diff options
| -rw-r--r-- | .gitattributes | 3 | ||||
| -rw-r--r-- | 30592-8.txt | 4774 | ||||
| -rw-r--r-- | 30592-8.zip | bin | 0 -> 85763 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 30592-h.zip | bin | 0 -> 222959 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 30592-h/30592-h.htm | 6294 | ||||
| -rw-r--r-- | 30592-h/images/cover.jpg | bin | 0 -> 51696 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 30592-h/images/portret.jpg | bin | 0 -> 76316 bytes | |||
| -rw-r--r-- | LICENSE.txt | 11 | ||||
| -rw-r--r-- | README.md | 2 |
9 files changed, 11084 insertions, 0 deletions
diff --git a/.gitattributes b/.gitattributes new file mode 100644 index 0000000..6833f05 --- /dev/null +++ b/.gitattributes @@ -0,0 +1,3 @@ +* text=auto +*.txt text +*.md text diff --git a/30592-8.txt b/30592-8.txt new file mode 100644 index 0000000..f7efa56 --- /dev/null +++ b/30592-8.txt @@ -0,0 +1,4774 @@ +The Project Gutenberg eBook, Achter de schermen, by Jos. J. Schürmann, +Translated by J. H. v. d. Hoeven + + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + + + + + +Title: Achter de schermen + + +Author: Jos. J. Schürmann + + + +Release Date: December 3, 2009 [eBook #30592] + +Language: Dutch + +Character set encoding: ISO-8859-1 + + +***START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK ACHTER DE SCHERMEN*** + + +E-text prepared by André Engels and the Project Gutenberg Online +Distributed Proofreading Team (http://www.pgdp.net) + + + +Note: Project Gutenberg also has an HTML version of this + file which includes the original illustration. + See 30592-h.htm or 30592-h.zip: + (http://www.gutenberg.org/files/30592/30592-h/30592-h.htm) + or + (http://www.gutenberg.org/files/30592/30592-h.zip) + + + +--------------------------------------------------------------+ + | | + | | + | Opmerking van de bewerker: | + | | + | I. De tekst in dit bestand wordt weergegeven in de | + | originele, verouderde spelling. Er is geen poging gedaan de | + | tekst te moderniseren. | + | | + | II. Overduidelijke inconsistenties, druk- en spelfouten in | + | het origineel zijn stilzwijgend gecorrigeerd. | + | | + | | + +--------------------------------------------------------------+ + + + + + +DE MEULENHOFF-EDITIE + +EEN ALGEMEENE BIBLIOTHEEK + +UITGEGEVEN DOOR MEULENHOFF & Co. +IN HET JAAR MCMXV TE AMSTERDAM + +[Illustratie: JOS. J. SCHÜRMANN.] + + + +ACHTER DE SCHERMEN + +BELANGRIJKE MERKWAARDIGHEDEN EN HERINNERINGEN + +VAN DEN IMPRESARIO + +JOS. J. SCHÜRMANN + + + + + + + +VRIJ BEWERKT NAAR HET FRANSCH +door J. H. v. d. HOEVEN + +UITGEGEVEN DOOR MEULENHOFF & Co. +IN HET JAAR MCMXV TE AMSTERDAM + + + + + + +Jos. J. Schürmann. + + +Hoewel uit de bladzijden, die volgen reeds ondubbelzinnig blijkt wie en +wat #Joseph Schürmann# als impresario is en beteekent, wil ik enkele +bijzonderheden hier toch aan toe voegen. + +Hij zelf beweert, dat het ras der groote impresarii tegenwoordig aan het +uitsterven is. Van zelf komt de vraag bij ons op: Wat is een groot +impresario? Een zakenman of meer een artistiek mensch? In hoofdzaak +beiden te gelijk, al gaat het geldverdienen steeds vóór. Bovenal moet +hij iemand zijn met den noodigen speurzin, die zijn kracht zoekt in +reclame en weet wat bij het publiek in verschillende landen gewild is, +kortom iemand die van aanpakken en volhouden weet. + +Dit alles lijkt veel gemakkelijker op papier dan het in de praktijk +uitkomt. De gebeurtenissen hier vermeld zijn daar het bewijs van, al is +de inhoud door den auteur met de noodige saus toebereid om alles +aantrekkelijk en smakelijk te maken. + +Joseph Schürmann heeft thans als impresario reeds een +vijf- en dertigjarige ervaring achter den +rug. Rotterdammer van geboorte, waar hij 2 April 1857 het levenslicht +zag, woont hij, wanneer hij natuurlijk niet "en tournée" is, sedert 1880 +te Parijs of daarbuiten, zoodat hij in smaak en manieren zoo goed als +"verfranscht" is. Van jongs af behoorde zijn hart aan het tooneel. In +het kleedermagazijn van zijn vader speelde hij met vriendjes na +schooltijd reeds komedie en toen hij later op kostschool te Velp kwam, +studeerde hij met zijn kameraden een eigen geschreven drama over het +Schrikbewind in, zelf als #Robespierre# optredend, welken bijnaam hij +bij de Velpenaren langen tijd behield. + +Toen hij weer te Rotterdam in de zaak van zijn vader terugkwam, zat de +drang naar het avontuurlijke te zeer bij hem in het bloed om een +rechtgeaard lakenkoopman te worden. Uit zijn eigen mond mocht ik +vernemen, hoe hij in den boekhandel van mijn vader, waar hij steeds in +de nieuwste Fransche romans stond te snuffelen, kennis maakte met #Ed. +Douwes Dekker# (Multatuli), met #Domela Nieuwenhuis# en hier vaak #Louis +Bouwmeester# ontmoette, voor wiens gezelschap hij tooneelstukken van het +Fransch in het Nederlandsch omwerkte, waarvoor hij vrijen toegang tot +den schouwburg kreeg. + +In die jaren stelde zijn vader hem tot chef aan van een filiaal te +Amsterdam. Hier besteedde hij den meesten tijd wederom aan het schrijven +voor tooneel. In 1878 nam het "Nederl. Tooneel" zelfs een stuk van hem, +getiteld "Gabrielle" aan, dat bij de opvoering echter niet in den smaak +viel. Gelijktijdig vertoonde een Fransch gezelschap van Réné en Chamonin +in het Grand-Théâter in de Amstelstraat zijn tooneelspel in 3 bedrijven +"Josepha", dat Schürmann aan #Alexandre Dumas fils# had opgedragen en +waarvan hij hem een exemplaar had doen toekomen. + +Dumas schreef hem toen terug: "J'accepte avec le plus grand plaisir +votre dédicace et je vous souhaite le plus grand succès." + +De roep over #Sarah Bernhardt# te Parijs was tot Holland doorgedrongen. +Op voorstel van den heer #Abraham van Lier# zou Joseph Schürmann de +groote ster trachten over te halen eenige voorstellingen in onze +Amstelstad te komen geven. Dit gelukte hem en van nu af was hij voor +den lakenhandel verloren, hij liet Sarah niet meer los. Toen zij dan ook +met den Engelschen impresario #Jarrett# een contract afsloot voor een +"tournée" door de Vereenigde Staten, maakte Schürmann de reis mee als +secretaris-journalist. De grondsteen was gelegd. Schürmann besloot voor +eigen rekening met groote artiesten op reis te gaan en zich als +"impresario" te Parijs te vestigen. + +Natuurlijk vergat hij zijn geboorteland niet, want bij het arrangeeren +van zijn "tournées" kreeg Holland steeds een eereplaats, hoewel hij er +financieel bij ons nooit sterk op vooruit ging. + +De sterren, die hij o.a. hier te land geintroduceerd heeft zijn behalve +Sarah Bernhardt in 1881 en 82, Mme #Favart#, #Anna Judic#, #Céline +Chaumont#, #Antoine# met zijn "Théâtre Libre" (1892-93.), Mmes +#Segond-Wéber#, #Eleonora Duse#, #Agnes Sorma#, Mlle #Moréno#, het +théâter #Maeterlinck#, het orkest van #Lamoureux# en in de laatste jaren +het thans ontbonden "Neues Schauspielhaus" van Berlijn. + +Sterren als #Adelina Patti#, die hem tien duizend francs per +voorstelling kostten, pianisten als #Rubinstein# en #Paderewski# waren +voor Holland te kostbaar en moesten hier uit een financieel oogpunt +fiasco maken. Schürmann, die meestal met kunstenaars en kunstenaressen +van den eersten rang op reis gaat, is van zelf op de groote +wereldkunstcentra aangewezen. Hier heeft hij vele vorsten en +dignitarissen ontmoet, waarvan hij zoo pittig weet te verhalen. De +meeste gegevens zijn door mij dan ook ontleend aan zijn "Les Etoiles en +voyage", "Une Tournée en Amérique", en enkele Fransche kunstbladen, +waaraan Schürmann nu en dan meewerkt. De grootste eer, die hij onze +kunst en ons land heeft aangedaan: Door zijn toedoen heeft #Louis +Bouwmeester# met de leden van het Nederl. Tooneel enkele tooneelen uit +"De Koopman van Venetië" te Parijs in het Théâter Français kunnen +vertoonen, in een taal, die nog nimmer op de planken van het "Huis van +Moliere" weerklonken had. + +Het zij Schürmann vergund nog vele celebriteiten aan de reeds +respectabele serie artiesten toe te voegen en over hun wel en wee nog +veel interessants mee te deelen. + + + + +Sarah Bernhardt. + + +In 1881 had iedereen den mond vol over #Sarah Bernhardt#, haar "gouden +stem" en vooral over haar buitenissigheden. Sarah Bernhardt, +luchtreizigster; Sarah Bernhardt, beeldhouwster, Sarah Bernhardt, +schilderes. Haar spreekwoordelijke magerte, haar bloed opgeven, haar +contractbreuk met het Théâter-Français, de doodkist, waarin zij sliep, +leverden stof tot sensatie artikelen aan al de dagbladen van de wereld. + +Haar naam had toen reeds een wereldreputatie, iedereen wist over haar +steeds iets nieuws op te disschen. + +Chef in één der magazijnen van mijn ouders, een dol liefhebber van +tooneel en Fransche litteratuur, ontkwam ook ik niet aan de algemeene +"rage" en ik kende slechts één verlangen: Sarah te spreken te krijgen! +Ik putte mij uit hoe en op welke manier mij dit zou gelukken en kwam +tenslotte tot de conclusie, dat de eenige praktische oplossing daarin +bestond, haar te Parijs te gaan opzoeken en haar trachten over te halen +eenige voorstellingen te Amsterdam te komen geven. + +Op goeden voet verkeerend met den ouden heer #van Lier#, directeur van +het Grand-Théâter, bespraken wij dit plan en ook hij hechtte zijn +goedkeuring er aan, zoodat ik mij terstond gereed maakte naar Parijs te +trekken, waar ik mij verstond met #Boucher#, den sociétaire van de +"Comédie Française" die het monopolie had voor het arrangeeren der +kunstreizen, die de leden van het "Huis van Molière" in den vreemde +hielden. + +Zoowel toen als tegenwoordig waren de sterren van de "Comédie" op de +affiches van alle groote schouwburgen in Frankrijk en België te vinden, +behalve op de billetten van hun eigen théâter. Van tijd tot tijd +creëerden zij een rol in een nieuw stuk, speelden in een klassiek werk +of in één of ander repertoire stuk mee, voor de rest traden ze als +"gast" op in de provincie, waar de bijvoeging Sociétaire van de "Comédie +Française" steeds haar toovermacht op het publiek uitoefende en een +grooten toeloop deed verwachten. Onder #Perrin# gebeurde dit al even +vaak als onder de huidige administratie van #Jules Claretie#, en zonder +twijfel zal na het heengaan van dezen eminenten Académicien daar evenmin +verandering in komen.[1] + +[1] Men weet allicht dat na Claretie's overlijden in Jan. 1914 +#Albert Carré# zijn functie heeft overgenomen (_Noot v. d. vert._). + +Boucher en ik werden het spoedig eens. De kosten, het repertoire, de +gage, de artiesten, die met Sarah voor de twee voorstellingen te +Amsterdam zouden meekomen, alles werd per contract besproken en geregeld +en er restte mij toen alleen nog de zorg de overwinning voor te +bereiden, want dat haar komst voor ons beiden een overwinning zou zijn, +daaraan twijfelde ik geen oogenblik. + +Eindelijk is de lang verwachte dag der eerste opvoering op komst en 's +morgens om zes uur was ik reeds aan de Belgische grens aanwezig om de +groote actrice en haar gezelschap op te wachten. + +Den vorigen avond tegen elf uur uit Parijs vertrokken, kwam Sarah +doodvermoeid uit haar slaapwagen gestapt, sleepte zich naar het +douanelokaal en hield telkens voor haar mond een klein batist zakdoekje, +dat dan een lichtroode kleur vertoonde. Ik meende toen nog in alle +ernst, dat het bloed was en kreeg eerst later de zekerheid, dat die +lichtroode kleur het gevolg was van het wrijven langs haar lippen, die +onder de pommade zaten. + +Jaren achtereen heeft het publiek van heel de beschaafde wereld zich +over haar zwakke gezondheid bezorgd gemaakt en vreesde men, dat deze +tengere actrice nog eens op de planken zou sterven. Ruim veertig jaar +heeft Sarah echter reeds de wereld rondgetrokken, een groot gedeelte +daarvan in treinen en op stoombooten doorgebracht, de vermoeiendste +rollen gespeeld, vaak tweemaal op één dag, en haar gezondheid heeft er +niets van te lijden gehad. Een ander artiest zou reeds lang het bijltje +er bij hebben moeten neerleggen, zelfs al deed hij de helft minder dan +deze energieke, onvermoeibare vrouw. + +'s Middags om half één arriveerden wij aan het Centraal Station in +Hollands hoofdstad. Het geheele perron stond zwart van de menschen, die +getuigen hadden willen zijn van de inkomst van de beroemde Parijsche +ster. Met groote moeite banen de schilder #Jules Clairin#, #Angélo#, +#Boucher# en ik ons een doorgang om Sarah in de gelegenheid te stellen +de wachtkamer te bereiken, die door de zorg van de spoorwegmaatschappij +in een fraai ontvangsalon was herschapen. + +De burgemeester met eenige leden van het stadsbestuur en vele +afgevaardigden van artistieke genootschappen, artiesten en journalisten +verdringen zich om Sarah bloemen aan te bieden en hun speechen af te +steken. + +Sarah krijgt hierbij een flauwtje en zakt op de canapé inéén... Groote +consternatie... Het gedruisch van stemmen maakt plaats voor een doodsche +stilte. Zij opent de oogen... algemeene herademing... Daarop begeeft men +zich naar den voorhal. Daar wachten een landauer met vier paarden "à la +daumont" bespannen en een voorrijder, witgepruikt haar op, afgestaan +door den heer #Carré#, den welbekenden circusdirecteur van Amsterdam. +Sarah neemt plaats op den achterbank, de heer van Lier en mijn +persoontje tegenover haar, en onder luid gejuich rijden wij heen. + +Het Stationsplein is afgezet, de schepen op het Damrak hebben de vlag in +top, tot op de daken der huizen staan de menschen dicht op een gepakt, +terwijl men de plaatsen voor de vensters voor grof geld verhuurd heeft. +Een regeerende vorst zou op geen triomphaler intocht aanspraak hebben +kunnen maken! + +Ons rijtuig werd door vele landauers gevolgd en daarachter vereenigingen +met hun banieren, muziek voorop. Van het Station tot vóór den schouwburg +in de Amstelstraat hoorde men overal geestdriftige kreten: + +Leve Sarah! Leve Sarah Bernhardt! Sarah!.. + +Op het balcon van het Grand-Théâter had men een orkest geplaatst en toen +wij aankwamen speelde het de "Marseillaise". + +Sarah richtte zich ontroerd op en riep duidelijk verstaanbaar: "Dank u!" +"Dank u!" + +Hoewel met Fransch accent klonken deze woorden niettemin Hollandsch. De +groote artieste heeft Hollandsch gesproken! Zij heeft blijk gegeven haar +afkomst niet vergeten te zijn. Het publiek raakt buiten zich zelf, men +dringt op naar ons rijtuig om met de bloemen, waarmee het versierd is, +zich te tooien. Men tracht Sarah bij de hand te pakken om er een kus op +te drukken. In het gedrang kan men niets onderscheiden en zoo gebeurde +het, dat men mijn handen kuste in de meening Sarah hulde te brengen. + +Ik zal deze triomphale intocht dan ook nimmer vergeten, te meer omdat +zij mijn debuut als "impresario" werd. + + * * * * * + +Gedurende de groote tournée van Sarah Bernhardt onder mijn leiding door +Europa, was ik eens genoodzaakt zelf als acteur te figureeren. Gelukkig +is dit malle avontuur bij deze eene maal gebleven. + +We zouden te Turijn in het Scribe Théâter voor de zooveelste keer de +"Dame aux Camélias" geven. #Joliet#, de broeder van den "pensionnaire" +van de Comédie Française, die de kleine rol van den dokter in het vijfde +bedrijf had te spelen, was ziek geworden en moest in het hôtel blijven. + +Mme Sarah Bernhardt liet mij bij zich komen en sprak: + +--Joliet is ongesteld, de geheele troep speelt in het stuk mee, er is +niemand die hem vervangen kan en wij moeten die rol toch bezetten. + +--Kunnen we haar niet weglaten, 't zijn maar enkele woorden?... + +--Neen, dat wil ik niet, desnoods speelt U haar. + +--Ik mevrouw! + +--Ja zeker, U, dat blijft zoo afgesproken. + +Of ik haar al uitlegde, dat ik nooit voor het publiek gespeeld had, dat +ik bij de contrôle moest blijven, dat ik te veel te doen had, het hielp +allemaal niets. Ze dreigde zelfs, de voorstelling uit te stellen en dien +avond niet te spelen. + +Twaalfduizend francs recette teruggeven, dat nooit! Ik trok daarom de +stoute schoenen aan, kleedde mij in een langen jas, zette een hoogen +cylinder op, liet me een peper en zout baardje plakken, zette een gouden +lorgnet op en hield me gereed voor den aanvang. + +Vol moed betrad ik het tooneel. Ik nader de stervende Marguérite +Gauthier, vat haar hand in de mijne, zie haar aan en spreek zoo +duidelijk mogelijk de enkele woorden van mijn rol: "Arme Marguérite!" + +Reeds wend ik mij om, toen de smeekende stem van Sarah me terug roept. + +--Dokter, ga nog niet heen! + +Ik keer naar haar ziekbed terug, neem opnieuw haar pols op en roep uit: +"Arme Marguérite!" + +Ditmaal meen ik aan mijn plicht voldaan te hebben. Ik zet mijn hoed op, +doch voel plotseling dat ik niet weg kan. Sarah heeft mij bij mijn +jaspand gegrepen en roept met snikkende stem: + +--Blijf toch, dokter, ga niet heen, ik smeek U er om, zeg mij alles, +alles! + +Wat te doen? + +Het zweet staat op mijn voorhoofd, ik voel dat mijn baard zal loslaten +en ik weet niets te zeggen. Toch kan ik deze malle situatie niet langer +rekken uit vrees, dat het publiek zal merken, wat er gaande is. + +Nog eenmaal wend ik mij om, neem Sarah's hand voor de derde maal in de +mijne en roep vertwijfeld achtereen: "Arme Marguérite", "arme +Marguérite!" + +Den volgenden dag waren alle kranten vol lof over de groote Sarah en +haar uitstekend gezelschap. Men prees echter geenszins den dokter, die +door zijn malle houding het succès van deze prachtige voorstelling bijna +in de waagschaal had gesteld. + + * * * * * + +Om aan het publiek der Vereenigde Staten van Amerika den inhoud der +stukken te verklaren, die Sarah op haar tournée zou geven, had men +vooruit een uittreksel der meesterwerken van #Racine#, #Corneille#, +#Dumas#, #Augier#, #Meilhac# en #Halévy#, bedrijf per bedrijf in het +Engelsch vertaald. Deze korte inhoudsverklaringen werden bij groote +getale naar de verschillende schouwburgen verzonden en tegelijk met de +plaatsen aan de toeschouwers afgegeven. Voor hen die het Fransch niet +machtig waren, was dit een groot gemak om toch de opvoeringen te kunnen +volgen. + +In één dezer plaatsen, waar men voor de zooveelste maal "La Dame aux +Camélias" vertoonde, die in Amerika met Camille wordt aangesproken, +waaròm, weet ik niet, vond het volgende plaats. De secretaris van onze +tournée had zich bij het verzenden van het pakket vergist en in plaats +van de brochures van Dumas' tooneelspel, die van Racine's "Phèdre" +gestuurd. De bureaulist had er evenmin acht op geslagen en ze overal +uitgedeeld. + +Het publiek volgde dien avond met gespannen aandacht het stuk, dat +wederom een groot succes had en juichte Sarah onbedaarlijk toe. Hoe +ongelooflijk het ook moge klinken, niemand had van deze vergissing van +de administratie het minste gemerkt en doodkalm het droevige einde van +de schoonmoeder van Hippolytus voor de liefdesroman van Marguérite +Gauthier opgevat. + + + + +Mijn betrekkingen tot Gekroonde Hoofden. + + +In December 1882 tijdens mijn "tournée" met #Constant Coquelin# door +Europa, bevond ik mij te St. Petersburg, toen op een goeden dag generaal +#Richter#, intendant bij Czar #Alexander III# zich aan mijn hôtel +vervoegde met het verzoek hem naar het paleis Gatchina te willen volgen. +De keizer had namelijk zijn verlangen te kennen gegeven zich persoonlijk +met mij te onderhouden over het organiseeren van een voorstelling met +Coquelin in zijn winterresidentie. + +Bij aankomst werd ik in een zeer eenvoudig gemeubileerd vertrek gelaten, +waar spoedig daarop een rijzige gestalte met hoog voorhoofd, droomenden +blik, langen baard en met een burgerlijk colbertje aan mij de hand +toestak. Het was de alleenheerscher over meer dan honderd zeventien +millioen onderdanen in eigen persoon!... Hij presenteert mij een cigaret +en ons onderhoud neemt een aanvang. In het kort deel ik hem op zijn +verzoek den korten inhoud mee van de stukken, die Coquelin en zijn +gezelschap op hun repertoire hebben. Tenslotte merkt de keizer op, die +met gekruiste beenen, geheel op zijn gemak naar mij zat te luisteren: + +--Meneer Schürmann, ik ben slecht op de hoogte met die verschillenden +tooneelstukken. Ik wil liever eerst de keizerin raadplegen of nog beter, +ik laat het geheel aan u over, omdat u zelf wel het best zult weten in +welke rol Coquelin het meest voldoet en welk stuk ook voor de jeugd +past, want ik ben er op gesteld, dat ook mijn kinderen de vertooning +bijwonen. + +Ik koos "Gringoire" en "Les Précieuses Ridicules" benevens enkele +bescheiden monologen. In een gereserveerde loge namen de keizer plaats +met rechts van hem de keizerin en links haar zoontje, de toekomstige +Czar Nicolaas II in een matrozenpakje; hij was toen ongeveer veertien +jaar oud. De zaal bood een schitterenden aanblik, veel uniformen, +diplomaten in ambtsgewaad en de dames allen zonder uitzondering +gedecolleteerd. + +Zijn Majesteit betoonde zich na afloop zeer ingenomen met deze +voorstelling en schonk mij een kostbaren ring als herinnering aan dit +voor mij onvergetelijk feest. + + * * * * * + +Minder aangename herinneringen zijn mij van de voorstellingen te Madrid +in Maart 1883 bij gebleven. Ik had voor de tournée met #Mme Favart# van +de "Comedie Française" het "Apollo Theâter" gepacht, toen ik bij +aankomst vernam, dat de directeur #Rocco# er met niet minder dan twee en +dertig duizend francs van door was gegaan, welk bedrag voor de serie +voorstellingen door de high-life in Madrid aan plaatsen genomen was. Wat +te doen? De opvoeringen moesten plaats vinden, want ik was deze tournée +op eigen risico begonnen. Er schoot mij niets anders over dan vóór den +aanvang het publiek van het gebeurde in kennis te stellen. + +--Dames en Heeren. Hoewel het bedrag van de genomen abonnementen mij +ontvreemd is geworden, voel ik mij verplicht de geleden schade niet op u +te verhalen en zullen de aangekondigde voorstellingen gehandhaafd +blijven. + +Een luid applaus begroette deze woorden en nauwelijks was het eerste +bedrijf ten einde of er werd mij verzocht in de loge van den koning te +verschijnen. #Alphons XII# betuigde mij zijn leedwezen met het gebeurde +en merkte lachend op, dat dit wel de eerste maal was, dat een impresario +door een directeur bedrogen werd, want meestal had het omgekeerde +plaats. "Tout est perdu fors l'honneur" heeft reeds één uwer koningen +gezegd, laat dit u een troost zijn. Hierop ontdeed zijn Majesteit zich +van zijn roset der orde van Isabella de Katholieke en stak ze in mijn +knoopsgat. + +Het stuk, we speelden "Serge Panine", had den koning maar matig voldaan. +Hij beloofde mij echter ook de volgende avonden in den schouwburg te +zullen komen. Door Zijn tegenwoordigheid kwam het publiek in grooten +getale op, zoodat ik gedeeltelijk weer aan mijn kosten kwam. + +Het volgende jaar bezocht de koning op zijn terugreis van Berlijn, waar +#Wilhelm I# hem tot kolonel van een Uhlanen regiment had benoemd, +Parijs. + +De houding van de Parijzenaars was ditmaal alles behalve vriendelijk. +Bij zijn rit van de Gare du Nord door de Rue Lafayette werd zelfs +gefluit en gesis waargenomen en het was den koning aan te zien, dat hij +zijn politieke verplichtingen verwenschte, die hem ditmaal aan zoo'n +onheusche ontvangst blootstelden. Ook ik bevond mij onder de menigte en +kon mij bij het hooren van dit gefluit en gesis niet weerhouden "Vive le +roi!" te roepen. De koning wendde zich om, scheen mij te herkennen, want +een vluchtige glimlach bedankte mij voor mijn moed. + +Dat hier moed toe noodig was, bleek mij uit den geweldigen vuistslag die +mijn hoogen hoed ver over mijn ooren deed zakken en aan mijn gescheurde +en gehavende kleeren. + +Toen ik kort daarop #Anna Judic# naar Madrid begeleidde, waar zij in het +Zarzuela-theater als "Mam'zelle Nitouche" optrad, werd ik wederom bij +den koning ontboden, die mij terstond de hand toestak. + +--Waarde Schürmann, ik dank u voor uw enthousiasten groet in de Rue +Lafayette. + +--Hoezoo Sire, bent u dat nog niet vergeten? + +--Dat kon moeilijk, want u waart de eenige, die mij toen dorst +verwelkomen. + + * * * * * + +Met den voorlaatsten monarch van Portugal beleefde ik een komisch +avontuur. #Don Luiz# was een dol liefhebber van muziek, d.w.z. van zijn +eigen spel. Om mij daar een proef van te geven, noodigde zijn Majesteit +mij ten paleize, na mij eerst gevraagd te hebben of ik een muziekkenner +was. + +Op het afgesproken uur liet ik mij aandienen. Hoe groot was evenwel mijn +verwondering en spoedig daarop mijn verveling, toen ik een uur lang +geheel alleen het gekras op een violoncel moest aanhooren, waarop zijn +koninklijke Hoogheid mij meende te vergasten. + +--Nu wat zegt u er van, luidde eindelijk zijn vraag. + +--Sire, antwoordde ik onomwonden. Als u niet reeds koning van Portugal +waart, engageerde ik U terstond als koning der cellisten en samen zouden +we goud verdienen. + +Dit antwoord scheen bij Don Luiz zoo zeer in den smaak te vallen dat hij +mij dadelijk met het officierskruis van den Christus-orde vereerde. + +#Humbert I#, de overleden koning van Italië was geen minnaar van +tooneel, waar hij trouwens openlijk voor uit kwam. Toen ik in December +1884 met Mme #Judic# in den Argentina-schouwburg voorstellingen van +"Niniche" gaf, ontving ik een schrijven van den hofintendant, dat zijn +Majesteit één der voorstellingen met zijn tegenwoordigheid zou vereeren. + +Kwart voor achten stond ik in de vestibule zijn Hoogheid op te wachten. +Het werd acht, half negen, negen uur, nog steeds kwamen de rijtuigen +niet voor. Eerst om tien minuten na negen verscheen de koning en zijn +gemalin. + +--Bent u de impresario, is 's konings eerste vraag. Hoe ver staat het +met het stuk? + +--Men wacht nog steeds op uw Majesteit. Ik dorst niet eerder te laten +beginnen. + +--Daarmee hebt u verkeerd gedaan. Zoo aangenaam vind ik het niet. In +ieder geval zorgt u maar, dat het spoedig afloopt. De koningin om haars +gemaals uitspraak eenigszins te verzachten, informeerde naar de +verschillende artiesten en gaf dien avond verscheidene malen door +applaus haar ingenomenheid met het vertoonde te kennen. + +Ook de keizer van Oostenrijk, die tweemaal een voorstelling onder mijn +leiding bijwoonde, was niet bepaald wat men noemt een tooneelliefhebber. + +De eerste maal in 1881 tijdens de voorstellingen van #Sarah Bernhardt# +in het "Ring Théâter" te Weenen, de tweede maal in 1885 in de Weensche +"Musik Verein", toen Mme #Patti# weigerde een vierde nummer te zingen, +voorgevend vermoeid te zijn, niettegenstaande het geestdriftige publiek +er haar als 't ware om smeekte. + +#Franz Joseph# had mij bij die gelegenheid opgedragen "la divine +sérinette" uit zijn naam te complimenteeren en op mijn beurt drong ik er +bij de diva op aan nog een extra nummer te geven. + +Zou de keizer haar wel gecomplimenteerd hebben, wanneer hij Patti's +antwoord had kunnen hooren?.... + +--Vraag hem Zaterdag voor mij te zingen, dan zal ik nu voor hem nog iets +ten gehoore brengen. + + * * * * * + +In 1886 gebeurde mij te Kopenhagen het volgende bij mijn tournée met Mme +#Judic#. Vóórdat de voorstelling aanving--de koning had nog niet in zijn +loge plaats genomen--werd ik op het tooneel door een bejaard heer +aangesproken, die mij allerlei bijzonderheden omtrent het debuut en het +repertoire van onze ster vroeg. Plotseling word ik door Mme Judic +geroepen. + +--Schürmann, zou je me even kunnen helpen? + +Excuseer en metéén gaf ik den ouden heer m'n claque over. Ik kom +terstond terug. + +Haast u maar niet, is zijn lachend antwoord. + +Toen ik terugkwam, was hij verdwenen en een veel jongere heer geeft me +met een woedend gezicht mijn hoed terug. + +--Ik zou een andermaal eerst informeeren tot wien u spreekt. Weet u wel, +aan wien u uw hoed te bewaren hebt gegeven? Aan den koning, meneer, aan +den koning, die U dit waarschijnlijk zeer kwalijk heeft genomen. + +Ik keek leelijk op m'n neus en dorst zijn Majesteit niet meer onder de +oogen komen. + +In de pauze kwam #Christiaan IX# wederom op het tooneel. Het eerste wat +ik deed was hem mijn verontschuldiging aan te bieden. + +--Het is wel, het is wel. Ik moest er zelf om lachen! + +Toen ik in 1896 met #La Duse# Kopenhagen bezocht wist de bejaarde +monarch dit voorval van tien jaar geleden zich nog best te herinneren. +De koning woonde alle voorstellingen van Eleonora Duse bij, de eerste +maal was hij vergezeld van de koningin, den keizer en keizerin van +Rusland, den prins en prinses van Wales, den koning van Griekenland, +prins Waldemar en den troonopvolger van Zweden. + +De thans overleden vorst van Denemarken had zijn bijnaam van +"schoonvader van Europa" terdege verdiend. Elk voorjaar kwam de +uitgebreide vorstelijke familie in het kasteel Fredensborg bijeen en +voor de verschillende regeerende hoofden van Europa was deze rustkuur, +vrij van zorg en etiquette aan de familietafel van koning Christiaan +steeds een der aangenaamste perioden uit hun leven. + +Men stoorde zich hier letterlijk aan niets. De heeren liepen in een +huisjasje met slappen hoed of stroohoed door de tuinen en waren aan +niets van de Deensche burgerij te onderscheiden, de dames in eenvoudige +robes tailleur deden in de stad hun inkoopen of speelden tennis en golf; +kortom "des bourgeois en villégiature." + +Op een goeden dag waren de heeren ter jacht uitgetrokken zonder gevolg, +alleen in gezelschap van hun honden. Het wild bleek nog al schaarsch te +zijn, want de jagers waren al heel ver over de velden voortgeloopen, +zonder een enkelen fazant te hebben neergelegd. Plotseling begon de +lucht te betrekken en brak er een geweldige regenbui los. Nergens in de +buurt bleek een schuilplaats te zijn, toen onverwacht een boer kwam +aanrijden op een breeden overdekten groentekar. Men houdt hem aan en na +eenig praten stemt hij toe de heeren naar de stad te rijden. + +Onderweg begint de boer aan het jongmensch dat naast hem op den bok +heeft plaats genomen te vragen, waar die heeren toch wel vandaan kwamen, +omdat hij hun taal--er werd Fransch gesproken--maar niet kon thuis +brengen. + +De jonge man--die niemand minder was dan de erfprins van +Denemarken--antwoordde: Ik ben één van je landgenooten. + +--Waar woont u dan? + +--Te Fredensborg. + +--Mag ik vragen, wat u daar voor een beroep uitoefent? + +--O, niet veel bijzonders, ik ben maar erfprins. + +--Hé, dat is toevallig! En die oude heer, achter u? + +--Dat is mijn vader, koning Christiaan. + +--Dacht ik het niet! En die twee heeren met hun baard. + +--Wel dat zijn mijn zwagers, de keizer van Rusland en de koning van +Engeland. + +--Prachtig! Ik reis in fijn gezelschap, merkt het boertje spottend op. + +En die twee anderen in den hoek? + +--De oudste is mijn broer, de koning van Griekenland en die jongere, +prins Karel. + +--En hij, die op de honden past? + +--De prins van Zweden. + +--Het kan niet mooier! Welnu, laat ik u nu op mijn beurt eens in +vertrouwen nemen, maar u moet me beloven het niet over te vertellen, wat +ik u ga meedeelen. + +--Mijn woord er op. + +--Nou moet u eens raden, wie ík feitelijk ben. + +--Wel, wie weet! + +--Ik ben, maar u moet het niet verder vertellen. Ik ben "Onze lieve +Heer." + + + + +Eleonora Duse. + + +"Tijdens de voorstellingen van _Sarah Bernhardt_ in Italië, woonde ik +een opvoering bij te Turijn van een gezelschap, onder leiding van Sg. +_Cesare Rossi_. Ik werd getroffen door het buitengewone talent van een +jeugdige actrice, toen in haar land nog tamelijk onbekend: _Eléonora +Duse-Checci_. Zij stelde dien avond één der heldinnen van den ouden +_Sardou_ voor en speelde zoo natuurlijk en hartstochtelijk, dat men +vergat het bedachte in de tooneelfiguur van den handigen dramaturg en +slechts voor zich zag een lijdende vrouw, met wier lotgevallen men innig +te doen had. In de uitbeelding van haar smart was zij niet te evenaren +en ik durf hier gerust neerschrijven, dat ik nimmer een actrice ontmoet +heb, die met meer gevoel en natuurgetrouw het lijden van anderen wist +uit te beelden. + +Ik begreep terstond, dat deze jonge Italiaansche zich weldra een +internationalen naam zou verwerven en dat haar kunst geen +tooneelliefhebber ongeroerd zou laten, zelfs vermoedde ik, dat haar +genie den strijd met de grootste beroemdheden op tooneelgebied zou +kunnen aanbinden en tenslotte als overwinnares uit dezen kamp te +voorschijn zou treden. In mijn verbeelding zag ik reeds de +schitterendste triomfen haar deel worden, waar zij ook optrad, en +berekende ik de fabelachtige recettes, die met zoo'n kunstenares te +maken zouden zijn. Ik moest dus tot elken prijs haar zien te bewegen +haar huisgezin, haar gezelschap te verlaten en haar onder het oog +brengen, dat haar kunst universeel eigendom was, omdat ze iets nieuws, +iets geheel persoonlijks te genieten gaf. + +Wat ik haar echter ook voorspiegelde, zij ging er niet op in. Eleonora +Duse had toen nog geen vertrouwen in haar ontluikend genie. Zij was +bevreesd, niet begrepen te worden en wilde liever de ster blijven te +Turijn, in Piemont en Toscana, dan de nationale ijdelheid en eigenliefde +van vreemde toeschouwers trotseeren. + +Overtuigd als ik was, dat ze weldra in zou zien, dat Italië voor haar +genie en ambitie te klein was, drong ik niet langer aan en besloot ik +een betere gelegenheid af te wachten want ik bleef bij mijn voornemen, +het kostte wat 't wou, de impresario te worden van deze "tragédienne", +die toen reeds zich aan mij geopenbaard had, als de "Notre Dame de la +Douleur". Mijn vurig verlangen kwam in vervulling. + +1 Januari 1895 ontving ik volgend telegram: "Indien nog steeds van plan +met mij een Europeesche tournée te beginnen, kom terstond naar Florence, +waar ik u wacht". Een uur later was ik al op weg naar Italië, om mijn +ster tegemoet te reizen, die gedurende al dien tijd mijn gedachten +zoodanig in beslag had genomen, dat ik mijn koelbloedigheid, zoo hoog +noodig in mijn vak, er bijna bij verloren had. + +Zonder de minste moeilijkheid werden wij het over de voorwaarden eens en +wij besloten de veroveringstocht door Europa aan te vangen met een +"tournée" van een maand door Holland, België en Duitschland. Haar +belangeloosheid trof mij wel het meest. Boven alles stond haar kunst, +aan al het overige hechtte zij minder waarde en ik prees mij-zelf reeds +gelukkig, nu eindelijk eens de hand gelegd te hebben op een actrice, die +alleen dacht aan haar rollen en de verdere rompslomp aan mij overliet. +Weldra zou ik inzien in hoeverre ik mijn vreugde had te temperen. + +Den 8sten Maart begon onze tournée te Amsterdam met "La Dame aux +Camélias". Een succes, dat mijn verwachting ver overtrof. Het publiek +buiten zichzelf van geestdrift, juichte de ster toe met een warmte, een +uitbundigheid, waaraan ik in Holland niet gewoon was. Ook de bladen +waren één en al lof. Mijn "flair" had zich dus niet bedrogen. Ik had de +phenix ontdekt, die, herboren uit de asch eener kunst van conventie, een +nieuw licht ontstak en droomde van reeksen succesvolle opvoeringen en +bergen gouds. + +Ik had echter buiten haar nerveus gestel gerekend en juist die +bezorgdheid voor haar kunst, waarover ik mij eerst zoo verheugd had, +werd later voor mij een onuitputtelijke bron van moeilijkheden, soms +zelfs van zeer ernstigen aard. + +Mme Duse heeft zich nooit om tucht, om regelmaat bekommerd. Recette, +directie, engagementen, publiek, pers, alles liet haar onverschillig. + +Zij had alleen oog voor haar kunst, daaraan gaf zij zich geheel. De +geringste tegenspoed, een lichte, voorbijgaande ongesteldheid, regen, +sneeuw, de weinig aanlokkelijke aanblik van een haar onbekende stad, +deed zijn invloed op haar inspiratie gelden. Zij meende zich dan niet +geheel en al aan haar rol te kunnen geven en het publiek teleur te +stellen. Op het laatste oogenblik moest dan de voorstelling afgelast +worden en door een andere vervangen, of wat nog vaker gebeurde eenige +dagen uitgesteld. De enorme kosten, door zulk een uitstel veroorzaakt, +rekende zij niet. Of ik zoo'n avond op zijn minst een tienduizend francs +verloor, afgezien nog van de onaangenaamheden met de directie van den +gepachten schouwburg zoowel als de teleurstelling van het publiek, dat +zich tevergeefs gederangeerd had, wanneer Mme Duse zich niet "lekker" +gevoelde, het legde niet het minste gewicht in de schaal. Zij bleef bij +haar voornemen en trad niet op. Ik kreeg alleen van haar dit lakoniek +briefje: "Niets aan te doen. Verzin er maar op, wat je wilt. Ik speel +vanavond niet". + +Toch kwam het publiek steeds terug. Wanneer voor andere artiesten een +uitgestelde voorstelling een verloren zaak is, scheen deze regel voor +Mme Duse niet op te gaan. Niettegenstaande haar vaak ongemotiveerde +weigering, om op te treden en de hierdoor geleden verliezen, heb ik +gedurende de zeven jaren, dat ik met haar overal rondtrok niet eenmaal +een proces, of iets van dien aard met de verschillende directies te +voeren gehad. + +Na haar triomftocht door Holland en België met "La Dame aux Camélias", +"Magda", "La Femme de Claude", "La Locandiera", "Cavalleria Rusticana", +bezochten wij het eerst Keulen, waar haar 'n succes wachtte, dat +ongehoorden omvang aannam. De directeur van den schouwburg had eerst +geen vertrouwen in haar optreden en weigerde zijn gebouw af te staan, +welke aanlokkelijke voorstellen ik hem ook deed. Tenslotte kreeg ik +alleen verlof om gedurende twee matinée's per week het "Stadt-théâter" +te bespelen, waarbij hij zoo vriendelijk was mij nog toe te voegen, dat +ik geen "sou" zou maken, omdat het publiek niet gewoon was naar +middag-voorstellingen te gaan. Ik stoorde mij echter niet aan zijn +wenken en liet doodkalm mijn eerste middagvoorstelling aanplakken: 19 +April, om één uur "La Dame aux Camélias". Dien middag maakten we 9910 +mark, dus een goede 12,000 francs. + +Vóór het einde der voorstelling waren de plaatsen voor de volgende +"matinée" van "Magda" die eerst drie dagen daarna plaats zou vinden, +reeds verkocht. In den loop van den avond kreeg ik een telegram van de +zuster van den keizer, die te Bonn woonde... "Verzoeke een loge te +reserveeren, waar, komt er niet op aan. Tegen het middaguur, ik was +juist van plan naar den schouwburg te gaan, verzocht La Duse mij haar +even te komen opzoeken. + +--Waarde heer Schürmann, u moet de voorstelling uitstellen. Ik kan niet +spelen. + +--Bent u ongesteld? + +--Dat juist niet. + +--Wat dan? + +--Ik voel me niet "lekker". Ik zal mijn rol niet naar behooren kunnen +spelen. Stuur het publiek dus maar terug. + +--Onmogelijk mevrouw. + +--Hoezoo? + +--Er is een recette van 12,000 francs. + +--12,000 francs!... Dan staat mijn besluit vast. Wanneer het publiek in +zoo'n groote getale opkomt om mij te zien, dan heeft het ook recht op +een vlekkelooze voorstelling. Ik heb u gezegd, dat ik me niet in staat +gevoel "goed spel" te geven. Ik wil 't publiek niet bestelen. + +--En de recette? En de kosten? + +--Doet er niet toe! Wat zijn uw eigen verdiensten bij zoo'n recette? + +--Ongeveer 2500 francs. + +--Welnu, die zal ik u betalen. Ik wensch niet, dat u er iets bij +verliest. Alle kosten van 't gezelschap en den schouwburg zijn voor mijn +rekening. + +--Het spijt me, mevrouw. Onmogelijk! De zuster van den keizer is +speciaal uit Bonn voor u overgekomen. Men had haar vooruit moeten +waarschuwen niet op reis te gaan. + +--Zij behoort tot het publiek als alle anderen. U zult haar dus ook +moeten terugzenden. + +--Neen, mevrouw, het is te laat. Als u mij vanmorgen vroeg gewaarschuwd +had, zou ik maatregelen hebben kunnen nemen. Nu is de schouwburg geopend +en het publiek reeds binnen. Ik weet geen enkele geldende reden om de +voorstelling af te kondigen. + +--U moet er één vinden. + +--Ik zeg u, dat dit niet gaat. U moet spelen en als u weigert, zeg ik +zonder omwegen, dat u met het publiek een loopje neemt. + +--Dus u eischt, dat ik speel? + +--Ja mevrouw. + +--Goed, dan zal ik spelen. Maar ik waarschuw u, dat ik morgen er ziek +van ben en ik in twee weken niet meer optreed. + +--Wanneer u heden niet optrad, zou het succes van uw "tournée" voor +goed gecompromitteerd zijn. + +--Het zij zoo, ik ga. + +La Duse ging naar den schouwburg. Zij speelde verrukkelijk en behaalde +haar gewoon succes. Na afgerekend te hebben, begaf ik mij naar mijn +hotel, waar een briefje van haar reeds op mij wachtte. + +--Ik ben ziek. Ik kan in veertien dagen niet optreden. Laat 't +gezelschap naar Straatsburg vertrekken, waar ik 7 Mei eerst zal spelen. +Ik ga voor mijn herstel naar Italië. + + _Eleonora Duse._ + +Inderdaad, zij was vertrokken. + + * * * * * + +Gedurende de zeven jaar, dat ik met La Duse rondgetrokken ben, heb ik +haar nooit over zaken kunnen spreken. Elken morgen maakte ik bij haar +mijn opwachting. We spraken dan over litteratuur, de laatst verschenen +romans, de Parijsche "premières", over Shakespeare, kortom over alles, +maar nooit over zaken. Zoodra ik dat chapiter aanroerde, stond zij op en +sprak: + +--Bederf mij mijn dag niet. Als u mij iets daarover te zeggen