm egomet videbar obiisse -mortem. Ab hominibus abscindor, novo sum in orbe rerum, -asto tanquam in aeternitatis solitudine. Ignotus me circumambit -Deus, cujus sentio tum misericordiam tum severitatem, me ipsum -culpans sed non amarē, nec sine modo. Non in genua procumbo; -non preces, non vota concipio; grates non effundo, nec poenitentiam; -tamen caeca quaedam, ut opinor, me penetrabat veneratio. -Certē eram et tranquillissimus, et quasi religiosē defixus. 65. Ex -hôc statu me expergefacit cănis, amanter blandiens. “Ah! -quàm vellem posses colloqui,” inquam clarē; et amore erga -canem haediculamque meam atque ipsas feles valdē pertentor. -Propè poenitet me, quòd capram matrem occīdi. Quoniam bruta -animalia, si modò reciprocare amorem possint, communem habent -nobis socialemque naturam, nolo vitam eripere temerē. Haec -cogitans, insuper memini, parcere nitrato pulveri quàm sit -bonum, pondus caprae quàm fuerit molestum. Paulò pòst -quaerebam, cur, si victum terra subjicit, malim ferarum more -raptas vitas praedari. Illa sanē quaestio profundius in pectus -descendit, postquam ubertatem insulae pleniùs compertam habui. -66. Sed exsulto, et pastis animalibus, de fabis meis satago, -quarum aliquas aquâ coctas velim, pro cănis cibatu. Postea has -coquebam cum carnis frustis, cum sebo, lardo, demùm piscibus -vel oleo; faciebamque massas quadratas: tum si aliunde nihil -foret in promtu, hinc et canem et feles pascebam. Semper -denique hôc modo pauxillulum carnis aut piscium pro condimento -adjungebam fabis, farinae vel radicibus.</p> - -<p>67. Postero die, coelo sereno et mari tranquillo, ligna -tollenonis et diaetae fores ejecta sunt in littore; cum minore -detrimento quàm quis exspectaverit. Has res, ut primùm -possum, citra vim undarum traho; denique in cavernas illas, de -quibus dixi, depono, et quando ab aliis operibus vaco, restituo -tollenonis ferramenta. Postea hunc ad navale meum constitui, -propter usūs scaphae. 68. Sed de domicilio meo multa erant -decernenda. Cavernas in rupe quô latius exploraveram, magis<span class="pagenum"><a name="Page_19" id="Page_19">[19]</a></span> -admiror. Ultra numerum videbantur. Aliae patebant, sine -externo pariete, tanquam porticus aut ambulacrum; aliae -angustâ januâ, intus cameratae, junctae sunt item internis ostiis, -ita ut tota rupes velut spongia esse posset. 69. Contemplans -credidi, has mari esse excavatas: nam sub pedibus pavimentum -erat saxeum, molliter tanquam fluctibus rotundatum, et quasi -per latissimos gradūs ascendens. Omnia mea possem hic optimâ -cum disciplinâ disponere; sed de cubiculo erat praecipuē cogitandum; -nec libebat arborem meam priùs relinquere, quàm munitius -quiddam reperirem. 70. Illud animadverti,—nihil saxorum -praeter littus jacēre, quod a rupe cecidisset; et quidem ubi gelu -est ignotum, rarior esse debet talĭs rupium labes. Porrò pavimenta -cavernarum parcâ tantum arenâ vestiebantur, tanquam -vento illatâ. Lacunaria fere camerata erant, hic atque hic quasi -stiriarum massis distincta. Aquas per rupem stillantes crediderim -saxo saturatas fuisse. 71. Littus externum, propius undas, -algarum erat ferax; internum, ultra summos aestūs, aliâ quâdam -algâ et cactis aliisque spinosis fruticibus opplebatur. Plures -horum in decem pedes surgebant, aliquot in quindecim. Ex his -silva plurima et quasi umbraculum ante cavernas praetexebatur, -nequis e mari vel a rupe oppositâ facile intrò perspiceret. Ego -autem, arreptâ sĕcuri, continuam sub rupe aperiebam semitam, -succisis cactis caeterisque, quidquid nimium obstaret. Jamque -velut in meam villam me recondo. 72. E cavernis duas praesertim -denotavi, unam pro cubiculo, alteram pro penariâ. -Utrăque internum habebat ostium, per quod aura flabat salubris. -Senseram autem, et apud Mauros et in Braziliâ, quantúm nox -frigidula corpus fervoribus adustum foveret atque recrearet; et -si in magicâ hâc horrendâque insulâ (sic eam quandoque vacuis -oculis contemplabar) per summos calores habitandum mihi foret, -tale cubiculum magni aestimabam. Opera quaedam hic meditabar, -si hùc mea omnia congererem; propter quod consulto -opus erat. 73. Mari seu terrâ, ipsam ratem, sive bona mea ex -rate, deducerem, aut periculosum aut laboriosum fore opinabar. -Mox subit haedi cura, cui neque pabulum hoc in loco habebam -neque aquam dulcem. Mihimet profecto aquam imprimis anquirere -opus erat: sed non diu hujus rei inopiam queror. -74. Etenim postquam per spinas fruticeti longiús patefeci viam, -et dulcem aquam et navale scaphae idoneum invenio. Post -quingentos amplius pedes abrupta humus erat, alveo marino -intus penetrante, tanquem ostio rivuli. Intelligo alveum hunc, -quasi flumen submarinum, ad Postes Saxeos continuari; intus<span class="pagenum"><a name="Page_20" id="Page_20">[20]</a></span> -autem navale, mihi satis profundum, etiam in recessu aestûs -praeberi. 75. Hunc in alveum rivus e terrâ praeceps decurrebat. -Spatium autem praetereundi inter rupem alveumque satis lātum -patebat, succisis modò fruticibus. Jam tollenonem mente destino -in margine erigendum: sed redeo contentus in vallem, de ordinatione -bonorum meorum meditans. 76. Omnia de primâ illâ -rate detraho disponoque subter quâdam arbore, cum ipsâ rătis -materie. Latēre volebam, si fortè quis adveniret. Plurimas -caedo virgas, quae facillimē udo in solo possint frondescere, hasque -ita defigo, ut quàm maxime, quidquid sit intus, obtegant. Hùc -deduco haedum, velut suum in praesepe. Cistas quae pecuniam, -quae astrologicam supellectilem, quae pulverem nitratum continebant, -has et capsas scriptorias aliasque res minores, singulatim -ad cavernas asportavi: postea culinae instrumentum.</p> - -<p>77. Post aliquot dies, his rebus ordinatis, coelo sereno, censeo -deambulandum. Caput infulâ densâ, Turcarum more, obvolvor; -quod quidem in Braziliâ faciebam. Balteo pistolisque succingor. -Grandem cultrum plicatilem sumo ac peram; dein convallem -ascendo juxta ripam fluminis. Novâ in regione omnia non possum -lectoris animo subjicere, quae meis occurrebant oculis; sed plura -conabor paulatim expedire. 78. Avium versicolorum tanta erat -multitudo, ut nisi in Braziliâ praerepta mihi esset admiratio, -tunc obstupescerem. Hic autem me praesertim alliciebat pulcerrima -illa avicula, quam in Occidentalibus insulis Angli -<i>aviculam bombilantem</i> appellant. Plura quidem hujus generis -passim volitabant, item mira papilionum varietas. 79. Immo, -non modò alia prorsùs arborum, fruticum, graminum, foliorum -genera apparebant, nostris hominibus ignotu, verùm etiam fere -omnis arbor reptatoriis fruticibus, vitium aut hederarum ad -instar, vestiebatur; atque adeò, obruebantur plurimae. E tantâ -varietate vix quidquam primò poteram agnoscere: ceterum -imprimis anquiro esculentas radices atque ignis alimentum. -80. Quidquid juncorum obviam vēnit vel cannarum, medullam -exploravi, anne idoneum praeberet fomitem. Tria demùm genera -in peram selecta condidi, quae experimento probarem. Aridas -sive ligni sive lignosorum foliorum reliquias celerrimâ flammâ -arsuras credebam. Talis materiae plures asportavi pugillos. -Rubos quoque notavi dumosque aridos, ex quibus immensa copia -cremando sufficeretur. 81. Mox fruticem video, qui piper gignit; -sed magis gaudebam, quòd dioscoreas esculentas invēni multas. -Duo harum genera optima pro certo agnoveram,—quae <i>alata</i> -appellatur, et quae <i>globosa</i>. Ulterius perscrutans, adeo abundare<span class="pagenum"><a name="Page_21" id="Page_21">[21]</a></span> -intelligo has radices, ut, si conservari possint, cibus semper -futurus sit in promtu. Jam <i>cinchonam</i> video arborem, colligoque -ramulos plures. Ne longus sim, satis sit narrare, me circa hos -locos posteà invenisse medicas quasdam herbas, quas in Braziliâ -didiceram, et alias quas pro condimentis ciborum aestimabam. -82. Acclivitas vallis augescebat. Vix quatuor millia passuum -aestus marinus in terram penetrat; sed modicus rivus pluresque -rivuli descendebant per plantas et arbusculas. Propius ad colles -densantur generum diversorum arbores, grandes aliquot. Nova -simul atque arida folia in eâdem consistebant arbore, id quod -colores pulcerrimos contendebat: immo, exoriebantur fructuum -germina ipso e ramo, unde pendebant fructūs putrescentes. -83. Quinque vel sex millia continuavi iter, semper ascendens -convallem. En vero, hic loci seges illa pretiosissima blanditur -oculis, <i>zea</i> virore et auro fulgens. Plēnē maturam credidi. -Humi jacebant grana plurima et siliquae. Pigebat me, quòd -major mihi pera non erat in promtu. Quantum potui, inferciebam, -jamque pro certo habebam cibum mihi nunquam defore. -Tandem colles sinistri se demisere; atque alia vallis, latior atque -amoenissima, quasi hortos viridissimos in sinu suo retegit. In -fronte mihi assurgebant juga altiora, montes paene dicerem, -spissis vestita herbis, ex quibus undique stillabant rivuli perennes. -Arbores fructificas admiror, inter quas dispiciens agnosco citros, -aureas mālos,<a name="FNanchor_6" id="FNanchor_6"></a><a href="#Footnote_6" class="fnanchor">[F]</a> et Assyrias mālos, quas <i>limonas</i> appellamus. Sanē -jucundissimus erat ruris aspectus, meque sensi esse opulentum -latifundiorum dominum. Utramque vallem mihi tanquam proprium -protinus assero, nominoque priorem convallem meam, vel -Convallem Fluminis, alteram Hortos meos.</p> - -<p>84. Multúm me alliciebat hortorum amoenitas, copia arbŏrum -et dulcis aquae, defensioque montium. Deliberabam de commigrando -illúc, nisi quòd nollem maris prospectum amittere, si -navĭs veniret: immò, prorsùs nolui cymbae scaphaeque usūs -renunciare: necnon per pluviales horas nihil cum cavernis meis -videbatur contendere. Etenim hâc in regione caeli liquebat -mihi dirissimas aliquando esse expectandas procellas, quae -tentoria ac domicilia perverterent; tali in tempestate nil cavernis -esse comparandum. Pigebat me videre fructūs plurimos et -optimos humi prostratos et aquâ putrescentes. Arbores passim -vim venti prodebant. Sine dubio autumnales procellae tantas -fecerant ruinas. Seriùs ego hos in locos processeram, messe -fructuum praeteritâ. Attamen hôc sub astro tam vegeta est vis<span class="pagenum"><a name="Page_22" id="Page_22">[22]</a></span> -terrae genitalis, ut novi fructus apparerent, qui mox possent -maturescere. Plures horum concupivi, et de modo convehendi -meditabar.</p> - -<p>85. Redii ad cavernas alacer animi, curarum oblītus. Peram -oppleveram illis rebus quas memoravi; loculos autem vestium -aromatis, gummine et citreis mālis aliquot. Protinus novos -thesauros curatē digero. Denique a cavernis in arborem meam -propter noctem retro cedere, paulò laboriosius videtur.</p> - -<p>86. Māne quum expergiscor, sentio dierum me amisisse computationem. -Ne prorsus fierem barbarus, ad disciplinam puerilem -me reduxi. Dies incipio in digitis numerare. Quid unoquoque -die fecerim, ego mihimet recito; inde comperio, quinam sit -hodiernus dies. Tum volo mathematicus rationes retractare. -Dixi me quatuor libros e navi avexisse. Unus erat precum -sacrarum libellus, secundum normas Papales: alterum erat de -Geographiâ: tertium nihil habebat nisi numeros ad usum navigandi -digestos: quartus ipsam nautarum mathematicam tractabat. -Hanc perlego libenter. Quippe non solùm solitudine animum -avertit, sed absolutius quiddam et sublimius subjecit cogitanti, -ne semper de meis tantummodò curis satagerem.</p> - -<p>87. Quaerere potest lector, quî factum sit, ut ego, patre invito -navigans, nauticam mathematicam edidicerim. Videlicet, admodùm -juvenis Londinum petii, navem anquisiturus, in quâ -peregre irem. Magna mihi tunc illa felicitas videbatur, quòd -humanissimo cuidam viro, navĭs magistro, incĭdi, in Guineam -navigaturo. Is me clementissimè exceptum, pro suo sodale -habuit; persuasitque ut, quantam maximam possem conquirere -pecuniam, hanc commutarem idoneâ merce qualem ipse admonebat, -et apud se collocarem. Ego igitur quosdam ex amicis -pecunias rogabam, hique, exoratâ matre meâ, fortasse etiam -patre, quadraginta lībras Anglicas ad me remiserunt. Eas -autem magister optimus sic administravit, ut, ex Africâ demùm -reversus, mercem quam rettuli, nempe aureum pulverem, Londini -trecentis lībris Anglicis mutaverim. Porrò (quod eram lectori -demonstraturus) ipso in cursu, cum benevolentiâ vere paternâ, -omnia quae navis magistrum scire oporteret, diligentissime me -docebat, praesertim astrologicorum praecepta, viasque caelum -servandi. Ego sane, tantâ caritate delenītus, summâ industriâ -haec in studia incubui, rediique ex hâc expeditione magnopere -auctus mentis vi, sive ad navigationem, sive ad mercaturam. -Atqui, O meam maximam calamitatem! amicus ille summus -meus atque alter pater, morbo vehemente correptus, decessit<span class="pagenum"><a name="Page_23" id="Page_23">[23]</a></span> -subitò. Hujus me tenera subit memoria, dum praecepta mathematicorum -retracto, dum stellam Polarem observo, locique -latitudinem (quam appellant astrologi) colligo; item dum -noctibus singulis omnium horologiorum libramenta convoluta -intendo.</p> - -<p>88. In animo imprimis erat, ut Cristiano more septimum -quemque diem quodammodo religiose observarem; enimvero -mecum constituebam septenorum dierum opera. Sic (credebam) -temporis computationem eram servaturus. Mox vidi fore ut -multa me prohiberent ullam praefinitam laborum rotam persequi; -necnon sine religiosâ contione res nihili mihi erat dies Dominicus: -itaque ad aliam rationem me properē converti. Novae lunae -observantur facillimē et paene necessario. Navis fracta erat -nocte proximâ post novam lunam: quando altera advēnit nova -luna, decrevi mecum, atque unum defōdi stipitem propter mensem -lunarem. Postea elegantiùs res administrandas censeo. Paxillos -praeparo tredecim modicos et compares, gemens identidem si -universum annum hic mihi degendum erit. In assi idoneae -magnitudinis tredecim foramina terebro, illis paxillis accommodata. -Quoties redit nova luna, paxillum solemniter infigo. Post -lunam tredecies novatam, cunctos extraho paxillos, grandius -terebro foramen et grandiorem insero palum. Hic pro anno -lunari valet. Mox procedente lunâ, menstruos paxillos alium -post alium restituo. His constitutis, novâ quîvis lunâ poteram -computando affirmare, quinam esset ille dies secundum Europeas -temporis rationes.</p> - -<hr class="chap" /> - -<h2><a name="CAPUT_IV_QUARTUM" id="CAPUT_IV_QUARTUM"></a>CAPUT (IV.) QUARTUM.</h2> - -<p>89. Jam ad res convehendas trahulam decerno parare: nam -rei fabrilis non eram imperitus. Hanc profectò artem -in Braziliâ magnopere exercebam, cùm propter varios usūs, -tùm quia ipse me animus excitabat. Fabrilis nempe opera valdē -fuit necessaria nobis, nec servis nigritis satis bene cognita. -Faber noster lignarius, bonus ille quidem vir, malleo fortiter -feriebat, serrâ patienter laborabat: sed accuratē metiri, coarctare -commissuras, immo, rectam lineam ducere, vix calluit; nedum -designare opus. Si novam quandam casam vel officinam struere -oportebat, praepropera ejus industria absurdissimique errores -angebant me. Itaque hunc dum paro docere, ipse artem disco.<span class="pagenum"><a name="Page_24" id="Page_24">[24]</a></span> -Mathematicâ meâ scientiâ qualicunque adjutus, poteram sanē -plura animo moliri, in chartâ describere, constituere, computare. -Mox ipsis ferramentis manu prehensis, delineabam, dissecabam, -runcinabam; nihil quod lignarii fabri est, intentatum relinquo. -90. Jamque, ut dicebam, ad confingendam trahulam me converto, -quae èt per arenas et super leviorem rupium superficiem facilè -currat. Dolio quodam ligneo, quod perfractum erat, detraho circulos -ferreos. Hos, velut calceos, trabibus duobus brevibus paribusque, -leniter curvatis, subjicio. Suprà, simplicissimum constituo -currum, in quo vehatur onus viribus meis tractu non nimium. -Restim addo, atque finitum est opus. Quoniam in recessu aestûs -continuus erat arenae margo a praesepi meo usque ad portum, -hâc viâ, quaecunque vellem, in animo erat trahere: nec jam -manibus humerisve portabam. Postea domum ipsam curatiùs -digero atque excolo.</p> - -<p>91. Conclavia verō habui nulla; plura quidem septa, siquidem -unaquaeque caverna, seu locus cameratus, erat pro septo. -Principale septum ⸤meum ipsius⸥ erat <i>cubiculum</i>, de cujus munimentis -erit dicendum: dein <i>penaria</i>, pro cibo qualicunque: -tertium, <i>culina</i>; tum, <i>fumarium</i>; deinceps <i>armamentarium</i> sive -<i>fabrica</i>; sextum erat <i>musēum</i>. In musēo lĭbros, horologia, astrologicam -supellectilem, lībram trutinariam, materiam omnem -scriptoriam repono, cum sellâ ⸤e tribus quas habebam⸥ optimâ. -Harum rerum aliquot cum pecuniâ in cistis erant: mensam -postea confeci. Septimum septum continere debebat ignis materiem; -<i>lignarium</i> appellabam. Octavum pro <i>fructuario</i> cedebat. -Novum pro haedi <i>stabulo</i> destinabam. Decimum ac remotissimum -nitrati erat pulveris repositorium. 92. Cubiculum autem tale -fuit. Angustâ ac celsâ fenestrâ intrabatur, cujus limen quinque -pedes ab externo sŏlo, duos ab interno aestimaverim. Alteram -intus habebat fenestram, per quam aura flabat salubris: hanc -tamen, prae multâ meâ cautione, transennâ protexi. De vallandâ -externâ fenestrâ cogitaveram; sed arboreum meum opus imitari, -in saxo nimis difficile videbatur. Plures portarum formas considero, -mox rejicio. Puteum potiùs volo sub fenestrâ fodere, -quem ipse scalis transeam, dein scalas intus ad me retraham. -93. Navales scalae meri erant gradūs lignei, firmiter constricti -funibus, qui pondus hominis tutò sustentabant. In navis lătĕre -septem ampliùs dependebant pedes. Lătĕra nunc his adjungo -lignea, tantummodo ut rigōrem, non ut robur addam; nam -funium robur sufficiebat; sed quia flexiles erant, id hic erat -incommodum. Scalae sic refectae octo pedum habebant longitudinem.<span class="pagenum"><a name="Page_25" id="Page_25">[25]</a></span> -94. Deinde ligones recognosco cunctos, et marras -bifurcas trifidasque, si quid horum possit cuniculariae hastae -vicem gerere; sŏlum enim calcarium robusto egebat ferramento. -Talia inveni instrumenta, quorum ope puteum, brevem sanē, -defōdi sub ipsâ fenestrâ, duo tantùm pedes altum, sed quatuor -ampliùs a rupe exstantem. Vecte ferreo, quanquam non acuto, -graviora saxa amolitus sum, postquam initia penetrandi factu -sunt. Tum hôc puteo adeò protectus videbar, ut ne a pardo -quidem foret metuendum. 95. Illud enim me confirmabat, quòd -feles ferae quae non ⸤naribus confisae⸥ venantur, nunquam possent -conjectare, quid in meo cubiculo dormiret. Ego verō interdum -serpentes quoque formidabam: sed nunquam ne unum quidem -anguem, magnum parvumve, meâ in insulâ vidi; quae, velut -Hibernia, sancti Patricii benedictione videbatur frui. Stelliones -erant in cavernis, quos fovebam, quia muscas insectasque -comedunt: et sanē facilè mansuescebant. 96. Si ligonibus res -non cessisset, fodinam paratus eram nitrato pulvere displodere. -Praetermisi narrare, me, postquam dolium pulveris nitrati ⸤aquâ -marinâ corrupti⸥ deportavi, intus crustam invenisse duram, intra -quam pulvis siccus erat et planē incolumis. Crustam malleo -comminutam reservavi, et pro experimento, vel lusûs causâ, aliquoties -in pyrotechnicam adhibueram, diffisus posse in aliquam -utilitatem converti. Postea credebam rudera haec nitrata ad -fodinas displodendas esse accommodata: igitur asservavi, si fortè -usus vĕniret. 97. Pulvere nitrato eram profecto assuetissimus, -de quâ re libet ampliùs explicare lectori. Etenim dum degebam -in Braziliâ, maximo studio ⸤missilis plumbi dirigendi peritiam⸥ -colebam. Nec sanē unquam hujus exercitationis fueram alienus; -sed neque patriam circa urbem, neque super mari opportunitates -eam excolendi reppereram. Attamen in Braziliâ, rure aperto, -ingentibus silvis, ubi prodigiosa insectarum vis ⸤mirificam avium -quŏque copiam⸥ in aeternum praestat, si quis sub sole potest esse -agilis, ad aves venandas ipso agro attrahitur. Primò habebam -ignipultam quandam a domino meo Maurusio dereptam; mox -meliores quaesivi, imprimis ex Lusitaniâ. Postea Helvetici -cujusdam viri, qui Romae mercenariorum militum praefectus -fuerat, ignipultas duas vel optimas fortè potui ĕmĕre, unam duorum -tuborum; quas quidem hujus filius, post patris mortem -illatenùs evagatus, inter alias res vendidit. Equidem ad tela -illa probanda in scopum aliquando collineabam: sed quia valdē -incertus erat a longinquo jactus, plures ac minores uno in tubo -conferciebam glandes, quae, per aera dispersae, latius ferirent.<span class="pagenum"><a name="Page_26" id="Page_26">[26]</a></span> -Furcâ item <i>bitubam</i> illam sustentabam, propter certiorem ictum. -Et quoniam grandiores illic abundabant alites, ut vulturius, ut -ferus olor, ut grues atque ardeae nostris diversae,—nec deest -struthio quidam—hos quoque pilulis olorinis petebam, jaculandique -omnino peritissimus evasi. Proh caecitatem hominum! -quippe nesciebam quantum in solitariâ insulâ haec mihi ars esset -profutura.</p> - -<p>98. Simul ac cubiculum satis firmaveram, volui illùc commigrare, -cunctis cum animalibus meis. Haedus paululum clauda -erat, id quod non dolebam: tanto minus erat me effugitura. At -verò tres jam mihi erant haedi, de quo narrandum erit. Ceterùm -falcato gladio ⸤quidquid idoneum videbatur herbarum aut -frondium⸥ demetebam et convehebam ad cavernas: multum sanē -⸤sōli expositum siccatumque⸥ recondidi. Haedos omnes suo in -stabulo composui.</p> - -<p>99. De novis haedis incipit narratiuncula. Trahulâ jam meâ -adjutus, cupidinem admiseram venandi iterùm, ne căni felibusque -cărŏ deforet. Trahulam per clivos clementiores sursùm traxi -super molli brevique herbâ, ignipultam in trahulâ habens. Canem -non potui retinere, quin lepusculos venaretur: is prorsus evanuit. -Ego ut primùm in scopulosum deveni iter, trahulam omitto, inter -saxa serpo. Emergens capram conspicor cum haedis ad stagnum -herboso in pratulo. Non me fugerunt, neque demonstrabant -metum. Decerpo gramina, accedo propius et porrigo. Haedi -accurrunt, libenterque rodunt. Ego cornua eorum resticulis -cingo, et laqueis brachio meo adnecto. Iterum iterumque decerpo -gramen, studeoque mansuefacere. Accurrit mater capra, -grandis et robusta; haec quoque e manu meâ comedit. Poenitebat -me, quòd voluissem tam cicurem animantem occīdere; -nunc robustiore eam adnecto reste. Sed ut primùm vi se tractam -sentit, violenter retorto capite manu se meâ abripit, et priusquam -me possim recolligere, cum reste effŭgit. Exiguo temporis intervallo -convertitur. Haedos mecum videt, et directo cursu ⸤summo -cum furore⸥ me petit. Magnum equidem sensi esse periculum, -nam et cornu incurrentis et ipse impetus lethalis esse poterat. -Coactus me tuēri, demittor in dextrum genu, ne dëerrem, ignipultam -constantissimē dirigens. Vix quindecim distabat pedes, atque -ego ignem emitto. Quanquam capite et collo transverberata, -plures gressūs illo impetu evecta est, titubansque ad dextram -meam procubuit emortua. 100. Obstupescebam, incertus quid -facerem. Mox capram libuit omittere, haedos attinere: nec longa -erat ad praesepe via, per ardua descendenti. Gramina etiam<span class="pagenum"><a name="Page_27" id="Page_27">[27]</a></span> -atque etiam decerpsi recondidique in sacculum; et siquando male -sequerentur haedi, gramen ante ora ostentans, alliciebam. Hoc -modo incolumes deduxi, gaudens praesertim quòd mas et femina -erant. Paxillis celeriter prope claudam haedum advenas depango, -suggero gramina; tum festino, matrem reportaturus. Regressus, -trahulam coactus sum per asperiora loca, ut possem, subducere, -dum mortuam assequor, quam aegrē in trahulam compono; dein -satis laboriosē hanc cum ignipultâ per saxosa loca deduco, mox -facilius super clivis herbosis. Illam, ut priorem, demergere in -pelvi sive piscinâ volebam, sed spurcam credidi: quare nil melius -noveram, quàm ut in praesens ramis frondosis corpus operirem: -etenim ligo et pala non erant in promtu. 101. Jam de ferarum -audentiâ reputans, intelligo homines hâc in insulâ esse ignotos. -Id multùm me solatur; nam quantumvis solitudinem detrectabam, -barbaros saevosque homines formidabam longē amplius. Porrò -si lepores avesque, aequè ac capri, hominis metu vacant, si nunc -haec animalia facile mansuefiant, stultē absterreri opinor. Itaque -magis magisque pulveri nitrato parcendum decerno, et, quidquid -ferarum posset, mansuefaciendum.</p> - -<p>102. Etiam congerebam pabulum. Multas deportabam siliquas -zeâ plenas, et dioscoreas aliasque radices; item cepe, bulbos, -condimenta. Caprae secundae carnem partim siccaveram fumo, -partim sale condiveram, nec jam de cibo eram sollicitus. Duas -vias e cavernis ad summam rupem ligone ac vecte tutiùs jam -munio; unam, quâ primo illo māne, prospectâ scaphâ, per praecipitia -atque algas degressus sum; alteram ex portu praeter -navale meum. In difficiliore loco ⸤stipites duo firmiter defossos⸥ -fune connecto, quô audacius securiùsque descendam; tum gradibus -incisis, opus perficio.</p> - -<p>103. In reportandâ caprâ, trahulae me quodammodo poenitebat. -In arenis quidem bene currebat, item per saxa lēvia gramine -vestita; sed in feraci humo super spissis variisque herbis, inter -admistos frutices, trahere quàm portare difficilius fore sentio: ad -dioscoreas, ad zeam, ad citros aliosque fructus convehendos peras -sacculosque meosque humeros anteponi oportere trahulae, nisi -meliorem potero munire viam: id quod me male habet. Igitur -universam viciniam explorare cupio.—Dixi me ab excelso quodam -colle prospectasse. Hôc colle inferior alter, qui cavernas meas -ferè ex adverso despiciebat, littoris aspectum superiori ademerat. -Quum, ascensâ rupe, in inferiori colle asto (quem <i>Speculam</i> meam -nominavi) admirans gaudensque propiorem littoris oram contemplor. -Ad dextram, id est, ad occidentem, fluminis video ostium,<span class="pagenum"><a name="Page_28" id="Page_28">[28]</a></span> -deinde portum meum, tum in fronte promontorium modicum.<a name="FNanchor_7" id="FNanchor_7"></a><a href="#Footnote_7" class="fnanchor">[G]</a> -Contra autem ad sinistram, id est, ad orientem, inter humiles -rupes ac mare, acclivis planities arboribus procērīs mirē luxuriabat, -palmis praesertim. Suprà, pone rupes, palus quaedam seu -lacus angustus extenditur: rursus super hôc novus atque excelsior -rupium ac saxorum ordo, unde pluvias credo in paludem colligi. -In orâ paludis viridissimas adverto herbas, plurimasque aves -aquatiles. 104. Sed ego ad interiora me converto. Ab excelsiore -illo colle arbores quasdam in cavo loco videram, non multas -illas quidem. Jam explorans perspicio omnia praeter summas -arbores abscondita mihi tunc fuisse, interjecto quodam inferiore -grumo. Clivus ille montis quasi pelvi erat ingente excavatus, in -quam multum aquarum ex scopulosâ illâ regione confluit. Hae, -graminibus sustentatae, perpetuum sufficiebant rivum, qui in -flumen, non longē a praesepi meo, decurrebat. Inde fuerat mihi -primus ille dulcis aquae haustus. Hâc in pelvi (nam proprium -hujus formae nomen nescio:—convallis non erat) consistebant -arbores plurimae, Europaearum aspectum praeferentes. Amplius -postea perscrutatus, repperi has non esse nostratium ad instar, -tamen fructui lignoque utiles. Hunc locum appello <i>Saltum</i> meum. -105. Hinc poteram ligna devehere, sive ad fabriles usūs sive -ignis gratiâ, multo faciliùs quàm a fluminis convalle. Quippe -grandis ramus vel ipse arboris truncus, tractus seu humi devolutus, -ad rupem erat facile descensurus. Sic postea saepius -rem gessi. Minora ligna, quae igni debebant inservire, ex summâ -rupe praecipitabam. Sed propter graviora, quae diffringi nolebam, -robustam delegi arborem, ipsum ad marginem, unde magis -praeceps erat rupes. Cursui tum devolventis ligni, fune circa -hujus stipitem contorto, moderor ac tempero, donec ad fundum -pervenit. Sed haec post aliquot menses.</p> - -<p>106. Quo meliùs intelligat lector mearum rerum statum, de -situ insulae et varietate tempestatum quaedam sunt dicenda. -Insulae latitudinem (quod Geographi appellant) satis compertam -habeo: poteram sanē in stellâ Polari observandâ errare, sed -non multum: gradūs, credo, habebat duodecim (12°) ab aequinoctiali -circulo, Septentriones versus. De longitudine nihil pro -certo confirmare ausim: arbitror tamen atque autumo eandem -esse atque insulae quam Portum Opulentum (<i>Porto Rico</i>) appellant -Hispani. Nostris vero in chartis nihil omnino hic denotabatur: -porro quaenam sit meae insulae longitudo geographica, -minimē nunc rēfert. Propter tempestatum notitiam satis est tenēre,<span class="pagenum"><a name="Page_29" id="Page_29">[29]</a></span> -bis in anno solem super verticem insurgere, ultimo fere Aprilis -die, sextoque fere Sextilis. Intra hos continuatur aestas, quae -tamen imbribus satis violentis dividitur. Imber quotidianus ac -modicus fere ad finem Junii mensis cadit, sed ipso in fine est -sanē immodicus. Post hoc siccitas et calor subsequitur. Maximos -autem calores in tertiâ fere parte hujus aestatis pono; vel, si ad -amussim denotandum est, triginta sex dies ab Idibus Quintilibus -perdurat aestuosum tempus. Hos intra dies rarior est pluvia. -Quiescit ventus triduum vel quatriduum; tum vespertinus turbo -sanē violentus, attamen gratissimus, aëra recreat. Hic rerum -ordo fervoribus moderatur, longo mense amplius. Tandem -summa aestas disturbatur et quasi convellitur horrendis et -pervicacissimis turbinibus, seriori in parte Sextilis. Hinc -procellosum illud mare, quod nostram abripuit navem. In -Februario item mense debent expectari procellae; sed neque -harum tempus praefiniri potest neque violentiâ compares sunt -aestivis. In tempestate procellosâ abundant fulgura, post quae -frigus ossa penetrat. Sed haec frigora si excipias, jucundissima -est aëris temperies. Pluvia ut plurimùm cadit tenuis ac dulcissima -tres vel quatuor horas unoquoque māne per plures anni menses. -Nisi per tonitrua, veste ad defendendum frigus non opus est, sed -contra solem vestiendus es. Attamen post nimium fulgur Caurus -ventus plures per dies mirum frigus incutit, sed semper citra -gelu. Nec calores conqueror. Lusitanum vel Anglum hominem -equidem credo, si neque tēmētum imbibat et carne parcissimē -vescatur, (id ipsum apud Mauros didici,) totum per annum posse -laborare salubriter, modò per maximos fervores prudentiam adhibeat. -In hieme certē (id est, dum sol a meridie stat) si nimium -exuaris vestimentorum onus, ipsis in Angliâ Anglis ad laborem -par eris. Spirante Cauro post fulgura, lacernâ, ac spissâ quidem, -carere neutiquam potui: ignem aliquoties fovebam, sed rarò.</p> - -<p>107. Ego autem quodam die quum pluvia maturē destiterat, -cymbam ingredior remigoque non sine timore circum illud promontorium -quod caeruleam terminat rupem. Plurimas palmas -video, quas credidi ejus esse pretiosissimi generis, quod vulgo -Nux Cocus appellatur. Multae aliae arbores fruticesque mihi -ignoti illic stabant, sed ipse littoris acervus Portum meum -referebat. Tantùm omnia hic ampliora atque uberiora. De <i>algâ</i> -saepius memoravi. Aliud nomen non succurrit; etenim nostratibus -viris res ipsa ignota est. Hic denoto, algas illas, ut -plurimùm, non marinas fuisse, sed maritimas, ultra summum -aestûs terminum. Hi reptantes erant frutices, diversi generis;<span class="pagenum"><a name="Page_30" id="Page_30">[30]</a></span> -hibiscos, acanthos, conjecturâ dixerim. Sanē erant pulcerrimi, -puris distincti foliorum ac florum coloribus. 108. Deambulo -in littore, cocos admiror: multum cogito ac vescor spe. Subitò -memini remos vel optimos e coci trunco fieri, scaphamque meam -remis carēre. Sĕcurim mecum habui. Unam e minimis cocis -stătim exscindo atque obtrunco. Caput hujus in cymbam congero, -ipsam destino fune trahendam. Sed quum volo redire, aestûs -recessus me impedit: nam circa promontorium, ubi fuerat mare, -nunc saxa longiùs excurrebant, quae metuo circumire, ne in -profluentem aliquam marinam implicer. Tandem super saxis -ingrediens, flexuosum reperio iter aquae, in quo cymba natare -possit. Hanc traho, saxis ipse insiliens. Postea truncum illum -super humeris asporto per eandem viam; mox, cymbam ingressus, -me atque mea omnia domum laetus reporto.</p> - -<hr class="chap" /> - -<h2><a name="CAPUT_V_QUINTUM" id="CAPUT_V_QUINTUM"></a>CAPUT (V.) QUINTUM.</h2> - -<p>109. Pluvia quoties caderet, intus me abdidi, et in excolendâ -domo satis habui operis. <i>Armamentarium</i> meum -praesertim cum exultatione cordis aspiciebam. Arma igniaria -cuncta, rite emundata, perfricata oleo, hamis ad muros suspendi. -Mensam fabrilem suo in loco constitui; juxta hanc, repositorium -fabrile: in angulo, ferramenta agrestia. Quotidie suum quidque -in locum severissimē repono, experientiâ doctus sic facillimē -quidque inveniri, ubi festinato opus est. 110. Porro in <i>penariâ</i> -ac <i>culinâ</i> multa ordinavi. Scalas quas ad cubiculum intrandum -adhibebam, compagi cuidam ligneæ per hamos annulosque sic -annexui, ut, super his astans, carnem suprà ⸤procul felibus suspensam⸥ -possem attingere; possem quoque disjungere scalas, -quoties vellem. Quando memet objurgo propter nimiam carnis -cupidinem, respondeo, me ipsis felibus consulere, ne suum ipsae -cibatum deperdant. In penariam cellam dolia item atque arcas -plures collocavi: alias quidem in fructuario meo. Ceterùm pro -culinâ sumseram ejusmodi cavernam, cujus in angulo erat quasi -focus naturalis. Rimam quandam vidi, per quam fumus exire -poterat: hanc ferreo vecte amplio. Porrò foramen majus effodio -suprà, ne fumus per culinam vagaretur. Exibat autem in alteram -minorem cavernam, quam pro <i>fumario</i> destinabam. Hîc carnem -suspendo, siquam induratam velim. Tum fumus, hôc modo -diffusus, minus erat me proditurus: nam velut nebula in rupe<span class="pagenum"><a name="Page_31" id="Page_31">[31]</a></span> -poterat videri. In <i>lignario</i> autem meo, quidquid ligni ex nave -deportaveram, et quidquid materiem ignis habebat, illud omne -reponebam. Vela quoque huc deposui, sed parùm contentus loco.</p> - -<p>111. De corpore curando quædam si narrem, ignoscet lector. -Quae sequuntur, plures ad menses, immo annos, pertinent. Dixi -me sub aquâ marinâ, post tertium in insulâ diem, vestes immundas -lapillis oppressisse. Posteā reputabam,—si vel saponem -haberem, operæ non fore pretium has nostro more in splendorem -recolĕre. Spurcitiem vestimentorum non e colore consistere, -atra essent an candida, sed e cutis excremento, quod quidem -salsâ maris aquâ optimē amoveretur: mănibus autem ac sapone -fricatas, deteri vestes. Quapropter has ipsas, solĕ siccatas, -iterum postea induebar. Deinde etiam simpliciorem excogitavi -viam.—Postquam expertus sum, vespertina natatio quantum -reficeret corpus, decerno, sub solis ocasum unoquoque vespere, -ipsâ in tunicâ, cum feminalibus linteis ac tibialibus<a name="FNanchor_8" id="FNanchor_8"></a><a href="#Footnote_8" class="fnanchor">[H]</a> (id est, -tegumentis crurum gossipinis) denatare in portu meo. Egressus -aquâ, exuor vestimenta, contorqueo manibus, suspendo, alia -induor. Illa altera māne sicca invenio. Itaque recente semper -vestitu pernoctor. Sanē per summas pluvias aegerrimē siccabantur -res: tali in tempestate madidas vestes in culinâ suspendebam.</p> - -<p>112. Praetereā, cuti fricandae do operam, neque caesariem -prorsùs negligo. Sciebam enim, inter barbaros, si quă sit gens -sanitate, proceritate, decōre corpŏris insignis, hanc praesertim -cuti curandae semper dēdi; sin autem me illuvieï permisero, in -nullam non spurcitiem posse delabi. Equidem e navĕ meas -habebam mappas atque mantilia cum sudariis. Mappae detergendae -corpori nimium lēves erant; mox in caloribus has adhibui -ad genas protegendas, Arabum Scenitarum more. Mantilia, ut -quae villosa maximē, dum durabant, prae ceteris approbabam.—In -capillorum supellectile nihil egomet habueram, praeter unum -pectĭnem atque unam scōpulam setosam: sed totidem, quæ -magistri navĭs erant, avexi, pluresque nautarum pectines. Nautis -scōpulae nullae erant. Scōpulas equidem magni aestimabam; -nam diffisus sum posse reparari. Barbae, ipsâ in navĕ, semper -promittebantur; nec in meâ insulâ me radebam, quanquam -haberem novaculas; sed forfĭce identidem tondebam leviter aut -capillos aut barbam.</p> - -<p>113. In tempestate procellosâ, praesertim post fulgura, propter -frigus Cauri, quoties desisterem ab opere, lacernam induebar, nec<span class="pagenum"><a name="Page_32" id="Page_32">[32]</a></span> -spernebam ignis solatium. Sed tum maximē poteram laborare. -Nova gramĭna aut radices aut viridem zeam, optimâ caule meliorem, -aut ligna reportabam; porro utrumque tramĭtem quô in -summam rupem evadebam, comparabam in melius. Quippe -rubram super rupem sperabam fore ut trahŭla tandem subīret. -Quodam die imber superveniens infulam capitis meam humore -saturavit, et, tergo profusē madido, caurus ventus acerrimum -mihi frigŏris sensum incussit. Domum cucurri magis quàm -incessi, mutatisque vestimentis deliberabam. Serĭca mea umbella -e navĕ in promptu erat; sed ubi manūs esse debērent līberae, -hâc ūti non possem. Inter pluvias nimium sensi solĭs fervorem, -nec infulâ potui carēre. Hîc omnia narrabo quae excogitavi, -quanquam plures per menses.</p> - -<p>114. Caprarum pelles servaveram. Sanē molles erant et delicatae. -Harum lacinias duas commodâ magnitudine abscĭdi, quae -pro cucullo forent. Junxi suprà, a fronte usque ad occĭput; inde -per cervīces defluere permisi. Ipsâ in dorsi spinâ duplices cadebant, -contra pluvias solemve umbraculum. Caput atque adeò -infulam comprehendebant arctē. Quoniam femineae quas habebam -acūs tenues nimis erant fragilesque, idcirco sarcinarias adhibebam -acūs cum tenuissimis funiculis: his satis bene consuebam. Sed -depsĕre volo internam cutem, quod quidem artificium parum cognoveram. -Ego autem cinchonam aquâ decoxi lento igne, ut -aquae remaneret quàm minimum, quàm maxima autem foret -ejus potentia. Mox infudi in ferreum artillatoris ferculum; superpono -pellem, ut interior pars imbibat cinchonam. Post biduum, -longulo ac lēvi lapide, quem pro magĭde<a name="FNanchor_9" id="FNanchor_9"></a><a href="#Footnote_9" class="fnanchor">[I]</a> aestimabam, oleum pice -imbutum imprĭmo atque infrico in pellem: jamque pro depstâ -accipiebam.</p> - -<p>115. Etiam summis in caloribus vix sufficiebat tunica,<a name="FNanchor_10" id="FNanchor_10"></a><a href="#Footnote_10" class="fnanchor">[J]</a> nam -contra insectas tibialibus<a name="FNanchor_11" id="FNanchor_11"></a><a href="#Footnote_11" class="fnanchor">[K]</a> erat opus. Sed dorsi quoque tegumento -carēre nequâquam conveniebat; id quod probē sciunt Lusitani. -Atque erat mihi sagulum Lusitanum vel optimum, nisi quòd -propter nigrum calorem radios sōlĭs imbiberet: quare aut albis -testis marinis aut spinis fortasse hystriceis vellem sanē dorsum -obtexĕre. Jam, quoties humeris quidpiam portandum erat saltem -asperum ac grave, suffarcinamentum desiderabam, ne excoriarentur -ossa. Intellexi spissâ tegete esse opus, quae humeros, si -onus portarem, defenderet; porro solem pluviamve repelleret, nec -imbiberet calorem. 116. Tale tegumentum demùm contexui, -postquam juncos cannasque insulae paulô meliùs cognitos<span class="pagenum"><a name="Page_33" id="Page_33">[33]</a></span> -haberem; neque ullo vestimento superbivi magis. Contra -calores superficiem tegetis madefaciebam; inde frigus gratissimum -me recreabat. Item mappas ac lintea ⸤quantum possem⸥ -reservans, roscidis foliis callide obvolutis amicior caput, unâque -deligo fasciâ sive taeniâ. Quoties ex laboribus ac calore requiescerem -in umbrâ, poteram, detractâ infulâ, crines madefacere: -tum vero assumebam cingulum, ne in viscera admitterem frigus. -Sic caput frigidulum erat, corpus tepidum.</p> - -<p>117. Scapham autem, mense Decembri nondum finito, gestio -instruere. Coci truncum, quem deportaveram, cortice exutâ, -difficulter sanē secundum longitudinem dissecaveram serrâ, et in -remōrum formam magis magisque caedebam. Etenim cymbae -remi tanquam pro exemplare prostabant. Ad remigandam -quidem scapham sex homines cum sex remis adhibebamus, -quatuor ad minimum. Ego, unus homo, duo ingentes remos -moliens, nihil possem contra fluctūs vel contra profluentem -maris facere: attamen restagnante mari ac vento, unus prope -debilis remex aliquantum usui foret. 118. Circa Kalendas -Januarias serenissimâ in tempestate mālo veloque scapham instruxi. -Ancoram ejus cum arcorali atque illâ arcâ, item -tollenonis ferramenta, jamdudum ex arenis recuperaveram. In -portu saepius exercebam tum vela, tum remos; hosque in melius -figurabam. Quorsum haec, nesciebam equidem: enimvero nisi -perquam leni aurâ non auderem exitum; sed in scaphâ videbar -quasi novam quandam tenērĕ vim, necnon ipsam navigandi -artem inani amore fovebam. Mox operae, quam priùs in scaphâ -navaveram, diffisus, iterum carinam sarcivi. Ubicunque rimas -metuo, argillam pice oblĭtum firmissimē infercio, donec omnia -viderentur tutissima.</p> - -<p>119. At marinas profluentes, si quae essent requiescente vento, -volebam propter scaphae salutem cognoscere. Has ut explorarem, -clementissimo sub vento, ulteriùs ⸤meridiem versus⸥ in cymbâ -processi. Ecce autem, quando duo ampliùs millia eram a terrâ, -jugum montis longē altius quàm excelsus ille collis a quô ter, -quater prospexeram. Ab hôc monte terram opinabar sensim -desidere usque ad hortos meos. Jam video, si insulam ac maria -rectē prospectare vellem, montem illum esse conscendendum; -idque meditor. Posteā recordor, me ipso a colle eundem vidisse -montem, sed tantam esse ejus altitudinem tunc non suspicatum. -120. Quanquam neque mites vellem feras timore mei implere, -neque prodigere nitratum pulverem, decerno tamen exercendam -esse jaculandi artem, ne obliviscar, neve ipsa arma robigine<span class="pagenum"><a name="Page_34" id="Page_34">[34]</a></span> -corrumpantur. Versicolores quidem aves, quales fere inveniebam, -vix me fugiebant; sed aquaticae quaedam volucres, nostris non -valdē dissimiles, omni astutiâ ac metu evadebant me. Has -credidi advĕnas esse, assuetasque hominibus: praecipuam earum -sedem posteā conspicatus sum. Ego autem has pro cibo et -propter teli exercitationem occīdo. Anătes erant, ansĕres, olōres, -plumis formisque non omnino nostrarum ad instar, porrò plurum -inter se generum. Has, ut plurimùm, plumbulis in orâ tantùm -maritimâ petebam, ne teli fragor ceteras terreret feras: canis -autem, sive in terram sive in aquam decĭderent, acerrimē eas -reportabat. Si protinùs comedere non placeret, nec egērem quo -canem pascerem, in fumario suspendebam. Quippe fumus et -maturabat carnem et putredinem avertebat. Assae potiùs quàm -aquâ coctae mihi placebant; sed carbonem, Anglorum more, -altē exstruere nequivi. Supra ignem assāre necesse erat: quare -alitem, membratim concisum, filīs ferreis, tanquam verubus, -trajectum, vivas supra prunas amburebam.</p> - -<p>121. Eodem fere tempŏre columbas quasdam facillimē nanciscor. -Dum colle regredior obambulans, alarum stridorem -audio: mox conversus volatum quasi columbarum agnosco. Hae -aves in cavum saxi locum se recepēre, quem oculis facile notavi, -credidique me posse illuc ascendere. Postquam cuncta conjectando -emensus sum, virgam arboris ⸤abscissam pro signo⸥ terrae -infigo: tum domum redeo meditans. Quantum possum celerrimē -columbariam cellam, perlĕvem illam quidem, compango: hanc -humero portans eundem locum repeto, post biduum. Virga illa -eminens fit index; saxum ascendo, pluresque in cavis invenio -nidos, quibus ova nondum inerant. Unum nidum in columbariam -meam cellam transfero; mox advolavit columba, intravitque -cellam nidum repetens. Id gaudeo, et relinquo cellam. -Post plures dies reversus avem nido insidentem invenio: quam -ipsâ cum cellâ motu clementissimo reporto domum; atque illa -intrepida manebat. Conjux postea subsecutus est: ambobus, ut -poteram, quotidie dabam cibatum. Postea turriculam confeci -columbariam, columnae innixam, securitatis ergo: nec pullos -volebam mactare, sed in spem amplioris prolis reservabam.</p> - -<p>122. Cibi quidem satis superque mihi erant, si modò convehere -possem. Sed quô magis ruminor, laborem deportandorum -fructuum horreo magis. Hoedos in praesepe reduxeram, ne -graminibus quoque congerendis defatigarer; tamen ⸤illâ in convalle -depressâ⸥ oneribus gravabar, neque trahulam poteram -adhibere, propter novarum herbarum luxuriem. De tractoriis<span class="pagenum"><a name="Page_35" id="Page_35">[35]</a></span> -jumentis paene desperavi, videbarque in servitutem laboriosissimam -devotus; sin requiem capto, protinus mens fiebat miserior.</p> - -<p>123. Accedebat quod calceamentis deficiebar. Nautæ super nave -aut nudis pedibus aut tenuissimis soleïs agebant. Calĭgas ego et -magister navis habebamus, sed ego magnitudine pedum superabam. -Porrò saepiùs ex necessitate mare ingredienti, corium -caligarum se contraxerat. Ego autem post tres laboriosos dies, -pedibus aeger, nolebam exire. Omnium rerum me taedebat. -Nova luna jam intraverat. Assim ego quadratam coepi incīdere, -inscriptionem quasi sepulcri designans. Talĭs erat:</p> - -<div class="inscription"> -<p class="center"><span class="smcap">Rebilius Cruso</span>,<br /> -<br /> -<i>Anglorum civis</i>,<br /> -<i>Maurorum captivus</i>,<br /> -<i>Braziliensis colonus</i>,<br /> -<i>Hîc naufrăgus solitarius</i>,<br /> -<i>Hominum miserrimus</i>,<br /> -<i>Quintum jam mensem enecor</i>.</p> -</div> - -<p>Illud iteravi ter quaterque, -<i>hominum miserrimus</i>. At -subitò vocem quandam -sensi, non auribus, sed -corde: “Tu-ne omnium -miserrimus? Tu, qui -summâ pace fruĕris, in -pulcerrimâ uberrimâque insulâ, -sano validoque corpore! -At ne te Deus -Mauris iterum praedam -projiciat vel morbo feriat!” 124. Cohorrui. Tum reputabam: -“Anne hoc illud est, quòd vates sacri summâ in solitudine -afflatum Dei quaerebant? Numne igitur me quŏque intrat ille -afflatus?” Mirē profectò agitabar. Dein memet increpui: “O -fatue Rebili, sanae non es mentis. Imaginariâ sapientiâ verâque -deliratione capiēris, si divinam credes te audire vocem.” Protenùs -velut demortuus hominibus, vivus necessariē coram Creatore -meo, mirâ quâdam ac novâ audentiâ illum compellabam, et quasi -votum concipio. “O Supreme! quisquis es (inquam), nimius tu -es mihi: pavesco fanaticam dementiam. Sed dulcem redde -hominum aspectum; tum prudentiùs te cognovero, pleniùs -venerabor.” Post haec tranquillior fiebam: sed periculosa esse -sensi intervalla industriæ, nisi oblectatione aliquâ solarer. Quare -pictam avem psittacum, si possim, capĕre ac mansuefacĕre decerno, -si forte mecum colloquatur. De macaco<a name="FNanchor_12" id="FNanchor_12"></a><a href="#Footnote_12" class="fnanchor">[L]</a> cogitaveram; -sed timui has bestias, ne maligno forent ingenio: sanē aliorum -generum alii sunt mores: itaque hoc consilium deposui.</p> - -<p>125. Mox lepŏres quoque volŏ capĕre. Quippe saepius captaveram, -neque ars mea processerat. Lepŏres illi (seu rectiùs -cuniculi: ita credo: sed quia cărŏ leporem potius referebat, idcirco<span class="pagenum"><a name="Page_36" id="Page_36">[36]</a></span> -ex primâ illâ nocte lepŏres semper appellaveram;) attamen -gallinarum domesticarum more se gerebant. Quàm proxime -sinebant me adire, tangere non sinebant; sed in cava terrae -prorumpentes, inde me intuebantur. Laqueos instruxeram plures, -sed frustrà: jam piscando experiendum esse arbitror. Super -nave flagra aliquot robusta erant, quae (nam fatendum est) ad -flagellandos nigritas comportabamus, si ratio tulisset. Horum -tria offenderam, avexique propter lororum usūs. Nunc unius in -fine hamum piscatorium grandiorem affigo. 126. Virgam quoque -praeparo tanquam piscatoriam, sed breviorem, resticulâ instructam: -huic fasciculum tenerarum herbarum adnecto. Tres -sacculos super humero portans cum virgâ flagroque, lepŏrum -adeo locos. Sinistrâ fasciculum jactans, ad ludum allicio. Pòst -paulò lepus incipit, ut felium catuli, persequi fasciculi cursum ac -gramina ejus subinde rodere. Flagrum ego dextrâ tenens, opportunitatem -rei gerendae opperior, subitoque projecto hamo, super -caudâ leporem opprimo. Confestim arreptum attineo, sacculoque -immersum. Tantos ille ciet strepitūs, ut ceteri accurrant mirabundi; -dumque obstupescunt, alterum verbere hami assequor. -Animadverto marem esse ac feminam; quare satis habeo, -laetusque deveho praedam. Sub rupe ubi cava loca abundabant, -credo non male habitaturos; postea ad mansuefaciendos operam -adhibui.</p> - -<p>126* De calceamentis pauca sunt explicanda. Quoniam -labascebant omnium caligarum coria, sensi validiore esse opus -tegumento pedum: idque juncis ac lentâ quâdam cortice plicatis -concinnavi. E juncis, quos ⸤diversi generis plurimos⸥ in sole -siccaveram, cos deligo qui lenti simul et relucentes viderentur: -nam quidquid reluceret, id caunarum more pluvias optime rejecturum -credidi. Ex his plicavi marsupium, cujus forma erat -pedis instar a convexo ad calcem praecisi. Dein e corticibus, -quas maceraveram, lora plicavi, lata minŭs duo digitos. Veterum -caligarum fundum vel soleam sub marsupio illo positum, dum -pes meus inerat, loris illis circumligavi, nodavique super talo. -Rudis sane hic calceus erat, attamen aliquatenus certe pedem -protexit vulneribus. Non absurdum erit hîc dicere, me ipsâ in -Braziliâ contra insectas saepe Persicos gestâsse socculos, e tapēte -factos. Per hos non possunt culices mordere, sed spinae sentesque -facile penetrant.</p> - -<hr class="chap" /> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_37" id="Page_37">[37]</a></span></p> - -<h2><a name="CAPUT_VI_SEXTUM" id="CAPUT_VI_SEXTUM"></a>CAPUT (VI.) SEXTUM.</h2> - -<p>127. Circa Idus Januarias ad montem explorandum accingor. -Lacernam capio cibumque, si forte pernoctari opus sit. -Mollissimos induor calceos: <i>prospeculum</i> adnecto balteo. Adsumo -canem. Sed ante exortum solem educo haedos, et (quod morĭs -mei erat) commodo in loco paxillis destino. Tum ex convalle -dextrorsùm surgens juxta aquam desilientem pergo, saltum -versūs meum. Sed ascendo jugum, quò latius prospectem, -saltumque subtùs in laevâ facio. Modica erat acclivitas, sed -continua. Sub soleâ mihi breve erat gramen,—molle, frigidulum, -non impediens. Quô magis insurgebam, largior erat aura ac -plena vigōris. Facile lībereque incedebam. Dextrà, caprorum -video scopulos ac pascua; sed ad sinistram magno flexu redeo, -dein convallem fluminis nōtam attineo suprà, moxque hortos -meos. Hos simul ac praeteriveram, sinistrorsum leni deflexu -contendebam, incepique ipsum montem oblique ascendere. -Jamque intellexi, longe faciliùs hôc cursu ⸤quamvis longo⸥ hortos -adiri; nam propter auras montanas, siccius sŏlum, breviores -herbas, non modò non defessus, immò recreatus sum itinere. -Ubi aquula quaedam a monte desilit, cănĭs incipit lambĕre. Sic -monitus, cibis communicatis, vescor biboque. 128. Ut primùm -monte de summo prospexi, praegestiens cuncta admiror. Valde -praeceps erat mons occidentem ac Septentriones versùs, id est, -ad mare. Ipsa aetheris claritas extentusque Oceanus pulcerrima -erant. At ego propiùs circumspecto alterum in lătus, unde -clementissime surgebat tanta altitudo, illam vallem lustraturus -in quâ supernè horti erant mei. Penitùs despicere nequivi, sed -per oppositos clivos cursum ejus usque ad mare indago. Aestus -tunc quàm maxime recesserat; laetus tamen animadverto rivum -se in mare effundentem, duosque ⸤quasi hujus tributarios⸥ de -diversis ripis rivulos, quorum utervis scapham meam possit excipere. -Per prospeculum dispiciens, facilè vidi palmas astare -praegrandes ⸤ostium rivi versùs⸥ et paene ad oram maris. Postquam -illàc satiavi oculos, conversus in aliam terrae regionem -aspecto. Vasta hîc subjecta est silva usque ad ultimum insulae -littus. Declivitas modica erat, nec continua: quindecim millia -silvae ad minimum haec aestimabam. Ne prospeculi quidem ope -ultimarum poteram arborum naturam cognoscere, ceterùm proximae -ultimaeque valde erant dissimiles. Ad Aquilones Juga -Caprina (sic enim nominabam) scenam concludebant, sed mare -supereminebat. 129. Haec dum commeditor, prospectoque<span class="pagenum"><a name="Page_38" id="Page_38">[38]</a></span> -circumcircà, repente terram e longinquo videor videre meridiem -versus. Dispicio, anne sit nebula. Etiam atque etiam contemplor: -demùm agnosco latissime porrectam terram, valde humilem, -sed terram tamen. Primò me spe illud ac gaudio affecit. Continentem -Americae meridianam esse pronuncio: mox fateor, nihil -id ad me. Etenim talis regio solitudo est vastior, foedior, immanior -longe quàm haec est insula. Fac abesse barbaros homines -pantherasque; at illic si forem, aut in latissimâ atque inhumanâ -arenâ projicerer, aut (quod credo potiùs) in aggeribus silvosis -maximi alicujus fluvii, inter paludes immensas atque insaluberrimos -vapōres. Sane haec insula prae continente illâ tanquam -Paradīsus est. 130. Retorqueo oculos meum versùs regnum, -contentus, laetiorque; tum directâ incipio viâ descendere, donec -totu mihi vallis patet. Mox hortos meos considerans, frutices -observo grossulariis<a name="FNanchor_13" id="FNanchor_13"></a><a href="#Footnote_13" class="fnanchor">[M]</a> non dissimiles, quibus propiores clivi distincti -sunt. Hos versus dirigo gradum. Magis magisque -uvidum invenio hoc lătus jugi, velut spongiam; id quod rivum -perennem promittit, herbis pluvialem aquam multos per menses -sustentantibus. Frutices autem illi in sicciore stabant orâ, -quanquam propè ad humida. Vites recognosco, et uvas credo -posse suâ in tempestate hinc deferri. Porrò cruda māla citrea -colligo plura limonasque ad delicias bibendi.</p> - -<p>131. Regredior paullatim descendens, donec ad juncturam -vallium pertingo. At ipso in laevo vallis lătĕre quasi viam -naturalem cespite obductam conspicor, quae declivitate perquàm -modicâ ⸤saltum versus meum⸥ ducit. Per hanc libet degredi. -Nusquam minùs decem pedes lāta erat. Suprà ad laevam, infra -ad dextram, clivus satis arduus erat, herbis multorum generum -abundans, sed in fundo arboribus consitus densissimis. Agnovi -protinùs, facillime posse in trahulâ meâ ex hortis hâc viâ fructūs -ad rupes super cavernis devehi; nam cespes erat brevis, durissimo -in sŏlo atque (ut arbitrabar) calcario; jamque uno in -conspectu propè tria millia viae hujus patebant. Deambulans -alacer, saltum tandem meum in laevâ praetereo, mox desilientem -illum rivulum assequor, videoque non posse trahulam sine ponte -hàc transire. Sed talem pontem non magni esse operĭs judico.</p> - -<p>132. Praeclarum sane videbatur hujus diei iter. Laetus, atque -idcirco liberalior, tritico atque hordeo Europaeo columbas largiter -pasco. Has fruges ⸤in sacculis condĭtas⸥ e nave asportaveram, sed -parvi aestimabam; nunc columbis largior. Neque unquam sane -has aves neglexi, sed inter famulos reputans, plus minusve cibi<span class="pagenum"><a name="Page_39" id="Page_39">[39]</a></span> -impertiebam. 133. In universum aestimanti, tres partes ⸤naturâ -diversas⸥ insula exhibebat,—fructiferam, sterilem, silvestrem. -Sterilia ac sicca Caprinum opinor Jugum collesque vel grumos -inde porrectos usque ad portum meum: ultra Jugum quidnam -fuerit, nondum videram. Spatio longe minimo fortasse erat -fructifera; sed ubi tantae silvae, ibi fruges aliquando esse possent.</p> - -<p>134. Equidem postquam sensi quanto cum labore radices esculentas -e convalle humeris portem, placuit cymbâ devehere, si cum -aestu maris flumen ascendere possem. Quodam die hos propter -usūs solito maturiùs illâtenus ascenderam, ubi quaedam humo -nascentia colligerem; tum, nĭsĭ contra aestum me defatigare -vellem, duas fere horas erat considendum. Quare cymbâ transgressus -flumen, regionem ex Occidente oppositam exploro. Ostium -versùs fluminis valde praeceps erat ripa, sed ubi aestus maris -desinit, leniorem habebat clivum. Collis calcarius esse videbatur, -alteri illi super cavernis meis simillimus. 135. Simul ac culmen -attigi, mare versùs omnia esse praecipitia intelligo. In brevibus -herbis prostratus, caput ultra marginem rupis protendo, ejusque -radices subtùs video undis etiamnum lavari. Ulterius ad -Septentriones surgebat mons insulae ille altissimus, quam exploraveram. -Celeriter ea vidi quae maximi erant, redeoque properus. -136. Vix attingo cymbam, atque tres conspicor psittacos in ramis -considentes. Flagrum arripio (id erat in cymbâ), item illico -virgam decīdo. Concitatiore flagri verbere psittacum assequor, -hamoque deprehendo. Rostrum ejus metuens, sarmento oculos -meos protegebam. Ille autem subito dolore territus, prorsùs -exuit fortitudinem, neque valde reluctabatur. Itaque sarmento, -quod in laevâ tenebam, caput ejus opprimo, mox pede inculco -sarmentum, expeditoque cultello unam plumam circumcido. Ne -longus sim, funiculo attentum deveho domum, asperiore capturâ -nihil gravius perpessum. Fune pede deligo, perticâ ad insidendum -datâ. Facilius id videbatur, quàm caveam e cancellis facere.</p> - -<p>137. Ego autem captivis leporibus consulens, dolium quoddam -e perfractis transennâ instruxeram: hic in cavo rupis degebant. -Fimus caprinus, quem e stabulo egererem, in sicciore humo appositus, -locos praeparabat in quibus cespites herbasque leporibus -dilectas defoderem. Lepŏres summâ curâ pasco ac mansuefacio.</p> - -<p>138. Sed in narratione meâ paullum nunc regredi opus est. -Ut me oblectarem, saepius lĭbrum sumebam; aliàs mathematicum -illum, qui teneram curam primi mei atque optimi patroni revocabat; -aliàs geographicum. Hinc quodam die de Indis edisco, -quàm prudenter feros elephantos mansuefaciant. Equidem de<span class="pagenum"><a name="Page_40" id="Page_40">[40]</a></span> -capris meis ad trahulam jungendis cogitaveram, sed nondum -grandes erant: harum autem opperiri ætatem, longum videbatur. -Jam, his perlectis, credidi, posse caprum ferum pariter ac ferum -elephantum ad quamlibet aptari disciplinam, cujus quidem ⸤ipsius -natura⸥ foret capax: cuncta in eo verti, ut feram in manu -tenēres. 139. Re ponderatâ, demum egressus sum, certus -depugnandi. Duas succingor pistolas, quibus me in extremis -protegam; sed restibus laqueisque sum fretus. Laqueis duobus -tribulos ferreos, si recte rem nomino, validissime annexueram. -Tribuli autem tali erant naturâ, ut, hominis pede oppressi, trina -spicula in sŏlo defigerent. In reticulâ herbas comportabam eas -quas maxime deligebant capri. Canem domi constringo, atque -sic armatus sedes peto caprinas. Plures ibi video capras atque -hoedos; mox caprum quendam grandem ac robustum contemplor, -(vix minor erat quàm bonus asinus) qui viribus confisus seorsim -agebat. Hunc adeo, herbas suavissimas porrigens. 140. Ille -autem neque territus neque iratus, accedit roditque libenter. -Herbas in humum projicio, dumque pascitur, laqueos cum tribulis -super cornibus impono. Tribulum unum pede pressum humi -infigo; dein, antequam sentiat, inculco alterum quoque, et sub -pede attineo. Protinùs gnarus se illigatum, in posterioribus -cruribus se erigit, sursùm capite nītens: ego autem tertio laqueo -pedes ejus primores involvo. In eo erat ut alterum extraheret tribulum, -quando arcte constrictis primoribus pedibus, quos in aëre -habebat, ego asperrime trudens dejicio eum in lătus. Consido in -armum, inculcans cornu. Ille autem sic depresso capite pedibusque -correptis, onus violentissime detrectabat, sed nequibat -excutere. Ego non invitus sino eum se defatigare calcitrantem, -subulamque<a name="FNanchor_14" id="FNanchor_14"></a><a href="#Footnote_14" class="fnanchor">[N]</a> grandem ac lorum expedio. 141. Summâ in tranquillitate -labrum ejus superius perfodio, atque insero lorum, quod -annuli instar concinno, pluries nodatum. Tribulis novo in loco -defixis, ampliùs paulo libertatis pedibus ejus permitto, ut amplius -se defatiget frustrà connītendo. Tandem defessus, sudore perfusus, -requiescit. Herbis in reticulam recollectis, surgo; convello -tribulos, appendoque cervici ejus; tum labro traho leniter. Is, -dolore gemens, erexit se, invitusque sequebatur, pedibus etiamnum -constrictis, sed non adducte. 142. Sic quinquaginta -forsitan passūs eum deduxi. Tum subitò reluctabatur; sed -dolore labri percĭtus, cornu me feriebat: id verò facile caveo, -loro subtrahens; simul, iterum adducto laqueo, praepedio crura. -Sane ille totus contremiscere, praeteritorum memor et posthàc<span class="pagenum"><a name="Page_41" id="Page_41">[41]</a></span> -me sequitur obedientissime: quod simul atque animadverto, -porrigo herbas ante nares. Nolebat rodere, sed odorem libens -captabat; jamque facile eum in saltum meum deduco. Ibi -arbori firmiter alligatum fame paro expugnare. Porro id nullius -erat laboris; etenim postquam haedos juxtà affixeram, mixtâ -crudelitate et clementiâ mox plenissime est domitus.</p> - -<p>143. Explorato, posse feram sic subigi, post aliquot dies capram -pariter aggressus, hanc quoque vel faciliùs deduxi. Duo haedi -grandes ac paene adultae matrem ad praesepe volentes secutae -sunt; tum nova veteri admista caterva citò maerere destitit. -Itaque grex meus jam caprum habebat ac capram, item tres -haedos duasque juvencas capras. Ego verò cunctos incipio -trahulâ consuefacere. Difficile sane est res gestas ordine stāto -narrare. Quippe perpetuo variabantur labores mei, neque -unquam uno quasi nisu ullum opus perfeci, sed particulatim -operabar, seu tempestate coeli motus, seu phantasiâ, vel subitò -aliquid recordans; et siquid parùm bene valere crederem, reficiebam -in melius. De piscatione meâ mox sum dicturus. Sic, -inter labores multos et otii paulum, praeteriêre menses.</p> - -<p>144. Circa Kalendas Apriles, ut credo, imber matutinus (de -quô memoravi) largior et almior cecidit. Mirum inde vigorem -nacta sunt omnia quae gignit humus, miramque ego ipse voluptatem -percepi. Exspatiandum decerno. Ad speculam meam -(de quâ antè memoravi) enisus, progredior ut littus ad Orientem -ampliùs cognoscerem. Duo millia fortasse passus processeram, -quum viam quandam <i>Lunatam</i> video (si sic licet appellare), quae -flexu continuo, acclivitate modicâ, ab orâ maris palmarum feraci -ad culmen hujusce regionis ducebat. Jam praeter oram maritimam -duo numerabam promontoria duosque sinūs: nunc <i>Tertium</i> -hunc appello sĭnum. 145. Ceteris in rebus primò nihil nŏvi -exhibebatur, nisi quòd arenae extendebantur latissimae. Pluribus -has rebus distinctas videbam. Expedito prospeculo, marinas -dispicio testas,—immò testudines,—diversissimas magnitudine. -Id quidem gaudeo. Porro hôc in sinu palmae ita dominabantur, -ut vix quidquam aliud inter arbores desuper viderim. Paludes -autem longiores in rupibus continuabantur suprà palmas illas. -Ut explorem cuncta propius, palude quâdam non facilè circuitâ, -descendo ad oram maris. Tria palmarum genera agnosco, flecto -sensim ad sinistram, demùm Lunatâ illâ viâ domum redeo. -146. Postea mecum excutiens, cur in portu meo cacti optimē -crescerent, palmarum nihil esset; colligo, quia paludes apud me -super rupibus non sint, idcircò neque cocos neque alias palmas<span class="pagenum"><a name="Page_42" id="Page_42">[42]</a></span> -nasci. 147. Jam de grege quotidiana me incessit cura, ignarum -quid sanitati necessarium foret, et quantus ac qualis hujus aestatis -calor. Multa feci, mox infecta reddidi; quae narrare non opus -est. In saltu meo novum praesepe meditabar. Sed haedos non -effugituros credo, retentis capro caprâque; igitur solvo. Cănis -autem tunc mecum erat, ipsum ad saltum. Is, simul ut haedi -excurrere in prata coeperunt, novâ libertate gestientes, ipse ludi -fit particeps: quippe collusorem diu non habuerat. Tum mihi -aspectus sanē erat jucundissimus. 148. Caper, immò capra, ut -credo, brevi in curriculo plerosque canes venaticos superat, sed -căni perdurat velocitas. Ipsae se haedi tam pernīces ostendebant, -ut non sine magnâ contentione cănis eas praeverterit. Neque -volebant effugere; nam iterùm iterùmque redibant. Ego vero -omnium hilaritate exhilaratus, increpo memet, quòd cicures -animantes tam innocenti voluptate privaverim.</p> - -<p>149. Capros hos dictito; attamen nequaquam erant nostratium -caprorum ad normam. Antilopas equinos vel ὄρυγας fortasse -quis illos appellaverit. Cervix horum carnosa et arcuata, armus -amplus planusque, equum generosum referebat. Pellis brevissimo -delicatissimoque villo sive lanugine, colore mustelino, vestiebatur; -neque seta inerat neque pīlus, praeterquàm in jubâ atque in -măris barbâ. Juba fere tota in ipso sedit armo. Lacertosiores -erant quàm damae fulvae; fero potiùs cervo comparaverim. -Cetera erant rotunda, bene compacta; crura autem gracilia, ex -osse densissimo. Os frontis valdē robustum credidi. Cornua -non recurva, sed propiora taurinis; id quod arcuatae cervici -credebam aptius. Caprae cornua divergebant aliquantum. -150. Antehàc cunctos in trahulâ exercueram, sed sine pondere: -pondus nudo dorso saepius imponebam: nunc capro capraeque -quotidianum laborem adjudico, si rectē possim apparare. Retinacula -funalia trahulae adaptaveram, sed collare tractorium longē -erat difficilius. Quidquid compegeram, rudius esse sensi: id -enim erat agendum, ut ne pulmonem onus opprimeret. Vidi -tamen armos cervicemque equinis esse tam comparia, ut si male -res cessisset, artifex culpandus foret, non animal. Nihilominus -toties male rem gessi, ut destiterim ampliùs hàc in viâ conari. -Funes demùm meos circum frontem, cornibus sustentatos, composui; -id quod si non optimē, at satis bene confecit rem.</p> - -<p>151. Ligna quae superne ad rupis marginem convexi, ⸤ut plurimùm⸥ -devolvo, trahulâ suprà relictâ. Fere quotidie post finitum -imbrem haedos cum cane submitto in clivis lusuros. Valdē -mihi placebat, quòd cănis circumcurrere et circumscribere eas,<span class="pagenum"><a name="Page_43" id="Page_43">[43]</a></span> -pastoricii cănis more, magis indiès discebat. Ego autem, si -longiusculē abesse viderentur, jubebam: “iret, reduceret:” quod -quidem ille, quasi probē intelligens, confestim faciebat. Porro -grex ipse canem diligere videbatur. Jam sperabam non necesse -fore ut has vincirem, quae ferae libertatis non recordarentur. -152. Aliud quoque mox excogitavi. Ex virgulâ quâdam, -puerorum nostrorum more, cavatâ ac terebratâ, fistulam confeci. -Hâc clarē canebam quoties gregem eram pasturus: immò, si in -viâ inter trahendum capro forem vescendi facturus copiam, fistulâ -anteà sedulo sonabam; neque unquam eos frustrabar, sed post -illum cantum, aut cibatum illis aut potum fidelissimē afferebam. -Inde factum est, ut sono fistulae libentissimē accurrerent. -153. De cibo meo restat aliquid narrandum. Panem nauticum -ac farinam e nave eô magis consumebam, quia verebar ne -mucescerent. Video autem, si Summi Numinis decreto hic -diutius mihi sit degendum, domesticis opus esse copiis. Quidquid -herbarum, aromatĭs, fructuumve condiat cibos, si nec -ponderosum sit et conservari queat, id fateor a longinquo non -male importari: sed quidquid sit quô vescar praesertim, hoc -omne sub meâ esse manu oportere credo. Igitur agellum vel -angulum potius in portu dioscoreis destinaveram, si humum -idoneam afferre possem. Siccatae carnis paullulum restabat, -neque id jucundum. Lepŏrem, praeter primum illud a căne, non -gustaveram; sed pisces facile capio,—id quod explicandum est. -154. Primò lineâ hamis instructâ piscabar, sed hujus valdē taedebat -me. Postea pone cymbam parvum verriculum trahebam, -quod identidem scrutabar, pluresque hôc modo pisces capiebam. -Mox alia succurrit ratio,—ut ostium portūs verriculis trajicerem; -idque feci, quamvis difficile erat valida ferramenta in scopulos -illos (<i>Postes</i> quos dixi) infigere. Clavos spicatos e ferro optimo -postquàm satis acui, malleo artillatoris sic impegi, ut angustas -rimas inter saxa exsculperem: huc adegi ferramenta, quibus -retia innīterentur. 155. Aestus alluebat pisces, quorum aliquot -saltem nunquam non relinquebantur in verriculis. Interdum -magna vis capiebatur; tunc maritimae aves per retia irruentes -meque et praedam meam vexabant. Quoniam ⸤corticibus sublata⸥ -natarent verricula, pisces attinebantur sub aquâ, quae profunda -erat in ostio. Itaque hoc meum aestimo esse <i>vivarium</i>, unde -pisces, quoties velim, non magno labore capio. Magnum mihi -laborem attulerant verricula; sed animum meum, de cibatu -cănis feliumque anxium, solabantur.</p> - -<p>156. Profecto quando de meis laboribus mecum reputo, illa<span class="pagenum"><a name="Page_44" id="Page_44">[44]</a></span> -mihi interdum subit animum contemplatio, anne, si optimus -parens, ut erat tenerrimus, sic sagax fuisset meaeque intelligens -indolis, posset forsan me domi apud se tenēre, contentum atque -beatum. Nae, si probē me nosset, non in Anglicarum legum -studia,—semper arida, jejuna, saepissimē praepostera,—incumbere -me voluisset; sed impigrum ac strenuum aliquod opus, ubi -oculus manusque viget, tali commendasset filio. Poteram autem -patriae littora vel agrum latiùs pervagari, parentibus non derelictis. -Etenim memini, quando eram in Braziliâ, quamdiu nova -erat opera, mirâ me vehementiâ eam semper persecutum esse. -Nempe ut fortis equus ire vult, sed quorsum aut quare, nescit; -sic impetu quodam ad agendum instigabar, nullo satis certo -actionis fine proposito: itaque, rem quampiam assecutus, simul -fastidiebam. Nec ulla profundior causa in funestam illam et -sceleratam navigationem me propulit, ex quâ in exilium tristissimum -et laboriosissimum sum detrusus.</p> - -<hr class="chap" /> - -<h2><a name="CAPUT_VII_SEPTIMUM" id="CAPUT_VII_SEPTIMUM"></a>CAPUT (VII.) SEPTIMUM.</h2> - -<p>157. De capiendis piscibus memoravi: de coquinandis addo -pauca. Octo decemve pisces, vel pauciores si grandes -erant, rapido igne leviter elixabam, tum pinnas,—id est, tota -latera,—capita, caudas, felibus meis reservabam. Magnâ spinâ -extractâ, ceteram carnem aut super cratibulâ leviter torrebam, -aut cum fabis vel grano admiscebam pro cănis cibatu. Equidem -in verriculo saepius marina animalia inveniebam, qualia nemo -pisces nominaverit: porro piscium genus valdē carnosum, quod -magni aestimabam, squatinis nostris simillimum. Illud addo: -si vellem, poteram facillimē grallatorias aves quae inter cautes -aut ipso in portu piscabantur, igne dejectas capere: sed carnem -piscosam fore credidi, pulveris nitrati dispendio male emptam.</p> - -<p>158. Farinâ autem elixâ cum piscibus vescebar primò; -mox Arabum more assas placentas faciebam. Nempe, combustis -super ferreâ laminâ vel plano saxo lignis, prunas submovebam; -placentas udas in calidâ superficie positas sub patellâ ferreâ -obtegebam: huic iterùm superingerebam prunas. Placentae -subtèr, velut in furno, coquebantur: sed fermentare placentas -nesciebam. 159. De his hactenus. Ceterum de pulcritudine -rerum quae domicilium meum cingebant, non eram incuriosus.<span class="pagenum"><a name="Page_45" id="Page_45">[45]</a></span> -In floribus aut foliis si quid excelleret, pluries reportavi aut -radicem aut sarmentum, quod defoderem in cavernarum viciniâ. -Summâ in aestate coci nucem, quae suâ ex arbore deciderat, -reportavi mecum, plenē maturam credens; mox ipso in portu -meo serendam decrevi. Etenim sic commentabar mecum: “si -properē in Angliam avehar, nunquam me poenitebit hanc sevisse -arborem, plurium fortasse parentem, aliorum hominum domicilium -ornaturam: sin hâc in insulâ detinear ultra biennium, -gaudebo arbusculam videns surgentem.” Sedulo delegi locum -serendi, congessique humum uberrimam; statuo irrigandam esse -diligentissimē. 160. Post diem sanē laboriosum, dum sub astris -vescor et bibo, antequam me in aquarum lavacrum committam, -miror quamnam ob rem me tantopere fatīgem. “Anne, O fatue -Rebili, nihil tibi esse operis putas? Times-ne, ne facilè nimis -vivens, socordiâ opprimaris?” Tum respondeo: (etenim moris -mei erat, multa clarē loqui. Nĭsĭ hoc fecissem, patriae linguae -forem oblītus: immò ipsum mentis acumen hebetatum foret. -Sed prope omnia mea difficiliora consilia, plenâ oratione pronunciando, -definiebam magis et consummabam.) Itaque respondeo: -“Cibus, vestis, domicilium, vitam asservant hominis; sed pulcritudo -beatam facit vitam. Ad portum meum adornandum, in -honorem ejus et pulcritudinem, cocum nucem ceterasque res -consevi.” Extemplo etiam clarius, “Oh fatue Rebili! (inquam) -hominum neutiquam miserrimus es tu, qui adornando domicilio -das operam.”</p> - -<p>161. Aliam rem, absurdum forsitan, non absurdum erit lectori -communicare. Quarto die postquàm cocum insevi, longiùs -durante pluviâ, tempus computabam, invenioque natali matris -die me illam sevisse nucem. Mox memini, quàm incertum sit, -vivat-ne mater an mortua sit. Mirē tangebar et tenerâ perfundebar -memoriâ. Tum quia plures noveram vel audiveram, qui -praesagium mortis alicujus se habuisse crederent, hoc mihi ipsi -matris mortem ominari videbatur. Etenim jam fassus sum, me, -simul ac opere cessarem, moestum saepius evasisse fractumque -animo. 162. Quando me ineptiarum incuso, respondeo, “fortasse -non esse ineptum.” Nam si restituat me Deus in patriam, tum -aut gaudebo vivam inveniens matrem, aut rectissimē praecepero -debitam moestitiam. Sin nunquam restituar, sed solitarius -peream, minùs sum inhumanus, minùs ab omnibus necessitudinibus -abruptus, quando caritate praeteritorum emollior. Melius -autumo, propter ficta humanarum rerum flere, quàm rebus -humanis omnino non tangi, et pro me solo vivere. 163. Quamobrem<span class="pagenum"><a name="Page_46" id="Page_46">[46]</a></span> -ubi nona venit dies, decerno in honorem matris novemdialem -praebere coenam. Hospites autem, quos solos potui -invitare, erant psittacus, cănis, grex, lepŏres, feles, columbi. His -optimam, quantum possim, paro coenam. Ceteros facilè satio, -sed duas capellarum experior avidissimas. Magnitudine indies -crescebant. Omnes, cibo succulento pastos, sperabam majores -pinguioresque quàm fera animalia fore, si semper largiter praeberem. -Etenim velocitatem in capris minimē cupiebam. -Pondus corporis trahulae conveniebat vel lac promittebat uberius; -itaque largâ manu pascebam libens. In pabulo autem erat -gramen merum, frondes item herbae plures delicatae, quas in matris -honorem suggesseram. Has cunctas comedunt, concupiscuntque -etiam. Imber destiterat commodē: censeo igitur finiendam in -saltu novemdialem coenam. 164. Quàm celerrime annulo lori -caprum apparo, ejusque caudae capram adjungo: ceteros solvo. -Falcatum gladium in balteum insero, caprumque ducens notum -ascendo tramitem. Illi sequuntur. Cănis in fronte excurrit, -psittacus humero meo insederat, suo more garriens incontinenter. -Feles ⸤mirabundae emigrationem⸥ ejulant, tanquam ploratrices -(opinabar) ad sepulcrum, mox nolebant progredi: cum leporibus -domi remanebant. Magnam veli laciniam cum funiculis in -dorsum capri conjeceram; sic saltum attinemus. Haedi alternis -pascuntur, ludunt. Sed ego gladio falcato herbas frondesque -molles, quae sub quotidianâ pluviâ luxuriabant, largiter succīdo,—alias -laciniâ veli obvolvo, alias mero fune colligo,—super dorso -jumentorum apponens. Opportunum erat, quòd tunc haec -pabula deportavi, nam postea propter pluvias paulo difficilior -fuit convectio. Ceterùm animantium hilaritas et mea ipsius -excitatio moestitiam mihi dispulit.</p> - -<p>165. Sub longiore pluviâ multùm ego cum psittaco loquebar; -quod quidem ab initio feceram. Sed postquàm consuetus est -nuces atque alios cibos e manu meâ capere, gaudebatque meo -adventu, propere discebat loqui, et valde me risu alloquioque -solabatur. Etenim, ut plurimùm, docebam eum sic pronunciare: -“O fatue Rebili!” sic enim memet appellare solebam. Atqui -ille vocabulum “fatue” aut non potuit dicere aut non voluit, -meum autem nomen libentissime ac plenissime proferebat. -166. Aliquando audiebam, O debili Rebili; vel, O febili Rebili; -alias, O hebili Rebili; quae quidem sic interpretabar, ut essent, -O dēbilis, O flēbilis, O habilis! dubitabamque subridens, numne -habilis magis an debilis essem. Sed longe saepius meum nomen -ipsum iterabat, et quasi variabat amatorie. O Rebili Rebili,<span class="pagenum"><a name="Page_47" id="Page_47">[47]</a></span> -inquiebat; tùm accelerans semper sonorum cursum, O Rebi bili, -Rebi rebi, Rebi relili, Rebi libili, O!—Et quum ego tristi cum -misericordiâ vocabulum O! pronunciarem, ille me imitans primò -tragicâ severitate dicebat O! sed in fine tanquàm cavillans -deridensque illud O! joculariter efferebat, donec in cachinnos -solvor.—Neque vincīre eum opus erat; itaque ligamina detraxi.</p> - -<p>167. Omnium uvidissimus, ut opinor, Junius erat mensis, -nunquam tamen quinque vel sex horas exsuperabant pluviae. -Quodam die post imbrem splendida fuit coeli serenitas cum aurâ -mollissimâ. Interrogavi memet, quidnam facere oporteret. -Stătim respondi,—“Nunc, si vir es, Rebili! testudinem marinam -reportabis.” Hoc namque saepe cupiveram, conatus eram nunquam; -sed hâc in ⸤claritate sōlis⸥ post pluviam, testudines credebam -summâ in aquâ suspensum iri. 168. Cymbâ expeditâ progressus -sum. Lāto lenique motu fluctuabat aequor maris, molle, -rugosum, et quasi oleo perfusum. Fervorem solis aura marina -discutiebat: itaque pergo. Tertium illum attingo sĭnum; mox -video testudines plurimas, summis in aquis apricantes, fortasse -dormitantes. Cautissime circumspicio, et modicâ delĕgo<a name="FNanchor_15" id="FNanchor_15"></a><a href="#Footnote_15" class="fnanchor">[O]</a> magnitudine -unam, cujus caput erat aversum. 169. Lenissimo motu -allabor, omnesque caveo strepitūs; dein pedes testudinis posteriores -transversis mănibus arripiens, dum ad proram genibus -innitor, uno molimine ac jactu praedam mediâ in cymbâ teneo -supinam. Morsus testudinis horrendus est: hunc si cavebis, -cetera erunt in facili: in dorsum autem conjecta, jacet immobilis. -Confestim redeo, tam citô successu laetus. Postmodò haec -praeda majoris mihi erat quàm putaveram.</p> - -<p>170. Indies mox foedior ingruebat tempestas. Tandem inter -nimbos nigerrimos prodibant fulgura tremenda, quae frigus -maximum incutiebant: grandinis procellae sequebantur. Tonitrua -per plures horas erant paene continua. Mare vehementer -furebat; aestus ipsas ad rupes pertigit. Quando pluvia paulisper -destitit, exeo prospecturus: ecce autem carina navis nostrae -decem mensibus post naufragium, ipsis in arenis intra cautes -projecta. 171. Extra cautes mare montosum erat; intra tam -perfractum, ut nulla posset esse cymbae utilitas: sed valde -brevem esse intelligo aquam. Tantâ sum cupiditate incensus, -ut caligis ac braccis exutis, mare ingressus navis fragmina -scanserim. Summae sane partis non multum restabat: quid -remaneret in alveo, volo inquirere. Facile video et multa inesse -et nihil posse me id temporis amoliri: itaque postquam satis<span class="pagenum"><a name="Page_48" id="Page_48">[48]</a></span> -exploravi, redeo domum, per aquas praeter rupes necessariò -vadens. 172. Sed algebam, crepitabantque dentes mei. Muto -vestimenta: frico cutem: sed algeo tamen. Ignem accendo, -neque inde multum acquiro caloris. Sensim invēni, penitùs in -viscera descendisse frigus, et morbo me pertentari. Projectus -in cubili, quidquid ibi erat vestimentorum circumvolvor. -Nequicquam. Ignarus quid facere oporteat, pavesco ne vesper -ingruat, tenebris obtegar, inops auxilii consiliique. Tandem -algoribus meis nimius fervor succedebat, valde profecto violentus. -173. Interdum Maurorum formulam adhibens, in pectore -aspiravi: “O Deus! a te prodivi, ad te redeam!” Quid foret, -esse solitarium, tum demùm cognoveram. Jacēre, stare, sĕdēre, -cuncta dolebant; flagrabat caput. Corporis dolores angor mentis -exsuperabat. Tenebras, omnium rerum maxime, metuebam. -Surgo, pede titubante incedo, aquam potulentam et citrea māla -quaerens. Os interius plane siccum erat; lingua si buccas, si -palatum tangeret, ibi adhaerebat. Quare mālum citreum in -tenuissimas quasi assulas concīdi, quarum unam linguae apposui: -alias in poculo compressi, deinde aquâ commiscui. Hoc medicamentum -sorbillabam, interdum bibebam. Credidi fervori viscerum -id fore utile. Alteram mox atque alteram super linguam -compono assulam citricam, siccitatis levamentum. Jam nox -adveniebat, recordorque animalia non esse pasta. Feles vehementer -ejulabant. Neque potui eas abigere, neque, dum fervor -capitis instat, sufficiunt mihi vires ad ministrandum.</p> - -<p>174. Tandem in sudorem solvor: post horas dolentissimas -mens se aliquantum recuperat. Spisso obvolutus pallio, cibatum -praebeo felibus, leporibus, capris, căni, quanquam debilis toto -corpore. Jam certum habeo, qualis sit febris hujus natura; -felicemque me judico, quod lux in tantum duraverit. Mente -levatus, plurimisque vestibus opertus, somnum capto; sed quando -dormīto paulisper, morbida me terrent insomnia, pravâ religione -plena. Sane pluribus horis ante lucem ipse sudor cessat; tum, -quamvis defessus, laboriosè cutem perfrico, et quidquid e vestimentis -maxime sit villosum, libens amplector: ligna in culinâ -accendo. De remedio morbi tum meditor. Dixi me cinchonam -e valle apportasse, atque in usum corii adhibuisse. Bonam hinc -esse medicinam noveram; nunc verò contra amaritudinem ejus -firmans mentem, aquâ commixtam lībĕre poto. Nec dubito quin -me sagaciter curaverim; nam febris non rediit. Mānĕ autem e -cubili surgens, cogito quid postea faciendum.</p> - -<p>175. Imprimis statuo: si possim, noctem insequentem non<span class="pagenum"><a name="Page_49" id="Page_49">[49]</a></span> -sine lumine me acturum. Aut candelas aut lucernam aliquam -judico necessariam. Nihil facilius videbatur, quàm Maurorum -ritu rem conficere, si aut oleum aut sebum haberem. Sed quicquid -fuit, id omne credidi consumtum esse, aut in cibatu canis -aut in scaphâ resarciendâ, sive in retinaculis jumentorum vel in -serrâ. Tum testudinis reminiscor: hujus adipem volo adhibere. -Item carnem ejus, ut novum quiddam, pro cibo stătim concupisco. -De mactandâ, fateor, haesitabam; nam tale feceram nihil. -Caput testudinis si amputabitur, tamen (aiunt) post viginti -quatuor horas mordebit tenacissime. Quid ergo occīdet eam? -Ego verò opinor, amputato capite, nihil doloris sensurum corpus. -Igitur ipso in dolio, ubi in aquâ marinâ servabatur, amputo -caput: hoc caute forcipe abjicio: cetera concīdo et plurima -intus ova invenio. Horum quatuor protinus torreo, vescorque -cum placentâ. Maximam vim adipis excipio. Partem hujus -(eam fere quae solidior erat) pro placentis assandis vel pro -sartagine reservavi: longe plurimam pro oleo sumsi. Tum de -linamentis cogito. 176. Feliciter accĭdit, quòd huic rei non opus -est viribus: linamenta contorquere, puellarum potest esse opera. -Veterum funium quidquid esset corruptum, pro stuppâ reposueram. -Inde duabus horis linamenta confeci, quot triginta noctibus -facilè sufficerent. In ferreâ patellâ depono adipem ac linamentum -sic circumtortum, ut finis hujus super labro patellae minimum -tantùm dependat. Ipsum linamentum liquidâ adipe saturatum -accendo, experiorque rem bene procedere. Equidem si dormirem, -nemine linamentum subinde extrahente, pòst paulò extinctum -foret: attamen id parum rēferre censeo; nam per igniaria possem -accendere, ut primùm evigilarem. Postea juvat me invenisse, -talem febrem posse subigi.</p> - -<p>177. Post triduum finitae sunt pluviae, et sol processit clarissimus. -Ego quoque prodeo, tepore gaudens. Inviso littus. -Video doliis stratum, cadis, arcis perfractis, lignis omnis formae -et ferramentis. Paene in sicco erat ipse navis alveus, cum ancorâ -atque ancorali. Cuncta jam pro meis destino, sed volo relaxari -paulisper; etenim minùs firmum me sensi: igitur ab his redeo -in portum. 178. Feles video, utramque cum catulis recèns natis. -Tum me subit: “Ah! illud erat, quare adeò ejulavere; non -tanquam funeris ploratrices, sed ut expostularent catulorum -alimenta.” Bonis matribus collaudatis, praetereo. Jamque -recordor, feram felem primo illo die esse a me visam; de quo -postea aliquoties dubitaveram. Agnosco, aut in saltu aut in silvâ -magnâ tales inveniri bestias. 179. Gregem deambulans assequor.<span class="pagenum"><a name="Page_50" id="Page_50">[50]</a></span> -Haedos omnes grandescere ac pinguescere notaveram; jamque -video juniores capellas spem prolis dare. Inviso lepŏres: en autem, -lepus femina lepusculos ediderat. Non ridere non poteram: -immò cachinnavi. Sic autem interpretatus sum: Teneram progeniem -male nasci ante finitas pluvias: quare sic esse a Naturâ -comparatum, ut quàm proxime posteà nascerentur.</p> - -<p>180. Lectori denunciandum est, inde ab illâ febre pictatis me -conscium novae factum. Re non prorsùs nova erat; nam inde -ab ipso naufragio quasi fermentatio mentis coepta est. Tum -primùm didici, quanti esset humana caritas, quàm jucundus ipse -aspectus hominis. Mox ergā ipsa animalia emolliebar, quorum -caritatem pluris quàm utilitates aestimabam. Deinde intellexi, -quàm ingens esset inter generosissimum brutorum atque infimum -hominem discrimen: etenim quemvis e servis meis Brazilicis -loco cănis optimi vehementissime amplexus forem. 181. Jam -poenitebat me de parentibus: neminem praeter memet culpabam. -Ergā hos reverentia, ergā omnes impetŭs quidam amoris ac -desiderii me exercebat: itaque, ut opinor, ad rectam religionem -eram maturus. Etenim dixit nescio quis: “Qui inferiora bene -amat, hic superiorem bene venerabitur.” Attamen ante hanc -febrem ipse Deus ignotus quīdam ac nimius videbatur mihi; -quem quĭdem diligere, praeter naturam esse censebam. Nec his -de rebus singillatim juvat explicare. Quippe neque ego ab aliis -neque ceteri a me eam religionem ediscent, quae pectŏris est, non -merae mentis. 182. Sed ipsâ in febre, quando tranquille Deo -me commisi, intellexi primùm, quàm non longinquus esset Deus; -immò, ipso illo in loco adesse illum, si uspiam alibi. Exinde -profundior de religione me invadebat cogitatio; neque cogitatio -solùm, sed cordis quīdam motus, qui me tunc primùm ad sacram -lectionem instigabat.</p> - -<p>183. E quatuor meis libris, unum dixi esse precum Lusitanarum -secundum formas Papales. Idcirco spreveram. Nunc -autem legens, plures invenio versiculos e Judaïcis et Cristianis -lĭbris, qui cunctorum sunt, non Papistarum modò. Duo me -praesertim commovebant. “Quem diligit Dominus Deus, hunc -castigat, per virgarum disciplinam erudiens filios.” Item. “Quare -homo, qui vescitur aurâ, de poenis delictorum conqueratur? nae, -prodest in juventâ sustinere jugum.” 184. Tali lectione affectum, -preces ét verae et vehementes sancto me gaudio tum primùm -pertentarunt. Porrò hinc repperi, unde solitariae vitae derivarem -solatia. Inquietissimus sane interdum eram, pertaesus solitudinis -et suspirans ad alloquium; attamen tria tandem plene<span class="pagenum"><a name="Page_51" id="Page_51">[51]</a></span> -didici:—constantius ea quae animo, quàm ea quae oculo percipiuntur, -permănere:—Deum non minùs mihi esse praesentem, -quòd abessent homines:—denique, Ut ex hôc taedio me potuit -eripere, sic in eodem posse illum ⸤purgato mihi animo⸥ pleniorem -dare liberationem.—Sed haec pedetentim et plures per menses. -Quippe vera religio vita est, non disceptatio ingeniosa, nec nisi -multâ pectŏris exercitatione ipsarumque rerum experientiâ -percipitur.</p> - -<hr class="chap" /> - -<h2><a name="CAPUT_VIII_OCTAVUM" id="CAPUT_VIII_OCTAVUM"></a>CAPUT (VIII.) OCTAVUM.</h2> - -<p>185. De grege erat quod me male habebat. Capri maximi -quanquam labrum perfoderam, tamen expertus sum -aliquando ferociter eum cornibus petere; idque periculosum esse -sensi, quando ad trahulam eum vellem ligare. Re perpensâ, ne -mihi aliquando sit infestus, cornuum ejus maximam partem -serrâ amputo. Relinquo tantum, quantum helciis sustentandis -sit opus. Exinde gnarus deminutarum virium, tranquillior -factus est. 186. Ne posthàc obliviscar, hîc libet narrare, quidnam -cornibus ejus fecerim. Solidiora erant, quàm caprarum quae -asservaveram: jam arcum terebrandi gratiâ conficere statuo. -Saxum quoties vellem perforare, nihil e meâ supellectile placebat. -Erat mihi terebra,<a name="FNanchor_16" id="FNanchor_16"></a><a href="#Footnote_16" class="fnanchor">[P]</a> erat caestrum<a name="FNanchor_17" id="FNanchor_17"></a><a href="#Footnote_17" class="fnanchor">[Q]</a> fabrile, utrumque tenue -nimis; non nisi ligno vel cornui terebrando idoneum. Ad saxum -terebrandum clavis spicatis utebar multo cum labore; nunc -arcum ritu Maurorum libet adhibere. 187. Imprimis e velorum -funiumque trochleolis unam delēgi bonam, perfecto orbe, cujus -in medio quadratum erat foramen. Ferreolum item delĕgo; -(multa in littore talia tunc jacebant) quae illud foramen tantùm<a name="FNanchor_18" id="FNanchor_18"></a><a href="#Footnote_18" class="fnanchor">[R]</a> -non intret. Hujus unum finem igne mollitum valde tundo, ut -sit et solidior et paene acutus: alterum finem in teretius concinno. -Mox limâ hîc atque hîc detritam, in foramen trochleolae impingo. -Acutiorem finem molâ quoque exacuo: sic ipsam terebram perfeci. -188. Arcus restat. Anquisito robore solido, unum -fragmentum circumcīdo serrâ; dein duo foramina paulò obliqua -terebro, quorum in utrumque inferciatur cornu infimum. Spatium -inter haec relinquo, velut manubrium, quod firmiter possim -prehendere: duobus laminis ferreis ac fune robusto confirmo -juncturam: Cacumina cornuum laxo nervo connectuntur: hic est<span class="pagenum"><a name="Page_52" id="Page_52">[52]</a></span> -arcus. 189. Nervus, trochleolae convolutus transversusque, fit -tensus: tum arcus, citrò ultròque tractus, terebram rotat. Porrò -in angustâ assi foramen facio, quod alter terebrae finis facile -intret. Assim hunc in dextrâ tenens, dirigo terebram, dum -sinistrâ arcu operor. Simplici hôc apparatu saxa dehinc longe -facilius terebro.</p> - -<p>190. Vereor ne taedio sim lectori, si plurima quae elaboravi -accuratè explicem. Nova atque ampla materies e ferro lignoque, -quam cum reliquiis navis nostrae nactus eram, novâ me implet -ambitione: item auctus grex vim novam trahendi offert. Idcirco, -plurima convehenda destinans, majorem volo construere traham, -tam latam, ut aequâ fronte jumenta trahant tria, meque ipsum, -quoties velim, habenas retinentem, vehant. Quidquid ligno -ferrove conficiendum erat, confeci; sed corium dëerat. 191. Pelles -si haberem, nec depsendi eram peritus, nec libens propter pelles -capros occīderem. Tantum animal, tam plenum sanguine, -mactare, avehere, concīdere, nauseam mihi movebat. Sed e -fruticibus maritimis unum repperi, cujus folia funiculis comparaverim. -Haec in sole siccata, mox oleo tincta, leviter contorsi, -tum ex connexis robustiores struxi funes. Inde materiem habebam, -e quâ habenas, retinacula, etiam helcia atque alias res -jumentis utiles conficio. His si non optime instruebar, meis -tamen usibus fuēre idonei.</p> - -<p>193. Vix opus est dicere quàm curiosè omnia ferramenta ex -littore collegerim; nihil equidem sprevi e lignis, doliis, arcis, -fracta an solida essent. Majora quaedam ligna, multo molimine -sursùm tracta ipsis in caloribus, pro ponte destino, per quem -traha mea aquulam e saltu tramëet. Cratibus superjactis et -fiscorum frustis, cum tabulis et humo, viam tandem consolidavi. -194. Alteram quoque viam sub rupibus credo necessariam, ne -aestu maris interrumpatur trahae commeatus. <i>Torno</i> meo (id -est, novâ terebrâ) saxa cavo, nitrato pulvere discutienda; et -⸤minùs laboriosè quàm expectaveram⸥ objices amoveo viae. -Profecto hanc viam faciliùs confeci, quàm ponticulum illum, qui -quidem non magno poterat esse usui, donec tramitem super rubrâ -rupe feceram trahae pervium. Omnium meorum operum hoc vires -meas unice exhausit, praesertim quia aurae tum maxime stagnabant. -Sed protinus magna habui adjumenta frugibus vel -fructibus deportandis, sive ab hortis meis sive a convalle.</p> - -<p>195. Quinto die ante Kalendas Sextiles, caprae duae partum -ediderunt, unaquaeque binam progeniem. Primò lac mihimet -avebam, conorque mulgēre. Huic rei inhabilis fui, reputansque<span class="pagenum"><a name="Page_53" id="Page_53">[53]</a></span> -declino mulgendi labores, ne ego potiùs pecori quàm pecus mihi -inserviat; nam si mulgendi negligens forem, id pecori foret -crudele, mox lactis cohiberet profluvium. Tum in delicatiores -cibos lac adhibere, longe nimii temporis erat et curae. Spero me -cocis nucibus cito abundaturum, atque harum lac semper fore in -promtu. His autem de nucibus sunt quaedam explicanda, quae -praetermiseram. 196. Nolueram barbarorum more proceras -arbores scandere; id quod ét laboriosum fore et periculosissimum -credidi. Novas scalas hanc ad rem, duobus anteà mensibus, et -propriam falculam commentatus sum. Et quidem pro falculâ, -⸤perticae longae in fine⸥ loculum incīdo, ubi inhaereat ansa cultri -coquinaris: tum ⸤funiculo cerâ oblĭto⸥ (nam massam quandam -cerae habebam) ansam illam perticamque circumvolutam firmiter -constrinxi. Atqui modica firmitudo poterat sufficere; nam -acuto cultro leviter amputantur nuces.—Pro scalis ipso in cocorum -sinu par idoneum arbŏrum succīdo, triginta fere pedes longarum, -postquam capita detraxi. Utramque dedolatam ⸤quantùm possim -sine detrimento roboris⸥ extenuo, ut quàm levissimae sint scalae. -Sane erant cavae, (medullâ quâdam plenae,) idcirco robustiores, -quàm si ejusdem fuissent ponderis et longitudinis, sed solidae. -Gradus scalarum addo, e lignis atque e fune, ut in cubicularibus -meis: sed tres in summo funes valde laxos relinquo, ut scalae -applicatae quasi amplectantur arborem, nec possint delabi. Tali -instrumento adjutus, credidi posse me amplam nucum vim decerpere, -quanquam plurimae coci ⸤longe proceriores⸥ macacis opulentam -reservabant praedam. Haec, credo, in Maio mense finita -sunt. 197. Equidem coeorum utilitates parùm intelligebam; -sed plurimas esse gnarus, nihil rejeceram. Frondes pennasve -(si ita licet dicere) parvae illius coci, quam pro remis succīdi, -animadverti paene tegulorum<a name="FNanchor_19" id="FNanchor_19"></a><a href="#Footnote_19" class="fnanchor">[S]</a> esse instar. Has funiculis ita -consuëram, ut cuculli<a name="FNanchor_20" id="FNanchor_20"></a><a href="#Footnote_20" class="fnanchor">[T]</a> vicem optime gesserint. Medullam cocorum -arborum atque aliarum palmarum statuo explorandam: -corticem omnem asservo.</p> - -<p>198. Grex, (quem propter sanitatem maturiùs in saltum transduxi,) -evulsis sŏlo pedicis, in vallem rediit. Cunctos invenio -circa vetus praesepe, herbas ⸤uberrimas atque apprime succulentas⸥ -summo cum gustatu rodentes. Pedicas detraxi, ipsas -animantes reputans a Naturâ meliùs quàm a me edoceri, ubinam -potissimùm degĕre oporteret. Quoniam cicŭres invenio sibiloque -fistulae obedientes, id mihi sufficit. Succurrit animo, quantùm -roboris amiserint vaccae nostrates domesticae, quàm saepe difficili<span class="pagenum"><a name="Page_54" id="Page_54">[54]</a></span> -partu torqueantur, per nostram importunam curationem. -Vereor ne meum gregem immutem, si stulte ego me immisceam. -199. Seriùs, quum aurae stagnarent calorque ingrueret, non ad -saltum perrexere, sed ad apertum ac summum collem; fortasse -quia culĭces vel oestri urgebant. Multo mānĕ (credo) pascebantur, -ante lucem; posteà auram captantes mirè apricabantur summo -in colle, ibidem dormientes. 200. Ego quŏque in stagnante aurâ -pertaesus cavernarum, postquam aliquot noctes iterum inter -ramos arbŏris dormiveram, melius fore credo, si gregem sequar. -Quare multâ ac difficili machinatione tres assĕres longissimos -summo in colle sic erexi, ut de colligatis capitibus lectus pensilis -sustineretur. Ego per funem ascendo, qui desuper fluitans quasi -in annulos nodatur, in quos ingredior. Ut primùm lectulum -attingerem, funem illum ad me recipiebam. Talis erat nŏvi -cubilis forma.</p> - -<p>201. Haec inter opera, ex novo quodam junco contexui dorsualem -illam, de quâ dixi, tegetem; item foliis roscidis tum -primum caput meum sub infulâ condo. Etenim nimius erat -fervor solis; quanquam calor non adeo suffocabat quantùm metueram. -Illâ in regione ipsius aestatis nox longiuscula est, flabatque -identidem siccâ in tempestate vespertinus turbo venti, qui aëra -refrigerabat; necnon quâvis in nocte aura quaedam montana -superioribus in locis sentiebatur. 202. Maris temperiem sensim -augescere credebam; ego autem magis magisque lavacris captabam -frigus. Si caput ac dorsum a sole defendas, alio tegmine vix -opus est, nisi propter culices; ego verò, tenuissime amictus, -posse videbar multum laboris vel summâ in aestate perferre.</p> - -<p>203. Finito quod maxime urgeret, paro humum optimam ab ostio -fluminis ad portum transvehere, in qua dioscoreae serantur. -Locum delegi, quem possem ex rivulo ⸤quoties vellem⸥ irrigare. -Hunc ad usum ligna aliquot sic cavavi, ut compluvii<a name="FNanchor_21" id="FNanchor_21"></a><a href="#Footnote_21" class="fnanchor">[U]</a> instar -essent. Robustissimas meas tabulas ad traham curatiùs constrinxi, -ut humus ingesta ne efflueret. Duobus jumentis biduum -conveho humum: traha sub rupibus in plano currit: cava loca -impleo; quidquid fimi uspiam rejectum est, comporto, opperiorque -tempus dioscoreīs ipsis plautandis.</p> - -<p>204. Multum fruebar lectulo pensili. Sub astris jucundum erat -frigus, aliquando tamen nimium. Nox decem horas durabat, -ac sine crepusculo. Tot horas dormire non possum, frigesco -interdum sub nudo aethere. Gregem comperio pasci tres vel -quatuor horas ante solem, dormire post meridiem: credo me,<span class="pagenum"><a name="Page_55" id="Page_55">[55]</a></span> -iterum animalia imitantem, sequi Naturam ducem. Ante solem -exortum iis rebus operor, quibus lux est minùs necessaria: inter -has vescendi operam numero atque incedendi sive ad cavernas -sive ad vallem. Sed unusquisque dies suum habuit colorem -suumque opus. 205. Jam credo advenisse tempus fructûs colligendi. -Uvas in hortis invenio multis in locis jam maturas. -Aliquot gustatis, magnam vim decerptam resticulis suspendo, ut -sole arescant. Multos per dies hûc commeans idem facio, pluresque -fructūs trahâ reporto. 206. Tum <i>ricinum</i> invenio fruticem, -e quâ oleum illud quod “castoreum” vulgo appellant, conficitur. -Multo cum gaudio <i>maniocam</i> invenio, ex quâ conficitur <i>cassava</i> -panis. Hanc in Braziliâ noveram: inde etiam excoquitur -<i>Tapioca</i> Anglorum. Porro <i>banana</i> vel <i>musa</i> his in locis nascebatur, -infra autem nanas quasdam palmas dactyliferas esse -comperio. 207. Alio die optimum repperi in <i>mangâ</i> arbore terebinthum, -credidique me hinc satis habere posse, tum stuppae, -tum terebinthi aut rēsīnae. Plures fructus colligo vix exorto -sole, postquam ante lucem ad hortos pedibus incessi. Si quando -⸤fabrilem propter operam⸥ validâ nervorum exercitatione opus -sit, id aut ante solem perficio, aut sub stellis lunaeve luce, taedis -aliquando adjutus. 208. Jam paulo audentior factus, canem -habens comitem,—si usus veniret, sub arbore dormiebam horis -meridianis. E sopore experrectus, apparo traham, jungo jumenta, -ipse vehor in trahâ, hortos pomeridiano tempore inviso. Tum -fructus ingero, jumentis ad pascendum solutis. Si nimis -vagentur, cănis reducit. Demùm junctis iterum ad traham, -descendo cum onere pretioso. Nova mox ingruit difficultas, -quum non sufficerent arcae protegendis thesauris.</p> - -<p>209. Tamen neutiquam satiata est mea cupiditas. Ad cocos -nuces demetendas falculam illam mecum apportavi; scalas novas -ipsis in hortis relinquebam. Dum autem infra incedo, <i>ananassas</i> -video multas, (<i>māla pīnea</i> vulgo nos vocamus): nunquam ego -anteà has animadverti. Jam intelligo et plurimas esse et -maximas, paene ex arenis cum cactis nascentes. Unam illicò -vindemiavi, nec abstinui quin grande frustum comederim. -210. Mox nucem cocorum ⸤ab humo sumtam⸥ perforando experior -num sicca sit. Paulum lactis exsugo,—dulce, spissum, non -copiosum. Plures harum colligo reservoque seorsim. Tum -applicatis scalis, quicquid nucum videbatur maximum, id decerpo, -duosque facio acervos. Propere domum redeo cum -ananassâ illâ ac falculâ, et, paulum recreatus, in cymbâ regredi ad -hortos volo. Attamen statum aestûs quum video, et promontoria<span class="pagenum"><a name="Page_56" id="Page_56">[56]</a></span> -quae essent superanda, id verò non ausus sum. 211. Tum subit -cogitatio, quanto meliùs foret, si scaphâ possem reportare; tanta -erat copia, tanta varietas fructuum oculos et mentem captantium. -Bis trahâ hortos invisere uno in die facinus erat magnum: -quantum trahâ possem reportare, quinquies id scapha portaret. -Post auroram, credo, lenis aura favebit: maris ⸤plures per dies⸥ -aequor fuerat undis expers. 212. Jam dactylos, bananas, cocos -nuces, ananassas, uvas, ad libitum me habiturum spero: nimia -me spes et nimia cupiditas festinavit. Crastino die ⸤leni aurae⸥ -vela scaphae permisi; illa per vitream oceani superficiem clementissimo -motu delabitur; mox ultra promontorium paulò velocius -devehor. Demùm laetus ipsum attingo ostium, et detracto velo, -remis ingredior rivum. 213. Multa avidis oculis lustravi: quae -acervata erant, assumsi: plurima alia abripui. Sine morâ impono -omnia scaphae, et reciprocum iter conor. Tum vero -fortuna se vertit. Stagnante aurâ, velum inutile erat. Remis -incumbo, sed tardiuscule moveor. Nervis contentis, defatigo -memet, aestuosâ in horâ. Tellurem observans, dubito anne -progrediar, maximâ meâ vi. Cohorreo, ne hâc in parte profluens -sit maris, quae me in ignotas aquas rapiat. Uni homini certe -nimia erat, nisi vento marique favente, hujus scaphae moderatio. -Igitur deficior fortitudine, et reflecto scapham in palmetum, quò -tandem pervenisse gaudeo, valde defessus. 214. Ego verò angor -animi, quo pacto reduci possit scapha. Re amplius perpensâ, -credo nunquam me ausurum eam mari committere iterùm. -Tunc moestissime solitudinem meam conquĕrens, optabam ut -iterùm puer ille Maurus, quôcum ex Mauritaniâ aufugi, socius -mihi navalis foret. Sed protinus me conscientia objurgat, quòd -propter servitutem ejus, fortasse necessariam, ego nummos acceperim: -itaque ingemens, os in mănibus recondidi. 215. Exinde -tanquam in somniis hilarem audivi vocem, Rebili bebile libi bili -O! psittacus autem in humero meo considebat. Is quidem rostro -ac capitis plumâ genas meas demulcebat, ac voces profundebat -carissimas. Sane tangebar. Quia sine comite meo processeram, -ille ad hortos ⸤me anquirens⸥ avolaverat. Volasse eum, minus -accuratè dixi; quippe mancâ etiamnum pennâ, inter volatum -atque obliquum saltum procedebat. 216. Tum repletâ fiscellâ, -experior quantum possim humeris sufferre incedens. Modicum -bananarum et dactylorum onus assumo: vescor quantum libet, -bibo e rivulo, et, relictâ scaphâ, ascendo vallem. Pedibus jam -siccis, (nam aquâ marinâ immersi erant) sub umbrâ citri per -fervores maximos recondor, dormioque paullum; demùm notum -per tramitem evado, moestusque assequor cavernas.</p> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_57" id="Page_57">[57]</a></span></p> - -<p>217. Ex quantâ calamitate quam angusto discrimine effugissem, -per meam tempestatum imperitiam, prorsus nesciebam: nam, -triduo pòst, turbo furiosus ventorum totum coelum pervertit -cietque intimum mare. In cavernis libens me recondo. Tum -memini Kalendas Septembres imminēre, quo in die navis fracta -est. Anno superiore egenus eram, inops, spe destitutus: nunc -opum multarum sum dominus et praeclaro fruor procellarum -profugio. Equidem libris legendis et calami usu peto varietatem -negotii. Quae feci, non libet hîc accuratius narrare; sed libro -illo mathematico adjutus, dedi operam ut fundamenta rationesque -mathematicas solidius probarem. 218. Ut primùm credo saevas -praeterîsse procellas, decerno in domesticum hortum incumbere. -Dioscoreas circa quinquaginta praeparaveram, radicibus circumcisis: -item septemdecim maniocas tractaveram pariter: has -omnes in trahâ reportatas rite consevi: mox humum de novo -⸤a fluminis ostio convectam⸥ addidi, quia de maniocâ prius non -cogitaveram. 219. Macacos vidi fructibus meis insidiari, item -⸤nescio quae insecta⸥ aliquot horum corruperat. Nolo de cibariis -anxius esse: alia multa opera curam viresque meas avocant. -Credo, quantum sine nimio labore possim convehere, tantum -convehendum; nam nescio utrum, seu robigine seu insectis sive -avibus aut macacis, maxima pars rerum coacervatarum sit -peritura. Itaque res edules avide reposui; porro alias res, ut -ricinum,—e quo facilius oleum extruxi propter fabriles usūs -quam ex aliâ quâpiam re. 220. Sed arcae loculique ad res -asservandas non sufficiebant. Quidquid habebam ollarum aut -lagenarum, adhibui ananassis, persicis mālis aliisque fructibus -conservandis. Ahenum maximum oleo ricini spurcum erat; -nam quanquam arenâ emundaveram, manebat quidam odor et -nauseam creabat. Nova vasa fingere volebam, immo magna, -quae ut apud Mauros, doliorum vicem sustinerent. 221. Prima -mea experimenta valde rudia erant. De formâ incuriosus, -argillam sole siccare et concoquere conor, si massam aliquam -possim satis consolidare. Lāteres potius quam ollas conficiebam: -cito autem agnovi, rem hâc viâ non procedere. Coctis lāteribus -sine dubio erat opus, ad furnum constituendum; dein igne, non -sole, coctos lāteres velim. 222. Herbas in sole siccatas pro -stramine crudis lāteribus intertexo, argillâ primo subactâ: sic -facio struem. Stipites virides cum sicco ligno mistos interpono -atque compono: mox subjicio ignem. Materie renovatâ lentum -calorem per totum diem sustento: postero die (quoniam non -videbatur ignis sufficere) violentius incendo: jamque lāteres bene<span class="pagenum"><a name="Page_58" id="Page_58">[58]</a></span> -cocti erant et solidi. Mero luto et lateribus illis (sine gypso, -quod ex rupe calcariâ potuissem comburendo conficere) furnum -construxi. 223. Omitto narrare, quo pacto in experimentum primò -fecerim ollas. Ceterum explorato, posse me plumbo liquefacto -vitream quondam faciem superponere, id quod propter munditiam -concupivi, optimum credidi, quàm maxime quadrata fingere -ingentia vasa; quoniam haec forma omnium esset facillima. -Plura horum, fateor, praeter aciem rimas ēgērunt; sed res -solidas, non liquidas, recondebam; itaque meis usibus aliquatenus -serviebant.</p> - -<p>224. Ceterùm ut telorum artem probe exercerem, intimo in portu -clipeum quendam ingentem, velut metam scopumve, erexi. -Compages erat ex assulis: velorum praetensis laciniis, in medio -(pro <i>taurino</i>, quem vocant, oculo) pullum lanam affixi. Unamquamque -ignipultarum suâ in vice exercebam, aliquando majoribus -glandibus, aliquando aut olorinis aut minimis: sed plumbum -omne diligenter recollegi, quantum poteram: spatia quoque -sedulo notavi, ut in collineando peritior fierem. Nisi me aliquo -modo aut exercerem aut oblectarem, moestitia me incessit; -etenim non jam laboribus fatigabar. 225. Sed multus eram tunc -temporis in coquendo et condiendo, ne fructus perirent plures. -Ollas Europaeas aliquot habebam, sed operculis egebam, quae -aëra excluderent. E <i>mangis</i> rēsīnam quandam elicui, quâ velut -pice oblinerem velorum lacinias. Hae, operculis circumdatae, -satis bene concludebant ollas; at rēsīnam de novo superlevi. -226. Oblītus sum quaedam de ejectamentis maris narrare. Uno -in dolio plura invēni ornamenta, praesertim specilla ac vitreas -bullas. Specillorum orae detrimentum tulerunt; sed bullae -erant incolumes. Tria item fascicula invēni, discolorum vestium -plena. Postquam aperui, sub umbrâ exponendas decerno. Non -integra fuit colorum pulcritudo, necnon plures vestium quasi -rigescebant. Omnes in cavernis reposui, si forte posthàc utiles -fierent. Bullas autem plurimas, resticulis, sive filis conjunctos, -super jumentorum cervicibus ornandi causâ suspendi.</p> - -<hr class="chap" /> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_59" id="Page_59">[59]</a></span></p> - -<h2><a name="CAPUT_IX_NONUM" id="CAPUT_IX_NONUM"></a>CAPUT (IX.) NONUM.</h2> - -<p>227. Tales inter curas exercebar, quando nova res me -vehementer excitavit, Octobri mense. Quodam mane, -dum eram in culinâ, mare versùs aspiciens, repente video -navigium, nigris hominibus plenum, quod ad portum meum -videbatur tendere. Haesito exanimis, neque audeo in armamentarium -excurrere, ne cernar; metuoque ne animadvertant aut -retia mea aut tramitem. Appellunt sub coeruleâ rupe, extrahuntque -captivum, cui brachia post tergum erant retorta. Dum -obstupesco contemplans, subitò in navigium redeunt cum captivo -et remigantes abeunt. Extemplò alterum video navigium, quod -promontorium coeruleae rupis studet exsuperare: jam intelligo -priores eòdem tendere, ne a sociis suis dividerentur. 228. Ut -primùm evanuere, surgo. Ignipultam corripio bitubam, quae -Helvetici militis fuerat; quâ quidem hâc in insulâ nunquam usus -eram, praeterquam in exercitando, quoties in clipeum collinearem. -Quum paulò gravior esset, furcam quandam pro fulcro adhibebam: -quâ in terram defixâ, multo certiùs jaculabar. Utrumque tubum -nunc diligenter suffarcio, hunc magnâ glande, illum olorinis; -item par pistolarum. Vescor parce; placentam in sinu vestis -recondo. Accinctus balteo, gladium sumo, pistolas, bitubam suâ -cum furcâ, item prospeculum, quod de collo suspensum gerebam -funiculo crassiore, quia loris delicatis deficiebar. Perulam quoque -capio, pulveris ac pilulorum repositorium. Tum aliquoties ad -Numen Supremum vota vel preces attollens, egredior prospecturus. -Canem abegi, qui me comitari voluit. 229. Ad speculam meam -quantâ poteram celeritate ascendo. Inde video circiter viginti -quinque viros cum duobus captivis. Ignem jam accenderant: -mox unum e captivis nudum in arenâ extendunt, caput clavâ -obterunt, et confestim membra discerpunt. Cultros non clare -dispexi, sed (quod horrorem simul ac nauseam mihi mōvit) -torrefactis membris vescuntur. Dum facinus exsecro, credo -licere mihi, si possim, omnes trucidare, qui hospitium insulae -meae tam foede violent. Ego autem consedi immotus et tanquam -fascinatus.