initial commit of ebook 33719HEAD main

author: Roger Frank <rfrank@pglaf.org> 2025-10-14 20:00:04 -0700
committer: Roger Frank <rfrank@pglaf.org> 2025-10-14 20:00:04 -0700
commit: 678d68783847fa267fc4e4f0aab7b6a1a3c017f8 (patch)
tree: 97888ee27a6aed83a61222297c12291f4c3f4e21 /old/33719-h/33719-h.htm
1 files changed, 5523 insertions, 0 deletions
diff --git a/old/33719-h/33719-h.htm b/old/33719-h/33719-h.htm
new file mode 100644
index 0000000..5f6fa73
--- /dev/null
+++ b/old/33719-h/33719-h.htm
@@ -0,0 +1,5523 @@
+<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 4.01 Transitional//EN"
+"http://www.w3.org/TR/html4/loose.dtd">
+<!-- This HTML file has been automatically generated from an XML source on 2010-09-13T21:25:57.576+02:00. -->
+<html lang="nl-1900">
+<head>
+<meta name="generator" content=
+"HTML Tidy for Windows (vers 25 March 2009), see www.w3.org">
+<title>Martelaren van Rusland</title>
+<meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=us-ascii">
+<meta name="generator" content=
+"tei2html.xsl, see http://code.google.com/p/tei2html/">
+<meta name="author" content="Jules Michelet (1798&ndash;1874)">
+<link rel="schema.DC" href=
+"http://dublincore.org/documents/1998/09/dces/">
+<meta name="DC.Creator" content="Jules Michelet (1798&ndash;1874)">
+<meta name="DC.Title" content="Martelaren van Rusland">
+<meta name="DC.Date" content="#####">
+<meta name="DC.Language" content="nl-1900">
+<meta name="DC.Format" content="text/html">
+<meta name="DC.Publisher" content="Project Gutenberg">
+<meta name="DC:Subject" content="Russia -- Politics and government">
+<style type="text/css">
+body
+{
+font: 100%/1.2em "Times New Roman", Times, serif;
+margin: 1.58em 16%;
+text-align: left;
+}
+/***** Titlepage *****************************************************/
+.titlePage
+{
+border: #DDDDDD 2px solid;
+margin: 3em 0% 7em 0%;
+padding: 5em 10% 6em 10%;
+text-align: center;
+}
+.titlePage .docTitle
+{
+line-height: 3.5em;
+margin: 2em 0% 2em 0%;
+font-weight: bold;
+}
+.titlePage .docTitle .mainTitle
+{
+font-size: 1.8em;
+}
+.titlePage .docTitle .subTitle, .titlePage .docTitle .seriesTitle, .titlePage .docTitle .volumeTitle
+{
+font-size: 1.44em;
+}
+.titlePage .byline
+{
+margin: 2em 0% 2em 0%;
+font-size:1.2em;
+line-height:1.72em;
+}
+.titlePage .byline .docAuthor
+{
+font-size: 1.2em;
+font-weight: bold;
+}
+.titlePage .figure
+{
+margin: 2em 0% 2em 0%;
+margin-left: auto;
+margin-right: auto;
+}
+.titlePage .docImprint
+{
+margin: 4em 0% 0em 0%;
+font-size: 1.2em;
+line-height: 1.72em;
+}
+.titlePage .docImprint .docDate
+{
+font-size: 1.2em;
+font-weight: bold;
+}
+/***** End Titlepage *****/
+.transcribernote
+{
+background-color:#DDE;
+border:black 1px dotted;
+color:#000;
+font-family:sans-serif;
+font-size:80%;
+margin:2em 5%;
+padding:1em;
+}
+.advertisment
+{
+background-color:#FFFEE0;
+border:black 1px dotted;
+color:#000;
+margin:2em 5%;
+padding:1em;
+}
+.width20
+{
+width: 20%;
+}
+.width40
+{
+width: 40%;
+}
+.indextoc
+{
+text-align: center;
+}
+.div0
+{
+padding-top: 5.6em;
+}
+.div1
+{
+padding-top: 4.8em;
+}
+.index
+{
+font-size: 80%;
+}
+.div2
+{
+padding-top: 3.6em;
+}
+.div3, .div4, .div5
+{
+padding-top: 2.4em;
+}
+.footnotes .body,
+.footnotes .div1
+{
+padding: 0;
+}
+.apparatusnote
+{
+text-decoration: none;
+}
+h1, h2, h3, h4, h5, h6, .pseudoh1, .pseudoh2, .pseudoh3, pseudoh4
+{
+clear: both;
+font-style: normal;
+text-transform: none;
+}
+h3, .pseudoh3
+{
+font-size:1.2em;
+line-height:1.2em;
+}
+h3.label
+{
+font-size:1em;
+line-height:1.2em;
+margin-bottom:0;
+}
+h4, pseudoh4
+{
+font-size:1em;
+line-height:1.2em;
+}
+.alignleft
+{
+text-align:left;
+}
+.alignright
+{
+text-align:right;
+}
+.alignblock
+{
+text-align:justify;
+}
+p.tb, hr.tb
+{
+margin-top: 1.6em;
+margin-bottom: 1.6em;
+margin-left: auto;
+margin-right: auto;
+text-align: center;
+}
+p.argument, p.note, p.tocArgument
+{
+font-size:0.9em;
+line-height:1.2em;
+text-indent:0;
+}
+p.argument, p.tocArgument
+{
+margin:1.58em 10%;
+}
+p.tocChapter
+{
+margin:1.58em 0%;
+}
+p.tocSection
+{
+margin:0.7em 5%;
+}
+p.dateline
+{
+margin-top: 1.6em;
+margin-bottom: 1.6em;
+}
+p.signed
+{
+margin-top: 1.6em;
+margin-left: 3.58em;
+text-indent: -2em;
+}
+.epigraph
+{
+font-size:0.9em;
+line-height:1.2em;
+width: 60%;
+margin-left: auto;
+}
+.epigraph span.bibl
+{
+display: block;
+text-align: right;
+}
+.trailer
+{
+clear: both;
+padding-top: 2.4em;
+padding-bottom: 1.6em;
+}
+.figure
+{
+margin-left: auto;
+margin-right: auto;
+}
+.floatLeft
+{
+float:left;
+margin:10px 10px 10px 0;
+}
+.floatRight
+{
+float:right;
+margin:10px 0 10px 10px;
+}
+p.figureHead
+{
+font-size:100%;
+text-align:center;
+}
+.figAnnotation
+{
+font-size:80%;
+position:relative;
+margin: 0 auto; /* center this */
+}
+.figTopLeft, .figBottomLeft
+{
+float: left;
+}
+.figTop, .figBottom
+{
+}
+.figTopRight, .figBottomRight
+{
+float: right;
+}
+.figure p
+{
+font-size:80%;
+margin-top:0;
+text-align:center;
+}
+img
+{
+border-width:0;
+}
+p.smallprint,li.smallprint
+{
+color:#666666;
+font-size:80%;
+}
+span.parnum
+{
+font-weight: bold;
+}
+.marginnote
+{
+font-size:0.8em;
+height:0;
+left:1%;
+line-height:1.2em;
+position:absolute;
+text-indent:0;
+width:14%;
+}
+.pagenum
+{
+display:inline;
+font-size:70%;
+font-style:normal;
+margin:0;
+padding:0;
+position:absolute;
+right:1%;
+text-align:right;
+}
+a.noteref, a.pseudonoteref
+{
+font-size: 80%;
+text-decoration: none;
+vertical-align: 0.25em;
+}
+.displayfootnote
+{
+display: none;
+}
+div.footnotes
+{
+font-size: 80%;
+margin-top: 1em;
+padding: 0;
+}
+hr.fnsep
+{
+margin-left: 0;
+margin-right: 0;
+text-align: left;
+width: 25%;
+}
+p.footnote
+{
+margin-bottom: 0.5em;
+margin-top: 0.5em;
+}
+p.footnote .label
+{
+float:left;
+width:2em;
+height:12pt;
+display:block;
+}
+/****** Tables ******/
+td.sum
+{
+padding-top: 2px; border-top: solid black 1px;
+}
+/****** Poetry ******/
+.lgouter
+{
+margin-left: auto;
+margin-right: auto;
+display:table; /* used to make the block shrink to the actual size */
+}
+.lg
+{
+text-align: left;
+}
+.lg h4, .lgouter h4
+{
+font-weight: normal;
+}
+.lg .linenum, .sp .linenum
+{
+color:#777;
+font-size:90%;
+left: 16%;
+margin:0;
+position:absolute;
+text-align:center;
+text-indent:0;
+top:auto;
+width:1.75em;
+}
+p.line
+{
+margin: 0 0% 0 0%;
+}
+span.hemistich /* invisible text to achieve visual effect of hemistich indentation. */
+{
+color: white;
+}
+.versenum
+{
+font-weight:bold;
+}
+/***** Drama *****/
+.speaker
+{
+font-weight: bold;
+margin-bottom: 0.4em;
+}
+.sp .line
+{
+margin: 0 10%;
+text-align: left;
+}
+/***** End Drama *****/
+/* right aligned page number in table of contents */
+.tocPagenum, .flushright
+{
+position: absolute;
+right: 16%;
+top: auto;
+}
+span.corr
+{
+border-bottom:1px dotted red;
+}
+span.abbr
+{
+border-bottom:1px dotted gray;
+}
+span.measure
+{
+border-bottom:1px dotted green;
+}
+/****** Font Styles and Colors *****/
+.ex
+{
+letter-spacing: 0.2em;
+}
+.sc
+{
+font-variant: small-caps;
+}
+.uc
+{
+text-transform: uppercase;
+}
+/* overline is actually a bit too high; overtilde is approximated with overline */
+.overline, .overtilde
+{
+text-decoration: overline;
+}
+.rm
+{
+font-style: normal;
+}
+.red
+{
+color: red;
+}
+/***** End Font Styles and Colors *****/
+hr
+{
+clear:both;
+height:1px;
+margin-left:auto;
+margin-right:auto;
+margin-top:1em;
+text-align:center;
+width:45%;
+}
+.aligncenter, div.figure
+{
+text-align:center;
+}
+h1, h2
+{
+font-size:1.44em;
+line-height:1.5em;
+}
+h1.label, h2.label
+{
+font-size:1.2em;
+line-height:1.2em;
+margin-bottom:0;
+}
+h5, h6
+{
+font-size:1em;
+font-style:italic;
+line-height:1em;
+}
+p
+{
+text-indent:0;
+}
+p.firstlinecaps:first-line
+{
+text-transform: uppercase;
+}
+p.dropcap:first-letter
+{
+float: left;
+clear: left;
+margin: 0em 0.05em 0 0;
+padding: 0px;
+line-height: 0.8em;
+font-size: 420%;
+vertical-align:super;
+}
+.lg
+{
+padding: .5em 0% .5em 0%;
+}
+p.quote,div.blockquote, div.argument
+{
+font-size:0.9em;
+line-height:1.2em;
+margin:1.58em 5%;
+}
+.pagenum a, a.noteref:hover, a.hidden:hover, a.hidden
+{
+text-decoration:none;
+}
+ul { list-style-type: none; }
+.castlist, .castitem { list-style-type: none; }
+/***** External Links *****/
+.pglink
+{
+background: url(images/book.png) center right no-repeat;
+padding-right: 18px;
+}
+.catlink
+{
+background: url(images/card.png) center right no-repeat;
+padding-right: 17px;
+}
+.exlink
+{
+background: url(images/external.png) center right no-repeat;
+padding-right: 13px;
+}
+.pglink:hover
+{
+background-color: #DCFFDC;
+}
+.catlink:hover
+{
+background-color: #FFFFDC;
+}
+.exlink:hover
+{
+background-color: #FFDCDC;
+}
+body
+{
+background: #FFFFFF;
+font-family: "Times New Roman", Times, serif;
+}
+body, a.hidden
+{
+color: black;
+}
+.titlePage
+{
+color: #001FA4;
+font-family: Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif;
+}
+h1, h2, h3, h4, h5, h6, .pseudoh1, .pseudoh2, .pseudoh3, .pseudoh4
+{
+color: #001FA4;
+font-family: Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif;
+}
+p.byline
+{
+font-style: italic;
+margin-bottom: 2em;
+}
+.figureHead, .noteref, .pseudonoteref, .marginnote, p.legend, .versenum, .stage
+{
+color: #001FA4;
+}
+.rightnote, .pagenum, .linenum, .pagenum a
+{
+color: #AAAAAA;
+}
+a.hidden:hover, a.noteref:hover
+{
+color: red;
+}
+p.dropcap:first-letter
+{
+color: #001FA4;
+font-weight: bold;
+}
+sub, sup
+{
+line-height: 0;
+}
+.pagenum, .linenum
+{
+speak: none;
+}
+</style>
+
+<style type="text/css">
+.xd20e76width
+{
+width:496px;
+}
+.xd20e82
+{
+text-align:center;
+}
+.xd20e87width
+{
+width:474px;
+}
+.xd20e160
+{
+background: url(images/initial-a.png) no-repeat top left;
+}
+.xd20e160init
+{
+float: left;
+width: 120px;
+height: 120px;
+background: url(images/initial-a.png) no-repeat;
+text-align: right;
+color: white;
+font-size: 1px;
+}
+.xd20e366width
+{
+width:183px;
+}
+.xd20e451width
+{
+width:106px;
+}
+.xd20e599width
+{
+width:148px;
+}
+.xd20e740width
+{
+width:156px;
+}
+.xd20e866width
+{
+width:154px;
+}
+.xd20e1008width
+{
+width:91px;
+}
+.xd20e1343width
+{
+width:149px;
+}
+.xd20e1770width
+{
+width:183px;
+}
+.xd20e1901width
+{
+width:148px;
+}
+.xd20e2142width
+{
+width:105px;
+}
+.xd20e2494width
+{
+width:183px;
+}
+.xd20e2500width
+{
+width:720px;
+}
+.xd20e2507width
+{
+width:487px;
+}
+</style>
+</head>
+<body>
+
+
+<pre>
+
+The Project Gutenberg EBook of Martelaren van Rusland, by Jules Michelet
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+
+Title: Martelaren van Rusland
+
+Author: Jules Michelet
+
+Translator: S.J. Bouberg Wilson
+
+Release Date: September 13, 2010 [EBook #33719]
+
+Language: Dutch
+
+Character set encoding: ASCII
+
+*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK MARTELAREN VAN RUSLAND ***
+
+
+
+
+Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
+Proofreading Team at https://www.pgdp.net/ for Project
+Gutenberg.
+
+
+
+
+
+
+</pre>
+
+<div class="front">
+<div class="div1"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<p class="firstpar"></p>
+<div class="figure xd20e76width"><img src="images/cover.jpg" alt=
+"Oorspronkelijke voorkant." width="496" height="720"></div>
+<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e80" href="#xd20e80" name=
+"xd20e80">1</a>]</span></p>
+</div>
+<div class="div1"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<p class="firstpar xd20e82">Martelaren van Rusland <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e84" href="#xd20e84" name=
+"xd20e84">3</a>]</span></p>
+</div>
+<div class="div1"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<p class="firstpar"></p>
+<div class="figure xd20e87width"><img src="images/titlepage.jpg" alt=
+"Oorspronkelijke titelpagina." width="474" height="720"></div>
+</div>
+<div class="titlePage">
+<div class="docTitle">
+<div class="seriesTitle">Wereld Bibliotheek</div>
+</div>
+<div class="byline">Onder leiding van L. Simons</div>
+<div class="docTitle">
+<div class="mainTitle">Martelaren van Rusland</div>
+</div>
+<div class="byline">door<br>
+<span class="docAuthor">Jules Michelet</span><br>
+vertaald en van korte aanteekeningen voorzien door<br>
+<span class="docAuthor">S. J. Bouberg Wilson</span></div>
+<div class="docImprint">Uitgegeven voor de M<sup>ij</sup> voor Goede en
+Goedkoope Lectuur door<br>
+G. Schreuders Amsterdam</div>
+</div>
+<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e119" href="#xd20e119" name=
+"xd20e119">5</a>]</span></p>
+<div id="inleidendwoord" class="div1"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<h2 class="main">Inleidend Woord.</h2>
+<p class="firstpar"><i>Jules Michelet&rsquo;s &ldquo;<span lang=
+"fr">Les Martyrs de la Russie</span>&rdquo; is een halve eeuw oud. Het
+verscheen in 1854, toen Russische toestanden de verontwaardiging van
+geheel Europa gaande maakten.</i></p>
+<p><i>Dat we het nu (en voor het eerst) in het Nederlandsch geven,
+vindt ten deele zijn verklaring in het feit, dat het, hoewel zoo oud,
+niets verouderd blijkt. Michelet, de groote liberale Fransche
+geschiedschrijver van het midden der negentiende eeuw, heeft in dit
+werkje den geest van het Russische volk, van overheid en onderdrukten,
+met groote scherpte geschetst. Zijn boekje was een revolutionnair
+pamflet, bestemd om de Russische officieren te winnen voor de
+vrijheidszaak, en dat merken we ook aan de bloemrijkheid en de
+rethorika van zijn stijl, aan het veelvuldige gebruik van de
+&ldquo;phrase&rdquo;. Voor ons, menschen van 1905, heeft het vooral
+bizondere waarde, omdat het ons zoo volkomen doordringt van de
+voorgeschiedenis der nu wordende revolutie. In dit pamflet van 50 jaar
+geleden worden toch de onderdrukking in Rusland, het ruw <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e133" href="#xd20e133" name=
+"xd20e133">6</a>]</span>geweld en de gemeenheid der autocratie al als
+onhoudbaar voorgesteld. <span class="corr" id="xd20e135" title=
+"Bron: Sintsdien">Sindsdien</span> is de afschaffing der lijfeigenschap
+gebeurd, doch de tyrannie is er weinig door verzacht of verzwakt. En
+het onhoudbare heeft zich nog een halve eeuw staande gehouden. Hoe dit
+kon, verklaart dit boekje eveneens: door de lijdzaamheid van het
+Russische volk.</i></p>
+<p><i>Nog een enkel woord over den Franschen schrijver zelf. Hij was
+geboren in 1798 en stierf in 1874. In dien levenstijd heeft hij
+ontzaglijk weten te werken. Als geschiedschrijver gaf hij voornamelijk:
+Beknopt Overzicht der Nieuwe Geschiedenis (1827), Romeinsche
+Geschiedenis (1839), Geschiedenis van Frankrijk (1833&ndash;1844 en
+1855&ndash;1867: in zeventien deelen), Geschiedenis der Revolutie
+(1847&ndash;1853: in zeven deelen) en Geschiedenis van de XIXe eeuw (na
+zijn dood verschenen).</i></p>
+<p><i>Zijn stijl, zijn levendige voorstelling hebben hem veel
+bewonderaars verzekerd. Zijn kenschets en geschiedenis van Jeanne
+d&rsquo;Arc, de Maagd van Orleans, uit zijn &ldquo;Geschiedenis van
+Frankrijk&rdquo;, is een fijngevoeld begrijpen van een katholieke
+dweepster door een liberaal denker. Wij stellen ons voor, fragmenten
+uit zijn werken in onze Bibliotheek op te nemen, zooals ook enkele
+zijner natuur-beschrijvingen op het lijstje staan, dat we van den heer
+Thijsse ontvingen.</i></p>
+<p class="signed"><i>Redactie Wereld-Bibliotheek.</i> <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e151" href="#xd20e151" name=
+"xd20e151">7</a>]</span></p>
+</div>
+</div>
+<div class="body">
+<div id="ch1" class="div1"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<h2 class="main">Aan de Russische officieren.</h2>
+<p class="firstpar opener"><span class="ex">Mijne Heeren,</span></p>
+<p class="xd20e160"><span class="xd20e160init">A</span>lwe&ecirc;r
+menschenlevens ten offer gevallen. Gisteren, 20 Juli,<a class="noteref"
+id="xd20e162src" href="#xd20e162" name="xd20e162src">1</a> zijn te
+Warschau, tot ieders ontzetting, zonder reden of voorwendsel, vier
+gevangenen onverwacht uit hun kerker te voorschijn gehaald, voor uwe
+militaire rechtbanken gevoerd, veroordeeld en door stokslagen
+doodgeranseld.</p>
+<p>Geen enkel te voren gesmeed komplot verklaart deze wreede
+strafoefening. Het waren gevangenen, die reeds lang, om staatkundige
+reden opgesloten zaten. Hun bloedverwanten meenden, dat de komst van
+den keizer,<a class="noteref" id="xd20e167src" href="#xd20e167" name=
+"xd20e167src">2</a> de aanstaande viering van den vijf-en-twintigsten
+jaardag zijner troonsbeklimming, hen genade zou doen krijgen.</p>
+<p>Nu, begenadigd zijn ze!</p>
+<p>Zijt gij het wel, mijne heeren, gij, vervuld van den geest van
+Frankrijk, door dezen en zijn denkbeelden gevoed: gij, meer Franschen
+dan Russen, die tot zulke barbaarsche, zulke vernederende straffen
+bevel kunt geven?</p>
+<p>Ons is de geweldige angst niet onbekend gebleven, die u terneder
+drukt. Een ijzeren vuist dwingt u tot <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e176" href="#xd20e176" name="xd20e176">8</a>]</span>zulke
+afschuwelijke vonnissen, en doet ze u onderteekenen. Meer dan
+&eacute;&eacute;n onder u zou zeker zijn degen stuk breken, als hij
+daardoor slechts zijn leven op &rsquo;t spel zette.</p>
+<p>Wij kennen u, wij weten dat, als ge onttrokken zijt aan ieders
+blikken, gij het waagt menschelijk te zijn. Ik zou kunnen zeggen
+w&aacute;&aacute;r en in welk opzicht; maar ik zal u niet verraden. Het
+is waarschijnlijk, dat ge op den 20sten Juli het aantal slachtoffers,
+dat men u vroeg, hebt beperkt. Van de vier-en-dertig, die ge moest
+oordeelen, zullen dertig in &rsquo;t leven blijven: zij gaan naar
+Siberi&euml;!</p>
+<p>Welke misdaad hebben die Polen bedreven?</p>
+<p>Dat zij juist zoo denken als gij.</p>
+<p>Wie verafschuwt, vervloekt m&eacute;&eacute;r dan gij het
+barbaarsche bewind van de bastaard-Duitschers,<a class="noteref" id=
+"xd20e186src" href="#xd20e186" name="xd20e186src">3</a> die
+Rusland&rsquo;s ondergang bewerken? Wat zou men bij de meesten uwer
+vinden, mijne heeren, wanneer uw hart werd blootgelegd? Immers de
+revolutie, het geloof aan den 14den December, het niet-uitteblusschen
+vuur van Pestel en Rylejew?<a class="noteref" id="xd20e189src" href=
+"#xd20e189" name="xd20e189src">4</a> Droevig noodlot, door heel Europa
+heen te moeten trekken, en de deelgenooten uwer denkbeelden, de
+martelaren van uw overtuiging te bestrijden of te
+veroordeelen&mdash;hen, wier dood gij benijdt!</p>
+<p>Gij hebt de Hongaren bewonderd, wier opstand slechts door de
+Russische tusschenkomst van 1849 gebroken werd. De straffen, die
+volgden, de afgrijselijke beleedigingen, welke heldhaftige vrouwen
+hebben moeten verduren, gij voelt ze na, evenals wij.</p>
+<p>Gij hebt de helden van de Poolsche omwenteling bewonderd, die het in
+1837 waagden, door een daad van ongeloofelijke stoutmoedigheid, hun
+Siberisch verbanningsoord te wapen te brengen: gij waart nog
+m&eacute;&eacute;r <span class="pagenum">[<a id="xd20e200" href=
+"#xd20e200" name="xd20e200">9</a>]</span>lijk dan zij, den dag toen zij
+onder de stokslagen ne&ecirc;rvielen van uw soldaten, zelven in tranen
+en vol wanhoop.</p>
+<p>Uw hart moet als door een dolk doorboord zijn geworden, toen
+Wisniowski,<a class="noteref" id="xd20e204src" href="#xd20e204" name=
+"xd20e204src">5</a> in 1847, van de galg af, dit verheven woord
+verkondigde: &ldquo;Hebt elkander lief en vergeeft.&rdquo;</p>
+<p>Diegenen onder u, die in 1831 dienden, zullen altijd voor oogen en
+in &rsquo;t hart houden een droevig beeld, dat hun steeds zuchten en
+nachtwaken zal kosten. Zij herinneren zich Kroonstad, het plechtig
+martelaarschap van het Poolsche leger in die drukbezochte haven, ten
+aanzien van de verontwaardigde zeelieden van de heele wereld.
+Verscheiden honderdtallen van dapperen, krijgsgevangenen, en wel bij
+capitulatie, weigerden hun vaderland af te zweren en Russen te worden.
+Geslagen, genezen, opnieuw geslagen toen hun wonden zich sloten,
+volhardden zij als onverwinlijken, totdat de karren hen wegvoerden, aan
+flarden geranseld, vormelooze, afzichtelijke massa&rsquo;s vleesch,
+waaraan niets meer den mensch deed herkennen.</p>
+<p>Welke zijn uw ongeopenbaarde gevoelens bij dergelijke
+verschrikkelijke beproevingen? Ze zijn voor ons geen geheim.</p>
+<p>Het zij mij vergund een feit te noemen:</p>
+<p>In een oorlog van jongen datum werd een uwer jeugdige officieren,
+bij zijn komst in een stad van het overweldigd land, ingekwartierd bij
+een dame uit de groote wereld, die, vol van wrok tegen de Russen en
+Rusland, hem door haar bedienden liet ontvangen en weigerde hem te
+zien. Niet dan met groote moeite slaagde hij erin tot haar door te
+dringen en sprak hij aanvankelijk op hoogen toon. Zij, onwrikbaar,
+heldhaftig, antwoordde zooals het Vaderland-zelf den vijand zou te
+woord gestaan hebben... Het hart van den jongen man verdroeg dit niet,
+en, van bewondering aangegrepen, <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e221" href="#xd20e221" name="xd20e221">10</a>]</span>zich aan haar
+voeten werpende, zei hij onder tranen: &ldquo;Mevrouw, wij zijn
+ongelukkiger dan u...; van mijn geheele familie ben ik
+all&eacute;&eacute;n over; ze zijn allen in Siberi&euml;.&rdquo;</p>
+<p>Dus, gij treedt naar voren, zwijgend, bleek, den degen in de hand,
+om, tegen uw overtuiging in, het vonnis uit te voeren, dat een vijandig
+noodlot heeft geveld. Gij treedt naar voren, met gebogen hoofd, zonder
+achter u noch v&oacute;&oacute;r u uit te zien.</p>
+<p>Achter u ligt Siberi&euml;, bevolkt door den Russischen adel, en de
+Kaukasus, of de algemeene slachtplaats, waar men u laat ombrengen.
+Niettemin gaat gij voorwaarts.&mdash;Achter u is de revolutie,
+waarme&ecirc; ge sympathiseert, Frankrijk en de Fransche
+gedachte-wereld, uw geheele <span class="ex">zijn</span>
+vertegenwoordigend. En niettemin gaat gij voorwaarts.</p>
+<p>Hebt medelijden met u-zelf... Welk gevaar loopt gij ten slotte,
+tenzij te sterven?</p>
+<p>Maar sterft ge dan niet reeds? Is uw leven niet de dood?</p>
+<p>Velen, in dezen droevigen toestand, trachten zich zelven te
+bedriegen. Zij doen zich geweld aan om volijverig te zijn voor de
+grootheid van Rusland.</p>
+<p>Laat ons onderscheiden, mijne heeren. Dit woord heeft twee zeer
+verschillende beteekenissen: het rijk en het volk. Welnu, het rijk
+heeft geen stap gedaan&mdash;ik maak mij sterk het te
+bewijzen&mdash;die niet tevens een schrede was naar de vernietiging van
+uw nationalen geest, de uitwissching van het Slavisch karakter, dat u
+kenmerkt. De eenige goede omschrijving van de schrikkelijke regeering,
+waaronder gij gebukt gaat, is: <span class="ex">de ondergang van
+Rusland</span>.</p>
+<p>Anderen, die zich zelven niet wat trachten wijs te maken, sluiten de
+oogen, geven zich over aan het noodlot; zij zetten zich ne&ecirc;r,
+enkel in twijfel gevangen; nemen plaats boven den afgrond: &ldquo;Wie
+weet waar de oorzaak schuilt?&rdquo; zeggen zij. &ldquo;Wij zijn
+verdorven, dat is zoo. Maar het Westen is &rsquo;t niet minder... Laat
+ons genieten, en dan sterven.&rdquo; <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e244" href="#xd20e244" name="xd20e244">11</a>]</span></p>
+<p>Ja, de Westersche wereld is verdorven, doch in de opperste lagen, de
+eenige die ge kent, veel meer dan in de onderste. Frankrijk bezit
+bovendien dit v&oacute;&oacute;rdeel, dat het, meer of minder
+verdorven, steeds in zich zelf het vermogen behoudt tot zedelijke
+vernieuwing door de kracht der denkbeelden. Frankrijk leeft van den
+geest, en het vindt daarin een onuitputtelijke opwekking, kracht tot
+ommekeer en wedergeboorte. Zijn aanvallen van zwakte zijn niet gering.
+De wereld roept dan uit: &ldquo;Het is dood.&rdquo; Men riep &rsquo;t
+bij Rosbach.<a class="noteref" id="xd20e247src" href="#xd20e247" name=
+"xd20e247src">6</a> En toch hernam het, juist door deze nederlaag en
+opgewekt door een flauwen lichtstraal, zijn vorige kracht en gloed,
+bemoedigde hen, die vreesden dat zijn levenszon uitgedoofd was, en,
+door zijn geest een herschepping ondergaande, werd het &rsquo;t licht
+der wereld.</p>
+<p>Dit herscheppingsvermogen, het ligt in de gedachte die zich telkens
+hernieuwt. Wat zou er van een volk worden, dat, na zijn
+oorspronkelijkheid ingeboet te hebben, afgehouden werd van den omgang
+met elk ander, aan zich zelf overgelaten, buiten het verkeer met
+menschen gesloten, als men de vrije toestrooming van versche lucht
+tegenhield?</p>
+<p>Dit is het geval met het Russische volk.</p>
+<p>Zijn leven lag in de gemeenschap, een kleine patriarchale
+maatschappij, die den grond onder haar leden verdeelt en er hun de
+afwisselende bebouwing van overlaat. Een machtige onderlinge band.
+Tegenwoordig is de bewoner losgerukt van den bodem en van de
+gemeenschap. Vroeger bezitter van dien grond; sedert, gedurende twee
+eeuwen, als lijfeigene eraan vastgehecht, troostte hij zich met de
+voorstelling, dat het juist andersom was.&mdash;Het is nu zoover
+gekomen, dat hij er niets meer van is dan een verplaatsbaar aanhangsel,
+een stuk gereedschap, dat men aan de mijnen, aan de fabrieken
+verkoopt.</p>
+<p>Een aandoenlijke toestand, die tot tranen toe ontroert. <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e258" href="#xd20e258" name=
+"xd20e258">12</a>]</span>Deze tot de lijfeigenschap gedoemde bevolking
+had zich met het hart erop toegelegd haar in overeenstemming te brengen
+met de natuurlijke menschelijke gevoelens; de lijfeigene noemde zijn
+meester <span class="ex">vader</span>. Hij was het kind van zijn heer,
+en de heer de zoon van den czaar. Heel deze wereld had zich
+vereenzelvigd met het denkbeeld van <span class="ex">vaderschap</span>.
+Daarin zat het geloof en het gansche hart van den Rus... En gij hebt
+dat hart gebroken!</p>
+<p>Den lijfeigene aan uw agenten overleverende, die hem tot wanhoop
+brengen, hebt gij de keizerlijke politie tegen zijn oproerigheden
+moeten te hulp roepen, haar verbreiding moeten aanvragen over het
+geheele rijk, in ieder dorp den bleeken, kwaadwilligen man doen komen,
+die den boer bedreigt en den meester verraadt. Vroeger ongetwijfeld
+zeer afhankelijk in uw verhouding tot den czaar, hadt ge ten minste dit
+geluk, dat de punten van aanraking zeldzaam waren; oppermachtig thuis,
+van het oogenblik af dat de winter alle gemeenschapsmiddelen verbrak,
+hield de dwangheerschappij voor u op. Acht maanden per jaar waart gij
+koningen. Met den herfst sloot gij uw deur, en niemand kwam u
+verontrusten. Tegenwoordig ontmoet ge op uw goederen overal den
+onheilspellenden man, met het gluipend, ter-zij-uitziend oog, door wien
+de czaar van Sint-Petersburg uit u aanziet.</p>
+<p>Een mijner vrienden bevond zich eens in een Russisch paleis, in het
+hart van &rsquo;t rijk, ver van alle wegen verwijderd, en nam deel aan
+een grooten maaltijd, welken de vrouw des huizes gaf aan den talrijken
+adel uit de buurt. De eetzaal zag op een uitgestrekt park uit, waarvan
+de voornaamste laan vlak naar het midden venster voerde en de plaats,
+welke de dame aan tafel innam. Plotseling houdt zij op te spreken,
+blijft roerloos zitten, de oogen naar buiten gericht... daarop
+verbleekt zij; ziet als een doode, siddert... zij klappertandt... Zij
+is op het punt in onmacht te vallen. Een militair-uitziend persoon
+treedt de zaal binnen; het was de generaal der keizerlijke gendarmerie,
+dien ze had <span class="pagenum">[<a id="xd20e270" href="#xd20e270"
+name="xd20e270">13</a>]</span>zien aankomen. Ze dacht niet anders of ze
+was verloren. Gelukkig stelt hij haar gerust. Een ongeval, hem met zijn
+rijtuig overkomen, had hem opgehouden, en hij had daarom een anderen
+weg ingeslagen, om haar een bezoek te brengen.</p>
+<p>Zoo leeft gij nu. Gedwongen te kiezen tusschen twee verschrikkingen,
+van onderen de muiters vreezende, van boven den verpletterenden afgod,
+die iederen dag zwaarder drukt, zoekt gij uw toevlucht onder de
+bescherming van den laatste. Gij vlucht, waarheen? Ongelukkigen! Naar
+het bloedig altaar van Moloch.<a class="noteref" id="xd20e274src" href=
+"#xd20e274" name="xd20e274src">7</a></p>
+<p>Wat d&eacute;ze verschrikkelijke god verslindt, zijn echter niet
+alleen menschen; het is ook het talent, de innerlijke kracht, de
+levensvatbaarheid van Rusland.</p>
+<p>Van 1812 tot 1825 hebt gij een proef genomen op de nationale
+veerkracht. Het zachtzinnige vaderschap van Alexander<a class="noteref"
+id="xd20e282src" href="#xd20e282" name="xd20e282src">8</a> werd de
+vertrouwde van uwe menschlievendheid. De gebeurtenis van den 14en
+December verschrikte, beklemde de harten, drong ze we&ecirc;r terug
+naar de eigenbaat.</p>
+<p>De letterkundige werkzaamheid duurde nog voort, bij gebreke van die
+van den staat; zelfs in dezen onschuldigen kring werd het Russische
+zieleleven vervolgd, de po&euml;zie gedood m&egrave;t de dichters...
+Lermontow gedood. Gribojedew gedood. Puschkin gedood. En welk een
+tragische dood!<a class="noteref" id="xd20e287src" href="#xd20e287"
+name="xd20e287src">9</a></p>
+<p>Kort na 1840 eindigt uw letterkunde. Diep stilzwijgen, gij laat u
+niet meer hooren. Gelooft gij, dat men u kwijtschelding geeft? Neen,
+een nieuw jachtveld voor vervolgingen wordt geopend, uitgestrekter,
+verschrikkelijker. Het despotisme, tot dusver uitwendig,
+materi&euml;el, <span class="pagenum">[<a id="xd20e292" href=
+"#xd20e292" name="xd20e292">14</a>]</span>wil nu tot de zielen
+doordringen, en maakt zich ongerust over het geloof.</p>
+<p>&ldquo;Gij gehoorzaamt; goed. Als Polen en als Rusland zijt gij
+gebroken; best... Toch ontbreekt er iets, zonder &rsquo;twelk de rest
+mij niets waard is: gij moet mij erkennen als richtsnoer van uw denken,
+als beslisser in uw geloofszaken; in mij moet gij vereeren de
+vereeniging der twee machten, zonder welke niets bestaat. Als beide mij
+toebehooren, ben ik een geh&eacute;&eacute;l, ben ik God.&rdquo;</p>
+<p>Zoo spreekt Nebukadnezar;<a class="noteref" id="xd20e298src" href=
+"#xd20e298" name="xd20e298src">10</a> hij heeft het doen verkondigen
+door een van zijn slaven (Januari 1850); hij heeft verklaard, dat Rome
+uitgediend had, dat de Latijnsche kerk vereenigd moest worden met de
+Grieksche, de eenig katholieke, d.i. de algemeene, en dat de Czaar de
+Opperpriester van de geheele wereld was.</p>
+<p>Grootvorst Micha&euml;l had het reeds gezegd, twintig jaar vroeger,
+bij gelegenheid van een bezoek aan de Sint-Pieter te Rome, toen de paus
+juist den kerkdienst waarnam: &ldquo;Dit is alles wel mooi, wel
+verheven; maar wat zal het schoon zijn als wij hier eens den dienst
+verrichten!&rdquo;</p>
+<p>De keizer heeft meer gedaan, dan een woord te spreken. Sedert 1833
+heeft hij gehandeld als paus, door de wreede vervolging der Uniaten
+(Grieken, vereenigd met Latijnen). Polen, staatkundig reeds
+verpletterd, heeft ook nog de slachtoffers geleverd voor deze
+verschrikkelijke godsdienstige strafoefening.</p>
+<p>Wat wil de nieuwe God anders doen, dan Rusland mishandelen en de
+aanhangers der tallooze secten, die er zich, totdusver onder de
+bescherming der heeren, verborgen? Reeds deze ongelukkigen alleen
+verschaffen, gemiddeld per jaar, vijfhonderd ballingen aan
+Siberi&euml;.</p>
+<p>Z&oacute;&oacute; slaat deze macht met den dood, verbrijzelt,
+verslindt. Als zij niets had om tusschen haar moordende <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e309" href="#xd20e309" name=
+"xd20e309">15</a>]</span>kaken te nemen, zou zij zich-zelve
+verscheuren.&mdash;Staatkundig leven? Verslonden. Letterkundig leven?
+Verslonden. Nu heeft zij &rsquo;t gemunt op het godsdienstig leven, in
+Rusland en in Europa. Zij nadert, met open muil. Waarom is de revolutie
+haar onuitstaanbaar? Het orgaan van den czaar heeft het met
+buitengewone openhartigheid gezegd: <span class="ex">omdat de Fransche
+revolutie een godsdienst is</span>.</p>
+<p>Frankrijk en de revolutie zijn volstrekt niet ongerust en vreezen
+niets.&mdash;Wie moet vreezen? Gij vooral, mijne heeren. Het werktuig,
+waardoor deze macht de wereld aangrijpt, kiest zijn steunpunt op u, het
+drukt u ne&ecirc;r en verplettert u. Het verricht niets naar buiten,
+zonder het eerst naar binnen te hebben gedaan.</p>
+<p>Het is niet maar een mensch, merk dit wel op, het is een werktuig.
+De dood van een menschelijk wezen (ofschoon de kracht van zijn
+persoonlijkheid de drukking vermeerdert), zijn dood, zeg ik, kan niet
+volstaan om het zoo verbazend gespannen mechaniek te verminderen.</p>
+<p>Wie kan het losser maken, meneeren? Gij, meer dan iemand anders.