of te +vragen hebt, doe dat dan per brief. Ik zal u terstond antwoorden, wat +mij goed dunkt. Wanneer u echter in vriendschap met mij wenscht om te +gaan, dan nimmer een woord over zakelijke belangen of diensten. Ik +onderscheid in u twee personen, de "homme du monde", waarmee ik met +genoegen van gedachten wissel en de "homme d'affaires", waarmee ik ten +mijnent niets te doen wil hebben. Onthoud dit goed en reken het u voor +gezegd. + +Nooit is Mme Duse van dit programma afgeweken en welke belangrijke zaak +zich ook mocht voordoen, steeds moest die schriftelijk plaats vinden. + +Evenmin heeft La Duse zich met bezoeken of interviews willen inlaten, +wanneer zij eenmaal in den schouwburg was. Te Brussel had zij geweigerd +aan de uitnoodiging van koningin Louise te voldoen, die haar door mij +liet verzoeken in de koninklijke loge te komen, waar zij haar +persoonlijk over haar spel wenschte te complimenteeren. + +De teleurgestelde vorstin antwoordde mij: "Het zij zoo. U zegt, dat Mme +Duse niet kan komen. Brengt u haar dan mijn vereering voor haar +buitengewoon talent zelf over en voeg er aan toe, dat zij gerust had +kunnen komen: ik eet de artiesten niet op." + +In den koninklijken schouwburg te Stuttgart, liet Zijn Majesteit vragen, +wanneer hij de groote artieste zijn eerbiedige hulde zou kunnen +aanbieden? + +--Zeg aan Zijn Majesteit, dat ik zeer gevleid ben over zijn +welwillendheid, maar dat ik hem onmogelijk kan ontvangen. In den +schouwburg behoor ik mijn kunst toe. Bezoeken van welken aard ook, +roepen mij tot de werkelijkheid terug en verbreken de illusie, die ik +noodig heb om mijn rollen naar behooren te vertolken. Ik ben ten zeerste +verheugd, dat mijn kunst Zijn Majesteit behaagd heeft. Bedank hem +hartelijk voor zijn welgemeende gelukwenschen en doe hem tegelijkertijd +inzien, dat dit voldoende is. + +Ik wachtte er mij wel voor haar antwoord persoonlijk aan den koning te +gaan overbrengen en belastte hiermee den baron Van Putlitz, intendant +van den koninklijken schouwburg, die 't op zijn beurt aan den +hofmaarschalk meedeelde. + +In de eerstvolgende pauze kwam de koning, vergezeld van den intendant en +zijn generaal-adjudant zelf op het tooneel. + +--Meneer, wilt u mij aan Mme Duse voorstellen? + +--Sire, tot mijn spijt heb ik reeds aan uw intendant gezegd, dat Mme +Duse zeer vermoeid is en onmogelijk in staat is u te ontvangen. + +--Wees dan zoo goed mij de deur der loge van uw ster aan te wijzen. + +Ik haastte mij dit bevel op te volgen. + +De koning klopt aan. + +--Wie daar? + +--De koning. + +--Het spijt me "meneer de koning" niet te kunnen ontvangen, ik kleed me. + +--Dat doet er niet toe. Ik zal wachten, tot u gereed zijt. + +--Doe dat niet, meneer. Ik heb reeds de directie laten verzoeken Zijn +Majesteit mee te deelen, dat ik niet in staat ben bezoek te ontvangen. + +--Mevrouw.... + +--Onnoodig aan te dringen. Ik zal mijn loge niet verlaten, alvorens men +mij is komen berichten, dat u vertrokken bent. + +Woedend verliet de koning het tooneel. Eenige oogenblikken later sprak +Van Putlitz mij aan. + +--U zult wel begrepen hebben, meneer Schürmann, dat het "Théâtre-Royal" +voortaan voor u niet meer te krijgen is. Uw verzoek zou in geen geval +meer toegestaan worden. + +Men ziet, dat zoo'n tournée den impresario naast veel succes, niet +minder moeilijkheden bracht. + + * * * * * + +Na voorstellingen te Kopenhagen en Stockholm gegeven te hebben, scheepte +La Duse zich naar Noord-Amerika in. Overal hetzelfde succes. In November +1896 treedt zij te Berlijn op in het Neues Théâter, waar de ook bij ons +bekende #Sigmund Lautenberg# de directie voerde. Vandaar gaat de +kunstreis naar St. Petersburg. De gemiddelde recette van de veertien +voorstellingen bedroeg veertienduizend francs. Te Moskou loopt de +glorievolle tournée mis. Hier wordt de tragédienne ongesteld. De sneeuw, +het gure klimaat schijnen voor haar zwak gestel niet te deugen. Hoewel +er voor haar serie voorstellingen reeds over de honderdtienduizend +francs besproken is, moet zij haar optreden telkens weer uitstellen, tot +zij plotseling, op raad van haar geneesheer, naar Italië terugkeert en +de teleurgestelde impresario genoodzaakt is, het geld terug te geven. +Zelfs de zegelkosten, de z.g. stedelijke belasting, krijgt hij niet eens +vergoed. + +Tot nog toe was La Duse nimmer te Parijs opgetreden, hetgeen toch de +droom is van de meeste buitenlandsche artiesten. La Duse had er ook wel +ooren naar, alleen zij zag tegen de noodzakelijke reclame en +"interviews" op. Ik wist haar evenwel te bepraten; beweerde, dat ze daar +geen last van zou hebben en La Duse gaf tenslotte toe, op voorwaarde, +dat zij door #Sarah Bernhardt# uitgenoodigd zou worden en in haar +schouwburg zou optreden (in die jaren "La Renaissance"). Niet als +concurrente, maar als genoodigde wilde zij voor de Parijzenaars spelen, +wat niemand haar kwalijk zou kunnen nemen. + +Dit ultimatum bracht mij in groote verlegenheid, doch wie niet waagt, +niet wint. Daar ik met Sarah Bernhardt door vroegere "tournées" op +goeden voet verkeerde, zocht ik haar op, om haar over het bezoek van La +Duse te polsen. Sarah maakte niet de minste bezwaren; zij had juist voor +een serie voorstellingen te Brussel afgesloten, haar schouwburg stond +dus leeg en zij stelde er een groote eer in, dezen zoolang aan haar +Italiaansche kunstzuster af te staan. + +Nu deed zich de moeilijkheid voor een stuk uit te kiezen. #Annunzio's# +"Citta morte" was reeds door den auteur aan Sarah verkocht en het ging +dus niet aan, deze noviteit in haar schouwburg op te voeren. Men ried +haar de bekende "Dame aux Camélias" aan, het publiek was met den inhoud +voldoende vertrouwd, het was nog steeds het beste kasstuk, daar Sarah +met de rol van Marguérite de grootste lauweren had geoogst. Voor La Duse +was de proef gewaagd, hoewel aanlokkelijk. In een vreemde wereldstad, in +'n Parijsch stuk, in den schouwburg van Frankrijk's beroemdste actrice +met haar lijfrol op te treden; men kan zoo ongeveer beseffen, wat er bij +La Duse moet zijn omgegaan, toen zij dien avond voor het eerst het +tooneel betrad. + +Het succes was overweldigend... Sarah, die de voorstelling in de zaal +had bijgewoond, was zóó verrukt over de uitbeelding van haar groote +collega, dat zij haar in haar loge om den hals vloog! En de pers?... + +Een artikel van den thans overleden criticus #Gustave Larroumet#, +getiteld: "La Duse et le public parisien" deelt mee: + +La Duse had bij deze gelegenheid dezelfde reserve tegenover de pers in +acht genomen als zij dat gewoon was te doen. Zij legde noch bezoeken af, +noch wilde bezoeken van krantenmenschen ontvangen. De Parijsche koningen +der kritiek, die, als sommige tooneelsterren, hun mannelijke en +vrouwelijke vereerders en beschermelingen er op na houden, waren door +het gedrag van La Duse ten zeerste gebelgd. Het verschil in de ontvangst +van het publiek en van de pers was dan ook teekenend, enkele gunstige +uitzonderingen natuurlijk niet te na gesproken. Het publiek één en al +geestdrift, de verslagen onbillijk en weinig hoffelijk. Sommigen gingen +zelfs zóó ver, om met het enthousiasme van de zaal den spot te drijven +en noemden de pretentie van La Duse, om zich met de eerste Parijsche +actrices gelijk te willen stellen, zelfoverschatting. La Duse trok zich +daar echter niet veel van aan, haar reputatie achtte zij door hen niet +aangetast. Zij meende, dat de Parijzenaars hun artistieke voorlichters +genoeg kenden, om te weten wat zij ervan gelooven moesten, nu de pers +niet op haar hand was. + +#Victorien Sardou# kwam spoedig daarop La Duse verzoeken, haar +medewerking te willen verleenen aan een gala-voorstelling, ten bate van +het op te richten standbeeld van #Alex. Dumas fils#. Zij stemde terstond +toe, niet alleen uit bewondering voor den grooten meester doch ook uit +dankbaarheid voor het Parijsche publiek, dat haar zoo allercharmantst +ontvangen had. Er werd tusschen hen overeengekomen, om het vierde +bedrijf van "Marguérite Gautier" te geven. Toen Sarah Bernhardt dit +evenwel hoorde, maakte zij bezwaar, die eer kwam haar toe, en La Duse +was zoo verstandig, dit in te zien. Zij zag, hoewel 't haar natuurlijk +ontzettend speet, dan maar liever van haar voornemen af en schonk het +comité een duizend francs. Ik dacht er anders over. Ik wist mijn ster te +overreden, in een ander stuk van Dumas op te treden en noemde "La Moglie +di Claude". Nu had dit drama te Parijs nooit veel opgang gemaakt en bij +een reprise van "La Femme de Claude" zelfs échec geleden. La Duse was +dan ook bezorgd, of zij haar uitbeelding van Césarine voor het Parijsche +publiek aannemelijk zou weten te maken. Ik hield voet bij stuk en liet +het tweede bedrijf in de "Figaro" aankondigen. De opvoering had plaats, +het pleit werd gewonnen, een daverend applaus viel La Duse te beurt en +het standbeeld van Dumas fils was verzekerd. De opbrengst van dien +kunstavond beliep niet minder dan 31,488 francs. + +Na haar succes te Parijs werd de groote actrice in haar eigen land +natuurlijk op de handen gedragen. In Triëst, Milaan, Turijn, Genua, +Napels, Rome en Florence geeft zij series voorstellingen, die alle 't +maximum opbrengen. In deze laatste stad krijg ik een brief van #Suzanne +Reichemberg#, de "doyenne" van de Comédie Française, om La Duse uit te +noodigen, aan haar afscheidsvoorstelling te willen medewerken. La Duse +neemt dit verzoek met geestdrift aan en besluit het laatste bedrijf van +"Adrienne Lecouvreur" te spelen. + +Daar dit uitstapje naar Parijs midden in haar tournée de reisroute +dreigt in de war te sturen, neemt La Duse op zich, de kosten voor haar +en haar gezelschap zelf te dragen, zoozeer stelt zij op prijs in het +"Huis van Molière" op te kunnen treden. Den 7en Maart 1898 had deze +gebeurtenis plaats met een recette van frs. 44,502, nog grooter dus dan +de kunstavond voor Dumas. Na afloop der voorstelling kwam president +#Félix Faure# op het tooneel de Italiaansche gast complimenteeren. + +Van Parijs vertrekt het gezelschap wederom naar Monte-Carlo en vandaar +naar Cannes, waar koning #Edward VII# verblijf hield. De "Prince de +Galles" was een bekend tooneelvriend, geen wonder dus, dat hij niet één +der voorstellingen van La Duse oversloeg. Over Marseille en Bordeaux +gaat de tournée naar Portugal. 12 April debuteert zij in den +Amelia-schouwburg te Lissabon met de "Dame aux Camélias". Hier worden +een negental opvoeringen gegeven, waarvan de gemiddelde recette 15,400 +francs oplevert. De vicomte #San Luiz de Braga#, eigenaar van den +schouwburg, is in de wolken over deze artistieke gebeurtenis. Zulk een +unaniem succes heeft zijn theater nog nooit meegemaakt. Hij besluit dan +ook door een duurzame herinnering dit feit te vereeuwigen. Op een +marmeren plaat laat hij met gouden letters de data van La Duse's +optreden griffen en noodigt hierbij uit al wat Portugal aan artiesten en +letterkundigen bezit. Koningin #Amelie#, die alle voorstellingen met +groote ingenomenheid had bijgewoond, liet zich eveneens +vertegenwoordigen en wonder boven wonder, La Duse is bij het plaatsen +der plaat zelf aanwezig en neemt glimlachend de gelukwenschen van den +vicomte-directeur en der vele aanwezigen in ontvangst. + +Van Lissabon trok zij als eindpunt harer tournée naar Oporto, waar een +echt Zuidelijke ovatie haar tebeurt valt met een opbrengst der twee +voorstellingen van niet minder dan 27,200 francs. Zij besloot nu een +welverdiende rust te Florence te gaan nemen, na ongeveer een millioen +francs verdiend te hebben. + + + + +André Antoine. + + +Gedurende mijn gansche impresariaat heb ik nimmer een artiest leeren +kennen, die meer in zijn kunst opging, vasthoudender zijn weg vervolgde +en eigenzinniger was dan #André Antoine#. + +Uit eerbied voor zijn pogen heb ik vanaf de oprichting van zijn "Théâtre +Libre" jaren lang zijn artistieke carrière gevolgd en me steeds de +grootste opofferingen getroost om hem in staat te stellen zijn +eerzuchtige plannen, zijn belangrijke hervormingen ten uitvoer brengen. + +Buiten mijn oprechte bewondering, gevoel ik nog steeds voor dit "groote +kind", zoo vol idealen, een warme sympathie, want men mòet van hem +houden ondanks zijn gebreken, men kàn hem geen kwaad hart toedragen. + +Onvermoeid, door niets van zijn ideëen af te brengen, herrijst hij +telkens als een phenix uit zijn asch. Tegenspoed schijnt op hem geen +vat te hebben. Tien jaar lang heb ik met hem saamgewerkt, vanaf den tijd +dat hij als baanbreker der Fransche tooneelspeelkunst, zich vrijmaakte +van de ingewortelde traditie, tot aan zijn officieele erkenning van één +der eerste Parijsche tooneel leiders. + +23 Maart 1892 begonnen wij onze eerste tournée in het Grand-Théâtre te +Luik. Waar wij ook optraden, was het publiek op onze hand. De naam van +"Théâtre Libre" heeft in het buitenland niemand afgeschrikt. Te +Amsterdam, waar wij daarna speelden, was de zaal van het Grand-Théâtre +uitverkocht. Onder de twaalfhonderd personen bevonden zich echter maar +drie dames. De heeren #Van Lier#, directeuren van dien schouwburg, +verbaasden zich hierover en waren niet weinig verontwaardigd. Het +publiek meende zeker een pornografisch schouwspel uit dat verdorven +Parijs te wachten te zijn, waarbij de tegenwoordigheid van het zwakke +geslacht nu eenmaal niet zou passen. Toch hadden we tijdig den naam van +het stuk en van den schrijver geannonceerd: "Blanchette" van #Brieux#. + +Bij het eerste bedrijf bleef de zaal tamelijk koel, men verbaasde zich +over den inhoud, bij het tweede hadden wij echter gewonnen spel. Nu men +geen onbehoorlijk gegeven te zien kreeg, waarop de meesten gerekend +hadden, zonder het waarschijnlijk te willen bekennen, boeide weldra de +ernstige uiteenzetting van het drama, dat overigens door Antoine en de +zijnen meesterlijk gespeeld werd. Den volgenden avond werd "L'Ecole des +Veufs" opgevoerd, een satyriek tooneelspel van #Georges Ancey#, dat niet +minder insloeg. Onze grootste triumf werd behaald met "La Dupe", van den +zelfden auteur, die terecht één der meest gevierde schrijvers van het +"Théâtre Libre" is geweest. De scène, waarin Antoine zijn vrouw een paar +oorvijgen uitdeelt, sloeg wel 't meest in. Antoine verwonderde zich +hierover en zei me: + +"Het schijnt hier in 't Noorden gewoonte te zijn, een lastige vrouw +hardhandig haar ongelijk aan het verstand te brengen. In Parijs hebben +wij deze scène nooit kunnen spelen dan onder luid protest." + +Het vervolg van onze tournée stelde hem echter in 't ongelijk. Overal, +zoowel in Zuid- als Midden-Frankrijk, Zwitserland en Italië hadden we +met dit tooneel een even groot succés als in Holland, Duitschland en +Oostenrijk. + +Te Marseille gaven we "Seul", een stuk in drie bedrijven, van #Guinon#. +In het tweede bedrijf komt een kind voor, dat ter gelegenheid van den +jaardag van zijn grootvader een fabel moet opzeggen. Om overal een kind +van zes à acht jaar met den troep mee te nemen, ging natuurlijk niet +aan. Ik had dus aan alle schouwburgdirecties, waar wij dit stuk hoopten +op te voeren, vooruit geschreven om een kind ter plaatse de fabel "Les +deux Pigeons" van #La-fontaine# te laten instudeeren. Tot nog toe was +dit overal goed gegaan. + +Te Marseille toont men ons vóór het scherm opgaat een allerliefst +kereltje. + +--Ken je de fabel van buiten, vraagt Antoine hem. + +--Ja, meneer. + +--Goed zoo. Ga dan maar in den foyer zoolang wat spelen tot het je beurt +is, dan laat ik je wel halen. + +Het tweede bedrijf is begonnen, het kind komt op en begint. + +--Ach, pécaïre! + +Nog nooit had men in de omgeving der Canebière zoo'n echt Marseillaansch +accent op de planken gehoord. Bij de eerste woorden begint men in de +fauteuils te lachen, weldra brult de geheele zaal. + +"Deux pigeons s'aimaient d'amour tendre.... Antoine omhelst het kind en +zegt: + +--Genoeg, ik ben tevreden. + +De knaap kijkt zijn grootvader verbaasd aan en begint opnieuw: + +"Deux pigeons...." + +Antoine hem snel in de rede vallend. + +--Het was mooi, houd nu maar op. + +Het kind is daarover zeer ontstemd en gaat bedaard voort. De zaal giert +het uit. + +Dat is te erg! + +Antoine ten einde raad, knijpt hem in de arm en fluistert: + +--Als je nu niet gauw je mond houdt, kwajongen! + +--Nee, ik hou m'n mond niet, pruilt de kleine. Ik heb de fabel geleerd, +ik zal haar ook opzeggen. + +Er viel niets aan te doen! De fabel werd nogmaals tot het eind +voorgedragen tot groot vermaak van het publiek, tot ergernis van +grootvader Antoine. + + * * * * * + +In de maand Maart 1904 keerden wij naar Marseille terug om daar een +zestal voorstellingen in het "Théâtre des Variétés" te geven. Evenals +twee jaren te voren is alles vooruit besproken. + +Nadat wij ons répertoire met "La Fille Elise" en "Boubourouche" +vermeerderd en daarvoor #Lérand#, die nu al jaren een eerste plaats aan +den "Vaudeville"-schouwburg inneemt--geëngageerd hadden, begaven wij ons +naar Brussel om vandaar uit een nieuwe tournée te beginnen. + +Den dag voor ons vertrek was de arme #Jeanne Dulac#, die bij een +petroleumlamp haar handschoenen gewasschen had, te dicht bij 't vuur +gekomen. De benzine had vlam gevat en zij bracht het er nauwelijks +levend af. Vreeselijke brandwonden bedekten haar lichaam. Zij moest +maanden lang te bed blijven. + +Het was bij twaalven, toen wij 't ongeval vernamen en wij moesten den +volgenden dag om zeven uur verder. Terstond werden maatregelen genomen, +haar plaats door een ander te doen innemen. Het gelukte ons #Eugénie +Nau#, zij, die de rol van "La Fille Elise" gecreëerd had, te bewegen +haar ongelukkige kameraad bij deze tournée te vervangen. + +Van de tien verschillende stukken, die wij te spelen hadden, kende zij +slechts die ééne rol. Gedurende de geheele reis moesten wij dus overal +repeteeren, zonder oponthoud. Zoodra wij ons in een trein geïnstalleerd +hadden, begon men in één der wagons met Mlle Nau de rollen door te +nemen. Bij elke halte zocht #Gémier#, die toen regisseur bij den troep +was, van wagen tot wagen de artisten bijeen, die de "wachten" hadden te +geven en zoo wisselden zij elkaar af. Overal werd dus vlijtig +gestudeerd, in hotels, in wachtkamers, in de tusschenbedrijven, in den +foyer en 's avonds na de voorstelling. Geen minuut rust tijdens de twee +weken, die wij in Holland doorbrachten. De tien stukken werden dan ook +gekend. Antoine en zijn artisten konden met welgevallen op hun +reuzenarbeid terugzien, maar aangenaam reizen was het nu direct niet. + + * * * * * + +Van Konstantinopel naar Italië overstekend, werden wij te Milaan door de +eerste auteurs en artisten verwelkomd. Annunzio, Bracco, Traversi, Duse, +Zacconi, Novelli woonden verschillende voorstellingen bij en beloonden +ons met applaus. Natuurlijk dachten we te Rome prachtige zaken te maken. +Helaas, het mocht niet zijn! + +Den eersten avond is de zaal van den schouwburg "Valle" door een +élite-publiek bezet. We geven "Blanchette", het bekende succèsstuk. + +Het eerste bedrijf wordt koel ontvangen. Geen nood, dit waren wij reeds +van andere steden gewoon. In het tweede komt echter geen hand op elkaar, +in het derde is de zaal reeds over de helft leeggeloopen. + +We informeeren terstond naar de reden van dit gebrek aan belangstelling. + +Een misverstand! Men was in de meening Parijsche toiletten te zien te +krijgen en ons stuk speelde in een boerenmilieu. Om bij het publiek te +Rome succès te hebben, hadden wij de medewerking van Paquin of Redfern +noodig gehad. + +Hoewel ik hierna geen tournée met Antoine meer ondernomen heb, kan de +oprichter van het "Théâtre Libre" over onze samenwerking tevreden zijn. +Onze voorstellingen in het buitenland hadden te samen, na aftrek der +onkosten, het aanzienlijk bedrag van 314,500 francs opgeleverd, een som, +die Antoine in staat stelde zijn voor het moderne tooneel zoo +interessanten strijd met nieuwe kracht voort te zetten. + + + + +BEROEMDE TENORS. + +Gayarré. + + +De Spaansche tenor #Gayarré# heeft met #Angelo Massini# de zelfde +populariteit gekend, die thans #Caruso# te beurt valt. + +Volleerd zanger en bovendien een groot artiest, schuilde er in zijn stem +iets, dat de ziel roerde, niettegenstaande hij soms door den neus zong. +Hij was de afgod van het publiek in zijn geboorteland, doch heeft ook in +de Groote Opera te Parijs en in andere steden van Europa en Amerika +triumfen gevierd. Hij verdiende geregeld 5000 francs per voorstelling, +bij welk bedrag nog de talrijke kostbare geschenken gevoegd kunnen +worden, die hem overal werden aangeboden. + +Door mij geëngageerd om tegelijk met Adelina Patti in "Traviata", "De +Barbier uit Sevilla" en "Lucie di Lammermoor" op te treden, evenaardde +zijn succes vaak het hare, hetgeen heel wat zeggen wil, als men nagaat +dat deze onvergelijkelijke nachtegaal een kwart eeuw lang door alle +muziekliefhebbers op de handen is gedragen. + +Daar wij vier voorstellingen te Barcelona hadden te geven, waren wij in +het hotel "Les Quatre Saisons" op de Rambla del Cantra afgestapt. 