</p> - -<p>230. Repente alium video captivum praeter oram maris fugĕre: -hunc quinque persequunter summo ardore. Ille, colles versùs -tendens, pone rupem evanescit. Tum exsurgens curro, cavens -tamen ne exanimis fiam; tandem iterum fugitivum discerno. -Viam Lunatam ascendit; pone tres viri sectantur, quorum<span class="pagenum"><a name="Page_60" id="Page_60">[60]</a></span> -primus clavam habuit bellicam. Duo illi sagittas. Fugitivum -credo a primo secutore velocitate superari, tantummodo praeoccupasse -cursum. Ego in fossà quâdam lateo, defigoque furcam -in sŏlo. 231. Intelligo fugitivum non posse evadere: etenim -anhelabat graviter. A primo secutore prehensus, ab illis -necabitur; sed opperior dum prope veniant. Tranquillissime -collineo, dein olorinis pilulis jaculor. Illicò prostratus cadit -primus secutor. Saltat metu fugitivus, fragorem audiens, sed -nescit primò quid acciderit. Mox capite inflexo respiciens, vidit -hostem dejectum: tum ipse quoque subsistit, animam recipiens. -Secundus adhuc currit: jam sagittâ arcui applicatâ parat -transfigere fugitivum. Id me iterum accendit, nec tamen -occīdere eum volo. Glande majore ex altero tubo crura ejus peto, -affligoque actutum. Qui tertius accurrit, duo socios prostratos -cernens, auditoque fragore, summâ celeritate retro cedit. Mox -duos alios qui pone sectabantur, hic vertit retro; itaque evanuere -omnes. 232. Tum egomet egredior. Fugitivus obstupescebat -etiam. Tandem accurrit, et corâm provolutus, terram fronte -tangit. Id erat pro veneratione. Excito hunc, et, Anglicē -loquens, plane tanquam intelligat, impero ut mecum veniat. -Vulneratos volo invisere. Posterior volutabatur humi, nec potuit -surgere; tamen ab arcu ejus aliquantum metui. Sed fugitivus -circumsultans arcum e manu ejus eripit: protinus correpti erat -oblisurus fauces, nisi ego iratissimâ voce prohibuissem.</p> - -<p>233. Vulneratus ille stolide admiratur: angor (credo) vulneris -metum domuerat; nam per femur transfossus est. Fugitivum -jussi brachia vulnerati mănibus constringere, funemque e loculis -petii, frustra. Sed funiculum illum collo detraxi, qui -prospeculum meum sustinebat: hic pro compede sufficiebat. -Dein vulnere inspecto, mappam e loculis vestis meae extractam -applico, et linteis infulae firmiter ligo. 234. Tum fugitivo -imperavi, ut mecum tollat virum et in proximo quodam cavo -reponat. Non reluctatur ille saucius: credo eum, quum vulnera -ligarem, intellexisse tale facinus non inimici esse. Sed ad -primum secutorem convertens me, mortuum esse cognosco; -fortasse in cor penetraverant pilulae. Confestim fugitivum -accersens, reviso speculum. En autem! duo illa navigia jam -sunt in mari, abeuntque: id quod mihi erat gratissimum. -Credidi eos, perterritos quasi miraculo, aufugisse. 235. In re -tam novâ vix me recolligo; spatium considerandi cupio; sed -fugitivus me suscitat, osculans talos meos. Equidem tum ejus -demulceo genas, jubeoque me sequi. Descendo ad cavernas:<span class="pagenum"><a name="Page_61" id="Page_61">[61]</a></span> -vestem induo, cibos appono, ipse quoque vescor. Veste sane -ac cibo gaudet, mox iterum iterumque me veneratur. 236. At -ego traham paro cum duobus jumentis. Quando gregem aspexit, -video quantùm excitetur. Impono trahae lecti vestimenta, -ligonem ac palam quandam. Arma mea, praeter gladium, -exuor: tum cum fugitivo ac cane ascendo novum meum tramitem, -jumenta ducens. Longiore hoc circuitu regressus ad mortuum, -incipio humum ligone aperire, ut corpus recondam. Id verò -fugitivus me non vult facere: sumit ferramenta, operam strenue -perficit: tum mortuum humo obtegimus. Clavam ejus curiosus -asservavi. 237. Exinde sine morâ sauciatum hominem in traham -assumtum reporto, et gestu signisque benignis permulceo. -Profectò volui hominem sanare, nec ignarus eram quantum -impediret sanationi pavor et anxietas. Quare quidquid potui -excogitare, feci, tanquam fratri. Aquam libenter bibit, vesci -noluit. Postquam vulnus summâ meâ ope sedulò curavi, hunc -relinquo: dein fugitivi manūs paro ligare, ut videam quô se modô -gesturus sit. 238. Is autem, genibus procumbens, summâ -humilitate manūs offert, ut colligem, si velim. Id satis erat. -Ego subridens funem retraho: ille rursus gestu demonstrat, velle -se mihi servire: atque ego accipio. Jubeo in arenâ consīdĕre. -Ipse sericam umbellam, fastûs causâ, effero, et sub hâc compositus, -in optimâ meâ sellâ sedens, delibero quid faciendum.</p> - -<p>239. Arbitror duo hos viros pro servis et pro amicis esse mihi -a Deo datos, si horum possim èt venerationem et caritatem -conciliare. Utrumque arguo per me esse morte ereptum; -quoniam, ille alter ne stranguletur, id per me stetit. Utrique -credidi novam prorsus esse vim jactûs ignei. Igitur sperabam -mentibus eorum posse me dominari. Decerno largam caritatem -majestate temperatam adhibere. Protenus fugitivo indo nomen -<i>Elapso</i>; alterum appello <i>Secutorem</i>. 240. Sed novus me incessit -timor, ne Elapsus, cymbâ visâ, evadet remigans; quare remos -primò recondidi. Porro, si domo solus abirem, vinciebam -Elapsum; sed, domum reversus, non solvi modo, sed blandissime -alloquebar, Anglicâ linguâ prorsus garriens. Optimos dabam -cibos, socium operis assumebam, industriam ejus collaudans: -multa docui, mox ab eo multa quoque didici. Vidi eum esse -gratum et sedulo obedire. Leni cum risu vinciebam eum; -necnon ille ridebat, saepius osculabatur manūs meas. Sed ante -nundinas tertias pudebat me vincire, nec jam faciebam. 241. -Jam quô magis ambobus augerem reverentiam mei, spectaculum -jaculationis machinatus sum. Duas tabulas ostento ligneas:<span class="pagenum"><a name="Page_62" id="Page_62">[62]</a></span> -demonstro ambos esse lēves, sine puncto vel incisurâ. Unam -pone alteram apposui, modico intervallo; sic autem ut Secutor, -quamvis claudus, aspiceret. Dein e parvâ pistolâ emitto ignem. -Glans, transverberatâ priore tabulâ, defoditur in secundum. -Igne ac detonatione territi ejulabant ambo: mox visâ glande, -Elapsus priorem scrutatur tabulam, et mirabundus Secutori -demonstrat parvum, immo minimum, foramen. Nec alteruter -audebat pistolam tangere. Ipsam rem volueram. Pòst paullo -Elapsum per prospeculum meum aspectare feci; id quod cum -admiratione commovet. Procedente autem tempore horologium -meum ostentavi, apertis interioribus machinamentis. Talibus -rebus credebam barbarorum mentes salubriter capi. 242. Jam -magnam facio jacturam. Gnarus quantum barbaris noceant -vina ardentia, anxius ne his aliquando depravati sint atque -efferati, quidquid hujus generis habebam, Deo invocato, effudi, -praeter unam lagunculam, quam idcirco in arcanis reposui, si -forte pro medicinâ aliquando foret utilis. 243. Nondum memoravi, -Secutorem bonis esse indutum sandaliis, Elapsi pedes nudos -fuisse. Uterque praecinctorium gerebat, Secutor balteum quoque -cum cōrȳto sagittario. Sandalia illa e cortice erant plicata; -Elapsus autem, dum sedet domi otiosus, a me quidem vinctus, -sandalia propter meos usūs imprimis, dein propter suos, e meâ -vetere materiâ confecit. Talem virum cur vincire oportebat? -244. Ego rursùm illi dono vestem versicolorem, ex iis quas ex -mari recuperaveram. Is accipit gratus. Post triduum video -eum hâc veste fulgentem: colorum splendor, qui aliquantum erat -immutatus, integer redierat. Interrogo eum Anglicē, unde hoc -miraculum? Ridet ille, laetaturque, sed linguâ nequit explicare. -245. Necnon omisi narrare, lacernam propter nocturnum praesertim -frigus utrique me dedisse; id quod libentissime accepēre. -Etenim Secutor, qui ambulare nequibat, frigus si quod erat, -graviter persentiebat; quare accuratiùs eum protegebam; et -sane gratus animi videbatur. Ego autem multis signis doceo, -illos inter se amicissimos esse debere. 246. Tandem Elapsum -in cymbâ mecum colloco, post matutinam pluviam. Mensis -fortasse Februarius erat, serenum coelum, mare tranquillum. -Ad tertium remigo sĭnum, ubi horrendum illud epulum vidi. -Tum subit animum, foedas reliquias non esse amotas: nec fallebar. -Ipso in loco ossa trucidati viri albescebant. Carnis -reliquias aut aves aut insectae aboleverant; sed calvariam -humanam quivis noverit: item spinam dorsi atque alia. Elapsus, -pietate (credo) gentiliciâ motus, arenâ manibus corrasâ, omnes<span class="pagenum"><a name="Page_63" id="Page_63">[63]</a></span> -has reliquias quamvis moerens defodit. Mox ad alias res convertimur. -Arbores ille magno contemplatur gaudio, fruticesque -explorat diligentissime, folia multa asportat. 247. Ne longus -sim, ut primùm verbis explicare poterat, plurimos indicabat mihi -fruticum atque arborem usūs: hinc et oleo et funibus cito abundabam. -Ex humili quodam rubo oleum hic mihi extraxit, itaque -non jam confugiendum erat ad ricinum. Mox tria magni pretii -indicavit legumina, inter humidiora convallis; primùm, rapa -maxima et optima, nostratibus solidiora et suaviora; deinde, -quiddam e fabarum genere, grande ac bonum sane. De Ægyptiorum -fabâ audivi. Nescio an haec et illa consimiles fuerint. -Tum genus quoddam, ut putabam, cucurbitae; sed formâ fere -cylindricâ, velut pulvinulum, colore purpureo, optimâ cucumi -praestantius. Postea īdem oryzam detexit humidis in locis, quos -ego evitaveram. Porro gossypium mihi retexit. Ex aliis rebus -stuppas quasdam vel villos extraxit, cannabi vel lino pares.</p> - -<p>248. Aliam quandam rem voluit Elapsus me docere, sed -intelligere nequibam. Grandiores aliquot aves, quas ego -phasianis rettuli dum propiùs praeter volant, ille manibus plaudens -columbas et capras esse dicit. Primò sic interpretatus sum, -ut diceret has edules esse, ut carnem columbinam et caprinam. -Posteà explicatum est, has aves posse domari et mansuescere, -ut capras columbasque meas: de quô seriùs narrabo. 249. Itidem -de palmis multa ille me docuit. Equidem noveram alias esse -nuciferas, quas <i>cocos</i> appellabam; alias phoenices, vel dactyliferas, -nanas illas quidem meâ in insulâ. Jam disco, tertium genus ét -funiferum esse et saccharum praebere; <i>caryotum</i> appellari audio. -Mollissimi fiunt hinc restes, tanquam lora optime depsta, qui -propter capistra jumentorum aut cingula possunt adhiberi, necnon -propter balteos. Attamen ex aspero nucum villo robustiores -contexuntur funes, crassae tegetes, scōpae rigidae. 250. Quartum -dixit esse oleïferum; id quod in Braziliâ quoque audieram; anne -prorsus eadem arbor sit, nescio. Quintum porro nobilissimum, -robore procerissimo et optimo, cujus folia pro umbellâ essent. -Denique ex tribus generibus ad minimum, oleum, vinum, saccharum, -ab uno ceram, ab alio farinam optimam, provenire. Sed -me juvabat, unumquidque inde sumere, unde minimi esset -laboris. 251. Tam cito tot res Anglicē Elapsus didicit, ut -crederem posse me jam, hôc ministro, scapham reducere. Equidem -in hortos eum deduxi, ubi multa me docuit: sed melius -arbitrabar, ad reducendam scapham, Secutoris opperiri vires. -252. Ille ex vulnere convalescebat, et summam mihi demonstrabat<span class="pagenum"><a name="Page_64" id="Page_64">[64]</a></span> -reverentiam. Ut primùm sine periculo reptare poterat, ad -focum accedebat, rem culinariam observabat, paulatim ipse -coquebat, et quae Anglicē dicebam, coepit intelligere, etsi pauciora -cum eo locutus eram, quam eum Elapso, qui mihi erat -socius laborum. Glans plumbea sine dubio e crure ejus exierat: -nihil intus remansit, quare simplicior erat ejus curatio, donec -solide convaluit.</p> - -<p>253. Quodam die Elapsus vitreas illas bullas capris -detrahit, et, humillime me veneratus, meo collo circumponit. -Ego ridens dolium ei ostendo, ubi plures habeo bullas; mox -detractas collo meo capris paro reddere. Ille verò reclamat, -obtestatur: tunc e dolio aliquas delegit, quae lucentissimae -videbantur; has significat mihi convenire. Minores quasdam ac -minùs fulgentes suo collo suspendendas rogat. 254. Quanquam -primò irridebam, mox video rem non esse contemnendam. Non -barbari sōlum, verùm omnes homines regem suum vel imperatorem -insignibus imperii decoratum volunt. Majestati meae -conveniebat, ut regium aliquod insigne gestarem. Itaque demùm -his bullis, quas pro regulorum Afrorum lenocinio imperaveram, -egomet regium quiddam inesse opinor. 255. Si autem in regno -meo ad res ordinandas gradūs quosdam honoris constituam, -Elapsus sine dubio summus minister regius esse debeat, et -secundariis gemmis fulgere. Ingenium quŏque ejus versutius -esse et capacius quàm Secutoris cognoveram, ut erant hi viri -valde dispares. 256. Elapsus gracilis erat, procerus, amplâ -fronte, micantibus oculis, vultu valde mobili, ore autem suavissimo. -Secutor humeros latior erat, minùs procerus, genis plenioribus, -vultu non malo illo quidem sed tardiore. Crura, brachia, crassiora -quàm Elapsi, qui quidem vix summas suas vires attigerat. -Hunc credidi tria et viginti annos aetatis habere, Secutorem -triginta vel amplius. Ut, quae ⸤mei vicarius⸥ Elapsus juberet, -Secutor obediret, profore credidi, si Elapsum quasi magistratûs -insignibus decorarem. Itaque monilia illa, majora et minora, -mihi atque Elapso comprobavi. 257. Inter haec re fabrili -Elapsum exerceo, usumque doceo omnis meae supellectilis. Jam -intelligebat omnia fere quae dicerem, sed loqui vix conabatur, -praeter aliquot vocabula negandi, affirmandi, approbandi, interrogandi. -Artem ego ferrariam neque exercueram neque multum -fortasse solus potuissem: sed quum ille de ferramentis curiosum -se demonstrat, nova me ambitio capit, si forte, his ministris, ars -quoque illa mihi serviat. Nunc explico tantùm, per ignem et -malleum rem confici. 258. Barbarorum uterque contexendis<span class="pagenum"><a name="Page_65" id="Page_65">[65]</a></span> -viminibus, juncis, arundinibus, cannis, valde excellebat. Quidquid -hujus modi ego confēci, erat sane inhabile. Jam vero illi -magnam mihi vim qualorum, corbium, fiscorum rapide contexunt, -Elapso materiem harum rerum comportante; necnon, quod -praesertim mihi cordi erat, idoneas perficiunt caligas textiles. -Ut aquam excluderent, res nullius momenti videbatur, si lapidum -ac saxorum asperitates, necnon insectas defenderent. 259. Secutor -autem in re coquinariâ excellebat. E cocorum nucibus placentas -delicatissimas, item quasi florem quandam lactis, faciebat. -Pisces, dioscoreas, manioces, bananas, plurimas nuces ita condītas -proferebat, ut nihil supra: etenim pro condimentis habebat -ananassas, zingiberim, piper et alia aromata, saccharum e palmis -et oleum vel optimum. Mox, postquam inter silvas vagari -potuit, aves plurimas insidiis capiebat; unde nullo nitrati -pulveris dispendio, suave habebamus epulum. Porrò fruticem -invenit, cujus foliis in sole desiccatis aquam aspergebat calefactam: -horum jus tepidum, saccharo admisto, praesertim cum -flore coci lacteo, gratissimum fuit. <i>Potionem foliaceam</i> appellabam. -260. Saepius mecum deliberavi, anne satis tuto sĕcures penes -hos viros relinquerem: video tamen, si quid in hâc re sit periculi, -id fortiter dissimulando optime defendi. Si suspicionem fassus -ero, pravum consilium ipse submonebo. Tela omnia amŏvere, -quae possint esse lethalia, prorsus non possum. Si (quod -minime est veri simile) ambo homines in me conjurabunt, -fortasse vix potero servari; nam igniaria mea tela surripient. -Sed nisi conjurabunt, alteruter mihi auxiliabitur: nec credo -alienari posse amborum animos, dum majestatem ac vim meam -benignitate tempero. 261. His rebus perpensis, quia lusus corporeus -mentem levat, ludum gladiatorium decerno. Etenim si -redeant barbari, si depugnare cogamur, meos viros velim totidem -barbaris longe praestare; at si neque suas habeant sagittas -neque fusili plumbo exerceantur neque gladiis bonis rem gerant, -inferiores barbaris fiant. Igitur Elapsum protenus, Secutorem -simul ac sanitas permisit, gladiatoriam doceo artem.</p> - -<p>262. Vimineis quibusdam munimentis caput, humeros, crura -protegimur, ut magnâ vi possīmus sine periculo caesim ferire; -et effusos ex ictibus habebamus risūs. Postea ludum variabam, -ne ullâ ratione pugnandi deficerent. Sane ventrem, pectus, -vultum protegere, si hostis punctim petat, longe difficilius est. -Spissâ tegete ac larvâ robustâ armaturam concinnavi; sed ipsi -viminea scuta fecerunt, quae, laevo brachio gestata, ictūs repellerent. -Video tamen hanc ludi formam, quantumvis obtusum<span class="pagenum"><a name="Page_66" id="Page_66">[66]</a></span> -sumas pro gladio baculum, oculis et ventri esse periculosam. -Psittacus autem re gladiatoriâ abhorrebat cunctâ, multoque cum -ejulatu absiliebat. 263. Mox Secutor, qui suum retinebat arcum -atque aliquot sagittas, pennis anatum ac ferreis clavis vult -sagittas novas fabricari. Ipsius sagittis mucrones ex piscium -ossibus erant, nam ferri suâ in gente exstabat nihil. Clavos eos -quotquot maxime viderentur idonei, libens dono; is autem valde -peritum se ostendit, quum insuper limam et cultrum operi commodo. -264. At ego vel parvam catapultam magno arcui longe -anteponebam, pigebatque me quòd pessulum ejus tractorium -chartâ describere, nedum ligno fingere, tam difficile videretur. -Sed calamis et chartâ designando meditor, experior, donec pessulum -cum talo suo tandem recte excogitaverim. 265. Tum -caprarum cornua, quae reservaveram, exquiro, et idoneum proponens -stipitem caedo, sculpo, terebro: denique mollissimo e ligno, -satis magnâ cum diligentiâ, rude et grande constituo exemplar: -quo viso totam rem intellexere. Itaque ipsis opus remisi -elegantius perficiendum; nec spe meâ falsus eram, nam catapultas -haud spernendas pòst paùlo confecerunt. Ego autem -glandes idoneas e plumbo confeci, sed spicula avebam.</p> - -<hr class="chap" /> - -<h2><a name="CAPUT_X_DECIMUM" id="CAPUT_X_DECIMUM"></a>CAPUT (X.) DECIMUM.</h2> - -<p>266. Circiter id temporis statui scapham, si possem, reducere, -ne vela prorsus corrumperentur. Elapsus -autem jam satis intelligebat, quid juberem. Malleum, clavos, -serram parvam, argillam vitreariam,<a name="FNanchor_22" id="FNanchor_22"></a><a href="#Footnote_22" class="fnanchor">[V]</a> acūs sarcinarias, funiculos, -velorum aliquot lacinias, in mulctrali composui: haec Elapsus -portat. Ego cibum, poculum, cultellum, pistolas porto. Flumen -convallis vado transivimus, saxis adjuti modicis, quorum ope -credebam pontem sine magno opere posse construi. Sic breviore -cursu ad scapham pertingimus. 267. Primùm vela expando, -inspicio, tento: tribus in locis valde infirma esse opinor. Denoto, -ubi resarcienda sint: id Elapsus strenue perficit. Intereā mulctrali -aquam pluvialem marinamque scaphâ exhaurio: fructus in -aquâ putrescentes vehementer aversor: subtùs invenio solida -omnia, nec quidquam rimarum esse timendum. Fabri ope non -egent tabulae; itaque perfectis velis ingredimur. 268. Aura, sicut<span class="pagenum"><a name="Page_67" id="Page_67">[67]</a></span> -expectaveram, adversa erat. Remigamus ex ostio, dein expansis -velis, ad dextram excurrimus, gubernante Elapso, id quod -optime calluit: ego jubeo et vela rego. Ut primùm deflectendum -in terram opinor, exclamo “Ad sinistram!” et protinus torqueo -vela. Obedit ille: scapha optime convertitur: tunc praecipuus -meus decessit timor. Sine ullo periculi sensu primum illud -exsuperamus promontorium, quamvis adversante vento, postea -celeriùs proficiscentes praevertimur, denique littus intra cautes -legimus usque ad portum meum, ubi in navale scapham laetus -repono. 269. Ego autem Elapsum interrogo, “Anne bona sit -scapha?” Responsum exspectabam, “Sic, sic;” vel “Bona, -bona:” sed admiror, quum ille clare ac deliberate respondet, -“Bona non est; bonam faciemus posthàc.” Iterum interrogo, -Cur? Is verò quasi novam vōcis facultatem exhauserit, nihil -respondet nisi, “Sic.”</p> - -<p>270. Quod cibos collegeram et sēvĕram longe amplius quàm -quod mihimet, uni viro, erat opus, sāne gavisus eram: sed quum -Secutor, injussu meo, in agello meo novam operam inciperet, -iracundiùs paullò rationem ejus rei reposco. Is humillime -mănibus ac vultu deprecans, “Sic optime” esse confirmat. Ego -vero gaudeo, quòd, tardior ingenior qui visus erat, per se possit -bonas operas excogitare; nec diu est, quum video, in hortulo -eum pariter atque in culinâ fore utilem. Jumentis ĭdem gaudebat; -inde spes mihi, fore ut ex diversis famulorum ingeniis -cumulatior proveniret opera nostra. 271. Ut primùm, sanato -crure, natare ausus est, admodùm gestiebat; nam propter tepōrem -maris, nigritae omnes natandi sunt studiosissimi. Equidem post -primum illum diem nunquam in ipsum mare me committebam, -ne intra cautes quidem; tanta me timiditas in solitudine invasit: -in portu modò natabam. Sed cum Elapso etiam inter fractos -fluctūs amabam ludere; mox aquâ, velut telo, inter natandum, -aves grallatorias petebamus, quô in ludo acerrimum se Secutor -ostentabat. 272. Oleo jam abundans, <i>saponem</i> facere volui; nec -poteram Secutori, quid vellem, explicare. Algas vere marinas -plurium generum cremavi: earum cineres oleo admistas igne -lentissimo percoquebam, aquâ calidiore circumpositâ. Item e -mangarum fructu quum spissum quandam extraxissem rēsīnam, -hanc oleo commistam itidem decoxi. Post aliquot experimenta, -duobus modis saponem non ita mălum confeci: tum omnem rem -perspexit Secutor, meque in sapone componendo facile superavit. -Usum autem saponis edocui, atque exinde in curando corpore -utebar. 273. Rideo sane, quum video quantâ ille superbiâ<span class="pagenum"><a name="Page_68" id="Page_68">[68]</a></span> -aurigam se e trahâ jactet, in vilissimo quodem scamillo sedens, -tribus jumentis vectus. Ceterùm omnia quae imperaverim, recte -perficit, usuque trahae impetrato, multas reportat radices cum -ipsarum humo: has dividit aut circumcīdit, fimum curatissime -ingerit; demùm satis magno cum labore amplum facit seminarium. -Tum mecum arguo, si nimium praeparetur cibi, id minime -culpandum, quoniam tres viri vesci e meo oportebit: item industrios -homines non e suis laboribus effugituros; jam pro patriâ -adoptasse hanc insulam. 274. Elapsus quoque suas inveniebat -operas: atque ego, dum uterque mihi, quidquid jubeam, obediat, -gaudeo quòd liberrimâ utuntur diligentiâ, neque socordiae sint -amantes. Tamen ne subitò defessi concĭdant, saepius excogitabam, -aut ludo aut varietate, levamenta laboris. Remigando, piscando, -gladiatoriis ludis, natando quotidie, telis et catapultâ, ordinarium -opus variabatur. 275. Tunc autem texendo vel plicando praesertim -exercebat se Elapsus, nec quidnam conficeret, satis intelligebam. -Ex cannis diffissis quasi tabulas complicat arcte -reticulatas, juncosque sic internectit, ut foramina concludat. -Levissimum sane erat opus, quamquam firmum. Artem ejus -admirans, quaero tandem, quorsum haec spectent. Respondet, -“Propter scapham, sed ferro quŏque opus esse.” 276. Amplius -interroganti, totum suum propositum explicat, partim verbis, -partim rem ipsam demonstrando. Ait, scapham in fluvio esse -non semper malam, in mari cum velo plenam periculi; quippe -quae neque fluctūs neque vim venti tolerare possit. Duplex opus -scaphae esse addendum. Ne fluctus a fronte supercurreret, -erigendam tanquam loricam in prorâ, dein praeter latera quasi -alas expandendas, sed has firmandas ferro. Id mihi esse curandum, -se paraturum cetera. 277. Admirabar hominis ingenium, nec -tamen proram praealtam approbabam; ille vero negat sine his -rebus vela profore. Mox ingemo, nescius quare, quorsum, -quando, in magnum mare sim invasurus. Sed memet objurgo: -Cur tandem, priusquam hi viri ad te venerunt, tu tantopere hanc -scapham fovisti? Agnosco oportere, in casūs necessarie incertissimos, -scapham quàm robustissime reconcinnare, vēlis idoneam. -Itaque de ferrariâ re etiam atque etiam commeditor, modò chartâ -delineans, modò ipsa ferramenta colligens, comparans, examinans.</p> - -<p>278. Inter haec libet cum Elapso caprorum scopulos visitare. -Equidem semper timidus fueram, quoties ibi forem, (nam inter -saxa prospicere nequibam) ne novum quid atque infestum latens -subitò ingrueret. Fateor me, dum solus manebam, timidiorem -indies factum. Minùs minùsque me in densos arctosque locos<span class="pagenum"><a name="Page_69" id="Page_69">[69]</a></span> -volebam committere; sed aperta amabam spatia, ubi cuncta -longe possem prospectare: idcirco quoque minùs inter saxa -caprina pervaseram. Nunc cum Elapso fortiorem me gerens, -cum pistolis prodeo: ille sicam gerebat: explorare, non venari -volo. Ascendimus tramitem; verna prata floribus suaveolentia -praeterimus; locos notos recognosco. Mox longiùs penetrans, -ab excelsiore quodam saxo repente novum gratissimumque video -prospectum. Lacus longissimus, quasi amnis flexuosus, per -plura millia passuum in fronte jacebat. Aquas quasdam vicinas -anteà notaveram; jam agnosco aut membra hujus fuisse lacûs, -aut ejus quasi cisternas naturales. In orâ erant herbae fruticesque -viridissimi, uberrimum mitibus bestiis praebentes alimentum. -Circa surgebant acclives scopuli, quibus decurrentes sine numero -rivuli lacum replebant. Maxima vis hîc versabatur aquatilium -alitum tanquam suâ in domo. 279. Dum haec me valde excitant, -Elapsus antiloparum gregem viderat, magnâ cum delectatione: -mihi in <i>paludes</i> aspicienti illud jam succurrit, fortasse has ejus -esse generis quod <i>palustre</i> appellatur. Sed nolo eas perturbare, -atque ad mare potiùs duco, ubi juga montium altiùs assurgebant. -Lacum a septentrionibus circumeo, inde pergens mare versùs. -Tandem, per scopulos enisi, mare non longe videmus, sed descensu -asperrimo a nobis divisum. Subjacebat ora terrae, longula, -palmis praesertim abundans; sed rupes ulteriùs ipsas in undas -videbantur se praecipitare. Nullum sane portum hâc in orâ dispicio, -quod orientem versùs patebat. Circumversi, sed mare -despicientes, redimus domum. 280. Ego verò, quanquam augescebant -imbres, operâ ferrariâ identidem exercebar. Incudem, -folles, malleos, forcipes, e re tormentariâ navis nostrae habebam. -Fornacem de novo, famulis meis adjutus, decrevi exstruere, -lateritiam materiem residuam adhibens. Carbones e ligno parare -uterque probe calluit. Mox, Elapso folles exercente, ego ac -Secutor ferreolos calefactos tundebamus. Etiam calidum frigido -pertundere docebam, dum Secutor forcipem tenet. Sic virgae -ferreae, quales propter scapham postulabat Elapsus perficiuntur. -Aliud post aliud paullatim conamur; primò multimodis clavos -ferreos mutabamus,—in hamos, in annulos, mox in spicatos -annulos; sic plures in formas discebamus ferrum fingere. Tandem -illi, re totâ perspectâ, significant, meo labore non jam esse opus: -se hujus artificii esse compotes. 281. Inter haec, magno sum -dolore afflictus, occiso psittaco. Hunc accipiter quidam incautum -excepit, neque ego ulcisci poteram, quanquam strepitum carissimae -avis audiens. Sed antequam ignipultam attinerem, hostis<span class="pagenum"><a name="Page_70" id="Page_70">[70]</a></span> -cum praedâ evanuit. Hanc sane rem aegerrime tuli. Quod -postquam animadvertit Elapsus, solari me volens, psittacos non -bonas esse aves dicit, alias quasdam longe meliores; neque -dolendum esse, quando tanta mihi superesset avium pulcerrimarum -atque utilissimarum varietas, quae <i>velut caprae aut columbae</i> -cibatum ab homine accipere vellent. Tunc memini, eum tale -quid de phasianis illis dixisse; mox interrogando comperio, ipsas -has aves facile mansuescere et ova parĕre plurima: id quod -libenter audio. Tum Secutori denuncio, si aliquot harum avium -possit insidiis capere vivas, id mihi fore gratissimum.</p> - -<p>282. Plurima per imbres parabamus. Catapultas indies perfectiùs -figurabant: loricam ego et alas scaphae summâ curâ -maturabam. Scilicet Elapsus bitumine quodam opus suum -perunxerat, ut aquam rejicerent junci cannaeque: a me postulabat -ut compagem totam firmiter conjungerem. Alia quaedam in -melius novabam, quae longum est dicere:—de supellectile -tractoriâ, item de arcīs penariis. Famuli autem mei operas -quasdam inter se exercebant, de quibus non consulebar. Id me -non conturbat, quoniam industrios sentio. Inter imbres pabula -vel ligna colligunt, folia, cannas, alia reportant, fimum humo -ingerunt, gregi inserviunt, natant, remigant, gladio vel telis se -exercent. Sic dies praetereunt celeriter. 283. Jam Secutor ad -me venit, veneransque humiliter ait, “Pessimos esse lepŏres: -velle se occīdere.” Dioscoreas et maniocas ostendit, non corrosas -modo, sed ex humo evulsas. Lepores si supra sint, “bonos” -esse ait, sed “infra non bonos.” Etsi parùm bene loquebatur, -intelligo quid velit, et video non esse absonum. Attamen vexare -mitissimam gentem, quam egomet tanquam colonos deduxeram, -id nimis crudele puto. Tandem, multùm reluctatus, escâ atque -blanditiis veteres mansuetosque parentes capio, et in pristinam -caveam concludo. Ceteros ad arbitrùm Secutoris abigi aut -occīdi patior. 284. Duorum jam ministrorum operâ adjutus, -paullò amplius poteram litteris me dare: id vero ipsum illi -mirabantur. Aliquando quasdam res iis e lĭbro legebam, si quid -possent intelligere: pòst paullò id eos penetrabat altiùs. Nempe -videbant, sibi esse aut suam aut senum aliquot ⸤quibuscum -vixissent⸥ sapientiam; me ex libro plurimorum cognitiones ad -libitum meum haurire. 285. Quoniam neque librorum habui -copiam, neque otium iis esse poterat, litteras docere supervacaneum -credidi; sed libere colloquebar multis de rebus. Illi -autem, arrectis animis, studiose auscultabant. De meis fortunis -aliquot res enarravi, denique de naufragio. Magnitudinem<span class="pagenum"><a name="Page_71" id="Page_71">[71]</a></span> -demonstravi navĭs et uberem rerum copiam, quam ex meris -ruinis excepi. Talia dum narrabam, illi textilia continuabant -opera et linguae meae indies fiebant intelligentiores: id quod -maximi sane erat momenti.</p> - -<p>286. Tandem se aperiunt, explicantque quidnam elaboraverint. -Regium mihi vestitum exhibent atque imponunt. Primum erat -capitis decoramen, crista vel corona ex pennis multicoloribus: -hanc infulae meae superimpositum volebant. Dein tegĕs dorsualis -ex palmeis cannis atque arundinibus; quae sic erant -dispositae, ut ipsarum colores pro pulcerrimo fuerint ornamento. -Praecinctorium item erat ex mollibus juncis, quod a ventre ad -genu pertingebat. Tum calcei, ex palmarum fune supra, ex -cocorum villo infra. E bullis vitreis catellas fecerant, collarem -talaremque: porro alias bullas aut vesti aut praecinctorio assüerant, -tanquam gemmas. Talia fidelitatis documenta laetissime -et benignissime accepi: sensi profectò, posse barbarica regni -insignia multùm valere, aut apud hos ipsos, aut apud alios barbaros. -Decerno quotidie, finitis operibus, uno alterove horum -me ornare; et si qua dies solemnior videretur, gestare universa. -Nunc, benignitatis ostentui, utrumque fidelium ministrorum -super oculis osculor. 287. Longum foret si narrarem, quantâ -cum industriâ messem fructuum, radicum ac foliorum suâ in -tempestate collegerīmus, tres viri cum tribus jumentis. Ego -autem post biennium hâc in insulâ jam factus sum temporum -peritior: si verō antea ego nimium fui avidus, hi nunc meam -aviditatem superant. Nec culpo, immo laudo et gratias ago, -quòd tam laboriose victum et delicias comparent. Pluviae, -calores, procellae, fulgura, suo in ordine, velut anno superiore -rediēre. Demùm, tempestate illâ peractâ, coeli serenitas -rediit; atque illi sub auroram laborantes, scapham perficiebant -praeseptam labrosamque. Dein post autumnales procellas prorsùs -finitas, ut ipso in mari probaretur opus, erecti sunt omnium -animi. Vēlis accuratissime recognitis, varias cursûs experimur -formas. Pro saburra ⸤ponderosa aliquot saxa⸥ portabamus; -haec cum ipsâ ancorâ ita collocavimus, ut scapham male deprimerent; -quae nihilominus se solidam stabilemque praestitit. -In portum regressi, novam loricam exploramus, num quà laxetur -vel firmitate careat. Sane plauditur ab universis. 288. Postridie -coram me submisse veniunt, dicuntque, “esse quod velint orare: -sperare se, benigne me auditurum.” Impetratâ veniâ, lībere -curtēque explicant, “sine uxoribus vitam non bene transigi: -velle se in scaphâ uxores ex adversâ terrâ reportare.” Id me<span class="pagenum"><a name="Page_72" id="Page_72">[72]</a></span> -sane perculit: tot res in mentem irruebant; vultusque meus, ut -credo, retegebat, quid sentirem. Breviter aio: “omni in re me -illis consultum velle; si possim, facturum; sed multa esse perpendenda, -nec posse me illicò responsum dare. Ad munia sua -redirent, crederentque me de suo commodo anxie meditarî.” -289. De mobilitate et perfidiâ barbarorum multa audiveram. -Memet interrogabam, anne idcirco regiis me honoribus cumulaverint, -ut scapham furati abirent. Id vero posse nego; hi -namque viri fuêre hostes: uterque ad me quàm ad alterum -propior est. Tum si aufugere velint, Quamne ad terram? anne -ad patriam? sed patriae sunt diversae. Sed sint sane fideles: -mene scapham meam cum meis ministris mari committere, domi -sedentem? qui si fluctibus hausti nunquam redeant, iterùm sum -orbatus, et pejus quoque, spe abruptâ. Melius arbitror pericula -participare. At si omnes egredimur, quis gregem custodiet? -quis fruges decerpet, servabit? Talia commeditatus, crastino -die iterùm colloquor. 290. Primùm interrogo, Anne jam uxores -habeant. Secutor abruptiùs respondet: “per me suam uxorem -a se distractam:” fuscus autem rubor, dum loquebatur, vultum -oculosque implebat, in quo tenerum aliquid inesse putabam. -“Mortuum esse se uxori suae,” addidit; “quae, secundùm gentis -morem, jam alii viro sine dubio nupsisset; quoniam, se vivere, -nemo suorum posset credere.” Recte eum dicere judicabam. -Mox Elapsus humescente oculo incertâque linguâ respondet, -“sibi virginem quandam fuisse desponsam, quando ab hostibus -surreptus esset.” Nihil ultra addidit. 291. Deinde interrogo, -unde velint uxores petere? ab Elapsi patriâ an a Secutoris? et -quo signo cursum in mari possint dirigere? Respondet Elapsus, -“Secutorem ad ipsius patriam nolle reverti: id uxori ejus fore -crudelissimum: Elapsi patriam ambo petituros. Ceterùm si -vento favente hanc insulam ipsâ vesperâ relinquant, cum luce -terram continentem propiùs visurum, cunctam sibi satis notam; -deinde, ut primùm popularibus suis aspiciantur, his approbantibus -ad terram appulsuros.” Talia quum audissem, respondi: -Recte se res habere; sed amplius esse ponderandas.</p> - -<p>292. Vespere post operam, ad rem redeo, interrogans: “Quis -autem tot buccis cibum dabit, si hâc in insulâ quinque erimus,—tres -viri, uxores duae?” Tum Secutor arridens ait, “Octo -hominibus satis esse jam cibi, superque.” Elapsus autem, -genibus meis provolutus, dextram osculatur, oratque, “ne irascar; -sed amplius quiddam illos in animo habere. Interroganti mihi, -Quidnam igitur?” respondet: Matrem suam esse mortuam,<span class="pagenum"><a name="Page_73" id="Page_73">[73]</a></span> -fratres occisos: velle se, si possit id fieri, patrem suum hûc -transvehere. Hoc quum dixisset, vultum meum sollicite contemplans, -addit: “Numne aliud quiddam audeam dicere?” “Perge:” -inquam. Tum dicit, “Nescire se, quis sit uxorem daturus: -posse autem fieri, ut parens, qui unam habeat virginem filiam <i>ita</i> -velit dare, <i>si</i> cum eâ sit iturus. Anne ego nolim insulam meam -frequentari?” Res ipsa non mihi displicebat: quanquam id -quoque reputo, cavendum esse, ne nimiâ barbarorum frequentiâ -ipse in servitutem redigar. Ergo benigne respondeo, de tot novis -rebus considerate cogitandum. Illud tantum affirmo, si proficiscentur, -me socium periculi habituros.</p> - -<p>293. Postridie iis annuncio, gratissimum esse id mihi, quòd tam -longe prospexerint tamque industrie laboraverint, praeparantes -cibum, instrumenta, materiem, ipsamque scapham. Talibus viris, -quidquid restet ardui, sperare me fore pronum; sed priusquam -aliis de rebus dicam, illud apprime necessarium, ut nostram -nos insulam exploremus, antequam in casūs maris committamur. -Hoc enim stare mihi certum, ut non sine me navigent. Jam si -procella ingruet, si vi venti in aliud insulae lătus detrudamur, -quid ignavius, quàm non nôsse portūs, littora, rivos, ubi tutò -recondamur? Circumnavigandam insulam, indagandas profluentes -maris, tentandas bolĭde profunditates, notandas in -chartâ montium formas, priusquam in incerta maris ruamus. -Haec quum dixissem, illi primò vix intelligebant; sed postquam -bis terque explicavi, tandem aequissimis animis decretum meum -acceperunt.</p> - -<hr class="chap" /> - -<h2><a name="CAPUT_XI_UNDECIMUM" id="CAPUT_XI_UNDECIMUM"></a>CAPUT (XI.) UNDECIMUM.</h2> - -<p>294. Post hos sermones uterque magis magisque in operas -ruit. Vestitus nuptiales ac dona sponsalia credebam -praeparari. Cannarum, arundinum, juncorum, restium vel -filorum, pinnarum plumarumque magnam vim comportabant. -Postea explicatur, patrio Elapsi regulo plumatam vestem ac -dorsualem tegetem pro dono destinari. Id quum intellexi, e -vitreis meis bullis plures obtuli, ut pro torque collari essent: -has accepit Elapsus libentissime. Video quoque lectorum opercula -vel stragula e mollibus juncis contexi: igitur versicolores -vestes ⸤quas habebam fulgentissimas⸥ in sponsarum usum dono. -295. Ego vero bŏlĭde (quam Graeci vocant) quaesitâ;—etenim<span class="pagenum"><a name="Page_74" id="Page_74">[74]</a></span> -plures in nave fuerant—saepius cum alterutro virorum egrediebar -longiùs, interdum in cymbâ, si valde esset serena tempestas, quia -tum remis certior est cursus. Tunc totam illam oram quae -Caprino Jugo subjacet, satis exploravi; nusquam patebat scaphae -receptaculum: sed colles accurate delineavi, ut locos posthac -recognoscerem. Necnon cum ambobus in scaphâ egressus, oram -adversam juxta hortos ulterius visitavi; quidquid de littore, de -profunditate, de montibus erat notandum, id conscripsi, notatis -coeli regionibus. Necnon unicuique montium nomen indidi -aliquod, cum suâ figurâ descriptum. 296. Quum die quodam -in hortis cum Elapso permansi, Secutore domum misso propter -varios usus, per inferiora prata diligentius exspatiantes, oryzam -invēnĭmus in uvidiore loco late crescentem, ubi nunquam anteà -incesseram. Hanc rem credidi posse aliquando magni esse -momenti. 297. Postridie quiescente aurâ, excurrimus in cymbâ -usque ad portum hortorum. Montem illum altissimum judico -praecipuum esse oportere locorum documentum. Quare a tribus -lateribus figuram ejus accurate delineo; tum credidi, me, si hâc -in parte insulae forem, in die quamvis nubilo posituram meam -agniturum. Cautes quoque, si quas vidērem, scripto notavi. -298. Profluentes maris multò erat difficilius observare vel conjectare; -nam aestus diurnus atque aura conturbabat rationes -meas. Insulam a Septemtrionibus praeverti non ausus sum. -Multa navigando expertus, tandem despero de profluentibus cognoscendis, -nec valde perturbor, sed de hac re reticui.</p> - -<p>299. Domum revertenti delicatissimum mihi prandium apponit -Secutor, ex avibus grandioribus membratim concīsīs. Genus -avium nesciebam: num otides<a name="FNanchor_23" id="FNanchor_23"></a><a href="#Footnote_23" class="fnanchor">[W]</a> esse possint, dubitabam. Ille -explicat, esse eas ex hôc genere, quod mansuefactum volebam; -sed hactenùs nullam se cepisse vivam. Neque ille neque Elapsus -vult vesci: sed postquam finivi, vescebantur. Tum interrogo, -quidnam de grege possit fieri, si nos omnes peregrinamur. Tacent -paulisper; mox Elapsus respondet: “Si faveant aurae atque -Fortuna Maritalis, triduo nos posse reverti. Solvendum esse -gregem, compedibus fortasse vel objicibus praepeditum. Quando -redeamus, fistulae cantui obedituros: sin minùs, si forte haedorum -aliquot amittantur, ferendum damnum. Nos e colle -Caprino novos haedos, si libeat, venari posse; uxores non posse.” -Quando haec serio ac deliberatissime dixit, vix risum continui. -300. Sed pergo interrogare, Quot remos habeamus scaphae. -“Duos tantùm,” respondent; eos nempe quos egomet fabricavi.<span class="pagenum"><a name="Page_75" id="Page_75">[75]</a></span> -Id sufficere nego; quippe si aurâ deficiamur, fortasse remigantes -tres viri quatuor remis novum assequemur ventum, sed duobus -utentes remis in stagnante aëre haerebimus. Novos remos, -clamant, caedendos; id quod ego comprobo. 301. Tum alium -injicio scrupulum. Si barbaris foret confligendum, ego ignipultâ -pistolisque valeo; ministri mei cominùs gladio bene -pugnant, sed eminùs a barbaris superantur. Nam neque multas -habent sagittas, neque multum in hâc arte sunt exerciti: porro -si maxime essent sagittarii, duo viri a multis facile obruuntur. -Melioribus opus est telis,—Hìc pausam facio. 302. Illi primò -tacuere: tandem invito sermonem. Elapsus timide interrogat, -“anne sciam, quot habeamus in usum catapultarum praeparata -spicula missilia?” Tum respondeo, “Ego certe nescio.” Ille -vero, tanquam veritus ne me reprehensione corripiat, tacet -iterum. Sed Secutor, paullo audentior, testatur, “non posse -illos portare spiculorum jam confictorum pondus: plura confingere, -inutile esse: quod genus telorum sit melius, se nescire, -nisi si ignipultas denotare velim.” 303. Sensi me errâsse; nam -nolui igniaria tela tunc eos edocere. Itaque benigne dixi, “industriam -illorum omni laude esse dignam, meque gaudere, quòd -tantam haberent spiculorum vim: sperare me, sine praelio aut -jurgio nos redituros; sed quotidie catapultas exercerent, et tot -uterque secum assumeret spicula, quot res ipsa permitteret.” -Tali responso contentos se demonstrabant.</p> - -<p>304. Caesis duobus cocorum truncis, dissecamus, dolamus, -in remos fingimus;—nam quatuor remos placebat conficere. -Variatâ operâ ac ludo, in labores reficimur, aemulatione ac spe -erecti. Haec inter negotia multum colloquinur. De ipsorum -patriâ interrogo viros, numne earumdem rerum sit ferax, quae -hâc in insulâ gignuntur. 305. Illi explicant, paene contiguas se -habitasse regiones, scopulosâ orâ divisas, quae ⸤ipsos propter -scopulos⸥ ab utrisque concupisceretur; hinc illos internecinis -involvi bellis. Nam ceteram suorum terram ex merâ humo -consistere, molli, uvidâ, arboribus fruticibusque uberrimâ, sed -siccis solidisque locis carente: porro per inopiam ferri optimum -lignum minus esse utile; igitur saxo destitutis nulla esse domorum -fundamenta. 306. Domos gentilicias, ut plurimùm, nidos -esse, inter ramos arborum contextas, ut ab udo solo submoveantur, -praesertim tumescentibus fluviis. In uvidâ calidâque illâ humo -procēras nasci arbores, egregios fructūs; plura tamen genera -meis in montibus vigere, quae illic uvidus calor non patiatur. -Interrogo, Habeant-ne uvas? “Habebamus,” inquit Secutor,<span class="pagenum"><a name="Page_76" id="Page_76">[76]</a></span> -“sed gustu his dispares: nil erant nostrae, nisi dulcis quaedam in -ore aqua.” “Ergo,” inquam, “tu exquire, quidnam e siccatis nostris -uvis sit optimum, quod patri sponsae tuae des dono.” Arridet. -307. Tum in Elapsum conversus: “Tuâne in patriâ nuptias -tum celeriter perficiunt, ut parens tribus horis unicam filiam viro -ignoto foràs ducendam tradat?” Paullum pudibundus respondet -ille: “Si pater domi relinquendus erit, non potest id fieri: sin -pater cum filiâ sit iturus, potest nonnunquam. Atqui neque ego -inter meos sum ignotus, et propter me confident Secutori. Te -autem regie vestitum postquàm viderint ac vim telorum noverint, -audierintque a me qualis et quantus sis, quidlibet mihi tui gratiâ -concedent.” Dubitabam, merane esset hoc adulatio, an veritas; -vera tamen eum dicere, libebat credere. 308. Mox e Secutore -quaerebam, quapropter ipse atqui ipsius populares ad insulam -meam tunc pervenerint et nunquam aliàs. Rem ab initio narrat. -Scopulosa illa regio erat ab alteris occupata: hinc coeptum est -bellum. Quisquis hostium erat in praesidio, comedendus destinabatur: -id gravissimum iis supplicium. Inter alios correptus est -illic Elapsus. Sed patriam versùs redeuntes oppressit procella, -quae duas scaphas in apertum mare abripuit. Totam noctem -frustra luctati, summo mānĕ insulam meam non longe vidērunt. -Volentes neque vēnēre neque iterum venient; nam ignei mei teli -vis pro fulgure praestigiatoris divini sine dubio nunciatur. -309. Tum volo scire, utrum hic esse insulam prorsus nesciverint. -Tum Elapsus confirmat, montem insulae excelsissimum interdum -distingui; sed non vacare ut merâ curiositate mari se -committant,—tumido, an tranquillo. Percontor, numne caro -humana propter lubidinem palati exquiratur. Ambo vehementer -negant: in ultionem summae injuriae, idcirco tantùm aiunt -quasi religiose comĕdi. 310. Mox Secutor urget, ut diserte -dicam quô die velim navigare; nam certum se habere, benigna -mea verba pro factis valere, nec velle me sine causâ diem proferre. -Tum video decernendum esse sine ignaviâ diverticulorum. Respondeo, -si cuncta parata sint, intra triduum nos profecturos. -Rursus interrogat, anne velim eum omnia, quae victûs causâ -sunt commoda, praeparare: ego autem assentior. 311. Crastino -die, dum aliis in rebus absum, Secutor haedum jugulat, sanguinem -in agello suo diffundit, cornua reservat, membra discerpit; -alia coquit, alia suspendit in fumo. Ungulas Elapsus pro glutine -arripit, pellemque incipit patrio more depsere. Haec rediens -invenio obviam; sed neque probo neque culpo, quoniam veniam -meam praeripuerat Secutor. 312. Ad Elapsus conversus<span class="pagenum"><a name="Page_77" id="Page_77">[77]</a></span> -quaero, anne suâ in patriâ tales sint capri, sive aliarum pellium -abundantia. Respondet, apud suos abundare ursulos, porcillos, -immo porcos varii generis, macacos, sciuros, et quadrupedes -capris meis pares, paene aquaticos; ex quibus pelles diversas -habeant; porrò formidandos sed raros pardos, quorum pellis -optima sane: item audisse se, longe inter scopulosos colles -capros fere hujusmodi existere: se nunquam vidisse.—Lubet me -talia sciscitari et colloqui.</p> - -<p>313. Post biduum mihi nunciant, parata omnia: occidente -sole navigandum. Hic nuncius me quasi stupore defixit; nam -mille res prius videbantur conficiendae. Sed video me multa -imperasse: nunc dicto obediendum: ergo de bellico apparatu -primùm satago, postpositis rebus ceteris. 314. Mox repperio -Secutorem lepŏres meos occīdisse, coxisso, sub crustulâ condidisse. -Vultu angorem demonstro: sed ille, me commotum sentiens, -humi consĭdet tacitus, reprehensionem (credo) expectans. Demùm -fractâ voce ait: “Poenitet me, siquid te, here, laesi.” Tum -suspirans dixi, “Mutari non potest: fortasse non male fecisti: -ceterùm ne canem meum occīdas. Ego verò tibi ignosco.” -315. Ne longus sim, fere Nonis Novembribus, sub noctem navigamus, -nunc remis, nunc aurâ adjuti. Astris facile dirigebatur -cursus ad meridiem. Quum vento tranquille ferebamur, quieti -me dĕdi, jubens, si quid mutaretur, expergefacere. Ante lucem -stagnavit aura; tunc evigilo; jubeo remigare. 316. Orto mox -sole, Elapsus grumos patrios procul agnoscit: uterque moestior -videbatur: susurrabant inter se. Sed Elapsum dormire jubeo: ego -cum Secutore propello scapham. Post horulam video Elapsum -propter inquietam mentem non posse dormire; itaque Secutori -impero somnum. Quando intra conspectum venimus, Elapsus -in mālo erigit signum, apertâque arcâ, regiis vestibus me exornat. -Tum extracto cibo vesci hortatur. Secutor mox evigilat, et -vescimur omnes, căne non invito. 317. Jam linter a terrâ -cautiùs appropinquat: tres inerant viri: credo, quia nos erant -tres. “Quid autem te tui cives vocant?” Elapsum interrogo. -“Ego apud eos” inquit, “sum Gelavi.” “Dehinc ergo apud me -eris Gelavius,” inquam. “Ego vero apud meos eram Totopil,” -infit Secutor. “Ergo tu,” inquam, “eris Totopillus.” Dum -risu et alloquio oblectamur, accesserat linter: mox noster -Gelavius nescio quid clarâ voce pronunciat. Illi gestientes -strepunt, proxime accedunt, me mirabundi aspectant. Postquam -iterum peroravit Gelavius, illi rapide ad terram remigant, nos -sequimur tardiuscule. Tandem, jubente Gelavio, ancoram jacimus:<span class="pagenum"><a name="Page_78" id="Page_78">[78]</a></span> -me viri mei, honoris causâ, humeris suis in littus deportant. -Stratis tapetibus, consideo: sericam meam umbellam Totopillus -super me praetendit; Gelavius evanuerat. 318. Opperīmur -reditum ejus. Redit demum cum catervâ magnâ. In fronte erat -ipse, cum seniore viro et virgine. Tum me compellans aït, “En -pater meus! En unica soror!” Pater genua mea manūsque -fervide osculatus est, virgo quasi venerans constitit. Mox -Gelavius cum Totopillo verba secreto habet, post quae intimos -credidi sermones misceri. Interea tota nobis caterva circumfunditur, -mox ad scapham se convertit. Id me aliquantum -commovet. Gelavius autem multas res, dona principi, effert; -dein ignipultas meas cum sacculis subsidiariis: mox Totopillum -video scutulum pro metâ erexisse.</p> - -<p>319. Quinque juvenes cum arcubus astabant. A viginti -passibus sagittas ad scutulum direxere; nemo medium ferit, -nemo per tabulam penetrat. Deinde Gelavius et Totopillus a -triginta passibus e catapultis jaculantur. Hi ét justius collineabant, -et altius penetrabant: facile erant victores. Postea ad me -venerans accedit caterva, orans ut ignipultae ostentem vim: tum -multò cum honore ad carcer ducunt. Quinquaginta passus metari -jubeo: bitubam meam suâ cum furcâ comportaveram. Demisso -genu, bis ignem ejicio: utraque glans medium transverberat -scutulum. Ejulabant territi, mox murmure collaudabant: deinde -magnum erat silentium. Gelavius tunc cunctis explicat, his -telis se per me fuisse servatum. 320. Inter haec Gelavii pater -cum filiâ coram me redit, Totopillus autem pro interprete mihi -explicat, velle illum se suamque filiam fidei atque insulae meae -committi. Tum ego abruptiùs Totopillo, “Ego-ne hanc pro tuâ -uxore mecum reportabo?” Is autem erubescens annuit: “Here! -reportabis sane, si libet, ét uxorem meam et patrem uxoris.” -“At vero,” inquam, “principi oportet me obviam venire honoris -causâ, nec tanquam clanculum abire.” Respondet Totopillus, -“Immo, id principi foret ingratum. Ille neque tibi vult offensam -afferre, neque nimio erga te honore se suis elevare.<a name="FNanchor_24" id="FNanchor_24"></a><a href="#Footnote_24" class="fnanchor">[X]</a> Sed -donis Gelavii placatus, honorificam coram multitudine de te fecit -mentionem.” 321. Jamque accurrit Gelavius, excitatus ut nunquam -videram. Hic secum habebat virum ac mulierem cum -virgine. Me recta petit, et rem omnem aperit.<span class="pagenum"><a name="Page_79" id="Page_79">[79]</a></span> “Ellam! quae -mihi erat desponsa. Propter mei amorem nondum voluit -nubere: en pater materque ejus! Tu-ne nolis, O here! hanc -meam familiam mecum revehere? Omnes sunt tui cupidissimi.” -“Ego sane volo,” inquam: “sed quot post horas?” “Jam -sunt parati,” respondet: “ad tenuem comportandam supellectilem -vix semihorâ opus est.” 322. Fateor, haec mihi nimia -erant: velut in somnio esse videbar. Tandem ministris meis -dico: “Quod bene vortat Deus, ex intimo pectore gratulor vobis. -Nunc, ne tempestas se mutet, quàm celerrime redeamus.” Illi -cum senioribus colloquuntur; tandem renunciant, tribus post -meridiem horis esse navigandum. Id admirans, aio non posse -fieri. “Immo,” aiunt: “sic erit melius, ipso te judice.”</p> - -<p>323. Video alias aliasque accedere lintres, et multa inter se -parare. Praestitutâ horâ scapham ingredimur, quinque viri, una -mulier, duae virgines, cum căne optimo, quem pueri valde mirati -sunt. Hospitum unusquisque spississimas suas vestes indutus -est: stragulas quoque in scaphâ composuerant. Aura paullum -erat adversa; sed octo lintres cum robustis remigibus nos fune -trahebant, tribus horis amplius. Simul ut Auster ventus flabat, -Gelavius, multis actis gratiis, bonos remiges valere jubet, munusculo -quŏque unumquemque proretam honorat, sed tantâ res -tradidit celeritate, ut, quid dederit, nesciam scribere. 324. Excusso -remulco, vēlis navigamus. Gelavius clavum tenet. Illud tantum -narrabo, me propter concitationem mentis non potuisse dormire; -Gelavium, qui prius non potuit, post aliquot horas dormivisse -optime. Jucundissimam sensi noctis auram, et de futuro meditabar, -non sine precibus ac gratiis Deo oblatis. 325. Primâ cum -luce ⸤montis nostri figuram⸥ agnosco. Tandem Austro cessante, -Subsolanus ventus surgit vehementior, torquetque nos nimium ad -sinistram. Equidem nolebam tam pretiosum onus vel minimo -periculo committere: igitur, quoniam nemo omnium erat invalidus, -in hortorum portum direxi cursum. Ibi sumto matutino -cibo, scapham Gelavio commisi, cum patre, quando faveat ventus, -circumducendam: ego cum ceteris domum revertor, colles -escendens. Nos ante meridiem cavernas assequimur: illi seriùs -perveniunt. 326. Summam autem rupem dum pervadimus, fistulâ -canendo recolligo gregem. Desunt duo tantùm e junioribus. -Hos crastino die Totopillus acerrime anquisitos recuperat, cane -adjutore. Sic illa res faustum habuit exitum.</p> - -<hr class="chap" /> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_80" id="Page_80">[80]</a></span></p> - -<h2><a name="CAPUT_XII_DUODECIMUM" id="CAPUT_XII_DUODECIMUM"></a>CAPUT (XII.) DUODECIMUM.</h2> - -<p>327. Nomina novae familiae hic libet narrare. Gelavii pater -erat <i>Pachus</i>, soror <i>Laris</i>. Sponsa autem Gelavii <i>Fenis</i> -appellabatur; hujus părentes <i>Calefus</i> et <i>Upis</i>. Upim credidi vix -amplius quadraginta quatuor habere annos, et neque Pachum -neque Calefum exsuperare quinquaginta. Biduum praeparandis -nuptiis destinantur; quae quidem omnia ipsis relinquo. Nuncio -tamen parentibus per interpretes meos,—si quid vestis apud -me sit, quod utendum velint sumere propter filias suas, vel si -quae de cavernis videantur pro cubiculis commodae, ne graventur -quidvis me rogare.</p> - -<p>328. Inter haec maximo cum gaudio accurrit Totopillus, nunciatque -se alites tres, ex eo genere quod posset mansuescere, -cepisse vivos. Atqui non erant phasiani, neque, quantum ego -poteram intelligere, otides; sed nostratium gallos gallinasque -potius referebant, quanquam longè erant grandiores augustioresque, -ac sane splendidi. Equidem Gallum Indicum pro nomine -indidi. Libenter credebam, hoc avium genus numero ovorum -apprime excellere: tum mansuefacienda decerno. Mas unus erat, -duae feminae: nesciebam, anne pares numero conjuges esse -deberent: sed Totopillo imperavi, asservaret omnes summâ cum -sedulitate, daretque operam, ut proles gigneretur plurima ac -mansueta. Ipsum erat genus alitum, quod olim mihi Gelavius -denotaverat. 329. Quando autem fructuarium meum intro, -fures ibi video res despoliasse. Cocorum aliquot nuces, sacculo -quodam discisso, abreptae fuerant: id sine dubio macacorum erat -opus. Atque anteā, me absente, unam nucem surripuerat -macacus, neque, qui rem vidit Totopillus, poterat prohibere. -Alias res mire disjectas suis e locis invenimus: feles inculpat -Totopillus. Equidem non credo: sed ille urget vehementer, -petitque ut liceat unam reservare felem cum pusillo mare, ceteras -abigere: ego vero, ne nimium adversarer, tandem permisi.</p> - -<p>330. Exploratis cavernis, tres pro conjugalibus cubiculis destinantur: -sed quoniam opera quaedam priùs videbantur necessaria, -meo ipsius cubiculo cedo. Hoc atque museum novis nuptis -permitto, fructuarium Calefo et Upi: ego in armamentario -dormio. Nuptias suo fere in more transigunt: sed postquam -uterque pater sponsum sponsam suam osculari jussit, (id quod -solemnes ceremonias mihi videbatur terminare,) ego, indutus -regium vestitum, peroraturus assurrexi, jussique Gelavium interpretari. -331. Dixi me, Dei nomine, in meam eos insulam<span class="pagenum"><a name="Page_81" id="Page_81">[81]</a></span> -convexisse, ut forent beati, me regente: ceterùm obsequentiam -postulo: jamque imprimis, mea lingua est ab omnibus perdiscenda, -et quantum fieri potest, semper dehinc hâc in insulâ -audietur.—Tum Gelavio et Totopillo impero, ut prandium -nuptiale apponatur. Post prandium, in rupem ambulabant, -mirantes insulam. Vespere, obortis tenebris, e corrupto pulvere -nitrato aliquot ego <i>pyrobolos</i> cremavi, gestientibus barbaris. Sic -confectae sunt nuptiae.</p> - -<p>332. Jam ego Upi matres antilopas, a căne vigilanter custoditas, -demonstraveram, et de mulgendi arte conatus eram explicare. -Ea curam lactariam acerrime suscipit: duae autem erant matres -cum haediculis, nec multum sane expectabam lactis, quanquam -corpore erant grandiores. Eadem <i>cassavam</i> panem ex maniocâ -et <i>tapiocam</i> optime conficiebat. Mox Calefus pollicetur nova vasa -fictilia, ac meliora quidem, se facturum; atque ego de caseo, de -butyro, de lactis flore, quidquid noveram, per Totopillum communico, -sed caseum praesertim censeo faciendum. Item plumbum -liquefactum, ad vitream vasorum superficiem quantum conferat, -demonstro. 333. Pachus instrumenta agri colendi atque omnem -rem ferrariam vehementer admiratur: mox per Gelavium edoctus, -princeps evadit faber ferrarius, item agricola. Calefus operam -figulinam, lorariam, funariam potiùs exercebat; materiam quoque -caedebat lubens. Totopillus, ut antea, culinae se dabat: item -calo erat atque auriga, et hortulanus et lanius et auceps. -Multam hic habuit in condendis decipulis peritiam. Nunquam -ego ne unum quidem cuniculum resticulis potui capere; at -Totopillus porcillos plurimos, aves innumerabiles, laqueis convolutis -aut suspensis capiebat: hinc illae coenarum deliciae, illa -pennarum plumarumque copia, quam miratus eram; hinc nuperrime -gallus Indicus cum gallinis. Etenim Gelavius patrio suo -regulo vestem pulcerrimam, e multicoloribus avium plumis contextam, -dono dedit, qualis in Angliâ caballi pretium afferret.</p> - -<p>334. Video porro me ipsum, velut in Braziliâ quondam, -oportere nunc pro operarum praefecto esse. Nauticam quidem -rem ipse pro me suscepi; sed in nendo e foliis filum, in complicando -cannas, juncos,—multa faciebant feminae. Linamenta -lucernarum torquent, oleam palmarum exprimunt. E lignariâ -fabrorum arte pleraque jam Gelavius exercebat et quidquid -juberem, perficiebat prudentissime. In viminibus cannisque -contexendis peritissimi erant omnes. Hic autem loci affirmare -oportet quid de barbaris sentiam, non omnibus, sed multis, quos -nos Angli nimium contemnimus. Erras valde et pessime<span class="pagenum"><a name="Page_82" id="Page_82">[82]</a></span> -consulis, si longe ex ipsorum consuetudine velis eos detorquere; -attamen hunc errorem si declinas,—si aperte ingenue fideliter -juste agas,—multo fideliores tibi erunt quàm quis putaverit; -mox miram sagacitatem, gratos animos generososque, aliasque -virtutes neutiquam spernendas deprehendes summam inter barbariem. -Nos autem, heu lugubri fato! nostra communicamus -vitia, illosque dediscimus nativas ipsorum virtutes; dein incertis -ex causis inimicitiae insurgunt, donec hostile odium mitia commercia -pessumdet. 335. Prima autem mihi cura post nuptias -erat, ut ⸤res comparatas⸥ melius ordinarem, unamquamque suo -in loculo. Novas ut ollas largioresque praepararet Calefus, -urgebam, argillamque unde haberet, indicavi. Ego autem, quoniam -veteres non sufficiunt arcæ, majus quiddam, armarii instar, -eum mensis interioribus, condo. Fores illas diaetae nauticae -principalis, quae supra biennium apud me jacuerant, pro hujus -armarii foribus adhibeo. Illud opus me per sex dies exercuit. -Totopillum jussi curatissime deligere, quid primum deberet consumi, -quid in saccharo conservandum, quid per se posset -consistere. Is autem dioscoreis, maniocis, cucumibus in novo -agello per se dedit operam. Quoties aliquid aut piscium aut -carnis erat consumendum, plures didicerat reservare reliquias, -quibus ⸤elixis propter canem ac feles⸥ massae farinulentae vel alius -cibus gustum derivarent idoneum. 336. Mox de oleo ac saccharo -erat providendum, deque <i>sagone</i> (quod appellant) et de cerâ -palmarum. Palmis aliquot succisis, aut farinulentam medullam -aut ceram habebamus: folia, cannas, stipites, ad suos quidque -usus adhibemus. Maximam autem et olei et sacchari copiam -jam nunc censui parandam. Saccharum Gelavius, optimum -illud quidem, e palmâ quâdam affătim detulit: <i>Borassum Flabelliformem</i>, -ut nunc audio, appellant arborem. 337. Post haec de -agriculturâ dubitabam. <i>Zeam</i> quàm maxime accurandam opinabar. -<i>Oryzae</i> plantas in hortis dixi invenisse Gelavium; sed -illam culturam minùs esse salubrem credidi, nec posse nisi -uvidissimo in loco exerceri. Attamen Pachus et Calefus orant, -ut sibi liceat hanc rem administrare: itaque ipsis remisi, simul -indicans zeam a me oryzae anteponi. 338. Pachus in cavernis -ordinandis strenuum se praebet. Feminae, adjuvante Gelavio et -materiem suppeditante, in vestibus nectendis valde erant industriae; -mox dato <i>sapone</i>, vestimenta lavare edocui. Tandem, post -duos fere menses, tota mea familia suas habebat sedes, satis -ornatas, suasque operas.</p> - -<p>339. Tantis adjumentis suffultus, poteram esse otiosior, immo<span class="pagenum"><a name="Page_83" id="Page_83">[83]</a></span> -segnior: nec laetior tamen eram. “Quorsum haec?” interrogabam. -“Num tota mea vita sic est degenda,—res opimas -colligendo, consumendo? An meliorem aliquam religionem -potero his barbaris impertire? Tentandum est fortasse: sed -linguam meam imprimis perdiscant oportet. Anne horum operâ -ecquando patriam recuperabo meam?” Talibus exercĭtus cogitationibus -moestior fiebam ac taciturnior: id vero sentio pessimi -esse exempli. Etenim nisi multum colloquar, ne Gelavius -quidem nec Totopillus garrient Anglicē; tum cēteri non poterunt -discere. Statuo fabellis ac narratiunculis, quoties coenamus, -abundare; et, cum Gelavio imprimis, item cum Totopillo, de -religione sermones habere seorsim. 340. Equidem jam pridem -de meâ ipsius historiâ quaedam, praecipue de naufragio, illis narraveram; -sed plurima tunc parùm intellexere, atque iterum -audire avebant. Nunc autem primùm clare dixi quondam fuisse -me Mauri hominis barbari servulum; id quod animos eorum -adeo perculit, ut singula quaeque audire cupiverint magnopere. -Ego autem quae plures per dies tunc narravi, non celarem -lectorem meum, nisi dictu longiuscula forent. Profecto illa -servĭtus crudum meum et praeferocem animum salubriter mitigavit; -et quoniam herum non crudelem habui, multa tum didici -sub Experientiâ magistrâ. Porro illâ in terrâ caloribus assuevi, -immò robustior fiebam. Sol orae Marocanae, nostro longe acrior, -aurâ Oceani temperatur, neque nobis est insaluber, modo caput -fasciâ sindonis involvas, et vino abstineas prorsùs. Illic quoque -plurima didici de frugibus, de oleribus, de fruticibus, quae postea -erant utilia. Plurimas res item minore didici apparatu facere, -quâm quô apud nos fiunt. Quippe ferramenta agrestia, domesticam -supellectilem, instrumentum culinae, pistrini, fabricae,—offendi -illic rudiora omnia; sed Necessitas inventrix multa -simpliciter conficit, quae fato quodam meo discebam. Denique -ipso industriae fructu superbiens, strenuus operis evasi, versutus -ad excogitandum patiensque laboris. 341. Sed ad rem redeo. -Aliud quoque jam aequum videbatur. Quoniam continuus labor -ad vitam non jam erat necessarius, festique aliquot dies ipsis -barbaris assolent, septimus dies (quem <i>primum</i> vel <i>Domini</i> diem -appellamus) Cristianorum more debebat tandem distingui; ex -quo religionis aliqua posset cura exoriri. Itaque Kalendario meo -recensito, quisnam sit “dies Domini” discerno: tum subditis -meis edīco, ut festus sit hic dies: quo die item coram me post -matutinum cibum congregentur. Ego regium monile gerens, -precem brevem Numini Supremo pronuncio, ut suo halitu mentes<span class="pagenum"><a name="Page_84" id="Page_84">[84]</a></span> -nostras purget; illum quoque ipsius propter virtutes adoro: -postea litterarum rudimenta cunctos doceo, ut novam linguam -profundiùs animis defigam. 342. Si pluvia cadit, in musēo -congregamur; ego in tabulam ligneam cretâ scribo: sin serenum -est caelum, ubi arena subtilis ac plana est potissimùm, ibi radio -maximas designo litteras. Ea imprimis vocabula, quae saepissime -pronunciantur, docui scribere, ut nomina rerum, Homo, Vir, -Femina, Cănis, Panis; ut verba communia, Fac, Dic, Da mihi, -Vĕni, Abi; ut pronomina, Ego, Tu, Nos, Vos, Hic, Ille, Sic.—Primo -quidnam vellem faceremve, parùm intelligebant; sed -quum īdem sonus eâdem cum litterâ saepiùs audiebatur, sentiebam -eos excitari. Gelavius primus orabat, ut sibi liceret rem -iterare. Dein incipit a Me, Te, Se; item Nos, Vos, Hi, Hos, -Sic, Dic; et postquàm bis terque est a me edoctus, optime perdidicit -brevia vocabula tot, quot omnibus elementis comprehendendis -sufficerent. Mox ego totam litterarum seriem, in parvâ -chartâ conscriptam, ipsi trado. 343. Gelavius sane et Totopillus, -qui quae dicerem intelligebant, longe celeriùs ipsas discebant -litteras. Hos amplius indies edocui. Proximo die Dominico -ceteris ipsi praecipiebant. Tandem furor discendi cunctos pervasit -magnus, quando hos viderunt ét intelligere et pro magistris -esse: sed multa non poterant legĕre, qui paucissima vocabula -noverant. 344. Mox a me exquirit Gelavius, ex quânam re -conficiatur charta. Ego de papyro, de lino, de gossypio facio -certiorem; explico item de membranâ sive pergamenâ. Multa -posteā folia grandiuscula ad me reportat, siccat in sole, premit, -lēvigat; juncos item aquâ maceratos contundit, gummi miscet, -explanat, chartas meas imitans, sed parùm res cessit: tandem e -praegrandibus palmae cujusdam foliis satis bonam censet haberi -chartam. Dixi huic arundines ac pennas avium pro calamis -scriptoriis sufficere, pro atramento succum sepiae; gummi addendum, -si liquor in chartâ nimis difflueret. Ille confirmat, nunquam -sibi defuturum scribendi instrumentum, modò artem ipsam -mente arripuerit. Jam unam quotidie horam litteras eum doceo. -Die Domini quaecunque nova vocabula ceteri didicerint, ea doceo -scribere; paullatimque, quum plura intelligunt, quaedam de religione -incipio inculcare.</p> - -<p>345. Cum Gelavio liberiùs de rebus divinis loquebar. Quidquid -de Deo Creatore, de lege morali atque officiis, de sancto Dei -judicio, de ejusdem in sanctos gratiâ dicerem, id omne illi facile -esse et quasi naturale comperio: etiam de immortalitate humani -animi (id quod mirabar) jam eredebat. Sed quoties auderem de<span class="pagenum"><a name="Page_85" id="Page_85">[85]</a></span> -Cristo, de Moyse, de Judaeis narrare, otiosus audiebat, quasi qui -miraretur quid haec ad se attinerent: aliquando fortiter contrà -dicebat. Tandem diffisus posse me tantis argumentis suam -impertire gravitatem, abstinui, ne profundius me demergerem.</p> - -<p>346. Non absurdum erit narrare, quantum Pachus suâ arte -ferrariâ feminas adjuverit. Erant e meo instrumento acūs quaedam -minores, item majores sarcinariae. Has Pachus multum -admiratur. Minores nequit imitari, sed utriusque formae plures -procudit grandes, quas exacuit politque satis pulcre, oculis recte -pertusis. Unicuique feminae dono dat tres formae utriusque: -his vestes, tegetes, stragula consuunt.</p> - -<p>347. Gelavius identĭdem quaerit ex me, numne poeniteat me, -quòd plures sumus: num velim ad tres viros rursùm redigi: -num si pro octo octoginta forenus, id oporteret dolere: num -malim paucorum esse quàm plurimorum regulus. Nesciebam -quorsum haec intenderent: subesse quiddam mihi videbatur. -Demum interrogo directà, anne consulto talia loquatur. Tum -modeste ac candide respondet: “O here! talis est hujus insulae -jucunditas, talis omnium rerum copia atque commoditas, talis -tua ipsius benevolentia, aequitas, sapientia; ut ego populares -meos vellem sane multos hisce rebus mecum frui. Nec dubito -fore ut illi velint eadem, si modò liceret: tuum erit dicere, si id -licebit nunquam.” Haec quum responderet, haesitavi consilii -incertus. Mox dixi: “sane suis esse illum benevolum: ego quid -velle, quid nolle deberem, id mihi ipsi neutiquam līquĕre.” -Notavi posteā cunctos, ultra quod necesse erat, ampliare culturam. -Id ipsum anteā fecisse Totopillum memineram, tum -quum hancce coloniam clam meditabantur: itaque credo omnes -eandem fovere spem, quam indicaverat Gelavius. Hoc me male -habet, ne nimis adverser, neve periculosum quidpiam gratificer. -348. Iterum e Gelavio quaero quot novos colonos tutò posse -venire credat, et quânam sub lege: num tot modò quot in unâ -familiâ nobiscum aetatem possint degere.—Respondet, “semper -se credere, fore ut ego in patriam restituar: quippe, ubi una -venerit navis, aliquando tandem venturam esse alteram. Tum -se suosque, optimo defensore orbos, parvam manum pollentibus -barbaris relinqui: nam hos quoque aliquando venturos, nec, nisi -aut igneis telis aut majore catervâ, posse abigi. Tot erga novas -familias, quot firmo sint praesidio, esse optandas. Mille viros nimis -multos non fore, sed quinquaginta contra ejectamenta maris -sufficere.” Interrogo, quid sibi velint maris ejectamenta. Sic -ille explicat, ut dicat,<span class="pagenum"><a name="Page_86" id="Page_86">[86]</a></span> “viros qui in scaphis per casūs maris hùc -advehantur inviti.” Vis ergo (inquam) quinquaginta importare -familias? “Si liceret, vellem,” respondet. At Gelavi! (rursus -aio) id non per me licebit. Propter locos, arbores, antilopas, -pisces, aves, nulla non erit pugna atrox. Nemo mihi obtemperabit -nemo intelliget: ego inter primos occīdar. 349. “Ah, ne -talia fingas,” (inquit): “ne metuas, here! Priùs certe ego moriar: -sed non nôsti meam gentem.” Dic quomodo (inquam). “Primùm, -here! (respondet) homines sumus, non bestiae; itaque èt Deum -et principem veneramur. Quisquis fortitudine, prudentiâ, justitiâ -excellit, hunc extollere, decorare, sequi amamus. Talis tu es vir, -qui strenue ac juste regere calles. Nostrorum virorum quot te -noverint, te prae nostris regulis omnibus anteponent. Dein, -audi, quaeso, ampliùs. Summi nostri reguli patruus est Cortops -quīdam, optimus ille quidem vir, sed fratris filium sibi praeponi -aegrē fert, habetque factionem non parvam. Mitis est ac senior -vir; filii autem ejus omnes praelio occubant. Is profecto talem in -insulam colonos deducere vehementer cupiat: immo, id ipsum -audivi, ac credo. Jam si hùc adveniret, ille et suos cunctos -facile regeret, et tibi obsequeretur officiosissime. Tum omnia -illa de locis, arboribus, antilopis, ex consuetudine nostrâ ac sine -pugnâ ordinabuntur.” Optime causam dicis, O Gelavi (respondeo) -et callide adularis; sed nimiâ me solicitudine tota haec res -excruciaret: quare amplius de eâ ne colloquamur.</p> - -<p>350. Nos autem, ita ut dixi, cursum nostrum tenebamus, nec -poenitebat me meorum subditorum. Singula narrare de tot -hominibus, longum foret. Omnia quae egomet inveneram, -paullatim discunt; sed Pachus novam rem reperit. Per -Gelavium a me exquisiverat, unde veniret ferrum. Dixi, e -montibus effodi, ejusque aspectum esse, tanquam in humum -influxisset, massasque humi suâ gravitate implevisset. Post -aliquot dies laetus renunciat, ferrum a se in monte repertum. -Ostendit marram, novo quodam metallo crustatam. Explicant -mihi, vidisse eum, in ulteriore altissimi illius montis latere, -rivulum quendam discolorem, turbidum: marrâ postquàm conciverit, -hanc concrevisse crustam. Video non ferream esse crustam -illam, sed aheneam. Respondeo, posse hoc multi esse usûs, -quanquam non sit ferrum; amplius oportere examinari. Posteā -doceo tale aes colligere et fabricare, quoties usus venerit.</p> - -<p>351. Hiems hujus regionis praeterierat. Calidior tempestas -appropinquabat; quotidiani imbres augescebant. Die quodam -Martii ⸤solito acriùs⸥ flabat ventus et continenter per noctem -duravit. Sub ipsum mane per tenuem pluviam ego cum Totopillo<span class="pagenum"><a name="Page_87" id="Page_87">[87]</a></span> -cocorum sĭnum versùs pergebam, atque a speculâ meâ video -lintrem terrae appropinquantem. Egrediuntur duo viri, una -femina: tot modo inerant. Video protinus piratas non esse hos: -viri defessi esse videntur, femina algescere. Haec ubi a vento -protegatur, vestibus contectam collocant: ipsi vagantur, ramos -aspectantes, ut qui cibum anquirunt. 352. Pistolas mecum -habui, sed nihil erat quod timerem. Ramulo arboris raptim -abscisso, hunc elate gerens, cum Totopillo descendi, ciebamque -eos clamore: neque illi a nobis fugerunt. Jussi Totopillum -colloqui, si forte intelligerent. Is cito confirmat, esse eos Gelavii -populares, vento abreptos, jamque fame, labore, frigore enectos. -Nolui, in portum admissis, secreta domûs aperire: sed jussi eum -dicere, “cibum iis missum iri,” et ipsum juxtā manere. Ego -actutùm redeo, tum Gelavium remitto cum cibo, uxoremque -ejus cum spissis siccisque vestibus. Ipsi frustra conantur ignem -fovere. Fenis et Totopillus apud eos morantur: Gelavius illico ad -me redit: sic jussi. Tum colloquimur.</p> - -<p>353. Ego aio: si per ventum non poterunt ante noctem -regredi, nunquam regredi debere, ne plures posteā in nos reportent, -pervulgato insulae arcano.—Is laudat consilium meum, -modò possit fieri. Mox addit: velle se quĭdem plures insulae -cives; sed invitos retinere, nisi vincias, fore lubricum; nam -posse aliquando scapham meam furari.—Id me perculit, nec -quidquam ultra dixi: tamen eundem illum in sĭnum hospites -cöercere statuo. Fenis autem rediens ait, sibi illam feminam -antea notam esse, et vero dilectam, atque ejus se misereri. 354. -Quando refoti sunt, tertio die de reditu consulitur. Erat sane -difficilis lintri reditus, si ventus eâdem ex regione perstaret flare, -quamvis clementer. Imperavi ut nemo retineret eos, nemo -abigeret, sed suis relinquerentur consiliis. Multas nobis gratias -agunt, viatico accepto, aiuntque velle se, ut primum possint, -domum redire. Quarto demúm die evanuerant, sub noctem -regressi.</p> - -<p>355. Haec erant in mense Martio, neque ego tunc suspicabar -quò me invitum divina duceret Providentia: nam novos colonos -arcessere pertinaciter nolui, quamvis timerem ne meis forem -iniquus: sed sollicitudo acris semper me vetabat. Continuabantur -menses, et nostra omnium opera. Praeteriere suo in ordine -genialis pluvia ac foeda tempestas: tertiùm jam mihi redibat -siccior aestatis pars. Nos quidem in fructibus colligendis tum -maxime fuimus occupati. 356. En autem ipso Sextili mense, -dum cum Calefo et Totopillo per rupem incedo, e saltu prodeunt<span class="pagenum"><a name="Page_88" id="Page_88">[88]</a></span> -duo viri barbari. Pistolâ correptâ, jubeo Totopillum eos -compellare. Respondent, “amicos esse se, et regem insulae -amicissime petere.” Jubeo, mei honoris causâ, tela in humum -projicere: projiciunt. Tunc ut amicos saluto, recipere tela jubeo, -et dicere cur, unde, venerint. Totopillus, parum facile, tamen -interpretatur responsa. Senior autem e duobus illis, mitis -aspectu vir, qui fere septuaginta habere videbatur annos, in hunc -modum loquitur. “Ego sum Cortops. Cum quindecim lintribus -venio, octo et viginti familiis, ut tuâ veniâ cum bonâ pace consideamus -hâc in insulâ, tibi pro summo principe obtemperaturi. -Ceteros infrà relīqui, dum tua reportamus jussa. Agrum autem -ex tuâ abundantiâ a te oramus.” Quia de re inopinatâ illicò -respondere erat difficile, multùm salvere jussi; hìc in saltu -requiesceret paulisper: honoris causâ hos duos meorum apud -eum relinqui: me celeriter cum servis cibisque rediturum: tum -nos de omni hâc re lībĕre collocuturos. 357. Itaque decessi -solus. Proditum me credidi. Gelavius sine dubio nuncium -Cortopi per illos viros miserat, quoniam me obstinatum sensit. -Tamen si triginta viri armati jam in terram expositi erant, per -vim telorum malè resisto palam: arte et solertiâ est opus. Aut -suadere debeo ut protenus abeant, aut deliberare quo tandem -pacto minimo cum periculo maneant, sive ad tempus, sive in -perpetuum. 358. Interim irascor Gelavio et incipio objurgare. -Ille admirans, obnixe ac simplicissime negat quidquam nuncii se -aut misisse aut missum velle; idque iteravit tam anxie, ut -nequiverim persistere. Jam hunc cum Pacho cibos ac dona -aliquot relaturum mitto. Ipse, regalia assumens, memini Fenim -fuisse feminae illius amicam. Igitur, missâ ad eam Lari, -arcesso, et iratâ voce interrogo, quidnam hospiti dixerit. Illa, -quanquam malè loqueretur, tamen, quae dicebam, satis intellexit. -359. Effusa in lacrimas respondet, se, ab amicâ suâ rogitatam, -anne commode se hìc haberet, dixisse; “Immo optime: sane se -esse beatissimam sub benignissimo ac justissimo principe in -jucundissimâ insulâ.” Talia eam velle dicere, sermone quamvis -incondĭto, intellexi. “An nihil aliud dixisti?” interrogo. “Sane -plurima,” inquit. Quid ergo? “At ego nescio.”—Nonne tu -nuncium ad Cortopem misisti, ut hùc vĕniret? “Certe nihil -tale auderem (inquit) neque ausa sum.” Sed neminem tu hùc -invitâsti? “Oh here (respondet), invitavi neminem; tantùm, -ut credo, amicae meae dixi,—Vellem ipsam et quàm plurimos -meorum sub optimo te principe esse beatos, velut memet.” -Postquam experior nihil ultra sciscitando extorqueri, vultum<span class="pagenum"><a name="Page_89" id="Page_89">[89]</a></span> -compono: bono animo eam esse jubeo: dein egredior. 360. Incedens -simul reputo. Si re verâ propter famam mei, non propter -cupiditatem mălam, tot viri veniunt; tum verò, si prorsus eos -venisse nolim, ipse memet objurgare debeo, quòd non fuerim -injustior; neque adeò sunt timendi, qui ad imperata perferenda -festinant. Meae me laudes fortasse emolliebant: nulla convincitur -proditio. Tum illud surgit:—quatuor ope virorum nunquam -hic navem fabricabor: si redire ad patriam volŏ, per plures id -debet confici. Quid si nunc plures Deus ipse ad me misit? -Ego-ne illos abigam, in aeternam memet redacturus barbariem? -Reputans talia, cum alio prorsus animo ad Cortopem reverti, -qui cibos jam confecerat, et cane meo, propter offulas blandienti, -se oblectabat. 361. Nunciatur mihi, cunctam ejus plebem esse -in portu hortorum; sub arboribus a calore protegi: habere secum -maximum zeae atque oryzae numerum, item maniocarum; -coria quoque comportare et maximas vestes, tegetesque quae -malignam imbrium vim possint arcere: quadraginta duos viros -puerosve esse, septem et quinquaginta feminas: Cortopis omnes -dicto obedire: ipsum Cortopem mihi profecto velle submitti, -constanter autem a me orare sedem idoneam.—Responsum feci -plenum benevolentiâ. Pollicitus sum, illicò me demissurum, qui -ligna secaret in focos, atque alterum qui plura ⸤cibo commoda⸥ -distribueret, velut oleum, sal, aromata: tertium qui ollas cacabosque -ferret. Interim me de sede dandâ meditaturum.—Mox -nos redimus cavernas versùs, duo illi viri ad suos. Quando -animadverti auram extra ordinem a meridie continuari modicam, -melius censeo ut in scaphâ ⸤Gelavius cum patre soceroque⸥ supellectilem -ac cibum portet. Gelavius ⸤minoribus gemmis fulgens⸥ -me repraesentat. Hic lignum secat, illi prandium properant. -362. Ego autem sub sericâ umbellâ propter fastum ac calorem -tectus, ad Caprinum jugum deflecto, atque, inde prospectans, -novae coloniae decerno longam illam oram subter jugo, cum -primo sinu citra Lunatam Viam, si eo quoque ĕgērent. Sed ora -illa facile suffectura erat. Postulo ut septimus quisque dies pro -festo habeatur; ut, quot possint, illo die coram me veniant; ut -Cortops quater in anno, ad minimum, me veneraturus adeat; ut -mea lingua pro imperatoriâ linguâ aestimetur, quam cuncti, ut -primùm possint, discant elŏqui. His acceptis legibus, proximo -die circumremigant, suamque capiunt sedem.</p> - -<p>363. Paullo pòst clariùs denoto; quidquid sit illâ in orâ, -Cortopis esse, sine ullâ exceptione. Quaslibet aves, quoslibet -pisces, illâ tantùm in orâ, pro suis oportere eum aestimare. Sin<span class="pagenum"><a name="Page_90" id="Page_90">[90]</a></span> -ultra lineam altissimi jugi Caprini voluerit venari aut fructum -terrae percipere, id mecum amplius deliberandum. Si quid in -monte velit seminari, id liberum esse; et quidquid coluerit quispiam, -id fore cultoris.—Has quoque leges comprobârunt: tum -ego sollicitudinem deponebam.</p> - -<p>364. Mox ligones, secures, dolabras plurimas deligo, item -marras aliquot et cultros mensales, quos Cortopi dono dem, suae -plebi ad suum arbitrium distribuendos. Cultrum, furcam et -cochleare, splendidiore specie, ipsi destino Cortopi. Sacchari -aliquantum et olei addo, item aromata. Has res ille cupidissime -ac multis cum gratiis accipit. Tum, ne gemmis Gelavius praeluceat, -monili pulcrius variato exorno Cortopem. 365. Postea -aliud quiddam mihi arrogo:—Si hostes hanc in insulam descendant, -ut sub Cortope cuncti imperata mea perficiant, conferantque -subsidia belli.—Id quoque facile conceditur. Tum citrea atque -aurea māla, cocos nuces uvasque siccatas, et conservatarum -ananassarum ollas ad Cortopem demitto.</p> - -<hr class="chap" /> - -<h2><a name="CAPUT_XIII_TREDECIMUM" id="CAPUT_XIII_TREDECIMUM"></a>CAPUT (XIII.) TREDECIMUM.</h2> - -<p>366. Jamque post violentam concitationem res ad suos cursus -rediēre. Sexdecim pòst diebus aestas procellis abrumpitur: -piget me quòd cavernis hospites carent. Ego autem de -meâ linguâ intrudendâ praesertim sollicitabar. Prima mea -colonia et linguam non absurde et litteras parce didicerat: nunc -meditor quô possim pactô easdem novae plebi impertire. Quando -cum Gelavio colloquor, rogat ille, utrum velim eum assentiri -obedienter, an loqui lībĕre. Lībĕre autem (inquam) loqui. -367. Tum infit: “Nos, here, tua familia, te et multùm audivimus -et valde amamus: igitur in linguâ litterisque profecimus -meliùs. Tamen nimius fuit ille conatus, nec nisi propter tui -amorem tolerabilis. Duas res unà postulas, utramque difficilem. -Crede mihi, longe praestat, ut de linguâ tuâ paullum differatur. -Nostram potiùs nos linguam primùm litteris exprimere discamus: -postea quidquid e tuâ didicerint linguâ (et discent multa paullatim) -cupient ipsi scribere.” 368. Haec audiens, quasi obstupui. -Quid? (inquam): tune linguam barbaram vis litteris effingere, -et quantum possis, in perpetuum defigere?—Acriter respondet:<span class="pagenum"><a name="Page_91" id="Page_91">[91]</a></span> -“Nostrae tu, here, nescius es linguae, qui barbaram vocas. -Lingua est copiosa, delicata, subtilis, tenerrima, sono mollissima, -usu gravissima: immo, quantum conjicere possim, tuâ sane -praestantior.” Quid ais? inquam. Ego non nōvi tuam linguam: -recte dicis. Sed cur credis eam meae antecellere? “En (ait) -quando tu <i>Nos</i> dicitis, ego illud <i>Nos</i> per quatuor vocabula interpretor. -Nam aut <i>Ego ac tu</i> valet, aut <i>Ego atque ille</i>, aut <i>Ego ac -vos</i>, aut <i>Ego atque illi</i>. Hic quatuor sunt, quae tua lingua in -unum illud <i>Nos</i> confundit; nostra pulcerrime distinguit <i>Bini</i>, -<i>Bili</i>, <i>Binir</i>, <i>Bilir</i>. Nonne hanc recte dico magis hic esse subtilem, -accuratam, copiosam?” Assentior. “Item <i>Vos</i> (pergit -dicere) duas confundit res; nam aut valet <i>Tu cum ceteris quos -compello</i>, aut <i>Tu cum quibusdam absentibus</i>. Hic iterum nostrates -duo habent vocabula, <i>Vinir</i>, <i>Dinir</i>. Jam tu de <i>fronte contrahendâ</i> -loqueris; unam hanc a te didici locutionem: nos quatuor -habemus verba simplicia. Nam frontem contraho aut propter -lucem nimiam, aut meditabundus, aut cum maerore, aut cum -malitiâ: nos quadrifariam dicimus ac simpliciter.” Perge ultra, -(inquam). “Deinde tu (inquit) de <i>demittendo capite</i> loqueris: -nos septem vel amplius modis hoc pronunciamus. Nam caput -demitto, primùm ut hostile telum vel ramum arboris devitem: -deinde, ut venerer aliquem; tum, ut acutiùs prospeculer; quarto, -ut assensum denotem; quinto, propter pudorem; sexto, per -obstinatam contumaciam; septimo, in aquas descensurus; item -octavo, saltans. En octo nostratium vocabula, Metic, Rodic, -Fiarilic, Duthic, Lianic, Shanfic, Madiric, Reutic.”—Immo, -Gelavi! (inquam interpellans) linguam tu meam parùm novisti: -nam nos <i>Annuere</i> adhibemus, assensum capitis demissi denotantes. -369. “Verissime dixisti illud, here! (respondet). Non nōvi tuam -linguam, neque unquam plene novero, nisi si possem renasci, et cum -lacte matris carissimas voces haurire; nisi possem cum pueris -iterum colludere, in vestris ludis litterariis discere; nisi possem -in contione sapientium fervida captare verba, atque in foro, ubi -res venditis, multos per menses nundinari. Nisi de novo possem -matris, sororis caritatem discere, et suaves amoris susurros nunc -primùm tuâ in linguâ audire, nunquam sic ego complectar eam, -ut tu corde atque animo complectĕris.” Fateor; vehementiâ ejus -perculsus sum. Nihil tale expectaveram: itaque reticui. Tum -addit,—<span class="pagenum"><a name="Page_92" id="Page_92">[92]</a></span>“O here, noli succensere: sed ita se res habet. Lingua -tua nobis in meram mentem vĕnit, quasi cum frigidâ luce. Nostra -pectus tangit, animum erigit. Ut tuam nos, quantum possimus, -discamus linguam, aequissime postulas; sed nostram quae tenerrimis -nos memoriis perfundit, noli sic surripere nobis, ut tuam -mancē apprehendamus, fortasse foede laceremus.”</p> - -<p>370. Nunquam antea suspicatus eram, quàm sua cuique genti -pretiosa esset lingua. Pòst paullo fassus sum, malè me consuluisse, -Gelavium recte judicare: itaque jubeo, si possit, populares -suos edocere, quô pacto ipsorum linguam litteris exprimant. -Tum ille a me opem orat. Dicit, meis litteris illorum sonos non -omnino congruere; propterea, se haerere. Equidem non modo -Lusitanicē multa de orthographiâ (quam appellant) cogitaveram; -sed priùs, quando Maurusiē discebam loqui, omnia Europaeis -conscribebam litteris, mutatis additisque aliquot formis. 371. Igitur -fere centum auditis perscriptisque vocibus, tandem quum -autumat omnes linguae sonos se mihi pronunciasse, facile ei -totam seriem explico. Hoc ubi plurifariam probavit, crediditque -rem confectam, totum gregem nostrum edocet; illi alacriter -arripiunt. Postea, die Domini, quando ceteri conveniunt, incipit -horulam dare huic rei impertiendae. Ego autem illo die contionor -de rebus pluribus, quae possint mentes stimulare, excolere, -firmare. 372. Illud laetus video, non esse segnes hos barbaros -neque ventri aut temeto deditos. Etenim veloces esse et armis -strenuos, id cuncti pro publico officio aestimabant. Sed ludos -sedulo iis commendo. Feminae nostrae quotidie natabant, sed -suo in grege: nos viri jam ⸤duntaxat extra portum⸥ natamus. -Ego sic jussi: namque ipsis non interesse videbatur. 373. At -ego jam decerno, igneorum telorum usum Gelavio ac Totopillo -impertire, quo tutior fiam. Id summo cum gaudio accipiunt, ut -documentum fiduciae meae. Pulveris nitrati quia parcissimus -fueram, aliquantum etiam restabat. Hoc reparari posse desperans, -quidquid potest sine dispendio pulveris doceri, edoceo, -atque illi acerrime artem meam assequi conantur. Totopillus de -pulveris illius compositione acriter exquirit. Carbonem facile -explico; sed quid sit nitrum, quid sulfur, nequeo interpretari; -nec, propter immane periculum, vellem eum componendi experimentis -se objicere. Itaque hoc pro arcano relinquitur. 374. Hâc -aestate ego ac Pachus in pensilibus lectis super rupe dormiveramus: -ceteri tres cum uxoribus malunt in cavernis manere; -neque ego prohibeo. Pachum pro comite mecum assumo.</p> - -<p>375. Inter haec subita res iterum rotam meae vitae convertit, -et demum me părentibus, mihi patriam reddidit. Ante lucem, -tertio ante Idus Decembres, bombus cannonis me expergefacit. -Iteratur ter quaterque. Agnosco signum navĭs, quae opem in -periculo orat. Primâ luce per prospeculum contemplor, videoque -navem magnam, quae in arenis longe a terrâ haeret. Arbitror -illas ipsas esse arenas, ubi, quatuor antè annis ampliùs, nostra<span class="pagenum"><a name="Page_93" id="Page_93">[93]</a></span> -navis se impegit, confregitque mālos. Attentiùs observans, credo -unum mālorum esse confractum. Mox vexillum discerno: id -erat Anglicum. Tum miro gaudio, moerore, spe afficior. -376. Mare erat tranquillissimum: vix ulla tum flabat aura. -Acie oculorum contentâ, per prospeculum nihil video motûs -neque instantis periculi. Tum illud succurrit: Quidni possumus, -pluribus connitentibus scaphis, remulcis navem ex arenâ detrahere? -Gelavium jubeo properare ad Cortopem, et meo nomine -impense rogare, ut lintres suas cunctas cum remigibus robustissimisque -remulcis ad navem mitteret, atque ⸤a me dicta⸥ eos -accipere juberet. 377. Protenus ego cum Totopillo et Calefo -Pachoque in scapham ingredior: nos quatuor remigamus, quoniam -ventus deest. Cibum nondum gustaveramus, sed comportari -jussi quidquid esset in promtu. Primi ad navem pertingimus, -mox Anglicâ voce exquiro, ubinam sit praefectus navĭs. Illi mirabundi, -et laetantes quanquam tanto in periculo, eum evocant. -Narrat mihi, id quod ipse dispexeram. In littus, nocte utique -tranquillâ, incurrerant, fregerantque mālum anteriorem. Etiam -tum haerebant, timebantque ne surgente vento obruerentur. -Dico me jussisse lintres remigesque tracturos vĕnire, si forte id -opis esse posset. Tum certiorem me facit, fundum nāvĭs esse -solidum, neque admisisse aquam. Mox a magistro bolidem petii, -et a scaphâ meâ tentabam aquas. Sex ulnae navi sufficiebant. -Means remeansque in scaphâ, submarini aggeris finem dimidio -fere horae satis comperi. Jam autem tredecim pervenere lintres. -Magister me docebat, quot remulcis esset opus: ipse affigit, -funesque ex suo addit. Saburram tramovet, partes navĭs afflictas -levans. Ejus dicta per me et Gelavium traduntur. Remis -incumbunt, graviùs quàm violentiùs primò. Remulci tenduntur, -strident. Exclamat Gelavius: credo eum prohibuisse nimium -intendi. Iterum; ter; quater incumbunt: demum non frustra -esse video. Motus quidem navĭs exiguus apparet, augescit, -continuatur: tandem clamor gaudentium exoritur: navĭs vădo -detrahitur et protenus bene natat. 379. Tum magister a me -gubernatorem petit, qui in tutum aliquem locum navem deducat, -donec mālus erit resartus. Multùm ille miratur, quum respondeo, -“nemini ceterorum quidquam de hôc mari esse notum, me sōlum -littoris aliquam habere notitiam.” Remigibus per Gelavium -indico, sperare me rem recte processuram: multas me agere -gratias: sed parati sint iterum adjuvare, si iterum sit opus. -Interim aura diurna a mari surrexerat, et, vēlis aliquot praetentis, -tardiuscule movebatur navĭs. Ego in scaphâ, profunditatem<span class="pagenum"><a name="Page_94" id="Page_94">[94]</a></span> -semper praetentans, flumen versùs, in quod primam meam direxi -ratem, sensim deducebam. Sed quoniam tempus procellosum -longe âberat, suasi ut ancoram extrà jacĕret, deinde per suos -nautas exploraret ostium. Assensus est. Tum ego meos viros -cum scaphà domum remitto, ipse in navi maneo colloquii gratiâ. -380. Protenus magister quaerit, anne novum possit mālum apud -nos ĕmĕre. Respondeo: “Immo, secāre. Esse plurimas suprà -arbores, mālis idoneas; quas succisas posse facile in vallem -detrudi, et, in ripâ fluminis dedolatas, aquâ vehi ad navem. In -ostio fluminis tutissimum esse portum vel furentibus procellis, -modò profunditas aquae navem admittat.” 381. Jam quaerit, -anne cibos praebere possimus. Id vero promitto. Illicò jubet -prandium omnibus apponi liberius, narratque parcius per plures -dies comedisse cunctos, quia metuerant inopiam. Ego verò -interrogo, quare has in regiones venerint, utrum gnari an inviti. -Ille postquam quaedam imperavit, seorsim ductum humili me -voce compellat. 382. “Tu me (inquit) valde adjuvâsti; ergo -lībĕre loquar. Merces ego Anglicas a Bristoliâ ad Jamaicam -debebam portare. Propter vim venti in Corragiam Hibernorum -confŭgĕre sum coactus.” Ibi aliquot meorum nautarum majore -mercede mihi surripit alius quidam navĭs magister. Tum alios -ex necessitate accepi, quales ipse locus dabat, mercenarios nautas, -quorum tres erant valde improbi. Multa molientes, seditionem -serebant et bonorum pervertêre mentes. Tandem cö-orti, in -catenas me dĕdēre, quum maxime eramus in Occidentalis Indiae -mari. Quid de me facere voluerint, nescio; sed ceteri nautae -nihil gravius in me consuli patiebantur. Oculos Europaeorum -fugientes, inter barbaros (ut opinor) se volebant recondere, -credebantque se posse ditescere, divenditis meis mercibus. Unâ -ex orâ optimam aquae copiam assecuti sunt, absentibus barbaris; -mox, ubi cibos volebant ĕmĕre, orto jurgio, duo e navalibus -sociis occisi sunt, quorum unus callidissimus erat e tribus illis -improbis. Ceteri, qui cum scaphâ erant, aegre effūgēre. Duo -illi, qui restabant e pessimis, homines imperiti, vi ac minis ac -consuetudine quâdam navem regebant, quanquam coeli ac maris -et chartarum marinarum ignari. Cibos iterum ac ter frustra -quaesivere: propter inopiam alimentorum ceteri murmurabant: -demum proximâ nocte sub auroram in arenas incurrimus. Tum -verò imperitiae horum hominum succensentes, nautae eos catenis -vinciunt, me liberant, orantque ut sontes puniam, ceteros a -periculo lībĕrem. Ego stătim cannonas opem orantes personare -jussi: illud restat, ut si possim, quod male factum est, resarciam.<span class="pagenum"><a name="Page_95" id="Page_95">[95]</a></span> -Jam autem, dic mihi, (quod maximi est) quot gradus terrestris -longitudinis hic habeamus. 383. Paene risi, quum haec me -interrogaret. Respondeo: illum a meo vestitu posse conjectare, -quantâ in barbarie verser. Loci sane latitudinem, stellis -observatis, cognosse me; longitudinem (quam appellant mathematici) -prorsus nescire. Id tantum me habere cognitum, ad -Occidentem nos degere, ultra ultimum Orinoconis ostium.—Ille -ait, etiam hoc cognosse, magni referre. 384. Mox interrogo, -anne velit me in patriam reportare. Is confirmat, maximo illud -sibi gaudio fore; nec gratiis modo revecturum; nam propter -servatam navem magnum mihi a se suisque deberi praemium. -Tum jussi, de ⸤hôc quod dicebam⸥ reticere; jamque me in suâ -scaphâ ad terram vehere, ut de cibis comparandis imperarem. -385. Undeviginti viri in nave erant: carnem recentem Anglis -credo fore libentibus. Totopillo dico, si laqueis porcillos, lepores -avesve possit capere, quàm plurimos capiat, ac vivos. Pachum -ac Calefum, trahâ ac trahulâ eductâ (illâ duobus jumentis, hâc -uno) mecum ad colles Caprinos vĕnire jubeo; Larim Fenimque -in calathos plures fiscellasque componere dioscoreas, maniocas, -bananas, dactylos, aliosque fructus vel legumina: Upim caseos -promere quos habebat plurimos, et quidquid piscium sale condītum -reservaverat,—si id quoque nautis usui foret. Ova gallinacea -mihi non erant: pullis avibus parcendum decrevi. Denique -Gelavium ad Cortopem mitto, orans ut si quid aut zeae aut -oryzae possit sine suorum detrimento tradere, id meâ gratiă navi -convehendum praebeat.</p> - -<p>386. Pachum ac Calefum jam summâ in rupe offendi opperientes. -Caprarum silvestrium agros versùs imus rectā, usque eò -ubi propter asperitatem saxorum nulla erat trahīs via. Tum -Pachum jubeo quàm occultissime, more barbarorum, pone saxa -inserpere, donec gregem aliquem intra teli conjectum videat. -Ignipultas duas iis tradideram portandas: una erat bituba mea. -Ambas jam suffercio. Ut Pachus recurrit, progredior caute, -etsi neutiquam fugaces erant hae ferae. E duplice tubo bis -maximâ celeritate jaculatus, duas antilopas occīdo. Totus grex -aufugit; sed propter formam locorum non potērat extra jactum -extemplo evanescere. Alterâ ignipultâ de Calefo arreptâ, tertium -protenus dejicio mortuum: is mas fuit, grandis ille quidem, qui -restiterat hostem conspecturus. Jumenta nostra paxillis destinaverāmus: -eò jam necesse erat praedam deportare. Calefus et -Pachus, connisi, satis aegre humeris suis capras, unam post -alteram, deferunt. Caprum antilopam video nimium fore: quare<span class="pagenum"><a name="Page_96" id="Page_96">[96]</a></span> -egomet, oneri submissus, adjuvo. Sic per trium virorum nisūs -hic quoque in trahulam componitur: dein protinus domum eos -remitto. 387. Egomet lacum versùs propero, ut anseres vel -ferum olorem reportem. Ipsam ad lacûs oram nunquam pertigeram: -ibi nunc olores video maximos. Anne pisces comedant, -anne caro sit bona, nescio; credo tamen pisces e dulci aquâ non -nocituros gustui. Itaque igne conjecto maximum alitem, qui -vix in margine erat aquae, occīdo; quem, quanquam canis non -aderat, facile assequor. Hunc reportavi humeris meis, incommodum -sane onus. 388. Ad cavernas Cortopem offendo, qui -collocuturus de zeâ et oryzâ venerat. A Pacho vult discere, -quanta sit secundae spes messis; item a Totopillo quantam vim -radicum esculentarum, aut a nobis satam, aut genitam in vallibus, -debeamus exspectare. Certior de his rebus factus, decrevit et -zeam et oryzam praebere satis liberaliter. Eum magno cum -honore excipio, oroque ut ad coenam maneat. Plures res in -musēo nunc primùm ei exhibeo. 389. Inter haec pervēnit -Totopillus cum navĭs magistro. Magister breviter ait, Ostium -fluminis a se esse exploratum; satis superque esse aquae profundae; -cras cum aestu maris velle se intrare. E valle Totopillum -in rupe a se visum esse; (is de cuniculis ibi satagebat:) se cursum -suum ad eum direxisse, ut ad me duceretur.—Totopillus secum -habuit in sacculis quatuor vivos, unum mortuum cuniculum; dein -ego demonstro magistro, quos ei cibos destinem. 390. Is de -ceteris rebus multas agit gratias; sed unum illum ait sufficere -antilopam, duas feminas nolle. Nam tantam carnis vim corruptum -iri, nisi propere comedatur; nautis autem qui decem per dies -parciùs pasti essent, insaluberrimum fore, si multum subito -carnis haberent. Sed ego (ait) in rupe mansuetum vidi gregem: -quidni possis duos tresve haedos cum pabulo vivos navi imponere, -quando in eo erimus ut solvamus?—Tum video errasse me per -properantiam: porrò mālus novus erat caedendus. Igitur respondeo: -“Bene est: quidquid poterimus, faciemus.” Tamen de -meis haedis aegre ferebam: nam quidquid mihi cicur factum est, -et e meâ manu pascebatur, id jugulare dolebat me. 391. De -olore oblītus eram facere mentionem: nunc sententiam muto. In -Cortopem convertor, interprete Gelavio. Multo cum honore -illum maximo alite dono, item duabus mortuis antilopis, ut suis -remigibus, si sibi libeat, praebeat epulum. Addo, nolle me -oryzam ab ipso orare, nisi esset, unde supplerem. Is laetus -accipit, polliceturque lintres ad convehendum cras mittere.—Tum -a Totopillo quaero, numve aves porcillosve ceperit. Nondum<span class="pagenum"><a name="Page_97" id="Page_97">[97]</a></span> -ullos, respondet.—Igitur differas (aio) hanc rem, donec -resarciatur navĭs: nunc ex uno illo lepore coenam appara.—Id -ille properat. 392. Confectâ coenâ, Cortops ad suos vult extemplo -redire. Ego cum magistro trans rupem ambulo, ut arbores -mālo idoneas oculis lustret. Quatuor, quas denotat, cretâ distinguo: -hae erant in saltu meo. Descendens ad flumen quintam -animadverti, ejusdem fere magnitudinis, quae pōpuli instar gerebat. -Hanc ut propiorem commendo, atque ille comprobat. -Tum aio: “Fabrum tu navĭs tuae cras hùc mittito: si quid -jumentis opus fuerit, ego per viros meos praebebo.”—“Eheu! -(respondet): faber meus cum insignissimo illo improborum fuit -a barbaris occisus: idque me male habet, quòd nemo apud me -est, qui arborem in mālum dedolare calleat. Sed nisi inter vos -quispiam est fabrili arte exercitus, nautae mei, ut ut poterunt, -caedent.” Tum narro et me et quosdam e meis ex necessitate -multam rei fabrili dedisse operam; et posse nos, si velit, hanc -rem aliquo tandem modo perficere. Id lubens audit: ait se, -mālo, qui fractus sit, in ripam exposito, alterum, ejusdem plane -mensurae, imperaturum mihi; pretiumque ejus, pecuniâ aestimatum, -in accepti tabulam mihi relaturum. Tum ego, quantum -possum, spondeo: is ad suam scapham abit, in navem rediturus; -ego ad cavernas. 393. Postero die sine ullâ difficultate Pachus -et Calefus arborem illam succidunt et ramos amputant. Navĭs -cum matutino aestu ostium subit fluminis, mālumque illum confractum -in ripam excutit. Ibi ego accuratissime omnes ejus partes -metior conscriboque. Fabrilia navĭs instrumenta recognosco: -mōlem quandam cochleatam mutuor et maximas confibulas -plures; quoniam utroque in fine inter operandum debeat arbor -firmiter destinari. Dolabras item et runcinas inde sumo, ne, si -nostrae in caedendo retundantur, absumatur tempus. Ego -quidem videbar plus festinare quàm magister; inaniter credo: -sed spem redeundi oblatam tandem, mora uniuscujusque diei -videbatur imminuere. Video cras operam perfectum iri: igitur -Totopillum jubeo, quàm maturrime possit, testudinem capere; -mox pabulum haedinum in navem congerere. Enimvero cras, -id est, tertio die, ut speravi, mālum perfecimus. Vespere -Gelavium ad Cortopem mitto, nunciaturum, me gravissimâ de -re velle colloqui, quae cum plebe suâ debeat communicari; quare -in ejus honorem, nisi quid nolit, ipsum me ad eum mānĕ -venturum. Respondet, lubenti fore.</p> - -<p>394. Mānĕ, regium vestitum gerens, meâ in scaphâ, comitantibus -Calefo, Pacho, Gelavio, circumnavigavi ad Cortopem. Is<span class="pagenum"><a name="Page_98" id="Page_98">[98]</a></span> -me multo cum honore excipit. Tumulum quendam vel tribunal e -cespite exstruxerant, in quod mecum ascendit, et in arundinaceo -quodam picto tapēte me requiescere jubet. Tum ad contionem -suorum verba facit,—credo ut me iis commendet: illi conclamant -plaudentes. Assurgo et manibus gesticulor: nihil aliud poteram. -Dein descendimus, et per Gelavium oro, ut Cortops mecum et -Calefo seorsim colloquatur. Jam me aperio, Calefo interprete. -395. Aio, me omnibus insulae meae civibus summam optare -prosperitatem: hanc ut affirmem, praecipuae mihi esse curae. -Illum, quippe virum nobilem, mitem, seniorem et diu notum, -quasdam propter causas me ipso fortasse meliùs eorum fortunis -praesessurum: quare unâ sub condicione esse mihi in animo, ut -de principatu illi cedam.—Primò non credit Calefum recte interpretari. -Bis terque interrogabat, et, ut iteraretur res, postulavit. -Igitur ego, regiis gemmis de meo collo detractis, illius super -capite sustinebam. Sensi hominem valde moveri. Tum quaesivit, -quaenam foret illa una condicio? Respondeo:—Quoniam -illi non essent filii, postulare me, ut Gelavium pro suo filio et -principatûs successore adoptaret; et postquam ego coram contione -Cortopem meis regalibus exornassem, is rursus Gelavium, -pro suo filio ac successore pronunciatum, regio aliquo more -publice agnosceret. Libentissime hanc condicionem accepit. -396. Tunc adhibitis in colloquium Pacho ac Gelavio, retĕgo quid -actum sit. Pachus laetatur, Gelavius obstupescens lacrimatur, -interrogatque, numne abeam. Protenus explico; hanc navem -meorum esse popularium et ad meam redire patriam: oportere -me, patris senectutem amanter fovere; porro hìc me, si maxime -linguae Indicanae forem peritus, paucis aliquot posse esse carissimum, -universis non posse esse acceptum gratumque principem. -Non me poenitere quòd artem litterarum iis per Gelavium tradiderim. -Hanc si excolant, filios fore patribus, nepotes filiis -usque sapientiores. Sed opus meum hâc in insulâ finitum esse.—Profundum -subsequitur silentium. 397. Pòst paullisper -Cortopem rogo, nunquid obstet, quominus rem illico perficiamus. -Ille, quasi evigilans, vacuis oculis aliquid respondet. Interpretantur: -“Nihil quod sciam.” Tum Calefus in cespitem escendens -pauca proclamat, populum in contionem revocans. Opperīmur, -donec quàm plurimi reveniant. Tum Cortopis manum tenens, -cum eo iterum escendo, cunctis mirantibua quid agatur. Protenus -ego meo capite detractam cristam Cortopis impono capiti, -et monile meum e bullis fulgentissimis et versicoloribus collo -ejusdem circumpono. Adstrepit plebs gestiens. Mox Pachus<span class="pagenum"><a name="Page_99" id="Page_99">[99]</a></span> -explicat, me in honorem Cortopis de meo principatu cedere. -Conclamatur ab universis. Descendimus ego ac Pachus: -Gelavium escendere jubeo. 398. Rursus Cortops palam nunciat, -se publice Gelavium pro suo filio adoptare, quem se mortuo -debeant pro principe venerari. Post haec dicta, ipsum illud -monile meum, suo collo detractum, imponit Gelavio, quò manifestior -meis sit oculis acta res. Applaudo. Tum Cortops Gelavii -collo manus suas circumdat, et paternum ei osculum imprimit. -Dein brevissimum aliquid proclamat, quod mox mihi explicant: -“En vobis filius meus!” Mox maximâ cum acclamatione disceditur. -Oro Cortopem, ut propter mea summa negotia, si illi -id non sit incommodum, ad meum portum secundo mānĕ veniat. -Mox multâ cum ceremoniâ decedentes, domum scaphâ petivimus. -Haec quarto erant die, post navis adventum. Eodem sane die -novus ille mālus per duo jumenta ad navem a Totopillo deductus -est.</p> - -<hr class="chap" /> - -<h2><a name="CAPUT_XIV_QUARTUMDECIMUM" id="CAPUT_XIV_QUARTUMDECIMUM"></a>CAPUT (XIV.) QUARTUMDECIMUM.</h2> - -<p>399. Quinto die novus ille mālus suum in locum figitur. Ego -autem quidquid volebam asportare, deligebam, componebam,—laetans, -moerens, gemens, mire varius, et valde taciturnus. -Statui autem me ante quintum finitum diem meas res omnes -confecturum: atque confeci. 400. Sexto die pervēnit Cortops, -sic ut rogaveram. Pulcerrimum ei gladiorum meorum, qui erat -e chalybe caeruleo, atque unam novaculam cum coticulâ suâ -coriaceâ, dono do; item optimam ignipultam aucupariam: -dicoque, si artem jaculandi velit discere, posse a Gelavio doceri. -Mox furcillam mensalem et cochlear, quae argentea habebam, ut -regii juris, detuli. Instrumentum meum fabrile ac coquinarium -omne ei exhibui, jussique, si quid praesertim vellet, inde deligere. -Nihil ille nisi ferream cratem, sartaginem<a name="FNanchor_25" id="FNanchor_25"></a><a href="#Footnote_25" class="fnanchor">[Y]</a> et duas secures delēgit. -Serras dixit se cunctas concupiscere; sed accipere,—id fore -impudentis. Tum ego arridens dico, quidquid cum Gelavio -reliquerim, ejus usum fructumque penes Gelavii patrem principemque -fore. Mox addidi, nescire me, quanti meam ille scapham -aestimaret; Gelavii et Totopilli operâ fuisse exornatam; sed -honoris causâ, acciperet a me. Honoris (respondet) causâ -lubentissime se accipere. Denique sericam meam umbellam illi<span class="pagenum"><a name="Page_100" id="Page_100">[100]</a></span> -trado, quoniam haec quoque regium quiddam habere videbatur. -Post prandium, ipsâ in scaphâ cum donis meis revertit, suam -lintrem (pulcram illam quidem) concedens Gelavio, sagittasque -Totopillo cum arcu splendidiore. Equidem meis omnibus sedulo -multa gratificabar, maribus ignipultas pistolasque imprimis, -honoris fortasse causâ, item alias res plures; sed feminis quae -dari oporteat, aliquanto difficiliùs statuebam.</p> - -<p>401. Rerum serie abreptus, cladem cymbae omisi narrare. -Upis, praeter alias operas, in piscibus colligendis condiendisque -erat utilis. Solebat in cymbâ retia mea ipso in portu visere, -inde pisces reportans. Haec mulier cum Lari item nova fecit -retia, et vetera resarcivit. Quodam die, quando, reti elato, in eo -erat ut pisces extraheret, accipiter quidam marinus pro pisce -certabat: id quod aliàs evenire noveram; nam hominem hi alites -parùm formidabant. Ea surgens, remo afflixit alitem; sed vi -verberis oblique se e cymbâ praecipitavit. Forte plenus tum -maxime erat aestus, mari satis tumido. Cymba, resorbente -aestu, extra asportatur, mox in scopulos affligitur. Mulier -enatans facile terram attigit: cymbae nil nisi tabulas quasdam -et unum remum recuperavimus.</p> - -<p>402. Totopillus, ut primum tempestas favet, tres testudines ope -Gelavii ac Pachi reportat. Has cum plurimis cibis vivas ad -navem ego cum Gelavio, ipsius in lintre, conveho: ibi cum -magistro colloquor. Polliceor vivos haedos pusillos quatuor: -demonstroque, si amplius vellet pabuli, nautas posse e valle -metere. Antennas, ait ille, mali etiam deesse; rogatque anne -possim fracti mali antennas probe affigere, ceterasque res concinnare: -suos enim nautas valde esse inhabiles, quos e Corrhagiâ -duxisset. Credo posse me operam conficere; sed Dominicus dies -accedebat. Ne post discessum meum prorsus negligeretur ille -dies, comperendinavi rem. “Die Lunari (dixi), si potero, perficiam; -tum tu die Martis navem fortasse solves.” Se fore praesto, -ait, si ventus faveat.</p> - -<p>403. Tum seorsim magistro dico; quoniam fabrum non habeat, -quidni me pro fabro suo rediens accipiat? Ridet primò incredulus; -sed quando me serium videt, respondet, “Sit sane, ut vis. Si -opera tua fabrilis navi suffecerit, plenam fabri mercedem a sociis -meis domi accipies. Servatae navis praemium tibi erit integrum. -Pro cibis quos praebes, pecuniam non numerabo quidem nunc, -sed aestimabo.” 404. Tum quales habeat merces, interrogo. -Ait se ad Jamaicam portare agricolendi instrumentum, item -vilia servorum vestimenta, et quidquid coloniae sit idoneum.<span class="pagenum"><a name="Page_101" id="Page_101">[101]</a></span> -Num serras habeat, num palas, rogo. Maxime, ait. Tum ego -decem serras, decem palas, quadraginta cultellos plicatiles, -quadraginta vestes e gossypio, et longi gossipii quatuor fasces, -emo; novum donum Cortopi. Sic propter oryzam spero ejus -plebi satis repensum iri. Mox varia conficio feminis nostris -munuscula, aliqua viris meis, quae referre taedet: longè plura -sane Gelavio confero, inter quae duo pono dolia pulveris nitrati, -quatuor missilis plumbi sacculos. Has res omnes magister -contra me in tabulam impensi refert, polliceturque in cavernas -meas deportare. 405. Cras, qui dies erat Domini, plurimi -convenēre, ut me ultimùm salutarent. Multa dixi benigne, -sed moribundi hominis animum gerebam. Multis Gelavium -monui, ut quantum posset, non his tantùm viris, sed posteris -prospiceret; nempe, si seniorum consilio de agris colendis, -de usu-fructu agrorum ac maris, de aedibus condendis, de -materie saxi caementique fruendâ, leges aequas firmasque -promulgaret. De talibus rebus prout leges bonae exercentur, ita -(dixi) civitatis cujusque viget polletque status. Si de his quae -Deus donavit mortalibus aeque juste-que inter homines statutum -sit, tum fore ut singulorum industria vigeat, universorum copiae -abundent; neque unquam uberrimâ in insulâ defore principi -tutamenta majestatis, si usque ad humillimum quemque civem -descenderit principis aequitas.—Ille mea verba quasi haurit atque -recondit, rarò respondens aut paucissima. Tandem ait (ignoscat -mihi lector, quòd refero,) “O here, nunquam ego volui regnare; -sed si antea nescirem, in te didici quaenam essent regnatoris -elementa.” 406. Postea dixi: “Nae tu, quidquid evenerit, id -agas, ut nunquam hâc in insulâ duo sint inter se liberi principes. -Si ad tempus id devitari nequibit, at tu per foedus facito ut filii -vestri ac filii omnium qui in eâdem hâc erunt insulâ, eôdem -summo principe utantur. Quàm mites sitis inter vos, tu optimē -noveris. Quàm atrox funestumque possit esse bellum, ego video, -quatuor illos fortesque requirens Cortopis filios. Tu in fratris -jam loco es erga Totopillum; cur, quaeso, acerrimi quondam -crudelissimique fuistis hostes?” Lacrimâ obortâ, “Tu conciliasti,” -inquit. De se nihil promittebat.