+Zelfs de czaar vermag niets zonder u.</p>
+<p>Indien hij de machine door bovenmatige krachtsoefening, zoo
+natuurlijk bij de oppermacht, met behulp van vreemdelingen, die den
+Russischen aard niet kennen, haar hoogste spankracht heeft doen
+bereiken,&mdash;dan hebt gij die er niet minder aan gegeven, door het
+lot van den lijfeigene te verzwaren, door overal, om de oproerigen in
+toom te houden, de tusschenkomst van de keizerlijke macht noodzakelijk
+te maken. Gij hebt aan den troon van den czaar dit nieuwe,
+verschrikkelijke overwicht geschonken, waaronder Rusland kraakt.</p>
+<p>De stelling, die gij inneemt, is nog sterk; uw macht, ten goede en
+ten kwade, ontzaglijk. Het volk, tusschen u en den czaar geplaatst, zou
+aan u de voorkeur geven. Vrijgemaakt, is het aan erger dienstbaarheid
+overgeleverd: die der omgekochte bureaucraten, zonder hart of
+eergevoel. Wat het vraagt is, dat gij het, door u aan <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e325" href="#xd20e325" name=
+"xd20e325">16</a>]</span>te sluiten bij het echt-Russisch element, de
+gemeenschap, zoowel tegen de regeering als tegen uw eigen
+zaakwaarnemers beschermt. De gemeenschap zou, onder uw bescherming,
+zich oefenen in de vrijheid. Luistert naar de mannen van den ouden
+stempel, en naar de ouden van dagen, eerbiedigt zeden en gewoonten;
+legt uwen intendant het zwijgen op tegenover den starost<a class=
+"noteref" id="xd20e327src" href="#xd20e327" name="xd20e327src">11</a>
+en de plaatselijke patriarchen. Verwijdert de zakenmenschen. Zorgt, dat
+de grondpachten matig, billijk worden; dat de <span class=
+"ex">obrok</span> (de vaste belasting), ongelukkigerwijs tegenwoordig
+in Groot-Rusland minder verbreid, algemeen worde, de aan verandering
+onderhevige heerendiensten vervange en uit vrijen wil worde
+toegestaan.</p>
+<p>Wanneer de plaatselijke regeering aldus van haar banden wordt
+bevrijd, zal het centraal bewind voor u een minder noodzakelijke
+beschermer zijn. Het zal voelen, dat gij sterk zijt door de liefde der
+uwen, en het zal u ontzien. Alles zal trapsgewijze milder worden, juist
+zooals het in de natuur gaat.</p>
+<p>Rusland heeft voor zijn grootheid niet noodig een tegennatuurlijke
+wereld te blijven.</p>
+<p>&ldquo;<span class="ex">Keert tot de natuur terug.</span>&rdquo;</p>
+<p>Als men haar eenmaal verlaat, maakt de eene gedrochtelijkheid iedere
+andere, niet minder monsterachtig, noodzakelijk, onvermijdelijk.</p>
+<p>Om maar &eacute;&eacute;n voorbeeld te geven, uw kankerende wond,
+Polen, vraagt den Kaukasus ter zuivering. En de etterende plek, de
+Kaukasus, eischt onophoudelijk het Russisch bloed, het Poolsch
+bloed.</p>
+<p>&ldquo;<span class="ex">Keert tot de natuur terug.</span>&rdquo;</p>
+<p>Maakt de gestrengheid van uwe politie minder wreed, door haar
+overbodig te doen zijn. Dat zal zij zijn, als de lijfeigene u
+zegent.</p>
+<p>Viert de teugels aan de barbaarsche gestrengheid van uw militaire
+inrichting. Het uitwendige heeft er <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e356" href="#xd20e356" name="xd20e356">17</a>]</span>toch het
+wezen van vernietigd. Zij zou veel krijgshaftiger zijn, als zij niet
+vervallen was tot de aanmatigende geweldenarij van de Duitsche
+krijgstucht.</p>
+<p>Rusland is een veroverende staat en moet het zijn, volgens de
+natuurwet. Zijn veroveringen liggen in het Zuiden.</p>
+<p>Raadpleegt den eersten den besten Rus; er is er niet een, die zich
+om het Westen bekommert. Zijn ras en zijn geest zijn van een Zuidelijke
+natie, die zich ongelukkigerwijs naar het Noorden ziet verbannen.</p>
+<p>Laat dit bibberende volk zich komen warmen in het Zuiden, afdalen
+naar de vruchtbare steppen, die, eenmaal goed bebouwd, meer waard
+zullen zijn dan Polen, en een Itali&euml; zullen worden. Rusland glooit
+in werkelijkheid naar de Zwarte Zee af. De menschen gaan er van zelf
+heen, evenals de rivieren er naartoe stroomen; en telkens als ze in de
+nabijheid komen van dat paradijs, de Krim, meenen zij hun vaderland
+terug te vinden.</p>
+<p>Wanneer gij uw wettige en natuurlijke zending gaat vervullen, de
+verovering van de woestenij in het Zuiden, zult gij zonder spijt een
+ontaarden strijd be&euml;indigen. Dan zult gij voldoening schenken aan
+uw zuster, aan Polen; het helpen om zich los te maken van Duitschland,
+en het eigenhandig herstellen. Het zal u verzoenen met God en met
+Europa, en als een gezegende zult gij tot de broederschap der
+menschheid we&ecirc;r toegelaten worden.</p>
+<div class="figure xd20e366width"><img src="images/o017.png" alt=
+"Ornament." width="183" height="66"></div>
+<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e370" href="#xd20e370" name=
+"xd20e370">18</a>]</span></p>
+<div class="footnotes">
+<hr class="fnsep">
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e162" href="#xd20e162src" name="xd20e162">1</a></span> 1851.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e167" href="#xd20e167src" name="xd20e167">2</a></span> Nicolaas I,
+1825 (Dec.)&ndash;1855, gekroond 22 Aug. 1826.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e186" href="#xd20e186src" name="xd20e186">3</a></span> Het
+Keizerlijk huis der Romanows, dat zich steeds met Duitsche hoven
+vermaagschapte.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e189" href="#xd20e189src" name="xd20e189">4</a></span> In <a href=
+"#ch7">hoofdstuk VII</a> worden deze beide en de opstand van 14 (26)
+Dec. 1825 nader besproken.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e204" href="#xd20e204src" name="xd20e204">5</a></span> Hij was
+natuurlijk een Poolsch veroordeelde, maar wat hij misdreven (?) heeft,
+kon de vertaler niet uitvinden.</p>
+<p class="footnote" lang="nl">[Dit was Teofil Wi&#347;niowski,
+prominent lid van de Poolse Democratische Vereniging (<i>Towarzystwo
+Demokratyczne Polskie</i>), die na de opstand van Krak&oacute;w ter
+dood veroordeeld werd, en op 31 juli 1847 opgehangen.&mdash;J.H.]</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e247" href="#xd20e247src" name="xd20e247">6</a></span> Hier werden
+in 1757 de Franschen door de Pruisen, onder Frederik den Grooten,
+gevoelig geslagen.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e274" href="#xd20e274src" name="xd20e274">7</a></span> Een afgod
+der oude Semietische volken, aan wien menschenoffers werden
+gebracht.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e282" href="#xd20e282src" name="xd20e282">8</a></span> Van
+1801&ndash;1825 was Alexander I keizer der Russen.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e287" href="#xd20e287src" name="xd20e287">9</a></span> Lermontow
+en Puschkin kwamen 1841 en 1837 in een duel om. Gribojedew werd 1829 in
+Perzi&euml; door een woedende volksmenigte vermoord.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e298" href="#xd20e298src" name="xd20e298">10</a></span> Naam van
+een Oostersch despoot uit de oudheid, koning van Babyloni&euml;,
+regeerde 604&ndash;561 v. Chr.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e327" href="#xd20e327src" name="xd20e327">11</a></span> Beteekent
+zooveel als &raquo;oudste&laquo;; het is ook de naam voor
+dorpsburgemeester.</p>
+</div>
+</div>
+<div id="ch2" class="div1"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<h2 class="main">II.</h2>
+<p class="firstpar">Een vrijdenker uit Friesland, een officier die den
+dienst der Russische garde verlaten had en die een boeiend werk
+geschreven heeft over de militaire dwingelandij, welke hij had
+aanschouwd en ondervonden, de heer Harro Harring,<a class="noteref" id=
+"xd20e376src" href="#xd20e376" name="xd20e376src">1</a> plaatste als
+motto boven zijn boek: <span class="ex">Ausi</span> (ik heb het
+gewaagd), 1832.</p>
+<p>Weinige jaren vroeger had een Duitscher, luitenant M&ouml;rtens,
+evenzeer uit Russischen dienst getreden, schrijver van een klein boek
+over de buitenlandsche aangelegenheden van Rusland, zich te Dresden
+metterwoon gevestigd. Wie zou niet gedacht hebben, dat hij in deze
+stad, onder &rsquo;t oog van Duitschland, zich in veiligheid bevond?
+Niettemin is hij, zonder eenig spoor van zich na te laten, verdwenen,
+en niemand heeft kunnen zeggen, wat er van hem geworden is (1829). Men
+gaf de schuld aan het Russisch gouvernement, en dit is er niet boos om
+geworden: het zoekt immers zijn voordeel in vreesaanjaging!</p>
+<p>Toen men kennis kreeg van de Juli-revolutie,<a class="noteref" id=
+"xd20e386src" href="#xd20e386" name="xd20e386src">2</a> bevonden zich
+twee zeer bekende en zeer geachte Fransche ingenieurs, de heeren L...
+en Cl... in een gezelschap te Moscou. De eerste hield zijn mond; de
+tweede besprak en prees de omwenteling. Denzelfden avond gevangen
+genomen, zou hij naar Siberi&euml; overgebracht zijn, als onze gezant
+niet in tijds gewaarschuwd was en hem met aandrang had
+opge&euml;ischt.</p>
+<p>Geen enkel paspoort gaf den vreemdeling zekerheid. <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e391" href="#xd20e391" name=
+"xd20e391">19</a>]</span>Kotzebue<a class="noteref" id="xd20e393src"
+href="#xd20e393" name="xd20e393src">3</a> was in &rsquo;t bezit van een
+Pruisischen pas, volkomen in orde, toen hij te Petersburg werd
+opgelicht en in eens door, regelrecht naar Tobolsk<a class="noteref"
+id="xd20e396src" href="#xd20e396" name="xd20e396src">4</a> werd
+gevoerd. Men had hem bang willen maken, en het vervolg bewees, dat men
+daarin volkomen geslaagd was. Hij bekeerde zich zonder voorbehoud, en
+werd oprechtelijk goed-Rus; z&oacute;&oacute; goed, dat de keizer,
+verheugd over zijn ommekeer, hem tot directeur der schouwburgen van de
+hoofdstad aanstelde. Men weet, dat hij, sedert dit tijdstip, met zijn
+aan Rusland verkochte pen Duitschland verried en belasterde.</p>
+<p>Onze vriend, de heer Pernet, directeur van de <span class="ex" lang=
+"fr">Revue ind&eacute;pendante</span>, was ook in &rsquo;t bezit van
+een pas, toen hij verraderlijk werd in hechtenis genomen. Men liet hem
+vrijelijk reizen tot Moscou. Daar, uit het gezicht van Europa
+verwijderd en ver van het Fransch gezantschap, nam men hem zonder
+voorwendsel gevangen. Geen enkele Rus, dien hij kende, durft voor hem
+in de bres springen. Men werpt hem in een onderaardsche kerkercel, op
+gelijke hoogte met den bodem der omringende grachten, zoodat hij den
+ganschen dag, door zijn trali&euml;n heen, het gezicht had op, en het
+ondragelijk gestommel hoorde van de barbaarsche terechtstellingen, die
+er plaats vonden. Men bracht hem daar onder de oogen lijfeigenen, welke
+de gedienstige keizerlijke politie zich belast voor hun meesters af te
+rossen. De smartkreten, de pijnlijke klachten, de stokslagen, die de
+beenderen doen kraken, de woedende geluiden der bij hun dienst tierende
+beulen, dit alles vormde voor hem een helsch schouwspel, dat hem
+&rsquo;t harte brak, en op verschrikkelijke wijze zijn oogen, zijn
+ooren en langzamerhand ook zijn hersenen aandeed. Aan zijn
+tralievenster vastgeketend, zonder er zich van te kunnen verwijderen,
+<span class="pagenum">[<a id="xd20e404" href="#xd20e404" name=
+"xd20e404">20</a>]</span>voelde hij zich reeds in twee dagen als
+verstompt worden; zijn gedachten ontsnapten hem... Maar erger werd het
+nog, toen men twee jonge meisjes van twintig jaar, half naakt,
+voorbracht, welke haar meesteres, een furie, wreedaardig liet geeselen!
+Het waren twee ongelukkige mode-naaistertjes, die, niet wetende dat ze
+lijfeigenen waren, tijdens de afwezigheid harer gebiedster haar
+geliefden bij zich ontvangen hadden. Zij liet ze door karwatsen stuk
+rijten. Zij gilden om genade en krompen ineen... Op het zien van die
+bloedende vrouwenlichamen met blootgelegde zenuwen, dreigde onze
+landgenoot flauw te vallen. Men hield niet eerder op, dan nadat een der
+jonge meisjes ne&ecirc;rgevallen was en op het punt van sterven...
+Pernet bestierf het zelf.</p>
+<p>Was dit alles een toeval? Men moet Rusland niet kennen om het te
+gelooven. Men wilde den Franschman kapot maken, hem een sterken en
+duurzamen indruk van schrik geven. De vreemdeling heeft inderdaad
+aanleiding om na te denken, als hij ziet, dat de afstand tusschen den
+vrije en den aanhoorige z&oacute;&oacute; gering is, dat de minste
+politiedienaar den vrije kan arresteeren en doen afranselen. Deze
+naaistertjes waren g&eacute;&eacute;n lijfeigenen; waarschijnlijk waren
+&rsquo;t Fransche meisjes: alle modistes zijn dat.</p>
+<p>Twee Duitschers, uit Rusland vertrekkend en den voet op een Engelsch
+schip zettend, vliegen elkander in de armen. &ldquo;Goddank, mijn
+vriend!&rdquo;&mdash;roept de een uit&mdash;&ldquo;eindelijk kunnen we
+dan we&ecirc;r eens vrij ademhalen!&rdquo;</p>
+<p>Ik weet niet of al degenen, die Rusland verlaten, zich aldus kunnen
+gelukwenschen. Het meerendeel laat er een aanmerkelijk deel van
+zich-zelven achter. Zij, die er eenigen tijd doorgebracht hebben,
+spreken er nauwelijks over dan met groote voorzichtigheid, &rsquo;t zij
+omdat ze iets van de verschrikking overhouden, die hen nooit verlaat,
+&rsquo;t zij omdat ze zich met dit vreemde land vereenzelvigd hebben,
+als &rsquo;t ware <span class="ex">gerussificeerd</span> zijn. Zij
+ontkennen niet, wat er <span class="pagenum">[<a id="xd20e415" href=
+"#xd20e415" name="xd20e415">21</a>]</span>in Rusland voor hatelijks of
+ontaards is; zij stemmen het toe, maar zonder het te laken. Aldus is
+hun zedelijke zin, verzwakt en ontzenuwd, niet meer dezelfde als bij
+andere menschen. Zij zijn ongeschikt geworden om een flink en ernstig
+oordeel te vormen.</p>
+<p>Rusland bezit, behalve zijn verschrikkelijkheden, bovendien een
+macht die tot aanmerkelijke ontzenuwing leidt. Het voortdurende gebruik
+maken van warme baden en van dampbaden, de nacht en dag verwarmde
+huizen, de weekelijke zeden der Slavische landen, alles verslapt het
+zedelijk gevoel. Het hart, aanvankelijk door de barbaarsche kanten der
+slavernij gewond, heeft zich het zwijgen opgelegd; de zinnelijke kanten
+hebben de overhand gekregen. Hij, die eerst in opstand kwam,
+verontschuldigt weldra, en eindigt met alles heel zachtzinnig te
+vinden.</p>
+<p>Een schrijver, die twintig jaar in Rusland heeft vertoefd,
+beschrijft de aandoening, welke zich van hem meester maakte, den
+eersten dag waarop hij vrouwen hoorde slaan. Haar hart-brekende en
+-verscheurende stemmen drongen tot zijn ooren door, tegelijk met
+allerlei kinderlijke klachten van een smartelijke na&iuml;veteit, met
+alle vleiwoordjes, waardoor het slachtoffer den beul tot zachtheid
+hoopt te stemmen. Het meisje: &ldquo;Genade! medelijden! niet vandaag!
+ik ben niet wel! spaar me!&rdquo;&mdash;De getrouwde vrouw:
+&ldquo;Genade! ik ben zwanger!... Och, man, zacht toch!... Je zult twee
+schepselen vermoorden!&rdquo; In &eacute;&eacute;n woord, alles wat
+pijn en vrees voor roerends weten te uiten.&mdash;Hij smolt in tranen.
+De prinses, vrouw van den huize, die hem in dien staat <span class=
+"corr" id="xd20e421" title="Bron: verrastte">verraste</span> en die dit
+niet kon begrijpen, zei tot hem: &ldquo;Wat u zoo van streek brengt,
+daar zijt ge zelf de oorzaak van. U hebt gezegd, dat u zooveel van
+aardbeien hield; ik heb deze meisjes naar het bosch gestuurd, en ze
+hebben haar plicht zoozeer vergeten, dat ze in het dorp zijn gaan
+dansen.&rdquo; Het was dus uit goedheid, tengevolge van haar
+beleefdheid voor den gast, dat zij haar tachtig bedienden liet
+geeselen. <span class="pagenum">[<a id="xd20e424" href="#xd20e424"
+name="xd20e424">22</a>]</span></p>
+<p>De vrouwen zijn in Rusland veel talrijker dan de mannen; het leger
+verslindt verschrikkelijk veel van de laatste. De vrouwen verrichten
+weinig werk, zoo op &rsquo;t veld als in huis. Een niets-doende,
+vernederende dienstbaarheid is het lot van een oneindig aantal onder
+haar. Een Russische dame zei mij eens: &ldquo;Op een klein landgoed van
+honderd-vijftig boeren, waar ik nooit kom, heb ik veertig <span class=
+"ex">kamervrouwen</span>, die letterlijk niets uitvoeren.&rdquo; Zij
+zijn zoo weinig in tel, dat de banken alleen voorschot geven op
+mannelijke lijfeigenen; de vrouwelijke kan men op den koop toe
+krijgen.</p>
+<p>De vernederende plaats door de vrouwen ingenomen, die altijd ter
+beschikking moeten zijn, is een der dingen, welke Rusland zeer laag
+stellen. Het Russische familieleven is minder beveiligd dan dat van den
+neger. Van den meester tot de eigenen is de kleur dezelfde, en de
+vermengingen geschieden zonder dat een beschuldigende kleurschakeering
+het ware vaderschap aan den dag brengt. Vandaar afschuwelijke gevolgen,
+die veel minder in onze koloni&euml;n voorkomen. De meester gebruikt
+broers als dienstbaren, misbruikt zijn zusters, dikwijls zijn dochters.
+En wanneer wij zeggen de meester, moet men daaronder minder den heer
+verstaan, dan den werkelijken meester, den intendant, den onbeschaamden
+zaakwaarnemer, die, op een verafgelegen landgoed, zonder toe- of
+opzicht, zonder eerbied voor den mensch, naar willekeur de ongelukkige
+bevolking verkracht.</p>
+<p>Wat men ook gelieft te beweren van de gevoelsverstomping der
+hoorigen, zoo gelooven wij niettemin, dat deze onafgebroken ontwijding
+van de familie een der martelingen is van het Russisch zieleleven. Geen
+mensch is zoo ontaard, dat hij niet bitter moet lijden, als hij er niet
+zeker van is, of de kinderen, die hij liefkoost, wel de zijne zijn. Er
+is overigens geen volk, geen land, waar &rsquo;t gevoel voor &rsquo;t
+vaderschap inniger is. Voor den aangedanen hoon buigen zij het hoofd.
+Hoe zouden wij ons daarover kunnen verwonderen? <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e435" href="#xd20e435" name=
+"xd20e435">23</a>]</span>Oproeren blijven altijd plaatselijk, en geven
+daardoor nooit hoop op bevrijding; men gaat ertoe over, met de
+zekerheid van onder stokslagen te zullen bezwijken. De mensch wordt in
+Rusland als gevangene geboren, door de natuur als zoodanig aangewezen,
+v&oacute;&oacute;r hij het door zijn medemensch gemaakt wordt. De
+dorpen, op grooten afstand van elkaar afgelegen, hebben weinig
+onderling verkeer, gescheiden door bosschen en moerassen en, gedurende
+den meesten tijd van het jaar, door ontoegankelijke
+sneeuwmassa&rsquo;s. D&aacute;&aacute;r zijn zij geboren,
+d&aacute;&aacute;r sterven zij, onder de ijzeren hand van het noodlot.
+Maar niettemin hebben zij een hart, en dit hart wordt zooveel te meer
+verteederd voor het eigen gezin, waar al de rest zoo wreed is, niet
+alleen het gezag, maar ook de hemel.</p>
+<p>Men siddert, als men bedenkt met welk een ruwe lichtvaardigheid deze
+dierbare banden verbroken worden. Wat ons de natuur het meeste geweld
+schijnt aan te doen, de ontvoering van kinderen, is in Rusland aan de
+orde van den dag. Niemand verbaast er zich over. De keizer geeft er het
+voorbeeld van. Hij heeft vervaarlijke rooverijen van kinderen doen
+plegen en laat ze nog geschieden. Na de revolutie waren het Poolsche
+kinderen, die opgelicht werden, onder voorgeven van ze in het Grieksche
+geloof op te doen voeden. De moeders liepen achter de rijtuigen aan en
+lieten zich onder de hoeven der paarden verpletteren. Later, en nog
+tegenwoordig, laat hij de kinderen der Joden op zesjarigen leeftijd
+oplichten, om ze, naar men zegt, voor den soldatendienst voor te
+bereiden. De arme kleinen, me&ecirc;doogenloos behandeld, die voor
+verzorgsters slechts Kozakken hebben, sterven onderweg. Het doet er
+niet toe, de begeleiders brengen toch het vereischte getal aan: de
+dooden worden aangevuld door de kinderen der Russische boeren te
+stelen.</p>
+<p>De heeren rooven de kinderen, niet alleen voor hun genoegen, maar
+soms ook uit winstbejag. Laat ons hier alleen als voorbeeld noemen
+&eacute;&eacute;n, die op zijn goederen jeugdige dansers liet opleiden,
+welke hij aan de schouwburgen <span class="pagenum">[<a id="xd20e441"
+href="#xd20e441" name="xd20e441">24</a>]</span>van Moscou leverde, en
+tegen hooge prijzen verkocht aan andere heeren, die op hun kasteelen
+opera&rsquo;s geven.</p>
+<p>Deze kinderen, op die wijze in een andere wereld verplaatst,
+ontvingen een zorgvuldige opvoeding, beter dikwijls dan die van hun
+meesters; maar toch zijn zij er het ongelukkigst van allen aan toe. Zij
+blijven lijfeigenen; een redelooze nuk kan hen ieder oogenblik weer
+laten vervallen tot de hardste vernedering van dienstbaarheid. Een
+jonge lijfeigene, door zijn meester naar Itali&euml; gezonden en een
+uitstekend violist geworden, had na zijn terugkeer zooveel te verduren,
+dat hij, zijn kunst vervloekende, in wanhoop zich een vinger afsneed,
+om ongeschikt te worden zijn instrument verder te bespelen. Een
+n&ograve;g tragischer geval ontstond door de onmenschelijkheid van de
+bijzit van den wreeden Araschejeff, den gunsteling van keizer
+Alexander. Deze vrouw had tot gezelschapsdame opgeleid een
+voortreffelijk, bekoorlijk jong meisje. In ik weet niet welken aanval
+van woede liet zij haar eens grijpen en met de zweep kastijden. De
+zuster van het slachtoffer (men houde vol, dat de lijfeigenen geen
+gevoel hebben!) doorstak de groote dame. Alle bedienden werden op
+verschrikkelijke wijze gemarteld en naar Siberi&euml; gezonden.</p>
+<p>Slechts een klein aantal tragische gebeurtenissen wordt ruchtbaar en
+wekt de aandacht. Het meerendeel wordt echter doodgezwegen. Wij kennen
+maar enkele treurige feiten. Ons blijft verborgen wat het gewichtigste,
+het leerrijkst zou zijn: de reeks van lijdensgevallen, die de
+lijfeigene moet doormaken, het geh&eacute;&eacute;l van een
+levensnoodlot.</p>
+<p>Ik heb het zeldzame voorrecht gehad de volledige levensgeschiedenis
+te leeren kennen van een zeer belangwekkende en zeer deugdzame
+lijfeigene, die, wreedaardig aan haar familie ontrukt door de gril van
+een aanzienlijke dame, maar sedert door haar aan eigen lot overgelaten,
+te Parijs dienstbode is geworden bij achtenswaardige dames, die mij met
+<span class="pagenum">[<a id="xd20e449" href="#xd20e449" name=
+"xd20e449">25</a>]</span>haar vriendschap vereeren. Dit reine, heilige
+meisje leest bijna nooit, geloof ik; zoo niettemin het toeval wilde,
+dat deze regels haar onder de oogen kwamen, houde ze mij ten goede, dat
+ik, m&egrave;t de onmenschelijke wreedheid van haar land, het mysterie
+van haar zoo oneindig te&ecirc;re ziel ontsluier, welk, zonder gal en
+heugenis van het kwaad, nog zoo zacht en vol eerbied gestemd is voor
+hen, die haar hebben doen lijden.</p>
+<div class="figure xd20e451width"><img src="images/o025.png" alt=
+"Ornament." width="106" height="104"></div>
+<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e455" href="#xd20e455" name=
+"xd20e455">26</a>]</span></p>
+<div class="footnotes">
+<hr class="fnsep">
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e376" href="#xd20e376src" name="xd20e376">1</a></span> Hij was een
+Oostfries uit Sleeswijk, geb. 1798, gest. 1870.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e386" href="#xd20e386src" name="xd20e386">2</a></span> 1830, in
+Parijs.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e393" href="#xd20e393src" name="xd20e393">3</a></span> Een vroeger
+zeer beroemd Duitsch schrijver, vooral als dramatisch auteur in geheel
+Europa gevierd. Geb. 1761, gest. 1819.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e396" href="#xd20e396src" name="xd20e396">4</a></span> Stad in
+Siberi&euml;.</p>
+</div>
+</div>
+<div id="ch3" class="div1"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<h2 class="label">III.</h2>
+<h2 class="main">Geschiedenis van Katya, eene Russische
+Lijfeigene.</h2>
+<p class="firstpar">Ik heb wel niet noodig te zeggen, dat ik, in deze
+op zichzelf zeer eenvoudige geschiedenis, zorgvuldig alle opsmukking
+der verbeelding vermeden heb. Er komt geen enkele omstandigheid in
+voor, die ik niet door mij z&egrave;lf heb leeren kennen, of door zeer
+betrouwbare personen. Hun namen reeds, die ik zal noemen, geven aan het
+publiek den zekersten waarborg.</p>
+<p>Iedereen heeft Katya, zonder haar te kennen, aanschouwd op de
+schilderijen, waarvoor zij als model gediend heeft. Paulin
+Gu&eacute;rin heeft haar mooie gezicht afgebeeld op verschillende
+historiestukken. De verrukkelijke schilder van vrouwen-portretten,
+Belloc, heeft haar als heilige Cecilia voor een geestelijke te Parijs
+op doek gebracht, en haar zachten blik voortreffelijk
+we&ecirc;rgegeven.</p>
+<p>Haar vroeg-ontwikkelde schoonheid was de oorzaak van haar rampen.
+Zij leefde bij haar familie, in &rsquo;t hart van Rusland, ver achter
+Moscou. Het was een gezin van lijfeigenen, maar in goeien-doen; haar
+grootvader, die bizonder veel van haar hield, dreef handel in
+pelterijen. Het kind, vier jaar oud, speelde aan de oevers van een
+meer, vlak bij den straatweg, toen rijtuigen voorbijkwamen, de
+rijtuigen van een dame uit de groote wereld, de vrouw van den
+gouverneur van ..., die met haar kinderen en haar geheele personeel op
+reis was. Zij merkte de aanvalligheid <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e467" href="#xd20e467" name="xd20e467">27</a>]</span>van Katya op,
+en daar haar eigen kinderen zoowat van denzelfden leeftijd waren, kwam
+de begeerte bij haar op hun het meisje als speelpop te geven. Zonder
+eenigen omslag, zonder de familie te raadplegen, noch den meester, wien
+zij toebehoorde, nam ze haar op, als een kat, die men op zijn weg
+vindt; zij droeg haar in haar rijtuig en reed verder.</p>
+<p>De ongeruste familie vernam ten slotte wat er gebeurd was. De dame
+had halt gehouden in een naburige stad. De troostelooze grootvader gaat
+erheen, biedt een losprijs aan; zijn geheele fortuin, als men dit
+eischt, als men hem het kind maar teruggeeft. Hij werd op ruwe wijs
+teruggestooten, misschien wel geslagen. De dame lachte hem in zijn
+gezicht uit en nam haar prooi me&ecirc;.</p>
+<p>Men kent het lot der kinderen van minderen stand, welke met die der
+grooten samen worden opgevoed. De laatste, bedorven en in hun
+zelfzuchtige grillen aangemoedigd, maken van het levend speelgoed arme
+zondebokken. Bijaldien de ouders, aan den anderen kant, eenig voorbeeld
+moeten stellen, een strenge les geven, geschiedt dit liefst op den rug
+van den kleinen vreemde. Men kent de geschiedenis van den jongen prins,
+die een page tot speelmakker had gekregen; het was regel dat, als de
+prins een fout beging, de page er zweepslagen voor opliep.</p>
+<p>Naarmate Katya grooter werd, maakte haar meesteres van haar voor
+eigen dienst gebruik, als kameniertje. Het scheen wel of haar lot zich
+zou verbeteren. Het tegendeel was waar. De dames-eigenaressen van
+slavinnen zijn zelve niets meer dan groote kinderen, even nukkig als de
+kleine, maar heftiger en willekeuriger. Katya, al aardig opgewassen,
+een mooi meisje van ongeveer tien jaar, begon door de mannen opgemerkt
+te worden, die ongetwijfeld niet nalieten der meesteres een
+complimentje over haar te maken. Deze ging toen hoe langer zoo minder
+van haar houden. Ze liet geen gelegenheid ontsnappen om haar hard te
+behandelen. Als ze bijvoorbeeld een beetje langzaam <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e475" href="#xd20e475" name=
+"xd20e475">28</a>]</span>was in het aandoen der laarsjes van mevrouw,
+schopte deze haar, zoodat ze met het gezicht tegen den grond viel.</p>
+<p>Zij sliep, als een hond, op een vloermat, aan de deur. Wee haar, als
+men ze &rsquo;s nachts hoorde snikken. Ofschoon zoo jong nog aan het
+ouderlijk huis ontvoerd, had ze er niettemin een levendigen indruk van
+bewaard; herinnerde ze zich haar dorp, de bosschen, het meer, haar
+kameraadjes nog zeer goed; bracht ze zich den zonnigen tijd van
+vriendelijke behandeling en vrij-zijn, de liefkoozingen van haar armen
+grootvader, op wiens schoot zij zoo dikwijls in slaap was gevallen,
+herhaaldelijk te binnen! Deze beelden zijn haar altijd bijgebleven, en
+thans nog, na verloop van veertig jaren, even levendig bij haar. Hoe
+ver-af dit verleden ook zij, het is haar steeds lief! Het is voor haar
+de eenige werkelijkheid in dit leven geweest, en al het overige slechts
+een benauwde droom.</p>
+<p>Ze was nagenoeg twaalf jaar oud, toen haar meesteres een reis naar
+Frankrijk maakte en haar meenam, in 1815. De dame, m&egrave;t haar man
+me&ecirc;gekomen, liet hem alleen, met het Russische leger, terugkeeren
+en bleef zelve in ons land. We&ecirc;rhouden door de een of andere gril
+uit passie of vroomheid voortgesproten, misschien onder den
+beheerschenden invloed van een boetprediker (waarvoor zoo menige
+Russische dame uit den tijd van keizer Alexander I zwichtte), zette zij
+zich in &rsquo;t hoofd te Parijs te blijven, en wilde van Rusland niet
+meer hooren spreken. Haar man, die er ten slotte genoeg van had haar
+tevergeefs te schrijven, te verzoeken, te gelasten, eindigde met haar
+geen geld meer te sturen, overtuigd haar door den honger tot terugkeer
+te zullen dwingen. Maar zij hield vol, nam haar intrek in een klooster,
+waar ze voor weinig geld terecht kon, en zond al haar bedienden weg. De
+jonge Katya deelde in hun lot. Haar meesteres verjoeg haar even
+onmeedoogend, als ze haar had geroofd. Zij stootte haar letterlijk in
+haar verderf. Uit de omgeving van het Pantheon werd zij naar het
+<span class="pagenum">[<a id="xd20e481" href="#xd20e481" name=
+"xd20e481">29</a>]</span>Marais gevoerd, rue du Chaume,<a class=
+"noteref" id="xd20e483src" href="#xd20e483" name="xd20e483src">1</a>
+bij vallende duisternis, en daar op de stoep van een huis
+achtergelaten.</p>
+<p>Het was al donker, en het regende. Een voorbijgaande dame hoort een
+kind weenen en treedt naderbij. Verwonderd, daar dit meisje te vinden,
+zoo groot al, en mooi als een engel, spreekt ze haar toe, maar krijgt
+slechts tranen tot antwoord. Het kind verstond geen twee woorden
+Fransch. God had echter ontferming met haar gehad. De dame was mevrouw
+Leroy, zuster van den schilder Belloc. In haar medelijden neemt zij
+Katya me&ecirc; met zich naar huis, tevens uit verontwaardiging over de
+wreedheid, waarme&ecirc; men een ongelukkige van dien leeftijd, door
+haar schoonheid natuurlijk nog meer gevaar loopende, in een groote stad
+bloot kan stellen aan de kwade kansen van den nacht. Zij houdt haar bij
+zich, geeft haar een opvoeding, leert haar onze taal en behandelt haar
+met een zachtheid, zooals zij na haar ouderlijk huis nooit meer
+ondervonden had.</p>
+<p>Toen mevrouw Leroy later Parijs verliet, stelde zij haar in handen
+van twee vriendinnen, die zij meer dan andere liefhad en hoogachtte.
+Waarom zou ik ze niet noemen en hier niet een der aangenaamste
+herinneringen levendig houden, welke ik aan deze beminnelijke vrouwen
+heb bewaard? Het waren de energieke, verstandige mevrouw de
+Montgolfier, toen een tachtigjarige, de vrouw van den uitvinder der
+luchtballons, en haar waardige dochter, een groote schrijfster, die
+nooit iets uitgaf om de aandacht op zich te vestigen en haar werken
+bijna nooit met haar naam teekende. Men stelle zich voor, hoe goed deze
+laatste, met haar warm en teeder hart, voor Katya was. Het jonge meisje
+moest met groote behoedzaamheid verzorgd worden, had z&egrave;lve
+eerder behoefte aan bediening. Ze was heel wat grooter geworden en zeer
+zwak. De minste last, dien ze had te tillen, een trap, die ze
+<span class="pagenum">[<a id="xd20e491" href="#xd20e491" name=
+"xd20e491">30</a>]</span>op moest, bracht haar buiten adem. Men
+vermoedde, dat ze een hartaandoening had.</p>
+<p>In zulke goede handen gevallen, en als een kind, een kleinood dezer
+dames behandeld, was het toch niet moeilijk op te merken, dat haar
+familieherinneringen haar altijd vervolgden, dat niets haar die kon
+ontnemen, dat ze met haar gedachten altijd in Rusland was, altijd aan
+de oevers van het vaderlandsche meer, vanwaar men haar gewelddadig had
+weggevoerd. In werkelijkheid had ze haar geboortegrond nauwelijks
+verlaten. Haar geest had zich maar middelmatig verruimd (ofschoon ze
+het Fransch met merkwaardige gemakkelijkheid kon spreken); haar hart
+evenwel was, misschien te sterk zelfs, ontwikkeld, maar alleen ten bate
+van de herinneringen aan haar kindsheid, die nooit bij haar konden
+opkomen, zonder dat zij tot tranen geroerd werd.</p>
+<p>Beide dames, de goedheid zelve, besloten, in overleg met de haar
+bevriende mevrouw Belloc, alle mogelijke stappen te doen om haar
+familie op te sporen. Zij werden hierin door het Russisch gezantschap
+bereidvaardig gesteund, doch men kon niets uitvinden. De aanduidingen,
+welke Katya kon geven, waren te vaag en verward.</p>
+<p>Het was ongeveer 1823. Ik zag haar toen eens bij deze dames. Het was
+de &eacute;&eacute;nige maal, dat ik haar ontmoette. Ik herinner mij
+levendig den indruk, dien zij teweegbracht op de vreemdelingen, die in
+het salon waren, toen zij binnentrad. Eerst liet zich een algemeene
+uitroep van bewondering hooren, weldra bedwongen, maar vervangen door
+een soort van verteedering. Zij was vrij groot, zichtbaar zwak; in haar
+jonge, sierlijk gevormde armen, ofschoon eenigszins mager voor een
+meisje van twintig jaar, droeg ze, een weinig naar voren gebogen, een
+blad met kopjes thee beladen. Zij scheen onder den lichten last gebukt
+te gaan, zooals een populier doorbuigt voor het zachtste blazen zelfs
+van den wind. Zij glimlachte over haar zwakte en wekte het denkbeeld,
+dat zij er zich over verontschuldigde. <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e499" href="#xd20e499" name="xd20e499">31</a>]</span></p>
+<p>Men voelde de neiging bij zich opkomen er verschooning voor te
+vragen, dat men zich door haar liet bedienen. Haar bevalligheid, haar
+manier van spreken, haar schoonheid, merkwaardiger door de lijnen dan
+door frischheid, wekte de gedachte aan een Russische prinses, die zich
+verkleed had. Maar de reinheid van haar oogen, gepaard aan den blik van
+goedheid en teederheid, gaf een gansch &agrave;ndere bekoring dan
+doorgaans uitgaat van aristocratische vrouwen.</p>
+<p>Deze uitdrukking van goedheid, zachtheid, inschikkelijkheid,
+moedigde de onbeschaamde vermetelheden maar al te zeer aan, en dit was
+voor &rsquo;t arme meisje een reden tot voortdurende verlegenheid. De
+lichtzinnige jonge mannen, de zoogenaamde &ldquo;geluksvogels&rdquo;,
+bedroefden met hun onbescheiden achtervolgingen dit gebroken hart. Zij
+had een rein, liefdevol gemoed (zonder er zich zelve van bewust te
+zijn); sexu&euml;elen hartstocht kende zij niet; in dit opzicht was ze
+koud als het ijs van de poolstreken. Het leek wel of zij was blijven
+staan op den leeftijd, toen men aanving haar een opvoeding te
+geven.</p>
+<p>Zij hield er veel van zich af te zonderen. Uit eigen beweging,
+zonder priesterlijken aandrang, ging zij dikwijls naar de kerk. Haar
+mystieke aanleg zou zich zeker welig ontwikkeld hebben, als ze maar wat
+beschaafder was geweest. Zeer waarschijnlijk om meer
+all&eacute;&eacute;n te kunnen zijn, zich vrij aan haar droomerijen en
+haar gebeden te kunnen wijden, verliet zij haar dienst, huurde een
+kamertje en werd naaister. Moeilijke broodwinning te Parijs,
+waarme&ecirc; de vrouwen slechts weinig verdienen. Af en toe, wanneer
+ze geen werk had, trad ze we&ecirc;r in een of anderen dienst. Maar
+zoodra ze er toe in staat was, keerde ze tot haar eenzaamheid terug,
+die haar, met het uitzicht op de daken der Parijsche huizen,
+veroorloofde altijd te droomen van de woeste streken van haar
+geboortegrond en van haar verloren familie.</p>
+<p>Haar beschermsters, die haar nooit uit het oog <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e508" href="#xd20e508" name=
+"xd20e508">32</a>]</span>lieten gaan, hebben haar dikwijls aangeraden
+te trouwen. &rsquo;t Ontbrak nooit aan pretendenten. Maar steeds
+verwierp zij &rsquo;t huwelijk, &rsquo;t zij omdat ze, evenals alle
+zwaartillende harten, vreesde daarin troost te zullen vinden, &rsquo;t
+zij omdat de fatsoenlijke, maar misschien eenigszins grofgenatuurde,
+doch overigens goede mannen haar fijngevoeligheid afschrikten en weinig
+beantwoordden aan haar vage po&euml;tische neigingen. Terecht of
+misplaatst, ze geeft altijd den indruk van een vrouw van beschaving,
+zelfs een dame uit de groote wereld te zijn, vol waren adel en
+zachtzinnigheid. Niets van trots, noch van onderdanigheid. E&eacute;n
+enkel iets herinnert aan haar verleden, namelijk dat ze, wanneer zij
+haar weldoensters bezoekt, van wie ze veel houdt, haar nederig de
+handen kust, op de wijs van Oosterlingen.</p>
+<p>De jaren doen het hunne. De mooie Katya moet nu zoowat
+zeven-en-veertig jaar zijn. Laatstelijk heeft zij het gezelschap
+gezocht van een achtenswaardige vrouw, die, op tachtigjarigen leeftijd,
+nog van haar handenarbeid leeft. Deze, vrouw Paul genaamd, een arme
+werkster, mismaakt en een dwerg, deelt haar woning met haar. Ik weet
+niet, hoe zij &rsquo;t aanleggen, maar bij al haar armoe, vinden zij
+nog gelegenheid om haar misdeelde buren bij te staan.</p>
+<p>V&oacute;&oacute;r eenigen tijd werd het hart van Katya op een
+merkwaardige proef gesteld. Zij ontmoette op straat een bejaarde dame,
+die zij meende te herkennen, maar die schamel gekleed was, met een
+versleten sjaal en een ouden hoed. Zonderlinge ommekeer der dingen! het
+was haar vroegere meesteres, n&ograve;g armer geworden dan zij zelve
+was. Katya gaat naar haar toe, groet haar, kust haar de hand; de oude
+vrouw, zichtbaar ontsteld en van streek gebracht, stamelt uit een
+overkropt gemoed eenige woorden over het haar overkomen ongeluk en de
+ellende, waarin ze verkeert. &ldquo;O, mevrouw,&rdquo; roept Katya uit,
+zich tegenover haar uit de volheid van haar goede hart we&ecirc;r
+dienstbode voelend, &ldquo;u blijft altijd mijn meesteres, en wat ik
+bezit is het <span class="pagenum">[<a id="xd20e514" href="#xd20e514"
+name="xd20e514">33</a>]</span>uwe.&rdquo; Dienzelfden dag verliet zij
+haar woning, met al haar spaarpenningen bij zich, en stelde die in
+handen van de oude dame, die niet anders kon dan stille tranen
+weenen.</p>
+<p>De lezers zullen er zich misschien over verwonderen, dat wij, in een
+werk van zoo kleinen omvang, waarin wij de lijdensgeschiedenis van
+Rusland slechts verhalen om tot de martelaarsschappen te komen, die er
+het gevolg van zijn, zoo lang hebben stilgestaan bij het leven van dit
+meisje.</p>
+<p>Wij antwoorden, dat de volledige kennis van &eacute;&eacute;n enkel
+lotsgeval ons beter heeft ingewijd in de geschiedenis van het Russische
+zieleleven, dan eenig verhaal, eenig boek, eenige mededeeling ooit zou
+hebben bereikt.</p>
+<p><span class="ex">Rusland is &eacute;&eacute;n lijden</span>, dat
+blijkt maar al te duidelijk. Tot hoever is de ziel van &rsquo;t volk er
+door aangetast? Dat is de vraag. Die ongelukkigen stellen tegenover de
+slagen, de beleedigingen, een schijnbare ongevoeligheid. Men kent hun
+taal heel weinig. En, kende men haar, in hun zoo gewettigd wantrouwen
+tegen de standen, die hen overheerschen, zouden zij zich wel wachten
+hun hart bloot te leggen. Hun bestaan is z&oacute;&oacute; onzeker, hun
+dierbaarste banden zijn z&oacute;&oacute; weinig hecht, dat zij erg
+vreezen te zullen mishagen, en wie hen ook bezoekt, treft hen altijd
+aan met een glimlach op de lippen. Zij zijn er bang voor om ongelukkig
+te schijnen en vragen haast vergiffenis voor &rsquo;t kwaad, dat men
+hun aandoet. Hoe zal ik de ware beteekenis we&ecirc;rgeven, de
+heimelijke gedachtenkring van een wereld, die zich niet uit?