's +Morgens aan ons ontbijt zien wij, dat twee bejaarde mannen zich vlak +voor ons open venster posteeren, op wier gezicht hun nijpend gebrek te +lezen stond. Terwijl de één met bevende hand de vioolsnaren bestreek, +zong de ander met schor geluid de cavatine uit "Faust", doch hoezeer +zijn stem ook geleden had, men kon zijn zangtechniek wel degelijk nog +onderscheiden. Niemand lette echter op hen en geen enkel geldstuk werd +hun gegeven. Toen Gayarré dat zag, trok hij zich hun lot terstond aan. +Wie weet wat deze achteruitgegane artiesten al doorgemaakt hebben, zei +hij tot mij. Misschien hebben zij van morgen niet eens gegeten. Laten +wij hun een gelukkigen dag bezorgen. + +--Goed, laten we hun elk een louis geven. + +--In orde, doch we moeten met wat anders beginnen. + +--Wat bedoel je? + +--Ik zal in hun plaats gaan zingen en jij moet met je hoed rondgaan. Ik +ben zeker dat we heel wat zullen ophalen. + +--Dat meen je toch niet? + +--Wis en zeker en wel terstond. Iedereen kent me hier en nog nimmer +heeft het publiek me voor zoo'n geringen prijs hooren zingen. Kom mee. + +Of ik wilde of niet ik moest hem wel volgen. Bovendien we deden er een +goede daad mee. + +Gayarré naderde den vioolspeler, vroeg naar zijn repertoire en de plaats +van den ouden zanger innemend, begon hij lustig de groote aria van +"Traviata" te zingen. In minder dan geen tijd stroomde het publiek toe +en omringde ons groepje, terwijl men van alle kanten riep: "Gayarré, hij +is het!" ... "Het is Gayarré!" ... + +Toen hij zijn lied ten einde had gezongen, ging ik met mijn hoed rond. +Zilver en koperstukken vielen er bij hoopjes in, zelfs hier en daar een +goudstukje. Bij natellen hadden we over de 874 francs opgehaald, die wij +den overgelukkigen oudjes ter hand stelden. + +--Welnu, Schürmann, sprak Gayarré, toen wij weer aan de ontbijttafel +zaten, ben je tevreden over de recette? Wat mij betreft, van mijn leven +heb ik nog nooit met zoo'n genoegen een lied gezongen. + + + + +Tamagno. + + +Een machtig geluid, één der krachtigste tenorstemmen, die ik ooit +gehoord heb. Weinig of geen bekoring, maar stembanden zoo forsch en +lenig, dat zijn borstnoten veel van kanonschoten hadden. Middelmatig +tooneelspeler, zonder distinctie, dankt #Tamagno# zijn groote reputatie +en zijn hooge "cachets" hoofdzakelijk aan zijn krachtige longen. Zijn +"Mozes" (Rossini) en "Othello" (Verdi) zijn in dit opzicht dan ook +onvergelijkelijke creaties. + +Zelden heeft een artiest, die zulke reuzenbedragen verdiende een meer +eigenaardige zuinigheid aan den dag gelegd. In zijn koffers, waarvan het +vervoer op rekening van den impresario stond, sleepte hij een +petroleumstel mee, waarop hij zelf zijn eten kookte, dat hij elken dag +bij landgenooten en als die niet te vinden waren op de markt ging +koopen. + +Wanneer hij bij Italiaansche leveranciers terecht kon, sloeg hij steeds +een groote voorraad in, dat hij dan grootendeels met vrijkaartjes +bekostigde, waardoor hij nog enkele francs uitspaarde. Aan hôtel-eten +had hij een broertje dood, zeker met het oog op de talrijke kellners en +de verplichte fooitjes. + +Een tweede eigenaardigheid was het opsparen van kaarsen, waarvan hij +koffers vol had. Het contract van Tamagno gaf hem recht op twee en +dertig kaarsen per week ter verlichting van zijn loge. Daar de meeste +kleedkamers van gaslicht voorzien waren, had hij langzamerhand een +verzameling kaarsen gekregen, groot genoeg om er een winkel mee op te +zetten. + + * * * * * + +Bij de buitengewone voorstelling in den Renaissance-schouwburg te +Parijs, waarvan de opbrengst moest dienen tot het oprichten van een +standbeeld voor #Alexander Dumas fils#, had Tamagno zich op mijn +aandringen bereid verklaard aan het slot van het rijke programma eenige +liederen ten beste te geven. + +Tamagno was reeds vroeg in de schouwburg aanwezig en wachtte kalmpjes in +den kleinen artiesten-foyer zijn beurt af. Het was er snikheet en de +voorstelling duurde verbazend lang. + +--Waarde Schürmann, ik zit me hier niet weinig te vervelen. + +--Waarom gaat u het tweede bedrijf van "La Femme de Claude" niet zien? + +--Dank je wel, tooneel interesseert me weinig, maar ik heb een idee. Kan +je me misschien aan een paar klompen helpen? + +Ik keek vreemd op, doch daar hij bleef aandringen, verzocht ik één der +employés in de requisietenkamer naar een paar klompen uit te zien. +Weldra kwam hij er mee aandragen. Tamagno trekt zijn lakschoenen uit, +zoo ook boord vest en jas en begint nu met deze klompen aan in zijn +hemdsmouwen eenige boerendansen uit te voeren, zooals dat in Italië op +het platte land het gebruik is. + +Hij scheen er zelf bijzonder veel plezier in te hebben, want de ééne +dans volgde op den anderen en ik moest toegeven, hij deed het +alleraardigst. Na verloop van een half uur, toen hij geheel bezweet en +buiten adem wou gaan uitrusten, komt de regisseur waarschuwen, dat het +zijn beurt is om op te treden. + +Hij trekt haastig zijn kleeren en schoenen weer aan, begint zijn aria, +doch of hij zich te veel reeds had ingespannen, hij kon maar niet op +stem komen en er kwam van zijn nummer zoo goed als niets te recht. + +--J'ai chanté comme un "sabot". Men had beter gedaan naar mij te komen +zien, toen ik ze zoo even nog aan had. + + + + +Ernesto Nicolini. + + +Franschman van origine heeft #Ernest Nicolas# na zijn huwelijk met +#Adelina Patti#, zich steeds Ernesto Nicolini laten noemen. Begiftigd +met een schoone stem miste hij artistiek gevoel en smaak en was daarbij +een beslist tegenstander van moderne muziek, die van de zangers iets +meer dan uitsluitend een mooie stem vereischt. Zoo hij dan ook niet de +markiezin #de Caux# op zijn weg ontmoet had, meer bekend onder haar +eigen naam: Adelina Patti, welke wereldberoemd werd, zou hij met zijn +optreden in "Aida", "Lucie" en "Traviata" nimmer zoo'n opgang gemaakt +hebben. + +Eenmaal de echtgenoot van "La Patti", trad hij geregeld met haar op en +oogstte naast haar de grootste triumphen. Op betreklijk nog jeugdigen +leeftijd nam hij afscheid van de planken om zich uitsluitend in te laten +met het beheer van de financieele belangen van zijn beroemde +echtgenoote. Hij stelde haar repertoire vast, teekende de contracten en +wist haar fortuin steeds meer en meer te vergrooten. Zijn afkeer en zijn +gering begrip van elke nieuwe richting in de muzikale concepties der +groote componisten waren oorzaak, dat La Patti zich nimmer aan het +repertoire van #Richard Wagner# gewaagd heeft. + +Als zij dat gewild had zou zij als Eva in de "Meistersinger" of als +Senta in de "Fliegende Hollander" beslist furore gemaakt hebben, doch +hij oordeelde dat haar Rosina, Violetta en Lucie genoeg opbrachten, en +wilde van geen enkele nieuwe creatie weten. + +In 1885 heeft hij nog éénmaal meegezongen en wel bij de reeds meer +besproken tournée van La Patti in Spanje. De vier voorstellingen, die +wij te Barcelona zouden geven, had onder de Catalonische bevolking +zoozeer de belangstelling gaande gemaakt, dat er reeds vooruit voor +20.000 francs besproken was. + +Als eerste voorstelling ging "Traviata" met La Patti als Violetta en +#Stagno# als Alfredo. Daar kort te voren deze partij nog door #Gayarré#, +den beroemden Spaanschen tenor hier gezongen was, gaf Stagno plotseling +voor, niet bij stem te zijn en weigerde op te treden. Daar hij den +volgenden dag wel goed bij stem was in den "Barbier", in welke rol hij +de concurrentie van Gayarré niet vreesde, was dit voorgeven van +heeschheid maar een uitvlucht om zich niet aan een vergelijking met +Gayarré bloot te stellen. + +Stagno hield voet bij stuk en ik was door zijn weigering in groote +moeilijkheid geraakt. Ten einde raad besloot ik Nicolini te polsen, of +hij voor een enkele maal zijn oude rol van Alfredo nog eens zou willen +opnemen om mij uit de verlegenheid te helpen en ik deed dit verzoek +gepaard gaan met de aanbieding van een zeer kostbare diamanten dasspeld. +Hoewel Nicolini in geen acht jaar meer gezongen had, scheen dit geschenk +toch den doorslag te geven. Nicolini verklaarde zich bereid en ik +haastte mij over de affiches de volgende aankondiging te laten plakken. + +"M. Stagno weigert als Alfredo op te treden. M. Nicolini zal hem in deze +rol vervangen. Zij, wien deze mutatie niet aanstaat, zijn gerechtigd hun +entreegeld aan de kas terug te halen." + +Eenige duizenden francs werden teruggegeven, doch de billetten werden +terstond door anderen gekocht, zoodat de zaal overvol was, toen het +gordijn opging. + +Bij het verschijnen van La Patti klinkt plotseling een helsch gefluit en +geschreeuw, en als Nicolini ook zijn mond open doet, verdubbelt het +lawaai nog in omvang. Men laat het scherm weer zakken. Maar zoodra men +het ophaalt, begint het kabaal opnieuw. + +Ik laat wederom "halen" en verschijn nu zelf voor het voetlicht: "Dames +en Heeren. Er moet hier een vooruit georganiseerd kabaal achter +schuilen, want Mme Patti is van haar leven nog nooit uitgefloten +geworden en de rolverandering van den tenor werd vooruit aangekondigd. +Ik verzoek u dus beleefd doch dringend mijn artiesten verder ongemoeid +te laten." + +Dit scheen te helpen, want de voorstelling kon nu zoo goed en zoo kwaad +als het ging haar verloop hebben. + +Het bewijs dat deze herrie door Stagno zelf aangericht was, werd mij +duidelijk, toen ik vernam, dat de teruggegeven billetten door zijn +vrienden en handlangers waren opgekocht en hij zich de luxe had willen +permitteeren om Nicolini te laten uitfluiten en met hem natuurlijk +tevens La Patti. + +Deze laatste was niet weinig verstoord, hetgeen zich begrijpen laat. +Voor de eerste maal in haar leven door haar eigen landgenooten +uitgefloten! Op staanden voet wilde zij uit Barcelona vertrekken. + +Om deze schade en schande te voorkomen, verzon ik de volgende list. + +Ik had in Barcelona kennis gemaakt met den zoon van een invloedrijk +bankier M. #Coll y Rataflutis#. Hem zocht ik na afloop der voorstelling +terstond op. + +--U hebt hier vele relaties, niet waar? + +--Natuurlijk. Vader staat met de deftigste families hier ter stede in +betrekking. Maar waarom vraagt u me dat? + +--Bezit u misschien ook hun naamkaartjes? + +--Wel mogelijk, ik zal eens nazien. + +Een kwartier later zat M. Coll y Rataflutis met nog een vriend, mijn +secretaris en mijn eigen persoontje de naamkaartjes met volgende +staaltjes van geestdriftig huldebetoon en verontwaardiging te +onderteekenen. + +Zangvogeltje, verlaat ons niet!... Zijn die ellendelingen doof!... La +Patti uitfluiten is God beleedigen!... Men schaamt zich +een Spanjaard te zijn!... Hemelsche harp, weerklink nog eenmaal!... +Mijn spijt voor het wangedrag mijner landgenooten... enz. enz. + +Den tooneelknecht, behoorlijk op de hoogte gebracht werd opgedragen deze +naamkaartjes, waarop de "haute fleur" van Barcelona gedrukt stond, +telkens bij pakjes van tien bij La Patti aan huis te bezorgen. + +Toen ik 's middags bij haar mijn opwachting maakte, sprong zij me om den +hals en riep uit: Ik blijf! O, als je eens wist hoe galant die +Spanjaarden toch kunnen zijn... + +Ik kon me met moeite goed houden, doch La Patti merkte gelukkig niets. + + + + +Roberto Stagno. + + +De lieveling van het publiek. Een tenor, die nimmer minder dan drie +duizend francs per optreden ontvangen heeft en in Europa en in Amerika +zelfs tien duizend francs verdiende. Waarom? Dit heb ik mij steeds +vergeefs afgevraagd. + +Zijn stem had niet de geringste bekoring en kon moeilijk fraai gevonden +worden, doch hij bezat een knap voorkomen en was bovendien een kranig +acteur, die door zijn figuur en zijn elegante manieren vooral bij de +dames in de gunst stond. In ieder geval was hij een uitstekend +leermeester en aan zijn zangonderricht heeft de thans zoo beroemde +operazangeres #Gemma Bellincioni# veel te danken. + +Wat de oorzaak van Stagno's succes ook moge zijn, een impresario heeft +rekening te houden met den smaak van het publiek. Vandaar dat ik ook +Stagno voor mijn tournée door Spanje geëngageerd had. + +Ik heb reeds meegedeeld om welke reden hij te Barcelona in Traviata +weigerde op te treden en hoe hij de billetten had laten opkoopen om +#Nicolini# uit te fluiten. Om zijn vrienden te overtuigen, dat hij niet +uit jaloezie zoo handelde, maar om Nicolini zijn hebzucht betaald te +zetten, had hij handig rondgestrooid, dat ik hem zijn rol had afgenomen +op aandringen van het echtpaar Patti-Nicolini. + +Zijn vrienden woedend dat La Patti hun van hun geliefden tenor had +beroofd, alleen om haar echtgenoot enkele billetten van duizend francs +in handen te spelen, hadden zich gewillig voor Stagno's plan geleend. + +Toch zou onze tenor niet lang plezier van zijn bedrog hebben, Adelina +Patti door de toegezonden protesten der Barcelonasche aristocratie weer +met het publiek verzoend, had bovendien vernomen, dat Stagno de schuld +van alles was. Zij nam zich voor hem dit gevoelig betaald te zetten. + +Bij de opvoering van den "Barbier" gelastte zij mij voor haar rekening +2000 francs plaatsen te nemen en die rond te deelen, op voorwaarde, dat +de bezitter van zoo'n entréebewijs Stagno bij zijn verschijnen zou +uitfluiten. + +Eerst wilde ik mij er niet toe leenen, doch daar ik met Stagno toch niet +al te best overweg kon en mij er meer aan gelegen lag La Patti tot +vriend te houden, voerde ik haar verlangen stipt uit en ik behoef er +nauwelijks aan toe te voegen, dat Stagno leelijk op zijn neus keek, toen +hem hetzelfde lot trof, waar hij twee avonden te voren Patti-Nicolini op +vergast had. + +Dit is echter de eerste en laatste keer in mijn leven geweest dat ik een +artiest, die ik handen vol goud moest betalen, zelf liet uitfluiten. + +Doch, zooals u ziet, in de tooneelwereld komen de ongelooflijkste +avonturen voor en is het onmogelijke, mogelijk. + + + + +Angelo Massini. + + +Eén van de grootste tenoren der wereld, wiens naam in vollen glans +schitterde ten tijde der "vogue" van Adelina Patti, en die tot 1908 +voornamelijk in Rusland de grootste successen heeft gekend. Zijn warm +vibreerende stem, waarmee hij alles kon uitdrukken, wist de gevoeligste +snaren bij den toehoorder aan het trillen te brengen. Bovendien was hij +een goed acteur en daarbij een verwoed rooker van havanna sigaren. +Tusschen elk bedrijf stak hij er één aan en toch had dit nooit invloed +op zijn stem. + +Te Lissabon in het San Carlo theater hadden in 1885 de reeds vaak +besproken modelvoorstellingen met La Patti plaats, o.a. #Rossini's# +"Barbier". + +Tijdens het eerste bedrijf gebeurde er iets, dat het publiek nooit te +weten is gekomen, doch voor de ingewijden het bewijs was, hoe een groot +artieste, in haar reputatie als vrouw van de wereld vlekkeloos, in haar +naijver op het succès van anderen er toe gedreven kan worden zich op een +lafhartige en kleinzielige wijze te wreken. + +Ik spreek hier niet over de plaats op de programma's, de zoo vaak +aangeroerde kwestie van de "vedette", waarbij de ééne naam "vet gedrukt" +den anderen als 't ware van 't papier wil dringen,--een waarlijk groot +artiest stoort zich hieraan niet--doch over het met opzet iemands succès +benadeelen. + +Wie "De Barbier" gezien heeft, herinnert zich het tooneel waar Almaviva +Rosina zijn serenade brengt, die dan even op 't balcon verschijnt, waar +Bartholo haar vandaan haalt om snel het venster te sluiten. + +Vanaf het begin der tournée was ik gewoon achter de coulissen het +klappen der dichtslaande deuren aan te geven door, juist als de tenor +zijn aria geëindigd had, een stok op den grond te laten vallen. Ik wilde +dit zelf liever doen dan het aan mijn regisseur toevertrouwen. + +Almaviva was één der glansrollen van Massini en juist zijn succès met +deze serenade was La Patti een doorn in het oog, wier beurt eerst in het +tweede bedrijf kwam. + +Op den avond van de eerste voorstelling zocht de beroemde zangeres mij +op en voorgevend bij hun eerste optreden te Lissabon een goeden indruk +te willen achterlaten, verzocht zij mij haar mijn plaats achter de +coulissen af te staan, opdat ik al mijn zorg aan de uitvoering in haar +geheel zou kunnen geven. Niets kwaad vermoedend, stond ik haar mijn +plaats af en liet haar een stoel brengen, waarop zij het oogenblik kalm +kon blijven afwachten. + +Massini was dien avond schitterend op dreef, de volle zaal scheen hem te +inspireeren en ademloos werd naar zijn serenade geluisterd. Het +gewichtige moment is daar. Massini haalt diep adem om zijn hooge "c" er +uit te gooien, die als het uitspatten van den vuurpijl dit klinkend +notenvuurwerk bekroont. Op hetzelfde oogenblik hoort men echter een +ontzettend gekraak en een fellen slag achter de schermen, die het geluid +van Massini geheel bedekt. Het scherm valt, het applaus blijft +achterwege, als zat de schrik bij het publiek er nog in. + +Wat was er gebeurd? + +Mme Patti had op 't goede moment haar stoel laten tuimelen en den stok +laten neervallen, welk moment voor den armen Massini nu juist niet het +goede was. + +--Waarlijk, het spijt me. Ik had het liever aan Schürmann moeten +overlaten, die is het gewoon. Massini zong zoo verrukkelijk, dat ik mijn +eigen ontroering nauwelijks meester was. Ik wilde hem toejuichen, lette +niet meer op m'n stoel en liet de stok te vroeg vallen. Hij zingt ook +werkelijk te verrukkelijk! + +Na deze lofspraak, ging de diva kalm naar haar loge. Massini was woedend +en het publiek verwenschte den onhandigen regisseur, die hun extase door +dat lawaai was komen verstoren. + + + + +Enrico Caruso. + + +Het tegendeel van Tamagno... Geen groòte stem, maar een bekoorlijke +stem. Het prototype van den Italiaanschen tenor, den meester van het +"bel canto". Artistiek begaafd weet hij zijn auditorium geheel onder +zijn invloed te brengen. Hij voelt wat hij zingt en tusschen hem en het +publiek ontstaat van zelf een band, die tegen het einde, waar en in welk +land hij ook optreedt, tot het vurigst enthousiasme voert. Hij heeft +directeuren en phonografenfabrikanten schatten geld doen verdienen, +terwijl hij zelf de duurst betaalde artiest is, die er tot nog toe +rondloopt. De Metropolitan Opera Company van New-York heeft hem voor één +millioen vast aan zich verbonden. Eén gedeelte der voorstellingen wordt +te New-York gegeven, het andere verdeeld over de groote steden van de +Vereenigde Staten, gedurende de tournée, die jaarlijks door de M.O.C. +gehouden wordt. + +De voorstellingen, die dan nog over blijven, worden verdeeld over de +groote Europeesche steden. Wanneer Caruso te New-York optreedt, wisselen +de ontvangsten algemeen tusschen de 70 à 85 duizend francs. Te Parijs in +het "Châtelet" was het gemiddelde 48000 francs. Te Berlijn, Hamburg, +Frankfort en Weenen bereiken de recettes ongeveer het zelfde cijfer. + +Zijn repertoire bevat in hoofdzaak: Carmen, Faust, Aïda, La Boheme +(Puccini), Cavalleria en Paljas. Weinig of geen creaties. +Waartoe overigens ook? Het publiek komt niet om de opera, maar om Caruso +in zijn romance of bravour-aria te hooren. Als de opera een bedrijf +bevat, waarin de beroemde tenor niet meezingt, verlaten de heeren de +zaal om in de foyer een sigaar te rooken of voor den schouwburg een +luchtje te scheppen, de dames zoeken haar kennissen in de loges op en de +stemmen van de overige zangers worden nauwelijks aangehoord. Een lichte +ongesteldheid van den grooten Caruso beschouwt men daarginds als een +nationale ramp. + +Behalve zijn vast inkomen bij de Metropolitan Opera heeft Caruso nog het +recht op te treden op particuliere soirées, die hem eveneens een aardig +fortuin opleveren. + +Gedurende de voorstellingen, die ik in het Broadway Théâter te New-York +met het Siciliaansch gezelschap van #Mimi Aguglia# gaf, sloeg Caruso +niet één van de opvoeringen over, tenminste wanneer hij dien avond vrij +was. Elken dag kwam hij in het bureau, dat ik in den schouwburg had +laten inrichten mij een uurtje gezelschap houden en hield zich dan +onledig met het teekenen van caricaturen, waarvan er verscheidene in de +Amerikaansche bladen werden opgenomen. + +Mijn zoontje vroeg Caruso eens, toen hij weer op bezoek was. + +--Is het waar, meneer Caruso wat vader vertelt? + +--Wat zegt je vader dan? + +--Dat u de mooiste stem hebt van de wereld, en de beste zanger bent, +dien hij kent. + +--Heb je me dan nog nooit hooren zingen? + +--Nee nooit. + +--Dan moet je morgen eens naar me komen luisteren. Ik zal je een plaats +sturen. + +--Dat gaat niet. + +--Hoezoo? + +--Ik ben eerst acht en ga naar bed als de voorstelling begint. + +--En wou je me toch zoo graag hooren zingen? + +--Wat graag!.. + +--Kom dan morgen middag om drie uur in het Waldorf-Astoria hôtel, dan +zal ik wat voor je zingen. + +Den volgenden dag ging met mij, m'n zoontje zooals afgesproken naar hem +toe. + +--Jij bent niet geinviteerd, waarde heer. Ik heb het alleen aan je +zoontje beloofd. Wil je er bij blijven, kost het je 5000 franc, en nog +wel omdat jij het bent. + +Ik maakte dat ik weg kwam en ging zoolang de kranten lezen. Mijn zoontje +mocht in den leuningstoel plaats nemen en Caruso begon te zingen. Gérard +luisterde met volle aandacht. Bij het tweede lied uit "La Tosca" kwamen +hem de tranen in de oogen. Hij snelde op den zanger toe, nam zijn hoofd +tusschen zijn handen en gaf hem op beide wangen een zoen, terwijl hij +uitriep: + +--Papa heeft nog niet genoeg gezegd! Het is nog mooier! + +Caruso, ontroerd zong toen nog de cavatine uit "Faust" en overhandigde +hem een groot portret, waarop hij schreef: + +"Aan mijn vriendje Gérard Schürmann, voor de groote artistieke +voldoening die hij mij heeft geschonken." + +Toen hij met mijn zoontje beneden kwam, weigerde hij mijn dank in +ontvangst te nemen. + +--Ik ben je veel meèr dank schuldig, want nog nimmer heeft iemand me +zoo'n vreugde bereid als je jongen, toen hij mij in zijn ontroering om +den hals vloog. Zijn kussen hadden voor mij meer waarde dan de grootste +triumphen. + + * * * * * + +Toen Caruso in Philadelphia zong, kreeg hij een uitnoodiging tegen een +fabelachtig honorarium bij een bekend milliardair te komen zingen. +Caruso werd in een fraai-ingerichten salon gebracht, waar zich tot zijn +verbazing niemand anders bevond, dan de milliardair en een klein hondje. +Voor dit "publiek" ving Caruso aan een zijner schoonste aria's te +zingen, maar na de eerste tonen begon het hondje woedend te keffen. De +milliardair verhief zich nu van zijn zitplaats en zei: "Ik dank u zeer. +Thans kunt u ophouden en heengaan--ik wilde slechts weten of Toby ook +janken zou, wanneer u zong....!" + + + + +Paoli. + + +Door #Pedro Gailhard#, den uitstekenden directeur van de opera, wiens +vroegtijdig heengaan door velen nog steeds wordt betreurd, werd #Paoli#, +ontdekt. Hij liet hem debuteeren als Arnold in "Wilhelm Tell" en ik +moest toegeven, dat hij een zeer fraaie stem had. Niettegenstaande hij +in het duo met Mathilde bleef steken, hetgeen men toeschreef aan zijn +zenuwachtigheid van debutant, prees de geheele muzikale pers dezen +nieuwen zanger en voorspelde hem een groote toekomst. + +In de meening, dat er met deze "fort tenor" eer viel in te leggen, +engageerde ik hem terstond voor een tournée door Europa, doch verzuimde +verdere inlichtingen te nemen. + +De buitenlandsche directies namen de contracten terstond aan en de +tournée beloofde een groot en voordeelig succes te worden. #Paoli# +vroeg mij een voorschot van 10.000 francs om zich de noodige kostuums te +laten maken, welk bedrag ik hem dan ook terstond uitbetaalde. + +Twee weken voor de première, komt de tenor mij opzoeken en vertelt mij +dat hij van de vijf rollen, die hij verplicht is te zingen er niet één +kent. Hij moet nog minstens een maand den tijd hebben ze met behulp van +een zangleeraar in te studeeren. + +Wat te doen? Met groote moeite verkreeg ik van de directies uitstel en +droeg den heer #Alger# op hem in den kortst mogelijken tijd de rollen te +helpen instudeeren. + +Na verloop van een maand ontving ik volgend schrijven, dat mij zeer +onaangenaam verraste. + +Het spijt mij zeer U te moeten inlichten, dat ik met Paoli niet naar +wensch kan slagen. Deze tenor heeft een prachtig geluid, maar niet het +minste geheugen. Wat ik hem den eenen dag geleerd heb, is hij den +volgenden weer vergeten. Ik geloof niet, dat hij in staat is meer dan +één romance of duo te onthouden. Daarom zie ik liever van verdere moeite +af. + +Een onderhoud met Paoli bevestigt dit schrijven en hij kwam er tenslotte +openlijk voor uit mij om den tuin geleid te hebben, toen hij beweerd +had vijf verschillende rollen te kennen. + +Natuurlijk vroeg ik terstond mijn tien duizend francs terug. Hij bekende +ze reeds opgemaakt te hebben. + +Per aangeteekenden brief liet ik hem toen weten, dat ik zijn contract +inmiddels vernietigd had, omdat hij van zijn kant zijn verplichtingen +niet na kon komen. + +Als eenig antwoord ontving ik van het "Tribunal de Commerce" een +bevelschrift 25000 francs schadevergoeding te betalen wegens +contractbreuk. Ik had Paoli zijn rollen maar eerst op proef moeten laten +zingen, vóór ik hem engageerde. + +Natuurlijk ging ik in appèl en het hof liet aldus de kwestie uitvechten. +Het benoemde drie scheidsrechters, zangers van naam en leeraren aan het +Conservatoire: #Melchissédec#, #Delmas# en #Alvarez# en gelastte Paoli +voor hen het repertoire te zingen, waarop hij zich verbonden had. + +Paoli was wel zoo wijs niet te verschijnen en nimmer heb ik hem, noch +een centiem van mijn tienduizend francs teruggezien. + + + + +Jeanne Granier. + + +In 1887 had ik een contract afgesloten met het Apollo-theater te Madrid +voor een serie voorstellingen met #Louise Theo#. Haar succes in "Adam en +Eva" door haar in den Nouveautés schouwburg te Parijs gecreëerd bleef +aanhouden, zoodat de diva in de onmogelijkheid verkeerde Parijs te +verlaten. Daar ik de directie te Madrid mijn woord gegeven had op een +bepaalden tijd over te komen, was ik genoodzaakt naar een andere ster +uit te zien. Tot wie kon ik mij toen beter wenden dan tot #Jeanne +Granier#, de operette diva bij uitnemendheid? Wij werden het terstond +eens. Ik zou haar een cachet van 2000 francs per voorstelling uitbetalen +voor een minimum van zeven-en-twintig opvoeringen naar keuze uit haar +repertoire, hetzij des avonds of "en matinée": "De kleine Hertog", +"Giroflé-Girofla", "La Marjolaine", "La Petite Mariée" en "De dochter +van M^{me} Angot". Met haar engageerde ik den bariton #Vauthier# en +#Delmas#, die weldra triumfen zou vieren in "Carmen" en "Manon" in de +"Opera-Comique", den komiek #Coutard#, de dugazon Mme #Caïsso +Sablairolles#, de duegna Mme #Henri#, den dirigent #Salvator Guerra# en +een koor van vier en twintig dames en vijftien heeren, in het geheel een +gezelschap van ongeveer vijftig personen. + +De kosten--het materiaal en de kostuums inbegrepen--kwam mij op 5600 +francs per voorstelling te staan, een enorm bedrag, dat mij evenwel niet +afschrikte gegeven de schitterende recettes, die ik het vorige jaar in +dezelfde steden met #Anna Judic# en een gewoon comédie-vaudeville +gezelschap gemaakt had. + +Ik was in de meening een goeden slag te slaan en veel succes te oogsten +en vol vertrouwen ondernam ik de reis naar Madrid, waar ik op veler +steun rekenen kon. + +De recette van den eersten avond bedroeg 7500 francs. Het Hof was +aanwezig en dientengevolge de geheele Madridsche aristocratie. Was de +voorstelling nu ook maar een succes geweest! De zaal bleef echter +ijskoud, niettegenstaande de moeite, die Jeanne Granier als "De kleine +Hertog" zich gaf om het publiek te ontdooien. + +Den volgenden avond met "La Petite Mariée" hadden wij een groot succes. +Toch, wij maakten slechts 2500 francs recette. + +In Madrid hangt alles van den eersten avond af. Dan beslist het publiek +gedurende de pauze of het toegangsbewijzen in abonnementen zal omruilen +of met die eerste voorstelling genoegen neemt, al naar gelang van het +succes. Zonder abonnementen is het in Spanje niets gedaan. Een +succesvolle première, al zijn de volgende opvoeringen veel minder, +brengt geld in kas, omgekeerd kan men de kas gerust sluiten. Dit laatste +troffen wij helaas. De zestien opvoeringen maakten gemiddeld hoogstens +2300 francs. Sommige avonden ontving ik niet meer dan 900 francs bruto. + +Na Madrid bezochten wij Barcelona, waar we het al niet veel beter +troffen. Den 26 Juni was er feest van den schutspatroon der stad en +iedereen had mij gezegd, dat ik dien dag met een matinée veel geld zou +verdienen. Ik besloot het er op te wagen en Jeanne Granier een extra +2000 francs te geven. Men had de waarheid gesproken. Er werd voor 11300 +francs plaatsen genomen, de eerste uitverkochte zaal bij deze +"tournée". Niet weinig in mijn schik over dit buitenkansje, was ik bij +het openen der loketten naar den schouwburg gegaan. Een piccolo spreekt +mij daar aan. + +--Usted senor Schürmann? + +--Ja, vriend. + +--Hier is een brief. + +Ik open hem en mijn verwondering kent geen grenzen, toen ik lees: "Reken +niet op mijn komst. Er is vanmiddag een schitterend stierengevecht, dat +ik beslist wil bijwonen." + + _Jeanne Granier._ + +Er viel niets meer aan te doen en ik laat noodgedwongen mijn regisseur +het publiek het bericht van Jeanne Granier meedeelen. In woede ontstoken +gaat het publiek als wilden te keer. Zij werpen met de bankjes de +spiegels stuk onder een helsch lawaai. Ik had voor meer dan 1400 francs +schadevergoeding aan den eigenaar te betalen en de geheele tournée kwam +mij op een verlies van niet minder dan 78000 francs te staan. In mijn +contract had ik de clausule opgenomen: Wanneer een artiest in gebreke +blijft en door zijn of haar toedoen de voorstelling niet plaats vindt, +behalve bij ziekte door een geneesheer geconstateerd of bij geval van +"force majeure", heeft de artiest in kwestie de verloren recette geheel +ter zijner laste. + +Ik hield Jeanne Granier haar laatste "cachet" in, doch zij neemt daar +geen genoegen mee en klaagt mij te Parijs voor het "Tribunal de +Commerce" aan. Acht dagen later veroordeelt het tribunaal mij Jeanne +Granier ook haar laatste "cachet" te betalen, behalve de kosten van het +geding, van oordeel, dat de bewuste matinée niet in het contract +gestipuleerd stond, dat slechts van een aantal "gegarandeerde" +voorstellingen spreekt. + +Veel pleizier heb ik aan deze tournée dus niet beleefd om van mijn +verliezen maar niet eens te spreken!.. + + + + +Paderewski. + + +Van alle artiesten, die ik sedert dertig jaar door Europa en Amerika heb +rondgeleid heeft #Ignace Paderewski# mij wel het meest getroffen om zijn +verregaande belangeloosheid en vrijgevigheid. De beroemde pianist kreeg +voor elk concert vijf en twintig honderd francs en dit bedrag scheen +zijn voor een groot deel behoeftigen landgenooten meer dan fabelachtig +toe. + +In elke stad waar hij optrad werd de groote artiest als 't ware met +beden om hulp overstelpt. Hij, die slechts naar de ingevingen van zijn +medelijdend hart luisterde, schonk vaak de geheele opbrengst van zijn +concerten aan zijn arme Polen, in de meening, dat zijn geldbuidel nooit +uitgeput raakte. + +Eens kreeg ik bezoek van een Pool, die een uur in den wind naar drank en +knoflook stonk. Hij toonde mij een briefje van zijn "vriend" +Paderewski, waarvan hier de inhoud. + + M'n waarde Schürmann. + + Brenger dezes, een huisvader met veel kinderen is volgens zijn + zeggen van alles ontbloot. Ik wensch hem derhalve mijn cachet van + heden avond af te staan en verzoek hem dit nu reeds ter hand te + stellen. Geheel de uwe, + + _Ignace Paderewski._ + +Dit liep de spuigaten uit!.. Ik kon niet langer toezien, dat er aldus +van zijn vrijgevigheid misbruik werd gemaakt. + +--Heeft Paderewski u het bedrag reeds genoemd? + +--Nee meneer. + +--Hier zijn honderd francs. + +--Honderd francs!.. U wilt me zeker wat wijsmaken. + +--Hij ontvangt nooit meer. Hier zijn de vijf louis; u hebt nog alleen +dit reçu te teekenen. + +De drinkebroer zette zijn naam onder een kwitantie, streek de vijf +goudstukken op en riep toen met een verachtend gebaar: + +--Braniemakers, die artiesten!.... Honderd francs, het mocht wat daar +zoo'n "drukkie" om te maken! Verbeelding hebben ze, anders niet!.. + +Toen ik Paderewski de resteerende vier en twintig honderd francs dien +avond ter hand stelde, had ik waarempel nog moeite hem aan zijn verstand +te brengen, dat hij voor de zooveelste maal dupe van zijn vrijgevigheid +was geweest en dat hij zijn geld wel beter kon besteden. + +Een andere eigenaardigheid van Paderewski was zijn bijgeloof. De eerste +maal dat hij voor een vreemd publiek optrad, trok hij steeds een oud, +versleten jasje aan, waarvan de snit met de mode jaren ten achter was. +Om niets ter wereld zou hij van zijn nieuwe kostuums gebruik maken, in +dit jasje had hij zijn eerste groote succes behaald en hij beschouwde +het als een soort talisman, zijn "porte-bonheur". + +Verder was hij een aangenaam causeur, die urenlang na tafel en na afloop +der concerten, want overdag was hij zeer matig en studeerde gemiddeld +acht à tien uur--de leukste moppen wist te tappen, waarvan hij een +eindelooze reeks steeds tot zijn beschikking had. + +Behalve dat Paderewski door zijn bescheidenheid zich vele vrienden had +verworven, gaf hij meermalen blijk van een belangeloosheid, waarover +slechts weinig artiesten beschikken en zeker niet tegenover hun +impresario. + +We gaven een concert te Reims en onverklaarbaar doch waar, de zaal was +half bezet. In de pauze nam Paderewski mij ter zijde en zei: + +--Je zult ditmaal wel niet veel ontvangen hebben. + +--Nauwelijks 960 francs. + +--En de avondkosten? + +--Plus minus 840! + +--Dat is een leelijke schadepost. + +Toch bracht ik hem na afloop zijn overeengekomen cachet van twee duizend +francs. + +--Wat beteekent dat? en met een geeft hij mij de envelop terug. Dacht je +nu werkelijk dat ik zoo onbescheiden was om twee duizend aan te nemen, +als je zelf maar 120 overhoudt? Een artiest heeft dan alleen recht +betaald te worden, wanneer hij zijn geld opbrengt. Nu deelen wij... +Ieder 60 francs en daarmee basta. + +Of ik hem nu al vertelde, dat ik hem nooit meer had gegeven op avonden +dat ik een tien tot twaalf duizend francs ontving, vergeefsche moeite, +hij wilde de envelop niet aannemen en ik was genoodzaakt het bedrag per +aangeteekenden brief hem te doen toekomen. + +Dat Paderewski deze hooge-cachets inderdaad noodig had spreekt van zelf, +wanneer ik meedeel, dat hij een belangrijk dédit te betalen had in +geval de concerten reeks door zijn toedoen, om welke reden dan ook, +onderbroken zou moeten worden. Bij zijn tournée door de Vereenigde +Staten bepaald op vijf en twintig concerten had hij om tegen mogelijke +schade gedekt te zijn, zich tot een New-Yorksche maatschappij gewend, +wie de moeilijke taak te beurt viel de waarde zijner vingers in dollars +te becijferen. + +De uitslag dezer berekening was, dat de pianist een jaarlijksche premie +van 203,744.47 francs moest betalen, waartegenover de maatschappij zich +verplichtte, hem bij eenig ongeval, dat hem het gebruik van een zijner +vingers onmogelijk zou maken, een schadeloosstelling van 51,098.12 +francs per week te betalen, tot het tijdstip, waarop de pianist +eventueel zijn vingers weer zou kunnen gebruiken. Paderewski's vingers +werden dus voor meer dan 2-1/2 millioen francs per jaar verzekerd. + +Nog lastiger lag het geval bij violist Jan Kubelik, daar bij het +vioolspelen niet alle vingers juist evenveel noodig zijn als bij het +klavierspelen. Men moest het dus eerst eens worden over de betrekkelijke +waarde van iederen vinger afzonderlijk, en zoo werd er een geheel tarief +opgemaakt volgens hetwelk aan Kubelik's linkerhand drie vingers ieder +op 272,000 francs geschat werden, de ringvinger op 220,000 francs, de +pink op 25,000 francs, de duim aan de rechterhand op 272,000 francs en +de wijsvinger op 210,000 francs. Een hevig meeninggeschil ontstond over +de pink der rechterhand; men kende haar in 't geheel geen beteekenis toe +bij het vioolspel--en zoo taxeerde men haar ten slotte op 47,000 francs. + +De verzekeringmaatschappij heeft overigens met Kubelik een goede zaak +gedaan, want zijn vingers behielden tijdens zijn Amerikaansche tournée +al hun bewonderenswaardige lenigheid en bewegelijkheid. + + + + +Jan Kubelik. + + +Zelden heb ik een viool virtuoos zulke ovaties zien brengen als aan #Jan +Kubelik#, den jeugdigen Czech. Hij, #Rubinstein# en #Paderewski# zijn +door het publiek op de handen gedragen en door hen is mij niet alleen +veel roem maar ook een groot financieel succès te beurt gevallen. + +Hoewel Frankrijk niet voor een bij uitstek muzikaal land doorgaat en men +daar in het bijzonder voor piano of viool virtuozen zich weinig druk +maakt, heb ik in de voornaamste steden steeds volle zalen met hen gehad +en zijn zij om strijd toegejuicht. + +Jan Kubelik verdiende in den beginne bij mij een niet buitengewoon +bedrag, doch langzamerhand klom hij op tot 3500 francs per concert. +Eerst toen hij vier, ja zelfs vijf duizend francs begon te vragen, bleef +ik niet langer zijn impresario, doch wèl zijn vriend en trouw +bewonderaar. + +Toen wij in 1904 te Genève concerten gaven, ontving ik bezoek van den +intendant van barones Rothschild, die een kasteel in de omgeving +bewoonde. + +Hij vroeg mij wat ik voor een concert ten huize van zijn meesteres +berekende. Ik deelde hem mede, dat ik voor Kubelik en zijn +accompagnateur zes duizend francs vroeg. + +Na verloop van eenige uren, kwam hij mij meedeelen, dat de barones dezen +prijs wel wat te hoog vond. + +--Het spijt mij, doch dit is het bedrag. + +--Kom, meneer Schürmann, het is geen soirée, de barones houdt er van +onder het hooren van goede muziek een sigaret te rooken en dat kan zij +in het publiek niet doen, anders zou zij uw concerten in de +Victoria-Hall wel komen bijwonen. Er komen hoogstens vier of vijf +personen bij haar op bezoek. + +--Zij kan zooveel gasten inviteeren, als zij zelf verkiest, dat doet aan +den prijs niets af. + +--Ik zal het de barones overbrengen. + +--Doet U dat. + +Wij waren aan tafel gegaan, toen de intendant zich wederom aanmeldde. + +--De barones biedt U 3500 francs, want het is maar voor een klein +gehoor, zoo intiem mogelijk. + +--Dat hebt U me reeds verteld. Wees U daarom zoo vriendelijk de barones +te zeggen, dat wij geen afgedragen kleeren verkoopen en dat er bij ons +niet af te dingen valt. + +Ik heb den intendant nooit terug gezien. + + * * * * * + +Mijn zoontje was vijf jaar oud. Kubelik die met zijn vrouw in het +Grand-Hôtel zijn intrek had genomen, had mij verzocht hem elken dag mijn +zoontje met de gouvernante een uurtje op bezoek te zenden. + +Nieuwsgierig te weten, wat hij daar uitvoerde, begaf ik mij onverwacht +naar hun salon. Mevrouw Kubelik zat in een leuningstoel naar haar +echtgenoot en mijn zoontje al lachend te kijken, want terwijl de jonge +Gérard bezig was de cakewalk te dansen, liep Kubelik met zijn +stradivarius achter hem aan. Zijn grootste genoegen was met hem te +spelen en zijn liedjes op zijn viool te accompagneeren. + +Eindelijk kwam Kubelik's vurige wensch in vervulling. Op zijn beurt werd +hij vader, nog wel van een tweeling. In December 1904 waren zijn +dochtertjes juist een half jaar. + +Wij gaven die maand een serie concerten in Spanje en Portugal. + +In het Amelia-Theater te Lissabon had hij zoo'n kolossalen toeloop, dat +met zijn vier concerten meer dan 50000 francs recette werden gemaakt. + +Oporto deed voor de hoofdstad niet onder, ook hier oogstte hij het +grootste succès, evenals te Madrid in het Apollo-théater. Den avond vóór +het vierde en laatste concert zoekt Kubelik mijn administrateur op. + +--Ik heb den spoorgids er op na geslagen. Om den avond vóór Kerstmis in +mijn kasteel te Kolin in Boheme te zijn, moet ik van avond reeds den +trein nemen. + +--Wat wilt U doen! Ons plotseling in den steek laten! Dat gaat immers +niet! Er is voor 11000 francs reeds besproken en dan komt Barcelona nog +aan de beurt, waar de twee aangekondigde concerten ook reeds uitverkocht +zijn. Vóór dien tijd kunt U onmogelijk op reis gaan. + +--Toch doe ik dat. Ik wil het Kerstfeest bij mijn kinderen vieren. + +--Zij zijn eerst een half jaar oud! + +--Doet er niet toe, het Kerstfeest is een familiefeest en daarom wil