</p> - -<p>407. Die Lunari antennas resarcivimus: tum funes nautae ipsi -ordinabant. Magister queritur, inter fructus non fuisse limonas, -de quâ re illico imperabam. Mox Totopillus octo aves vivas -detulit, quinque mortuas; ex his tres grandes erant; otidas -esse credidi. Dixit habere se porcillos quoque, cras fortasse alia -delaturum. 408. Ego unam acum polarem, unum par pistolarum,<span class="pagenum"><a name="Page_102" id="Page_102">[102]</a></span> -bitubam meam, alteramque aucupariam mecum eram avecturus; -item quidquid proprium fuit Brazilici magistri. Quidquid nemini -datum relinquerem, id omne pronuncio Gelavii esse. Hunc -porro rogavi, ut in matris meae honorem cocum illam in portu -rigaret foveretque.</p> - -<p>409. Summo mane experrecti, maximâ cum exspectatione -multi mortales discurrimus. Totopillus mature porcillos vivos -tres detulit, novamque avium copiam, inter quas columbi erant e -meis vivi. Seriùs Fenis, Laris, Pachus fiscellam limonum suo -quisque in capite deportat. Mox a Cortope nuncius remigum -operam pollicetur, siquà forte opus sit. Sed propter ventum -adversissimum et cautes vadosi maris parùm nōtas, magister -honorifico responso negat se audere hodie egredi: id quòd multùm -doleo. 410. Nam suspensis intentisque animis moestissimum est -segnitia: item, paratis rebus omnibus, quid nobis nisi segnitia -restat? Propterea, procedento die, juvabat me quòd magister, -plurima interrogando, multum a me sermonem elicuit. Praecipue -mirabatur, quô tandem fato ego, Anglus homo, inter Lusitanos -Brazilienses ineunte adolescentiâ fuerim colonus, ubi ipsa -religio deterret Anglos. Ubi Gelavius quoque oravit, ut totam -hanc rem plenius explicarem, in plenâ nautarum contione hanc -tandem in modum locutus sum. 411. Ego, in nave Anglicâ -ad Guineam navigans, a Mauro piratâ captus sum cum sociis -nostris navalibus. Is me quatuor fere annos pro servulo laborare -co-egit. Tandem felici audaciâ aufugi, in phaselo heri velocissimo, -unum puerum Maurum simul asportans. Ipso in Oceano nave -Lusitanâ excepti sumus atque ad Braziliam devecti. Magister -negat se pro naulo quidquam a fugitivo Christiano accepturum: -pro phaselo et rebus omnibus quas asportavi, ipse pollicetur -pretium. Denique ab hôc viro liberali, postquam in Omnium -Sanctorum Sinu ancoram jacimus, persoluta mihi est summa -ducentarum viginti minarum Lusitanarum. Hoc caput mihi -erat pecuniae, in Braziliam exposito. Fatendum autem est me -clam patre navigasse; noluisse me idcirco sic reverti in patriam, -ut părentis opes iners consumerem. 412. Illa sane regio, -immensa agrorum, profunda saltibus, vacua virorum, advenas -libentissime excipit: nec diu exspecto, antequam apud colonum -quendam in agriculturam adhibear. Primò quidem propter linguam -ignotam parùm eram utilis. Poteram sane colentibus -astare, observare, segnitiam cohibere, et modicâ quâdam operâ -cibum tectumque mereri, ut ne ex meo impenderem. Interim -per eundem navis magistrum transigebam, ut ex Angliâ pecuniae<span class="pagenum"><a name="Page_103" id="Page_103">[103]</a></span> -quaedam meae ad me mitterentur. Is nempe, Ulyssiponem -rediturus, credebat se illic posse id procurare, si ego litteras sibi ad -mearum pecuniarum sequestrem confiderem; id quod lubenter feci. -(At femina habebat nummos meos, vidua magistri navis, primi -mei atque optimi patroni.) Postea autem vir benignus, re meâ -tanquam suâ ipsius accuratius perpensâ, ait nummis nequaquam -opus esse; sed caput pecuniae, postquam de summâ certior -veniret ab Angliâ nuncius, Lusitanâ merce mutandum, qualis -praesertim Braziliae esset idonea. Posse me post aliquod tempus -Ulyssiponem ad se scribere, siquid potissimum vellem: sin minus, -tum quaecunque sibi viderentur, reportaturum. Gratias sane -ēgi, litterasque ad amicam viduam composui, in quibus omnia, -quae contigerant, strictim narrabantur. Ea, postquam redditae -sunt hae litterae, laeta effugio meo, propter mariti sui memoriam -Lusitanum magistrum ex suo liberaliter donat, simul parentibus -meis cuncta impertit. Comperire non potui, credo tamen, -meas apud illam pecunias a patre confestim auctas esse; nam -merx quam demum accepi, aliquanto plus erat quàm quod aut -exspectaveram aut potui explicare. Sed redeo unde deflexi. -413. Colonus ille (Araujo ei erat nomen) cujus in operis eram, -agri ditior erat quàm pecuniae, nec potuit naturali agrorum -ubertate ita frui ut debebat. Ager per servos colitur. Atqui ille -neque tot servos, quot opus erant, habebat, neque instrumentum -satis amplum, si, propagatâ culturâ, reditūs ac commercia opperiretur. -Ut industrium me primò esse vidit, agrique colendi -haud ignarum; mox, intellexit nummorum me aliquantum manu -tenere, alias exspectare ab Angliâ pecunias: sensi eum familiariùs -me compellare, tum saepiùs astare, velle colloqui, ad mensam -interdum adhibere. Mox pueris uxorique me commendat. Garrio -cum pueris, ruri cŏmĕs fio; ludum quasi gladiatorium facio,—non -cum ipso gladio, nam virga pro telo erat,—dum doceo quomodo -Anglus nauta, quomodo Maurus, feriat, arceat. Quae omnia non -modo animum meum inter peregrinos valde solabantur, sed -propter linguae quoque usum proderant. Lusitanicē loqui ex -pueris disco, cum patre sermones ⸤ipsius de re⸥ habeo arctiores. -414. Tandem is se aperit. Benigne de me quaedam praefatus, -ait,—Si socium haud pauperem haberet, ambobus lautius fore -quàm nunc sibi soli: tantam esse agri ubertatem, coeli teporem, -aquarum abundantiam. Me, si in haereticâ religione persistam, -agros meo nomine non posse in Braziliâ tenere. Sane se velle, -concordes forent omnes Cristiani: sin autem id fieri non possit, -tum—idoneâ factâ syngraphâ, quin pecunias in fundo ejus collocem, -amplosque reditūs foenore accipiam?</p> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_104" id="Page_104">[104]</a></span></p> - -<p>415. Ubi cibus abundat et jucunda aeris temperies facili operâ -corpus fovet, ibi (opinor) animi ad liberalitatem, apud nos ad -avaritiam, sunt propensiores. Itaque coloni illi sunt haud raro -segnes, negligentes, prodigi; profecto non sunt illiberales. -Quare, quae in medium proferebat, cōmiter excutiebam; neque -abhorrebam a viro, vultu moribusque juxtà benigno. 416. Illud -quoque considerabam; Lusitaniam Angliae arctiore quodam -vinculo astringi, ex quo tempore formidanda illa, ingens potentiae -Hispania, nostra dirissima atque implacabilis hostis, e possessione -Lusitaniae est exturbata: quo tutiores mihi fore pecunias, apud -civem Lusitanum collocatas. 417. Denique consensi; scriptisque -litteris, quas merces ille desiderabat potissimum, has ego -Ulyssipone reportandas ad me rogavi. Pecunias propter praesentēs -usūs illico poteram ex arcâ meâ conferre. Paciscitur -porro, ut ego operas agrestes curem regamque, ille praestet mihi -ex ipso fundo cibum, servos, equos, cuncta quae maximi sunt: -cetera ex praesenti pecuniâ atque ex annuo foenore facile solvo. -418. Miranda sane est illâ in regione arborum atque fruticum -tum copia, tum proceritas. Plurimarum nomina arduum est -dicere: immo, prorsus populis Europaeis sunt incognita. Celebris -est ibi mandioca esculenta, item milium atque zea Indica, item -banana, et oryza sativa. Atqui ego, qui plurima terrâ nascentia -apud Mauros didiceram, tamen longe plura hìc primò ignota -invēni. 419. Noster quidem fundus saccharum praecipue et -tabacum gignebat. Radīces esculentas, olera, cerealia, ipsi in -suis agellis servi edŭcant, heroque praestant unus quisque -aliquantum. Ille sēmină quaedam, instrumenta, vestimenta, -tecta domorum confert; cuncta administrat, defendit, regia -vectigalia persolvit. 420. Per biennium plurima circa fundum -erant novanda. Plus aliquando excolebatur agri. Sepēs, viae, -portulae erant conficiendae: tum casulae novae, plutei. Distribuendum -instrumentum, cultura regenda, multa nove docenda. -Irrigatione non opus erat; duntaxat propter oryzam quibusdam -in agellis cohibebantur rivuli decurrentes. Tertio itidem anno -multâ opus erat alacritate et perpensatione diligentissimâ, ut -ad amussim judicarem quid sapienter, quid stulte impensum; -quae retinendae rationes, quae mutandae forent. Necnon, -ipsorum servorum ingeniis jam meliùs perspectis, ad suas -quemque curas fructuosiùs poteram disponere. Tantummodò -non satis habebamus virorum in operis, quanquam vernulae -quotannis nascebantur, et post aliquot annos videbantur suffecturi. -421. Attamen quarto jam anno affluebant opes, servuli continuam<span class="pagenum"><a name="Page_105" id="Page_105">[105]</a></span> -officiorum rotam persequebantur. Socius (sive collega) ille meus -Araujo, vetus negociandi, externas fundi nostri res diligenter -administrabat. Ego verò quasi brachiis replicatis poteram -ditescere, nisi quòd propter novam hanc segnitiam tum maxime -fundi, regionis, hominum, meique ipsius taedebat me.</p> - -<p>422. Debebam fortasse uxorem ducere, sed religio loci impediebat: -non quòd ego Anglici cultûs tenax fuerim atque ostentator; -nam extra, vix diversus a ceteris videbar. Sciebam autem, ut -primùm matrimonium contemplarer, extemplo sacerdotes de meâ -religione fore curiosissimos; dein arctas connubii leges postulaturos, -quibus neque uxor sit mea ipsius, neque liberi neque -domus neque servi; sed sacerdos suâ sponte intret, cognoscat, -ordinet, imperitet; cunctos, si lubitum fuerit, contra me -cohortetur. Id vero non erat ferendum. Itaque solus manebam, -solum me fovebam, oblectabam: mox, me ipsum perosus, inquieto -agitabar animo.</p> - -<p>423. Ita affecto subita supervenit vitae conversio, quam satis -mirari non possum. Collega ille sive magister meus sedulo me -ad se vocat; ait, gravi de re velle se colloqui; aures benignas et -patientes se orare. Ego, mirabundus quid sit, respondeo, esse -mihi otii satis superque, et perlubenter me auscultaturum. -424. Tum infit: Opulentiorem se per me indies fieri. Quidquid -dicat, ne se putem ingratum, neve velle ab se me amotum. -Multa me fundo suo optime fecisse, unum non potuisse facere, -ut plures essent servuli. Id si fieret, multò etiam perfectiùs -latiùsque excoli posse agros. Operam meam per triennium -utilem fuisse, immo necessariam; jam ipsam per se quasi confectam: -sic enim me res administrasse, ut non jam indigerent -mei. Nunc si sibi suisque familiaribus consultum velim, in eo -res esse ut valde possim adjuvare. 425. Hic pausam fecit: ego -autem exspectans etiam tacui. Tum de novo incipit: Audisse -se ex me, navigasse me ad Guineam commercii caussâ. Si -iterum vellem eòdem proficisci, sibi amicisque gratum fore, mihi -ipsi fortasse non malum. Etenim plures notasse, me, qui antea -hilaris strenuusque fuissem, nuper taciturnum evasisse, moestum, -languidum. Fortasse propter valetudinem mutandum aëra. -Excursionem maritimam corpori mentique fore salubrem. -426. Interroganti mihi, Quid autem ego tibi tuisque circa -Guineam sum profuturus? respondet: Imprimis tu rationem -hujus commercii atque idoneas merces intelligis, quas hinc -oporteat exportare: tum, (quod est maxumum) servos nigritas, -quos volumus cöemere, tu clementer rĕges, sanos deportabis.<span class="pagenum"><a name="Page_106" id="Page_106">[106]</a></span> -Lībĕre tecum de te loquar. Difficile est virum bonâ familiâ, -humane institutum, benevolum, veterem rei maritĭmae, strenuum -negociando, regendi capacem reperire, qui servitia venalia conquirat. -Atqui vel maxime tali viro hic est opus. 427. Tu -homines barbaros benigne excipies, demulcebis, ad obsequium -dūces leniter: alii efferos, contumaces, tristes, vel languidos, -morbosos, semimortuos important. Nos te volumus sine tuo -impendio ire. Manicipia de nostro cö-emes: deportata inter nos -dividemus; tu parem nobis habebis sortem. Porro, quod nunc -tibi propter operam tuam agrestem attribuo, id omne, pecuniâ -aestimatum, quamdiu in nave sis, solvam. 428. Nescio an laus -mei me nonnihil oblectaverit: ceterùm respondeo, admirans si per -regium praefectum talis expeditio liceret: nam rex jus servitiorum -venditandorum paucis quibusdam propter magnam pecuniam -concedit. At ille: “Nihil nos contra regis edicta sumus facturi. -Palam non licet venditare, at nos prorsus non vendemus. Et -verò, quo certius res se habeat, muneribus quibusdam sagaciter -distributis efficiamus ut ne nimia de navis onere sit investigatio. -429. Accedit quòd sacerdotes tale inceptum vehementer comprobant. -Barbaros homines, quorum vita (lībera sit, an servilis) -saeva est, impia, foeda,—hos in mansuetum servitium sub -benignitate Cristianâ tradere, verae aiunt esse pietatis. Jam -navĭs parata est; merx, qualem tu jubebis, cito parabitur.”</p> - -<p>430. Neque valde placebat mihi neque displicebat haec expeditio. -Haud amplius juvenali ardore in maria irruebam, et -tamen amabam mare atque ipsam operum commutationem. -Condiciones vidi aequas esse, rem lucrosam, neque amicos -homines rejicere facile fuit. Re ponderatâ, demum consensi. -Tum quasi intermortuus, solemni testamento omnia concludo. -Benignum illum navis magistrum, qui me ex mari servaverat, -haeredem instituo ex semisse. Alterum semissem rei meae ad -Angliam remittendum destino, conscriboque singillatim, quid -opus facto sit. Sane, si, ut in testamento fui providus, sic in -vitâ dirigendâ fuissem sagax, nunquam tantas aerumnas exsul ab -hominis genere forem perpessus.</p> - -<p>431. Jamque paratis rebus omnibus, solvimus a portu ipsis -Nonis, Augusto mense. Primò ad septemtriones navigavimus, -paene littus Americae nostrae legentes, tempestate bonâ, duntaxat -vehementer calidâ, donec ad promontorium Augustinianum -devenimus. Inde ad Aquilones versus, tanquam ad insulam -Ferdinandi Neroniani direximus cursum, citoque terram condidimus. -Duodecimo die turbo ventorum ex Austro conversus<span class="pagenum"><a name="Page_107" id="Page_107">[107]</a></span> -detorquetur in Eurum, inde in Aquilonem, violentiâ semper -augescens. 432. Nos, multum contrà luctati, necessario tempestate -deferimur. E sodalicio unus vir febre victus decessit: -mox nauta ac puer, superscandente fluctu, asportantur. Ut -potuit magister, paullum decrescente vento, coelum observare, -credidit nos prope Septentrionale continentis littus, circa Orinoconis -ostia, devectos. Navem negat Atlanticum mare trajiciendi -jam esse compŏtem: igitur me in consilium adhibito, rectā -domum redeundum censet. Id verò vehementer nolo; inspectoque -mari in chartis descripto, suadeo ut Barbadam petat, vitato -aestûs decursu, qui sĭnum Mexicanum invehitur. 433. Ille -consensit ne redeat, clavumque ita flectit, ut qui in aliquô -Anglarum Antillium portu cupiat navem reficere. Hâc spe -adductus, iterum nos in altum committit: attamen novae procellae -infortunatam navem excipiunt. Denique, ne longus sim, -multùm reluctati, in has ipsas arenas depellimur, ubi vestra -navis afflicta est. Sed nos, scaphâ conantes effŭgĕre, salo maris -obrŭti sumus, unde ego solus evasi vivus. Ceterùm navis ad -plenilunium duravit incolumis, et praebuit mihi, non victum -modò, sed paene insulae hujus imperium.</p> - -<p>434. Talia ubi dixeram, multa inter se colloquuntur, atque -alia interrogant, quibus Gelavium respondere jubeo: sic vario -sermone finitus est dies. Nocte mutatur ventus. Primâ luce -magister mihi aperit, remiges nunc posse multùm adjuvare; de -quo protinus nuncium misi. Horâ ante meridiem decem cum -ipso Cortope vēnēre. Mei quoque omnes congregabantur, inter -quos (ignoscat lector!) canem paene lacrimans aspicio. Hunc, -illis tam utilem, asportare nolui: illud dolebam, quòd feminam -canem non potui simul dare, ne ipsum genus periret. 435. Mox -solvunt ancoram. Movetur navis cum aestu, remulci applicantur, -flumen descendimus. Vocibus, vultu, gestu, plenis caritate, -plenis item magno moerore, discedimus. Ad coelum surgit -cor meum, quaeritantis ecquando eccubi hosce tam fideles, tam -bonos iterum conveniam. Gelavium oculi mei anquirunt frustra: -fortasse propter dolorem se occultabat. A terrâ jam recedens, -egregiam insulae pulcritudinem admiror. Nunquam sane algae, -fruticeta, praegrandes arbores, palmeta, colles, aqua purpurea, -coelum clarissimum, tam digna mihi antea visa sunt Paradiso. -Sic remiges nos trahunt, quamdiu magistro id tutius videretur. -436. Ut primum in alto sumus et rite concinnantur vela, magister -mihi significat ut dimittam lintres. Tum video Gelavium, -loco Cortopis, iis esse praefectum. Is propere navem scandit,<span class="pagenum"><a name="Page_108" id="Page_108">[108]</a></span> -genua mea complectitur; et antea quam verba possim illo -momento digna fingere, recesserat, evaserat. Extemplo inter -lintres ac navem magnum exstitit intervallum. Descendo in -cellam meam, animum variis motibus distractum, pietate, si -possim recollecturus.</p> - -<p>437. Ad Caurum, quantum sineret ventus, semper contendebamus. -Postquam quadraginta fere millia cursus fecimus, navĭs -Europaea apparet; mercatoria navĭs, ut credimus. Eam versus -rectā tendens, magister cannones opem precantes personari jubet. -Mox per prospecula vexillum videmus Anglicum. “Forsitan -(inquit magister) illâ citius in nave quàm in meâ patriam attingas.” -Id me dubitatione conturbat. Postea aio, si maxime -illa navĭs rectā ad Angliam properet, praestat praemonere parentes, -vivere me ac venire. Dein memini, quoniam pro fabro operam -locassem meam, aequius esse, ut ne, nisi coactus, pactum abrumperem; -et quidquid rei pecuniariae inter me et magistrum -pendēret, id benignius a sociis ejus aestimatum iri, si tunc navi -adhaererem. 438. Igitur propere litteras conscribo, quae ad -patrem meum traderentur, si forte navĭs illa perferret. Quando -convenimus, magister noster quaerit ab iis, quânam in longitudine -terrestri versemur. Illi confestim et longitudinem et latitudinem -nobis pronunciant; aiunt porro Angliam se directā petĕre. -Magister meas aliasque a se litteras iis tradit; mox inter -utrosque disceditur. 439. Jamaicam sine noxâ attigimus: hìc -finis mihi erat vagandi. Divenditâ merce atque aliâ merce assumtâ, -iterum solvimus, et minus quinquaginta diebus in Bristoliae -portu recondimur. Inde epistolam ad patrem scribo, et tenerrimo -responso exhilaror. 440. Transactis festinanter negociis, aliàs -litteras ad Braziliam compono. Quidquid de meâ re ex meo -testamento fecisset optimus et amicissimus meus haeres, credens -me mortuum, id omne confirmo. Quidquid ex re navĭs magistri -illius, qui in naufragio periit, apud me teneo,—horologia, aurum -Hispanum, aliaque,—haec et si cujus alīus rei pretium exceperim, -spondeo reparare. Omnes ibi amicos salvere jubeo. 441. Tum -propero ad părentes, portans mecum documenta illa fidelium -ministrorum, regiam tegetem dorsualem, praecinctorium, calceamenta, -item clavam bellicam viri occisi. Nec diu est, quum -Eboraci ad carissimorum ac diu neglectorum pertingo sĭnum, -senectuti patris matrisque tenerâ pietate opitulaturus.</p> - -<hr class="chap" /> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_109" id="Page_109">[109]</a></span></p> - -<h2>GLOSSARY.</h2> - -<ul> -<li class="ifrst">Acus sarcinaria, <i>packing needle</i>.</li> -<li class="indx">Amentum, <i>a loop</i>, <i>thong with loop</i>.</li> -<li class="indx">Argilla vitrearia, <i>glazier’s putty</i>.</li> -<li class="indx">†Artillator, <i>the gunner of a ship</i>.</li> -<li class="indx">Aurea māla, <i>oranges</i>.</li> -<li class="ifrst">Batillum, <i>coal shovel</i>.</li> -<li class="indx">Blatta, <i>chafer</i> or <i>beetle</i>.</li> -<li class="ifrst">Capis, -idis, <i>jug</i>, <i>mug</i>, <i>tankard</i>.</li> -<li class="indx">†Cannon, -onis, <i>a cannon</i>.</li> -<li class="indx">Cinchona, <i>Peruvian bark</i>.</li> -<li class="indx">Cochlear, -āre, <i>a spoon</i>.</li> -<li class="indx">Confibula, <i>a clamp</i>.</li> -<li class="indx">Culter plicatilis, <i>a clasp-knife</i>.</li> -<li class="indx">Cupa natans, <i>a buoy</i>.</li> -<li class="indx">Cymba, <i>a skiff</i>.</li> -<li class="ifrst">Dactylus, †Datta, <i>a date (fruit)</i>.</li> -<li class="indx">Diaeta, <i>cabin of ship</i>.</li> -<li class="indx">†Dioscorea, <i>a yam</i>.</li> -<li class="ifrst">Forceps, <i>pincers</i>.</li> -<li class="indx">Forfex, <i>shears</i>, <i>scissors</i>.</li> -<li class="indx">Frutices, <i>shrubs</i>.</li> -<li class="indx">Furcilla, <i>table fork</i>.</li> -<li class="ifrst">†Grallatores, <i>wading birds</i>.</li> -<li class="indx">†Grossularius, <i>gooseberry</i>.</li> -<li class="ifrst">Hasta cunicularia, <i>miner’s pike</i>.</li> -<li class="indx">Helcia, <i>traces</i>.</li> -<li class="indx">Horologium, <i>clock</i> or <i>watch</i>.</li> -<li class="ifrst">†Ignipulta, <i>a gun</i>.</li> -<li class="indx">Infula, <i>turban</i>.</li> -<li class="ifrst">Res Jaculatoria, <i>gunnery</i>.</li> -<li class="ifrst">Lodices, <i>blankets</i>.</li> -<li class="indx">Lorica, <i>(ship’s) parapet</i> or <i>bulwark</i>.</li> -<li class="ifrst">†Macacus, <i>monkey</i>.</li> -<li class="indx">Magis, -idis, <i>rolling pin</i>.</li> -<li class="ifrst">Otides, <i>bustards</i>.</li> -<li class="ifrst">Pessulum, <i>a bolt</i>.</li> -<li class="indx">Podium, <i>outjutting ledge</i>, <i>balcony</i>.</li> -<li class="indx">Prospeculum, <i>small telescope</i>.</li> -<li class="indx">†Pistola, <i>pistol</i>.</li> -<li class="indx">Pulvis nitratus, <i>gunpowder</i>.</li> -<li class="ifrst">Riscus, <i>a rude box</i>, <i>a chest</i>.</li> -<li class="indx">Rubus, <i>bramble</i>, as <i>blackberry bush</i>.</li> -<li class="indx">Rutabulum, <i>coal rake</i>.</li> -<li class="ifrst">†Sago, -onis, <i>sago</i>.</li> -<li class="indx">†Sapo, -onis, <i>soap</i>.</li> -<li class="indx">†Saccharum, <i>sugar</i>.</li> -<li class="indx">Scapha, <i>ship’s boat</i>.</li> -<li class="indx">Scrinium, <i>dispatch box</i>, <i>desk</i>.</li> -<li class="indx">Sīnum, <i>a bowl</i>.</li> -<li class="indx">Stellio, <i>small lizard</i>.</li> -<li class="indx">Sublica, <i>pile</i>, <i>stake</i>, <i>support</i>.</li> -<li class="indx">Subula, <i>bodkin</i>.</li> -<li class="indx">Succīdia, <i>a slice</i>.</li> -<li class="indx">Succulae, <i>a windlass?</i></li> -<li class="indx">Sudarium, <i>pocket handkerchief</i>.</li> -<li class="indx">Suffercio, <i>I load (a gun)</i>.</li> -<li class="indx">Supparum, <i>topsail</i>.</li> -<li class="ifrst">Tibiales, <i>stockings</i>.</li> -<li class="indx">Tolleno, <i>a crane for lifting</i>.</li> -<li class="indx">Traha, <i>a sledge</i>; <i>dimin.</i> †Trahula.</li> -<li class="indx">Trochlea, <i>a pulley</i>; <i>dimin.</i> Trochleola.</li> -<li class="indx">Tunica, <i>a shirt</i>.</li> -<li class="ifrst">Vespertilio, <i>a (flying) bat</i>.</li> -<li class="ifrst">Zea, <i>maize</i>.</li> -</ul> - -<hr class="chap" /> - -<h2>FOOTNOTES</h2> - -<div class="footnotes"> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_1" id="Footnote_1"></a><a href="#FNanchor_1"><span class="label">[A]</span></a> A crane,—with windlass.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_2" id="Footnote_2"></a><a href="#FNanchor_2"><span class="label">[B]</span></a> A buoy.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_3" id="Footnote_3"></a><a href="#FNanchor_3"><span class="label">[C]</span></a> The cabin.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_4" id="Footnote_4"></a><a href="#FNanchor_4"><span class="label">[D]</span></a> Windlass.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_5" id="Footnote_5"></a><a href="#FNanchor_5"><span class="label">[E]</span></a> Pulleys.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_6" id="Footnote_6"></a><a href="#FNanchor_6"><span class="label">[F]</span></a> Orange trees.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_7" id="Footnote_7"></a><a href="#FNanchor_7"><span class="label">[G]</span></a> He is looking southward.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_8" id="Footnote_8"></a><a href="#FNanchor_8"><span class="label">[H]</span></a> Stockings.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_9" id="Footnote_9"></a><a href="#FNanchor_9"><span class="label">[I]</span></a> A rolling pin.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_10" id="Footnote_10"></a><a href="#FNanchor_10"><span class="label">[J]</span></a> Shirt.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_11" id="Footnote_11"></a><a href="#FNanchor_11"><span class="label">[K]</span></a> Stockings.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_12" id="Footnote_12"></a><a href="#FNanchor_12"><span class="label">[L]</span></a> Monkey.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_13" id="Footnote_13"></a><a href="#FNanchor_13"><span class="label">[M]</span></a> Gooseberries.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_14" id="Footnote_14"></a><a href="#FNanchor_14"><span class="label">[N]</span></a> Bodkin.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_15" id="Footnote_15"></a><a href="#FNanchor_15"><span class="label">[O]</span></a> Select.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_16" id="Footnote_16"></a><a href="#FNanchor_16"><span class="label">[P]</span></a> Auger.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_17" id="Footnote_17"></a><a href="#FNanchor_17"><span class="label">[Q]</span></a> Cutter (chisel?)</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_18" id="Footnote_18"></a><a href="#FNanchor_18"><span class="label">[R]</span></a> All but, <i>tantum non</i>.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_19" id="Footnote_19"></a><a href="#FNanchor_19"><span class="label">[S]</span></a> Thatch.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_20" id="Footnote_20"></a><a href="#FNanchor_20"><span class="label">[T]</span></a> Hood.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_21" id="Footnote_21"></a><a href="#FNanchor_21"><span class="label">[U]</span></a> A gutter.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_22" id="Footnote_22"></a><a href="#FNanchor_22"><span class="label">[V]</span></a> Glazier’s putty.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_23" id="Footnote_23"></a><a href="#FNanchor_23"><span class="label">[W]</span></a> A Greek word: <i>Bustards</i>.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_24" id="Footnote_24"></a><a href="#FNanchor_24"><span class="label">[X]</span></a> Make lighter.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_25" id="Footnote_25"></a><a href="#FNanchor_25"><span class="label">[Y]</span></a> Frying Pan.</p> - -</div> - -</div> - -<hr class="chap" /> - -<div class="blockquote"> - -<p class="center larger">Among WORKS by F. W. NEWMAN, are—</p> - -<p class="hanging">HIAWATHA, in Rhythmical Latin. 12mo. 2s. 6d.</p> - -<p class="hanging">TRANSLATIONS OF ENGLISH POETRY INTO LATIN -VERSE. Crown 8vo. 6s.</p> - -<p class="hanging">TRANSLATION OF HORACE’S ODES into unrhymed specific -stanzas. Post 8vo. 4s.</p> - -<p class="hanging">TRANSLATION OF HOMER’S ILIAD into the modern Greek -Epic verse. Royal 8vo. 10s. 6d.</p> - -<p class="hanging">HOMERIC TRANSLATION: a Reply to Professor <span class="smcap">Matthew -Arnold</span>. 2s. 6d.</p> - -<p class="hanging">SUGGESTED IMPROVEMENTS OF THE TEXT OF -AESCHYLUS. Demy 8vo. 6s.</p> - -<p class="hanging">ATTEMPT TO RENDER THE IGUVINE INSCRIPTIONS -INTO LATIN. 8vo. 2s.</p> - -<p class="center">PUBLISHED BY<br /> -TRÜBNER & CO., 57 & 59, LUDGATE HILL,<br /> -LONDON.</p> - -</div> - -<div style='display:block; margin-top:4em'>*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK REBILIUS CRUSO ***</div> -<div style='text-align:left'> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -Updated editions will replace the previous one—the old editions will -be renamed. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright -law means that no one owns a United States copyright in these works, -so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United -States without permission and without paying copyright -royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part -of this license, apply to copying and distributing Project -Gutenberg™ electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG™ -concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark, -and may not be used if you charge for an eBook, except by following -the terms of the trademark license, including paying royalties for use -of the Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for -copies of this eBook, complying with the trademark license is very -easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation -of derivative works, reports, performances and research. Project -Gutenberg eBooks may be modified and printed and given away—you may -do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected -by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark -license, especially commercial redistribution. -</div> - -<div style='margin-top:1em; font-size:1.1em; text-align:center'>START: FULL LICENSE</div> -<div style='text-align:center;font-size:0.9em'>THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE</div> -<div style='text-align:center;font-size:0.9em'>PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -To protect the Project Gutenberg™ mission of promoting the free -distribution of electronic works, by using or distributing this work -(or any other work associated in any way with the phrase “Project -Gutenberg”), you agree to comply with all the terms of the Full -Project Gutenberg™ License available with this file or online at -www.gutenberg.org/license. -</div> - -<div style='display:block; font-size:1.1em; margin:1em 0; font-weight:bold'> -Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg™ electronic works -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg™ -electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to -and accept all the terms of this license and intellectual property -(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all -the terms of this agreement, you must cease using and return or -destroy all copies of Project Gutenberg™ electronic works in your -possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a -Project Gutenberg™ electronic work and you do not agree to be bound -by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person -or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.B. “Project Gutenberg” is a registered trademark. It may only be -used on or associated in any way with an electronic work by people who -agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few -things that you can do with most Project Gutenberg™ electronic works -even without complying with the full terms of this agreement. See -paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project -Gutenberg™ electronic works if you follow the terms of this -agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg™ -electronic works. See paragraph 1.E below. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation (“the -Foundation” or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection -of Project Gutenberg™ electronic works. Nearly all the individual -works in the collection are in the public domain in the United -States. If an individual work is unprotected by copyright law in the -United States and you are located in the United States, we do not -claim a right to prevent you from copying, distributing, performing, -displaying or creating derivative works based on the work as long as -all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope -that you will support the Project Gutenberg™ mission of promoting -free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg™ -works in compliance with the terms of this agreement for keeping the -Project Gutenberg™ name associated with the work. You can easily -comply with the terms of this agreement by keeping this work in the -same format with its attached full Project Gutenberg™ License when -you share it without charge with others. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern -what you can do with this work. Copyright laws in most countries are -in a constant state of change. If you are outside the United States, -check the laws of your country in addition to the terms of this -agreement before downloading, copying, displaying, performing, -distributing or creating derivative works based on this work or any -other Project Gutenberg™ work. The Foundation makes no -representations concerning the copyright status of any work in any -country other than the United States. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.E.1. The following sentence, with active links to, or other -immediate access to, the full Project Gutenberg™ License must appear -prominently whenever any copy of a Project Gutenberg™ work (any work -on which the phrase “Project Gutenberg” appears, or with which the -phrase “Project Gutenberg” is associated) is accessed, displayed, -performed, viewed, copied or distributed: -</div> - -<blockquote> - <div style='display:block; margin:1em 0'> - This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most - other parts of the world at no cost and with almost no restrictions - whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms - of the Project Gutenberg License included with this eBook or online - at <a href="https://www.gutenberg.org">www.gutenberg.org</a>. If you - are not located in the United States, you will have to check the laws - of the country where you are located before using this eBook. - </div> -</blockquote> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.E.2. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is -derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not -contain a notice indicating that it is posted with permission of the -copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in -the United States without paying any fees or charges. If you are -redistributing or providing access to a work with the phrase “Project -Gutenberg” associated with or appearing on the work, you must comply -either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or -obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg™ -trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.E.3. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is posted -with the permission of the copyright holder, your use and distribution -must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any -additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms -will be linked to the Project Gutenberg™ License for all works -posted with the permission of the copyright holder found at the -beginning of this work. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg™ -License terms from this work, or any files containing a part of this -work or any other work associated with Project Gutenberg™. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this -electronic work, or any part of this electronic work, without -prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with -active links or immediate access to the full terms of the Project -Gutenberg™ License. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, -compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including -any word processing or hypertext form. However, if you provide access -to or distribute copies of a Project Gutenberg™ work in a format -other than “Plain Vanilla ASCII” or other format used in the official -version posted on the official Project Gutenberg™ website -(www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense -to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means -of obtaining a copy upon request, of the work in its original “Plain -Vanilla ASCII” or other form. Any alternate format must include the -full Project Gutenberg™ License as specified in paragraph 1.E.1. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, -performing, copying or distributing any Project Gutenberg™ works -unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing -access to or distributing Project Gutenberg™ electronic works -provided that: -</div> - -<div style='margin-left:0.7em;'> - <div style='text-indent:-0.7em'> - • You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from - the use of Project Gutenberg™ works calculated using the method - you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed - to the owner of the Project Gutenberg™ trademark, but he has - agreed to donate royalties under this paragraph to the Project - Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid - within 60 days following each date on which you prepare (or are - legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty - payments should be clearly marked as such and sent to the Project - Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in - Section 4, “Information about donations to the Project Gutenberg - Literary Archive Foundation.” - </div> - - <div style='text-indent:-0.7em'> - • You provide a full refund of any money paid by a user who notifies - you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he - does not agree to the terms of the full Project Gutenberg™ - License. You must require such a user to return or destroy all - copies of the works possessed in a physical medium and discontinue - all use of and all access to other copies of Project Gutenberg™ - works. - </div> - - <div style='text-indent:-0.7em'> - • You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of - any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the - electronic work is discovered and reported to you within 90 days of - receipt of the work. - </div> - - <div style='text-indent:-0.7em'> - • You comply with all other terms of this agreement for free - distribution of Project Gutenberg™ works. - </div> -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project -Gutenberg™ electronic work or group of works on different terms than -are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing -from the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the manager of -the Project Gutenberg™ trademark. Contact the Foundation as set -forth in Section 3 below. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.F. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable -effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread -works not protected by U.S. copyright law in creating the Project -Gutenberg™ collection. Despite these efforts, Project Gutenberg™ -electronic works, and the medium on which they may be stored, may -contain “Defects,” such as, but not limited to, incomplete, inaccurate -or corrupt data, transcription errors, a copyright or other -intellectual property infringement, a defective or damaged disk or -other medium, a computer virus, or computer codes that damage or -cannot be read by your equipment. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the “Right -of Replacement or Refund” described in paragraph 1.F.3, the Project -Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project -Gutenberg™ trademark, and any other party distributing a Project -Gutenberg™ electronic work under this agreement, disclaim all -liability to you for damages, costs and expenses, including legal -fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT -LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE -PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE -TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE -LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR -INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH -DAMAGE. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a -defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can -receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a -written explanation to the person you received the work from. If you -received the work on a physical medium, you must return the medium -with your written explanation. The person or entity that provided you -with the defective work may elect to provide a replacement copy in -lieu of a refund. If you received the work electronically, the person -or entity providing it to you may choose to give you a second -opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If -the second copy is also defective, you may demand a refund in writing -without further opportunities to fix the problem. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth -in paragraph 1.F.3, this work is provided to you ‘AS-IS’, WITH NO -OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT -LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied -warranties or the exclusion or limitation of certain types of -damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement -violates the law of the state applicable to this agreement, the -agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or -limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or -unenforceability of any provision of this agreement shall not void the -remaining provisions. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the -trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone -providing copies of Project Gutenberg™ electronic works in -accordance with this agreement, and any volunteers associated with the -production, promotion and distribution of Project Gutenberg™ -electronic works, harmless from all liability, costs and expenses, -including legal fees, that arise directly or indirectly from any of -the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this -or any Project Gutenberg™ work, (b) alteration, modification, or -additions or deletions to any Project Gutenberg™ work, and (c) any -Defect you cause. -</div> - -<div style='display:block; font-size:1.1em; margin:1em 0; font-weight:bold'> -Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg™ -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -Project Gutenberg™ is synonymous with the free distribution of -electronic works in formats readable by the widest variety of -computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It -exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations -from people in all walks of life. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -Volunteers and financial support to provide volunteers with the -assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg™’s -goals and ensuring that the Project Gutenberg™ collection will -remain freely available for generations to come. In 2001, the Project -Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure -and permanent future for Project Gutenberg™ and future -generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary -Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see -Sections 3 and 4 and the Foundation information page at www.gutenberg.org. -</div> - -<div style='display:block; font-size:1.1em; margin:1em 0; font-weight:bold'> -Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-profit -501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the -state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal -Revenue Service. The Foundation’s EIN or federal tax identification -number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary -Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by -U.S. federal laws and your state’s laws. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -The Foundation’s business office is located at 809 North 1500 West, -Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up -to date contact information can be found at the Foundation’s website -and official page at www.gutenberg.org/contact -</div> - -<div style='display:block; font-size:1.1em; margin:1em 0; font-weight:bold'> -Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -Project Gutenberg™ depends upon and cannot survive without widespread -public support and donations to carry out its mission of -increasing the number of public domain and licensed works that can be -freely distributed in machine-readable form accessible by the widest -array of equipment including outdated equipment. Many small donations -($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt -status with the IRS. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -The Foundation is committed to complying with the laws regulating -charities and charitable donations in all 50 states of the United -States. Compliance requirements are not uniform and it takes a -considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up -with these requirements. We do not solicit donations in locations -where we have not received written confirmation of compliance. To SEND -DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state -visit <a href="https://www.gutenberg.org/donate/">www.gutenberg.org/donate</a>. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -While we cannot and do not solicit contributions from states where we -have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition -against accepting unsolicited donations from donors in such states who -approach us with offers to donate. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -International donations are gratefully accepted, but we cannot make -any statements concerning tax treatment of donations received from -outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -Please check the Project Gutenberg web pages for current donation -methods and addresses. Donations are accepted in a number of other -ways including checks, online payments and credit card donations. To -donate, please visit: www.gutenberg.org/donate -</div> - -<div style='display:block; font-size:1.1em; margin:1em 0; font-weight:bold'> -Section 5. General Information About Project Gutenberg™ electronic works -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -Professor Michael S. Hart was the originator of the Project -Gutenberg™ concept of a library of electronic works that could be -freely shared with anyone. For forty years, he produced and -distributed Project Gutenberg™ eBooks with only a loose network of -volunteer support. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -Project Gutenberg™ eBooks are often created from several printed -editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in -the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not -necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper -edition. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -Most people start at our website which has the main PG search -facility: <a href="https://www.gutenberg.org">www.gutenberg.org</a>. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -This website includes information about Project Gutenberg™, -including how to make donations to the Project Gutenberg Literary -Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to -subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. -</div> - -</div> - -</body> -</html> diff --git a/old/50732-h/images/cover.jpg b/old/50732-h/images/cover.jpg Binary files differdeleted file mode 100644 index 5fded4d..0000000 --- a/old/50732-h/images/cover.jpg +++ /dev/null diff --git a/old/old-2024-12-19/50732-0.txt b/old/old-2024-12-19/50732-0.txt deleted file mode 100644 index bbbe47b..0000000 --- a/old/old-2024-12-19/50732-0.txt +++ /dev/null @@ -1,4874 +0,0 @@ -*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK 50732 *** - - REBILIUS CRUSO: - - ROBINSON CRUSOE, IN LATIN; - A BOOK TO LIGHTEN TEDIUM - TO A LEARNER. - - BY - FRANCIS WILLIAM NEWMAN, - EMERITUS PROFESSOR OF LATIN IN UNIVERSITY COLLEGE, LONDON; - HONORARY FELLOW OF WORCESTER COLLEGE, OXFORD. - - LONDON: - TRÜBNER & CO., 57 & 59, LUDGATE HILL. - M.DCCC.LXXXIV. - - NOTTINGHAM: - PRINTED BY STEVENSON, BAILEY, AND SMITH, - LISTER GATE. - - - - -PREFACE. - - -This book was composed when the writer was a Professor of Latin, as -part of a larger scheme. He has long been convinced that the mode of -teaching Latin has become less and less effective in proportion as it -has been made more and more scientific. The effort has been general to -confine the pupil to the most elaborate styles and the most approved -classics, and the exercise of memory has been superseded by minute -accuracy in the study of very limited pieces. In the natural mode we -have enormous endless repetition and much learning of the names of -things. We begin with short sentences and a very limited number of -verbs; and we learn with the least possible number of _rules_. If -we could talk in Latin, that would be of all best; but as we cannot -get exercise in talking it for practical needs, no teacher can hope -to gain adequate readiness and facility: or if a few might, yet this -could not be counted on in any general system. It has long been my -conviction that we ought to seek to learn a language _first_, and study -its characteristic literature _afterward_. Greek and Latin literature -plunge us into numerous difficulties all at once, inasmuch as their -politics, their history, their geography and their religion are all -strange to the young student. To take difficulties one by one is -obvious wisdom; and with a view to this I elaborately maintained in an -article of the _Museum_ (No. iv., Jan., 1862, Edinburgh) that we ought -to teach by _modern_ Latin. As parts of such a system I have executed -and published a Latin “Hiawatha,” and Latin Verse Translations of many -small pieces of English poetry. If I could write Latin conversations -_that would interest learners_, I should gladly have undertaken this: -but when I tried, I could not invent matter that seemed interesting -enough. This indeed is my objection to Erasmus’s “Colloquies,” which -also are not easy enough in idiom to satisfy me. This “Robinson Crusoe” -I thought I could make very interesting, and it includes a far greater -variety of vocabulary than can be obtained from any of our received -classics of the same length. I hope also the style is easy. - -I surely need not apologize for taking only the general idea from -Defoe. His tale is far too diffuse, too full of moralizing and with too -little variety. He was very ignorant of the Botany and Zoology of the -tropics, and when his tale is faithfully abridged, its impossibilities -become too glaring. The Arabic “Robinson Crusoe” published by the -Church Missionary Society cuts down Defoe’s story unmercifully. - -I am indebted to my former colleague, the late Professor T. Hewitt -Key, for the translation of Robinson into the name Rebilius. He also -approved of Ignipulta for _a gun_, not as strictly grammatical, but -as good enough to pass with Latins who were familiar with the word -Catapulta. From him also I adopted Cannones, for _cannons_, and Pistola -_a pistol_. The word Canna, a cane (or hollow tube) seems to be the -root of Cann̄on, a _tube_ or _cannon_, in Spanish, whence the American -can̄on for a tunnel, or larger tube. - -After I had executed my own Rebilius (finally completed in 1861), I -learned that a Frenchman, Goffaux, had published a “Robinson Crusoe” -in Latin and French. On discovering this, I stopped the printing which -I had begun, and after some delay succeeded in getting the book. But -on perusing it I found his principles of remodelling the tale to -be fundamentally the opposite of mine, concerning which I need not -enlarge. I like his Latin, yet do not think his book supersedes mine. -But if teachers can practically use his with advantage, I shall be well -satisfied. - -I wish here to renew my protest, that no accuracy of reading small -portions of Latin will ever be so effective as extensive reading; and -to make extensive reading possible to the many, the style ought to be -very easy and the matter attractive. To enable us to talk, we ought -to have a vocabulary that includes all familiar objects,--which the -Classics of our schools cannot give us. Terence, though somewhat too -difficult, would have great excellencies for the learner; but the -substance of his plays is low, and eminently unedifying. - -In the near future, _some_ universal tongue will be sought for by the -educated. If Latin be still learned in England, France, Italy, Germany, -Hungary, Spain, this is still, as three centuries ago, the best for all -Christendom. But perhaps even Latin will be beaten out of the schools. - -It may be well to remark, that inasmuch as the grave accent has been -very widely used in school books as indicative of _an adverb_, I -adopt the mark in this sense; and think it no objection to say that -the Latins never so used it. Neither had they our stops. We do not -pretend to follow their writing in detail. We usefully distinguish the -vowels u i from the consonants v j; they did not. What should we gain, -by writing the Iliad as its author wrote it? So too, I think it well -occasionally to add long or short marks, as ēgēre ĕgēre ēgĕre, vēnēre -vĕnĕre, lătēre lătĕre lātere, to obviate ambiguity. Nay I write fluctûs -for gen. sing., fluctūs for plural, but fluctus for nomin. sing. -When _et_ means _both_ or _even_, I set an acute accent over it, not -doubting that it then received some emphasis. - -I also borrow from the marks used in Hebrew an _under_-parenthesis -for coupling words that are in grammatical union. This mark is often -very effective in explaining the structure of complicated Greek -sentences. - - - - -CONTENTS. - - - CHAPTER I. - - 1 Robinson’s parentage. 2 His first adventures. 3 His - slavetrading voyage. 4 The shipwreck. 5 They take to the - boat. 6 It is swamped. 7 His narrow escape. 8 His forlorn - position. 9 He sleeps in a tree. 10 His mental struggles. - 11 The dog and long boat. 12 He swims to the ship. 13 Its - condition. The skiff. 14 He makes a raft. 15 He loads it, - first with food; 16 next, with other necessaries. 17 He - tows off the raft by the skiff. 18 Favouring weather. 19 - It is all but wrecked. 20 He sleeps again in a tree. 21 - His first supper. 22 He fastens the raft; 23 and visits - the long boat. 24 Second visit to the ship. 25 He plans a - raft on water-tight empty boxes. 26 He carries off a few - costly articles in the skiff; 27 and tows off whatever will - float. 28 He lands his train at the nearest point; 29 and - explores a natural harbour. 30 His dog-and-cat meat. 31 He - ascertains that he is in an island. 32 Its character. 33 - His precaution against panthers. 34 He puts his first raft - in safety. 35 Third visit to the ship. 36 He brings away - his new raft. 37 Second expedition the same day. - - CHAPTER II. - - 38 In future, he will write less minutely. 39 Weather - changes. 40 He goes on foot to his harbor. 41 Its cliffs - and caverns. 42 He bathes. 43 Sport and affection of the - dog. 44 Robinson ascends to the table land. 45 Shoots a - she-antelope and wounds a kid. 46, 7 How he deals with his - booty. 48 His mental agitations. 49 His ledger of things - good and bad. 50 How he is soothed. 51 He conciliates dog - and cat to the kid. 52 Thirteen days’ work. 53 Why the ship - had so much ammunition. 54 His search for certain articles. - 55 He finds iron tools; 56 and baskets of dry beans; 57 and - a portion of the plaid dresses. 58 He heightens his skiff. - 59 His device for the long boat. 60 He saves it into his - harbor. 61 Last visit to the ship. 62 His raft is wrecked. - 63 The ship vanishes. - - CHAPTER III. - - 64 His state of feeling. 65 His affection to tame animals. - 66 His cooking of the beans. 67 Recovery of articles from - his wrecked raft. 68 Details concerning the caverns. 69 - Smoothness of their floor. 70 Solidity of their roofs. 71 - Their screen of cactuses. 72 His bedroom and larder. 73 - His manifold embarrassments. 74 He discovers a pure rill - at hand; 75 and a natural dock for the boat. 76 He hedges - in a spot in the valley. 77 He transports certain things - to the caverns. 78 Numerous gay-hued birds. 79 Abundant - vegetation. 80 Kindling materials. 81 Tropical products. 82 - The creek ends in a land stream. 83 Natural fruit gardens. - 84 He clings to the seaside. 86 He recovers the computation - of time, and resumes his nautical mathematics. 87 How he - had learned. 88 His register of lunar months. - - CHAPTER IV. - - 89 How he had learned carpentry. 90 He makes a little - sledge. 91 He arranges his caverns. 92 His fear of wild - beasts. 93 He adapts the ship ladder to a new use. 94 - Digs a hole under his window. 95 He now feels safe. 96 On - mining. 97 On his familiarity with gunpowder. 98 Removes to - the caverns. 99 His encounter with a female antelope. 100 - His two new young ones. 101 Absence of men on the island. - 102 He amasses fodder and improves two cliff paths. 103 - He discovers a palm grove eastward; 104 and a forest glen - aloft to N.W. 105 How he brings down fuel and timber. 106 - Climate of his island. 107 He rows round to the palm grove. - 108 He cuts a young tree for boat oars. - - CHAPTER V. - - 109 He arranges his armory. 110 His other apartments. 111 - His laundry operations. 112 Treatment of his skin and hair. - 113 Distress from cold. 114 His leathern tippet. 115 His - mat for the back. 116 Defence for head and cheeks in heat. - 117 He shapes his new oars. 118 Exercises his boat in - harbor. 119 From his skiff he sees a lofty mountain. 120 - How he cooks waterfowl. 121 How he gets tame pigeons. 122 - His toil in carrying. 123 His spirits suddenly fail. 124 - His religious agitation. 125 His tackle to catch a rabbit. - 126 He catches two. 126* He plaits new shoes. - - CHAPTER VI. - - 127 He explores the high mountain. 128 Panorama from the - summit. 129 The mainland is on the south. 130 He discovers - vine plants, and brings home citrons and lemons half-ripe. - 131 He returns by an easy and natural road. 132 Joy makes - him liberal. 133 Threefold character of the island. 134, - 5 He explores the hill west of the creek. 136 He catches - a parrot. 137 He makes a rabbit-hutch. 138 He reads of - elephant catching. 139 He plans to catch a fully-grown - antelope alive. 140-2 The battle and victory. 143 He - catches a female alive, and two kids. 144 Steady morning - rains. North of the palm grove, he surveys eastward more of - the coast; 145 with tortoises on wide sands. 146 Why he has - no palms in his harbor. 147 Sport of the dog with the kids. - 148 Their swiftness. 149 Description of the antelopes. 150 - He trains them to the little sledge; his harness. 151 His - dog learns to watch the flock. 152 He trains them to his - whistle. 153 His schemes for food. 154 His fishing. 155 His - weir-net. 156. He moralizes on his own character. - - CHAPTER VII. - - 157 His dressing of fish. 158 His unleavened bannocks. - 159 His home garden. 160 His argumentation with himself. - 161, 2 How he is affected by his mother’s birthday. 163 - His funeral feast. 164 He finishes it in the glen. 165, 6 - The parrot’s talk. 167-9 He brings home a tortoise. 170 - The hull of the ship is cast up. 171 He ventures upon it - within the reef. 172 An ague seizes him. 173 His dread - of darkness; he drinks, first lemonade; 174 afterwards, - Cinchona. 175 He gets oil and eggs from the tortoise. 176 - He makes lampwicks. 177 The weather clears. 178 Birth of - new kittens. 179 Other new broods. 180-2 Development of his - religious sentiment. 183 The Popish Prayer-book. 184 The - lessons which he now learnt. - - CHAPTER VIII. - - 185 He saws down the horns of the male antelope. 186 Use of - the horns. 187 He makes a drill, 188 with a bow, 189 and - guide; 190 also a larger sledge. 191 Deficiency of leather. - 192 How he makes fine ropes. 193 His small bridge. 194 - His beach road. 195 New kids. 196 Contrivance for picking - cocoa nuts. 197 Experiments on leaves, pith and bark. - 198, 9 Migration of his flock. 200 He sleeps in a hammock - under the sky. 201 He makes the rush mat for his back. - 202 His dress in the heat. 203 His preparation of a yam - garden. 204 His siesta. 205 His raisins. 206 New products - of the soil. 207 Turpentine or Resin. 208 Midday with the - dog. 209-11 More fruits. 212 Unsuccessful expedition in - the long boat. 213 He cannot return against the wind; 214 - his distress. 215 The parrot comes to comfort him. 216 He - trudges home, leaving the boat. 217 He fixes the latitude; - 218 plants his kitchen garden. 219 Adds to his stores of - food. 220 Insufficiency of his store-chests. 221 His first - attempt at pottery. 222 He builds a furnace. 223 Makes huge - square jars of coarse pottery. 224 He sets up a target for - practice. 225 His preserving of fruit. 226 His recovery of - glass beads. - - CHAPTER IX. - - 227 Two boats of black savages arrive. 228 He arms; 229 - goes forth and views a cannibal feast. 230 A captive - escapes. 231 Robinson shoots one pursuer dead and wounds - another; 232 but saves the life of the latter. 233 Binds - up his wound. 234 Ascertains that the two boats have - departed. 235 He brings the fugitive to his caverns. 236 - Returns to bury the dead; 237 and bring home the wounded - man. 238 He tries the temper of the fugitive. 239 His - deliberation and assumed majesty. 240 His careful treatment - of the fugitive (Elapsus). 241 He astonishes both men with - his pistols,--also Elapsus with telescope and watch. 242 - He pours away nearly all the brandy and rum. 243 Elapsus - makes good sandals for Robinson. 244 Robinson gives him - a handsome plaid; 245 also cloaks to both. 246 He takes - Elapsus to the scene of the murderous feast. 247 Elapsus - reveals the virtues of trees and shrubs, 248 and talks of - Indian poultry. 249, 250 Various palms and their uses. - 251 Thoughts about the long boat. 252 Convalescence of - Secutor. 253 Elapsus devises a royal badge for Robinson. - 254 Robinson accepts it; 255 and gives a secondary badge - to Elapsus. 256 Description of the two men. 257 Elapsus - is curious about work in iron. 258 Skill of both men in - wattling and plaiting. 259 Skill of Secutor in cookery; - his making of tea. 260 Why Robinson resolves to show no - distrust. 261 He teaches both the sword-exercise. 262 Armor - used in it. 263 Secutor makes new arrows. 264 Robinson - plans a cross-bow. 265 The men execute it. - - CHAPTER X. - - 266 Expedition to fetch the boat. 267 Mending of the - sails. 268 It tacks well. 269 Elapsus pronounces it, _Not - yet good_. 270 Secutor enlarges the kitchen garden. 271 - Their sport in swimming. 272 Trial of soap-making. 273 - Secutor as groom and gardener. 274 Reliefs for the men’s - toil. 275, 6 Elapsus works bulwarks and flaps (outriggers) - for the boat. 277 Robinson studies how to fulfil his - demands of ironwork. 278 With Elapsus he makes a longer - excursion on the hills. 279 Gets a view of the ridges and - under cliff on the north-east. 280 The three work together - at the smithy. 281 The parrot is killed by a falcon. How - Elapsus comforts Robinson. 282 Diligent work during the - rains. 283 Secutor’s enmity to the rabbits. 284 Robinson’s - literary occupation. 285 His talk with them during their - work. 286 They present him with a royal dress. 287 They - try the new rig of the boat. 288 Petition of the two men - concerning wives. 289 Robinson’s anxieties. 290 His first - question. 291 Their further suggestions. 292 His fresh - objections. 293 He insists on first surveying the coast. - - CHAPTER XI. - - 294 Their new manufactures. 295 Robinson plays the - hydrographer. 296 Elapsus finds the rice plant. 297 They - survey the west coast. 298 Difficulty about currents. 299 - Problem of the flock, solved by Elapsus. 300 They agree - to hew new oars. 301 Robinson claims better missiles. 302 - Their reply reproves him. 303 Their activity. 304 They - carry home the fruit crop. 305, 6 Some account of their own - country. 307 Calculations of Elapsus. 308 Secutor’s account - of the late war. 309 Why neither tribe comes to the island. - 310 Robinson promises to sail within four days. 311 Energy - of Secutor. 312 Zoology of the mainland. 313 Robinson’s - final preparations. 314 Fate of the tame rabbits. 315 The - three put to sea at evening; 316 and at dawn see land. 317 - The two men resume their true names. 318 Reception by the - populace. 319 The shooting match. 320 Sister of Gelavi; 321 - also his bride. 322 Robinson consents to everything. 323 - They are towed out with honor. 324 The return voyage. 325 - They land at the Garden-port. 326 What of the flock? - - CHAPTER XII. - - 327 Nuptial preparations. 328 Indian Poultry. 329 Pranks of - thieves. 330 Nuptial ceremonies. 331 Speech of Robinson. - 332 Services of Upis and Calefus; 333 also of Pachus. Skill - of Totopil in snares. 334 Functions of Robinson. 335 New - Pottery and store closet. 336 Sago, Wax, Oil, Sugar. 337 - Pachus and Calefus undertake rice. 338 Apartments. 339 - New cares of Robinson. 340 Retrospect of his slavery. 341 - His rest on Sunday. 342 His Sunday School. 343 His pupil - teachers. 344 Materials for paper. 345 Religious talk with - Gelavi. 346 Pachus makes needles. 347 New ideas of Gelavi. - 348 Robinson seeks explanation. 349 Gelavi cannot satisfy - him. 350 Pachus finds a stream of copper. 351 Three persons - are driven on shore in a boat. 352 Policy of Robinson. 353 - Perplexing comment of Gelavi. 354 The strangers depart. 355 - Anxieties of Robinson. 356 New arrivals. 357 Robinson’s - suspicions. 358 of Gelavi and Fenis. 359 Fenis’s defence. - 360 Robinson recovers himself. 361 His promises to Cortops. - 365 Supplementary conditions. - - CHAPTER XIII. - - 366 Robinson’s zeal for his own language. 367 Gelavi - opposes. 368, 9 The discussion. 370 Robinson reluctantly - yields. 371 He aids Gelavi in new alphabet. 372 He trains - his own family to firearms. 373 Refuses to tell how to - make gunpowder. 374 Pachus and Robinson sleep in hammocks. - 375 Guns of distress. 376 Robinson sends to Cortops for - rowers, 377 and boards the ship. 378 The rowers tow it off - the sandbank. 379 Robinson guides them to the creek. 380 - He promises a new mast, 381 and food. 382 The captain’s - story. 383 He asks the longitude, 384 and promises to carry - Robinson to England. 385 Robinson orders food, 386 and - shoots three wild antelopes, 387 and a pelican. 388 Cortops - gives rice liberally. 389 The captain visits the caverns, - 390 and accepts _one_ dead antelope. 391 Gifts to Cortops - and the rowers. 392 On the new mast. 393 Robinson and two - men cut it. 394 Robinson visits Cortops by appointment. 395 - Secret interview and compact. 396 It is revealed to Pachus - and Gelavi. 397 Robinson abdicates in favor of Cortops. 398 - Cortops adopts Gelavi as son and successor. - - CHAPTER XIV. - - 399 Dispatch of business. 400 Royal gifts of Robinson to - Cortops. 401 Sudden loss of Robinson’s skiff by Upis. 402 - Yards are wanting to the mast. 403 Robinson undertakes to - be ship-carpenter; 404 and buys many wares of the captain - as presents to Cortops, Pachus and Calefus. 405 Great - farewell on the Sunday; 406 and solemn advice to Gelavi. - 407 Final arrangements in the ship. 408 Last gifts of - Robinson. 409 The ship is wind-bound. 410 Robinson’s story - of himself. 411 How he escaped from the Moors to Brazil. - 412 Received funds from England. 413 Became familiar - with his employer’s sons; 414 was invited to join in - partnership. 415 Easy liberality of the Brazilians. 416 - European considerations. 417 Robinson becomes a partner. - 418 Fertility of the country. 419 Nature and management of - his estates. 420 Occupation of three years. 421 His _ennui_ - in the fourth. 422 New overtures of his partner. 423-430 - Robinson consents, after faint resistance. 431-3 His voyage - and shipwreck. 434 The weather changes. 435 They are towed - off. 436 The boats and Gelavi depart. 437 They fall in with - a ship bound for England. 438 Robinson sends a letter by - it. 439 He reaches Jamaica. 440 Arranges business at Brazil - by letters--and without further events, regains his English - home. - - - - -ERRATA. - - -Transcriber’s Note: the errata have been corrected as part of the -process of producing this e-text. - - Section 8, line 6--_for_ rersus _read_ rursus. - ” 12, ” 14--_for_ protulentam _read_ potulentam. - ” 35, ” 15--_for_ facilime _read_ facillime. - ” 59, ” 12--_for_ hue _read_ huc. - ” 65, ” 12--_for_ compertum _read_ compertam. - ” 66, ” 6--_for_ panxillulum _read_ pauxillulum. - ” 70, ” 3--_for_ tălis _read_ talĭs. - ” 91, ” 4--_for_ qualicumque _read_ qualicunque. - ” 103, ” 8--_for_ explorari _read_ explorare. - ” 216, ” 2--_for_ incedentem _read_ incedens. - ” 291, ” 4--_for_ Secutorum _read_ Secutorem. - - - - -ROBINSON CRUSOE. - -REBILII CRUSONIS ANNALES. - - - - -CAPUT PRIMUM. - - -1. Natus sum ego Eboraci, ex bonâ familiâ, sed peregrinâ: quippe pater -meus Germanus fuit e Bremâ, ubi appellabatur Kreutznaer. Ceterùm per -mercaturam dives factus, Eboraci consedit, unde recepit in connubium -matrem meam. Ex hujus agnatis praenomen mihi Rebilius, ex patre nomen -Kreutznaer inditum est. Sed vulgus hominum, facili corruptelâ, Crusonem -me Rebilium appellabat. Tertius eram filius familiae. Frater maximus, -tribunus militum, cum Hispanis praelio congressus, ad Dunquercam -occubuit. Frater proximus, sicut ego quoque postea, incertum quomodo, -evanuit. Me quidem pater, diligenter institutum, juris legumque studiis -destinabat: sed, fatali quodam motu, nihil mihi arridebat, nisi ut mari -oberrarem. - -2. Primâ in juventâ clam patrem évasi nauta. Cursu mox felici cum -magistro navis humanissimo ad Guineam Africae navigavi. Altero in -cursu a Mauris piratis captus sum, et per quatuor fere annos duram -servivi servitutem. Inde miraculo audaciae elapsus, in Lusitanâ quâdam -navĕ ad Braziliam sum devectus, ubi colono cuidam tres ampliùs annos -strenuam operam navavi, praefectus servorum agrestium. Mox per hunc -amicosque hujus adductus sum, ut ad Guineam navigarem, homines nigritas -conquisiturus, quos ipsi inter se per sua praedia servitutis causâ -dividerent. Equidem magnam lucri partem eram derivaturus. - -3. Sed longe aliter ordinavit Deus, ne impune caecae cupiditati -obsequerer. Nempe ventis abrepta navĭs Oceanum transire nequibat, sed -longe ad Caurum devehitur, circa Orinoconis ostia, ut credebamus. -Altera mox superveniens procella magno impetu nos in Occidentem -propulit, ubi, si e mari effugeremus, per feros homines foret pereundum. - -4. Gravi impendente periculo, nocte intempestâ et saeviente adhuc -vento, nauta qui erat in vigiliâ “terram adesse” exclamavit; atque, -antea quàm ceteri experrecti superne congregamur, navĭs in arenis -haeret. Stătim cum strepitu tremendo corruunt māli eorumque armamenta. -Fluctūs magnâ vi foros proluebant, neque ipsae navĭs compages diu -toleraturae videbantur. 5. Magister scapham demitti jubet. Demittitur: -nec facilè id quidem. Res, quae maxime ad vitam sunt necessariae, -raptim ingerunter; tum nos ipsi, tredecim viri, in eandem descendimus. -Montosum littus inter sublustrem caliginem furvum apparebat: eò -remigamus, si qua fortè in sinu terrae reducto tranquilliore mari -utamur. Jam, violenter undante salo et circum nos se frangente, res non -nauticae peritiae sed divinae opis videbatur: quare inter remigandum -se quisque Deo Supremo, pius impiusve, commendabat, salute paene -desperatâ. 6. Ventus, ad terram propellens, cursum scaphae accelerabat, -terram faciebat formidolosiorem; metu autem maris, spe littoris, ipsi -nosmet quasi in certissimum exitium detrudebamus. Tandem, vadosiore -mari, fluctūs perniciosius circumfringi et dejectari scapha. Mox, ecce -crista undae ingens, quae nos persequitur; et vix DEI effamur nomen, -quum cuncti sumus absorpti. - -7. Quae sequebantur, longa fortasse enarratu, factu erant brevissima. -Profundiùs sensi me verbere fluctûs illius deprimi, sed, animâ fortiter -compressâ, ad summas aquas emersi tandem. Altero in fluctu spumante -implicatus atque violenter circumtortus, immensùm anhelans eluctor; -tum conversus, humeros meos succedenti oppono cristae. Ea me magnâ vi -cautem versus projecit, aquâ exstantem: hanc ego amplexus, adhaereo, -dum decurrit unda; tunc, priusquam novus superveniat fluctus, per vada -exsiliens scando, iterumque amplector cautem; simul, aestu paulisper -obruor. Ictus ejus me aspere quassabat, sed extemplo aëra animamque -recepi, et rursus per vada supergredior. Citra saxa undas longe minus -ingentes sensi, inter quas poteram natare, aegrē profectò. Mox littore -ipso projectus, uncis pedibus in sabulonem lapillosque inculcatis, -pronus decĭdo, ut ne me fluctus retrahat. Uno pòst temporis momento in -terrâ firmâ asto. Conversus, video praeter littus cautium seriem, inter -albicantes aquas nigrarum; nihil aliud per tenebras in mari dispicio, -neque scapham neque quemquam e sodalibus. - -8. Tamen haud valde caliginosa erat nox. Ingentes aliquot nubes, et -plurimae nubeculae, sibilante vento raptabantur: inter has clarissima -lucebant sidera e nigerrimo caelo. Respiciens ad terram, collium -duntaxat cerno lineamenta ac rupium. Tum vestimenta raptim detracta -mănibus contorqueo, et, quoad possum, aquam marinam exprimo. Eadem -rursus induor, (quid aliud facerem?) et rupem proximam per algas enisus -ascendo; frustra: nam ne inde quidem in mari quidquam discerni potest. - -9. Attamen arboris forma super colle exstat. Hanc sequor, et, ut -potissimum in caligine, arborem illam scando et ramos amplexus -interfususque me repono. Vestimentorum in loculis nihil habui, praeter -cultellum, tabaci aliquantum et tubulum fumarium. Post brevem requiem -assurgens, virgam grandiusculam amputo, quâ protegam me aliquatenus. -Aquâ marinâ largiùs insorptâ, tamen neque sitis neque famis aderat mihi -levamen. Sed, loco cibi, tabaci folium in os meum compono, implicatâque -ramis virgâ, membra mea ita dispono, ut ne decĭdam, si somno capiar. -Vespertiliones, et maximi illi quidem, stridoribus ac volatu, somnum -aliquamdiu discutiunt. - -10. Item quoad concitato opus erat corpore, mens mea tranquilla fuerat -ac praesens: nunc, quando quiescit corpus, maxime se mens agitare -coepit. Imprimis gratias Deo optimo maximo sincerissimas profudi, -admirans praesertim, si ego solus ex tanto naufragio servor. Mox -id ipsum crudelissime me pungit; etenim hîc solitarius, madidus, -famelicus, paene nudus, pejùs enecor quàm in mari, nisi verò feri -homines sive bestiae me devorabunt. Sane ego id temporis pius non eram, -minime religiosus. Igitur tantâ in calamitate magnus me aestus animi -conquassabat, inter grates querelasque, consilium ac desperationem. -Tandem agitatione victus profundo somno conquievi, laboris ac -moestitiae oblītus. - -11. Mānĕ expergiscor, multum recreatus, sed algens; nec mirum. Ceterùm -ibi maris temperies humanae cutis calorem aequat: etiam nox ipsa -tepet: porro arboris illius densa folia fuerant mihi pro tegumento, -ne calor in apertum aethera effugeret. Sciuri, psittaci, macaci -sive cercopitheci circùm garriebant continenter. Evigilans incipio -descendere: ecce autem canis noster ad radices arboris meae, quasi -custodiens. Id me tenero quodam ita affecit gaudio, ut lacrimae oculis -oborirentur. Ergo non sum prorsus solitarius; unum saltem retineo -amicum! Hunc demulceo, plaudo armos, paene amplector. Mox festinanter -deambulans, navem nostram ex adverso conspicor, longiuscule ultra eas -cautes, ubi ipse projectus fui. Sine dubio aestus intumescens, ex -arenis levatam, huc detrusit. Jam autem paene sopito vento, inanis -tantùm supererat undarum jactatio. At ego in margine rupis incedens, -despecto circa littus: mox, interjectis vix mille passibus, scapham -nostram discerno in arenâ, subter caeruleâ quâdam rupe. Adire eam -volui; sed quasi lingua quaedam maris interfusa impediebat; et quoniam -fame urgebar, in navem potiùs, si possem, regrediendum censui. - -12. Degressus rupe, redeo praeter littus: ibi pileum nauticum video, -summo cum moerore. Jam aliquantum recesserat aestus, atque, ut -aestimabam, vix trecenti aquarum passūs a nave me distinebant. Exutis -pallâ braccisque, intrepide mare ingressus sum, inter grallatorias -aves, quae plurimae aquâ exsurgebant; et facilè navem natando assequor. -Puppis ejus valde elevata est, depressa prora; ex quâ catenae -dependentes aquam tangebant. Has ego prehensas ascendo, et supervado -loricam tabulatorum. O tristem ruinam, ubi māli, vela, funes strage -conturbatissimâ complicantur. Sed ego ad cellam penuariam decurro, -ibique arrepto pane nautico (qui _bis coctus_ appellatur) vescor -libenter. Mox, ex arcâ meâ ipsius extractas, vestes induor atque -horologium meum resumo. (Profecto resurgente aestu vesperi, ille meus -in littore vestitus natans asportatus est.) Simul ut aquam potulentam -invenio, sinūs vestium pane complevi, ut quoties lĭbēret, vescerer: tum -meditabar, quid facerem potissimum. - -13. Illud me angebat, quòd manifeste, si in nave mansissemus, omnes -fuissemus salvi. Super prorâ quidem saepius insultantes undae plurimas -res corruperant; sed altera pars, puppim versus, alte sublata, sicca -erat atque incolumis. Quippe, ut credo, quia in arenâ, non in cautibus -haeserat, carinae soliditas perduravit. Quàm plurimas res jam cupiebam -asportare; sed id erat difficile. Scapha major, ut dixi, in littore -projecta erat longe. Illa quindecim viros facilè portabat, et in magnis -Africae fluviis ad invehendos venales magno usui erat futura. Alteram -comportaveramus longe minorem, cymbam potiùs quam scapham dixerim; -quae duos homines cum remige posset ad scapham devehere, si quà juxta -ripas aquae forent breviores. Haec in nave remansit: demittere eam in -mare erat in facili; sed parum capiebat, nec videbatur nimio sub onere -aestum littoris toleratura. Postquam arcas ac dolia multo cum suspiratu -aliquamdiu aspexi, contemplor mālos, ac ratem componendam decerno. - -14. Subito exsultans, ex fabri nostri repositorio serrâ dereptâ, -malos disseco, ut trabes longitudine fere pares efficiam. Has in mare -provolvo, funibus quibusdam mālorum supra inhibitas. Ligna grandiora -cujuscunque generĭs colligo, ingero, omnia funiculis deligata. Postea -ipse seminudus, cum malleo et confibularum sacculo circum collum -suspenso, degressus equito super trabe. Undatio maris jam deminuta est: -raptim ego ligna atque trabes, vēlis funibusque confusas, conjungo, -destino, depango; vi meâ maximâ, quantumvis rudi, ratĭs fundamenta -jaciens. Redeo supra; video quanta sint portanda onera, ratemque nondum -sufficere. Tum alia ligna plurima et tabulas ex omni parte navĭs -conquiro. Has dissecare ex suo loco, nimii laboris erat atque temporis. -Sed septa animadverto lignea, quae ad dividenda nigritarum cubilia -comparaveram. Utrumque binis hamis e tergo, binis spicatis clavis e -fundo, erat instructum; annulis lateri navĭs infixis, per quos hami -inseri debebant. Haec septa plurimam atque optimam mihi sufficiebant -materiem. Quibus rebus superadditis, molem ratĭs et soliditatem -multum adaugeo; tum funibus astringo cuncta. Longum id erat et sane -difficile: necnon sol me admonebat horarum: horologium substiterat. -Denique postquam, graviter insultans rati, firmitati ejus confido, -maximo cum dolore sentio, vix minimam partem eorum, quae vellem, -posse me asportare; jam autem deligendum esse. 15. Ab operâ paulisper -requiesco; vini ardentis saccharini haurio pocillum, meditorque -moestissime. Ea quae ad vitam maxime sunt necessaria, decerno sumere -imprimis; tum, arma ad vitam defendendam. Quatuor nautarum arcas -commode vehi posse super rati meâ credebam. Totidem exinanio, et, -per tollenonem[A] suculis instructum, demitto in ratem: hanc mox -scalas versùs traho. Sacculos impleo plures bis cocto pane, oryzâ, -fabis, miliariâ atque hordeaceâ farinâ; et facilè in arcas dejicio. -Fabis atque milio praesertim eramus nigritas cibaturi, et sane multum -hujus cibi portabamus, sed infra in alveo. Jam tres caseos Batavicos -arripio, caprinae carnis siccatae massas quinque, (quâ carne vel maxime -vescebamur,) et frumenti Europaei relliquias quasdam, quod ad gallinas -alendas convexeramus. Gallinae vi procellarum perierant omnes. Ceterùm -triticum fuit id, cum hordeo: postea inveni corruptum esse per sorices. - -16. Dein latice ardenti anquisito, vini palmaris congios fere sex, cum -plurimis delicatiorum potuum lagenis, seorsim conclusi. Hae lagenae -partim magistri fuerant, partim meae ipsius. Lacernam meam et lecti -opertorium corripio, porro serram, securim, malleum clavosque: sed haec -in cymbâ destino portanda. Plures fuisse in nave nitrati pulveris cados -majores sciebam; sed ubinam artillator noster eos habuisset condĭtos, -eram nescius. Tandem multum anquisitos duo invēni siccos sanosque, -tertium aquâ marinâ corruptum. Cistas tres, hôc pulvere completas, -curatissime intra arcam super rati ita concludo, ut, si fluctus alluat, -minimo sit detrimento. Jam de igne fovendo subit cura. Coqui nostri -recenseo supellectilem. Inde deripio foculum cum forcipe, batillo et -rutabulo, cratibulam ferream, ahenum, ollamque coculam. Satis oneris -jam videbar imposuisse. 17. Cymbam protinus per easdem suculas mari -committo; id quod difficillimum fuisset, nisi requiessent undae. Huc -impono ignipultam aucupariam optimam, par pistolarum cum balteo, -mulctram stanneam, igniaria, sīnum ligneum, poculum ex albo plumbo, -item corneum; cum vestibus ac fabrili supellectile, quam nominavi. Addo -pilularum plumbearum sacculum ac gladios duo. Unus horum falcatus erat -Maurusii mei domini gladius. Solem video declinare; itaque propere -funem tractorium rati adjungo, funiculos plures in cymbam projicio, -jamque descendo cum remis, ratem ad littus tracturus. - -18. Tria me confirmabant,--mare tranquillum; aestus placide allabens; -aurae quoque, quantum erat, terram versùs spirans. Parvam ancoram in -cymbâ portabam. Jam remigo, atque contus animum subit. Redeo, effero -contum: demum littus peto, sed directam viam cautes prohibebant. Aves -multae in ratem consederunt, ut piscarentur commode. Has aegre abigo. -Mox sensi me praetervehi, ipso mari clam trahente: inde sperabam posse -me in fluvii alicujus ostium deportari, ubi bona mea tutiùs exponerem. -Id quod evenit: nam rupes mox subeo, ubi in convallem sinus maris -intrat. 19. Sed dum remis, quantum possum, medium in flumen cymbam -dirigo, paene altero naufragio conflictor, rate vădo illisâ. Declivi -protinus rati delabebantur ejus onera, nisi propere succurrissem. -Circumactâ cymbâ, ligna aliquot de rate in interstitia ejusdem intrudo, -quasi paxillis enormibus sustinens arcas. Hîc alligatus necessario -commoror, anxius sane animi, donec aestus insurgens ratem allevavit. -Tum in parvum quendam sĭnum deverto, juxta planitiem, cui mare debebat -superfundi. Eò mox delatus metuebam ancoram dejicere, ne tanta mōles -funem abrumperet, nisi aquas stagnare intelligerem. Tandem recedens -aestus in terrâ firmâ relinquit et cymbam et ratem. - -20. Onera mea exponere inutile erat, nocte appropinquante. In arbore -aliquâ iterum dormire decrevi; itaque suffertâ ignipultâ armatus, item -gladio serrâque, per ulvas uberrimas procedo, anquisiturus idoneum -cubile. Nemus haud longe video. Ibi delectâ majore quâdam arbore, -curvis transversisque ramis, gradūs pro scalis in cortice serrâ incīdo; -tum scandens cum serrâ amputo ramorum quidquid sit obfuturum, et -cubandi facio periculum. Macacos video plures in arboribus, sed parvos -mitesque. - -21. Redeunti cănis occurrit, lepusculum ore ferens, quem ante pedes -meos projecit. Intellexi eum magnam partem devorasse; etenim plenus -saturque apparebat. Sane ego donum ejus non contemsi, quamvis laniatum. -Accepi; sed subit cura, ne sōlo meo amico priver, nisi sedulò -pascam. Magno erat corpore, multoque egebat cibatu; de quo incepi -meditari.--Dulcem aquam juxtà conspicor, in flumen marinum decurrentem. -Mox frondibus foliisque siccis igne facto, lepusculi reliquias super -vivis prunis ope gladii ac serrae torreo, gustatuque ejus quàm -maxime fruor. Primam illam in insulâ solitariâ coenam cum voluptate -tristitiâque mirē commistâ memini. Jamque caligabat. Ego autem tabulam -quandam reportatam clavis destinavi ad ramos arboris meae, ibique -lacernâ obvolutus somno me dabam. Ignipultam inter ramos apposueram: -cănis jacebat subtus. Pistolis quŏque succingor, ne simia aliquă major -me incessat. - -22. Et profundē equidem dormivi, defessus laboribus; tamen ante lucem -sum experrectus: (etenim illâ in regione aestatis ipsius nox proximē -ante diluculum tenebras obtendit:) atque ego meditans consilia mea -compono. Ut primum dilucescit, descendo. Ligna aliquot exacuo securi; -tum pro sublicis in arenam ita adigo, ut ratem, quamvis crescentibus -aquis, inhibeant. Nitrati pulveris cistas lacernâ protego, si -fortè pluat. Serram,--malleum,--clavos,--tabulas duas, robustam -tenuemque,--argillam mollem, cum vetere fune pro stuppâ,--in cymbam -colloco. Aquam mulctrâ haustam sumo mecum, item poculum ac panem. -Lepusculi, quod restat, cum căne divido, ipsoque in cymbam adsumto -flumen ingredior, scapham nostram invisurus. - -23. Pleno maris aestu, tardiùs descendo flumen; mox intra cautes -littus lego, ne quid undarum me incommodet. Magis magisque admiror -avium abundantiam, quà marinarum, quà silvestrium. Inter cautes ac -littus grallatoriae abundabant. Ad scapham tandem pertingo; perfractam -invenio, velut animo praeceperam; credideram posse me detrimenta ejus -resarcire. Sed viginti passūs a mari jacebat, procellâ aestuque illius -noctis longe evecta; neque summâ meâ vi potuit moveri. Porro, remos -idoneos neque habebam, neque, si haberem, adhibere possem, onustâ certe -scaphâ. Aeger animi hanc relinquo, remigoque navem versus. Cogitans -autem statuo mălum velumque scaphae anquirere, si fortè postea horum -usus venerit. - -24. Ad scalas navĭs accedo. Has natans non potueram manu attingere: -etenim puppis nimiùm erat elata. Sed astans in cymbâ, facilè eas -apprehendo. Câne primum superposito, alligatăque cymbâ, ipse ascendi; -mox desideo inops consilii. Ollam offendo fructuum condītorum: cum -pane vescor, dum cogito. Video alteram ratem non posse me construere; -spatium diei non sufficere, si trabes ipsâ ex nave sint dissecandae; -loricam tabulatorum discindere, laboriosum fore, nec valde utile. 25. -Maurorum memineram rates utribus suffultas. Utres non habebam. Arcas -aquae impenetrabiles volebam pro utribus adhibere; sciebam autem -nostras solido esse robore et astrictâ fabricâ. Unaquaeque harum -ligneo pessulo rudique sĕrâ obdebatur; cuncta compari erant modulo. -Die superiore, dissecto serrâ pessulo, facilè aperueram quatuor illas; -ĭdem nunc facio in caeteris, atque exinanitarum exploro commissuras. -Arctissimae videbantur; id gaudeo: sed funibus properē in mare demisi -quatuor harum, ut commissurae aquâ intumescerent; meam ipsius, quae -optime fabrefacta est, pice ac stuppâ circa operculum incepi oblinere, -periculum faciens, num aquam excludere possem. Postquam operui, -cuneos tenues ligneos juxta pessulum inferciebam, quo astrictissimē -concluderem. Hanc in mare demisi, fundo sursum sustentata; atque ibi -religatam reliqui, ut operam meam aqua exploraret. - -26. Jam video diem procedere, metusque subitò me incessit, ne quis -thesauros meos e rate compilaret, neve bestia corrumperet cibum. -Insula foret an continens terra, culta an inculta, ferocibus bestiis -infesta necne,--nondum sciebam. Ratĭs autem dilectissima oculis sōlique -exposita manet, dum ego novas hîc res conquiro! Credebam non posse -me illo ipso die novae ratĭs onus asportare; satius esse, redire -quàm citissimē. Illud succurrit: “Herì, quae ad vitam maxime erant -necessaria, avexi; hodie, quae pondere lĕvissima sunt, nundinatione -pretiosissima, aveham in cymbâ; ut _si fortè_ navis aliquă me servabit, -ne prorsus sim pecuniae inops.” Duo gladios pulcros e caeruleo chalybe -invenio; hos avide sumo. In secreto magistri scrinio aureos nummos -Hispanorum (doblounos vocant) certò sciebam contineri; quos ille -comportabat, ne, ventorum vi aliquò devectus, pecuniâ ad reficiendam -navem ĕgēret. Dolabrâ protinus fores scrinii perfringo: invenio autem -non auri solum crŭmēnas, sed instrumentum astrologicum, pretiosum illud -quidem, ac duo optima horologia; item furcillam mensalem et cochlear, -utrumque ex argento; mox duas acūs magneticas, utramque suâ in capsula: -tertiam videram ipsum juxta gubernaculum, propter usum gubernandi. In -mensulâ offendo supellectilem geographicam ac scriptoriam, cum libris -quatuor. Cuncta arripio, et quasi votum Deo concipio, nunquam, quantum -in me est, cognatos magistri optimi quidquam laturos damni, _si fortè_ -in hominum gregem restituar. - -27. Dum meos ipsius perscrutor loculos, unde argentum, arculas optimas -clavesque avebam, illud “_si fortè_” animum auresque meas pertentat. -Immo totum hunc diem quasi rhythmus quidam “_si fortè_” tinnit in -auribus, dum remigo, dum incedo. Jam res pretiosissimas in arculis -concluseram, quum scaphae memini armamenta. Haec facilè reperio. Mālum -ejus ad terram attrahendum decerno, pone cymbam alligatum. Quamvis -properans, temperare mihi nequivi, quin lardi asportarem succidiam, cum -bulborum majorum marsupio ac capide duobusque cultris. Dein, quidquid -videbam corbium, fiscorum, riscorum, quod natare poterat, restibus -constringo, et pone traho, in cymbâ portans me ipsum ac canem cum novis -thesauris. Ecce autem, dum in eo sum, ut navem relinquam, duae feles -cymbae insiliunt, quas quidem neque ego neque cănis aspernatur. - -28. In remigando, vereor ne agmen meum, pone tractum, vădo fluminis -illidatur; in littus potiùs projicere volo. Dein locum puto -exquirendum, ubi ratĭs mea postero die tutissime appellat: nam si -arcae in fundo ratĭs aliquò affligerentur, maximum fore periculum ne -cunctae res disperirent. Dixi linguâ quâdam maris primo illo mānĕ me a -scaphâ interseptum. Hanc video ad dextram cautium, eòque dirigo cursum. -Corbes, mālum scaphae, caetera, facilè in littus sursum traho; dein -sĭnum illum maris propero intrare. - -29. Circa quingentos passūs penetrabat terram, rupe praecipiti undique -circumclusus. Ostium angustius erat, quia aspera saxa utrinque -exsurgebant postium instar. Littus intimum e mollissimâ ac planissimâ -erat arenâ; id quod facilè perspexi, quia nondum altius pertinuerat -aestus. Ultra arenam video algas cactosque. Huc certum est ratem -illam cras deducere. Quae quum summâ celeritate lustrassem, contentis -brachiis domum remigo: nempe _domum ire_, erat, _ad opes meas_. Intra -cautes mare inveni tunc quidem sanè tranquillum. - -30. Ad coquendum protinus accingor, praesertim (si credere possis) -propter canem; immo, propter feles item; namque ad quidvis, quod posset -me amarĕ, mire allectabar. Quatuor intra lapides ignem accendo. Tres -stipites, infrà arenae infixos, suprà fune colligo; inde suâ catenâ -suspendo ahenum coculum. Aquam in capĭde apportatam infundo; addo -fabas, farinam hordeaceam, lardi segmen cum bulbo. Materiâ igni largiùs -injectâ, ignipultam arripio paroque collem ascendere qui haud longe -aberat. Cănem mecum adsumo, feles credo propter fervorem ignis nihil -nocituras cibo. 31. Mille quingentos passūs ad summum aestimabam iter -illud; sed quia propter rivulum quendam atque uvidum sŏlum circuivi, -longius erat aliquanto. Demum enisus per praecipitia, mare undique -circumfusum conspicor, aliam nullâ ex regione terram, praeter scopulos -aliquot duasque pusillas insulas novem fere millia occidentem versus. -Unus in postico mons mare exsuperabat; sed tamen eram in insulâ. Hoc me -magnopere angebat. - -32. Magnâ ex parte sterilior videbatur insula, saxosis collibus -abundans, non sine arboribus; quae quidem in cavis locis densabantur. -Nisi numerarem felem quandam feram, carnivoras non offenderam bestias; -sed praeter macacos ac sciuros in convalle, lepores et exiguos -porcillos videram; aves autem notas ignotasque ubique quàm plurimas. -Alitem majorem, arbori insidentem, glandibus olorinis transverbero -rediens. Pluma ejus rostrumque accipitris erat, ungues modicae, caro -piscibus foetida. Tum vero memet increpabam quòd jaculandi suppetias -perderem. Alites autem rapaces, quanquam plurimos, non magnos illos -videram. Porrò feras hujus insulae coram homine plerasque intrepidas -esse repperi. A collis jugo ingentes prospicio arbores, quas aestus in -flumine resurgens debeat alluere. Hae supra ratem erant, neque procul -ab arbore in quâ proximâ nocte dormiveram. Subter has statuo ratem -attrahere, succedente aestu. Sed propere reversus, ignem exstinctum -invenio, cibum non male coctum. Feles, valde famelicae, magnâ voce -querebantur. Has et canem largiter pasco; et mecum statuo, plures etiam -me fabas, si possim, navĕ extracturum. - -33. At ferae visio felis me commoverat aliquantum. Verebar ne majores -ejusmodi bestiae hîc degerent, ut pardus, ut panthera, quae arbores -facilè escendunt. Circumvallare me certus sum. Utensilibus arreptis -fabrilibus cum materiâ ac fune, peto arborem meam; ubi, incisuris -securi impressis, pālos infigo, breves tabulas suprà destino, tum -quator desuper palis contra ictus infernos corroboro. Quippe intellexi -felem quamcunque ab ipsâ stirpe arboris tanquam incurrere sursum; et -si quid praeruptē emineat, arceri. Restim autem quasi in annulos duos -sive amenta complico, quem ramis alligatum, ipse possim prehendere -ascendens. Tali tum podio arborem, ut poteram, praetexui: postea -confirmavi, pleniore adjutus supellectile. 34. Jam video noctem -aestumque approperare. Sublicis evulsis, pone cymbam traho ratem, -apponoque sub arbore ingenti incolumem; ubi latēre posse credens, -sublicis iterum depango. Deoneratâ cymbâ, compono res omnes accurate. -Tum, crastinis consiliis aestuans, tamen somno celeriter corripior, -alatis blattis atque vespertilionibus contemtis. - -35. Evigilo ante diluculum. Depropero ad cymbam detrudoque in fluvium; -cănis quasi suo jure insilit. Subter stellis remigo, adverso aestu. In -navem invado, etiam ante solem ortum; sed dilucescebat. Inspicio arcam -meam; optime aquam excluserat. Caeteras item e mari subtractas stuppâ -ac pice pariter ac meam ipsius concludo. Omnia funibus contentissimis -astringo. Mox quattuor sufficere videntur; immo sic tutius fore ad -primum experimentum. His in mare delatis, et firmissimē constrictis -superpono dolium pulveris nitrati, alterum panis, mox totum fabri -repositorium. Adjungo seriam olei, ollam picis, arma missilia aliquot, -alias res minores. Vela quotquot inveni, quae supervacanea portabamus, -cum scaphae velo, collocavi supra; superque his rursus carbasum quendam -pice liquidâ oblĭtum. Tantum onus facillime videbantur arcae tolerare. - -36. Postquam restibus omnia consolidavi, paulò ante meridiem, strenuo -nisu ratem ad littus traho, paene infimo in aestûs recessu. Sed inter -postēs saxeos in sĭnum illum procedo, neque in flumen adversum volŏ me -committere. Mare intrà mox quietissimum invenio, et quasi in stagno -religo ratem. Maximē gavisus, projicio me sub rupe et paulisper sub -umbrâ requiesco: dein cibo recreatus, ad operam redeo. 37. Quidquid -erat in rate, in algosum siccae arenae acervum expono; sed laboriosē, -propter humiles aquas. Video mare adhuc tranquillum; cras posse -co-oriri procellas. Spes et cupiditas, quamvis lasso, dedit vires. Cum -carbaso illo (si fortè sit usui) atque cunctis funibus retraho ratem ad -navem. Quintam illam properē adjungo arcam, et aliquot res ponderosas -impono; inter quas hîc nominare libet mŏlam ferramentis acuendis, -glandium majorum cadulos duo: in cymbâ autem meas vestes, et pulveris -nitrati aliquantum. Cuncta deporto intra postes marinos incolumia paulò -ante tenebras. Valdē defessus inde redibam: sed aestus cymbam subvexit -sine meâ vi. Vix poteram coenare; igitur pasto căne felibusque, somno -me commisi. - - - - -CAPUT (II.) SECUNDUM. - - -38. TRIUM dierum res gestas narravi singillatim. Imo in corde meo -inscriptae sunt, quasi hesternae essent. In iis quae sequuntur, -saepius accidet, ut rem probē nōverim, diem meminerim parùm; nec -lectori jucundum foret, ut res, si possem, diarii more enarrarem. -Dehinc, quae ex nave insuper avexi, summatim potiùs memorabo. 39. -Quarto māne dormivi post lucem. Jejunus, vescor avidē: etenim in -aheno cibus aliquot dierum mihi meisque restabat. Sed quasi nervis -succisis, languebat animus fastidiebatque suos successūs. “Cur laboro?” -inquiebam “cur-ve juvat me vivere, solitarium, moribundum? Quid prosunt -navĭs spolia, nĭsĭ ut aliquot dies vitam extraham?” Tum addidi clarâ -voce: _Nĭsĭ fortè! Nĭsĭ fortè!_ Mox intelligo ventum a mari flare, -aestum violentiùs insurgere, in ostio periculosum forsitan cymbae -fore. Cymbulam autem illam majoris quàm cuncta quae in nave restabant -aestimabam. 40. Tum si ad navem ratem e portu meo traxissem--etenim -illum maris sĭnum postibus munitum jam Portum Meum appellabam--quis -sponderet, quin naufragium ipso in flumine patĕrer rediens? Nubes porrò -volitare animadverti; imber ne caderet, meliùs tegi, quae exposita -reliqueram in portu. Etenim cava plura illâ in rupe cognoveram. Illùc -igitur pedibus confestim ire decerno. 41. Rupes ad laevam primò rubra -erat, nĭsĭ ubi algâ obtegeretur; ipso in portu alba; ulterius praeceps -ac caerula: omnis autem e saxo (ut credidi) calcario. Portus cavis -locis, immò cavernis abundabat, quarum in aliquam possem sine magno -labore eas res recondere, quas pluvia corrumperet potissimùm. Per algas -cactosque enisus, hùc reposui lectum vestesque omnes, item panem, -ignipultas ac nitratum pulverem, carbaso illo piceato contecta. Res -fabriles et cetera graviora vēlis obtexi. - -42. Jam corporis illuvies me vexat; nam per tres laboriosissimos -dies ac duas noctes iisdem in vestimentis illotus manseram. Discingor -nataturus. Pleno ferè aestu quasi lacus maris clarissimus coràm -redundabat. Cadebat pluvia tenuis, sed inter nubes radiabat jubar; mox -apparebat arcus coelestis. Mirē ille visus stringit mulcetque animum -meum. 43. Atqui cănis in aquam me insequitur et mecum vult ludere. -Nostratium cănum ille fortasse Graio Hibernorum căni simillimus erat, -Molosso domestico gracilior et velocior, glabro item corpore, ut -caloribus nāto. Probē nătabat, sed digitatus erat, non _palmipes_ (quod -appellant); id est, digitis non erat pellitis; atque ego velocitate -natandi facile eum superabam. Itaque hunc dum eludo, me recreo. Ut ex -aquâ egressus sum, is crura pedesque meos tam amanter lambit, atque tam -gestit me recuperâsse, ut nequiverim me continere. In effusum fletum -solvor, velut olim in pueritiâ, sentioque cor exonerari. Vestes mutavi: -immundas in aquâ marinâ sub majoribus lapillis demergo: tum egredior, -insulam exploraturus. 44. Scando e portu per ardua. Inde video illum -collem, quò anteà enīsus sum, hôc a lătĕre ascensu facillimum. Culmen -rupium planities erat sive campus calcarius, delicatis vestitus herbis. -Hae recenti pluviâ ita erant recreatae, ut nova veteribus admista -folia florum praetulerint speciem, ubi rubor vel purpura cum novo -virore contendebant. Lepŏres sive cuniculi suis e latibulis egredientes -audentiùs me aspexere, quos ne insequeretur, aegrē repressi canem. - -45. Mox in scopulosa loco evado, et capros discerno feros procul; -_antilopas_ potiùs dixerim. Pone saxa inserpo, quanquam minimē fugaces -erant. Glandibus olorinis tubum suffercio; dein igne emisso occīdo -capram vulneroque haedum juxtà. Cănĭs intercurrens haedum prehensâ -pelle attinet, dum assequor. Crure vulneratam posteriore invenio; -poterat tamen incedere. Matrem volui reportare ad flumen vallemque -meam; sed fateor, adhuc eram tam delicatus, ut noluerim recentem -vestitum sanguine commaculare. Sudariò e sinu vestis extracto, -argillâque udâ in vulnus compressâ, constrinxi firmiter; tum gramine -sanguinem omnem abstersi. 46. Volui eam in cervicibus portare; sed -quando conor, id verò meas vires exsuperat. Super glareosam humum -aegerrimē cornibus eam traho, in gramine faciliùs. Haedi cornibus -funiculo circumdato, hanc duco mecum simul; id quod, dum ignipultam -porto, paene nimium erat; igitur saepius consedi. Via autem et declivis -erat, nec longa, circa alterum jŭgi lătus; itaque tandem pervēni. -47. Protinus in udo linteo crus haedi astringo; et, ne longus sim, -tantâ curâ foveo pascoque (nam grandiuscula erat) ut mansuetissima -evaserit. In arenâ, juxta ratem primam, sub densis umbris, pelvem -excavo; in quam, aquâ semisalsâ repletam, recondo capram, ut otiosiùs -carni coquendae dem operam. Canem appropinquare vetui; pasco autem -liberaliter et hunc et feles: aves tamen metuo, ne carnis sint cupidae. - -48. Dum strenuē me exercebam, vix sentiebam miserias meas: sed simul -ac lassitudo abrumperet operam, nisi somno corriperer, mens coepit -agitari: id quod saepius mihi evēnit. Meas egomet cogitationes nequibam -tolerare, et variis quasi ventis hùc illùc ferebar. In desperatissimâ -conditione me videbam, extra navium Europaearum cursum. Fracto animo, -lugens, interdum lacrimans, diffisus Deo, decreta ejus conquerens; -rursùs ipse memet objurgabam, solabar, hortabar, confirmabam, maximē -gavisus quòd tot res e navĕ congessissem. 49. Itaque per id tempus, -quoniam apud neminem potui vicem miserari meam, aperui capsam -scriptoriam, ex quâ chartam, calamos, atramentum, protuli, incipioque -angores meos argumentando effundere, quasi per sermonem. Mox talem -altercationem in tabulas (ut ita dicam) _accepti impensique_ refero, -quas lectoris oculis nunc subjicere libet. - - MALA MEA. LEVAMENTA MALORUM. - - 1. In insulâ solitariâ sum projectus. 1. At non es demersus, sicut - ceteri. - 2. Ego unus e sodalibus enecor 2. At tibi uni restat spes - aegrimoniâ. aliqua effugii. - 3. Exsulo e societate hominum. 3. At non servĭs hominibus - scelestis. - 4. Vi bestiarum sum planē obnoxius. 4. At non in belluosam Africam - projectus. - 5. Laboriosissimē victum quotidianum 5. At magnam tu habes ex navĕ - quaero. opem. - 6. Servio hic servitutem perpetuam. 6. At alios tu in servitutem - non redigis. - 7. Nĭsĭ prius solitariĕ moriar, ad 7. At non tua magis quàm - solitariam senectutem reservor. parentum senectus erit - solitaria. - -50. Profectò ultima illa nimis me pupugēre. Quae pro levamentis -scripsi, vulnus animi recrudescere fecerunt. “Peccavi,” inquam: -“meritam poenam tolerabo viriliter: _fortasse_ ipsa poena aliquid -tandem boni afferet.” Tum citò sedata est omnis mea perturbatio. -Ego autem haec atque talia reputans, admiror, quanta sit vis vel -incertae obscuraeque religionis, si modò rectâ intendatur viâ. Illud -_fortasse_ et _si fortè_ pluris est, quàm quis putaverit; quia -saepius indicium est animi per tenebras, lucem versùs, enītentis. -Id autem ipsum est virtus: nam sapientissimus quisque nostrûm in -suâ tamen versatur caligine, semperque eluctatur pleniorem versùs -lucem. Itaque iterùm evasi strenuus. 51. Tum căni felibusque haedum -conciliare studeo. Omnes paxillis depango vicinis; unicuique suum -largior cibatum; unumquemque suâ vice demulceo. Ex consuctudine spero -familiaritatem, ex meâ caritate caritatem mutuam. Postea ad portum -căne comitante reversus, alias exploro cavernas, pluresque res meliùs -ordino. 52. Tredecim dies in terrâ degebam, necdum navis evanuerat. -Illam undecies (credo) ascendi. Quantumvis co-acervaveram, plus tamen -concupiscebam; et dum navis consistebat, inter eam portumque meum -acerrimum sustento ratĭs commercium. Res aliquot, quas avexi, libet hic -memorare: Incudem artillatoris, quam aegerrimē amolitus sum; virgas -vectesque ferreos; pensilem lectum cum lodicibus; suppărum antīcum e -subsidiariis: lacernas plures: piscatoriam supellectilem novam atque -amplam. Porro e re jaculatoriâ magnos forcipes follesque, malleum -robustissimum, pelves ferreas ad plumbum liquefaciendum, batillum -grande. Tum omnes ignipultas, bonas malas, asporto; item alterum par -pistolarum. Demùm fabrilem mensam, retinaculo cocleato instructam, -multo cum labore per tollenonem demitto, laetusque comperio hanc per -se natare. Inter minores res memoro libram cum lancibus aheneis, -sive trutinam oportet appellare, quam in scrinio magistri offendi. -Ille propter medicas, credo, usūs habebat; nam magister nautis pro -medico erat. Ego hanc, velut pecunias, idcirco asservavi, siquando pro -nummis valeret. Ingentem plumbi convoluti laminam, quae nimia posset -esse, securi malleoque discissam particulatim asportavi; etiam magnum -pilularum plumbearum vim, plures rudentes, funes, ferreos hamos, -clavos, pessulos, confibulas, annulos. Cannonas suâ ex sede non eram -deturbaturus. Postea magnum tritici dolium laetus invenio, seriam -optimi adōris, sacchari cadum majorem, vini ardentis amphoras tres; -porro cultros furcillasque mensales, grandem forficem, tres novaculas, -quatuor nautarum gladios sive sicas. - -53. Ne fortè mirètur lector, quare tantam bellici terroris vim -in mercatoriâ nave vexerīmus, naturam illius commercii curatiùs -demonstrabo. Homines barbaros e Guineâ eramus in servitutem -reportaturi; quem ad usum ét ipsa navis et omnis ejus dispositio -ceteris erat valdē diversa. Grandiuscula erat navis, navales socii -sexdecim. Cannonas habebat quinque,--unam a tergo,--ne forte aut -cum praedonibus aut cum nigritis foret confligendum; neve, propter -subitum aliquod in Europâ bellum, Lusitaniâ implicatâ, nos tanquam -Lusitani lacesseremur. Ignipultae quoque inerant plures, pars venando, -alia pars pugnae apta. Simul pulveris nitrati plumbique rotundati -vim magnam vehebamus, atque adeo hominem unum toti rei jaculatoriae -praefectum: Artillator appellabatur. Harum rerum impensâ valdē minuitur -negociatoribus lucrum, nisi quòd hôc in commercio merx quae exportatur -vilissima est; quae reportatur, pretiosissima. - -54. Aliquot fabas primâ in rate asportavi. Quanquam sciebam magnam -hujus cibi vim navi fuisse impositam, sed infra in alveo, credidi -marinâ aquâ corruptam esse. Nihilominus descendo. Puppim versus -omnia sicca erant; in inferiore parte aqua stagnabat. Sed non me -illud repellit. Infrà nudus, per aquam incedo, quae genu attingebat, -scrutorque merces palpando: tandem saccos invenio fabis plenos. -Unum horum placebat avehere, sed quando conor, nequeo ad tabulata -extollere. Re deliberatâ, non operae pretium videtur de cibo madido -laborem pendere; nam asservari posse quis spoponderit? 55. Mox res -duras acutasque sub pedibus sentio; ipsa erant ferramenta, quae inter -merces nostras imperaveram. Palae, planē nostratium instar, profectò -non inerant; tantùm ligones, furcillataeque marrae, praeter sarcula -ac dolabras. Deinde in sĕcures incĭdo. Tales res sub aquâ dijudicare, -paulùm difficile erat. Num operae esset pretium auferre,--dubitabam. -Tandem aliquot cujusque generis assumo, praesertim capita securium ac -ligonum. 56. Postea felicior eram. Nam in conclavi quôdam, quod coqui -nostri erat proprium, quinque offendi corbes, fabarum plenas, apprimē -siccarum. Has curatiùs repono avehendas, et aliam post aliam cunctas -demùm ad terram deporto salvas. 57. Porro dum mensam fabrilem amovebam, -quae suprà erat, non in alveo, pone in angulo fasces quosdam mercium -retexi. Hos aperio. Intus erant versicolores vestes, quas propter -Afrorum commercium imperaveram. Avidē corripio, sed nesciebam quare. -Posteà numeravi, invēnīque sexaginta. Ceterae, ut opinor, fuerant in -alveo. - -58. Duodecimo māne, ut remigo ex portu ratem pone trahens, fluctus -asperior aliquantum aquae in cymbam immisit. Exhaurire simul atque -remigare non poteram: si remos inhiberem, verebar ne deflexa cursu -cymba lătus undis objiceret. In portum, ut tutius, stătim redeo: -ibi roborandam suscipio cymbam. Altiorem facio proram, additis -tabulis, quae, ferreis virgis firmatae, aliquantum asperginis possint -rejicere. Non longi laboris erat illud; sed nimius ventus me terrebat, -igitur reliquum diem scaphae addixi. 59. Illud consideraveram. -Naufragium recente lunâ passi eramus ipsis in Kalendis Septembribus. -Ad plenilunium iterùm intumescente Oceano posse credebam sublevari -scapham; grande momentum, servaretur-ne an prorsùs confringeretur. Ex -arcis meis unam deligo, aquae (siqua alia) impenetrabilem. Quidquid -in scaphâ infirmum videtur, summâ meâ arte reficio, seu stuppâ ac -pice, seu argillâ vitreariâ opus sit. Simul ac aestus recesserat, -ancoram quàm longissimē per arenas mare versùs traho, suo ancorali -arctiùs scaphae colligatam. Dentem ancorae firmiter defigo, quoad -possum. Ipso in ancorali, circà septem pedes ab ancora, funem brevem -nodo astrictissimo implico; mox hùc deportatam arcam eodem fune -connecto. 60. Illud evenit, quod speraveram. Arca, aestu insurgente -sublevata, simul ut ad scapham aqua pertingebat, (nam ego cum spe -metuque cuncta notabam) incepit scapham attrahere. Tum pro cupâ[B] -natante arca mihi erat. Confestim decurro ad cymbam. Per aestum remigo, -ubi propter altitudinem aquae fluctŭs non se frangebat; et ut primùm -scapham assequor, eam remulco inhibens, solvo ancorale; nam ancoram -extrahere, nimii id fuisset temporis. Mox, ovans et praegestiens, -scapham in portum deduco incolumem. Haec in duodecimo erant die. 61. -Māne insequente, quum speculor, sentio mari malè credi: tamen quasdam -etiam res volui eripere, quanquam rati non confidebam. Scalas navis -ac tollenonem ad ultimum reliqueram. Optimas habebat fores diaeta[C] -principalis: has concupivi, quia bonâ erant fabricâ. Cardines facile -avello: fores reste firmiter colligo. Dein suculas[D] cum trochleis[E] -assumsi; ipsius porro tollenonis ferramenta omnia: sed scapum -rostrumque ejus, quae lignea erant, trahenda per aquas destinavi, cum -scalis et foribus. Ferreum onus, uno homine non gravius, in cymbâ -decerno asportare. - -62. Impigrē redii, sed aestus in horas magis tumescebat. Tunc quum -maximē intrabam portûs ostium, agmen ponè tractum adeo disjectabat -cymbam, ut ego perterritus funes necessario absolverim, ne demergerer. -Incolumis egomet postes illos praetereo, laetus quòd nil mihi cymbaeque -accidisset, praeter asperginem profusam. 63. Ventus etiam atque etiam -incrudescebat: post tres horas violenta flabat procella, quae totam per -noctem furebat. Māne, ut prospexi, evanuerat navĭs. - - - - -CAPUT (III.) TERTIUM. - - -64. Equidem ut vacuum aspectabam mare, neque lacrimatus sum neque -gemui, ne agitabar quidem animo. Sed tenerum quendam sentiebam -affectum, tanquam si fessâ aetate parens, cujus magnis fruimur -beneficiis, legitimē ac necessariò decessisset. Immo non tam navĭs -quàm egomet videbar obiisse mortem. Ab hominibus abscindor, novo sum -in orbe rerum, asto tanquam in aeternitatis solitudine. Ignotus me -circumambit Deus, cujus sentio tum misericordiam tum severitatem, me -ipsum culpans sed non amarē, nec sine modo. Non in genua procumbo; -non preces, non vota concipio; grates non effundo, nec poenitentiam; -tamen caeca quaedam, ut opinor, me penetrabat veneratio. Certē eram -et tranquillissimus, et quasi religiosē defixus. 