+Ternauwernood zal ik er iets van kunnen voelen in de zoo diep-treurige
+melodie&euml;n, die deze oogenschijnlijk vroolijke man doet hooren,
+wanneer hij all&eacute;&eacute;n is, als hij zijn grond bewerkt, of
+&rsquo;s morgens zich ver in zijn uitgestrekte bosschen begeeft.</p>
+<p>Katya was voor mij de openbaring van een gansche wereld. Haar alleen
+maar te zien en van haar levensloop kennis te krijgen, verklaarde mij
+tal <span class="pagenum">[<a id="xd20e527" href="#xd20e527" name=
+"xd20e527">34</a>]</span>van dingen, waarvan ik gelezen had zonder ze
+te begrijpen.</p>
+<p>En haar eenmaal ontmoetende, en die keer was de eenige, vond ik
+niets anders dan dit woord: <span class="ex">Gebroken hart</span>.</p>
+<p>Dit is het juiste woord voor den zieletoestand van den Rus.</p>
+<p>Wij generaliseeren hier niet lichtvaardelijk. Wij hebben de zaak tal
+van malen bestudeerd.</p>
+<p>Er is geen jaar voorbijgegaan, waarin wij er niet van nieuws af-aan
+onze aandacht aan schonken. En sedert de meer dan vijf-en-twintig
+jaren, gedurende welke deze oplossing nader door ons op de proef werd
+gesteld, is zij ons n&ograve;g de eenig juiste gebleken.</p>
+<p>Wij leerden toen Rusland kennen, den waren zedelijken grondslag,
+waarop het volk staat, en daarme&ecirc; een dusdanige <span class=
+"ex">hartebreking</span>, dat niets er zich me&ecirc; kan
+vergelijken.</p>
+<p>Het Poolsche volksbewustzijn is ongelukkig&mdash;maar &rsquo;t is
+niet gebroken; integendeel, &rsquo;t heeft nieuw leven ontvangen door
+het besef van zijn martelaarschap.</p>
+<p>De Oostersche dienstbaarheid geeft evenmin eenig denkbeeld van dit
+gebroken-zijn. Niets is ongerijmder, dan, gelijk men gewoonlijk doet,
+Rusland met de Oostersche wereld te vergelijken. De Aziatische rijken,
+zelfs die het willekeurigst bestuurd worden, genieten veel meer van de
+vrijheden, waarop de mensch van nature recht heeft.</p>
+<p>Azi&euml; verkeert over &rsquo;t algemeen in een toestand van
+ontspanning, van onzekerheid, zelfs in wat het nog barbaarsch doet
+zijn; Rusland, tot brekens toe gespannen, is met voorbedachten rade, op
+wreedaardige wijs tot lijden afgericht.</p>
+<p>Wat het voor gruwzaams heeft is dit, dat het eenige waaraan Rusland
+hecht, de gedachte die alleen door zijn brein woelt, de uitsluitende
+liefde welke het in zijn hart koestert,&mdash;dat dit alles vereenigd
+schijnt om het telken ure ten val te brengen.</p>
+<p>Een &eacute;&eacute;nig verschijnsel, wij herhalen het, zonder
+<span class="pagenum">[<a id="xd20e556" href="#xd20e556" name=
+"xd20e556">35</a>]</span>&rsquo;twelk het Russisch zieleleven leeg is,
+een met zegelen gesloten boek, tot welks inhoud zelfs het scherpste oog
+niet kan doordringen.</p>
+<p>Wat is dit? Is het de politieke id&eacute;e: de Staat?
+Geenszins.</p>
+<p>De <span class="ex">Staat</span> is niets voor den Rus; hij kent
+slechts zijn Gemeente, of, zoo hij iets van een Staat vermoedt, dan
+lijkt het een dichterlijke droom, die op verren afstand verplaatst.</p>
+<p>De <span class="ex">godsdienst</span> is louter van uitw&egrave;ndig
+belang voor hem; hij is vol vromen eerbied voor het beeld van den een
+of anderen heilige, maar deze zelf bet&eacute;&eacute;kent niets voor
+hem, hij mist het geloof. Niets is onbegrijpelijker dan de
+verschillende uitleggingen, die hij aan het Christendom geeft; hij
+miskent het in zijn geh&eacute;&eacute;l.</p>
+<p>Het <span class="ex">eigendomsrecht</span>, dat voor de Westerlingen
+zooveel waarde heeft en hen zoo vervult, is niets in de schatting van
+den Rus. Maak hem bezitter, en hij keert onmiddellijk tot zijn
+communistische begrippen we&ecirc;r.</p>
+<p>Waarvoor de Rus all&eacute;&eacute;n iets voelt, dat is voor
+<span class="ex">zijn gezin</span>; de rest kan hem niet schelen.</p>
+<p>Al dat overige, zelfs de gemeenschap, heeft voor hem slechts waarde,
+voorzoover de hardvochtige politiek aan zijn oorspronkelijk bestaan,
+als lid eener familie, iets heeft toegevoegd. Den <span class=
+"ex">meester</span> en den oppersten der meesters, hij kan hen zich
+niet anders voorstellen dan van het familie-standpunt, deze benamingen
+door andere, zoo liefelijk klinkende, we&ecirc;rgevende van
+<span class="ex">vadertje</span>, grootvadertje, enz.</p>
+<p>Het paradijs van den Rus is zijn goed gesloten en verwarmd huis,
+waarin hij acht maanden lang, een grof kleedingstuk wevende en er zijn
+behagen in vindend voor de behoeften van zijn gezin te verbouwen en te
+timmeren, boven op zijn kolossalen oven leeft, terwijl de scherpe, van
+Archangel overwaaiende Noordenwind, langs de kleine woning heenstrijkt,
+zonder de minste opening te vinden tusschen de dicht aaneengeplante
+<span class="pagenum">[<a id="xd20e590" href="#xd20e590" name=
+"xd20e590">36</a>]</span>boomen, met mos toegestopt en die het nestje
+zoo goed sluiten.</p>
+<p>Het helle-bestaan voor den Rus is de gewelddadige verbreking van
+zijn familiebanden. De &ldquo;heer&rdquo; kan door zijn machtwoord
+alles verstoren. Dit is de oorzaak, dat de ongelukkige zoo voor hem
+kruipt. <span class="ex">Tot zelfs de ingewanden</span> behooren aan
+den heer. Men neme hem zijn vrouw of zijn dochter, hij kan er niets aan
+doen; men ontneme hem zijn jonge kind, hij heeft het maar goed te
+vinden.</p>
+<p>En eindelijk, als men hem zelf oplicht, hem op een noodlottigen
+morgen vat, haar en baard afscheert, in boeien slaat en naar de mijnen
+voert, of naar de fabrieken, of bij het leger inlijft, hij kan er
+wederom niets tegen inbrengen. Zijn vrouw, hoe afschuwelijk zij
+&rsquo;t ook vindt, is verplicht met een ander man te bed te gaan.
+Immers, zij is niets anders dan een stuk bezit; en dat mag niet
+ongebruikt blijven. Zij moet, evenals de grond, ieder jaar
+voortbrengen, zooveel mogelijk lijfeigenen telen, al wordt ze ook in
+wanhoop bevrucht.</p>
+<div class="figure xd20e599width"><img src="images/o036.png" alt=
+"Ornament." width="148" height="88"></div>
+<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e603" href="#xd20e603" name=
+"xd20e603">37</a>]</span></p>
+<div class="footnotes">
+<hr class="fnsep">
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e483" href="#xd20e483src" name="xd20e483">1</a></span> In
+Parijs.</p>
+</div>
+</div>
+<div id="ch4" class="div1"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<h2 class="main">IV.</h2>
+<h2 class="main">De Minotaurus.<a class="noteref" id="xd20e609src"
+href="#xd20e609" name="xd20e609src">1</a></h2>
+<h2 class="sub">Over het Leger als Strafmiddel.</h2>
+<p class="firstpar">E&eacute;n feit is ten opzichte van het Russische
+leger welsprekender dan alle woorden. Het is de schaarschte aan mannen
+in Rusland. De vrouwen zijn er klaarblijkelijk veel talrijker, en, wat
+dit het duidelijkst aantoont, zijn de ongelijke huwelijken, waartoe men
+ze verplicht: men laat dikwijls een jongen van twaalf jaar trouwen met
+een vrouw van vijf-en-twintig of dertig, liever dan haar weduwe te doen
+blijven.</p>
+<p>Het gering aantal mannelijke wezens is niet de schuld van de natuur,
+maar van de regeering; het is &rsquo;t gevolg van de buitensporige
+verkwisting van mannen ten bate van het leger. In Rusland bestaan niet
+die menigte van uitputtende of den dood brengende ambachten, die,
+zooals bij ons, zooveel werklui ten grave sleepen. De Russische
+lijfeigene beult zich niet af; hij werkt op zijn gemak en langzaam,
+nooit met dien verterenden koortsgloed van de mannen in de Westersche
+wereld.</p>
+<p>Wat voor een leger is het dan, dat, in vredestijd (de Kaukasus telt
+niet me&ecirc;) op zoo zichtbare wijs een bevolking van zestig millioen
+zielen zoo kan dunnen! Tot welk een ongehoord cijfer men dit leger ook
+wil opvoeren, men zou &rsquo;t niet kunnen begrijpen, zonder te weten
+op welk een onmenschelijke manier het wordt gerecruteerd, gedrild en
+gevoed. Het moet van &rsquo;t volk <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e619" href="#xd20e619" name="xd20e619">38</a>]</span>driemaal meer
+mannen nemen dan het soldaten telt. Wat is het lot van de rest?
+Weinigen, zeer weinigen keeren naar den huiselijken haard terug:
+<span class="ex">niet &eacute;&eacute;n man op de honderd</span>;
+Paskjewitsch<a class="noteref" id="xd20e624src" href="#xd20e624" name=
+"xd20e624src">2</a> zelf zegt het, ik heb zijn woord al aangehaald.
+Nergens in Rusland ziet men verminkte oud-soldaten, zooals in andere
+landen zoo veelvuldig aanwezig zijn. Alle genezen; zij hebben tot arts
+den besten heelmeester: den Dood.</p>
+<p>Als de hertog van Ragusa<a class="noteref" id="xd20e629src" href=
+"#xd20e629" name="xd20e629src">3</a> in zijn boek, dat
+m&eacute;&eacute;r Russisch-gezind is, dan de Russen-zelven, tot onzen
+schrik berekent, dat de Russische soldaat den keizer twee of drie maal
+minder kost dan de onze, dan ziet hij in zijn becijfering over &rsquo;t
+hoofd, dat om &eacute;&eacute;n geoefenden en geharden Russischen
+soldaat te verkrijgen, er vooraf twee of drie moesten doodgaan.</p>
+<p>Hij verzuimt, als iets van minder waarde en dat zonder twijfel zijn
+aandacht niet verdient, rekening te houden met zulk een verschrikkelijk
+misbruiken van menschenvleesch.</p>
+<p>Het ongehoord sterftegehalte heeft voornamelijk drie oorzaken: 1o.
+is de Rus physiek (door zijn ras, zijn levenswijs, zijn opvoeding) de
+voor den militairen dienst minst geschikte man; 2o. vervult hij zijn
+dienstplicht tegen zijn zin, sterft hij van hartzeer en heimwee; kan
+hij zich nooit troosten over het verlaten van zijn geboortegrond en
+zijn familie; en 3o. wordt hij nooit met die behoedzaamheid behandeld,
+waardoor hij aan zijn lot went en het aanvaardt; hij wordt onverhoeds
+verplaatst van de eene levenswijze naar een andere, gansch
+tegenovergestelde.</p>
+<p>Een opmerking is misschien de aandacht waard der physiologen,
+namelijk dat dit ras, in vergelijking met de andere in Europa, weinig
+gevormd schijnt, niet rijp in zijn ontwikkeling, nog kinderlijk is. De
+gelaatstrekken <span class="pagenum">[<a id="xd20e638" href="#xd20e638"
+name="xd20e638">39</a>]</span>zijn dikwijls innemend, maar de hoofden
+zwak, de hersens onbevattelijk, het denken gaat niet diep. Men ontmoet
+in grooten getale mooie grijsaards, met rozige wangen; witgebaarde
+mannen, die nog jong lijken, en niet juist eerbiedwaardig zijn.</p>
+<p>Bij de Russen doet, evenals bij kinderen, het minder georganiseerde,
+slechts zwakjes gecentraliseerde leven, onophoudelijk wonderbaarlijke
+levens ontstaan: ik bedoel insecten; zij worden namelijk door wormen
+opgegeten.</p>
+<p>Het schijnt dat zij koud bloed hebben, of dat zij water in hun bloed
+hebben. Zij drinken ongestraft hoeveelheden brandewijn, waardoor
+menschen van hartstochtelijker geaardheid, met voller, krachtiger
+bloed, inwendig zouden verbranden.</p>
+<p>Onze Westersche nationaliteiten, die zooveel hebben doorgemaakt,
+bezitten een karakter van krachtige degelijkheid, aan Rusland onbekend.
+De Rus is voor ons, wat voor den olm, den eeuwen-ouden eik de slanke
+populier is, een hoog spoedig opschietend gewas, als &rsquo;t ware
+onvoorbereid door de natuur geschapen. Deze of gene Engelschman, ros
+van haren en met vleesch gevoed, uit ouders gesproten, die ijzer
+gebeukt hebben en die van smeden zijn opgeklommen tot mechanici,
+zoo&rsquo;n man alleen heeft pit in zich voor vijftig Russen. De sobere
+Fransche boer, vol van kracht en gezond verstand, die zijn winter in de
+open lucht doorbrengt, terwijl de Rus acht maanden lang bij zijn oven
+zit uit te drogen, zou heel wat beter dan hij een legering onder den
+blooten hemel van den Kaukasus verduren. Die boer is, in zeven jaar,
+een even goed geoefend soldaat, als de Rus in twintig, en bovendien
+heeft hij een kijk op de dingen, een levendige en krachtige manier van
+opmerken en handelen, van een besluit te nemen, welke de Rus nooit
+heeft. Deze, zelfs wanneer hij een flink soldaat is geworden, doet
+zelden iets uit eigen beweging.</p>
+<p>Ziet eens, op eenzelfden dag, naar twee dorpen, in Frankrijk en in
+Rusland, den dag van het vertrek der <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e649" href="#xd20e649" name="xd20e649">40</a>]</span>rekruten. De
+Fransche dienstplichtige hecht linten aan zijn hoed, en, ofschoon hij
+dikwijls zou willen huilen omdat hij zijn familie verlaten moet, drinkt
+hij en tracht vroolijk te zijn. De Rus werpt zich op den grond en trekt
+zijn baard uit. Door zijn heer aangewezen, meestal voor straf, zou hij
+als kolonist naar Siberi&euml; kunnen gezonden zijn; maar hij is er nog
+slechter aan toe, hij wordt soldaat gemaakt. Een verschrikkelijk iets
+voor een man, doorgaans gehuwd, vader van verscheiden kinderen, en al
+dertig jaar en ouder. Want tot zijn veertigste jaar kan de boer
+ingelijfd worden, en blijft hij in den treurigsten angst omtrent zijn
+lot.</p>
+<p>De jaarlijksche lichting van soldaten door heel het rijk heeft
+volkomen het karakter van een algemeene drijfjacht op arme wilde
+dieren, door de honden naar &eacute;&eacute;n plaats gejaagd. Om den
+ketting, waaraan ze allen, geschoren en kaal geknipt, bevestigd zijn,
+rent voortdurend de Kozak heen en we&ecirc;r, als een ware wachthond
+van deze rampzalige kudde. Hij, de eenige in het rijk, <span class=
+"corr" id="xd20e653" title="Bron: wienst">wiens</span> vrijheden
+eenigszins ge&euml;erbiedigd worden, wordt soldaat geboren, en, verre
+van schatting te betalen, ontv&agrave;ngt hij geld van den keizer.
+Vleeschverbruiker, voortvarend en ruw, ziet hij met medelijden
+ne&ecirc;r op die half-gevoede Russische boeren. Zijn klein, leelijk,
+slechtgebouwd paard, maar vlug, onvermoeid, maakt een deel uit van den
+ruiter. De Kozak, de voor alles bruikbare onderdaan, weet wonderwel
+partij te trekken van het rijk. Visscher, jager, koopman, handelaar in
+rariteiten en tolbeambte, bestrijdt hij de smokkelarij, maar uit
+beroepsnijd en om zelf all&eacute;&eacute;n te kunnen sluiken.</p>
+<p>Wie kan het ontzettend getal stokslagen tellen, die noodig worden
+geoordeeld om een goed Russisch soldaat te vormen? Wie wel eens in het
+bad gezien hebben Russen van elken stand, maar vooral soldaten, de oude
+grenadiers van de garde, stonden verbaasd over hun rug vol naden,
+wreedaardig opgesmukt met litteekens.</p>
+<p>Die dappere mannen, die slechts w&ograve;nden hadden van voren,
+vertoonden van achteren de afgrijselijke <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e660" href="#xd20e660" name="xd20e660">41</a>]</span>merken van de
+krijgstucht, en oude krijgers, eerbiedwaardige mannen, werden, na aan
+honderd veldslagen te hebben deelgenomen, om de geringste kleinigheid
+afgeranseld.</p>
+<p>Neen, barbaren, d&agrave;t is geen militaire opleiding. De Russische
+discipline, naar uw eigen officieren dikwijls verzekerd hebben, is een
+afschuwelijk kazernemonnikwezen, een harde kloosterregel, waarbij de
+kleinste fouten, die niet eens fouten zijn, zoo wreed worden gestraft,
+dat men geen kastijding meer kon uitvinden voor de werkelijke
+fouten.</p>
+<p>Het toppunt in dit opzicht, om het grillige en onmenschelijke ervan,
+bereikte de czarewitz Constantijn. Om een handschoen, die niet
+onberispelijk wit was, liet hij vijfhonderd stokslagen uitdeelen. De
+door vrees bevangen soldaten, zuinigden ondershands uit, om zelf
+handschoenen te koopen: die hun verstrekt werden, zouden hun, na
+tweemaal gewasschen te zijn, een pak slaag bezorgd hebben. &ldquo;Ik
+ben niet gesteld op den oorlog,&rdquo; zei Constantijn, &ldquo;hij
+bederft den soldaat en maakt zijn uniform maar vuil.&rdquo; En toen
+iemand, om een officier bij hem te ontschuldigen, zei: &ldquo;&rsquo;t
+is ten minste een man, die veel moed bezit,&rdquo; riep hij uit:
+&ldquo;moed? Wat kan me d&agrave;t schelen? Ik hou niet van
+moed.&rdquo;</p>
+<p>Hij onthulde met dit gezegde, in zijn na&iuml;eve brutaliteit, wat
+het gezag werkelijk denkt. Het bekommert zich in geenen deele om moed
+of energie. Heldhaftigheid, zelfs te zijnen voordeele, is verdacht. Men
+bewijst een slechten dienst aan de autocratie door een held te zijn.
+Wees een goed onderdaan, middelmatig en onderworpen, sta wat achteraf
+en wacht op bevelen,&mdash;dan is &rsquo;t in orde.</p>
+<p>Als de regeering, die zoo hard is, naar verhouding ten minste
+rechtvaardig en flink was, zou het kwaad heel wat minder erg zijn. Tot
+nadeel van den soldaat echter is er in de administratie van &rsquo;t
+leger oneindig veel toevalligs, onregelmatigs, en heerscht het misbruik
+er; het gouvernement w&eacute;&eacute;t dit, maar doet er <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e670" href="#xd20e670" name=
+"xd20e670">42</a>]</span>niets tegen. Hoe kan het gezag, dat zoo sterk
+is, de oogen sluiten voor de monsterachtige winsten, welke men behaalt
+op de levensmiddelen, ja zelfs op het leven der menschen? Hoe heeft het
+de eenvoudige hervorming nog niet aangedurfd, sinds lang reeds overal
+ingevoerd, van nl. de administratie af te scheiden van het commando,
+door aan de kolonels de winstgevende verdeeling der levensbehoeften te
+ontnemen?</p>
+<p>Ziedaar dan de ongelukkige soldaat, geslagen, slecht gevoed, slecht
+gekleed, gevoerd naar de toegangen tot de bergengten van den Kaukasus.
+De gewoonten zijner jonge jaren, die hierin bestonden, dat hij zich
+&rsquo;s winters (en de winter is zoo lang in Rusland) opsloot, zijn in
+wreede tegenstelling met de bivaks in het gebergte, de voortdurende
+afwisselingen van warmte en kou, van brandende zon en hagelstormen.
+Zijn huisvestingen, slecht ineengezet, best&aacute;&aacute;n dikwijls
+niet eens; ze zijn aangegeven op de kaart, waarop de keizer de
+krijgsverrichtingen volgt. Hij geeft bevel&mdash;&rsquo;t is ongeveer
+vijf en twintig jaar geleden&mdash;een fort te bouwen, geeft daar
+jaarlijks geld voor en laat het werk met ijver doorzetten. Generaal
+Woronzoff, die evenals de keizer dacht dat het fort bestond, zendt er
+een bataillon heen; men zoekt er lang naar: nergens een fort te
+bekennen. Eindelijk vindt men echter een bordje, waarop zijn
+toekomstige plaats stond aangegeven. Het bataillon sliep in de sneeuw
+der bergen.</p>
+<p>Ik zal geen kwaad van den Kaukasus zeggen, noch van zijn
+krijgshaftige bewoners, die niet alleen de meerderen zijn van de
+Russen, maar van alle volkeren der aarde. De Tscherkessen bijvoorbeeld
+hebben, zooals men weet, aan Egypte de Mamelukken geleverd, die het een
+tijd lang beheerschten, en hoofden gegeven aan menigen Oosterschen
+staat. Bekijkt de vrij goede gravures maar eens, die overal voorhanden
+zijn. Het zijn blijkbaar koningen. Door hun zuiver koninklijke wapenen,
+hun klingen, die van geslacht op geslacht <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e677" href="#xd20e677" name="xd20e677">43</a>]</span>overerfden,
+hun geweren van platina, die nooit hun schot missen, hun
+bewonderenswaardige paarden, die, zonder teugel of stang, alleen
+gehoorzamen aan de stem van hun meester,&mdash;zijn zij voor de Russen,
+wat de adelaar is voor het schaap. Dikwijls verwaardigen zij zich niet
+hun vijand te dooden, zij achterhalen hem, in galop, met hun
+onge&euml;venaard ros.</p>
+<p>Zelfs de Kozak, hoe goed krijgsman hij is, maar zoo zonderling
+toegetakeld, en daarbij <span class="ex">zaken</span> doende, is een
+belachelijk wezen, vergeleken bij deze koningen van &rsquo;t
+gebergte.</p>
+<p>Men moet zich niet verwonderen over het verdriet en den afkeer,
+welken aan de Russische officieren een oorlog veroorzaakt, waarin ze
+wel slaag krijgen, maar het niet teruggeven. Ze zijn er nauwelijks
+minder erg aan toe dan hun ongelukkige soldaten. Van adel en rijk, van
+kindsbeen af gewend aan genietingen, zijn zij al vroeg opgesloten in
+een militaire school, waar ze niets leeren. Niets is treuriger,
+akeliger dan in het dagboek van een officier te lezen, tot welk een
+wanhopige leegte, een ondragelijk nietsdoen de leerlingen van de
+cadettenschool te Warschau onder Constantijn (zijn de toestanden wel
+veranderd?), veroordeeld waren. Geen onderwijs, geen boek, geen vermaak
+was geoorloofd; alleen meisjes konden ze krijgen, zooveel ze wilden;
+uitstekende manier van doen om de lichamen uit te mergelen, de zielen
+te verlagen, goeie dienaars te maken en <span class="ex">goeie
+onderdanen</span>. Men vond hen voorbeeldig; men wenschte zich zelf al
+geluk, dat ze zoo gedwee waren geworden. Maar diezelfde jongelui, van
+wie men geloofde dat ze gedemoraliseerd zouden zijn, marcheeren op een
+zekeren morgen, ten getale van tweehonderd, met een ongelooflijke
+stoutmoedigheid, tegen een Russisch leger op, dat meende in het bezit
+te zijn van Warschau, brengen het volk te hoop en weten het hun zijde
+te doen kiezen.</p>
+<p>Welke is de zedelijke toestand van den militair in Rusland? Welke
+gedragslijn zal hij kiezen bij een <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e691" href="#xd20e691" name="xd20e691">44</a>]</span>groot
+conflict met Europa?<a class="noteref" id="xd20e693src" href=
+"#xd20e693" name="xd20e693src">4</a> Men kan dit in geenen deele
+voorzien; welke de gevoelens der officieren of van de soldaten ook
+mogen zijn, zij dragen een juk van vrees, dat moeilijk af te schudden
+is.</p>
+<p>Dit ras is, onder alle van de geheele wereld, het gemakkelijkst
+<span class="ex">door vrees in bedwang te houden</span>.</p>
+<p>Verstaan wij elka&acirc;r goed ten opzichte van deze uitdrukking,
+van het verschijnsel, dat men <span class="ex">vrees</span> noemt. Er
+is geen sprake van bangheid, ik beweer niet dat de Russen laf zijn. De
+vrees is een op zichzelf staand verschijnsel van de verbeelding. Het is
+de toestand, waarin iemand verkeert, die door een onwe&ecirc;rstaanbare
+macht meent beheerscht te worden, zooals b.v. van een natuurkracht. Men
+kan zich moedig gedragen tegenover de menschen, en het toch niet zijn,
+als men staat tegenover geheimzinnige machten.</p>
+<p>Welnu, voor den moedigsten Rus is het gezag als een
+onwe&ecirc;rstaanbaar, natuurlijk noodlot. Zwak als enkeling, buigt hij
+zich onder de vage voorstelling die hij heeft van het kolossale rijk;
+hij onderwerpt er zich aan, hij voelt er den druk van bij de bevelen
+van zijn minste overheid. En het is maar niet een uiterlijk
+gehoorzamen: hij paart aan zijn fatalisme een godsdienstig gevoel, hij
+gehoorzaamt met vrome onderwerping.</p>
+<p>Een uitnemend beoordeelaar, die, koel, als buiten de zaak staande,
+de dingen bekeken heeft, heeft deze opmerking <span class="corr" id=
+"xd20e710" title="Bron: maakt">gemaakt</span>: de Rus en de Franschman,
+gelijkelijk dapper in het gevaar, vertoonen dit verschil: de Rus trekt
+zijn schako tot over de oogen en stormt erop los, zonder te zien; de
+Franschman gaat voorwaarts en kijkt het gevaar aan.</p>
+<p>De Russen plaatsen in de gelederen slechts oude soldaten. Men mag
+aannemen, dat zij die blijven leven, die vergrijzen in een zoo harde
+krijgstucht, mannen zijn van ongewoon we&ecirc;rstandsvermogen,
+z&eacute;&eacute;r flinke <span class="pagenum">[<a id="xd20e715" href=
+"#xd20e715" name="xd20e715">45</a>]</span>soldaten. Men kan geen andere
+met hen vergelijken. Tegenover een dusdanigen vijand moet ieder
+Europeesch leger zich altijd versterken door nieuwe aanwervingen.</p>
+<p>Is het Russische leger, dat vroeger dweepziek was, dit tegenwoordig
+nog? O, neen. Is het dan ten minste geestdriftig? Waarvoor zou het dit
+zijn? Dertig jaren lang onder de wapenen gehouden, ten aanschouwe van
+heel Europa, afgemat, verkild door eeuwig paradespel, gelooft het niet
+meer aan dien God van den oorlog, die altijd de wegen der diplomatie
+heeft bewandeld.</p>
+<p>Niets heeft dit leger m&eacute;&eacute;r ontzenuwd dan de
+buitensporige geest van wantrouwen, welken een bezorgd toezicht er in
+heeft gebracht. Allen bespieden alles, letten op alles. Iedere officier
+leeft gestadig in de vrees door zijn buurman te worden verraden en
+voorkomt hem daarom heel dikwijls. De soldaat merkt dezen treurigen
+moreelen toestand van zijn chefs terdege op; hij behoudt den eerbied,
+niet de achting. De innerlijke gehoorzaamheid is er door geschokt.</p>
+<p>Niemand kent den Russischen soldaat goed. Met al zijn uiterlijk van
+een automaat en dat gezicht van hout, heeft hij toch soms een zeer
+critisch oordeel. Het komt uiterst zelden voor dat hij dit laat
+doorzien. Laat ik een kostelijk staaltje van dit soort aanhalen.
+Hierbij is sprake van het dweepzieke tijdperk der soldaten van
+Suwarow.<a class="noteref" id="xd20e724src" href="#xd20e724" name=
+"xd20e724src">5</a> In het verhaal, dat zeer natuurlijk schijnt en
+klaarblijkelijk getrouw en waar is, merkt men hiervan niets, maar wel
+een lichte spotzucht, een treffende neiging tot medelijden, de vage
+hoop van eindelijk den dienst te zullen verlaten, en, wat den Rus
+altijd bijblijft, de liefde voor zijn land en zijn familie.</p>
+<p>Het was bij den dood van Catharina.<a class="noteref" id=
+"xd20e729src" href="#xd20e729" name="xd20e729src">6</a> Ziehier het
+<span class="pagenum">[<a id="xd20e732" href="#xd20e732" name=
+"xd20e732">46</a>]</span>gesprek der soldaten, dat Niemcewicz<a class=
+"noteref" id="xd20e734src" href="#xd20e734" name="xd20e734src">7</a> in
+zijn gevangenis afluisterde: &ldquo;Eindelijk zullen we dan een czaar
+krijgen!&rdquo; zei de een. Waarop de ander antwoordde: &ldquo;Dat is
+in lang niet gebeurd. Onze oude <span class="ex">matuszka</span>
+(moedertje) heeft er haar plezier, geloof ik, w&egrave;l van
+genomen.&rdquo;&mdash;&ldquo;Meer dan welletjes,&rdquo; zei de eerste,
+&ldquo;maar ieder zijn beurt. Ik hoop dat n&ugrave; onze arme
+gevangenen zullen vrijgelaten worden.&rdquo;&mdash;&ldquo;Er zullen
+groote veranderingen komen,&rdquo; zei een derde. &ldquo;Men vertelt
+dat allen, die dertig jaar dienst hebben naar huis kunnen gaan, als ze
+willen.&rdquo;&mdash;&ldquo;God geve &rsquo;t!&rdquo; beaamden allen
+met een diepen zucht.</p>
+<div class="figure xd20e740width"><img src="images/o046.png" alt=
+"Ornament." width="156" height="108"></div>
+<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e745" href="#xd20e745" name=
+"xd20e745">47</a>]</span></p>
+<div class="footnotes">
+<hr class="fnsep">
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e609" href="#xd20e609src" name="xd20e609">1</a></span> Het
+alverslindend monster.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e624" href="#xd20e624src" name="xd20e624">2</a></span> Een
+Russisch generaal, bekend uit de dagen van den Poolschen opstand van
+1830-&rsquo;31.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e629" href="#xd20e629src" name="xd20e629">3</a></span> Fransch
+generaal, die onder Napoleon I gediend heeft.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e693" href="#xd20e693src" name="xd20e693">4</a></span> Dit werkje
+is geschreven v&oacute;&oacute;r de uitbarsting van den Krimoorlog.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e724" href="#xd20e724src" name="xd20e724">5</a></span> Overwon de
+Polen (1795) en streed tegen Napoleon.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e729" href="#xd20e729src" name="xd20e729">6</a></span> Catharina
+II regeerde over Rusland van 1762&ndash;1796. Zij was een flinke, maar
+onzedelijke vrouw.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e734" href="#xd20e734src" name="xd20e734">7</a></span> Poolsch
+schrijver en patriot (geb. 1757, gest. 1841), die tegen de Russen
+streed en krijgsgevangen werd gemaakt.</p>
+</div>
+</div>
+<div id="ch5" class="div1"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<h2 class="label">V.</h2>
+<h2 class="main">Siberi&euml;.</h2>
+<p class="firstpar">Men heeft dikwijls gesproken van de martelaars van
+Siberi&euml;. Maar waarom ze afzonderlijk te noemen? De scheidingslijn
+is geheel denkbeeldig. Behalve een verscherping van kou, is
+Siberi&euml; overal in Rusland, het begint bij den Weichsel.</p>
+<p>Men spreekt van veroordeelden. Maar iedere Rus is een
+veroordeelde.</p>
+<p>In een land waar de wet, die slechts een bespotting is, geen ernstig
+oordeel kan vellen, zijn allen veroordeelden of is niemand het. Er is
+geen onderscheid te maken tusschen lijden en kwelling.</p>
+<p>De algemeene kwelling is niet het een of ander stoffelijk kwaad, het
+is &rsquo;t breken van het hart, het is de zedelijke angst van een bij
+voorbaat gebroken ziel wegens de mogelijkheid van een oneindigheid van
+rampen. In deze zoo hardvochtige wereld, waar alles de onbewegelijke
+stijfheid schijnt te hebben van het ijs, is niets vast; in
+werkelijkheid is alles vol van wisselvalligheid en twijfel.</p>
+<p><span class="ex">Allen zijn veroordeelden</span>, zeggen we. De
+lijfeigene is het niet zoozeer door zijn dienstbaarheid en zijn
+ellende, als omdat hij niet zeker is van zijn ellende-zelve. Morgen kan
+alles voor hem veranderen, hij kan worden weggevoerd naar het leger of
+de fabrieken, zijn vrouw aan een ander gegeven worden, zijn gezin
+verspreid worden.</p>
+<p><span class="ex">De soldaat is een veroordeelde</span>, niet alleen
+omdat hij den een of anderen morgen, uit zijn <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e767" href="#xd20e767" name=
+"xd20e767">48</a>]</span>huis opgelicht, overgeleverd wordt aan de
+voortdurende afranseling, die men militairen dienst noemt, maar ook
+omdat hij niet weet wanneer het uur van zijn bevrijding zal slaan.
+Vroeger na dertig jaren, tegenwoordig na twintig: zoo luidt de wet.
+Maar wat beteekent de wet in Rusland?</p>
+<p><span class="ex">De officier is een veroordeelde.</span> Tegen wil
+en dank volgt hij den harden, eentonigen weg van een eeuwigheid van
+exercities, parades en telkens we&ecirc;rkeerende
+garnizoensveranderingen. Ongelukkige oorlogsmonnik, terwijl zijn
+fortuin hem riep naar de genietingen van de wereld! Maar, als hij niet
+in dienst treedt, wat zal er dan gebeuren? Dan is zijn familie voortaan
+verdacht, kan zij geru&iuml;neerd, van haar rang ontzet worden, en
+hij-zelf<span class="corr" id="xd20e773" title="Niet in bron">,</span>
+<span class="ex">hij is verloren</span>.</p>
+<p><span class="ex">Verloren?</span> Wat beteekent dit woord?
+<span class="ex">Gedood?</span></p>
+<p>Maar klaarblijkelijk is het iets ergers dan gedood, omdat een
+officier aan den oorlog deelneemt, zich laat dooden als &rsquo;t moet;
+<span class="ex">anders</span>, zegt hij, <span class="ex">zou hij
+verloren zijn</span>.</p>
+<p>De lijfeigene, die voor het leger gevat wordt, zegt: &ldquo;Ik ben
+verloren!&rdquo; Hij staat op de onderste trede van het ongeluk, en kan
+niet lager dalen. De officier kan wel dieper zakken. Hij heeft
+n&ograve;g iets te vreezen, en wat hij m&eacute;&eacute;r vreest dan
+den dood: Siberi&euml;.</p>
+<p>Met den lijfeigene soldaat te doen worden, heeft men slechts zijn
+lichaam genomen; over zijn hart bekommert men zich weinig. Maar wat den
+officier aangaat, van hem wil men de ziel; de opgaaf, welke het
+Russisch gouvernement zich stelt, is te weten te komen op welke wijs
+zich meester te maken van de ziel van een mensch, die door een
+ondragelijk leven onverschillig is geworden voor den dood.</p>
+<p>Men heeft deze ziel vroegtijdig verstompt in scholen, waar niets
+w&eacute;zenlijks onderwezen wordt, een weinig, maar heel weinig van
+practischen aard, en niets van moreel belang; in-dier-voege, dat de
+wanhopigste verveling haar drijft tot ontzenuwende genietingen, welke
+haar nog meer verstompen. Maar deze dubbele operatie <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e801" href="#xd20e801" name=
+"xd20e801">49</a>]</span>is niet altijd in staat een sterke ziel uit te
+blusschen. Wat zij menschelijks zou kunnen overhouden, moet bedwongen,
+ten onder gebracht worden door vrees van moreel gehalte. Welke? Die
+voor een onbekende straf.</p>
+<p>De inquisitie der katholieke kerk beschikte, behalve over
+onderaardsche kerkerholen en foltertuigen, om de stoffelijke kwellingen
+te voltooien, nog over een moreele straf: de eeuwige hellepijnen, de
+oneindigheid van haar duur. Rusland heeft evenzeer zijn hel, de
+oneindigheid van ruimte, de verschrikking van de woestenij, van het
+ledig.</p>
+<p>Een oneindigheid van afstand. Wie de reis te voet aflegt, beladen
+met zware ketenen, vertrekt jong en komt oud aan. Een man van vijf en
+twintig jaar, vol levenslust en levenskracht, is uit Polen weggevoerd.
+Drie jaren later valt een schim uitgeput in Kamschatka<a class=
+"noteref" id="xd20e807src" href="#xd20e807" name="xd20e807src">1</a>
+neder.</p>
+<p>Een oneindigheid van lijden is een gevolg van het klimaat. Een
+onme&ecirc;doogend klimaat; eenige graden m&eacute;&eacute;r beneden
+het vriespunt zijn voldoende om den dood te veroorzaken.</p>
+<p>Als de Rus, zelfs in zijn eigen woning, acht maanden opgesloten
+naast zijn oven, in een gloeiend verhit vertrek, nauwelijks de woede
+van den fellen Noordenwind weet te verschalken, hoe moet het dan niet
+zijn in dit tweede Rusland, waar de kou brandwonden doet ontstaan, waar
+het staal als glas afknapt, waar de honden, die de sleden voorttrekken,
+zouden omkomen, als hun buik en pooten niet omwoeld waren met bont?</p>
+<p>Daar aan te komen zonder hulpmiddelen, zonder beschutting, zou
+slechts verlossing geven; men zou sterven. Men mag er echter niet
+spoedig dood gaan. In een klein fort onder dak gebracht, te midden van
+een bevroren woestenij, met een houweel zwoegende of tot kruiwagenstraf
+veroordeeld, gevoed met zure melk en bedorven visch, twee, drie jaren
+lang, soms <span class="pagenum">[<a id="xd20e816" href="#xd20e816"
+name="xd20e816">50</a>]</span>langer, dan sterft gij wel onder zulke
+omstandigheden.</p>
+<p>Maar voor hen, die niet zulk een afschuwelijk lot hoeven te
+ondergaan, die nog een halve-vrijheid genieten, een leven, dat
+stoffelijk ten minste bijna te dragen is, is de zedelijke uitwerking
+nauwelijks minder verschrikkelijk. Al is Siberi&euml; voor hen geen
+oneindigheid van lijden, zoo is het er toch een van vergetelheid, waar
+zij zich voelen verdwijnen, afsterven voor de wereld der menschen, voor
+hun familie en hun vrienden. Zijn naam verliezen, zich <span class=
+"ex">numero tien</span>, <span class="ex">numero twintig</span> hooren
+noemen, en, als het huwelijksleven voortgezet mag worden, kinderen te
+verwekken zonder naam, een beklagenswaardig ras, dat zich zal
+voortplanten in eeuwige ellende: barbaarsche uitbeelding van de
+barbaarsche leerstelling van de zonden der vaderen! De verloren mensch
+verliest zijn kinderen; verdoemd, verdoemt hij hen, en, door een
+hardvochtig <span class="ex">crescendo</span>, komt het voor, dat de
+kinderen van een tot twintig jaren arbeid in de mijnen veroordeeld man,
+mijnwerkers zullen zijn veertig, vijftig jaar lang, tot aan hun dood
+toe, hun kinderen nog na hen, en heel hun nakomelingschap.</p>
+<p>Siberi&euml; sleept de ontaarding mede niet alleen van de menschen,
+maar ook van de voorwerpen, die er heen worden gevoerd. Een klok werd
+er naartoe gebracht, omdat ze alarm had geluid bij een oproer. Kanonnen
+werden er naartoe gebracht, en ontvingen te Tobolsk knoetslagen. De
+vernedering moet wel zeer ernstig zijn voor de m&egrave;nschen, in een
+land waar een pak slaag naar welgevallen wordt uitgedeeld.</p>
+<p>Hadden de ballingen niets anders te vreezen dan den geheelen
+ommekeer in hun levenswijs, den overgang van een slap, Aziatisch
+bestaan tot een van zwoegende arbeiders, dan zou dit reeds voldoende
+zijn om Siberi&euml; tot den afschrik der Russen te maken. Hun
+weekelijkheid verdraagt ternauwernood het leven dat gezeten lieden in
+het Westen van Europa leiden. Een Russische dame bekende mij eens niet
+hier te Parijs te kunnen blijven; tallooze veraangenamingen, die
+<span class="pagenum">[<a id="xd20e833" href="#xd20e833" name=
+"xd20e833">51</a>]</span>haar eigen land aan de hand deed, ontbraken
+haar; de bediening door onze dienstboden leek haar te plomp, hun
+stemmen klonken te hard en te aanmatigend; zij kon de natuurlijke
+verhoudingen niet verdragen, die in een wereld van gelijkheid ontstaan.