ik +het te midden der mijnen gaan vieren. + +--En de uitverkochte zalen, het ontevreden publiek, uw contract met den +heer Schürmann? + +--Dat beteekent allemaal niets. U betaalt den directeur de +schadevergoeding. U belooft het publiek, dat ik binnenkort terug kom en +wat Schürmann betreft, hij zal niets zeggen. Onze vriend heeft reeds +genoeg geld met mij verdiend, zoodat hij deze kleine opoffering zich wel +zal getroosten. + +Hierop vertrok Kubelik naar Boheme zonder zich verder aan iets te +storen. + + + + +Christine Nilson. + + +Een zeer groot artieste, de beste Marguérite die ik in #Gounod's# +meesterwerk ooit gehoord heb. Een kristalheldere stem, met aangenaam +"timbre". Vandaar dat zij langen tijd alle liefhebbers van opera muziek +in den zevenden hemel meevoerde. Door haar huwelijk met graaf #Angel del +Casa Miranda#, den vriend en metgezel van den overleden koning van +Spanje #Alphons XII# heeft zij het tooneel te vroeg den rug toegekeerd. + +#Christine Nilson#, de Zweedsche nachtegaal heeft de wereld rondgereisd +onder geleide van #Maurice Strakosch#, den zwager en leeraar van +#Adelina Patti#, den onovertrefbaren impresario voor zangeressen. Hij en +#Ullman#, de groote organisator van concerten over de heele wereld, zijn +de eenige impresarii van naam geweest, die de vorige eeuw gekend heeft +en wier opvolger nog steeds geboren moet worden; kortom zeer bijzondere +menschen in hun vak. + +Ik toefde juist te Hamburg, waar Christine Nilson dien avond een groot +concert zou geven na een succesvolle tournée door Scandinavië, toen ik +Maurice Strakosch op straat tegenkwam, die mij meenam naar één van de +fijnste zilverwinkels uit de buurt. Wij gaan het magazijn binnen, waar +Strakosch een prachtig gedreven massief zilveren fruitschaal van nabij +beziet, die hij in de étalage had opgemerkt. + +--Wat is de prijs van dit kunstwerk? + +--Acht duizend vijf honderd mark. + +--Dat is geen kleinigheid.... Het bevalt me echter.... Ik wil het wel +hebben. + +--Waar moet ik het dan laten bezorgen? + +--Wacht even, zoover zijn we nog niet. Ik ben Maurice Strakosch, de +impresario van de groote, onvergelijkelijke zangeres Christine Nilson, +wier naam u natuurlijk wel eens gehoord zult hebben. + +--Zooals iedereen. + +--Over twee dagen geven wij hier een groot concert, waarvoor de +entree-billetten overal te koop zijn. Als de zaal uitverkocht is, +waaraan ik trouwens in andere steden gewoon ben geraakt, dan neem ik +die schaal en u kunt haar den volgenden dag met de quitantie bij mij +laten bezorgen in Hôtel Hamburgerhof. Mochten er echter toch nog +plaatsen onbezet blijven, dan zie ik van den koop af. + +Hierop verlieten wij den winkel om eenige straten verder een nieuwe zaak +binnen te loopen. + +--Wat gaat u nu beginnen? + +--De zelfde geschiedenis van zooeven. Aldoende heb ik reeds twee +winkeliers gevonden, die kosteloos reclame voor mij maken. Ga je nog +verder mee? + +Het vooruitzicht op een bezoek bij de voornaamste zilver- en +goudmagazijnen van Hamburg trok mij weinig aan. Ik nam dus afscheid, +terwijl Strakosch kalm met "winkelen" voortging. + +Den avond van de voorstelling verdrong men zich letterlijk voor den +schouwburg. Verschillende winkeliers hadden bij hun klanten voor het +concert van Christine Nilson zulk een reclame gemaakt, dat de billetten +reeds uren te voren alle uitverkocht waren. Maurice Strakosch wreef zich +de handen van genoegen, dat zijn "truc" zoo wonderwel geslaagd was. + +--Dat marcheert prachtig, waren mijn eerste woorden, toen ik hem bij de +contrôle zag staan. + +--Inderdaad. + +--Mevrouw Strakosch zal ook in haar schik zijn. + +--Hoezoo? + +--Over al die cadeaux voor haar zilverkast. + +--Meen je dat werkelijk? + +--Dacht je dan dat ze zouden vergeten morgen de uitgezochte voorwerpen +aan het hôtel te zenden? + +--Dat niet, maar ik zal er niet op blijven wachten. Ik heb hier een +afschrift van een brief bij me, waarvan ik er ongeveer zeven en twintig +heb laten schrijven en die ik zoo straks in de bus ga werpen. + +De heeren ontvangen ze dan morgen vroeg met de eerste post. + +Ik zal je het even voorlezen. + + Meneer. + + "Ik heb u gezegd, dat ik het uitgezochte voorwerp bij u zou koopen, + op voorwaarde dat het concert van Mme Nilson geheel uitverkocht is. + Tot mijn grooten spijt zijn er echter een dertig tal plaatsen + overgebleven en hierdoor zie ik mij genoodzaakt van den koop af te + zien. In de hoop een volgend maal voorspoediger te zijn, verblijf + ik. enz. enz." + + Als je wilt, kan je dezen truc later eens voor je zelf toepassen, + alleen raad ik je dan aan hem niet al te vlug in Hamburg te + herhalen. + + + + +Felia Litvinne. + + +Een door en door edel karakter, spreekt nooit kwaad van haar collega's +en is er altijd op uit hen behulpzaam te zijn of met raad te dienen. Het +eenige wat ik op haar weet af te dingen; zij kent geen waarde van geld. +Wat zij met haar verrukkelijke stem verdient, geeft zij op ruime schaal +weer uit. Even kwistig als #Paderewski# liet zij zich door behoeftige +landgenooten exploiteeren en hierin lieten de Russen zich evenmin als de +Polen onbetuigd. + +#Felia Litvinne# beschikt over een heerlijk geluid, dat steeds even +frisch en krachtig klonk. Haar glansrollen waarmee zij te Parijs het +grootste succes genoot, waren die van #Richard Wagner#, in de eerste +plaats haar onovertrefbare Brünhilde. + +Russin van geboorte, was zij in hart en nieren een Française. Vandaar +dat men te Parijs zoo zeer met haar op had. Afgaande op het doorslaand +succes, dat zij met haar Wagner-rollen genoot, sloeg ik haar voor met +mij een groote tournée door Duitschland te ondernemen, overtuigd veel +geld met haar te verdienen en overal den zelfden bijval te verwerven, +dien zij te Parijs oogstte. + +Helaas, ik had mij ditmaal sterk vergist en ben bedrogen uitgekomen. +Niettegenstaande het publiek telkens in geestdrift geraakte en de +kranten haar overal lof toezwaaiden, bleven de recettes vrijwel +onvoldoende en maakte ik ternauwernood de kosten goed. Niet weinig +onthutst door dien tegenslag, informeerde ik naar alle kanten, wat +daarvan toch wel de reden kon zijn. + +Aldus werd mij het geval verklaard. + +Ik had haar natuurlijk aangekondigd als één der eerste sterren van de +Parijsche Opera. Het publiek in de veronderstelling een elegante +Parisienne met een zoo niet omvangrijke dan toch lieve stem te hooren, +zag zich in hun verwachting teleurgesteld. #Litvinne's# stem was én +geschoold én krachtig. Zij toonde daarbij een volleerde actrice te zijn, +doch haar lichaamsomvang stond haar in den weg. Het Duitsche publiek is +dit van hun eigen zangeressen gewoon. Het wil van een Parijsche +zangeres iets anders zien en hooren, meer in overeenstemming met de +illusie, die opera-heldinnen bij den tenor of baryton moeten opwekken. + +Ik begreep toen voor het eerst, dat wilde ik een volgend maal met een +Fransche zangeres over den Rijn succes hebben, ik in de eerste plaats op +de élégance en op het uiterlijk mijner zangeressen had te letten. + + + + +Charles Lamoureux. + + +Een van de zwaarste en moeilijkst te arrangeeren tournées zijn die van +het orkest #Lamoureux# geweest. + +Door Europa te trekken met een gezelschap van honderd-tien musici, plus +de zorg voor twee wagonladingen instrumenten en requisieten is geen +alledaagsch werk. Toch is het mij mogen gelukken het beroemde orkest +Lamoureux door Holland, België, Zwitserland, Duitschland, Spanje en +Portugal rond te leiden en overal is mijn moeite met succès beloond +geworden. Dit bewonderenswaardig ensemble van eerste musici, zooals +wellicht geen enkel orkest kan aanwijzen, zelfs niet het Amsterdamsch +orkest van #Willem Mengelberg# heeft onder aanvoering van #Charles +Lamoureux# en later onder zijn schoonzoon #Camille Chevillard# overal +een enthousiast onthaal gehad. + +Bij één onzer concerten in het Concertgebouw te Amsterdam, bezocht ik +met Charles Lamoureux het Rijksmuseum. In één der zalen troffen wij twee +orkest-leden aan, die zoo zeer onder den indruk schenen van +#Rembrandt's# "Nachtwacht", dat zij ons niet opmerkten. + +--Laten wij hen niet storen, fluisterde Lamoureux mij in. + +Den volgenden dag bij de repetitie hield de dirigent vóór den aanvang +een kleinen speech. + +--Gisteren trof ik twee van uw collega's in het Museum geheel verdiept +in het aanschouwen der meesterwerken van de Hollandsche school. Dit +heeft mij sterk getroffen en verblijd, want het bewees me, dat er +enkelen onder U zijn, die op reis hun tijd besteden met zich te +ontwikkelen en niet tevreden zijn met door de straten te flaneeren of +naar een koffiehuis te gaan. Zulk een daad van goeden smaak wensch ik +aan te moedigen en ik heb derhalve hun een gratificatie van honderd +francs geschonken in de hoop, dat zij er mee zullen voortgaan. + +Den dag daarop gaven we een uitvoering in den Haag. Terstond na afloop +van de repetitie spoedden verscheidene orkestleden zich naar het museum, +doch Lamoureux verscheen er dien dag niet. + +De beroemde dirigent hield van lekker eten en was gewoon nog al lang te +"tafelen". Wij logeerden in het Doelen-hotel en ons diner was juist ten +einde, toen ik op mijn horloge zag en bemerkte dat het al over zeven +was. + +Ik stond haastig op en zei tot Lamoureux: + +--Het is reeds zeven uur en het concert begint hier precies om acht. +Daar het Concertgebouw nog al ver afligt, per rijtuig minstens een +kwartier, moeten we ons gereed gaan maken. + +--Waartoe. Ik wil eerst nog een pijp rooken. + +--Dan wordt het beslist te laat! + +--Onmogelijk, ik heb een bewijs om direkt door te rijden. + +--Daar zou ik maar niet te zeer op vertrouwen. + +--Ga gerust maar vooruit, ik heb nog wel den tijd. Ik ben gekleed en kan +terstond den dirigeerstoel beklimmen. Tot straks. + +Om geen verderen tijd te verliezen, vertrok ik met Camille Chevillard. +Weldra kon ons rijtuig niet verder en vóór ons zagen wij een +onafzienbare rij coupé's, als of de geheele stad leeg gestroomd was. +Bevreesd dat Lamoureux ook zijn beurt zou moeten afwachten, wilde ik hem +gaan waarschuwen, doch wij moesten in de rij blijven. + +Eindelijk voor den ingang gekomen, zie ik, dat het reeds vijf minuten +over acht is en wij hebben bijna veertig minuten voor onzen rit noodig +gehad. + +Het slaat acht uur, doch natuurlijk geen Lamoureux. Tien minuten over +achten is hij er nog niet, terwijl de zaal reeds geheel gevuld is. +Eindelijk komt hij buiten adem met slik bespet, aanloopen, ruim een +kwartier over den tijd. + +Wat was er gebeurd? + +Na zijn pijp gerookt te hebben, liet Lamoureux een rijtuig voorkomen dat +weldra als alle anderen stil moest houden. Lamoureux laat het raampje +neer, buigt zich naar voren, ziet nog wel dertig koetsen vóór zich, die +rustig hun beurt afwachten met doorrijden, terwijl de regen in stroomen +neergudst. Lamoureux blijft een tijdlang zitten, dan verliest hij zijn +geduld en wenkt met druk gebaar een politie agent, die de orde staat te +bewaren. + +--Wat is er van uw verlangen? + +--Ik ben Charles Lamoureux, ik moet het orkest dirigeeren. Kunt u mij +niet even laten doorrijden? + +De agent verstaat natuurlijk geen woord en haalt zijn schouders op. + +Woedend herhaalt Lamoureux zijn vraag met de volgende gebaren. + +--Ik ... Lamoureux ... maat slaan ... doorrijden, ... ja ... Lamoureux! + +--Begrepen, meneer... U moet naar Lamoureux, net als alle anderen. Wacht +U dan maar kalm tot er ruimte komt. + +Toen duwde Lamoureux het portier open en snelde te voet onder den +stortregen naar den ingang, zoodat hij--slechts een kwartier over den +tijd--kon beginnen. + + + + +Isadora Duncan. + + +Haar eerste optreden te Parijs in de groote zaal van het "Trocadero" +genoot niet die geestdriftige ontvangst, waarop de blootvoetige danseres +meende te mogen rekenen. Alleen een klein groepje artiesten, schilders, +beeldhouwers en enkele verlichte kunstliefhebbers hadden het belang van +deze hervorming der danskunst ingezien en begrepen. De kritiek bleef +zich sceptisch, onverschillig toonen, terwijl het publiek schitterde +door afwezigheid. + +Vol vertrouwen en bewust van haar artistieke waarde keerde de +Amerikaansche danseres naar Duitschland terug, waar zij reeds eerder een +trouwe schaar bewonderaars zich had verworven. Zij vond hier steun bij +enkele rijke kunstbeschermers, die haar in staat stelden in de nabijheid +van Berlijn in het Grünewald een school voor jonge meisjes op te +richten, die zij volgens haar voorschriften zou opleiden. Een +twintigtal leerlingen werden haar door ouders, waarvan de meesten +onbemiddeld waren, toevertrouwd, op voorwaarde, dat zij hun dochters tot +haar achttiende jaar geheel op eigen kosten zou onderhouden en voor haar +artistieke en moreele opvoeding zorg zou dragen. Onder leiding van haar +zuster en van door haar gekozen leeraren maakten deze meisjes zulke +snelle vorderingen, dat zij na afloop van één studiejaar zich reeds in +het publiek konden vertoonen en #Isadora Duncan# bij haar antieke dansen +behulpzaam waren. + +Tijdens de voorstellingen te Berlijn ontving miss #Duncan# een brief van +één harer landgenooten, miss #Maud Allan#, waarin zij vol bewondering +voor de groote danseres haar verzocht de uitvoeringen van nabij te mogen +bijwonen. Niet genoegzaam bij kas telkens een fauteuil te bekostigen, +wilde zij gaarne elken avond de voorstelling tusschen de coulissen +volgen. #Isadora Duncan# stond haar dit gaarne toe en van nu af woonde +de jeugdige Amerikaansche de artistieke evolutiën van miss #Duncan# en +haar klasse geregeld achter de schermen bij. + +Het succes dezer voorstellingen tart elke beschrijving. Men was hier +letterlijk verzot op deze nieuwe kunst. Litteratoren van naam, de +beroemdste kritici schreven over haar danskunst artikelen vol +bewondering en het publiek bleef toestroomen, terwijl men recettes +maakte van tien à twaalf duizend francs. De directie van de keizerlijke +schouwburgen in Rusland verzocht miss #Duncan# en haar leerlingen naar +Petersburg en Moskou te komen. De geestdrift der Slaven overtrof zelfs +die der Duitschers, overal trad zij voor uitverkochte zalen op. Om het +publiek van andere steden tevreden te stellen bezocht men eveneens Kiew, +Charkow, Odessa en Warschau. + +Na Rusland kwam Holland aan de beurt. Ook hier te lande werd met de +gewoonlijke reserve en nuchterheid gebroken en ontstond er een ware +"rage" #Duncan# te zien dansen, hetgeen in een spotlied van den +Hollandschen zanger #Speenhoff# vereeuwigd is. Ik vond daarom het +oogenblik gunstig een serie voorstellingen te Londen te geven, waar miss +#Duncan# eerst weinig lust in scheen te hebben. Zij liet zich evenwel +door mij bepraten en na een contract voor dertig voorstellingen te +hebben afgesloten, begaven wij ons naar Engelands hoofdstad. Ik stuitte +echter terstond op een groote moeilijkheid. Reeds een half jaar lang +werd de grootste en fraaiste "music-hall" der metropool, het +"Palace-Theâter" druk bezocht om miss Maud Allan als "Salomé" en in +andere exotische creaties te zien dansen, die alle door miss #Duncan# +reeds waren vertoond. De kleine Amerikaansche, die te Berlijn haar oogen +goed de kost had gegeven, had zich te Londen als een eerste ster +ontwikkeld en was de lieveling van het publiek geworden. + +Voor het Londensch publiek was zij de uitvindster van deze nieuwe dansen +en werd zij eveneens als de hervormster der antieke dansen beschouwd. +Alle andere groote "music-halls" trachtten nu danseressen met bloote +beenen te lanceeren, doch zonder succès, want men ontdekte spoedig, dat +dit namaak was. Een oogenblik was ik bang, dat miss #Duncan# hier +evenmin in den smaak zou vallen. Niettegenstaande mijn angst sloot ik +met #Charles Frohmann# een contract af voor de maanden Mei en Juni, +waarbij miss #Duncan# zou optreden in den "Duke of York" schouwburg. + +Alles liep in den beginne vlot van stapel. Er was voor veel geld reeds +besproken en ik had reden me zelf geluk te wenschen. Onze Berlijnsche +gast zou echter weldra roet in het eten werpen, want zij gaf in enkele +interviews te kennen, dat miss #Isadora Duncan# haar volkomen onbekend +was en zij nog nimmer van haar had hooren spreken; dat de antieke dansen +door haar uitgevonden en haar uitsluitend eigendom waren en wanneer er +tenslotte toch een miss #Duncan# bestond, zij waarschijnlijk één van die +talrijke navolgsters moest zijn, die het publiek wel van de wàre +danseressen zou weten te onderscheiden. + +Frohmann was gewoon perplex over die brutaliteit, temeer, omdat het +publiek aan de woorden van #Maud Allan# geloof sloeg. Gelukkig wist ik +nog bijtijds dit gevaar af te wenden, want miss #Duncan# bezat nog +altijd een schrijven van haar uit Berlijn, dat ik zoo vrij was in de +kranten te laten publiceeren. Dit hielp. Bij de eerste voorstelling "De +dansen van Iphigenia" was het gebouw tjokvol en wel met een elite +publiek, nieuwsgierig hun oordeel over beide mededingsters te vellen. +Miss #Duncan# nam ook hier aller harten stormenderhand in. Gedurende een +maand was avond aan avond de zaal zoo goed als uitverkocht. Koning +Edward VII vereerde ons driemaal met zijn tegenwoordigheid en droeg mij +op miss #Duncan# zijn bewondering voor haar kunst over te brengen. +Koningin Alexandra is zelfs zeven maal de voorstelling bij komen wonen. +Wegens dit ongeëvenaard succes haastte Frohmann zich met mij een +contract te sluiten voor een tournée van twintig weken door +Noord-Amerika. + +Wij zouden tegen September te New-York onzer voorstellingen aanvangen. +Vanaf begin Juli kreeg ik telegram op telegram met dringend verzoek om +reeds in Augustus te beginnen. Eerst weigerde ik, maar de belofte van de +schitterende recettes, die mij te wachten stonden, deden mij besluiten +toe te geven. + +Wij kwamen te New-York aan toen het daar snikheet was, vandaar dat +iedereen, die het maar eenigszins doen kon de stad ontvlucht was om aan +zee wat koelte te zoeken. Onder die omstandigheden trad Miss Duncan voor +stoelen en banken op. Frohmann woedend over deze mislukte speculatie +wilde niet toegeven, dat hij zelf de schuld hiervan droeg door +eigenzinnig in deze hondsdagen met onze tournée te beginnen. Men maakte +nauwelijks 1000 dollar gemiddeld per dag, wat gegeven de ontzaglijke +onkosten--in Amerika zijn èn de huur, de publiciteit, de orkestleden èn +overige employés wel vijf maal zoo duur als in Europa--geen geringe +tegenvaller was. Ons "deficit" werd dan ook bij den dag grooter. Wij +trekken naar Ontario, bezoeken Philadelphia en Boston, doch de +ondragelijke hitte neemt niets af en het resultaat is al even +bedroevend, niettegenstaande Miss Duncan, die nu zonder haar leerlingen +reist, steeds op een artistiek succès kan bogen. + +Ontmoedigd toont Frohmann zich thans een volbloed Yankee. "It is a +failure, I made a mistake," dus stop gezet met verdere reclame, de zaak +is nu eenmaal toch verloren. Elken avond wordt het aantal orkestleden +ingekort. Per contract had ik recht op twee en dertig, weldra blijven er +slechts vijftien over en of ik al reclameer, het helpt geen zier. Mr. +Frohmann blijft onzichtbaar en zijn "manager" Mr. #Hayman# mompelt bij +elke nieuwe reclamatie kort af: "Go to hell!" .... Wanneer hij goed +geluimd is, geeft hij mij den raad het contract eenvoudig te verbreken +en naar Europa terug te keeren. Eindelijk komen we te Buffalo aan. In +het geheel zijn er nu nog maar zeven orkestleden aanwezig. Om de +orkestruimte aan te vullen, had men notabene! wat kerels van de straat +genomen, die van hun leven misschien nog geen instrument in handen +hadden gehad. Op zoo'n manier moest ik het bijltje er wel bij neer +leggen om de reputatie van Miss Duncan er niet verder aan te wagen en +haar voor een eventueel echec te vrijwaren. Dies zocht ik voor de +zooveelste maal Mr. Hayman op en verklaarde de tournée verder op te +zullen geven, op voorwaarde, dat de terugreis naar Europa van Miss +Duncan en mijn personeel op kosten van Charles Frohmann zou geschieden, +hetgeen hij aannam. + +Te New-York teruggekeerd besloot ik met het symphonie orkest +van #Walter Damrosch# één enkele buitengewone matinée in het +"Metropolitan-Opera-House" te geven. Nauwelijks zijn de affiches +aangeplakt of het bespreekbureau wordt bestormd, het deftige publiek is +inmiddels van hun buitenverblijven teruggekeerd en ik was de eerste die +daar nu partij van trok. In plaats van een schamele duizend dollar, die +wij onder