65. Ex hôc statu -me expergefacit cănis, amanter blandiens. “Ah! quàm vellem posses -colloqui,” inquam clarē; et amore erga canem haediculamque meam atque -ipsas feles valdē pertentor. Propè poenitet me, quòd capram matrem -occīdi. Quoniam bruta animalia, si modò reciprocare amorem possint, -communem habent nobis socialemque naturam, nolo vitam eripere temerē. -Haec cogitans, insuper memini, parcere nitrato pulveri quàm sit -bonum, pondus caprae quàm fuerit molestum. Paulò pòst quaerebam, cur, -si victum terra subjicit, malim ferarum more raptas vitas praedari. -Illa sanē quaestio profundius in pectus descendit, postquam ubertatem -insulae pleniùs compertam habui. 66. Sed exsulto, et pastis animalibus, -de fabis meis satago, quarum aliquas aquâ coctas velim, pro cănis -cibatu. Postea has coquebam cum carnis frustis, cum sebo, lardo, demùm -piscibus vel oleo; faciebamque massas quadratas: tum si aliunde nihil -foret in promtu, hinc et canem et feles pascebam. Semper denique hôc -modo pauxillulum carnis aut piscium pro condimento adjungebam fabis, -farinae vel radicibus. - -67. Postero die, coelo sereno et mari tranquillo, ligna tollenonis -et diaetae fores ejecta sunt in littore; cum minore detrimento quàm -quis exspectaverit. Has res, ut primùm possum, citra vim undarum -traho; denique in cavernas illas, de quibus dixi, depono, et quando -ab aliis operibus vaco, restituo tollenonis ferramenta. Postea hunc -ad navale meum constitui, propter usūs scaphae. 68. Sed de domicilio -meo multa erant decernenda. Cavernas in rupe quô latius exploraveram, -magis admiror. Ultra numerum videbantur. Aliae patebant, sine externo -pariete, tanquam porticus aut ambulacrum; aliae angustâ januâ, intus -cameratae, junctae sunt item internis ostiis, ita ut tota rupes velut -spongia esse posset. 69. Contemplans credidi, has mari esse excavatas: -nam sub pedibus pavimentum erat saxeum, molliter tanquam fluctibus -rotundatum, et quasi per latissimos gradūs ascendens. Omnia mea possem -hic optimâ cum disciplinâ disponere; sed de cubiculo erat praecipuē -cogitandum; nec libebat arborem meam priùs relinquere, quàm munitius -quiddam reperirem. 70. Illud animadverti,--nihil saxorum praeter littus -jacēre, quod a rupe cecidisset; et quidem ubi gelu est ignotum, rarior -esse debet talĭs rupium labes. Porrò pavimenta cavernarum parcâ tantum -arenâ vestiebantur, tanquam vento illatâ. Lacunaria fere camerata -erant, hic atque hic quasi stiriarum massis distincta. Aquas per rupem -stillantes crediderim saxo saturatas fuisse. 71. Littus externum, -propius undas, algarum erat ferax; internum, ultra summos aestūs, -aliâ quâdam algâ et cactis aliisque spinosis fruticibus opplebatur. -Plures horum in decem pedes surgebant, aliquot in quindecim. Ex his -silva plurima et quasi umbraculum ante cavernas praetexebatur, nequis -e mari vel a rupe oppositâ facile intrò perspiceret. Ego autem, -arreptâ sĕcuri, continuam sub rupe aperiebam semitam, succisis cactis -caeterisque, quidquid nimium obstaret. Jamque velut in meam villam me -recondo. 72. E cavernis duas praesertim denotavi, unam pro cubiculo, -alteram pro penariâ. Utrăque internum habebat ostium, per quod aura -flabat salubris. Senseram autem, et apud Mauros et in Braziliâ, quantúm -nox frigidula corpus fervoribus adustum foveret atque recrearet; et -si in magicâ hâc horrendâque insulâ (sic eam quandoque vacuis oculis -contemplabar) per summos calores habitandum mihi foret, tale cubiculum -magni aestimabam. Opera quaedam hic meditabar, si hùc mea omnia -congererem; propter quod consulto opus erat. 73. Mari seu terrâ, ipsam -ratem, sive bona mea ex rate, deducerem, aut periculosum aut laboriosum -fore opinabar. Mox subit haedi cura, cui neque pabulum hoc in loco -habebam neque aquam dulcem. Mihimet profecto aquam imprimis anquirere -opus erat: sed non diu hujus rei inopiam queror. 74. Etenim postquam -per spinas fruticeti longiús patefeci viam, et dulcem aquam et navale -scaphae idoneum invenio. Post quingentos amplius pedes abrupta humus -erat, alveo marino intus penetrante, tanquem ostio rivuli. Intelligo -alveum hunc, quasi flumen submarinum, ad Postes Saxeos continuari; -intus autem navale, mihi satis profundum, etiam in recessu aestûs -praeberi. 75. Hunc in alveum rivus e terrâ praeceps decurrebat. Spatium -autem praetereundi inter rupem alveumque satis lātum patebat, succisis -modò fruticibus. Jam tollenonem mente destino in margine erigendum: sed -redeo contentus in vallem, de ordinatione bonorum meorum meditans. 76. -Omnia de primâ illâ rate detraho disponoque subter quâdam arbore, cum -ipsâ rătis materie. Latēre volebam, si fortè quis adveniret. Plurimas -caedo virgas, quae facillimē udo in solo possint frondescere, hasque -ita defigo, ut quàm maxime, quidquid sit intus, obtegant. Hùc deduco -haedum, velut suum in praesepe. Cistas quae pecuniam, quae astrologicam -supellectilem, quae pulverem nitratum continebant, has et capsas -scriptorias aliasque res minores, singulatim ad cavernas asportavi: -postea culinae instrumentum. - -77. Post aliquot dies, his rebus ordinatis, coelo sereno, censeo -deambulandum. Caput infulâ densâ, Turcarum more, obvolvor; quod quidem -in Braziliâ faciebam. Balteo pistolisque succingor. Grandem cultrum -plicatilem sumo ac peram; dein convallem ascendo juxta ripam fluminis. -Novâ in regione omnia non possum lectoris animo subjicere, quae meis -occurrebant oculis; sed plura conabor paulatim expedire. 78. Avium -versicolorum tanta erat multitudo, ut nisi in Braziliâ praerepta -mihi esset admiratio, tunc obstupescerem. Hic autem me praesertim -alliciebat pulcerrima illa avicula, quam in Occidentalibus insulis -Angli _aviculam bombilantem_ appellant. Plura quidem hujus generis -passim volitabant, item mira papilionum varietas. 79. Immo, non modò -alia prorsùs arborum, fruticum, graminum, foliorum genera apparebant, -nostris hominibus ignotu, verùm etiam fere omnis arbor reptatoriis -fruticibus, vitium aut hederarum ad instar, vestiebatur; atque adeò, -obruebantur plurimae. E tantâ varietate vix quidquam primò poteram -agnoscere: ceterum imprimis anquiro esculentas radices atque ignis -alimentum. 80. Quidquid juncorum obviam vēnit vel cannarum, medullam -exploravi, anne idoneum praeberet fomitem. Tria demùm genera in peram -selecta condidi, quae experimento probarem. Aridas sive ligni sive -lignosorum foliorum reliquias celerrimâ flammâ arsuras credebam. Talis -materiae plures asportavi pugillos. Rubos quoque notavi dumosque -aridos, ex quibus immensa copia cremando sufficeretur. 81. Mox fruticem -video, qui piper gignit; sed magis gaudebam, quòd dioscoreas esculentas -invēni multas. Duo harum genera optima pro certo agnoveram,--quae -_alata_ appellatur, et quae _globosa_. Ulterius perscrutans, adeo -abundare intelligo has radices, ut, si conservari possint, cibus semper -futurus sit in promtu. Jam _cinchonam_ video arborem, colligoque -ramulos plures. Ne longus sim, satis sit narrare, me circa hos locos -posteà invenisse medicas quasdam herbas, quas in Braziliâ didiceram, -et alias quas pro condimentis ciborum aestimabam. 82. Acclivitas -vallis augescebat. Vix quatuor millia passuum aestus marinus in terram -penetrat; sed modicus rivus pluresque rivuli descendebant per plantas -et arbusculas. Propius ad colles densantur generum diversorum arbores, -grandes aliquot. Nova simul atque arida folia in eâdem consistebant -arbore, id quod colores pulcerrimos contendebat: immo, exoriebantur -fructuum germina ipso e ramo, unde pendebant fructūs putrescentes. 83. -Quinque vel sex millia continuavi iter, semper ascendens convallem. -En vero, hic loci seges illa pretiosissima blanditur oculis, _zea_ -virore et auro fulgens. Plēnē maturam credidi. Humi jacebant grana -plurima et siliquae. Pigebat me, quòd major mihi pera non erat in -promtu. Quantum potui, inferciebam, jamque pro certo habebam cibum -mihi nunquam defore. Tandem colles sinistri se demisere; atque alia -vallis, latior atque amoenissima, quasi hortos viridissimos in sinu -suo retegit. In fronte mihi assurgebant juga altiora, montes paene -dicerem, spissis vestita herbis, ex quibus undique stillabant rivuli -perennes. Arbores fructificas admiror, inter quas dispiciens agnosco -citros, aureas mālos,[F] et Assyrias mālos, quas _limonas_ appellamus. -Sanē jucundissimus erat ruris aspectus, meque sensi esse opulentum -latifundiorum dominum. Utramque vallem mihi tanquam proprium protinus -assero, nominoque priorem convallem meam, vel Convallem Fluminis, -alteram Hortos meos. - -84. Multúm me alliciebat hortorum amoenitas, copia arbŏrum et dulcis -aquae, defensioque montium. Deliberabam de commigrando illúc, nisi quòd -nollem maris prospectum amittere, si navĭs veniret: immò, prorsùs nolui -cymbae scaphaeque usūs renunciare: necnon per pluviales horas nihil -cum cavernis meis videbatur contendere. Etenim hâc in regione caeli -liquebat mihi dirissimas aliquando esse expectandas procellas, quae -tentoria ac domicilia perverterent; tali in tempestate nil cavernis -esse comparandum. Pigebat me videre fructūs plurimos et optimos humi -prostratos et aquâ putrescentes. Arbores passim vim venti prodebant. -Sine dubio autumnales procellae tantas fecerant ruinas. Seriùs ego hos -in locos processeram, messe fructuum praeteritâ. Attamen hôc sub astro -tam vegeta est vis terrae genitalis, ut novi fructus apparerent, qui -mox possent maturescere. Plures horum concupivi, et de modo convehendi -meditabar. - -85. Redii ad cavernas alacer animi, curarum oblītus. Peram oppleveram -illis rebus quas memoravi; loculos autem vestium aromatis, gummine -et citreis mālis aliquot. Protinus novos thesauros curatē digero. -Denique a cavernis in arborem meam propter noctem retro cedere, paulò -laboriosius videtur. - -86. Māne quum expergiscor, sentio dierum me amisisse computationem. -Ne prorsus fierem barbarus, ad disciplinam puerilem me reduxi. Dies -incipio in digitis numerare. Quid unoquoque die fecerim, ego mihimet -recito; inde comperio, quinam sit hodiernus dies. Tum volo mathematicus -rationes retractare. Dixi me quatuor libros e navi avexisse. Unus -erat precum sacrarum libellus, secundum normas Papales: alterum erat -de Geographiâ: tertium nihil habebat nisi numeros ad usum navigandi -digestos: quartus ipsam nautarum mathematicam tractabat. Hanc perlego -libenter. Quippe non solùm solitudine animum avertit, sed absolutius -quiddam et sublimius subjecit cogitanti, ne semper de meis tantummodò -curis satagerem. - -87. Quaerere potest lector, quî factum sit, ut ego, patre invito -navigans, nauticam mathematicam edidicerim. Videlicet, admodùm juvenis -Londinum petii, navem anquisiturus, in quâ peregre irem. Magna -mihi tunc illa felicitas videbatur, quòd humanissimo cuidam viro, -navĭs magistro, incĭdi, in Guineam navigaturo. Is me clementissimè -exceptum, pro suo sodale habuit; persuasitque ut, quantam maximam -possem conquirere pecuniam, hanc commutarem idoneâ merce qualem ipse -admonebat, et apud se collocarem. Ego igitur quosdam ex amicis pecunias -rogabam, hique, exoratâ matre meâ, fortasse etiam patre, quadraginta -lībras Anglicas ad me remiserunt. Eas autem magister optimus sic -administravit, ut, ex Africâ demùm reversus, mercem quam rettuli, nempe -aureum pulverem, Londini trecentis lībris Anglicis mutaverim. Porrò -(quod eram lectori demonstraturus) ipso in cursu, cum benevolentiâ vere -paternâ, omnia quae navis magistrum scire oporteret, diligentissime -me docebat, praesertim astrologicorum praecepta, viasque caelum -servandi. Ego sane, tantâ caritate delenītus, summâ industriâ haec in -studia incubui, rediique ex hâc expeditione magnopere auctus mentis -vi, sive ad navigationem, sive ad mercaturam. Atqui, O meam maximam -calamitatem! amicus ille summus meus atque alter pater, morbo vehemente -correptus, decessit subitò. Hujus me tenera subit memoria, dum -praecepta mathematicorum retracto, dum stellam Polarem observo, locique -latitudinem (quam appellant astrologi) colligo; item dum noctibus -singulis omnium horologiorum libramenta convoluta intendo. - -88. In animo imprimis erat, ut Cristiano more septimum quemque diem -quodammodo religiose observarem; enimvero mecum constituebam septenorum -dierum opera. Sic (credebam) temporis computationem eram servaturus. -Mox vidi fore ut multa me prohiberent ullam praefinitam laborum -rotam persequi; necnon sine religiosâ contione res nihili mihi erat -dies Dominicus: itaque ad aliam rationem me properē converti. Novae -lunae observantur facillimē et paene necessario. Navis fracta erat -nocte proximâ post novam lunam: quando altera advēnit nova luna, -decrevi mecum, atque unum defōdi stipitem propter mensem lunarem. -Postea elegantiùs res administrandas censeo. Paxillos praeparo -tredecim modicos et compares, gemens identidem si universum annum hic -mihi degendum erit. In assi idoneae magnitudinis tredecim foramina -terebro, illis paxillis accommodata. Quoties redit nova luna, paxillum -solemniter infigo. Post lunam tredecies novatam, cunctos extraho -paxillos, grandius terebro foramen et grandiorem insero palum. Hic pro -anno lunari valet. Mox procedente lunâ, menstruos paxillos alium post -alium restituo. His constitutis, novâ quîvis lunâ poteram computando -affirmare, quinam esset ille dies secundum Europeas temporis rationes. - - - - -CAPUT (IV.) QUARTUM. - - -89. Jam ad res convehendas trahulam decerno parare: nam rei fabrilis -non eram imperitus. Hanc profectò artem in Braziliâ magnopere -exercebam, cùm propter varios usūs, tùm quia ipse me animus excitabat. -Fabrilis nempe opera valdē fuit necessaria nobis, nec servis nigritis -satis bene cognita. Faber noster lignarius, bonus ille quidem vir, -malleo fortiter feriebat, serrâ patienter laborabat: sed accuratē -metiri, coarctare commissuras, immo, rectam lineam ducere, vix calluit; -nedum designare opus. Si novam quandam casam vel officinam struere -oportebat, praepropera ejus industria absurdissimique errores angebant -me. Itaque hunc dum paro docere, ipse artem disco. Mathematicâ meâ -scientiâ qualicunque adjutus, poteram sanē plura animo moliri, in -chartâ describere, constituere, computare. Mox ipsis ferramentis manu -prehensis, delineabam, dissecabam, runcinabam; nihil quod lignarii -fabri est, intentatum relinquo. 90. Jamque, ut dicebam, ad confingendam -trahulam me converto, quae èt per arenas et super leviorem rupium -superficiem facilè currat. Dolio quodam ligneo, quod perfractum erat, -detraho circulos ferreos. Hos, velut calceos, trabibus duobus brevibus -paribusque, leniter curvatis, subjicio. Suprà, simplicissimum constituo -currum, in quo vehatur onus viribus meis tractu non nimium. Restim -addo, atque finitum est opus. Quoniam in recessu aestûs continuus -erat arenae margo a praesepi meo usque ad portum, hâc viâ, quaecunque -vellem, in animo erat trahere: nec jam manibus humerisve portabam. -Postea domum ipsam curatiùs digero atque excolo. - -91. Conclavia verō habui nulla; plura quidem septa, siquidem -unaquaeque caverna, seu locus cameratus, erat pro septo. Principale -septum ⸤meum ipsius⸥ erat _cubiculum_, de cujus munimentis erit -dicendum: dein _penaria_, pro cibo qualicunque: tertium, _culina_; -tum, _fumarium_; deinceps _armamentarium_ sive _fabrica_; sextum erat -_musēum_. In musēo lĭbros, horologia, astrologicam supellectilem, -lībram trutinariam, materiam omnem scriptoriam repono, cum sellâ ⸤e -tribus quas habebam⸥ optimâ. Harum rerum aliquot cum pecuniâ in cistis -erant: mensam postea confeci. Septimum septum continere debebat ignis -materiem; _lignarium_ appellabam. Octavum pro _fructuario_ cedebat. -Novum pro haedi _stabulo_ destinabam. Decimum ac remotissimum nitrati -erat pulveris repositorium. 92. Cubiculum autem tale fuit. Angustâ -ac celsâ fenestrâ intrabatur, cujus limen quinque pedes ab externo -sŏlo, duos ab interno aestimaverim. Alteram intus habebat fenestram, -per quam aura flabat salubris: hanc tamen, prae multâ meâ cautione, -transennâ protexi. De vallandâ externâ fenestrâ cogitaveram; sed -arboreum meum opus imitari, in saxo nimis difficile videbatur. Plures -portarum formas considero, mox rejicio. Puteum potiùs volo sub fenestrâ -fodere, quem ipse scalis transeam, dein scalas intus ad me retraham. -93. Navales scalae meri erant gradūs lignei, firmiter constricti -funibus, qui pondus hominis tutò sustentabant. In navis lătĕre septem -ampliùs dependebant pedes. Lătĕra nunc his adjungo lignea, tantummodo -ut rigōrem, non ut robur addam; nam funium robur sufficiebat; sed -quia flexiles erant, id hic erat incommodum. Scalae sic refectae octo -pedum habebant longitudinem. 94. Deinde ligones recognosco cunctos, et -marras bifurcas trifidasque, si quid horum possit cuniculariae hastae -vicem gerere; sŏlum enim calcarium robusto egebat ferramento. Talia -inveni instrumenta, quorum ope puteum, brevem sanē, defōdi sub ipsâ -fenestrâ, duo tantùm pedes altum, sed quatuor ampliùs a rupe exstantem. -Vecte ferreo, quanquam non acuto, graviora saxa amolitus sum, postquam -initia penetrandi factu sunt. Tum hôc puteo adeò protectus videbar, -ut ne a pardo quidem foret metuendum. 95. Illud enim me confirmabat, -quòd feles ferae quae non ⸤naribus confisae⸥ venantur, nunquam possent -conjectare, quid in meo cubiculo dormiret. Ego verō interdum serpentes -quoque formidabam: sed nunquam ne unum quidem anguem, magnum parvumve, -meâ in insulâ vidi; quae, velut Hibernia, sancti Patricii benedictione -videbatur frui. Stelliones erant in cavernis, quos fovebam, quia muscas -insectasque comedunt: et sanē facilè mansuescebant. 96. Si ligonibus -res non cessisset, fodinam paratus eram nitrato pulvere displodere. -Praetermisi narrare, me, postquam dolium pulveris nitrati ⸤aquâ marinâ -corrupti⸥ deportavi, intus crustam invenisse duram, intra quam pulvis -siccus erat et planē incolumis. Crustam malleo comminutam reservavi, -et pro experimento, vel lusûs causâ, aliquoties in pyrotechnicam -adhibueram, diffisus posse in aliquam utilitatem converti. Postea -credebam rudera haec nitrata ad fodinas displodendas esse accommodata: -igitur asservavi, si fortè usus vĕniret. 97. Pulvere nitrato eram -profecto assuetissimus, de quâ re libet ampliùs explicare lectori. -Etenim dum degebam in Braziliâ, maximo studio ⸤missilis plumbi -dirigendi peritiam⸥ colebam. Nec sanē unquam hujus exercitationis -fueram alienus; sed neque patriam circa urbem, neque super mari -opportunitates eam excolendi reppereram. Attamen in Braziliâ, rure -aperto, ingentibus silvis, ubi prodigiosa insectarum vis ⸤mirificam -avium quŏque copiam⸥ in aeternum praestat, si quis sub sole potest esse -agilis, ad aves venandas ipso agro attrahitur. Primò habebam ignipultam -quandam a domino meo Maurusio dereptam; mox meliores quaesivi, imprimis -ex Lusitaniâ. Postea Helvetici cujusdam viri, qui Romae mercenariorum -militum praefectus fuerat, ignipultas duas vel optimas fortè potui -ĕmĕre, unam duorum tuborum; quas quidem hujus filius, post patris -mortem illatenùs evagatus, inter alias res vendidit. Equidem ad tela -illa probanda in scopum aliquando collineabam: sed quia valdē incertus -erat a longinquo jactus, plures ac minores uno in tubo conferciebam -glandes, quae, per aera dispersae, latius ferirent. Furcâ item -_bitubam_ illam sustentabam, propter certiorem ictum. Et quoniam -grandiores illic abundabant alites, ut vulturius, ut ferus olor, ut -grues atque ardeae nostris diversae,--nec deest struthio quidam--hos -quoque pilulis olorinis petebam, jaculandique omnino peritissimus -evasi. Proh caecitatem hominum! quippe nesciebam quantum in solitariâ -insulâ haec mihi ars esset profutura. - -98. Simul ac cubiculum satis firmaveram, volui illùc commigrare, -cunctis cum animalibus meis. Haedus paululum clauda erat, id quod non -dolebam: tanto minus erat me effugitura. At verò tres jam mihi erant -haedi, de quo narrandum erit. Ceterùm falcato gladio ⸤quidquid idoneum -videbatur herbarum aut frondium⸥ demetebam et convehebam ad cavernas: -multum sanē ⸤sōli expositum siccatumque⸥ recondidi. Haedos omnes suo in -stabulo composui. - -99. De novis haedis incipit narratiuncula. Trahulâ jam meâ adjutus, -cupidinem admiseram venandi iterùm, ne căni felibusque cărŏ deforet. -Trahulam per clivos clementiores sursùm traxi super molli brevique -herbâ, ignipultam in trahulâ habens. Canem non potui retinere, quin -lepusculos venaretur: is prorsus evanuit. Ego ut primùm in scopulosum -deveni iter, trahulam omitto, inter saxa serpo. Emergens capram -conspicor cum haedis ad stagnum herboso in pratulo. Non me fugerunt, -neque demonstrabant metum. Decerpo gramina, accedo propius et porrigo. -Haedi accurrunt, libenterque rodunt. Ego cornua eorum resticulis cingo, -et laqueis brachio meo adnecto. Iterum iterumque decerpo gramen, -studeoque mansuefacere. Accurrit mater capra, grandis et robusta; -haec quoque e manu meâ comedit. Poenitebat me, quòd voluissem tam -cicurem animantem occīdere; nunc robustiore eam adnecto reste. Sed -ut primùm vi se tractam sentit, violenter retorto capite manu se meâ -abripit, et priusquam me possim recolligere, cum reste effŭgit. Exiguo -temporis intervallo convertitur. Haedos mecum videt, et directo cursu -⸤summo cum furore⸥ me petit. Magnum equidem sensi esse periculum, -nam et cornu incurrentis et ipse impetus lethalis esse poterat. -Coactus me tuēri, demittor in dextrum genu, ne dëerrem, ignipultam -constantissimē dirigens. Vix quindecim distabat pedes, atque ego ignem -emitto. Quanquam capite et collo transverberata, plures gressūs illo -impetu evecta est, titubansque ad dextram meam procubuit emortua. 100. -Obstupescebam, incertus quid facerem. Mox capram libuit omittere, -haedos attinere: nec longa erat ad praesepe via, per ardua descendenti. -Gramina etiam atque etiam decerpsi recondidique in sacculum; et -siquando male sequerentur haedi, gramen ante ora ostentans, alliciebam. -Hoc modo incolumes deduxi, gaudens praesertim quòd mas et femina erant. -Paxillis celeriter prope claudam haedum advenas depango, suggero -gramina; tum festino, matrem reportaturus. Regressus, trahulam coactus -sum per asperiora loca, ut possem, subducere, dum mortuam assequor, -quam aegrē in trahulam compono; dein satis laboriosē hanc cum ignipultâ -per saxosa loca deduco, mox facilius super clivis herbosis. Illam, ut -priorem, demergere in pelvi sive piscinâ volebam, sed spurcam credidi: -quare nil melius noveram, quàm ut in praesens ramis frondosis corpus -operirem: etenim ligo et pala non erant in promtu. 101. Jam de ferarum -audentiâ reputans, intelligo homines hâc in insulâ esse ignotos. Id -multùm me solatur; nam quantumvis solitudinem detrectabam, barbaros -saevosque homines formidabam longē amplius. Porrò si lepores avesque, -aequè ac capri, hominis metu vacant, si nunc haec animalia facile -mansuefiant, stultē absterreri opinor. Itaque magis magisque pulveri -nitrato parcendum decerno, et, quidquid ferarum posset, mansuefaciendum. - -102. Etiam congerebam pabulum. Multas deportabam siliquas zeâ plenas, -et dioscoreas aliasque radices; item cepe, bulbos, condimenta. Caprae -secundae carnem partim siccaveram fumo, partim sale condiveram, nec jam -de cibo eram sollicitus. Duas vias e cavernis ad summam rupem ligone ac -vecte tutiùs jam munio; unam, quâ primo illo māne, prospectâ scaphâ, -per praecipitia atque algas degressus sum; alteram ex portu praeter -navale meum. In difficiliore loco ⸤stipites duo firmiter defossos⸥ fune -connecto, quô audacius securiùsque descendam; tum gradibus incisis, -opus perficio. - -103. In reportandâ caprâ, trahulae me quodammodo poenitebat. In arenis -quidem bene currebat, item per saxa lēvia gramine vestita; sed in -feraci humo super spissis variisque herbis, inter admistos frutices, -trahere quàm portare difficilius fore sentio: ad dioscoreas, ad zeam, -ad citros aliosque fructus convehendos peras sacculosque meosque -humeros anteponi oportere trahulae, nisi meliorem potero munire viam: -id quod me male habet. Igitur universam viciniam explorare cupio.--Dixi -me ab excelso quodam colle prospectasse. Hôc colle inferior alter, qui -cavernas meas ferè ex adverso despiciebat, littoris aspectum superiori -ademerat. Quum, ascensâ rupe, in inferiori colle asto (quem _Speculam_ -meam nominavi) admirans gaudensque propiorem littoris oram contemplor. -Ad dextram, id est, ad occidentem, fluminis video ostium, deinde -portum meum, tum in fronte promontorium modicum.[G] Contra autem ad -sinistram, id est, ad orientem, inter humiles rupes ac mare, acclivis -planities arboribus procērīs mirē luxuriabat, palmis praesertim. -Suprà, pone rupes, palus quaedam seu lacus angustus extenditur: rursus -super hôc novus atque excelsior rupium ac saxorum ordo, unde pluvias -credo in paludem colligi. In orâ paludis viridissimas adverto herbas, -plurimasque aves aquatiles. 104. Sed ego ad interiora me converto. Ab -excelsiore illo colle arbores quasdam in cavo loco videram, non multas -illas quidem. Jam explorans perspicio omnia praeter summas arbores -abscondita mihi tunc fuisse, interjecto quodam inferiore grumo. Clivus -ille montis quasi pelvi erat ingente excavatus, in quam multum aquarum -ex scopulosâ illâ regione confluit. Hae, graminibus sustentatae, -perpetuum sufficiebant rivum, qui in flumen, non longē a praesepi meo, -decurrebat. Inde fuerat mihi primus ille dulcis aquae haustus. Hâc in -pelvi (nam proprium hujus formae nomen nescio:--convallis non erat) -consistebant arbores plurimae, Europaearum aspectum praeferentes. -Amplius postea perscrutatus, repperi has non esse nostratium ad instar, -tamen fructui lignoque utiles. Hunc locum appello _Saltum_ meum. 105. -Hinc poteram ligna devehere, sive ad fabriles usūs sive ignis gratiâ, -multo faciliùs quàm a fluminis convalle. Quippe grandis ramus vel ipse -arboris truncus, tractus seu humi devolutus, ad rupem erat facile -descensurus. Sic postea saepius rem gessi. Minora ligna, quae igni -debebant inservire, ex summâ rupe praecipitabam. Sed propter graviora, -quae diffringi nolebam, robustam delegi arborem, ipsum ad marginem, -unde magis praeceps erat rupes. Cursui tum devolventis ligni, fune -circa hujus stipitem contorto, moderor ac tempero, donec ad fundum -pervenit. Sed haec post aliquot menses. - -106. Quo meliùs intelligat lector mearum rerum statum, de situ insulae -et varietate tempestatum quaedam sunt dicenda. Insulae latitudinem -(quod Geographi appellant) satis compertam habeo: poteram sanē in -stellâ Polari observandâ errare, sed non multum: gradūs, credo, -habebat duodecim (12°) ab aequinoctiali circulo, Septentriones versus. -De longitudine nihil pro certo confirmare ausim: arbitror tamen -atque autumo eandem esse atque insulae quam Portum Opulentum (_Porto -Rico_) appellant Hispani. Nostris vero in chartis nihil omnino hic -denotabatur: porro quaenam sit meae insulae longitudo geographica, -minimē nunc rēfert. Propter tempestatum notitiam satis est tenēre, -bis in anno solem super verticem insurgere, ultimo fere Aprilis die, -sextoque fere Sextilis. Intra hos continuatur aestas, quae tamen -imbribus satis violentis dividitur. Imber quotidianus ac modicus fere -ad finem Junii mensis cadit, sed ipso in fine est sanē immodicus. Post -hoc siccitas et calor subsequitur. Maximos autem calores in tertiâ fere -parte hujus aestatis pono; vel, si ad amussim denotandum est, triginta -sex dies ab Idibus Quintilibus perdurat aestuosum tempus. Hos intra -dies rarior est pluvia. Quiescit ventus triduum vel quatriduum; tum -vespertinus turbo sanē violentus, attamen gratissimus, aëra recreat. -Hic rerum ordo fervoribus moderatur, longo mense amplius. Tandem summa -aestas disturbatur et quasi convellitur horrendis et pervicacissimis -turbinibus, seriori in parte Sextilis. Hinc procellosum illud mare, -quod nostram abripuit navem. In Februario item mense debent expectari -procellae; sed neque harum tempus praefiniri potest neque violentiâ -compares sunt aestivis. In tempestate procellosâ abundant fulgura, post -quae frigus ossa penetrat. Sed haec frigora si excipias, jucundissima -est aëris temperies. Pluvia ut plurimùm cadit tenuis ac dulcissima -tres vel quatuor horas unoquoque māne per plures anni menses. Nisi per -tonitrua, veste ad defendendum frigus non opus est, sed contra solem -vestiendus es. Attamen post nimium fulgur Caurus ventus plures per dies -mirum frigus incutit, sed semper citra gelu. Nec calores conqueror. -Lusitanum vel Anglum hominem equidem credo, si neque tēmētum imbibat -et carne parcissimē vescatur, (id ipsum apud Mauros didici,) totum per -annum posse laborare salubriter, modò per maximos fervores prudentiam -adhibeat. In hieme certē (id est, dum sol a meridie stat) si nimium -exuaris vestimentorum onus, ipsis in Angliâ Anglis ad laborem par -eris. Spirante Cauro post fulgura, lacernâ, ac spissâ quidem, carere -neutiquam potui: ignem aliquoties fovebam, sed rarò. - -107. Ego autem quodam die quum pluvia maturē destiterat, cymbam -ingredior remigoque non sine timore circum illud promontorium quod -caeruleam terminat rupem. Plurimas palmas video, quas credidi ejus -esse pretiosissimi generis, quod vulgo Nux Cocus appellatur. Multae -aliae arbores fruticesque mihi ignoti illic stabant, sed ipse littoris -acervus Portum meum referebat. Tantùm omnia hic ampliora atque -uberiora. De _algâ_ saepius memoravi. Aliud nomen non succurrit; -etenim nostratibus viris res ipsa ignota est. Hic denoto, algas illas, -ut plurimùm, non marinas fuisse, sed maritimas, ultra summum aestûs -terminum. Hi reptantes erant frutices, diversi generis; hibiscos, -acanthos, conjecturâ dixerim. Sanē erant pulcerrimi, puris distincti -foliorum ac florum coloribus. 108. Deambulo in littore, cocos admiror: -multum cogito ac vescor spe. Subitò memini remos vel optimos e coci -trunco fieri, scaphamque meam remis carēre. Sĕcurim mecum habui. Unam -e minimis cocis stătim exscindo atque obtrunco. Caput hujus in cymbam -congero, ipsam destino fune trahendam. Sed quum volo redire, aestûs -recessus me impedit: nam circa promontorium, ubi fuerat mare, nunc saxa -longiùs excurrebant, quae metuo circumire, ne in profluentem aliquam -marinam implicer. Tandem super saxis ingrediens, flexuosum reperio iter -aquae, in quo cymba natare possit. Hanc traho, saxis ipse insiliens. -Postea truncum illum super humeris asporto per eandem viam; mox, cymbam -ingressus, me atque mea omnia domum laetus reporto. - - - - -CAPUT (V.) QUINTUM. - - -109. Pluvia quoties caderet, intus me abdidi, et in excolendâ domo -satis habui operis. _Armamentarium_ meum praesertim cum exultatione -cordis aspiciebam. Arma igniaria cuncta, rite emundata, perfricata -oleo, hamis ad muros suspendi. Mensam fabrilem suo in loco constitui; -juxta hanc, repositorium fabrile: in angulo, ferramenta agrestia. -Quotidie suum quidque in locum severissimē repono, experientiâ doctus -sic facillimē quidque inveniri, ubi festinato opus est. 110. Porro -in _penariâ_ ac _culinâ_ multa ordinavi. Scalas quas ad cubiculum -intrandum adhibebam, compagi cuidam ligneæ per hamos annulosque sic -annexui, ut, super his astans, carnem suprà ⸤procul felibus suspensam⸥ -possem attingere; possem quoque disjungere scalas, quoties vellem. -Quando memet objurgo propter nimiam carnis cupidinem, respondeo, me -ipsis felibus consulere, ne suum ipsae cibatum deperdant. In penariam -cellam dolia item atque arcas plures collocavi: alias quidem in -fructuario meo. Ceterùm pro culinâ sumseram ejusmodi cavernam, cujus -in angulo erat quasi focus naturalis. Rimam quandam vidi, per quam -fumus exire poterat: hanc ferreo vecte amplio. Porrò foramen majus -effodio suprà, ne fumus per culinam vagaretur. Exibat autem in alteram -minorem cavernam, quam pro _fumario_ destinabam. Hîc carnem suspendo, -siquam induratam velim. Tum fumus, hôc modo diffusus, minus erat me -proditurus: nam velut nebula in rupe poterat videri. In _lignario_ -autem meo, quidquid ligni ex nave deportaveram, et quidquid materiem -ignis habebat, illud omne reponebam. Vela quoque huc deposui, sed parùm -contentus loco. - -111. De corpore curando quædam si narrem, ignoscet lector. Quae -sequuntur, plures ad menses, immo annos, pertinent. Dixi me sub -aquâ marinâ, post tertium in insulâ diem, vestes immundas lapillis -oppressisse. Posteā reputabam,--si vel saponem haberem, operæ non -fore pretium has nostro more in splendorem recolĕre. Spurcitiem -vestimentorum non e colore consistere, atra essent an candida, sed -e cutis excremento, quod quidem salsâ maris aquâ optimē amoveretur: -mănibus autem ac sapone fricatas, deteri vestes. Quapropter has ipsas, -solĕ siccatas, iterum postea induebar. Deinde etiam simpliciorem -excogitavi viam.--Postquam expertus sum, vespertina natatio quantum -reficeret corpus, decerno, sub solis ocasum unoquoque vespere, ipsâ in -tunicâ, cum feminalibus linteis ac tibialibus[H] (id est, tegumentis -crurum gossipinis) denatare in portu meo. Egressus aquâ, exuor -vestimenta, contorqueo manibus, suspendo, alia induor. Illa altera māne -sicca invenio. Itaque recente semper vestitu pernoctor. Sanē per summas -pluvias aegerrimē siccabantur res: tali in tempestate madidas vestes in -culinâ suspendebam. - -112. Praetereā, cuti fricandae do operam, neque caesariem prorsùs -negligo. Sciebam enim, inter barbaros, si quă sit gens sanitate, -proceritate, decōre corpŏris insignis, hanc praesertim cuti curandae -semper dēdi; sin autem me illuvieï permisero, in nullam non spurcitiem -posse delabi. Equidem e navĕ meas habebam mappas atque mantilia -cum sudariis. Mappae detergendae corpori nimium lēves erant; mox -in caloribus has adhibui ad genas protegendas, Arabum Scenitarum -more. Mantilia, ut quae villosa maximē, dum durabant, prae ceteris -approbabam.--In capillorum supellectile nihil egomet habueram, praeter -unum pectĭnem atque unam scōpulam setosam: sed totidem, quæ magistri -navĭs erant, avexi, pluresque nautarum pectines. Nautis scōpulae nullae -erant. Scōpulas equidem magni aestimabam; nam diffisus sum posse -reparari. Barbae, ipsâ in navĕ, semper promittebantur; nec in meâ -insulâ me radebam, quanquam haberem novaculas; sed forfĭce identidem -tondebam leviter aut capillos aut barbam. - -113. In tempestate procellosâ, praesertim post fulgura, propter frigus -Cauri, quoties desisterem ab opere, lacernam induebar, nec spernebam -ignis solatium. Sed tum maximē poteram laborare. Nova gramĭna aut -radices aut viridem zeam, optimâ caule meliorem, aut ligna reportabam; -porro utrumque tramĭtem quô in summam rupem evadebam, comparabam in -melius. Quippe rubram super rupem sperabam fore ut trahŭla tandem -subīret. Quodam die imber superveniens infulam capitis meam humore -saturavit, et, tergo profusē madido, caurus ventus acerrimum mihi -frigŏris sensum incussit. Domum cucurri magis quàm incessi, mutatisque -vestimentis deliberabam. Serĭca mea umbella e navĕ in promptu erat; -sed ubi manūs esse debērent līberae, hâc ūti non possem. Inter pluvias -nimium sensi solĭs fervorem, nec infulâ potui carēre. Hîc omnia narrabo -quae excogitavi, quanquam plures per menses. - -114. Caprarum pelles servaveram. Sanē molles erant et delicatae. Harum -lacinias duas commodâ magnitudine abscĭdi, quae pro cucullo forent. -Junxi suprà, a fronte usque ad occĭput; inde per cervīces defluere -permisi. Ipsâ in dorsi spinâ duplices cadebant, contra pluvias solemve -umbraculum. Caput atque adeò infulam comprehendebant arctē. Quoniam -femineae quas habebam acūs tenues nimis erant fragilesque, idcirco -sarcinarias adhibebam acūs cum tenuissimis funiculis: his satis bene -consuebam. Sed depsĕre volo internam cutem, quod quidem artificium -parum cognoveram. Ego autem cinchonam aquâ decoxi lento igne, ut aquae -remaneret quàm minimum, quàm maxima autem foret ejus potentia. Mox -infudi in ferreum artillatoris ferculum; superpono pellem, ut interior -pars imbibat cinchonam. Post biduum, longulo ac lēvi lapide, quem pro -magĭde[I] aestimabam, oleum pice imbutum imprĭmo atque infrico in -pellem: jamque pro depstâ accipiebam. - -115. Etiam summis in caloribus vix sufficiebat tunica,[J] nam contra -insectas tibialibus[K] erat opus. Sed dorsi quoque tegumento carēre -nequâquam conveniebat; id quod probē sciunt Lusitani. Atque erat mihi -sagulum Lusitanum vel optimum, nisi quòd propter nigrum calorem radios -sōlĭs imbiberet: quare aut albis testis marinis aut spinis fortasse -hystriceis vellem sanē dorsum obtexĕre. Jam, quoties humeris quidpiam -portandum erat saltem asperum ac grave, suffarcinamentum desiderabam, -ne excoriarentur ossa. Intellexi spissâ tegete esse opus, quae humeros, -si onus portarem, defenderet; porro solem pluviamve repelleret, nec -imbiberet calorem. 116. Tale tegumentum demùm contexui, postquam juncos -cannasque insulae paulô meliùs cognitos haberem; neque ullo vestimento -superbivi magis. Contra calores superficiem tegetis madefaciebam; -inde frigus gratissimum me recreabat. Item mappas ac lintea ⸤quantum -possem⸥ reservans, roscidis foliis callide obvolutis amicior caput, -unâque deligo fasciâ sive taeniâ. Quoties ex laboribus ac calore -requiescerem in umbrâ, poteram, detractâ infulâ, crines madefacere: tum -vero assumebam cingulum, ne in viscera admitterem frigus. Sic caput -frigidulum erat, corpus tepidum. - -117. Scapham autem, mense Decembri nondum finito, gestio instruere. -Coci truncum, quem deportaveram, cortice exutâ, difficulter sanē -secundum longitudinem dissecaveram serrâ, et in remōrum formam magis -magisque caedebam. Etenim cymbae remi tanquam pro exemplare prostabant. -Ad remigandam quidem scapham sex homines cum sex remis adhibebamus, -quatuor ad minimum. Ego, unus homo, duo ingentes remos moliens, nihil -possem contra fluctūs vel contra profluentem maris facere: attamen -restagnante mari ac vento, unus prope debilis remex aliquantum usui -foret. 118. Circa Kalendas Januarias serenissimâ in tempestate mālo -veloque scapham instruxi. Ancoram ejus cum arcorali atque illâ arcâ, -item tollenonis ferramenta, jamdudum ex arenis recuperaveram. In portu -saepius exercebam tum vela, tum remos; hosque in melius figurabam. -Quorsum haec, nesciebam equidem: enimvero nisi perquam leni aurâ non -auderem exitum; sed in scaphâ videbar quasi novam quandam tenērĕ vim, -necnon ipsam navigandi artem inani amore fovebam. Mox operae, quam -priùs in scaphâ navaveram, diffisus, iterum carinam sarcivi. Ubicunque -rimas metuo, argillam pice oblĭtum firmissimē infercio, donec omnia -viderentur tutissima. - -119. At marinas profluentes, si quae essent requiescente vento, -volebam propter scaphae salutem cognoscere. Has ut explorarem, -clementissimo sub vento, ulteriùs ⸤meridiem versus⸥ in cymbâ processi. -Ecce autem, quando duo ampliùs millia eram a terrâ, jugum montis longē -altius quàm excelsus ille collis a quô ter, quater prospexeram. Ab -hôc monte terram opinabar sensim desidere usque ad hortos meos. Jam -video, si insulam ac maria rectē prospectare vellem, montem illum -esse conscendendum; idque meditor. Posteā recordor, me ipso a colle -eundem vidisse montem, sed tantam esse ejus altitudinem tunc non -suspicatum. 120. Quanquam neque mites vellem feras timore mei implere, -neque prodigere nitratum pulverem, decerno tamen exercendam esse -jaculandi artem, ne obliviscar, neve ipsa arma robigine corrumpantur. -Versicolores quidem aves, quales fere inveniebam, vix me fugiebant; sed -aquaticae quaedam volucres, nostris non valdē dissimiles, omni astutiâ -ac metu evadebant me. Has credidi advĕnas esse, assuetasque hominibus: -praecipuam earum sedem posteā conspicatus sum. Ego autem has pro cibo -et propter teli exercitationem occīdo. Anătes erant, ansĕres, olōres, -plumis formisque non omnino nostrarum ad instar, porrò plurum inter se -generum. Has, ut plurimùm, plumbulis in orâ tantùm maritimâ petebam, ne -teli fragor ceteras terreret feras: canis autem, sive in terram sive -in aquam decĭderent, acerrimē eas reportabat. Si protinùs comedere non -placeret, nec egērem quo canem pascerem, in fumario suspendebam. Quippe -fumus et maturabat carnem et putredinem avertebat. Assae potiùs quàm -aquâ coctae mihi placebant; sed carbonem, Anglorum more, altē exstruere -nequivi. Supra ignem assāre necesse erat: quare alitem, membratim -concisum, filīs ferreis, tanquam verubus, trajectum, vivas supra prunas -amburebam. - -121. Eodem fere tempŏre columbas quasdam facillimē nanciscor. Dum colle -regredior obambulans, alarum stridorem audio: mox conversus volatum -quasi columbarum agnosco. Hae aves in cavum saxi locum se recepēre, -quem oculis facile notavi, credidique me posse illuc ascendere. -Postquam cuncta conjectando emensus sum, virgam arboris ⸤abscissam -pro signo⸥ terrae infigo: tum domum redeo meditans. Quantum possum -celerrimē columbariam cellam, perlĕvem illam quidem, compango: hanc -humero portans eundem locum repeto, post biduum. Virga illa eminens -fit index; saxum ascendo, pluresque in cavis invenio nidos, quibus -ova nondum inerant. Unum nidum in columbariam meam cellam transfero; -mox advolavit columba, intravitque cellam nidum repetens. Id gaudeo, -et relinquo cellam. Post plures dies reversus avem nido insidentem -invenio: quam ipsâ cum cellâ motu clementissimo reporto domum; atque -illa intrepida manebat. Conjux postea subsecutus est: ambobus, ut -poteram, quotidie dabam cibatum. Postea turriculam confeci columbariam, -columnae innixam, securitatis ergo: nec pullos volebam mactare, sed in -spem amplioris prolis reservabam. - -122. Cibi quidem satis superque mihi erant, si modò convehere -possem. Sed quô magis ruminor, laborem deportandorum fructuum horreo -magis. Hoedos in praesepe reduxeram, ne graminibus quoque congerendis -defatigarer; tamen ⸤illâ in convalle depressâ⸥ oneribus gravabar, -neque trahulam poteram adhibere, propter novarum herbarum luxuriem. -De tractoriis jumentis paene desperavi, videbarque in servitutem -laboriosissimam devotus; sin requiem capto, protinus mens fiebat -miserior. - -123. Accedebat quod calceamentis deficiebar. Nautæ super nave aut -nudis pedibus aut tenuissimis soleïs agebant. Calĭgas ego et magister -navis habebamus, sed ego magnitudine pedum superabam. Porrò saepiùs -ex necessitate mare ingredienti, corium caligarum se contraxerat. Ego -autem post tres laboriosos dies, pedibus aeger, nolebam exire. Omnium -rerum me taedebat. Nova luna jam intraverat. Assim ego quadratam coepi -incīdere, inscriptionem quasi sepulcri designans. Talĭs erat: - - +--------------------------------+ - | REBILIUS CRUSO, | - | | - | _Anglorum civis_, | - | _Maurorum captivus_, | - | _Braziliensis colonus_, | - | _Hîc naufrăgus solitarius_, | - | _Hominum miserrimus_, | - | _Quintum jam mensem enecor_. | - +--------------------------------+ - -Illud iteravi ter quaterque, _hominum miserrimus_. At subitò vocem -quandam sensi, non auribus, sed corde: “Tu-ne omnium miserrimus? -Tu, qui summâ pace fruĕris, in pulcerrimâ uberrimâque insulâ, sano -validoque corpore! At ne te Deus Mauris iterum praedam projiciat vel -morbo feriat!” 124. Cohorrui. Tum reputabam: “Anne hoc illud est, quòd -vates sacri summâ in solitudine afflatum Dei quaerebant? Numne igitur -me quŏque intrat ille afflatus?” Mirē profectò agitabar. Dein memet -increpui: “O fatue Rebili, sanae non es mentis. Imaginariâ sapientiâ -verâque deliratione capiēris, si divinam credes te audire vocem.” -Protenùs velut demortuus hominibus, vivus necessariē coram Creatore -meo, mirâ quâdam ac novâ audentiâ illum compellabam, et quasi votum -concipio. “O Supreme! quisquis es (inquam), nimius tu es mihi: pavesco -fanaticam dementiam. Sed dulcem redde hominum aspectum; tum prudentiùs -te cognovero, pleniùs venerabor.” Post haec tranquillior fiebam: sed -periculosa esse sensi intervalla industriæ, nisi oblectatione aliquâ -solarer. Quare pictam avem psittacum, si possim, capĕre ac mansuefacĕre -decerno, si forte mecum colloquatur. De macaco[L] cogitaveram; sed -timui has bestias, ne maligno forent ingenio: sanē aliorum generum alii -sunt mores: itaque hoc consilium deposui. - -125. Mox lepŏres quoque volŏ capĕre. Quippe saepius captaveram, neque -ars mea processerat. Lepŏres illi (seu rectiùs cuniculi: ita credo: sed -quia cărŏ leporem potius referebat, idcirco ex primâ illâ nocte lepŏres -semper appellaveram;) attamen gallinarum domesticarum more se gerebant. -Quàm proxime sinebant me adire, tangere non sinebant; sed in cava -terrae prorumpentes, inde me intuebantur. Laqueos instruxeram plures, -sed frustrà: jam piscando experiendum esse arbitror. Super nave flagra -aliquot robusta erant, quae (nam fatendum est) ad flagellandos nigritas -comportabamus, si ratio tulisset. Horum tria offenderam, avexique -propter lororum usūs. Nunc unius in fine hamum piscatorium grandiorem -affigo. 126. Virgam quoque praeparo tanquam piscatoriam, sed breviorem, -resticulâ instructam: huic fasciculum tenerarum herbarum adnecto. -Tres sacculos super humero portans cum virgâ flagroque, lepŏrum adeo -locos. Sinistrâ fasciculum jactans, ad ludum allicio. Pòst paulò lepus -incipit, ut felium catuli, persequi fasciculi cursum ac gramina ejus -subinde rodere. Flagrum ego dextrâ tenens, opportunitatem rei gerendae -opperior, subitoque projecto hamo, super caudâ leporem opprimo. -Confestim arreptum attineo, sacculoque immersum. Tantos ille ciet -strepitūs, ut ceteri accurrant mirabundi; dumque obstupescunt, alterum -verbere hami assequor. Animadverto marem esse ac feminam; quare satis -habeo, laetusque deveho praedam. Sub rupe ubi cava loca abundabant, -credo non male habitaturos; postea ad mansuefaciendos operam adhibui. - -126* De calceamentis pauca sunt explicanda. Quoniam labascebant omnium -caligarum coria, sensi validiore esse opus tegumento pedum: idque -juncis ac lentâ quâdam cortice plicatis concinnavi. E juncis, quos -⸤diversi generis plurimos⸥ in sole siccaveram, cos deligo qui lenti -simul et relucentes viderentur: nam quidquid reluceret, id caunarum -more pluvias optime rejecturum credidi. Ex his plicavi marsupium, -cujus forma erat pedis instar a convexo ad calcem praecisi. Dein e -corticibus, quas maceraveram, lora plicavi, lata minŭs duo digitos. -Veterum caligarum fundum vel soleam sub marsupio illo positum, dum pes -meus inerat, loris illis circumligavi, nodavique super talo. Rudis sane -hic calceus erat, attamen aliquatenus certe pedem protexit vulneribus. -Non absurdum erit hîc dicere, me ipsâ in Braziliâ contra insectas -saepe Persicos gestâsse socculos, e tapēte factos. Per hos non possunt -culices mordere, sed spinae sentesque facile penetrant. - - - - -CAPUT (VI.) SEXTUM. - - -127. Circa Idus Januarias ad montem explorandum accingor. Lacernam -capio cibumque, si forte pernoctari opus sit. Mollissimos induor -calceos: _prospeculum_ adnecto balteo. Adsumo canem. Sed ante exortum -solem educo haedos, et (quod morĭs mei erat) commodo in loco paxillis -destino. Tum ex convalle dextrorsùm surgens juxta aquam desilientem -pergo, saltum versūs meum. Sed ascendo jugum, quò latius prospectem, -saltumque subtùs in laevâ facio. Modica erat acclivitas, sed continua. -Sub soleâ mihi breve erat gramen,--molle, frigidulum, non impediens. -Quô magis insurgebam, largior erat aura ac plena vigōris. Facile -lībereque incedebam. Dextrà, caprorum video scopulos ac pascua; sed -ad sinistram magno flexu redeo, dein convallem fluminis nōtam attineo -suprà, moxque hortos meos. Hos simul ac praeteriveram, sinistrorsum -leni deflexu contendebam, incepique ipsum montem oblique ascendere. -Jamque intellexi, longe faciliùs hôc cursu ⸤quamvis longo⸥ hortos -adiri; nam propter auras montanas, siccius sŏlum, breviores herbas, non -modò non defessus, immò recreatus sum itinere. Ubi aquula quaedam a -monte desilit, cănĭs incipit lambĕre. Sic monitus, cibis communicatis, -vescor biboque. 128. Ut primùm monte de summo prospexi, praegestiens -cuncta admiror. Valde praeceps erat mons occidentem ac Septentriones -versùs, id est, ad mare. Ipsa aetheris claritas extentusque Oceanus -pulcerrima erant. At ego propiùs circumspecto alterum in lătus, unde -clementissime surgebat tanta altitudo, illam vallem lustraturus in quâ -supernè horti erant mei. Penitùs despicere nequivi, sed per oppositos -clivos cursum ejus usque ad mare indago. Aestus tunc quàm maxime -recesserat; laetus tamen animadverto rivum se in mare effundentem, -duosque ⸤quasi hujus tributarios⸥ de diversis ripis rivulos, quorum -utervis scapham meam possit excipere. Per prospeculum dispiciens, -facilè vidi palmas astare praegrandes ⸤ostium rivi versùs⸥ et paene -ad oram maris. Postquam illàc satiavi oculos, conversus in aliam -terrae regionem aspecto. Vasta hîc subjecta est silva usque ad ultimum -insulae littus. Declivitas modica erat, nec continua: quindecim millia -silvae ad minimum haec aestimabam. Ne prospeculi quidem ope ultimarum -poteram arborum naturam cognoscere, ceterùm proximae ultimaeque valde -erant dissimiles. Ad Aquilones Juga Caprina (sic enim nominabam) -scenam concludebant, sed mare supereminebat. 129. Haec dum commeditor, -prospectoque circumcircà, repente terram e longinquo videor videre -meridiem versus. Dispicio, anne sit nebula. Etiam atque etiam -contemplor: demùm agnosco latissime porrectam terram, valde humilem, -sed terram tamen. Primò me spe illud ac gaudio affecit. Continentem -Americae meridianam esse pronuncio: mox fateor, nihil id ad me. Etenim -talis regio solitudo est vastior, foedior, immanior longe quàm haec est -insula. Fac abesse barbaros homines pantherasque; at illic si forem, -aut in latissimâ atque inhumanâ arenâ projicerer, aut (quod credo -potiùs) in aggeribus silvosis maximi alicujus fluvii, inter paludes -immensas atque insaluberrimos vapōres. Sane haec insula prae continente -illâ tanquam Paradīsus est. 130. Retorqueo oculos meum versùs regnum, -contentus, laetiorque; tum directâ incipio viâ descendere, donec totu -mihi vallis patet. Mox hortos meos considerans, frutices observo -grossulariis[M] non dissimiles, quibus propiores clivi distincti sunt. -Hos versus dirigo gradum. Magis magisque uvidum invenio hoc lătus jugi, -velut spongiam; id quod rivum perennem promittit, herbis pluvialem -aquam multos per menses sustentantibus. Frutices autem illi in sicciore -stabant orâ, quanquam propè ad humida. Vites recognosco, et uvas credo -posse suâ in tempestate hinc deferri. Porrò cruda māla citrea colligo -plura limonasque ad delicias bibendi. - -131. Regredior paullatim descendens, donec ad juncturam vallium -pertingo. At ipso in laevo vallis lătĕre quasi viam naturalem cespite -obductam conspicor, quae declivitate perquàm modicâ ⸤saltum versus -meum⸥ ducit. Per hanc libet degredi. Nusquam minùs decem pedes lāta -erat. Suprà ad laevam, infra ad dextram, clivus satis arduus erat, -herbis multorum generum abundans, sed in fundo arboribus consitus -densissimis. Agnovi protinùs, facillime posse in trahulâ meâ ex hortis -hâc viâ fructūs ad rupes super cavernis devehi; nam cespes erat -brevis, durissimo in sŏlo atque (ut arbitrabar) calcario; jamque uno -in conspectu propè tria millia viae hujus patebant. Deambulans alacer, -saltum tandem meum in laevâ praetereo, mox desilientem illum rivulum -assequor, videoque non posse trahulam sine ponte hàc transire. Sed -talem pontem non magni esse operĭs judico. - -132. Praeclarum sane videbatur hujus diei iter. Laetus, atque -idcirco liberalior, tritico atque hordeo Europaeo columbas largiter -pasco. Has fruges ⸤in sacculis condĭtas⸥ e nave asportaveram, sed -parvi aestimabam; nunc columbis largior. Neque unquam sane has aves -neglexi, sed inter famulos reputans, plus minusve cibi impertiebam. -133. In universum aestimanti, tres partes ⸤naturâ diversas⸥ insula -exhibebat,--fructiferam, sterilem, silvestrem. Sterilia ac sicca -Caprinum opinor Jugum collesque vel grumos inde porrectos usque ad -portum meum: ultra Jugum quidnam fuerit, nondum videram. Spatio longe -minimo fortasse erat fructifera; sed ubi tantae silvae, ibi fruges -aliquando esse possent. - -134. Equidem postquam sensi quanto cum labore radices esculentas -e convalle humeris portem, placuit cymbâ devehere, si cum aestu -maris flumen ascendere possem. Quodam die hos propter usūs solito -maturiùs illâtenus ascenderam, ubi quaedam humo nascentia colligerem; -tum, nĭsĭ contra aestum me defatigare vellem, duas fere horas erat -considendum. Quare cymbâ transgressus flumen, regionem ex Occidente -oppositam exploro. Ostium versùs fluminis valde praeceps erat ripa, -sed ubi aestus maris desinit, leniorem habebat clivum. Collis -calcarius esse videbatur, alteri illi super cavernis meis simillimus. -135. Simul ac culmen attigi, mare versùs omnia esse praecipitia -intelligo. In brevibus herbis prostratus, caput ultra marginem -rupis protendo, ejusque radices subtùs video undis etiamnum lavari. -Ulterius ad Septentriones surgebat mons insulae ille altissimus, -quam exploraveram. Celeriter ea vidi quae maximi erant, redeoque -properus. 136. Vix attingo cymbam, atque tres conspicor psittacos in -ramis considentes. Flagrum arripio (id erat in cymbâ), item illico -virgam decīdo. Concitatiore flagri verbere psittacum assequor, hamoque -deprehendo. Rostrum ejus metuens, sarmento oculos meos protegebam. -Ille autem subito dolore territus, prorsùs exuit fortitudinem, neque -valde reluctabatur. Itaque sarmento, quod in laevâ tenebam, caput -ejus opprimo, mox pede inculco sarmentum, expeditoque cultello unam -plumam circumcido. Ne longus sim, funiculo attentum deveho domum, -asperiore capturâ nihil gravius perpessum. Fune pede deligo, perticâ ad -insidendum datâ. Facilius id videbatur, quàm caveam e cancellis facere. - -137. Ego autem captivis leporibus consulens, dolium quoddam e -perfractis transennâ instruxeram: hic in cavo rupis degebant. Fimus -caprinus, quem e stabulo egererem, in sicciore humo appositus, locos -praeparabat in quibus cespites herbasque leporibus dilectas defoderem. -Lepŏres summâ curâ pasco ac mansuefacio. - -138. Sed in narratione meâ paullum nunc regredi opus est. Ut -me oblectarem, saepius lĭbrum sumebam; aliàs mathematicum illum, -qui teneram curam primi mei atque optimi patroni revocabat; aliàs -geographicum. Hinc quodam die de Indis edisco, quàm prudenter feros -elephantos mansuefaciant. Equidem de capris meis ad trahulam jungendis -cogitaveram, sed nondum grandes erant: harum autem opperiri ætatem, -longum videbatur. Jam, his perlectis, credidi, posse caprum ferum -pariter ac ferum elephantum ad quamlibet aptari disciplinam, cujus -quidem ⸤ipsius natura⸥ foret capax: cuncta in eo verti, ut feram in -manu tenēres. 139. Re ponderatâ, demum egressus sum, certus depugnandi. -Duas succingor pistolas, quibus me in extremis protegam; sed restibus -laqueisque sum fretus. Laqueis duobus tribulos ferreos, si recte rem -nomino, validissime annexueram. Tribuli autem tali erant naturâ, ut, -hominis pede oppressi, trina spicula in sŏlo defigerent. In reticulâ -herbas comportabam eas quas maxime deligebant capri. Canem domi -constringo, atque sic armatus sedes peto caprinas. Plures ibi video -capras atque hoedos; mox caprum quendam grandem ac robustum contemplor, -(vix minor erat quàm bonus asinus) qui viribus confisus seorsim -agebat. Hunc adeo, herbas suavissimas porrigens. 140. Ille autem neque -territus neque iratus, accedit roditque libenter. Herbas in humum -projicio, dumque pascitur, laqueos cum tribulis super cornibus impono. -Tribulum unum pede pressum humi infigo; dein, antequam sentiat, inculco -alterum quoque, et sub pede attineo. Protinùs gnarus se illigatum, -in posterioribus cruribus se erigit, sursùm capite nītens: ego autem -tertio laqueo pedes ejus primores involvo. In eo erat ut alterum -extraheret tribulum, quando arcte constrictis primoribus pedibus, quos -in aëre habebat, ego asperrime trudens dejicio eum in lătus. Consido -in armum, inculcans cornu. Ille autem sic depresso capite pedibusque -correptis, onus violentissime detrectabat, sed nequibat excutere. Ego -non invitus sino eum se defatigare calcitrantem, subulamque[N] grandem -ac lorum expedio. 141. Summâ in tranquillitate labrum ejus superius -perfodio, atque insero lorum, quod annuli instar concinno, pluries -nodatum. Tribulis novo in loco defixis, ampliùs paulo libertatis -pedibus ejus permitto, ut amplius se defatiget frustrà connītendo. -Tandem defessus, sudore perfusus, requiescit. Herbis in reticulam -recollectis, surgo; convello tribulos, appendoque cervici ejus; -tum labro traho leniter. Is, dolore gemens, erexit se, invitusque -sequebatur, pedibus etiamnum constrictis, sed non adducte. 142. Sic -quinquaginta forsitan passūs eum deduxi. Tum subitò reluctabatur; -sed dolore labri percĭtus, cornu me feriebat: id verò facile caveo, -loro subtrahens; simul, iterum adducto laqueo, praepedio crura. Sane -ille totus contremiscere, praeteritorum memor et posthàc me sequitur -obedientissime: quod simul atque animadverto, porrigo herbas ante -nares. Nolebat rodere, sed odorem libens captabat; jamque facile eum in -saltum meum deduco. Ibi arbori firmiter alligatum fame paro expugnare. -Porro id nullius erat laboris; etenim postquam haedos juxtà affixeram, -mixtâ crudelitate et clementiâ mox plenissime est domitus. - -143. Explorato, posse feram sic subigi, post aliquot dies capram -pariter aggressus, hanc quoque vel faciliùs deduxi. Duo haedi grandes -ac paene adultae matrem ad praesepe volentes secutae sunt; tum nova -veteri admista caterva citò maerere destitit. Itaque grex meus jam -caprum habebat ac capram, item tres haedos duasque juvencas capras. -Ego verò cunctos incipio trahulâ consuefacere. Difficile sane est -res gestas ordine stāto narrare. Quippe perpetuo variabantur labores -mei, neque unquam uno quasi nisu ullum opus perfeci, sed particulatim -operabar, seu tempestate coeli motus, seu phantasiâ, vel subitò aliquid -recordans; et siquid parùm bene valere crederem, reficiebam in melius. -De piscatione meâ mox sum dicturus. Sic, inter labores multos et otii -paulum, praeteriêre menses. - -144. Circa Kalendas Apriles, ut credo, imber matutinus (de quô -memoravi) largior et almior cecidit. Mirum inde vigorem nacta sunt -omnia quae gignit humus, miramque ego ipse voluptatem percepi. -Exspatiandum decerno. Ad speculam meam (de quâ antè memoravi) enisus, -progredior ut littus ad Orientem ampliùs cognoscerem. Duo millia -fortasse passus processeram, quum viam quandam _Lunatam_ video (si -sic licet appellare), quae flexu continuo, acclivitate modicâ, ab orâ -maris palmarum feraci ad culmen hujusce regionis ducebat. Jam praeter -oram maritimam duo numerabam promontoria duosque sinūs: nunc _Tertium_ -hunc appello sĭnum. 145. Ceteris in rebus primò nihil nŏvi exhibebatur, -nisi quòd arenae extendebantur latissimae. Pluribus has rebus -distinctas videbam. Expedito prospeculo, marinas dispicio testas,--immò -testudines,--diversissimas magnitudine. Id quidem gaudeo. Porro hôc -in sinu palmae ita dominabantur, ut vix quidquam aliud inter arbores -desuper viderim. Paludes autem longiores in rupibus continuabantur -suprà palmas illas. Ut explorem cuncta propius, palude quâdam non -facilè circuitâ, descendo ad oram maris. Tria palmarum genera agnosco, -flecto sensim ad sinistram, demùm Lunatâ illâ viâ domum redeo. 146. -Postea mecum excutiens, cur in portu meo cacti optimē crescerent, -palmarum nihil esset; colligo, quia paludes apud me super rupibus -non sint, idcircò neque cocos neque alias palmas nasci. 147. Jam de -grege quotidiana me incessit cura, ignarum quid sanitati necessarium -foret, et quantus ac qualis hujus aestatis calor. Multa feci, mox -infecta reddidi; quae narrare non opus est. In saltu meo novum praesepe -meditabar. Sed haedos non effugituros credo, retentis capro caprâque; -igitur solvo. Cănis autem tunc mecum erat, ipsum ad saltum. Is, simul -ut haedi excurrere in prata coeperunt, novâ libertate gestientes, -ipse ludi fit particeps: quippe collusorem diu non habuerat. Tum mihi -aspectus sanē erat jucundissimus. 148. Caper, immò capra, ut credo, -brevi in curriculo plerosque canes venaticos superat, sed căni perdurat -velocitas. Ipsae se haedi tam pernīces ostendebant, ut non sine magnâ -contentione cănis eas praeverterit. Neque volebant effugere; nam iterùm -iterùmque redibant. Ego vero omnium hilaritate exhilaratus, increpo -memet, quòd cicures animantes tam innocenti voluptate privaverim. - -149. Capros hos dictito; attamen nequaquam erant nostratium caprorum ad -normam. Antilopas equinos vel ὄρυγας fortasse quis illos appellaverit. -Cervix horum carnosa et arcuata, armus amplus planusque, equum -generosum referebat. Pellis brevissimo delicatissimoque villo sive -lanugine, colore mustelino, vestiebatur; neque seta inerat neque -pīlus, praeterquàm in jubâ atque in măris barbâ. Juba fere tota in -ipso sedit armo. Lacertosiores erant quàm damae fulvae; fero potiùs -cervo comparaverim. Cetera erant rotunda, bene compacta; crura autem -gracilia, ex osse densissimo. Os frontis valdē robustum credidi. Cornua -non recurva, sed propiora taurinis; id quod arcuatae cervici credebam -aptius. Caprae cornua divergebant aliquantum. 150. Antehàc cunctos -in trahulâ exercueram, sed sine pondere: pondus nudo dorso saepius -imponebam: nunc capro capraeque quotidianum laborem adjudico, si rectē -possim apparare. Retinacula funalia trahulae adaptaveram, sed collare -tractorium longē erat difficilius. Quidquid compegeram, rudius esse -sensi: id enim erat agendum, ut ne pulmonem onus opprimeret. Vidi tamen -armos cervicemque equinis esse tam comparia, ut si male res cessisset, -artifex culpandus foret, non animal. Nihilominus toties male rem gessi, -ut destiterim ampliùs hàc in viâ conari. Funes demùm meos circum -frontem, cornibus sustentatos, composui; id quod si non optimē, at -satis bene confecit rem. - -151. Ligna quae superne ad rupis marginem convexi, ⸤ut plurimùm⸥ -devolvo, trahulâ suprà relictâ. Fere quotidie post finitum imbrem -haedos cum cane submitto in clivis lusuros. Valdē mihi placebat, quòd -cănis circumcurrere et circumscribere eas, pastoricii cănis more, magis -indiès discebat. Ego autem, si longiusculē abesse viderentur, jubebam: -“iret, reduceret:” quod quidem ille, quasi probē intelligens, confestim -faciebat. Porro grex ipse canem diligere videbatur. Jam sperabam non -necesse fore ut has vincirem, quae ferae libertatis non recordarentur. -152. Aliud quoque mox excogitavi. Ex virgulâ quâdam, puerorum -nostrorum more, cavatâ ac terebratâ, fistulam confeci. Hâc clarē -canebam quoties gregem eram pasturus: immò, si in viâ inter trahendum -capro forem vescendi facturus copiam, fistulâ anteà sedulo sonabam; -neque unquam eos frustrabar, sed post illum cantum, aut cibatum illis -aut potum fidelissimē afferebam. Inde factum est, ut sono fistulae -libentissimē accurrerent. 153. De cibo meo restat aliquid narrandum. -Panem nauticum ac farinam e nave eô magis consumebam, quia verebar -ne mucescerent. Video autem, si Summi Numinis decreto hic diutius -mihi sit degendum, domesticis opus esse copiis. Quidquid herbarum, -aromatĭs, fructuumve condiat cibos, si nec ponderosum sit et conservari -queat, id fateor a longinquo non male importari: sed quidquid sit quô -vescar praesertim, hoc omne sub meâ esse manu oportere credo. Igitur -agellum vel angulum potius in portu dioscoreis destinaveram, si humum -idoneam afferre possem. Siccatae carnis paullulum restabat, neque id -jucundum. Lepŏrem, praeter primum illud a căne, non gustaveram; sed -pisces facile capio,--id quod explicandum est. 154. Primò lineâ hamis -instructâ piscabar, sed hujus valdē taedebat me. Postea pone cymbam -parvum verriculum trahebam, quod identidem scrutabar, pluresque hôc -modo pisces capiebam. Mox alia succurrit ratio,--ut ostium portūs -verriculis trajicerem; idque feci, quamvis difficile erat valida -ferramenta in scopulos illos (_Postes_ quos dixi) infigere. Clavos -spicatos e ferro optimo postquàm satis acui, malleo artillatoris sic -impegi, ut angustas rimas inter saxa exsculperem: huc adegi ferramenta, -quibus retia innīterentur. 155. Aestus alluebat pisces, quorum aliquot -saltem nunquam non relinquebantur in verriculis. Interdum magna vis -capiebatur; tunc maritimae aves per retia irruentes meque et praedam -meam vexabant. Quoniam ⸤corticibus sublata⸥ natarent verricula, pisces -attinebantur sub aquâ, quae profunda erat in ostio. Itaque hoc meum -aestimo esse _vivarium_, unde pisces, quoties velim, non magno labore -capio. Magnum mihi laborem attulerant verricula; sed animum meum, de -cibatu cănis feliumque anxium, solabantur. - -156. Profecto quando de meis laboribus mecum reputo, illa mihi -interdum subit animum contemplatio, anne, si optimus parens, ut erat -tenerrimus, sic sagax fuisset meaeque intelligens indolis, posset -forsan me domi apud se tenēre, contentum atque beatum. Nae, si probē -me nosset, non in Anglicarum legum studia,--semper arida, jejuna, -saepissimē praepostera,--incumbere me voluisset; sed impigrum ac -strenuum aliquod opus, ubi oculus manusque viget, tali commendasset -filio. Poteram autem patriae littora vel agrum latiùs pervagari, -parentibus non derelictis. Etenim memini, quando eram in Braziliâ, -quamdiu nova erat opera, mirâ me vehementiâ eam semper persecutum -esse. Nempe ut fortis equus ire vult, sed quorsum aut quare, nescit; -sic impetu quodam ad agendum instigabar, nullo satis certo actionis -fine proposito: itaque, rem quampiam assecutus, simul fastidiebam. Nec -ulla profundior causa in funestam illam et sceleratam navigationem -me propulit, ex quâ in exilium tristissimum et laboriosissimum sum -detrusus. - - - - -CAPUT (VII.) SEPTIMUM. - - -157. De capiendis piscibus memoravi: de coquinandis addo pauca. Octo -decemve pisces, vel pauciores si grandes erant, rapido igne leviter -elixabam, tum pinnas,--id est, tota latera,--capita, caudas, felibus -meis reservabam. Magnâ spinâ extractâ, ceteram carnem aut super -cratibulâ leviter torrebam, aut cum fabis vel grano admiscebam pro -cănis cibatu. Equidem in verriculo saepius marina animalia inveniebam, -qualia nemo pisces nominaverit: porro piscium genus valdē carnosum, -quod magni aestimabam, squatinis nostris simillimum. Illud addo: si -vellem, poteram facillimē grallatorias aves quae inter cautes aut ipso -in portu piscabantur, igne dejectas capere: sed carnem piscosam fore -credidi, pulveris nitrati dispendio male emptam. - -158. Farinâ autem elixâ cum piscibus vescebar primò; mox Arabum -more assas placentas faciebam. Nempe, combustis super ferreâ laminâ -vel plano saxo lignis, prunas submovebam; placentas udas in calidâ -superficie positas sub patellâ ferreâ obtegebam: huic iterùm -superingerebam prunas. Placentae subtèr, velut in furno, coquebantur: -sed fermentare placentas nesciebam. 159. De his hactenus. Ceterum -de pulcritudine rerum quae domicilium meum cingebant, non eram -incuriosus. In floribus aut foliis si quid excelleret, pluries -reportavi aut radicem aut sarmentum, quod defoderem in cavernarum -viciniâ. Summâ in aestate coci nucem, quae suâ ex arbore deciderat, -reportavi mecum, plenē maturam credens; mox ipso in portu meo serendam -decrevi. Etenim sic commentabar mecum: “si properē in Angliam avehar, -nunquam me poenitebit hanc sevisse arborem, plurium fortasse parentem, -aliorum hominum domicilium ornaturam: sin hâc in insulâ detinear -ultra biennium, gaudebo arbusculam videns surgentem.” Sedulo delegi -locum serendi, congessique humum uberrimam; statuo irrigandam esse -diligentissimē. 160. Post diem sanē laboriosum, dum sub astris vescor -et bibo, antequam me in aquarum lavacrum committam, miror quamnam -ob rem me tantopere fatīgem. “Anne, O fatue Rebili, nihil tibi esse -operis putas? Times-ne, ne facilè nimis vivens, socordiâ opprimaris?” -Tum respondeo: (etenim moris mei erat, multa clarē loqui. Nĭsĭ hoc -fecissem, patriae linguae forem oblītus: immò ipsum mentis acumen -hebetatum foret. Sed prope omnia mea difficiliora consilia, plenâ -oratione pronunciando, definiebam magis et consummabam.) Itaque -respondeo: “Cibus, vestis, domicilium, vitam asservant hominis; sed -pulcritudo beatam facit vitam. Ad portum meum adornandum, in honorem -ejus et pulcritudinem, cocum nucem ceterasque res consevi.” Extemplo -etiam clarius, “Oh fatue Rebili! (inquam) hominum neutiquam miserrimus -es tu, qui adornando domicilio das operam.” - -161. Aliam rem, absurdum forsitan, non absurdum erit lectori -communicare. Quarto die postquàm cocum insevi, longiùs durante pluviâ, -tempus computabam, invenioque natali matris die me illam sevisse -nucem. Mox memini, quàm incertum sit, vivat-ne mater an mortua sit. -Mirē tangebar et tenerâ perfundebar memoriâ. Tum quia plures noveram -vel audiveram, qui praesagium mortis alicujus se habuisse crederent, -hoc mihi ipsi matris mortem ominari videbatur. Etenim jam fassus sum, -me, simul ac opere cessarem, moestum saepius evasisse fractumque -animo. 162. Quando me ineptiarum incuso, respondeo, “fortasse non esse -ineptum.” Nam si restituat me Deus in patriam, tum aut gaudebo vivam -inveniens matrem, aut rectissimē praecepero debitam moestitiam. Sin -nunquam restituar, sed solitarius peream, minùs sum inhumanus, minùs -ab omnibus necessitudinibus abruptus, quando caritate praeteritorum -emollior. Melius autumo, propter ficta humanarum rerum flere, quàm -rebus humanis omnino non tangi, et pro me solo vivere. 163. Quamobrem -ubi nona venit dies, decerno in honorem matris novemdialem praebere -coenam. Hospites autem, quos solos potui invitare, erant psittacus, -cănis, grex, lepŏres, feles, columbi. His optimam, quantum possim, paro -coenam. Ceteros facilè satio, sed duas capellarum experior avidissimas. -Magnitudine indies crescebant. Omnes, cibo succulento pastos, sperabam -majores pinguioresque quàm fera animalia fore, si semper largiter -praeberem. Etenim velocitatem in capris minimē cupiebam. Pondus -corporis trahulae conveniebat vel lac promittebat uberius; itaque -largâ manu pascebam libens. In pabulo autem erat gramen merum, frondes -item herbae plures delicatae, quas in matris honorem suggesseram. Has -cunctas comedunt, concupiscuntque etiam. Imber destiterat commodē: -censeo igitur finiendam in saltu novemdialem coenam. 164. Quàm -celerrime annulo lori caprum apparo, ejusque caudae capram adjungo: -ceteros solvo. Falcatum gladium in balteum insero, caprumque ducens -notum ascendo tramitem. Illi sequuntur. Cănis in fronte excurrit, -psittacus humero meo insederat, suo more garriens incontinenter. Feles -⸤mirabundae emigrationem⸥ ejulant, tanquam ploratrices (opinabar) ad -sepulcrum, mox nolebant progredi: cum leporibus domi remanebant. Magnam -veli laciniam cum funiculis in dorsum capri conjeceram; sic saltum -attinemus. Haedi alternis pascuntur, ludunt. Sed ego gladio falcato -herbas frondesque molles, quae sub quotidianâ pluviâ luxuriabant, -largiter succīdo,--alias laciniâ veli obvolvo, alias mero fune -colligo,--super dorso jumentorum apponens. Opportunum erat, quòd tunc -haec pabula deportavi, nam postea propter pluvias paulo difficilior -fuit convectio. Ceterùm animantium hilaritas et mea ipsius excitatio -moestitiam mihi dispulit. - -165. Sub longiore pluviâ multùm ego cum psittaco loquebar; quod -quidem ab initio feceram. Sed postquàm consuetus est nuces atque alios -cibos e manu meâ capere, gaudebatque meo adventu, propere discebat -loqui, et valde me risu alloquioque solabatur. Etenim, ut plurimùm, -docebam eum sic pronunciare: “O fatue Rebili!” sic enim memet appellare -solebam. Atqui ille vocabulum “fatue” aut non potuit dicere aut non -voluit, meum autem nomen libentissime ac plenissime proferebat. 166. -Aliquando audiebam, O debili Rebili; vel, O febili Rebili; alias, O -hebili Rebili; quae quidem sic interpretabar, ut essent, O dēbilis, O -flēbilis, O habilis! dubitabamque subridens, numne habilis magis an -debilis essem. Sed longe saepius meum nomen ipsum iterabat, et quasi -variabat amatorie. O Rebili Rebili, inquiebat; tùm accelerans semper -sonorum cursum, O Rebi bili, Rebi rebi, Rebi relili, Rebi libili, -O!--Et quum ego tristi cum misericordiâ vocabulum O! pronunciarem, -ille me imitans primò tragicâ severitate dicebat O! sed in fine -tanquàm cavillans deridensque illud O! joculariter efferebat, donec in -cachinnos solvor.--Neque vincīre eum opus erat; itaque ligamina detraxi. - -167. Omnium uvidissimus, ut opinor, Junius erat mensis, nunquam tamen -quinque vel sex horas exsuperabant pluviae. Quodam die post imbrem -splendida fuit coeli serenitas cum aurâ mollissimâ. Interrogavi memet, -quidnam facere oporteret. Stătim respondi,--“Nunc, si vir es, Rebili! -testudinem marinam reportabis.” Hoc namque saepe cupiveram, conatus -eram nunquam; sed hâc in ⸤claritate sōlis⸥ post pluviam, testudines -credebam summâ in aquâ suspensum iri. 168. Cymbâ expeditâ progressus -sum. Lāto lenique motu fluctuabat aequor maris, molle, rugosum, et -quasi oleo perfusum. Fervorem solis aura marina discutiebat: itaque -pergo. Tertium illum attingo sĭnum; mox video testudines plurimas, -summis in aquis apricantes, fortasse dormitantes. Cautissime -circumspicio, et modicâ delĕgo[O] magnitudine unam, cujus caput erat -aversum. 169. Lenissimo motu allabor, omnesque caveo strepitūs; dein -pedes testudinis posteriores transversis mănibus arripiens, dum ad -proram genibus innitor, uno molimine ac jactu praedam mediâ in cymbâ -teneo supinam. Morsus testudinis horrendus est: hunc si cavebis, cetera -erunt in facili: in dorsum autem conjecta, jacet immobilis. Confestim -redeo, tam citô successu laetus. Postmodò haec praeda majoris mihi erat -quàm putaveram. - -170. Indies mox foedior ingruebat tempestas. Tandem inter nimbos -nigerrimos prodibant fulgura tremenda, quae frigus maximum incutiebant: -grandinis procellae sequebantur. Tonitrua per plures horas erant paene -continua. Mare vehementer furebat; aestus ipsas ad rupes pertigit. -Quando pluvia paulisper destitit, exeo prospecturus: ecce autem carina -navis nostrae decem mensibus post naufragium, ipsis in arenis intra -cautes projecta. 171. Extra cautes mare montosum erat; intra tam -perfractum, ut nulla posset esse cymbae utilitas: sed valde brevem esse -intelligo aquam. Tantâ sum cupiditate incensus, ut caligis ac braccis -exutis, mare ingressus navis fragmina scanserim. Summae sane partis non -multum restabat: quid remaneret in alveo, volo inquirere. Facile video -et multa inesse et nihil posse me id temporis amoliri: itaque postquam -satis exploravi, redeo domum, per aquas praeter rupes necessariò -vadens. 172. Sed algebam, crepitabantque dentes mei. Muto vestimenta: -frico cutem: sed algeo tamen. Ignem accendo, neque inde multum acquiro -caloris. Sensim invēni, penitùs in viscera descendisse frigus, et morbo -me pertentari. Projectus in cubili, quidquid ibi erat vestimentorum -circumvolvor. Nequicquam. Ignarus quid facere oporteat, pavesco ne -vesper ingruat, tenebris obtegar, inops auxilii consiliique. Tandem -algoribus meis nimius fervor succedebat, valde profecto violentus. 173. -Interdum Maurorum formulam adhibens, in pectore aspiravi: “O Deus! -a te prodivi, ad te redeam!” Quid foret, esse solitarium, tum demùm -cognoveram. Jacēre, stare, sĕdēre, cuncta dolebant; flagrabat caput. -Corporis dolores angor mentis exsuperabat. Tenebras, omnium rerum -maxime, metuebam. Surgo, pede titubante incedo, aquam potulentam et -citrea māla quaerens. Os interius plane siccum erat; lingua si buccas, -si palatum tangeret, ibi adhaerebat. Quare mālum citreum in tenuissimas -quasi assulas concīdi, quarum unam linguae apposui: alias in poculo -compressi, deinde aquâ commiscui. Hoc medicamentum sorbillabam, -interdum bibebam. Credidi fervori viscerum id fore utile. Alteram -mox atque alteram super linguam compono assulam citricam, siccitatis -levamentum. Jam nox adveniebat, recordorque animalia non esse pasta. -Feles vehementer ejulabant. Neque potui eas abigere, neque, dum fervor -capitis instat, sufficiunt mihi vires ad ministrandum. - -174. Tandem in sudorem solvor: post horas dolentissimas mens se -aliquantum recuperat. Spisso obvolutus pallio, cibatum praebeo -felibus, leporibus, capris, căni, quanquam debilis toto corpore. Jam -certum habeo, qualis sit febris hujus natura; felicemque me judico, -quod lux in tantum duraverit. Mente levatus, plurimisque vestibus -opertus, somnum capto; sed quando dormīto paulisper, morbida me terrent -insomnia, pravâ religione plena. Sane pluribus horis ante lucem ipse -sudor cessat; tum, quamvis defessus, laboriosè cutem perfrico, et -quidquid e vestimentis maxime sit villosum, libens amplector: ligna -in culinâ accendo. De remedio morbi tum meditor. Dixi me cinchonam -e valle apportasse, atque in usum corii adhibuisse. Bonam hinc esse -medicinam noveram; nunc verò contra amaritudinem ejus firmans mentem, -aquâ commixtam lībĕre poto. Nec dubito quin me sagaciter curaverim; -nam febris non rediit. Mānĕ autem e cubili surgens, cogito quid postea -faciendum. - -175. Imprimis statuo: si possim, noctem insequentem non sine lumine me -acturum. Aut candelas aut lucernam aliquam judico necessariam. Nihil -facilius videbatur, quàm Maurorum ritu rem conficere, si aut oleum -aut sebum haberem. Sed quicquid fuit, id omne credidi consumtum esse, -aut in cibatu canis aut in scaphâ resarciendâ, sive in retinaculis -jumentorum vel in serrâ. Tum testudinis reminiscor: hujus adipem -volo adhibere. Item carnem ejus, ut novum quiddam, pro cibo stătim -concupisco. De mactandâ, fateor, haesitabam; nam tale feceram nihil. -Caput testudinis si amputabitur, tamen (aiunt) post viginti quatuor -horas mordebit tenacissime. Quid ergo occīdet eam? Ego verò opinor, -amputato capite, nihil doloris sensurum corpus. Igitur ipso in dolio, -ubi in aquâ marinâ servabatur, amputo caput: hoc caute forcipe abjicio: -cetera concīdo et plurima intus ova invenio. Horum quatuor protinus -torreo, vescorque cum placentâ. Maximam vim adipis excipio. Partem -hujus (eam fere quae solidior erat) pro placentis assandis vel pro -sartagine reservavi: longe plurimam pro oleo sumsi. Tum de linamentis -cogito. 176. Feliciter accĭdit, quòd huic rei non opus est viribus: -linamenta contorquere, puellarum potest esse opera. Veterum funium -quidquid esset corruptum, pro stuppâ reposueram. Inde duabus horis -linamenta confeci, quot triginta noctibus facilè sufficerent. In ferreâ -patellâ depono adipem ac linamentum sic circumtortum, ut finis hujus -super labro patellae minimum tantùm dependat. Ipsum linamentum liquidâ -adipe saturatum accendo, experiorque rem bene procedere. Equidem si -dormirem, nemine linamentum subinde extrahente, pòst paulò extinctum -foret: attamen id parum rēferre censeo; nam per igniaria possem -accendere, ut primùm evigilarem. Postea juvat me invenisse, talem -febrem posse subigi. - -177. Post triduum finitae sunt pluviae, et sol processit clarissimus. -Ego quoque prodeo, tepore gaudens. Inviso littus. Video doliis stratum, -cadis, arcis perfractis, lignis omnis formae et ferramentis. Paene in -sicco erat ipse navis alveus, cum ancorâ atque ancorali. Cuncta jam -pro meis destino, sed volo relaxari paulisper; etenim minùs firmum -me sensi: igitur ab his redeo in portum. 178. Feles video, utramque -cum catulis recèns natis. Tum me subit: “Ah! illud erat, quare adeò -ejulavere; non tanquam funeris ploratrices, sed ut expostularent -catulorum alimenta.” Bonis matribus collaudatis, praetereo. Jamque -recordor, feram felem primo illo die esse a me visam; de quo postea -aliquoties dubitaveram. Agnosco, aut in saltu aut in silvâ magnâ -tales inveniri bestias. 179. Gregem deambulans assequor. Haedos -omnes grandescere ac pinguescere notaveram; jamque video juniores -capellas spem prolis dare. Inviso lepŏres: en autem, lepus femina -lepusculos ediderat. Non ridere non poteram: immò cachinnavi. Sic autem -interpretatus sum: Teneram progeniem male nasci ante finitas pluvias: -quare sic esse a Naturâ comparatum, ut quàm proxime posteà nascerentur. - -180. Lectori denunciandum est, inde ab illâ febre pictatis me conscium -novae factum. Re non prorsùs nova erat; nam inde ab ipso naufragio -quasi fermentatio mentis coepta est. Tum primùm didici, quanti -esset humana caritas, quàm jucundus ipse aspectus hominis. Mox ergā -ipsa animalia emolliebar, quorum caritatem pluris quàm utilitates -aestimabam. Deinde intellexi, quàm ingens esset inter generosissimum -brutorum atque infimum hominem discrimen: etenim quemvis e servis -meis Brazilicis loco cănis optimi vehementissime amplexus forem. 181. -Jam poenitebat me de parentibus: neminem praeter memet culpabam. -Ergā hos reverentia, ergā omnes impetŭs quidam amoris ac desiderii -me exercebat: itaque, ut opinor, ad rectam religionem eram maturus. -Etenim dixit nescio quis: “Qui inferiora bene amat, hic superiorem -bene venerabitur.” Attamen ante hanc febrem ipse Deus ignotus quīdam -ac nimius videbatur mihi; quem quĭdem diligere, praeter naturam esse -censebam. Nec his de rebus singillatim juvat explicare. Quippe neque -ego ab aliis neque ceteri a me eam religionem ediscent, quae pectŏris -est, non merae mentis. 182. Sed ipsâ in febre, quando tranquille Deo -me commisi, intellexi primùm, quàm non longinquus esset Deus; immò, -ipso illo in loco adesse illum, si uspiam alibi. Exinde profundior de -religione me invadebat cogitatio; neque cogitatio solùm, sed cordis -quīdam motus, qui me tunc primùm ad sacram lectionem instigabat. - -183. E quatuor meis libris, unum dixi esse precum Lusitanarum secundum -formas Papales. Idcirco spreveram. Nunc autem legens, plures invenio -versiculos e Judaïcis et Cristianis lĭbris, qui cunctorum sunt, non -Papistarum modò. Duo me praesertim commovebant. “Quem diligit Dominus -Deus, hunc castigat, per virgarum disciplinam erudiens filios.” Item. -“Quare homo, qui vescitur aurâ, de poenis delictorum conqueratur? -nae, prodest in juventâ sustinere jugum.” 184. Tali lectione -affectum, preces ét verae et vehementes sancto me gaudio tum primùm -pertentarunt. Porrò hinc repperi, unde solitariae vitae derivarem -solatia. Inquietissimus sane interdum eram, pertaesus solitudinis et -suspirans ad alloquium; attamen tria tandem plene didici:--constantius -ea quae animo, quàm ea quae oculo percipiuntur, permănere:--Deum non -minùs mihi esse praesentem, quòd abessent homines:--denique, Ut ex hôc -taedio me potuit eripere, sic in eodem posse illum ⸤purgato mihi animo⸥ -pleniorem dare liberationem.--Sed haec pedetentim et plures per menses. -Quippe vera religio vita est, non disceptatio ingeniosa, nec nisi multâ -pectŏris exercitatione ipsarumque rerum experientiâ percipitur. - - - - -CAPUT (VIII.) OCTAVUM. - - -185. De grege erat quod me male habebat. Capri maximi quanquam labrum -perfoderam, tamen expertus sum aliquando ferociter eum cornibus petere; -idque periculosum esse sensi, quando ad trahulam eum vellem ligare. Re -perpensâ, ne mihi aliquando sit infestus, cornuum ejus maximam partem -serrâ amputo. Relinquo tantum, quantum helciis sustentandis sit opus. -Exinde gnarus deminutarum virium, tranquillior factus est. 186. Ne -posthàc obliviscar, hîc libet narrare, quidnam cornibus ejus fecerim. -Solidiora erant, quàm caprarum quae asservaveram: jam arcum terebrandi -gratiâ conficere statuo. Saxum quoties vellem perforare, nihil e meâ -supellectile placebat. Erat mihi terebra,[P] erat caestrum[Q] fabrile, -utrumque tenue nimis; non nisi ligno vel cornui terebrando idoneum. -Ad saxum terebrandum clavis spicatis utebar multo cum labore; nunc -arcum ritu Maurorum libet adhibere. 187. Imprimis e velorum funiumque -trochleolis unam delēgi bonam, perfecto orbe, cujus in medio quadratum -erat foramen. Ferreolum item delĕgo; (multa in littore talia tunc -jacebant) quae illud foramen tantùm[R] non intret. Hujus unum finem -igne mollitum valde tundo, ut sit et solidior et paene acutus: alterum -finem in teretius concinno. Mox limâ hîc atque hîc detritam, in foramen -trochleolae impingo. Acutiorem finem molâ quoque exacuo: sic ipsam -terebram perfeci. 188. Arcus restat. Anquisito robore solido, unum -fragmentum circumcīdo serrâ; dein duo foramina paulò obliqua terebro, -quorum in utrumque inferciatur cornu infimum. Spatium inter haec -relinquo, velut manubrium, quod firmiter possim prehendere: duobus -laminis ferreis ac fune robusto confirmo juncturam: Cacumina cornuum -laxo nervo connectuntur: hic est arcus. 189. Nervus, trochleolae -convolutus transversusque, fit tensus: tum arcus, citrò ultròque -tractus, terebram rotat. Porrò in angustâ assi foramen facio, quod -alter terebrae finis facile intret. Assim hunc in dextrâ tenens, dirigo -terebram, dum sinistrâ arcu operor. Simplici hôc apparatu saxa dehinc -longe facilius terebro. - -190. Vereor ne taedio sim lectori, si plurima quae elaboravi accuratè -explicem. Nova atque ampla materies e ferro lignoque, quam cum -reliquiis navis nostrae nactus eram, novâ me implet ambitione: item -auctus grex vim novam trahendi offert. Idcirco, plurima convehenda -destinans, majorem volo construere traham, tam latam, ut aequâ fronte -jumenta trahant tria, meque ipsum, quoties velim, habenas retinentem, -vehant. Quidquid ligno ferrove conficiendum erat, confeci; sed corium -dëerat. 191. Pelles si haberem, nec depsendi eram peritus, nec libens -propter pelles capros occīderem. Tantum animal, tam plenum sanguine, -mactare, avehere, concīdere, nauseam mihi movebat. Sed e fruticibus -maritimis unum repperi, cujus folia funiculis comparaverim. Haec in -sole siccata, mox oleo tincta, leviter contorsi, tum ex connexis -robustiores struxi funes. Inde materiem habebam, e quâ habenas, -retinacula, etiam helcia atque alias res jumentis utiles conficio. His -si non optime instruebar, meis tamen usibus fuēre idonei. - -193. Vix opus est dicere quàm curiosè omnia ferramenta ex littore -collegerim; nihil equidem sprevi e lignis, doliis, arcis, fracta an -solida essent. Majora quaedam ligna, multo molimine sursùm tracta ipsis -in caloribus, pro ponte destino, per quem traha mea aquulam e saltu -tramëet. Cratibus superjactis et fiscorum frustis, cum tabulis et humo, -viam tandem consolidavi. 194. Alteram quoque viam sub rupibus credo -necessariam, ne aestu maris interrumpatur trahae commeatus. _Torno_ -meo (id est, novâ terebrâ) saxa cavo, nitrato pulvere discutienda; et -⸤minùs laboriosè quàm expectaveram⸥ objices amoveo viae. Profecto hanc -viam faciliùs confeci, quàm ponticulum illum, qui quidem non magno -poterat esse usui, donec tramitem super rubrâ rupe feceram trahae -pervium. Omnium meorum operum hoc vires meas unice exhausit, praesertim -quia aurae tum maxime stagnabant. Sed protinus magna habui adjumenta -frugibus vel fructibus deportandis, sive ab hortis meis sive a convalle. - -195. Quinto die ante Kalendas Sextiles, caprae duae partum ediderunt, -unaquaeque binam progeniem. Primò lac mihimet avebam, conorque mulgēre. -Huic rei inhabilis fui, reputansque declino mulgendi labores, ne ego -potiùs pecori quàm pecus mihi inserviat; nam si mulgendi negligens -forem, id pecori foret crudele, mox lactis cohiberet profluvium. -Tum in delicatiores cibos lac adhibere, longe nimii temporis erat -et curae. Spero me cocis nucibus cito abundaturum, atque harum lac -semper fore in promtu. His autem de nucibus sunt quaedam explicanda, -quae praetermiseram. 196. Nolueram barbarorum more proceras arbores -scandere; id quod ét laboriosum fore et periculosissimum credidi. -Novas scalas hanc ad rem, duobus anteà mensibus, et propriam falculam -commentatus sum. Et quidem pro falculâ, ⸤perticae longae in fine⸥ -loculum incīdo, ubi inhaereat ansa cultri coquinaris: tum ⸤funiculo -cerâ oblĭto⸥ (nam massam quandam cerae habebam) ansam illam perticamque -circumvolutam firmiter constrinxi. Atqui modica firmitudo poterat -sufficere; nam acuto cultro leviter amputantur nuces.--Pro scalis -ipso in cocorum sinu par idoneum arbŏrum succīdo, triginta fere pedes -longarum, postquam capita detraxi. Utramque dedolatam ⸤quantùm possim -sine detrimento roboris⸥ extenuo, ut quàm levissimae sint scalae. -Sane erant cavae, (medullâ quâdam plenae,) idcirco robustiores, quàm -si ejusdem fuissent ponderis et longitudinis, sed solidae. Gradus -scalarum addo, e lignis atque e fune, ut in cubicularibus meis: sed -tres in summo funes valde laxos relinquo, ut scalae applicatae quasi -amplectantur arborem, nec possint delabi. Tali instrumento adjutus, -credidi posse me amplam nucum vim decerpere, quanquam plurimae coci -⸤longe proceriores⸥ macacis opulentam reservabant praedam. Haec, -credo, in Maio mense finita sunt. 197. Equidem coeorum utilitates -parùm intelligebam; sed plurimas esse gnarus, nihil rejeceram. Frondes -pennasve (si ita licet dicere) parvae illius coci, quam pro remis -succīdi, animadverti paene tegulorum[S] esse instar. Has funiculis -ita consuëram, ut cuculli[T] vicem optime gesserint. Medullam cocorum -arborum atque aliarum palmarum statuo explorandam: corticem omnem -asservo. - -198. Grex, (quem propter sanitatem maturiùs in saltum transduxi,) -evulsis sŏlo pedicis, in vallem rediit. Cunctos invenio circa vetus -praesepe, herbas ⸤uberrimas atque apprime succulentas⸥ summo cum -gustatu rodentes. Pedicas detraxi, ipsas animantes reputans a Naturâ -meliùs quàm a me edoceri, ubinam potissimùm degĕre oporteret. Quoniam -cicŭres invenio sibiloque fistulae obedientes, id mihi sufficit. -Succurrit animo, quantùm roboris amiserint vaccae nostrates domesticae, -quàm saepe difficili partu torqueantur, per nostram importunam -curationem. Vereor ne meum gregem immutem, si stulte ego me immisceam. -199. Seriùs, quum aurae stagnarent calorque ingrueret, non ad saltum -perrexere, sed ad apertum ac summum collem; fortasse quia culĭces -vel oestri urgebant. Multo mānĕ (credo) pascebantur, ante lucem; -posteà auram captantes mirè apricabantur summo in colle, ibidem -dormientes. 200. Ego quŏque in stagnante aurâ pertaesus cavernarum, -postquam aliquot noctes iterum inter ramos arbŏris dormiveram, melius -fore credo, si gregem sequar. Quare multâ ac difficili machinatione -tres assĕres longissimos summo in colle sic erexi, ut de colligatis -capitibus lectus pensilis sustineretur. Ego per funem ascendo, qui -desuper fluitans quasi in annulos nodatur, in quos ingredior. Ut primùm -lectulum attingerem, funem illum ad me recipiebam. Talis erat nŏvi -cubilis forma. - -201. Haec inter opera, ex novo quodam junco contexui dorsualem illam, -de quâ dixi, tegetem; item foliis roscidis tum primum caput meum sub -infulâ condo. Etenim nimius erat fervor solis; quanquam calor non -adeo suffocabat quantùm metueram. Illâ in regione ipsius aestatis nox -longiuscula est, flabatque identidem siccâ in tempestate vespertinus -turbo venti, qui aëra refrigerabat; necnon quâvis in nocte aura quaedam -montana superioribus in locis sentiebatur. 202. Maris temperiem sensim -augescere credebam; ego autem magis magisque lavacris captabam frigus. -Si caput ac dorsum a sole defendas, alio tegmine vix opus est, nisi -propter culices; ego verò, tenuissime amictus, posse videbar multum -laboris vel summâ in aestate perferre. - -203. Finito quod maxime urgeret, paro humum optimam ab ostio fluminis -ad portum transvehere, in qua dioscoreae serantur. Locum delegi, quem -possem ex rivulo ⸤quoties vellem⸥ irrigare. Hunc ad usum ligna aliquot -sic cavavi, ut compluvii[U] instar essent. Robustissimas meas tabulas -ad traham curatiùs constrinxi, ut humus ingesta ne efflueret. Duobus -jumentis biduum conveho humum: traha sub rupibus in plano currit: cava -loca impleo; quidquid fimi uspiam rejectum est, comporto, opperiorque -tempus dioscoreīs ipsis plautandis. - -204. Multum fruebar lectulo pensili. Sub astris jucundum erat frigus, -aliquando tamen nimium. Nox decem horas durabat, ac sine crepusculo. -Tot horas dormire non possum, frigesco interdum sub nudo aethere. -Gregem comperio pasci tres vel quatuor horas ante solem, dormire post -meridiem: credo me, iterum animalia imitantem, sequi Naturam ducem. -Ante solem exortum iis rebus operor, quibus lux est minùs necessaria: -inter has vescendi operam numero atque incedendi sive ad cavernas -sive ad vallem. Sed unusquisque dies suum habuit colorem suumque -opus. 205. Jam credo advenisse tempus fructûs colligendi. Uvas in -hortis invenio multis in locis jam maturas. Aliquot gustatis, magnam -vim decerptam resticulis suspendo, ut sole arescant. Multos per dies -hûc commeans idem facio, pluresque fructūs trahâ reporto. 206. Tum -_ricinum_ invenio fruticem, e quâ oleum illud quod “castoreum” vulgo -appellant, conficitur. Multo cum gaudio _maniocam_ invenio, ex quâ -conficitur _cassava_ panis. Hanc in Braziliâ noveram: inde etiam -excoquitur _Tapioca_ Anglorum. Porro _banana_ vel _musa_ his in -locis nascebatur, infra autem nanas quasdam palmas dactyliferas esse -comperio. 207. Alio die optimum repperi in _mangâ_ arbore terebinthum, -credidique me hinc satis habere posse, tum stuppae, tum terebinthi -aut rēsīnae. Plures fructus colligo vix exorto sole, postquam ante -lucem ad hortos pedibus incessi. Si quando ⸤fabrilem propter operam⸥ -validâ nervorum exercitatione opus sit, id aut ante solem perficio, -aut sub stellis lunaeve luce, taedis aliquando adjutus. 208. Jam paulo -audentior factus, canem habens comitem,--si usus veniret, sub arbore -dormiebam horis meridianis. E sopore experrectus, apparo traham, jungo -jumenta, ipse vehor in trahâ, hortos pomeridiano tempore inviso. Tum -fructus ingero, jumentis ad pascendum solutis. Si nimis vagentur, cănis -reducit. Demùm junctis iterum ad traham, descendo cum onere pretioso. -Nova mox ingruit difficultas, quum non sufficerent arcae protegendis -thesauris. - -209. Tamen neutiquam satiata est mea cupiditas. Ad cocos nuces -demetendas falculam illam mecum apportavi; scalas novas ipsis in -hortis relinquebam. Dum autem infra incedo, _ananassas_ video multas, -(_māla pīnea_ vulgo nos vocamus): nunquam ego anteà has animadverti. -Jam intelligo et plurimas esse et maximas, paene ex arenis cum cactis -nascentes. Unam illicò vindemiavi, nec abstinui quin grande frustum -comederim. 210. Mox nucem cocorum ⸤ab humo sumtam⸥ perforando experior -num sicca sit. Paulum lactis exsugo,--dulce, spissum, non copiosum. -Plures harum colligo reservoque seorsim. Tum applicatis scalis, -quicquid nucum videbatur maximum, id decerpo, duosque facio acervos. -Propere domum redeo cum ananassâ illâ ac falculâ, et, paulum recreatus, -in cymbâ regredi ad hortos volo. Attamen statum aestûs quum video, et -promontoria quae essent superanda, id verò non ausus sum. 211. Tum -subit cogitatio, quanto meliùs foret, si scaphâ possem reportare; tanta -erat copia, tanta varietas fructuum oculos et mentem captantium. Bis -trahâ hortos invisere uno in die facinus erat magnum: quantum trahâ -possem reportare, quinquies id scapha portaret. Post auroram, credo, -lenis aura favebit: maris ⸤plures per dies⸥ aequor fuerat undis expers. -212. Jam dactylos, bananas, cocos nuces, ananassas, uvas, ad libitum -me habiturum spero: nimia me spes et nimia cupiditas festinavit. -Crastino die ⸤leni aurae⸥ vela scaphae permisi; illa per vitream oceani -superficiem clementissimo motu delabitur; mox ultra promontorium paulò -velocius devehor. Demùm laetus ipsum attingo ostium, et detracto velo, -remis ingredior rivum. 213. Multa avidis oculis lustravi: quae acervata -erant, assumsi: plurima alia abripui. Sine morâ impono omnia scaphae, -et reciprocum iter conor. Tum vero fortuna se vertit. Stagnante aurâ, -velum inutile erat. Remis incumbo, sed tardiuscule moveor. Nervis -contentis, defatigo memet, aestuosâ in horâ. Tellurem observans, dubito -anne progrediar, maximâ meâ vi. Cohorreo, ne hâc in parte profluens sit -maris, quae me in ignotas aquas rapiat. Uni homini certe nimia erat, -nisi vento marique favente, hujus scaphae moderatio. Igitur deficior -fortitudine, et reflecto scapham in palmetum, quò tandem pervenisse -gaudeo, valde defessus. 214. Ego verò angor animi, quo pacto reduci -possit scapha. Re amplius perpensâ, credo nunquam me ausurum eam mari -committere iterùm. Tunc moestissime solitudinem meam conquĕrens, -optabam ut iterùm puer ille Maurus, quôcum ex Mauritaniâ aufugi, socius -mihi navalis foret. Sed protinus me conscientia objurgat, quòd propter -servitutem ejus, fortasse necessariam, ego nummos acceperim: itaque -ingemens, os in mănibus recondidi. 215. Exinde tanquam in somniis -hilarem audivi vocem, Rebili bebile libi bili O! psittacus autem in -humero meo considebat. Is quidem rostro ac capitis plumâ genas meas -demulcebat, ac voces profundebat carissimas. Sane tangebar. Quia sine -comite meo processeram, ille ad hortos ⸤me anquirens⸥ avolaverat. -Volasse eum, minus accuratè dixi; quippe mancâ etiamnum pennâ, inter -volatum atque obliquum saltum procedebat. 216. Tum repletâ fiscellâ, -experior quantum possim humeris sufferre incedens. Modicum bananarum -et dactylorum onus assumo: vescor quantum libet, bibo e rivulo, et, -relictâ scaphâ, ascendo vallem. Pedibus jam siccis, (nam aquâ marinâ -immersi erant) sub umbrâ citri per fervores maximos recondor, dormioque -paullum; demùm notum per tramitem evado, moestusque assequor cavernas. - -217. Ex quantâ calamitate quam angusto discrimine effugissem, per -meam tempestatum imperitiam, prorsus nesciebam: nam, triduo pòst, -turbo furiosus ventorum totum coelum pervertit cietque intimum -mare. In cavernis libens me recondo. Tum memini Kalendas Septembres -imminēre, quo in die navis fracta est. Anno superiore egenus eram, -inops, spe destitutus: nunc opum multarum sum dominus et praeclaro -fruor procellarum profugio. Equidem libris legendis et calami usu peto -varietatem negotii. Quae feci, non libet hîc accuratius narrare; sed -libro illo mathematico adjutus, dedi operam ut fundamenta rationesque -mathematicas solidius probarem. 218. Ut primùm credo saevas praeterîsse -procellas, decerno in domesticum hortum incumbere. Dioscoreas circa -quinquaginta praeparaveram, radicibus circumcisis: item septemdecim -maniocas tractaveram pariter: has omnes in trahâ reportatas rite -consevi: mox humum de novo ⸤a fluminis ostio convectam⸥ addidi, quia -de maniocâ prius non cogitaveram. 219. Macacos vidi fructibus meis -insidiari, item ⸤nescio quae insecta⸥ aliquot horum corruperat. -Nolo de cibariis anxius esse: alia multa opera curam viresque meas -avocant. Credo, quantum sine nimio labore possim convehere, tantum -convehendum; nam nescio utrum, seu robigine seu insectis sive avibus -aut macacis, maxima pars rerum coacervatarum sit peritura. Itaque res -edules avide reposui; porro alias res, ut ricinum,--e quo facilius -oleum extruxi propter fabriles usūs quam ex aliâ quâpiam re. 220. -Sed arcae loculique ad res asservandas non sufficiebant. Quidquid -habebam ollarum aut lagenarum, adhibui ananassis, persicis mālis -aliisque fructibus conservandis. Ahenum maximum oleo ricini spurcum -erat; nam quanquam arenâ emundaveram, manebat quidam odor et nauseam -creabat. Nova vasa fingere volebam, immo magna, quae ut apud Mauros, -doliorum vicem sustinerent. 221. Prima mea experimenta valde rudia -erant. De formâ incuriosus, argillam sole siccare et concoquere -conor, si massam aliquam possim satis consolidare. Lāteres potius -quam ollas conficiebam: cito autem agnovi, rem hâc viâ non procedere. -Coctis lāteribus sine dubio erat opus, ad furnum constituendum; dein -igne, non sole, coctos lāteres velim. 222. Herbas in sole siccatas -pro stramine crudis lāteribus intertexo, argillâ primo subactâ: sic -facio struem. Stipites virides cum sicco ligno mistos interpono atque -compono: mox subjicio ignem. Materie renovatâ lentum calorem per totum -diem sustento: postero die (quoniam non videbatur ignis sufficere) -violentius incendo: jamque lāteres bene cocti erant et solidi. Mero -luto et lateribus illis (sine gypso, quod ex rupe calcariâ potuissem -comburendo conficere) furnum construxi. 223. Omitto narrare, quo pacto -in experimentum primò fecerim ollas. Ceterum explorato, posse me -plumbo liquefacto vitream quondam faciem superponere, id quod propter -munditiam concupivi, optimum credidi, quàm maxime quadrata fingere -ingentia vasa; quoniam haec forma omnium esset facillima. Plura horum, -fateor, praeter aciem rimas ēgērunt; sed res solidas, non liquidas, -recondebam; itaque meis usibus aliquatenus serviebant. - -224. Ceterùm ut telorum artem probe exercerem, intimo in portu -clipeum quendam ingentem, velut metam scopumve, erexi. Compages erat -ex assulis: velorum praetensis laciniis, in medio (pro _taurino_, quem -vocant, oculo) pullum lanam affixi. Unamquamque ignipultarum suâ in -vice exercebam, aliquando majoribus glandibus, aliquando aut olorinis -aut minimis: sed plumbum omne diligenter recollegi, quantum poteram: -spatia quoque sedulo notavi, ut in collineando peritior fierem. Nisi -me aliquo modo aut exercerem aut oblectarem, moestitia me incessit; -etenim non jam laboribus fatigabar. 225. Sed multus eram tunc temporis -in coquendo et condiendo, ne fructus perirent plures. Ollas Europaeas -aliquot habebam, sed operculis egebam, quae aëra excluderent. E -_mangis_ rēsīnam quandam elicui, quâ velut pice oblinerem velorum -lacinias. Hae, operculis circumdatae, satis bene concludebant ollas; -at rēsīnam de novo superlevi. 226. Oblītus sum quaedam de ejectamentis -maris narrare. Uno in dolio plura invēni ornamenta, praesertim specilla -ac vitreas bullas. Specillorum orae detrimentum tulerunt; sed bullae -erant incolumes. Tria item fascicula invēni, discolorum vestium plena. -Postquam aperui, sub umbrâ exponendas decerno. Non integra fuit colorum -pulcritudo, necnon plures vestium quasi rigescebant. Omnes in cavernis -reposui, si forte posthàc utiles fierent. Bullas autem plurimas, -resticulis, sive filis conjunctos, super jumentorum cervicibus ornandi -causâ suspendi. - - - - -CAPUT (IX.) NONUM. - - -227. Tales inter curas exercebar, quando nova res me vehementer -excitavit, Octobri mense. Quodam mane, dum eram in culinâ, mare versùs -aspiciens, repente video navigium, nigris hominibus plenum, quod -ad portum meum videbatur tendere. Haesito exanimis, neque audeo in -armamentarium excurrere, ne cernar; metuoque ne animadvertant aut retia -mea aut tramitem. Appellunt sub coeruleâ rupe, extrahuntque captivum, -cui brachia post tergum erant retorta. Dum obstupesco contemplans, -subitò in navigium redeunt cum captivo et remigantes abeunt. Extemplò -alterum video navigium, quod promontorium coeruleae rupis studet -exsuperare: jam intelligo priores eòdem tendere, ne a sociis suis -dividerentur. 228. Ut primùm evanuere, surgo. Ignipultam corripio -bitubam, quae Helvetici militis fuerat; quâ quidem hâc in insulâ -nunquam usus eram, praeterquam in exercitando, quoties in clipeum -collinearem. Quum paulò gravior esset, furcam quandam pro fulcro -adhibebam: quâ in terram defixâ, multo certiùs jaculabar. Utrumque -tubum nunc diligenter suffarcio, hunc magnâ glande, illum olorinis; -item par pistolarum. Vescor parce; placentam in sinu vestis recondo. -Accinctus balteo, gladium sumo, pistolas, bitubam suâ cum furcâ, item -prospeculum, quod de collo suspensum gerebam funiculo crassiore, -quia loris delicatis deficiebar. Perulam quoque capio, pulveris ac -pilulorum repositorium. Tum aliquoties ad Numen Supremum vota vel -preces attollens, egredior prospecturus. Canem abegi, qui me comitari -voluit. 229. Ad speculam meam quantâ poteram celeritate ascendo. Inde -video circiter viginti quinque viros cum duobus captivis. Ignem jam -accenderant: mox unum e captivis nudum in arenâ extendunt, caput clavâ -obterunt, et confestim membra discerpunt. Cultros non clare dispexi, -sed (quod horrorem simul ac nauseam mihi mōvit) torrefactis membris -vescuntur. Dum facinus exsecro, credo licere mihi, si possim, omnes -trucidare, qui hospitium insulae meae tam foede violent. Ego autem -consedi immotus et tanquam fascinatus. - -230. Repente alium video captivum praeter oram maris fugĕre: hunc -quinque persequunter summo ardore. Ille, colles versùs tendens, pone -rupem evanescit. Tum exsurgens curro, cavens tamen ne exanimis fiam; -tandem iterum fugitivum discerno. Viam Lunatam ascendit; pone tres viri -sectantur, quorum primus clavam habuit bellicam. Duo illi sagittas. -Fugitivum credo a primo secutore velocitate superari, tantummodo -praeoccupasse cursum. Ego in fossà quâdam lateo, defigoque furcam in -sŏlo. 231. Intelligo fugitivum non posse evadere: etenim anhelabat -graviter. A primo secutore prehensus, ab illis necabitur; sed opperior -dum prope veniant. Tranquillissime collineo, dein olorinis pilulis -jaculor. Illicò prostratus cadit primus secutor. Saltat metu fugitivus, -fragorem audiens, sed nescit primò quid acciderit. Mox capite inflexo -respiciens, vidit hostem dejectum: tum ipse quoque subsistit, animam -recipiens. Secundus adhuc currit: jam sagittâ arcui applicatâ parat -transfigere fugitivum. Id me iterum accendit, nec tamen occīdere eum -volo. Glande majore ex altero tubo crura ejus peto, affligoque actutum. -Qui tertius accurrit, duo socios prostratos cernens, auditoque fragore, -summâ celeritate retro cedit. Mox duos alios qui pone sectabantur, -hic vertit retro; itaque evanuere omnes. 232. Tum egomet egredior. -Fugitivus obstupescebat etiam. Tandem accurrit, et corâm provolutus, -terram fronte tangit. Id erat pro veneratione. Excito hunc, et, Anglicē -loquens, plane tanquam intelligat, impero ut mecum veniat. Vulneratos -volo invisere. Posterior volutabatur humi, nec potuit surgere; tamen -ab arcu ejus aliquantum metui. Sed fugitivus circumsultans arcum e -manu ejus eripit: protinus correpti erat oblisurus fauces, nisi ego -iratissimâ voce prohibuissem. - -233. Vulneratus ille stolide admiratur: angor (credo) vulneris metum -domuerat; nam per femur transfossus est. Fugitivum jussi brachia -vulnerati mănibus constringere, funemque e loculis petii, frustra. -Sed funiculum illum collo detraxi, qui prospeculum meum sustinebat: -hic pro compede sufficiebat. Dein vulnere inspecto, mappam e loculis -vestis meae extractam applico, et linteis infulae firmiter ligo. 234. -Tum fugitivo imperavi, ut mecum tollat virum et in proximo quodam -cavo reponat. Non reluctatur ille saucius: credo eum, quum vulnera -ligarem, intellexisse tale facinus non inimici esse. Sed ad primum -secutorem convertens me, mortuum esse cognosco; fortasse in cor -penetraverant pilulae. Confestim fugitivum accersens, reviso speculum. -En autem! duo illa navigia jam sunt in mari, abeuntque: id quod mihi -erat gratissimum. Credidi eos, perterritos quasi miraculo, aufugisse. -235. In re tam novâ vix me recolligo; spatium considerandi cupio; sed -fugitivus me suscitat, osculans talos meos. Equidem tum ejus demulceo -genas, jubeoque me sequi. Descendo ad cavernas: vestem induo, cibos -appono, ipse quoque vescor. Veste sane ac cibo gaudet, mox iterum -iterumque me veneratur. 236. At ego traham paro cum duobus jumentis. -Quando gregem aspexit, video quantùm excitetur. Impono trahae lecti -vestimenta, ligonem ac palam quandam. Arma mea, praeter gladium, exuor: -tum cum fugitivo ac cane ascendo novum meum tramitem, jumenta ducens. -Longiore hoc circuitu regressus ad mortuum, incipio humum ligone -aperire, ut corpus recondam. Id verò fugitivus me non vult facere: -sumit ferramenta, operam strenue perficit: tum mortuum humo obtegimus. -Clavam ejus curiosus asservavi. 237. Exinde sine morâ sauciatum hominem -in traham assumtum reporto, et gestu signisque benignis permulceo. -Profectò volui hominem sanare, nec ignarus eram quantum impediret -sanationi pavor et anxietas. Quare quidquid potui excogitare, feci, -tanquam fratri. Aquam libenter bibit, vesci noluit. Postquam vulnus -summâ meâ ope sedulò curavi, hunc relinquo: dein fugitivi manūs paro -ligare, ut videam quô se modô gesturus sit. 238. Is autem, genibus -procumbens, summâ humilitate manūs offert, ut colligem, si velim. Id -satis erat. Ego subridens funem retraho: ille rursus gestu demonstrat, -velle se mihi servire: atque ego accipio. Jubeo in arenâ consīdĕre. -Ipse sericam umbellam, fastûs causâ, effero, et sub hâc compositus, in -optimâ meâ sellâ sedens, delibero quid faciendum. - -239. Arbitror duo hos viros pro servis et pro amicis esse mihi a -Deo datos, si horum possim èt venerationem et caritatem conciliare. -Utrumque arguo per me esse morte ereptum; quoniam, ille alter ne -stranguletur, id per me stetit. Utrique credidi novam prorsus esse vim -jactûs ignei. Igitur sperabam mentibus eorum posse me dominari. Decerno -largam caritatem majestate temperatam adhibere. Protenus fugitivo -indo nomen _Elapso_; alterum appello _Secutorem_. 240. Sed novus me -incessit timor, ne Elapsus, cymbâ visâ, evadet remigans; quare remos -primò recondidi. Porro, si domo solus abirem, vinciebam Elapsum; sed, -domum reversus, non solvi modo, sed blandissime alloquebar, Anglicâ -linguâ prorsus garriens. Optimos dabam cibos, socium operis assumebam, -industriam ejus collaudans: multa docui, mox ab eo multa quoque didici. -Vidi eum esse gratum et sedulo obedire. Leni cum risu vinciebam eum; -necnon ille ridebat, saepius osculabatur manūs meas. Sed ante nundinas -tertias pudebat me vincire, nec jam faciebam. 241. Jam quô magis -ambobus augerem reverentiam mei, spectaculum jaculationis machinatus -sum. Duas tabulas ostento ligneas: demonstro ambos esse lēves, sine -puncto vel incisurâ. Unam pone alteram apposui, modico intervallo; sic -autem ut Secutor, quamvis claudus, aspiceret. Dein e parvâ pistolâ -emitto ignem. Glans, transverberatâ priore tabulâ, defoditur in -secundum. Igne ac detonatione territi ejulabant ambo: mox visâ glande, -Elapsus priorem scrutatur tabulam, et mirabundus Secutori demonstrat -parvum, immo minimum, foramen. Nec alteruter audebat pistolam -tangere. Ipsam rem volueram. Pòst paullo Elapsum per prospeculum meum -aspectare feci; id quod cum admiratione commovet. Procedente autem -tempore horologium meum ostentavi, apertis interioribus machinamentis. -Talibus rebus credebam barbarorum mentes salubriter capi. 242. Jam -magnam facio jacturam. Gnarus quantum barbaris noceant vina ardentia, -anxius ne his aliquando depravati sint atque efferati, quidquid hujus -generis habebam, Deo invocato, effudi, praeter unam lagunculam, quam -idcirco in arcanis reposui, si forte pro medicinâ aliquando foret -utilis. 