+Zij had behoefte aan de vleierijen van haar kameniers, haar
+voorkomendheden, aan de genegenheidsbewijzen van haar voedster, aan een
+leven in sterk verwarmde vertrekken en badkamers, de lauwe atmosfeer
+van het Russisch huis. Wat zou er van die arme vrouw terecht zijn
+gekomen, indien ze, inplaats van den tocht naar Parijs, welken zij zoo
+pijnlijk vond, dien naar Tobolsk had gemaakt?</p>
+<p>Er bestaat een overlevering in Rusland, dat Catharina (of misschien
+een der keizerinnen, die haar vooraf gingen), aan zekere groote dames,
+om haar trots te breken, soms bevel zond zich zelven, in haar paleis,
+door haar dienstboden te laten geeselen. Het hoofd der geheime
+kanselarij zei dit bevel van hooger hand eerbiedig aan, maar bleef
+getuige van de uitvoering. Als de pati&euml;nte de vernederende
+behandeling had ondergaan, bracht zij haar toilet we&ecirc;r in orde,
+zich gelukkig rekenende er tot dien prijs van af te komen en aan de
+verbanning naar Siberi&euml; te zijn ontsnapt.</p>
+<p>Men oordeele eens inderdaad over al de afschuwelijkheid, die er voor
+een arme, vreesachtige vrouw in gelegen is, uit haar paleis te worden
+weggerukt, beroofd van al haar weelderige overdaad, van haar eeuwigen
+zomer, en misschien nog wel des nachts in een met ijzer beslagen koets
+te worden geduwd voor een tocht van vijftienhonderd mijlen!... Of
+misschien gedwongen te worden, zij die nooit geloopen heeft, die
+afgrijselijke reis te voet af te leggen, onder zweepslagen, al
+bedelend, onder weg slechts aalmoezen ontvangend van de liefdadigheid
+der lijfeigenen!...</p>
+<p>Op welke manier zij dan ook trekken, het is in waarheid, voor een
+vrouw, een verschrikkelijke straf all&eacute;&eacute;n te moeten
+weggaan, met achterlating van haar man, haar kinderen, alles wat zij
+liefhad, all&eacute;&eacute;n, in <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e842" href="#xd20e842" name="xd20e842">52</a>]</span>den nacht, in
+het ruwe Noorden en in den winter, met de verschrikking van de
+onbekende toekomst. Van Europa over te gaan naar Siberi&euml;, staat
+gelijk met in het ijdel niet te vervallen. Een leegte van menschen, een
+leegte van gedachten. Een uitgestrekt niets, zonder verleden, zonder
+tradities, zonder geloof (behalve dat aan hekserij). Een leegte, zoo
+volkomen, zoo volslagen, dat zelfs de godsdiensten, die er zijn
+binnengedrongen, het Tartaarsche Mahomedanisme bijvoorbeeld, er hun
+leerstellingen, hun overleveringen, hun waas van heiligheid verliezen,
+er verbleeken, weggewischt worden, tot niets verdwijnen, evenals de
+onzichtbare zon van Siberi&euml;.</p>
+<p>Weinigen bieden weerstand aan deze droef-stemmende macht der
+ontkenning. Opgaande in dit uitgestrekte niets, vervormen zij zich naar
+het beeld daarvan en worden ten slotte ook een niets.</p>
+<p>In een reisverhaal, in 1850 te Wilna uitgekomen, met goedkeuring van
+de Russische censuur, beschrijft een zekere juffrouw Eva Felinska den
+betreurenswaardigen <span class="corr" id="xd20e848" title=
+"Bron: tostand">toestand</span>, waarin zij te Tobolsk een Poolschen
+kolonel aantrof. Betrokken in het verzet van 1825, was hij door den
+senaat veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf, <span class=
+"ex">alleen voor het achterhouden van onthullingen</span>. De keizer
+schonk niet de minste aandacht aan deze veroordeeling; hij deed hem
+naar het Noorden van Siberi&euml; overbrengen, op drie-en-zeventig
+graden breedte, vanwaar men hem, <span class="ex">bij wijze van
+gratie</span>, naar Tobolsk liet komen. Deze ongelukkige, eens de
+mooiste man van het leger, was niet meer te herkennen. &ldquo;Daar hij
+zich niet meer staande kon houden, had hij in een armstoel plaats
+genomen. Zijn haren, reeds vergrijsd en hoe ook gedund, waren met zorg
+gekamd, vielen hem op de schouders en daalden tot zijn elbogen. Zijn
+gelaat was heel bleek en gezwollen, zijn blik dof. De aandoening deed
+zijn oogen en zijn lippen trillen. Men zag hem aan, dat hij wilde
+spreken, maar het niet kon. Hij gaf ons met zijn hand een teeken
+naderbij te komen, om ons te kunnen <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e857" href="#xd20e857" name="xd20e857">53</a>]</span>begroeten.
+Zijn geest genoot toen een oogenblik van helderheid, doch de ontroering
+maakte het hem moeilijk zijn tong te gebruiken, die half verlamd was.
+Wetende, dat wij naar Berezow<a class="noteref" id="xd20e859src" href=
+"#xd20e859" name="xd20e859src">2</a> gingen, waar hij had gewoond,
+bewoog hij ons onzen intrek te nemen bij zijn gastvrouw. Het geheele
+onderhoud werd van zijn kant met groote moeite gevoerd; we moesten
+veeleer raden, wat hij wilde zeggen. Maar weldra bemerkten we, dat hij
+&rsquo;t gebruik zijner vermogens had uitgeput, want, terwijl hij in
+zijn verbeelding ongetwijfeld vertoefd had aan de oevers van den Taag
+en van de Seine, die hij zoo door en door kende, deelde hij ons
+me&ecirc;, dat we te Berezow meloenen zouden vinden, druiven en andere
+zuidvruchten. Wij maakten toen een eind aan ons bezoek, met beklemd
+hart, terwijl hij ons nog met een gebaar wilde doen blijven, en poogde
+te zeggen: <span class="ex">Blijft nog wat!!!</span>&rdquo;</p>
+<div class="figure xd20e866width"><img src="images/o053.png" alt=
+"Ornament." width="154" height="108"></div>
+<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e870" href="#xd20e870" name=
+"xd20e870">54</a>]</span></p>
+<div class="footnotes">
+<hr class="fnsep">
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e807" href="#xd20e807src" name="xd20e807">1</a></span> Het
+verstverwijderde gedeelte van Siberi&euml;.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e859" href="#xd20e859src" name="xd20e859">2</a></span> Stadje in
+het Noordwesten van Siberi&euml;.</p>
+</div>
+</div>
+<div id="ch6" class="div1"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<h2 class="label">VI.</h2>
+<h2 class="main">Siberi&euml;.</h2>
+<h2 class="sub">De Straffen.</h2>
+<p class="firstpar">&ldquo;Hier is de nacht somber als de winter. Hij
+is droefgeestig, maar indrukwekkend. Wanneer hij verhelderd wordt door
+het noorderlicht, vertoonen zich aan den donkerblauwen, bijna zwarten
+hemel duizenden vallende sterren en schijnt hij in vlam te staan. Dit
+vuur verwarmt niet, verlicht niet. Die sterren zijn zwaarmoedig; men
+zou ze houden voor de oogen der geesten van veroordeelden, die voor
+immer dit ongelukstafereel willen vastleggen...</p>
+<p>&ldquo;Kolommen vuurs, vreemdsoortige, verschrikkelijke, majestueuse
+gedaanten stooten op alle punten van den hemel tegen elkander; men zou
+zeggen gloeiende houtskolen, bijwijlen stroomen bloeds... Zou de
+natuur, evenals de mensch, visioenen hebben? Deze Noordsche natuur,
+misdeeld, ingeslapen, schijnt droomen van ballingen te
+droomen.&rdquo;</p>
+<p>Dit is een der trekken van de groote schildering, welke de goede
+generaal Kopec, metgezel van Kosciusko,<a class="noteref" id=
+"xd20e884src" href="#xd20e884" name="xd20e884src">1</a> voor ons heeft
+ontworpen van Oostelijk Siberi&euml;, bij de punt van Kamschatka,
+waarheen hij was verbannen. Niets kan treffender zijn dan de
+m&eacute;moires van dezen eenvoudigen man. Geen grooter verschil dan
+met die van zijn voorganger in dezelfde streken, den Pool
+Beniowski.<a class="noteref" id="xd20e887src" href="#xd20e887" name=
+"xd20e887src">2</a> Deze, ontembaar, woelziek, <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e890" href="#xd20e890" name=
+"xd20e890">55</a>]</span>vermetel speler en nog vermeteler soldaat,
+eigent zich in &eacute;&eacute;n oogenblik de wildernis toe en wordt
+koning in het oord van zijn ballingschap. Hij herwint zijn fortuin,
+vindt een tweede vrouw, vervolgt zijn vervolgers, verslaat zijn
+bewakers, en <span class="corr" id="xd20e892" title="Bron: inplaats">in
+plaats</span> van gevangene te blijven in Kamschatka, voert hij haar
+me&ecirc;, scheept hij zich met haar in.&mdash;Kopec wendt zich tot
+God; hij voelt zich in het hart getroffen, te zeer gewond om dergelijke
+avonturen te wagen. Zonder studie of opleiding, alleen door zijn
+ongeluk gevormd, legt hij in zijn onopgesmukt verhaal de teedere en
+vrome melancholie van de ziel der Lithauers. Zijn boek geeft getuigenis
+van een zedelijke omwenteling. Polen is in zijn wezen veranderd, het
+heeft de gaaf der tranen ontvangen.</p>
+<p>&ldquo;Ik wandelde langs de kust der zee, en als het we&ecirc;r
+stormachtig werd, zag ik allerlei vreemdsoortige dieren, walvisschen,
+zeeleeuwen en zeehonden. Soms werd ik door steenen getroffen; beren
+slingerden die naar mij toe, om mij te wonden en vervolgens aan te
+vallen. Deze zee heeft in den herfst veel deining; zij breekt met
+zooveel kracht, dat Kamschatka er tot op zijn grondslagen van trilt. De
+dagen zijn grauw en de nachten zwart. Als de storm in aantocht is en de
+Oceaan zijn gerommel doet hooren, huilen de groote troepen honden, die
+leven van visschen (er zijn er misschien wel twintig duizend) tegen den
+Oceaan, en tallooze beren geven antwoord door onheilspellend gebrom.
+Gedurende dien tijd rommelen de vulkanen en braken vlammen en asch. O,
+wat een helsch schouwspel! en wat is een eerlijk man in een benarden
+toestand te midden van den tweespalt der toornige elementen!&rdquo;</p>
+<p>Kopec beklaagt zich over de natuur, zelden over de menschen. Toch
+was hij met groote barbaarschheid behandeld. Gekwetst, ziek, zonder dat
+men op zijn wonden acht sloeg, die door de kou we&ecirc;r opengingen,
+was hij dag en nacht in een koets, van binnen dubbel met ijzer
+beslagen, voortgesleurd. Geheel uitgeput, <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e899" href="#xd20e899" name="xd20e899">56</a>]</span>vroeg hij den
+officier, die hem geleidde, eenige rust. &ldquo;Ik heb order zonder
+oponthoud verder te gaan, zei deze; ik zal in allen geval uw lijk
+me&ecirc;voeren. U heeft vrijheid onderweg te sterven.&rdquo;</p>
+<p>Wat ook nog erg treurig voor hem was, was dat hij onmetelijke
+convooien ontmoette van arme Polen, die naar Siberi&euml; gevoerd
+werden, kaal geschoren, met een brandmerk op &rsquo;t voorhoofd en een
+afgehakten neus. Verder voortgaande werd de weg niet anders aangewezen
+dan door doodsbeenderen van beren, paarden of menschen, en enkele
+graven van in de woestenij gestorven ballingen, welke afwachtten wie na
+hen zouden komen.</p>
+<p>Bij eene pleisterplaats zag hij een oogenschijnlijk voorname vrouw,
+die dienstbode was. &ldquo;Wie is u?&rdquo; vroeg
+hij.&mdash;&ldquo;Indertijd echtgenoote van een kolonel, nu van een
+grofsmid.&rdquo; En zij verwijderde zich, zonder te zeggen wie ze
+was.</p>
+<p>Kopec scheen een verloren man, voor altijd Siberi&euml;r te worden,
+zonder eenige gelukkige kans. Andere generaals, die men later zocht om
+ze de vrijheid te hergeven, konden nergens gevonden worden.</p>
+<p>&ldquo;Eens op een dag keek ik, in droefgeestige gedachten, terwijl
+ik mij op de overblijfselen van een verongelukt schip bevond, naar de
+zee, die vol was van allerlei monsters. Plotseling ontdek ik een
+jongen, knappen, statigen man, in een vreemde kleederdracht; de
+verschijning greep me zeer aan. &ldquo;Tot welke natie behoort
+u?&rdquo; vroeg hij mij.&mdash;&ldquo;Tot het ongelukkig volk.&rdquo;
+&ldquo;O, je bent dus een Pool!... Ik ben koopman... ik ga naar Rusland
+terug... Schrijf een brief aan de uwen... Ik weet wel wat voor gevaar
+ik loop... maar dat kan me niet schelen! gauw, ga schrijven.&rdquo; Hij
+trotseerde het gevaar, belastte zich met den brief en heeft hem eerlijk
+bezorgd.&rdquo;</p>
+<p>Maanden en jaren verloopen. Eens op een dag komt de man, bij wien
+Kopec inwoonde, bleek en ontdaan bij hem in de kamer: &ldquo;Er is een
+schip in zee gezien.&rdquo;&mdash;&ldquo;Nu, des te beter!&rdquo; gaf
+de Pool ten antwoord.&mdash;<span class="pagenum">[<a id="xd20e912"
+href="#xd20e912" name="xd20e912">57</a>]</span>&ldquo;Neen, des te
+erger,&rdquo; zei de man. &ldquo;De kommandant hier zal ons
+beschuldigen een komplot te hebben gesmeed, zooals hij wel meer doet;
+hij zal ons goed en leven nemen. Hij weet, dat het drie jaar duurt
+v&oacute;&oacute;r een klacht te bestemder plaatse komt.&rdquo;</p>
+<p>Het schip bracht de gratie van Kopec, zijn bevrijding. Hij wilde het
+eerst niet gelooven. Toen hij &rsquo;t zelf gelezen had, viel hij in
+zwijm. Om zich te herstellen, ging hij naar de zee. &ldquo;Het was
+stormachtig we&ecirc;r; de monsters kwamen bij troepen naar de kust
+toezwemmen. Ik verbeeldde mij menschen te zien, gezichten te herkennen,
+ik zag tafereelen uit ons volksleven, processies, monniken die mij het
+kruis tegemoet droegen. Ik wilde mij naar voren werpen... maar werd
+tegen gehouden.</p>
+<p>&ldquo;Teruggekomen, had ik moeite om mijn kamer binnen te treden.
+Ieder kwam mij gelukwenschen. De vrouwen brachten mij geschenken, goede
+en zonderlinge: rum, suiker, waskaarsen (in het land van eindelooze
+nachten, van alle dingen het meeste waard).</p>
+<p>&ldquo;De geestelijke, een gemoedelijke grijsaard van tachtig jaar,
+balling als de overigen, kwam in zijn priestergewaad, met zijn
+koorzangers, zes kinderen van de naburige eilanden, door hem gevormd,
+die heel goed zongen, bepaald aandoenlijk. Ik stak al mijn kaarsen
+tegelijk aan. Hun fijne stemmetjes drongen ons tot in het hart. Ik ben
+altijd spoedig tot tranen geroerd geweest; maar ditmaal barstte ik in
+snikken uit, of, om &rsquo;t juister uit te drukken, in woeste
+kreten.</p>
+<p>&ldquo;Vervolgens gingen we rondom mijn steenen tafel zitten, en
+iedereen bleef doorweenen. Ik maakte wat Poolsche punch klaar. Elks
+gedachten waren bij het vaderland, dat niemand durfde hopen ooit te
+zullen we&ecirc;rzien.&rdquo;</p>
+<p>&ldquo;Gij zijt wel gelukkig,&rdquo; zeiden ze tot Kopec. &ldquo;Ge
+vertrekt in drie jaar.&rdquo; Het schip lichtte inderdaad eerst het
+anker na zoo lang in deze kuststreken te hebben vertoefd. <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e924" href="#xd20e924" name=
+"xd20e924">58</a>]</span></p>
+<p>Hoeveel treffende geschiedenissen zou de wildernis niet kunnen
+vertellen, als ze spreken kon! Ze is echter even stom als somber. Deze
+oceaan van bevroren vlakten is nog geslotener dan de Oceaan der wateren
+over de schipbreuken, welke hij overdekt. Aan dit uitgestrekte graf
+heeft Rusland, even onvermijdelijk als de dood, de zorg toevertrouwd om
+den heldenaard te vernietigen der al te schitterende naties, die het
+omringden. Door krijgsgevangenen niet terug te geven, maar hen te laten
+verdwijnen, heeft het Zweden uitgeput. De metgezellen van Karel
+XII,<a class="noteref" id="xd20e927src" href="#xd20e927" name=
+"xd20e927src">3</a> gedwongen tot deerniswaardig metselaarswerk, slapen
+aan den voet der bastions van Tobolsk, door hen-zelven met inspanning
+van alle krachten gebouwd. Zweden is d&aacute;&aacute;r leeggevloeid.
+En Polen is er op komst. De droevige processie gaat maar steeds voort;
+gansch een volk marcheert naar de woestijn, naar het graf.</p>
+<p>Terwijl alzoo het onpersoonlijke, onverschillige groote slaafsche
+Rusland zich vermenigvuldigt, vruchtbaar als het gras der steppen en
+niet minder eentonig dan deze,&mdash;verdwijnt de krachtige
+persoonlijkheid der heldenvolken, bij welke ieders hart warm klopte,
+wordt ze uitgebluscht, begraven. Siberi&euml; bedekt, verbergt zijn
+schat onder de aarde.</p>
+<p>Treffende eigenaardigheid! Wat men niet heeft kunnen geheim houden,
+wat aan het helderst daglicht gekomen is, dat is niet de weerstand der
+dapperen, het zijn de bewijzen van toewijding als een natuurlijk
+uitvloeisel van den band van &rsquo;t familieleven. De helden zijn
+heengegaan; maar de vader, de echtgenoot, de verloofde is gebleven, en
+de natuur, de wonderen van het hart, de overwinningen van de liefde op
+de menschelijke wreedheid duren voort.</p>
+<p>Iedereen heeft bij Custine de aandoenlijke geschiedenis <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e936" href="#xd20e936" name=
+"xd20e936">59</a>]</span>gelezen van prinses Troubetskoi,<a class=
+"noteref" id="xd20e938src" href="#xd20e938" name="xd20e938src">4</a>
+die alles verlaten heeft om haar man te volgen, een rampspoedige maar
+toch weinig belangwekkende persoonlijkheid, die het groote ongeluk
+gehad heeft zijn vrienden te laten omkomen, zich te verontschuldigen en
+hen te overleven. Werd hij bemind toen hij vorst was? Niets toont het
+aan. Maar als veroordeelde won hij liefde. In Rusland hadden zij geen
+kinderen; in Siberi&euml; krijgen zij er vijf. Deze bewonderenswaardige
+vrouw heeft door haar onverwachte liefde den balling veel meer
+geschonken, dan de keizerlijke wraak hem had ontnomen.</p>
+<p>Laat mij hier een gebeurtenis boekstaven, nog verrukkelijker, maar
+minder bekend, historisch vaststaande door het getuigenis van een
+waarheidlievenden mond, die niet in staat was te liegen.&mdash;In 1825
+werd een jonge Rus (noemen we hem Iwan) naar Siberi&euml; gezonden. Hij
+had lief en werd bemind. Een Fransch meisje, een jeugdige onderwijzeres
+bij zijn familie, had trouwbelofte van hem. De familie, die dit wist,
+maar op de verbintenis niet gesteld was, had het jonge meisje
+verwijderd. Nauwelijks had zij vernomen, dat haar verloofde in &rsquo;t
+ongeluk was gestort en van allen verlaten, dat hij &ldquo;aan den
+ketting moest,&rdquo; of zij liet de haar gedane trouwbelofte gelden.
+Zij ging zonder schroom naar Sint-Petersburg, regelrecht naar den
+keizer. Hij dacht dat ze krankzinnig was, trachtte haar van haar
+voornemen af te brengen, beduidde haar niet te volharden in haar wensch
+de vrouw te worden van een tot dwangarbeid veroordeelde. Helaas!
+&rsquo;t was zoo gemaklijk hem zijn vrijheid te hergeven... De gunst,
+die men haar toestond bestond alleen in &rsquo;t verlof hem te volgen,
+met hem te lijden, te sterven. De arme Fran&ccedil;aise werd inderdaad
+het slachtoffer van haar toewijding; haar zwakke borst kon het
+verschrikkelijke klimaat niet verdragen; na verloop van een jaar stierf
+<span class="pagenum">[<a id="xd20e947" href="#xd20e947" name=
+"xd20e947">60</a>]</span>zij. Haar man overleefde haar niet; &rsquo;t
+zij door ellende, &rsquo;t zij door smart vergezelde hij haar in
+&rsquo;t graf.</p>
+<p>Zij lieten een kind na, een ongelukkige wees, bij zijn geboorte
+reeds een verschoppeling en geru&iuml;neerd. De bezittingen van zijn
+vader moesten overgaan in de handen van een natuurlijken zoon zijns
+grootvaders. Doch deze (niets is eervoller voor het Russisch karakter)
+weigerde voordeel te trekken uit de wreedheid der wet en liet den wees
+alles behouden.</p>
+<p>Een gevaar, dat Siberi&euml; me&ecirc;brengt, en wel het grootste,
+is dat men er sterft v&oacute;&oacute;r zijn dood. De oneindige
+verscheidenheid der lotsbeschikkingen, die men er aantreft, de absolute
+willekeur waaraan allen daar onderworpen zijn, maakt het maar al te
+makkelijk zelfs de sterkste zielen te beteugelen, te vernietigen.
+Rusland heeft niet noodig, zooals Oostenrijk, met zorg ingerichte
+gevangenissen te bouwen, waar de veroordeelde gedwongen wordt onwaardig
+werk te verrichten, vrouwenarbeid te doen of met allerlei beuzelingen
+zich af te geven, die den geest verstompen. Het verlaat zich op het
+voor den mensch al te ruwe klimaat, dat hem breekt. Het verlaat zich op
+de beestachtigheid van de militaire geweldenarij, welke iederen
+veroordeelde van karakter als &rsquo;t ware door een molensteen
+fijnmaalt. De hardvochtige soldaat, die telkens vervangen wordt, maakt
+den veroordeelde weerloos door die wrijving. Deze wordt hoe langer zoo
+kleiner gemaakt, verslapt, en verliest ten slotte alle kracht tot
+verder verzet. Het verstand komt hem te hulp en betoont zich
+vindingrijk, door hem zich zelf te doen wijsmaken dat hij verkeerd zou
+handelen met langer tegen te spartelen. Het laat hem zijn beulen
+rechtvaardigen, vernietigt in hem het begrip van goed en kwaad, maakt
+hem volkomen onverschillig voor alles, verderft zijn zinnen, doet hem
+gelooven dat het goed is.</p>
+<p>Dit is het, wat de vrijheid altijd voor haar aanhangers gevreesd
+heeft; niet den dood, een edelen en heiligen dood. Dit is het, wat
+Europa vreesde, toen het wist <span class="pagenum">[<a id="xd20e955"
+href="#xd20e955" name="xd20e955">61</a>]</span>dat de helden van
+November 1831,<a class="noteref" id="xd20e957src" href="#xd20e957"
+name="xd20e957src">5</a> ter dood veroordeeld, begenadigd werden, om
+naar Siberi&euml; te kunnen worden gezonden. Lazen wij niet aan het
+slot van ieder geschiedverhaal in de mooie verzameling, getiteld
+<span class="ex">Poolsche Zaken</span>, van 1830 (door Straszewicz):
+&ldquo;Zij leven, ze zijn in Siberi&euml;, ziedaar alles wat men weet;
+welke hun toestand is naar lichaam en hart, dat blijft ongelukkigerwijs
+onbekend.&rdquo;</p>
+<p>Maar, we zijn het, Goddank, te weten gekomen. We zijn
+gerustgesteld,&mdash;hun ziel is niet dood. Ze hebben haar gaaf
+behouden, en hun lichaam aan &rsquo;t noodlot prijs
+gegeven.&mdash;Sommige dood, de andere stervende: alle zijn ze
+onwrikbaar gebleven in hun geloof en hun hoop.</p>
+<p>Een balling, uit Siberi&euml; we&ecirc;rgekeerd (Piotrowski), heeft
+ons omtrent hun martelaarschap ingelicht.</p>
+<p>Peter Wysocki, de jonge held, die den slag van November<a class=
+"noteref" id="xd20e969src" href="#xd20e969" name="xd20e969src">6</a>
+heeft toegebracht door de militaire school tot medewerking te bewegen
+aan de bevrijding van Warschau, is het eerste slachtoffer geweest. In
+1833, of daaromtrent, in Siberi&euml; aangekomen, waagde hij de
+onderneming om gewapenderhand terug te keeren. Hij moest dus vernietigd
+worden: hij kreeg vijftienhonderd stokslagen. Men kan er niet
+m&eacute;&eacute;r opleggen, zonder den dood te veroorzaken. Uit
+verfijnde wreedheid wilde men, dat hij in leven bleef, dat hij gespaard
+werd om de hardste straffen der dwangarbeiders op hem toe te passen.
+Wat voor martelingen heeft hij ondergaan! Maar een dergelijke ziel is
+sterk in vertrouwen op &rsquo;t vaderland en God!</p>
+<p>In 1837 is de beroemde dichter Sierocinski met drie van zijn
+lotgenooten bezweken. In 1831 voor &rsquo;t gerecht gebracht en
+veroordeeld, had men hem, niettegenstaande zijn jeugd en zijn ambt (hij
+was priester), soldaat gemaakt. Te paard gezet, met de lans ter hand,
+leidde de ongelukkige het ruwe leven der Kozakken <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e974" href="#xd20e974" name=
+"xd20e974">62</a>]</span>uit de grensstreken, die in Siberi&euml; jacht
+maken op de Tartaren, de smokkelaars. De autoriteiten in Siberi&euml;
+echter, verstandiger dan die te Sint Petersburg, meenden dat men meer
+nut van hem kon trekken als onderwijzer in een militaire school.
+D&aacute;&aacute;r beraamde deze zwakke en tengere man, in wiens
+lichaam evenwel een veerkrachtige ziel huisde, het vermetele plan, de
+stoutmoedigheid van Beniowski na te volgen en te overtreffen, door in
+geheel Siberi&euml; te bewerken, wat hij alleen voor Kamschatka deed,
+nl. de veroordeelden en de inwoners tot opstand te brengen. Het land,
+dat naar gemeentelijke wetten geregeerd wordt, zou ongetwijfeld
+voordeel hebben getrokken door zich af te zonderen van het groote rijk,
+dat slechts het Zuidelijk gedeelte koloniseert en het Noorden een
+wildernis laat. De oude stammen van het Noorden, vroeger tevreden met
+hun zwervend herdersbestaan, leven, nu zij hun rendierkudden niet meer
+kunnen weiden, alleen van de jacht, of liever zij sterven uit en
+verdwijnen als de Roodhuiden van Amerika.</p>
+<p>Er vormde zich een uitgebreide vereeniging. Het plan stond vast, om,
+als men niet langer stand mocht kunnen houden, zich gewapenderhand een
+doortocht te banen naar Bucharije,<a class="noteref" id="xd20e978src"
+href="#xd20e978" name="xd20e978src">7</a> misschien zelfs wel naar
+Voor-Indi&euml;. Drie saamgezworenen werden verraders. Van 1834 tot
+1837 werd de zaak te Sint-Petersburg gerechtelijk onderzocht;
+Sierocinski, steeds onwrikbaar, behield al de kalmte van zijn ziel en
+maakte verzen in zijn gevangenis.</p>
+<p>Eindelijk kwam uit Sint-Petersburg het verschrikkelijk vonnis.
+Verscheiden Polen en een Rus zouden zeven duizend stokslagen krijgen!
+<span class="ex">zonder dat hun er &eacute;&eacute;n geschonken mocht
+worden!</span>&mdash;de overigen drie duizend, wat trouwens genoeg is
+om er aan te bezwijken.&mdash;Generaal Gatafiejew werd expresselijk
+overgezonden om een wakend oog op de <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e986" href="#xd20e986" name=
+"xd20e986">63</a>]</span>terechtstelling te houden. Zijn wreedheid
+maakte de verontwaardiging zelfs van de Russen gaande.</p>
+<p>Bij het aanbreken van den dag schaarden twee voltallige bataillons,
+elk duizend man sterk, om de slagen te beter te kunnen tellen, zich
+buiten de stad ieder in &eacute;&eacute;n linie. Gatafiejew plaatste
+zich in het midden van de strafplaats. Voor spitsroeden gebruikte men
+dikke stokken, en de soldaten werden dicht bij elkaar geposteerd, opdat
+de slagen te harder konden aangebracht worden.</p>
+<p>&ldquo;Het was heel koud (Maart, in Siberi&euml;!) Men ontdeed
+Sierocinski van zijn kleederen, en plaatste hem v&oacute;&oacute;r den
+loop van een geweer, met de bajonet tegen zijn borst gekeerd, wat
+gewoonte is bij zulke straf oefeningen. Daarna werden twee soldaten aan
+weerskanten gesteld van den veroordeelde, opdat zijn gang tusschen de
+rijen door noch zou verflauwen, noch versnellen. Toen kwam de
+bataillonsdokter naderbij, om den pati&euml;nt met versterkende
+droppels op te wekken, want zijn zwak gestel was door drie jaren
+gevangenis uitgeput, en hij leek meer een schim, dan een mensch; maar
+hij had zijn zielskracht en zijn wilskracht behouden.</p>
+<p>&ldquo;Hij wendde het hoofd af, toen de dokter hem de droppels
+aanbood, en antwoordde: &ldquo;Drinkt ons bloed en het mijne, ik heb
+geen behoefte aan uw droppels.&rdquo; Toen het teeken gegeven werd,
+begon hij met luider stem den psalm <span class=
+"ex">Miserere</span><a class="noteref" id="xd20e997src" href=
+"#xd20e997" name="xd20e997src">8</a> te zingen. Gatafiejew riep
+driemaal woedend uit: &ldquo;Harder slaan, harder, harder!&rdquo; De
+slagen waren zoo krachtig, dat, toen het slachtoffer, na de rijen
+&eacute;&eacute;n keer langs te zijn gegaan en duizend stokslagen te
+hebben ontvangen, aan het andere eind van &rsquo;t bataillon was
+gekomen, hij flauw viel en in zijn bloed badend op de sneeuw
+nederzonk.</p>
+<p>&ldquo;Men wilde hem we&ecirc;r overeind richten, maar hij kon niet
+meer op zijn beenen blijven staan. Een stellage op een sle&ecirc; was
+al in gereedheid gebracht. Sierocinski <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e1002" href="#xd20e1002" name="xd20e1002">64</a>]</span>werd er in
+knielende houding opgeplaatst, zijn handen werden op zijn rug
+vastgebonden en hij moest zich vooroverbuigen. In deze houding
+bevestigde men hem aan het stellage, z&oacute;&oacute; dat hij zich
+onmogelijk kon bewegen. Op deze wijs begon men hem door de rijen te
+slepen. Gatafiejew raasde aldoor: &ldquo;Harder! harder! harder!&rdquo;
+Aanvankelijk kermde Sierocinski nog van pijn, maar het werd hoe langer
+zoo flauwer en zwakker, om eindelijk geheel op te houden.</p>
+<p>&ldquo;Hij ademde nog na vier-duizend slagen ontvangen te hebben;
+toen gaf hij den geest. De drie-duizend, die overbleven werden aan zijn
+lijk toegeteld, of liever aan zijn geraamte. Alle veroordeelden, hij
+vooral, werden zoo met slagen overstelpt, dat, volgens de uitdrukking
+van ooggetuigen, Polen zoowel als Russen, met wie ik erover gesproken
+heb, het vleesch bij iederen slag stuksgewijze opzwol; men zag slechts
+gebroken beenderen. Dit totdusver ongehoorde bloedbad wekte een
+algemeene verontwaardiging op onder de Polen en zelfs onder de
+Russen.</p>
+<p>&ldquo;Een tweetal veroordeelden, die op de plaats dood waren
+gebleven, en zij die nog adem haalden onder de wreedste folteringen,
+werden naar het hospitaal overgebracht, en dadelijk daarop werden de
+Polen en een Rus in &eacute;&eacute;nzelfden kuil ter aarde besteld. De
+Polen kregen verlof een kruis te planten op de laatste rustplaats dezer
+martelaars, en tot op heden (1846) verheft zich dit gedenkteeken van
+zwart hout in de eenzame steppen, zijn armen uitbreidende over het graf
+der slachtoffers, als om ze te beschermen en de barmhartigheid van God
+over hen in te roepen.&rdquo;</p>
+<div class="figure xd20e1008width"><img src="images/o064.png" alt=
+"Ornament." width="91" height="90"></div>
+<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e1012" href="#xd20e1012" name=
+"xd20e1012">65</a>]</span></p>
+<div class="footnotes">
+<hr class="fnsep">
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e884" href="#xd20e884src" name="xd20e884">1</a></span> Een der
+grootste Poolsche helden uit den laatsten oorlog tegen Rusland, welke
+met den val van het land eindigde (1794).</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e887" href="#xd20e887src" name="xd20e887">2</a></span> Deze was in
+1767 door de Russen gevangen genomen.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e927" href="#xd20e927src" name="xd20e927">3</a></span> Koning van
+Zweden, 1697&ndash;1718, voerde een aanvankelijk gelukkigen oorlog
+tegen Rusland, onder Peter den Grooten, maar leed later een gevoelige
+nederlaag.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e938" href="#xd20e938src" name="xd20e938">4</a></span> Prins
+Troubetskoi nam deel aan de samenzwering van 1825 (zie <a href=
+"#ch7">hoofdstuk VII</a>). Hij werd later begenadigd.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e957" href="#xd20e957src" name="xd20e957">5</a></span> De
+overwonnen Poolsche opstandelingen.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e969" href="#xd20e969src" name="xd20e969">6</a></span> 1830.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e978" href="#xd20e978src" name="xd20e978">7</a></span> De streken
+omvattend tusschen de Kaspische Zee en Tibet.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e997" href="#xd20e997src" name="xd20e997">8</a></span> [God,] wees
+mij genadig.</p>
+</div>
+</div>
+<div id="ch7" class="div1"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<h2 class="label">VII.</h2>
+<h2 class="main">Van het toenemend Schrikbewind in Rusland.</h2>
+<h2 class="sub">Martelaarschap van Pestel en Rylejew.</h2>
+<p class="firstpar">Het is juist honderd jaar geleden, dat Rusland de
+doodstraf heeft afgeschaft. Onze wijsgeeren weenden toen tranen van
+vreugde. Zelfs nu nog stelt een Russisch schrijver,
+Tolsto&iuml;,<a class="noteref" id="xd20e1022src" href="#xd20e1022"
+name="xd20e1022src">1</a> er zijn roem in. Gelukkig, menschlievend
+Rusland, dat all&eacute;&eacute;n op aarde het levend werk van God
+heeft weten te eerbiedigen, terwijl de Dood nog steeds ten troon
+verheven is in de goddelooze wetgevingen van het barbaarsche
+Westen!</p>
+<p>Men brengt dus niet meer ter dood in Rusland,&mdash;men verbant er
+alleen. Slechts kan het voorkomen, dat de fijn-bewerktuigde mensch, te
+dicht in de nabijheid van de pool gezonden, er van kou en ellende
+omkomt. Ja, wat is daartegen te doen?</p>
+<p>Men brengt niet ter dood,&mdash;men verlaagt in rang en stand.
+Slechts kan daarbij iets voorkomen, als onlangs met een zekeren Paulof
+gebeurde. De beul, zijn degen boven zijn hoofd in twee&euml;n brekende,
+deed dit, bij ongeluk, met zooveel kracht, dat hij hem den schedel
+insloeg.</p>
+<p>Men brengt niet ter dood,&mdash;men ranselt met roeden. De knoet is
+afgeschaft. <span class="ex">Spaar de roede niet aan uw zoon.</span>
+Het kan echter soms gebeuren, dat de roeden knuppels zijn.</p>
+<p>Het vonnis der 7000 stokslagen, waarvan wij hierboven <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e1036" href="#xd20e1036" name=
+"xd20e1036">66</a>]</span>gesproken hebben, bevatte deze bespotting,
+dat, <span class="ex">als de <span class="corr" id="xd20e1040" title=
+"Bron: patienten">pati&euml;nten</span> het leven behielden</span>, zij
+in de mijnen moesten gaan werken <span class="ex">tot aan het eind van
+hun leven</span>. Nu sterft men gewoonlijk bij 3 of 4000 slagen.</p>
+<p>Deze afschuwelijke huichelarij, die men overal in Rusland voelt, is
+niet de daad van den mensch alleen. Zij is voornamelijk het gevolg van
+het onoplosbaar vraagstuk, dat aan de regeering is voorgelegd:
+<span class="ex">Door dezelfde wetten de meest barbaarsche en de
+beschaafdste naties te besturen.</span> Het rijk heeft hierdoor alleen
+een afschuwelijken Janus<a class="noteref" id="xd20e1052src" href=
+"#xd20e1052" name="xd20e1052src">2</a> voor zich geschapen, die, als
+hij naar het Westen ziet, zich zachtzinnig voordoet, terwijl hij naar
+het Oosten zijn waar gelaat toont, dat van Mongoolsche wreedheid.</p>
+<p>De woeste stammen van Siberi&euml; hebben misschien alleen de juiste
+opvatting van het bewind, dat boven hen staat. Zij stellen zich den
+czaar niet voor als een mensch, maar als een tweehoofdig monster, den
+dubbelen griffioen, half arend, half tijger, dien zij op het Russisch
+wapen zien.</p>
+<p>D&aacute;&aacute;r moet werkelijk het geheim der Russische wreedheid
+gezocht worden. In deze niet tot &eacute;&eacute;n te brengen
+tweeslachtigheid ligt Ruslands onmacht. Het werpt er verwoede
+hinderpalen tegen op, om haar te overwinnen, en alle hinderpalen
+behandelt het als oproer. Maar in dit onrechtvaardig pogen is het
+Rusland-zelf, dat in opstand komt tegen de natuur.</p>
+<p>Als deze tweeslachtigheid een heftig en ernstig man op haar pad
+ontmoet, als Peter III of Paul I,<a class="noteref" id="xd20e1062src"
+href="#xd20e1062" name="xd20e1062src">3</a> dan verschijnt ze in haar
+ware gedaante, als razernij, krankzinnigheid.</p>
+<p>Krankzinnigheid, niet zoozeer van het individu als van den toestand.
+Peter de Groote, wat voor een genie <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e1067" href="#xd20e1067" name="xd20e1067">67</a>]</span>hij ook
+was, vertoont zich niettemin in vele zijner daden als een gek. Rus en
+barbaar van geboorte, is hij door zijn wil een Europeaan: dus een
+levende tegenstrijdigheid.</p>
+<p>Bij Catharina is het juist andersom, daar zij een Duitsche was, die
+Russin is geworden. Van geestesgesteldheid was zij zeer droog, zeer
+precies, zeer koud, maar in haar daden geeft ze niettemin het bewijs
+van het sterkste tegendeel. Als philosofe verdedigt zij in Polen de
+verdraagzaamheid, maar bewerkt zij tegen de Polen den
+Bartholome&uuml;snacht van de Ukraine.<a class="noteref" id=
+"xd20e1071src" href="#xd20e1071" name="xd20e1071src">4</a> Zij laat de
+revolutionnairen te Praga<a class="noteref" id="xd20e1074src" href=
+"#xd20e1074" name="xd20e1074src">5</a> vermoorden, maar haar
+kleinzoon<a class="noteref" id="xd20e1077src" href="#xd20e1077" name=
+"xd20e1077src">6</a> door een Zwitserschen revolutionnair opvoeden.</p>
+<p>Alexander, z&oacute;&oacute; opgevoed, door zijn moeder een
+Duitscher, zacht van aard, is van alle keizers juist degeen, onder wien
+het Russische volk het meest geleden heeft. In zijn dolzinnige
+onderneming der militaire kolonies, geleid door zijn onmenschelijken
+gunsteling Araschieff, tastte hij Rusland in het hart aan, in het
+gezin, in den huiselijken haard.</p>
+<p>Alzoo, welke de persoonlijke aard der czaren ook moge zijn, de
+verschrikkelijke regeeringsvorm gaat steeds verder in zijn woeden, ten
+minste het wordt verfijnder. Alexander, die niet de wreede koelheid van
+Catharina bezat, heeft niettemin Rusland veel dieper getroffen. Maar
+wat heeft dit alles te beteekenen in vergelijking met den czaar die
+thans regeert?<a class="noteref" id="xd20e1084src" href="#xd20e1084"
+name="xd20e1084src">7</a></p>
+<p>Niemand heeft den dood op zoo groote schaal toegepast, niet op
+enkele personen, maar op geheele volksstammen. De offici&euml;ele
+cijfers, welke de Russen zelf <span class="pagenum">[<a id="xd20e1089"
+href="#xd20e1089" name="xd20e1089">68</a>]</span>bekend maken, doen van
+verbazing de handen ineenslaan. Ongehoorde menschenslachtingen, welke
+het zwaard niet zou hebben kunnen bewerkstelligen, zijn met behulp van
+de natuur tot stand gebracht, ik bedoel, door snelle overplantingen van
+geheele bevolkingen naar moordende luchtstreken.</p>
+<p>Afstootend en op-zich-zelf-staand schouwspel, zoo&rsquo;n ver om
+zich grijpende werkzaamheid van den dood! Behoort een gewelddadige dood
+dan zoozeer tot de noodzakelijkheden van het leven? Het was nog maar
+kort geleden, dat de groote uitroei&iuml;ng door de Napoleontische
+oorlogen had opgehouden, toen deze moordende volksverhuizingen
+begonnen, veel noodlottiger dan veldslagen, en die, in vollen
+vredestijd, geheele geslachten hebben verdelgd.</p>
+<p>De keizer gaf in zijn jeugd geen enkel bizonder kenteeken van een
+woesten aard, geen enkel van barbaarsche afwijkingen, zooals w&egrave;l
+zijn broer Constantijn. Zijn levensbeschrijver Schnitzler merkt alleen
+op, dat hij een spotzieke neiging had en er behagen in schepte de
+hovelingen na te bootsen. Hij ontving, onder toezicht van zijn moeder,
+zijn opvoeding in &rsquo;t bizonder van een oude hofdame, gravin Von
+Lieven, die hem zeker niet op de betere kanten van de menschelijke
+natuur moet hebben gewezen.</p>
+<p>Er werd een zeer sterke invloed op de vorstinnen van de keizerlijke
+familie geoefend door een eerbiedwaardig geleerde, Rus in merg en been,
+rechtschapen en onbaatzuchtig, den geschiedschrijver Karamsin. Zij
+hadden hem een woning gegeven in het park van Tsarsko-Selo.<a class=
+"noteref" id="xd20e1097src" href="#xd20e1097" name="xd20e1097src">8</a>
+Deze verdienstelijke man, grootgebracht naar den geest der Oudheid, die
+langen tijd geleefd had in vertrouwelijken omgang met de vroegere
+czaars, hield van niets zoozeer, bewonderde niets zoozeer als het
+Schrikbewind en Robespierre. Hij was in 1793 te Parijs geweest, en had
+er een groote voldoening <span class="pagenum">[<a id="xd20e1100" href=
+"#xd20e1100" name="xd20e1100">69</a>]</span>van me&ecirc;genomen. Toen
+hij van den 9en Thermidor<a class="noteref" id="xd20e1102src" href=
+"#xd20e1102" name="xd20e1102src">9</a> vernam, smolt hij in tranen weg.