leiding van den ondervoorzitter der Amerikaansche tooneeltrust +hadden geind, maakte deze matinée wel zeven maal zooveel en Miss Duncan +heeft bovendien een overweldigend succès. + +Deze eerste matinée wordt dan ook door zes andere gevolgd en de +ontvangsten wisselen tusschen de 35 à 40 duizend francs. Opnieuw bezoek +ik nu Boston, Chicago, Philadelphia. Overal waar wij eerst zoo'n +financieelen pech hadden, stroomt nu het geld binnen, zoodat Miss Duncan +aan het einde van haar kunstreis niet minder dan vier honderd duizend +francs overhield. + +Groote ergernis van Frohmann, die zich zoozeer in zijn "flair" bedrogen +had. Hij was echter nog niet van mij af, daar hij geweigerd had de +kosten van de terugreis te dragen en ik een ander contract voor een +aantal voorstellingen door #Mimi Aguglia# en haar Siciliaansch +gezelschap te New-York met Frohmann loopende had. Ik telegrafeer aan +mijn secretaris, dat hij voorloopig maar niet op het betwiste bedrag +moet aandringen en dat ik zelf bij mijn komst te New-York het wel zal +komen regelen. + +Ik had echter al even weinig succes als mijn secretaris en daar ik niet +van plan was Frohmann ongeveer vijf duizend francs te schenken, besloot +ik een advocaat te raadplegen, die mij een procès ten zeerste afried. +Primo zou mij dit een schep geld kosten en secundo zou het zeer +twijfelachtig zijn of ik op den langen duur iets van Frohmann los +kreeg. Toen kwam ik plotseling op het volgend denkbeeld. Frohmann +logeerde in het zelfde hotel Astor. Ik verzocht hem om een onderhoud, +dat hij mij terstond verleende, daar hij op 't punt stond naar Chicago +te reizen. + +--Waarde Vriend, neem me niet kwalijk, dat ik je kom derangeeren, maar +ik reken er op, dat je me uit de verlegenheid redt. Ik heb mijn +gezelschap te betalen en ben op 't oogenblik zonder voldoende contanten. + +Om geld te laten overkomen, zelfs per telegram gaan minstens drie dagen +heen, kun je me niet een zes duizend francs leenen? + +--"All right" en meteen teekende hij een cheque van twaalf honderd +dollar. Den volgenden dag ontving hij onderstaanden aangeteekenden +brief. + + Waarde Vriend. Je hebt me gisteren zes duizend francs geleend. Daar + ik evenwel een vijf duizend te vorderen heb voor de onkosten der + terugreis van Miss Duncan, zal ik het resteerende tot je + beschikking houden en daarmee zijn we dan quitte. Met handdruk, + + _Jos. J. Schürmann._ + +De beroemde manager mag bij zich zelf gevloekt hebben. Ik was op de +"Provence" toen hij mijn brief ontving en goed en wel met zijn cheque op +weg naar Frankrijk. Hij hield zich evenwel niet voor geslagen en eischte +bij mijn terugkeer te Parijs het geld op. Dit was juist wat ik op het +oog had. Onze kwestie te laten uitvechten voor het Fransche gerecht. Het +procès kwam voor het "Tribunal de commerce" en Frohmann werd voor het +verschuldigde bedrag veroordeeld plus de kosten. Het bedrag van zijn +cheque was hiermee terugbetaald en ik had over mijn machtigen +tegenstander gezegevierd. + +"Tournées" door Amerika zijn voor impresario's steeds een gevaarlijke +onderneming, vooral tooneelvoorstellingen in een vreemde taal. Men kan +de dwaaste stukken met de onbeteekenendste artisten in het Engelsch +vertoonen en geld maken, doch komt er een Fransch of Italiaansch +gezelschap met aan het hoofd een ster van den eersten rang naar de +Vereenigde Staten, dan heeft men veel kans niet eens de kosten goed te +maken. + +#Réjane#, #Mounet-Sully#, #Novelli#, #Mimi Aguglia# speelden daar vaak +voor stoelen en banken, alleen #Sarah Bernhardt# en #Eleonora Duse#, de +eerste nog meer dan de tweede, hebben er steeds het grootste succès +gehad. Men kwam niet om te oordeelen of om haar spel, doch alleen en +uitsluitend om te kunnen zeggen: "We hebben haar gezien!" + +Niettegenstaande de opwekkende kranten artikelen en een uitstekend +geschreven kroniek van #Allan Dale#, den #Sarcey# van New-York, een +uitgebreide publiciteit in de "New York Herald", die meer dan vijftien +portretten van #Mimi Aguglia# in verschillende rollen opnam, maakten we +ternauwernood een half volle zaal, terwijl ik bovendien een groot +electrisch reclamebord boven den Broadway Schouwburg had laten plaatsen: +"De beroemde Mimi en haar Siciliaansche artisten." Toch telt New York +meer dan vier honderd duizend Italianen, waaronder een honderd duizend +Siciliërs. + +#Réjane# deelde in het zelfde lot. Bij #Mounet-Sully# was het nog +slimmer. Men weigerde zelfs van de vrijbilletten gebruik te maken. + +Iemand, die mij een dienst had bewezen en wien ik een entrée aanbood, +was er niet het minst op gesteld. + +--Ik versta hem niet. Ik neem best aan, dat hij één der eerste artiesten +is, dat vertellen mij reeds de kranten, maar om den geheelen avond +klanken te hooren, die ik niet versta, dank je wel! + +Er viel niets tegen in te brengen..... Met uitzondering van opera's +maakt men in Amerika gewoonlijk geen recettes, tenzij in de taal van het +land. + +English for ever! + + + + +Suzanne Desprès. + + +Een groote, zeer groote tooneelspeelster, met begrip van haar kunst. Zij +weet zich in elke rol geheel in te leven en beschikt behalve over vele +natuurlijke gaven over een zeer persoonlijk talent. + +Niettegenstaande haar talrijke successen, zoowel in de "Comédie +Française", het "Odéon", de "Vaudeville" als in het "Théâtre Antoine" is +het haar toch nooit mogen gelukken de ster van een vast gezelschap te +worden of een duurzame plaats in het hart der Parijzenaars in te nemen. +Met evenveel aanleg als Mmes #Bartet#, #Segond-Wéber# en #Réjane# wordt +#Suzanne Desprès# te Parijs slechts voor bepaalde rollen geëngageerd. + +Ook in haar vertolking van #Racine's# "Phèdre" heeft zij bewijs gegeven +van haar goed begrip en van een persoonlijke opvatting, toch mist zij +zoo goed als alles voor een klassieke stijlvolle uitbeelding. + +Overtuigd dat haar talent in Duitschland gewaardeerd zou worden, +engageerde ik haar voor één mijner tournées door de Bondstaten. Ik +vergiste mij niet, want haar succes nam toe, waar zij ook optrad. In het +eerst waren de Duitschers eenigszins verbaasd een Parijsche actrice te +zien spelen, met zoo weinig "mondaine elegance". Daarna verheugden zij +zich, dat haar spel zoo frappant op dat van hun eigen geliefde +tooneelspeelsters geleek. Een bekend kritikus van één der Berlijnsche +bladen schreef: Deze Parisienne had even goed aan de Spree geboren +kunnen zijn! + +Wat vooràl in Suzanne Desprès aantrekt, is haar vroolijk humeur, +niettegenstaande haar uiterlijk iets melankolieks over zich heeft. Zij +is bovendien een onderhoudende reismakker, die niet spoedig tegen +vermoeienis opziet. Bevriend met en bezorgd voor haar reisgenooten, +leeft zij met hen op voet van gelijkheid zonder zich op haar "étoile en +vedette" ook maar het minst te laten voorstaan. Dochter van een +treinmachinist van den Oosterspoorweg is zij een echte Parijsche +"gamine" gebleven, voelt zich daarbij in elke omgeving thuis en op haar +gemak. Haar aangeboren "esprit" van kind uit het volk zonder school en +opleiding verlaat haar nooit, terwijl zij haar kennis door energie en +eigen studie verworven heeft. Openhartig en zonder omwegen komt zij +steeds voor haar meening uit en wie haar heeft leeren kennen zooals ik, +weet dat er steeds staat op haar te maken valt. Vandaar dat ik aan +Suzanne Desprès mijn beste herinneringen bewaar. + +Nadat mijn bewerking van #Björnson's# "Faillissement" in het +Théâter-Antoine was opgevoerd, wist ik haar ook voor #Ibsen# te winnen. + +Door haar vertolking van "Nora" heeft zij veel tot de bekendheid met de +Scandinavische tooneel-literatuur te Parijs bijgedragen. Haar vertolking +van "Nora" toont over het geheel overeenkomst met die van #Eleonora +Duse# en staat dan ook zeer hoog. + +Met de "Roode Toga" van #Brieux# begonnen wij onze tournée in het +Schauspielhaus te Dresden. Haar Yanetta werd om strijd geprezen. + +Den volgenden avond had zij een even groot succès met "Le Détour" van +#Bernstein# (hier te lande bekend onder de titel "Langs een Omweg"), +hoewel de zaal toen minder goed bezet was. + +Van Dresden begaven wij ons naar Praag, waar wij oorspronkelijk "Nora" +zouden geven. De vrouw van den directeur van het Stadt-theater had deze +rol hier reeds verscheidene malen gespeeld en verzette zich tegen de +opvoering. Daarom waren wij genoodzaakt "Le Détour" aan te kondigen. Van +Praag reisden wij naar Dresden, waar Suzanne Desprès in het Opernhaus +optrad om vervolgens te Hamburg een serie voorstellingen te geven in het +Thalia Théâter van "La Robe Rouge", "Nora", "La Fille Elise", "Poil de +Carotte" en "Denise". + +Dank zij mijn persoonlijke relaties gelukte het mij om bij de eerste +voorstelling te Berlijn in het "Neues Theater" het bezoek van den Keizer +te kunnen aankondigen. De affiches werden met den keizerlijken adelaar +bedrukt, benevens de speciale vermelding: Auf allerhöchstes Befehl. +Tegen mijn verwachting had de keizer te kennen gegeven een klassieke +voorstelling te willen bijwonen en daartoe werd Racine's "Phèdre" +uitgekozen. + +Zooals ik dat voorzien had, was deze vertooning lang niet vlekkeloos. + +De Keizer ontbood mij in zijn loge, onderhield zich een tijdlang met mij +over de vertolking van dit meesterwerk, waarop hij slechts tegen had: +het vulgaire, weinig waardige van het gegeven. + +Ik verzocht toen Zijn Majesteit een andere voorstelling bij te wonen van +een modern stuk om zich een definitieve meening aangaande Suzanne +Desprès en haar gezelschap te vormen. De keizer besloot "La Robe rouge", +dat vijf dagen later vertoond zou worden te komen zien, waarin volgens +mijn meening Suzanne zich van haar beste zijde deed kennen. +Niettegenstaande het geringe succès van "Phèdre", maakten we volle zalen +met "Nora," "Le Détour" en met "L'Ainée" van #Jules Lemaître#. Met "La +Gioconda" van #d'Annunzio# werd slechts twee duizend francs gemaakt. +Iedereen wilde de herinnering aan Eleonora Duse onaangetast laten, die +in deze rol te Berlijn haar grootste triumphen had gevierd. Overigens +was de tegenwoordigheid van den Keizer bij de eerste voorstelling +voldoende geweest om den schouwburg te vullen. Evenals te Londen +beschouwt men te Berlijn het als een hulde aan het vorstenhuis om zich +bij zulk een vertooning te gaan amuseeren of ... vervelen, wanneer het +hoofd van Staat den schouwburg met zijn bezoek vereert. + +Den zesden dag van ons verblijf te Berlijn gaven wij "La Robe Rouge" +wederom op "hoog bevel." De keizer verscheen op de minuut van het +aangegeven uur af, vergezeld van de keizerin, de kroonprins en -prinses, +prins Eitel-Friedrich en de geheele hofhouding in gala. Ditmaal viel er +op de voorstelling niets te zeggen. Suzanne Desprès overtrof zich zelf +en speelde met een vuur, een bezieling, die iedereen onder haar +suggestie bracht. De keizer was er zeer over voldaan en verzocht mij +Suzanne Desprès aan hem voor te stellen. Ik ging haar terstond opzoeken. + +--Suzanne, de keizer ontbiedt je om je te complimenteeren. Ik kom je op +zijn verzoek halen. Ga vlug mee. + +--De keizer? Moet ik gaan? + +--Natuurlijk, vraag je dat nog? + +--Ja wel, maar ik heb nog nooit met een vorst gesproken. Ik weet niet +hoe ik mij voor moet stellen, hem begroeten, noch wat ik zeggen moet. + +--Toon je gewoon zooals je altijd bent en antwoordt hem, zooals je een +gewoon sterveling zoudt antwoorden. Wees je zelf, dat lukt steeds het +best. + +Niet weinig ontroerd neemt zij mijn arm en ik begeleid haar naar de +keizerlijke loge. + +De keizer wacht haar op, loopt haar tegemoet en zegt haar, terwijl hij +haar de hand reikt. + +--Mevrouw, U hebt uw rol verrukkelijk gespeeld, als een groot artiest. +Ik mocht haar reeds van Mme Réjane eenmaal bijwonen. Ook de keizerin is +sterk onder den indruk en verheugt zich over het succes, dat u zoo +waardig verdiend hebt. + +Daarop onderhield zich de keizer nog een tijdlang over de verschillende +groote Parijsche artiesten, die hij reeds gezien had en die hij zeer +bewondert, over litteratuur en over tooneel, waarbij hij het betreurde, +dat in den laatsten tijd de stukken zoo vulgair werden. + +--Wat een volk noodig heeft zijn edele en verheven gevoelens. Het +dagelijksch leven is reeds genoegzaam plat en weinig verheffend om dat +nog eens opnieuw op de planken gade te slaan. Ik houd dààrom zoo van uw +klassieken, omdat zij verheven gevoelens bij ons opwekken, omdat zij den +goeden smaak bevorderen en tot daden van zelfopoffering en moed +prikkelen. Het is mij steeds zeer aangenaam, wanneer uw artiesten mijn +hoofdstad bezoeken en mijn volk met die werken in kennis brengen, die +uw litteratuur tot eer strekken. Men zal hier nooit genoeg #Corneille# +en #Racine# bewonderen en ik voel mij gelukkig tot hun succes door mijn +tegenwoordigheid en belangstelling bij te dragen. + +Na deze voor Frankrijk vleiende bekentenis sprak de keizer nog enkele +minuten over eenige boulevard-artiesten, die hij had zien spelen en +schepte veel vermaak in de antwoorden van Suzanne, die zonder op de +etikette acht te slaan, meedeelde hoe zij over hen dacht. + +Om de pauze niet langer te rekken, stak de keizer haar opnieuw de hand +toe, waarna Suzanne boog en heen ging. + +Bij dit onderhoud viel er bij den keizer weinig te bemerken van de +militaire stramheid, waaraan de talrijke photo's doen denken. +Integendeel, hij lijkt dan veel meer op een vriendelijk, gemoedelijk +heer, die zich vroolijk en toeschietelijk toont. Zijn doordringende +blauwe oogen lachen u toe, terwijl hij bovendien vloeiend Fransch +spreekt zonder accent, hetgeen van het meerendeel zijner landgenooten nu +juist niet gezegd kan worden. + +De Fransche artiesten hebben steeds bij hem een streepje voor gehad. +#Sarah Bernhardt#, #Coquelin#, #Aîné# en #Cadet# en ook #Réjane# kunnen +hier trouwens over mee spreken. + +Na de voorstelling van "Nora" en "Poil de Carotte", bij ons onder den +titel "Peenhaar" vertoond, werd Suzanne Desprès te Berlijn uitbundig +toegejuicht en in haar loge door verschillende bewonderaars +gecomplimenteerd. Onder hen bevond zich een dame, die haar geestdrift +nauwelijks bedwingen kon, waarvoor Suzanne Desprès, als elke artiest, +zeer gevoelig bleek en haar geroerd bedankte. + +Deze dame nam haar een oogenblik terzijde en vroeg toen zacht: + +--Nu wij toch eenmaal kennis gemaakt hebben en u mijn bewondering voor +uw talent weet, moet u mij eens verklaren, waarom u u in het laatste +bedrijf van "Nora" als jongen verkleedt en nog wel één met peenhaar? + +De kunstzinnige dame had namelijk "Poil de Carotte" als het vierde +bedrijf van "Nora" opgevat. + +De désillusie van Suzanne Desprès laat zich na zoo'n vraag begrijpen, +hoewel zij er bij zich zelf toch om lachen moest. + + + + +Elena Sanz. + + +In het voorjaar van 1890 kreeg ik op een goeden dag bezoek van #Elena +Sanz#, de beroemde Spaansche zangeres, die na langen tijd de aangebeden +ster van den Koninklijken Schouwburg te Madrid te zijn geweest, het +tooneel van haar triumphen had vaarwel gezegd, om zich geheel aan het +geluk van haar koninklijken minnaar Alphonse XII te wijden. + +Twee kinderen, Alphonso en Fernando, die sprekend op hun vader geleken, +waren het gevolg van deze intieme verhouding en Elena had zich jaren +lang met volle liefde aan de opvoeding dezer prinsjes gegeven, tot zij +tot flinke jongens waren opgegroeid. Iedereen meende dan ook dat zij +voor goed van het tooneel afscheid had genomen, doch plotseling kreeg +het verlangen naar de planken weer de overhand; zij meende dat zij zich +slechts opnieuw in het publiek te vertoonen had, om haar vroegere +successen wederom deelachtig te worden. Zij zag niet in of wilde niet +begrijpen, dat deze jaren van rust, haar lichaamsomvang hadden doen +toenemen. Van haar vroegere schoonheid had zij alleen haar mooie, +uitdrukkingsvolle oogen behouden en wat haar stem betrof, de bekoring +was grootendeels verdwenen, al klonk ze nog zuiver. + +Ik gevoelde weinig lust met haar een "tournée" te beginnen, overtuigd, +dat wij in plaats van een succes eerder fiasco zouden maken, hetgeen ik +haar openlijk meedeelde. + +--U wil dus niet? U vergeet, meneer Schürmann, dat behalve mijn stem ik +nog een andere attractie op het publiek heb. Ik ben immers een halve +koningin. + +--Mevrouw, het spijt me, mijn seizoen is zoo goed als bezet en het is te +laat om nu nog de noodige schouwburgen te kunnen huren. + +--Ook niet, wanneer ik de kosten op mij neem? + +--Ik wil u niet gaarne aan een verlies blootstellen. + +--Dat gaat mij alleen aan. Ik wil alle uitgaven dragen. Of er winst of +verlies wordt gemaakt, behoeft u u niet aan te trekken. U maakt de +route voor mij in orde, huurt voor mijn rekening de zalen en zorgt voor +de noodige reclame, zooals u dat verstaat en gewoon zijt. Ik reken hier +op en geef u voor uw arbeid en tijdverlies tien duizend francs. + +Moeilijk kon ik langer bezwaren maken en nam tegen wil en dank haar +voorstel aan. Mme Sanz gaf mij bovendien een bedrag van vijf duizend +francs om de eerste kosten te dekken. Zij had een uitsluitend Spaansch +schouwspel gecombineerd, dat zij "Noches de Espana" noemde. Twee en +dertig danseressen van Cadix en Malaga in nationaal costuum van de +provincies van Spanje zouden de Malagenas, Peterenas, Habaneras +vertoonen, die later door de bekende #Otero# en andere beroemde +danseressen over de geheele wereld gedanst zijn, maar toen voor de +meesten nog gloednieuw. Zij zelf zou in de "entre acten" liederen uit +"Carmen" en "Orpheus" ten beste geven met medewerking van den bariton +#Lauwers#, een Belg, die op de Colonne-concerten reeds met groot succes +was opgetreden. + +Zij bouwde minder op haar vroeger succes dan wel op de bekendheid van +haar relatie tot den koning bij het buitenlandsch publiek, dat zeker +niet de gelegenheid zou laten voorbijgaan de maitresse van een +regeerend vorst van nabij te zien. Zij rekende er verder heimelijk op +overal met groote onderscheiding ontvangen te worden en nam daarom ook +haar twee jongens mee, die met hun gouverneur elken avond de +voorstelling zouden bijwonen. + +Al mijn bezwaren hadden op haar geen uitwerking. Zij had zich dit nu +eenmaal voorgenomen en ik was niet in staat haar die verwachtingen uit +het hoofd te praten. Zij droeg mij zelfs op er voor te willen zorgen, +dat de verschillende autoriteiten haar waardig zouden kunnen ontvangen. + +Behalve een tiental schouwburgen in Duitschland en Oostenrijk, had ik te +Amsterdam, den Haag en Rotterdam eveneens een zaal weten te huren. Om +mijn goed betalende zangeres tot vriend te houden had ik mijn broeder te +Amsterdam geschreven op de een of andere manier haar een waardige +ontvangst te bereiden, na hem haar "idée-fixe" in kleuren en geuren te +hebben meegedeeld. + +Hij antwoordde mij: Wees gerust, zij zal haar zin hebben, hoe blijft een +verrassing. + +Onze trein komt in Amsterdam aan. Op het perron staat mijn broeder met +een deftig in het zwart gekleed heer, een veelkleurig lintje in zijn +knoopsgat, ons op te wachten. + +Ik kijk dien heer oplettend aan en herken in hem mijn ouden vriend +Canter, eigenaar van een heerenconfectiezaak hier ter stede. Mijn broer +wenkt mij niets te laten merken, nadert Elena Sanz, en haar zijn +metgezel voorstellend: + +--Veroorloof mij, mevrouw u aan Zijn Excellentie, den minister van +Schoone Kunsten voor te stellen, die namens onze regeering u komt +verwelkomen. + +De meneer drukt een kus op Elena's vleezige hand en steekt zijn van +buiten geleerde speech af. + +Elena, ten zeerste voldaan noodigt hem uit haar naar haar hotel te +volgen, terwijl mijn broer en ik ons uit de voeten maken. + +--Ben jij van Lotje getikt om zoo iets te durven uithalen. Als zij nu +verneemt, dat wij in Holland niet eens een minister van Schoone Kunsten +rijk zijn? + +Mijn broeder antwoordt doodleuk: Dit plannetje leek mij het eenvoudigst, +morgen is zij weer vertrokken en onze vriend Canter zal vandaag wel in +zijn rol weten te blijven. + +Dat deed onze "minister", alsof het zijn dagelijksch werk was. Den +geheelen dag liet hij haar geen oogenblik in den steek en volgde haar +als 'r schaduw. Hij nam haar uitnoodiging, om samen te dineeren aan en +verliet haar eerst bij den artiesten-ingang onder belofte in de pauze +haar nogmaals te komen bezoeken. Tot groote verwondering van Elena Sanz +verscheen hij echter niet meer en toen zij naar verschillende kanten +vroeg, waar de minister van Schoone