243. Nondum memoravi, Secutorem bonis esse indutum sandaliis, -Elapsi pedes nudos fuisse. Uterque praecinctorium gerebat, Secutor -balteum quoque cum cōrȳto sagittario. Sandalia illa e cortice erant -plicata; Elapsus autem, dum sedet domi otiosus, a me quidem vinctus, -sandalia propter meos usūs imprimis, dein propter suos, e meâ vetere -materiâ confecit. Talem virum cur vincire oportebat? 244. Ego rursùm -illi dono vestem versicolorem, ex iis quas ex mari recuperaveram. Is -accipit gratus. Post triduum video eum hâc veste fulgentem: colorum -splendor, qui aliquantum erat immutatus, integer redierat. Interrogo -eum Anglicē, unde hoc miraculum? Ridet ille, laetaturque, sed linguâ -nequit explicare. 245. Necnon omisi narrare, lacernam propter nocturnum -praesertim frigus utrique me dedisse; id quod libentissime accepēre. -Etenim Secutor, qui ambulare nequibat, frigus si quod erat, graviter -persentiebat; quare accuratiùs eum protegebam; et sane gratus animi -videbatur. Ego autem multis signis doceo, illos inter se amicissimos -esse debere. 246. Tandem Elapsum in cymbâ mecum colloco, post matutinam -pluviam. Mensis fortasse Februarius erat, serenum coelum, mare -tranquillum. Ad tertium remigo sĭnum, ubi horrendum illud epulum vidi. -Tum subit animum, foedas reliquias non esse amotas: nec fallebar. -Ipso in loco ossa trucidati viri albescebant. Carnis reliquias aut -aves aut insectae aboleverant; sed calvariam humanam quivis noverit: -item spinam dorsi atque alia. Elapsus, pietate (credo) gentiliciâ -motus, arenâ manibus corrasâ, omnes has reliquias quamvis moerens -defodit. Mox ad alias res convertimur. Arbores ille magno contemplatur -gaudio, fruticesque explorat diligentissime, folia multa asportat. -247. Ne longus sim, ut primùm verbis explicare poterat, plurimos -indicabat mihi fruticum atque arborem usūs: hinc et oleo et funibus -cito abundabam. Ex humili quodam rubo oleum hic mihi extraxit, itaque -non jam confugiendum erat ad ricinum. Mox tria magni pretii indicavit -legumina, inter humidiora convallis; primùm, rapa maxima et optima, -nostratibus solidiora et suaviora; deinde, quiddam e fabarum genere, -grande ac bonum sane. De Ægyptiorum fabâ audivi. Nescio an haec et -illa consimiles fuerint. Tum genus quoddam, ut putabam, cucurbitae; -sed formâ fere cylindricâ, velut pulvinulum, colore purpureo, optimâ -cucumi praestantius. Postea īdem oryzam detexit humidis in locis, quos -ego evitaveram. Porro gossypium mihi retexit. Ex aliis rebus stuppas -quasdam vel villos extraxit, cannabi vel lino pares. - -248. Aliam quandam rem voluit Elapsus me docere, sed intelligere -nequibam. Grandiores aliquot aves, quas ego phasianis rettuli dum -propiùs praeter volant, ille manibus plaudens columbas et capras esse -dicit. Primò sic interpretatus sum, ut diceret has edules esse, ut -carnem columbinam et caprinam. Posteà explicatum est, has aves posse -domari et mansuescere, ut capras columbasque meas: de quô seriùs -narrabo. 249. Itidem de palmis multa ille me docuit. Equidem noveram -alias esse nuciferas, quas _cocos_ appellabam; alias phoenices, vel -dactyliferas, nanas illas quidem meâ in insulâ. Jam disco, tertium -genus ét funiferum esse et saccharum praebere; _caryotum_ appellari -audio. Mollissimi fiunt hinc restes, tanquam lora optime depsta, qui -propter capistra jumentorum aut cingula possunt adhiberi, necnon -propter balteos. Attamen ex aspero nucum villo robustiores contexuntur -funes, crassae tegetes, scōpae rigidae. 250. Quartum dixit esse -oleïferum; id quod in Braziliâ quoque audieram; anne prorsus eadem -arbor sit, nescio. Quintum porro nobilissimum, robore procerissimo et -optimo, cujus folia pro umbellâ essent. Denique ex tribus generibus -ad minimum, oleum, vinum, saccharum, ab uno ceram, ab alio farinam -optimam, provenire. Sed me juvabat, unumquidque inde sumere, unde -minimi esset laboris. 251. Tam cito tot res Anglicē Elapsus didicit, -ut crederem posse me jam, hôc ministro, scapham reducere. Equidem in -hortos eum deduxi, ubi multa me docuit: sed melius arbitrabar, ad -reducendam scapham, Secutoris opperiri vires. 252. Ille ex vulnere -convalescebat, et summam mihi demonstrabat reverentiam. Ut primùm -sine periculo reptare poterat, ad focum accedebat, rem culinariam -observabat, paulatim ipse coquebat, et quae Anglicē dicebam, coepit -intelligere, etsi pauciora cum eo locutus eram, quam eum Elapso, -qui mihi erat socius laborum. Glans plumbea sine dubio e crure ejus -exierat: nihil intus remansit, quare simplicior erat ejus curatio, -donec solide convaluit. - -253. Quodam die Elapsus vitreas illas bullas capris detrahit, et, -humillime me veneratus, meo collo circumponit. Ego ridens dolium ei -ostendo, ubi plures habeo bullas; mox detractas collo meo capris paro -reddere. Ille verò reclamat, obtestatur: tunc e dolio aliquas delegit, -quae lucentissimae videbantur; has significat mihi convenire. Minores -quasdam ac minùs fulgentes suo collo suspendendas rogat. 254. Quanquam -primò irridebam, mox video rem non esse contemnendam. Non barbari -sōlum, verùm omnes homines regem suum vel imperatorem insignibus -imperii decoratum volunt. Majestati meae conveniebat, ut regium aliquod -insigne gestarem. Itaque demùm his bullis, quas pro regulorum Afrorum -lenocinio imperaveram, egomet regium quiddam inesse opinor. 255. Si -autem in regno meo ad res ordinandas gradūs quosdam honoris constituam, -Elapsus sine dubio summus minister regius esse debeat, et secundariis -gemmis fulgere. Ingenium quŏque ejus versutius esse et capacius quàm -Secutoris cognoveram, ut erant hi viri valde dispares. 256. Elapsus -gracilis erat, procerus, amplâ fronte, micantibus oculis, vultu valde -mobili, ore autem suavissimo. Secutor humeros latior erat, minùs -procerus, genis plenioribus, vultu non malo illo quidem sed tardiore. -Crura, brachia, crassiora quàm Elapsi, qui quidem vix summas suas vires -attigerat. Hunc credidi tria et viginti annos aetatis habere, Secutorem -triginta vel amplius. Ut, quae ⸤mei vicarius⸥ Elapsus juberet, Secutor -obediret, profore credidi, si Elapsum quasi magistratûs insignibus -decorarem. Itaque monilia illa, majora et minora, mihi atque Elapso -comprobavi. 257. Inter haec re fabrili Elapsum exerceo, usumque doceo -omnis meae supellectilis. Jam intelligebat omnia fere quae dicerem, -sed loqui vix conabatur, praeter aliquot vocabula negandi, affirmandi, -approbandi, interrogandi. Artem ego ferrariam neque exercueram neque -multum fortasse solus potuissem: sed quum ille de ferramentis curiosum -se demonstrat, nova me ambitio capit, si forte, his ministris, ars -quoque illa mihi serviat. Nunc explico tantùm, per ignem et malleum -rem confici. 258. Barbarorum uterque contexendis viminibus, juncis, -arundinibus, cannis, valde excellebat. Quidquid hujus modi ego confēci, -erat sane inhabile. Jam vero illi magnam mihi vim qualorum, corbium, -fiscorum rapide contexunt, Elapso materiem harum rerum comportante; -necnon, quod praesertim mihi cordi erat, idoneas perficiunt caligas -textiles. Ut aquam excluderent, res nullius momenti videbatur, si -lapidum ac saxorum asperitates, necnon insectas defenderent. 259. -Secutor autem in re coquinariâ excellebat. E cocorum nucibus placentas -delicatissimas, item quasi florem quandam lactis, faciebat. Pisces, -dioscoreas, manioces, bananas, plurimas nuces ita condītas proferebat, -ut nihil supra: etenim pro condimentis habebat ananassas, zingiberim, -piper et alia aromata, saccharum e palmis et oleum vel optimum. Mox, -postquam inter silvas vagari potuit, aves plurimas insidiis capiebat; -unde nullo nitrati pulveris dispendio, suave habebamus epulum. Porrò -fruticem invenit, cujus foliis in sole desiccatis aquam aspergebat -calefactam: horum jus tepidum, saccharo admisto, praesertim cum flore -coci lacteo, gratissimum fuit. _Potionem foliaceam_ appellabam. -260. Saepius mecum deliberavi, anne satis tuto sĕcures penes hos -viros relinquerem: video tamen, si quid in hâc re sit periculi, id -fortiter dissimulando optime defendi. Si suspicionem fassus ero, -pravum consilium ipse submonebo. Tela omnia amŏvere, quae possint esse -lethalia, prorsus non possum. Si (quod minime est veri simile) ambo -homines in me conjurabunt, fortasse vix potero servari; nam igniaria -mea tela surripient. Sed nisi conjurabunt, alteruter mihi auxiliabitur: -nec credo alienari posse amborum animos, dum majestatem ac vim meam -benignitate tempero. 261. His rebus perpensis, quia lusus corporeus -mentem levat, ludum gladiatorium decerno. Etenim si redeant barbari, si -depugnare cogamur, meos viros velim totidem barbaris longe praestare; -at si neque suas habeant sagittas neque fusili plumbo exerceantur neque -gladiis bonis rem gerant, inferiores barbaris fiant. Igitur Elapsum -protenus, Secutorem simul ac sanitas permisit, gladiatoriam doceo artem. - -262. Vimineis quibusdam munimentis caput, humeros, crura protegimur, -ut magnâ vi possīmus sine periculo caesim ferire; et effusos ex ictibus -habebamus risūs. Postea ludum variabam, ne ullâ ratione pugnandi -deficerent. Sane ventrem, pectus, vultum protegere, si hostis punctim -petat, longe difficilius est. Spissâ tegete ac larvâ robustâ armaturam -concinnavi; sed ipsi viminea scuta fecerunt, quae, laevo brachio -gestata, ictūs repellerent. Video tamen hanc ludi formam, quantumvis -obtusum sumas pro gladio baculum, oculis et ventri esse periculosam. -Psittacus autem re gladiatoriâ abhorrebat cunctâ, multoque cum -ejulatu absiliebat. 263. Mox Secutor, qui suum retinebat arcum atque -aliquot sagittas, pennis anatum ac ferreis clavis vult sagittas novas -fabricari. Ipsius sagittis mucrones ex piscium ossibus erant, nam ferri -suâ in gente exstabat nihil. Clavos eos quotquot maxime viderentur -idonei, libens dono; is autem valde peritum se ostendit, quum insuper -limam et cultrum operi commodo. 264. At ego vel parvam catapultam magno -arcui longe anteponebam, pigebatque me quòd pessulum ejus tractorium -chartâ describere, nedum ligno fingere, tam difficile videretur. Sed -calamis et chartâ designando meditor, experior, donec pessulum cum -talo suo tandem recte excogitaverim. 265. Tum caprarum cornua, quae -reservaveram, exquiro, et idoneum proponens stipitem caedo, sculpo, -terebro: denique mollissimo e ligno, satis magnâ cum diligentiâ, rude -et grande constituo exemplar: quo viso totam rem intellexere. Itaque -ipsis opus remisi elegantius perficiendum; nec spe meâ falsus eram, nam -catapultas haud spernendas pòst paùlo confecerunt. Ego autem glandes -idoneas e plumbo confeci, sed spicula avebam. - - - - -CAPUT (X.) DECIMUM. - - -266. Circiter id temporis statui scapham, si possem, reducere, ne -vela prorsus corrumperentur. Elapsus autem jam satis intelligebat, -quid juberem. Malleum, clavos, serram parvam, argillam vitreariam,[V] -acūs sarcinarias, funiculos, velorum aliquot lacinias, in mulctrali -composui: haec Elapsus portat. Ego cibum, poculum, cultellum, pistolas -porto. Flumen convallis vado transivimus, saxis adjuti modicis, quorum -ope credebam pontem sine magno opere posse construi. Sic breviore -cursu ad scapham pertingimus. 267. Primùm vela expando, inspicio, -tento: tribus in locis valde infirma esse opinor. Denoto, ubi -resarcienda sint: id Elapsus strenue perficit. Intereā mulctrali aquam -pluvialem marinamque scaphâ exhaurio: fructus in aquâ putrescentes -vehementer aversor: subtùs invenio solida omnia, nec quidquam rimarum -esse timendum. Fabri ope non egent tabulae; itaque perfectis velis -ingredimur. 268. Aura, sicut expectaveram, adversa erat. Remigamus ex -ostio, dein expansis velis, ad dextram excurrimus, gubernante Elapso, -id quod optime calluit: ego jubeo et vela rego. Ut primùm deflectendum -in terram opinor, exclamo “Ad sinistram!” et protinus torqueo vela. -Obedit ille: scapha optime convertitur: tunc praecipuus meus decessit -timor. Sine ullo periculi sensu primum illud exsuperamus promontorium, -quamvis adversante vento, postea celeriùs proficiscentes praevertimur, -denique littus intra cautes legimus usque ad portum meum, ubi in navale -scapham laetus repono. 269. Ego autem Elapsum interrogo, “Anne bona -sit scapha?” Responsum exspectabam, “Sic, sic;” vel “Bona, bona:” sed -admiror, quum ille clare ac deliberate respondet, “Bona non est; bonam -faciemus posthàc.” Iterum interrogo, Cur? Is verò quasi novam vōcis -facultatem exhauserit, nihil respondet nisi, “Sic.” - -270. Quod cibos collegeram et sēvĕram longe amplius quàm quod mihimet, -uni viro, erat opus, sāne gavisus eram: sed quum Secutor, injussu meo, -in agello meo novam operam inciperet, iracundiùs paullò rationem ejus -rei reposco. Is humillime mănibus ac vultu deprecans, “Sic optime” esse -confirmat. Ego vero gaudeo, quòd, tardior ingenior qui visus erat, per -se possit bonas operas excogitare; nec diu est, quum video, in hortulo -eum pariter atque in culinâ fore utilem. Jumentis ĭdem gaudebat; inde -spes mihi, fore ut ex diversis famulorum ingeniis cumulatior proveniret -opera nostra. 271. Ut primùm, sanato crure, natare ausus est, admodùm -gestiebat; nam propter tepōrem maris, nigritae omnes natandi sunt -studiosissimi. Equidem post primum illum diem nunquam in ipsum mare me -committebam, ne intra cautes quidem; tanta me timiditas in solitudine -invasit: in portu modò natabam. Sed cum Elapso etiam inter fractos -fluctūs amabam ludere; mox aquâ, velut telo, inter natandum, aves -grallatorias petebamus, quô in ludo acerrimum se Secutor ostentabat. -272. Oleo jam abundans, _saponem_ facere volui; nec poteram Secutori, -quid vellem, explicare. Algas vere marinas plurium generum cremavi: -earum cineres oleo admistas igne lentissimo percoquebam, aquâ calidiore -circumpositâ. Item e mangarum fructu quum spissum quandam extraxissem -rēsīnam, hanc oleo commistam itidem decoxi. Post aliquot experimenta, -duobus modis saponem non ita mălum confeci: tum omnem rem perspexit -Secutor, meque in sapone componendo facile superavit. Usum autem -saponis edocui, atque exinde in curando corpore utebar. 273. Rideo -sane, quum video quantâ ille superbiâ aurigam se e trahâ jactet, in -vilissimo quodem scamillo sedens, tribus jumentis vectus. Ceterùm -omnia quae imperaverim, recte perficit, usuque trahae impetrato, -multas reportat radices cum ipsarum humo: has dividit aut circumcīdit, -fimum curatissime ingerit; demùm satis magno cum labore amplum facit -seminarium. Tum mecum arguo, si nimium praeparetur cibi, id minime -culpandum, quoniam tres viri vesci e meo oportebit: item industrios -homines non e suis laboribus effugituros; jam pro patriâ adoptasse hanc -insulam. 274. Elapsus quoque suas inveniebat operas: atque ego, dum -uterque mihi, quidquid jubeam, obediat, gaudeo quòd liberrimâ utuntur -diligentiâ, neque socordiae sint amantes. Tamen ne subitò defessi -concĭdant, saepius excogitabam, aut ludo aut varietate, levamenta -laboris. Remigando, piscando, gladiatoriis ludis, natando quotidie, -telis et catapultâ, ordinarium opus variabatur. 275. Tunc autem texendo -vel plicando praesertim exercebat se Elapsus, nec quidnam conficeret, -satis intelligebam. Ex cannis diffissis quasi tabulas complicat -arcte reticulatas, juncosque sic internectit, ut foramina concludat. -Levissimum sane erat opus, quamquam firmum. Artem ejus admirans, quaero -tandem, quorsum haec spectent. Respondet, “Propter scapham, sed ferro -quŏque opus esse.” 276. Amplius interroganti, totum suum propositum -explicat, partim verbis, partim rem ipsam demonstrando. Ait, scapham -in fluvio esse non semper malam, in mari cum velo plenam periculi; -quippe quae neque fluctūs neque vim venti tolerare possit. Duplex opus -scaphae esse addendum. Ne fluctus a fronte supercurreret, erigendam -tanquam loricam in prorâ, dein praeter latera quasi alas expandendas, -sed has firmandas ferro. Id mihi esse curandum, se paraturum cetera. -277. Admirabar hominis ingenium, nec tamen proram praealtam approbabam; -ille vero negat sine his rebus vela profore. Mox ingemo, nescius quare, -quorsum, quando, in magnum mare sim invasurus. Sed memet objurgo: Cur -tandem, priusquam hi viri ad te venerunt, tu tantopere hanc scapham -fovisti? Agnosco oportere, in casūs necessarie incertissimos, scapham -quàm robustissime reconcinnare, vēlis idoneam. Itaque de ferrariâ -re etiam atque etiam commeditor, modò chartâ delineans, modò ipsa -ferramenta colligens, comparans, examinans. - -278. Inter haec libet cum Elapso caprorum scopulos visitare. Equidem -semper timidus fueram, quoties ibi forem, (nam inter saxa prospicere -nequibam) ne novum quid atque infestum latens subitò ingrueret. Fateor -me, dum solus manebam, timidiorem indies factum. Minùs minùsque me in -densos arctosque locos volebam committere; sed aperta amabam spatia, -ubi cuncta longe possem prospectare: idcirco quoque minùs inter saxa -caprina pervaseram. Nunc cum Elapso fortiorem me gerens, cum pistolis -prodeo: ille sicam gerebat: explorare, non venari volo. Ascendimus -tramitem; verna prata floribus suaveolentia praeterimus; locos notos -recognosco. Mox longiùs penetrans, ab excelsiore quodam saxo repente -novum gratissimumque video prospectum. Lacus longissimus, quasi amnis -flexuosus, per plura millia passuum in fronte jacebat. Aquas quasdam -vicinas anteà notaveram; jam agnosco aut membra hujus fuisse lacûs, -aut ejus quasi cisternas naturales. In orâ erant herbae fruticesque -viridissimi, uberrimum mitibus bestiis praebentes alimentum. Circa -surgebant acclives scopuli, quibus decurrentes sine numero rivuli -lacum replebant. Maxima vis hîc versabatur aquatilium alitum tanquam -suâ in domo. 279. Dum haec me valde excitant, Elapsus antiloparum -gregem viderat, magnâ cum delectatione: mihi in _paludes_ aspicienti -illud jam succurrit, fortasse has ejus esse generis quod _palustre_ -appellatur. Sed nolo eas perturbare, atque ad mare potiùs duco, ubi -juga montium altiùs assurgebant. Lacum a septentrionibus circumeo, -inde pergens mare versùs. Tandem, per scopulos enisi, mare non longe -videmus, sed descensu asperrimo a nobis divisum. Subjacebat ora terrae, -longula, palmis praesertim abundans; sed rupes ulteriùs ipsas in undas -videbantur se praecipitare. Nullum sane portum hâc in orâ dispicio, -quod orientem versùs patebat. Circumversi, sed mare despicientes, -redimus domum. 280. Ego verò, quanquam augescebant imbres, operâ -ferrariâ identidem exercebar. Incudem, folles, malleos, forcipes, e -re tormentariâ navis nostrae habebam. Fornacem de novo, famulis meis -adjutus, decrevi exstruere, lateritiam materiem residuam adhibens. -Carbones e ligno parare uterque probe calluit. Mox, Elapso folles -exercente, ego ac Secutor ferreolos calefactos tundebamus. Etiam -calidum frigido pertundere docebam, dum Secutor forcipem tenet. Sic -virgae ferreae, quales propter scapham postulabat Elapsus perficiuntur. -Aliud post aliud paullatim conamur; primò multimodis clavos ferreos -mutabamus,--in hamos, in annulos, mox in spicatos annulos; sic plures -in formas discebamus ferrum fingere. Tandem illi, re totâ perspectâ, -significant, meo labore non jam esse opus: se hujus artificii esse -compotes. 281. Inter haec, magno sum dolore afflictus, occiso psittaco. -Hunc accipiter quidam incautum excepit, neque ego ulcisci poteram, -quanquam strepitum carissimae avis audiens. Sed antequam ignipultam -attinerem, hostis cum praedâ evanuit. Hanc sane rem aegerrime tuli. -Quod postquam animadvertit Elapsus, solari me volens, psittacos -non bonas esse aves dicit, alias quasdam longe meliores; neque -dolendum esse, quando tanta mihi superesset avium pulcerrimarum atque -utilissimarum varietas, quae _velut caprae aut columbae_ cibatum ab -homine accipere vellent. Tunc memini, eum tale quid de phasianis illis -dixisse; mox interrogando comperio, ipsas has aves facile mansuescere -et ova parĕre plurima: id quod libenter audio. Tum Secutori denuncio, -si aliquot harum avium possit insidiis capere vivas, id mihi fore -gratissimum. - -282. Plurima per imbres parabamus. Catapultas indies perfectiùs -figurabant: loricam ego et alas scaphae summâ curâ maturabam. Scilicet -Elapsus bitumine quodam opus suum perunxerat, ut aquam rejicerent junci -cannaeque: a me postulabat ut compagem totam firmiter conjungerem. Alia -quaedam in melius novabam, quae longum est dicere:--de supellectile -tractoriâ, item de arcīs penariis. Famuli autem mei operas quasdam -inter se exercebant, de quibus non consulebar. Id me non conturbat, -quoniam industrios sentio. Inter imbres pabula vel ligna colligunt, -folia, cannas, alia reportant, fimum humo ingerunt, gregi inserviunt, -natant, remigant, gladio vel telis se exercent. Sic dies praetereunt -celeriter. 283. Jam Secutor ad me venit, veneransque humiliter ait, -“Pessimos esse lepŏres: velle se occīdere.” Dioscoreas et maniocas -ostendit, non corrosas modo, sed ex humo evulsas. Lepores si supra -sint, “bonos” esse ait, sed “infra non bonos.” Etsi parùm bene -loquebatur, intelligo quid velit, et video non esse absonum. Attamen -vexare mitissimam gentem, quam egomet tanquam colonos deduxeram, id -nimis crudele puto. Tandem, multùm reluctatus, escâ atque blanditiis -veteres mansuetosque parentes capio, et in pristinam caveam concludo. -Ceteros ad arbitrùm Secutoris abigi aut occīdi patior. 284. Duorum -jam ministrorum operâ adjutus, paullò amplius poteram litteris me -dare: id vero ipsum illi mirabantur. Aliquando quasdam res iis e lĭbro -legebam, si quid possent intelligere: pòst paullò id eos penetrabat -altiùs. Nempe videbant, sibi esse aut suam aut senum aliquot ⸤quibuscum -vixissent⸥ sapientiam; me ex libro plurimorum cognitiones ad libitum -meum haurire. 285. Quoniam neque librorum habui copiam, neque otium -iis esse poterat, litteras docere supervacaneum credidi; sed libere -colloquebar multis de rebus. Illi autem, arrectis animis, studiose -auscultabant. De meis fortunis aliquot res enarravi, denique de -naufragio. Magnitudinem demonstravi navĭs et uberem rerum copiam, quam -ex meris ruinis excepi. Talia dum narrabam, illi textilia continuabant -opera et linguae meae indies fiebant intelligentiores: id quod maximi -sane erat momenti. - -286. Tandem se aperiunt, explicantque quidnam elaboraverint. -Regium mihi vestitum exhibent atque imponunt. Primum erat capitis -decoramen, crista vel corona ex pennis multicoloribus: hanc infulae -meae superimpositum volebant. Dein tegĕs dorsualis ex palmeis cannis -atque arundinibus; quae sic erant dispositae, ut ipsarum colores pro -pulcerrimo fuerint ornamento. Praecinctorium item erat ex mollibus -juncis, quod a ventre ad genu pertingebat. Tum calcei, ex palmarum fune -supra, ex cocorum villo infra. E bullis vitreis catellas fecerant, -collarem talaremque: porro alias bullas aut vesti aut praecinctorio -assüerant, tanquam gemmas. Talia fidelitatis documenta laetissime et -benignissime accepi: sensi profectò, posse barbarica regni insignia -multùm valere, aut apud hos ipsos, aut apud alios barbaros. Decerno -quotidie, finitis operibus, uno alterove horum me ornare; et si -qua dies solemnior videretur, gestare universa. Nunc, benignitatis -ostentui, utrumque fidelium ministrorum super oculis osculor. 287. -Longum foret si narrarem, quantâ cum industriâ messem fructuum, radicum -ac foliorum suâ in tempestate collegerīmus, tres viri cum tribus -jumentis. Ego autem post biennium hâc in insulâ jam factus sum temporum -peritior: si verō antea ego nimium fui avidus, hi nunc meam aviditatem -superant. Nec culpo, immo laudo et gratias ago, quòd tam laboriose -victum et delicias comparent. Pluviae, calores, procellae, fulgura, -suo in ordine, velut anno superiore rediēre. Demùm, tempestate illâ -peractâ, coeli serenitas rediit; atque illi sub auroram laborantes, -scapham perficiebant praeseptam labrosamque. Dein post autumnales -procellas prorsùs finitas, ut ipso in mari probaretur opus, erecti sunt -omnium animi. Vēlis accuratissime recognitis, varias cursûs experimur -formas. Pro saburra ⸤ponderosa aliquot saxa⸥ portabamus; haec cum ipsâ -ancorâ ita collocavimus, ut scapham male deprimerent; quae nihilominus -se solidam stabilemque praestitit. In portum regressi, novam loricam -exploramus, num quà laxetur vel firmitate careat. Sane plauditur ab -universis. 288. Postridie coram me submisse veniunt, dicuntque, “esse -quod velint orare: sperare se, benigne me auditurum.” Impetratâ veniâ, -lībere curtēque explicant, “sine uxoribus vitam non bene transigi: -velle se in scaphâ uxores ex adversâ terrâ reportare.” Id me sane -perculit: tot res in mentem irruebant; vultusque meus, ut credo, -retegebat, quid sentirem. Breviter aio: “omni in re me illis consultum -velle; si possim, facturum; sed multa esse perpendenda, nec posse me -illicò responsum dare. Ad munia sua redirent, crederentque me de suo -commodo anxie meditarî.” 289. De mobilitate et perfidiâ barbarorum -multa audiveram. Memet interrogabam, anne idcirco regiis me honoribus -cumulaverint, ut scapham furati abirent. Id vero posse nego; hi namque -viri fuêre hostes: uterque ad me quàm ad alterum propior est. Tum si -aufugere velint, Quamne ad terram? anne ad patriam? sed patriae sunt -diversae. Sed sint sane fideles: mene scapham meam cum meis ministris -mari committere, domi sedentem? qui si fluctibus hausti nunquam -redeant, iterùm sum orbatus, et pejus quoque, spe abruptâ. Melius -arbitror pericula participare. At si omnes egredimur, quis gregem -custodiet? quis fruges decerpet, servabit? Talia commeditatus, crastino -die iterùm colloquor. 290. Primùm interrogo, Anne jam uxores habeant. -Secutor abruptiùs respondet: “per me suam uxorem a se distractam:” -fuscus autem rubor, dum loquebatur, vultum oculosque implebat, in quo -tenerum aliquid inesse putabam. “Mortuum esse se uxori suae,” addidit; -“quae, secundùm gentis morem, jam alii viro sine dubio nupsisset; -quoniam, se vivere, nemo suorum posset credere.” Recte eum dicere -judicabam. Mox Elapsus humescente oculo incertâque linguâ respondet, -“sibi virginem quandam fuisse desponsam, quando ab hostibus surreptus -esset.” Nihil ultra addidit. 291. Deinde interrogo, unde velint uxores -petere? ab Elapsi patriâ an a Secutoris? et quo signo cursum in mari -possint dirigere? Respondet Elapsus, “Secutorem ad ipsius patriam -nolle reverti: id uxori ejus fore crudelissimum: Elapsi patriam -ambo petituros. Ceterùm si vento favente hanc insulam ipsâ vesperâ -relinquant, cum luce terram continentem propiùs visurum, cunctam sibi -satis notam; deinde, ut primùm popularibus suis aspiciantur, his -approbantibus ad terram appulsuros.” Talia quum audissem, respondi: -Recte se res habere; sed amplius esse ponderandas. - -292. Vespere post operam, ad rem redeo, interrogans: “Quis autem -tot buccis cibum dabit, si hâc in insulâ quinque erimus,--tres viri, -uxores duae?” Tum Secutor arridens ait, “Octo hominibus satis esse -jam cibi, superque.” Elapsus autem, genibus meis provolutus, dextram -osculatur, oratque, “ne irascar; sed amplius quiddam illos in animo -habere. Interroganti mihi, Quidnam igitur?” respondet: Matrem suam esse -mortuam, fratres occisos: velle se, si possit id fieri, patrem suum -hûc transvehere. Hoc quum dixisset, vultum meum sollicite contemplans, -addit: “Numne aliud quiddam audeam dicere?” “Perge:” inquam. Tum -dicit, “Nescire se, quis sit uxorem daturus: posse autem fieri, ut -parens, qui unam habeat virginem filiam _ita_ velit dare, _si_ cum -eâ sit iturus. Anne ego nolim insulam meam frequentari?” Res ipsa -non mihi displicebat: quanquam id quoque reputo, cavendum esse, ne -nimiâ barbarorum frequentiâ ipse in servitutem redigar. Ergo benigne -respondeo, de tot novis rebus considerate cogitandum. Illud tantum -affirmo, si proficiscentur, me socium periculi habituros. - -293. Postridie iis annuncio, gratissimum esse id mihi, quòd tam longe -prospexerint tamque industrie laboraverint, praeparantes cibum, -instrumenta, materiem, ipsamque scapham. Talibus viris, quidquid restet -ardui, sperare me fore pronum; sed priusquam aliis de rebus dicam, -illud apprime necessarium, ut nostram nos insulam exploremus, antequam -in casūs maris committamur. Hoc enim stare mihi certum, ut non sine me -navigent. Jam si procella ingruet, si vi venti in aliud insulae lătus -detrudamur, quid ignavius, quàm non nôsse portūs, littora, rivos, ubi -tutò recondamur? Circumnavigandam insulam, indagandas profluentes -maris, tentandas bolĭde profunditates, notandas in chartâ montium -formas, priusquam in incerta maris ruamus. Haec quum dixissem, illi -primò vix intelligebant; sed postquam bis terque explicavi, tandem -aequissimis animis decretum meum acceperunt. - - - - -CAPUT (XI.) UNDECIMUM. - - -294. Post hos sermones uterque magis magisque in operas ruit. -Vestitus nuptiales ac dona sponsalia credebam praeparari. Cannarum, -arundinum, juncorum, restium vel filorum, pinnarum plumarumque magnam -vim comportabant. Postea explicatur, patrio Elapsi regulo plumatam -vestem ac dorsualem tegetem pro dono destinari. Id quum intellexi, -e vitreis meis bullis plures obtuli, ut pro torque collari essent: -has accepit Elapsus libentissime. Video quoque lectorum opercula vel -stragula e mollibus juncis contexi: igitur versicolores vestes ⸤quas -habebam fulgentissimas⸥ in sponsarum usum dono. 295. Ego vero bŏlĭde -(quam Graeci vocant) quaesitâ;--etenim plures in nave fuerant--saepius -cum alterutro virorum egrediebar longiùs, interdum in cymbâ, si -valde esset serena tempestas, quia tum remis certior est cursus. -Tunc totam illam oram quae Caprino Jugo subjacet, satis exploravi; -nusquam patebat scaphae receptaculum: sed colles accurate delineavi, -ut locos posthac recognoscerem. Necnon cum ambobus in scaphâ egressus, -oram adversam juxta hortos ulterius visitavi; quidquid de littore, -de profunditate, de montibus erat notandum, id conscripsi, notatis -coeli regionibus. Necnon unicuique montium nomen indidi aliquod, cum -suâ figurâ descriptum. 296. Quum die quodam in hortis cum Elapso -permansi, Secutore domum misso propter varios usus, per inferiora -prata diligentius exspatiantes, oryzam invēnĭmus in uvidiore loco -late crescentem, ubi nunquam anteà incesseram. Hanc rem credidi -posse aliquando magni esse momenti. 297. Postridie quiescente aurâ, -excurrimus in cymbâ usque ad portum hortorum. Montem illum altissimum -judico praecipuum esse oportere locorum documentum. Quare a tribus -lateribus figuram ejus accurate delineo; tum credidi, me, si hâc in -parte insulae forem, in die quamvis nubilo posituram meam agniturum. -Cautes quoque, si quas vidērem, scripto notavi. 298. Profluentes maris -multò erat difficilius observare vel conjectare; nam aestus diurnus -atque aura conturbabat rationes meas. Insulam a Septemtrionibus -praeverti non ausus sum. Multa navigando expertus, tandem despero de -profluentibus cognoscendis, nec valde perturbor, sed de hac re reticui. - -299. Domum revertenti delicatissimum mihi prandium apponit Secutor, -ex avibus grandioribus membratim concīsīs. Genus avium nesciebam: num -otides[W] esse possint, dubitabam. Ille explicat, esse eas ex hôc -genere, quod mansuefactum volebam; sed hactenùs nullam se cepisse -vivam. Neque ille neque Elapsus vult vesci: sed postquam finivi, -vescebantur. Tum interrogo, quidnam de grege possit fieri, si nos omnes -peregrinamur. Tacent paulisper; mox Elapsus respondet: “Si faveant -aurae atque Fortuna Maritalis, triduo nos posse reverti. Solvendum -esse gregem, compedibus fortasse vel objicibus praepeditum. Quando -redeamus, fistulae cantui obedituros: sin minùs, si forte haedorum -aliquot amittantur, ferendum damnum. Nos e colle Caprino novos haedos, -si libeat, venari posse; uxores non posse.” Quando haec serio ac -deliberatissime dixit, vix risum continui. 300. Sed pergo interrogare, -Quot remos habeamus scaphae. “Duos tantùm,” respondent; eos nempe -quos egomet fabricavi. Id sufficere nego; quippe si aurâ deficiamur, -fortasse remigantes tres viri quatuor remis novum assequemur ventum, -sed duobus utentes remis in stagnante aëre haerebimus. Novos remos, -clamant, caedendos; id quod ego comprobo. 301. Tum alium injicio -scrupulum. Si barbaris foret confligendum, ego ignipultâ pistolisque -valeo; ministri mei cominùs gladio bene pugnant, sed eminùs a barbaris -superantur. Nam neque multas habent sagittas, neque multum in hâc arte -sunt exerciti: porro si maxime essent sagittarii, duo viri a multis -facile obruuntur. Melioribus opus est telis,--Hìc pausam facio. 302. -Illi primò tacuere: tandem invito sermonem. Elapsus timide interrogat, -“anne sciam, quot habeamus in usum catapultarum praeparata spicula -missilia?” Tum respondeo, “Ego certe nescio.” Ille vero, tanquam -veritus ne me reprehensione corripiat, tacet iterum. Sed Secutor, -paullo audentior, testatur, “non posse illos portare spiculorum jam -confictorum pondus: plura confingere, inutile esse: quod genus telorum -sit melius, se nescire, nisi si ignipultas denotare velim.” 303. Sensi -me errâsse; nam nolui igniaria tela tunc eos edocere. Itaque benigne -dixi, “industriam illorum omni laude esse dignam, meque gaudere, quòd -tantam haberent spiculorum vim: sperare me, sine praelio aut jurgio nos -redituros; sed quotidie catapultas exercerent, et tot uterque secum -assumeret spicula, quot res ipsa permitteret.” Tali responso contentos -se demonstrabant. - -304. Caesis duobus cocorum truncis, dissecamus, dolamus, in remos -fingimus;--nam quatuor remos placebat conficere. Variatâ operâ ac ludo, -in labores reficimur, aemulatione ac spe erecti. Haec inter negotia -multum colloquinur. De ipsorum patriâ interrogo viros, numne earumdem -rerum sit ferax, quae hâc in insulâ gignuntur. 305. Illi explicant, -paene contiguas se habitasse regiones, scopulosâ orâ divisas, quae -⸤ipsos propter scopulos⸥ ab utrisque concupisceretur; hinc illos -internecinis involvi bellis. Nam ceteram suorum terram ex merâ humo -consistere, molli, uvidâ, arboribus fruticibusque uberrimâ, sed siccis -solidisque locis carente: porro per inopiam ferri optimum lignum minus -esse utile; igitur saxo destitutis nulla esse domorum fundamenta. -306. Domos gentilicias, ut plurimùm, nidos esse, inter ramos arborum -contextas, ut ab udo solo submoveantur, praesertim tumescentibus -fluviis. In uvidâ calidâque illâ humo procēras nasci arbores, egregios -fructūs; plura tamen genera meis in montibus vigere, quae illic uvidus -calor non patiatur. Interrogo, Habeant-ne uvas? “Habebamus,” inquit -Secutor, “sed gustu his dispares: nil erant nostrae, nisi dulcis -quaedam in ore aqua.” “Ergo,” inquam, “tu exquire, quidnam e siccatis -nostris uvis sit optimum, quod patri sponsae tuae des dono.” Arridet. -307. Tum in Elapsum conversus: “Tuâne in patriâ nuptias tum celeriter -perficiunt, ut parens tribus horis unicam filiam viro ignoto foràs -ducendam tradat?” Paullum pudibundus respondet ille: “Si pater domi -relinquendus erit, non potest id fieri: sin pater cum filiâ sit iturus, -potest nonnunquam. Atqui neque ego inter meos sum ignotus, et propter -me confident Secutori. Te autem regie vestitum postquàm viderint ac vim -telorum noverint, audierintque a me qualis et quantus sis, quidlibet -mihi tui gratiâ concedent.” Dubitabam, merane esset hoc adulatio, an -veritas; vera tamen eum dicere, libebat credere. 308. Mox e Secutore -quaerebam, quapropter ipse atqui ipsius populares ad insulam meam tunc -pervenerint et nunquam aliàs. Rem ab initio narrat. Scopulosa illa -regio erat ab alteris occupata: hinc coeptum est bellum. Quisquis -hostium erat in praesidio, comedendus destinabatur: id gravissimum -iis supplicium. Inter alios correptus est illic Elapsus. Sed patriam -versùs redeuntes oppressit procella, quae duas scaphas in apertum mare -abripuit. Totam noctem frustra luctati, summo mānĕ insulam meam non -longe vidērunt. Volentes neque vēnēre neque iterum venient; nam ignei -mei teli vis pro fulgure praestigiatoris divini sine dubio nunciatur. -309. Tum volo scire, utrum hic esse insulam prorsus nesciverint. Tum -Elapsus confirmat, montem insulae excelsissimum interdum distingui; -sed non vacare ut merâ curiositate mari se committant,--tumido, an -tranquillo. Percontor, numne caro humana propter lubidinem palati -exquiratur. Ambo vehementer negant: in ultionem summae injuriae, -idcirco tantùm aiunt quasi religiose comĕdi. 310. Mox Secutor urget, -ut diserte dicam quô die velim navigare; nam certum se habere, benigna -mea verba pro factis valere, nec velle me sine causâ diem proferre. -Tum video decernendum esse sine ignaviâ diverticulorum. Respondeo, si -cuncta parata sint, intra triduum nos profecturos. Rursus interrogat, -anne velim eum omnia, quae victûs causâ sunt commoda, praeparare: ego -autem assentior. 311. Crastino die, dum aliis in rebus absum, Secutor -haedum jugulat, sanguinem in agello suo diffundit, cornua reservat, -membra discerpit; alia coquit, alia suspendit in fumo. Ungulas Elapsus -pro glutine arripit, pellemque incipit patrio more depsere. Haec -rediens invenio obviam; sed neque probo neque culpo, quoniam veniam -meam praeripuerat Secutor. 312. Ad Elapsus conversus quaero, anne suâ -in patriâ tales sint capri, sive aliarum pellium abundantia. Respondet, -apud suos abundare ursulos, porcillos, immo porcos varii generis, -macacos, sciuros, et quadrupedes capris meis pares, paene aquaticos; -ex quibus pelles diversas habeant; porrò formidandos sed raros pardos, -quorum pellis optima sane: item audisse se, longe inter scopulosos -colles capros fere hujusmodi existere: se nunquam vidisse.--Lubet me -talia sciscitari et colloqui. - -313. Post biduum mihi nunciant, parata omnia: occidente sole -navigandum. Hic nuncius me quasi stupore defixit; nam mille res prius -videbantur conficiendae. Sed video me multa imperasse: nunc dicto -obediendum: ergo de bellico apparatu primùm satago, postpositis rebus -ceteris. 314. Mox repperio Secutorem lepŏres meos occīdisse, coxisso, -sub crustulâ condidisse. Vultu angorem demonstro: sed ille, me commotum -sentiens, humi consĭdet tacitus, reprehensionem (credo) expectans. -Demùm fractâ voce ait: “Poenitet me, siquid te, here, laesi.” Tum -suspirans dixi, “Mutari non potest: fortasse non male fecisti: ceterùm -ne canem meum occīdas. Ego verò tibi ignosco.” 315. Ne longus sim, fere -Nonis Novembribus, sub noctem navigamus, nunc remis, nunc aurâ adjuti. -Astris facile dirigebatur cursus ad meridiem. Quum vento tranquille -ferebamur, quieti me dĕdi, jubens, si quid mutaretur, expergefacere. -Ante lucem stagnavit aura; tunc evigilo; jubeo remigare. 316. Orto -mox sole, Elapsus grumos patrios procul agnoscit: uterque moestior -videbatur: susurrabant inter se. Sed Elapsum dormire jubeo: ego cum -Secutore propello scapham. Post horulam video Elapsum propter inquietam -mentem non posse dormire; itaque Secutori impero somnum. Quando intra -conspectum venimus, Elapsus in mālo erigit signum, apertâque arcâ, -regiis vestibus me exornat. Tum extracto cibo vesci hortatur. Secutor -mox evigilat, et vescimur omnes, căne non invito. 317. Jam linter a -terrâ cautiùs appropinquat: tres inerant viri: credo, quia nos erant -tres. “Quid autem te tui cives vocant?” Elapsum interrogo. “Ego apud -eos” inquit, “sum Gelavi.” “Dehinc ergo apud me eris Gelavius,” inquam. -“Ego vero apud meos eram Totopil,” infit Secutor. “Ergo tu,” inquam, -“eris Totopillus.” Dum risu et alloquio oblectamur, accesserat linter: -mox noster Gelavius nescio quid clarâ voce pronunciat. Illi gestientes -strepunt, proxime accedunt, me mirabundi aspectant. Postquam iterum -peroravit Gelavius, illi rapide ad terram remigant, nos sequimur -tardiuscule. Tandem, jubente Gelavio, ancoram jacimus: me viri mei, -honoris causâ, humeris suis in littus deportant. Stratis tapetibus, -consideo: sericam meam umbellam Totopillus super me praetendit; -Gelavius evanuerat. 318. Opperīmur reditum ejus. Redit demum cum -catervâ magnâ. In fronte erat ipse, cum seniore viro et virgine. Tum -me compellans aït, “En pater meus! En unica soror!” Pater genua mea -manūsque fervide osculatus est, virgo quasi venerans constitit. Mox -Gelavius cum Totopillo verba secreto habet, post quae intimos credidi -sermones misceri. Interea tota nobis caterva circumfunditur, mox -ad scapham se convertit. Id me aliquantum commovet. Gelavius autem -multas res, dona principi, effert; dein ignipultas meas cum sacculis -subsidiariis: mox Totopillum video scutulum pro metâ erexisse. - -319. Quinque juvenes cum arcubus astabant. A viginti passibus sagittas -ad scutulum direxere; nemo medium ferit, nemo per tabulam penetrat. -Deinde Gelavius et Totopillus a triginta passibus e catapultis -jaculantur. Hi ét justius collineabant, et altius penetrabant: -facile erant victores. Postea ad me venerans accedit caterva, -orans ut ignipultae ostentem vim: tum multò cum honore ad carcer -ducunt. Quinquaginta passus metari jubeo: bitubam meam suâ cum furcâ -comportaveram. Demisso genu, bis ignem ejicio: utraque glans medium -transverberat scutulum. Ejulabant territi, mox murmure collaudabant: -deinde magnum erat silentium. Gelavius tunc cunctis explicat, his -telis se per me fuisse servatum. 320. Inter haec Gelavii pater cum -filiâ coram me redit, Totopillus autem pro interprete mihi explicat, -velle illum se suamque filiam fidei atque insulae meae committi. Tum -ego abruptiùs Totopillo, “Ego-ne hanc pro tuâ uxore mecum reportabo?” -Is autem erubescens annuit: “Here! reportabis sane, si libet, ét -uxorem meam et patrem uxoris.” “At vero,” inquam, “principi oportet me -obviam venire honoris causâ, nec tanquam clanculum abire.” Respondet -Totopillus, “Immo, id principi foret ingratum. Ille neque tibi vult -offensam afferre, neque nimio erga te honore se suis elevare.[X] Sed -donis Gelavii placatus, honorificam coram multitudine de te fecit -mentionem.” 321. Jamque accurrit Gelavius, excitatus ut nunquam -videram. Hic secum habebat virum ac mulierem cum virgine. Me recta -petit, et rem omnem aperit. “Ellam! quae mihi erat desponsa. Propter -mei amorem nondum voluit nubere: en pater materque ejus! Tu-ne nolis, O -here! hanc meam familiam mecum revehere? Omnes sunt tui cupidissimi.” -“Ego sane volo,” inquam: “sed quot post horas?” “Jam sunt parati,” -respondet: “ad tenuem comportandam supellectilem vix semihorâ opus -est.” 322. Fateor, haec mihi nimia erant: velut in somnio esse videbar. -Tandem ministris meis dico: “Quod bene vortat Deus, ex intimo pectore -gratulor vobis. Nunc, ne tempestas se mutet, quàm celerrime redeamus.” -Illi cum senioribus colloquuntur; tandem renunciant, tribus post -meridiem horis esse navigandum. Id admirans, aio non posse fieri. -“Immo,” aiunt: “sic erit melius, ipso te judice.” - -323. Video alias aliasque accedere lintres, et multa inter se parare. -Praestitutâ horâ scapham ingredimur, quinque viri, una mulier, duae -virgines, cum căne optimo, quem pueri valde mirati sunt. Hospitum -unusquisque spississimas suas vestes indutus est: stragulas quoque in -scaphâ composuerant. Aura paullum erat adversa; sed octo lintres cum -robustis remigibus nos fune trahebant, tribus horis amplius. Simul ut -Auster ventus flabat, Gelavius, multis actis gratiis, bonos remiges -valere jubet, munusculo quŏque unumquemque proretam honorat, sed -tantâ res tradidit celeritate, ut, quid dederit, nesciam scribere. -324. Excusso remulco, vēlis navigamus. Gelavius clavum tenet. Illud -tantum narrabo, me propter concitationem mentis non potuisse dormire; -Gelavium, qui prius non potuit, post aliquot horas dormivisse optime. -Jucundissimam sensi noctis auram, et de futuro meditabar, non sine -precibus ac gratiis Deo oblatis. 325. Primâ cum luce ⸤montis nostri -figuram⸥ agnosco. Tandem Austro cessante, Subsolanus ventus surgit -vehementior, torquetque nos nimium ad sinistram. Equidem nolebam -tam pretiosum onus vel minimo periculo committere: igitur, quoniam -nemo omnium erat invalidus, in hortorum portum direxi cursum. Ibi -sumto matutino cibo, scapham Gelavio commisi, cum patre, quando -faveat ventus, circumducendam: ego cum ceteris domum revertor, -colles escendens. Nos ante meridiem cavernas assequimur: illi seriùs -perveniunt. 326. Summam autem rupem dum pervadimus, fistulâ canendo -recolligo gregem. Desunt duo tantùm e junioribus. Hos crastino die -Totopillus acerrime anquisitos recuperat, cane adjutore. Sic illa res -faustum habuit exitum. - - - - -CAPUT (XII.) DUODECIMUM. - - -327. Nomina novae familiae hic libet narrare. Gelavii pater erat -_Pachus_, soror _Laris_. Sponsa autem Gelavii _Fenis_ appellabatur; -hujus părentes _Calefus_ et _Upis_. Upim credidi vix amplius -quadraginta quatuor habere annos, et neque Pachum neque Calefum -exsuperare quinquaginta. Biduum praeparandis nuptiis destinantur; quae -quidem omnia ipsis relinquo. Nuncio tamen parentibus per interpretes -meos,--si quid vestis apud me sit, quod utendum velint sumere propter -filias suas, vel si quae de cavernis videantur pro cubiculis commodae, -ne graventur quidvis me rogare. - -328. Inter haec maximo cum gaudio accurrit Totopillus, nunciatque se -alites tres, ex eo genere quod posset mansuescere, cepisse vivos. Atqui -non erant phasiani, neque, quantum ego poteram intelligere, otides; -sed nostratium gallos gallinasque potius referebant, quanquam longè -erant grandiores augustioresque, ac sane splendidi. Equidem Gallum -Indicum pro nomine indidi. Libenter credebam, hoc avium genus numero -ovorum apprime excellere: tum mansuefacienda decerno. Mas unus erat, -duae feminae: nesciebam, anne pares numero conjuges esse deberent: -sed Totopillo imperavi, asservaret omnes summâ cum sedulitate, -daretque operam, ut proles gigneretur plurima ac mansueta. Ipsum erat -genus alitum, quod olim mihi Gelavius denotaverat. 329. Quando autem -fructuarium meum intro, fures ibi video res despoliasse. Cocorum -aliquot nuces, sacculo quodam discisso, abreptae fuerant: id sine dubio -macacorum erat opus. Atque anteā, me absente, unam nucem surripuerat -macacus, neque, qui rem vidit Totopillus, poterat prohibere. Alias -res mire disjectas suis e locis invenimus: feles inculpat Totopillus. -Equidem non credo: sed ille urget vehementer, petitque ut liceat unam -reservare felem cum pusillo mare, ceteras abigere: ego vero, ne nimium -adversarer, tandem permisi. - -330. Exploratis cavernis, tres pro conjugalibus cubiculis destinantur: -sed quoniam opera quaedam priùs videbantur necessaria, meo ipsius -cubiculo cedo. Hoc atque museum novis nuptis permitto, fructuarium -Calefo et Upi: ego in armamentario dormio. Nuptias suo fere in more -transigunt: sed postquam uterque pater sponsum sponsam suam osculari -jussit, (id quod solemnes ceremonias mihi videbatur terminare,) ego, -indutus regium vestitum, peroraturus assurrexi, jussique Gelavium -interpretari. 331. Dixi me, Dei nomine, in meam eos insulam convexisse, -ut forent beati, me regente: ceterùm obsequentiam postulo: jamque -imprimis, mea lingua est ab omnibus perdiscenda, et quantum fieri -potest, semper dehinc hâc in insulâ audietur.--Tum Gelavio et Totopillo -impero, ut prandium nuptiale apponatur. Post prandium, in rupem -ambulabant, mirantes insulam. Vespere, obortis tenebris, e corrupto -pulvere nitrato aliquot ego _pyrobolos_ cremavi, gestientibus barbaris. -Sic confectae sunt nuptiae. - -332. Jam ego Upi matres antilopas, a căne vigilanter custoditas, -demonstraveram, et de mulgendi arte conatus eram explicare. Ea curam -lactariam acerrime suscipit: duae autem erant matres cum haediculis, -nec multum sane expectabam lactis, quanquam corpore erant grandiores. -Eadem _cassavam_ panem ex maniocâ et _tapiocam_ optime conficiebat. Mox -Calefus pollicetur nova vasa fictilia, ac meliora quidem, se facturum; -atque ego de caseo, de butyro, de lactis flore, quidquid noveram, per -Totopillum communico, sed caseum praesertim censeo faciendum. Item -plumbum liquefactum, ad vitream vasorum superficiem quantum conferat, -demonstro. 333. Pachus instrumenta agri colendi atque omnem rem -ferrariam vehementer admiratur: mox per Gelavium edoctus, princeps -evadit faber ferrarius, item agricola. Calefus operam figulinam, -lorariam, funariam potiùs exercebat; materiam quoque caedebat lubens. -Totopillus, ut antea, culinae se dabat: item calo erat atque auriga, -et hortulanus et lanius et auceps. Multam hic habuit in condendis -decipulis peritiam. Nunquam ego ne unum quidem cuniculum resticulis -potui capere; at Totopillus porcillos plurimos, aves innumerabiles, -laqueis convolutis aut suspensis capiebat: hinc illae coenarum -deliciae, illa pennarum plumarumque copia, quam miratus eram; hinc -nuperrime gallus Indicus cum gallinis. Etenim Gelavius patrio suo -regulo vestem pulcerrimam, e multicoloribus avium plumis contextam, -dono dedit, qualis in Angliâ caballi pretium afferret. - -334. Video porro me ipsum, velut in Braziliâ quondam, oportere nunc -pro operarum praefecto esse. Nauticam quidem rem ipse pro me suscepi; -sed in nendo e foliis filum, in complicando cannas, juncos,--multa -faciebant feminae. Linamenta lucernarum torquent, oleam palmarum -exprimunt. E lignariâ fabrorum arte pleraque jam Gelavius exercebat et -quidquid juberem, perficiebat prudentissime. In viminibus cannisque -contexendis peritissimi erant omnes. Hic autem loci affirmare oportet -quid de barbaris sentiam, non omnibus, sed multis, quos nos Angli -nimium contemnimus. Erras valde et pessime consulis, si longe ex -ipsorum consuetudine velis eos detorquere; attamen hunc errorem si -declinas,--si aperte ingenue fideliter juste agas,--multo fideliores -tibi erunt quàm quis putaverit; mox miram sagacitatem, gratos animos -generososque, aliasque virtutes neutiquam spernendas deprehendes summam -inter barbariem. Nos autem, heu lugubri fato! nostra communicamus -vitia, illosque dediscimus nativas ipsorum virtutes; dein incertis -ex causis inimicitiae insurgunt, donec hostile odium mitia commercia -pessumdet. 335. Prima autem mihi cura post nuptias erat, ut ⸤res -comparatas⸥ melius ordinarem, unamquamque suo in loculo. Novas ut ollas -largioresque praepararet Calefus, urgebam, argillamque unde haberet, -indicavi. Ego autem, quoniam veteres non sufficiunt arcæ, majus -quiddam, armarii instar, eum mensis interioribus, condo. Fores illas -diaetae nauticae principalis, quae supra biennium apud me jacuerant, -pro hujus armarii foribus adhibeo. Illud opus me per sex dies exercuit. -Totopillum jussi curatissime deligere, quid primum deberet consumi, -quid in saccharo conservandum, quid per se posset consistere. Is autem -dioscoreis, maniocis, cucumibus in novo agello per se dedit operam. -Quoties aliquid aut piscium aut carnis erat consumendum, plures -didicerat reservare reliquias, quibus ⸤elixis propter canem ac feles⸥ -massae farinulentae vel alius cibus gustum derivarent idoneum. 336. Mox -de oleo ac saccharo erat providendum, deque _sagone_ (quod appellant) -et de cerâ palmarum. Palmis aliquot succisis, aut farinulentam medullam -aut ceram habebamus: folia, cannas, stipites, ad suos quidque usus -adhibemus. Maximam autem et olei et sacchari copiam jam nunc censui -parandam. Saccharum Gelavius, optimum illud quidem, e palmâ quâdam -affătim detulit: _Borassum Flabelliformem_, ut nunc audio, appellant -arborem. 337. Post haec de agriculturâ dubitabam. _Zeam_ quàm maxime -accurandam opinabar. _Oryzae_ plantas in hortis dixi invenisse -Gelavium; sed illam culturam minùs esse salubrem credidi, nec posse -nisi uvidissimo in loco exerceri. Attamen Pachus et Calefus orant, ut -sibi liceat hanc rem administrare: itaque ipsis remisi, simul indicans -zeam a me oryzae anteponi. 338. Pachus in cavernis ordinandis strenuum -se praebet. Feminae, adjuvante Gelavio et materiem suppeditante, -in vestibus nectendis valde erant industriae; mox dato _sapone_, -vestimenta lavare edocui. Tandem, post duos fere menses, tota mea -familia suas habebat sedes, satis ornatas, suasque operas. - -339. Tantis adjumentis suffultus, poteram esse otiosior, immo -segnior: nec laetior tamen eram. “Quorsum haec?” interrogabam. “Num -tota mea vita sic est degenda,--res opimas colligendo, consumendo? An -meliorem aliquam religionem potero his barbaris impertire? Tentandum -est fortasse: sed linguam meam imprimis perdiscant oportet. Anne -horum operâ ecquando patriam recuperabo meam?” Talibus exercĭtus -cogitationibus moestior fiebam ac taciturnior: id vero sentio pessimi -esse exempli. Etenim nisi multum colloquar, ne Gelavius quidem nec -Totopillus garrient Anglicē; tum cēteri non poterunt discere. Statuo -fabellis ac narratiunculis, quoties coenamus, abundare; et, cum Gelavio -imprimis, item cum Totopillo, de religione sermones habere seorsim. -340. Equidem jam pridem de meâ ipsius historiâ quaedam, praecipue -de naufragio, illis narraveram; sed plurima tunc parùm intellexere, -atque iterum audire avebant. Nunc autem primùm clare dixi quondam -fuisse me Mauri hominis barbari servulum; id quod animos eorum adeo -perculit, ut singula quaeque audire cupiverint magnopere. Ego autem -quae plures per dies tunc narravi, non celarem lectorem meum, nisi -dictu longiuscula forent. Profecto illa servĭtus crudum meum et -praeferocem animum salubriter mitigavit; et quoniam herum non crudelem -habui, multa tum didici sub Experientiâ magistrâ. Porro illâ in terrâ -caloribus assuevi, immò robustior fiebam. Sol orae Marocanae, nostro -longe acrior, aurâ Oceani temperatur, neque nobis est insaluber, modo -caput fasciâ sindonis involvas, et vino abstineas prorsùs. Illic quoque -plurima didici de frugibus, de oleribus, de fruticibus, quae postea -erant utilia. Plurimas res item minore didici apparatu facere, quâm quô -apud nos fiunt. Quippe ferramenta agrestia, domesticam supellectilem, -instrumentum culinae, pistrini, fabricae,--offendi illic rudiora omnia; -sed Necessitas inventrix multa simpliciter conficit, quae fato quodam -meo discebam. Denique ipso industriae fructu superbiens, strenuus -operis evasi, versutus ad excogitandum patiensque laboris. 341. Sed ad -rem redeo. Aliud quoque jam aequum videbatur. Quoniam continuus labor -ad vitam non jam erat necessarius, festique aliquot dies ipsis barbaris -assolent, septimus dies (quem _primum_ vel _Domini_ diem appellamus) -Cristianorum more debebat tandem distingui; ex quo religionis aliqua -posset cura exoriri. Itaque Kalendario meo recensito, quisnam sit -“dies Domini” discerno: tum subditis meis edīco, ut festus sit hic -dies: quo die item coram me post matutinum cibum congregentur. Ego -regium monile gerens, precem brevem Numini Supremo pronuncio, ut suo -halitu mentes nostras purget; illum quoque ipsius propter virtutes -adoro: postea litterarum rudimenta cunctos doceo, ut novam linguam -profundiùs animis defigam. 342. Si pluvia cadit, in musēo congregamur; -ego in tabulam ligneam cretâ scribo: sin serenum est caelum, ubi arena -subtilis ac plana est potissimùm, ibi radio maximas designo litteras. -Ea imprimis vocabula, quae saepissime pronunciantur, docui scribere, -ut nomina rerum, Homo, Vir, Femina, Cănis, Panis; ut verba communia, -Fac, Dic, Da mihi, Vĕni, Abi; ut pronomina, Ego, Tu, Nos, Vos, Hic, -Ille, Sic.--Primo quidnam vellem faceremve, parùm intelligebant; sed -quum īdem sonus eâdem cum litterâ saepiùs audiebatur, sentiebam eos -excitari. Gelavius primus orabat, ut sibi liceret rem iterare. Dein -incipit a Me, Te, Se; item Nos, Vos, Hi, Hos, Sic, Dic; et postquàm bis -terque est a me edoctus, optime perdidicit brevia vocabula tot, quot -omnibus elementis comprehendendis sufficerent. Mox ego totam litterarum -seriem, in parvâ chartâ conscriptam, ipsi trado. 343. Gelavius sane -et Totopillus, qui quae dicerem intelligebant, longe celeriùs ipsas -discebant litteras. Hos amplius indies edocui. Proximo die Dominico -ceteris ipsi praecipiebant. Tandem furor discendi cunctos pervasit -magnus, quando hos viderunt ét intelligere et pro magistris esse: sed -multa non poterant legĕre, qui paucissima vocabula noverant. 344. Mox a -me exquirit Gelavius, ex quânam re conficiatur charta. Ego de papyro, -de lino, de gossypio facio certiorem; explico item de membranâ sive -pergamenâ. Multa posteā folia grandiuscula ad me reportat, siccat in -sole, premit, lēvigat; juncos item aquâ maceratos contundit, gummi -miscet, explanat, chartas meas imitans, sed parùm res cessit: tandem e -praegrandibus palmae cujusdam foliis satis bonam censet haberi chartam. -Dixi huic arundines ac pennas avium pro calamis scriptoriis sufficere, -pro atramento succum sepiae; gummi addendum, si liquor in chartâ -nimis difflueret. Ille confirmat, nunquam sibi defuturum scribendi -instrumentum, modò artem ipsam mente arripuerit. Jam unam quotidie -horam litteras eum doceo. Die Domini quaecunque nova vocabula ceteri -didicerint, ea doceo scribere; paullatimque, quum plura intelligunt, -quaedam de religione incipio inculcare. - -345. Cum Gelavio liberiùs de rebus divinis loquebar. Quidquid de -Deo Creatore, de lege morali atque officiis, de sancto Dei judicio, -de ejusdem in sanctos gratiâ dicerem, id omne illi facile esse et -quasi naturale comperio: etiam de immortalitate humani animi (id quod -mirabar) jam eredebat. Sed quoties auderem de Cristo, de Moyse, de -Judaeis narrare, otiosus audiebat, quasi qui miraretur quid haec ad se -attinerent: aliquando fortiter contrà dicebat. Tandem diffisus posse me -tantis argumentis suam impertire gravitatem, abstinui, ne profundius me -demergerem. - -346. Non absurdum erit narrare, quantum Pachus suâ arte ferrariâ -feminas adjuverit. Erant e meo instrumento acūs quaedam minores, item -majores sarcinariae. Has Pachus multum admiratur. Minores nequit -imitari, sed utriusque formae plures procudit grandes, quas exacuit -politque satis pulcre, oculis recte pertusis. Unicuique feminae dono -dat tres formae utriusque: his vestes, tegetes, stragula consuunt. - -347. Gelavius identĭdem quaerit ex me, numne poeniteat me, quòd -plures sumus: num velim ad tres viros rursùm redigi: num si pro octo -octoginta forenus, id oporteret dolere: num malim paucorum esse quàm -plurimorum regulus. Nesciebam quorsum haec intenderent: subesse -quiddam mihi videbatur. Demum interrogo directà, anne consulto talia -loquatur. Tum modeste ac candide respondet: “O here! talis est hujus -insulae jucunditas, talis omnium rerum copia atque commoditas, talis -tua ipsius benevolentia, aequitas, sapientia; ut ego populares meos -vellem sane multos hisce rebus mecum frui. Nec dubito fore ut illi -velint eadem, si modò liceret: tuum erit dicere, si id licebit -nunquam.” Haec quum responderet, haesitavi consilii incertus. Mox dixi: -“sane suis esse illum benevolum: ego quid velle, quid nolle deberem, -id mihi ipsi neutiquam līquĕre.” Notavi posteā cunctos, ultra quod -necesse erat, ampliare culturam. Id ipsum anteā fecisse Totopillum -memineram, tum quum hancce coloniam clam meditabantur: itaque credo -omnes eandem fovere spem, quam indicaverat Gelavius. Hoc me male -habet, ne nimis adverser, neve periculosum quidpiam gratificer. 348. -Iterum e Gelavio quaero quot novos colonos tutò posse venire credat, -et quânam sub lege: num tot modò quot in unâ familiâ nobiscum aetatem -possint degere.--Respondet, “semper se credere, fore ut ego in patriam -restituar: quippe, ubi una venerit navis, aliquando tandem venturam -esse alteram. Tum se suosque, optimo defensore orbos, parvam manum -pollentibus barbaris relinqui: nam hos quoque aliquando venturos, nec, -nisi aut igneis telis aut majore catervâ, posse abigi. Tot erga novas -familias, quot firmo sint praesidio, esse optandas. Mille viros nimis -multos non fore, sed quinquaginta contra ejectamenta maris sufficere.” -Interrogo, quid sibi velint maris ejectamenta. Sic ille explicat, ut -dicat, “viros qui in scaphis per casūs maris hùc advehantur inviti.” -Vis ergo (inquam) quinquaginta importare familias? “Si liceret, -vellem,” respondet. At Gelavi! (rursus aio) id non per me licebit. -Propter locos, arbores, antilopas, pisces, aves, nulla non erit pugna -atrox. Nemo mihi obtemperabit nemo intelliget: ego inter primos -occīdar. 349. “Ah, ne talia fingas,” (inquit): “ne metuas, here! Priùs -certe ego moriar: sed non nôsti meam gentem.” Dic quomodo (inquam). -“Primùm, here! (respondet) homines sumus, non bestiae; itaque èt Deum -et principem veneramur. Quisquis fortitudine, prudentiâ, justitiâ -excellit, hunc extollere, decorare, sequi amamus. Talis tu es vir, qui -strenue ac juste regere calles. Nostrorum virorum quot te noverint, te -prae nostris regulis omnibus anteponent. Dein, audi, quaeso, ampliùs. -Summi nostri reguli patruus est Cortops quīdam, optimus ille quidem -vir, sed fratris filium sibi praeponi aegrē fert, habetque factionem -non parvam. Mitis est ac senior vir; filii autem ejus omnes praelio -occubant. Is profecto talem in insulam colonos deducere vehementer -cupiat: immo, id ipsum audivi, ac credo. Jam si hùc adveniret, ille et -suos cunctos facile regeret, et tibi obsequeretur officiosissime. Tum -omnia illa de locis, arboribus, antilopis, ex consuetudine nostrâ ac -sine pugnâ ordinabuntur.” Optime causam dicis, O Gelavi (respondeo) et -callide adularis; sed nimiâ me solicitudine tota haec res excruciaret: -quare amplius de eâ ne colloquamur. - -350. Nos autem, ita ut dixi, cursum nostrum tenebamus, nec poenitebat -me meorum subditorum. Singula narrare de tot hominibus, longum foret. -Omnia quae egomet inveneram, paullatim discunt; sed Pachus novam rem -reperit. Per Gelavium a me exquisiverat, unde veniret ferrum. Dixi, e -montibus effodi, ejusque aspectum esse, tanquam in humum influxisset, -massasque humi suâ gravitate implevisset. Post aliquot dies laetus -renunciat, ferrum a se in monte repertum. Ostendit marram, novo quodam -metallo crustatam. Explicant mihi, vidisse eum, in ulteriore altissimi -illius montis latere, rivulum quendam discolorem, turbidum: marrâ -postquàm conciverit, hanc concrevisse crustam. Video non ferream esse -crustam illam, sed aheneam. Respondeo, posse hoc multi esse usûs, -quanquam non sit ferrum; amplius oportere examinari. Posteā doceo tale -aes colligere et fabricare, quoties usus venerit. - -351. Hiems hujus regionis praeterierat. Calidior tempestas -appropinquabat; quotidiani imbres augescebant. Die quodam Martii -⸤solito acriùs⸥ flabat ventus et continenter per noctem duravit. Sub -ipsum mane per tenuem pluviam ego cum Totopillo cocorum sĭnum versùs -pergebam, atque a speculâ meâ video lintrem terrae appropinquantem. -Egrediuntur duo viri, una femina: tot modo inerant. Video protinus -piratas non esse hos: viri defessi esse videntur, femina algescere. -Haec ubi a vento protegatur, vestibus contectam collocant: ipsi -vagantur, ramos aspectantes, ut qui cibum anquirunt. 352. Pistolas -mecum habui, sed nihil erat quod timerem. Ramulo arboris raptim -abscisso, hunc elate gerens, cum Totopillo descendi, ciebamque eos -clamore: neque illi a nobis fugerunt. Jussi Totopillum colloqui, si -forte intelligerent. Is cito confirmat, esse eos Gelavii populares, -vento abreptos, jamque fame, labore, frigore enectos. Nolui, in portum -admissis, secreta domûs aperire: sed jussi eum dicere, “cibum iis -missum iri,” et ipsum juxtā manere. Ego actutùm redeo, tum Gelavium -remitto cum cibo, uxoremque ejus cum spissis siccisque vestibus. Ipsi -frustra conantur ignem fovere. Fenis et Totopillus apud eos morantur: -Gelavius illico ad me redit: sic jussi. Tum colloquimur. - -353. Ego aio: si per ventum non poterunt ante noctem regredi, nunquam -regredi debere, ne plures posteā in nos reportent, pervulgato insulae -arcano.--Is laudat consilium meum, modò possit fieri. Mox addit: -velle se quĭdem plures insulae cives; sed invitos retinere, nisi -vincias, fore lubricum; nam posse aliquando scapham meam furari.--Id -me perculit, nec quidquam ultra dixi: tamen eundem illum in sĭnum -hospites cöercere statuo. Fenis autem rediens ait, sibi illam feminam -antea notam esse, et vero dilectam, atque ejus se misereri. 354. Quando -refoti sunt, tertio die de reditu consulitur. Erat sane difficilis -lintri reditus, si ventus eâdem ex regione perstaret flare, quamvis -clementer. Imperavi ut nemo retineret eos, nemo abigeret, sed suis -relinquerentur consiliis. Multas nobis gratias agunt, viatico accepto, -aiuntque velle se, ut primum possint, domum redire. Quarto demúm die -evanuerant, sub noctem regressi. - -355. Haec erant in mense Martio, neque ego tunc suspicabar quò -me invitum divina duceret Providentia: nam novos colonos arcessere -pertinaciter nolui, quamvis timerem ne meis forem iniquus: sed -sollicitudo acris semper me vetabat. Continuabantur menses, et nostra -omnium opera. Praeteriere suo in ordine genialis pluvia ac foeda -tempestas: tertiùm jam mihi redibat siccior aestatis pars. Nos quidem -in fructibus colligendis tum maxime fuimus occupati. 356. En autem -ipso Sextili mense, dum cum Calefo et Totopillo per rupem incedo, e -saltu prodeunt duo viri barbari. Pistolâ correptâ, jubeo Totopillum -eos compellare. Respondent, “amicos esse se, et regem insulae -amicissime petere.” Jubeo, mei honoris causâ, tela in humum projicere: -projiciunt. Tunc ut amicos saluto, recipere tela jubeo, et dicere -cur, unde, venerint. Totopillus, parum facile, tamen interpretatur -responsa. Senior autem e duobus illis, mitis aspectu vir, qui fere -septuaginta habere videbatur annos, in hunc modum loquitur. “Ego sum -Cortops. Cum quindecim lintribus venio, octo et viginti familiis, ut -tuâ veniâ cum bonâ pace consideamus hâc in insulâ, tibi pro summo -principe obtemperaturi. Ceteros infrà relīqui, dum tua reportamus -jussa. Agrum autem ex tuâ abundantiâ a te oramus.” Quia de re inopinatâ -illicò respondere erat difficile, multùm salvere jussi; hìc in saltu -requiesceret paulisper: honoris causâ hos duos meorum apud eum -relinqui: me celeriter cum servis cibisque rediturum: tum nos de omni -hâc re lībĕre collocuturos. 357. Itaque decessi solus. Proditum me -credidi. Gelavius sine dubio nuncium Cortopi per illos viros miserat, -quoniam me obstinatum sensit. Tamen si triginta viri armati jam in -terram expositi erant, per vim telorum malè resisto palam: arte et -solertiâ est opus. Aut suadere debeo ut protenus abeant, aut deliberare -quo tandem pacto minimo cum periculo maneant, sive ad tempus, sive in -perpetuum. 358. Interim irascor Gelavio et incipio objurgare. Ille -admirans, obnixe ac simplicissime negat quidquam nuncii se aut misisse -aut missum velle; idque iteravit tam anxie, ut nequiverim persistere. -Jam hunc cum Pacho cibos ac dona aliquot relaturum mitto. Ipse, regalia -assumens, memini Fenim fuisse feminae illius amicam. Igitur, missâ ad -eam Lari, arcesso, et iratâ voce interrogo, quidnam hospiti dixerit. -Illa, quanquam malè loqueretur, tamen, quae dicebam, satis intellexit. -359. Effusa in lacrimas respondet, se, ab amicâ suâ rogitatam, anne -commode se hìc haberet, dixisse; “Immo optime: sane se esse beatissimam -sub benignissimo ac justissimo principe in jucundissimâ insulâ.” Talia -eam velle dicere, sermone quamvis incondĭto, intellexi. “An nihil -aliud dixisti?” interrogo. “Sane plurima,” inquit. Quid ergo? “At -ego nescio.”--Nonne tu nuncium ad Cortopem misisti, ut hùc vĕniret? -“Certe nihil tale auderem (inquit) neque ausa sum.” Sed neminem tu hùc -invitâsti? “Oh here (respondet), invitavi neminem; tantùm, ut credo, -amicae meae dixi,--Vellem ipsam et quàm plurimos meorum sub optimo -te principe esse beatos, velut memet.” Postquam experior nihil ultra -sciscitando extorqueri, vultum compono: bono animo eam esse jubeo: dein -egredior. 360. Incedens simul reputo. Si re verâ propter famam mei, non -propter cupiditatem mălam, tot viri veniunt; tum verò, si prorsus eos -venisse nolim, ipse memet objurgare debeo, quòd non fuerim injustior; -neque adeò sunt timendi, qui ad imperata perferenda festinant. Meae -me laudes fortasse emolliebant: nulla convincitur proditio. Tum illud -surgit:--quatuor ope virorum nunquam hic navem fabricabor: si redire -ad patriam volŏ, per plures id debet confici. Quid si nunc plures Deus -ipse ad me misit? Ego-ne illos abigam, in aeternam memet redacturus -barbariem? Reputans talia, cum alio prorsus animo ad Cortopem reverti, -qui cibos jam confecerat, et cane meo, propter offulas blandienti, se -oblectabat. 361. Nunciatur mihi, cunctam ejus plebem esse in portu -hortorum; sub arboribus a calore protegi: habere secum maximum zeae -atque oryzae numerum, item maniocarum; coria quoque comportare et -maximas vestes, tegetesque quae malignam imbrium vim possint arcere: -quadraginta duos viros puerosve esse, septem et quinquaginta feminas: -Cortopis omnes dicto obedire: ipsum Cortopem mihi profecto velle -submitti, constanter autem a me orare sedem idoneam.--Responsum feci -plenum benevolentiâ. Pollicitus sum, illicò me demissurum, qui ligna -secaret in focos, atque alterum qui plura ⸤cibo commoda⸥ distribueret, -velut oleum, sal, aromata: tertium qui ollas cacabosque ferret. Interim -me de sede dandâ meditaturum.--Mox nos redimus cavernas versùs, duo -illi viri ad suos. Quando animadverti auram extra ordinem a meridie -continuari modicam, melius censeo ut in scaphâ ⸤Gelavius cum patre -soceroque⸥ supellectilem ac cibum portet. Gelavius ⸤minoribus gemmis -fulgens⸥ me repraesentat. Hic lignum secat, illi prandium properant. -362. Ego autem sub sericâ umbellâ propter fastum ac calorem tectus, -ad Caprinum jugum deflecto, atque, inde prospectans, novae coloniae -decerno longam illam oram subter jugo, cum primo sinu citra Lunatam -Viam, si eo quoque ĕgērent. Sed ora illa facile suffectura erat. -Postulo ut septimus quisque dies pro festo habeatur; ut, quot possint, -illo die coram me veniant; ut Cortops quater in anno, ad minimum, me -veneraturus adeat; ut mea lingua pro imperatoriâ linguâ aestimetur, -quam cuncti, ut primùm possint, discant elŏqui. His acceptis legibus, -proximo die circumremigant, suamque capiunt sedem. - -363. Paullo pòst clariùs denoto; quidquid sit illâ in orâ, Cortopis -esse, sine ullâ exceptione. Quaslibet aves, quoslibet pisces, illâ -tantùm in orâ, pro suis oportere eum aestimare. Sin ultra lineam -altissimi jugi Caprini voluerit venari aut fructum terrae percipere, id -mecum amplius deliberandum. Si quid in monte velit seminari, id liberum -esse; et quidquid coluerit quispiam, id fore cultoris.--Has quoque -leges comprobârunt: tum ego sollicitudinem deponebam. - -364. Mox ligones, secures, dolabras plurimas deligo, item marras -aliquot et cultros mensales, quos Cortopi dono dem, suae plebi ad suum -arbitrium distribuendos. Cultrum, furcam et cochleare, splendidiore -specie, ipsi destino Cortopi. Sacchari aliquantum et olei addo, item -aromata. Has res ille cupidissime ac multis cum gratiis accipit. Tum, -ne gemmis Gelavius praeluceat, monili pulcrius variato exorno Cortopem. -365. Postea aliud quiddam mihi arrogo:--Si hostes hanc in insulam -descendant, ut sub Cortope cuncti imperata mea perficiant, conferantque -subsidia belli.--Id quoque facile conceditur. Tum citrea atque aurea -māla, cocos nuces uvasque siccatas, et conservatarum ananassarum ollas -ad Cortopem demitto. - - - - -CAPUT (XIII.) TREDECIMUM. - - -366. Jamque post violentam concitationem res ad suos cursus rediēre. -Sexdecim pòst diebus aestas procellis abrumpitur: piget me quòd -cavernis hospites carent. Ego autem de meâ linguâ intrudendâ praesertim -sollicitabar. Prima mea colonia et linguam non absurde et litteras -parce didicerat: nunc meditor quô possim pactô easdem novae plebi -impertire. Quando cum Gelavio colloquor, rogat ille, utrum velim eum -assentiri obedienter, an loqui lībĕre. Lībĕre autem (inquam) loqui. -367. Tum infit: “Nos, here, tua familia, te et multùm audivimus et -valde amamus: igitur in linguâ litterisque profecimus meliùs. Tamen -nimius fuit ille conatus, nec nisi propter tui amorem tolerabilis. Duas -res unà postulas, utramque difficilem. Crede mihi, longe praestat, -ut de linguâ tuâ paullum differatur. Nostram potiùs nos linguam -primùm litteris exprimere discamus: postea quidquid e tuâ didicerint -linguâ (et discent multa paullatim) cupient ipsi scribere.” 368. Haec -audiens, quasi obstupui. Quid? (inquam): tune linguam barbaram vis -litteris effingere, et quantum possis, in perpetuum defigere?--Acriter -respondet: “Nostrae tu, here, nescius es linguae, qui barbaram vocas. -Lingua est copiosa, delicata, subtilis, tenerrima, sono mollissima, usu -gravissima: immo, quantum conjicere possim, tuâ sane praestantior.” -Quid ais? inquam. Ego non nōvi tuam linguam: recte dicis. Sed cur -credis eam meae antecellere? “En (ait) quando tu _Nos_ dicitis, ego -illud _Nos_ per quatuor vocabula interpretor. Nam aut _Ego ac tu_ -valet, aut _Ego atque ille_, aut _Ego ac vos_, aut _Ego atque illi_. -Hic quatuor sunt, quae tua lingua in unum illud _Nos_ confundit; nostra -pulcerrime distinguit _Bini_, _Bili_, _Binir_, _Bilir_. Nonne hanc -recte dico magis hic esse subtilem, accuratam, copiosam?” Assentior. -“Item _Vos_ (pergit dicere) duas confundit res; nam aut valet _Tu -cum ceteris quos compello_, aut _Tu cum quibusdam absentibus_. Hic -iterum nostrates duo habent vocabula, _Vinir_, _Dinir_. Jam tu de -_fronte contrahendâ_ loqueris; unam hanc a te didici locutionem: nos -quatuor habemus verba simplicia. Nam frontem contraho aut propter -lucem nimiam, aut meditabundus, aut cum maerore, aut cum malitiâ: nos -quadrifariam dicimus ac simpliciter.” Perge ultra, (inquam). “Deinde -tu (inquit) de _demittendo capite_ loqueris: nos septem vel amplius -modis hoc pronunciamus. Nam caput demitto, primùm ut hostile telum vel -ramum arboris devitem: deinde, ut venerer aliquem; tum, ut acutiùs -prospeculer; quarto, ut assensum denotem; quinto, propter pudorem; -sexto, per obstinatam contumaciam; septimo, in aquas descensurus; -item octavo, saltans. En octo nostratium vocabula, Metic, Rodic, -Fiarilic, Duthic, Lianic, Shanfic, Madiric, Reutic.”--Immo, Gelavi! -(inquam interpellans) linguam tu meam parùm novisti: nam nos _Annuere_ -adhibemus, assensum capitis demissi denotantes. 369. “Verissime dixisti -illud, here! (respondet). Non nōvi tuam linguam, neque unquam plene -novero, nisi si possem renasci, et cum lacte matris carissimas voces -haurire; nisi possem cum pueris iterum colludere, in vestris ludis -litterariis discere; nisi possem in contione sapientium fervida captare -verba, atque in foro, ubi res venditis, multos per menses nundinari. -Nisi de novo possem matris, sororis caritatem discere, et suaves amoris -susurros nunc primùm tuâ in linguâ audire, nunquam sic ego complectar -eam, ut tu corde atque animo complectĕris.” Fateor; vehementiâ ejus -perculsus sum. Nihil tale expectaveram: itaque reticui. Tum addit,--“O -here, noli succensere: sed ita se res habet. Lingua tua nobis in meram -mentem vĕnit, quasi cum frigidâ luce. Nostra pectus tangit, animum -erigit. Ut tuam nos, quantum possimus, discamus linguam, aequissime -postulas; sed nostram quae tenerrimis nos memoriis perfundit, noli sic -surripere nobis, ut tuam mancē apprehendamus, fortasse foede laceremus.” - -370. Nunquam antea suspicatus eram, quàm sua cuique genti pretiosa -esset lingua. Pòst paullo fassus sum, malè me consuluisse, Gelavium -recte judicare: itaque jubeo, si possit, populares suos edocere, quô -pacto ipsorum linguam litteris exprimant. Tum ille a me opem orat. -Dicit, meis litteris illorum sonos non omnino congruere; propterea, -se haerere. Equidem non modo Lusitanicē multa de orthographiâ (quam -appellant) cogitaveram; sed priùs, quando Maurusiē discebam loqui, -omnia Europaeis conscribebam litteris, mutatis additisque aliquot -formis. 371. Igitur fere centum auditis perscriptisque vocibus, tandem -quum autumat omnes linguae sonos se mihi pronunciasse, facile ei -totam seriem explico. Hoc ubi plurifariam probavit, crediditque rem -confectam, totum gregem nostrum edocet; illi alacriter arripiunt. -Postea, die Domini, quando ceteri conveniunt, incipit horulam dare -huic rei impertiendae. Ego autem illo die contionor de rebus pluribus, -quae possint mentes stimulare, excolere, firmare. 372. Illud laetus -video, non esse segnes hos barbaros neque ventri aut temeto deditos. -Etenim veloces esse et armis strenuos, id cuncti pro publico officio -aestimabant. Sed ludos sedulo iis commendo. Feminae nostrae quotidie -natabant, sed suo in grege: nos viri jam ⸤duntaxat extra portum⸥ -natamus. Ego sic jussi: namque ipsis non interesse videbatur. 373. At -ego jam decerno, igneorum telorum usum Gelavio ac Totopillo impertire, -quo tutior fiam. Id summo cum gaudio accipiunt, ut documentum fiduciae -meae. Pulveris nitrati quia parcissimus fueram, aliquantum etiam -restabat. Hoc reparari posse desperans, quidquid potest sine dispendio -pulveris doceri, edoceo, atque illi acerrime artem meam assequi -conantur. Totopillus de pulveris illius compositione acriter exquirit. -Carbonem facile explico; sed quid sit nitrum, quid sulfur, nequeo -interpretari; nec, propter immane periculum, vellem eum componendi -experimentis se objicere. Itaque hoc pro arcano relinquitur. 374. Hâc -aestate ego ac Pachus in pensilibus lectis super rupe dormiveramus: -ceteri tres cum uxoribus malunt in cavernis manere; neque ego prohibeo. -Pachum pro comite mecum assumo. - -375. Inter haec subita res iterum rotam meae vitae convertit, -et demum me părentibus, mihi patriam reddidit. Ante lucem, tertio -ante Idus Decembres, bombus cannonis me expergefacit. Iteratur ter -quaterque. Agnosco signum navĭs, quae opem in periculo orat. Primâ -luce per prospeculum contemplor, videoque navem magnam, quae in arenis -longe a terrâ haeret. Arbitror illas ipsas esse arenas, ubi, quatuor -antè annis ampliùs, nostra navis se impegit, confregitque mālos. -Attentiùs observans, credo unum mālorum esse confractum. Mox vexillum -discerno: id erat Anglicum. Tum miro gaudio, moerore, spe afficior. -376. Mare erat tranquillissimum: vix ulla tum flabat aura. Acie -oculorum contentâ, per prospeculum nihil video motûs neque instantis -periculi. Tum illud succurrit: Quidni possumus, pluribus connitentibus -scaphis, remulcis navem ex arenâ detrahere? Gelavium jubeo properare -ad Cortopem, et meo nomine impense rogare, ut lintres suas cunctas -cum remigibus robustissimisque remulcis ad navem mitteret, atque ⸤a -me dicta⸥ eos accipere juberet. 377. Protenus ego cum Totopillo et -Calefo Pachoque in scapham ingredior: nos quatuor remigamus, quoniam -ventus deest. Cibum nondum gustaveramus, sed comportari jussi quidquid -esset in promtu. Primi ad navem pertingimus, mox Anglicâ voce exquiro, -ubinam sit praefectus navĭs. Illi mirabundi, et laetantes quanquam -tanto in periculo, eum evocant. Narrat mihi, id quod ipse dispexeram. -In littus, nocte utique tranquillâ, incurrerant, fregerantque mālum -anteriorem. Etiam tum haerebant, timebantque ne surgente vento -obruerentur. Dico me jussisse lintres remigesque tracturos vĕnire, -si forte id opis esse posset. Tum certiorem me facit, fundum nāvĭs -esse solidum, neque admisisse aquam. Mox a magistro bolidem petii, -et a scaphâ meâ tentabam aquas. Sex ulnae navi sufficiebant. Means -remeansque in scaphâ, submarini aggeris finem dimidio fere horae satis -comperi. Jam autem tredecim pervenere lintres. Magister me docebat, -quot remulcis esset opus: ipse affigit, funesque ex suo addit. Saburram -tramovet, partes navĭs afflictas levans. Ejus dicta per me et Gelavium -traduntur. Remis incumbunt, graviùs quàm violentiùs primò. Remulci -tenduntur, strident. Exclamat Gelavius: credo eum prohibuisse nimium -intendi. Iterum; ter; quater incumbunt: demum non frustra esse video. -Motus quidem navĭs exiguus apparet, augescit, continuatur: tandem -clamor gaudentium exoritur: navĭs vădo detrahitur et protenus bene -natat. 379. Tum magister a me gubernatorem petit, qui in tutum aliquem -locum navem deducat, donec mālus erit resartus. Multùm ille miratur, -quum respondeo, “nemini ceterorum quidquam de hôc mari esse notum, me -sōlum littoris aliquam habere notitiam.” Remigibus per Gelavium indico, -sperare me rem recte processuram: multas me agere gratias: sed parati -sint iterum adjuvare, si iterum sit opus. Interim aura diurna a mari -surrexerat, et, vēlis aliquot praetentis, tardiuscule movebatur navĭs. -Ego in scaphâ, profunditatem semper praetentans, flumen versùs, in -quod primam meam direxi ratem, sensim deducebam. Sed quoniam tempus -procellosum longe âberat, suasi ut ancoram extrà jacĕret, deinde -per suos nautas exploraret ostium. Assensus est. Tum ego meos viros -cum scaphà domum remitto, ipse in navi maneo colloquii gratiâ. 380. -Protenus magister quaerit, anne novum possit mālum apud nos ĕmĕre. -Respondeo: “Immo, secāre. Esse plurimas suprà arbores, mālis idoneas; -quas succisas posse facile in vallem detrudi, et, in ripâ fluminis -dedolatas, aquâ vehi ad navem. In ostio fluminis tutissimum esse portum -vel furentibus procellis, modò profunditas aquae navem admittat.” 381. -Jam quaerit, anne cibos praebere possimus. Id vero promitto. Illicò -jubet prandium omnibus apponi liberius, narratque parcius per plures -dies comedisse cunctos, quia metuerant inopiam. Ego verò interrogo, -quare has in regiones venerint, utrum gnari an inviti. Ille postquam -quaedam imperavit, seorsim ductum humili me voce compellat. 382. “Tu -me (inquit) valde adjuvâsti; ergo lībĕre loquar. Merces ego Anglicas a -Bristoliâ ad Jamaicam debebam portare. Propter vim venti in Corragiam -Hibernorum confŭgĕre sum coactus.” Ibi aliquot meorum nautarum majore -mercede mihi surripit alius quidam navĭs magister. Tum alios ex -necessitate accepi, quales ipse locus dabat, mercenarios nautas, quorum -tres erant valde improbi. Multa molientes, seditionem serebant et -bonorum pervertêre mentes. Tandem cö-orti, in catenas me dĕdēre, quum -maxime eramus in Occidentalis Indiae mari. Quid de me facere voluerint, -nescio; sed ceteri nautae nihil gravius in me consuli patiebantur. -Oculos Europaeorum fugientes, inter barbaros (ut opinor) se volebant -recondere, credebantque se posse ditescere, divenditis meis mercibus. -Unâ ex orâ optimam aquae copiam assecuti sunt, absentibus barbaris; -mox, ubi cibos volebant ĕmĕre, orto jurgio, duo e navalibus sociis -occisi sunt, quorum unus callidissimus erat e tribus illis improbis. -Ceteri, qui cum scaphâ erant, aegre effūgēre. Duo illi, qui restabant -e pessimis, homines imperiti, vi ac minis ac consuetudine quâdam navem -regebant, quanquam coeli ac maris et chartarum marinarum ignari. Cibos -iterum ac ter frustra quaesivere: propter inopiam alimentorum ceteri -murmurabant: demum proximâ nocte sub auroram in arenas incurrimus. -Tum verò imperitiae horum hominum succensentes, nautae eos catenis -vinciunt, me liberant, orantque ut sontes puniam, ceteros a periculo -lībĕrem. Ego stătim cannonas opem orantes personare jussi: illud -restat, ut si possim, quod male factum est, resarciam. Jam autem, -dic mihi, (quod maximi est) quot gradus terrestris longitudinis hic -habeamus. 383. Paene risi, quum haec me interrogaret. Respondeo: -illum a meo vestitu posse conjectare, quantâ in barbarie verser. Loci -sane latitudinem, stellis observatis, cognosse me; longitudinem (quam -appellant mathematici) prorsus nescire. Id tantum me habere cognitum, -ad Occidentem nos degere, ultra ultimum Orinoconis ostium.--Ille ait, -etiam hoc cognosse, magni referre. 384. Mox interrogo, anne velit me -in patriam reportare. Is confirmat, maximo illud sibi gaudio fore; nec -gratiis modo revecturum; nam propter servatam navem magnum mihi a se -suisque deberi praemium. Tum jussi, de ⸤hôc quod dicebam⸥ reticere; -jamque me in suâ scaphâ ad terram vehere, ut de cibis comparandis -imperarem. 385. Undeviginti viri in nave erant: carnem recentem -Anglis credo fore libentibus. Totopillo dico, si laqueis porcillos, -lepores avesve possit capere, quàm plurimos capiat, ac vivos. Pachum -ac Calefum, trahâ ac trahulâ eductâ (illâ duobus jumentis, hâc uno) -mecum ad colles Caprinos vĕnire jubeo; Larim Fenimque in calathos -plures fiscellasque componere dioscoreas, maniocas, bananas, dactylos, -aliosque fructus vel legumina: Upim caseos promere quos habebat -plurimos, et quidquid piscium sale condītum reservaverat,--si id -quoque nautis usui foret. Ova gallinacea mihi non erant: pullis avibus -parcendum decrevi. Denique Gelavium ad Cortopem mitto, orans ut si -quid aut zeae aut oryzae possit sine suorum detrimento tradere, id meâ -gratiă navi convehendum praebeat. - -386. Pachum ac Calefum jam summâ in rupe offendi opperientes. -Caprarum silvestrium agros versùs imus rectā, usque eò ubi propter -asperitatem saxorum nulla erat trahīs via. Tum Pachum jubeo quàm -occultissime, more barbarorum, pone saxa inserpere, donec gregem -aliquem intra teli conjectum videat. Ignipultas duas iis tradideram -portandas: una erat bituba mea. Ambas jam suffercio. Ut Pachus -recurrit, progredior caute, etsi neutiquam fugaces erant hae ferae. E -duplice tubo bis maximâ celeritate jaculatus, duas antilopas occīdo. -Totus grex aufugit; sed propter formam locorum non potērat extra jactum -extemplo evanescere. Alterâ ignipultâ de Calefo arreptâ, tertium -protenus dejicio mortuum: is mas fuit, grandis ille quidem, qui -restiterat hostem conspecturus. Jumenta nostra paxillis destinaverāmus: -eò jam necesse erat praedam deportare. Calefus et Pachus, connisi, -satis aegre humeris suis capras, unam post alteram, deferunt. Caprum -antilopam video nimium fore: quare egomet, oneri submissus, adjuvo. -Sic per trium virorum nisūs hic quoque in trahulam componitur: -dein protinus domum eos remitto. 387. Egomet lacum versùs propero, -ut anseres vel ferum olorem reportem. Ipsam ad lacûs oram nunquam -pertigeram: ibi nunc olores video maximos. Anne pisces comedant, anne -caro sit bona, nescio; credo tamen pisces e dulci aquâ non nocituros -gustui. Itaque igne conjecto maximum alitem, qui vix in margine erat -aquae, occīdo; quem, quanquam canis non aderat, facile assequor. -Hunc reportavi humeris meis, incommodum sane onus. 388. Ad cavernas -Cortopem offendo, qui collocuturus de zeâ et oryzâ venerat. A Pacho -vult discere, quanta sit secundae spes messis; item a Totopillo quantam -vim radicum esculentarum, aut a nobis satam, aut genitam in vallibus, -debeamus exspectare. Certior de his rebus factus, decrevit et zeam et -oryzam praebere satis liberaliter. Eum magno cum honore excipio, oroque -ut ad coenam maneat. Plures res in musēo nunc primùm ei exhibeo. 389. -Inter haec pervēnit Totopillus cum navĭs magistro. Magister breviter -ait, Ostium fluminis a se esse exploratum; satis superque esse aquae -profundae; cras cum aestu maris velle se intrare. E valle Totopillum -in rupe a se visum esse; (is de cuniculis ibi satagebat:) se cursum -suum ad eum direxisse, ut ad me duceretur.--Totopillus secum habuit -in sacculis quatuor vivos, unum mortuum cuniculum; dein ego demonstro -magistro, quos ei cibos destinem. 390. Is de ceteris rebus multas agit -gratias; sed unum illum ait sufficere antilopam, duas feminas nolle. -Nam tantam carnis vim corruptum iri, nisi propere comedatur; nautis -autem qui decem per dies parciùs pasti essent, insaluberrimum fore, -si multum subito carnis haberent. Sed ego (ait) in rupe mansuetum -vidi gregem: quidni possis duos tresve haedos cum pabulo vivos navi -imponere, quando in eo erimus ut solvamus?--Tum video errasse me per -properantiam: porrò mālus novus erat caedendus. Igitur respondeo: -“Bene est: quidquid poterimus, faciemus.” Tamen de meis haedis -aegre ferebam: nam quidquid mihi cicur factum est, et e meâ manu -pascebatur, id jugulare dolebat me. 391. De olore oblītus eram facere -mentionem: nunc sententiam muto. In Cortopem convertor, interprete -Gelavio. Multo cum honore illum maximo alite dono, item duabus mortuis -antilopis, ut suis remigibus, si sibi libeat, praebeat epulum. Addo, -nolle me oryzam ab ipso orare, nisi esset, unde supplerem. Is laetus -accipit, polliceturque lintres ad convehendum cras mittere.--Tum -a Totopillo quaero, numve aves porcillosve ceperit. Nondum ullos, -respondet.--Igitur differas (aio) hanc rem, donec resarciatur navĭs: -nunc ex uno illo lepore coenam appara.--Id ille properat. 392. Confectâ -coenâ, Cortops ad suos vult extemplo redire. Ego cum magistro trans -rupem ambulo, ut arbores mālo idoneas oculis lustret. Quatuor, quas -denotat, cretâ distinguo: hae erant in saltu meo. Descendens ad -flumen quintam animadverti, ejusdem fere magnitudinis, quae pōpuli -instar gerebat. Hanc ut propiorem commendo, atque ille comprobat. -Tum aio: “Fabrum tu navĭs tuae cras hùc mittito: si quid jumentis -opus fuerit, ego per viros meos praebebo.”--“Eheu! (respondet): faber -meus cum insignissimo illo improborum fuit a barbaris occisus: idque -me male habet, quòd nemo apud me est, qui arborem in mālum dedolare -calleat. Sed nisi inter vos quispiam est fabrili arte exercitus, -nautae mei, ut ut poterunt, caedent.” Tum narro et me et quosdam e -meis ex necessitate multam rei fabrili dedisse operam; et posse nos, -si velit, hanc rem aliquo tandem modo perficere. Id lubens audit: ait -se, mālo, qui fractus sit, in ripam exposito, alterum, ejusdem plane -mensurae, imperaturum mihi; pretiumque ejus, pecuniâ aestimatum, in -accepti tabulam mihi relaturum. Tum ego, quantum possum, spondeo: is ad -suam scapham abit, in navem rediturus; ego ad cavernas. 393. Postero -die sine ullâ difficultate Pachus et Calefus arborem illam succidunt -et ramos amputant. Navĭs cum matutino aestu ostium subit fluminis, -mālumque illum confractum in ripam excutit. Ibi ego accuratissime omnes -ejus partes metior conscriboque. Fabrilia navĭs instrumenta recognosco: -mōlem quandam cochleatam mutuor et maximas confibulas plures; quoniam -utroque in fine inter operandum debeat arbor firmiter destinari. -Dolabras item et runcinas inde sumo, ne, si nostrae in caedendo -retundantur, absumatur tempus. Ego quidem videbar plus festinare quàm -magister; inaniter credo: sed spem redeundi oblatam tandem, mora -uniuscujusque diei videbatur imminuere. Video cras operam perfectum -iri: igitur Totopillum jubeo, quàm maturrime possit, testudinem capere; -mox pabulum haedinum in navem congerere. Enimvero cras, id est, tertio -die, ut speravi, mālum perfecimus. Vespere Gelavium ad Cortopem mitto, -nunciaturum, me gravissimâ de re velle colloqui, quae cum plebe suâ -debeat communicari; quare in ejus honorem, nisi quid nolit, ipsum me ad -eum mānĕ venturum. Respondet, lubenti fore. - -394. Mānĕ, regium vestitum gerens, meâ in scaphâ, comitantibus -Calefo, Pacho, Gelavio, circumnavigavi ad Cortopem. Is me multo cum -honore excipit. Tumulum quendam vel tribunal e cespite exstruxerant, -in quod mecum ascendit, et in arundinaceo quodam picto tapēte me -requiescere jubet. Tum ad contionem suorum verba facit,--credo ut -me iis commendet: illi conclamant plaudentes. Assurgo et manibus -gesticulor: nihil aliud poteram. Dein descendimus, et per Gelavium -oro, ut Cortops mecum et Calefo seorsim colloquatur. Jam me aperio, -Calefo interprete. 395. Aio, me omnibus insulae meae civibus summam -optare prosperitatem: hanc ut affirmem, praecipuae mihi esse curae. -Illum, quippe virum nobilem, mitem, seniorem et diu notum, quasdam -propter causas me ipso fortasse meliùs eorum fortunis praesessurum: -quare unâ sub condicione esse mihi in animo, ut de principatu illi -cedam.--Primò non credit Calefum recte interpretari. Bis terque -interrogabat, et, ut iteraretur res, postulavit. Igitur ego, regiis -gemmis de meo collo detractis, illius super capite sustinebam. Sensi -hominem valde moveri. Tum quaesivit, quaenam foret illa una condicio? -Respondeo:--Quoniam illi non essent filii, postulare me, ut Gelavium -pro suo filio et principatûs successore adoptaret; et postquam ego -coram contione Cortopem meis regalibus exornassem, is rursus Gelavium, -pro suo filio ac successore pronunciatum, regio aliquo more publice -agnosceret. Libentissime hanc condicionem accepit. 396. Tunc adhibitis -in colloquium Pacho ac Gelavio, retĕgo quid actum sit. Pachus laetatur, -Gelavius obstupescens lacrimatur, interrogatque, numne abeam. Protenus -explico; hanc navem meorum esse popularium et ad meam redire patriam: -oportere me, patris senectutem amanter fovere; porro hìc me, si maxime -linguae Indicanae forem peritus, paucis aliquot posse esse carissimum, -universis non posse esse acceptum gratumque principem. Non me poenitere -quòd artem litterarum iis per Gelavium tradiderim. Hanc si excolant, -filios fore patribus, nepotes filiis usque sapientiores. Sed opus meum -hâc in insulâ finitum esse.--Profundum subsequitur silentium. 397. -Pòst paullisper Cortopem rogo, nunquid obstet, quominus rem illico -perficiamus. Ille, quasi evigilans, vacuis oculis aliquid respondet. -Interpretantur: “Nihil quod sciam.” Tum Calefus in cespitem escendens -pauca proclamat, populum in contionem revocans. Opperīmur, donec quàm -plurimi reveniant. Tum Cortopis manum tenens, cum eo iterum escendo, -cunctis mirantibua quid agatur. Protenus ego meo capite detractam -cristam Cortopis impono capiti, et monile meum e bullis fulgentissimis -et versicoloribus collo ejusdem circumpono. Adstrepit plebs gestiens. -Mox Pachus explicat, me in honorem Cortopis de meo principatu cedere. -Conclamatur ab universis. Descendimus ego ac Pachus: Gelavium escendere -jubeo. 398. Rursus Cortops palam nunciat, se publice Gelavium pro suo -filio adoptare, quem se mortuo debeant pro principe venerari. Post haec -dicta, ipsum illud monile meum, suo collo detractum, imponit Gelavio, -quò manifestior meis sit oculis acta res. Applaudo. Tum Cortops Gelavii -collo manus suas circumdat, et paternum ei osculum imprimit. Dein -brevissimum aliquid proclamat, quod mox mihi explicant: “En vobis -filius meus!” Mox maximâ cum acclamatione disceditur. Oro Cortopem, -ut propter mea summa negotia, si illi id non sit incommodum, ad meum -portum secundo mānĕ veniat. Mox multâ cum ceremoniâ decedentes, domum -scaphâ petivimus. Haec quarto erant die, post navis adventum. Eodem -sane die novus ille mālus per duo jumenta ad navem a Totopillo deductus -est. - - - - -CAPUT (XIV.) QUARTUMDECIMUM. - - -399. Quinto die novus ille mālus suum in locum figitur. Ego autem -quidquid volebam asportare, deligebam, componebam,--laetans, moerens, -gemens, mire varius, et valde taciturnus. Statui autem me ante quintum -finitum diem meas res omnes confecturum: atque confeci. 400. Sexto die -pervēnit Cortops, sic ut rogaveram. Pulcerrimum ei gladiorum meorum, -qui erat e chalybe caeruleo, atque unam novaculam cum coticulâ suâ -coriaceâ, dono do; item optimam ignipultam aucupariam: dicoque, si -artem jaculandi velit discere, posse a Gelavio doceri. Mox furcillam -mensalem et cochlear, quae argentea habebam, ut regii juris, detuli. -Instrumentum meum fabrile ac coquinarium omne ei exhibui, jussique, -si quid praesertim vellet, inde deligere. Nihil ille nisi ferream -cratem, sartaginem[Y] et duas secures delēgit. Serras dixit se cunctas -concupiscere; sed accipere,--id fore impudentis. Tum ego arridens dico, -quidquid cum Gelavio reliquerim, ejus usum fructumque penes Gelavii -patrem principemque fore. Mox addidi, nescire me, quanti meam ille -scapham aestimaret; Gelavii et Totopilli operâ fuisse exornatam; sed -honoris causâ, acciperet a me. Honoris (respondet) causâ lubentissime -se accipere. Denique sericam meam umbellam illi trado, quoniam haec -quoque regium quiddam habere videbatur. Post prandium, ipsâ in scaphâ -cum donis meis revertit, suam lintrem (pulcram illam quidem) concedens -Gelavio, sagittasque Totopillo cum arcu splendidiore. Equidem meis -omnibus sedulo multa gratificabar, maribus ignipultas pistolasque -imprimis, honoris fortasse causâ, item alias res plures; sed feminis -quae dari oporteat, aliquanto difficiliùs statuebam. - -401. Rerum serie abreptus, cladem cymbae omisi narrare. Upis, praeter -alias operas, in piscibus colligendis condiendisque erat utilis. -Solebat in cymbâ retia mea ipso in portu visere, inde pisces reportans. -Haec mulier cum Lari item nova fecit retia, et vetera resarcivit. -Quodam die, quando, reti elato, in eo erat ut pisces extraheret, -accipiter quidam marinus pro pisce certabat: id quod aliàs evenire -noveram; nam hominem hi alites parùm formidabant. Ea surgens, remo -afflixit alitem; sed vi verberis oblique se e cymbâ praecipitavit. -Forte plenus tum maxime erat aestus, mari satis tumido. Cymba, -resorbente aestu, extra asportatur, mox in scopulos affligitur. Mulier -enatans facile terram attigit: cymbae nil nisi tabulas quasdam et unum -remum recuperavimus. - -402. Totopillus, ut primum tempestas favet, tres testudines ope -Gelavii ac Pachi reportat. Has cum plurimis cibis vivas ad navem ego -cum Gelavio, ipsius in lintre, conveho: ibi cum magistro colloquor. -Polliceor vivos haedos pusillos quatuor: demonstroque, si amplius -vellet pabuli, nautas posse e valle metere. Antennas, ait ille, mali -etiam deesse; rogatque anne possim fracti mali antennas probe affigere, -ceterasque res concinnare: suos enim nautas valde esse inhabiles, quos -e Corrhagiâ duxisset. Credo posse me operam conficere; sed Dominicus -dies accedebat. Ne post discessum meum prorsus negligeretur ille dies, -comperendinavi rem. “Die Lunari (dixi), si potero, perficiam; tum tu -die Martis navem fortasse solves.” Se fore praesto, ait, si ventus -faveat. - -403. Tum seorsim magistro dico; quoniam fabrum non habeat, quidni me -pro fabro suo rediens accipiat? Ridet primò incredulus; sed quando me -serium videt, respondet, “Sit sane, ut vis. Si opera tua fabrilis navi -suffecerit, plenam fabri mercedem a sociis meis domi accipies. Servatae -navis praemium tibi erit integrum. Pro cibis quos praebes, pecuniam non -numerabo quidem nunc, sed aestimabo.” 404. Tum quales habeat merces, -interrogo. Ait se ad Jamaicam portare agricolendi instrumentum, item -vilia servorum vestimenta, et quidquid coloniae sit idoneum. Num serras -habeat, num palas, rogo. Maxime, ait. Tum ego decem serras, decem -palas, quadraginta cultellos plicatiles, quadraginta vestes e gossypio, -et longi gossipii quatuor fasces, emo; novum donum Cortopi. Sic propter -oryzam spero ejus plebi satis repensum iri. Mox varia conficio feminis -nostris munuscula, aliqua viris meis, quae referre taedet: longè plura -sane Gelavio confero, inter quae duo pono dolia pulveris nitrati, -quatuor missilis plumbi sacculos. Has res omnes magister contra me -in tabulam impensi refert, polliceturque in cavernas meas deportare. -405. Cras, qui dies erat Domini, plurimi convenēre, ut me ultimùm -salutarent. Multa dixi benigne, sed moribundi hominis animum gerebam. -Multis Gelavium monui, ut quantum posset, non his tantùm viris, sed -posteris prospiceret; nempe, si seniorum consilio de agris colendis, -de usu-fructu agrorum ac maris, de aedibus condendis, de materie saxi -caementique fruendâ, leges aequas firmasque promulgaret. De talibus -rebus prout leges bonae exercentur, ita (dixi) civitatis cujusque -viget polletque status. Si de his quae Deus donavit mortalibus aeque -juste-que inter homines statutum sit, tum fore ut singulorum industria -vigeat, universorum copiae abundent; neque unquam uberrimâ in insulâ -defore principi tutamenta majestatis, si usque ad humillimum quemque -civem descenderit principis aequitas.--Ille mea verba quasi haurit -atque recondit, rarò respondens aut paucissima. Tandem ait (ignoscat -mihi lector, quòd refero,) “O here, nunquam ego volui regnare; sed si -antea nescirem, in te didici quaenam essent regnatoris elementa.” 406. -Postea dixi: “Nae tu, quidquid evenerit, id agas, ut nunquam hâc in -insulâ duo sint inter se liberi principes. Si ad tempus id devitari -nequibit, at tu per foedus facito ut filii vestri ac filii omnium qui -in eâdem hâc erunt insulâ, eôdem summo principe utantur. Quàm mites -sitis inter vos, tu optimē noveris. Quàm atrox funestumque possit -esse bellum, ego video, quatuor illos fortesque requirens Cortopis -filios. Tu in fratris jam loco es erga Totopillum; cur, quaeso, -acerrimi quondam crudelissimique fuistis hostes?” Lacrimâ obortâ, “Tu -conciliasti,” inquit. De se nihil promittebat. - -407. Die Lunari antennas resarcivimus: tum funes nautae ipsi -ordinabant. Magister queritur, inter fructus non fuisse limonas, de quâ -re illico imperabam. Mox Totopillus octo aves vivas detulit, quinque -mortuas; ex his tres grandes erant; otidas esse credidi. Dixit habere -se porcillos quoque, cras fortasse alia delaturum. 408. Ego unam acum -polarem, unum par pistolarum, bitubam meam, alteramque aucupariam -mecum eram avecturus; item quidquid proprium fuit Brazilici magistri. -Quidquid nemini datum relinquerem, id omne pronuncio Gelavii esse. Hunc -porro rogavi, ut in matris meae honorem cocum illam in portu rigaret -foveretque. - -409. Summo mane experrecti, maximâ cum exspectatione multi mortales -discurrimus. Totopillus mature porcillos vivos tres detulit, novamque -avium copiam, inter quas columbi erant e meis vivi. Seriùs Fenis, -Laris, Pachus fiscellam limonum suo quisque in capite deportat. Mox -a Cortope nuncius remigum operam pollicetur, siquà forte opus sit. -Sed propter ventum adversissimum et cautes vadosi maris parùm nōtas, -magister honorifico responso negat se audere hodie egredi: id quòd -multùm doleo. 410. Nam suspensis intentisque animis moestissimum -est segnitia: item, paratis rebus omnibus, quid nobis nisi segnitia -restat? Propterea, procedento die, juvabat me quòd magister, plurima -interrogando, multum a me sermonem elicuit. Praecipue mirabatur, quô -tandem fato ego, Anglus homo, inter Lusitanos Brazilienses ineunte -adolescentiâ fuerim colonus, ubi ipsa religio deterret Anglos. -Ubi Gelavius quoque oravit, ut totam hanc rem plenius explicarem, -in plenâ nautarum contione hanc tandem in modum locutus sum. 411. -Ego, in nave Anglicâ ad Guineam navigans, a Mauro piratâ captus sum -cum sociis nostris navalibus. Is me quatuor fere annos pro servulo -laborare co-egit. Tandem felici audaciâ aufugi, in phaselo heri -velocissimo, unum puerum Maurum simul asportans. Ipso in Oceano nave -Lusitanâ excepti sumus atque ad Braziliam devecti. Magister negat se -pro naulo quidquam a fugitivo Christiano accepturum: pro phaselo et -rebus omnibus quas asportavi, ipse pollicetur pretium. Denique ab hôc -viro liberali, postquam in Omnium Sanctorum Sinu ancoram jacimus, -persoluta mihi est summa ducentarum viginti minarum Lusitanarum. Hoc -caput mihi erat pecuniae, in Braziliam exposito. Fatendum autem est me -clam patre navigasse; noluisse me idcirco sic reverti in patriam, ut -părentis opes iners consumerem. 412. Illa sane regio, immensa agrorum, -profunda saltibus, vacua virorum, advenas libentissime excipit: nec -diu exspecto, antequam apud colonum quendam in agriculturam adhibear. -Primò quidem propter linguam ignotam parùm eram utilis. Poteram sane -colentibus astare, observare, segnitiam cohibere, et modicâ quâdam -operâ cibum tectumque mereri, ut ne ex meo impenderem. Interim per -eundem navis magistrum transigebam, ut ex Angliâ pecuniae quaedam -meae ad me mitterentur. Is nempe, Ulyssiponem rediturus, credebat se -illic posse id procurare, si ego litteras sibi ad mearum pecuniarum -sequestrem confiderem; id quod lubenter feci. (At femina habebat nummos -meos, vidua magistri navis, primi mei atque optimi patroni.) Postea -autem vir benignus, re meâ tanquam suâ ipsius accuratius perpensâ, -ait nummis nequaquam opus esse; sed caput pecuniae, postquam de summâ -certior veniret ab Angliâ nuncius, Lusitanâ merce mutandum, qualis -praesertim Braziliae esset idonea. Posse me post aliquod tempus -Ulyssiponem ad se scribere, siquid potissimum vellem: sin minus, tum -quaecunque sibi viderentur, reportaturum. Gratias sane ēgi, litterasque -ad amicam viduam composui, in quibus omnia, quae contigerant, strictim -narrabantur. Ea, postquam redditae sunt hae litterae, laeta effugio -meo, propter mariti sui memoriam Lusitanum magistrum ex suo liberaliter -donat, simul parentibus meis cuncta impertit. Comperire non potui, -credo tamen, meas apud illam pecunias a patre confestim auctas -esse; nam merx quam demum accepi, aliquanto plus erat quàm quod aut -exspectaveram aut potui explicare. Sed redeo unde deflexi. 413. Colonus -ille (Araujo ei erat nomen) cujus in operis eram, agri ditior erat quàm -pecuniae, nec potuit naturali agrorum ubertate ita frui ut debebat. -Ager per servos colitur. Atqui ille neque tot servos, quot opus erant, -habebat, neque instrumentum satis amplum, si, propagatâ culturâ, -reditūs ac commercia opperiretur. Ut industrium me primò esse vidit, -agrique colendi haud ignarum; mox, intellexit nummorum me aliquantum -manu tenere, alias exspectare ab Angliâ pecunias: sensi eum familiariùs -me compellare, tum saepiùs astare, velle colloqui, ad mensam interdum -adhibere. Mox pueris uxorique me commendat. Garrio cum pueris, ruri -cŏmĕs fio; ludum quasi gladiatorium facio,--non cum ipso gladio, nam -virga pro telo erat,--dum doceo quomodo Anglus nauta, quomodo Maurus, -feriat, arceat. Quae omnia non modo animum meum inter peregrinos valde -solabantur, sed propter linguae quoque usum proderant. Lusitanicē loqui -ex pueris disco, cum patre sermones ⸤ipsius de re⸥ habeo arctiores. -414. Tandem is se aperit. Benigne de me quaedam praefatus, ait,--Si -socium haud pauperem haberet, ambobus lautius fore quàm nunc sibi soli: -tantam esse agri ubertatem, coeli teporem, aquarum abundantiam. Me, -si in haereticâ religione persistam, agros meo nomine non posse in -Braziliâ tenere. Sane se velle, concordes forent omnes Cristiani: sin -autem id fieri non possit, tum--idoneâ factâ syngraphâ, quin pecunias -in fundo ejus collocem, amplosque reditūs foenore accipiam? - -415. Ubi cibus abundat et jucunda aeris temperies facili operâ -corpus fovet, ibi (opinor) animi ad liberalitatem, apud nos ad -avaritiam, sunt propensiores. Itaque coloni illi sunt haud raro segnes, -negligentes, prodigi; profecto non sunt illiberales. Quare, quae in -medium proferebat, cōmiter excutiebam; neque abhorrebam a viro, vultu -moribusque juxtà benigno. 416. Illud quoque considerabam; Lusitaniam -Angliae arctiore quodam vinculo astringi, ex quo tempore formidanda -illa, ingens potentiae Hispania, nostra dirissima atque implacabilis -hostis, e possessione Lusitaniae est exturbata: quo tutiores mihi fore -pecunias, apud civem Lusitanum collocatas. 417. Denique consensi; -scriptisque litteris, quas merces ille desiderabat potissimum, has -ego Ulyssipone reportandas ad me rogavi. Pecunias propter praesentēs -usūs illico poteram ex arcâ meâ conferre. Paciscitur porro, ut ego -operas agrestes curem regamque, ille praestet mihi ex ipso fundo -cibum, servos, equos, cuncta quae maximi sunt: cetera ex praesenti -pecuniâ atque ex annuo foenore facile solvo. 418. Miranda sane est -illâ in regione arborum atque fruticum tum copia, tum proceritas. -Plurimarum nomina arduum est dicere: immo, prorsus populis Europaeis -sunt incognita. Celebris est ibi mandioca esculenta, item milium atque -zea Indica, item banana, et oryza sativa. Atqui ego, qui plurima terrâ -nascentia apud Mauros didiceram, tamen longe plura hìc primò ignota -invēni. 419. Noster quidem fundus saccharum praecipue et tabacum -gignebat. Radīces esculentas, olera, cerealia, ipsi in suis agellis -servi edŭcant, heroque praestant unus quisque aliquantum. Ille sēmină -quaedam, instrumenta, vestimenta, tecta domorum confert; cuncta -administrat, defendit, regia vectigalia persolvit. 420. Per biennium -plurima circa fundum erant novanda. Plus aliquando excolebatur agri. -Sepēs, viae, portulae erant conficiendae: tum casulae novae, plutei. -Distribuendum instrumentum, cultura regenda, multa nove docenda. -Irrigatione non opus erat; duntaxat propter oryzam quibusdam in -agellis cohibebantur rivuli decurrentes. Tertio itidem anno multâ -opus erat alacritate et perpensatione diligentissimâ, ut ad amussim -judicarem quid sapienter, quid stulte impensum; quae retinendae -rationes, quae mutandae forent. Necnon, ipsorum servorum ingeniis -jam meliùs perspectis, ad suas quemque curas fructuosiùs poteram -disponere. Tantummodò non satis habebamus virorum in operis, quanquam -vernulae quotannis nascebantur, et post aliquot annos videbantur -suffecturi. 421. Attamen quarto jam anno affluebant opes, servuli -continuam officiorum rotam persequebantur. Socius (sive collega) ille -meus Araujo, vetus negociandi, externas fundi nostri res diligenter -administrabat. Ego verò quasi brachiis replicatis poteram ditescere, -nisi quòd propter novam hanc segnitiam tum maxime fundi, regionis, -hominum, meique ipsius taedebat me. - -422. Debebam fortasse uxorem ducere, sed religio loci impediebat: non -quòd ego Anglici cultûs tenax fuerim atque ostentator; nam extra, -vix diversus a ceteris videbar. Sciebam autem, ut primùm matrimonium -contemplarer, extemplo sacerdotes de meâ religione fore curiosissimos; -dein arctas connubii leges postulaturos, quibus neque uxor sit mea -ipsius, neque liberi neque domus neque servi; sed sacerdos suâ sponte -intret, cognoscat, ordinet, imperitet; cunctos, si lubitum fuerit, -contra me cohortetur. Id vero non erat ferendum. Itaque solus manebam, -solum me fovebam, oblectabam: mox, me ipsum perosus, inquieto agitabar -animo. - -423. Ita affecto subita supervenit vitae conversio, quam satis mirari -non possum. Collega ille sive magister meus sedulo me ad se vocat; ait, -gravi de re velle se colloqui; aures benignas et patientes se orare. -Ego, mirabundus quid sit, respondeo, esse mihi otii satis superque, -et perlubenter me auscultaturum. 424. Tum infit: Opulentiorem se per -me indies fieri. Quidquid dicat, ne se putem ingratum, neve velle ab -se me amotum. Multa me fundo suo optime fecisse, unum non potuisse -facere, ut plures essent servuli. Id si fieret, multò etiam perfectiùs -latiùsque excoli posse agros. Operam meam per triennium utilem fuisse, -immo necessariam; jam ipsam per se quasi confectam: sic enim me -res administrasse, ut non jam indigerent mei. Nunc si sibi suisque -familiaribus consultum velim, in eo res esse ut valde possim adjuvare. -425. Hic pausam fecit: ego autem exspectans etiam tacui. Tum de novo -incipit: Audisse se ex me, navigasse me ad Guineam commercii caussâ. -Si iterum vellem eòdem proficisci, sibi amicisque gratum fore, mihi -ipsi fortasse non malum. Etenim plures notasse, me, qui antea hilaris -strenuusque fuissem, nuper taciturnum evasisse, moestum, languidum. -Fortasse propter valetudinem mutandum aëra. Excursionem maritimam -corpori mentique fore salubrem. 