+Al zijn streven bij Alexander, in overeenstemming met de vorstinnen,
+was hem af te houden van zijn zwak voor &rsquo;t liberalisme.</p>
+<p>Bij dezen invloed voegde zich een andere, die sterk op de Russische
+groote wereld inwerkte, die van de Maistre. Dank zij dezen uitnemenden
+schrijver leerde Rusland, als uit den mond van Frankrijk, dat het
+despotisme, waarover het zich ontschuldigde, juist het ideaal was der
+menschelijke samenleving. Hoewel Alexander de Maistre voor korten tijd
+verwijderd had, werd zijn invloed steeds grooter, en de <span class=
+"ex">Soir&eacute;es de Saint-Petersbourg</span> (1822) voerden dien ten
+toppunt. Zijn paradoxale stelling over den lof van den beul,
+<span class="ex">van dit levend wonder</span>, totdusver te zeer
+miskend, maakte een diepen indruk. Nicolaas<a class="noteref" id=
+"xd20e1113src" href="#xd20e1113" name="xd20e1113src">10</a> was 26
+jaar. Dit boek moest het zaad, door Karamsin uitgestrooid, welig bij
+hem doen ontkiemen.</p>
+<p>Tegen deze vreemde leeringen van de absolute willekeur kwam evenwel
+een geheiligde macht in verzet die nooit sterft: de Wet, de
+Rechtvaardigheid. De wetgevende proefnemingen van Catharina werden door
+Alexander we&ecirc;r hervat. Hij zocht, bij de gevaren waarin hij
+verkeerde, een versterking in de wetten. Speranski begon in 1808 het
+Russisch recht te verzamelen. Maar jonge, energieke mannen bepaalden
+zich niet tot bijeenbrengen: zij wilden dat dit recht iets levends
+werd, dat het een ziel had. Voor een van hen doemde het denkbeeld op
+een w&egrave;rkelijk Russisch wetboek saam te stellen, gegrondvest op
+de vrijheid.</p>
+<p>Pestel, zoo heette hij, was een man van genie, practisch, heelemaal
+geen utopist. Hij schiep zich geen hersenschimmig Rusland. Hij nam het
+zooals het is, communistisch, en liet het zoo. Hij onderstelde, dat,
+door de gemeente te versterken, te bevrijden en door <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e1121" href="#xd20e1121" name=
+"xd20e1121">70</a>]</span>haar heur beginsel (de bodem het eigendom van
+den bebouwer) in toepassing te doen brengen, men het allereerste
+bestanddeel, het oorspronkelijke molecuul van de Republiek bezat; dat,
+opklimmende naar het arrondissement (de gemeente v&agrave;n de
+gemeenten), naar de provincie, en eindelijk tot het centrum, men van
+het Russisch element gemaklijker kon komen tot het republikeinsch
+bestuur dan tot het Tartaarsche czarendom of het Duitsche
+keizerschap.</p>
+<p>Deze jonge man, toen nog luitenant, doch die als kolonel stierf,
+maakte den veldtocht in Frankrijk me&ecirc;,<a class="noteref" id=
+"xd20e1125src" href="#xd20e1125" name="xd20e1125src">11</a> en gaf er
+het bewijs van een hooggestemd gevoel voor menschelijkheid en recht. Te
+Bar-sur-Aube<a class="noteref" id="xd20e1128src" href="#xd20e1128"
+name="xd20e1128src">12</a> gekomen, zag hij hoe Beiersche soldaten de
+inwoners mishandelden, en zonder te onderzoeken of deze Duitschers ook
+Russische bondgenooten waren, stormde hij met zijn getrouwen op hen
+los.</p>
+<p>Alexander had juist in dien tijd aan de wereld het zonderlinge
+schouwspel geschonken van een vrijzinnigen czaar. De vrienden van
+Pestel werden daardoor om den tuin geleid. Zij vertrouwden kort daarop
+hun verbeteringsplannen juist aan Alexander. Zij kwamen er een weinig
+laat me&ecirc;; Alexander was onder de macht gekomen van de mystieke
+mevrouw Kr&uuml;dener; hij was geen keizer meer, maar een heilige
+geworden. Hij had den ouden mensch afgeschud, en, tegelijk ermede, elke
+herinnering aan gedane beloften en gewekte verwachtingen uit de dagen
+van zijn gevaar. Hij hoorde hen welwillend aan, werd bewogen, weende,
+en zei hun dat voor zulke schoone zaken de maatschappij nog niet rijp
+was.</p>
+<p>Ziende dat hij alles uitstelde tot het hemelsch Jerusalem, namen zij
+den schijn aan van hun vereeniging te ontbinden, maar sloten zich
+heimelijk hechter aaneen. Negen jaar lang hebben ze aan haar
+uitbreiding <span class="pagenum">[<a id="xd20e1135" href="#xd20e1135"
+name="xd20e1135">71</a>]</span>gewerkt. Zoozeer lag zij in den geest en
+de noodzakelijkheid van den tijd, dat de deelhebbers tot de ontdekking
+kwamen van drie soortgelijke vereenigingen, die van elkanders bestaan
+niets afwisten. De eene (<span class="ex">de Ridders</span>, verhelpers
+van misstanden) was Russisch. Een tweede (<span class="ex">de
+Onafhankelijkheid</span>) was Poolsch. Een derde omvatte Rusland,
+Polen, &agrave;lle Slavische landen, en droeg den naam van <span class=
+"ex">Vereenigde Slaven</span>.</p>
+<p>Alle drie traden zij in nadere betrekking tot elkander en kwamen ze
+tot overeenstemming. Twee punten alleen brachten verdeeldheid in de
+groote Russische maatschappij: de bevrijding van Polen en de vrijmaking
+der lijfeigenen. Om der billijkheidswil moet gezegd worden, dat de
+stichters der vereenigingen hieromtrent niet aarzelden. Zelve hadden
+zij elke lichamelijke kastijding van hun lijfeigenen afgeschaft. Zij
+wilden den boer vrijmaken en hem den grond, dien hij bebouwde, in
+eigendom afstaan: d.w.z. dat zij hun leven in de waagschaal stelden
+voor de zegepraal van een denkbeeld, dat, als het verwezenlijkt werd,
+hun in de eerste plaats hun vermogen zou gekost hebben.</p>
+<p>De stichters, onsterfelijker nagedachtenisse, waren, voor de
+Zuidelijke vertakking der vereeniging, Pestel, inmiddels tot kolonel
+bevorderd, en de Mouravieff&rsquo;s, ook officieren; voor het Noorden
+waren het Rylejew, de Bestousheff&rsquo;s, prins Obolenski en sommige
+anderen.</p>
+<p>Welke bron men ook raadpleegt, het staat vast door aller
+getuigenissen, dat Rylejew een der verhevenste karakters is, welke de
+geschiedenis ons te aanschouwen geeft. Militair, daarna beambte bij het
+Amerikaansch Genootschap, dat te Sint-Petersburg gevestigd was, had hij
+het niet beneden zijn waardigheid geacht den onbezoldigden post van
+secretaris bij de lijfstraffelijke rechtbank te aanvaarden; een daad,
+zooals alleen een uitstekend burger die kan verrichten, in een land van
+louter omkoopbaren, waar het van belang was dat deze betrekking niet in
+onwaardige handen viel. Rylejew was een dichter, men leest nog
+<span class="pagenum">[<a id="xd20e1152" href="#xd20e1152" name=
+"xd20e1152">72</a>]</span>altijd met tranen in de oogen zijn profetisch
+po&euml;em, waarin hij zich zelf onder den naam van Mazeppa
+verpersoonlijkt: het op een wild, onstuimig ros vastgebonden
+slachtoffer, dat, naar de woeste steppen me&ecirc;gesleurd, er verlaten
+en eenzaam moest omkomen.</p>
+<p>Het eerst van alle Russen schreef Rylejew in dit gedicht het woord,
+nog zoo weinig begrijpelijk voor de &agrave;ndere Russen van toen, maar
+verheven, heilig voor de toekomst... &ldquo;V&oacute;&oacute;r alles
+ben ik burger.&rdquo;</p>
+<p>Hij was een zachtzinnig man, vol menschenliefde, en toch heldhaftig.
+Welke moeite het gerechtelijk onderzoek zich ook gaf om een ander licht
+op zijn karakter te doen schijnen, het blijft een onomstootelijk feit,
+dat hij, ziende hoe een der saamgezworenen het vaste plan had opgevat
+keizer Alexander te vermoorden, hem bad zijn voornemen ten minste uit
+te stellen, het hem op zijn knie&euml;n bezwoer, en, toen hij
+onwrikbaar bleek, hem toevoegde: &ldquo;dan zal ik jou veeleer
+dooden.&rdquo;</p>
+<p>Met zulke waardige aanvoerders, was het ongeluk der saamgezworenen,
+dat zij zich niet nauwer onder elkander aansloten, dat zij aan andere
+invloeden gehoorzaamden, en hun vereeniging te v&egrave;r
+uitstrekten.</p>
+<p>De hoofden van een ander eedgenootschap, die zij tot het hunne
+hadden toegelaten: Micha&euml;l Orloff met enkele zijner medestanders,
+verzochten en kregen ook gedaan, dat boven Rylejew, wiens werkkring
+niet heel hoog aangeschreven stond, en boven Pestel, dien men voor te
+geslepen en te eerzuchtig hield, een dictator benoemd werd. Men koos
+een man van hoogen rang, uit een geslacht, dat indertijd den troon aan
+de Romanow&rsquo;s betwist had. Het was een prins Troubetskoi,<a class=
+"noteref" id="xd20e1162src" href="#xd20e1162" name=
+"xd20e1162src">13</a> zachtzinnig, zwak, besluiteloos, juist de persoon
+die er voor aangelegd scheen een dergelijke onderneming te doen
+mislukken. Zij, die hem deden benoemen, wilden door de omwenteling
+alleen een oligarchie van groote heeren vestigen, en vreesden bovenal
+een energiek leider. <span class="pagenum">[<a id="xd20e1168" href=
+"#xd20e1168" name="xd20e1168">73</a>]</span></p>
+<p>Wij zullen nooit de verbazing van Europa in 1825 vergeten, toen men
+in de couranten las, dat noch Constantijn, noch zijn broer,<a class=
+"noteref" id="xd20e1172src" href="#xd20e1172" name=
+"xd20e1172src">14</a> keizer wilden zijn.<a class="noteref" id=
+"xd20e1175src" href="#xd20e1175" name="xd20e1175src">15</a> Zij bleven
+de een voor den ander tegenover deze bloedige kroon en dien troon van
+vuur staan, zonder er met den vinger aan te durven r&aacute;ken. In dit
+land van broedermoord scheen elk van beide, daartoe door den ander
+aangezet, de uitnoodiging tot opvolging te beschouwen als een oproep
+tot den dood. Hun houding was werkelijk ernstig gemeend. Constantijn,
+koning van Polen, gehuwd met een Poolsche, was sedert 1822 bezweken
+voor de tranen van zijn vrouw en had reeds van tevoren van de opvolging
+afstand gedaan. Nicolaas, wien dit niet onbekend kon zijn, laat
+niettemin zijn broer tot keizer uitroepen en den eed van trouw aan hem
+afleggen. Daarop doet Constantijn opnieuw afstand en volhardt hierbij;
+de senaat roept nu Nicolaas uit. Dit geschiedt met gesloten deuren, om
+twee uur in den nacht. Geen verklaring aan het volk, noch aan het
+leger. Men beschikt over het laatste als over een kudde; het heeft den
+eed al eenmaal gezworen, en men laat het daarop het tegendeel
+bezweren.</p>
+<p>Men wordt door medelijden aangegrepen, als men de onzekerheid ziet,
+den volslagen moreelen nacht, waarin de eerlijke ziel van den
+Russischen soldaat door zijn chefs gelaten wordt. De eenen, aanhangers
+van Nicolaas, waagden het niet hem in te lichten over den veranderden
+toestand. De anderen, de saamgezworenen, geen kans ziende hem de
+begrippen van vrijheid te doen vatten, deden hem gelooven dat
+Constantijn, aan wien hij trouw gezworen had, de werkelijke czaar was,
+en hen zou straffen, die naar Nicolaas overliepen. Vervuld van schroom
+en vrees, bleven die beklagenswaardige lieden voor &rsquo;t meerendeel
+werkeloos, roerloos. Sommigen werden slechts me&ecirc;gesleept door den
+drang <span class="pagenum">[<a id="xd20e1180" href="#xd20e1180" name=
+"xd20e1180">74</a>]</span>van hun goeie hart en van hun
+menschelijkheid, toen zij van ontslaggevingen hoorden en men hun zei,
+dat hun kameraden vermoord werden.</p>
+<p>De keizer had het paleis en de citadel gevuld met troepen, die van
+alle gemeenschap waren uitgesloten. Om zich des te beter te verzekeren
+van die in het paleis waren, gaf hij zijn zoon, een mooi kind van acht
+jaar, in hun macht. Ze ontvingen hem met tranen in de oogen, en
+ofschoon zij behoorden tot de Finsche troepen, die in den opstand waren
+betrokken, betoonden zij zich onwrikbaar in hun trouw.</p>
+<p>De saamgezworenen brachten alleen aan hun zij het regiment van
+Finland, dat als vr&eacute;&eacute;md stond tegenover Rusland en het
+tegen wil en dank dient; het regiment van Moscou; het corps
+garde-mariniers, en de gardegrenadiers, deze laatste niet dan na groote
+moeite, na een <span class="corr" id="xd20e1186" title=
+"Bron: korststondig">kortstondig</span> maar hevig gevecht, waarin de
+Bestousheff&rsquo;s de officieren van Nicolaas ne&ecirc;rsabelden en
+het vaandel veroverden.</p>
+<p>Zij plantten het op het onmetelijk plein, zeggen we liever de vlakte
+van Sint-Isa&auml;c, en vatten post achter het standbeeld van Peter den
+Grooten. Er waren een groot aantal niet-militaire saamgezworenen, tot
+de tanden gewapend, nog meer nieuwsgierigen en heel veel volk, maar die
+alle als verzonken in dit uittermate groote veld. Zij haalden de beide
+kolonels, de militaire hoofden van den opstand, Troubetskoi en
+Boulatoff. Maar noch de een, noch de ander verscheen. Boulatoff bleef
+zelfs den geheelen dag bij het escorte van den keizer, in zijn
+onmiddellijke omgeving, &rsquo;t zij omdat hij nog niet besloten was,
+&rsquo;t zij, zooals hij later pochte, dat hij zich d&aacute;&aacute;r
+bevond om hem te dooden, zoodra hij zijn moed zou zien verflauwen. Wat
+Troubetskoi betreft, die zijn hoofd verloren had, hij liet alles in den
+steek, zoowel de aanvoering van den opstand, als de zorg voor zijn
+papieren, welke zooveel mannen in het verderf zouden storten. Hij zocht
+zijn toevlucht bij een vrouw, zijn schoonmoeder; daarop bij den
+Oostenrijkschen ambassadeur; eindelijk bij den keizer <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e1191" href="#xd20e1191" name=
+"xd20e1191">75</a>]</span>zelven, te midden van diens generalen staf,
+als een verdoolde haas, die een schuilplaats tracht te vinden bij de
+honden, die hem najagen.</p>
+<p>Het burgerhoofd van den opstand, Rylejew betoonde zich flinker dan
+de beide militaire chefs. Hij verscheen op het plein, maar zocht hen
+tevergeefs. Het geringe aantal der troepen in opstand gaf weinig hoop.
+Sommigen gaven hem den raad een leger te scheppen, aan den opstand toe
+te voegen een massa gering volk, dat daar aanwezig was. Daarvoor zou
+het voldoende zijn, als hij hun de herbergen liet plunderen. Dit zou
+echter nauwelijks gebeurd zijn, of het volk zou tot een algemeene
+plundering overgaan, tot een moord op groote schaal van de politie, aan
+welke het een doodelijken haat had. Deze wanordelijkheden zouden een
+onverwachten tegenaanval ten gevolge hebben, daar Nicolaas genoodzaakt
+zou zijn geworden de moordenaars te doen vermoorden. Maar Rylejew
+weigerde van dit verschrikkelijk middel gebruik te maken. Van dit
+oogenblik <span class="corr" id="xd20e1195" title="Bron: afaan">af
+aan</span> was gemakkelijk te voorzien, wat gebeuren zou. De
+opstandelingen, teruggedrongen tegen het paleis van den Senaat, aan den
+uithoek van een ontzaglijk plein gelegen, moesten onvermijdelijk worden
+weggevaagd door het geweervuur, ne&ecirc;rgesabeld door de cavalerie.
+Rylejew verliet het plein; hij zocht geen toevluchtsoord, hij ging naar
+zijn huis terug en wachtte er den dood af.</p>
+<p>De keizer, bleek en ontdaan, zooals een ooggetuige zegt, toonde
+niettemin veel moed. Aan het hoofd van de garde-te-paard reed hij
+voorwaarts en ontmoette detachementen, welke zich tot de opstandelingen
+begaven. &ldquo;Dag, mijn kinderen!&rdquo; riep hij hun volgens
+keizerlijke gewoonte toe. &ldquo;Hoera voor Constantijn!&rdquo; was hun
+eenig antwoord. Men beweert eenstemmig, dat hij zich flink hield en van
+geen verwarring blijk gaf. En wat zei hij hierop? Ja, dit weet men niet
+bepaald zeker. Twee lezingen worden gegeven: de een door den heer
+Schnitzler, die het geval bijwoonde, de ander door den heer de Custine,
+aan wien de keizer <span class="pagenum">[<a id="xd20e1200" href=
+"#xd20e1200" name="xd20e1200">76</a>]</span>zelf de zaak heeft verteld.
+Het waarschijnlijkst van beide is, dat hij met luidklinkende stem zou
+gezegd hebben: &ldquo;Rechts zwenken, marsch!&rdquo; De soldaten zouden
+automatisch gehoorzaamd hebben.</p>
+<p>De korte Decemberdag ging op deze wijs voorbij, zonder dat de
+opstandelingen hun beide kolonels zagen verschijnen. Hun aantal
+verminderde. Het regiment van Moscou kwam tot andere gedachten en liet
+zijn makkers in den steek. Zij, die stand hielden, betoonden zich zeer
+flink. Zonder zich te verontrusten over de artillerie, welke men den
+keizer tot versterking had gezonden en die hen zou neerschieten, wezen
+zij elke poging tot verzoening van de hand, uitroepende: &ldquo;Leve
+Constantijn! <span class="corr" id="xd20e1204" title=
+"Bron: leven">leve</span> de Constitutie!&rdquo; Dit laatste woord,
+verre van de hunnen aan te vuren, zooals men meende dat moest, wierp
+den soldaat veeleer in de onzekerheid: &ldquo;Wat beteekent dat
+<span class="ex">Constitoutzia</span>?&rdquo; vroeg hij. &ldquo;Is dat
+de vrouw van den keizer?&rdquo;</p>
+<p>De gouverneur van Petersburg, de dappere Miloradovitsch, die eenige
+opstandelingen met mooie woorden van hun vrienden had losgemaakt, om ze
+daarna in de citadel op te sluiten, waagde het naderbij te komen,
+rekenende op de oude aanhankelijkheid der soldaten.
+&ldquo;Verrader,&rdquo; zeiden de saamgezworenen, &ldquo;je bent hier
+niet achter de coulissen van den schouwburg. (Hij was een aanbidder van
+actrices en danseressen). Wat heb-je met onze kameraden
+uitgehangen?&rdquo; Obolenski stak met zijn bajonet naar de borst van
+zijn paard, en Kakhofski velde het met een pistoolschot. Deze laatste,
+die erg opgewonden was en die zich sterk gemaakt had den keizer te
+dooden, dacht dat hij nog al vast in zijn schoenen stond; maar toen hij
+n&ograve;g eens geschoten had en kolonel Sturler gedood, kwam zijn hart
+boven. &ldquo;We&ecirc;r een op mijn geweten!&rdquo; riep hij uit, en
+hij wierp zijn pistool verre van zich.</p>
+<p>De indruk, dien de zeelui ontvingen, was dezelfde, toen een hunner
+aanlegde op grootvorst Micha&euml;l. &rsquo;t Zij uit eerbied, &rsquo;t
+zij uit goedhartigheid, zij sloegen zijn arm ne&ecirc;r en deden het
+schot missen. <span class="pagenum">[<a id="xd20e1214" href=
+"#xd20e1214" name="xd20e1214">77</a>]</span></p>
+<p>Inmiddels naderden, met groote praal, het kruis ter hand, de
+metropolitanen van Petersburg en Kiew, door den keizer gezonden. Toen
+kon men gewaar worden hoe weinig de Rus, met al zijn uiterlijke
+vroomheid, in groote omstandigheden, onder den invloed geraakt van wat
+heilig is bij zijn eeredienst; hoe weinig achting hij heeft voor zijn
+priesters, die&mdash;het moet erkend worden&mdash;ook weinig
+achtenswaard zijn. Zij werden door de soldaten ontvangen met gejouw, en
+hun stem werd gesmoord door tromgeroffel.</p>
+<p>Dit had men verwacht. Na God aan zijn zij geplaatst te hebben, liet
+de keizer, die zich in zijn paleis teruggetrokken had, het gevecht
+beginnen. Zijn troepen waren van te voren natuurlijk reeds
+overwinnaars. Zij hadden niets anders te doen, dan het artillerievuur
+maar te laten spelen. Grootvorst Micha&euml;l, vreezende dat zijn
+artilleristen er een gewetenszaak uit zouden maken op hun arme
+landgenooten te vuren, gaf zelf het voorbeeld door het eerste schot te
+lossen. Daar op korten afstand geschoten werd, richtten de kogels een
+afschuwelijke slachting aan. Er werd ongeveer tien maal een aanval
+gedaan, en wie toen nog overbleven, zochten hun heil in de vlucht,
+achtervolgd door de cavalerie, waarvan een detachement hen van achteren
+aanviel. Men weet niet hoevelen er omgekomen zijn; de lijken werden
+onmiddellijk geworpen in openingen, die men in het dikke ijs maakte,
+waarme&ecirc; de Newa bedekt was.</p>
+<p>De saamgezworenen van het Zuiden hadden geen beter lot. Een der
+Bestousheff&rsquo;s en de gebroeders Mouravieff, onverschrokken en vol
+geestdrift, waren niet verwonderd over de lusteloosheid, waarvan de
+meesten hunner medeverbondenen blijk gaven. Zij wendden zich daarom tot
+de soldaten en lieten hun in een kerk, door een priester nog al, een
+republikeinsche geloofsbelijdenis voorlezen, die Bestousheff
+saamgesteld had uit allerlei bijbelteksten. Er werd in verteld, dat
+alle menschen gelijk zijn en dat de slavernij een misdaad is jegens
+God. Deze waarheden hadden <span class="pagenum">[<a id="xd20e1222"
+href="#xd20e1222" name="xd20e1222">78</a>]</span>weinig uitwerking op
+hen; men kon hen alleen in beweging brengen door den naam van
+Constantijn. De aanhangers van Nicolaas, die talrijker waren en
+bovendien beschikten over de keizerlijke artillerie, versloegen hen; de
+dappere aanvoerders doodden zich zelven of lieten zich dooden;
+Bestousheff en Mouravieff werden, zwaar gewond, gevangen genomen.</p>
+<p>Pestel, te Moscou gearresteerd, toonde niet de minste ontroering.
+Door een vriend gewaarschuwd, had hij hem slechts &eacute;&eacute;n
+woord toegevoegd: &ldquo;Breng mijn Russisch wetboek in
+veiligheid.&rdquo; Dit werk, onder den grond verborgen, werd opgegraven
+en aan de Commissie in handen geleverd, welke het in haar onderzoek
+belachelijk trachtte te maken. Men verzekert niettemin, dat de
+ontwerpers van het wetboek, &rsquo;t welk Nicolaas liet vervaardigen,
+verplicht zijn geweest, verschillende inzichten van Pestel over te
+nemen. Wat in allen gevalle vaststaat, is, dat zijn boek in het
+politieke gedeelte, verstandige en humane denkbeelden bevatte. Zoo
+bijvoorbeeld een billijke ontspanning van de knellende banden, die
+Rusland verstikken; een milden regeeringsvorm, gelijkende op dien van
+de Vereenigde Staten; een herstelling van het groote onrecht, dat zoo
+noodlottig is voor het Russische rijk: de volkomen bevrijding van
+Polen; uitgebreide vrijheden aan de Joden toe te staan, die, met
+ontlasting van dit land, de middelen zouden ontvangen om in het Oosten
+een Staat te stichten.</p>
+<p>Zoo zaten dus Pestel, Rylejew, de beminnelijke en dappere Alexander
+Bestousheff, de onverschrokken Mouravieffs, m.a.w. het genie, de deugd,
+de moed, het ware hart van Rusland, in de onderaardsche cellen van
+Petersburg. Alleen Puschkin, de groote nationale dichter, ontbrak
+eraan. Hij behoorde tot de saamgezworenen. Ver van de hoofdstad
+wonende, wilde hij met hen komen medestrijden, sterven. Onderweg loopt
+een haas over zijn pad: zijn koetsier houdt stil; zulk een ontmoeting
+is voor iederen Rus een slecht voorteeken. Puschkin laat hem
+doorrijden. Hij komt een oude <span class="pagenum">[<a id="xd20e1228"
+href="#xd20e1228" name="xd20e1228">79</a>]</span>vrouw tegen; nieuwe
+vertraging: de koetsier wilde niet verder.</p>
+<p>Als de koetsier eindelijk nog een priester ziet voorbijgaan (het
+allerongunstigst voorteeken), verlaat hij zijn bok, werpt zich op de
+knie&euml;n en deelt aan zijn meester zijn bijgeloovige vrees
+me&ecirc;. De dichter keerde terug, werd gered, maar bleef alleen
+behouden voor grooter rampen, voor een tragischer levenseind.</p>
+<p>Het dreigend en verschrikkelijk manifest, dat de czaar den volgenden
+dag uitvaardigde, was opgesteld, zegt men, door het werktuig der
+keizerin-weduwe, den levensbeschrijver der Iwan&rsquo;s, den vader van
+de school van &rsquo;t Schrikbewind, den ouden Karamsin.</p>
+<p>Zijn leerling en de voortzetter van zijn werk was Bloudow, de
+secretaris der Enqu&ecirc;te-Commissie. Zij werd saamgesteld uit een
+aantal mannen, wier voorzitter de keizer-zelf was in den persoon van
+zijn <span class="ex">alter ego</span>,<a class="noteref" id=
+"xd20e1239src" href="#xd20e1239" name="xd20e1239src">16</a> zijn broer
+grootvorst Micha&euml;l. Deze, een hardvochtig en ruw soldaat, doet
+zich door &eacute;&eacute;n enkelen trek kennen. Toen een der
+sa&acirc;mgezworenen zijn politiek geloof onverschrokken beleed, merkte
+de grootvorst kalm op: &ldquo;Men moest zijn mond door bajonetsteken
+tot zwijgen brengen.&rdquo;</p>
+<p>De uitkomsten door deze geheime rechtspleging, gedurende vijf
+maanden van verhoor, verkregen, waarbij ongetwijfeld van alle middelen
+van vreesaanjaging en omkooping gebruik werd gemaakt, zijn door het
+gouvernement in druk verspreid, tot over geheel Europa.</p>
+<p>Het spreekt van zelf, dat de eedgenooten worden voorgesteld, of zij
+<span class="corr" id="xd20e1246" title="Bron: alle">allen</span>
+lafaards en botteriken waren. De openbare aanklager geeft hun ieder
+oogenblik rijkelijk de beleedigenste benamingen. Zeker van niet tot
+leugenaar te worden gemaakt, beschuldigt hij het meerendeel van hen van
+hun bekentenissen telkens te hebben ingetrokken. O, vele onder hen,
+vooral de saamgezworenen die soldaat waren, Russen van den <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e1249" href="#xd20e1249" name=
+"xd20e1249">80</a>]</span>ouden stempel, van hun jeugd af-aan gewoon
+den keizer te vergoden, zullen uit overtuiging tot hun vroegeren
+eeredienst zijn teruggekeerd, en in de gebeurtenis van 14 December het
+oordeel Gods hebben opgemerkt; maar heeft men voor het meerendeel der
+overigen niet het recht te onderstellen, dat zulke partijdige
+beoordeelaars het erop hadden aangelegd hen te brandmerken? Wat het ten
+minste doet gelooven, is dat dit zoo ijverig doorwrochte onderzoek
+feiten bevat, welke door alle partijen als onwaar zijn erkend, bij
+voorbeeld valsche dagteekeningen. Het gaat o.a. uit van de
+onderstelling, dat de saamgezworenen in 1817,&mdash;toen Alexander nog
+z&oacute;&oacute; bemind was, dat zij hem hebben geraadpleegd en hun
+plan aan zijn goedkeuring onderwierpen,&mdash;! het voornemen hadden
+den czaar en de keizerlijke familie te dooden.</p>
+<p>Als men nagaat dat, gedurende zooveel jaren, onder zooveel personen,
+er niet &eacute;&eacute;n verrader was; wanneer men overweegt hoe
+onverschrokken de aanvoerders waren en hoe hun dood van verheven
+eenvoud getuigde, hoe kan men dan gelooven, dat zij er behagen in
+schiepen hun vrienden te verraden, aan de wraak over te leveren?</p>
+<p>De geschiedenis zal haar zwartste bladzijde openhouden om er de
+namen der rechters op te schrijven, die, niet tevreden met deze
+verheven zoenoffers ter slachtbank te voeren, getracht hebben hen in
+een schotschrift, met den naam van gerechtelijk onderzoek versierd, te
+onteeren en hun nagedachtenis te vermoorden! Wat zeg ik, hen aan te
+tasten op een punt, dat dikwijls grootmoedigen m&eacute;&eacute;r treft
+dan de eer-zelve; aan te tasten in wat het leven van het leven dier
+helden en waarlijk goede menschen was, ik bedoel: in hun
+vriendschap!</p>
+<p>Men leze de geestdriftige lofspraak, welke Rylejew, in zijn gedicht,
+houdt op hem, dien hij aan zijn vaderland voorstelt als held, op zijn
+jongen vriend Alexander Bestousheff,&mdash;en men zal de innige
+teederheid beseffen die deze groote ziel kenmerkte. <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e1258" href="#xd20e1258" name=
+"xd20e1258">81</a>]</span></p>
+<p>Wat zou, in &rsquo;s Hemels-naam, Rylejew erbij gewonnen hebben, als
+hij zijn vrienden had overgeleverd, hij die, van den beginne af-aan,
+den dood slechts voor zich-alleen eischte, verklarende, <span class=
+"ex">dat de 14de December z&igrave;jn werk, en h&igrave;j er de
+schepper van was</span>!?</p>
+<p>Het krachtige en rustige bewustzijn, waarvan Rylejew bij zijn vonnis
+blijk gaf, is reeds in zijn dichtwerk verkondigd. Door een soort van
+v&oacute;&oacute;rgevoel had de held zijn lot vermoed, en had hij
+voor&agrave;f zijn doodszang gezongen. &ldquo;Wat ons in onze droomen
+een besluit des Hemels scheen te zijn, was nog niet besloten. Geduld!
+Dat de kolos zijn eene fout nog op de andere stapele, dat hij te kort
+schiete bij zijn wil de helft van &rsquo;t heelal te versmoren! Dat hij
+zijn gang ga, opgeblazen van trots, een praalvertooning te maken in de
+stralen der zon... Geduld! De toorn des hemels zal hem niettemin
+verpletteren... <span class="ex">God is de vergelding-zelve!</span> Hij
+staat niet toe, dat de zonde, eenmaal gezaaid, haar oogst niet zou
+opleveren.&rdquo;</p>
+<p>Inmiddels openbaarde het proces, vijf maanden lang voortgezet, aan
+de verschrikte gemoederen het eindeloos aantal schuldigen. De keizer
+had niet het minste besef gehad van het gevaar, dat hem bedreigde. Hij
+dacht, op den 14 December, dat hij alleen te doen had met enkele
+aanhangers van Constantijn, en daar onthulde men hem den omvang van een
+vreeselijke samenzwering, die overal haar vertakkingen had. Geen
+familie van eenige beteekenis, waarvan ten minste niet een der leden
+aan het komplot had deelgenomen. Om de waarheid te zeggen: Rusland
+zelf, althans het denkend Rusland, had het czarendom afgezworen en
+wilde anders worden. Op welken grondslag verhief zich nu de troon, dien
+Nicolaas bestegen had? Zweefde hij eigenlijk niet in de lucht? Alleen
+maar steunende op den onvasten eerbied der lijfeigenen, op hun hoop
+vroeg of laat bescherming te vinden bij dien onbekenden god, ver weg
+zetelend en die nooit bescherming verleent! <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e1271" href="#xd20e1271" name=
+"xd20e1271">82</a>]</span></p>
+<p>Onder de regeering van Paul, die toch een levendig
+rechtvaardigheidsgevoel bezat, waren de lijfeigenen, die zich bij hem
+kwamen beklagen, er slecht aan toe; hij vond de zaak z&oacute;&oacute;
+gevaarlijk, dat hij hun meesters liet waarschuwen en de ongelukkigen
+zelven aan een tuchtiging overleverde. Gedurende de vijf maanden, welke
+het gerechtelijk onderzoek duurde, zei men in heel Rusland, dat keizer
+Nicolaas de bevrijding der lijfeigenen zou uitspreken. Zij geloofden
+het zoo vast, dat zij hun pacht niet meer opbrachten. Zoodra zijn troon
+bevestigd was, herstelde hij den vroegeren stand van zaken en dwong hen
+met den sterken arm tot betalen.</p>
+<p>Wat was er geworden van de regimenten, die deel genomen hadden aan
+den opstand? Hun lot is een geheim gebleven. Het eene bataillon werd
+naar den Kaukasus gezonden, een ander naar Siberi&euml;. Velen in
+Rusland zijn er van overtuigd, dat het meerendeel der Finsche
+regimenten bedolven is in de onderaardsche kerkers van Kroonstad, in
+vochtige cellen zonder licht en beneden zeepeil. Wat zulke
+verblijfplaatsen moeten zijn, bij het verschrikkelijk Russisch klimaat,
+kan men zich voorstellen. Die ongelukkigen&mdash;als er ten minste nog
+van in leven zijn gebleven&mdash;hooren al dertig jaar lang de Oostzee
+boven hun hoofden bruisen, de in vrijheid aanrollende golven en zelfs
+de rondzwalkende schipbreukelingen benijdend. Denkvermogen en
+smartgevoel moeten&mdash;laat ons het hopen&mdash;onder zulke
+omstandigheden uitgedoofd worden.</p>
+<p>Van de bekende families werden maar zeer weinig leden gestraft: in
+&rsquo;t geheel honderd twintig. Men wilde de wijde vertakking van
+&rsquo;t kwaad verhelen.</p>
+<p>Men beefde bij de gedachte, dat die tallooze benden van schuldigen
+zouden weten, dat zij als zoodanig algemeen bekend waren, en dat zij
+uit wanhoop zich bij de beweging hadden aangesloten. De keizer liet een
+groot aantal van hen v&oacute;&oacute;r zich komen, hoorde hen
+welwillend aan, wilde hen voor onschuldig houden, en liet ze in die
+voorop gezette meening gaan. IJdele pogingen, <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e1280" href="#xd20e1280" name=
+"xd20e1280">83</a>]</span>er was geen veiligheid of vertrouwen meer! De
+vrees, eenmaal van den troon weggeslingerd, keerde tot den troon
+we&ecirc;r. En zij is er gebleven, en de keizer, van nature reeds
+gestreng, is, uit wantrouwen, steeds hardvochtiger en onverzoenlijker
+geworden. De onmogelijkheid zijn werkelijke vijanden te kennen heeft
+zijn hart verbitterd, gewond, verwilderd. Daar Rusland zonder
+ondergrond is, heeft het, zooveel het kon, de Russen moeten afbrengen
+van hun strafmanie, welke hun tweede natuur is geworden. Alles is
+schuldig: Polen, de Joden, de Katholieken, de Revolutie, Europa... Zoo
+schrijdt van den 14den December tot aan &ograve;nze dagen, gestadig,
+steeds heftiger, verschrikkelijker, het Russische 1793<a class=
+"noteref" id="xd20e1282src" href="#xd20e1282" name=
+"xd20e1282src">17</a> verder, dat nu al dertig jaren lang
+voortduurt.</p>
+<p>Wat op den keizer den diepsten indruk maakte, was zijn samenkomst
+met Nicolaas Bestousheff. Wij halen dit onderhoud aan uit een zeer
+Russisch-gezind boek, bizonder partijdig voor den czaar. Hij werd
+getroffen door de onverschrokkenheid van dezen sa&acirc;mgezworene,
+zijn vrijmoedigheid, de juistheid waarme&ecirc; hij alle gebreken van
+het keizerrijk aantoonde. Hij zag hem recht in de oogen, en zei:</p>
+<p>&ldquo;Als ik er zeker van was in u voortaan een trouw dienaar te
+mogen aanschouwen, <span class="ex">zou</span> ik u vergiffenis
+<span class="ex">kunnen</span> schenken.&rdquo;&mdash;&ldquo;Wel,
+sire!&rdquo; antwoordde Bestousheff, &ldquo;dat is het juist waar wij
+ons over beklagen, <span class="ex">dat de ke&iacute;zer alles zou
+kunnen doen</span>. Laat het gerecht zijn loop volgen, en dat het lot
+uwer onderdanen voortaan alleen van de w&egrave;tten
+afhange.&rdquo;</p>
+<p>Vijf der schuldig-bevondenen van den 14den December werden
+veroordeeld om te worden geradbraakt: Pestel, Rylejew,
+Mouravieff-Apostol, Micha&euml;l Bestousheff en Kakhofski.</p>
+<p>De keizer schonk hun genade, maar droeg er toch zorg voor dat de
+mindere straf, in de plaats van de <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e1303" href="#xd20e1303" name=
+"xd20e1303">84</a>]</span>radbraking, onteerender zou zijn. Zij moesten
+geh&agrave;ngen worden, een ongehoorde straf in Rusland.</p>
+<p>Alle vijf hielden zich flink.</p>
+<p>Hun meerendeel verlangde geen priester, zich zelven voldoende
+gereinigd achtende door het martelaarschap, dat zij voor hun vaderland
+ondergingen.</p>
+<p>Pestel verklaarde, dat hij meer dan ooit vast stond in het geloof,
+ne&ecirc;rgelegd in zijn <span class="ex">Russisch Recht</span>.</p>
+<p>Den 25sten Juli 1826, des nachts te twee uren, werd op den muur der
+vesting het strafwerktuig, een hooge groote galg, opgericht, waaraan
+vijf lichamen zouden kunnen bengelen. Zooals bekend is, heerscht er in
+het Russisch klimaat in Juli geen eigenlijke nacht: de avondschemering
+gaat ongemerkt in den dageraad over. Men kon alles gewaar worden. De
+soldaten naderden; er waren weinig toeschouwers; het uur van de
+terechtstelling was niet bekend gemaakt. Heel Rusland sliep, toen
+enkelen hun leven voor &rsquo;t vaderland opofferden.</p>
+<p>Om drie uur werden de veroordeelden voorgebracht, aan wie men het
+leven geschonken had: zij werden gedegradeerd, voor hun oogen werd hun
+uniform verbrand. In het pak der dwangarbeiders werden zij naar
+Siberi&euml; gezonden.</p>
+<p>Eindelijk verschenen de vijf ter dood veroordeelden, met groote
+kappen op, waardoor hun geheele gelaat bedekt werd.</p>
+<p>Toen zij de treden van het schavot beklommen hadden en zij het koord
+om hun hals hadden gekregen, zonk de vloer, waarop zij stonden, onder
+hun voeten weg. Twee werden in hun val gedood. Wat de drie anderen
+betreft, deze ongelukkigen vielen, terwijl de strop over hun kappen
+gleed, m&egrave;t het valluik en den ladder, in het gapend gat onder de
+galg. De gehangene, die aan zijn noodlot ontsnapt, moet kwijtschelding
+verkrijgen, volgens tal van wetten, die al uit de Middeleeuwen
+dateeren. Maar wie zou de voltrekking van het vonnis hebben durven
+opschorten? De keizer was niet te Sint-Petersburg, maar in zijn paleis
+van Tsarko-Selo. <span class="pagenum">[<a id="xd20e1322" href=
+"#xd20e1322" name="xd20e1322">85</a>]</span>Vol kneuzingen, werden zij
+we&ecirc;r op de been gebracht. Rylejew, met vasten tred het schavot
+opnieuw bestijgende, richtte op zachten toon een verwijt tot het
+noodlot: &ldquo;Er was bepaald, dat niets mij zou gelukken, zelfs niet
+de dood.&rdquo; Een oogenblik later had hij opgehouden te bestaan.</p>
+<p>Deze groote man had, zegt men, zelf gewenscht te sterven, daar hij
+voelde dat over zijn edele daad een floers was gespreid. Hij verklaarde
+dit met zijn eigen woorden: &ldquo;Ik heb zonder goedkeuring van het
+Russische volk gehandeld.&rdquo;</p>
+<p>Dat sproot voort uit den tijd, was geen fout van den man. Dit volk,
+in volle duisternis van barbaarschheid, nog minderjarig, een onnoozel
+kind, was zich zijn eigen instinct niet helder bewust, en kon aan wat
+het voelde of dacht geen woorden geven. Een middel om het te raadplegen
+w&agrave;s er niet.</p>
+<p>Wil dit zeggen, dat deze nacht eeuwig moest duren? dat men dit
+onvermogen, door het te eerbiedigen, voor altijd moest bestendigen? dat
+men, een volk hebbende, &rsquo;twelk zich niet kon uiten, niets moest
+doen om zijn tong los te maken, het eindelijk zijn eerste woord te doen
+spreken?</p>
+<p>Het gewetensbezwaar van Rylejew is begrijpelijk, men voelt het
+me&ecirc;. Staande voor het feit, dat hij alleen de intelligentie, de
+gedachte, het brein vertegenwoordigde van die enorme massa van vijftig
+millioen menschen, die nog niet konden denken, was hij zelf getroffen
+door zijn verantwoordelijkheid, en vroeg hij een oogenblik aan God of
+werkelijk hij, eenvoudig man als hij was en op zich zelf staand wezen,
+uitverkoren zou zijn het denkbeeld van zijn volk te verwezenlijken.</p>
+<p>Altijd opmerkelijk gewetensbezwaar, dat de makers van omwentelingen
+zelden zal belasten en dat ons de oprechtheid van ziel van &rsquo;t
+Russische volk moet doen eeren. Maar, voor de praktijk gaat het te
+ver.</p>
+<p>Neen, krachtige geest, twijfel er niet aan: gij zijt op dien dag het
+geweten van Rusland geweest, zijn profetisch geweten. Wat het eenmaal
+zal denken, naar <span class="pagenum">[<a id="xd20e1337" href=
+"#xd20e1337" name="xd20e1337">86</a>]</span>mate het zich tot denken
+zal zetten, openbaarde zich reeds in den geest van Pestel en in het
+hart van Rylejew. De ziel van Rusland, niet zooals zij zich in haar
+diepe vernedering te allen tijde heeft doen kennen, maar gelijk zij
+zich eenmaal zal openbaren, hebt gij verkondigd; gij hadt het
+r&egrave;cht te handelen en te spreken in h&aacute;&aacute;r naam!
+Waarom? Omdat gij-zelf Rusland&rsquo;s ziel waart.</p>
+<p>En wat heeft uw dood haar niet een dienst bewezen!</p>
+<p>Totdusver dobberde zij in heel een volk en vermocht zij niets uit te
+richten. Maar vastgelegd, tot &eacute;&eacute;n gebracht in u, hebt gij
+haar machtig gemaakt en haar kracht gegeven, onder den eenigen vorm,
+welken heur kindsheid haar toelaat te begrijpen,&mdash;in de gedaante
+van m&agrave;nnen en martelaren,&mdash;vleeschgeworden in uw leven,
+verheerlijkt in uw dood. Zoodat zij, in plaats van de twijfelachtige
+schimmen, welke zij had in de heiligen van het verleden, in u de
+heiligen der heiligen bezit. Zij had uw toespraken niet begrepen, maar
+zij begrijpt wat van u overblijft des te beter. Gij hebt haar iets
+gegeven, dat zij voor altijd op het altaar kan plaatsen.</p>
+<div class="figure xd20e1343width"><img src="images/o086.png" alt=
+"Ornament." width="149" height="99"></div>
+<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e1347" href="#xd20e1347" name=
+"xd20e1347">87</a>]</span></p>
+<div class="footnotes">
+<hr class="fnsep">
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1022" href="#xd20e1022src" name="xd20e1022">1</a></span> Niet de
+in onze dagen zoo beroemde Leo T., maar Alexei, gest. 1875.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1052" href="#xd20e1052src" name="xd20e1052">2</a></span> Een
+afgodsbeeld met twee aangezichten.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1062" href="#xd20e1062src" name="xd20e1062">3</a></span> Peter
+III was keizer in 1762, Paul van 1796&ndash;1801. Beiden werden
+vermoord.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1071" href="#xd20e1071src" name="xd20e1071">4</a></span> De
+Bartholome&uuml;snacht was een te Parijs in 1572 onder de Protestanten
+aangericht bloedbad. De Ukraine was vroeger een deel van het Poolsche
+rijk.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1074" href="#xd20e1074src" name="xd20e1074">5</a></span> Voorstad
+van Warschau.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1077" href="#xd20e1077src" name="xd20e1077">6</a></span> Den
+lateren keizer Alexander I.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1084" href="#xd20e1084src" name="xd20e1084">7</a></span> Nicolaas
+I (1825&ndash;1855).</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1097" href="#xd20e1097src" name="xd20e1097">8</a></span>
+Keizerlijk paleis buiten Petersburg.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1102" href="#xd20e1102src" name="xd20e1102">9</a></span> 27 Juli
+1794: deze dag maakte een einde aan het Schrikbewind.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1113" href="#xd20e1113src" name="xd20e1113">10</a></span> De
+opvolger van keizer Alexander.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1125" href="#xd20e1125src" name="xd20e1125">11</a></span> Tegen
+Napoleon, 1814.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1128" href="#xd20e1128src" name="xd20e1128">12</a></span> De
+schrijver vergist zich: niet Bar-sur-Aube, maar Arcis-sur-Aube was de
+plaats: Maart 1814.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1162" href="#xd20e1162src" name="xd20e1162">13</a></span>
+Dezelfde die in <a href="#ch6">hoofdstuk VI</a> is genoemd.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1172" href="#xd20e1172src" name="xd20e1172">14</a></span>
+Grootvorst Nicolaas.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1175" href="#xd20e1175src" name="xd20e1175">15</a></span> Het was
+bij den dood van keizer Alexander.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1239" href="#xd20e1239src" name="xd20e1239">16</a></span> Ander
+ik.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1282" href="#xd20e1282src" name="xd20e1282">17</a></span> Het
+Fransche schrikbewindsjaar.</p>
+</div>
+</div>
+<div id="ch8" class="div1"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<h2 class="label">VIII.</h2>
+<h2 class="main">Over de vernietiging van Polen.</h2>
+<p class="firstpar">Op hetzelfde oogenblik, waarop de keizer, bekomen
+van de indrukken van den 14den December, de lijfeigenen we&ecirc;r
+vasthechtte aan den grond en hun verwachtingen den bodem insloeg, gaven
+zij hem een bewijs van hun moedige toewijding, daarme&ecirc;
+bevestigend wat de sa&acirc;mgezworenen hem hadden me&ecirc;gedeeld van
+de bestaande misbruiken, en ze tevens met groot gevaar voor zich zelven
+ontdekkend. Bij een wapenschouwing, welke de keizer hield, treden vier
+boeren naar voren en verzoeken hem te spreken. Men stoot hen terug; men
+beduidt hun, dat zij kunnen te kennen geven wat zij aan den czaar te
+zeggen hebben; zij willen tot niemand anders dan tot hem spreken. Toen
+zij toegelaten waren, wierpen zij zich op de knie&euml;n, en zei een
+van hen: &ldquo;Vadertje, gij wordt bestolen... Ga maar naar Kroonstad,
+en ge zult zien, dat op de markt, openlijk, in de winkels de tuigage
+van uw schepen, al wat tot uw marine behoort wordt verkocht.&rdquo; De
+keizer zendt er driehonderd man heen; de bazaar (markt) wordt
+omsingeld, het gestolene wordt gevonden. Een streng onderzoek wordt
+ingesteld. Kort daarop gaat de scheepstimmerwerf, de bazaar, alles in
+vlammen op, en het onderzoek verdwijnt tegelijk met den rook.</p>
+<p>De keizer kon de beteekenis der mannen van den 14den December
+schatten, toen die ongekunstelde stemmen uit het volk op deze wijs hun
+onthullingen ondersteunden. Zij hadden hem in hun laatste onderhoud
+<span class="pagenum">[<a id="xd20e1357" href="#xd20e1357" name=
+"xd20e1357">88</a>]</span>een wezenlijken dienst bewezen, door hem
+Rusland in zijn ware gestalte te toonen, als &eacute;&eacute;n groote
+bloedende wond. Zij hadden dezen jongen krijgsman, van aard hard en
+spotziek, geleerd eerbied te hebben voor het Russische volk, een volk,
+waaronder mannen voorkwamen, zoo ijverend voor wet en gerechtigheid,
+dat zij, zelfs in het aanzien van den dood, van willekeurige genade
+niets weten wilden, en uitriepen: &ldquo;Laat de wetten haar gang
+gaan!&rdquo;</p>
+<p>Pestel had een dictator gewild, om de administratie te hervormen, te
+zuiveren. En de wensch van het Russische volk was daar niet ver van af.
+Het verlangde een <span class="ex">rechtvaardigen rechter</span>,
+onverbiddelijk tegenover de misdadigers. En zulk een rechter had zich
+te vermenigvuldigen over &rsquo;t geheele rijk. Rusland had niet alleen
+behoefte aan wetten, maar aan m&agrave;nnen. Er moesten, tusschen den
+vader en zijn kinderen, eerlijke rechters gekozen worden, die
+behoorlijk bezoldigd werden, opdat zij zich niet hoefden te laten
+omkoopen; er moesten strenge voorbeelden gesteld worden bij de eerste
+ambtsovertredingen, en zelden, maar met kracht, daartegen opgetreden
+worden; de eerlijkheid moest bij de rechtbanken en de administratie
+hersteld, het zedelijk peil der natie verhoogd worden, men moest haar
+helpen zich te bevrijden van een ingekankerd bederf, haar trapsgewijze
+waardig maken het beheer over zich zelve te voeren. Het eerste noodige
+hierbij was, dat er aan de spits, niet een man van genie, stond, maar
+een met grooten moed bezield, en groot van hart, die, juist door zijn
+voorbeeld, het Russisch karakter ophief, krachtig maakte, inwijdde in
+het goede,&mdash;in &eacute;&eacute;n woord, een heldhaftig
+<span class="ex">opvoeder van het nationale geweten</span>.</p>
+<p>De keizer was dit geenszins. Omgeven door menschen tegen wie hij een
+gewettigd wantrouwen koesterde, trachtte hij aanvankelijk alles zelf te
+doen, maar hij kon de bezwaren niet overwinnen. Hij had niet zoozeer
+daden te verrichten als wel mannen te scheppen, uitvoerders van zijn
+wil te kiezen en te maken. <span class="pagenum">[<a id="xd20e1369"
+href="#xd20e1369" name="xd20e1369">89</a>]</span></p>
+<p>Evenals de meeste menschen van dit tijdvak, en verscheiden
+sa&acirc;mgezworenen zelfs, geloofde hij vast aan de levende kracht van
+wetten. Een van hen, Tourgenieff, schijnt in zijn lofwaardig boek de
+meening te zijn toegedaan, dat Rusland gered zou worden als het deze of
+gene Engelsche of Fransche wet aannam. De keizer was er eveneens van
+overtuigd, dat orde in het rijk zou heerschen, als men de groote massa
+der Russische wetten maar ordende en bijeenbracht. Hij vertrouwde dit
+reuzenwerk toe aan den wetskenner Speranski. Hierdoor heeft hij grooter
+dienst bewezen aan de rechtsgeleerdheid dan aan de wetgeving. In den
+oneindigen chaos van elkaar tegensprekende ukazen, kiest de rechter
+welke hij wil, en de willekeur is dezelfde.</p>
+<p>Een strenge regeling van de rechterlijke macht diende
+v&oacute;&oacute;r alles te gaan. Wat het volk overal vroeg, was een
+<span class="ex">rechtvaardig rechter</span>. Het had behoefte aan een
+ernstige opvoeding tot gerechtigheid.</p>
+<p>Helaas! het noodlot, de hartstocht hebben dit volk op den
+tegengestelden weg gevoerd: een opvoeding tot
+&ograve;nrechtvaardigheid,&mdash;door het tegenover een broedervolk het
+verderfelijkst bedrijf te doen uitoefenen, dat van den beul.</p>
+<p>De keizer z&ograve;cht den juisten weg, maar hij had in zich een
+heimelijke drang tot afwijking ervan. Hij hield van rechtvaardigheid,
+maar met een wreed hart; hij hield ervan uit persoonlijken hoogmoed,
+als van iets dat h&egrave;m toebehoorde, hij beschouwde ze als
+gerechtigheid van den czaar, niet als gerechtigheid van God.</p>
+<p>Een steen bevond zich op zijn weg,&mdash;en hij is voor altijd uit
+het spoor geraakt.&mdash;Waar gaat hij heen? Niemand weet het.</p>
+<p>Die steen was Polen.</p>
+<p>Een noodlottige steen, niet te verbrijzelen, dien men
+teverg&eacute;&eacute;fs zoekt fijn te stooten. Hij blijft altijd
+onwrikbaar.</p>
+<p>Het onderzoek van den 14den December had &eacute;&eacute;n ding
+ontsluierd, dat den keizer moest verwonderen, <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e1390" href="#xd20e1390" name=
+"xd20e1390">90</a>]</span>treffen, zijn hart voor goed ontwapenen,
+namelijk de zielegrootheid, welke de Polen ten toon spreidden in hun
+heimelijke betrekkingen tot de Russische saamgezworenen.&mdash;Deze
+laatsten openbaarden zich als Romeinen, en de Polen als ridders. Pestel
+geloofde, evenals Brutus,<a class="noteref" id="xd20e1392src" href=
+"#xd20e1392" name="xd20e1392src">1</a> dat men den tyran moet dooden om
+de tyrannie te dooden. De Polen kwamen daartegen op. Zij betoonden zich
+barmhartiger voor hun vijand, dan de Russen voor hun meester. Dezen
+onrechtvaardigen overweldiger, dezen meineedigen souverein, die den
+draak stak met de grondwet, welke hij zelf verleend had: de Polen
+drongen erop aan hem te sparen. De goede, grootmoedige kolonel
+Krzyzanowski, een man met een eerlijk, menschelijk en teeder hart, zei
+tot den Russischen republikein, <span class="ex">dat hij niet had
+hooren zeggen, dat de Polen ooit hun koningen hadden gedood</span>.</p>
+<p>Dienzelfden kolonel heeft mevrouw Felinska later in Siberi&euml;
+zien sterven.<a class="noteref" id="xd20e1400src" href="#xd20e1400"
+name="xd20e1400src">2</a></p>
+<p>Om den zieleadel der Polen naar waarde te schatten, moet men weten
+dat niet alleen hun wetten waren verkracht, hun vergaderingen een
+schijnvertooning; dat men hun de openbaarheid der beraadslagingen had
+ontnomen, enz. enz.; maar dat de keizer hen persoonlijk overleverde aan
+de luimen, aan de wreedheid van Constantijn.<a class="noteref" id=
+"xd20e1408src" href="#xd20e1408" name="xd20e1408src">3</a> Men moet
+weten dat deze boosaardige woestaard, deze tijger-aap, er zijn behagen
+in stelde de uitgezochtste kwellingen en straffen uit te denken. Het is
+<span class="corr" id="xd20e1411" title=
+"Bron: ontzetend">ontzettend</span> om ne&ecirc;r te schrijven, maar
+hij had, in de onderaardsche kerkerholen van een karmelieterklooster,
+tot speelbal een gevangene, den ongelukkigen Lukasinski, tegen wien hij
+zich uitputte in het <span class="pagenum">[<a id="xd20e1414" href=
+"#xd20e1414" name="xd20e1414">91</a>]</span>verzinnen van al wat het
+menschelijk vernuft aan zijn slachtoffer kan doen lijden: honger,
+ketenen, pijnigingen, dorst gedurende weken achtereen (geen water, en
+zoute haringen als uitsluitend voedsel), en geeselingen, telkens
+opnieuw toegediend, zoodra hij we&ecirc;r van zijn wonden genezen
+was... En dit alles met duivelsch overleg. Constantijn was
+v&oacute;&oacute;r alles bevreesd, dat hij hem door den dood zou
+ontsnappen.</p>
+<p>De man van ijzer en staal, die zooveel martelingen te boven kwam,
+was een dapper officier van het oude leger. Hij had de laatste woorden,
+den laatsten adem van Dombrowski opgevangen. Deze aanvoerder en
+formeerder der beroemd geworden Poolsche legioenen, beklaagde zich
+erover, toen hij in 1818 stierf, dat zijn heldhaftige kameraden zooveel
+bloed vergoten hadden voor vreemde belangen, zoo weinig ten bate van
+Polen-zelf. Sedert dit ernstig woord gesproken werd, groeide een nieuw
+geslacht op, een nieuwe wereld van helden, van onverschrokken
+samenzweerders. De eerste was Lukasinski.</p>
+<p>De tyran voelde bij instinct, dat deze man voor hem een schrikbeeld
+was, dat in hem de ziel van Polen huisde; in hem zocht hij deze groote,
+onzichtbare ziel der natie te treffen. Daar hij zijn stilzwijgen niet
+kon overwinnen, wilde hij hem althans onteeren; men gaf voor dat hij
+zijn medeplichtigen had verraden. Als dit waar geweest was, zou zijn
+cipier in zijn woede geen toenemende barbaarschheden tegen hem
+uitgedacht hebben.</p>
+<p>Toen in 1830 de Polen de krankzinnige grootmoedigheid aan den dag
+legden Constantijn te laten ontvluchten, voerde hij geen andere
+schatten me&ecirc;, dan alleen dezen gevangene; goud en zilver golden
+niet zooveel voor zijn onmenschelijkheid als zijn levend speelgoed; bij
+zijn overijlden aftocht werd hij gevolgd door de schim van een man, aan
+het affuit van een kanon me&ecirc;doogenloos vastgebonden: den
+rampzaligen Lukasinski...</p>
+<p>Maar keeren wij terug tot de gebeurtenissen van December 1825. De
+Poolsche aangeklaagden, de goede <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e1424" href="#xd20e1424" name="xd20e1424">92</a>]</span>kolonel en
+de anderen, zouden in hun vaderland door het opperste gerechtshof, den
+senaat, gevonnist worden. Dit lichaam, waarin bijna alleen toegewijde
+aanhangers van Rusland zitting hadden, scheen blindelings te moeten
+veroordeelen. De keizer twijfelde er geen oogenblik aan. Maar de macht
+der openbare meening was toen zoo krachtig, dat zij den senaat op haar
+kant kreeg. Hij verklaarde de aangeklaagde schuldig, omdat zij het
+Russisch complot niet hadden ontdekt, doch <span class="ex">onschuldig
+voorzoover Polen betrof</span>; hij veroordeelde hen slechts tot lichte
+straffen. De voorzitter had den moed aan den czaar te berichten:
+&ldquo;Zij hebben zich slechts verbonden voor de handhaving van hun
+volksbestaan; zij stelden zich op het standpunt van het traktaat van
+Weenen,<a class="noteref" id="xd20e1429src" href="#xd20e1429" name=
+"xd20e1429src">4</a> dat dit erkend heeft. Het opperste gerechtshof
+heeft hierin niets misdadigs noch strafwaardigs kunnen zien.&rdquo;
+Welk een overmoedige daad! Men houde hierbij wel in het oog, dat zij
+niet uitging van het aloude Polen met twintig millioen zielen; maar van
+het nietige Polen, dat door Alexander om zoo te zeggen, was ingekrompen
+tot Warschau en zijn stadsgebied.</p>
+<p>De ijsbeer knerste op de tanden.&mdash;En als ik spreek van den
+beer, bedoel ik Rusland. De vrijspreking verontwaardigde het meerendeel
+der Russen, bracht hen tot verzet. Zij vonden Polen ondankbaar; moest
+het, beter behandeld dan Rusland, daar het, althans in schijn, een
+grondwet had, zich niet gelukkig rekenen? Zij verweten het zijn
+materi&euml;elen voorspoed, een natuurlijke vrucht van den vrede, maar
+dien zij voor het werk van den czaar hielden; ook de verfraai&iuml;ngen
+van Warschau (door Poolsch geld tot stand gebracht) en vooral de
+instelling der territoriale banken, welke aan de Polen een zoo
+aangename gemakkelijkheid verschaffen om zich te ru&iuml;neeren.
+<span class="pagenum">[<a id="xd20e1434" href="#xd20e1434" name=
+"xd20e1434">93</a>]</span></p>
+<p>Toen nu de keizer de opwinding in Rusland aanzag, en dat hij zijn
+volk aan zijn zijde had, kon hij zijn woede niet langer in bedwang
+houden. Hij dacht niet meer aan de wetten, noch aan zijn rol van
+wetgever, van Russischen Justinianus.<a class="noteref" id=
+"xd20e1437src" href="#xd20e1437" name="xd20e1437src">5</a> Hij gedroeg
+zich openlijk, volgens zijn natuur, als een Tartaar. Hij wilde zelfs
+geen verlof geven het vonnis openbaar te maken. Constantijn verlangde
+niets minder dan een militaire commissie om de veroordeelden dood te
+schieten. Zij werden naar Siberi&euml; gebracht. De Poolsche rechtbank
+en geheel Polen werden beleedigd en met minachting behandeld.</p>
+<p>Intusschen begon men den keizer aan &rsquo;t verstand te brengen,
+dat dit kleine land op niets m&eacute;&eacute;r recht had dan elke
+andere Russische provincie. Het bevond zich in een
+uitzonderingstoestand, die moest opgeheven worden; het diende te worden
+gebracht onder het algemeene centrale gezag van het rijk. De
+souvereinen, bewonderaars van Napoleon (vooral van zijn fouten), achten
+niets hooger in hem dan zijn streven naar centralisatie, welke hem naar
+dezelfde wetten volken liet besturen met tien verschillende talen en
+uiteenloopende zeden: de prefectuur van Hamburg en die van Rome. De
+wetgeleerde en bureaucratische geest, die te Petersburg heerschte,
+dreef den keizer in beide richtingen, die van onrechtmatige
+centralisatie en van plompe wetboekvervaardiging. Hij ondernam een
+onzinnig, een onbegonnen werk, al zou &rsquo;t hem ook het leven
+kosten: de volkomen gelijkmaking van Polen met Rusland, de opslorping,
+de vernietiging van het Poolsche volksbestaan.</p>
+<p>De verkeerde wegen, die hierbij konden worden ingeslagen, waren
+reeds gebaand. Catharina, een godloochenaarster, had tot uitgangspunt
+tegen Polen het godsdienstig vraagstuk gekozen. Dit is het beste
+aanvalsmiddel, <span class="pagenum">[<a id="xd20e1445" href=
+"#xd20e1445" name="xd20e1445">94</a>]</span>het krachtigste houvast.
+Ten eerste steunt men daarbij op de bekrompen vroomheid en dweperij der
+Russen; vervolgens treft men er Polen door op een punt, waar het de
+sympathie&euml;n van Europa niet bezit. Europa is er spoedig bij, in
+dit geval, te gelooven, dat het <span class="ex">een zaak van
+priesters</span> geldt, en het hult zich in een mantel van rustige
+onverschilligheid.</p>
+<p>Wat Polen het meest geschaad heeft, zijn zijn ultra-roomsche
+verdedigers, die aantoonden dat het juist gebonden was aan wat afsterft
+en moet &ograve;ndergaan. Itali&euml; zal overwinnen en leven, omdat
+het den priester eraan gegeven heeft en met Europa me&ecirc;
+vooruitgaat. Ierland zinkt hoe langer zoo dieper weg, omdat het zich
+aan den priester blijft vastklampen, d.w.z. zich buiten Europa plaatst:
+het heeft zijn leven gezet op wat dood is. Polen is niet dood; het ligt
+slechts levend in zijn graf, en zal er niet uit opstijgen zoolang het
+zijn innerlijke tegenspraak niet zal begrijpen, die zijn kracht verlamt
+en het van de levende wereld vervreemdt. Volk van heldhaftigen en
+vrijen geest, meent het katholiek te zijn; het is &rsquo;t, ja; maar
+niet van nature, alleen omdat het &rsquo;t wil, als verweermiddel tegen
+Rusland. Het katholicisme is juist de ontkenning van de heldhaftige
+persoonlijkheid, welke de karaktertrek van de Polen uitmaakt.</p>
+<p>De paus en de Quotidienne<a class="noteref" id="xd20e1454src" href=
+"#xd20e1454" name="xd20e1454src">6</a> hebben &rsquo;t hun meer dan
+tienmaal en met reden gezegd: &ldquo;Als gij katholieken zijt,
+gehoorzaamt dan, onderwerpt u, draagt het juk van Rusland.&rdquo;</p>
+<p>De Montalembert heeft in zijn warmgeschreven verdediging van Polen,
+uit zijn jeugd dagteekenend (1833), een onberaden woord gebruikt, dat
+keizer Nicolaas met goud zou betaald hebben. Hij vergelijkt den roem
+der Polen met <span class="ex">dien der Vend&eacute;e&euml;rs</span>.
+Het was een even onnauwkeurige als onvoorzichtige gelijkstelling. De
+Vend&eacute;e, dat is de burgeroorlog. De Vend&eacute;e <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e1465" href="#xd20e1465" name=
+"xd20e1465">95</a>]</span>is de Franschman Frankrijk in den rug
+aanvallend, terwijl heel Europa het vanvoren aantast.<a class="noteref"
+id="xd20e1467src" href="#xd20e1467" name="xd20e1467src">7</a> Geen
+overeenkomst alzoo met de wettige, eerlijke, heldhaftige worsteling van
+het ongelukkige Polen tegen den vreemdeling, met Rusland.</p>
+<p>Dit rijk had, onder het bestuur van Alexander, den vader van het
+Heilig Verbond,<a class="noteref" id="xd20e1472src" href="#xd20e1472"
+name="xd20e1472src">8</a> die zelf aan den invloed gehoorzaamde van
+mevrouw Kr&uuml;dener en van de Maistre, in de hooge Poolsche
+geestelijkheid een der beste werktuigen van den dompersgeest gezien. De
+bisdommen werden in aantal vermeerderd, ver boven de behoeften der
+dungezaaide bevolking, en buitensporig bezoldigd. Iedere bisschop kreeg
+een jaarwedde van zestigduizend Poolsche guldens, &eacute;&eacute;n
+honderdachtduizend, en de primaat hondertwintig-duizend. Wat de lagere
+geestelijkheid betreft, deze werd ontzien, terwijl men de oogen sloot
+voor haar eisch de gewone rechtbanken niet te hoeven erkennen.</p>
+<p>Hoe meer de geest van staatkundige vrijheid en het
+nationaliteitsgevoel hardvochtig werden onderdrukt, zooveel te meer
+ontzag men den onafhankelijksheidszin der geestelijkheid. Aan haar werd
+toegestaan zelve haar eigen zaken, in overeenstemming met Rome, te
+regelen. Ja, wat meer is, men had haar het ministerie der eerediensten
+en van het openbaar onderwijs overgelaten, waarin de
+aartsbisschop-primaat met twee bisschoppen zitting had. Het paleis van
+Constantijn was het middelpunt der bijgeloovige vroomheid. Zijn gemalin
+was de steunpilaar van het geestelijk genootschap <span class="ex">Het
+Lam Gods</span>. De zedelijke verstomping van Polen scheen het
+gemeenschappelijk doel, waarnaar militaire dwingelandij en
+godsdienstige domperij in roerende overeenstemming streefden.</p>
+<p>In de groote zaak van het vonnis van het hooggerechtshof rekende
+Rusland op den steun der acht bisschoppen, die er zitting in hadden.
+Zij hadden zich <span class="pagenum">[<a id="xd20e1482" href=
+"#xd20e1482" name="xd20e1482">96</a>]</span>kunnen beroepen op hun
+waardigheid om zich van een oordeel te onthouden. Zij gaven niettemin
+hun oordeel en verklaarden, den stortvloed der openbare meening
+volgend, evenals de andere rechters, dat de aangeklaagden <span class=
+"ex">niet schuldig waren voorzoover Polen betrof</span>.</p>
+<p>De keizer vatte deze vrijspraak als een persoonlijke beleediging op.
+Hij begon den oorlog tegen de kerk in Polen.</p>
+<p>De eerste daad, overigens een zeer verstandige, was een algemeene
+regeling van het geheele openbaar onderwijs, om aan de katholieke
+geestelijkheid allen invloed op de opvoeding te ontnemen. De tweede
+daad, weer van dadelijk-aanvallend karakter, bestond hierin, dat een
+geestelijk genootschap of gerechtshof werd opgericht, om de belangen
+der Vereenigde Grieken (d.w.z. verbonden aan Rome) te regelen: een
+genootschap overeenkomstig met dat, &rsquo;twelk, onder den keizer, de
+Grieksche kerk in Rusland beheert. Het was een volk van drie millioen
+zielen, totdusver aan &rsquo;t gezag van den paus onderworpen, dat de
+czaar zoodoende onder &rsquo;t Moscovitisch kerkgezag bracht.</p>
+<p>Hij wilde nog verder gaan, de Poolsche geestelijkheid beletten in
+briefwisseling te blijven met den paus, anders dan door bemiddeling van
+de regeering. Dit werd de oorzaak, dat de geestelijkheid zich aansloot
+bij de omwenteling van 1830.</p>
+<p>Zonderlinge samenloop van omstandigheden! Onze
+Juli-revolutie,<a class="noteref" id="xd20e1496src" href="#xd20e1496"
+name="xd20e1496src">9</a> in de eerste plaats begonnen tegen de
+priesters en de femelarij van den koning, vond op haar weg, als
+nabootster, Belgi&euml; en Polen: priesterrevoluties!</p>
+<p>Wat meer dan iets anders ertoe bijgedragen heeft om den opstand der
+Polen een verloren zaak te doen zijn, was vooral dat een belachelijk
+generaal<a class="noteref" id="xd20e1501src" href="#xd20e1501" name=
+"xd20e1501src">10</a> aan &rsquo;t hoofd werd geplaatst, een man van
+het <span class="ex">Heilig Hart</span> <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e1507" href="#xd20e1507" name="xd20e1507">97</a>]</span>of het
+<span class="ex">Lam Gods</span>, verdacht, onbekwaam of verraderlijk,
+die slechts Rusland ontzag en alleen den Poolschen patriotten den
+oorlog aandeed.</p>
+<p>De Poolsche omwenteling, onder zulk een treurige leiding,
+verontschuldigde zich als een revolutie, werd een kruistocht, en keerde
+zich natuurlijk naar den kant van Rome. Zij verwachtte van den paus
+zedelijken steun; zij onderstelde dat een bul het volk zou wapenen, de
+landelijke bevolking in massa zou me&ecirc;sleuren, den bodem zelf tot
+opstand brengen. Men moet het erbarmelijk antwoord van Rome lezen, en
+hoe het zich schandelijk verschuilt achter <span class="ex">de
+mogendheden van den eersten rang, die het lot van Polen zullen bepalen
+tot algemeene genoegdoening van partijen</span>!</p>
+<p><span class="ex">Genoegdoening!</span> Er is nooit een meer
+wreedaardig-spottend woord gesproken!... Het was het oogenblik waarop
+de keizer, ziende dat Rome en Frankrijk Polen aan zijn lot overlieten,
+het besluit nam&mdash;het te onderdrukken? neen,&mdash;<span class=
+"ex">het te vernietigen</span>, te doen verdwijnen van den
+aardbodem.</p>
+<p>Dit is de grootste misdaad, die ooit begaan is. Men wachte zich wel
+naar eenigen grond voor vergelijking te zoeken.</p>
+<p>Men heeft het ondernomen <span class="ex">niet alleen Polen te
+vermoorden</span>, zijn wetten, zijn godsdienst, zijn taal, zijn
+letterkunde, zijn volksbeschaving,&mdash;maar ook <span class="ex">de
+Polen te dooden</span>, hen als ras te vernietigen, de kracht der
+bevolking te breken, zoodat, wanneer zij als kudde van menschelijke
+wezens nog bestaat, zij als Poolsche bevolking, met levensvatbaarheid
+en zedelijk vermogen, verdwenen is.</p>
+<p>Totdusver had ik &rsquo;t zelf niet willen gelooven. Ik had mij
+altijd hardnekkig voorgenomen de uitdrukking: <span class="ex">Polen te
+dooden</span>, voor niets anders dan louter grootspraak te houden,
+rhetorische overdrijving. Evenwel, ik moet mij voor overwonnen
+verklaren. Ik heb onder de oogen de (alsnog onvolledige) reeks van
+<span class="pagenum">[<a id="xd20e1539" href="#xd20e1539" name=
+"xd20e1539">98</a>]</span>keizerlijke ukazen, die van jaar tot jaar, op
+onverstoorbare wijze, het voornemen eener stelselmatige vernietiging
+ten uitvoer willen brengen.</p>
+<p>Wat is toch de reden, dat de Polen het eenvoudig werk niet hebben
+ondernomen den veelbeteekenenden tekst dier afschuwelijke wetten bijeen
+te brengen en te doen drukken, om daardoor voor hun vijand het groote
+grafmonument op te richten, dat hem beter zou hebben gekarakteriseerd
+dan iedere schimprede?</p>
+<p>Een Tartaarsch veroveraar heeft er eens behagen in gevonden voor
+zijn roem in de vlakte van Bagdad een pyramide op te richten van
+honderdduizend doodshoofden. Hoeveel grootscher zou het gedenkteeken
+zijn, dat wij voorstellen, saamgesteld uit duizenden moordende wetten!
+Welk een heerlijke Doodstropee!</p>
+<p>Niets kan hierme&ecirc; in vergelijking komen.</p>
+<p>Het oude Rome meende den Joodschen naam te hebben uitgeroeid. En het
+deed niets anders dan hem over de gansche aarde te verbreiden. De
+verdrijving der Joden uit Spanje heeft hun vernietiging toch niet ten
+gevolge gehad.</p>
+<p>De Conventie heeft, in een oogenblik van gevaar en woede, door heel
+Europa in &rsquo;t nauw gebracht, in den rug door den opstand van de
+Vend&eacute;e aangevallen, den eed gezworen de Vend&eacute;e te zullen
+verdelgen. Maar de Vend&eacute;e is blijven bestaan, en is een der
+dichtstbevolkte streken van Frankrijk.</p>
+<p>De onderneming van Lodewijk XIV om de protestanten te bekeeren of
+uit te roeien biedt meer overeenkomst met de Poolsche vernietiging. Wij
+vinden, als in Rusland, een reusachtig wetboek, saamgesteld uit wetten
+ter verbanning en vogelvrijverklaring. Toch is het onderscheid groot.
+Bij de protestanten-vervolgingen komen geen Tartaarsche razzia&rsquo;s
+voor, als in Polen zijn gehouden, geen moordende overplaatsingen van
+rassen en geslachten. Ook hebben de uitgeweken protestanten niet alleen
+hun bestaan in Europa gered, maar zij hebben stand gehouden in
+Frankrijk en zijn er tot voorspoed geraakt, door den geldhandel vooral:
+<span class="pagenum">[<a id="xd20e1554" href="#xd20e1554" name=
+"xd20e1554">99</a>]</span>zij leenen tegenwoordig geld aan de
+nakomelingen hunner vervolgers.</p>
+<p>Neen, niets is te vergelijken met wat in Polen geschied is, niets.
+Noch wetten, noch het zwaard zouden de bovenmenschelijke verrichting
+eener zoo verschrikkelijke verwoesting hebben kunnen volvoeren. Slechts
+twee voorbeelden konden op den weg helpen van krachtdadiger middelen om
+het doel te bereiken.</p>
+<p>In Ierland heeft men een volk gezien, dat door overmaat van ellende,
+zonder m&egrave;rkbaar in getalsterkte te verminderen, ontaardde,
+wegsmolt, geheel verdween. Er bleven nog wel menschen over, maar het
+ras bestond niet meer.</p>
+<p>In Frankrijk, heeft men tijdens de laatste jaren van Napoleon, toen
+de heele mannelijke bevolking regelmatig door den oorlog was
+weggevoerd, de lichaamslengte zien inkrimpen. Nog eenige jaren zulk een
+systeem volgehouden, en het ras zou ver&agrave;nderd zijn. Een natie
+die slechts vernieuwd wordt door zwakken, zieken, verkromden, moet ten
+slotte ondergaan. In getalsterkte kan zij dezelfde blijven; als macht
+van eenige beteekenis zal zij weldra verdwijnen.</p>
+<p>Ziedaar voorbeelden, ziedaar lessen. Door deze middelen tot een te
+brengen, kunnen wij iets uitrichten in de groote kunst van den dood.
+Laat ons bij elkander voegen de ellende van Ierland, de lichtingen van
+Napoleon, de beruchte verordeningen op de verdachten, gevangen genomen
+volgens de wetten van het Schrikbewind of die van Lodewijk XIV;
+vermeerderen we al deze westersche middelen met het groote oostersche:
+de gewelddadige overplantingen van menschen naar hun vijandige
+klimaten, en het moest wel ongelukkig treffen als het <span class=
+"ex">Polonisme</span> aan al deze vereenigde pogingen we&ecirc;rstand
+zou bieden.</p>
+<p>Het <span class="ex">Polonisme</span>, een nieuw woord, dat niet
+zoozeer een ras als een geestesrichting aanduidt. Polen is niet meer
+een volk in de gedachte der verdelgers, het is een denkbeeld, het is
+een leelijke ziel, het is een verbastering van het ware begrip, iets
+als een ketterij. <span class="pagenum">[<a id="xd20e1572" href=
+"#xd20e1572" name="xd20e1572">100</a>]</span></p>
+<p>Dit kenmerkt den strijd en voorspelt het resultaat ervan. Ja, Polen
+is iets geestelijks, en het heeft niets dan een lichaam tegen zich
+over. De barbaarsche, wreede kracht die het met zijn grijparmen
+vasthoudt, vermag alles, behalve om een geest te worden. Zij blijft
+ruwheid, stof, en wordt het hoe langer zoo meer. Om een ziel in zich te
+kunnen opnemen, moest zij zelve een ziel zijn, en die is haar
+ontzegd.</p>
+<p>Maar nu moet alle dichterlijkheid aan een kant gezet worden, dient
+de platte werkelijkheid, als z&oacute;&oacute;danig, dus ook platweg,
+gezegd te worden, het lage met lage woorden genoemd.</p>
+<p>Welke macht is het, die in werkelijkheid de uitroei&iuml;ng van
+Polen zich ten doel gesteld heeft? De keizer alleen? De hemel gave
+&rsquo;t! Een &egrave;nkel mensch put zich uit. Rusland? In geenen
+deele; tegenwoordig boezemt het ternauwernood nog medelijden in.</p>
+<p>Neen, deze doodbrengende macht is noch een mensch, noch een heel
+volk; het is de ge&ouml;rganiseerde verachtelijkheid, welke men
+bureaucratie noemt; het is het samenstel van intriganten, vreemde
+parvenu&rsquo;s, moeras-insekten van het Noorden, die rondom den keizer
+krielen en zwermen.</p>
+<p><span class="ex">Polen is een ding, een zaak.</span> Daarin ligt het
+geheim.</p>
+<p>Duizenden menschen, bureaucraten, politiemannen en allerlei
+ambtenaren, militairen, halve-militairen (zooals er zooveel in Rusland
+zijn), die allen zijn <span class="ex">in de zaak</span> betrokken,
+door winstgevende betrekkingen &ograve;f door verbeurdverklaringen. De
+keizer is goed, en hij weet zijn dienaren te beloonen. Een van hen,
+Adam van Wurtemberg, heeft zich door zijn meester het huis zijner nog
+levende moeder doen schenken. Hij heeft die moeder aan de deur gezet.