426. Interroganti mihi, Quid autem -ego tibi tuisque circa Guineam sum profuturus? respondet: Imprimis tu -rationem hujus commercii atque idoneas merces intelligis, quas hinc -oporteat exportare: tum, (quod est maxumum) servos nigritas, quos -volumus cöemere, tu clementer rĕges, sanos deportabis. Lībĕre tecum -de te loquar. Difficile est virum bonâ familiâ, humane institutum, -benevolum, veterem rei maritĭmae, strenuum negociando, regendi capacem -reperire, qui servitia venalia conquirat. Atqui vel maxime tali viro -hic est opus. 427. Tu homines barbaros benigne excipies, demulcebis, -ad obsequium dūces leniter: alii efferos, contumaces, tristes, vel -languidos, morbosos, semimortuos important. Nos te volumus sine -tuo impendio ire. Manicipia de nostro cö-emes: deportata inter nos -dividemus; tu parem nobis habebis sortem. Porro, quod nunc tibi propter -operam tuam agrestem attribuo, id omne, pecuniâ aestimatum, quamdiu in -nave sis, solvam. 428. Nescio an laus mei me nonnihil oblectaverit: -ceterùm respondeo, admirans si per regium praefectum talis expeditio -liceret: nam rex jus servitiorum venditandorum paucis quibusdam propter -magnam pecuniam concedit. At ille: “Nihil nos contra regis edicta -sumus facturi. Palam non licet venditare, at nos prorsus non vendemus. -Et verò, quo certius res se habeat, muneribus quibusdam sagaciter -distributis efficiamus ut ne nimia de navis onere sit investigatio. -429. Accedit quòd sacerdotes tale inceptum vehementer comprobant. -Barbaros homines, quorum vita (lībera sit, an servilis) saeva est, -impia, foeda,--hos in mansuetum servitium sub benignitate Cristianâ -tradere, verae aiunt esse pietatis. Jam navĭs parata est; merx, qualem -tu jubebis, cito parabitur.” - -430. Neque valde placebat mihi neque displicebat haec expeditio. Haud -amplius juvenali ardore in maria irruebam, et tamen amabam mare atque -ipsam operum commutationem. Condiciones vidi aequas esse, rem lucrosam, -neque amicos homines rejicere facile fuit. Re ponderatâ, demum -consensi. Tum quasi intermortuus, solemni testamento omnia concludo. -Benignum illum navis magistrum, qui me ex mari servaverat, haeredem -instituo ex semisse. Alterum semissem rei meae ad Angliam remittendum -destino, conscriboque singillatim, quid opus facto sit. Sane, si, ut in -testamento fui providus, sic in vitâ dirigendâ fuissem sagax, nunquam -tantas aerumnas exsul ab hominis genere forem perpessus. - -431. Jamque paratis rebus omnibus, solvimus a portu ipsis Nonis, -Augusto mense. Primò ad septemtriones navigavimus, paene littus -Americae nostrae legentes, tempestate bonâ, duntaxat vehementer calidâ, -donec ad promontorium Augustinianum devenimus. Inde ad Aquilones -versus, tanquam ad insulam Ferdinandi Neroniani direximus cursum, -citoque terram condidimus. Duodecimo die turbo ventorum ex Austro -conversus detorquetur in Eurum, inde in Aquilonem, violentiâ semper -augescens. 432. Nos, multum contrà luctati, necessario tempestate -deferimur. E sodalicio unus vir febre victus decessit: mox nauta ac -puer, superscandente fluctu, asportantur. Ut potuit magister, paullum -decrescente vento, coelum observare, credidit nos prope Septentrionale -continentis littus, circa Orinoconis ostia, devectos. Navem negat -Atlanticum mare trajiciendi jam esse compŏtem: igitur me in consilium -adhibito, rectā domum redeundum censet. Id verò vehementer nolo; -inspectoque mari in chartis descripto, suadeo ut Barbadam petat, vitato -aestûs decursu, qui sĭnum Mexicanum invehitur. 433. Ille consensit ne -redeat, clavumque ita flectit, ut qui in aliquô Anglarum Antillium -portu cupiat navem reficere. Hâc spe adductus, iterum nos in altum -committit: attamen novae procellae infortunatam navem excipiunt. -Denique, ne longus sim, multùm reluctati, in has ipsas arenas -depellimur, ubi vestra navis afflicta est. Sed nos, scaphâ conantes -effŭgĕre, salo maris obrŭti sumus, unde ego solus evasi vivus. Ceterùm -navis ad plenilunium duravit incolumis, et praebuit mihi, non victum -modò, sed paene insulae hujus imperium. - -434. Talia ubi dixeram, multa inter se colloquuntur, atque alia -interrogant, quibus Gelavium respondere jubeo: sic vario sermone -finitus est dies. Nocte mutatur ventus. Primâ luce magister mihi -aperit, remiges nunc posse multùm adjuvare; de quo protinus nuncium -misi. Horâ ante meridiem decem cum ipso Cortope vēnēre. Mei quoque -omnes congregabantur, inter quos (ignoscat lector!) canem paene -lacrimans aspicio. Hunc, illis tam utilem, asportare nolui: illud -dolebam, quòd feminam canem non potui simul dare, ne ipsum genus -periret. 435. Mox solvunt ancoram. Movetur navis cum aestu, remulci -applicantur, flumen descendimus. Vocibus, vultu, gestu, plenis -caritate, plenis item magno moerore, discedimus. Ad coelum surgit -cor meum, quaeritantis ecquando eccubi hosce tam fideles, tam bonos -iterum conveniam. Gelavium oculi mei anquirunt frustra: fortasse -propter dolorem se occultabat. A terrâ jam recedens, egregiam insulae -pulcritudinem admiror. Nunquam sane algae, fruticeta, praegrandes -arbores, palmeta, colles, aqua purpurea, coelum clarissimum, tam -digna mihi antea visa sunt Paradiso. Sic remiges nos trahunt, quamdiu -magistro id tutius videretur. 436. Ut primum in alto sumus et rite -concinnantur vela, magister mihi significat ut dimittam lintres. Tum -video Gelavium, loco Cortopis, iis esse praefectum. Is propere navem -scandit, genua mea complectitur; et antea quam verba possim illo -momento digna fingere, recesserat, evaserat. Extemplo inter lintres -ac navem magnum exstitit intervallum. Descendo in cellam meam, animum -variis motibus distractum, pietate, si possim recollecturus. - -437. Ad Caurum, quantum sineret ventus, semper contendebamus. Postquam -quadraginta fere millia cursus fecimus, navĭs Europaea apparet; -mercatoria navĭs, ut credimus. Eam versus rectā tendens, magister -cannones opem precantes personari jubet. Mox per prospecula vexillum -videmus Anglicum. “Forsitan (inquit magister) illâ citius in nave quàm -in meâ patriam attingas.” Id me dubitatione conturbat. Postea aio, -si maxime illa navĭs rectā ad Angliam properet, praestat praemonere -parentes, vivere me ac venire. Dein memini, quoniam pro fabro operam -locassem meam, aequius esse, ut ne, nisi coactus, pactum abrumperem; et -quidquid rei pecuniariae inter me et magistrum pendēret, id benignius -a sociis ejus aestimatum iri, si tunc navi adhaererem. 438. Igitur -propere litteras conscribo, quae ad patrem meum traderentur, si forte -navĭs illa perferret. Quando convenimus, magister noster quaerit ab -iis, quânam in longitudine terrestri versemur. Illi confestim et -longitudinem et latitudinem nobis pronunciant; aiunt porro Angliam se -directā petĕre. Magister meas aliasque a se litteras iis tradit; mox -inter utrosque disceditur. 439. Jamaicam sine noxâ attigimus: hìc finis -mihi erat vagandi. Divenditâ merce atque aliâ merce assumtâ, iterum -solvimus, et minus quinquaginta diebus in Bristoliae portu recondimur. -Inde epistolam ad patrem scribo, et tenerrimo responso exhilaror. 440. -Transactis festinanter negociis, aliàs litteras ad Braziliam compono. -Quidquid de meâ re ex meo testamento fecisset optimus et amicissimus -meus haeres, credens me mortuum, id omne confirmo. Quidquid ex re navĭs -magistri illius, qui in naufragio periit, apud me teneo,--horologia, -aurum Hispanum, aliaque,--haec et si cujus alīus rei pretium exceperim, -spondeo reparare. Omnes ibi amicos salvere jubeo. 441. Tum propero -ad părentes, portans mecum documenta illa fidelium ministrorum, -regiam tegetem dorsualem, praecinctorium, calceamenta, item clavam -bellicam viri occisi. Nec diu est, quum Eboraci ad carissimorum ac diu -neglectorum pertingo sĭnum, senectuti patris matrisque tenerâ pietate -opitulaturus. - - - - -GLOSSARY. - - - Acus sarcinaria, _packing needle_. - - Amentum, _a loop_, _thong with loop_. - - Argilla vitrearia, _glazier’s putty_. - - †Artillator, _the gunner of a ship_. - - Aurea māla, _oranges_. - - - Batillum, _coal shovel_. - - Blatta, _chafer_ or _beetle_. - - - Capis, -idis, _jug_, _mug_, _tankard_. - - †Cannon, -onis, _a cannon_. - - Cinchona, _Peruvian bark_. - - Cochlear, -āre, _a spoon_. - - Confibula, _a clamp_. - - Culter plicatilis, _a clasp-knife_. - - Cupa natans, _a buoy_. - - Cymba, _a skiff_. - - - Dactylus, †Datta, _a date (fruit)_. - - Diaeta, _cabin of ship_. - - †Dioscorea, _a yam_. - - - Forceps, _pincers_. - - Forfex, _shears_, _scissors_. - - Frutices, _shrubs_. - - Furcilla, _table fork_. - - - †Grallatores, _wading birds_. - - †Grossularius, _gooseberry_. - - - Hasta cunicularia, _miner’s pike_. - - Helcia, _traces_. - - Horologium, _clock_ or _watch_. - - - †Ignipulta, _a gun_. - - Infula, _turban_. - - - Res Jaculatoria, _gunnery_. - - - Lodices, _blankets_. - - Lorica, _(ship’s) parapet_ or _bulwark_. - - - †Macacus, _monkey_. - - Magis, -idis, _rolling pin_. - - - Otides, _bustards_. - - - Pessulum, _a bolt_. - - Podium, _outjutting ledge_, _balcony_. - - Prospeculum, _small telescope_. - - †Pistola, _pistol_. - - Pulvis nitratus, _gunpowder_. - - - Riscus, _a rude box_, _a chest_. - - Rubus, _bramble_, as _blackberry bush_. - - Rutabulum, _coal rake_. - - - †Sago, -onis, _sago_. - - †Sapo, -onis, _soap_. - - †Saccharum, _sugar_. - - Scapha, _ship’s boat_. - - Scrinium, _dispatch box_, _desk_. - - Sīnum, _a bowl_. - - Stellio, _small lizard_. - - Sublica, _pile_, _stake_, _support_. - - Subula, _bodkin_. - - Succīdia, _a slice_. - - Succulae, _a windlass?_ - - Sudarium, _pocket handkerchief_. - - Suffercio, _I load (a gun)_. - - Supparum, _topsail_. - - - Tibiales, _stockings_. - - Tolleno, _a crane for lifting_. - - Traha, _a sledge_; _dimin._ †Trahula. - - Trochlea, _a pulley_; _dimin._ Trochleola. - - Tunica, _a shirt_. - - - Vespertilio, _a (flying) bat_. - - - Zea, _maize_. - - - - -FOOTNOTES - - -[A] A crane,--with windlass. - -[B] A buoy. - -[C] The cabin. - -[D] Windlass. - -[E] Pulleys. - -[F] Orange trees. - -[G] He is looking southward. - -[H] Stockings. - -[I] A rolling pin. - -[J] Shirt. - -[K] Stockings. - -[L] Monkey. - -[M] Gooseberries. - -[N] Bodkin. - -[O] Select. - -[P] Auger. - -[Q] Cutter (chisel?) - -[R] All but, _tantum non_. - -[S] Thatch. - -[T] Hood. - -[U] A gutter. - -[V] Glazier’s putty. - -[W] A Greek word: _Bustards_. - -[X] Make lighter. - -[Y] Frying Pan. - - - - - Among WORKS by F. W. NEWMAN, are-- - - - HIAWATHA, in Rhythmical Latin. 12mo. 2s. 6d. - - TRANSLATIONS OF ENGLISH POETRY INTO LATIN VERSE. Crown 8vo. - 6s. - - TRANSLATION OF HORACE’S ODES into unrhymed specific - stanzas. Post 8vo. 4s. - - TRANSLATION OF HOMER’S ILIAD into the modern Greek Epic - verse. Royal 8vo. 10s. 6d. - - HOMERIC TRANSLATION: a Reply to Professor MATTHEW ARNOLD. - 2s. 6d. - - SUGGESTED IMPROVEMENTS OF THE TEXT OF AESCHYLUS. Demy 8vo. - 6s. - - ATTEMPT TO RENDER THE IGUVINE INSCRIPTIONS INTO LATIN. 8vo. - 2s. - - PUBLISHED BY - TRÜBNER & CO., 57 & 59, LUDGATE HILL, - LONDON. - -*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK 50732 *** diff --git a/old/old-2024-12-19/50732-h/50732-h.htm b/old/old-2024-12-19/50732-h/50732-h.htm deleted file mode 100644 index 6ac6cb4..0000000 --- a/old/old-2024-12-19/50732-h/50732-h.htm +++ /dev/null @@ -1,5536 +0,0 @@ -<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Strict//EN" -"http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-strict.dtd"> -<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xml:lang="la" lang="la"> -<head> -<meta http-equiv="Content-Type" content="text/html;charset=UTF-8" /> -<meta http-equiv="Content-Style-Type" content="text/css" /> -<title>Rebilius Cruso: Robinson Crusoe, in Latin | Project Gutenberg</title> -<link rel="coverpage" href="images/cover.jpg" /> -<style type="text/css"> - -a { - text-decoration: none; -} - -body { - margin-left: 10%; - margin-right: 10%; -} - -h1,h2 { - text-align: center; - clear: both; -} - -hr.chap { - width: 65%; - margin-left: 17.5%; - margin-right: 17.5%; -} - -li.ifrst { - margin-top: 2em; - padding-left: 2em; - text-indent: -2em; -} - -li.indx { - margin-top: .5em; - padding-left: 2em; - text-indent: -2em; -} - -p { - margin-top: 0.5em; - text-align: justify; - margin-bottom: 0.5em; - text-indent: 1em; -} - -table { - width: 90%; - margin-left: 5%; - margin-right: 5%; - max-width: 100%; -} - -td, th { - padding-left: 0.25em; - padding-right: 0.25em; - vertical-align: top; - font-weight: normal; -} - -ul { - list-style-type: none; -} - -.blockquote { - margin-left: 5%; - margin-right: 5%; -} - -.center { - text-align: center; - text-indent: 0em; -} - -.footnotes { - border: dashed 1px; -} - -.footnote { - margin-left: 10%; - margin-right: 10%; - font-size: 0.9em; -} - -.footnote .label { - position: absolute; - right: 84%; - text-align: right; -} - -.fnanchor { - vertical-align: super; - font-size: .8em; - text-decoration: none; -} - -.hanging { - padding-left: 2em; - text-indent: -2em; -} - -.inscription { - margin: 0.5em; - max-width: 17em; - border: thin solid black; - float: left; - padding: 0.5em; -} - -.larger { - font-size: 150%; -} - -.pagenum { - position: absolute; - left: 92%; - font-size: smaller; - text-align: right; -} - -.smaller { - font-size: 80%; -} - -.smcap { - font-variant: small-caps; -} - -.tdr { - text-align: right; -} - -.tdc { - text-align: center; -} - -.titlepage { - text-align: center; - margin-top: 3em; - text-indent: 0em; -} - -.transnote { - background-color: #E6E6FA; - color: black; - text-align: center; - font-size: smaller; - padding: 0.5em; - margin-bottom: 5em; -} - - </style> - </head> -<body> -<div>*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK 50732 ***</div> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_i" id="Page_i">[i]</a></span></p> - -<p class="titlepage larger">REBILIUS CRUSO:</p> - -<p class="titlepage">ROBINSON CRUSOE, IN LATIN;<br /> -A BOOK TO LIGHTEN TEDIUM<br /> -TO A LEARNER.</p> - -<p class="titlepage"><span class="smaller">BY</span><br /> -FRANCIS WILLIAM NEWMAN,<br /> -<span class="smaller">EMERITUS PROFESSOR OF LATIN IN UNIVERSITY COLLEGE, LONDON;<br /> -HONORARY FELLOW OF WORCESTER COLLEGE, OXFORD</span>.</p> - -<p class="titlepage smaller">LONDON:<br /> -TRÜBNER & CO., 57 & 59, LUDGATE HILL.<br /> -M.DCCC.LXXXIV.</p> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_ii" id="Page_ii">[ii]</a></span></p> - -<p class="titlepage smaller">NOTTINGHAM:<br /> -PRINTED BY STEVENSON, BAILEY, AND SMITH,<br /> -LISTER GATE.</p> - -<hr class="chap" /> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_iii" id="Page_iii">[iii]</a></span></p> - -<h2>PREFACE.</h2> - -<p>This book was composed when the writer was a Professor of -Latin, as part of a larger scheme. He has long been convinced -that the mode of teaching Latin has become less and less effective -in proportion as it has been made more and more scientific. -The effort has been general to confine the pupil to the most -elaborate styles and the most approved classics, and the exercise -of memory has been superseded by minute accuracy in the study -of very limited pieces. In the natural mode we have enormous -endless repetition and much learning of the names of things. -We begin with short sentences and a very limited number of -verbs; and we learn with the least possible number of <i>rules</i>. If -we could talk in Latin, that would be of all best; but as we -cannot get exercise in talking it for practical needs, no teacher -can hope to gain adequate readiness and facility: or if a few -might, yet this could not be counted on in any general system. -It has long been my conviction that we ought to seek to learn a -language <i>first</i>, and study its characteristic literature <i>afterward</i>. -Greek and Latin literature plunge us into numerous difficulties -all at once, inasmuch as their politics, their history, their geography -and their religion are all strange to the young student. -To take difficulties one by one is obvious wisdom; and with a -view to this I elaborately maintained in an article of the <i>Museum</i> -(No. iv., Jan., 1862, Edinburgh) that we ought to teach by <i>modern</i> -Latin. As parts of such a system I have executed and published -a Latin “Hiawatha,” and Latin Verse Translations of many -small pieces of English poetry. If I could write Latin conversations -<i>that would interest learners</i>, I should gladly have undertaken<span class="pagenum"><a name="Page_iv" id="Page_iv">[iv]</a></span> -this: but when I tried, I could not invent matter that seemed -interesting enough. This indeed is my objection to Erasmus’s -“Colloquies,” which also are not easy enough in idiom to satisfy -me. This “Robinson Crusoe” I thought I could make very -interesting, and it includes a far greater variety of vocabulary -than can be obtained from any of our received classics of the -same length. I hope also the style is easy.</p> - -<p>I surely need not apologize for taking only the general idea -from Defoe. His tale is far too diffuse, too full of moralizing -and with too little variety. He was very ignorant of the Botany -and Zoology of the tropics, and when his tale is faithfully -abridged, its impossibilities become too glaring. The Arabic -“Robinson Crusoe” published by the Church Missionary Society -cuts down Defoe’s story unmercifully.</p> - -<p>I am indebted to my former colleague, the late Professor -T. Hewitt Key, for the translation of Robinson into the name -Rebilius. He also approved of Ignipulta for <i>a gun</i>, not as strictly -grammatical, but as good enough to pass with Latins who were -familiar with the word Catapulta. From him also I adopted -Cannones, for <i>cannons</i>, and Pistola <i>a pistol</i>. The word Canna, -a cane (or hollow tube) seems to be the root of Cann̄on, a <i>tube</i> or -<i>cannon</i>, in Spanish, whence the American can̄on for a tunnel, or -larger tube.</p> - -<p>After I had executed my own Rebilius (finally completed in -1861), I learned that a Frenchman, Goffaux, had published a -“Robinson Crusoe” in Latin and French. On discovering this, -I stopped the printing which I had begun, and after some -delay succeeded in getting the book. But on perusing it I found -his principles of remodelling the tale to be fundamentally the -opposite of mine, concerning which I need not enlarge. I like -his Latin, yet do not think his book supersedes mine. But if -teachers can practically use his with advantage, I shall be well -satisfied.</p> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_v" id="Page_v">[v]</a></span></p> - -<p>I wish here to renew my protest, that no accuracy of reading -small portions of Latin will ever be so effective as extensive -reading; and to make extensive reading possible to the many, -the style ought to be very easy and the matter attractive. To -enable us to talk, we ought to have a vocabulary that includes -all familiar objects,—which the Classics of our schools cannot -give us. Terence, though somewhat too difficult, would have -great excellencies for the learner; but the substance of his plays -is low, and eminently unedifying.</p> - -<p>In the near future, <i>some</i> universal tongue will be sought for by -the educated. If Latin be still learned in England, France, -Italy, Germany, Hungary, Spain, this is still, as three centuries -ago, the best for all Christendom. But perhaps even Latin will -be beaten out of the schools.</p> - -<p>It may be well to remark, that inasmuch as the grave accent -has been very widely used in school books as indicative of <i>an -adverb</i>, I adopt the mark in this sense; and think it no objection -to say that the Latins never so used it. Neither had they our -stops. We do not pretend to follow their writing in detail. We -usefully distinguish the vowels u i from the consonants v j; they -did not. What should we gain, by writing the Iliad as its author -wrote it? So too, I think it well occasionally to add long or -short marks, as ēgēre ĕgēre ēgĕre, vēnēre vĕnĕre, lătēre lătĕre -lātere, to obviate ambiguity. Nay I write fluctûs for gen. sing., -fluctūs for plural, but fluctus for nomin. sing. When <i>et</i> means -<i>both</i> or <i>even</i>, I set an acute accent over it, not doubting that it -then received some emphasis.</p> - -<p>I also borrow from the marks used in Hebrew an <i>under</i>-parenthesis -for coupling words that are in grammatical union. This -mark is often very effective in explaining the structure of complicated -Greek sentences.</p> - -<hr class="chap" /> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_vi" id="Page_vi">[vi]</a><br /> -<a name="Page_vii" id="Page_vii">[vii]</a></span></p> - -<h2>CONTENTS.</h2> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_PRIMUM">CHAPTER I.</a></p> - -<p>1 Robinson’s parentage. 2 His first adventures. 3 His slavetrading voyage. -4 The shipwreck. 5 They take to the boat. 6 It is swamped. 7 His -narrow escape. 8 His forlorn position. 9 He sleeps in a tree. 10 His -mental struggles. 11 The dog and long boat. 12 He swims to the ship. -13 Its condition. The skiff. 14 He makes a raft. 15 He loads it, first -with food; 16 next, with other necessaries. 17 He tows off the raft by -the skiff. 18 Favouring weather. 19 It is all but wrecked. 20 He -sleeps again in a tree. 21 His first supper. 22 He fastens the raft; -23 and visits the long boat. 24 Second visit to the ship. 25 He plans a -raft on water-tight empty boxes. 26 He carries off a few costly articles -in the skiff; 27 and tows off whatever will float. 28 He lands his train -at the nearest point; 29 and explores a natural harbour. 30 His dog-and-cat -meat. 31 He ascertains that he is in an island. 32 Its character. -33 His precaution against panthers. 34 He puts his first raft in safety. -35 Third visit to the ship. 36 He brings away his new raft. 37 Second -expedition the same day.</p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_II_SECUNDUM">CHAPTER II.</a></p> - -<p>38 In future, he will write less minutely. 39 Weather changes. 40 He goes -on foot to his harbor. 41 Its cliffs and caverns. 42 He bathes. 43 Sport -and affection of the dog. 44 Robinson ascends to the table land. -45 Shoots a she-antelope and wounds a kid. 46, 7 How he deals with -his booty. 48 His mental agitations. 49 His ledger of things good and -bad. 50 How he is soothed. 51 He conciliates dog and cat to the kid. -52 Thirteen days’ work. 53 Why the ship had so much ammunition. -54 His search for certain articles. 55 He finds iron tools; 56 and -baskets of dry beans; 57 and a portion of the plaid dresses. 58 He -heightens his skiff. 59 His device for the long boat. 60 He saves it -into his harbor. 61 Last visit to the ship. 62 His raft is wrecked. -63 The ship vanishes.</p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_III_TERTIUM">CHAPTER III.</a></p> - -<p>64 His state of feeling. 65 His affection to tame animals. 66 His cooking -of the beans. 67 Recovery of articles from his wrecked raft. 68 Details -concerning the caverns. 69 Smoothness of their floor. 70 Solidity of -their roofs. 71 Their screen of cactuses. 72 His bedroom and larder. -73 His manifold embarrassments. 74 He discovers a pure rill at hand; -75 and a natural dock for the boat. 76 He hedges in a spot in the valley. -77 He transports certain things to the caverns. 78 Numerous gay-hued -birds. 79 Abundant vegetation. 80 Kindling materials. 81 Tropical -products. 82 The creek ends in a land stream. 83 Natural fruit gardens. -84 He clings to the seaside. 86 He recovers the computation of time, -and resumes his nautical mathematics. 87 How he had learned. -88 His register of lunar months.</p> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_viii" id="Page_viii">[viii]</a></span></p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_IV_QUARTUM">CHAPTER IV.</a></p> - -<p>89 How he had learned carpentry. 90 He makes a little sledge. 91 He -arranges his caverns. 92 His fear of wild beasts. 93 He adapts the ship -ladder to a new use. 94 Digs a hole under his window. 95 He now -feels safe. 96 On mining. 97 On his familiarity with gunpowder. -98 Removes to the caverns. 99 His encounter with a female antelope. -100 His two new young ones. 101 Absence of men on the island. -102 He amasses fodder and improves two cliff paths. 103 He discovers -a palm grove eastward; 104 and a forest glen aloft to N.W. 105 How -he brings down fuel and timber. 106 Climate of his island. 107 He -rows round to the palm grove. 108 He cuts a young tree for boat oars.</p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_V_QUINTUM">CHAPTER V.</a></p> - -<p>109 He arranges his armory. 110 His other apartments. 111 His laundry -operations. 112 Treatment of his skin and hair. 113 Distress from -cold. 114 His leathern tippet. 115 His mat for the back. 116 Defence -for head and cheeks in heat. 117 He shapes his new oars. 118 Exercises -his boat in harbor. 119 From his skiff he sees a lofty mountain. -120 How he cooks waterfowl. 121 How he gets tame pigeons. 122 His -toil in carrying. 123 His spirits suddenly fail. 124 His religious -agitation. 125 His tackle to catch a rabbit. 126 He catches two. -126* He plaits new shoes.</p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_VI_SEXTUM">CHAPTER VI.</a></p> - -<p>127 He explores the high mountain. 128 Panorama from the summit. -129 The mainland is on the south. 130 He discovers vine plants, and -brings home citrons and lemons half-ripe. 131 He returns by an easy -and natural road. 132 Joy makes him liberal. 133 Threefold -character of the island. 134, 5 He explores the hill west of the creek. -136 He catches a parrot. 137 He makes a rabbit-hutch. 138 He reads -of elephant catching. 139 He plans to catch a fully-grown antelope -alive. 140-2 The battle and victory. 143 He catches a female alive, -and two kids. 144 Steady morning rains. North of the palm grove, he -surveys eastward more of the coast; 145 with tortoises on wide sands. -146 Why he has no palms in his harbor. 147 Sport of the dog with the -kids. 148 Their swiftness. 149 Description of the antelopes. 150 He -trains them to the little sledge; his harness. 151 His dog learns to watch -the flock. 152 He trains them to his whistle. 153 His schemes for food. -154 His fishing. 155 His weir-net. 156. He moralizes on his own -character.</p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_VII_SEPTIMUM">CHAPTER VII.</a></p> - -<p>157 His dressing of fish. 158 His unleavened bannocks. 159 His home -garden. 160 His argumentation with himself. 161, 2 How he is -affected by his mother’s birthday. 163 His funeral feast. 164 He -finishes it in the glen. 165, 6 The parrot’s talk. 167-9 He brings home -a tortoise. 170 The hull of the ship is cast up. 171 He ventures upon -it within the reef. 172 An ague seizes him. 173 His dread of darkness; -he drinks, first lemonade; 174 afterwards, Cinchona. 175 He gets oil -and eggs from the tortoise. 176 He makes lampwicks. 177 The weather -clears. 178 Birth of new kittens. 179 Other new broods. 180-2 Development -of his religious sentiment. 183 The Popish Prayer-book. -184 The lessons which he now learnt.</p> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_ix" id="Page_ix">[ix]</a></span></p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_VIII_OCTAVUM">CHAPTER VIII.</a></p> - -<p>185 He saws down the horns of the male antelope. 186 Use of the horns. -187 He makes a drill, 188 with a bow, 189 and guide; 190 also a -larger sledge. 191 Deficiency of leather. 192 How he makes fine ropes. -193 His small bridge. 194 His beach road. 195 New kids. 196 Contrivance -for picking cocoa nuts. 197 Experiments on leaves, pith and -bark. 198, 9 Migration of his flock. 200 He sleeps in a hammock under -the sky. 201 He makes the rush mat for his back. 202 His dress in the -heat. 203 His preparation of a yam garden. 204 His siesta. 205 His -raisins. 206 New products of the soil. 207 Turpentine or Resin. -208 Midday with the dog. 209-11 More fruits. 212 Unsuccessful -expedition in the long boat. 213 He cannot return against the wind; -214 his distress. 215 The parrot comes to comfort him. 216 He trudges -home, leaving the boat. 217 He fixes the latitude; 218 plants his -kitchen garden. 219 Adds to his stores of food. 220 Insufficiency of his -store-chests. 221 His first attempt at pottery. 222 He builds a furnace. -223 Makes huge square jars of coarse pottery. 224 He sets up a target -for practice. 225 His preserving of fruit. 226 His recovery of glass -beads.</p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_IX_NONUM">CHAPTER IX.</a></p> - -<p>227 Two boats of black savages arrive. 228 He arms; 229 goes forth and -views a cannibal feast. 230 A captive escapes. 231 Robinson shoots one -pursuer dead and wounds another; 232 but saves the life of the latter. -233 Binds up his wound. 234 Ascertains that the two boats have -departed. 235 He brings the fugitive to his caverns. 236 Returns to -bury the dead; 237 and bring home the wounded man. 238 He tries -the temper of the fugitive. 239 His deliberation and assumed majesty. -240 His careful treatment of the fugitive (Elapsus). 241 He astonishes -both men with his pistols,—also Elapsus with telescope and watch. -242 He pours away nearly all the brandy and rum. 243 Elapsus makes -good sandals for Robinson. 244 Robinson gives him a handsome plaid; -245 also cloaks to both. 246 He takes Elapsus to the scene of the murderous -feast. 247 Elapsus reveals the virtues of trees and shrubs, -248 and talks of Indian poultry. 249, 250 Various palms and their uses. -251 Thoughts about the long boat. 252 Convalescence of Secutor. -253 Elapsus devises a royal badge for Robinson. 254 Robinson accepts -it; 255 and gives a secondary badge to Elapsus. 256 Description of -the two men. 257 Elapsus is curious about work in iron. 258 Skill of -both men in wattling and plaiting. 259 Skill of Secutor in cookery; his -making of tea. 260 Why Robinson resolves to show no distrust. 261 He -teaches both the sword-exercise. 262 Armor used in it. 263 Secutor -makes new arrows. 264 Robinson plans a cross-bow. 265 The men -execute it.</p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_X_DECIMUM">CHAPTER X.</a></p> - -<p>266 Expedition to fetch the boat. 267 Mending of the sails. 268 It tacks -well. 269 Elapsus pronounces it, <i>Not yet good</i>. 270 Secutor enlarges the -kitchen garden. 271 Their sport in swimming. 272 Trial of soap-making. -273 Secutor as groom and gardener. 274 Reliefs for the men’s -toil. 275, 6 Elapsus works bulwarks and flaps (outriggers) for the boat.<span class="pagenum"><a name="Page_x" id="Page_x">[x]</a></span> -277 Robinson studies how to fulfil his demands of ironwork. 278 With -Elapsus he makes a longer excursion on the hills. 279 Gets a view of -the ridges and under cliff on the north-east. 280 The three work together -at the smithy. 281 The parrot is killed by a falcon. How Elapsus -comforts Robinson. 282 Diligent work during the rains. 283 Secutor’s -enmity to the rabbits. 284 Robinson’s literary occupation. 285 His -talk with them during their work. 286 They present him with a royal dress. -287 They try the new rig of the boat. 288 Petition of the two men concerning -wives. 289 Robinson’s anxieties. 290 His first question. -291 Their further suggestions. 292 His fresh objections. 293 He -insists on first surveying the coast.</p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_XI_UNDECIMUM">CHAPTER XI.</a></p> - -<p>294 Their new manufactures. 295 Robinson plays the hydrographer. -296 Elapsus finds the rice plant. 297 They survey the west coast. -298 Difficulty about currents. 299 Problem of the flock, solved by -Elapsus. 300 They agree to hew new oars. 301 Robinson claims -better missiles. 302 Their reply reproves him. 303 Their activity. -304 They carry home the fruit crop. 305, 6 Some account of their own -country. 307 Calculations of Elapsus. 308 Secutor’s account of the late -war. 309 Why neither tribe comes to the island. 310 Robinson -promises to sail within four days. 311 Energy of Secutor. 312 Zoology -of the mainland. 313 Robinson’s final preparations. 314 Fate of the -tame rabbits. 315 The three put to sea at evening; 316 and at dawn -see land. 317 The two men resume their true names. 318 Reception by -the populace. 319 The shooting match. 320 Sister of Gelavi; 321 also -his bride. 322 Robinson consents to everything. 323 They are towed -out with honor. 324 The return voyage. 325 They land at the Garden-port. -326 What of the flock?</p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_XII_DUODECIMUM">CHAPTER XII.</a></p> - -<p>327 Nuptial preparations. 328 Indian Poultry. 329 Pranks of thieves. -330 Nuptial ceremonies. 331 Speech of Robinson. 332 Services of Upis -and Calefus; 333 also of Pachus. Skill of Totopil in snares. 334 Functions -of Robinson. 335 New Pottery and store closet. 336 Sago, Wax, Oil, -Sugar. 337 Pachus and Calefus undertake rice. 338 Apartments. -339 New cares of Robinson. 340 Retrospect of his slavery. 341 His rest -on Sunday. 342 His Sunday School. 343 His pupil teachers. 344 Materials -for paper. 345 Religious talk with Gelavi. 346 Pachus makes needles. -347 New ideas of Gelavi. 348 Robinson seeks explanation. 349 Gelavi -cannot satisfy him. 350 Pachus finds a stream of copper. 351 Three persons -are driven on shore in a boat. 352 Policy of Robinson. 353 Perplexing -comment of Gelavi. 354 The strangers depart. 355 Anxieties of -Robinson. 356 New arrivals. 357 Robinson’s suspicions. 358 of -Gelavi and Fenis. 359 Fenis’s defence. 360 Robinson recovers himself. -361 His promises to Cortops. 365 Supplementary conditions.</p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_XIII_TREDECIMUM">CHAPTER XIII.</a></p> - -<p>366 Robinson’s zeal for his own language. 367 Gelavi opposes. 368, 9 The -discussion. 370 Robinson reluctantly yields. 371 He aids Gelavi in new -alphabet. 372 He trains his own family to firearms. 373 Refuses to<span class="pagenum"><a name="Page_xi" id="Page_xi">[xi]</a></span> -tell how to make gunpowder. 374 Pachus and Robinson sleep in hammocks. -375 Guns of distress. 376 Robinson sends to Cortops for rowers, -377 and boards the ship. 378 The rowers tow it off the sandbank. -379 Robinson guides them to the creek. 380 He promises a new mast, -381 and food. 382 The captain’s story. 383 He asks the longitude, -384 and promises to carry Robinson to England. 385 Robinson orders -food, 386 and shoots three wild antelopes, 387 and a pelican. -388 Cortops gives rice liberally. 389 The captain visits the caverns, -390 and accepts <i>one</i> dead antelope. 391 Gifts to Cortops and the rowers. -392 On the new mast. 393 Robinson and two men cut it. 394 Robinson -visits Cortops by appointment. 395 Secret interview and compact. -396 It is revealed to Pachus and Gelavi. 397 Robinson abdicates in -favor of Cortops. 398 Cortops adopts Gelavi as son and successor.</p> - -<p class="center"><a href="#CAPUT_XIV_QUARTUMDECIMUM">CHAPTER XIV.</a></p> - -<p>399 Dispatch of business. 400 Royal gifts of Robinson to Cortops. 401 Sudden -loss of Robinson’s skiff by Upis. 402 Yards are wanting to the mast. -403 Robinson undertakes to be ship-carpenter; 404 and buys many -wares of the captain as presents to Cortops, Pachus and Calefus. 405 Great -farewell on the Sunday; 406 and solemn advice to Gelavi. 407 Final -arrangements in the ship. 408 Last gifts of Robinson. 409 The ship is -wind-bound. 410 Robinson’s story of himself. 411 How he escaped -from the Moors to Brazil. 412 Received funds from England. 413 Became -familiar with his employer’s sons; 414 was invited to join in -partnership. 415 Easy liberality of the Brazilians. 416 European considerations. -417 Robinson becomes a partner. 418 Fertility of the -country. 419 Nature and management of his estates. 420 Occupation -of three years. 421 His <i>ennui</i> in the fourth. 422 New overtures of his -partner. 423-430 Robinson consents, after faint resistance. 431-3 His -voyage and shipwreck. 434 The weather changes. 435 They are towed -off. 436 The boats and Gelavi depart. 437 They fall in with a ship -bound for England. 438 Robinson sends a letter by it. 439 He reaches -Jamaica. 440 Arranges business at Brazil by letters—and without -further events, regains his English home.</p> - -<hr class="chap" /> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_xii" id="Page_xii">[xii]</a></span></p> - -<h2>ERRATA.</h2> - -<p class="transnote">Transcriber’s Note: the errata have been corrected as part of the process -of producing this e-text.</p> - -<table summary="Errata"> - <tr> - <td>Section</td><td class="tdr">8,</td><td>line</td><td class="tdr">6</td><td>—<i>for</i> rersus <i>read</i> rursus.</td> - </tr> - <tr> - <td class="tdc">”</td><td class="tdr">12,</td><td class="tdc">”</td><td class="tdr">14</td><td>—<i>for</i> protulentam <i>read</i> potulentam.</td> - </tr> - <tr> - <td class="tdc">”</td><td class="tdr">35,</td><td class="tdc">”</td><td class="tdr">15</td><td>—<i>for</i> facilime <i>read</i> facillime.</td> - </tr> - <tr> - <td class="tdc">”</td><td class="tdr">59,</td><td class="tdc">”</td><td class="tdr">12</td><td>—<i>for</i> hue <i>read</i> huc.</td> - </tr> - <tr> - <td class="tdc">”</td><td class="tdr">65,</td><td class="tdc">”</td><td class="tdr">12</td><td>—<i>for</i> compertum <i>read</i> compertam.</td> - </tr> - <tr> - <td class="tdc">”</td><td class="tdr">66,</td><td class="tdc">”</td><td class="tdr">6</td><td>—<i>for</i> panxillulum <i>read</i> pauxillulum.</td> - </tr> - <tr> - <td class="tdc">”</td><td class="tdr">70,</td><td class="tdc">”</td><td class="tdr">3</td><td>—<i>for</i> tălis <i>read</i> talĭs.</td> - </tr> - <tr> - <td class="tdc">”</td><td class="tdr">91,</td><td class="tdc">”</td><td class="tdr">4</td><td>—<i>for</i> qualicumque <i>read</i> qualicunque.</td> - </tr> - <tr> - <td class="tdc">”</td><td class="tdr">103,</td><td class="tdc">”</td><td class="tdr">8</td><td>—<i>for</i> explorari <i>read</i> explorare.</td> - </tr> - <tr> - <td class="tdc">”</td><td class="tdr">216,</td><td class="tdc">”</td><td class="tdr">2</td><td>—<i>for</i> incedentem <i>read</i> incedens.</td> - </tr> - <tr> - <td class="tdc">”</td><td class="tdr">291,</td><td class="tdc">”</td><td class="tdr">4</td><td>—<i>for</i> Secutorum <i>read</i> Secutorem.</td> - </tr> -</table> - -<hr class="chap" /> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_1" id="Page_1">[1]</a></span></p> - -<h1>ROBINSON CRUSOE.<br /> -REBILII CRUSONIS ANNALES.</h1> - -<hr class="chap" /> - -<h2><a name="CAPUT_PRIMUM" id="CAPUT_PRIMUM"></a>CAPUT PRIMUM.</h2> - -<p>1. Natus sum ego Eboraci, ex bonâ familiâ, sed peregrinâ: -quippe pater meus Germanus fuit e Bremâ, ubi appellabatur -Kreutznaer. Ceterùm per mercaturam dives factus, -Eboraci consedit, unde recepit in connubium matrem meam. -Ex hujus agnatis praenomen mihi Rebilius, ex patre nomen -Kreutznaer inditum est. Sed vulgus hominum, facili corruptelâ, -Crusonem me Rebilium appellabat. Tertius eram filius familiae. -Frater maximus, tribunus militum, cum Hispanis praelio congressus, -ad Dunquercam occubuit. Frater proximus, sicut ego -quoque postea, incertum quomodo, evanuit. Me quidem pater, -diligenter institutum, juris legumque studiis destinabat: sed, -fatali quodam motu, nihil mihi arridebat, nisi ut mari oberrarem.</p> - -<p>2. Primâ in juventâ clam patrem évasi nauta. Cursu mox -felici cum magistro navis humanissimo ad Guineam Africae -navigavi. Altero in cursu a Mauris piratis captus sum, et per -quatuor fere annos duram servivi servitutem. Inde miraculo -audaciae elapsus, in Lusitanâ quâdam navĕ ad Braziliam sum -devectus, ubi colono cuidam tres ampliùs annos strenuam operam -navavi, praefectus servorum agrestium. Mox per hunc amicosque -hujus adductus sum, ut ad Guineam navigarem, homines nigritas -conquisiturus, quos ipsi inter se per sua praedia servitutis causâ -dividerent. Equidem magnam lucri partem eram derivaturus.</p> - -<p>3. Sed longe aliter ordinavit Deus, ne impune caecae cupiditati -obsequerer. Nempe ventis abrepta navĭs Oceanum transire -nequibat, sed longe ad Caurum devehitur, circa Orinoconis ostia, -ut credebamus. Altera mox superveniens procella magno impetu -nos in Occidentem propulit, ubi, si e mari effugeremus, per feros -homines foret pereundum.</p> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_2" id="Page_2">[2]</a></span></p> - -<p>4. Gravi impendente periculo, nocte intempestâ et saeviente -adhuc vento, nauta qui erat in vigiliâ “terram adesse” exclamavit; -atque, antea quàm ceteri experrecti superne congregamur, navĭs -in arenis haeret. Stătim cum strepitu tremendo corruunt māli -eorumque armamenta. Fluctūs magnâ vi foros proluebant, neque -ipsae navĭs compages diu toleraturae videbantur. 5. Magister -scapham demitti jubet. Demittitur: nec facilè id quidem. Res, -quae maxime ad vitam sunt necessariae, raptim ingerunter; tum -nos ipsi, tredecim viri, in eandem descendimus. Montosum -littus inter sublustrem caliginem furvum apparebat: eò remigamus, -si qua fortè in sinu terrae reducto tranquilliore mari -utamur. Jam, violenter undante salo et circum nos se frangente, -res non nauticae peritiae sed divinae opis videbatur: quare inter -remigandum se quisque Deo Supremo, pius impiusve, commendabat, -salute paene desperatâ. 6. Ventus, ad terram propellens, -cursum scaphae accelerabat, terram faciebat formidolosiorem; -metu autem maris, spe littoris, ipsi nosmet quasi in certissimum -exitium detrudebamus. Tandem, vadosiore mari, fluctūs perniciosius -circumfringi et dejectari scapha. Mox, ecce crista -undae ingens, quae nos persequitur; et vix <span class="smcap">Dei</span> effamur nomen, -quum cuncti sumus absorpti.</p> - -<p>7. Quae sequebantur, longa fortasse enarratu, factu erant -brevissima. Profundiùs sensi me verbere fluctûs illius deprimi, -sed, animâ fortiter compressâ, ad summas aquas emersi tandem. -Altero in fluctu spumante implicatus atque violenter circumtortus, -immensùm anhelans eluctor; tum conversus, humeros meos -succedenti oppono cristae. Ea me magnâ vi cautem versus -projecit, aquâ exstantem: hanc ego amplexus, adhaereo, dum -decurrit unda; tunc, priusquam novus superveniat fluctus, per -vada exsiliens scando, iterumque amplector cautem; simul, aestu -paulisper obruor. Ictus ejus me aspere quassabat, sed extemplo -aëra animamque recepi, et rursus per vada supergredior. Citra -saxa undas longe minus ingentes sensi, inter quas poteram natare, -aegrē profectò. Mox littore ipso projectus, uncis pedibus in -sabulonem lapillosque inculcatis, pronus decĭdo, ut ne me fluctus -retrahat. Uno pòst temporis momento in terrâ firmâ asto. -Conversus, video praeter littus cautium seriem, inter albicantes -aquas nigrarum; nihil aliud per tenebras in mari dispicio, neque -scapham neque quemquam e sodalibus.</p> - -<p>8. Tamen haud valde caliginosa erat nox. Ingentes aliquot -nubes, et plurimae nubeculae, sibilante vento raptabantur: inter -has clarissima lucebant sidera e nigerrimo caelo. Respiciens ad<span class="pagenum"><a name="Page_3" id="Page_3">[3]</a></span> -terram, collium duntaxat cerno lineamenta ac rupium. Tum -vestimenta raptim detracta mănibus contorqueo, et, quoad -possum, aquam marinam exprimo. Eadem rursus induor, (quid -aliud facerem?) et rupem proximam per algas enisus ascendo; -frustra: nam ne inde quidem in mari quidquam discerni potest.</p> - -<p>9. Attamen arboris forma super colle exstat. Hanc sequor, et, -ut potissimum in caligine, arborem illam scando et ramos amplexus -interfususque me repono. Vestimentorum in loculis nihil -habui, praeter cultellum, tabaci aliquantum et tubulum fumarium. -Post brevem requiem assurgens, virgam grandiusculam amputo, -quâ protegam me aliquatenus. Aquâ marinâ largiùs insorptâ, -tamen neque sitis neque famis aderat mihi levamen. Sed, loco -cibi, tabaci folium in os meum compono, implicatâque ramis -virgâ, membra mea ita dispono, ut ne decĭdam, si somno capiar. -Vespertiliones, et maximi illi quidem, stridoribus ac volatu, -somnum aliquamdiu discutiunt.</p> - -<p>10. Item quoad concitato opus erat corpore, mens mea tranquilla -fuerat ac praesens: nunc, quando quiescit corpus, maxime se -mens agitare coepit. Imprimis gratias Deo optimo maximo -sincerissimas profudi, admirans praesertim, si ego solus ex tanto -naufragio servor. Mox id ipsum crudelissime me pungit; etenim -hîc solitarius, madidus, famelicus, paene nudus, pejùs enecor quàm -in mari, nisi verò feri homines sive bestiae me devorabunt. Sane -ego id temporis pius non eram, minime religiosus. Igitur tantâ -in calamitate magnus me aestus animi conquassabat, inter grates -querelasque, consilium ac desperationem. Tandem agitatione -victus profundo somno conquievi, laboris ac moestitiae oblītus.</p> - -<p>11. Mānĕ expergiscor, multum recreatus, sed algens; nec -mirum. Ceterùm ibi maris temperies humanae cutis calorem -aequat: etiam nox ipsa tepet: porro arboris illius densa folia -fuerant mihi pro tegumento, ne calor in apertum aethera effugeret. -Sciuri, psittaci, macaci sive cercopitheci circùm garriebant continenter. -Evigilans incipio descendere: ecce autem canis noster -ad radices arboris meae, quasi custodiens. Id me tenero quodam -ita affecit gaudio, ut lacrimae oculis oborirentur. Ergo non sum -prorsus solitarius; unum saltem retineo amicum! Hunc demulceo, -plaudo armos, paene amplector. Mox festinanter deambulans, -navem nostram ex adverso conspicor, longiuscule ultra eas cautes, -ubi ipse projectus fui. Sine dubio aestus intumescens, ex arenis -levatam, huc detrusit. Jam autem paene sopito vento, inanis -tantùm supererat undarum jactatio. At ego in margine rupis -incedens, despecto circa littus: mox, interjectis vix mille passibus,<span class="pagenum"><a name="Page_4" id="Page_4">[4]</a></span> -scapham nostram discerno in arenâ, subter caeruleâ quâdam -rupe. Adire eam volui; sed quasi lingua quaedam maris interfusa -impediebat; et quoniam fame urgebar, in navem potiùs, si -possem, regrediendum censui.</p> - -<p>12. Degressus rupe, redeo praeter littus: ibi pileum nauticum -video, summo cum moerore. Jam aliquantum recesserat aestus, -atque, ut aestimabam, vix trecenti aquarum passūs a nave me -distinebant. Exutis pallâ braccisque, intrepide mare ingressus -sum, inter grallatorias aves, quae plurimae aquâ exsurgebant; -et facilè navem natando assequor. Puppis ejus valde elevata est, -depressa prora; ex quâ catenae dependentes aquam tangebant. -Has ego prehensas ascendo, et supervado loricam tabulatorum. -O tristem ruinam, ubi māli, vela, funes strage conturbatissimâ -complicantur. Sed ego ad cellam penuariam decurro, ibique -arrepto pane nautico (qui <i>bis coctus</i> appellatur) vescor libenter. -Mox, ex arcâ meâ ipsius extractas, vestes induor atque horologium -meum resumo. (Profecto resurgente aestu vesperi, ille meus in -littore vestitus natans asportatus est.) Simul ut aquam potulentam -invenio, sinūs vestium pane complevi, ut quoties lĭbēret, -vescerer: tum meditabar, quid facerem potissimum.</p> - -<p>13. Illud me angebat, quòd manifeste, si in nave mansissemus, -omnes fuissemus salvi. Super prorâ quidem saepius insultantes -undae plurimas res corruperant; sed altera pars, puppim versus, -alte sublata, sicca erat atque incolumis. Quippe, ut credo, quia -in arenâ, non in cautibus haeserat, carinae soliditas perduravit. -Quàm plurimas res jam cupiebam asportare; sed id erat difficile. -Scapha major, ut dixi, in littore projecta erat longe. Illa quindecim -viros facilè portabat, et in magnis Africae fluviis ad -invehendos venales magno usui erat futura. Alteram comportaveramus -longe minorem, cymbam potiùs quam scapham dixerim; -quae duos homines cum remige posset ad scapham devehere, si -quà juxta ripas aquae forent breviores. Haec in nave remansit: -demittere eam in mare erat in facili; sed parum capiebat, nec -videbatur nimio sub onere aestum littoris toleratura. Postquam -arcas ac dolia multo cum suspiratu aliquamdiu aspexi, contemplor -mālos, ac ratem componendam decerno.</p> - -<p>14. Subito exsultans, ex fabri nostri repositorio serrâ dereptâ, -malos disseco, ut trabes longitudine fere pares efficiam. Has in -mare provolvo, funibus quibusdam mālorum supra inhibitas. -Ligna grandiora cujuscunque generĭs colligo, ingero, omnia -funiculis deligata. Postea ipse seminudus, cum malleo et confibularum -sacculo circum collum suspenso, degressus equito<span class="pagenum"><a name="Page_5" id="Page_5">[5]</a></span> -super trabe. Undatio maris jam deminuta est: raptim ego ligna -atque trabes, vēlis funibusque confusas, conjungo, destino, -depango; vi meâ maximâ, quantumvis rudi, ratĭs fundamenta -jaciens. Redeo supra; video quanta sint portanda onera, -ratemque nondum sufficere. Tum alia ligna plurima et tabulas -ex omni parte navĭs conquiro. Has dissecare ex suo loco, nimii -laboris erat atque temporis. Sed septa animadverto lignea, quae -ad dividenda nigritarum cubilia comparaveram. Utrumque binis -hamis e tergo, binis spicatis clavis e fundo, erat instructum; -annulis lateri navĭs infixis, per quos hami inseri debebant. Haec -septa plurimam atque optimam mihi sufficiebant materiem. -Quibus rebus superadditis, molem ratĭs et soliditatem multum -adaugeo; tum funibus astringo cuncta. Longum id erat et sane -difficile: necnon sol me admonebat horarum: horologium -substiterat. Denique postquam, graviter insultans rati, firmitati -ejus confido, maximo cum dolore sentio, vix minimam partem -eorum, quae vellem, posse me asportare; jam autem deligendum -esse. 15. Ab operâ paulisper requiesco; vini ardentis saccharini -haurio pocillum, meditorque moestissime. Ea quae ad vitam -maxime sunt necessaria, decerno sumere imprimis; tum, arma -ad vitam defendendam. Quatuor nautarum arcas commode vehi -posse super rati meâ credebam. Totidem exinanio, et, per -tollenonem<a name="FNanchor_1" id="FNanchor_1"></a><a href="#Footnote_1" class="fnanchor">[A]</a> suculis instructum, demitto in ratem: hanc mox -scalas versùs traho. Sacculos impleo plures bis cocto pane, -oryzâ, fabis, miliariâ atque hordeaceâ farinâ; et facilè in arcas -dejicio. Fabis atque milio praesertim eramus nigritas cibaturi, -et sane multum hujus cibi portabamus, sed infra in alveo. Jam -tres caseos Batavicos arripio, caprinae carnis siccatae massas -quinque, (quâ carne vel maxime vescebamur,) et frumenti Europaei -relliquias quasdam, quod ad gallinas alendas convexeramus. -Gallinae vi procellarum perierant omnes. Ceterùm triticum -fuit id, cum hordeo: postea inveni corruptum esse per sorices.</p> - -<p>16. Dein latice ardenti anquisito, vini palmaris congios fere sex, -cum plurimis delicatiorum potuum lagenis, seorsim conclusi. Hae -lagenae partim magistri fuerant, partim meae ipsius. Lacernam -meam et lecti opertorium corripio, porro serram, securim, -malleum clavosque: sed haec in cymbâ destino portanda. -Plures fuisse in nave nitrati pulveris cados majores sciebam; -sed ubinam artillator noster eos habuisset condĭtos, eram -nescius. Tandem multum anquisitos duo invēni siccos -sanosque, tertium aquâ marinâ corruptum. Cistas tres, hôc<span class="pagenum"><a name="Page_6" id="Page_6">[6]</a></span> -pulvere completas, curatissime intra arcam super rati ita concludo, -ut, si fluctus alluat, minimo sit detrimento. Jam de igne fovendo -subit cura. Coqui nostri recenseo supellectilem. Inde deripio -foculum cum forcipe, batillo et rutabulo, cratibulam ferream, -ahenum, ollamque coculam. Satis oneris jam videbar imposuisse. -17. Cymbam protinus per easdem suculas mari committo; id -quod difficillimum fuisset, nisi requiessent undae. Huc impono -ignipultam aucupariam optimam, par pistolarum cum balteo, -mulctram stanneam, igniaria, sīnum ligneum, poculum ex albo -plumbo, item corneum; cum vestibus ac fabrili supellectile, quam -nominavi. Addo pilularum plumbearum sacculum ac gladios duo. -Unus horum falcatus erat Maurusii mei domini gladius. Solem -video declinare; itaque propere funem tractorium rati adjungo, -funiculos plures in cymbam projicio, jamque descendo cum -remis, ratem ad littus tracturus.</p> - -<p>18. Tria me confirmabant,—mare tranquillum; aestus placide -allabens; aurae quoque, quantum erat, terram versùs spirans. -Parvam ancoram in cymbâ portabam. Jam remigo, atque contus -animum subit. Redeo, effero contum: demum littus peto, sed -directam viam cautes prohibebant. Aves multae in ratem consederunt, -ut piscarentur commode. Has aegre abigo. Mox sensi -me praetervehi, ipso mari clam trahente: inde sperabam posse -me in fluvii alicujus ostium deportari, ubi bona mea tutiùs -exponerem. Id quod evenit: nam rupes mox subeo, ubi in -convallem sinus maris intrat. 19. Sed dum remis, quantum -possum, medium in flumen cymbam dirigo, paene altero naufragio -conflictor, rate vădo illisâ. Declivi protinus rati delabebantur -ejus onera, nisi propere succurrissem. Circumactâ cymbâ, ligna -aliquot de rate in interstitia ejusdem intrudo, quasi paxillis -enormibus sustinens arcas. Hîc alligatus necessario commoror, -anxius sane animi, donec aestus insurgens ratem allevavit. Tum -in parvum quendam sĭnum deverto, juxta planitiem, cui mare -debebat superfundi. Eò mox delatus metuebam ancoram dejicere, -ne tanta mōles funem abrumperet, nisi aquas stagnare intelligerem. -Tandem recedens aestus in terrâ firmâ relinquit et cymbam et -ratem.</p> - -<p>20. Onera mea exponere inutile erat, nocte appropinquante. -In arbore aliquâ iterum dormire decrevi; itaque suffertâ ignipultâ -armatus, item gladio serrâque, per ulvas uberrimas procedo, -anquisiturus idoneum cubile. Nemus haud longe video. Ibi -delectâ majore quâdam arbore, curvis transversisque ramis, gradūs -pro scalis in cortice serrâ incīdo; tum scandens cum serrâ amputo<span class="pagenum"><a name="Page_7" id="Page_7">[7]</a></span> -ramorum quidquid sit obfuturum, et cubandi facio periculum. -Macacos video plures in arboribus, sed parvos mitesque.</p> - -<p>21. Redeunti cănis occurrit, lepusculum ore ferens, quem ante -pedes meos projecit. Intellexi eum magnam partem devorasse; -etenim plenus saturque apparebat. Sane ego donum ejus non -contemsi, quamvis laniatum. Accepi; sed subit cura, ne sōlo meo -amico priver, nisi sedulò pascam. Magno erat corpore, multoque -egebat cibatu; de quo incepi meditari.—Dulcem aquam juxtà -conspicor, in flumen marinum decurrentem. Mox frondibus -foliisque siccis igne facto, lepusculi reliquias super vivis prunis ope -gladii ac serrae torreo, gustatuque ejus quàm maxime fruor. -Primam illam in insulâ solitariâ coenam cum voluptate tristitiâque -mirē commistâ memini. Jamque caligabat. Ego autem -tabulam quandam reportatam clavis destinavi ad ramos arboris -meae, ibique lacernâ obvolutus somno me dabam. Ignipultam -inter ramos apposueram: cănis jacebat subtus. Pistolis quŏque -succingor, ne simia aliquă major me incessat.</p> - -<p>22. Et profundē equidem dormivi, defessus laboribus; tamen -ante lucem sum experrectus: (etenim illâ in regione aestatis ipsius -nox proximē ante diluculum tenebras obtendit:) atque ego meditans -consilia mea compono. Ut primum dilucescit, descendo. Ligna -aliquot exacuo securi; tum pro sublicis in arenam ita adigo, ut -ratem, quamvis crescentibus aquis, inhibeant. Nitrati pulveris -cistas lacernâ protego, si fortè pluat. Serram,—malleum,—clavos,—tabulas -duas, robustam tenuemque,—argillam mollem, -cum vetere fune pro stuppâ,—in cymbam colloco. Aquam -mulctrâ haustam sumo mecum, item poculum ac panem. Lepusculi, -quod restat, cum căne divido, ipsoque in cymbam adsumto -flumen ingredior, scapham nostram invisurus.</p> - -<p>23. Pleno maris aestu, tardiùs descendo flumen; mox intra -cautes littus lego, ne quid undarum me incommodet. Magis -magisque admiror avium abundantiam, quà marinarum, quà -silvestrium. Inter cautes ac littus grallatoriae abundabant. Ad -scapham tandem pertingo; perfractam invenio, velut animo -praeceperam; credideram posse me detrimenta ejus resarcire. -Sed viginti passūs a mari jacebat, procellâ aestuque illius noctis -longe evecta; neque summâ meâ vi potuit moveri. Porro, remos -idoneos neque habebam, neque, si haberem, adhibere possem, -onustâ certe scaphâ. Aeger animi hanc relinquo, remigoque -navem versus. Cogitans autem statuo mălum velumque scaphae -anquirere, si fortè postea horum usus venerit.</p> - -<p>24. Ad scalas navĭs accedo. Has natans non potueram manu<span class="pagenum"><a name="Page_8" id="Page_8">[8]</a></span> -attingere: etenim puppis nimiùm erat elata. Sed astans in -cymbâ, facilè eas apprehendo. Câne primum superposito, alligatăque -cymbâ, ipse ascendi; mox desideo inops consilii. Ollam -offendo fructuum condītorum: cum pane vescor, dum cogito. -Video alteram ratem non posse me construere; spatium diei non -sufficere, si trabes ipsâ ex nave sint dissecandae; loricam tabulatorum -discindere, laboriosum fore, nec valde utile. 25. Maurorum -memineram rates utribus suffultas. Utres non habebam. Arcas -aquae impenetrabiles volebam pro utribus adhibere; sciebam -autem nostras solido esse robore et astrictâ fabricâ. Unaquaeque -harum ligneo pessulo rudique sĕrâ obdebatur; cuncta compari -erant modulo. Die superiore, dissecto serrâ pessulo, facilè aperueram -quatuor illas; ĭdem nunc facio in caeteris, atque -exinanitarum exploro commissuras. Arctissimae videbantur; -id gaudeo: sed funibus properē in mare demisi quatuor -harum, ut commissurae aquâ intumescerent; meam ipsius, -quae optime fabrefacta est, pice ac stuppâ circa operculum -incepi oblinere, periculum faciens, num aquam excludere possem. -Postquam operui, cuneos tenues ligneos juxta pessulum inferciebam, -quo astrictissimē concluderem. Hanc in mare demisi, fundo -sursum sustentata; atque ibi religatam reliqui, ut operam meam -aqua exploraret.</p> - -<p>26. Jam video diem procedere, metusque subitò me incessit, ne -quis thesauros meos e rate compilaret, neve bestia corrumperet -cibum. Insula foret an continens terra, culta an inculta, ferocibus -bestiis infesta necne,—nondum sciebam. Ratĭs autem -dilectissima oculis sōlique exposita manet, dum ego novas hîc res -conquiro! Credebam non posse me illo ipso die novae ratĭs onus -asportare; satius esse, redire quàm citissimē. Illud succurrit: -“Herì, quae ad vitam maxime erant necessaria, avexi; hodie, -quae pondere lĕvissima sunt, nundinatione pretiosissima, -aveham in cymbâ; ut <i>si fortè</i> navis aliquă me servabit, ne -prorsus sim pecuniae inops.” Duo gladios pulcros e caeruleo -chalybe invenio; hos avide sumo. In secreto magistri scrinio -aureos nummos Hispanorum (doblounos vocant) certò sciebam -contineri; quos ille comportabat, ne, ventorum vi aliquò devectus, -pecuniâ ad reficiendam navem ĕgēret. Dolabrâ protinus fores -scrinii perfringo: invenio autem non auri solum crŭmēnas, sed -instrumentum astrologicum, pretiosum illud quidem, ac duo -optima horologia; item furcillam mensalem et cochlear, utrumque -ex argento; mox duas acūs magneticas, utramque suâ in capsula: -tertiam videram ipsum juxta gubernaculum, propter usum<span class="pagenum"><a name="Page_9" id="Page_9">[9]</a></span> -gubernandi. In mensulâ offendo supellectilem geographicam ac -scriptoriam, cum libris quatuor. Cuncta arripio, et quasi votum -Deo concipio, nunquam, quantum in me est, cognatos magistri -optimi quidquam laturos damni, <i>si fortè</i> in hominum gregem -restituar.</p> - -<p>27. Dum meos ipsius perscrutor loculos, unde argentum, arculas -optimas clavesque avebam, illud “<i>si fortè</i>” animum auresque -meas pertentat. Immo totum hunc diem quasi rhythmus quidam -“<i>si fortè</i>” tinnit in auribus, dum remigo, dum incedo. Jam res -pretiosissimas in arculis concluseram, quum scaphae memini -armamenta. Haec facilè reperio. Mālum ejus ad terram attrahendum -decerno, pone cymbam alligatum. Quamvis properans, -temperare mihi nequivi, quin lardi asportarem succidiam, cum -bulborum majorum marsupio ac capide duobusque cultris. Dein, -quidquid videbam corbium, fiscorum, riscorum, quod natare -poterat, restibus constringo, et pone traho, in cymbâ portans me -ipsum ac canem cum novis thesauris. Ecce autem, dum in eo -sum, ut navem relinquam, duae feles cymbae insiliunt, quas -quidem neque ego neque cănis aspernatur.</p> - -<p>28. In remigando, vereor ne agmen meum, pone tractum, vădo -fluminis illidatur; in littus potiùs projicere volo. Dein locum -puto exquirendum, ubi ratĭs mea postero die tutissime appellat: -nam si arcae in fundo ratĭs aliquò affligerentur, maximum fore -periculum ne cunctae res disperirent. Dixi linguâ quâdam maris -primo illo mānĕ me a scaphâ interseptum. Hanc video ad -dextram cautium, eòque dirigo cursum. Corbes, mālum scaphae, -caetera, facilè in littus sursum traho; dein sĭnum illum maris -propero intrare.</p> - -<p>29. Circa quingentos passūs penetrabat terram, rupe praecipiti -undique circumclusus. Ostium angustius erat, quia aspera saxa -utrinque exsurgebant postium instar. Littus intimum e mollissimâ -ac planissimâ erat arenâ; id quod facilè perspexi, quia -nondum altius pertinuerat aestus. Ultra arenam video algas -cactosque. Huc certum est ratem illam cras deducere. Quae -quum summâ celeritate lustrassem, contentis brachiis domum -remigo: nempe <i>domum ire</i>, erat, <i>ad opes meas</i>. Intra cautes -mare inveni tunc quidem sanè tranquillum.</p> - -<p>30. Ad coquendum protinus accingor, praesertim (si credere -possis) propter canem; immo, propter feles item; namque ad -quidvis, quod posset me amarĕ, mire allectabar. Quatuor intra -lapides ignem accendo. Tres stipites, infrà arenae infixos, -suprà fune colligo; inde suâ catenâ suspendo ahenum coculum.<span class="pagenum"><a name="Page_10" id="Page_10">[10]</a></span> -Aquam in capĭde apportatam infundo; addo fabas, farinam -hordeaceam, lardi segmen cum bulbo. Materiâ igni largiùs -injectâ, ignipultam arripio paroque collem ascendere qui haud -longe aberat. Cănem mecum adsumo, feles credo propter -fervorem ignis nihil nocituras cibo. 31. Mille quingentos passūs -ad summum aestimabam iter illud; sed quia propter rivulum -quendam atque uvidum sŏlum circuivi, longius erat aliquanto. -Demum enisus per praecipitia, mare undique circumfusum conspicor, -aliam nullâ ex regione terram, praeter scopulos aliquot -duasque pusillas insulas novem fere millia occidentem versus. -Unus in postico mons mare exsuperabat; sed tamen eram in -insulâ. Hoc me magnopere angebat.</p> - -<p>32. Magnâ ex parte sterilior videbatur insula, saxosis collibus -abundans, non sine arboribus; quae quidem in cavis locis densabantur. -Nisi numerarem felem quandam feram, carnivoras non -offenderam bestias; sed praeter macacos ac sciuros in convalle, -lepores et exiguos porcillos videram; aves autem notas ignotasque -ubique quàm plurimas. Alitem majorem, arbori insidentem, -glandibus olorinis transverbero rediens. Pluma ejus rostrumque -accipitris erat, ungues modicae, caro piscibus foetida. Tum vero -memet increpabam quòd jaculandi suppetias perderem. Alites -autem rapaces, quanquam plurimos, non magnos illos videram. -Porrò feras hujus insulae coram homine plerasque intrepidas esse -repperi. A collis jugo ingentes prospicio arbores, quas aestus in -flumine resurgens debeat alluere. Hae supra ratem erant, neque -procul ab arbore in quâ proximâ nocte dormiveram. Subter has -statuo ratem attrahere, succedente aestu. Sed propere reversus, -ignem exstinctum invenio, cibum non male coctum. Feles, -valde famelicae, magnâ voce querebantur. Has et canem largiter -pasco; et mecum statuo, plures etiam me fabas, si possim, navĕ -extracturum.</p> - -<p>33. At ferae visio felis me commoverat aliquantum. Verebar -ne majores ejusmodi bestiae hîc degerent, ut pardus, ut panthera, -quae arbores facilè escendunt. Circumvallare me certus sum. -Utensilibus arreptis fabrilibus cum materiâ ac fune, peto arborem -meam; ubi, incisuris securi impressis, pālos infigo, breves tabulas -suprà destino, tum quator desuper palis contra ictus infernos -corroboro. Quippe intellexi felem quamcunque ab ipsâ stirpe arboris -tanquam incurrere sursum; et si quid praeruptē emineat, arceri. -Restim autem quasi in annulos duos sive amenta complico, quem -ramis alligatum, ipse possim prehendere ascendens. Tali tum -podio arborem, ut poteram, praetexui: postea confirmavi, pleniore<span class="pagenum"><a name="Page_11" id="Page_11">[11]</a></span> -adjutus supellectile. 34. Jam video noctem aestumque approperare. -Sublicis evulsis, pone cymbam traho ratem, apponoque -sub arbore ingenti incolumem; ubi latēre posse credens, sublicis -iterum depango. Deoneratâ cymbâ, compono res omnes accurate. -Tum, crastinis consiliis aestuans, tamen somno celeriter -corripior, alatis blattis atque vespertilionibus contemtis.</p> - -<p>35. Evigilo ante diluculum. Depropero ad cymbam detrudoque -in fluvium; cănis quasi suo jure insilit. Subter stellis remigo, -adverso aestu. In navem invado, etiam ante solem ortum; sed -dilucescebat. Inspicio arcam meam; optime aquam excluserat. -Caeteras item e mari subtractas stuppâ ac pice pariter ac meam -ipsius concludo. Omnia funibus contentissimis astringo. Mox -quattuor sufficere videntur; immo sic tutius fore ad primum -experimentum. His in mare delatis, et firmissimē constrictis -superpono dolium pulveris nitrati, alterum panis, mox totum -fabri repositorium. Adjungo seriam olei, ollam picis, arma -missilia aliquot, alias res minores. Vela quotquot inveni, quae -supervacanea portabamus, cum scaphae velo, collocavi supra; -superque his rursus carbasum quendam pice liquidâ oblĭtum. -Tantum onus facillime videbantur arcae tolerare.</p> - -<p>36. Postquam restibus omnia consolidavi, paulò ante meridiem, -strenuo nisu ratem ad littus traho, paene infimo in aestûs -recessu. Sed inter postēs saxeos in sĭnum illum procedo, neque -in flumen adversum volŏ me committere. Mare intrà mox -quietissimum invenio, et quasi in stagno religo ratem. Maximē -gavisus, projicio me sub rupe et paulisper sub umbrâ requiesco: -dein cibo recreatus, ad operam redeo. 37. Quidquid erat in rate, -in algosum siccae arenae acervum expono; sed laboriosē, -propter humiles aquas. Video mare adhuc tranquillum; cras -posse co-oriri procellas. Spes et cupiditas, quamvis lasso, dedit -vires. Cum carbaso illo (si fortè sit usui) atque cunctis funibus -retraho ratem ad navem. Quintam illam properē adjungo arcam, -et aliquot res ponderosas impono; inter quas hîc nominare libet -mŏlam ferramentis acuendis, glandium majorum cadulos duo: in -cymbâ autem meas vestes, et pulveris nitrati aliquantum. Cuncta -deporto intra postes marinos incolumia paulò ante tenebras. -Valdē defessus inde redibam: sed aestus cymbam subvexit sine -meâ vi. Vix poteram coenare; igitur pasto căne felibusque, -somno me commisi.</p> - -<hr class="chap" /> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_12" id="Page_12">[12]</a></span></p> - -<h2><a name="CAPUT_II_SECUNDUM" id="CAPUT_II_SECUNDUM"></a>CAPUT (II.) SECUNDUM.</h2> - -<p>38. TRIUM dierum res gestas narravi singillatim. Imo in corde -meo inscriptae sunt, quasi hesternae essent. In iis quae -sequuntur, saepius accidet, ut rem probē nōverim, diem meminerim -parùm; nec lectori jucundum foret, ut res, si possem, -diarii more enarrarem. Dehinc, quae ex nave insuper avexi, -summatim potiùs memorabo. 39. Quarto māne dormivi post -lucem. Jejunus, vescor avidē: etenim in aheno cibus aliquot -dierum mihi meisque restabat. Sed quasi nervis succisis, -languebat animus fastidiebatque suos successūs. “Cur laboro?” -inquiebam “cur-ve juvat me vivere, solitarium, moribundum? -Quid prosunt navĭs spolia, nĭsĭ ut aliquot dies vitam extraham?” -Tum addidi clarâ voce: <i>Nĭsĭ fortè! Nĭsĭ fortè!</i> Mox intelligo -ventum a mari flare, aestum violentiùs insurgere, in ostio -periculosum forsitan cymbae fore. Cymbulam autem illam -majoris quàm cuncta quae in nave restabant aestimabam. -40. Tum si ad navem ratem e portu meo traxissem—etenim illum -maris sĭnum postibus munitum jam Portum Meum appellabam—quis -sponderet, quin naufragium ipso in flumine patĕrer rediens? -Nubes porrò volitare animadverti; imber ne caderet, meliùs tegi, -quae exposita reliqueram in portu. Etenim cava plura illâ in -rupe cognoveram. Illùc igitur pedibus confestim ire decerno. -41. Rupes ad laevam primò rubra erat, nĭsĭ ubi algâ obtegeretur; -ipso in portu alba; ulterius praeceps ac caerula: omnis autem -e saxo (ut credidi) calcario. Portus cavis locis, immò cavernis -abundabat, quarum in aliquam possem sine magno labore eas -res recondere, quas pluvia corrumperet potissimùm. Per algas -cactosque enisus, hùc reposui lectum vestesque omnes, item -panem, ignipultas ac nitratum pulverem, carbaso illo piceato -contecta. Res fabriles et cetera graviora vēlis obtexi.</p> - -<p>42. Jam corporis illuvies me vexat; nam per tres laboriosissimos -dies ac duas noctes iisdem in vestimentis illotus -manseram. Discingor nataturus. Pleno ferè aestu quasi lacus -maris clarissimus coràm redundabat. Cadebat pluvia tenuis, -sed inter nubes radiabat jubar; mox apparebat arcus coelestis. -Mirē ille visus stringit mulcetque animum meum. 43. Atqui -cănis in aquam me insequitur et mecum vult ludere. Nostratium -cănum ille fortasse Graio Hibernorum căni simillimus erat, -Molosso domestico gracilior et velocior, glabro item corpore, ut -caloribus nāto. Probē nătabat, sed digitatus erat, non <i>palmipes</i><span class="pagenum"><a name="Page_13" id="Page_13">[13]</a></span> -(quod appellant); id est, digitis non erat pellitis; atque ego -velocitate natandi facile eum superabam. Itaque hunc dum -eludo, me recreo. Ut ex aquâ egressus sum, is crura pedesque -meos tam amanter lambit, atque tam gestit me recuperâsse, ut -nequiverim me continere. In effusum fletum solvor, velut olim -in pueritiâ, sentioque cor exonerari. Vestes mutavi: immundas in -aquâ marinâ sub majoribus lapillis demergo: tum egredior, insulam -exploraturus. 44. Scando e portu per ardua. Inde video illum -collem, quò anteà enīsus sum, hôc a lătĕre ascensu facillimum. -Culmen rupium planities erat sive campus calcarius, delicatis -vestitus herbis. Hae recenti pluviâ ita erant recreatae, ut nova -veteribus admista folia florum praetulerint speciem, ubi rubor -vel purpura cum novo virore contendebant. Lepŏres sive -cuniculi suis e latibulis egredientes audentiùs me aspexere, quos -ne insequeretur, aegrē repressi canem.</p> - -<p>45. Mox in scopulosa loco evado, et capros discerno feros -procul; <i>antilopas</i> potiùs dixerim. Pone saxa inserpo, quanquam -minimē fugaces erant. Glandibus olorinis tubum suffercio; -dein igne emisso occīdo capram vulneroque haedum juxtà. Cănĭs -intercurrens haedum prehensâ pelle attinet, dum assequor. -Crure vulneratam posteriore invenio; poterat tamen incedere. -Matrem volui reportare ad flumen vallemque meam; sed fateor, -adhuc eram tam delicatus, ut noluerim recentem vestitum -sanguine commaculare. Sudariò e sinu vestis extracto, argillâque -udâ in vulnus compressâ, constrinxi firmiter; tum gramine -sanguinem omnem abstersi. 46. Volui eam in cervicibus portare; -sed quando conor, id verò meas vires exsuperat. Super glareosam -humum aegerrimē cornibus eam traho, in gramine faciliùs. -Haedi cornibus funiculo circumdato, hanc duco mecum simul; id -quod, dum ignipultam porto, paene nimium erat; igitur saepius -consedi. Via autem et declivis erat, nec longa, circa alterum -jŭgi lătus; itaque tandem pervēni. 47. Protinus in udo linteo -crus haedi astringo; et, ne longus sim, tantâ curâ foveo pascoque -(nam grandiuscula erat) ut mansuetissima evaserit. In arenâ, -juxta ratem primam, sub densis umbris, pelvem excavo; in quam, -aquâ semisalsâ repletam, recondo capram, ut otiosiùs carni -coquendae dem operam. Canem appropinquare vetui; pasco -autem liberaliter et hunc et feles: aves tamen metuo, ne carnis -sint cupidae.</p> - -<p>48. Dum strenuē me exercebam, vix sentiebam miserias meas: -sed simul ac lassitudo abrumperet operam, nisi somno corriperer, -mens coepit agitari: id quod saepius mihi evēnit. Meas egomet<span class="pagenum"><a name="Page_14" id="Page_14">[14]</a></span> -cogitationes nequibam tolerare, et variis quasi ventis hùc illùc -ferebar. In desperatissimâ conditione me videbam, extra navium -Europaearum cursum. Fracto animo, lugens, interdum lacrimans, -diffisus Deo, decreta ejus conquerens; rursùs ipse memet -objurgabam, solabar, hortabar, confirmabam, maximē gavisus -quòd tot res e navĕ congessissem. 49. Itaque per id tempus, -quoniam apud neminem potui vicem miserari meam, aperui -capsam scriptoriam, ex quâ chartam, calamos, atramentum, -protuli, incipioque angores meos argumentando effundere, quasi -per sermonem. Mox talem altercationem in tabulas (ut ita -dicam) <i>accepti impensique</i> refero, quas lectoris oculis nunc -subjicere libet.</p> - -<table summary="Problems and their alleviations"> - <tr> - <th><span class="smcap">Mala Mea.</span></th><th><span class="smcap">Levamenta Malorum.</span></th> - </tr> - <tr> - <td>1. In insulâ solitariâ sum projectus.</td><td>1. At non es demersus, sicut ceteri.</td> - </tr> - <tr> - <td>2. Ego unus e sodalibus enecor aegrimoniâ.</td><td>2. At tibi uni restat spes aliqua effugii.</td> - </tr> - <tr> - <td>3. Exsulo e societate hominum.</td><td>3. At non servĭs hominibus scelestis.</td> - </tr> - <tr> - <td>4. Vi bestiarum sum planē obnoxius.</td><td>4. At non in belluosam Africam projectus.</td> - </tr> - <tr> - <td>5. Laboriosissimē victum quotidianum quaero.</td><td>5. At magnam tu habes ex navĕ opem.</td> - </tr> - <tr> - <td>6. Servio hic servitutem perpetuam.</td><td>6. At alios tu in servitutem non redigis.</td> - </tr> - <tr> - <td>7. Nĭsĭ prius solitariĕ moriar, ad solitariam senectutem reservor.</td><td>7. At non tua magis quàm parentum senectus erit solitaria.</td> - </tr> -</table> - -<p>50. Profectò ultima illa nimis me pupugēre. Quae pro levamentis -scripsi, vulnus animi recrudescere fecerunt. “Peccavi,” -inquam: “meritam poenam tolerabo viriliter: <i>fortasse</i> ipsa -poena aliquid tandem boni afferet.” Tum citò sedata est -omnis mea perturbatio. Ego autem haec atque talia reputans, -admiror, quanta sit vis vel incertae obscuraeque religionis, si -modò rectâ intendatur viâ. Illud <i>fortasse</i> et <i>si fortè</i> pluris est, -quàm quis putaverit; quia saepius indicium est animi per tenebras, -lucem versùs, enītentis. Id autem ipsum est virtus: nam -sapientissimus quisque nostrûm in suâ tamen versatur caligine, -semperque eluctatur pleniorem versùs lucem. Itaque iterùm -evasi strenuus. 51. Tum căni felibusque haedum conciliare -studeo. Omnes paxillis depango vicinis; unicuique suum largior -cibatum; unumquemque suâ vice demulceo. Ex consuctudine -spero familiaritatem, ex meâ caritate caritatem mutuam. Postea<span class="pagenum"><a name="Page_15" id="Page_15">[15]</a></span> -ad portum căne comitante reversus, alias exploro cavernas, -pluresque res meliùs ordino. 52. Tredecim dies in terrâ degebam, -necdum navis evanuerat. Illam undecies (credo) ascendi. -Quantumvis co-acervaveram, plus tamen concupiscebam; et dum -navis consistebat, inter eam portumque meum acerrimum sustento -ratĭs commercium. Res aliquot, quas avexi, libet hic -memorare: Incudem artillatoris, quam aegerrimē amolitus sum; -virgas vectesque ferreos; pensilem lectum cum lodicibus; suppărum -antīcum e subsidiariis: lacernas plures: piscatoriam -supellectilem novam atque amplam. Porro e re jaculatoriâ -magnos forcipes follesque, malleum robustissimum, pelves ferreas -ad plumbum liquefaciendum, batillum grande. Tum omnes -ignipultas, bonas malas, asporto; item alterum par pistolarum. -Demùm fabrilem mensam, retinaculo cocleato instructam, multo -cum labore per tollenonem demitto, laetusque comperio hanc per -se natare. Inter minores res memoro libram cum lancibus -aheneis, sive trutinam oportet appellare, quam in scrinio magistri -offendi. Ille propter medicas, credo, usūs habebat; nam -magister nautis pro medico erat. Ego hanc, velut pecunias, -idcirco asservavi, siquando pro nummis valeret. Ingentem -plumbi convoluti laminam, quae nimia posset esse, securi malleoque -discissam particulatim asportavi; etiam magnum pilularum -plumbearum vim, plures rudentes, funes, ferreos hamos, clavos, -pessulos, confibulas, annulos. Cannonas suâ ex sede non eram -deturbaturus. Postea magnum tritici dolium laetus invenio, -seriam optimi adōris, sacchari cadum majorem, vini ardentis -amphoras tres; porro cultros furcillasque mensales, grandem -forficem, tres novaculas, quatuor nautarum gladios sive sicas.</p> - -<p>53. Ne fortè mirètur lector, quare tantam bellici terroris vim in -mercatoriâ nave vexerīmus, naturam illius commercii curatiùs -demonstrabo. Homines barbaros e Guineâ eramus in servitutem -reportaturi; quem ad usum ét ipsa navis et omnis ejus dispositio -ceteris erat valdē diversa. Grandiuscula erat navis, navales -socii sexdecim. Cannonas habebat quinque,—unam a tergo,—ne -forte aut cum praedonibus aut cum nigritis foret confligendum; -neve, propter subitum aliquod in Europâ bellum, Lusitaniâ -implicatâ, nos tanquam Lusitani lacesseremur. Ignipultae -quoque inerant plures, pars venando, alia pars pugnae apta. -Simul pulveris nitrati plumbique rotundati vim magnam vehebamus, -atque adeo hominem unum toti rei jaculatoriae praefectum: -Artillator appellabatur. Harum rerum impensâ valdē minuitur<span class="pagenum"><a name="Page_16" id="Page_16">[16]</a></span> -negociatoribus lucrum, nisi quòd hôc in commercio merx quae -exportatur vilissima est; quae reportatur, pretiosissima.</p> - -<p>54. Aliquot fabas primâ in rate asportavi. Quanquam sciebam -magnam hujus cibi vim navi fuisse impositam, sed infra in alveo, -credidi marinâ aquâ corruptam esse. Nihilominus descendo. -Puppim versus omnia sicca erant; in inferiore parte aqua -stagnabat. Sed non me illud repellit. Infrà nudus, per aquam -incedo, quae genu attingebat, scrutorque merces palpando: -tandem saccos invenio fabis plenos. Unum horum placebat -avehere, sed quando conor, nequeo ad tabulata extollere. Re -deliberatâ, non operae pretium videtur de cibo madido laborem -pendere; nam asservari posse quis spoponderit? 55. Mox res -duras acutasque sub pedibus sentio; ipsa erant ferramenta, quae -inter merces nostras imperaveram. Palae, planē nostratium -instar, profectò non inerant; tantùm ligones, furcillataeque -marrae, praeter sarcula ac dolabras. Deinde in sĕcures incĭdo. -Tales res sub aquâ dijudicare, paulùm difficile erat. Num operae -esset pretium auferre,—dubitabam. Tandem aliquot cujusque -generis assumo, praesertim capita securium ac ligonum. 56. Postea -felicior eram. Nam in conclavi quôdam, quod coqui nostri erat -proprium, quinque offendi corbes, fabarum plenas, apprimē siccarum. -Has curatiùs repono avehendas, et aliam post aliam -cunctas demùm ad terram deporto salvas. 57. Porro dum -mensam fabrilem amovebam, quae suprà erat, non in alveo, pone -in angulo fasces quosdam mercium retexi. Hos aperio. Intus -erant versicolores vestes, quas propter Afrorum commercium imperaveram. -Avidē corripio, sed nesciebam quare. Posteà -numeravi, invēnīque sexaginta. Ceterae, ut opinor, fuerant in -alveo.</p> - -<p>58. Duodecimo māne, ut remigo ex portu ratem pone trahens, -fluctus asperior aliquantum aquae in cymbam immisit. Exhaurire -simul atque remigare non poteram: si remos inhiberem, verebar -ne deflexa cursu cymba lătus undis objiceret. In portum, ut -tutius, stătim redeo: ibi roborandam suscipio cymbam. Altiorem -facio proram, additis tabulis, quae, ferreis virgis firmatae, aliquantum -asperginis possint rejicere. Non longi laboris erat -illud; sed nimius ventus me terrebat, igitur reliquum diem -scaphae addixi. 59. Illud consideraveram. Naufragium recente -lunâ passi eramus ipsis in Kalendis Septembribus. Ad plenilunium -iterùm intumescente Oceano posse credebam sublevari scapham; -grande momentum, servaretur-ne an prorsùs confringeretur. -Ex arcis meis unam deligo, aquae (siqua alia) impenetrabilem.<span class="pagenum"><a name="Page_17" id="Page_17">[17]</a></span> -Quidquid in scaphâ infirmum videtur, summâ meâ arte reficio, -seu stuppâ ac pice, seu argillâ vitreariâ opus sit. Simul ac -aestus recesserat, ancoram quàm longissimē per arenas mare -versùs traho, suo ancorali arctiùs scaphae colligatam. Dentem -ancorae firmiter defigo, quoad possum. Ipso in ancorali, circà -septem pedes ab ancora, funem brevem nodo astrictissimo implico; -mox hùc deportatam arcam eodem fune connecto. 60. Illud -evenit, quod speraveram. Arca, aestu insurgente sublevata, -simul ut ad scapham aqua pertingebat, (nam ego cum spe -metuque cuncta notabam) incepit scapham attrahere. Tum -pro cupâ<a name="FNanchor_2" id="FNanchor_2"></a><a href="#Footnote_2" class="fnanchor">[B]</a> natante arca mihi erat. Confestim decurro ad -cymbam. Per aestum remigo, ubi propter altitudinem aquae -fluctŭs non se frangebat; et ut primùm scapham assequor, eam -remulco inhibens, solvo ancorale; nam ancoram extrahere, -nimii id fuisset temporis. Mox, ovans et praegestiens, scapham -in portum deduco incolumem. Haec in duodecimo erant die. -61. Māne insequente, quum speculor, sentio mari malè credi: -tamen quasdam etiam res volui eripere, quanquam rati non -confidebam. Scalas navis ac tollenonem ad ultimum reliqueram. -Optimas habebat fores diaeta<a name="FNanchor_3" id="FNanchor_3"></a><a href="#Footnote_3" class="fnanchor">[C]</a> principalis: has concupivi, -quia bonâ erant fabricâ. Cardines facile avello: fores reste -firmiter colligo. Dein suculas<a name="FNanchor_4" id="FNanchor_4"></a><a href="#Footnote_4" class="fnanchor">[D]</a> cum trochleis<a name="FNanchor_5" id="FNanchor_5"></a><a href="#Footnote_5" class="fnanchor">[E]</a> assumsi; ipsius -porro tollenonis ferramenta omnia: sed scapum rostrumque -ejus, quae lignea erant, trahenda per aquas destinavi, cum scalis -et foribus. Ferreum onus, uno homine non gravius, in cymbâ -decerno asportare.</p> - -<p>62. Impigrē redii, sed aestus in horas magis tumescebat. -Tunc quum maximē intrabam portûs ostium, agmen ponè tractum -adeo disjectabat cymbam, ut ego perterritus funes necessario -absolverim, ne demergerer. Incolumis egomet postes illos -praetereo, laetus quòd nil mihi cymbaeque accidisset, praeter -asperginem profusam. 63. Ventus etiam atque etiam incrudescebat: -post tres horas violenta flabat procella, quae totam per -noctem furebat. Māne, ut prospexi, evanuerat navĭs.</p> - -<hr class="chap" /> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_18" id="Page_18">[18]</a></span></p> - -<h2><a name="CAPUT_III_TERTIUM" id="CAPUT_III_TERTIUM"></a>CAPUT (III.) TERTIUM.</h2> - -<p>64. Equidem ut vacuum aspectabam mare, neque lacrimatus -sum neque gemui, ne agitabar quidem animo. Sed -tenerum quendam sentiebam affectum, tanquam si fessâ aetate -parens, cujus magnis fruimur beneficiis, legitimē ac necessariò -decessisset. Immo non tam navĭs quàm egomet videbar obiisse -mortem. Ab hominibus abscindor, novo sum in orbe rerum, -asto tanquam in aeternitatis solitudine. Ignotus me circumambit -Deus, cujus sentio tum misericordiam tum severitatem, me ipsum -culpans sed non amarē, nec sine modo. Non in genua procumbo; -non preces, non vota concipio; grates non effundo, nec poenitentiam; -tamen caeca quaedam, ut opinor, me penetrabat veneratio. -Certē eram et tranquillissimus, et quasi religiosē defixus. 65. Ex -hôc statu me expergefacit cănis, amanter blandiens. “Ah! -quàm vellem posses colloqui,” inquam clarē; et amore erga -canem haediculamque meam atque ipsas feles valdē pertentor. -Propè poenitet me, quòd capram matrem occīdi. Quoniam bruta -animalia, si modò reciprocare amorem possint, communem habent -nobis socialemque naturam, nolo vitam eripere temerē. Haec -cogitans, insuper memini, parcere nitrato pulveri quàm sit -bonum, pondus caprae quàm fuerit molestum. Paulò pòst -quaerebam, cur, si victum terra subjicit, malim ferarum more -raptas vitas praedari. Illa sanē quaestio profundius in pectus -descendit, postquam ubertatem insulae pleniùs compertam habui. -66. Sed exsulto, et pastis animalibus, de fabis meis satago, -quarum aliquas aquâ coctas velim, pro cănis cibatu. Postea has -coquebam cum carnis frustis, cum sebo, lardo, demùm piscibus -vel oleo; faciebamque massas quadratas: tum si aliunde nihil -foret in promtu, hinc et canem et feles pascebam. Semper -denique hôc modo pauxillulum carnis aut piscium pro condimento -adjungebam fabis, farinae vel radicibus.</p> - -<p>67. Postero die, coelo sereno et mari tranquillo, ligna -tollenonis et diaetae fores ejecta sunt in littore; cum minore -detrimento quàm quis exspectaverit. Has res, ut primùm -possum, citra vim undarum traho; denique in cavernas illas, de -quibus dixi, depono, et quando ab aliis operibus vaco, restituo -tollenonis ferramenta. Postea hunc ad navale meum constitui, -propter usūs scaphae. 68. Sed de domicilio meo multa erant -decernenda. Cavernas in rupe quô latius exploraveram, magis<span class="pagenum"><a name="Page_19" id="Page_19">[19]</a></span> -admiror. Ultra numerum videbantur. Aliae patebant, sine -externo pariete, tanquam porticus aut ambulacrum; aliae -angustâ januâ, intus cameratae, junctae sunt item internis ostiis, -ita ut tota rupes velut spongia esse posset. 69. Contemplans -credidi, has mari esse excavatas: nam sub pedibus pavimentum -erat saxeum, molliter tanquam fluctibus rotundatum, et quasi -per latissimos gradūs ascendens. Omnia mea possem hic optimâ -cum disciplinâ disponere; sed de cubiculo erat praecipuē cogitandum; -nec libebat arborem meam priùs relinquere, quàm munitius -quiddam reperirem. 70. Illud animadverti,—nihil saxorum -praeter littus jacēre, quod a rupe cecidisset; et quidem ubi gelu -est ignotum, rarior esse debet talĭs rupium labes. Porrò pavimenta -cavernarum parcâ tantum arenâ vestiebantur, tanquam -vento illatâ. Lacunaria fere camerata erant, hic atque hic quasi -stiriarum massis distincta. Aquas per rupem stillantes crediderim -saxo saturatas fuisse. 71. Littus externum, propius undas, -algarum erat ferax; internum, ultra summos aestūs, aliâ quâdam -algâ et cactis aliisque spinosis fruticibus opplebatur. Plures -horum in decem pedes surgebant, aliquot in quindecim. Ex his -silva plurima et quasi umbraculum ante cavernas praetexebatur, -nequis e mari vel a rupe oppositâ facile intrò perspiceret. Ego -autem, arreptâ sĕcuri, continuam sub rupe aperiebam semitam, -succisis cactis caeterisque, quidquid nimium obstaret. Jamque -velut in meam villam me recondo. 72. E cavernis duas praesertim -denotavi, unam pro cubiculo, alteram pro penariâ. -Utrăque internum habebat ostium, per quod aura flabat salubris. -Senseram autem, et apud Mauros et in Braziliâ, quantúm nox -frigidula corpus fervoribus adustum foveret atque recrearet; et -si in magicâ hâc horrendâque insulâ (sic eam quandoque vacuis -oculis contemplabar) per summos calores habitandum mihi foret, -tale cubiculum magni aestimabam. Opera quaedam hic meditabar, -si hùc mea omnia congererem; propter quod consulto -opus erat. 73. Mari seu terrâ, ipsam ratem, sive bona mea ex -rate, deducerem, aut periculosum aut laboriosum fore opinabar. -Mox subit haedi cura, cui neque pabulum hoc in loco habebam -neque aquam dulcem. Mihimet profecto aquam imprimis anquirere -opus erat: sed non diu hujus rei inopiam queror. -74. Etenim postquam per spinas fruticeti longiús patefeci viam, -et dulcem aquam et navale scaphae idoneum invenio. Post -quingentos amplius pedes abrupta humus erat, alveo marino -intus penetrante, tanquem ostio rivuli. Intelligo alveum hunc, -quasi flumen submarinum, ad Postes Saxeos continuari; intus<span class="pagenum"><a name="Page_20" id="Page_20">[20]</a></span> -autem navale, mihi satis profundum, etiam in recessu aestûs -praeberi. 75. Hunc in alveum rivus e terrâ praeceps decurrebat. -Spatium autem praetereundi inter rupem alveumque satis lātum -patebat, succisis modò fruticibus. Jam tollenonem mente destino -in margine erigendum: sed redeo contentus in vallem, de ordinatione -bonorum meorum meditans. 76. Omnia de primâ illâ -rate detraho disponoque subter quâdam arbore, cum ipsâ rătis -materie. Latēre volebam, si fortè quis adveniret. Plurimas -caedo virgas, quae facillimē udo in solo possint frondescere, hasque -ita defigo, ut quàm maxime, quidquid sit intus, obtegant. Hùc -deduco haedum, velut suum in praesepe. Cistas quae pecuniam, -quae astrologicam supellectilem, quae pulverem nitratum continebant, -has et capsas scriptorias aliasque res minores, singulatim -ad cavernas asportavi: postea culinae instrumentum.</p> - -<p>77. Post aliquot dies, his rebus ordinatis, coelo sereno, censeo -deambulandum. Caput infulâ densâ, Turcarum more, obvolvor; -quod quidem in Braziliâ faciebam. Balteo pistolisque succingor. -Grandem cultrum plicatilem sumo ac peram; dein convallem -ascendo juxta ripam fluminis. Novâ in regione omnia non possum -lectoris animo subjicere, quae meis occurrebant oculis; sed plura -conabor paulatim expedire. 78. Avium versicolorum tanta erat -multitudo, ut nisi in Braziliâ praerepta mihi esset admiratio, -tunc obstupescerem. Hic autem me praesertim alliciebat pulcerrima -illa avicula, quam in Occidentalibus insulis Angli -<i>aviculam bombilantem</i> appellant. Plura quidem hujus generis -passim volitabant, item mira papilionum varietas. 79. Immo, -non modò alia prorsùs arborum, fruticum, graminum, foliorum -genera apparebant, nostris hominibus ignotu, verùm etiam fere -omnis arbor reptatoriis fruticibus, vitium aut hederarum ad -instar, vestiebatur; atque adeò, obruebantur plurimae. E tantâ -varietate vix quidquam primò poteram agnoscere: ceterum -imprimis anquiro esculentas radices atque ignis alimentum. -80. Quidquid juncorum obviam vēnit vel cannarum, medullam -exploravi, anne idoneum praeberet fomitem. Tria demùm genera -in peram selecta condidi, quae experimento probarem. Aridas -sive ligni sive lignosorum foliorum reliquias celerrimâ flammâ -arsuras credebam. Talis materiae plures asportavi pugillos. -Rubos quoque notavi dumosque aridos, ex quibus immensa copia -cremando sufficeretur. 81. Mox fruticem video, qui piper gignit; -sed magis gaudebam, quòd dioscoreas esculentas invēni multas. -Duo harum genera optima pro certo agnoveram,—quae <i>alata</i> -appellatur, et quae <i>globosa</i>. Ulterius perscrutans, adeo abundare<span class="pagenum"><a name="Page_21" id="Page_21">[21]</a></span> -intelligo has radices, ut, si conservari possint, cibus semper -futurus sit in promtu. Jam <i>cinchonam</i> video arborem, colligoque -ramulos plures. Ne longus sim, satis sit narrare, me circa hos -locos posteà invenisse medicas quasdam herbas, quas in Braziliâ -didiceram, et alias quas pro condimentis ciborum aestimabam. -82. Acclivitas vallis augescebat. Vix quatuor millia passuum -aestus marinus in terram penetrat; sed modicus rivus pluresque -rivuli descendebant per plantas et arbusculas. Propius ad colles -densantur generum diversorum arbores, grandes aliquot. Nova -simul atque arida folia in eâdem consistebant arbore, id quod -colores pulcerrimos contendebat: immo, exoriebantur fructuum -germina ipso e ramo, unde pendebant fructūs putrescentes. -83. Quinque vel sex millia continuavi iter, semper ascendens -convallem. En vero, hic loci seges illa pretiosissima blanditur -oculis, <i>zea</i> virore et auro fulgens. Plēnē maturam credidi. -Humi jacebant grana plurima et siliquae. Pigebat me, quòd -major mihi pera non erat in promtu. Quantum potui, inferciebam, -jamque pro certo habebam cibum mihi nunquam defore. -Tandem colles sinistri se demisere; atque alia vallis, latior atque -amoenissima, quasi hortos viridissimos in sinu suo retegit. In -fronte mihi assurgebant juga altiora, montes paene dicerem, -spissis vestita herbis, ex quibus undique stillabant rivuli perennes. -Arbores fructificas admiror, inter quas dispiciens agnosco citros, -aureas mālos,<a name="FNanchor_6" id="FNanchor_6"></a><a href="#Footnote_6" class="fnanchor">[F]</a> et Assyrias mālos, quas <i>limonas</i> appellamus. Sanē -jucundissimus erat ruris aspectus, meque sensi esse opulentum -latifundiorum dominum. Utramque vallem mihi tanquam proprium -protinus assero, nominoque priorem convallem meam, vel -Convallem Fluminis, alteram Hortos meos.</p> - -<p>84. Multúm me alliciebat hortorum amoenitas, copia arbŏrum -et dulcis aquae, defensioque montium. Deliberabam de commigrando -illúc, nisi quòd nollem maris prospectum amittere, si -navĭs veniret: immò, prorsùs nolui cymbae scaphaeque usūs -renunciare: necnon per pluviales horas nihil cum cavernis meis -videbatur contendere. Etenim hâc in regione caeli liquebat -mihi dirissimas aliquando esse expectandas procellas, quae -tentoria ac domicilia perverterent; tali in tempestate nil cavernis -esse comparandum. Pigebat me videre fructūs plurimos et -optimos humi prostratos et aquâ putrescentes. Arbores passim -vim venti prodebant. Sine dubio autumnales procellae tantas -fecerant ruinas. Seriùs ego hos in locos processeram, messe -fructuum praeteritâ. Attamen hôc sub astro tam vegeta est vis<span class="pagenum"><a name="Page_22" id="Page_22">[22]</a></span> -terrae genitalis, ut novi fructus apparerent, qui mox possent -maturescere. Plures horum concupivi, et de modo convehendi -meditabar.</p> - -<p>85. Redii ad cavernas alacer animi, curarum oblītus. Peram -oppleveram illis rebus quas memoravi; loculos autem vestium -aromatis, gummine et citreis mālis aliquot. Protinus novos -thesauros curatē digero. Denique a cavernis in arborem meam -propter noctem retro cedere, paulò laboriosius videtur.</p> - -<p>86. Māne quum expergiscor, sentio dierum me amisisse computationem. -Ne prorsus fierem barbarus, ad disciplinam puerilem -me reduxi. Dies incipio in digitis numerare. Quid unoquoque -die fecerim, ego mihimet recito; inde comperio, quinam sit -hodiernus dies. Tum volo mathematicus rationes retractare. -Dixi me quatuor libros e navi avexisse. Unus erat precum -sacrarum libellus, secundum normas Papales: alterum erat de -Geographiâ: tertium nihil habebat nisi numeros ad usum navigandi -digestos: quartus ipsam nautarum mathematicam tractabat. -Hanc perlego libenter. Quippe non solùm solitudine animum -avertit, sed absolutius quiddam et sublimius subjecit cogitanti, -ne semper de meis tantummodò curis satagerem.</p> - -<p>87. Quaerere potest lector, quî factum sit, ut ego, patre invito -navigans, nauticam mathematicam edidicerim. Videlicet, admodùm -juvenis Londinum petii, navem anquisiturus, in quâ -peregre irem. Magna mihi tunc illa felicitas videbatur, quòd -humanissimo cuidam viro, navĭs magistro, incĭdi, in Guineam -navigaturo. Is me clementissimè exceptum, pro suo sodale -habuit; persuasitque ut, quantam maximam possem conquirere -pecuniam, hanc commutarem idoneâ merce qualem ipse admonebat, -et apud se collocarem. Ego igitur quosdam ex amicis -pecunias rogabam, hique, exoratâ matre meâ, fortasse etiam -patre, quadraginta lībras Anglicas ad me remiserunt. Eas -autem magister optimus sic administravit, ut, ex Africâ demùm -reversus, mercem quam rettuli, nempe aureum pulverem, Londini -trecentis lībris Anglicis mutaverim. Porrò (quod eram lectori -demonstraturus) ipso in cursu, cum benevolentiâ vere paternâ, -omnia quae navis magistrum scire oporteret, diligentissime me -docebat, praesertim astrologicorum praecepta, viasque caelum -servandi. Ego sane, tantâ caritate delenītus, summâ industriâ -haec in studia incubui, rediique ex hâc expeditione magnopere -auctus mentis vi, sive ad navigationem, sive ad mercaturam. -Atqui, O meam maximam calamitatem! amicus ille summus -meus atque alter pater, morbo vehemente correptus, decessit<span class="pagenum"><a name="Page_23" id="Page_23">[23]</a></span> -subitò. Hujus me tenera subit memoria, dum praecepta mathematicorum -retracto, dum stellam Polarem observo, locique -latitudinem (quam appellant astrologi) colligo; item dum -noctibus singulis omnium horologiorum libramenta convoluta -intendo.</p> - -<p>88. In animo imprimis erat, ut Cristiano more septimum -quemque diem quodammodo religiose observarem; enimvero -mecum constituebam septenorum dierum opera. Sic (credebam) -temporis computationem eram servaturus. Mox vidi fore ut -multa me prohiberent ullam praefinitam laborum rotam persequi; -necnon sine religiosâ contione res nihili mihi erat dies Dominicus: -itaque ad aliam rationem me properē converti. Novae lunae -observantur facillimē et paene necessario. Navis fracta erat -nocte proximâ post novam lunam: quando altera advēnit nova -luna, decrevi mecum, atque unum defōdi stipitem propter mensem -lunarem. Postea elegantiùs res administrandas censeo. Paxillos -praeparo tredecim modicos et compares, gemens identidem si -universum annum hic mihi degendum erit. In assi idoneae -magnitudinis tredecim foramina terebro, illis paxillis accommodata. -Quoties redit nova luna, paxillum solemniter infigo. Post -lunam tredecies novatam, cunctos extraho paxillos, grandius -terebro foramen et grandiorem insero palum. Hic pro anno -lunari valet. Mox procedente lunâ, menstruos paxillos alium -post alium restituo. His constitutis, novâ quîvis lunâ poteram -computando affirmare, quinam esset ille dies secundum Europeas -temporis rationes.</p> - -<hr class="chap" /> - -<h2><a name="CAPUT_IV_QUARTUM" id="CAPUT_IV_QUARTUM"></a>CAPUT (IV.) QUARTUM.</h2> - -<p>89. Jam ad res convehendas trahulam decerno parare: nam -rei fabrilis non eram imperitus. Hanc profectò artem -in Braziliâ magnopere exercebam, cùm propter varios usūs, -tùm quia ipse me animus excitabat. Fabrilis nempe opera valdē -fuit necessaria nobis, nec servis nigritis satis bene cognita. -Faber noster lignarius, bonus ille quidem vir, malleo fortiter -feriebat, serrâ patienter laborabat: sed accuratē metiri, coarctare -commissuras, immo, rectam lineam ducere, vix calluit; nedum -designare opus. Si novam quandam casam vel officinam struere -oportebat, praepropera ejus industria absurdissimique errores -angebant me. Itaque hunc dum paro docere, ipse artem disco.<span class="pagenum"><a name="Page_24" id="Page_24">[24]</a></span> -Mathematicâ meâ scientiâ qualicunque adjutus, poteram sanē -plura animo moliri, in chartâ describere, constituere, computare. -Mox ipsis ferramentis manu prehensis, delineabam, dissecabam, -runcinabam; nihil quod lignarii fabri est, intentatum relinquo. -90. Jamque, ut dicebam, ad confingendam trahulam me converto, -quae èt per arenas et super leviorem rupium superficiem facilè -currat. Dolio quodam ligneo, quod perfractum erat, detraho circulos -ferreos. Hos, velut calceos, trabibus duobus brevibus paribusque, -leniter curvatis, subjicio. Suprà, simplicissimum constituo -currum, in quo vehatur onus viribus meis tractu non nimium. -Restim addo, atque finitum est opus. Quoniam in recessu aestûs -continuus erat arenae margo a praesepi meo usque ad portum, -hâc viâ, quaecunque vellem, in animo erat trahere: nec jam -manibus humerisve portabam. Postea domum ipsam curatiùs -digero atque excolo.</p> - -<p>91. Conclavia verō habui nulla; plura quidem septa, siquidem -unaquaeque caverna, seu locus cameratus, erat pro septo. -Principale septum ⸤meum ipsius⸥ erat <i>cubiculum</i>, de cujus munimentis -erit dicendum: dein <i>penaria</i>, pro cibo qualicunque: -tertium, <i>culina</i>; tum, <i>fumarium</i>; deinceps <i>armamentarium</i> sive -<i>fabrica</i>; sextum erat <i>musēum</i>. In musēo lĭbros, horologia, astrologicam -supellectilem, lībram trutinariam, materiam omnem -scriptoriam repono, cum sellâ ⸤e tribus quas habebam⸥ optimâ. -Harum rerum aliquot cum pecuniâ in cistis erant: mensam -postea confeci. Septimum septum continere debebat ignis materiem; -<i>lignarium</i> appellabam. Octavum pro <i>fructuario</i> cedebat. -Novum pro haedi <i>stabulo</i> destinabam. Decimum ac remotissimum -nitrati erat pulveris repositorium. 92. Cubiculum autem tale -fuit. Angustâ ac celsâ fenestrâ intrabatur, cujus limen quinque -pedes ab externo sŏlo, duos ab interno aestimaverim. Alteram -intus habebat fenestram, per quam aura flabat salubris: hanc -tamen, prae multâ meâ cautione, transennâ protexi. De vallandâ -externâ fenestrâ cogitaveram; sed arboreum meum opus imitari, -in saxo nimis difficile videbatur. Plures portarum formas considero, -mox rejicio. Puteum potiùs volo sub fenestrâ fodere, -quem ipse scalis transeam, dein scalas intus ad me retraham. -93. Navales scalae meri erant gradūs lignei, firmiter constricti -funibus, qui pondus hominis tutò sustentabant. In navis lătĕre -septem ampliùs dependebant pedes. Lătĕra nunc his adjungo -lignea, tantummodo ut rigōrem, non ut robur addam; nam -funium robur sufficiebat; sed quia flexiles erant, id hic erat -incommodum. Scalae sic refectae octo pedum habebant longitudinem.<span class="pagenum"><a name="Page_25" id="Page_25">[25]</a></span> -94. Deinde ligones recognosco cunctos, et marras -bifurcas trifidasque, si quid horum possit cuniculariae hastae -vicem gerere; sŏlum enim calcarium robusto egebat ferramento. -Talia inveni instrumenta, quorum ope puteum, brevem sanē, -defōdi sub ipsâ fenestrâ, duo tantùm pedes altum, sed quatuor -ampliùs a rupe exstantem. Vecte ferreo, quanquam non acuto, -graviora saxa amolitus sum, postquam initia penetrandi factu -sunt. Tum hôc puteo adeò protectus videbar, ut ne a pardo -quidem foret metuendum. 95. Illud enim me confirmabat, quòd -feles ferae quae non ⸤naribus confisae⸥ venantur, nunquam possent -conjectare, quid in meo cubiculo dormiret. Ego verō interdum -serpentes quoque formidabam: sed nunquam ne unum quidem -anguem, magnum parvumve, meâ in insulâ vidi; quae, velut -Hibernia, sancti Patricii benedictione videbatur frui. Stelliones -erant in cavernis, quos fovebam, quia muscas insectasque -comedunt: et sanē facilè mansuescebant. 96. Si ligonibus res -non cessisset, fodinam paratus eram nitrato pulvere displodere. -Praetermisi narrare, me, postquam dolium pulveris nitrati ⸤aquâ -marinâ corrupti⸥ deportavi, intus crustam invenisse duram, intra -quam pulvis siccus erat et planē incolumis. Crustam malleo -comminutam reservavi, et pro experimento, vel lusûs causâ, aliquoties -in pyrotechnicam adhibueram, diffisus posse in aliquam -utilitatem converti. Postea credebam rudera haec nitrata ad -fodinas displodendas esse accommodata: igitur asservavi, si fortè -usus vĕniret. 97. Pulvere nitrato eram profecto assuetissimus, -de quâ re libet ampliùs explicare lectori. Etenim dum degebam -in Braziliâ, maximo studio ⸤missilis plumbi dirigendi peritiam⸥ -colebam. Nec sanē unquam hujus exercitationis fueram alienus; -sed neque patriam circa urbem, neque super mari opportunitates -eam excolendi reppereram. Attamen in Braziliâ, rure aperto, -ingentibus silvis, ubi prodigiosa insectarum vis ⸤mirificam avium -quŏque copiam⸥ in aeternum praestat, si quis sub sole potest esse -agilis, ad aves venandas ipso agro attrahitur. Primò habebam -ignipultam quandam a domino meo Maurusio dereptam; mox -meliores quaesivi, imprimis ex Lusitaniâ. Postea Helvetici -cujusdam viri, qui Romae mercenariorum militum praefectus -fuerat, ignipultas duas vel optimas fortè potui ĕmĕre, unam duorum -tuborum; quas quidem hujus filius, post patris mortem -illatenùs evagatus, inter alias res vendidit. Equidem ad tela -illa probanda in scopum aliquando collineabam: sed quia valdē -incertus erat a longinquo jactus, plures ac minores uno in tubo -conferciebam glandes, quae, per aera dispersae, latius ferirent.<span class="pagenum"><a name="Page_26" id="Page_26">[26]</a></span> -Furcâ item <i>bitubam</i> illam sustentabam, propter certiorem ictum. -Et quoniam grandiores illic abundabant alites, ut vulturius, ut -ferus olor, ut grues atque ardeae nostris diversae,—nec deest -struthio quidam—hos quoque pilulis olorinis petebam, jaculandique -omnino peritissimus evasi. Proh caecitatem hominum! -quippe nesciebam quantum in solitariâ insulâ haec mihi ars esset -profutura.</p> - -<p>98. Simul ac cubiculum satis firmaveram, volui illùc commigrare, -cunctis cum animalibus meis. Haedus paululum clauda -erat, id quod non dolebam: tanto minus erat me effugitura. At -verò tres jam mihi erant haedi, de quo narrandum erit. Ceterùm -falcato gladio ⸤quidquid idoneum videbatur herbarum aut -frondium⸥ demetebam et convehebam ad cavernas: multum sanē -⸤sōli expositum siccatumque⸥ recondidi. Haedos omnes suo in -stabulo composui.</p> - -<p>99. De novis haedis incipit narratiuncula. Trahulâ jam meâ -adjutus, cupidinem admiseram venandi iterùm, ne căni felibusque -cărŏ deforet. Trahulam per clivos clementiores sursùm traxi -super molli brevique herbâ, ignipultam in trahulâ habens. Canem -non potui retinere, quin lepusculos venaretur: is prorsus evanuit. -Ego ut primùm in scopulosum deveni iter, trahulam omitto, inter -saxa serpo. Emergens capram conspicor cum haedis ad stagnum -herboso in pratulo. Non me fugerunt, neque demonstrabant -metum. Decerpo gramina, accedo propius et porrigo. Haedi -accurrunt, libenterque rodunt. Ego cornua eorum resticulis -cingo, et laqueis brachio meo adnecto. Iterum iterumque decerpo -gramen, studeoque mansuefacere. Accurrit mater capra, -grandis et robusta; haec quoque e manu meâ comedit. Poenitebat -me, quòd voluissem tam cicurem animantem occīdere; -nunc robustiore eam adnecto reste. Sed ut primùm vi se tractam -sentit, violenter retorto capite manu se meâ abripit, et priusquam -me possim recolligere, cum reste effŭgit. Exiguo temporis intervallo -convertitur. Haedos mecum videt, et directo cursu ⸤summo -cum furore⸥ me petit. Magnum equidem sensi esse periculum, -nam et cornu incurrentis et ipse impetus lethalis esse poterat. -Coactus me tuēri, demittor in dextrum genu, ne dëerrem, ignipultam -constantissimē dirigens. Vix quindecim distabat pedes, atque -ego ignem emitto. Quanquam capite et collo transverberata, -plures gressūs illo impetu evecta est, titubansque ad dextram -meam procubuit emortua. 100. Obstupescebam, incertus quid -facerem. Mox capram libuit omittere, haedos attinere: nec longa -erat ad praesepe via, per ardua descendenti. Gramina etiam<span class="pagenum"><a name="Page_27" id="Page_27">[27]</a></span> -atque etiam decerpsi recondidique in sacculum; et siquando male -sequerentur haedi, gramen ante ora ostentans, alliciebam. Hoc -modo incolumes deduxi, gaudens praesertim quòd mas et femina -erant. Paxillis celeriter prope claudam haedum advenas depango, -suggero gramina; tum festino, matrem reportaturus. Regressus, -trahulam coactus sum per asperiora loca, ut possem, subducere, -dum mortuam assequor, quam aegrē in trahulam compono; dein -satis laboriosē hanc cum ignipultâ per saxosa loca deduco, mox -facilius super clivis herbosis. Illam, ut priorem, demergere in -pelvi sive piscinâ volebam, sed spurcam credidi: quare nil melius -noveram, quàm ut in praesens ramis frondosis corpus operirem: -etenim ligo et pala non erant in promtu. 101. Jam de ferarum -audentiâ reputans, intelligo homines hâc in insulâ esse ignotos. -Id multùm me solatur; nam quantumvis solitudinem detrectabam, -barbaros saevosque homines formidabam longē amplius. Porrò -si lepores avesque, aequè ac capri, hominis metu vacant, si nunc -haec animalia facile mansuefiant, stultē absterreri opinor. Itaque -magis magisque pulveri nitrato parcendum decerno, et, quidquid -ferarum posset, mansuefaciendum.</p> - -<p>102. Etiam congerebam pabulum. Multas deportabam siliquas -zeâ plenas, et dioscoreas aliasque radices; item cepe, bulbos, -condimenta. Caprae secundae carnem partim siccaveram fumo, -partim sale condiveram, nec jam de cibo eram sollicitus. Duas -vias e cavernis ad summam rupem ligone ac vecte tutiùs jam -munio; unam, quâ primo illo māne, prospectâ scaphâ, per praecipitia -atque algas degressus sum; alteram ex portu praeter -navale meum. In difficiliore loco ⸤stipites duo firmiter defossos⸥ -fune connecto, quô audacius securiùsque descendam; tum gradibus -incisis, opus perficio.</p> - -<p>103. In reportandâ caprâ, trahulae me quodammodo poenitebat. -In arenis quidem bene currebat, item per saxa lēvia gramine -vestita; sed in feraci humo super spissis variisque herbis, inter -admistos frutices, trahere quàm portare difficilius fore sentio: ad -dioscoreas, ad zeam, ad citros aliosque fructus convehendos peras -sacculosque meosque humeros anteponi oportere trahulae, nisi -meliorem potero munire viam: id quod me male habet. Igitur -universam viciniam explorare cupio.—Dixi me ab excelso quodam -colle prospectasse. Hôc colle inferior alter, qui cavernas meas -ferè ex adverso despiciebat, littoris aspectum superiori ademerat. -Quum, ascensâ rupe, in inferiori colle asto (quem <i>Speculam</i> meam -nominavi) admirans gaudensque propiorem littoris oram contemplor. -Ad dextram, id est, ad occidentem, fluminis video ostium,<span class="pagenum"><a name="Page_28" id="Page_28">[28]</a></span> -deinde portum meum, tum in fronte promontorium modicum.<a name="FNanchor_7" id="FNanchor_7"></a><a href="#Footnote_7" class="fnanchor">[G]</a> -Contra autem ad sinistram, id est, ad orientem, inter humiles -rupes ac mare, acclivis planities arboribus procērīs mirē luxuriabat, -palmis praesertim. Suprà, pone rupes, palus quaedam seu -lacus angustus extenditur: rursus super hôc novus atque excelsior -rupium ac saxorum ordo, unde pluvias credo in paludem colligi. -In orâ paludis viridissimas adverto herbas, plurimasque aves -aquatiles. 104. Sed ego ad interiora me converto. Ab excelsiore -illo colle arbores quasdam in cavo loco videram, non multas -illas quidem. Jam explorans perspicio omnia praeter summas -arbores abscondita mihi tunc fuisse, interjecto quodam inferiore -grumo. Clivus ille montis quasi pelvi erat ingente excavatus, in -quam multum aquarum ex scopulosâ illâ regione confluit. Hae, -graminibus sustentatae, perpetuum sufficiebant rivum, qui in -flumen, non longē a praesepi meo, decurrebat. Inde fuerat mihi -primus ille dulcis aquae haustus. Hâc in pelvi (nam proprium -hujus formae nomen nescio:—convallis non erat) consistebant -arbores plurimae, Europaearum aspectum praeferentes. Amplius -postea perscrutatus, repperi has non esse nostratium ad instar, -tamen fructui lignoque utiles. Hunc locum appello <i>Saltum</i> meum. -105. Hinc poteram ligna devehere, sive ad fabriles usūs sive -ignis gratiâ, multo faciliùs quàm a fluminis convalle. Quippe -grandis ramus vel ipse arboris truncus, tractus seu humi devolutus, -ad rupem erat facile descensurus. Sic postea saepius -rem gessi. Minora ligna, quae igni debebant inservire, ex summâ -rupe praecipitabam. Sed propter graviora, quae diffringi nolebam, -robustam delegi arborem, ipsum ad marginem, unde magis -praeceps erat rupes. Cursui tum devolventis ligni, fune circa -hujus stipitem contorto, moderor ac tempero, donec ad fundum -pervenit. Sed haec post aliquot menses.</p> - -<p>106. Quo meliùs intelligat lector mearum rerum statum, de -situ insulae et varietate tempestatum quaedam sunt dicenda. -Insulae latitudinem (quod Geographi appellant) satis compertam -habeo: poteram sanē in stellâ Polari observandâ errare, sed -non multum: gradūs, credo, habebat duodecim (12°) ab aequinoctiali -circulo, Septentriones versus. De longitudine nihil pro -certo confirmare ausim: arbitror tamen atque autumo eandem -esse atque insulae quam Portum Opulentum (<i>Porto Rico</i>) appellant -Hispani. Nostris vero in chartis nihil omnino hic denotabatur: -porro quaenam sit meae insulae longitudo geographica, -minimē nunc rēfert. Propter tempestatum notitiam satis est tenēre,<span class="pagenum"><a name="Page_29" id="Page_29">[29]</a></span> -bis in anno solem super verticem insurgere, ultimo fere Aprilis -die, sextoque fere Sextilis. Intra hos continuatur aestas, quae -tamen imbribus satis violentis dividitur. Imber quotidianus ac -modicus fere ad finem Junii mensis cadit, sed ipso in fine est -sanē immodicus. Post hoc siccitas et calor subsequitur. Maximos -autem calores in tertiâ fere parte hujus aestatis pono; vel, si ad -amussim denotandum est, triginta sex dies ab Idibus Quintilibus -perdurat aestuosum tempus. Hos intra dies rarior est pluvia. -Quiescit ventus triduum vel quatriduum; tum vespertinus turbo -sanē violentus, attamen gratissimus, aëra recreat. Hic rerum -ordo fervoribus moderatur, longo mense amplius. Tandem -summa aestas disturbatur et quasi convellitur horrendis et -pervicacissimis turbinibus, seriori in parte Sextilis. Hinc -procellosum illud mare, quod nostram abripuit navem. In -Februario item mense debent expectari procellae; sed neque -harum tempus praefiniri potest neque violentiâ compares sunt -aestivis. In tempestate procellosâ abundant fulgura, post quae -frigus ossa penetrat. Sed haec frigora si excipias, jucundissima -est aëris temperies. Pluvia ut plurimùm cadit tenuis ac dulcissima -tres vel quatuor horas unoquoque māne per plures anni menses. -Nisi per tonitrua, veste ad defendendum frigus non opus est, sed -contra solem vestiendus es. Attamen post nimium fulgur Caurus -ventus plures per dies mirum frigus incutit, sed semper citra -gelu. Nec calores conqueror. Lusitanum vel Anglum hominem -equidem credo, si neque tēmētum imbibat et carne parcissimē -vescatur, (id ipsum apud Mauros didici,) totum per annum posse -laborare salubriter, modò per maximos fervores prudentiam adhibeat. -In hieme certē (id est, dum sol a meridie stat) si nimium -exuaris vestimentorum onus, ipsis in Angliâ Anglis ad laborem -par eris. Spirante Cauro post fulgura, lacernâ, ac spissâ quidem, -carere neutiquam potui: ignem aliquoties fovebam, sed rarò.</p> - -<p>107. Ego autem quodam die quum pluvia maturē destiterat, -cymbam ingredior remigoque non sine timore circum illud promontorium -quod caeruleam terminat rupem. Plurimas palmas -video, quas credidi ejus esse pretiosissimi generis, quod vulgo -Nux Cocus appellatur. Multae aliae arbores fruticesque mihi -ignoti illic stabant, sed ipse littoris acervus Portum meum -referebat. Tantùm omnia hic ampliora atque uberiora. De <i>algâ</i> -saepius memoravi. Aliud nomen non succurrit; etenim nostratibus -viris res ipsa ignota est. Hic denoto, algas illas, ut -plurimùm, non marinas fuisse, sed maritimas, ultra summum -aestûs terminum. Hi reptantes erant frutices, diversi generis;<span class="pagenum"><a name="Page_30" id="Page_30">[30]</a></span> -hibiscos, acanthos, conjecturâ dixerim. Sanē erant pulcerrimi, -puris distincti foliorum ac florum coloribus. 108. Deambulo -in littore, cocos admiror: multum cogito ac vescor spe. Subitò -memini remos vel optimos e coci trunco fieri, scaphamque meam -remis carēre. Sĕcurim mecum habui. Unam e minimis cocis -stătim exscindo atque obtrunco. Caput hujus in cymbam congero, -ipsam destino fune trahendam. Sed quum volo redire, aestûs -recessus me impedit: nam circa promontorium, ubi fuerat mare, -nunc saxa longiùs excurrebant, quae metuo circumire, ne in -profluentem aliquam marinam implicer. Tandem super saxis -ingrediens, flexuosum reperio iter aquae, in quo cymba natare -possit. Hanc traho, saxis ipse insiliens. Postea truncum illum -super humeris asporto per eandem viam; mox, cymbam ingressus, -me atque mea omnia domum laetus reporto.</p> - -<hr class="chap" /> - -<h2><a name="CAPUT_V_QUINTUM" id="CAPUT_V_QUINTUM"></a>CAPUT (V.) QUINTUM.</h2> - -<p>109. Pluvia quoties caderet, intus me abdidi, et in excolendâ -domo satis habui operis. <i>Armamentarium</i> meum -praesertim cum exultatione cordis aspiciebam. Arma igniaria -cuncta, rite emundata, perfricata oleo, hamis ad muros suspendi. -Mensam fabrilem suo in loco constitui; juxta hanc, repositorium -fabrile: in angulo, ferramenta agrestia. Quotidie suum quidque -in locum severissimē repono, experientiâ doctus sic facillimē -quidque inveniri, ubi festinato opus est. 110. Porro in <i>penariâ</i> -ac <i>culinâ</i> multa ordinavi. Scalas quas ad cubiculum intrandum -adhibebam, compagi cuidam ligneæ per hamos annulosque sic -annexui, ut, super his astans, carnem suprà ⸤procul felibus suspensam⸥ -possem attingere; possem quoque disjungere scalas, -quoties vellem. Quando memet objurgo propter nimiam carnis -cupidinem, respondeo, me ipsis felibus consulere, ne suum ipsae -cibatum deperdant. In penariam cellam dolia item atque arcas -plures collocavi: alias quidem in fructuario meo. Ceterùm pro -culinâ sumseram ejusmodi cavernam, cujus in angulo erat quasi -focus naturalis. Rimam quandam vidi, per quam fumus exire -poterat: hanc ferreo vecte amplio. Porrò foramen majus effodio -suprà, ne fumus per culinam vagaretur. Exibat autem in alteram -minorem cavernam, quam pro <i>fumario</i> destinabam. Hîc carnem -suspendo, siquam induratam velim. Tum fumus, hôc modo -diffusus, minus erat me proditurus: nam velut nebula in rupe<span class="pagenum"><a name="Page_31" id="Page_31">[31]</a></span> -poterat videri. In <i>lignario</i> autem meo, quidquid ligni ex nave -deportaveram, et quidquid materiem ignis habebat, illud omne -reponebam. Vela quoque huc deposui, sed parùm contentus loco.</p> - -<p>111. De corpore curando quædam si narrem, ignoscet lector. -Quae sequuntur, plures ad menses, immo annos, pertinent. Dixi -me sub aquâ marinâ, post tertium in insulâ diem, vestes immundas -lapillis oppressisse. Posteā reputabam,—si vel saponem -haberem, operæ non fore pretium has nostro more in splendorem -recolĕre. Spurcitiem vestimentorum non e colore consistere, -atra essent an candida, sed e cutis excremento, quod quidem -salsâ maris aquâ optimē amoveretur: mănibus autem ac sapone -fricatas, deteri vestes. Quapropter has ipsas, solĕ siccatas, -iterum postea induebar. Deinde etiam simpliciorem excogitavi -viam.—Postquam expertus sum, vespertina natatio quantum -reficeret corpus, decerno, sub solis ocasum unoquoque vespere, -ipsâ in tunicâ, cum feminalibus linteis ac tibialibus<a name="FNanchor_8" id="FNanchor_8"></a><a href="#Footnote_8" class="fnanchor">[H]</a> (id est, -tegumentis crurum gossipinis) denatare in portu meo. Egressus -aquâ, exuor vestimenta, contorqueo manibus, suspendo, alia -induor. Illa altera māne sicca invenio. Itaque recente semper -vestitu pernoctor. Sanē per summas pluvias aegerrimē siccabantur -res: tali in tempestate madidas vestes in culinâ suspendebam.</p> - -<p>112. Praetereā, cuti fricandae do operam, neque caesariem -prorsùs negligo. Sciebam enim, inter barbaros, si quă sit gens -sanitate, proceritate, decōre corpŏris insignis, hanc praesertim -cuti curandae semper dēdi; sin autem me illuvieï permisero, in -nullam non spurcitiem posse delabi. Equidem e navĕ meas -habebam mappas atque mantilia cum sudariis. Mappae detergendae -corpori nimium lēves erant; mox in caloribus has adhibui -ad genas protegendas, Arabum Scenitarum more. Mantilia, ut -quae villosa maximē, dum durabant, prae ceteris approbabam.—In -capillorum supellectile nihil egomet habueram, praeter unum -pectĭnem atque unam scōpulam setosam: sed totidem, quæ -magistri navĭs erant, avexi, pluresque nautarum pectines. Nautis -scōpulae nullae erant. Scōpulas equidem magni aestimabam; -nam diffisus sum posse reparari. Barbae, ipsâ in navĕ, semper -promittebantur; nec in meâ insulâ me radebam, quanquam -haberem novaculas; sed forfĭce identidem tondebam leviter aut -capillos aut barbam.</p> - -<p>113. In tempestate procellosâ, praesertim post fulgura, propter -frigus Cauri, quoties desisterem ab opere, lacernam induebar, nec<span class="pagenum"><a name="Page_32" id="Page_32">[32]</a></span> -spernebam ignis solatium. Sed tum maximē poteram laborare. -Nova gramĭna aut radices aut viridem zeam, optimâ caule meliorem, -aut ligna reportabam; porro utrumque tramĭtem quô in -summam rupem evadebam, comparabam in melius. Quippe -rubram super rupem sperabam fore ut trahŭla tandem subīret. -Quodam die imber superveniens infulam capitis meam humore -saturavit, et, tergo profusē madido, caurus ventus acerrimum -mihi frigŏris sensum incussit. Domum cucurri magis quàm -incessi, mutatisque vestimentis deliberabam. Serĭca mea umbella -e navĕ in promptu erat; sed ubi manūs esse debērent līberae, -hâc ūti non possem. Inter pluvias nimium sensi solĭs fervorem, -nec infulâ potui carēre. Hîc omnia narrabo quae excogitavi, -quanquam plures per menses.</p> - -<p>114. Caprarum pelles servaveram. Sanē molles erant et delicatae. -Harum lacinias duas commodâ magnitudine abscĭdi, quae -pro cucullo forent. Junxi suprà, a fronte usque ad occĭput; inde -per cervīces defluere permisi. Ipsâ in dorsi spinâ duplices cadebant, -contra pluvias solemve umbraculum. Caput atque adeò -infulam comprehendebant arctē. Quoniam femineae quas habebam -acūs tenues nimis erant fragilesque, idcirco sarcinarias adhibebam -acūs cum tenuissimis funiculis: his satis bene consuebam. Sed -depsĕre volo internam cutem, quod quidem artificium parum cognoveram. -Ego autem cinchonam aquâ decoxi lento igne, ut -aquae remaneret quàm minimum, quàm maxima autem foret -ejus potentia. Mox infudi in ferreum artillatoris ferculum; superpono -pellem, ut interior pars imbibat cinchonam. Post biduum, -longulo ac lēvi lapide, quem pro magĭde<a name="FNanchor_9" id="FNanchor_9"></a><a href="#Footnote_9" class="fnanchor">[I]</a> aestimabam, oleum pice -imbutum imprĭmo atque infrico in pellem: jamque pro depstâ -accipiebam.</p> - -<p>115. Etiam summis in caloribus vix sufficiebat tunica,<a name="FNanchor_10" id="FNanchor_10"></a><a href="#Footnote_10" class="fnanchor">[J]</a> nam -contra insectas tibialibus<a name="FNanchor_11" id="FNanchor_11"></a><a href="#Footnote_11" class="fnanchor">[K]</a> erat opus. Sed dorsi quoque tegumento -carēre nequâquam conveniebat; id quod probē sciunt Lusitani. -Atque erat mihi sagulum Lusitanum vel optimum, nisi quòd -propter nigrum calorem radios sōlĭs imbiberet: quare aut albis -testis marinis aut spinis fortasse hystriceis vellem sanē dorsum -obtexĕre. Jam, quoties humeris quidpiam portandum erat saltem -asperum ac grave, suffarcinamentum desiderabam, ne excoriarentur -ossa. Intellexi spissâ tegete esse opus, quae humeros, si -onus portarem, defenderet; porro solem pluviamve repelleret, nec -imbiberet calorem. 116. Tale tegumentum demùm contexui, -postquam juncos cannasque insulae paulô meliùs cognitos<span class="pagenum"><a name="Page_33" id="Page_33">[33]</a></span> -haberem; neque ullo vestimento superbivi magis. Contra -calores superficiem tegetis madefaciebam; inde frigus gratissimum -me recreabat. Item mappas ac lintea ⸤quantum possem⸥ -reservans, roscidis foliis callide obvolutis amicior caput, unâque -deligo fasciâ sive taeniâ. Quoties ex laboribus ac calore requiescerem -in umbrâ, poteram, detractâ infulâ, crines madefacere: -tum vero assumebam cingulum, ne in viscera admitterem frigus. -Sic caput frigidulum erat, corpus tepidum.</p> - -<p>117. Scapham autem, mense Decembri nondum finito, gestio -instruere. Coci truncum, quem deportaveram, cortice exutâ, -difficulter sanē secundum longitudinem dissecaveram serrâ, et in -remōrum formam magis magisque caedebam. Etenim cymbae -remi tanquam pro exemplare prostabant. Ad remigandam -quidem scapham sex homines cum sex remis adhibebamus, -quatuor ad minimum. Ego, unus homo, duo ingentes remos -moliens, nihil possem contra fluctūs vel contra profluentem -maris facere: attamen restagnante mari ac vento, unus prope -debilis remex aliquantum usui foret. 118. Circa Kalendas -Januarias serenissimâ in tempestate mālo veloque scapham instruxi. -Ancoram ejus cum arcorali atque illâ arcâ, item -tollenonis ferramenta, jamdudum ex arenis recuperaveram. In -portu saepius exercebam tum vela, tum remos; hosque in melius -figurabam. Quorsum haec, nesciebam equidem: enimvero nisi -perquam leni aurâ non auderem exitum; sed in scaphâ videbar -quasi novam quandam tenērĕ vim, necnon ipsam navigandi -artem inani amore fovebam. Mox operae, quam priùs in scaphâ -navaveram, diffisus, iterum carinam sarcivi. Ubicunque rimas -metuo, argillam pice oblĭtum firmissimē infercio, donec omnia -viderentur tutissima.</p> - -<p>119. At marinas profluentes, si quae essent requiescente vento, -volebam propter scaphae salutem cognoscere. Has ut explorarem, -clementissimo sub vento, ulteriùs ⸤meridiem versus⸥ in cymbâ -processi. Ecce autem, quando duo ampliùs millia eram a terrâ, -jugum montis longē altius quàm excelsus ille collis a quô ter, -quater prospexeram. Ab hôc monte terram opinabar sensim -desidere usque ad hortos meos. Jam video, si insulam ac maria -rectē prospectare vellem, montem illum esse conscendendum; -idque meditor. Posteā recordor, me ipso a colle eundem vidisse -montem, sed tantam esse ejus altitudinem tunc non suspicatum. -120. Quanquam neque mites vellem feras timore mei implere, -neque prodigere nitratum pulverem, decerno tamen exercendam -esse jaculandi artem, ne obliviscar, neve ipsa arma robigine<span class="pagenum"><a name="Page_34" id="Page_34">[34]</a></span> -corrumpantur. Versicolores quidem aves, quales fere inveniebam, -vix me fugiebant; sed aquaticae quaedam volucres, nostris non -valdē dissimiles, omni astutiâ ac metu evadebant me. Has -credidi advĕnas esse, assuetasque hominibus: praecipuam earum -sedem posteā conspicatus sum. Ego autem has pro cibo et -propter teli exercitationem occīdo. Anătes erant, ansĕres, olōres, -plumis formisque non omnino nostrarum ad instar, porrò plurum -inter se generum. Has, ut plurimùm, plumbulis in orâ tantùm -maritimâ petebam, ne teli fragor ceteras terreret feras: canis -autem, sive in terram sive in aquam decĭderent, acerrimē eas -reportabat. Si protinùs comedere non placeret, nec egērem quo -canem pascerem, in fumario suspendebam. Quippe fumus et -maturabat carnem et putredinem avertebat. Assae potiùs quàm -aquâ coctae mihi placebant; sed carbonem, Anglorum more, -altē exstruere nequivi. Supra ignem assāre necesse erat: quare -alitem, membratim concisum, filīs ferreis, tanquam verubus, -trajectum, vivas supra prunas amburebam.</p> - -<p>121. Eodem fere tempŏre columbas quasdam facillimē nanciscor. -Dum colle regredior obambulans, alarum stridorem -audio: mox conversus volatum quasi columbarum agnosco. Hae -aves in cavum saxi locum se recepēre, quem oculis facile notavi, -credidique me posse illuc ascendere. Postquam cuncta conjectando -emensus sum, virgam arboris ⸤abscissam pro signo⸥ terrae -infigo: tum domum redeo meditans. Quantum possum celerrimē -columbariam cellam, perlĕvem illam quidem, compango: hanc -humero portans eundem locum repeto, post biduum. Virga illa -eminens fit index; saxum ascendo, pluresque in cavis invenio -nidos, quibus ova nondum inerant. Unum nidum in columbariam -meam cellam transfero; mox advolavit columba, intravitque -cellam nidum repetens. Id gaudeo, et relinquo cellam. -Post plures dies reversus avem nido insidentem invenio: quam -ipsâ cum cellâ motu clementissimo reporto domum; atque illa -intrepida manebat. Conjux postea subsecutus est: ambobus, ut -poteram, quotidie dabam cibatum. Postea turriculam confeci -columbariam, columnae innixam, securitatis ergo: nec pullos -volebam mactare, sed in spem amplioris prolis reservabam.</p> - -<p>122. Cibi quidem satis superque mihi erant, si modò convehere -possem. Sed quô magis ruminor, laborem deportandorum -fructuum horreo magis. Hoedos in praesepe reduxeram, ne -graminibus quoque congerendis defatigarer; tamen ⸤illâ in convalle -depressâ⸥ oneribus gravabar, neque trahulam poteram -adhibere, propter novarum herbarum luxuriem. De tractoriis<span class="pagenum"><a name="Page_35" id="Page_35">[35]</a></span> -jumentis paene desperavi, videbarque in servitutem laboriosissimam -devotus; sin requiem capto, protinus mens fiebat miserior.</p> - -<p>123. Accedebat quod calceamentis deficiebar. Nautæ super nave -aut nudis pedibus aut tenuissimis soleïs agebant. Calĭgas ego et -magister navis habebamus, sed ego magnitudine pedum superabam. -Porrò saepiùs ex necessitate mare ingredienti, corium -caligarum se contraxerat. Ego autem post tres laboriosos dies, -pedibus aeger, nolebam exire. Omnium rerum me taedebat. -Nova luna jam intraverat. Assim ego quadratam coepi incīdere, -inscriptionem quasi sepulcri designans. Talĭs erat:</p> - -<div class="inscription"> -<p class="center"><span class="smcap">Rebilius Cruso</span>,<br /> -<br /> -<i>Anglorum civis</i>,<br /> -<i>Maurorum captivus</i>,<br /> -<i>Braziliensis colonus</i>,<br /> -<i>Hîc naufrăgus solitarius</i>,<br /> -<i>Hominum miserrimus</i>,<br /> -<i>Quintum jam mensem enecor</i>.</p> -</div> - -<p>Illud iteravi ter quaterque, -<i>hominum miserrimus</i>. At -subitò vocem quandam -sensi, non auribus, sed -corde: “Tu-ne omnium -miserrimus? Tu, qui -summâ pace fruĕris, in -pulcerrimâ uberrimâque insulâ, -sano validoque corpore! -At ne te Deus -Mauris iterum praedam -projiciat vel morbo feriat!” 124. Cohorrui. Tum reputabam: -“Anne hoc illud est, quòd vates sacri summâ in solitudine -afflatum Dei quaerebant? Numne igitur me quŏque intrat ille -afflatus?” Mirē profectò agitabar. Dein memet increpui: “O -fatue Rebili, sanae non es mentis. Imaginariâ sapientiâ verâque -deliratione capiēris, si divinam credes te audire vocem.” Protenùs -velut demortuus hominibus, vivus necessariē coram Creatore -meo, mirâ quâdam ac novâ audentiâ illum compellabam, et quasi -votum concipio. “O Supreme! quisquis es (inquam), nimius tu -es mihi: pavesco fanaticam dementiam. Sed dulcem redde -hominum aspectum; tum prudentiùs te cognovero, pleniùs -venerabor.” Post haec tranquillior fiebam: sed periculosa esse -sensi intervalla industriæ, nisi oblectatione aliquâ solarer. Quare -pictam avem psittacum, si possim, capĕre ac mansuefacĕre decerno, -si forte mecum colloquatur. De macaco<a name="FNanchor_12" id="FNanchor_12"></a><a href="#Footnote_12" class="fnanchor">[L]</a> cogitaveram; -sed timui has bestias, ne maligno forent ingenio: sanē aliorum -generum alii sunt mores: itaque hoc consilium deposui.</p> - -<p>125. Mox lepŏres quoque volŏ capĕre. Quippe saepius captaveram, -neque ars mea processerat. Lepŏres illi (seu rectiùs -cuniculi: ita credo: sed quia cărŏ leporem potius referebat, idcirco<span class="pagenum"><a name="Page_36" id="Page_36">[36]</a></span> -ex primâ illâ nocte lepŏres semper appellaveram;) attamen -gallinarum domesticarum more se gerebant. Quàm proxime -sinebant me adire, tangere non sinebant; sed in cava terrae -prorumpentes, inde me intuebantur. Laqueos instruxeram plures, -sed frustrà: jam piscando experiendum esse arbitror. Super -nave flagra aliquot robusta erant, quae (nam fatendum est) ad -flagellandos nigritas comportabamus, si ratio tulisset. Horum -tria offenderam, avexique propter lororum usūs. Nunc unius in -fine hamum piscatorium grandiorem affigo. 126. Virgam quoque -praeparo tanquam piscatoriam, sed breviorem, resticulâ instructam: -huic fasciculum tenerarum herbarum adnecto. Tres -sacculos super humero portans cum virgâ flagroque, lepŏrum -adeo locos. Sinistrâ fasciculum jactans, ad ludum allicio. Pòst -paulò lepus incipit, ut felium catuli, persequi fasciculi cursum ac -gramina ejus subinde rodere. Flagrum ego dextrâ tenens, opportunitatem -rei gerendae opperior, subitoque projecto hamo, super -caudâ leporem opprimo. Confestim arreptum attineo, sacculoque -immersum. Tantos ille ciet strepitūs, ut ceteri accurrant mirabundi; -dumque obstupescunt, alterum verbere hami assequor. -Animadverto marem esse ac feminam; quare satis habeo, -laetusque deveho praedam. Sub rupe ubi cava loca abundabant, -credo non male habitaturos; postea ad mansuefaciendos operam -adhibui.</p> - -<p>126* De calceamentis pauca sunt explicanda. Quoniam -labascebant omnium caligarum coria, sensi validiore esse opus -tegumento pedum: idque juncis ac lentâ quâdam cortice plicatis -concinnavi. E juncis, quos ⸤diversi generis plurimos⸥ in sole -siccaveram, cos deligo qui lenti simul et relucentes viderentur: -nam quidquid reluceret, id caunarum more pluvias optime rejecturum -credidi. Ex his plicavi marsupium, cujus forma erat -pedis instar a convexo ad calcem praecisi. Dein e corticibus, -quas maceraveram, lora plicavi, lata minŭs duo digitos. Veterum -caligarum fundum vel soleam sub marsupio illo positum, dum -pes meus inerat, loris illis circumligavi, nodavique super talo. -Rudis sane hic calceus erat, attamen aliquatenus certe pedem -protexit vulneribus. Non absurdum erit hîc dicere, me ipsâ in -Braziliâ contra insectas saepe Persicos gestâsse socculos, e tapēte -factos. Per hos non possunt culices mordere, sed spinae sentesque -facile penetrant.</p> - -<hr class="chap" /> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_37" id="Page_37">[37]</a></span></p> - -<h2><a name="CAPUT_VI_SEXTUM" id="CAPUT_VI_SEXTUM"></a>CAPUT (VI.) SEXTUM.</h2> - -<p>127. Circa Idus Januarias ad montem explorandum accingor. -Lacernam capio cibumque, si forte pernoctari opus sit. -Mollissimos induor calceos: <i>prospeculum</i> adnecto balteo. Adsumo -canem. Sed ante exortum solem educo haedos, et (quod morĭs -mei erat) commodo in loco paxillis destino. Tum ex convalle -dextrorsùm surgens juxta aquam desilientem pergo, saltum -versūs meum. Sed ascendo jugum, quò latius prospectem, -saltumque subtùs in laevâ facio. Modica erat acclivitas, sed -continua. Sub soleâ mihi breve erat gramen,—molle, frigidulum, -non impediens. Quô magis insurgebam, largior erat aura ac -plena vigōris. Facile lībereque incedebam. Dextrà, caprorum -video scopulos ac pascua; sed ad sinistram magno flexu redeo, -dein convallem fluminis nōtam attineo suprà, moxque hortos -meos. Hos simul ac praeteriveram, sinistrorsum leni deflexu -contendebam, incepique ipsum montem oblique ascendere. -Jamque intellexi, longe faciliùs hôc cursu ⸤quamvis longo⸥ hortos -adiri; nam propter auras montanas, siccius sŏlum, breviores -herbas, non modò non defessus, immò recreatus sum itinere. -Ubi aquula quaedam a monte desilit, cănĭs incipit lambĕre. Sic -monitus, cibis communicatis, vescor biboque. 128. Ut primùm -monte de summo prospexi, praegestiens cuncta admiror. Valde -praeceps erat mons occidentem ac Septentriones versùs, id est, -ad mare. Ipsa aetheris claritas extentusque Oceanus pulcerrima -erant. At ego propiùs circumspecto alterum in lătus, unde -clementissime surgebat tanta altitudo, illam vallem lustraturus -in quâ supernè horti erant mei. Penitùs despicere nequivi, sed -per oppositos clivos cursum ejus usque ad mare indago. Aestus -tunc quàm maxime recesserat; laetus tamen animadverto rivum -se in mare effundentem, duosque ⸤quasi hujus tributarios⸥ de -diversis ripis rivulos, quorum utervis scapham meam possit excipere. -Per prospeculum dispiciens, facilè vidi palmas astare -praegrandes ⸤ostium rivi versùs⸥ et paene ad oram maris. Postquam -illàc satiavi oculos, conversus in aliam terrae regionem -aspecto. Vasta hîc subjecta est silva usque ad ultimum insulae -littus. Declivitas modica erat, nec continua: quindecim millia -silvae ad minimum haec aestimabam. Ne prospeculi quidem ope -ultimarum poteram arborum naturam cognoscere, ceterùm proximae -ultimaeque valde erant dissimiles. Ad Aquilones Juga -Caprina (sic enim nominabam) scenam concludebant, sed mare -supereminebat. 129. Haec dum commeditor, prospectoque<span class="pagenum"><a name="Page_38" id="Page_38">[38]</a></span> -circumcircà, repente terram e longinquo videor videre meridiem -versus. Dispicio, anne sit nebula. Etiam atque etiam contemplor: -demùm agnosco latissime porrectam terram, valde humilem, -sed terram tamen. Primò me spe illud ac gaudio affecit. Continentem -Americae meridianam esse pronuncio: mox fateor, nihil -id ad me. Etenim talis regio solitudo est vastior, foedior, immanior -longe quàm haec est insula. Fac abesse barbaros homines -pantherasque; at illic si forem, aut in latissimâ atque inhumanâ -arenâ projicerer, aut (quod credo potiùs) in aggeribus silvosis -maximi alicujus fluvii, inter paludes immensas atque insaluberrimos -vapōres. Sane haec insula prae continente illâ tanquam -Paradīsus est. 130. Retorqueo oculos meum versùs regnum, -contentus, laetiorque; tum directâ incipio viâ descendere, donec -totu mihi vallis patet. Mox hortos meos considerans, frutices -observo grossulariis<a name="FNanchor_13" id="FNanchor_13"></a><a href="#Footnote_13" class="fnanchor">[M]</a> non dissimiles, quibus propiores clivi distincti -sunt. Hos versus dirigo gradum. Magis magisque -uvidum invenio hoc lătus jugi, velut spongiam; id quod rivum -perennem promittit, herbis pluvialem aquam multos per menses -sustentantibus. Frutices autem illi in sicciore stabant orâ, -quanquam propè ad humida. Vites recognosco, et uvas credo -posse suâ in tempestate hinc deferri. Porrò cruda māla citrea -colligo plura limonasque ad delicias bibendi.</p> - -<p>131. Regredior paullatim descendens, donec ad juncturam -vallium pertingo. At ipso in laevo vallis lătĕre quasi viam -naturalem cespite obductam conspicor, quae declivitate perquàm -modicâ ⸤saltum versus meum⸥ ducit. Per hanc libet degredi. -Nusquam minùs decem pedes lāta erat. Suprà ad laevam, infra -ad dextram, clivus satis arduus erat, herbis multorum generum -abundans, sed in fundo arboribus consitus densissimis. Agnovi -protinùs, facillime posse in trahulâ meâ ex hortis hâc viâ fructūs -ad rupes super cavernis devehi; nam cespes erat brevis, durissimo -in sŏlo atque (ut arbitrabar) calcario; jamque uno in -conspectu propè tria millia viae hujus patebant. Deambulans -alacer, saltum tandem meum in laevâ praetereo, mox desilientem -illum rivulum assequor, videoque non posse trahulam sine ponte -hàc transire. Sed talem pontem non magni esse operĭs judico.</p> - -<p>132. Praeclarum sane videbatur hujus diei iter. Laetus, atque -idcirco liberalior, tritico atque hordeo Europaeo columbas largiter -pasco. Has fruges ⸤in sacculis condĭtas⸥ e nave asportaveram, sed -parvi aestimabam; nunc columbis largior. Neque unquam sane -has aves neglexi, sed inter famulos reputans, plus minusve cibi<span class="pagenum"><a name="Page_39" id="Page_39">[39]</a></span> -impertiebam. 133. In universum aestimanti, tres partes ⸤naturâ -diversas⸥ insula exhibebat,—fructiferam, sterilem, silvestrem. -Sterilia ac sicca Caprinum opinor Jugum collesque vel grumos -inde porrectos usque ad portum meum: ultra Jugum quidnam -fuerit, nondum videram. Spatio longe minimo fortasse erat -fructifera; sed ubi tantae silvae, ibi fruges aliquando esse possent.</p> - -<p>134. Equidem postquam sensi quanto cum labore radices esculentas -e convalle humeris portem, placuit cymbâ devehere, si cum -aestu maris flumen ascendere possem. Quodam die hos propter -usūs solito maturiùs illâtenus ascenderam, ubi quaedam humo -nascentia colligerem; tum, nĭsĭ contra aestum me defatigare -vellem, duas fere horas erat considendum. Quare cymbâ transgressus -flumen, regionem ex Occidente oppositam exploro. Ostium -versùs fluminis valde praeceps erat ripa, sed ubi aestus maris -desinit, leniorem habebat clivum. Collis calcarius esse videbatur, -alteri illi super cavernis meis simillimus. 135. Simul ac culmen -attigi, mare versùs omnia esse praecipitia intelligo. In brevibus -herbis prostratus, caput ultra marginem rupis protendo, ejusque -radices subtùs video undis etiamnum lavari. Ulterius ad -Septentriones surgebat mons insulae ille altissimus, quam exploraveram. -Celeriter ea vidi quae maximi erant, redeoque properus. -136. Vix attingo cymbam, atque tres conspicor psittacos in ramis -considentes. Flagrum arripio (id erat in cymbâ), item illico -virgam decīdo. Concitatiore flagri verbere psittacum assequor, -hamoque deprehendo. Rostrum ejus metuens, sarmento oculos -meos protegebam. Ille autem subito dolore territus, prorsùs -exuit fortitudinem, neque valde reluctabatur. Itaque sarmento, -quod in laevâ tenebam, caput ejus opprimo, mox pede inculco -sarmentum, expeditoque cultello unam plumam circumcido. Ne -longus sim, funiculo attentum deveho domum, asperiore capturâ -nihil gravius perpessum. Fune pede deligo, perticâ ad insidendum -datâ. Facilius id videbatur, quàm caveam e cancellis facere.</p> - -<p>137. Ego autem captivis leporibus consulens, dolium quoddam -e perfractis transennâ instruxeram: hic in cavo rupis degebant. -Fimus caprinus, quem e stabulo egererem, in sicciore humo appositus, -locos praeparabat in quibus cespites herbasque leporibus -dilectas defoderem. Lepŏres summâ curâ pasco ac mansuefacio.</p> - -<p>138. Sed in narratione meâ paullum nunc regredi opus est. -Ut me oblectarem, saepius lĭbrum sumebam; aliàs mathematicum -illum, qui teneram curam primi mei atque optimi patroni revocabat; -aliàs geographicum. Hinc quodam die de Indis edisco, -quàm prudenter feros elephantos mansuefaciant. Equidem de<span class="pagenum"><a name="Page_40" id="Page_40">[40]</a></span> -capris meis ad trahulam jungendis cogitaveram, sed nondum -grandes erant: harum autem opperiri ætatem, longum videbatur. -Jam, his perlectis, credidi, posse caprum ferum pariter ac ferum -elephantum ad quamlibet aptari disciplinam, cujus quidem ⸤ipsius -natura⸥ foret capax: cuncta in eo verti, ut feram in manu -tenēres. 139. Re ponderatâ, demum egressus sum, certus -depugnandi. Duas succingor pistolas, quibus me in extremis -protegam; sed restibus laqueisque sum fretus. Laqueis duobus -tribulos ferreos, si recte rem nomino, validissime annexueram. -Tribuli autem tali erant naturâ, ut, hominis pede oppressi, trina -spicula in sŏlo defigerent. In reticulâ herbas comportabam eas -quas maxime deligebant capri. Canem domi constringo, atque -sic armatus sedes peto caprinas. Plures ibi video capras atque -hoedos; mox caprum quendam grandem ac robustum contemplor, -(vix minor erat quàm bonus asinus) qui viribus confisus seorsim -agebat. Hunc adeo, herbas suavissimas porrigens. 140. Ille -autem neque territus neque iratus, accedit roditque libenter. -Herbas in humum projicio, dumque pascitur, laqueos cum tribulis -super cornibus impono. Tribulum unum pede pressum humi -infigo; dein, antequam sentiat, inculco alterum quoque, et sub -pede attineo. Protinùs gnarus se illigatum, in posterioribus -cruribus se erigit, sursùm capite nītens: ego autem tertio laqueo -pedes ejus primores involvo. In eo erat ut alterum extraheret tribulum, -quando arcte constrictis primoribus pedibus, quos in aëre -habebat, ego asperrime trudens dejicio eum in lătus. Consido in -armum, inculcans cornu. Ille autem sic depresso capite pedibusque -correptis, onus violentissime detrectabat, sed nequibat -excutere. Ego non invitus sino eum se defatigare calcitrantem, -subulamque<a name="FNanchor_14" id="FNanchor_14"></a><a href="#Footnote_14" class="fnanchor">[N]</a> grandem ac lorum expedio. 141. Summâ in tranquillitate -labrum ejus superius perfodio, atque insero lorum, quod -annuli instar concinno, pluries nodatum. Tribulis novo in loco -defixis, ampliùs paulo libertatis pedibus ejus permitto, ut amplius -se defatiget frustrà connītendo. Tandem defessus, sudore perfusus, -requiescit. Herbis in reticulam recollectis, surgo; convello -tribulos, appendoque cervici ejus; tum labro traho leniter. Is, -dolore gemens, erexit se, invitusque sequebatur, pedibus etiamnum -constrictis, sed non adducte. 142. Sic quinquaginta -forsitan passūs eum deduxi. Tum subitò reluctabatur; sed -dolore labri percĭtus, cornu me feriebat: id verò facile caveo, -loro subtrahens; simul, iterum adducto laqueo, praepedio crura. -Sane ille totus contremiscere, praeteritorum memor et posthàc<span class="pagenum"><a name="Page_41" id="Page_41">[41]</a></span> -me sequitur obedientissime: quod simul atque animadverto, -porrigo herbas ante nares. Nolebat rodere, sed odorem libens -captabat; jamque facile eum in saltum meum deduco. Ibi -arbori firmiter alligatum fame paro expugnare. Porro id nullius -erat laboris; etenim postquam haedos juxtà affixeram, mixtâ -crudelitate et clementiâ mox plenissime est domitus.</p> - -<p>143. Explorato, posse feram sic subigi, post aliquot dies capram -pariter aggressus, hanc quoque vel faciliùs deduxi. Duo haedi -grandes ac paene adultae matrem ad praesepe volentes secutae -sunt; tum nova veteri admista caterva citò maerere destitit. -Itaque grex meus jam caprum habebat ac capram, item tres -haedos duasque juvencas capras. Ego verò cunctos incipio -trahulâ consuefacere. Difficile sane est res gestas ordine stāto -narrare. Quippe perpetuo variabantur labores mei, neque -unquam uno quasi nisu ullum opus perfeci, sed particulatim -operabar, seu tempestate coeli motus, seu phantasiâ, vel subitò -aliquid recordans; et siquid parùm bene valere crederem, reficiebam -in melius. De piscatione meâ mox sum dicturus. Sic, -inter labores multos et otii paulum, praeteriêre menses.</p> - -<p>144. Circa Kalendas Apriles, ut credo, imber matutinus (de -quô memoravi) largior et almior cecidit. Mirum inde vigorem -nacta sunt omnia quae gignit humus, miramque ego ipse voluptatem -percepi. Exspatiandum decerno. Ad speculam meam -(de quâ antè memoravi) enisus, progredior ut littus ad Orientem -ampliùs cognoscerem. Duo millia fortasse passus processeram, -quum viam quandam <i>Lunatam</i> video (si sic licet appellare), quae -flexu continuo, acclivitate modicâ, ab orâ maris palmarum feraci -ad culmen hujusce regionis ducebat. Jam praeter oram maritimam -duo numerabam promontoria duosque sinūs: nunc <i>Tertium</i> -hunc appello sĭnum. 145. Ceteris in rebus primò nihil nŏvi -exhibebatur, nisi quòd arenae extendebantur latissimae. Pluribus -has rebus distinctas videbam. Expedito prospeculo, marinas -dispicio testas,—immò testudines,—diversissimas magnitudine. -Id quidem gaudeo. Porro hôc in sinu palmae ita dominabantur, -ut vix quidquam aliud inter arbores desuper viderim. Paludes -autem longiores in rupibus continuabantur suprà palmas illas. -Ut explorem cuncta propius, palude quâdam non facilè circuitâ, -descendo ad oram maris. Tria palmarum genera agnosco, flecto -sensim ad sinistram, demùm Lunatâ illâ viâ domum redeo. -146. Postea mecum excutiens, cur in portu meo cacti optimē -crescerent, palmarum nihil esset; colligo, quia paludes apud me -super rupibus non sint, idcircò neque cocos neque alias palmas<span class="pagenum"><a name="Page_42" id="Page_42">[42]</a></span> -nasci. 147. Jam de grege quotidiana me incessit cura, ignarum -quid sanitati necessarium foret, et quantus ac qualis hujus aestatis -calor. Multa feci, mox infecta reddidi; quae narrare non opus -est. In saltu meo novum praesepe meditabar. Sed haedos non -effugituros credo, retentis capro caprâque; igitur solvo. Cănis -autem tunc mecum erat, ipsum ad saltum. Is, simul ut haedi -excurrere in prata coeperunt, novâ libertate gestientes, ipse ludi -fit particeps: quippe collusorem diu non habuerat. Tum mihi -aspectus sanē erat jucundissimus. 148. Caper, immò capra, ut -credo, brevi in curriculo plerosque canes venaticos superat, sed -căni perdurat velocitas. Ipsae se haedi tam pernīces ostendebant, -ut non sine magnâ contentione cănis eas praeverterit. Neque -volebant effugere; nam iterùm iterùmque redibant. Ego vero -omnium hilaritate exhilaratus, increpo memet, quòd cicures -animantes tam innocenti voluptate privaverim.</p> - -<p>149. Capros hos dictito; attamen nequaquam erant nostratium -caprorum ad normam. Antilopas equinos vel ὄρυγας fortasse -quis illos appellaverit. Cervix horum carnosa et arcuata, armus -amplus planusque, equum generosum referebat. Pellis brevissimo -delicatissimoque villo sive lanugine, colore mustelino, vestiebatur; -neque seta inerat neque pīlus, praeterquàm in jubâ atque in -măris barbâ. Juba fere tota in ipso sedit armo. Lacertosiores -erant quàm damae fulvae; fero potiùs cervo comparaverim. -Cetera erant rotunda, bene compacta; crura autem gracilia, ex -osse densissimo. Os frontis valdē robustum credidi. Cornua -non recurva, sed propiora taurinis; id quod arcuatae cervici -credebam aptius. Caprae cornua divergebant aliquantum. -150. Antehàc cunctos in trahulâ exercueram, sed sine pondere: -pondus nudo dorso saepius imponebam: nunc capro capraeque -quotidianum laborem adjudico, si rectē possim apparare. Retinacula -funalia trahulae adaptaveram, sed collare tractorium longē -erat difficilius. Quidquid compegeram, rudius esse sensi: id -enim erat agendum, ut ne pulmonem onus opprimeret. Vidi -tamen armos cervicemque equinis esse tam comparia, ut si male -res cessisset, artifex culpandus foret, non animal. Nihilominus -toties male rem gessi, ut destiterim ampliùs hàc in viâ conari. -Funes demùm meos circum frontem, cornibus sustentatos, composui; -id quod si non optimē, at satis bene confecit rem.</p> - -<p>151. Ligna quae superne ad rupis marginem convexi, ⸤ut plurimùm⸥ -devolvo, trahulâ suprà relictâ. Fere quotidie post finitum -imbrem haedos cum cane submitto in clivis lusuros. Valdē -mihi placebat, quòd cănis circumcurrere et circumscribere eas,<span class="pagenum"><a name="Page_43" id="Page_43">[43]</a></span> -pastoricii cănis more, magis indiès discebat. Ego autem, si -longiusculē abesse viderentur, jubebam: “iret, reduceret:” quod -quidem ille, quasi probē intelligens, confestim faciebat. Porro -grex ipse canem diligere videbatur. Jam sperabam non necesse -fore ut has vincirem, quae ferae libertatis non recordarentur. -152. Aliud quoque mox excogitavi. Ex virgulâ quâdam, -puerorum nostrorum more, cavatâ ac terebratâ, fistulam confeci. -Hâc clarē canebam quoties gregem eram pasturus: immò, si in -viâ inter trahendum capro forem vescendi facturus copiam, fistulâ -anteà sedulo sonabam; neque unquam eos frustrabar, sed post -illum cantum, aut cibatum illis aut potum fidelissimē afferebam. -Inde factum est, ut sono fistulae libentissimē accurrerent. -153. De cibo meo restat aliquid narrandum. Panem nauticum -ac farinam e nave eô magis consumebam, quia verebar ne -mucescerent. Video autem, si Summi Numinis decreto hic -diutius mihi sit degendum, domesticis opus esse copiis. Quidquid -herbarum, aromatĭs, fructuumve condiat cibos, si nec -ponderosum sit et conservari queat, id fateor a longinquo non -male importari: sed quidquid sit quô vescar praesertim, hoc -omne sub meâ esse manu oportere credo. Igitur agellum vel -angulum potius in portu dioscoreis destinaveram, si humum -idoneam afferre possem. Siccatae carnis paullulum restabat, -neque id jucundum. Lepŏrem, praeter primum illud a căne, non -gustaveram; sed pisces facile capio,—id quod explicandum est. -154. Primò lineâ hamis instructâ piscabar, sed hujus valdē taedebat -me. Postea pone cymbam parvum verriculum trahebam, -quod identidem scrutabar, pluresque hôc modo pisces capiebam. -Mox alia succurrit ratio,—ut ostium portūs verriculis trajicerem; -idque feci, quamvis difficile erat valida ferramenta in scopulos -illos (<i>Postes</i> quos dixi) infigere. Clavos spicatos e ferro optimo -postquàm satis acui, malleo artillatoris sic impegi, ut angustas -rimas inter saxa exsculperem: huc adegi ferramenta, quibus -retia innīterentur. 155. Aestus alluebat pisces, quorum aliquot -saltem nunquam non relinquebantur in verriculis. Interdum -magna vis capiebatur; tunc maritimae aves per retia irruentes -meque et praedam meam vexabant. Quoniam ⸤corticibus sublata⸥ -natarent verricula, pisces attinebantur sub aquâ, quae profunda -erat in ostio. Itaque hoc meum aestimo esse <i>vivarium</i>, unde -pisces, quoties velim, non magno labore capio. Magnum mihi -laborem attulerant verricula; sed animum meum, de cibatu -cănis feliumque anxium, solabantur.</p> - -<p>156. Profecto quando de meis laboribus mecum reputo, illa<span class="pagenum"><a name="Page_44" id="Page_44">[44]</a></span> -mihi interdum subit animum contemplatio, anne, si optimus -parens, ut erat tenerrimus, sic sagax fuisset meaeque intelligens -indolis, posset forsan me domi apud se tenēre, contentum atque -beatum. Nae, si probē me nosset, non in Anglicarum legum -studia,—semper arida, jejuna, saepissimē praepostera,—incumbere -me voluisset; sed impigrum ac strenuum aliquod opus, ubi -oculus manusque viget, tali commendasset filio. Poteram autem -patriae littora vel agrum latiùs pervagari, parentibus non derelictis. -Etenim memini, quando eram in Braziliâ, quamdiu nova -erat opera, mirâ me vehementiâ eam semper persecutum esse. -Nempe ut fortis equus ire vult, sed quorsum aut quare, nescit; -sic impetu quodam ad agendum instigabar, nullo satis certo -actionis fine proposito: itaque, rem quampiam assecutus, simul -fastidiebam. Nec ulla profundior causa in funestam illam et -sceleratam navigationem me propulit, ex quâ in exilium tristissimum -et laboriosissimum sum detrusus.</p> - -<hr class="chap" /> - -<h2><a name="CAPUT_VII_SEPTIMUM" id="CAPUT_VII_SEPTIMUM"></a>CAPUT (VII.) SEPTIMUM.</h2> - -<p>157. De capiendis piscibus memoravi: de coquinandis addo -pauca. Octo decemve pisces, vel pauciores si grandes -erant, rapido igne leviter elixabam, tum pinnas,—id est, tota -latera,—capita, caudas, felibus meis reservabam. Magnâ spinâ -extractâ, ceteram carnem aut super cratibulâ leviter torrebam, -aut cum fabis vel grano admiscebam pro cănis cibatu. Equidem -in verriculo saepius marina animalia inveniebam, qualia nemo -pisces nominaverit: porro piscium genus valdē carnosum, quod -magni aestimabam, squatinis nostris simillimum. Illud addo: -si vellem, poteram facillimē grallatorias aves quae inter cautes -aut ipso in portu piscabantur, igne dejectas capere: sed carnem -piscosam fore credidi, pulveris nitrati dispendio male emptam.</p> - -<p>158. Farinâ autem elixâ cum piscibus vescebar primò; -mox Arabum more assas placentas faciebam. Nempe, combustis -super ferreâ laminâ vel plano saxo lignis, prunas submovebam; -placentas udas in calidâ superficie positas sub patellâ ferreâ -obtegebam: huic iterùm superingerebam prunas. Placentae -subtèr, velut in furno, coquebantur: sed fermentare placentas -nesciebam. 159. De his hactenus. Ceterum de pulcritudine -rerum quae domicilium meum cingebant, non eram incuriosus.<span class="pagenum"><a name="Page_45" id="Page_45">[45]</a></span> -In floribus aut foliis si quid excelleret, pluries reportavi aut -radicem aut sarmentum, quod defoderem in cavernarum viciniâ. -Summâ in aestate coci nucem, quae suâ ex arbore deciderat, -reportavi mecum, plenē maturam credens; mox ipso in portu -meo serendam decrevi. Etenim sic commentabar mecum: “si -properē in Angliam avehar, nunquam me poenitebit hanc sevisse -arborem, plurium fortasse parentem, aliorum hominum domicilium -ornaturam: sin hâc in insulâ detinear ultra biennium, -gaudebo arbusculam videns surgentem.” Sedulo delegi locum -serendi, congessique humum uberrimam; statuo irrigandam esse -diligentissimē. 160. Post diem sanē laboriosum, dum sub astris -vescor et bibo, antequam me in aquarum lavacrum committam, -miror quamnam ob rem me tantopere fatīgem. “Anne, O fatue -Rebili, nihil tibi esse operis putas? Times-ne, ne facilè nimis -vivens, socordiâ opprimaris?” Tum respondeo: (etenim moris -mei erat, multa clarē loqui. Nĭsĭ hoc fecissem, patriae linguae -forem oblītus: immò ipsum mentis acumen hebetatum foret. -Sed prope omnia mea difficiliora consilia, plenâ oratione pronunciando, -definiebam magis et consummabam.) Itaque respondeo: -“Cibus, vestis, domicilium, vitam asservant hominis; sed pulcritudo -beatam facit vitam. Ad portum meum adornandum, in -honorem ejus et pulcritudinem, cocum nucem ceterasque res -consevi.” Extemplo etiam clarius, “Oh fatue Rebili! (inquam) -hominum neutiquam miserrimus es tu, qui adornando domicilio -das operam.”</p> - -<p>161. Aliam rem, absurdum forsitan, non absurdum erit lectori -communicare. Quarto die postquàm cocum insevi, longiùs -durante pluviâ, tempus computabam, invenioque natali matris -die me illam sevisse nucem. Mox memini, quàm incertum sit, -vivat-ne mater an mortua sit. Mirē tangebar et tenerâ perfundebar -memoriâ. Tum quia plures noveram vel audiveram, qui -praesagium mortis alicujus se habuisse crederent, hoc mihi ipsi -matris mortem ominari videbatur. Etenim jam fassus sum, me, -simul ac opere cessarem, moestum saepius evasisse fractumque -animo. 162. Quando me ineptiarum incuso, respondeo, “fortasse -non esse ineptum.” Nam si restituat me Deus in patriam, tum -aut gaudebo vivam inveniens matrem, aut rectissimē praecepero -debitam moestitiam. Sin nunquam restituar, sed solitarius -peream, minùs sum inhumanus, minùs ab omnibus necessitudinibus -abruptus, quando caritate praeteritorum emollior. Melius -autumo, propter ficta humanarum rerum flere, quàm rebus -humanis omnino non tangi, et pro me solo vivere. 163. Quamobrem<span class="pagenum"><a name="Page_46" id="Page_46">[46]</a></span> -ubi nona venit dies, decerno in honorem matris novemdialem -praebere coenam. Hospites autem, quos solos potui -invitare, erant psittacus, cănis, grex, lepŏres, feles, columbi. His -optimam, quantum possim, paro coenam. Ceteros facilè satio, -sed duas capellarum experior avidissimas. Magnitudine indies -crescebant. Omnes, cibo succulento pastos, sperabam majores -pinguioresque quàm fera animalia fore, si semper largiter praeberem. -Etenim velocitatem in capris minimē cupiebam. -Pondus corporis trahulae conveniebat vel lac promittebat uberius; -itaque largâ manu pascebam libens. In pabulo autem erat -gramen merum, frondes item herbae plures delicatae, quas in matris -honorem suggesseram. Has cunctas comedunt, concupiscuntque -etiam. Imber destiterat commodē: censeo igitur finiendam in -saltu novemdialem coenam. 164. Quàm celerrime annulo lori -caprum apparo, ejusque caudae capram adjungo: ceteros solvo. -Falcatum gladium in balteum insero, caprumque ducens notum -ascendo tramitem. Illi sequuntur. Cănis in fronte excurrit, -psittacus humero meo insederat, suo more garriens incontinenter. -Feles ⸤mirabundae emigrationem⸥ ejulant, tanquam ploratrices -(opinabar) ad sepulcrum, mox nolebant progredi: cum leporibus -domi remanebant. Magnam veli laciniam cum funiculis in -dorsum capri conjeceram; sic saltum attinemus. Haedi alternis -pascuntur, ludunt. Sed ego gladio falcato herbas frondesque -molles, quae sub quotidianâ pluviâ luxuriabant, largiter succīdo,—alias -laciniâ veli obvolvo, alias mero fune colligo,—super dorso -jumentorum apponens. Opportunum erat, quòd tunc haec -pabula deportavi, nam postea propter pluvias paulo difficilior -fuit convectio. Ceterùm animantium hilaritas et mea ipsius -excitatio moestitiam mihi dispulit.</p> - -<p>165. Sub longiore pluviâ multùm ego cum psittaco loquebar; -quod quidem ab initio feceram. Sed postquàm consuetus est -nuces atque alios cibos e manu meâ capere, gaudebatque meo -adventu, propere discebat loqui, et valde me risu alloquioque -solabatur. Etenim, ut plurimùm, docebam eum sic pronunciare: -“O fatue Rebili!” sic enim memet appellare solebam. Atqui -ille vocabulum “fatue” aut non potuit dicere aut non voluit, -meum autem nomen libentissime ac plenissime proferebat. -166. Aliquando audiebam, O debili Rebili; vel, O febili Rebili; -alias, O hebili Rebili; quae quidem sic interpretabar, ut essent, -O dēbilis, O flēbilis, O habilis! dubitabamque subridens, numne -habilis magis an debilis essem. Sed longe saepius meum nomen -ipsum iterabat, et quasi variabat amatorie. O Rebili Rebili,<span class="pagenum"><a name="Page_47" id="Page_47">[47]</a></span> -inquiebat; tùm accelerans semper sonorum cursum, O Rebi bili, -Rebi rebi, Rebi relili, Rebi libili, O!—Et quum ego tristi cum -misericordiâ vocabulum O! pronunciarem, ille me imitans primò -tragicâ severitate dicebat O! sed in fine tanquàm cavillans -deridensque illud O! joculariter efferebat, donec in cachinnos -solvor.—Neque vincīre eum opus erat; itaque ligamina detraxi.</p> - -<p>167. Omnium uvidissimus, ut opinor, Junius erat mensis, -nunquam tamen quinque vel sex horas exsuperabant pluviae. -Quodam die post imbrem splendida fuit coeli serenitas cum aurâ -mollissimâ. Interrogavi memet, quidnam facere oporteret. -Stătim respondi,—“Nunc, si vir es, Rebili! testudinem marinam -reportabis.” Hoc namque saepe cupiveram, conatus eram nunquam; -sed hâc in ⸤claritate sōlis⸥ post pluviam, testudines credebam -summâ in aquâ suspensum iri. 168. Cymbâ expeditâ progressus -sum. Lāto lenique motu fluctuabat aequor maris, molle, -rugosum, et quasi oleo perfusum. Fervorem solis aura marina -discutiebat: itaque pergo. Tertium illum attingo sĭnum; mox -video testudines plurimas, summis in aquis apricantes, fortasse -dormitantes. Cautissime circumspicio, et modicâ delĕgo<a name="FNanchor_15" id="FNanchor_15"></a><a href="#Footnote_15" class="fnanchor">[O]</a> magnitudine -unam, cujus caput erat aversum. 169. Lenissimo motu -allabor, omnesque caveo strepitūs; dein pedes testudinis posteriores -transversis mănibus arripiens, dum ad proram genibus -innitor, uno molimine ac jactu praedam mediâ in cymbâ teneo -supinam. Morsus testudinis horrendus est: hunc si cavebis, -cetera erunt in facili: in dorsum autem conjecta, jacet immobilis. -Confestim redeo, tam citô successu laetus. Postmodò haec -praeda majoris mihi erat quàm putaveram.</p> - -<p>170. Indies mox foedior ingruebat tempestas. Tandem inter -nimbos nigerrimos prodibant fulgura tremenda, quae frigus -maximum incutiebant: grandinis procellae sequebantur. Tonitrua -per plures horas erant paene continua. Mare vehementer -furebat; aestus ipsas ad rupes pertigit. Quando pluvia paulisper -destitit, exeo prospecturus: ecce autem carina navis nostrae -decem mensibus post naufragium, ipsis in arenis intra cautes -projecta. 171. Extra cautes mare montosum erat; intra tam -perfractum, ut nulla posset esse cymbae utilitas: sed valde -brevem esse intelligo aquam. Tantâ sum cupiditate incensus, -ut caligis ac braccis exutis, mare ingressus navis fragmina -scanserim. Summae sane partis non multum restabat: quid -remaneret in alveo, volo inquirere. Facile video et multa inesse -et nihil posse me id temporis amoliri: itaque postquam satis<span class="pagenum"><a name="Page_48" id="Page_48">[48]</a></span> -exploravi, redeo domum, per aquas praeter rupes necessariò -vadens. 172. Sed algebam, crepitabantque dentes mei. Muto -vestimenta: frico cutem: sed algeo tamen. Ignem accendo, -neque inde multum acquiro caloris. Sensim invēni, penitùs in -viscera descendisse frigus, et morbo me pertentari. Projectus -in cubili, quidquid ibi erat vestimentorum circumvolvor. -Nequicquam. Ignarus quid facere oporteat, pavesco ne vesper -ingruat, tenebris obtegar, inops auxilii consiliique. Tandem -algoribus meis nimius fervor succedebat, valde profecto violentus. -173. Interdum Maurorum formulam adhibens, in pectore -aspiravi: “O Deus! a te prodivi, ad te redeam!” Quid foret, -esse solitarium, tum demùm cognoveram. Jacēre, stare, sĕdēre, -cuncta dolebant; flagrabat caput. Corporis dolores angor mentis -exsuperabat. Tenebras, omnium rerum maxime, metuebam. -Surgo, pede titubante incedo, aquam potulentam et citrea māla -quaerens. Os interius plane siccum erat; lingua si buccas, si -palatum tangeret, ibi adhaerebat. Quare mālum citreum in -tenuissimas quasi assulas concīdi, quarum unam linguae apposui: -alias in poculo compressi, deinde aquâ commiscui. Hoc medicamentum -sorbillabam, interdum bibebam. Credidi fervori viscerum -id fore utile. Alteram mox atque alteram super linguam -compono assulam citricam, siccitatis levamentum. Jam nox -adveniebat, recordorque animalia non esse pasta. Feles vehementer -ejulabant. Neque potui eas abigere, neque, dum fervor -capitis instat, sufficiunt mihi vires ad ministrandum.</p> - -<p>174. Tandem in sudorem solvor: post horas dolentissimas -mens se aliquantum recuperat. Spisso obvolutus pallio, cibatum -praebeo felibus, leporibus, capris, căni, quanquam debilis toto -corpore. Jam certum habeo, qualis sit febris hujus natura; -felicemque me judico, quod lux in tantum duraverit. Mente -levatus, plurimisque vestibus opertus, somnum capto; sed quando -dormīto paulisper, morbida me terrent insomnia, pravâ religione -plena. Sane pluribus horis ante lucem ipse sudor cessat; tum, -quamvis defessus, laboriosè cutem perfrico, et quidquid e vestimentis -maxime sit villosum, libens amplector: ligna in culinâ -accendo. De remedio morbi tum meditor. Dixi me cinchonam -e valle apportasse, atque in usum corii adhibuisse. Bonam hinc -esse medicinam noveram; nunc verò contra amaritudinem ejus -firmans mentem, aquâ commixtam lībĕre poto. Nec dubito quin -me sagaciter curaverim; nam febris non rediit. Mānĕ autem e -cubili surgens, cogito quid postea faciendum.</p> - -<p>175. Imprimis statuo: si possim, noctem insequentem non<span class="pagenum"><a name="Page_49" id="Page_49">[49]</a></span> -sine lumine me acturum. Aut candelas aut lucernam aliquam -judico necessariam. Nihil facilius videbatur, quàm Maurorum -ritu rem conficere, si aut oleum aut sebum haberem. Sed quicquid -fuit, id omne credidi consumtum esse, aut in cibatu canis -aut in scaphâ resarciendâ, sive in retinaculis jumentorum vel in -serrâ. Tum testudinis reminiscor: hujus adipem volo adhibere. -Item carnem ejus, ut novum quiddam, pro cibo stătim concupisco. -De mactandâ, fateor, haesitabam; nam tale feceram nihil. -Caput testudinis si amputabitur, tamen (aiunt) post viginti -quatuor horas mordebit tenacissime. Quid ergo occīdet eam? -Ego verò opinor, amputato capite, nihil doloris sensurum corpus. -Igitur ipso in dolio, ubi in aquâ marinâ servabatur, amputo -caput: hoc caute forcipe abjicio: cetera concīdo et plurima -intus ova invenio. Horum quatuor protinus torreo, vescorque -cum placentâ. Maximam vim adipis excipio. Partem hujus -(eam fere quae solidior erat) pro placentis assandis vel pro -sartagine reservavi: longe plurimam pro oleo sumsi. Tum de -linamentis cogito. 176. Feliciter accĭdit, quòd huic rei non opus -est viribus: linamenta contorquere, puellarum potest esse opera. -Veterum funium quidquid esset corruptum, pro stuppâ reposueram. -Inde duabus horis linamenta confeci, quot triginta noctibus -facilè sufficerent. In ferreâ patellâ depono adipem ac linamentum -sic circumtortum, ut finis hujus super labro patellae minimum -tantùm dependat. Ipsum linamentum liquidâ adipe saturatum -accendo, experiorque rem bene procedere. Equidem si dormirem, -nemine linamentum subinde extrahente, pòst paulò extinctum -foret: attamen id parum rēferre censeo; nam per igniaria possem -accendere, ut primùm evigilarem. Postea juvat me invenisse, -talem febrem posse subigi.</p> - -<p>177. Post triduum finitae sunt pluviae, et sol processit clarissimus. -Ego quoque prodeo, tepore gaudens. Inviso littus. -Video doliis stratum, cadis, arcis perfractis, lignis omnis formae -et ferramentis. Paene in sicco erat ipse navis alveus, cum ancorâ -atque ancorali. Cuncta jam pro meis destino, sed volo relaxari -paulisper; etenim minùs firmum me sensi: igitur ab his redeo -in portum. 178. Feles video, utramque cum catulis recèns natis. -Tum me subit: “Ah! illud erat, quare adeò ejulavere; non -tanquam funeris ploratrices, sed ut expostularent catulorum -alimenta.” Bonis matribus collaudatis, praetereo. Jamque -recordor, feram felem primo illo die esse a me visam; de quo -postea aliquoties dubitaveram. Agnosco, aut in saltu aut in silvâ -magnâ tales inveniri bestias. 179. Gregem deambulans assequor.<span class="pagenum"><a name="Page_50" id="Page_50">[50]</a></span> -Haedos omnes grandescere ac pinguescere notaveram; jamque -video juniores capellas spem prolis dare. Inviso lepŏres: en autem, -lepus femina lepusculos ediderat. Non ridere non poteram: -immò cachinnavi. Sic autem interpretatus sum: Teneram progeniem -male nasci ante finitas pluvias: quare sic esse a Naturâ -comparatum, ut quàm proxime posteà nascerentur.</p> - -<p>180. Lectori denunciandum est, inde ab illâ febre pictatis me -conscium novae factum. Re non prorsùs nova erat; nam inde -ab ipso naufragio quasi fermentatio mentis coepta est. Tum -primùm didici, quanti esset humana caritas, quàm jucundus ipse -aspectus hominis. Mox ergā ipsa animalia emolliebar, quorum -caritatem pluris quàm utilitates aestimabam. Deinde intellexi, -quàm ingens esset inter generosissimum brutorum atque infimum -hominem discrimen: etenim quemvis e servis meis Brazilicis -loco cănis optimi vehementissime amplexus forem. 181. Jam -poenitebat me de parentibus: neminem praeter memet culpabam. -Ergā hos reverentia, ergā omnes impetŭs quidam amoris ac -desiderii me exercebat: itaque, ut opinor, ad rectam religionem -eram maturus. Etenim dixit nescio quis: “Qui inferiora bene -amat, hic superiorem bene venerabitur.” Attamen ante hanc -febrem ipse Deus ignotus quīdam ac nimius videbatur mihi; -quem quĭdem diligere, praeter naturam esse censebam. Nec his -de rebus singillatim juvat explicare. Quippe neque ego ab aliis -neque ceteri a me eam religionem ediscent, quae pectŏris est, non -merae mentis. 182. Sed ipsâ in febre, quando tranquille Deo -me commisi, intellexi primùm, quàm non longinquus esset Deus; -immò, ipso illo in loco adesse illum, si uspiam alibi. Exinde -profundior de religione me invadebat cogitatio; neque cogitatio -solùm, sed cordis quīdam motus, qui me tunc primùm ad sacram -lectionem instigabat.</p> - -<p>183. E quatuor meis libris, unum dixi esse precum Lusitanarum -secundum formas Papales. Idcirco spreveram. Nunc -autem legens, plures invenio versiculos e Judaïcis et Cristianis -lĭbris, qui cunctorum sunt, non Papistarum modò. Duo me -praesertim commovebant. “Quem diligit Dominus Deus, hunc -castigat, per virgarum disciplinam erudiens filios.” Item. “Quare -homo, qui vescitur aurâ, de poenis delictorum conqueratur? nae, -prodest in juventâ sustinere jugum.” 184. Tali lectione affectum, -preces ét verae et vehementes sancto me gaudio tum primùm -pertentarunt. Porrò hinc repperi, unde solitariae vitae derivarem -solatia. Inquietissimus sane interdum eram, pertaesus solitudinis -et suspirans ad alloquium; attamen tria tandem plene<span class="pagenum"><a name="Page_51" id="Page_51">[51]</a></span> -didici:—constantius ea quae animo, quàm ea quae oculo percipiuntur, -permănere:—Deum non minùs mihi esse praesentem, -quòd abessent homines:—denique, Ut ex hôc taedio me potuit -eripere, sic in eodem posse illum ⸤purgato mihi animo⸥ pleniorem -dare liberationem.—Sed haec pedetentim et plures per menses. -Quippe vera religio vita est, non disceptatio ingeniosa, nec nisi -multâ pectŏris exercitatione ipsarumque rerum experientiâ -percipitur.</p> - -<hr class="chap" /> - -<h2><a name="CAPUT_VIII_OCTAVUM" id="CAPUT_VIII_OCTAVUM"></a>CAPUT (VIII.) OCTAVUM.</h2> - -<p>185. De grege erat quod me male habebat. Capri maximi -quanquam labrum perfoderam, tamen expertus sum -aliquando ferociter eum cornibus petere; idque periculosum esse -sensi, quando ad trahulam eum vellem ligare. Re perpensâ, ne -mihi aliquando sit infestus, cornuum ejus maximam partem -serrâ amputo. Relinquo tantum, quantum helciis sustentandis -sit opus. Exinde gnarus deminutarum virium, tranquillior -factus est. 186. Ne posthàc obliviscar, hîc libet narrare, quidnam -cornibus ejus fecerim. Solidiora erant, quàm caprarum quae -asservaveram: jam arcum terebrandi gratiâ conficere statuo. -Saxum quoties vellem perforare, nihil e meâ supellectile placebat. -Erat mihi terebra,<a name="FNanchor_16" id="FNanchor_16"></a><a href="#Footnote_16" class="fnanchor">[P]</a> erat caestrum<a name="FNanchor_17" id="FNanchor_17"></a><a href="#Footnote_17" class="fnanchor">[Q]</a> fabrile, utrumque tenue -nimis; non nisi ligno vel cornui terebrando idoneum. Ad saxum -terebrandum clavis spicatis utebar multo cum labore; nunc -arcum ritu Maurorum libet adhibere. 187. Imprimis e velorum -funiumque trochleolis unam delēgi bonam, perfecto orbe, cujus -in medio quadratum erat foramen. Ferreolum item delĕgo; -(multa in littore talia tunc jacebant) quae illud foramen tantùm<a name="FNanchor_18" id="FNanchor_18"></a><a href="#Footnote_18" class="fnanchor">[R]</a> -non intret. Hujus unum finem igne mollitum valde tundo, ut -sit et solidior et paene acutus: alterum finem in teretius concinno. -Mox limâ hîc atque hîc detritam, in foramen trochleolae impingo. -Acutiorem finem molâ quoque exacuo: sic ipsam terebram perfeci. -188. Arcus restat. Anquisito robore solido, unum -fragmentum circumcīdo serrâ; dein duo foramina paulò obliqua -terebro, quorum in utrumque inferciatur cornu infimum. Spatium -inter haec relinquo, velut manubrium, quod firmiter possim -prehendere: duobus laminis ferreis ac fune robusto confirmo -juncturam: Cacumina cornuum laxo nervo connectuntur: hic est<span class="pagenum"><a name="Page_52" id="Page_52">[52]</a></span> -arcus. 189. Nervus, trochleolae convolutus transversusque, fit -tensus: tum arcus, citrò ultròque tractus, terebram rotat. Porrò -in angustâ assi foramen facio, quod alter terebrae finis facile -intret. Assim hunc in dextrâ tenens, dirigo terebram, dum -sinistrâ arcu operor. Simplici hôc apparatu saxa dehinc longe -facilius terebro.</p> - -<p>190. Vereor ne taedio sim lectori, si plurima quae elaboravi -accuratè explicem. Nova atque ampla materies e ferro lignoque, -quam cum reliquiis navis nostrae nactus eram, novâ me implet -ambitione: item auctus grex vim novam trahendi offert. Idcirco, -plurima convehenda destinans, majorem volo construere traham, -tam latam, ut aequâ fronte jumenta trahant tria, meque ipsum, -quoties velim, habenas retinentem, vehant. Quidquid ligno -ferrove conficiendum erat, confeci; sed corium dëerat. 191. Pelles -si haberem, nec depsendi eram peritus, nec libens propter pelles -capros occīderem. Tantum animal, tam plenum sanguine, -mactare, avehere, concīdere, nauseam mihi movebat. Sed e -fruticibus maritimis unum repperi, cujus folia funiculis comparaverim. -Haec in sole siccata, mox oleo tincta, leviter contorsi, -tum ex connexis robustiores struxi funes. Inde materiem habebam, -e quâ habenas, retinacula, etiam helcia atque alias res -jumentis utiles conficio. His si non optime instruebar, meis -tamen usibus fuēre idonei.</p> - -<p>193. Vix opus est dicere quàm curiosè omnia ferramenta ex -littore collegerim; nihil equidem sprevi e lignis, doliis, arcis, -fracta an solida essent. Majora quaedam ligna, multo molimine -sursùm tracta ipsis in caloribus, pro ponte destino, per quem -traha mea aquulam e saltu tramëet. Cratibus superjactis et -fiscorum frustis, cum tabulis et humo, viam tandem consolidavi. -194. Alteram quoque viam sub rupibus credo necessariam, ne -aestu maris interrumpatur trahae commeatus. <i>Torno</i> meo (id -est, novâ terebrâ) saxa cavo, nitrato pulvere discutienda; et -⸤minùs laboriosè quàm expectaveram⸥ objices amoveo viae. -Profecto hanc viam faciliùs confeci, quàm ponticulum illum, qui -quidem non magno poterat esse usui, donec tramitem super rubrâ -rupe feceram trahae pervium. Omnium meorum operum hoc vires -meas unice exhausit, praesertim quia aurae tum maxime stagnabant. -Sed protinus magna habui adjumenta frugibus vel -fructibus deportandis, sive ab hortis meis sive a convalle.</p> - -<p>195. Quinto die ante Kalendas Sextiles, caprae duae partum -ediderunt, unaquaeque binam progeniem. Primò lac mihimet -avebam, conorque mulgēre. Huic rei inhabilis fui, reputansque<span class="pagenum"><a name="Page_53" id="Page_53">[53]</a></span> -declino mulgendi labores, ne ego potiùs pecori quàm pecus mihi -inserviat; nam si mulgendi negligens forem, id pecori foret -crudele, mox lactis cohiberet profluvium. Tum in delicatiores -cibos lac adhibere, longe nimii temporis erat et curae. Spero me -cocis nucibus cito abundaturum, atque harum lac semper fore in -promtu. His autem de nucibus sunt quaedam explicanda, quae -praetermiseram. 196. Nolueram barbarorum more proceras -arbores scandere; id quod ét laboriosum fore et periculosissimum -credidi. Novas scalas hanc ad rem, duobus anteà mensibus, et -propriam falculam commentatus sum. Et quidem pro falculâ, -⸤perticae longae in fine⸥ loculum incīdo, ubi inhaereat ansa cultri -coquinaris: tum ⸤funiculo cerâ oblĭto⸥ (nam massam quandam -cerae habebam) ansam illam perticamque circumvolutam firmiter -constrinxi. Atqui modica firmitudo poterat sufficere; nam -acuto cultro leviter amputantur nuces.—Pro scalis ipso in cocorum -sinu par idoneum arbŏrum succīdo, triginta fere pedes longarum, -postquam capita detraxi. Utramque dedolatam ⸤quantùm possim -sine detrimento roboris⸥ extenuo, ut quàm levissimae sint scalae. -Sane erant cavae, (medullâ quâdam plenae,) idcirco robustiores, -quàm si ejusdem fuissent ponderis et longitudinis, sed solidae. -Gradus scalarum addo, e lignis atque e fune, ut in cubicularibus -meis: sed tres in summo funes valde laxos relinquo, ut scalae -applicatae quasi amplectantur arborem, nec possint delabi. Tali -instrumento adjutus, credidi posse me amplam nucum vim decerpere, -quanquam plurimae coci ⸤longe proceriores⸥ macacis opulentam -reservabant praedam. Haec, credo, in Maio mense finita -sunt. 197. Equidem coeorum utilitates parùm intelligebam; -sed plurimas esse gnarus, nihil rejeceram. Frondes pennasve -(si ita licet dicere) parvae illius coci, quam pro remis succīdi, -animadverti paene tegulorum<a name="FNanchor_19" id="FNanchor_19"></a><a href="#Footnote_19" class="fnanchor">[S]</a> esse instar. Has funiculis ita -consuëram, ut cuculli<a name="FNanchor_20" id="FNanchor_20"></a><a href="#Footnote_20" class="fnanchor">[T]</a> vicem optime gesserint. Medullam cocorum -arborum atque aliarum palmarum statuo explorandam: -corticem omnem asservo.</p> - -<p>198. Grex, (quem propter sanitatem maturiùs in saltum transduxi,) -evulsis sŏlo pedicis, in vallem rediit. Cunctos invenio -circa vetus praesepe, herbas ⸤uberrimas atque apprime succulentas⸥ -summo cum gustatu rodentes. Pedicas detraxi, ipsas -animantes reputans a Naturâ meliùs quàm a me edoceri, ubinam -potissimùm degĕre oporteret. Quoniam cicŭres invenio sibiloque -fistulae obedientes, id mihi sufficit. Succurrit animo, quantùm -roboris amiserint vaccae nostrates domesticae, quàm saepe difficili<span class="pagenum"><a name="Page_54" id="Page_54">[54]</a></span> -partu torqueantur, per nostram importunam curationem. -Vereor ne meum gregem immutem, si stulte ego me immisceam. -199. Seriùs, quum aurae stagnarent calorque ingrueret, non ad -saltum perrexere, sed ad apertum ac summum collem; fortasse -quia culĭces vel oestri urgebant. Multo mānĕ (credo) pascebantur, -ante lucem; posteà auram captantes mirè apricabantur summo -in colle, ibidem dormientes. 200. Ego quŏque in stagnante aurâ -pertaesus cavernarum, postquam aliquot noctes iterum inter -ramos arbŏris dormiveram, melius fore credo, si gregem sequar. -Quare multâ ac difficili machinatione tres assĕres longissimos -summo in colle sic erexi, ut de colligatis capitibus lectus pensilis -sustineretur. Ego per funem ascendo, qui desuper fluitans quasi -in annulos nodatur, in quos ingredior. Ut primùm lectulum -attingerem, funem illum ad me recipiebam. Talis erat nŏvi -cubilis forma.</p> - -<p>201. Haec inter opera, ex novo quodam junco contexui dorsualem -illam, de quâ dixi, tegetem; item foliis roscidis tum -primum caput meum sub infulâ condo. Etenim nimius erat -fervor solis; quanquam calor non adeo suffocabat quantùm metueram. -Illâ in regione ipsius aestatis nox longiuscula est, flabatque -identidem siccâ in tempestate vespertinus turbo venti, qui aëra -refrigerabat; necnon quâvis in nocte aura quaedam montana -superioribus in locis sentiebatur. 202. Maris temperiem sensim -augescere credebam; ego autem magis magisque lavacris captabam -frigus. Si caput ac dorsum a sole defendas, alio tegmine vix -opus est, nisi propter culices; ego verò, tenuissime amictus, -posse videbar multum laboris vel summâ in aestate perferre.</p> - -<p>203. Finito quod maxime urgeret, paro humum optimam ab ostio -fluminis ad portum transvehere, in qua dioscoreae serantur. -Locum delegi, quem possem ex rivulo ⸤quoties vellem⸥ irrigare. -Hunc ad usum ligna aliquot sic cavavi, ut compluvii<a name="FNanchor_21" id="FNanchor_21"></a><a href="#Footnote_21" class="fnanchor">[U]</a> instar -essent. Robustissimas meas tabulas ad traham curatiùs constrinxi, -ut humus ingesta ne efflueret. Duobus jumentis biduum -conveho humum: traha sub rupibus in plano currit: cava loca -impleo; quidquid fimi uspiam rejectum est, comporto, opperiorque -tempus dioscoreīs ipsis plautandis.</p> - -<p>204. Multum fruebar lectulo pensili. Sub astris jucundum erat -frigus, aliquando tamen nimium. Nox decem horas durabat, -ac sine crepusculo. Tot horas dormire non possum, frigesco -interdum sub nudo aethere. Gregem comperio pasci tres vel -quatuor horas ante solem, dormire post meridiem: credo me,<span class="pagenum"><a name="Page_55" id="Page_55">[55]</a></span> -iterum animalia imitantem, sequi Naturam ducem. Ante solem -exortum iis rebus operor, quibus lux est minùs necessaria: inter -has vescendi operam numero atque incedendi sive ad cavernas -sive ad vallem. Sed unusquisque dies suum habuit colorem -suumque opus. 205. Jam credo advenisse tempus fructûs colligendi. -Uvas in hortis invenio multis in locis jam maturas. -Aliquot gustatis, magnam vim decerptam resticulis suspendo, ut -sole arescant. Multos per dies hûc commeans idem facio, pluresque -fructūs trahâ reporto. 206. Tum <i>ricinum</i> invenio fruticem, -e quâ oleum illud quod “castoreum” vulgo appellant, conficitur. -Multo cum gaudio <i>maniocam</i> invenio, ex quâ conficitur <i>cassava</i> -panis. Hanc in Braziliâ noveram: inde etiam excoquitur -<i>Tapioca</i> Anglorum. Porro <i>banana</i> vel <i>musa</i> his in locis nascebatur, -infra autem nanas quasdam palmas dactyliferas esse -comperio. 207. Alio die optimum repperi in <i>mangâ</i> arbore terebinthum, -credidique me hinc satis habere posse, tum stuppae, -tum terebinthi aut rēsīnae. Plures fructus colligo vix exorto -sole, postquam ante lucem ad hortos pedibus incessi. Si quando -⸤fabrilem propter operam⸥ validâ nervorum exercitatione opus -sit, id aut ante solem perficio, aut sub stellis lunaeve luce, taedis -aliquando adjutus. 208. Jam paulo audentior factus, canem -habens comitem,—si usus veniret, sub arbore dormiebam horis -meridianis. E sopore experrectus, apparo traham, jungo jumenta, -ipse vehor in trahâ, hortos pomeridiano tempore inviso. Tum -fructus ingero, jumentis ad pascendum solutis. Si nimis -vagentur, cănis reducit. Demùm junctis iterum ad traham, -descendo cum onere pretioso. Nova mox ingruit difficultas, -quum non sufficerent arcae protegendis thesauris.</p> - -<p>209. Tamen neutiquam satiata est mea cupiditas. Ad cocos -nuces demetendas falculam illam mecum apportavi; scalas novas -ipsis in hortis relinquebam. Dum autem infra incedo, <i>ananassas</i> -video multas, (<i>māla pīnea</i> vulgo nos vocamus): nunquam ego -anteà has animadverti. Jam intelligo et plurimas esse et -maximas, paene ex arenis cum cactis nascentes. Unam illicò -vindemiavi, nec abstinui quin grande frustum comederim. -210. Mox nucem cocorum ⸤ab humo sumtam⸥ perforando experior -num sicca sit. Paulum lactis exsugo,—dulce, spissum, non -copiosum. Plures harum colligo reservoque seorsim. Tum -applicatis scalis, quicquid nucum videbatur maximum, id decerpo, -duosque facio acervos. Propere domum redeo cum -ananassâ illâ ac falculâ, et, paulum recreatus, in cymbâ regredi ad -hortos volo. Attamen statum aestûs quum video, et promontoria<span class="pagenum"><a name="Page_56" id="Page_56">[56]</a></span> -quae essent superanda, id verò non ausus sum. 211. Tum subit -cogitatio, quanto meliùs foret, si scaphâ possem reportare; tanta -erat copia, tanta varietas fructuum oculos et mentem captantium. -Bis trahâ hortos invisere uno in die facinus erat magnum: -quantum trahâ possem reportare, quinquies id scapha portaret. -Post auroram, credo, lenis aura favebit: maris ⸤plures per dies⸥ -aequor fuerat undis expers. 212. Jam dactylos, bananas, cocos -nuces, ananassas, uvas, ad libitum me habiturum spero: nimia -me spes et nimia cupiditas festinavit. Crastino die ⸤leni aurae⸥ -vela scaphae permisi; illa per vitream oceani superficiem clementissimo -motu delabitur; mox ultra promontorium paulò velocius -devehor. Demùm laetus ipsum attingo ostium, et detracto velo, -remis ingredior rivum. 213. Multa avidis oculis lustravi: quae -acervata erant, assumsi: plurima alia abripui. Sine morâ impono -omnia scaphae, et reciprocum iter conor. Tum vero -fortuna se vertit. Stagnante aurâ, velum inutile erat. Remis -incumbo, sed tardiuscule moveor. Nervis contentis, defatigo -memet, aestuosâ in horâ. Tellurem observans, dubito anne -progrediar, maximâ meâ vi. Cohorreo, ne hâc in parte profluens -sit maris, quae me in ignotas aquas rapiat. Uni homini certe -nimia erat, nisi vento marique favente, hujus scaphae moderatio. -Igitur deficior fortitudine, et reflecto scapham in palmetum, quò -tandem pervenisse gaudeo, valde defessus. 214. Ego verò angor -animi, quo pacto reduci possit scapha. Re amplius perpensâ, -credo nunquam me ausurum eam mari committere iterùm. -Tunc moestissime solitudinem meam conquĕrens, optabam ut -iterùm puer ille Maurus, quôcum ex Mauritaniâ aufugi, socius -mihi navalis foret. Sed protinus me conscientia objurgat, quòd -propter servitutem ejus, fortasse necessariam, ego nummos acceperim: -itaque ingemens, os in mănibus recondidi. 215. Exinde -tanquam in somniis hilarem audivi vocem, Rebili bebile libi bili -O! psittacus autem in humero meo considebat. Is quidem rostro -ac capitis plumâ genas meas demulcebat, ac voces profundebat -carissimas. Sane tangebar. Quia sine comite meo processeram, -ille ad hortos ⸤me anquirens⸥ avolaverat. Volasse eum, minus -accuratè dixi; quippe mancâ etiamnum pennâ, inter volatum -atque obliquum saltum procedebat. 216. Tum repletâ fiscellâ, -experior quantum possim humeris sufferre incedens. Modicum -bananarum et dactylorum onus assumo: vescor quantum libet, -bibo e rivulo, et, relictâ scaphâ, ascendo vallem. Pedibus jam -siccis, (nam aquâ marinâ immersi erant) sub umbrâ citri per -fervores maximos recondor, dormioque paullum; demùm notum -per tramitem evado, moestusque assequor cavernas.</p> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_57" id="Page_57">[57]</a></span></p> - -<p>217. Ex quantâ calamitate quam angusto discrimine effugissem, -per meam tempestatum imperitiam, prorsus nesciebam: nam, -triduo pòst, turbo furiosus ventorum totum coelum pervertit -cietque intimum mare. In cavernis libens me recondo. Tum -memini Kalendas Septembres imminēre, quo in die navis fracta -est. Anno superiore egenus eram, inops, spe destitutus: nunc -opum multarum sum dominus et praeclaro fruor procellarum -profugio. Equidem libris legendis et calami usu peto varietatem -negotii. Quae feci, non libet hîc accuratius narrare; sed libro -illo mathematico adjutus, dedi operam ut fundamenta rationesque -mathematicas solidius probarem. 218. Ut primùm credo saevas -praeterîsse procellas, decerno in domesticum hortum incumbere. -Dioscoreas circa quinquaginta praeparaveram, radicibus circumcisis: -item septemdecim maniocas tractaveram pariter: has -omnes in trahâ reportatas rite consevi: mox humum de novo -⸤a fluminis ostio convectam⸥ addidi, quia de maniocâ prius non -cogitaveram. 219. Macacos vidi fructibus meis insidiari, item -⸤nescio quae insecta⸥ aliquot horum corruperat. Nolo de cibariis -anxius esse: alia multa opera curam viresque meas avocant. -Credo, quantum sine nimio labore possim convehere, tantum -convehendum; nam nescio utrum, seu robigine seu insectis sive -avibus aut macacis, maxima pars rerum coacervatarum sit -peritura. Itaque res edules avide reposui; porro alias res, ut -ricinum,—e quo facilius oleum extruxi propter fabriles usūs -quam ex aliâ quâpiam re. 220. Sed arcae loculique ad res -asservandas non sufficiebant. Quidquid habebam ollarum aut -lagenarum, adhibui ananassis, persicis mālis aliisque fructibus -conservandis. Ahenum maximum oleo ricini spurcum erat; -nam quanquam arenâ emundaveram, manebat quidam odor et -nauseam creabat. Nova vasa fingere volebam, immo magna, -quae ut apud Mauros, doliorum vicem sustinerent. 221. Prima -mea experimenta valde rudia erant. De formâ incuriosus, -argillam sole siccare et concoquere conor, si massam aliquam -possim satis consolidare. Lāteres potius quam ollas conficiebam: -cito autem agnovi, rem hâc viâ non procedere. Coctis lāteribus -sine dubio erat opus, ad furnum constituendum; dein igne, non -sole, coctos lāteres velim. 222. Herbas in sole siccatas pro -stramine crudis lāteribus intertexo, argillâ primo subactâ: sic -facio struem. Stipites virides cum sicco ligno mistos interpono -atque compono: mox subjicio ignem. Materie renovatâ lentum -calorem per totum diem sustento: postero die (quoniam non -videbatur ignis sufficere) violentius incendo: jamque lāteres bene<span class="pagenum"><a name="Page_58" id="Page_58">[58]</a></span> -cocti erant et solidi. Mero luto et lateribus illis (sine gypso, -quod ex rupe calcariâ potuissem comburendo conficere) furnum -construxi. 223. Omitto narrare, quo pacto in experimentum primò -fecerim ollas. Ceterum explorato, posse me plumbo liquefacto -vitream quondam faciem superponere, id quod propter munditiam -concupivi, optimum credidi, quàm maxime quadrata fingere -ingentia vasa; quoniam haec forma omnium esset facillima. -Plura horum, fateor, praeter aciem rimas ēgērunt; sed res -solidas, non liquidas, recondebam; itaque meis usibus aliquatenus -serviebant.</p> - -<p>224. Ceterùm ut telorum artem probe exercerem, intimo in portu -clipeum quendam ingentem, velut metam scopumve, erexi. -Compages erat ex assulis: velorum praetensis laciniis, in medio -(pro <i>taurino</i>, quem vocant, oculo) pullum lanam affixi. Unamquamque -ignipultarum suâ in vice exercebam, aliquando majoribus -glandibus, aliquando aut olorinis aut minimis: sed plumbum -omne diligenter recollegi, quantum poteram: spatia quoque -sedulo notavi, ut in collineando peritior fierem. Nisi me aliquo -modo aut exercerem aut oblectarem, moestitia me incessit; -etenim non jam laboribus fatigabar. 225. Sed multus eram tunc -temporis in coquendo et condiendo, ne fructus perirent plures. -Ollas Europaeas aliquot habebam, sed operculis egebam, quae -aëra excluderent. E <i>mangis</i> rēsīnam quandam elicui, quâ velut -pice oblinerem velorum lacinias. Hae, operculis circumdatae, -satis bene concludebant ollas; at rēsīnam de novo superlevi. -226. Oblītus sum quaedam de ejectamentis maris narrare. Uno -in dolio plura invēni ornamenta, praesertim specilla ac vitreas -bullas. Specillorum orae detrimentum tulerunt; sed bullae -erant incolumes. Tria item fascicula invēni, discolorum vestium -plena. Postquam aperui, sub umbrâ exponendas decerno. Non -integra fuit colorum pulcritudo, necnon plures vestium quasi -rigescebant. Omnes in cavernis reposui, si forte posthàc utiles -fierent. Bullas autem plurimas, resticulis, sive filis conjunctos, -super jumentorum cervicibus ornandi causâ suspendi.</p> - -<hr class="chap" /> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_59" id="Page_59">[59]</a></span></p> - -<h2><a name="CAPUT_IX_NONUM" id="CAPUT_IX_NONUM"></a>CAPUT (IX.) NONUM.</h2> - -<p>227. Tales inter curas exercebar, quando nova res me -vehementer excitavit, Octobri mense. Quodam mane, -dum eram in culinâ, mare versùs aspiciens, repente video -navigium, nigris hominibus plenum, quod ad portum meum -videbatur tendere. Haesito exanimis, neque audeo in armamentarium -excurrere, ne cernar; metuoque ne animadvertant aut -retia mea aut tramitem. Appellunt sub coeruleâ rupe, extrahuntque -captivum, cui brachia post tergum erant retorta. Dum -obstupesco contemplans, subitò in navigium redeunt cum captivo -et remigantes abeunt. Extemplò alterum video navigium, quod -promontorium coeruleae rupis studet exsuperare: jam intelligo -priores eòdem tendere, ne a sociis suis dividerentur. 228. Ut -primùm evanuere, surgo. Ignipultam corripio bitubam, quae -Helvetici militis fuerat; quâ quidem hâc in insulâ nunquam usus -eram, praeterquam in exercitando, quoties in clipeum collinearem. -Quum paulò gravior esset, furcam quandam pro fulcro adhibebam: -quâ in terram defixâ, multo certiùs jaculabar. Utrumque tubum -nunc diligenter suffarcio, hunc magnâ glande, illum olorinis; -item par pistolarum. Vescor parce; placentam in sinu vestis -recondo. Accinctus balteo, gladium sumo, pistolas, bitubam suâ -cum furcâ, item prospeculum, quod de collo suspensum gerebam -funiculo crassiore, quia loris delicatis deficiebar. Perulam quoque -capio, pulveris ac pilulorum repositorium. Tum aliquoties ad -Numen Supremum vota vel preces attollens, egredior prospecturus. -Canem abegi, qui me comitari voluit. 229. Ad speculam meam -quantâ poteram celeritate ascendo. Inde video circiter viginti -quinque viros cum duobus captivis. Ignem jam accenderant: -mox unum e captivis nudum in arenâ extendunt, caput clavâ -obterunt, et confestim membra discerpunt. Cultros non clare -dispexi, sed (quod horrorem simul ac nauseam mihi mōvit) -torrefactis membris vescuntur. Dum facinus exsecro, credo -licere mihi, si possim, omnes trucidare, qui hospitium insulae -meae tam foede violent. Ego autem consedi immotus et tanquam -fascinatus.</p> - -<p>230. Repente alium video captivum praeter oram maris fugĕre: -hunc quinque persequunter summo ardore. Ille, colles versùs -tendens, pone rupem evanescit. Tum exsurgens curro, cavens -tamen ne exanimis fiam; tandem iterum fugitivum discerno. -Viam Lunatam ascendit; pone tres viri sectantur, quorum<span class="pagenum"><a name="Page_60" id="Page_60">[60]</a></span> -primus clavam habuit bellicam. Duo illi sagittas. Fugitivum -credo a primo secutore velocitate superari, tantummodo praeoccupasse -cursum. Ego in fossà quâdam lateo, defigoque furcam -in sŏlo. 231. Intelligo fugitivum non posse evadere: etenim -anhelabat graviter. A primo secutore prehensus, ab illis -necabitur; sed opperior dum prope veniant. Tranquillissime -collineo, dein olorinis pilulis jaculor. Illicò prostratus cadit -primus secutor. Saltat metu fugitivus, fragorem audiens, sed -nescit primò quid acciderit. Mox capite inflexo respiciens, vidit -hostem dejectum: tum ipse quoque subsistit, animam recipiens. -Secundus adhuc currit: jam sagittâ arcui applicatâ parat -transfigere fugitivum. Id me iterum accendit, nec tamen -occīdere eum volo. Glande majore ex altero tubo crura ejus peto, -affligoque actutum. Qui tertius accurrit, duo socios prostratos -cernens, auditoque fragore, summâ celeritate retro cedit. Mox -duos alios qui pone sectabantur, hic vertit retro; itaque evanuere -omnes. 232. Tum egomet egredior. Fugitivus obstupescebat -etiam. Tandem accurrit, et corâm provolutus, terram fronte -tangit. Id erat pro veneratione. Excito hunc, et, Anglicē -loquens, plane tanquam intelligat, impero ut mecum veniat. -Vulneratos volo invisere. Posterior volutabatur humi, nec potuit -surgere; tamen ab arcu ejus aliquantum metui. Sed fugitivus -circumsultans arcum e manu ejus eripit: protinus correpti erat -oblisurus fauces, nisi ego iratissimâ voce prohibuissem.</p> - -<p>233. Vulneratus ille stolide admiratur: angor (credo) vulneris -metum domuerat; nam per femur transfossus est. Fugitivum -jussi brachia vulnerati mănibus constringere, funemque e loculis -petii, frustra. Sed funiculum illum collo detraxi, qui -prospeculum meum sustinebat: hic pro compede sufficiebat. -Dein vulnere inspecto, mappam e loculis vestis meae extractam -applico, et linteis infulae firmiter ligo. 234. Tum fugitivo -imperavi, ut mecum tollat virum et in proximo quodam cavo -reponat. Non reluctatur ille saucius: credo eum, quum vulnera -ligarem, intellexisse tale facinus non inimici esse. Sed ad -primum secutorem convertens me, mortuum esse cognosco; -fortasse in cor penetraverant pilulae. Confestim fugitivum -accersens, reviso speculum. En autem! duo illa navigia jam -sunt in mari, abeuntque: id quod mihi erat gratissimum. -Credidi eos, perterritos quasi miraculo, aufugisse. 235. In re -tam novâ vix me recolligo; spatium considerandi cupio; sed -fugitivus me suscitat, osculans talos meos. Equidem tum ejus -demulceo genas, jubeoque me sequi. Descendo ad cavernas:<span class="pagenum"><a name="Page_61" id="Page_61">[61]</a></span> -vestem induo, cibos appono, ipse quoque vescor. Veste sane -ac cibo gaudet, mox iterum iterumque me veneratur. 236. At -ego traham paro cum duobus jumentis. Quando gregem aspexit, -video quantùm excitetur. Impono trahae lecti vestimenta, -ligonem ac palam quandam. Arma mea, praeter gladium, -exuor: tum cum fugitivo ac cane ascendo novum meum tramitem, -jumenta ducens. Longiore hoc circuitu regressus ad mortuum, -incipio humum ligone aperire, ut corpus recondam. Id verò -fugitivus me non vult facere: sumit ferramenta, operam strenue -perficit: tum mortuum humo obtegimus. Clavam ejus curiosus -asservavi. 237. Exinde sine morâ sauciatum hominem in traham -assumtum reporto, et gestu signisque benignis permulceo. -Profectò volui hominem sanare, nec ignarus eram quantum -impediret sanationi pavor et anxietas. Quare quidquid potui -excogitare, feci, tanquam fratri. Aquam libenter bibit, vesci -noluit. Postquam vulnus summâ meâ ope sedulò curavi, hunc -relinquo: dein fugitivi manūs paro ligare, ut videam quô se modô -gesturus sit. 238. Is autem, genibus procumbens, summâ -humilitate manūs offert, ut colligem, si velim. Id satis erat. -Ego subridens funem retraho: ille rursus gestu demonstrat, velle -se mihi servire: atque ego accipio. Jubeo in arenâ consīdĕre. -Ipse sericam umbellam, fastûs causâ, effero, et sub hâc compositus, -in optimâ meâ sellâ sedens, delibero quid faciendum.</p> - -<p>239. Arbitror duo hos viros pro servis et pro amicis esse mihi -a Deo datos, si horum possim èt venerationem et caritatem -conciliare. Utrumque arguo per me esse morte ereptum; -quoniam, ille alter ne stranguletur, id per me stetit. Utrique -credidi novam prorsus esse vim jactûs ignei. Igitur sperabam -mentibus eorum posse me dominari. Decerno largam caritatem -majestate temperatam adhibere. Protenus fugitivo indo nomen -<i>Elapso</i>; alterum appello <i>Secutorem</i>. 240. Sed novus me incessit -timor, ne Elapsus, cymbâ visâ, evadet remigans; quare remos -primò recondidi. Porro, si domo solus abirem, vinciebam -Elapsum; sed, domum reversus, non solvi modo, sed blandissime -alloquebar, Anglicâ linguâ prorsus garriens. Optimos dabam -cibos, socium operis assumebam, industriam ejus collaudans: -multa docui, mox ab eo multa quoque didici. Vidi eum esse -gratum et sedulo obedire. Leni cum risu vinciebam eum; -necnon ille ridebat, saepius osculabatur manūs meas. Sed ante -nundinas tertias pudebat me vincire, nec jam faciebam. 241. -Jam quô magis ambobus augerem reverentiam mei, spectaculum -jaculationis machinatus sum. Duas tabulas ostento ligneas:<span class="pagenum"><a name="Page_62" id="Page_62">[62]</a></span> -demonstro ambos esse lēves, sine puncto vel incisurâ. Unam -pone alteram apposui, modico intervallo; sic autem ut Secutor, -quamvis claudus, aspiceret. Dein e parvâ pistolâ emitto ignem. -Glans, transverberatâ priore tabulâ, defoditur in secundum. -Igne ac detonatione territi ejulabant ambo: mox visâ glande, -Elapsus priorem scrutatur tabulam, et mirabundus Secutori -demonstrat parvum, immo minimum, foramen. Nec alteruter -audebat pistolam tangere. Ipsam rem volueram. Pòst paullo -Elapsum per prospeculum meum aspectare feci; id quod cum -admiratione commovet. Procedente autem tempore horologium -meum ostentavi, apertis interioribus machinamentis. Talibus -rebus credebam barbarorum mentes salubriter capi. 242. Jam -magnam facio jacturam. Gnarus quantum barbaris noceant -vina ardentia, anxius ne his aliquando depravati sint atque -efferati, quidquid hujus generis habebam, Deo invocato, effudi, -praeter unam lagunculam, quam idcirco in arcanis reposui, si -forte pro medicinâ aliquando foret utilis. 243. Nondum memoravi, -Secutorem bonis esse indutum sandaliis, Elapsi pedes nudos -fuisse. Uterque praecinctorium gerebat, Secutor balteum quoque -cum cōrȳto sagittario. Sandalia illa e cortice erant plicata; -Elapsus autem, dum sedet domi otiosus, a me quidem vinctus, -sandalia propter meos usūs imprimis, dein propter suos, e meâ -vetere materiâ confecit. Talem virum cur vincire oportebat? -244. Ego rursùm illi dono vestem versicolorem, ex iis quas ex -mari recuperaveram. Is accipit gratus. Post triduum video -eum hâc veste fulgentem: colorum splendor, qui aliquantum erat -immutatus, integer redierat. Interrogo eum Anglicē, unde hoc -miraculum? Ridet ille, laetaturque, sed linguâ nequit explicare. -245. Necnon omisi narrare, lacernam propter nocturnum praesertim -frigus utrique me dedisse; id quod libentissime accepēre. -Etenim Secutor, qui ambulare nequibat, frigus si quod erat, -graviter persentiebat; quare accuratiùs eum protegebam; et -sane gratus animi videbatur. Ego autem multis signis doceo, -illos inter se amicissimos esse debere. 246. Tandem Elapsum -in cymbâ mecum colloco, post matutinam pluviam. Mensis -fortasse Februarius erat, serenum coelum, mare tranquillum. -Ad tertium remigo sĭnum, ubi horrendum illud epulum vidi. -Tum subit animum, foedas reliquias non esse amotas: nec fallebar. -Ipso in loco ossa trucidati viri albescebant. Carnis -reliquias aut aves aut insectae aboleverant; sed calvariam -humanam quivis noverit: item spinam dorsi atque alia. Elapsus, -pietate (credo) gentiliciâ motus, arenâ manibus corrasâ, omnes<span class="pagenum"><a name="Page_63" id="Page_63">[63]</a></span> -has reliquias quamvis moerens defodit. Mox ad alias res convertimur. -Arbores ille magno contemplatur gaudio, fruticesque -explorat diligentissime, folia multa asportat. 247. Ne longus -sim, ut primùm verbis explicare poterat, plurimos indicabat mihi -fruticum atque arborem usūs: hinc et oleo et funibus cito abundabam. -Ex humili quodam rubo oleum hic mihi extraxit, itaque -non jam confugiendum erat ad ricinum. Mox tria magni pretii -indicavit legumina, inter humidiora convallis; primùm, rapa -maxima et optima, nostratibus solidiora et suaviora; deinde, -quiddam e fabarum genere, grande ac bonum sane. De Ægyptiorum -fabâ audivi. Nescio an haec et illa consimiles fuerint. -Tum genus quoddam, ut putabam, cucurbitae; sed formâ fere -cylindricâ, velut pulvinulum, colore purpureo, optimâ cucumi -praestantius. Postea īdem oryzam detexit humidis in locis, quos -ego evitaveram. Porro gossypium mihi retexit. Ex aliis rebus -stuppas quasdam vel villos extraxit, cannabi vel lino pares.</p> - -<p>248. Aliam quandam rem voluit Elapsus me docere, sed -intelligere nequibam. Grandiores aliquot aves, quas ego -phasianis rettuli dum propiùs praeter volant, ille manibus plaudens -columbas et capras esse dicit. Primò sic interpretatus sum, -ut diceret has edules esse, ut carnem columbinam et caprinam. -Posteà explicatum est, has aves posse domari et mansuescere, -ut capras columbasque meas: de quô seriùs narrabo. 249. Itidem -de palmis multa ille me docuit. Equidem noveram alias esse -nuciferas, quas <i>cocos</i> appellabam; alias phoenices, vel dactyliferas, -nanas illas quidem meâ in insulâ. Jam disco, tertium genus ét -funiferum esse et saccharum praebere; <i>caryotum</i> appellari audio. -Mollissimi fiunt hinc restes, tanquam lora optime depsta, qui -propter capistra jumentorum aut cingula possunt adhiberi, necnon -propter balteos. Attamen ex aspero nucum villo robustiores -contexuntur funes, crassae tegetes, scōpae rigidae. 250. Quartum -dixit esse oleïferum; id quod in Braziliâ quoque audieram; anne -prorsus eadem arbor sit, nescio. Quintum porro nobilissimum, -robore procerissimo et optimo, cujus folia pro umbellâ essent. -Denique ex tribus generibus ad minimum, oleum, vinum, saccharum, -ab uno ceram, ab alio farinam optimam, provenire. Sed -me juvabat, unumquidque inde sumere, unde minimi esset -laboris. 251. Tam cito tot res Anglicē Elapsus didicit, ut -crederem posse me jam, hôc ministro, scapham reducere. Equidem -in hortos eum deduxi, ubi multa me docuit: sed melius -arbitrabar, ad reducendam scapham, Secutoris opperiri vires. -252. Ille ex vulnere convalescebat, et summam mihi demonstrabat<span class="pagenum"><a name="Page_64" id="Page_64">[64]</a></span> -reverentiam. Ut primùm sine periculo reptare poterat, ad -focum accedebat, rem culinariam observabat, paulatim ipse -coquebat, et quae Anglicē dicebam, coepit intelligere, etsi pauciora -cum eo locutus eram, quam eum Elapso, qui mihi erat -socius laborum. Glans plumbea sine dubio e crure ejus exierat: -nihil intus remansit, quare simplicior erat ejus curatio, donec -solide convaluit.</p> - -<p>253. Quodam die Elapsus vitreas illas bullas capris -detrahit, et, humillime me veneratus, meo collo circumponit. -Ego ridens dolium ei ostendo, ubi plures habeo bullas; mox -detractas collo meo capris paro reddere. Ille verò reclamat, -obtestatur: tunc e dolio aliquas delegit, quae lucentissimae -videbantur; has significat mihi convenire. Minores quasdam ac -minùs fulgentes suo collo suspendendas rogat. 254. Quanquam -primò irridebam, mox video rem non esse contemnendam. Non -barbari sōlum, verùm omnes homines regem suum vel imperatorem -insignibus imperii decoratum volunt. Majestati meae -conveniebat, ut regium aliquod insigne gestarem. Itaque demùm -his bullis, quas pro regulorum Afrorum lenocinio imperaveram, -egomet regium quiddam inesse opinor. 255. Si autem in regno -meo ad res ordinandas gradūs quosdam honoris constituam, -Elapsus sine dubio summus minister regius esse debeat, et -secundariis gemmis fulgere. Ingenium quŏque ejus versutius -esse et capacius quàm Secutoris cognoveram, ut erant hi viri -valde dispares. 256. Elapsus gracilis erat, procerus, amplâ -fronte, micantibus oculis, vultu valde mobili, ore autem suavissimo. -Secutor humeros latior erat, minùs procerus, genis plenioribus, -vultu non malo illo quidem sed tardiore. Crura, brachia, crassiora -quàm Elapsi, qui quidem vix summas suas vires attigerat. -Hunc credidi tria et viginti annos aetatis habere, Secutorem -triginta vel amplius. Ut, quae ⸤mei vicarius⸥ Elapsus juberet, -Secutor obediret, profore credidi, si Elapsum quasi magistratûs -insignibus decorarem. Itaque monilia illa, majora et minora, -mihi atque Elapso comprobavi. 257. Inter haec re fabrili -Elapsum exerceo, usumque doceo omnis meae supellectilis. Jam -intelligebat omnia fere quae dicerem, sed loqui vix conabatur, -praeter aliquot vocabula negandi, affirmandi, approbandi, interrogandi. -Artem ego ferrariam neque exercueram neque multum -fortasse solus potuissem: sed quum ille de ferramentis curiosum -se demonstrat, nova me ambitio capit, si forte, his ministris, ars -quoque illa mihi serviat. Nunc explico tantùm, per ignem et -malleum rem confici. 258. Barbarorum uterque contexendis<span class="pagenum"><a name="Page_65" id="Page_65">[65]</a></span> -viminibus, juncis, arundinibus, cannis, valde excellebat. Quidquid -hujus modi ego confēci, erat sane inhabile. Jam vero illi -magnam mihi vim qualorum, corbium, fiscorum rapide contexunt, -Elapso materiem harum rerum comportante; necnon, quod -praesertim mihi cordi erat, idoneas perficiunt caligas textiles. -Ut aquam excluderent, res nullius momenti videbatur, si lapidum -ac saxorum asperitates, necnon insectas defenderent. 259. Secutor -autem in re coquinariâ excellebat. E cocorum nucibus placentas -delicatissimas, item quasi florem quandam lactis, faciebat. -Pisces, dioscoreas, manioces, bananas, plurimas nuces ita condītas -proferebat, ut nihil supra: etenim pro condimentis habebat -ananassas, zingiberim, piper et alia aromata, saccharum e palmis -et oleum vel optimum. Mox, postquam inter silvas vagari -potuit, aves plurimas insidiis capiebat; unde nullo nitrati -pulveris dispendio, suave habebamus epulum. Porrò fruticem -invenit, cujus foliis in sole desiccatis aquam aspergebat calefactam: -horum jus tepidum, saccharo admisto, praesertim cum -flore coci lacteo, gratissimum fuit. <i>Potionem foliaceam</i> appellabam. -260. Saepius mecum deliberavi, anne satis tuto sĕcures penes -hos viros relinquerem: video tamen, si quid in hâc re sit periculi, -id fortiter dissimulando optime defendi. Si suspicionem fassus -ero, pravum consilium ipse submonebo. Tela omnia amŏvere, -quae possint esse lethalia, prorsus non possum. Si (quod -minime est veri simile) ambo homines in me conjurabunt, -fortasse vix potero servari; nam igniaria mea tela surripient. -Sed nisi conjurabunt, alteruter mihi auxiliabitur: nec credo -alienari posse amborum animos, dum majestatem ac vim meam -benignitate tempero. 261. His rebus perpensis, quia lusus corporeus -mentem levat, ludum gladiatorium decerno. Etenim si -redeant barbari, si depugnare cogamur, meos viros velim totidem -barbaris longe praestare; at si neque suas habeant sagittas -neque fusili plumbo exerceantur neque gladiis bonis rem gerant, -inferiores barbaris fiant. Igitur Elapsum protenus, Secutorem -simul ac sanitas permisit, gladiatoriam doceo artem.</p> - -<p>262. Vimineis quibusdam munimentis caput, humeros, crura -protegimur, ut magnâ vi possīmus sine periculo caesim ferire; -et effusos ex ictibus habebamus risūs. Postea ludum variabam, -ne ullâ ratione pugnandi deficerent. Sane ventrem, pectus, -vultum protegere, si hostis punctim petat, longe difficilius est. -Spissâ tegete ac larvâ robustâ armaturam concinnavi; sed ipsi -viminea scuta fecerunt, quae, laevo brachio gestata, ictūs repellerent. -Video tamen hanc ludi formam, quantumvis obtusum<span class="pagenum"><a name="Page_66" id="Page_66">[66]</a></span> -sumas pro gladio baculum, oculis et ventri esse periculosam. -Psittacus autem re gladiatoriâ abhorrebat cunctâ, multoque cum -ejulatu absiliebat. 263. Mox Secutor, qui suum retinebat arcum -atque aliquot sagittas, pennis anatum ac ferreis clavis vult -sagittas novas fabricari. Ipsius sagittis mucrones ex piscium -ossibus erant, nam ferri suâ in gente exstabat nihil. Clavos eos -quotquot maxime viderentur idonei, libens dono; is autem valde -peritum se ostendit, quum insuper limam et cultrum operi commodo. -264. At ego vel parvam catapultam magno arcui longe -anteponebam, pigebatque me quòd pessulum ejus tractorium -chartâ describere, nedum ligno fingere, tam difficile videretur. -Sed calamis et chartâ designando meditor, experior, donec pessulum -cum talo suo tandem recte excogitaverim. 265. Tum -caprarum cornua, quae reservaveram, exquiro, et idoneum proponens -stipitem caedo, sculpo, terebro: denique mollissimo e ligno, -satis magnâ cum diligentiâ, rude et grande constituo exemplar: -quo viso totam rem intellexere. Itaque ipsis opus remisi -elegantius perficiendum; nec spe meâ falsus eram, nam catapultas -haud spernendas pòst paùlo confecerunt. Ego autem -glandes idoneas e plumbo confeci, sed spicula avebam.</p> - -<hr class="chap" /> - -<h2><a name="CAPUT_X_DECIMUM" id="CAPUT_X_DECIMUM"></a>CAPUT (X.) DECIMUM.</h2> - -<p>266. Circiter id temporis statui scapham, si possem, reducere, -ne vela prorsus corrumperentur. Elapsus -autem jam satis intelligebat, quid juberem. Malleum, clavos, -serram parvam, argillam vitreariam,<a name="FNanchor_22" id="FNanchor_22"></a><a href="#Footnote_22" class="fnanchor">[V]</a> acūs sarcinarias, funiculos, -velorum aliquot lacinias, in mulctrali composui: haec Elapsus -portat. Ego cibum, poculum, cultellum, pistolas porto. Flumen -convallis vado transivimus, saxis adjuti modicis, quorum ope -credebam pontem sine magno opere posse construi. Sic breviore -cursu ad scapham pertingimus. 267. Primùm vela expando, -inspicio, tento: tribus in locis valde infirma esse opinor. Denoto, -ubi resarcienda sint: id Elapsus strenue perficit. Intereā mulctrali -aquam pluvialem marinamque scaphâ exhaurio: fructus in -aquâ putrescentes vehementer aversor: subtùs invenio solida -omnia, nec quidquam rimarum esse timendum. Fabri ope non -egent tabulae; itaque perfectis velis ingredimur. 268. Aura, sicut<span class="pagenum"><a name="Page_67" id="Page_67">[67]</a></span> -expectaveram, adversa erat. Remigamus ex ostio, dein expansis -velis, ad dextram excurrimus, gubernante Elapso, id quod -optime calluit: ego jubeo et vela rego. Ut primùm deflectendum -in terram opinor, exclamo “Ad sinistram!” et protinus torqueo -vela. Obedit ille: scapha optime convertitur: tunc praecipuus -meus decessit timor. Sine ullo periculi sensu primum illud -exsuperamus promontorium, quamvis adversante vento, postea -celeriùs proficiscentes praevertimur, denique littus intra cautes -legimus usque ad portum meum, ubi in navale scapham laetus -repono. 269. Ego autem Elapsum interrogo, “Anne bona sit -scapha?” Responsum exspectabam, “Sic, sic;” vel “Bona, -bona:” sed admiror, quum ille clare ac deliberate respondet, -“Bona non est; bonam faciemus posthàc.” Iterum interrogo, -Cur? Is verò quasi novam vōcis facultatem exhauserit, nihil -respondet nisi, “Sic.”</p> - -<p>270. Quod cibos collegeram et sēvĕram longe amplius quàm -quod mihimet, uni viro, erat opus, sāne gavisus eram: sed quum -Secutor, injussu meo, in agello meo novam operam inciperet, -iracundiùs paullò rationem ejus rei reposco. Is humillime -mănibus ac vultu deprecans, “Sic optime” esse confirmat. Ego -vero gaudeo, quòd, tardior ingenior qui visus erat, per se possit -bonas operas excogitare; nec diu est, quum video, in hortulo -eum pariter atque in culinâ fore utilem. Jumentis ĭdem gaudebat; -inde spes mihi, fore ut ex diversis famulorum ingeniis -cumulatior proveniret opera nostra. 271. Ut primùm, sanato -crure, natare ausus est, admodùm gestiebat; nam propter tepōrem -maris, nigritae omnes natandi sunt studiosissimi. Equidem post -primum illum diem nunquam in ipsum mare me committebam, -ne intra cautes quidem; tanta me timiditas in solitudine invasit: -in portu modò natabam. Sed cum Elapso etiam inter fractos -fluctūs amabam ludere; mox aquâ, velut telo, inter natandum, -aves grallatorias petebamus, quô in ludo acerrimum se Secutor -ostentabat. 272. Oleo jam abundans, <i>saponem</i> facere volui; nec -poteram Secutori, quid vellem, explicare. Algas vere marinas -plurium generum cremavi: earum cineres oleo admistas igne -lentissimo percoquebam, aquâ calidiore circumpositâ. Item e -mangarum fructu quum spissum quandam extraxissem rēsīnam, -hanc oleo commistam itidem decoxi. Post aliquot experimenta, -duobus modis saponem non ita mălum confeci: tum omnem rem -perspexit Secutor, meque in sapone componendo facile superavit. -Usum autem saponis edocui, atque exinde in curando corpore -utebar. 273. Rideo sane, quum video quantâ ille superbiâ<span class="pagenum"><a name="Page_68" id="Page_68">[68]</a></span> -aurigam se e trahâ jactet, in vilissimo quodem scamillo sedens, -tribus jumentis vectus. Ceterùm omnia quae imperaverim, recte -perficit, usuque trahae impetrato, multas reportat radices cum -ipsarum humo: has dividit aut circumcīdit, fimum curatissime -ingerit; demùm satis magno cum labore amplum facit seminarium. -Tum mecum arguo, si nimium praeparetur cibi, id minime -culpandum, quoniam tres viri vesci e meo oportebit: item industrios -homines non e suis laboribus effugituros; jam pro patriâ -adoptasse hanc insulam. 274. Elapsus quoque suas inveniebat -operas: atque ego, dum uterque mihi, quidquid jubeam, obediat, -gaudeo quòd liberrimâ utuntur diligentiâ, neque socordiae sint -amantes. Tamen ne subitò defessi concĭdant, saepius excogitabam, -aut ludo aut varietate, levamenta laboris. Remigando, piscando, -gladiatoriis ludis, natando quotidie, telis et catapultâ, ordinarium -opus variabatur. 275. Tunc autem texendo vel plicando praesertim -exercebat se Elapsus, nec quidnam conficeret, satis intelligebam. -Ex cannis diffissis quasi tabulas complicat arcte -reticulatas, juncosque sic internectit, ut foramina concludat. -Levissimum sane erat opus, quamquam firmum. Artem ejus -admirans, quaero tandem, quorsum haec spectent. Respondet, -“Propter scapham, sed ferro quŏque opus esse.” 276. Amplius -interroganti, totum suum propositum explicat, partim verbis, -partim rem ipsam demonstrando. Ait, scapham in fluvio esse -non semper malam, in mari cum velo plenam periculi; quippe -quae neque fluctūs neque vim venti tolerare possit. Duplex opus -scaphae esse addendum. Ne fluctus a fronte supercurreret, -erigendam tanquam loricam in prorâ, dein praeter latera quasi -alas expandendas, sed has firmandas ferro. Id mihi esse curandum, -se paraturum cetera. 277. Admirabar hominis ingenium, nec -tamen proram praealtam approbabam; ille vero negat sine his -rebus vela profore. Mox ingemo, nescius quare, quorsum, -quando, in magnum mare sim invasurus. Sed memet objurgo: -Cur tandem, priusquam hi viri ad te venerunt, tu tantopere hanc -scapham fovisti? Agnosco oportere, in casūs necessarie incertissimos, -scapham quàm robustissime reconcinnare, vēlis idoneam. -Itaque de ferrariâ re etiam atque etiam commeditor, modò chartâ -delineans, modò ipsa ferramenta colligens, comparans, examinans.</p> - -<p>278. Inter haec libet cum Elapso caprorum scopulos visitare. -Equidem semper timidus fueram, quoties ibi forem, (nam inter -saxa prospicere nequibam) ne novum quid atque infestum latens -subitò ingrueret. Fateor me, dum solus manebam, timidiorem -indies factum. Minùs minùsque me in densos arctosque locos<span class="pagenum"><a name="Page_69" id="Page_69">[69]</a></span> -volebam committere; sed aperta amabam spatia, ubi cuncta -longe possem prospectare: idcirco quoque minùs inter saxa -caprina pervaseram. Nunc cum Elapso fortiorem me gerens, -cum pistolis prodeo: ille sicam gerebat: explorare, non venari -volo. Ascendimus tramitem; verna prata floribus suaveolentia -praeterimus; locos notos recognosco. Mox longiùs penetrans, -ab excelsiore quodam saxo repente novum gratissimumque video -prospectum. Lacus longissimus, quasi amnis flexuosus, per -plura millia passuum in fronte jacebat. Aquas quasdam vicinas -anteà notaveram; jam agnosco aut membra hujus fuisse lacûs, -aut ejus quasi cisternas naturales. In orâ erant herbae fruticesque -viridissimi, uberrimum mitibus bestiis praebentes alimentum. -Circa surgebant acclives scopuli, quibus decurrentes sine numero -rivuli lacum replebant. Maxima vis hîc versabatur aquatilium -alitum tanquam suâ in domo. 279. Dum haec me valde excitant, -Elapsus antiloparum gregem viderat, magnâ cum delectatione: -mihi in <i>paludes</i> aspicienti illud jam succurrit, fortasse has ejus -esse generis quod <i>palustre</i> appellatur. Sed nolo eas perturbare, -atque ad mare potiùs duco, ubi juga montium altiùs assurgebant. -Lacum a septentrionibus circumeo, inde pergens mare versùs. -Tandem, per scopulos enisi, mare non longe videmus, sed descensu -asperrimo a nobis divisum. Subjacebat ora terrae, longula, -palmis praesertim abundans; sed rupes ulteriùs ipsas in undas -videbantur se praecipitare. Nullum sane portum hâc in orâ dispicio, -quod orientem versùs patebat. Circumversi, sed mare -despicientes, redimus domum. 280. Ego verò, quanquam augescebant -imbres, operâ ferrariâ identidem exercebar. Incudem, -folles, malleos, forcipes, e re tormentariâ navis nostrae habebam. -Fornacem de novo, famulis meis adjutus, decrevi exstruere, -lateritiam materiem residuam adhibens. Carbones e ligno parare -uterque probe calluit. Mox, Elapso folles exercente, ego ac -Secutor ferreolos calefactos tundebamus. Etiam calidum frigido -pertundere docebam, dum Secutor forcipem tenet. Sic virgae -ferreae, quales propter scapham postulabat Elapsus perficiuntur. -Aliud post aliud paullatim conamur; primò multimodis clavos -ferreos mutabamus,—in hamos, in annulos, mox in spicatos -annulos; sic plures in formas discebamus ferrum fingere. Tandem -illi, re totâ perspectâ, significant, meo labore non jam esse opus: -se hujus artificii esse compotes. 281. Inter haec, magno sum -dolore afflictus, occiso psittaco. Hunc accipiter quidam incautum -excepit, neque ego ulcisci poteram, quanquam strepitum carissimae -avis audiens. Sed antequam ignipultam attinerem, hostis<span class="pagenum"><a name="Page_70" id="Page_70">[70]</a></span> -cum praedâ evanuit. Hanc sane rem aegerrime tuli. Quod -postquam animadvertit Elapsus, solari me volens, psittacos non -bonas esse aves dicit, alias quasdam longe meliores; neque -dolendum esse, quando tanta mihi superesset avium pulcerrimarum -atque utilissimarum varietas, quae <i>velut caprae aut columbae</i> -cibatum ab homine accipere vellent. Tunc memini, eum tale -quid de phasianis illis dixisse; mox interrogando comperio, ipsas -has aves facile mansuescere et ova parĕre plurima: id quod -libenter audio. Tum Secutori denuncio, si aliquot harum avium -possit insidiis capere vivas, id mihi fore gratissimum.</p> - -<p>282. Plurima per imbres parabamus. Catapultas indies perfectiùs -figurabant: loricam ego et alas scaphae summâ curâ -maturabam. Scilicet Elapsus bitumine quodam opus suum -perunxerat, ut aquam rejicerent junci cannaeque: a me postulabat -ut compagem totam firmiter conjungerem. Alia quaedam in -melius novabam, quae longum est dicere:—de supellectile -tractoriâ, item de arcīs penariis. Famuli autem mei operas -quasdam inter se exercebant, de quibus non consulebar. Id me -non conturbat, quoniam industrios sentio. Inter imbres pabula -vel ligna colligunt, folia, cannas, alia reportant, fimum humo -ingerunt, gregi inserviunt, natant, remigant, gladio vel telis se -exercent. Sic dies praetereunt celeriter. 