+Hij heeft het huis van zijn grootmoeder, een ziekelijke tachtigjarige,
+die niet meer vervoerd kon worden, door kogels doen doorboren.</p>
+<p>De prooi vermeerdert den honger, de eters vermenigvuldigen zich als
+de lokspijs overvloedig is. De dood <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e1593" href="#xd20e1593" name="xd20e1593">101</a>]</span>en de
+vernietiging, die krachten welke men negatief waande, zijn van
+scheppend vermogen bevonden; zij hebben bewezen een afgrijselijke
+vruchtbaarheid te bezitten, zij hebben een geslacht gekweekt van
+kruipend gedierte en knagende wormen. En Rusland wordt tegenwoordig
+opgegeten door dit gespuis. Onophoudelijk krijgt het stukken van Polen
+te verslinden.</p>
+<p>Werpt u dus, wormen, hongerigen, intriganten van alle soort, werpt u
+op den begeerlijken buit! De zoon van den pope,<a class="noteref" id=
+"xd20e1597src" href="#xd20e1597" name="xd20e1597src">11</a> die kan
+lezen, schrijven en proces-verbaal opmaken, krijgt een plaats bij de
+politie. De jonge man van kleinen adel, die sedert zijn schooltijd
+verdorven is, hebzuchtig geworden en eergierig, tot alles bereid, zal
+wel een kamertje weten te vinden in de monstergebouwen der centrale
+administraties te Sint-Petersburg. Als hij laaghartig is, zal hij wel
+spoedig bevorderd worden. De promotie gaat zeer snel. Verscheiden hooge
+ambtenaren van het keizerrijk zijn niet ouder dan dertig jaar. Als zij
+kans zien in de omgeving van den meester te komen, als zij gelegenheid
+vinden de eenige zijde te vleien, waar hij vat op zich geeft, zijn
+woede, dan is hun fortuin gemaakt. Aan hen de zorg om, ter eere van
+zijn naam, onophoudelijk deze woede op te wekken, bij een op zulk een
+noodlottige hoogte geplaatst man de duizeling te onderhouden, het
+valsch po&euml;tisch gevoel te voeden, dat gelegen is in de inbeelding,
+dat men een volk heeft kunnen vernietigen.</p>
+<p>Zulke lieden zullen er nooit om verlegen zijn nieuwe ukazen voor te
+stellen. De heftigheid van den keizer is voor hen een uitnemende bodem
+ter ontginning; dag en nacht bewerken zij dien. Zij vinden er fortuin,
+eereambten, hooge posten en plotselinge, onverwachte bevordering,
+waardoor zij vele rangen overspringen.</p>
+<p>Verplaatsen wij ons naar het oogenblik van de eerste woede-uiting
+van den keizer, toen hij het overwonnen <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e1604" href="#xd20e1604" name="xd20e1604">102</a>]</span>Polen in
+zijn macht had. Een Polen, dat ingekrompen was tot drie millioen
+menschen, had het gewaagd het zwaard op te heffen tegen een Rusland van
+vijftig. Die onbeschaamde Polen, een Dembinski bijvoorbeeld, hadden zoo
+weinig eerbied voor de keizerlijke macht, dat zij met eenige hoopjes
+mannen de Russische legers van achter en van terzij bestookten, zonder
+dat men ze kon vatten.</p>
+<p>Maar nu h&agrave;d hij &rsquo;t dan in zijn macht, dat Polen; hij
+bezag &rsquo;t met het oog, waarme&ecirc; de beer kijkt, die
+honigvreter uit de bosschen van het Noorden, wanneer hij een bij in de
+holte van zijn fluweelen poot te pakken heeft. Zal hij haar dezen of
+den anderen vleugel, of een van haar pooten uittrekken? Hij wil haar
+niet versmoren, maar langzaam doen omkomen.</p>
+<p>De eerste daad was, de gevangenen die geen Russen wilden worden, te
+doen afranselen. Wij hebben al gesproken van de slachting van
+Kroonstad: aan ieder man <span class="ex">acht-duizend
+stokslagen</span>! Daar men dood gaat bij hoogstens vier-duizend, was
+men zoo welwillend de pati&euml;nten te laten genezen, om de volledige
+strafoefening mogelijk te maken: deze werd dus bij gedeelten
+toegepast.</p>
+<p>Zij die zich wel tot Russen lieten omdoopen, werden naar den
+Kaukasus gevoerd en daar bij de voorposten geplaatst. De Tscherkessen,
+voortreffelijke schutters, hadden weldra gerechtigheid aan hen
+geoefend.</p>
+<p>De keizer werd in deze genietingen een weinig gestoord door de
+zwakke, koude en laffe vertoogen van de regeeringen van Engeland en
+Frankrijk. Maar hij was er volkomen van overtuigd dat het eerste rijk,
+den kogel zijner nijverheid achter zich aansleepende (een gouden kogel,
+maar niettemin een zwaren), niets wilde en niets zou doen; en
+Louis-Philippe nog minder, die tegenover Nicolaas de nederige houding
+aannam van een koning op zijn knie&euml;n. Aan beide zijden
+schijnvertooningen. En een schijnvertooning was het antwoord. Hij zou
+aan de overwonnelingen een nieuwe grondwet geven. Deze daad beteekende
+niets anders <span class="pagenum">[<a id="xd20e1617" href="#xd20e1617"
+name="xd20e1617">103</a>]</span>dan de vernietiging van Polen. Zij, die
+haar verlangden, hielden zich voor voldaan.</p>
+<p>Door de verordening van Februari 1832 werd Polen eenvoudig een
+onderdeel van het Russische rijk. De Poolsche kroon kon voortaan alleen
+te Moscou verkregen worden. Geen persoonlijke vrijheid meer noch
+vrijheid van drukpers. Ook geen landdag meer. Rechters, die naar
+willekeur konden worden afgezet. Alle posten toegankelijk voor de
+Russen. Geen ministeri&euml;ele verantwoordelijkheid meer. Geen
+speciaal Poolsch leger meer. De verbeurdverklaring wederom ingesteld.
+Verbanning buiten Polen, d.w.z. naar Siberi&euml;, enz., enz.</p>
+<p>Maar welke bepalingen dit vreemde staatsstuk dan ook bevatte, het
+schijnt dat de keizer verontwaardigd was een schaduw van grondwet te
+moeten behouden. De provinciale staten, die hij in de plaats stelde van
+den landdag, hield hij voor een buitensporige, onduldbare
+toegefelijkheid. Door ze toe te staan aan Europa, wilde hij Europa
+tevens trotseeren. En een maand later, in Maart, liet hij een aanvang
+maken met de uitvoering van twee afschuwelijke maatregelen, de
+wegvoering van geheele famili&euml;n en de oplichtingen van
+kinderen.</p>
+<p>In een enkel gouvernement, dat van Podoli&euml;, bevel tot
+verplaatsing van vijf-duizend famili&euml;n (vijf-en-twintig- tot
+dertig-duizend menschen) van opstandelingen, <span class="ex">aan wie
+hun straf was kwijtgescholden</span>, of van <span class=
+"ex">verdachte</span> personen; bevel ze <span class="ex">naar de
+onveilige streken van den Kaukasus</span> te brengen, <span class=
+"ex">op onbebouwden grond</span>, in een <span class="ex">atmosfeer van
+koorts</span>, op twee pas afstands van den vijand.</p>
+<p>Het antwoord van den gouverneur van Podoli&euml; is
+merkwaardig.&mdash;Er zijn, zegt hij, drie klassen van adelijken: de
+<span class="ex">adelijke grondbezitters</span>,&mdash;de <span class=
+"ex">adelijke bedienden, landbouwers en werklui</span>,&mdash;&egrave;n
+de <span class="ex">adelijken uit de steden, burgers, advokaten</span>,
+enz. Het is noodzakelijk zich niet te bepalen tot de eerste klasse,
+maar vooral <span class="pagenum">[<a id="xd20e1652" href="#xd20e1652"
+name="xd20e1652">104</a>]</span>uit de beide andere te nemen,
+&ldquo;het land van d&eacute;ze lieden te ontvolken.&rdquo;</p>
+<p>Dit beroep van verfoeilijke vleierij op de keizerlijke
+wreedaardigheid werd volkomen begrepen. In zijn brief van 6 (18) April
+1832 antwoordt de minister van binnenlandsche zaken, dat Zijne
+Majesteit de voorschriften heeft bekrachtigd, <span class="ex">er
+eigenhandig aan toevoegende</span>: <span class="corr" id="xd20e1659"
+title="Niet in bron">&rdquo;</span>Ze moeten niet alleen dienen voor
+Podoli&euml;, maar <span class="ex">voor alle westelijke
+gouvernementen</span>. Alleen menschen, die in staat zijn te werken,
+mogen gezonden worden; hun gezinnen kunnen later volgen.&rdquo;</p>
+<p>Alzoo moeten zij alleen weggaan, van de hunnen gescheiden; de vrouw
+en de kinderen blijven achter om van honger in Polen te sterven, de man
+vertrekt om in den Kaukasus den dood te vinden.</p>
+<p>Ten slotte voegt de keizer erbij, dat de adelijken van de tweede
+klasse, de niet-grondbezitters, afzonderlijk zullen gehouden worden,
+<span class="ex">ingedeeld bij de Kozakken</span>, zonder aanraking met
+de koloni&euml;n van hun landgenooten.</p>
+<p>Dit verschrikkelijk reglement is niet een overgangsmaatregel
+geweest; het diende en dient nog tot grondslag voor besluiten en daden,
+die de menschheid doen sidderen.</p>
+<p>Voor de Fransche conscriptie, die de mannen naar het lot wegnam,
+heeft men de verschrikking van de Russische lichtingen in de plaats
+gesteld, waar de mannen gekozen, aangewezen worden naar de luimen des
+meesters en van publieke agenten. Men oordeele of mannen, verdacht om
+hun energie, van <span class="ex">Polonisme</span> dus, bij deze
+doorzichtige, partijdige handelwijze zullen gespaard worden. Zij
+verdwijnen alzoo naar den Kaukasus, en, volgens de verzekering van
+Paskjewitsch,<a class="noteref" id="xd20e1679src" href="#xd20e1679"
+name="xd20e1679src">12</a> <span class="ex">keeren zij er nooit van
+terug</span>. Rusland heeft d&aacute;&aacute;r als &rsquo;t ware een
+afzichtelijke fistel <span class="pagenum">[<a id="xd20e1685" href=
+"#xd20e1685" name="xd20e1685">105</a>]</span>gevonden, door welke het
+&rsquo;t beste bloed van Polen, zijn manlijkheid en zijn kracht, doet
+wegvloeien. Het houdt &rsquo;t land zwak, altijd ziek, als na een
+aderlating.</p>
+<p>Al de strengheid van dit stelsel is ne&ecirc;rgekomen op de tweede
+klasse, die der adelijke boeren, een in zijn wezen militairen stand, en
+die meer dan de burgers der steden, den waren derden stand van Polen
+uitmaakte. Men begon met hen te verlagen tot den rang der zoogenaamd
+vrije boeren van Rusland (<span class="ex">odnod-wortzi</span>);
+vervolgens vond men een middel uit om hen viermaal voor
+&eacute;&eacute;n de bloedschatting te doen betalen. Al de andere
+onderdanen van het rijk ondergaan de lichting slechts om de twee jaren,
+zij echter ieder jaar. De anderen geven vijf man op de duizend, zij
+tien. Zoodat de lasten, die op hen rusten vierdubbel zijn. Deze
+ongelukkige klasse, uit ongeveer een millioen zielen bestaande, zal op
+den duur geen weerstand kunnen bieden aan zulk een herhaalde
+ontzettende aderlating. Niettemin verzekert men mij, dat dit jaar
+(1851) de keizer vindt, dat de zaken te langzaam vorderen, en dat men
+zint op middelen hen in massa naar de woestenijen van Zuid-Rusland over
+te brengen.</p>
+<p>Wat aan Polen overbleef, de wet van 1832, is door den keizer-zelf
+vernietigd. Hij heeft in de volgende jaren, een geheele
+gedaanteverandering van het land ondernomen. Voor de verdeeling van
+Polen in woiwodschappen heeft hij de Russische indeeling in
+gouvernementen in de plaats gesteld, de Russische munt ingevoerd ter
+vervanging van de Poolsche, het Russisch stelsel van maten en gewichten
+in zwang gebracht voor het decimale en metrische systeem, dat de Polen
+bezaten, den ouden Juliaanschen kalender hersteld, met afschaffing van
+den wetenschappelijken Gregoriaanschen, dien alle moderne naties
+volgen. Hij heeft, om de deur dicht te doen, getracht de Poolsche taal
+te doen verdwijnen, door haar gebruik op te heffen bij de
+administrati&euml;n; de ambtenaren, die het Russisch niet verstonden,
+af te zetten, de Russische taal in de Poolsche scholen verplichtend te
+stellen, aan de jeugd <span class="pagenum">[<a id="xd20e1694" href=
+"#xd20e1694" name="xd20e1694">106</a>]</span>te verbieden haar eigen
+taal te spreken!&mdash;Eenige studenten te Wilna vereenigden zich in
+&rsquo;t geheim om onder elkander Poolsch te spreken; betrapt,
+opgelicht, aan den staart van Kozakken-paarden gebonden, werden zij
+voor hun leven soldaat!</p>
+<p>Dit is, dunkt mij, het gedrochtelijkst, het
+monsterachtigst-barbaarsch en het tegennatuurlijkst ondernemen, dat
+zich bedenken laat. De taal, onze dierbare moedertaal, ons allen even
+lief, waarvan elk woord, elke klank ons aan het vaderland doet denken,
+herinnert ons alle aandoeningen van het leven, onze wieg, al wat wij
+liefhadden! Haar uit ons hart te rukken, is ons van ons-zelven los te
+scheuren. Het wil mij voorkomen dat, ten opzichte van de personen die
+ons dierbaar waren en die wij moesten verliezen, de klank der
+dagelijksche woorden niet het minste is, wat ons in de herinnering is
+gegrift, ja, m&eacute;&eacute;r is dan de trekken van het gelaat, meer
+dan hun gebaar en hun houding en gang. Wat mij het sterkst is
+bijgebleven van mijn vader, met wien ik acht-en-veertig jaren van mijn
+leven heb samengeleefd, is zijn stem... Een trilling vaart door mij
+heen, als ik me verbeeld, dat hij in mijn nabijheid is, mij toespreekt
+en tot me zegt: &ldquo;Mijn zoon!&rdquo;</p>
+<p>Zeker, heel het hart ligt in de taal: gezin, liefde, het vaderland.
+Iedere krachtige natie heeft het beste van zich zelve in haar spraak
+gelegd. De heldhaftige Poolsche taal, trillend van forsche klanken,
+doet zelfs hem, die de beteekenis der woorden niet kent, de majesteit
+van den ouden Vrijstaat voeden, en toovert voor het ontvankelijk hart
+heel de glorie van zijn geschiedenis opnieuw te voorschijn. Men hoort
+er de kloeke stem der helden in we&ecirc;rklinken.</p>
+<p>Het Russisch heeft een aangenamen klank, het is een zoete, het
+gehoor streelende taal; het heeft iets van de zangerige talen van het
+Zuiden. Het op te dringen aan Polen, is het nationaal karakter in een
+gewichtig punt veranderen, is het verzwakken en ontzenuwen.</p>
+<p>Ik ben overigens geneigd te gelooven, dat, wat men <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e1705" href="#xd20e1705" name=
+"xd20e1705">107</a>]</span>door dit barbaarsch verbod vooral wilde
+bewerken, was Polen te beleedigen, zijn ziel doodelijk te bedroeven,
+zijn hart te doorboren, waar het &rsquo;t zekerst te verwonden was en
+het &rsquo;t meest door zou lijden.</p>
+<p>Het geschiedde in dien tijd dat de keizer Europa deed dreunen door
+de beleedigende, verwoede rede, welke hij de overheden van Warschau in
+het gelaat slingerde. Hij liet niets achterwege om den naam zich waard
+te maken van een meedoogenloos man te zijn. Toen prinses Sanguszko tot
+hem kwam om genade te smeeken voor haar jongen man, die naar
+Siberi&euml; moest, liet de keizer zich het vonnis geven, en voegde er
+eigenhandig aan toe: &ldquo;te voet.&rdquo;</p>
+<p>Zulk een theatraal schrikbestuur is een echt Russisch middel. Men
+heeft er zich van overtuigd door de wandaad van Kroonstad, ten
+aanschouwe van heel Europa op een der drukst bezochte plaatsen openlijk
+bedreven. Men heeft het ook maar al te zeer kunnen zien dit jaar, den
+20sten Juli 1851, toen het gerucht zich verbreid had, dat enkele
+gevangenen zouden begenadigd worden en het viertal, ten antwoord
+hierop, onmiddellijk werd ter-dood-gebracht.</p>
+<p>Soms heeft de Russische regeering den schijn aangenomen alsof ze er
+genoegen in vond voor deze of gene harer daden zich, met bedekten spot,
+te verdedigen. Bij voorbeeld, in 1842, toen ze te Rome en misschien ook
+aan andere hoven liet weten, dat, zoo ze zich de bezittingen der
+Poolsche kerk had toege&euml;igend, ze dit gedaan had <span class=
+"ex">om ze in het belang dier kerk-zelve beter te beheeren</span>; en
+dat, wat betreft den kinderroof, waarvan zooveel schande werd
+gesproken, deze <span class="ex">alleen uit barmhartigheid</span>
+gepleegd was.</p>
+<p>Uitsluitend <span class="ex">om barmhartigheid</span> te oefenen
+worden nog altijd de kinderen der Joden gestolen. Behalve de
+razzia&rsquo;s op groote schaal, welke de Staat houdt, rooven de
+Kozakken ze onophoudelijk, drijven er handel in en verkoopen ze tegen
+vastgestelden prijs. <span class="pagenum">[<a id="xd20e1724" href=
+"#xd20e1724" name="xd20e1724">108</a>]</span></p>
+<p>De keizerlijke <span class="ex">barmhartigheid</span> houdt de
+Poolsche moeders steeds in vreezen en beven. Altijd zijn zij beangst
+voor nieuwe slagen.</p>
+<p>Het was in de maand Maart van 1832, toen de keizer juist in de
+hevigste bui van woede verkeerde, toen hij &rsquo;t bevel gaf tot
+wegvoering van zooveel gezinnen, dat hij de kinderen van mannelijk
+geslacht, zwervers, weezen, <span class="ex">&egrave;n</span> arm, van
+zeven tot zestien jaar, liet <span class="ex">vangen</span> (dit is het
+woord, waarvan zich de raad van administratie bedient). Het
+bevelschrift kwam onmiddellijk van den generaal-adjudant
+Tolsto&iuml;.</p>
+<p>Paskjewitsch drukt zich in zijn reglement anders uit; met twee
+letters verandert hij alles, een verandering, die hij wel niet zonder
+machtiging des keizers zal aangebracht hebben: hij zegt <span class=
+"ex">OF</span> en niet <span class="ex">en</span>; hij zegt weezen
+<span class="ex">OF</span> arm; een wreedaardig verschil: immers sedert
+was het geoorloofd kinderen, die <span class="ex">geen weezen</span>
+waren te rooven, alleen maar als ze arme ouders hadden.</p>
+<p>Het gouvernement van Warschau voegde, toen het dit onmenschelijk
+bevelschrift liet aanplakken, om de gisting onder het publiek te
+verminderen en te verzachten, er deze, aan den tekst onbekende, woorden
+aan toe: de kinderen, <span class="ex">die geen toevluchtsoord
+hadden</span>.</p>
+<p>In werkelijkheid stal men, over &rsquo;t algemeen, niettemin
+<span class="ex">de kinderen van arme ouders</span>, en
+niettegenstaande de heftige en verschrikkelijke tegenspartelingen van
+die ouders.</p>
+<p>Het was een weerzinwekkend tafereel. Na menigen stoet van des nachts
+opgelichte kinderen, liet men den 17den Mei 1832 er een over dag
+vertrekken. De moeders liepen achter de karren en reten zich de borsten
+stuk; verscheidene wierpen zich onder de wielen; ze werden door
+stokslagen weggejaagd. Den 18den werden wederom een menigte jonge
+kinderen opgelicht, die werk verrichtten of in de straten ventten. Den
+19den werden parochie-scholen leeggehaald. De arme kleinen, op deze
+wijs heengevoerd, stierven den heelen weg over als <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e1765" href="#xd20e1765" name=
+"xd20e1765">109</a>]</span>vliegen. Als ze te zwak waren om den tocht
+<span class="corr" id="xd20e1767" title="Bron: voor">voort</span> te
+zetten, liet men ze aan hun lot over. De menschen, die in de streek
+woonden, vonden de lijken dier jonge slachtoffers met hun stukje brood
+naast zich: ze hadden niet meer de kracht gehad het op te eten.</p>
+<div class="figure xd20e1770width"><img src="images/o017.png" alt=
+"Ornament." width="183" height="66"></div>
+<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e1774" href="#xd20e1774" name=
+"xd20e1774">110</a>]</span></p>
+<div class="footnotes">
+<hr class="fnsep">
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1392" href="#xd20e1392src" name="xd20e1392">1</a></span> Een der
+samenzweerders tegen Julius Caesar, die dezen in 44 v. Chr.
+vermoordden.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1400" href="#xd20e1400src" name="xd20e1400">2</a></span> Zie slot
+van <a href="#ch5">hoofdstuk V</a>.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1408" href="#xd20e1408src" name="xd20e1408">3</a></span> Den
+reeds meermalen genoemden onderkoning van Polen, 1816&ndash;1830, broer
+van de keizers Alexander I en Nicolaas I.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1429" href="#xd20e1429src" name="xd20e1429">4</a></span> Na den
+val van Napoleon door de mogendheden gesloten, 1815, om orde te brengen
+in den ontredderden toestand van Europa.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1437" href="#xd20e1437src" name="xd20e1437">5</a></span> Keizer
+van het Oost-Romeinsche rijk (527&ndash;565), vooral beroemd door zijn
+samenstelling van de Romeinsche wetten: corpus juris civilis.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1454" href="#xd20e1454src" name="xd20e1454">6</a></span> Is, of
+was, zeker een kerkelijk blad of zoo iets. De vertaler is er niet
+achter kunnen komen.</p>
+<p class="footnote" lang="nl">[Een Frans monarchistisch tijdschrijft,
+dat verscheen tussen 1790&ndash;1792, en opnieuw tussen
+1817&ndash;1847.&mdash;J.H.]</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1467" href="#xd20e1467src" name="xd20e1467">7</a></span>
+1792&ndash;&rsquo;93.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1472" href="#xd20e1472src" name="xd20e1472">8</a></span> Na den
+slag van Waterloo aangegaan.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1496" href="#xd20e1496src" name="xd20e1496">9</a></span> Van
+1830.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1501" href="#xd20e1501src" name="xd20e1501">10</a></span>
+Chlapicki.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1597" href="#xd20e1597src" name="xd20e1597">11</a></span>
+Priester.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1679" href="#xd20e1679src" name="xd20e1679">12</a></span> Nam in
+1831 Warschau in en brak daarna den Poolschen opstand.</p>
+</div>
+</div>
+<div id="ch9" class="div1"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<h2 class="label">IX.</h2>
+<h2 class="main">Over den Czaar als Paus en als God.</h2>
+<h2 class="sub">Kerkelijke vervolgingen.</h2>
+<p class="firstpar">Een zeker personnage van het antieke tooneel roept
+in de eerste verwarring van zijn liefdesgeluk uit: &ldquo;Ik ben God
+geworden!&rdquo;</p>
+<p>De dood is als de liefde: hij windt op. De woeste vreugde,
+veroorzaakt door verdelgingen op groote schaal, doet de ziel duizelen.
+Wie meent een wereld te vernietigen geeft niets toe aan den Schepper.
+Hij zegt: &ldquo;Ik ben God geworden!&rdquo;</p>
+<p>Meer dan God.&mdash;God schept langzaam, in de oneindige goedheid
+van het goddelijk moederschap, met de omzichtigheid der
+natuur.&mdash;De vernieler daarentegen is er trotsch op dat hij
+onverhoeds vernietigt. Wat hem bij den dood aangenaam stemt, is de
+plotselinge verandering. Het zou zijn hoogste vreugde zijn met
+&eacute;&eacute;n woord te verdelgen wat jaren van worden gekost heeft;
+van een menschelijke wereld te kunnen zeggen: &ldquo;Ik ben er langs
+gegaan, ze bestaat niet meer.&rdquo;</p>
+<p>Te midden van de groote vernietiging van Polen heeft het hoofd van
+Rusland voor het eerst zijn titels van <span class="ex">Plaatsvervanger
+van God</span> en <span class="ex">Emanatie</span> (uitvloeisel)
+<span class="ex">van God</span>, welke in zijn geloofsbelijdenis staan,
+in ernst opgevat. Opperhoofd en rechter van zijn priesters (naar de
+bewoordingen van hun eed), is hij bij de vervolging der Katholieken en
+de uitroei&iuml;ng der Joden te werk gegaan als een Russische paus.
+Zijn portretten in Byzantijnschen stijl, met <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e1799" href="#xd20e1799" name=
+"xd20e1799">111</a>]</span>kwistige hand uitgedeeld, hebben hem, met
+den stralenkrans van den heiligen Nicolaas om &rsquo;t hoofd, ter
+aanbidding voorgesteld aan de volkeren van den Donau en van de
+Grieksche stammen, in het Turksche rijk wonende.</p>
+<p>Maar wat zou die nieuwe God verrichten?</p>
+<p>Hij wist het zelf niet.</p>
+<p>Terwijl hij in Polen den adel vogelvrij verklaarde, trad hij in
+Rusland voor korten tijd als revolutionnair op, door de edelen op te
+roepen tot vrijmaking der lijfeigenen, waaraan zij echter geen gevolg
+konden geven zonder de afkondiging van een agrarische wet. Als hij op
+deze helling was voortgegaan, zou hij een soort van Messias der
+lijfeigenen geworden zijn, een barbaarsche Messias, gevaarlijk voor
+Europa.</p>
+<p>Hij heeft het niet gedurfd. En, zich plotseling naar den anderen
+kant wendende, trad hij als paus en veldheer van de tegen-revolutie op
+en liet hij, na het beleg van Rome (October 1849), verklaren dat de
+Latijnsche kerk, vervallen en dood, niet anders doen kon dan zich met
+de algemeene, de <span class="ex">katholieke kerk</span> van Moscou te
+vereenigen.</p>
+<p>Deze zonderlinge geestelijke vader, die bekeert door het zwaard, die
+zegent met den knoet, heeft, tusschen twee stelregelen geslingerd en
+daardoor des te heftiger in zijne uitingen, in het korte tijdsbestek
+van twintig jaren, verbazingwekkende, ongehoorde teekenen gegeven van
+zijn aanmatiging God te zijn. Noch de keizers-opperpriesters van het
+oude Rome, als zij altaren voor zich zelven oprichtten, noch de
+opperpriesters-koningen van het nieuwe Rome, wanneer zij den aardbol
+verdeelden of aan de aarde verboden te draaien, hebben hun hoogmoed
+trotscher ten toon gespreid.</p>
+<p>Hij heeft aan den tijd verboden de tijd te zijn, de mathematische en
+astronomische wetenschappen verloochend, den ouden kalender
+opgedrongen, die door de heele overige wereld was afgeschaft. Hij heeft
+aan de munt verboden de waarde te hebben, die ze bezit, <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e1817" href="#xd20e1817" name=
+"xd20e1817">112</a>]</span>door te bevelen dat drie roebels voortaan
+voor vijf zouden gelden. Hij heeft aan de rede verboden de rede te
+zijn, en als er een wijze in Rusland werd aangetroffen, werd hij bij de
+gekken opgesloten.</p>
+<p>Wat hem bij zulke ongeloofelijke buitensporigheden heeft
+aangemoedigd, was&mdash;het mag niet verzwegen worden&mdash;dat hij
+all&eacute;&eacute;n stond op de wereld, daar iedere zedelijke kracht
+in dien tijd verslapt of buiten werking gesteld was.</p>
+<p>Het pontificaat van het verleden, Rome, had afstand gedaan van zijn
+gezag, sedert de paus niet anders meer durfde optreden dan als een
+machteloos Italiaansch vorst.</p>
+<p>Het pontificaat van den tegenwoordigen tijd, Frankrijk, had zich
+zelf vergeten onder zijn burgerlijk koningschap en bij zijn verafgoding
+van de nijverheid, op zijn Engelsch.</p>
+<p>Rome is in allen geval&mdash;het moet erkend worden&mdash;niet
+uitsluitend ten onder gegaan door de persoonlijke zwakheid der pausen,
+maar meer nog door het logisch uitvloeisel der Katholieke leeringen.
+Deze hebben geen ander doel dan gehoorzaamheid te kweeken. Rome heeft
+haar gestadig onderwezen. Niet alleen heeft het in 1831, toen het
+zieltogende Polen het de hand reikte, de stervende naar den czaar
+terug-verwezen, maar het heeft in 1832 de Poolsche omwenteling onteerd,
+door aan de Polen te gelasten hun beul te gehoorzamen.</p>
+<p>Rome hoopte, in ruil voor zijn lastbrief, van den czaar te
+verkrijgen, dat hij een pauselijk gezant te Sint-Petersburg zou
+ontvangen. Maar hij dacht er niet aan en begon onverhoeds den oorlog
+met den paus (1833), door te bevelen dat de Unie-Grieken, geloovigen
+van de Latijnsche kerk, zich onmiddellijk hadden te bekeeren. De wijze
+waarop men hierbij te werk ging was eenvoudig. Men omsingelde een dorp,
+de priester werd met den knoet behandeld en daarna weggevoerd. De pope
+hield de zweep in de hand en bedreigde, sloeg zijn sidderende kudde,
+terwijl hij haar onderzoekend langs ging. De we&ecirc;rspannigen werden
+opgesloten in vol <span class="pagenum">[<a id="xd20e1829" href=
+"#xd20e1829" name="xd20e1829">113</a>]</span>rook staande badstoven. De
+genade had daar dadelijke uitwerking door middel van bedwelming. Als
+dan allen het eens waren geworden, werden ze in de kerk bijeengebracht
+en duwde men hun het heilig avondmaal met geweld in den
+mond,&mdash;onder voortdurende bedreiging met den knoet.</p>
+<p>De ergste dezer dwang-bekeeringen geschiedden buiten Polen, in de
+militaire koloni&euml;n, in de woestenijen van Rusland gevestigd.
+Daarheen werden de we&ecirc;rspannigen gebracht en er lam geslagen
+onder het voorwendsel van de krijgstucht te handhaven, zonder den
+troost te hebben van een godsdienstig martelaarschap, en gedood, niet
+als katholieken, maar als oproerige soldaten.</p>
+<p>Niettemin werd de bekeering als een groote overwinning overal
+rondgebazuind. Zichtbaar wonder. De kettersche geestelijkheid vraagt,
+onder het storten van vreugdetranen, om hereeniging met de kerk van
+Moscou. De keizer verwaardigt zich die toe te staan. Zijn
+offici&euml;el dagblad zingt in een zalvend artikel een vroom loflied:
+&ldquo;Gelukkige hereeniging!&rdquo; roept het uit, &ldquo;die zonder
+tranen is tot stand gekomen! Alleen overreding, zachtheid is
+gebruikt!&rdquo;</p>
+<p>Wat antwoordde de paus op dezen leugen? Hij, die zich in de Keulsche
+aangelegenheid<a class="noteref" id="xd20e1837src" href="#xd20e1837"
+name="xd20e1837src">1</a> zoo fier tegenover Pruisen gedroeg, bleef in
+ootmoed en vreeze ten overstaan van Rusland. Binnenskamers, in een
+geheime vergadering met de kardinalen, deed hij niets dan zuchten
+slaken. Maar in &rsquo;t openbaar ontving hij den jeugdigen zoon des
+keizers. Ternauwernood dat hij &rsquo;t in 1842, toen de czaar de
+kerken en de geestelijke goederen zich toe&euml;igende, waagde, altijd
+in heimelijke bijeenkomst, een eerbiedige klacht te uiten, maar in die
+klacht bezoedelde hij de Poolsche omwenteling opnieuw door haar een
+<span class="ex">oproer</span> te noemen.</p>
+<p>Op de vreesachtige woorden van den paus, die de ronde deden in
+Europa, in &rsquo;t bizonder door de half-offici&euml;ele <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e1845" href="#xd20e1845" name=
+"xd20e1845">114</a>]</span>dagbladen van de Fransche regeering, had de
+keizer van tevoren geantwoord door daden, die, naar barbaren-aard, even
+wreed als handig waren. Om zijn christelijke gezindheid te bewijzen, te
+toonen dat hij een onwankelbaar, en tevens streng Christen was,
+vaardigde hij zijn <span class="corr" id="xd20e1847" title=
+"Bron: ukase">ukaze</span> uit ter uitroei&iuml;ng van de Joden.</p>
+<p>&ldquo;Hoe kan men nu nog twijfelen, dat de keizer een geloovig en
+vroom Christen is, als men hem ziet kruisigen die den Christus
+gekruisigd hebben?&rdquo;</p>
+<p>Op deze wijze vestigde hij den roep zijner vroomheid al heel
+goedkoop: <span class="ex" lang="la">in anima vili</span>,<a class=
+"noteref" id="xd20e1858src" href="#xd20e1858" name="xd20e1858src">2</a>
+in de personen van hen, die door niemand verdedigd werden en door
+niemand beklaagd. De Duitschers, die in verscheiden steden de Joden met
+steenworpen vervolgden, vatten van dit tijdstip af-aan veel achting op
+voor den keizer van Rusland.</p>
+<p>Op een goeien morgen werd de ukaze uitgevaardigd. De keizer is tot
+de ontdekking gekomen (wat men te allen tijde al wist) dat de Poolsche
+Joden, van elke nijverheidsonderneming buitengesloten, leven van den
+handel in rariteiten en van smokkelen. Bevel ze onmiddellijk over te
+plaatsen naar het hart van Rusland. Sedert den val van Jerusalem is
+niemand ooit zoo wanhopig geweest. Geen uitstel. De Kozakken komen.
+Daar liggen hun eigendommen op straat... &ldquo;Allo, vooruit! pakt je
+uit de voeten... jullie moet weg, zoo is &rsquo;t bevel... Geen dag,
+geen uur uitstel...&rdquo; Grijsaards, vrouwen, jonge kinderen
+vertrekken, slepen zich voort. De soldaat dringt van achteren aan en
+maakt, zoo noodig, van zijn wapens gebruik om tot voortgang te
+prikkelen. Uitgeput, verhongerd vallen de slachtoffers ne&ecirc;r.
+Zonder hulp laat men hen daar, als honden, omkomen. De vrouw valt in
+zwijm en sterft; haar man moet den weg voortzetten.</p>
+<p>Is dit nu genoeg? O, neen. De overlevenden bemerken alras, dat voor
+hen, in hun nieuwe woonplaatsen, een verschrikkelijke vervolging
+begint: de <span class="ex">lichting <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e1867" href="#xd20e1867" name="xd20e1867">115</a>]</span>der
+kinderen</span>! Ze worden, op zesjarigen leeftijd, weggevoerd, zwak en
+teeder als ze nog zijn, om ingelijfd te worden bij het leger of de
+marine. Maar het joodsche ras is van oudsher volkomen ongeschikt voor
+den militairen dienst. Al die kinderen sterven. De Jood kan als soldaat
+niet leven.</p>
+<p>De keizer heeft goed gerekend. Deze wreede strafoefening is zeer
+populair geweest. De Russische en Poolsche boeren verafschuwen de
+Joden. Zij bedenken niet, dat wanneer dit ongelukkig ras gehate
+ambachten en bedrijven uitoefent, geen andere aan hen worden
+overgelaten. Den gelukkigen aanleg, dien in den laatsten tijd zooveel
+Joden uit verschillende landen hebben bewezen, de Oostersche schoonheid
+van hun ras, hun vrouwen, de mooiste van de heele wereld, &agrave;lles
+moet de barbaarsche middelen ter uitroei&iuml;ng doen betreuren, welke
+men in Rusland tegen hen in toepassing brengt.</p>
+<p>Doch de keizer is in dit opzicht zijn volk in &rsquo;t gevlei
+gekomen. En hij heeft opnieuw hun hart gestolen, toen hij den geheelen
+adel van &rsquo;t koninkrijk Polen van vijftig-duizend famili&euml;n,
+met &eacute;&eacute;n pennestreek, terugbracht tot vijfduizend. Kort
+daarop slingerde hij zijn vermaard geworden ukaze van 2 April 1842, ter
+vrijmaking van de Russische lijfeigenen, de wereld in.</p>
+<p>De vrijmaking in naam en de voorgewende onafhankelijkheid der
+lijfeigenen van de kroon had niets bizonder aanlokkelijks voor de
+lijfeigenen, die den adel toebehoorden. De eersten, het is zoo, kunnen
+elk bedrijf uitoefenen, waar zij behagen in scheppen; maar de
+keizerlijke zaakwaarnemer zwaait een roede over hen, die veel harder is
+dan van eenig ander meester. De omkoopbaarheid van dezen persoon, dien
+zij onophoudelijk moeten tevreden stellen, doet hen de slavernij
+betreuren.</p>
+<p>Wat beoogde inderdaad de keizer, toen hij door de ukaze van 1842 de
+heeren aandreef om met hun boeren een overeenkomst aan te gaan,
+waardoor ze zoogenaamd vrij zouden worden, d.w.z. onderworpen raken
+<span class="pagenum">[<a id="xd20e1878" href="#xd20e1878" name=
+"xd20e1878">116</a>]</span>aan de heerschappij van den keizerlijken
+knoet?</p>
+<p>Hij wilde den adel vrees aanjagen.</p>
+<p>De werkelijke vrijmaking kan door dezen niet geschieden, tenzij aan
+de boeren, m&egrave;t de vrijheid, een groot stuk grond wordt gegeven.
+Wordt dit goed bebouwd, dan zou &rsquo;t hun gemaklijk zooveel
+opbrengen, dat hun verlies gedekt werd. Velen denken en zeggen het,
+maar durven toch niets doen. Zij beweren de eigenlijke meening van den
+keizer op dit stuk te kennen. Zij verzekeren, dat hij in toorn zou
+ontsteken, wanneer hij hierin gehoorzaamd werd, dat hij hen, die zijn
+offici&euml;ele uitspraak als gemeend zouden opvatten, en beginnen
+zouden haar ten uitvoer te brengen zeer verdacht zou vinden. Een
+ernstig schrijver, Tolsto&iuml;,<a class="noteref" id="xd20e1884src"
+href="#xd20e1884" name="xd20e1884src">3</a> zegt dat de boeren in
+sommige gewesten onderstelden dat de vorsten en de adel in den hemel
+andere beschermers hadden dan zij, een afzonderlijk God, een God van
+rijkdom, die hun met kwistige hand hun bezittingen schonk. Tijdens den
+hongersnood in den winter van 1845-&rsquo;46 gingen de boeren van
+Esthland, Lijfland en Koerland in grooten getale tot den
+staatsgodsdienst over, om eenige ondersteuning te verkrijgen. Alleen
+verkeerden zij hierbij in de meening, dat zij, door het geloof van den
+keizer te omhelzen, dus over te gaan tot den god van den rijkdom, den
+eigendom zouden verkrijgen van den grond, die door hen bebouwd werd. De
+keizer was wel verplicht deze al te voorbarige bekeeringen tegen te
+gaan. Wij vernamen deze bizonderheden van personen, die ze ter plaatse
+zelf hebben verzameld, te Riga en te Dorpat.</p>
+<p>De keizer sidderde, toen hij begreep dat hij aan &rsquo;t hoofd
+stond van een uitgebreiden communistischen en godsdienstigen
+boerenopstand.</p>
+<p>Hij deinsde terug voor de noodzakelijke gevolgen, die zijn
+geestelijke aanspraken en zijn beroep op vrijmaking schenen te hebben.
+E&eacute;n stap verder, en hij zou misschien de Messias der lijfeigenen
+geworden zijn. <span class="pagenum">[<a id="xd20e1895" href=
+"#xd20e1895" name="xd20e1895">117</a>]</span>Men weet door de tallooze
+voorbeelden der geschiedenis van het Oosten, hoe spoedig de vonk van
+dweepzucht bij de blinde massa oplaait. Zij zou, wie haar, zelfs door
+moord, tegelijkertijd het bezit van den grond en de vrijheid schonk,
+hebben aangebeden en door dik en dun gevolgd zijn.</p>
+<p>Dus, de keizer deinsde terug. Hij wendde zich naar den adel, dien
+hij totnogtoe had bedreigd.</p>
+<p>En sedert staan beide partijen, czaar en adel, van aangezicht tot
+aangezicht tegenover elkaar, niets doende, niets durvende ondernemen,
+elka&acirc;r schrik aanjagende, als twee spinnen, die elkander beloeren
+omdat ze niet weten of zij bevriend of vijandig zijn, en of bij de
+bespieding de een er niet op zint de ander te verslinden.</p>
+<div class="figure xd20e1901width"><img src="images/o036.png" alt=
+"Ornament." width="148" height="88"></div>
+<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e1905" href="#xd20e1905" name=
+"xd20e1905">118</a>]</span></p>
+<div class="footnotes">
+<hr class="fnsep">
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1837" href="#xd20e1837src" name="xd20e1837">1</a></span> Een
+strijd over gemengde huwelijken.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1858" href="#xd20e1858src" name="xd20e1858">2</a></span> Op
+levende wezens zonder waarde.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1884" href="#xd20e1884src" name="xd20e1884">3</a></span> Zie de
+aanteekening bij den aanvang van <a href="#ch7">hoofdstuk VII</a>.</p>
+</div>
+</div>
+<div id="ch10" class="div1"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<h2 class="label">X.</h2>
+<h2 class="main">Over den Czaar als Paus en als God.</h2>
+<h2 class="sub">Men doet het voorstel hem tot universeel Paus te
+benoemen.</h2>
+<p class="firstpar">De Russische boer, die in zijn catechismus den naam
+van den keizer met groote letters ziet gedrukt, evenals dien van God,
+terwijl die van Jezus maar klein gedrukt is, vormt zich natuurlijk een
+zeer hoog denkbeeld van de keizerlijke macht. Hij leest erin dat de
+keizer een <span class="ex">emanatie</span> (uitvloeisel) van God is.
+Maar wat is een <span class="ex">emanatie</span>? Als hij bij zijn
+priester daarnaar vraagt, of bij den keizerlijken beambte (gewoonlijk
+een priesterszoon), zegt men hem dat Gods geest inderdaad in den keizer
+moet zijn gevaren, omdat de geestelijke rechtbank, die de plaats
+bekleedt van den patriarch, hem als hoofd en rechter van de Kerk
+erkent, en omdat hij de bisschoppen kiest. Rechtstreeks aan hem leggen
+de burgerlijke en militaire ambtenaren van het rijk ieder jaar door
+getuigschriften de verklaring af, dat zij hun godsdienstige plichten
+nauwgezet hebben vervuld.</p>
+<p>Groot is dan ook de verwondering van zoo&rsquo;n boer, wanneer hij,
+naar Sint-Petersburg of Moscou gegaan, er den keizer ziet. Wat! is dat
+een <span class="ex">emanatie</span>? Wat! die hoogste
+vertegenwoordiger van den godsdienst, van wien de bisschoppen
+afhankelijk zijn, is een officier in nauwsluitende uniform en met de
+<span class="pagenum">[<a id="xd20e1926" href="#xd20e1926" name=
+"xd20e1926">119</a>]</span>stramme houding, die alle andere Russische
+militairen ook hebben?</p>
+<p>Volgens een overlevering, misschien wel weinig betrouwbaar, maar die
+toch verdient dat er aandacht aan geschonken wordt, als aan elke
+volksoverlevering, zou eens een soldaat, die den keizer voor de eerste
+maal zag en hem den eed van trouw moest afleggen, geweigerd hebben dit
+te doen, zeggende niet te kunnen gelooven, dat die militair werkelijk
+de keizer was.</p>
+<p>De Rus heeft van nature een verheven, vriendelijken en heiligen dunk
+van de macht van zijn souverein. Hij onderstelt, dat degeen die hier op
+aarde de plaatsvervanger is van den Vader der wereld zelf ook een vader
+is (<span class="ex">batouska</span>). En die vadernaam, dien hij den
+keizer geeft, omvat voor hem het begrip van priester en rechter.</p>
+<p>Het moderne czaarschap, door Peter den Grooten en zijn opvolgers
+gemodelleerd naar het Pruisische despotisme, met zijn ganschen nasleep
+van soldaten en bureaucraten, beantwoordt in geenen deele aan de
+aartsvaderlijke voorstelling, welke de Rus zich in zijn hart gevormd
+heeft.</p>
+<p>Gelooft de keizer-zelf er aan te beantwoorden? Heeft hij de
+zekerheid, welke deze overtuiging hem zou geven? Ik betwijfel het. Naar
+welk tijdperk ik opklim tot aan Peter den Grooten toe, zijn alle
+reizigers eenstemmig in de voorstelling van den czaar, w&egrave;lken
+zij ook bedoelen, als van een minder majestueus vorst, dan men van zulk
+een machthebber zou verwachten: een gejaagd en vreesachtig man. Deze
+karaktertrek vindt men ook bij den tegenwoordigen keizer,<a class=
+"noteref" id="xd20e1939src" href="#xd20e1939" name="xd20e1939src">1</a>
+wiens hooge en trotsche gestalte hem van z&egrave;lf majestueus zou
+doen zijn. Hij geeft er zich te veel moeite voor. Zelfs in de kerk, bij
+een plechtige gelegenheid: het huwelijk van zijn zoon, heeft de heer de
+Custine deze gejaagdheid opgemerkt. <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e1942" href="#xd20e1942" name="xd20e1942">120</a>]</span></p>
+<p>Als hij vo&egrave;lde op zijn wettigen grondslag, de Russische
+opvatting, v&agrave;st gezeteld te zijn; als hij van zich getuigen kon,
+dat hij beantwoordde aan de voorstelling van een volk uit zoo veel
+millioenen menschen bestaande, dan zou hij zeker niet zoo gejaagd zijn.