283. Jam Secutor ad -me venit, veneransque humiliter ait, “Pessimos esse lepŏres: -velle se occīdere.” Dioscoreas et maniocas ostendit, non corrosas -modo, sed ex humo evulsas. Lepores si supra sint, “bonos” -esse ait, sed “infra non bonos.” Etsi parùm bene loquebatur, -intelligo quid velit, et video non esse absonum. Attamen vexare -mitissimam gentem, quam egomet tanquam colonos deduxeram, -id nimis crudele puto. Tandem, multùm reluctatus, escâ atque -blanditiis veteres mansuetosque parentes capio, et in pristinam -caveam concludo. Ceteros ad arbitrùm Secutoris abigi aut -occīdi patior. 284. Duorum jam ministrorum operâ adjutus, -paullò amplius poteram litteris me dare: id vero ipsum illi -mirabantur. Aliquando quasdam res iis e lĭbro legebam, si quid -possent intelligere: pòst paullò id eos penetrabat altiùs. Nempe -videbant, sibi esse aut suam aut senum aliquot ⸤quibuscum -vixissent⸥ sapientiam; me ex libro plurimorum cognitiones ad -libitum meum haurire. 285. Quoniam neque librorum habui -copiam, neque otium iis esse poterat, litteras docere supervacaneum -credidi; sed libere colloquebar multis de rebus. Illi -autem, arrectis animis, studiose auscultabant. De meis fortunis -aliquot res enarravi, denique de naufragio. Magnitudinem<span class="pagenum"><a name="Page_71" id="Page_71">[71]</a></span> -demonstravi navĭs et uberem rerum copiam, quam ex meris -ruinis excepi. Talia dum narrabam, illi textilia continuabant -opera et linguae meae indies fiebant intelligentiores: id quod -maximi sane erat momenti.</p> - -<p>286. Tandem se aperiunt, explicantque quidnam elaboraverint. -Regium mihi vestitum exhibent atque imponunt. Primum erat -capitis decoramen, crista vel corona ex pennis multicoloribus: -hanc infulae meae superimpositum volebant. Dein tegĕs dorsualis -ex palmeis cannis atque arundinibus; quae sic erant -dispositae, ut ipsarum colores pro pulcerrimo fuerint ornamento. -Praecinctorium item erat ex mollibus juncis, quod a ventre ad -genu pertingebat. Tum calcei, ex palmarum fune supra, ex -cocorum villo infra. E bullis vitreis catellas fecerant, collarem -talaremque: porro alias bullas aut vesti aut praecinctorio assüerant, -tanquam gemmas. Talia fidelitatis documenta laetissime -et benignissime accepi: sensi profectò, posse barbarica regni -insignia multùm valere, aut apud hos ipsos, aut apud alios barbaros. -Decerno quotidie, finitis operibus, uno alterove horum -me ornare; et si qua dies solemnior videretur, gestare universa. -Nunc, benignitatis ostentui, utrumque fidelium ministrorum -super oculis osculor. 287. Longum foret si narrarem, quantâ -cum industriâ messem fructuum, radicum ac foliorum suâ in -tempestate collegerīmus, tres viri cum tribus jumentis. Ego -autem post biennium hâc in insulâ jam factus sum temporum -peritior: si verō antea ego nimium fui avidus, hi nunc meam -aviditatem superant. Nec culpo, immo laudo et gratias ago, -quòd tam laboriose victum et delicias comparent. Pluviae, -calores, procellae, fulgura, suo in ordine, velut anno superiore -rediēre. Demùm, tempestate illâ peractâ, coeli serenitas -rediit; atque illi sub auroram laborantes, scapham perficiebant -praeseptam labrosamque. Dein post autumnales procellas prorsùs -finitas, ut ipso in mari probaretur opus, erecti sunt omnium -animi. Vēlis accuratissime recognitis, varias cursûs experimur -formas. Pro saburra ⸤ponderosa aliquot saxa⸥ portabamus; -haec cum ipsâ ancorâ ita collocavimus, ut scapham male deprimerent; -quae nihilominus se solidam stabilemque praestitit. -In portum regressi, novam loricam exploramus, num quà laxetur -vel firmitate careat. Sane plauditur ab universis. 288. Postridie -coram me submisse veniunt, dicuntque, “esse quod velint orare: -sperare se, benigne me auditurum.” Impetratâ veniâ, lībere -curtēque explicant, “sine uxoribus vitam non bene transigi: -velle se in scaphâ uxores ex adversâ terrâ reportare.” Id me<span class="pagenum"><a name="Page_72" id="Page_72">[72]</a></span> -sane perculit: tot res in mentem irruebant; vultusque meus, ut -credo, retegebat, quid sentirem. Breviter aio: “omni in re me -illis consultum velle; si possim, facturum; sed multa esse perpendenda, -nec posse me illicò responsum dare. Ad munia sua -redirent, crederentque me de suo commodo anxie meditarî.” -289. De mobilitate et perfidiâ barbarorum multa audiveram. -Memet interrogabam, anne idcirco regiis me honoribus cumulaverint, -ut scapham furati abirent. Id vero posse nego; hi -namque viri fuêre hostes: uterque ad me quàm ad alterum -propior est. Tum si aufugere velint, Quamne ad terram? anne -ad patriam? sed patriae sunt diversae. Sed sint sane fideles: -mene scapham meam cum meis ministris mari committere, domi -sedentem? qui si fluctibus hausti nunquam redeant, iterùm sum -orbatus, et pejus quoque, spe abruptâ. Melius arbitror pericula -participare. At si omnes egredimur, quis gregem custodiet? -quis fruges decerpet, servabit? Talia commeditatus, crastino -die iterùm colloquor. 290. Primùm interrogo, Anne jam uxores -habeant. Secutor abruptiùs respondet: “per me suam uxorem -a se distractam:” fuscus autem rubor, dum loquebatur, vultum -oculosque implebat, in quo tenerum aliquid inesse putabam. -“Mortuum esse se uxori suae,” addidit; “quae, secundùm gentis -morem, jam alii viro sine dubio nupsisset; quoniam, se vivere, -nemo suorum posset credere.” Recte eum dicere judicabam. -Mox Elapsus humescente oculo incertâque linguâ respondet, -“sibi virginem quandam fuisse desponsam, quando ab hostibus -surreptus esset.” Nihil ultra addidit. 291. Deinde interrogo, -unde velint uxores petere? ab Elapsi patriâ an a Secutoris? et -quo signo cursum in mari possint dirigere? Respondet Elapsus, -“Secutorem ad ipsius patriam nolle reverti: id uxori ejus fore -crudelissimum: Elapsi patriam ambo petituros. Ceterùm si -vento favente hanc insulam ipsâ vesperâ relinquant, cum luce -terram continentem propiùs visurum, cunctam sibi satis notam; -deinde, ut primùm popularibus suis aspiciantur, his approbantibus -ad terram appulsuros.” Talia quum audissem, respondi: -Recte se res habere; sed amplius esse ponderandas.</p> - -<p>292. Vespere post operam, ad rem redeo, interrogans: “Quis -autem tot buccis cibum dabit, si hâc in insulâ quinque erimus,—tres -viri, uxores duae?” Tum Secutor arridens ait, “Octo -hominibus satis esse jam cibi, superque.” Elapsus autem, -genibus meis provolutus, dextram osculatur, oratque, “ne irascar; -sed amplius quiddam illos in animo habere. Interroganti mihi, -Quidnam igitur?” respondet: Matrem suam esse mortuam,<span class="pagenum"><a name="Page_73" id="Page_73">[73]</a></span> -fratres occisos: velle se, si possit id fieri, patrem suum hûc -transvehere. Hoc quum dixisset, vultum meum sollicite contemplans, -addit: “Numne aliud quiddam audeam dicere?” “Perge:” -inquam. Tum dicit, “Nescire se, quis sit uxorem daturus: -posse autem fieri, ut parens, qui unam habeat virginem filiam <i>ita</i> -velit dare, <i>si</i> cum eâ sit iturus. Anne ego nolim insulam meam -frequentari?” Res ipsa non mihi displicebat: quanquam id -quoque reputo, cavendum esse, ne nimiâ barbarorum frequentiâ -ipse in servitutem redigar. Ergo benigne respondeo, de tot novis -rebus considerate cogitandum. Illud tantum affirmo, si proficiscentur, -me socium periculi habituros.</p> - -<p>293. Postridie iis annuncio, gratissimum esse id mihi, quòd tam -longe prospexerint tamque industrie laboraverint, praeparantes -cibum, instrumenta, materiem, ipsamque scapham. Talibus viris, -quidquid restet ardui, sperare me fore pronum; sed priusquam -aliis de rebus dicam, illud apprime necessarium, ut nostram -nos insulam exploremus, antequam in casūs maris committamur. -Hoc enim stare mihi certum, ut non sine me navigent. Jam si -procella ingruet, si vi venti in aliud insulae lătus detrudamur, -quid ignavius, quàm non nôsse portūs, littora, rivos, ubi tutò -recondamur? Circumnavigandam insulam, indagandas profluentes -maris, tentandas bolĭde profunditates, notandas in -chartâ montium formas, priusquam in incerta maris ruamus. -Haec quum dixissem, illi primò vix intelligebant; sed postquam -bis terque explicavi, tandem aequissimis animis decretum meum -acceperunt.</p> - -<hr class="chap" /> - -<h2><a name="CAPUT_XI_UNDECIMUM" id="CAPUT_XI_UNDECIMUM"></a>CAPUT (XI.) UNDECIMUM.</h2> - -<p>294. Post hos sermones uterque magis magisque in operas -ruit. Vestitus nuptiales ac dona sponsalia credebam -praeparari. Cannarum, arundinum, juncorum, restium vel -filorum, pinnarum plumarumque magnam vim comportabant. -Postea explicatur, patrio Elapsi regulo plumatam vestem ac -dorsualem tegetem pro dono destinari. Id quum intellexi, e -vitreis meis bullis plures obtuli, ut pro torque collari essent: -has accepit Elapsus libentissime. Video quoque lectorum opercula -vel stragula e mollibus juncis contexi: igitur versicolores -vestes ⸤quas habebam fulgentissimas⸥ in sponsarum usum dono. -295. Ego vero bŏlĭde (quam Graeci vocant) quaesitâ;—etenim<span class="pagenum"><a name="Page_74" id="Page_74">[74]</a></span> -plures in nave fuerant—saepius cum alterutro virorum egrediebar -longiùs, interdum in cymbâ, si valde esset serena tempestas, quia -tum remis certior est cursus. Tunc totam illam oram quae -Caprino Jugo subjacet, satis exploravi; nusquam patebat scaphae -receptaculum: sed colles accurate delineavi, ut locos posthac -recognoscerem. Necnon cum ambobus in scaphâ egressus, oram -adversam juxta hortos ulterius visitavi; quidquid de littore, de -profunditate, de montibus erat notandum, id conscripsi, notatis -coeli regionibus. Necnon unicuique montium nomen indidi -aliquod, cum suâ figurâ descriptum. 296. Quum die quodam -in hortis cum Elapso permansi, Secutore domum misso propter -varios usus, per inferiora prata diligentius exspatiantes, oryzam -invēnĭmus in uvidiore loco late crescentem, ubi nunquam anteà -incesseram. Hanc rem credidi posse aliquando magni esse -momenti. 297. Postridie quiescente aurâ, excurrimus in cymbâ -usque ad portum hortorum. Montem illum altissimum judico -praecipuum esse oportere locorum documentum. Quare a tribus -lateribus figuram ejus accurate delineo; tum credidi, me, si hâc -in parte insulae forem, in die quamvis nubilo posituram meam -agniturum. Cautes quoque, si quas vidērem, scripto notavi. -298. Profluentes maris multò erat difficilius observare vel conjectare; -nam aestus diurnus atque aura conturbabat rationes -meas. Insulam a Septemtrionibus praeverti non ausus sum. -Multa navigando expertus, tandem despero de profluentibus cognoscendis, -nec valde perturbor, sed de hac re reticui.</p> - -<p>299. Domum revertenti delicatissimum mihi prandium apponit -Secutor, ex avibus grandioribus membratim concīsīs. Genus -avium nesciebam: num otides<a name="FNanchor_23" id="FNanchor_23"></a><a href="#Footnote_23" class="fnanchor">[W]</a> esse possint, dubitabam. Ille -explicat, esse eas ex hôc genere, quod mansuefactum volebam; -sed hactenùs nullam se cepisse vivam. Neque ille neque Elapsus -vult vesci: sed postquam finivi, vescebantur. Tum interrogo, -quidnam de grege possit fieri, si nos omnes peregrinamur. Tacent -paulisper; mox Elapsus respondet: “Si faveant aurae atque -Fortuna Maritalis, triduo nos posse reverti. Solvendum esse -gregem, compedibus fortasse vel objicibus praepeditum. Quando -redeamus, fistulae cantui obedituros: sin minùs, si forte haedorum -aliquot amittantur, ferendum damnum. Nos e colle -Caprino novos haedos, si libeat, venari posse; uxores non posse.” -Quando haec serio ac deliberatissime dixit, vix risum continui. -300. Sed pergo interrogare, Quot remos habeamus scaphae. -“Duos tantùm,” respondent; eos nempe quos egomet fabricavi.<span class="pagenum"><a name="Page_75" id="Page_75">[75]</a></span> -Id sufficere nego; quippe si aurâ deficiamur, fortasse remigantes -tres viri quatuor remis novum assequemur ventum, sed duobus -utentes remis in stagnante aëre haerebimus. Novos remos, -clamant, caedendos; id quod ego comprobo. 301. Tum alium -injicio scrupulum. Si barbaris foret confligendum, ego ignipultâ -pistolisque valeo; ministri mei cominùs gladio bene -pugnant, sed eminùs a barbaris superantur. Nam neque multas -habent sagittas, neque multum in hâc arte sunt exerciti: porro -si maxime essent sagittarii, duo viri a multis facile obruuntur. -Melioribus opus est telis,—Hìc pausam facio. 302. Illi primò -tacuere: tandem invito sermonem. Elapsus timide interrogat, -“anne sciam, quot habeamus in usum catapultarum praeparata -spicula missilia?” Tum respondeo, “Ego certe nescio.” Ille -vero, tanquam veritus ne me reprehensione corripiat, tacet -iterum. Sed Secutor, paullo audentior, testatur, “non posse -illos portare spiculorum jam confictorum pondus: plura confingere, -inutile esse: quod genus telorum sit melius, se nescire, -nisi si ignipultas denotare velim.” 303. Sensi me errâsse; nam -nolui igniaria tela tunc eos edocere. Itaque benigne dixi, “industriam -illorum omni laude esse dignam, meque gaudere, quòd -tantam haberent spiculorum vim: sperare me, sine praelio aut -jurgio nos redituros; sed quotidie catapultas exercerent, et tot -uterque secum assumeret spicula, quot res ipsa permitteret.” -Tali responso contentos se demonstrabant.</p> - -<p>304. Caesis duobus cocorum truncis, dissecamus, dolamus, -in remos fingimus;—nam quatuor remos placebat conficere. -Variatâ operâ ac ludo, in labores reficimur, aemulatione ac spe -erecti. Haec inter negotia multum colloquinur. De ipsorum -patriâ interrogo viros, numne earumdem rerum sit ferax, quae -hâc in insulâ gignuntur. 305. Illi explicant, paene contiguas se -habitasse regiones, scopulosâ orâ divisas, quae ⸤ipsos propter -scopulos⸥ ab utrisque concupisceretur; hinc illos internecinis -involvi bellis. Nam ceteram suorum terram ex merâ humo -consistere, molli, uvidâ, arboribus fruticibusque uberrimâ, sed -siccis solidisque locis carente: porro per inopiam ferri optimum -lignum minus esse utile; igitur saxo destitutis nulla esse domorum -fundamenta. 306. Domos gentilicias, ut plurimùm, nidos -esse, inter ramos arborum contextas, ut ab udo solo submoveantur, -praesertim tumescentibus fluviis. In uvidâ calidâque illâ humo -procēras nasci arbores, egregios fructūs; plura tamen genera -meis in montibus vigere, quae illic uvidus calor non patiatur. -Interrogo, Habeant-ne uvas? “Habebamus,” inquit Secutor,<span class="pagenum"><a name="Page_76" id="Page_76">[76]</a></span> -“sed gustu his dispares: nil erant nostrae, nisi dulcis quaedam in -ore aqua.” “Ergo,” inquam, “tu exquire, quidnam e siccatis nostris -uvis sit optimum, quod patri sponsae tuae des dono.” Arridet. -307. Tum in Elapsum conversus: “Tuâne in patriâ nuptias -tum celeriter perficiunt, ut parens tribus horis unicam filiam viro -ignoto foràs ducendam tradat?” Paullum pudibundus respondet -ille: “Si pater domi relinquendus erit, non potest id fieri: sin -pater cum filiâ sit iturus, potest nonnunquam. Atqui neque ego -inter meos sum ignotus, et propter me confident Secutori. Te -autem regie vestitum postquàm viderint ac vim telorum noverint, -audierintque a me qualis et quantus sis, quidlibet mihi tui gratiâ -concedent.” Dubitabam, merane esset hoc adulatio, an veritas; -vera tamen eum dicere, libebat credere. 308. Mox e Secutore -quaerebam, quapropter ipse atqui ipsius populares ad insulam -meam tunc pervenerint et nunquam aliàs. Rem ab initio narrat. -Scopulosa illa regio erat ab alteris occupata: hinc coeptum est -bellum. Quisquis hostium erat in praesidio, comedendus destinabatur: -id gravissimum iis supplicium. Inter alios correptus est -illic Elapsus. Sed patriam versùs redeuntes oppressit procella, -quae duas scaphas in apertum mare abripuit. Totam noctem -frustra luctati, summo mānĕ insulam meam non longe vidērunt. -Volentes neque vēnēre neque iterum venient; nam ignei mei teli -vis pro fulgure praestigiatoris divini sine dubio nunciatur. -309. Tum volo scire, utrum hic esse insulam prorsus nesciverint. -Tum Elapsus confirmat, montem insulae excelsissimum interdum -distingui; sed non vacare ut merâ curiositate mari se -committant,—tumido, an tranquillo. Percontor, numne caro -humana propter lubidinem palati exquiratur. Ambo vehementer -negant: in ultionem summae injuriae, idcirco tantùm aiunt -quasi religiose comĕdi. 310. Mox Secutor urget, ut diserte -dicam quô die velim navigare; nam certum se habere, benigna -mea verba pro factis valere, nec velle me sine causâ diem proferre. -Tum video decernendum esse sine ignaviâ diverticulorum. Respondeo, -si cuncta parata sint, intra triduum nos profecturos. -Rursus interrogat, anne velim eum omnia, quae victûs causâ -sunt commoda, praeparare: ego autem assentior. 311. Crastino -die, dum aliis in rebus absum, Secutor haedum jugulat, sanguinem -in agello suo diffundit, cornua reservat, membra discerpit; -alia coquit, alia suspendit in fumo. Ungulas Elapsus pro glutine -arripit, pellemque incipit patrio more depsere. Haec rediens -invenio obviam; sed neque probo neque culpo, quoniam veniam -meam praeripuerat Secutor. 312. Ad Elapsus conversus<span class="pagenum"><a name="Page_77" id="Page_77">[77]</a></span> -quaero, anne suâ in patriâ tales sint capri, sive aliarum pellium -abundantia. Respondet, apud suos abundare ursulos, porcillos, -immo porcos varii generis, macacos, sciuros, et quadrupedes -capris meis pares, paene aquaticos; ex quibus pelles diversas -habeant; porrò formidandos sed raros pardos, quorum pellis -optima sane: item audisse se, longe inter scopulosos colles -capros fere hujusmodi existere: se nunquam vidisse.—Lubet me -talia sciscitari et colloqui.</p> - -<p>313. Post biduum mihi nunciant, parata omnia: occidente -sole navigandum. Hic nuncius me quasi stupore defixit; nam -mille res prius videbantur conficiendae. Sed video me multa -imperasse: nunc dicto obediendum: ergo de bellico apparatu -primùm satago, postpositis rebus ceteris. 314. Mox repperio -Secutorem lepŏres meos occīdisse, coxisso, sub crustulâ condidisse. -Vultu angorem demonstro: sed ille, me commotum sentiens, -humi consĭdet tacitus, reprehensionem (credo) expectans. Demùm -fractâ voce ait: “Poenitet me, siquid te, here, laesi.” Tum -suspirans dixi, “Mutari non potest: fortasse non male fecisti: -ceterùm ne canem meum occīdas. Ego verò tibi ignosco.” -315. Ne longus sim, fere Nonis Novembribus, sub noctem navigamus, -nunc remis, nunc aurâ adjuti. Astris facile dirigebatur -cursus ad meridiem. Quum vento tranquille ferebamur, quieti -me dĕdi, jubens, si quid mutaretur, expergefacere. Ante lucem -stagnavit aura; tunc evigilo; jubeo remigare. 316. Orto mox -sole, Elapsus grumos patrios procul agnoscit: uterque moestior -videbatur: susurrabant inter se. Sed Elapsum dormire jubeo: ego -cum Secutore propello scapham. Post horulam video Elapsum -propter inquietam mentem non posse dormire; itaque Secutori -impero somnum. Quando intra conspectum venimus, Elapsus -in mālo erigit signum, apertâque arcâ, regiis vestibus me exornat. -Tum extracto cibo vesci hortatur. Secutor mox evigilat, et -vescimur omnes, căne non invito. 317. Jam linter a terrâ -cautiùs appropinquat: tres inerant viri: credo, quia nos erant -tres. “Quid autem te tui cives vocant?” Elapsum interrogo. -“Ego apud eos” inquit, “sum Gelavi.” “Dehinc ergo apud me -eris Gelavius,” inquam. “Ego vero apud meos eram Totopil,” -infit Secutor. “Ergo tu,” inquam, “eris Totopillus.” Dum -risu et alloquio oblectamur, accesserat linter: mox noster -Gelavius nescio quid clarâ voce pronunciat. Illi gestientes -strepunt, proxime accedunt, me mirabundi aspectant. Postquam -iterum peroravit Gelavius, illi rapide ad terram remigant, nos -sequimur tardiuscule. Tandem, jubente Gelavio, ancoram jacimus:<span class="pagenum"><a name="Page_78" id="Page_78">[78]</a></span> -me viri mei, honoris causâ, humeris suis in littus deportant. -Stratis tapetibus, consideo: sericam meam umbellam Totopillus -super me praetendit; Gelavius evanuerat. 318. Opperīmur -reditum ejus. Redit demum cum catervâ magnâ. In fronte erat -ipse, cum seniore viro et virgine. Tum me compellans aït, “En -pater meus! En unica soror!” Pater genua mea manūsque -fervide osculatus est, virgo quasi venerans constitit. Mox -Gelavius cum Totopillo verba secreto habet, post quae intimos -credidi sermones misceri. Interea tota nobis caterva circumfunditur, -mox ad scapham se convertit. Id me aliquantum -commovet. Gelavius autem multas res, dona principi, effert; -dein ignipultas meas cum sacculis subsidiariis: mox Totopillum -video scutulum pro metâ erexisse.</p> - -<p>319. Quinque juvenes cum arcubus astabant. A viginti -passibus sagittas ad scutulum direxere; nemo medium ferit, -nemo per tabulam penetrat. Deinde Gelavius et Totopillus a -triginta passibus e catapultis jaculantur. Hi ét justius collineabant, -et altius penetrabant: facile erant victores. Postea ad me -venerans accedit caterva, orans ut ignipultae ostentem vim: tum -multò cum honore ad carcer ducunt. Quinquaginta passus metari -jubeo: bitubam meam suâ cum furcâ comportaveram. Demisso -genu, bis ignem ejicio: utraque glans medium transverberat -scutulum. Ejulabant territi, mox murmure collaudabant: deinde -magnum erat silentium. Gelavius tunc cunctis explicat, his -telis se per me fuisse servatum. 320. Inter haec Gelavii pater -cum filiâ coram me redit, Totopillus autem pro interprete mihi -explicat, velle illum se suamque filiam fidei atque insulae meae -committi. Tum ego abruptiùs Totopillo, “Ego-ne hanc pro tuâ -uxore mecum reportabo?” Is autem erubescens annuit: “Here! -reportabis sane, si libet, ét uxorem meam et patrem uxoris.” -“At vero,” inquam, “principi oportet me obviam venire honoris -causâ, nec tanquam clanculum abire.” Respondet Totopillus, -“Immo, id principi foret ingratum. Ille neque tibi vult offensam -afferre, neque nimio erga te honore se suis elevare.<a name="FNanchor_24" id="FNanchor_24"></a><a href="#Footnote_24" class="fnanchor">[X]</a> Sed -donis Gelavii placatus, honorificam coram multitudine de te fecit -mentionem.” 321. Jamque accurrit Gelavius, excitatus ut nunquam -videram. Hic secum habebat virum ac mulierem cum -virgine. Me recta petit, et rem omnem aperit.<span class="pagenum"><a name="Page_79" id="Page_79">[79]</a></span> “Ellam! quae -mihi erat desponsa. Propter mei amorem nondum voluit -nubere: en pater materque ejus! Tu-ne nolis, O here! hanc -meam familiam mecum revehere? Omnes sunt tui cupidissimi.” -“Ego sane volo,” inquam: “sed quot post horas?” “Jam -sunt parati,” respondet: “ad tenuem comportandam supellectilem -vix semihorâ opus est.” 322. Fateor, haec mihi nimia -erant: velut in somnio esse videbar. Tandem ministris meis -dico: “Quod bene vortat Deus, ex intimo pectore gratulor vobis. -Nunc, ne tempestas se mutet, quàm celerrime redeamus.” Illi -cum senioribus colloquuntur; tandem renunciant, tribus post -meridiem horis esse navigandum. Id admirans, aio non posse -fieri. “Immo,” aiunt: “sic erit melius, ipso te judice.”</p> - -<p>323. Video alias aliasque accedere lintres, et multa inter se -parare. Praestitutâ horâ scapham ingredimur, quinque viri, una -mulier, duae virgines, cum căne optimo, quem pueri valde mirati -sunt. Hospitum unusquisque spississimas suas vestes indutus -est: stragulas quoque in scaphâ composuerant. Aura paullum -erat adversa; sed octo lintres cum robustis remigibus nos fune -trahebant, tribus horis amplius. Simul ut Auster ventus flabat, -Gelavius, multis actis gratiis, bonos remiges valere jubet, munusculo -quŏque unumquemque proretam honorat, sed tantâ res -tradidit celeritate, ut, quid dederit, nesciam scribere. 324. Excusso -remulco, vēlis navigamus. Gelavius clavum tenet. Illud tantum -narrabo, me propter concitationem mentis non potuisse dormire; -Gelavium, qui prius non potuit, post aliquot horas dormivisse -optime. Jucundissimam sensi noctis auram, et de futuro meditabar, -non sine precibus ac gratiis Deo oblatis. 325. Primâ cum -luce ⸤montis nostri figuram⸥ agnosco. Tandem Austro cessante, -Subsolanus ventus surgit vehementior, torquetque nos nimium ad -sinistram. Equidem nolebam tam pretiosum onus vel minimo -periculo committere: igitur, quoniam nemo omnium erat invalidus, -in hortorum portum direxi cursum. Ibi sumto matutino -cibo, scapham Gelavio commisi, cum patre, quando faveat ventus, -circumducendam: ego cum ceteris domum revertor, colles -escendens. Nos ante meridiem cavernas assequimur: illi seriùs -perveniunt. 326. Summam autem rupem dum pervadimus, fistulâ -canendo recolligo gregem. Desunt duo tantùm e junioribus. -Hos crastino die Totopillus acerrime anquisitos recuperat, cane -adjutore. Sic illa res faustum habuit exitum.</p> - -<hr class="chap" /> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_80" id="Page_80">[80]</a></span></p> - -<h2><a name="CAPUT_XII_DUODECIMUM" id="CAPUT_XII_DUODECIMUM"></a>CAPUT (XII.) DUODECIMUM.</h2> - -<p>327. Nomina novae familiae hic libet narrare. Gelavii pater -erat <i>Pachus</i>, soror <i>Laris</i>. Sponsa autem Gelavii <i>Fenis</i> -appellabatur; hujus părentes <i>Calefus</i> et <i>Upis</i>. Upim credidi vix -amplius quadraginta quatuor habere annos, et neque Pachum -neque Calefum exsuperare quinquaginta. Biduum praeparandis -nuptiis destinantur; quae quidem omnia ipsis relinquo. Nuncio -tamen parentibus per interpretes meos,—si quid vestis apud -me sit, quod utendum velint sumere propter filias suas, vel si -quae de cavernis videantur pro cubiculis commodae, ne graventur -quidvis me rogare.</p> - -<p>328. Inter haec maximo cum gaudio accurrit Totopillus, nunciatque -se alites tres, ex eo genere quod posset mansuescere, -cepisse vivos. Atqui non erant phasiani, neque, quantum ego -poteram intelligere, otides; sed nostratium gallos gallinasque -potius referebant, quanquam longè erant grandiores augustioresque, -ac sane splendidi. Equidem Gallum Indicum pro nomine -indidi. Libenter credebam, hoc avium genus numero ovorum -apprime excellere: tum mansuefacienda decerno. Mas unus erat, -duae feminae: nesciebam, anne pares numero conjuges esse -deberent: sed Totopillo imperavi, asservaret omnes summâ cum -sedulitate, daretque operam, ut proles gigneretur plurima ac -mansueta. Ipsum erat genus alitum, quod olim mihi Gelavius -denotaverat. 329. Quando autem fructuarium meum intro, -fures ibi video res despoliasse. Cocorum aliquot nuces, sacculo -quodam discisso, abreptae fuerant: id sine dubio macacorum erat -opus. Atque anteā, me absente, unam nucem surripuerat -macacus, neque, qui rem vidit Totopillus, poterat prohibere. -Alias res mire disjectas suis e locis invenimus: feles inculpat -Totopillus. Equidem non credo: sed ille urget vehementer, -petitque ut liceat unam reservare felem cum pusillo mare, ceteras -abigere: ego vero, ne nimium adversarer, tandem permisi.</p> - -<p>330. Exploratis cavernis, tres pro conjugalibus cubiculis destinantur: -sed quoniam opera quaedam priùs videbantur necessaria, -meo ipsius cubiculo cedo. Hoc atque museum novis nuptis -permitto, fructuarium Calefo et Upi: ego in armamentario -dormio. Nuptias suo fere in more transigunt: sed postquam -uterque pater sponsum sponsam suam osculari jussit, (id quod -solemnes ceremonias mihi videbatur terminare,) ego, indutus -regium vestitum, peroraturus assurrexi, jussique Gelavium interpretari. -331. Dixi me, Dei nomine, in meam eos insulam<span class="pagenum"><a name="Page_81" id="Page_81">[81]</a></span> -convexisse, ut forent beati, me regente: ceterùm obsequentiam -postulo: jamque imprimis, mea lingua est ab omnibus perdiscenda, -et quantum fieri potest, semper dehinc hâc in insulâ -audietur.—Tum Gelavio et Totopillo impero, ut prandium -nuptiale apponatur. Post prandium, in rupem ambulabant, -mirantes insulam. Vespere, obortis tenebris, e corrupto pulvere -nitrato aliquot ego <i>pyrobolos</i> cremavi, gestientibus barbaris. Sic -confectae sunt nuptiae.</p> - -<p>332. Jam ego Upi matres antilopas, a căne vigilanter custoditas, -demonstraveram, et de mulgendi arte conatus eram explicare. -Ea curam lactariam acerrime suscipit: duae autem erant matres -cum haediculis, nec multum sane expectabam lactis, quanquam -corpore erant grandiores. Eadem <i>cassavam</i> panem ex maniocâ -et <i>tapiocam</i> optime conficiebat. Mox Calefus pollicetur nova vasa -fictilia, ac meliora quidem, se facturum; atque ego de caseo, de -butyro, de lactis flore, quidquid noveram, per Totopillum communico, -sed caseum praesertim censeo faciendum. Item plumbum -liquefactum, ad vitream vasorum superficiem quantum conferat, -demonstro. 333. Pachus instrumenta agri colendi atque omnem -rem ferrariam vehementer admiratur: mox per Gelavium edoctus, -princeps evadit faber ferrarius, item agricola. Calefus operam -figulinam, lorariam, funariam potiùs exercebat; materiam quoque -caedebat lubens. Totopillus, ut antea, culinae se dabat: item -calo erat atque auriga, et hortulanus et lanius et auceps. -Multam hic habuit in condendis decipulis peritiam. Nunquam -ego ne unum quidem cuniculum resticulis potui capere; at -Totopillus porcillos plurimos, aves innumerabiles, laqueis convolutis -aut suspensis capiebat: hinc illae coenarum deliciae, illa -pennarum plumarumque copia, quam miratus eram; hinc nuperrime -gallus Indicus cum gallinis. Etenim Gelavius patrio suo -regulo vestem pulcerrimam, e multicoloribus avium plumis contextam, -dono dedit, qualis in Angliâ caballi pretium afferret.</p> - -<p>334. Video porro me ipsum, velut in Braziliâ quondam, -oportere nunc pro operarum praefecto esse. Nauticam quidem -rem ipse pro me suscepi; sed in nendo e foliis filum, in complicando -cannas, juncos,—multa faciebant feminae. Linamenta -lucernarum torquent, oleam palmarum exprimunt. E lignariâ -fabrorum arte pleraque jam Gelavius exercebat et quidquid -juberem, perficiebat prudentissime. In viminibus cannisque -contexendis peritissimi erant omnes. Hic autem loci affirmare -oportet quid de barbaris sentiam, non omnibus, sed multis, quos -nos Angli nimium contemnimus. Erras valde et pessime<span class="pagenum"><a name="Page_82" id="Page_82">[82]</a></span> -consulis, si longe ex ipsorum consuetudine velis eos detorquere; -attamen hunc errorem si declinas,—si aperte ingenue fideliter -juste agas,—multo fideliores tibi erunt quàm quis putaverit; -mox miram sagacitatem, gratos animos generososque, aliasque -virtutes neutiquam spernendas deprehendes summam inter barbariem. -Nos autem, heu lugubri fato! nostra communicamus -vitia, illosque dediscimus nativas ipsorum virtutes; dein incertis -ex causis inimicitiae insurgunt, donec hostile odium mitia commercia -pessumdet. 335. Prima autem mihi cura post nuptias -erat, ut ⸤res comparatas⸥ melius ordinarem, unamquamque suo -in loculo. Novas ut ollas largioresque praepararet Calefus, -urgebam, argillamque unde haberet, indicavi. Ego autem, quoniam -veteres non sufficiunt arcæ, majus quiddam, armarii instar, -eum mensis interioribus, condo. Fores illas diaetae nauticae -principalis, quae supra biennium apud me jacuerant, pro hujus -armarii foribus adhibeo. Illud opus me per sex dies exercuit. -Totopillum jussi curatissime deligere, quid primum deberet consumi, -quid in saccharo conservandum, quid per se posset -consistere. Is autem dioscoreis, maniocis, cucumibus in novo -agello per se dedit operam. Quoties aliquid aut piscium aut -carnis erat consumendum, plures didicerat reservare reliquias, -quibus ⸤elixis propter canem ac feles⸥ massae farinulentae vel alius -cibus gustum derivarent idoneum. 336. Mox de oleo ac saccharo -erat providendum, deque <i>sagone</i> (quod appellant) et de cerâ -palmarum. Palmis aliquot succisis, aut farinulentam medullam -aut ceram habebamus: folia, cannas, stipites, ad suos quidque -usus adhibemus. Maximam autem et olei et sacchari copiam -jam nunc censui parandam. Saccharum Gelavius, optimum -illud quidem, e palmâ quâdam affătim detulit: <i>Borassum Flabelliformem</i>, -ut nunc audio, appellant arborem. 337. Post haec de -agriculturâ dubitabam. <i>Zeam</i> quàm maxime accurandam opinabar. -<i>Oryzae</i> plantas in hortis dixi invenisse Gelavium; sed -illam culturam minùs esse salubrem credidi, nec posse nisi -uvidissimo in loco exerceri. Attamen Pachus et Calefus orant, -ut sibi liceat hanc rem administrare: itaque ipsis remisi, simul -indicans zeam a me oryzae anteponi. 338. Pachus in cavernis -ordinandis strenuum se praebet. Feminae, adjuvante Gelavio et -materiem suppeditante, in vestibus nectendis valde erant industriae; -mox dato <i>sapone</i>, vestimenta lavare edocui. Tandem, post -duos fere menses, tota mea familia suas habebat sedes, satis -ornatas, suasque operas.</p> - -<p>339. Tantis adjumentis suffultus, poteram esse otiosior, immo<span class="pagenum"><a name="Page_83" id="Page_83">[83]</a></span> -segnior: nec laetior tamen eram. “Quorsum haec?” interrogabam. -“Num tota mea vita sic est degenda,—res opimas -colligendo, consumendo? An meliorem aliquam religionem -potero his barbaris impertire? Tentandum est fortasse: sed -linguam meam imprimis perdiscant oportet. Anne horum operâ -ecquando patriam recuperabo meam?” Talibus exercĭtus cogitationibus -moestior fiebam ac taciturnior: id vero sentio pessimi -esse exempli. Etenim nisi multum colloquar, ne Gelavius -quidem nec Totopillus garrient Anglicē; tum cēteri non poterunt -discere. Statuo fabellis ac narratiunculis, quoties coenamus, -abundare; et, cum Gelavio imprimis, item cum Totopillo, de -religione sermones habere seorsim. 340. Equidem jam pridem -de meâ ipsius historiâ quaedam, praecipue de naufragio, illis narraveram; -sed plurima tunc parùm intellexere, atque iterum -audire avebant. Nunc autem primùm clare dixi quondam fuisse -me Mauri hominis barbari servulum; id quod animos eorum -adeo perculit, ut singula quaeque audire cupiverint magnopere. -Ego autem quae plures per dies tunc narravi, non celarem -lectorem meum, nisi dictu longiuscula forent. Profecto illa -servĭtus crudum meum et praeferocem animum salubriter mitigavit; -et quoniam herum non crudelem habui, multa tum didici -sub Experientiâ magistrâ. Porro illâ in terrâ caloribus assuevi, -immò robustior fiebam. Sol orae Marocanae, nostro longe acrior, -aurâ Oceani temperatur, neque nobis est insaluber, modo caput -fasciâ sindonis involvas, et vino abstineas prorsùs. Illic quoque -plurima didici de frugibus, de oleribus, de fruticibus, quae postea -erant utilia. Plurimas res item minore didici apparatu facere, -quâm quô apud nos fiunt. Quippe ferramenta agrestia, domesticam -supellectilem, instrumentum culinae, pistrini, fabricae,—offendi -illic rudiora omnia; sed Necessitas inventrix multa -simpliciter conficit, quae fato quodam meo discebam. Denique -ipso industriae fructu superbiens, strenuus operis evasi, versutus -ad excogitandum patiensque laboris. 341. Sed ad rem redeo. -Aliud quoque jam aequum videbatur. Quoniam continuus labor -ad vitam non jam erat necessarius, festique aliquot dies ipsis -barbaris assolent, septimus dies (quem <i>primum</i> vel <i>Domini</i> diem -appellamus) Cristianorum more debebat tandem distingui; ex -quo religionis aliqua posset cura exoriri. Itaque Kalendario meo -recensito, quisnam sit “dies Domini” discerno: tum subditis -meis edīco, ut festus sit hic dies: quo die item coram me post -matutinum cibum congregentur. Ego regium monile gerens, -precem brevem Numini Supremo pronuncio, ut suo halitu mentes<span class="pagenum"><a name="Page_84" id="Page_84">[84]</a></span> -nostras purget; illum quoque ipsius propter virtutes adoro: -postea litterarum rudimenta cunctos doceo, ut novam linguam -profundiùs animis defigam. 342. Si pluvia cadit, in musēo -congregamur; ego in tabulam ligneam cretâ scribo: sin serenum -est caelum, ubi arena subtilis ac plana est potissimùm, ibi radio -maximas designo litteras. Ea imprimis vocabula, quae saepissime -pronunciantur, docui scribere, ut nomina rerum, Homo, Vir, -Femina, Cănis, Panis; ut verba communia, Fac, Dic, Da mihi, -Vĕni, Abi; ut pronomina, Ego, Tu, Nos, Vos, Hic, Ille, Sic.—Primo -quidnam vellem faceremve, parùm intelligebant; sed -quum īdem sonus eâdem cum litterâ saepiùs audiebatur, sentiebam -eos excitari. Gelavius primus orabat, ut sibi liceret rem -iterare. Dein incipit a Me, Te, Se; item Nos, Vos, Hi, Hos, -Sic, Dic; et postquàm bis terque est a me edoctus, optime perdidicit -brevia vocabula tot, quot omnibus elementis comprehendendis -sufficerent. Mox ego totam litterarum seriem, in parvâ -chartâ conscriptam, ipsi trado. 343. Gelavius sane et Totopillus, -qui quae dicerem intelligebant, longe celeriùs ipsas discebant -litteras. Hos amplius indies edocui. Proximo die Dominico -ceteris ipsi praecipiebant. Tandem furor discendi cunctos pervasit -magnus, quando hos viderunt ét intelligere et pro magistris -esse: sed multa non poterant legĕre, qui paucissima vocabula -noverant. 344. Mox a me exquirit Gelavius, ex quânam re -conficiatur charta. Ego de papyro, de lino, de gossypio facio -certiorem; explico item de membranâ sive pergamenâ. Multa -posteā folia grandiuscula ad me reportat, siccat in sole, premit, -lēvigat; juncos item aquâ maceratos contundit, gummi miscet, -explanat, chartas meas imitans, sed parùm res cessit: tandem e -praegrandibus palmae cujusdam foliis satis bonam censet haberi -chartam. Dixi huic arundines ac pennas avium pro calamis -scriptoriis sufficere, pro atramento succum sepiae; gummi addendum, -si liquor in chartâ nimis difflueret. Ille confirmat, nunquam -sibi defuturum scribendi instrumentum, modò artem ipsam -mente arripuerit. Jam unam quotidie horam litteras eum doceo. -Die Domini quaecunque nova vocabula ceteri didicerint, ea doceo -scribere; paullatimque, quum plura intelligunt, quaedam de religione -incipio inculcare.</p> - -<p>345. Cum Gelavio liberiùs de rebus divinis loquebar. Quidquid -de Deo Creatore, de lege morali atque officiis, de sancto Dei -judicio, de ejusdem in sanctos gratiâ dicerem, id omne illi facile -esse et quasi naturale comperio: etiam de immortalitate humani -animi (id quod mirabar) jam eredebat. Sed quoties auderem de<span class="pagenum"><a name="Page_85" id="Page_85">[85]</a></span> -Cristo, de Moyse, de Judaeis narrare, otiosus audiebat, quasi qui -miraretur quid haec ad se attinerent: aliquando fortiter contrà -dicebat. Tandem diffisus posse me tantis argumentis suam -impertire gravitatem, abstinui, ne profundius me demergerem.</p> - -<p>346. Non absurdum erit narrare, quantum Pachus suâ arte -ferrariâ feminas adjuverit. Erant e meo instrumento acūs quaedam -minores, item majores sarcinariae. Has Pachus multum -admiratur. Minores nequit imitari, sed utriusque formae plures -procudit grandes, quas exacuit politque satis pulcre, oculis recte -pertusis. Unicuique feminae dono dat tres formae utriusque: -his vestes, tegetes, stragula consuunt.</p> - -<p>347. Gelavius identĭdem quaerit ex me, numne poeniteat me, -quòd plures sumus: num velim ad tres viros rursùm redigi: -num si pro octo octoginta forenus, id oporteret dolere: num -malim paucorum esse quàm plurimorum regulus. Nesciebam -quorsum haec intenderent: subesse quiddam mihi videbatur. -Demum interrogo directà, anne consulto talia loquatur. Tum -modeste ac candide respondet: “O here! talis est hujus insulae -jucunditas, talis omnium rerum copia atque commoditas, talis -tua ipsius benevolentia, aequitas, sapientia; ut ego populares -meos vellem sane multos hisce rebus mecum frui. Nec dubito -fore ut illi velint eadem, si modò liceret: tuum erit dicere, si id -licebit nunquam.” Haec quum responderet, haesitavi consilii -incertus. Mox dixi: “sane suis esse illum benevolum: ego quid -velle, quid nolle deberem, id mihi ipsi neutiquam līquĕre.” -Notavi posteā cunctos, ultra quod necesse erat, ampliare culturam. -Id ipsum anteā fecisse Totopillum memineram, tum -quum hancce coloniam clam meditabantur: itaque credo omnes -eandem fovere spem, quam indicaverat Gelavius. Hoc me male -habet, ne nimis adverser, neve periculosum quidpiam gratificer. -348. Iterum e Gelavio quaero quot novos colonos tutò posse -venire credat, et quânam sub lege: num tot modò quot in unâ -familiâ nobiscum aetatem possint degere.—Respondet, “semper -se credere, fore ut ego in patriam restituar: quippe, ubi una -venerit navis, aliquando tandem venturam esse alteram. Tum -se suosque, optimo defensore orbos, parvam manum pollentibus -barbaris relinqui: nam hos quoque aliquando venturos, nec, nisi -aut igneis telis aut majore catervâ, posse abigi. Tot erga novas -familias, quot firmo sint praesidio, esse optandas. Mille viros nimis -multos non fore, sed quinquaginta contra ejectamenta maris -sufficere.” Interrogo, quid sibi velint maris ejectamenta. Sic -ille explicat, ut dicat,<span class="pagenum"><a name="Page_86" id="Page_86">[86]</a></span> “viros qui in scaphis per casūs maris hùc -advehantur inviti.” Vis ergo (inquam) quinquaginta importare -familias? “Si liceret, vellem,” respondet. At Gelavi! (rursus -aio) id non per me licebit. Propter locos, arbores, antilopas, -pisces, aves, nulla non erit pugna atrox. Nemo mihi obtemperabit -nemo intelliget: ego inter primos occīdar. 349. “Ah, ne -talia fingas,” (inquit): “ne metuas, here! Priùs certe ego moriar: -sed non nôsti meam gentem.” Dic quomodo (inquam). “Primùm, -here! (respondet) homines sumus, non bestiae; itaque èt Deum -et principem veneramur. Quisquis fortitudine, prudentiâ, justitiâ -excellit, hunc extollere, decorare, sequi amamus. Talis tu es vir, -qui strenue ac juste regere calles. Nostrorum virorum quot te -noverint, te prae nostris regulis omnibus anteponent. Dein, -audi, quaeso, ampliùs. Summi nostri reguli patruus est Cortops -quīdam, optimus ille quidem vir, sed fratris filium sibi praeponi -aegrē fert, habetque factionem non parvam. Mitis est ac senior -vir; filii autem ejus omnes praelio occubant. Is profecto talem in -insulam colonos deducere vehementer cupiat: immo, id ipsum -audivi, ac credo. Jam si hùc adveniret, ille et suos cunctos -facile regeret, et tibi obsequeretur officiosissime. Tum omnia -illa de locis, arboribus, antilopis, ex consuetudine nostrâ ac sine -pugnâ ordinabuntur.” Optime causam dicis, O Gelavi (respondeo) -et callide adularis; sed nimiâ me solicitudine tota haec res -excruciaret: quare amplius de eâ ne colloquamur.</p> - -<p>350. Nos autem, ita ut dixi, cursum nostrum tenebamus, nec -poenitebat me meorum subditorum. Singula narrare de tot -hominibus, longum foret. Omnia quae egomet inveneram, -paullatim discunt; sed Pachus novam rem reperit. Per -Gelavium a me exquisiverat, unde veniret ferrum. Dixi, e -montibus effodi, ejusque aspectum esse, tanquam in humum -influxisset, massasque humi suâ gravitate implevisset. Post -aliquot dies laetus renunciat, ferrum a se in monte repertum. -Ostendit marram, novo quodam metallo crustatam. Explicant -mihi, vidisse eum, in ulteriore altissimi illius montis latere, -rivulum quendam discolorem, turbidum: marrâ postquàm conciverit, -hanc concrevisse crustam. Video non ferream esse crustam -illam, sed aheneam. Respondeo, posse hoc multi esse usûs, -quanquam non sit ferrum; amplius oportere examinari. Posteā -doceo tale aes colligere et fabricare, quoties usus venerit.</p> - -<p>351. Hiems hujus regionis praeterierat. Calidior tempestas -appropinquabat; quotidiani imbres augescebant. Die quodam -Martii ⸤solito acriùs⸥ flabat ventus et continenter per noctem -duravit. Sub ipsum mane per tenuem pluviam ego cum Totopillo<span class="pagenum"><a name="Page_87" id="Page_87">[87]</a></span> -cocorum sĭnum versùs pergebam, atque a speculâ meâ video -lintrem terrae appropinquantem. Egrediuntur duo viri, una -femina: tot modo inerant. Video protinus piratas non esse hos: -viri defessi esse videntur, femina algescere. Haec ubi a vento -protegatur, vestibus contectam collocant: ipsi vagantur, ramos -aspectantes, ut qui cibum anquirunt. 352. Pistolas mecum -habui, sed nihil erat quod timerem. Ramulo arboris raptim -abscisso, hunc elate gerens, cum Totopillo descendi, ciebamque -eos clamore: neque illi a nobis fugerunt. Jussi Totopillum -colloqui, si forte intelligerent. Is cito confirmat, esse eos Gelavii -populares, vento abreptos, jamque fame, labore, frigore enectos. -Nolui, in portum admissis, secreta domûs aperire: sed jussi eum -dicere, “cibum iis missum iri,” et ipsum juxtā manere. Ego -actutùm redeo, tum Gelavium remitto cum cibo, uxoremque -ejus cum spissis siccisque vestibus. Ipsi frustra conantur ignem -fovere. Fenis et Totopillus apud eos morantur: Gelavius illico ad -me redit: sic jussi. Tum colloquimur.</p> - -<p>353. Ego aio: si per ventum non poterunt ante noctem -regredi, nunquam regredi debere, ne plures posteā in nos reportent, -pervulgato insulae arcano.—Is laudat consilium meum, -modò possit fieri. Mox addit: velle se quĭdem plures insulae -cives; sed invitos retinere, nisi vincias, fore lubricum; nam -posse aliquando scapham meam furari.—Id me perculit, nec -quidquam ultra dixi: tamen eundem illum in sĭnum hospites -cöercere statuo. Fenis autem rediens ait, sibi illam feminam -antea notam esse, et vero dilectam, atque ejus se misereri. 354. -Quando refoti sunt, tertio die de reditu consulitur. Erat sane -difficilis lintri reditus, si ventus eâdem ex regione perstaret flare, -quamvis clementer. Imperavi ut nemo retineret eos, nemo -abigeret, sed suis relinquerentur consiliis. Multas nobis gratias -agunt, viatico accepto, aiuntque velle se, ut primum possint, -domum redire. Quarto demúm die evanuerant, sub noctem -regressi.</p> - -<p>355. Haec erant in mense Martio, neque ego tunc suspicabar -quò me invitum divina duceret Providentia: nam novos colonos -arcessere pertinaciter nolui, quamvis timerem ne meis forem -iniquus: sed sollicitudo acris semper me vetabat. Continuabantur -menses, et nostra omnium opera. Praeteriere suo in ordine -genialis pluvia ac foeda tempestas: tertiùm jam mihi redibat -siccior aestatis pars. Nos quidem in fructibus colligendis tum -maxime fuimus occupati. 356. En autem ipso Sextili mense, -dum cum Calefo et Totopillo per rupem incedo, e saltu prodeunt<span class="pagenum"><a name="Page_88" id="Page_88">[88]</a></span> -duo viri barbari. Pistolâ correptâ, jubeo Totopillum eos -compellare. Respondent, “amicos esse se, et regem insulae -amicissime petere.” Jubeo, mei honoris causâ, tela in humum -projicere: projiciunt. Tunc ut amicos saluto, recipere tela jubeo, -et dicere cur, unde, venerint. Totopillus, parum facile, tamen -interpretatur responsa. Senior autem e duobus illis, mitis -aspectu vir, qui fere septuaginta habere videbatur annos, in hunc -modum loquitur. “Ego sum Cortops. Cum quindecim lintribus -venio, octo et viginti familiis, ut tuâ veniâ cum bonâ pace consideamus -hâc in insulâ, tibi pro summo principe obtemperaturi. -Ceteros infrà relīqui, dum tua reportamus jussa. Agrum autem -ex tuâ abundantiâ a te oramus.” Quia de re inopinatâ illicò -respondere erat difficile, multùm salvere jussi; hìc in saltu -requiesceret paulisper: honoris causâ hos duos meorum apud -eum relinqui: me celeriter cum servis cibisque rediturum: tum -nos de omni hâc re lībĕre collocuturos. 357. Itaque decessi -solus. Proditum me credidi. Gelavius sine dubio nuncium -Cortopi per illos viros miserat, quoniam me obstinatum sensit. -Tamen si triginta viri armati jam in terram expositi erant, per -vim telorum malè resisto palam: arte et solertiâ est opus. Aut -suadere debeo ut protenus abeant, aut deliberare quo tandem -pacto minimo cum periculo maneant, sive ad tempus, sive in -perpetuum. 358. Interim irascor Gelavio et incipio objurgare. -Ille admirans, obnixe ac simplicissime negat quidquam nuncii se -aut misisse aut missum velle; idque iteravit tam anxie, ut -nequiverim persistere. Jam hunc cum Pacho cibos ac dona -aliquot relaturum mitto. Ipse, regalia assumens, memini Fenim -fuisse feminae illius amicam. Igitur, missâ ad eam Lari, -arcesso, et iratâ voce interrogo, quidnam hospiti dixerit. Illa, -quanquam malè loqueretur, tamen, quae dicebam, satis intellexit. -359. Effusa in lacrimas respondet, se, ab amicâ suâ rogitatam, -anne commode se hìc haberet, dixisse; “Immo optime: sane se -esse beatissimam sub benignissimo ac justissimo principe in -jucundissimâ insulâ.” Talia eam velle dicere, sermone quamvis -incondĭto, intellexi. “An nihil aliud dixisti?” interrogo. “Sane -plurima,” inquit. Quid ergo? “At ego nescio.”—Nonne tu -nuncium ad Cortopem misisti, ut hùc vĕniret? “Certe nihil -tale auderem (inquit) neque ausa sum.” Sed neminem tu hùc -invitâsti? “Oh here (respondet), invitavi neminem; tantùm, -ut credo, amicae meae dixi,—Vellem ipsam et quàm plurimos -meorum sub optimo te principe esse beatos, velut memet.” -Postquam experior nihil ultra sciscitando extorqueri, vultum<span class="pagenum"><a name="Page_89" id="Page_89">[89]</a></span> -compono: bono animo eam esse jubeo: dein egredior. 360. Incedens -simul reputo. Si re verâ propter famam mei, non propter -cupiditatem mălam, tot viri veniunt; tum verò, si prorsus eos -venisse nolim, ipse memet objurgare debeo, quòd non fuerim -injustior; neque adeò sunt timendi, qui ad imperata perferenda -festinant. Meae me laudes fortasse emolliebant: nulla convincitur -proditio. Tum illud surgit:—quatuor ope virorum nunquam -hic navem fabricabor: si redire ad patriam volŏ, per plures id -debet confici. Quid si nunc plures Deus ipse ad me misit? -Ego-ne illos abigam, in aeternam memet redacturus barbariem? -Reputans talia, cum alio prorsus animo ad Cortopem reverti, -qui cibos jam confecerat, et cane meo, propter offulas blandienti, -se oblectabat. 361. Nunciatur mihi, cunctam ejus plebem esse -in portu hortorum; sub arboribus a calore protegi: habere secum -maximum zeae atque oryzae numerum, item maniocarum; -coria quoque comportare et maximas vestes, tegetesque quae -malignam imbrium vim possint arcere: quadraginta duos viros -puerosve esse, septem et quinquaginta feminas: Cortopis omnes -dicto obedire: ipsum Cortopem mihi profecto velle submitti, -constanter autem a me orare sedem idoneam.—Responsum feci -plenum benevolentiâ. Pollicitus sum, illicò me demissurum, qui -ligna secaret in focos, atque alterum qui plura ⸤cibo commoda⸥ -distribueret, velut oleum, sal, aromata: tertium qui ollas cacabosque -ferret. Interim me de sede dandâ meditaturum.—Mox -nos redimus cavernas versùs, duo illi viri ad suos. Quando -animadverti auram extra ordinem a meridie continuari modicam, -melius censeo ut in scaphâ ⸤Gelavius cum patre soceroque⸥ supellectilem -ac cibum portet. Gelavius ⸤minoribus gemmis fulgens⸥ -me repraesentat. Hic lignum secat, illi prandium properant. -362. Ego autem sub sericâ umbellâ propter fastum ac calorem -tectus, ad Caprinum jugum deflecto, atque, inde prospectans, -novae coloniae decerno longam illam oram subter jugo, cum -primo sinu citra Lunatam Viam, si eo quoque ĕgērent. Sed ora -illa facile suffectura erat. Postulo ut septimus quisque dies pro -festo habeatur; ut, quot possint, illo die coram me veniant; ut -Cortops quater in anno, ad minimum, me veneraturus adeat; ut -mea lingua pro imperatoriâ linguâ aestimetur, quam cuncti, ut -primùm possint, discant elŏqui. His acceptis legibus, proximo -die circumremigant, suamque capiunt sedem.</p> - -<p>363. Paullo pòst clariùs denoto; quidquid sit illâ in orâ, -Cortopis esse, sine ullâ exceptione. Quaslibet aves, quoslibet -pisces, illâ tantùm in orâ, pro suis oportere eum aestimare. Sin<span class="pagenum"><a name="Page_90" id="Page_90">[90]</a></span> -ultra lineam altissimi jugi Caprini voluerit venari aut fructum -terrae percipere, id mecum amplius deliberandum. Si quid in -monte velit seminari, id liberum esse; et quidquid coluerit quispiam, -id fore cultoris.—Has quoque leges comprobârunt: tum -ego sollicitudinem deponebam.</p> - -<p>364. Mox ligones, secures, dolabras plurimas deligo, item -marras aliquot et cultros mensales, quos Cortopi dono dem, suae -plebi ad suum arbitrium distribuendos. Cultrum, furcam et -cochleare, splendidiore specie, ipsi destino Cortopi. Sacchari -aliquantum et olei addo, item aromata. Has res ille cupidissime -ac multis cum gratiis accipit. Tum, ne gemmis Gelavius praeluceat, -monili pulcrius variato exorno Cortopem. 365. Postea -aliud quiddam mihi arrogo:—Si hostes hanc in insulam descendant, -ut sub Cortope cuncti imperata mea perficiant, conferantque -subsidia belli.—Id quoque facile conceditur. Tum citrea atque -aurea māla, cocos nuces uvasque siccatas, et conservatarum -ananassarum ollas ad Cortopem demitto.</p> - -<hr class="chap" /> - -<h2><a name="CAPUT_XIII_TREDECIMUM" id="CAPUT_XIII_TREDECIMUM"></a>CAPUT (XIII.) TREDECIMUM.</h2> - -<p>366. Jamque post violentam concitationem res ad suos cursus -rediēre. Sexdecim pòst diebus aestas procellis abrumpitur: -piget me quòd cavernis hospites carent. Ego autem de -meâ linguâ intrudendâ praesertim sollicitabar. Prima mea -colonia et linguam non absurde et litteras parce didicerat: nunc -meditor quô possim pactô easdem novae plebi impertire. Quando -cum Gelavio colloquor, rogat ille, utrum velim eum assentiri -obedienter, an loqui lībĕre. Lībĕre autem (inquam) loqui. -367. Tum infit: “Nos, here, tua familia, te et multùm audivimus -et valde amamus: igitur in linguâ litterisque profecimus -meliùs. Tamen nimius fuit ille conatus, nec nisi propter tui -amorem tolerabilis. Duas res unà postulas, utramque difficilem. -Crede mihi, longe praestat, ut de linguâ tuâ paullum differatur. -Nostram potiùs nos linguam primùm litteris exprimere discamus: -postea quidquid e tuâ didicerint linguâ (et discent multa paullatim) -cupient ipsi scribere.” 368. Haec audiens, quasi obstupui. -Quid? (inquam): tune linguam barbaram vis litteris effingere, -et quantum possis, in perpetuum defigere?—Acriter respondet:<span class="pagenum"><a name="Page_91" id="Page_91">[91]</a></span> -“Nostrae tu, here, nescius es linguae, qui barbaram vocas. -Lingua est copiosa, delicata, subtilis, tenerrima, sono mollissima, -usu gravissima: immo, quantum conjicere possim, tuâ sane -praestantior.” Quid ais? inquam. Ego non nōvi tuam linguam: -recte dicis. Sed cur credis eam meae antecellere? “En (ait) -quando tu <i>Nos</i> dicitis, ego illud <i>Nos</i> per quatuor vocabula interpretor. -Nam aut <i>Ego ac tu</i> valet, aut <i>Ego atque ille</i>, aut <i>Ego ac -vos</i>, aut <i>Ego atque illi</i>. Hic quatuor sunt, quae tua lingua in -unum illud <i>Nos</i> confundit; nostra pulcerrime distinguit <i>Bini</i>, -<i>Bili</i>, <i>Binir</i>, <i>Bilir</i>. Nonne hanc recte dico magis hic esse subtilem, -accuratam, copiosam?” Assentior. “Item <i>Vos</i> (pergit -dicere) duas confundit res; nam aut valet <i>Tu cum ceteris quos -compello</i>, aut <i>Tu cum quibusdam absentibus</i>. Hic iterum nostrates -duo habent vocabula, <i>Vinir</i>, <i>Dinir</i>. Jam tu de <i>fronte contrahendâ</i> -loqueris; unam hanc a te didici locutionem: nos quatuor -habemus verba simplicia. Nam frontem contraho aut propter -lucem nimiam, aut meditabundus, aut cum maerore, aut cum -malitiâ: nos quadrifariam dicimus ac simpliciter.” Perge ultra, -(inquam). “Deinde tu (inquit) de <i>demittendo capite</i> loqueris: -nos septem vel amplius modis hoc pronunciamus. Nam caput -demitto, primùm ut hostile telum vel ramum arboris devitem: -deinde, ut venerer aliquem; tum, ut acutiùs prospeculer; quarto, -ut assensum denotem; quinto, propter pudorem; sexto, per -obstinatam contumaciam; septimo, in aquas descensurus; item -octavo, saltans. En octo nostratium vocabula, Metic, Rodic, -Fiarilic, Duthic, Lianic, Shanfic, Madiric, Reutic.”—Immo, -Gelavi! (inquam interpellans) linguam tu meam parùm novisti: -nam nos <i>Annuere</i> adhibemus, assensum capitis demissi denotantes. -369. “Verissime dixisti illud, here! (respondet). Non nōvi tuam -linguam, neque unquam plene novero, nisi si possem renasci, et cum -lacte matris carissimas voces haurire; nisi possem cum pueris -iterum colludere, in vestris ludis litterariis discere; nisi possem -in contione sapientium fervida captare verba, atque in foro, ubi -res venditis, multos per menses nundinari. Nisi de novo possem -matris, sororis caritatem discere, et suaves amoris susurros nunc -primùm tuâ in linguâ audire, nunquam sic ego complectar eam, -ut tu corde atque animo complectĕris.” Fateor; vehementiâ ejus -perculsus sum. Nihil tale expectaveram: itaque reticui. Tum -addit,—<span class="pagenum"><a name="Page_92" id="Page_92">[92]</a></span>“O here, noli succensere: sed ita se res habet. Lingua -tua nobis in meram mentem vĕnit, quasi cum frigidâ luce. Nostra -pectus tangit, animum erigit. Ut tuam nos, quantum possimus, -discamus linguam, aequissime postulas; sed nostram quae tenerrimis -nos memoriis perfundit, noli sic surripere nobis, ut tuam -mancē apprehendamus, fortasse foede laceremus.”</p> - -<p>370. Nunquam antea suspicatus eram, quàm sua cuique genti -pretiosa esset lingua. Pòst paullo fassus sum, malè me consuluisse, -Gelavium recte judicare: itaque jubeo, si possit, populares -suos edocere, quô pacto ipsorum linguam litteris exprimant. -Tum ille a me opem orat. Dicit, meis litteris illorum sonos non -omnino congruere; propterea, se haerere. Equidem non modo -Lusitanicē multa de orthographiâ (quam appellant) cogitaveram; -sed priùs, quando Maurusiē discebam loqui, omnia Europaeis -conscribebam litteris, mutatis additisque aliquot formis. 371. Igitur -fere centum auditis perscriptisque vocibus, tandem quum -autumat omnes linguae sonos se mihi pronunciasse, facile ei -totam seriem explico. Hoc ubi plurifariam probavit, crediditque -rem confectam, totum gregem nostrum edocet; illi alacriter -arripiunt. Postea, die Domini, quando ceteri conveniunt, incipit -horulam dare huic rei impertiendae. Ego autem illo die contionor -de rebus pluribus, quae possint mentes stimulare, excolere, -firmare. 372. Illud laetus video, non esse segnes hos barbaros -neque ventri aut temeto deditos. Etenim veloces esse et armis -strenuos, id cuncti pro publico officio aestimabant. Sed ludos -sedulo iis commendo. Feminae nostrae quotidie natabant, sed -suo in grege: nos viri jam ⸤duntaxat extra portum⸥ natamus. -Ego sic jussi: namque ipsis non interesse videbatur. 373. At -ego jam decerno, igneorum telorum usum Gelavio ac Totopillo -impertire, quo tutior fiam. Id summo cum gaudio accipiunt, ut -documentum fiduciae meae. Pulveris nitrati quia parcissimus -fueram, aliquantum etiam restabat. Hoc reparari posse desperans, -quidquid potest sine dispendio pulveris doceri, edoceo, -atque illi acerrime artem meam assequi conantur. Totopillus de -pulveris illius compositione acriter exquirit. Carbonem facile -explico; sed quid sit nitrum, quid sulfur, nequeo interpretari; -nec, propter immane periculum, vellem eum componendi experimentis -se objicere. Itaque hoc pro arcano relinquitur. 374. Hâc -aestate ego ac Pachus in pensilibus lectis super rupe dormiveramus: -ceteri tres cum uxoribus malunt in cavernis manere; -neque ego prohibeo. Pachum pro comite mecum assumo.</p> - -<p>375. Inter haec subita res iterum rotam meae vitae convertit, -et demum me părentibus, mihi patriam reddidit. Ante lucem, -tertio ante Idus Decembres, bombus cannonis me expergefacit. -Iteratur ter quaterque. Agnosco signum navĭs, quae opem in -periculo orat. Primâ luce per prospeculum contemplor, videoque -navem magnam, quae in arenis longe a terrâ haeret. Arbitror -illas ipsas esse arenas, ubi, quatuor antè annis ampliùs, nostra<span class="pagenum"><a name="Page_93" id="Page_93">[93]</a></span> -navis se impegit, confregitque mālos. Attentiùs observans, credo -unum mālorum esse confractum. Mox vexillum discerno: id -erat Anglicum. Tum miro gaudio, moerore, spe afficior. -376. Mare erat tranquillissimum: vix ulla tum flabat aura. -Acie oculorum contentâ, per prospeculum nihil video motûs -neque instantis periculi. Tum illud succurrit: Quidni possumus, -pluribus connitentibus scaphis, remulcis navem ex arenâ detrahere? -Gelavium jubeo properare ad Cortopem, et meo nomine -impense rogare, ut lintres suas cunctas cum remigibus robustissimisque -remulcis ad navem mitteret, atque ⸤a me dicta⸥ eos -accipere juberet. 377. Protenus ego cum Totopillo et Calefo -Pachoque in scapham ingredior: nos quatuor remigamus, quoniam -ventus deest. Cibum nondum gustaveramus, sed comportari -jussi quidquid esset in promtu. Primi ad navem pertingimus, -mox Anglicâ voce exquiro, ubinam sit praefectus navĭs. Illi mirabundi, -et laetantes quanquam tanto in periculo, eum evocant. -Narrat mihi, id quod ipse dispexeram. In littus, nocte utique -tranquillâ, incurrerant, fregerantque mālum anteriorem. Etiam -tum haerebant, timebantque ne surgente vento obruerentur. -Dico me jussisse lintres remigesque tracturos vĕnire, si forte id -opis esse posset. Tum certiorem me facit, fundum nāvĭs esse -solidum, neque admisisse aquam. Mox a magistro bolidem petii, -et a scaphâ meâ tentabam aquas. Sex ulnae navi sufficiebant. -Means remeansque in scaphâ, submarini aggeris finem dimidio -fere horae satis comperi. Jam autem tredecim pervenere lintres. -Magister me docebat, quot remulcis esset opus: ipse affigit, -funesque ex suo addit. Saburram tramovet, partes navĭs afflictas -levans. Ejus dicta per me et Gelavium traduntur. Remis -incumbunt, graviùs quàm violentiùs primò. Remulci tenduntur, -strident. Exclamat Gelavius: credo eum prohibuisse nimium -intendi. Iterum; ter; quater incumbunt: demum non frustra -esse video. Motus quidem navĭs exiguus apparet, augescit, -continuatur: tandem clamor gaudentium exoritur: navĭs vădo -detrahitur et protenus bene natat. 379. Tum magister a me -gubernatorem petit, qui in tutum aliquem locum navem deducat, -donec mālus erit resartus. Multùm ille miratur, quum respondeo, -“nemini ceterorum quidquam de hôc mari esse notum, me sōlum -littoris aliquam habere notitiam.” Remigibus per Gelavium -indico, sperare me rem recte processuram: multas me agere -gratias: sed parati sint iterum adjuvare, si iterum sit opus. -Interim aura diurna a mari surrexerat, et, vēlis aliquot praetentis, -tardiuscule movebatur navĭs. Ego in scaphâ, profunditatem<span class="pagenum"><a name="Page_94" id="Page_94">[94]</a></span> -semper praetentans, flumen versùs, in quod primam meam direxi -ratem, sensim deducebam. Sed quoniam tempus procellosum -longe âberat, suasi ut ancoram extrà jacĕret, deinde per suos -nautas exploraret ostium. Assensus est. Tum ego meos viros -cum scaphà domum remitto, ipse in navi maneo colloquii gratiâ. -380. Protenus magister quaerit, anne novum possit mālum apud -nos ĕmĕre. Respondeo: “Immo, secāre. Esse plurimas suprà -arbores, mālis idoneas; quas succisas posse facile in vallem -detrudi, et, in ripâ fluminis dedolatas, aquâ vehi ad navem. In -ostio fluminis tutissimum esse portum vel furentibus procellis, -modò profunditas aquae navem admittat.” 381. Jam quaerit, -anne cibos praebere possimus. Id vero promitto. Illicò jubet -prandium omnibus apponi liberius, narratque parcius per plures -dies comedisse cunctos, quia metuerant inopiam. Ego verò -interrogo, quare has in regiones venerint, utrum gnari an inviti. -Ille postquam quaedam imperavit, seorsim ductum humili me -voce compellat. 382. “Tu me (inquit) valde adjuvâsti; ergo -lībĕre loquar. Merces ego Anglicas a Bristoliâ ad Jamaicam -debebam portare. Propter vim venti in Corragiam Hibernorum -confŭgĕre sum coactus.” Ibi aliquot meorum nautarum majore -mercede mihi surripit alius quidam navĭs magister. Tum alios -ex necessitate accepi, quales ipse locus dabat, mercenarios nautas, -quorum tres erant valde improbi. Multa molientes, seditionem -serebant et bonorum pervertêre mentes. Tandem cö-orti, in -catenas me dĕdēre, quum maxime eramus in Occidentalis Indiae -mari. Quid de me facere voluerint, nescio; sed ceteri nautae -nihil gravius in me consuli patiebantur. Oculos Europaeorum -fugientes, inter barbaros (ut opinor) se volebant recondere, -credebantque se posse ditescere, divenditis meis mercibus. Unâ -ex orâ optimam aquae copiam assecuti sunt, absentibus barbaris; -mox, ubi cibos volebant ĕmĕre, orto jurgio, duo e navalibus -sociis occisi sunt, quorum unus callidissimus erat e tribus illis -improbis. Ceteri, qui cum scaphâ erant, aegre effūgēre. Duo -illi, qui restabant e pessimis, homines imperiti, vi ac minis ac -consuetudine quâdam navem regebant, quanquam coeli ac maris -et chartarum marinarum ignari. Cibos iterum ac ter frustra -quaesivere: propter inopiam alimentorum ceteri murmurabant: -demum proximâ nocte sub auroram in arenas incurrimus. Tum -verò imperitiae horum hominum succensentes, nautae eos catenis -vinciunt, me liberant, orantque ut sontes puniam, ceteros a -periculo lībĕrem. Ego stătim cannonas opem orantes personare -jussi: illud restat, ut si possim, quod male factum est, resarciam.<span class="pagenum"><a name="Page_95" id="Page_95">[95]</a></span> -Jam autem, dic mihi, (quod maximi est) quot gradus terrestris -longitudinis hic habeamus. 383. Paene risi, quum haec me -interrogaret. Respondeo: illum a meo vestitu posse conjectare, -quantâ in barbarie verser. Loci sane latitudinem, stellis -observatis, cognosse me; longitudinem (quam appellant mathematici) -prorsus nescire. Id tantum me habere cognitum, ad -Occidentem nos degere, ultra ultimum Orinoconis ostium.—Ille -ait, etiam hoc cognosse, magni referre. 384. Mox interrogo, -anne velit me in patriam reportare. Is confirmat, maximo illud -sibi gaudio fore; nec gratiis modo revecturum; nam propter -servatam navem magnum mihi a se suisque deberi praemium. -Tum jussi, de ⸤hôc quod dicebam⸥ reticere; jamque me in suâ -scaphâ ad terram vehere, ut de cibis comparandis imperarem. -385. Undeviginti viri in nave erant: carnem recentem Anglis -credo fore libentibus. Totopillo dico, si laqueis porcillos, lepores -avesve possit capere, quàm plurimos capiat, ac vivos. Pachum -ac Calefum, trahâ ac trahulâ eductâ (illâ duobus jumentis, hâc -uno) mecum ad colles Caprinos vĕnire jubeo; Larim Fenimque -in calathos plures fiscellasque componere dioscoreas, maniocas, -bananas, dactylos, aliosque fructus vel legumina: Upim caseos -promere quos habebat plurimos, et quidquid piscium sale condītum -reservaverat,—si id quoque nautis usui foret. Ova gallinacea -mihi non erant: pullis avibus parcendum decrevi. Denique -Gelavium ad Cortopem mitto, orans ut si quid aut zeae aut -oryzae possit sine suorum detrimento tradere, id meâ gratiă navi -convehendum praebeat.</p> - -<p>386. Pachum ac Calefum jam summâ in rupe offendi opperientes. -Caprarum silvestrium agros versùs imus rectā, usque eò -ubi propter asperitatem saxorum nulla erat trahīs via. Tum -Pachum jubeo quàm occultissime, more barbarorum, pone saxa -inserpere, donec gregem aliquem intra teli conjectum videat. -Ignipultas duas iis tradideram portandas: una erat bituba mea. -Ambas jam suffercio. Ut Pachus recurrit, progredior caute, -etsi neutiquam fugaces erant hae ferae. E duplice tubo bis -maximâ celeritate jaculatus, duas antilopas occīdo. Totus grex -aufugit; sed propter formam locorum non potērat extra jactum -extemplo evanescere. Alterâ ignipultâ de Calefo arreptâ, tertium -protenus dejicio mortuum: is mas fuit, grandis ille quidem, qui -restiterat hostem conspecturus. Jumenta nostra paxillis destinaverāmus: -eò jam necesse erat praedam deportare. Calefus et -Pachus, connisi, satis aegre humeris suis capras, unam post -alteram, deferunt. Caprum antilopam video nimium fore: quare<span class="pagenum"><a name="Page_96" id="Page_96">[96]</a></span> -egomet, oneri submissus, adjuvo. Sic per trium virorum nisūs -hic quoque in trahulam componitur: dein protinus domum eos -remitto. 387. Egomet lacum versùs propero, ut anseres vel -ferum olorem reportem. Ipsam ad lacûs oram nunquam pertigeram: -ibi nunc olores video maximos. Anne pisces comedant, -anne caro sit bona, nescio; credo tamen pisces e dulci aquâ non -nocituros gustui. Itaque igne conjecto maximum alitem, qui -vix in margine erat aquae, occīdo; quem, quanquam canis non -aderat, facile assequor. Hunc reportavi humeris meis, incommodum -sane onus. 388. Ad cavernas Cortopem offendo, qui -collocuturus de zeâ et oryzâ venerat. A Pacho vult discere, -quanta sit secundae spes messis; item a Totopillo quantam vim -radicum esculentarum, aut a nobis satam, aut genitam in vallibus, -debeamus exspectare. Certior de his rebus factus, decrevit et -zeam et oryzam praebere satis liberaliter. Eum magno cum -honore excipio, oroque ut ad coenam maneat. Plures res in -musēo nunc primùm ei exhibeo. 389. Inter haec pervēnit -Totopillus cum navĭs magistro. Magister breviter ait, Ostium -fluminis a se esse exploratum; satis superque esse aquae profundae; -cras cum aestu maris velle se intrare. E valle Totopillum -in rupe a se visum esse; (is de cuniculis ibi satagebat:) se cursum -suum ad eum direxisse, ut ad me duceretur.—Totopillus secum -habuit in sacculis quatuor vivos, unum mortuum cuniculum; dein -ego demonstro magistro, quos ei cibos destinem. 390. Is de -ceteris rebus multas agit gratias; sed unum illum ait sufficere -antilopam, duas feminas nolle. Nam tantam carnis vim corruptum -iri, nisi propere comedatur; nautis autem qui decem per dies -parciùs pasti essent, insaluberrimum fore, si multum subito -carnis haberent. Sed ego (ait) in rupe mansuetum vidi gregem: -quidni possis duos tresve haedos cum pabulo vivos navi imponere, -quando in eo erimus ut solvamus?—Tum video errasse me per -properantiam: porrò mālus novus erat caedendus. Igitur respondeo: -“Bene est: quidquid poterimus, faciemus.” Tamen de -meis haedis aegre ferebam: nam quidquid mihi cicur factum est, -et e meâ manu pascebatur, id jugulare dolebat me. 391. De -olore oblītus eram facere mentionem: nunc sententiam muto. In -Cortopem convertor, interprete Gelavio. Multo cum honore -illum maximo alite dono, item duabus mortuis antilopis, ut suis -remigibus, si sibi libeat, praebeat epulum. Addo, nolle me -oryzam ab ipso orare, nisi esset, unde supplerem. Is laetus -accipit, polliceturque lintres ad convehendum cras mittere.—Tum -a Totopillo quaero, numve aves porcillosve ceperit. Nondum<span class="pagenum"><a name="Page_97" id="Page_97">[97]</a></span> -ullos, respondet.—Igitur differas (aio) hanc rem, donec -resarciatur navĭs: nunc ex uno illo lepore coenam appara.—Id -ille properat. 392. Confectâ coenâ, Cortops ad suos vult extemplo -redire. Ego cum magistro trans rupem ambulo, ut arbores -mālo idoneas oculis lustret. Quatuor, quas denotat, cretâ distinguo: -hae erant in saltu meo. Descendens ad flumen quintam -animadverti, ejusdem fere magnitudinis, quae pōpuli instar gerebat. -Hanc ut propiorem commendo, atque ille comprobat. -Tum aio: “Fabrum tu navĭs tuae cras hùc mittito: si quid -jumentis opus fuerit, ego per viros meos praebebo.”—“Eheu! -(respondet): faber meus cum insignissimo illo improborum fuit -a barbaris occisus: idque me male habet, quòd nemo apud me -est, qui arborem in mālum dedolare calleat. Sed nisi inter vos -quispiam est fabrili arte exercitus, nautae mei, ut ut poterunt, -caedent.” Tum narro et me et quosdam e meis ex necessitate -multam rei fabrili dedisse operam; et posse nos, si velit, hanc -rem aliquo tandem modo perficere. Id lubens audit: ait se, -mālo, qui fractus sit, in ripam exposito, alterum, ejusdem plane -mensurae, imperaturum mihi; pretiumque ejus, pecuniâ aestimatum, -in accepti tabulam mihi relaturum. Tum ego, quantum -possum, spondeo: is ad suam scapham abit, in navem rediturus; -ego ad cavernas. 393. Postero die sine ullâ difficultate Pachus -et Calefus arborem illam succidunt et ramos amputant. Navĭs -cum matutino aestu ostium subit fluminis, mālumque illum confractum -in ripam excutit. Ibi ego accuratissime omnes ejus partes -metior conscriboque. Fabrilia navĭs instrumenta recognosco: -mōlem quandam cochleatam mutuor et maximas confibulas -plures; quoniam utroque in fine inter operandum debeat arbor -firmiter destinari. Dolabras item et runcinas inde sumo, ne, si -nostrae in caedendo retundantur, absumatur tempus. Ego -quidem videbar plus festinare quàm magister; inaniter credo: -sed spem redeundi oblatam tandem, mora uniuscujusque diei -videbatur imminuere. Video cras operam perfectum iri: igitur -Totopillum jubeo, quàm maturrime possit, testudinem capere; -mox pabulum haedinum in navem congerere. Enimvero cras, -id est, tertio die, ut speravi, mālum perfecimus. Vespere -Gelavium ad Cortopem mitto, nunciaturum, me gravissimâ de -re velle colloqui, quae cum plebe suâ debeat communicari; quare -in ejus honorem, nisi quid nolit, ipsum me ad eum mānĕ -venturum. Respondet, lubenti fore.</p> - -<p>394. Mānĕ, regium vestitum gerens, meâ in scaphâ, comitantibus -Calefo, Pacho, Gelavio, circumnavigavi ad Cortopem. Is<span class="pagenum"><a name="Page_98" id="Page_98">[98]</a></span> -me multo cum honore excipit. Tumulum quendam vel tribunal e -cespite exstruxerant, in quod mecum ascendit, et in arundinaceo -quodam picto tapēte me requiescere jubet. Tum ad contionem -suorum verba facit,—credo ut me iis commendet: illi conclamant -plaudentes. Assurgo et manibus gesticulor: nihil aliud poteram. -Dein descendimus, et per Gelavium oro, ut Cortops mecum et -Calefo seorsim colloquatur. Jam me aperio, Calefo interprete. -395. Aio, me omnibus insulae meae civibus summam optare -prosperitatem: hanc ut affirmem, praecipuae mihi esse curae. -Illum, quippe virum nobilem, mitem, seniorem et diu notum, -quasdam propter causas me ipso fortasse meliùs eorum fortunis -praesessurum: quare unâ sub condicione esse mihi in animo, ut -de principatu illi cedam.—Primò non credit Calefum recte interpretari. -Bis terque interrogabat, et, ut iteraretur res, postulavit. -Igitur ego, regiis gemmis de meo collo detractis, illius super -capite sustinebam. Sensi hominem valde moveri. Tum quaesivit, -quaenam foret illa una condicio? Respondeo:—Quoniam -illi non essent filii, postulare me, ut Gelavium pro suo filio et -principatûs successore adoptaret; et postquam ego coram contione -Cortopem meis regalibus exornassem, is rursus Gelavium, -pro suo filio ac successore pronunciatum, regio aliquo more -publice agnosceret. Libentissime hanc condicionem accepit. -396. Tunc adhibitis in colloquium Pacho ac Gelavio, retĕgo quid -actum sit. Pachus laetatur, Gelavius obstupescens lacrimatur, -interrogatque, numne abeam. Protenus explico; hanc navem -meorum esse popularium et ad meam redire patriam: oportere -me, patris senectutem amanter fovere; porro hìc me, si maxime -linguae Indicanae forem peritus, paucis aliquot posse esse carissimum, -universis non posse esse acceptum gratumque principem. -Non me poenitere quòd artem litterarum iis per Gelavium tradiderim. -Hanc si excolant, filios fore patribus, nepotes filiis -usque sapientiores. Sed opus meum hâc in insulâ finitum esse.—Profundum -subsequitur silentium. 397. Pòst paullisper -Cortopem rogo, nunquid obstet, quominus rem illico perficiamus. -Ille, quasi evigilans, vacuis oculis aliquid respondet. Interpretantur: -“Nihil quod sciam.” Tum Calefus in cespitem escendens -pauca proclamat, populum in contionem revocans. Opperīmur, -donec quàm plurimi reveniant. Tum Cortopis manum tenens, -cum eo iterum escendo, cunctis mirantibua quid agatur. Protenus -ego meo capite detractam cristam Cortopis impono capiti, -et monile meum e bullis fulgentissimis et versicoloribus collo -ejusdem circumpono. Adstrepit plebs gestiens. Mox Pachus<span class="pagenum"><a name="Page_99" id="Page_99">[99]</a></span> -explicat, me in honorem Cortopis de meo principatu cedere. -Conclamatur ab universis. Descendimus ego ac Pachus: -Gelavium escendere jubeo. 398. Rursus Cortops palam nunciat, -se publice Gelavium pro suo filio adoptare, quem se mortuo -debeant pro principe venerari. Post haec dicta, ipsum illud -monile meum, suo collo detractum, imponit Gelavio, quò manifestior -meis sit oculis acta res. Applaudo. Tum Cortops Gelavii -collo manus suas circumdat, et paternum ei osculum imprimit. -Dein brevissimum aliquid proclamat, quod mox mihi explicant: -“En vobis filius meus!” Mox maximâ cum acclamatione disceditur. -Oro Cortopem, ut propter mea summa negotia, si illi -id non sit incommodum, ad meum portum secundo mānĕ veniat. -Mox multâ cum ceremoniâ decedentes, domum scaphâ petivimus. -Haec quarto erant die, post navis adventum. Eodem sane die -novus ille mālus per duo jumenta ad navem a Totopillo deductus -est.</p> - -<hr class="chap" /> - -<h2><a name="CAPUT_XIV_QUARTUMDECIMUM" id="CAPUT_XIV_QUARTUMDECIMUM"></a>CAPUT (XIV.) QUARTUMDECIMUM.</h2> - -<p>399. Quinto die novus ille mālus suum in locum figitur. Ego -autem quidquid volebam asportare, deligebam, componebam,—laetans, -moerens, gemens, mire varius, et valde taciturnus. -Statui autem me ante quintum finitum diem meas res omnes -confecturum: atque confeci. 400. Sexto die pervēnit Cortops, -sic ut rogaveram. Pulcerrimum ei gladiorum meorum, qui erat -e chalybe caeruleo, atque unam novaculam cum coticulâ suâ -coriaceâ, dono do; item optimam ignipultam aucupariam: -dicoque, si artem jaculandi velit discere, posse a Gelavio doceri. -Mox furcillam mensalem et cochlear, quae argentea habebam, ut -regii juris, detuli. Instrumentum meum fabrile ac coquinarium -omne ei exhibui, jussique, si quid praesertim vellet, inde deligere. -Nihil ille nisi ferream cratem, sartaginem<a name="FNanchor_25" id="FNanchor_25"></a><a href="#Footnote_25" class="fnanchor">[Y]</a> et duas secures delēgit. -Serras dixit se cunctas concupiscere; sed accipere,—id fore -impudentis. Tum ego arridens dico, quidquid cum Gelavio -reliquerim, ejus usum fructumque penes Gelavii patrem principemque -fore. Mox addidi, nescire me, quanti meam ille scapham -aestimaret; Gelavii et Totopilli operâ fuisse exornatam; sed -honoris causâ, acciperet a me. Honoris (respondet) causâ -lubentissime se accipere. Denique sericam meam umbellam illi<span class="pagenum"><a name="Page_100" id="Page_100">[100]</a></span> -trado, quoniam haec quoque regium quiddam habere videbatur. -Post prandium, ipsâ in scaphâ cum donis meis revertit, suam -lintrem (pulcram illam quidem) concedens Gelavio, sagittasque -Totopillo cum arcu splendidiore. Equidem meis omnibus sedulo -multa gratificabar, maribus ignipultas pistolasque imprimis, -honoris fortasse causâ, item alias res plures; sed feminis quae -dari oporteat, aliquanto difficiliùs statuebam.</p> - -<p>401. Rerum serie abreptus, cladem cymbae omisi narrare. -Upis, praeter alias operas, in piscibus colligendis condiendisque -erat utilis. Solebat in cymbâ retia mea ipso in portu visere, -inde pisces reportans. Haec mulier cum Lari item nova fecit -retia, et vetera resarcivit. Quodam die, quando, reti elato, in eo -erat ut pisces extraheret, accipiter quidam marinus pro pisce -certabat: id quod aliàs evenire noveram; nam hominem hi alites -parùm formidabant. Ea surgens, remo afflixit alitem; sed vi -verberis oblique se e cymbâ praecipitavit. Forte plenus tum -maxime erat aestus, mari satis tumido. Cymba, resorbente -aestu, extra asportatur, mox in scopulos affligitur. Mulier -enatans facile terram attigit: cymbae nil nisi tabulas quasdam -et unum remum recuperavimus.</p> - -<p>402. Totopillus, ut primum tempestas favet, tres testudines ope -Gelavii ac Pachi reportat. Has cum plurimis cibis vivas ad -navem ego cum Gelavio, ipsius in lintre, conveho: ibi cum -magistro colloquor. Polliceor vivos haedos pusillos quatuor: -demonstroque, si amplius vellet pabuli, nautas posse e valle -metere. Antennas, ait ille, mali etiam deesse; rogatque anne -possim fracti mali antennas probe affigere, ceterasque res concinnare: -suos enim nautas valde esse inhabiles, quos e Corrhagiâ -duxisset. Credo posse me operam conficere; sed Dominicus dies -accedebat. Ne post discessum meum prorsus negligeretur ille -dies, comperendinavi rem. “Die Lunari (dixi), si potero, perficiam; -tum tu die Martis navem fortasse solves.” Se fore praesto, -ait, si ventus faveat.</p> - -<p>403. Tum seorsim magistro dico; quoniam fabrum non habeat, -quidni me pro fabro suo rediens accipiat? Ridet primò incredulus; -sed quando me serium videt, respondet, “Sit sane, ut vis. Si -opera tua fabrilis navi suffecerit, plenam fabri mercedem a sociis -meis domi accipies. Servatae navis praemium tibi erit integrum. -Pro cibis quos praebes, pecuniam non numerabo quidem nunc, -sed aestimabo.” 404. Tum quales habeat merces, interrogo. -Ait se ad Jamaicam portare agricolendi instrumentum, item -vilia servorum vestimenta, et quidquid coloniae sit idoneum.<span class="pagenum"><a name="Page_101" id="Page_101">[101]</a></span> -Num serras habeat, num palas, rogo. Maxime, ait. Tum ego -decem serras, decem palas, quadraginta cultellos plicatiles, -quadraginta vestes e gossypio, et longi gossipii quatuor fasces, -emo; novum donum Cortopi. Sic propter oryzam spero ejus -plebi satis repensum iri. Mox varia conficio feminis nostris -munuscula, aliqua viris meis, quae referre taedet: longè plura -sane Gelavio confero, inter quae duo pono dolia pulveris nitrati, -quatuor missilis plumbi sacculos. Has res omnes magister -contra me in tabulam impensi refert, polliceturque in cavernas -meas deportare. 405. Cras, qui dies erat Domini, plurimi -convenēre, ut me ultimùm salutarent. Multa dixi benigne, -sed moribundi hominis animum gerebam. Multis Gelavium -monui, ut quantum posset, non his tantùm viris, sed posteris -prospiceret; nempe, si seniorum consilio de agris colendis, -de usu-fructu agrorum ac maris, de aedibus condendis, de -materie saxi caementique fruendâ, leges aequas firmasque -promulgaret. De talibus rebus prout leges bonae exercentur, ita -(dixi) civitatis cujusque viget polletque status. Si de his quae -Deus donavit mortalibus aeque juste-que inter homines statutum -sit, tum fore ut singulorum industria vigeat, universorum copiae -abundent; neque unquam uberrimâ in insulâ defore principi -tutamenta majestatis, si usque ad humillimum quemque civem -descenderit principis aequitas.—Ille mea verba quasi haurit atque -recondit, rarò respondens aut paucissima. Tandem ait (ignoscat -mihi lector, quòd refero,) “O here, nunquam ego volui regnare; -sed si antea nescirem, in te didici quaenam essent regnatoris -elementa.” 406. Postea dixi: “Nae tu, quidquid evenerit, id -agas, ut nunquam hâc in insulâ duo sint inter se liberi principes. -Si ad tempus id devitari nequibit, at tu per foedus facito ut filii -vestri ac filii omnium qui in eâdem hâc erunt insulâ, eôdem -summo principe utantur. Quàm mites sitis inter vos, tu optimē -noveris. Quàm atrox funestumque possit esse bellum, ego video, -quatuor illos fortesque requirens Cortopis filios. Tu in fratris -jam loco es erga Totopillum; cur, quaeso, acerrimi quondam -crudelissimique fuistis hostes?” Lacrimâ obortâ, “Tu conciliasti,” -inquit. De se nihil promittebat.</p> - -<p>407. Die Lunari antennas resarcivimus: tum funes nautae ipsi -ordinabant. Magister queritur, inter fructus non fuisse limonas, -de quâ re illico imperabam. Mox Totopillus octo aves vivas -detulit, quinque mortuas; ex his tres grandes erant; otidas -esse credidi. Dixit habere se porcillos quoque, cras fortasse alia -delaturum. 408. Ego unam acum polarem, unum par pistolarum,<span class="pagenum"><a name="Page_102" id="Page_102">[102]</a></span> -bitubam meam, alteramque aucupariam mecum eram avecturus; -item quidquid proprium fuit Brazilici magistri. Quidquid nemini -datum relinquerem, id omne pronuncio Gelavii esse. Hunc -porro rogavi, ut in matris meae honorem cocum illam in portu -rigaret foveretque.</p> - -<p>409. Summo mane experrecti, maximâ cum exspectatione -multi mortales discurrimus. Totopillus mature porcillos vivos -tres detulit, novamque avium copiam, inter quas columbi erant e -meis vivi. Seriùs Fenis, Laris, Pachus fiscellam limonum suo -quisque in capite deportat. Mox a Cortope nuncius remigum -operam pollicetur, siquà forte opus sit. Sed propter ventum -adversissimum et cautes vadosi maris parùm nōtas, magister -honorifico responso negat se audere hodie egredi: id quòd multùm -doleo. 410. Nam suspensis intentisque animis moestissimum est -segnitia: item, paratis rebus omnibus, quid nobis nisi segnitia -restat? Propterea, procedento die, juvabat me quòd magister, -plurima interrogando, multum a me sermonem elicuit. Praecipue -mirabatur, quô tandem fato ego, Anglus homo, inter Lusitanos -Brazilienses ineunte adolescentiâ fuerim colonus, ubi ipsa -religio deterret Anglos. Ubi Gelavius quoque oravit, ut totam -hanc rem plenius explicarem, in plenâ nautarum contione hanc -tandem in modum locutus sum. 411. Ego, in nave Anglicâ -ad Guineam navigans, a Mauro piratâ captus sum cum sociis -nostris navalibus. Is me quatuor fere annos pro servulo laborare -co-egit. Tandem felici audaciâ aufugi, in phaselo heri velocissimo, -unum puerum Maurum simul asportans. Ipso in Oceano nave -Lusitanâ excepti sumus atque ad Braziliam devecti. Magister -negat se pro naulo quidquam a fugitivo Christiano accepturum: -pro phaselo et rebus omnibus quas asportavi, ipse pollicetur -pretium. Denique ab hôc viro liberali, postquam in Omnium -Sanctorum Sinu ancoram jacimus, persoluta mihi est summa -ducentarum viginti minarum Lusitanarum. Hoc caput mihi -erat pecuniae, in Braziliam exposito. Fatendum autem est me -clam patre navigasse; noluisse me idcirco sic reverti in patriam, -ut părentis opes iners consumerem. 412. Illa sane regio, -immensa agrorum, profunda saltibus, vacua virorum, advenas -libentissime excipit: nec diu exspecto, antequam apud colonum -quendam in agriculturam adhibear. Primò quidem propter linguam -ignotam parùm eram utilis. Poteram sane colentibus -astare, observare, segnitiam cohibere, et modicâ quâdam operâ -cibum tectumque mereri, ut ne ex meo impenderem. Interim -per eundem navis magistrum transigebam, ut ex Angliâ pecuniae<span class="pagenum"><a name="Page_103" id="Page_103">[103]</a></span> -quaedam meae ad me mitterentur. Is nempe, Ulyssiponem -rediturus, credebat se illic posse id procurare, si ego litteras sibi ad -mearum pecuniarum sequestrem confiderem; id quod lubenter feci. -(At femina habebat nummos meos, vidua magistri navis, primi -mei atque optimi patroni.) Postea autem vir benignus, re meâ -tanquam suâ ipsius accuratius perpensâ, ait nummis nequaquam -opus esse; sed caput pecuniae, postquam de summâ certior -veniret ab Angliâ nuncius, Lusitanâ merce mutandum, qualis -praesertim Braziliae esset idonea. Posse me post aliquod tempus -Ulyssiponem ad se scribere, siquid potissimum vellem: sin minus, -tum quaecunque sibi viderentur, reportaturum. Gratias sane -ēgi, litterasque ad amicam viduam composui, in quibus omnia, -quae contigerant, strictim narrabantur. Ea, postquam redditae -sunt hae litterae, laeta effugio meo, propter mariti sui memoriam -Lusitanum magistrum ex suo liberaliter donat, simul parentibus -meis cuncta impertit. Comperire non potui, credo tamen, -meas apud illam pecunias a patre confestim auctas esse; nam -merx quam demum accepi, aliquanto plus erat quàm quod aut -exspectaveram aut potui explicare. Sed redeo unde deflexi. -413. Colonus ille (Araujo ei erat nomen) cujus in operis eram, -agri ditior erat quàm pecuniae, nec potuit naturali agrorum -ubertate ita frui ut debebat. Ager per servos colitur. Atqui ille -neque tot servos, quot opus erant, habebat, neque instrumentum -satis amplum, si, propagatâ culturâ, reditūs ac commercia opperiretur. -Ut industrium me primò esse vidit, agrique colendi -haud ignarum; mox, intellexit nummorum me aliquantum manu -tenere, alias exspectare ab Angliâ pecunias: sensi eum familiariùs -me compellare, tum saepiùs astare, velle colloqui, ad mensam -interdum adhibere. Mox pueris uxorique me commendat. Garrio -cum pueris, ruri cŏmĕs fio; ludum quasi gladiatorium facio,—non -cum ipso gladio, nam virga pro telo erat,—dum doceo quomodo -Anglus nauta, quomodo Maurus, feriat, arceat. Quae omnia non -modo animum meum inter peregrinos valde solabantur, sed -propter linguae quoque usum proderant. Lusitanicē loqui ex -pueris disco, cum patre sermones ⸤ipsius de re⸥ habeo arctiores. -414. Tandem is se aperit. Benigne de me quaedam praefatus, -ait,—Si socium haud pauperem haberet, ambobus lautius fore -quàm nunc sibi soli: tantam esse agri ubertatem, coeli teporem, -aquarum abundantiam. Me, si in haereticâ religione persistam, -agros meo nomine non posse in Braziliâ tenere. Sane se velle, -concordes forent omnes Cristiani: sin autem id fieri non possit, -tum—idoneâ factâ syngraphâ, quin pecunias in fundo ejus collocem, -amplosque reditūs foenore accipiam?</p> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_104" id="Page_104">[104]</a></span></p> - -<p>415. Ubi cibus abundat et jucunda aeris temperies facili operâ -corpus fovet, ibi (opinor) animi ad liberalitatem, apud nos ad -avaritiam, sunt propensiores. Itaque coloni illi sunt haud raro -segnes, negligentes, prodigi; profecto non sunt illiberales. -Quare, quae in medium proferebat, cōmiter excutiebam; neque -abhorrebam a viro, vultu moribusque juxtà benigno. 416. Illud -quoque considerabam; Lusitaniam Angliae arctiore quodam -vinculo astringi, ex quo tempore formidanda illa, ingens potentiae -Hispania, nostra dirissima atque implacabilis hostis, e possessione -Lusitaniae est exturbata: quo tutiores mihi fore pecunias, apud -civem Lusitanum collocatas. 417. Denique consensi; scriptisque -litteris, quas merces ille desiderabat potissimum, has ego -Ulyssipone reportandas ad me rogavi. Pecunias propter praesentēs -usūs illico poteram ex arcâ meâ conferre. Paciscitur -porro, ut ego operas agrestes curem regamque, ille praestet mihi -ex ipso fundo cibum, servos, equos, cuncta quae maximi sunt: -cetera ex praesenti pecuniâ atque ex annuo foenore facile solvo. -418. Miranda sane est illâ in regione arborum atque fruticum -tum copia, tum proceritas. Plurimarum nomina arduum est -dicere: immo, prorsus populis Europaeis sunt incognita. Celebris -est ibi mandioca esculenta, item milium atque zea Indica, item -banana, et oryza sativa. Atqui ego, qui plurima terrâ nascentia -apud Mauros didiceram, tamen longe plura hìc primò ignota -invēni. 419. Noster quidem fundus saccharum praecipue et -tabacum gignebat. Radīces esculentas, olera, cerealia, ipsi in -suis agellis servi edŭcant, heroque praestant unus quisque -aliquantum. Ille sēmină quaedam, instrumenta, vestimenta, -tecta domorum confert; cuncta administrat, defendit, regia -vectigalia persolvit. 420. Per biennium plurima circa fundum -erant novanda. Plus aliquando excolebatur agri. Sepēs, viae, -portulae erant conficiendae: tum casulae novae, plutei. Distribuendum -instrumentum, cultura regenda, multa nove docenda. -Irrigatione non opus erat; duntaxat propter oryzam quibusdam -in agellis cohibebantur rivuli decurrentes. Tertio itidem anno -multâ opus erat alacritate et perpensatione diligentissimâ, ut -ad amussim judicarem quid sapienter, quid stulte impensum; -quae retinendae rationes, quae mutandae forent. Necnon, -ipsorum servorum ingeniis jam meliùs perspectis, ad suas -quemque curas fructuosiùs poteram disponere. Tantummodò -non satis habebamus virorum in operis, quanquam vernulae -quotannis nascebantur, et post aliquot annos videbantur suffecturi. -421. Attamen quarto jam anno affluebant opes, servuli continuam<span class="pagenum"><a name="Page_105" id="Page_105">[105]</a></span> -officiorum rotam persequebantur. Socius (sive collega) ille meus -Araujo, vetus negociandi, externas fundi nostri res diligenter -administrabat. Ego verò quasi brachiis replicatis poteram -ditescere, nisi quòd propter novam hanc segnitiam tum maxime -fundi, regionis, hominum, meique ipsius taedebat me.</p> - -<p>422. Debebam fortasse uxorem ducere, sed religio loci impediebat: -non quòd ego Anglici cultûs tenax fuerim atque ostentator; -nam extra, vix diversus a ceteris videbar. Sciebam autem, ut -primùm matrimonium contemplarer, extemplo sacerdotes de meâ -religione fore curiosissimos; dein arctas connubii leges postulaturos, -quibus neque uxor sit mea ipsius, neque liberi neque -domus neque servi; sed sacerdos suâ sponte intret, cognoscat, -ordinet, imperitet; cunctos, si lubitum fuerit, contra me -cohortetur. Id vero non erat ferendum. Itaque solus manebam, -solum me fovebam, oblectabam: mox, me ipsum perosus, inquieto -agitabar animo.</p> - -<p>423. Ita affecto subita supervenit vitae conversio, quam satis -mirari non possum. Collega ille sive magister meus sedulo me -ad se vocat; ait, gravi de re velle se colloqui; aures benignas et -patientes se orare. Ego, mirabundus quid sit, respondeo, esse -mihi otii satis superque, et perlubenter me auscultaturum. -424. Tum infit: Opulentiorem se per me indies fieri. Quidquid -dicat, ne se putem ingratum, neve velle ab se me amotum. -Multa me fundo suo optime fecisse, unum non potuisse facere, -ut plures essent servuli. Id si fieret, multò etiam perfectiùs -latiùsque excoli posse agros. Operam meam per triennium -utilem fuisse, immo necessariam; jam ipsam per se quasi confectam: -sic enim me res administrasse, ut non jam indigerent -mei. Nunc si sibi suisque familiaribus consultum velim, in eo -res esse ut valde possim adjuvare. 425. Hic pausam fecit: ego -autem exspectans etiam tacui. Tum de novo incipit: Audisse -se ex me, navigasse me ad Guineam commercii caussâ. Si -iterum vellem eòdem proficisci, sibi amicisque gratum fore, mihi -ipsi fortasse non malum. Etenim plures notasse, me, qui antea -hilaris strenuusque fuissem, nuper taciturnum evasisse, moestum, -languidum. Fortasse propter valetudinem mutandum aëra. -Excursionem maritimam corpori mentique fore salubrem. -426. Interroganti mihi, Quid autem ego tibi tuisque circa -Guineam sum profuturus? respondet: Imprimis tu rationem -hujus commercii atque idoneas merces intelligis, quas hinc -oporteat exportare: tum, (quod est maxumum) servos nigritas, -quos volumus cöemere, tu clementer rĕges, sanos deportabis.<span class="pagenum"><a name="Page_106" id="Page_106">[106]</a></span> -Lībĕre tecum de te loquar. Difficile est virum bonâ familiâ, -humane institutum, benevolum, veterem rei maritĭmae, strenuum -negociando, regendi capacem reperire, qui servitia venalia conquirat. -Atqui vel maxime tali viro hic est opus. 427. Tu -homines barbaros benigne excipies, demulcebis, ad obsequium -dūces leniter: alii efferos, contumaces, tristes, vel languidos, -morbosos, semimortuos important. Nos te volumus sine tuo -impendio ire. Manicipia de nostro cö-emes: deportata inter nos -dividemus; tu parem nobis habebis sortem. Porro, quod nunc -tibi propter operam tuam agrestem attribuo, id omne, pecuniâ -aestimatum, quamdiu in nave sis, solvam. 428. Nescio an laus -mei me nonnihil oblectaverit: ceterùm respondeo, admirans si per -regium praefectum talis expeditio liceret: nam rex jus servitiorum -venditandorum paucis quibusdam propter magnam pecuniam -concedit. At ille: “Nihil nos contra regis edicta sumus facturi. -Palam non licet venditare, at nos prorsus non vendemus. Et -verò, quo certius res se habeat, muneribus quibusdam sagaciter -distributis efficiamus ut ne nimia de navis onere sit investigatio. -429. Accedit quòd sacerdotes tale inceptum vehementer comprobant. -Barbaros homines, quorum vita (lībera sit, an servilis) -saeva est, impia, foeda,—hos in mansuetum servitium sub -benignitate Cristianâ tradere, verae aiunt esse pietatis. Jam -navĭs parata est; merx, qualem tu jubebis, cito parabitur.”</p> - -<p>430. Neque valde placebat mihi neque displicebat haec expeditio. -Haud amplius juvenali ardore in maria irruebam, et -tamen amabam mare atque ipsam operum commutationem. -Condiciones vidi aequas esse, rem lucrosam, neque amicos -homines rejicere facile fuit. Re ponderatâ, demum consensi. -Tum quasi intermortuus, solemni testamento omnia concludo. -Benignum illum navis magistrum, qui me ex mari servaverat, -haeredem instituo ex semisse. Alterum semissem rei meae ad -Angliam remittendum destino, conscriboque singillatim, quid -opus facto sit. Sane, si, ut in testamento fui providus, sic in -vitâ dirigendâ fuissem sagax, nunquam tantas aerumnas exsul ab -hominis genere forem perpessus.</p> - -<p>431. Jamque paratis rebus omnibus, solvimus a portu ipsis -Nonis, Augusto mense. Primò ad septemtriones navigavimus, -paene littus Americae nostrae legentes, tempestate bonâ, duntaxat -vehementer calidâ, donec ad promontorium Augustinianum -devenimus. Inde ad Aquilones versus, tanquam ad insulam -Ferdinandi Neroniani direximus cursum, citoque terram condidimus. -Duodecimo die turbo ventorum ex Austro conversus<span class="pagenum"><a name="Page_107" id="Page_107">[107]</a></span> -detorquetur in Eurum, inde in Aquilonem, violentiâ semper -augescens. 432. Nos, multum contrà luctati, necessario tempestate -deferimur. E sodalicio unus vir febre victus decessit: -mox nauta ac puer, superscandente fluctu, asportantur. Ut -potuit magister, paullum decrescente vento, coelum observare, -credidit nos prope Septentrionale continentis littus, circa Orinoconis -ostia, devectos. Navem negat Atlanticum mare trajiciendi -jam esse compŏtem: igitur me in consilium adhibito, rectā -domum redeundum censet. Id verò vehementer nolo; inspectoque -mari in chartis descripto, suadeo ut Barbadam petat, vitato -aestûs decursu, qui sĭnum Mexicanum invehitur. 433. Ille -consensit ne redeat, clavumque ita flectit, ut qui in aliquô -Anglarum Antillium portu cupiat navem reficere. Hâc spe -adductus, iterum nos in altum committit: attamen novae procellae -infortunatam navem excipiunt. Denique, ne longus sim, -multùm reluctati, in has ipsas arenas depellimur, ubi vestra -navis afflicta est. Sed nos, scaphâ conantes effŭgĕre, salo maris -obrŭti sumus, unde ego solus evasi vivus. Ceterùm navis ad -plenilunium duravit incolumis, et praebuit mihi, non victum -modò, sed paene insulae hujus imperium.</p> - -<p>434. Talia ubi dixeram, multa inter se colloquuntur, atque -alia interrogant, quibus Gelavium respondere jubeo: sic vario -sermone finitus est dies. Nocte mutatur ventus. Primâ luce -magister mihi aperit, remiges nunc posse multùm adjuvare; de -quo protinus nuncium misi. Horâ ante meridiem decem cum -ipso Cortope vēnēre. Mei quoque omnes congregabantur, inter -quos (ignoscat lector!) canem paene lacrimans aspicio. Hunc, -illis tam utilem, asportare nolui: illud dolebam, quòd feminam -canem non potui simul dare, ne ipsum genus periret. 435. Mox -solvunt ancoram. Movetur navis cum aestu, remulci applicantur, -flumen descendimus. Vocibus, vultu, gestu, plenis caritate, -plenis item magno moerore, discedimus. Ad coelum surgit -cor meum, quaeritantis ecquando eccubi hosce tam fideles, tam -bonos iterum conveniam. Gelavium oculi mei anquirunt frustra: -fortasse propter dolorem se occultabat. A terrâ jam recedens, -egregiam insulae pulcritudinem admiror. Nunquam sane algae, -fruticeta, praegrandes arbores, palmeta, colles, aqua purpurea, -coelum clarissimum, tam digna mihi antea visa sunt Paradiso. -Sic remiges nos trahunt, quamdiu magistro id tutius videretur. -436. Ut primum in alto sumus et rite concinnantur vela, magister -mihi significat ut dimittam lintres. Tum video Gelavium, -loco Cortopis, iis esse praefectum. Is propere navem scandit,<span class="pagenum"><a name="Page_108" id="Page_108">[108]</a></span> -genua mea complectitur; et antea quam verba possim illo -momento digna fingere, recesserat, evaserat. Extemplo inter -lintres ac navem magnum exstitit intervallum. Descendo in -cellam meam, animum variis motibus distractum, pietate, si -possim recollecturus.</p> - -<p>437. Ad Caurum, quantum sineret ventus, semper contendebamus. -Postquam quadraginta fere millia cursus fecimus, navĭs -Europaea apparet; mercatoria navĭs, ut credimus. Eam versus -rectā tendens, magister cannones opem precantes personari jubet. -Mox per prospecula vexillum videmus Anglicum. “Forsitan -(inquit magister) illâ citius in nave quàm in meâ patriam attingas.” -Id me dubitatione conturbat. Postea aio, si maxime -illa navĭs rectā ad Angliam properet, praestat praemonere parentes, -vivere me ac venire. Dein memini, quoniam pro fabro operam -locassem meam, aequius esse, ut ne, nisi coactus, pactum abrumperem; -et quidquid rei pecuniariae inter me et magistrum -pendēret, id benignius a sociis ejus aestimatum iri, si tunc navi -adhaererem. 438. Igitur propere litteras conscribo, quae ad -patrem meum traderentur, si forte navĭs illa perferret. Quando -convenimus, magister noster quaerit ab iis, quânam in longitudine -terrestri versemur. Illi confestim et longitudinem et latitudinem -nobis pronunciant; aiunt porro Angliam se directā petĕre. -Magister meas aliasque a se litteras iis tradit; mox inter -utrosque disceditur. 439. Jamaicam sine noxâ attigimus: hìc -finis mihi erat vagandi. Divenditâ merce atque aliâ merce assumtâ, -iterum solvimus, et minus quinquaginta diebus in Bristoliae -portu recondimur. Inde epistolam ad patrem scribo, et tenerrimo -responso exhilaror. 440. Transactis festinanter negociis, aliàs -litteras ad Braziliam compono. Quidquid de meâ re ex meo -testamento fecisset optimus et amicissimus meus haeres, credens -me mortuum, id omne confirmo. Quidquid ex re navĭs magistri -illius, qui in naufragio periit, apud me teneo,—horologia, aurum -Hispanum, aliaque,—haec et si cujus alīus rei pretium exceperim, -spondeo reparare. Omnes ibi amicos salvere jubeo. 441. Tum -propero ad părentes, portans mecum documenta illa fidelium -ministrorum, regiam tegetem dorsualem, praecinctorium, calceamenta, -item clavam bellicam viri occisi. Nec diu est, quum -Eboraci ad carissimorum ac diu neglectorum pertingo sĭnum, -senectuti patris matrisque tenerâ pietate opitulaturus.</p> - -<hr class="chap" /> - -<p><span class="pagenum"><a name="Page_109" id="Page_109">[109]</a></span></p> - -<h2>GLOSSARY.</h2> - -<ul> -<li class="ifrst">Acus sarcinaria, <i>packing needle</i>.</li> -<li class="indx">Amentum, <i>a loop</i>, <i>thong with loop</i>.</li> -<li class="indx">Argilla vitrearia, <i>glazier’s putty</i>.</li> -<li class="indx">†Artillator, <i>the gunner of a ship</i>.</li> -<li class="indx">Aurea māla, <i>oranges</i>.</li> -<li class="ifrst">Batillum, <i>coal shovel</i>.</li> -<li class="indx">Blatta, <i>chafer</i> or <i>beetle</i>.</li> -<li class="ifrst">Capis, -idis, <i>jug</i>, <i>mug</i>, <i>tankard</i>.</li> -<li class="indx">†Cannon, -onis, <i>a cannon</i>.</li> -<li class="indx">Cinchona, <i>Peruvian bark</i>.</li> -<li class="indx">Cochlear, -āre, <i>a spoon</i>.</li> -<li class="indx">Confibula, <i>a clamp</i>.</li> -<li class="indx">Culter plicatilis, <i>a clasp-knife</i>.</li> -<li class="indx">Cupa natans, <i>a buoy</i>.</li> -<li class="indx">Cymba, <i>a skiff</i>.</li> -<li class="ifrst">Dactylus, †Datta, <i>a date (fruit)</i>.</li> -<li class="indx">Diaeta, <i>cabin of ship</i>.</li> -<li class="indx">†Dioscorea, <i>a yam</i>.</li> -<li class="ifrst">Forceps, <i>pincers</i>.</li> -<li class="indx">Forfex, <i>shears</i>, <i>scissors</i>.</li> -<li class="indx">Frutices, <i>shrubs</i>.</li> -<li class="indx">Furcilla, <i>table fork</i>.</li> -<li class="ifrst">†Grallatores, <i>wading birds</i>.</li> -<li class="indx">†Grossularius, <i>gooseberry</i>.</li> -<li class="ifrst">Hasta cunicularia, <i>miner’s pike</i>.</li> -<li class="indx">Helcia, <i>traces</i>.</li> -<li class="indx">Horologium, <i>clock</i> or <i>watch</i>.</li> -<li class="ifrst">†Ignipulta, <i>a gun</i>.</li> -<li class="indx">Infula, <i>turban</i>.</li> -<li class="ifrst">Res Jaculatoria, <i>gunnery</i>.</li> -<li class="ifrst">Lodices, <i>blankets</i>.</li> -<li class="indx">Lorica, <i>(ship’s) parapet</i> or <i>bulwark</i>.</li> -<li class="ifrst">†Macacus, <i>monkey</i>.</li> -<li class="indx">Magis, -idis, <i>rolling pin</i>.</li> -<li class="ifrst">Otides, <i>bustards</i>.</li> -<li class="ifrst">Pessulum, <i>a bolt</i>.</li> -<li class="indx">Podium, <i>outjutting ledge</i>, <i>balcony</i>.</li> -<li class="indx">Prospeculum, <i>small telescope</i>.</li> -<li class="indx">†Pistola, <i>pistol</i>.</li> -<li class="indx">Pulvis nitratus, <i>gunpowder</i>.</li> -<li class="ifrst">Riscus, <i>a rude box</i>, <i>a chest</i>.</li> -<li class="indx">Rubus, <i>bramble</i>, as <i>blackberry bush</i>.</li> -<li class="indx">Rutabulum, <i>coal rake</i>.</li> -<li class="ifrst">†Sago, -onis, <i>sago</i>.</li> -<li class="indx">†Sapo, -onis, <i>soap</i>.</li> -<li class="indx">†Saccharum, <i>sugar</i>.</li> -<li class="indx">Scapha, <i>ship’s boat</i>.</li> -<li class="indx">Scrinium, <i>dispatch box</i>, <i>desk</i>.</li> -<li class="indx">Sīnum, <i>a bowl</i>.</li> -<li class="indx">Stellio, <i>small lizard</i>.</li> -<li class="indx">Sublica, <i>pile</i>, <i>stake</i>, <i>support</i>.</li> -<li class="indx">Subula, <i>bodkin</i>.</li> -<li class="indx">Succīdia, <i>a slice</i>.</li> -<li class="indx">Succulae, <i>a windlass?</i></li> -<li class="indx">Sudarium, <i>pocket handkerchief</i>.</li> -<li class="indx">Suffercio, <i>I load (a gun)</i>.</li> -<li class="indx">Supparum, <i>topsail</i>.</li> -<li class="ifrst">Tibiales, <i>stockings</i>.</li> -<li class="indx">Tolleno, <i>a crane for lifting</i>.</li> -<li class="indx">Traha, <i>a sledge</i>; <i>dimin.</i> †Trahula.</li> -<li class="indx">Trochlea, <i>a pulley</i>; <i>dimin.</i> Trochleola.</li> -<li class="indx">Tunica, <i>a shirt</i>.</li> -<li class="ifrst">Vespertilio, <i>a (flying) bat</i>.</li> -<li class="ifrst">Zea, <i>maize</i>.</li> -</ul> - -<hr class="chap" /> - -<h2>FOOTNOTES</h2> - -<div class="footnotes"> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_1" id="Footnote_1"></a><a href="#FNanchor_1"><span class="label">[A]</span></a> A crane,—with windlass.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_2" id="Footnote_2"></a><a href="#FNanchor_2"><span class="label">[B]</span></a> A buoy.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_3" id="Footnote_3"></a><a href="#FNanchor_3"><span class="label">[C]</span></a> The cabin.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_4" id="Footnote_4"></a><a href="#FNanchor_4"><span class="label">[D]</span></a> Windlass.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_5" id="Footnote_5"></a><a href="#FNanchor_5"><span class="label">[E]</span></a> Pulleys.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_6" id="Footnote_6"></a><a href="#FNanchor_6"><span class="label">[F]</span></a> Orange trees.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_7" id="Footnote_7"></a><a href="#FNanchor_7"><span class="label">[G]</span></a> He is looking southward.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_8" id="Footnote_8"></a><a href="#FNanchor_8"><span class="label">[H]</span></a> Stockings.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_9" id="Footnote_9"></a><a href="#FNanchor_9"><span class="label">[I]</span></a> A rolling pin.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_10" id="Footnote_10"></a><a href="#FNanchor_10"><span class="label">[J]</span></a> Shirt.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_11" id="Footnote_11"></a><a href="#FNanchor_11"><span class="label">[K]</span></a> Stockings.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_12" id="Footnote_12"></a><a href="#FNanchor_12"><span class="label">[L]</span></a> Monkey.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_13" id="Footnote_13"></a><a href="#FNanchor_13"><span class="label">[M]</span></a> Gooseberries.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_14" id="Footnote_14"></a><a href="#FNanchor_14"><span class="label">[N]</span></a> Bodkin.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_15" id="Footnote_15"></a><a href="#FNanchor_15"><span class="label">[O]</span></a> Select.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_16" id="Footnote_16"></a><a href="#FNanchor_16"><span class="label">[P]</span></a> Auger.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_17" id="Footnote_17"></a><a href="#FNanchor_17"><span class="label">[Q]</span></a> Cutter (chisel?)</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_18" id="Footnote_18"></a><a href="#FNanchor_18"><span class="label">[R]</span></a> All but, <i>tantum non</i>.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_19" id="Footnote_19"></a><a href="#FNanchor_19"><span class="label">[S]</span></a> Thatch.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_20" id="Footnote_20"></a><a href="#FNanchor_20"><span class="label">[T]</span></a> Hood.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_21" id="Footnote_21"></a><a href="#FNanchor_21"><span class="label">[U]</span></a> A gutter.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_22" id="Footnote_22"></a><a href="#FNanchor_22"><span class="label">[V]</span></a> Glazier’s putty.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_23" id="Footnote_23"></a><a href="#FNanchor_23"><span class="label">[W]</span></a> A Greek word: <i>Bustards</i>.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_24" id="Footnote_24"></a><a href="#FNanchor_24"><span class="label">[X]</span></a> Make lighter.</p> - -</div> - -<div class="footnote"> - -<p><a name="Footnote_25" id="Footnote_25"></a><a href="#FNanchor_25"><span class="label">[Y]</span></a> Frying Pan.</p> - -</div> - -</div> - -<hr class="chap" /> - -<div class="blockquote"> - -<p class="center larger">Among WORKS by F. W. NEWMAN, are—</p> - -<p class="hanging">HIAWATHA, in Rhythmical Latin. 12mo. 2s. 6d.</p> - -<p class="hanging">TRANSLATIONS OF ENGLISH POETRY INTO LATIN -VERSE. Crown 8vo. 6s.</p> - -<p class="hanging">TRANSLATION OF HORACE’S ODES into unrhymed specific -stanzas. Post 8vo. 4s.</p> - -<p class="hanging">TRANSLATION OF HOMER’S ILIAD into the modern Greek -Epic verse. Royal 8vo. 10s. 6d.</p> - -<p class="hanging">HOMERIC TRANSLATION: a Reply to Professor <span class="smcap">Matthew -Arnold</span>. 2s. 6d.</p> - -<p class="hanging">SUGGESTED IMPROVEMENTS OF THE TEXT OF -AESCHYLUS. Demy 8vo. 6s.</p> - -<p class="hanging">ATTEMPT TO RENDER THE IGUVINE INSCRIPTIONS -INTO LATIN. 8vo. 2s.</p> - -<p class="center">PUBLISHED BY<br /> -TRÜBNER & CO., 57 & 59, LUDGATE HILL,<br /> -LONDON.</p> - -</div> - -<div>*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK 50732 ***</div> -</body> -</html> diff --git a/old/old-2024-12-19/50732-h/images/cover.jpg b/old/old-2024-12-19/50732-h/images/cover.jpg Binary files differdeleted file mode 100644 index 5fded4d..0000000 --- a/old/old-2024-12-19/50732-h/images/cover.jpg +++ /dev/null |