+Wanneer de ziel van een volk ook in het lichaam huist van
+&eacute;&eacute;n man, vindt hij daarin een houvast en een hechtheid,
+die hem een rustig evenwicht schenken.</p>
+<p>Het gezag is vredelievend, wanneer het voelt in gemeenschap te staan
+met de menschen, te worstelen in de groote samen-leving van het volk
+met zijn God. Hier echter is het in beroering, omdat het alleen staat,
+volslagen alleen, omdat het, bij de diepe stilzwijgendheid van het
+rijk, slechts zijn eigen stem hoort, zonder te worden gewaarschuwd,
+gerust gesteld door de stem van het algemeen gezond verstand. Het weet,
+dat het een kracht is; maar is het wel zeker ook een recht te zijn?</p>
+<p>Er is geen recht in Rusland. De wet is er een onmogelijkheid. De
+zestig wetsdeelen, die de keizer heeft laten bijeenbrengen, vormen
+&eacute;&eacute;n groote bespotting.</p>
+<p>Alle recht berust er op dezen grondslag, die het belet een recht te
+zijn: <span class="ex">Het goede is wat overeenstemt met den wil van
+den meester. Het kwaad is wat zich verzet tegen dienzelfden
+wil.</span></p>
+<p>Het gebouw is gevestigd op het ledig. Daar de moraal niet in de
+fundamenten is gelegd, verheft de wetgeving zich, zonder steun, als
+&rsquo;t ware in de lucht. Van onwaarde in de basis, is zij van geen
+beteekenis tot aan den top. Welke is de drager van dat onmogelijk
+wetboek? De willekeur. En deze alleen wordt, in den naam van de wet,
+ten uitvoer gelegd.</p>
+<p>Doch het is niet alleen de willekeur van den meester, welke een spel
+speelt met de wetten, het is ook de willekeur van alle meesters van
+minderen rang (de uitvoerders der bevelen van den souverein), ontrouwe
+tusschenpersonen, die tot eigen voordeel de opperste <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e1959" href="#xd20e1959" name=
+"xd20e1959">121</a>]</span>dwingelandij bedriegen, exploiteeren en deze
+trotsche macht tot een afhankelijke maken. Zij bedreigt, zij beveelt,
+en zonder het te weten of &rsquo;t w&egrave;l wetend, gehoorzaamt zij
+meestal aan haar dienaars, menschen van het laagst allooi. Zoodat wij,
+het zonderling gebouw van rechtsverkrachting en list, dat versierd is
+met den naam van wetten wel beschouwende, op de spits zelfs van deze
+pyramide van slavernij, een slaaf ontdekken.</p>
+<p>Slaaf van zijn agenten, van zijn ministers, van zijn rechters, slaaf
+van hun trouweloosheid en haar ieder oogenblik voelende.</p>
+<p>Hierin ligt het martelaarschap van den keizer.</p>
+<p>Men moet er zich niet over verwonderen, wanneer hij in zijn
+wantrouwen en zijn onrust telkenmale de orde, die hij gesticht heeft,
+zelf verstoort, door b.v. zaken aan haar natuurlijke rechters te
+onttrekken, en ze dadelijk voor de hoogere rechtbanken te doen brengen.
+Maar de zoo h&oacute;&oacute;ggeplaatste rechters zijn niet
+betrouwbaarder dan de anderen. De keizer voelt onder zijn voeten de
+aarde beven van kuiperijen. Hij is verontwaardigd. Hij roept de zaak
+voor zich als rechter. Hij zal all&eacute;&eacute;n oordeel vellen.
+Maar heeft hij den tijd, de kennis, de noodige studie? Hij moet toch
+een beslissing nemen, gelooven aan zijn eigen wijsheid, of liever aan
+zijn instinct, aan ingeving van den hemel, hij moet in zich den
+Heiligen Geest voelen.</p>
+<p>Alzoo blijft deze uitgebreide komedie van wetten en rechtbanken, al
+die moeite om een wereld van gerechtigheid in te richten, ijdel doen.
+Alles is uitgegaan van de willekeur des keizers, alles keert terug tot
+de ingeving van den keizer. Of hij wil of niet, hij moet wel paus
+zijn.</p>
+<p>Vreeselijke straf voor een zoo groote aanmatiging. Terwijl in een
+wereld, waar alles natuurlijk en rechtvaardig toegaat, alles hellend
+naar beneden gaat, en het recht, afwaarts stremmende als een rivier,
+aan de maatschappij leven en kracht inblaast,&mdash;gaat hier alles
+naar boven, komt alles op onnatuurlijke wijze aan de spits aankloppen,
+aan een zwak menschelijk <span class="pagenum">[<a id="xd20e1971" href=
+"#xd20e1971" name="xd20e1971">122</a>]</span>hoofd, waarin, naar men
+beweert, de wijsheid en de geest Gods zetelen.</p>
+<p>De dienaren van de hoofdmacht gevoelen zich al te wel op hun
+monsterachtige plaats, om niet voortdurend te wenschen, dat de keizer
+alles tot zich laat opklimmen, dat hij de rechtspraak opschort en in
+alles stoutweg zelf uitspraak doet uit kracht van zijn pauselijk
+gezag.</p>
+<p>Het streven van zulk een staat is klaarblijkelijk hoe langer zoo
+minder een staat te worden, meer en meer een godsdienst. Alles is
+godsdienstig in Rusland. Niets is wettelijk, niets is rechtvaardig.
+Alles is of tracht heilig te zijn.</p>
+<p>Het binnenlandsch bestuur is heilig. De priesters zijn ambtenaren,
+godsdienstige koningen. De kommiezen zelven zijn zonen van
+priesters.</p>
+<p>De actie naar buiten is heilig; zij bestaat voornamelijk in de
+kerkelijke propaganda, welke Rusland naar alle onbeschaafde volkeren
+heendrijft. Het is een soort van godsdienstige overheersching.</p>
+<p>Dit alles geschiedt haast zonder medeweten van Europa. Men spreekt
+er bitter weinig over. Rusland heeft niet graag, dat men over hem
+spreekt, zelfs niet ten goede. Zijn agenten bewerken de voornaamste
+organen van de Europeesche pers en weten haar stilzwijgendheid te
+verkrijgen.</p>
+<p>Laat het heilige Rusland maar onder den grond voortkruipen. God zal
+het met zijn licht wel eenmaal beschijnen, tot stichting van de gansche
+wereld.</p>
+<p>Wat voor de vrome zielen reeds een heele troost is, is dat
+tegenwoordig alle rechtschapen menschen, van Moscou tot Rome,
+Jezu&iuml;eten en Kozakken, in nadere aanraking met elka&acirc;r zijn
+gekomen.</p>
+<p>De slecht ingelichte katholieken, die, in we&ecirc;rwil van den
+paus, Polen zoo lang hebben verdedigd en Rusland aangeblaft, zijn tot
+beter inzicht gekomen en houden hun mond.</p>
+<p>Toch is er &eacute;&eacute;n oogenblik geweest, waarop dit stomme
+Rusland, dat zooveel van zwijgen houdt, zelf de stilte <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e1992" href="#xd20e1992" name=
+"xd20e1992">123</a>]</span>heeft verbroken. Zijn hart bevrijdde zich;
+een overwinningskreet&mdash;weldra gesmoord&mdash;is door zijn mond
+ge&uuml;it.</p>
+<p>Het was na de Hongaarsche geschiedenis, na het beleg van Rome, toen
+de Omwenteling<a class="noteref" id="xd20e1996src" href="#xd20e1996"
+name="xd20e1996src">2</a> door eigen hand ten doode gewond scheen, dat
+de keizer een manifest de wereld inzond, als riep hij ter kruisvaart
+op: &ldquo;Rusland zal zijn <span class="ex">heilige roeping</span>
+vervullen...&rdquo;</p>
+<p>Welke roeping? Dat was nog niet duidelijk uiteengezet. Die om den
+paus te doen zegevieren? Tijdens het beleg van Rome<a class="noteref"
+id="xd20e2004src" href="#xd20e2004" name="xd20e2004src">3</a> bevond
+zich onder de priesters-afgevaardigden, aan het hoofd van het corps
+diplomatique, inderdaad de afgezant van Rusland.</p>
+<p>Maar de vreugde zat te diep, de hartstocht was te hevig, om zich aan
+duistere woorden te houden. De keizer heeft zijn minachting voor Rome
+laten uitbazuinen; later, verdronk de stad in bloed. Hij heeft, niet
+zonder reden, gedacht, dat het zich na zulk een zegepraal niet
+we&ecirc;r zou opheffen. Op &rsquo;t zelfde tijdstip, waarop hij met
+zooveel macht het herstel van het wereldlijk gezag in de hand werkte,
+heeft hij den geestelijken ondergang doen verkondigen.</p>
+<p>De wijze waarop dit geschiedde was vreemd, niet op den man af, maar
+zeer duidelijk en zeer authentiek. In dit land wordt, over zulke
+ernstige onderwerpen, geen woord gesproken, dat niet geoorloofd is. En
+in deze zaak is het woord overgebracht door een lid van de Russische
+diplomatie-zelve, een werktuig van den keizer.</p>
+<p>Er zijn altijd in zijn omgeving jonge mannen, vol ambitie,
+voortgesproten uit de opbruischende school van de Maistre, die, in
+we&ecirc;rwil van de oude diplomaten, branden van verlangen om hun stem
+te doen hooren en opzien te baren. Zij hebben blijkbaar hun voordeel
+gedaan met een aanval van hoogmoed van hun meester <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e2014" href="#xd20e2014" name=
+"xd20e2014">124</a>]</span>om zich een volmacht te doen geven tot een
+ongehoorden stap, indruischend tegen de lijn van omzichtigheid,
+doodzwijgen en list, welke altijd door Rusland gevolgd wordt.</p>
+<p>Een brief van den 13den October 1849, <span class="ex">gedateerd van
+Sint-Petersburg</span>, en geteekend: <span class="ex">Een Russisch
+diplomaat</span>, verschijnt in een Revue. De schrijver is de gezant
+van den keizer in Beieren. De titel: <span class="ex">Het pausdom en de
+Romeinsche kwestie, bezien van het standpunt van
+Sint-Petersburg</span>.</p>
+<p>De mystieke en godvruchtige toon herinnert niettemin herhaaldelijk,
+door hooghartige, half-ironische trekken, den meester, wiens ruwe
+wenken de schrijver heeft gevolgd. Zonder het te willen, zonder er zich
+misschien van bewust te zijn, slaat hij tusschenbeide een harden,
+bitteren en hoogen toon aan, zooals die zou zijn van den machtigen
+heer, wiens geheimschrijver hij is.</p>
+<p>Het artikel is vol minachting voor Frankrijk en het Westen, en vol
+medelijden met Rome, maar een minachtend medelijden. &ldquo;Rome, dat
+de oorsprong was van het Westen, was nog zijn laatste kracht. Het
+bezwijkt. Het is bewezen dat de Romeinsche kwestie onoplosbaar is, daar
+Rome niet te verzoenen is met Rome en de paus en de Romeinsche staat
+elkander niet meer kunnen erkennen. De paus is door God gestraft,
+<span class="ex">omdat hij is afgeweken van de Katholieke
+eenheid</span>, omdat hij den christelijken hoofdzetel heeft doen
+ondergaan in <span class="ex">pauselijke</span> en romeinsche
+<span class="ex">eigenbaat</span>.&rdquo;</p>
+<p>Maar zoo d&aacute;&aacute;r dan een eind is, hier is een begin. We
+zouden ongelijk hebben bang te zijn. De wereld sterft nog niet. Zij
+bestaat, die katholieke eenheid, die de redding moet aanbrengen; zij is
+in de Grieksche Kerk. Deze wacht tot de bewaarster der christelijke
+lotgevallen in het Westen, het zieke en oud-geworden Rome, haar
+<span class="ex">het toevertrouwde heilig pand teruggeeft</span>.
+<span class="pagenum">[<a id="xd20e2045" href="#xd20e2045" name=
+"xd20e2045">125</a>]</span></p>
+<p>Het is niet moeilijk de conclusie te trekken. Rome, <span class=
+"ex">om zijn baatzucht</span> veroordeeld, moet het Latijnsche pausdom
+met dat van den paus te Moscou vereenigen, die klaarblijkelijk minder
+ego&iuml;stisch is. En, daar deze militaire paus de beide zwaarden in
+zijn hand voert, het wereldlijk en het geestelijk; daar hij, als
+apostelen, achtmaal honderdduizend Russen en Kozakken te zijner
+beschikking heeft, zal de orde weldra hersteld zijn zoowel in de
+maatschappelijke wereld, als in die van het geweten.</p>
+<p>Achtmaal-honderdduizend! Dat is zeker veel. Maar, afgezien van
+overdrijving, ontslaat dit toch niet van gehoorzaamheid aan de
+logica.</p>
+<p>Tegen wie is die kruistocht gericht? Tegen het <span class=
+"ex">democratisch individualisme</span>, wordt beweerd. Maar wat is de
+czaar-zelf, en het Russisch gouvernement? Immers het <span class=
+"ex">individualisme</span>.</p>
+<p>En er is dit onderscheid, dat, zoo het <span class=
+"ex">republikeinsche ik</span> een onrustig, bewegelijk ik is, vol van
+gejaagdheid, deze onrust vruchtbaar is, deze gejaagdheid voortbrengende
+kracht heeft. Zij wekt zonder ophouden de levensvonken op. De
+democratie van Athene, de volksregeering van Florence,<a class=
+"noteref" id="xd20e2066src" href="#xd20e2066" name="xd20e2066src">4</a>
+zijn de roem van de menschheid geweest.</p>
+<p>Het czarendom is ook een <span class="ex">individu&euml;el
+ik</span>; maar wat voor vrucht draagt het? Wie ziet niet in, dat
+Rusland daardoor uitgebluscht is, onvruchtbaar geworden, als &rsquo;t
+ware gestorven? Zijn rust is geen rust: het is de droom van een levend
+begraven mensch. O, om alleen maar van het geluk te spreken, zonder van
+den roem te gewagen, wat zou &rsquo;t meer baat hebben bij al de
+woelingen, welke de vrijheid me&ecirc;brengt!</p>
+<p>Ongeloofelijk ondernemen! Gij kunt niet eens bij <span class=
+"pagenum">[<a id="xd20e2076" href="#xd20e2076" name=
+"xd20e2076">126</a>]</span>u zelven den toestand van maatschappelijke
+orde scheppen, die toch van ondergeschikten aard is! En gij maakt
+aanspraak op de hoogere sferen van den godsdienst! Vijanden der Wet,
+wilt gij hooger stijgen dan de Wet, gij vergrijpt u aan de wereld der
+Genade!... Onmachtig de werken van den mensch tot stand te brengen,
+noemt gij u daarom God!</p>
+<p>Gij stelt u in de plaats van de Kerk! Maar gij w&eacute;&eacute;t
+niet eens wat een Kerk is.</p>
+<p>O, een Kerk van de Godheid, wie geeft mij er zoo een te aanschouwen?
+De Middeleeuwen hebben er een onjuist beeld van gegeven, en de Nieuwe
+tijd gaat er langzaam heen. In allen gevalle zal de groote toekomstige
+omwenteling, die in aantocht is, ons zeker vergunnen er den eersten
+steen van te leggen, d.i. dien van Gerechtigheid.</p>
+<p>Een Kerk, <span class="ex">dat wil zeggen een
+geest</span>,&mdash;een geest van broederliefde.</p>
+<p>Een Kerk, <span class="ex">dat wil <span class="corr" id="xd20e2092"
+title="Bron: zegggen">zeggen</span> een gemeenschap</span> in dien
+geest&mdash;een wezenlijke, diepgaande gemeenschap, in volkomen
+overeenstemming.</p>
+<p>Een Kerk, <span class="ex">dat wil zeggen een beschaving</span>, die
+deze overeenstemming en deze liefde uitstraalt.</p>
+<p>Geen enkele dezer drie kenmerken van een ware Kerk kan bij u
+gevonden worden. <span class="ex">Waar is de geest?</span> Hol en
+ijdel. <span class="ex">En de geestesovereenstemming?</span> Valsch;
+gij verbiedt het volk te onderrichten. <span class="ex">En de
+beschaving?</span>...... Men vindt op den ganschen aardbodem geen
+dorheid, die te vergelijken is met die van de Grieksche Kerk, gedurende
+haar bestaan van duizend jaren.</p>
+<p>Maar wat u een strenger verbod moet zijn den naam van Kerk te
+voeren, dat is uw bloedvergieten, de schrikbarende, krankzinnige
+verkwisting van menschenlevens, waaraan gij u schuldig maakt. Het
+zwaard, het vuur, de knoet waren daartoe niet voldoende; gij hebt ook
+gebruik gemaakt van de moordende natuurkrachten van het klimaat en van
+de elementen. <span class="pagenum">[<a id="xd20e2114" href=
+"#xd20e2114" name="xd20e2114">127</a>]</span></p>
+<p>Hoe kunt gij het altaar beroeren met door bloed bezoedelde
+handen!</p>
+<p>De keizer is in &rsquo;t jaar 1846 te Rome geweest; hij is door den
+paus goed ontvangen; hij heeft de Sint-Pieter bezocht; hij heeft
+gebeden op het graf der heiligen.</p>
+<p>Wat zou de heilige Ambrosius<a class="noteref" id="xd20e2121src"
+href="#xd20e2121" name="xd20e2121src">5</a> gedaan hebben? Zou hij niet
+voor de deur gestaan hebben, om den keizer den toegang te beletten? Zou
+hij niet gezegd hebben: &ldquo;V&oacute;&oacute;r dezen tempel binnen
+te gaan, verwaardige Uwe Majesteit zich ons zijn handen te
+toonen.&rdquo;</p>
+<p>&ldquo;Men herinnert zich&rdquo;, zegt de Russische schrijver, dien
+ik vroeger aanhaalde, &ldquo;men herinnert zich de ontroering, welke in
+de Sint-Pieter de verschijning verwekte van den <span class=
+"ex">orthodoxen keizer, die na verscheiden eeuwen van afwezigheid te
+Rome wederkeerde. Begrijpelijke ontroering! De ne&ecirc;rgeknielde
+keizer was niet alleen.</span>&rdquo; Enz.</p>
+<p>Neen, zeker, hij was niet alleen. Om hem bevond zich een groot
+gezelschap. Rechts de martelaren van Rusland, die van Polen ter
+linkerzijde. De zielen van eenige honderd-duizenden menschen vulden op
+dien dag de Kerk; zooveel duizenden, die van ellende in Siberi&euml;
+omkwamen, zooveel duizenden, die doodgeranseld waren, een bevolking van
+rampzalige schimmen, vooral van kinderen, Poolsche en Joodsche, op zoo
+hardvochtige wijze aan hun moeders ontrukt, die den Dood tot voedster
+hadden en wier jonge beenderen men langs alle wegen aantrof...... Ja,
+deze alle waren dien dag ook in Sint-Pieter, en hun stemmen stegen op
+tot God!</p>
+<p>De paus heeft deze zielen gezien noch gehoord. Van dat oogenblik
+af-aan was hij geoordeeld.</p>
+<p>Hij heeft gezwegen. Maar Frankrijk zal niet zwijgen. Het zal in zijn
+plaats spreken. Bewaakster van de <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e2136" href="#xd20e2136" name="xd20e2136">128</a>]</span>Nieuwe
+Kerk, zal het bij den ingang dien helschen Messias tegenhouden, die
+komt in den naam van God.</p>
+<p>Moordenaar van Gods werk, van zijn levende schepselen, wat zoekt gij
+hier?</p>
+<p>Een nieuwe wereld is opgestaan, een van menschelijkheid en
+rechtvaardigheid. Frankrijk behoedt den drempel, en gij zult niet
+verder gaan. Het spreekt zijn priesterwoord: &ldquo;Gij zult niet
+binnentreden!&rdquo;</p>
+<div class="figure xd20e2142width"><img src="images/o128.png" alt=
+"Ornament." width="105" height="105"></div>
+<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e2146" href="#xd20e2146" name=
+"xd20e2146">129</a>]</span></p>
+<div class="footnotes">
+<hr class="fnsep">
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1939" href="#xd20e1939src" name="xd20e1939">1</a></span> Nicolaas
+I, 1825&ndash;1855.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e1996" href="#xd20e1996src" name="xd20e1996">2</a></span> Van
+1848.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e2004" href="#xd20e2004src" name="xd20e2004">3</a></span> Door de
+Franschen, 1849.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e2066" href="#xd20e2066src" name="xd20e2066">4</a></span> De
+eerste, onder leiding van Pericles, in de 5e eeuw v&oacute;&oacute;r
+Christus; de andere, onder die van het geslacht der Medici&rsquo;s, in
+de 15e eeuw.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd20e2121" href="#xd20e2121src" name="xd20e2121">5</a></span> Deze
+weigerde aan den Romeinschen keizer Theodosius eens den toegang tot de
+kerk, wegens een te Thessalonica aangericht bloedbad.</p>
+</div>
+</div>
+</div>
+<div class="back">
+<div id="toc" class="div1"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<h2 class="main">Inhoud.</h2>
+<ul>
+<li>&nbsp; &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class=
+"tocPagenum">Bladz.</span></li>
+<li><a href="#inleidendwoord">Inleidend woord van de Redactie</a>
+&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class="tocPagenum">5</span></li>
+<li>I. <a href="#ch1">Aan de Russische Officieren</a>
+&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class="tocPagenum">7</span></li>
+<li><a href="#ch2">II</a>. &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class=
+"tocPagenum">18</span></li>
+<li>III. <a href="#ch3">Geschiedenis van Katya, eene Russische
+Lijfeigene</a> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class=
+"tocPagenum">26</span></li>
+<li>IV. <a href="#ch4">De Minotaurus.&mdash;Over het Leger als
+Strafmiddel</a> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class=
+"tocPagenum">37</span></li>
+<li>V. <a href="#ch5">Siberi&euml;</a> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;
+<span class="tocPagenum">47</span></li>
+<li>VI. <a href="#ch6">Siberi&euml;.&mdash;De Straffen</a>
+&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class="tocPagenum">54</span></li>
+<li>VII. <a href="#ch7">Van het toenemend Schrikbewind in
+Rusland.&mdash;Martelaarschap van Pestel en Rylejew</a>
+&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class="tocPagenum">65</span></li>
+<li>VIII. <a href="#ch8">Over de vernietiging van Polen</a>
+&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class="tocPagenum">87</span></li>
+<li>IX. <a href="#ch9">Over den Czaar als Paus en als
+God.&mdash;Kerkelijke vervolgingen</a> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;
+<span class="tocPagenum">110</span></li>
+<li>X. <a href="#ch10">Over den Czaar als Paus en als God.&mdash;Men
+doet het voorstel hem tot universeel Paus te benoemen</a>
+&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class="tocPagenum">118</span></li>
+</ul>
+<p><span class="pagenum">[<a id="xd20e2233" href="#xd20e2233" name=
+"xd20e2233">131</a>]</span></p>
+</div>
+<div class="div1"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<p class="firstpar">MAATSCHAPPIJ VOOR GOEDE EN GOEDKOOPE LECTUUR</p>
+<p>WERELD-BIBLIOTHEEK</p>
+<p>ONDER LEIDING VAN L. SIMONS.</p>
+<p>PER NUMMER:</p>
+<div class="table">
+<table>
+<tr valign="top">
+<td valign="top">Ingenaaid</td>
+<td valign="top">20 Ct.</td>
+</tr>
+<tr valign="top">
+<td valign="top">Gecartonneerd</td>
+<td valign="top">30 &laquo;</td>
+</tr>
+<tr valign="top">
+<td valign="top">In linnen band</td>
+<td valign="top">40 &laquo;</td>
+</tr>
+</table>
+</div>
+<p>ABONNEMENT PER JAAR:</p>
+<div class="table">
+<table>
+<tr valign="top">
+<td valign="top">20 nummers,</td>
+<td valign="top">in carton</td>
+<td valign="top">f 5,20</td>
+</tr>
+<tr valign="top">
+<td valign="top">20 &raquo;</td>
+<td valign="top">in linnen</td>
+<td valign="top">- 7,50</td>
+</tr>
+<tr valign="top">
+<td valign="top">30 &raquo;</td>
+<td valign="top">in carton</td>
+<td valign="top">- 7,50</td>
+</tr>
+<tr valign="top">
+<td valign="top">30 &raquo;</td>
+<td valign="top">in linnen</td>
+<td valign="top">- 10,&mdash;</td>
+</tr>
+</table>
+</div>
+<p>DE EERSTE NUMMERS VAN DE WERELD-BIBLIOTHEEK</p>
+<p>IN AUGUSTUS:</p>
+<p>No. 1 en 2. <span class="ex"><a class="pglink" title=
+"Link naar Project Gutenberg eboek" href=
+"https://www.gutenberg.org/etext/10400">Historie van Mejuffrouw Sara
+Burgerhart</a></span>, door <span class="sc">E. Bekker</span> en
+<span class="sc">A. Deken</span>. Met portret en gravures. Inleiding en
+aanteekeningen van Prof. dr. <span class="sc">L. Knappert</span>.
+<span class="pagenum">[<a id="xd20e2311" href="#xd20e2311" name=
+"xd20e2311">132</a>]</span></p>
+<p>No. 3. <span class="ex">Martelaren van Rusland</span>, door
+<span class="sc">Jules Michelet</span>, vertaling van <span class=
+"sc">S. J. Bouberg Wilson</span>.</p>
+<p>&raquo; 4. <span class="ex"><a class="pglink" title=
+"Link naar Project Gutenberg eboek" href=
+"https://www.gutenberg.org/etext/17524">Steunpilaren der
+Maatschappij</a></span>, door <span class="sc">H. Ibsen</span>,
+vertaling <span class="sc">F. Kapteyn</span>, inleiding van
+<span class="sc">L. Simons</span>.</p>
+<p>IN SEPTEMBER:</p>
+<p>No. 5 en 6. <span class="ex">Inleiding tot de Nieuwere Ned.
+Dichtkunst</span> (1880&ndash;1900), door <span class="sc">Albert
+Verwey</span>, met aanhalingen uit de voornaamste werken.</p>
+<p>&raquo; 7. <span class="ex">Aladdin en de Wonderlamp</span> (voor
+jongeren), door <span class="sc">J. W. Gerhard</span>, met 24
+illustraties van <span class="sc">Sidney H. Heath</span>.</p>
+<p>&raquo; 8. <span class="ex">De Geest van Japan</span>, door
+<span class="sc">Okakura Yoshisaburo</span>, met inleiding van
+<span class="sc">George Meredith</span>, uit het Engelsch door
+<span class="sc">J. K. Rensburg</span>.</p>
+<p>IN OCTOBER:</p>
+<p>No<span class="corr" id="xd20e2378" title="Niet in bron">.</span> 9.
+<span class="ex">Het Gevloekte Kind</span> (novelle), door <span class=
+"sc">Hon. de Balzac</span>, vertaald en met een inleiding voorzien door
+<span class="sc">C.</span> en <span class="sc">M.
+Scharten-Antink</span>.</p>
+<p>&raquo; 10 en 11. <span class="ex">Herinneringen van een Witten
+Olifant</span>, door <span class="sc">Judith Gautier</span>, met platen
+van <span class="sc">Mucha</span>.</p>
+<p>&raquo; 12. <span class="ex">Het Yellowstone Park</span>, geysers en
+warme bronnen, door Prof. <span class="sc">Hugo de Vries</span>, met 4
+fototypi&euml;n naar foto&rsquo;s van Prof. <span class=
+"sc">Hovey</span> van New-York. <span class="pagenum">[<a id=
+"xd20e2415" href="#xd20e2415" name="xd20e2415">133</a>]</span></p>
+<p>IN NOVEMBER:</p>
+<p>No. 13. <span class="ex">Iwan de Onnoozele</span>, en andere
+schetsen, door Graaf <span class="sc">Leo Tolstoy</span>, uit het
+Russisch vertaald door <span class="sc">G. Brandt</span>.</p>
+<p>&raquo; 14 en 15. <span class="ex">De Waterkindertjes</span>, van
+<span class="sc">Charles Kingsley</span>, bewerkt door <span class=
+"sc">M. v. Eeden-van Vloten</span>, met 10 illustraties van
+<span class="sc">G. v. d. Wall-Pern&eacute;</span>.</p>
+<p>&raquo; 16. <span class="ex">Ali Baba en de veertig Dieven</span>
+(voor jongeren), door <span class="sc">J. W. Gerhard</span>, met 25
+illustraties van <span class="sc">H. Granville Fell</span>.</p>
+<p>IN DECEMBER:</p>
+<p>No. 17. <span class="ex"><a class="pglink" title=
+"Link naar Project Gutenberg eboek" href=
+"https://www.gutenberg.org/etext/28560">Een Kerstlied</a></span>, van
+<span class="sc">Charles Dickens</span> uit het Engelsch door
+<span class="sc">J. Kuylman</span>.</p>
+<p>&raquo; 18. <span class="ex">Boven de Kracht</span>, Van
+<span class="sc">Bjornstjerne Bj&ouml;rnson</span>, vertaald door
+<span class="sc">Marg. Meyboom</span> (met de studie over den schrijver
+door <span class="sc">George Brandes</span>).</p>
+<p>&raquo; 19. <span class="ex">Het Mierenboek of de Opvoeding van
+Opvoeders</span>, door <span class="sc">Salzmann</span>, met een
+voorrede en aanteekeningen van Dr. <span class="sc">J. H.
+Gunning</span>.</p>
+<div class="figure xd20e2494width"><img src="images/o017.png" alt=
+"Ornament." width="183" height="66"></div>
+</div>
+<div class="div1"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<p class="firstpar"></p>
+<div class="figure xd20e2500width"><img src="images/spine.jpg" alt=
+"Oorspronkelijke rug." width="720" height="58"></div>
+<p>&nbsp;</p>
+<div class="figure xd20e2507width"><img src="images/back.jpg" alt=
+"Oorspronkelijke achterkant." width="487" height="720"></div>
+</div>
+<div class="transcribernote">
+<h2 class="main">Colofon</h2>
+<h3 class="main">Beschikbaarheid</h3>
+<p class="firstpar">Dit eBoek is voor kosteloos gebruik door iedereen
+overal, met vrijwel geen beperkingen van welke soort dan ook. U mag het
+kopi&euml;ren, weggeven of hergebruiken onder de voorwaarden van de
+Project Gutenberg Licentie bij dit eBoek of on-line op <a class=
+"exlink" title="Externe link" href=
+"https://www.gutenberg.org/">www.gutenberg.org</a>.</p>
+<p>Dit eBoek is geproduceerd door het on-line gedistribueerd correctie
+team op <a class="exlink" title="Externe link" href=
+"https://www.pgdp.net/">www.pgdp.net</a>.</p>
+<h3 class="main">Codering</h3>
+<p class="firstpar">Dit bestand is in een verouderde spelling. Er is
+geen poging gedaan de tekst te moderniseren. Afgebroken woorden aan het
+einde van de regel zijn stilzwijgend hersteld. Kennelijke zetfouten in
+het origineel zijn gecorrigeerd. Dergelijke correcties zijn gemarkeerd
+met het corr-element.</p>
+<h3 class="main">Documentgeschiedenis</h3>
+<ul>
+<li>2010-09-07 Begonnen.</li>
+</ul>
+<h3 class="main">Externe Referenties</h3>
+<p>Dit Project Gutenberg eBoek bevat externe referenties. Het kan zijn
+dat deze links voor u niet werken.</p>
+<h3 class="main">Verbeteringen</h3>
+<p>De volgende verbeteringen zijn aangebracht in de tekst:</p>
+<table width="75%" summary=
+"Overzicht van verbeteringen aangebracht in de tekst.">
+<tr>
+<th>Bladzijde</th>
+<th>Bron</th>
+<th>Verbetering</th>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e135">6</a></td>
+<td class="width40">Sintsdien</td>
+<td class="width40">Sindsdien</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e421">21</a></td>
+<td class="width40">verrastte</td>
+<td class="width40">verraste</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e653">40</a></td>
+<td class="width40">wienst</td>
+<td class="width40">wiens</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e710">44</a></td>
+<td class="width40">maakt</td>
+<td class="width40">gemaakt</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e773">48</a></td>
+<td class="width40">[<i>Niet in bron</i>]</td>
+<td class="width40">,</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e848">52</a></td>
+<td class="width40">tostand</td>
+<td class="width40">toestand</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e892">55</a></td>
+<td class="width40">inplaats</td>
+<td class="width40">in plaats</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1040">66</a></td>
+<td class="width40">patienten</td>
+<td class="width40">pati&euml;nten</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1186">74</a></td>
+<td class="width40">korststondig</td>
+<td class="width40">kortstondig</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1195">75</a></td>
+<td class="width40">afaan</td>
+<td class="width40">af aan</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1204">76</a></td>
+<td class="width40">leven</td>
+<td class="width40">leve</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1246">79</a></td>
+<td class="width40">alle</td>
+<td class="width40">allen</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1411">90</a></td>
+<td class="width40">ontzetend</td>
+<td class="width40">ontzettend</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1659">104</a></td>
+<td class="width40">[<i>Niet in bron</i>]</td>
+<td class="width40">&rdquo;</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1767">109</a></td>
+<td class="width40">voor</td>
+<td class="width40">voort</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e1847">114</a></td>
+<td class="width40">ukase</td>
+<td class="width40">ukaze</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e2092">126</a></td>
+<td class="width40">zegggen</td>
+<td class="width40">zeggen</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd20e2378">132</a></td>
+<td class="width40">[<i>Niet in bron</i>]</td>
+<td class="width40">.</td>
+</tr>
+</table>
+</div>
+</div>
+
+
+
+
+
+
+
+<pre>
+
+
+
+
+
+End of Project Gutenberg's Martelaren van Rusland, by Jules Michelet
+
+*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK MARTELAREN VAN RUSLAND ***
+
+***** This file should be named 33719-h.htm or 33719-h.zip *****
+This and all associated files of various formats will be found in:
+        https://www.gutenberg.org/3/3/7/1/33719/
+
+Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
+Proofreading Team at https://www.pgdp.net/ for Project
+Gutenberg.
+
+
+Updated editions will replace the previous one--the old editions
+will be renamed.
+
+Creating the works from public domain print editions means that no
+one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
+(and you!) can copy and distribute it in the United States without
+permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
+set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
+copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
+protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
+Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
+charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
+do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
+rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
+such as creation of derivative works, reports, performances and
+research.  They may be modified and printed and given away--you may do
+practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
+subject to the trademark license, especially commercial
+redistribution.
+
+
+
+*** START: FULL LICENSE ***
+
+THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
+PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
+
+To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
+distribution of electronic works, by using or distributing this work
+(or any other work associated in any way with the phrase "Project
+Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
+Gutenberg-tm License (available with this file or online at
+https://gutenberg.org/license).
+
+
+Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
+electronic works
+
+1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
+electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
+and accept all the terms of this license and intellectual property
+(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
+the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
+all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
+If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
+Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
+terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
+entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
+
+1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
+used on or associated in any way with an electronic work by people who
+agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
+things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
+even without complying with the full terms of this agreement.  See
+paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
+Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
+and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
+works.  See paragraph 1.E below.
+
+1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
+or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
+Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
+collection are in the public domain in the United States.  If an
+individual work is in the public domain in the United States and you are
+located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
+copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
+works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
+are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
+Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
+freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
+this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
+the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
+keeping this work in the same format with its attached full Project
+Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
+
+1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
+what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
+a constant state of change.  If you are outside the United States, check
+the laws of your country in addition to the terms of this agreement
+before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
+creating derivative works based on this work or any other Project
+Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
+the copyright status of any work in any country outside the United
+States.
+
+1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
+
+1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
+access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
+whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
+phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
+Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
+copied or distributed:
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
+from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
+posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
+and distributed to anyone in the United States without paying any fees
+or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
+with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
+work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
+through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
+Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
+1.E.9.
+
+1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
+with the permission of the copyright holder, your use and distribution
+must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
+terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
+to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
+permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
+
+1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
+License terms from this work, or any files containing a part of this
+work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
+
+1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
+electronic work, or any part of this electronic work, without
+prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
+active links or immediate access to the full terms of the Project
+Gutenberg-tm License.
+
+1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
+compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
+word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
+distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
+"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
+posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
+you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
+copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
+request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
+form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
+License as specified in paragraph 1.E.1.
+
+1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
+performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
+unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
+
+1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
+access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
+that
+
+- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
+     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
+     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
+     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
+     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
+     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
+     must be paid within 60 days following each date on which you
+     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
+     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
+     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
+     address specified in Section 4, "Information about donations to
+     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
+
+- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
+     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
+     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
+     License.  You must require such a user to return or
+     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
+     and discontinue all use of and all access to other copies of
+     Project Gutenberg-tm works.
+
+- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
+     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
+     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
+     of receipt of the work.
+
+- You comply with all other terms of this agreement for free
+     distribution of Project Gutenberg-tm works.
+
+1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
+electronic work or group of works on different terms than are set
+forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
+both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
+Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
+Foundation as set forth in Section 3 below.
+
+1.F.
+
+1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
+effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
+public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
+collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
+works, and the medium on which they may be stored, may contain
+"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
+corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
+property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
+computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
+your equipment.
+
+1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
+of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
+Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
+Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
+liability to you for damages, costs and expenses, including legal
+fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
+LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
+PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
+TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
+LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
+INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
+DAMAGE.
+
+1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
+defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
+receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
+written explanation to the person you received the work from.  If you
+received the work on a physical medium, you must return the medium with
+your written explanation.  The person or entity that provided you with
+the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
+refund.  If you received the work electronically, the person or entity
+providing it to you may choose to give you a second opportunity to
+receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
+is also defective, you may demand a refund in writing without further
+opportunities to fix the problem.
+
+1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
+in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
+WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
+WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
+
+1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
+warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
+If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
+law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
+interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
+the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
+provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
+
+1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
+trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
+providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
+with this agreement, and any volunteers associated with the production,
+promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
+harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
+that arise directly or indirectly from any of the following which you do
+or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
+work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
+Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
+
+
+Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
+
+Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
+electronic works in formats readable by the widest variety of computers
+including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
+because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
+people in all walks of life.
+
+Volunteers and financial support to provide volunteers with the
+assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
+goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
+remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
+and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
+To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
+and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
+and the Foundation web page at https://www.pglaf.org.
+
+
+Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
+Foundation
+
+The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
+501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
+state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
+Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
+number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
+https://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
+permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
+
+The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
+Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
+throughout numerous locations.  Its business office is located at
+809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
+business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
+information can be found at the Foundation's web site and official
+page at https://pglaf.org
+
+For additional contact information:
+     Dr. Gregory B. Newby
+     Chief Executive and Director
+     gbnewby@pglaf.org
+
+
+Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation
+
+Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
+spread public support and donations to carry out its mission of
+increasing the number of public domain and licensed works that can be
+freely distributed in machine readable form accessible by the widest
+array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
+($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
+status with the IRS.
+
+The Foundation is committed to complying with the laws regulating
+charities and charitable donations in all 50 states of the United
+States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
+considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
+with these requirements.  We do not solicit donations in locations
+where we have not received written confirmation of compliance.  To
+SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
+particular state visit https://pglaf.org
+
+While we cannot and do not solicit contributions from states where we
+have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
+against accepting unsolicited donations from donors in such states who
+approach us with offers to donate.
+
+International donations are gratefully accepted, but we cannot make
+any statements concerning tax treatment of donations received from
+outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.
+
+Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
+methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
+ways including including checks, online payments and credit card
+donations.  To donate, please visit: https://pglaf.org/donate
+
+
+Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
+works.
+
+Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm
+concept of a library of electronic works that could be freely shared
+with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
+Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
+
+
+Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
+editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
+unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
+keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
+
+
+Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
+
+     https://www.gutenberg.org
+
+This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
+including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
+Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
+subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
+
+
+</pre>
+
+</body>
+</html>
author	Roger Frank <rfrank@pglaf.org>	2025-10-14 20:00:04 -0700
committer	Roger Frank <rfrank@pglaf.org>	2025-10-14 20:00:04 -0700
commit	678d68783847fa267fc4e4f0aab7b6a1a3c017f8 (patch)
tree	97888ee27a6aed83a61222297c12291f4c3f4e21 /old/33719-h/33719-h.htm