Kunsten bleef, keek men haar wel +verwonderd aan, doch bleef haar het antwoord schuldig. Canter beangst, +dat deze mystificatie zou uitlekken had 'm stil geknepen. Z'n taak was +trouwens geeindigd. + +Den volgenden dag moesten wij naar den Haag. Wie beschrijft de verbazing +van Elena, toen zij de Kalverstraat doorrijdend om zich naar het station +te begeven aan de deur van zijn magazijn onzen "minister" herkende, +bezig een boertje een jas aan te praten. + +Zou zij toen reeds iets vermoed hebben, of zou zij alleen verrast zijn +geweest over zoo'n sprekende "gelijkenis"? + + * * * * * + +Te Weenen was Elena Sanz op het dwaze denkbeeld gekomen om op het +oogenblik dat de voorstelling zou aanvangen en iedereen zijn plaats +reeds had ingenomen, haar twee jongens in korten broek met zijden +kousen, en claque onder den arm, voorafgegaan door twee gepoederde +lakeien en gevolgd door hun gouverneur naar de zaal te zenden, die onder +groote nieuwsgierigheid en gelach van de toeschouwers hun gereserveerde +plaatsen gingen innemen. De verschijning van Elena Sanz lokte eveneens +een spottend lachen uit. Men maakte luide aanmerkingen op den smaak van +den afwezigen monarch, die eenmaal voor de thans zoo welgedane zangeres +gegloeid had en wiens nakomelingsschap thans in het publiek vertoond +werd. + +Toen werd het Elena Sanz eerst recht duidelijk, dat zij eerder naar mijn +raad had moeten luisteren en aan deze dwaze vertooning, die niets +artistieks had, een einde te maken. Zij zag van de verdere "tournée" +liever af, trok zich terug op haar buitenverblijf te Billancourt, waar +zij tot haar dood is voortgegaan met als rouwende vorstin te midden van +een hofhouding van gepatenteerde klaploopers te leven, die haar kinderen +met "Hoogheid" aanspraken in ruil voor een diner of een goudstuk. De +arme vrouw, die overigens een goed karakter had, meende steeds door de +wettige koningin van Spanje te kort gedaan te worden en bij het +overlijden van Alphonse XII eischte zij voor haar kinderen titel en +fortuin op, welke haar bij gerechtelijke uitspraak voor goed geweigerd +werden. + + + + +SOUVENIRS. + + + + +Paul Verlaine. + + +Holland heeft steeds ten allen tijde voor de Fransche litteratuur groote +belangstelling aan den dag gelegd. Toen de dichter #Paul Verlaine# in +zijn geboorteland nog slechts door een intiemen kring van bewonderaars +gewaardeerd werd, werd hij bij het verschijnen van zijn eersten +dichtbundel hier te lande reeds door velen naar waarde geschat en +begrepen. Men las en genoot zijn gevoelvolle verzen en toen Mr. #van +Hall# en enkele bekende literatoren van ons land een comité wilden +vormen om den dichter naar Amsterdam te doen over komen en hem hier te +huldigen, toonde men zich terstond bereid daaraan gevolg te geven. + +Men noodigde den dichter daarop uit voor een uitgelezen gehoor eenige +van zijn laatste gedichten te komen voordragen, doch Paul Verlaine liet +weten, dat door een kortgeleden ziekte zijn middelen hem dit niet +veroorloofden. Terstond werd hem toen zes honderd francs toegezonden met +verzoek den dag en het uur van zijn komst te willen opgeven. Het comité +bestaande uit zes heeren had zich naar het station begeven om den +dichter plechtstatig te ontvangen, terwijl twee open landauers aan den +uitgang de komst van Paul Verlaine verbeidden. + +De trein arriveert, de zes heeren snellen naar de wagon eerste +klasse.... Niemand!.... Men zoekt de volgende wagons af, alweer zonder +resultaat. Men maakt zich reeds vol spijt gereed maar weer heen te gaan. +Een slordig uitziend man, in een grijs colbertje met slappen hoed, in +zijn rooden zakdoek wat hemden en boorden geknoopt, loopt zoekende het +perron af en na zich het zweet van zijn ontblooten schedel geveegd te +hebben, roept hij met schorre stem uit. + +--Waar zijn die bliksemsche kerels nou, die me zouden opwachten?... + +Geheel uit het veld geslagen door de verschijning van dezen ongeschoren, +als een zwerver uitzienden man, besluiten enkelen van het comité er stil +van door te gaan. Een van de heeren offert zich op, daar hij begrijpt +dat men Verlaine, die onze taal natuurlijk niet machtig is, niet aan +zijn lot kan overlaten. Hij schiet zijn overjas aan, slaat snel zijn +kraag op om zijn witte das te verbergen, neemt Verlaine bij den arm en +stopt hem in den hôtelomnibus, terwijl de overige heeren in de gala +rijtuigen plaats nemen. Op deze wijze maakte Paul Verlaine zijn +entrée te Amsterdam. + + + + +Maurice Barrès. + + +Een Hollander was mij in mijn woning te Parijs aan den Boulevard +Hausmann komen opzoeken en na onze zaken beeindigd te hebben, maakten +wij een wandeling in de buurt. Telkens wanneer iemand mij groette of ik +door iemand aangesproken werd, wenschte hij den naam van dien persoon te +weten, zeker om bij zijn terugkeer in Holland te kunnen vertellen, dat +hij aan verschillende beroemdheden te Parijs was voorgesteld. + +Toevallig kwamen wij dien middag bij Café de la Paix #Tristan Bernard# +tegen en hoe ik er bij kwam, weet ik zelf niet, bij zijn vraag wie deze +heer met zijn gitzwarten vollen baard was, antwoordde ik: #Maurice +Barrès#. + +--Maurice Barrès, van de Académie, kent U die ook al! Ik heb veel van +hem gelezen, zou ik hier ergens zijn portret kunnen koopen? + +--Dat denk ik wel. + +We slaan de Avenue de l'Opéra in, ik breng hem tot voor het magazijn van +Hautecoeur, waar verschillende photo's van Parijsche beroemdheden +uitgestald liggen en nam toen onder één of ander voorwendsel afscheid +van mijn vraagzieken bezoeker. + +Den volgenden dag kwam hij bij mij afscheid nemen. + +--Die Parijzenaars denken met vreemdelingen toch maar alles uit te +kunnen halen!.... Verbeeld je, bij mijn vraag naar een portret van +Maurice Barrès biedt men mij een photo van een geheel gladgeschoren heer +aan. Ik zeg natuurlijk, dat ik het portret van Maurice Barrès moet +hebben, dien ik persoonlijk ken en dat ze zich vergissen. De +winkelbediende houdt vol, dat het portret het goede is, waarop ik zoo +nijdig word, dat ik hem toesnauw: "Het geeft geen pas iemand in wien men +den vreemdeling herkent maar wat in de handen te willen stoppen!...." +Woedend verlaat ik het magazijn, terwijl ik zie, dat dat heerschap me +nog uitlacht op den koop toe. + +Ik heb mijn Hollandschen vriend nooit meer te Parijs ontmoet, doch mocht +ik hem nog eens tegenkomen, ik denk, dat ik dan beter doe, hem maar +stil te laten doorloopen. + + + + +Mme Segond-Wéber. + + +Deze beroemde Sociétaire van het Théater Français heb ik meerdere malen +met een tooneel-ensemble rondgeleid. Overal speelde zij met het grootste +succes haar lijfrollen "Phèdre", "Andromaque", "Pauline" (Polyeucte) en +"Chimène" (Le Cid). Ook in ons land werd haar komst steeds met verlangen +tegemoet gezien. Daarom verzochten verscheidene directeuren uit de +provincie, die anders niet door mij bezocht werden, ook in hun +schouwburgen een voorstelling te komen geven. Het meest dringend verzoek +ontving ik van den schouwburgdirecteur te Haarlem. + +Ik antwoordde hem dat ik wel daartoe te vinden was, mits mij een vast +bedrag gegarandeerd werd, hetgeen hij terstond aannam. Ik zond hem +daarop de text van het affiche, waarop ik omgaand het volgend briefje +ontving: + + Meneer Schürmann. + + Ik heb niets afgedongen op het bedrag, dat U van mij verlangde voor + de voorstelling van Mme Wéber van de Comédie Française. Ik wil dus + ook niet bedrogen worden. Ik heb U voor Mme Wéber betaald en + vergenoeg mij niet met een tweede Mme Wéber!... (J'ai payé pour + avoir la première, je ne veux pas de la seconde.) + + + + +Sacha Guitry. + + +#Sacha#, de thans reeds zoo beroemde zoon van #Lucien Guitry# is op reis +al even charmant en geestig als hij zich in zijn blijspelen en op de +planken toont. + +Ik was zoo onverstandig te meenen dat zijn eigenaardig Parijsch +repertoire ook in het buitenland zou geapprecieerd worden. Ik ondervond +helaas het tegendeel, want het publiek scheen zijn geestigheden niet te +snappen en verliet meermalen reeds den schouwburg vóór z'n stukken +geeindigd waren. + +Sacha scheen zich hier weinig van aan te trekken en bleef er doodkalm +bij. Waar hij zich meer ongerust over maakte, dat was over zijn +gezondheid. Hij, die in lichaamsomvang veel van een reus heeft, toonde +zich vaak nog bezorgder dan Molière's "Malade Imaginaire". Hij was dan +ook zoo benauwd zeeziek te worden, dat hij weigerde zich in te schepen, +toen wij van Odessa naar Konstantinopel moesten oversteken. Niets kon +deze dwaze angst wegnemen en ik was verplicht de "tournée" door Turkije +op te geven, die mij misschien schadeloos zou hebben gesteld voor de +verliezen, die ik in Rusland met hem had geleden. + +Ik had hem, te Parijs teruggekeerd, een proces kunnen aandoen en +vergoeding kunnen eischen, hetgeen ik evenwel nagelaten heb, omdat ik, +eerlijk gezegd, te veel op zijn vriendschap gesteld was. + +Dat wist hij en daarom schreef hij op het titelblad van zijn +tooneelstukken, die hij mij later aanbood: + + A. J. J. Schürmann qui m'a fait tourner en Orient et que j'ai + tourné en bourrique, mais amicalement. + + _Sacha Guitry._ + +Hetgeen vrij vertaald met verlies van de geestige woordspeling wil +zeggen: Ter herinnering aan onze reis door het Oosten, waarbij ik je +leelijk den voet heb dwars gezet zonder het te willen. + + _S. G._ + + + + +Maurice Maeterlinck. + + +Eén mijner belangrijkste en meest succesvolle tournée's is wel die met +#Georgette Leblanc# geweest in de bekende stukken van haar beroemden +echtgenoot. + +#Maurice Maeterlinck# vergezelde ons geregeld en overal waar wij +optraden, organiseerde men feesten en soupers hem ter eere. Hij weigerde +echter steeds daaraan deel te nemen behalve te Berlijn en te Praag. Hij +ontving dagelijks stapels brieven van jonge meisjes, die hem om zijn +handteekening of om een korte autografie verzochten en die zich +voorstelden, dat de auteur van "Pelléas en Mélisande" een jong, teer +uitziend, en vooral dichterlijk personage was. Groot was dan ook haar +teleurstelling, toen zij een luidruchtig, zwaarlijvig en ietwat +burgerlijk type te zien kregen, wiens eerste woorden steeds luidden, +wanneer hij in een vreemd hôtel afstapte met zijn geprononceerd Gentsch +accent: "Wat kan ik hier te eten krijgen en wat voor bier wordt hier +geschonken?" + +Nimmer heb ik een schrijver onverschilliger voor zijn werk gezien, +wanneer hij eenmaal de laatste hand er aan gelegd had. Op de repetities +zag men hem nooit. Hij stoorde zich evenmin om de "coupures", die men +noodig achtte aan te brengen en stelde ook weinig belang in de +aankleeding van zijn stukken. + +Toen in den Gymnase schouwburg door mijn toedoen het eerst "Joyzelle" +werd opgevoerd, is hij het stuk eerst bij de zevende voorstelling komen +bijwonen en toen bleef hij zelfs niet eens tot het einde. + +--Na tienen is men nergens zoo goed als in bed!.. + +Wij speelden "Monna Vanna" te Lodz in Polen. De schouwburg bevindt zich +op de binnenplaats van een complex gebouwen en vlak tegenover is een +badinrichting. + +Een heer begeeft zich naar het loket en vraagt "Vanna". De bureaulist +ziet aan zijn kleeding dat hij geen bezoeker voor de fauteuils is en +geeft hem een galerijplaats. + +--Hoeveel? + +--Een roebel. + +--Dat is duur! + +--Goedkooper heb ik ze niet. + +Na eenige minuten komt deze heer woedend terug. + +--Zeg, ben je mal!... Laat je mij een roebel betalen voor een plaats in +een zaal, waar ik een man en vrouw hoor schreeuwen in een taal, waar ik +geen woord van versta, terwijl ik nergens gelegenheid zie om een bad te +nemen, niettegenstaande ik duidelijk om "Vanna" gevraagd heb!.. + +Mijn bureaulist had gemeend, dat hij "Vanna" wilde zien en vermoedde +niet dat "vanna" op zijn Poolsch "bad" beteekent. + +Eens vroeg ik Maeterlinck of hij alleen werkte, wanneer hij zich +geïnspireerd gevoelde? + +--Geïnspireerd!.. Als ik daarop moest wachten, kwam er geen woord op +papier! + + + + +Björnsterne Björnson. + + +In samenwerking met #Etienne de la Neuville#, wiens "nom de plume" +#Jacques Lemaire# luidt, had ik een Fransche vertaling van #Bjoernson#'s +"Faillissement" het licht doen zien. #Antoine# besloot het drama in +studie te nemen, nadat wij de vijf bedrijven tot vier ingekort hadden. +Toen de repetities reeds aangevangen waren, schreef Bjoernson. + +--Ik zie door deze willekeurige inkorting van mijn stuk, waarover men +mij niet geraadpleegd heeft van mijn auteursrecht af en wil ook niet op +de affiches genoemd worden. + +Het drama heeft veel succes. Prachtige verslagen verschijnen in de +dagbladen, terwijl #Antoine# en #Gémier# om strijd geprezen worden. + +Terstond telegrafeert Bjoernson. + +--Laat mijn naam aankondigen en zend mij omgaand exemplaar der +bewerking. + +Sindsdien liet Bjoernson het stuk overal in de nieuwe bewerking +opvoeren, die hij eerst afgekeurd had en nog steeds wordt +"Faillissement" in vier bedrijven vertoond. + + + + +Ibsen. + + +"Hedda Gabler", "Nora" en "Spoken", hetzij door #Duse#, #Agnes Sorma#, +#Suzanne Desprès# of #Antoine# gedurende mijn "tournées" gespeeld, +hadden steeds het grootste succes. Geen wonder, dat toen ik mij in 1903 +te Christiana bevond, ik van verlangen brandde met den auteur dier +beroemde stukken kennis te maken. Ik had vernomen, dat #Ibsen# eertijds +gewoon was tegen half drie in het Grand-Hotel zijn middagmaal te +gebruiken, temidden der vele stamgasten en vreemdelingen, niet weinig +trotsch den schrijver van zooveel meesterwerken in hun midden te hebben, +wiens bronzen konterfeitsel op het plein van het "National Teatret" +tegenover dat van Björnsterne Björnson prijkt. + +Ik trof het echter slecht. Ibsen kwam al lang niet meer in het +Grand-Hotel, omdat de groote schrijver aan het sukkelen was geraakt en +zijn kamer moest houden. Nog steeds waren zijn hersenen even gezond als +in vroeger dagen, doch zijn gedachten in woorden omzetten scheen hij +verleerd en hij sprak geheel andere woorden, dan hij wilde bezigen. +Wanneer hij bijvoorbeeld iemand een stoel aanbood, zei hij: "neem een +sigaar". + +Eerst hadden deze vergissingen hem woedend gemaakt, zeer tot nadeel van +zijn gezondheid. Daarom had zijn familie besloten hem zoo weinig +mogelijk uit te laten gaan en verboden dat hij bezoekers ontving. Deze +afzondering van de wereld had den bejaarden schrijver melancholiek +gestemd. Hij, die gewoon was door de menigte toegejuicht te worden, kon +zich niet goed aan deze kalmte wennen. + +Als bewijs hoezeer hij op publieke hulde gesteld was, diene volgende +bijzonderheid. + +Zoodra Ibsen een stuk geëindigd had, meldden alle kranten van Christiana +met vette letters: "Hendrik Ibsen heeft een nieuw stuk voltooid. Morgen +tegen tien uur zal hij het manuscript naar den schouwburg brengen." + +Wanneer dan de schrijver den volgenden dag op het vastgestelde uur +deftig en met afgemeten passen zijn manuscript opgerold in de +rechterhand zich naar den schouwburg begaf, stond het publiek aan +weerszijden van den weg "en haie" opgesteld. Zoodra Ibsen zijn stuk +afgegeven had en huiswaarts keerde, begonnen de toeschouwers, die tot +nog toe zich kalm hadden gehouden luidkeels te juichen. Ibsen wuifde hen +met de hand toe en glimlachte zelfbewust zijn roemvollen taak van +apostel volbracht te hebben. + +Zijn familie had nu het volgende verzonnen om hem van de hulde te laten +genieten waaraan hij zoozeer gewoon was. Daar hij zich niet meer in het +publiek bewoog, dekte men de tafel vlak vóór het venster van de eerste +étage zijner woning, die links van het paleis van koning Oscar II aan +den wandelweg gelegen was. + +Zoodoende konden de inwoners van Christiania hun afgod aan het +middagmaal zien zitten en hiervan was ik op mijn beurt eveneens getuige. + +De oude meester zag er nog kranig uit. Zijn hoogrood gelaat werd door +zijn sneeuwwitte haren en baard waardig omlijst en men kon hem niet +aanzien, dat hij lijdende was. Zijn dochter naderde hem en fluisterde +hem iets in het oor: Ibsen stond toen op, wuifde met zijn servet naar +het publiek, waarna de gordijnen werden neergelaten. De voorstelling was +afgeloopen... + + + + +Gabriele d'Annunzio. + + +d'Annunzio is een trouw bezoeker van Parijs en men weet, dat hij zijn +laatste tooneelstuk in het Fransch heeft geschreven. Hij is op en top +een "charmeur" en wie hem heeft leeren kennen of onder zijn gehoor is +geweest, moet toegeven, zelfs al is men geen vriend van zijn werk, dat +er een bijzondere bekoring van hem uitgaat, terwijl men verbaasd staat +over zijn uitgebreide kennis en artistieken smaak. + +Meermalen ben ik met verschillende gezelschappen in Athene geweest en +heb bij die gelegenheid den Acropolis en het Parthenon bezocht, zonder +evenwel sterk onder den indruk der schoonheden van het oude Griekenland +te komen. Die grauwe bergen, de onverdraaglijke stof, de vele kopieën +van standbeelden,--de echte bevinden zich grootendeels te Londen in het +Britsch-Museum--lieten mij vrijwel koud, zoodat ik mij veel liever naar +Phalera aan zee begaf, waar ik tenminste van de frissche lucht kon +genieten. + +Tijdens onze omzwervingen met #Eleonora Duse# en haar gezelschap door +Europa, vergezelde de schrijver van "La Gioconda", "la Gloria" en "Il +Sogno" zijn beroemde en geliefde ster. Toen wij te Athene kwamen vroeg +Annunzio mij hem naar den Acropolis te vergezellen. Veel lust toonde ik +om bovengenoemde redenen nu juist niet. + +--Als het je niet interesseert, dan heb je er ook niets van begrepen en +gezien. Ik wil niet dat je Athene met zoo'n oordeel weer den rug +toekeert. Ga met me mee en je zult je tocht niet berouwen. + +Daar viel niet veel tegen in te brengen en samen bestegen we het +Parthenon. + +Dien dag zal ik niet licht vergeten, al ontbreekt mij het talent mijn +gevoelens in schoone woorden om te zetten. Gedurende vier uur luisterde +ik met één en al verrukking naar zijn woorden, toen hij het roemrijke +verleden van Hellas uit het stof wist te doen herrijzen. Ik leefde +wederom de heldendaden der oude Grieken mee en door zijn dichterlijke +verklaringen kwam het mij voor als of ik naast den ouden, blinden +#Homerus# liep, dien onuitputtelijken verteller van Grieksche sagen, nu +een tweede dichter als #Gabriele d'Annunzio# opnieuw aan mijn verrukte +oogen deze wonderen uit het grijze verleden wist te verklaren. + + + + +Osman Pacha. + + +Toen =Abdul-Hamid= over Turkije nog den scepter zwaaide, werden de +buitenlandsche gezelschappen, die Konstantinopel aandeden, vaak op hoog +bevel uitgenoodigd te Yildiz Kiosk op te treden. + +Een voordeel was dit overigens niet, hetgeen uit het volgende blijken +zal. + +De sultan had voor deze privé-voorstellingen naar gelang van haar +beteekenis veel over, alleen gingen zijn "cachets" door zooveel handen, +dat de belanghebbende directie er hoogstens een vierde van ontving. + +Toen Osman Pacha, de held van Plewna, mij dan ook verzocht in het Paleis +van den Sultan een voorstelling te komen geven met het +vaudeville-gezelschap, waarvan #Valentine Joissant# de ster was, had ik +daar ternauwernood ooren na, omdat ik in den Winterschouwburg "des +Petits-Champs" van de hoofdstad meer kon verdienen. De beroemde +generaal begreep niets van mijn terughoudendheid en drong er op aan de +reden te vernemen. + +Ik deelde hem mee, dat ik door mijn vroegere ervaringen steeds geld bij +zoo'n voorstelling ten paleize had moeten bijpassen, waarop hij mij +verzekerde, dat hij er borg voor bleef, dat ik het volle bedrag, door +den sultan vastgesteld zonder één enkele korting zou ontvangen. + +Hieromtrent dus gerustgesteld, besloot ik de "Dame van Maxim" voor deze +gelegenheid te kiezen en de affiches werden met strooken beplakt, +vermeldend, dat de avondvoorstelling eerst om elf uur zou aanvangen, +omdat het gezelschap in het paleis van den sultan dien dag optrad. + +De zaal van het paleis bood den gewonen aanblik. De haremdames in de +loges waren aan het oog van de artiesten onttrokken door breede gazen +gordijnen die van den éénen hoek van het balcon naar den anderen waren +gespannen, terwijl neger-eunuchen de toegangen bewaarden, gekleed in +lange zwarte overjassen. Alleen de sultan en Osman Pacha zaten in de +zaal. Natuurlijk hadden de artiesten alle moeite van de wereld om in +zoo'n ongezellige omgeving behoorlijk hun rollen te vertolken en wat +méér zegt, de noodige "entrain" aan den dag te leggen. Het eerste +bedrijf loopt ongestoord af te midden van een doodsche stilte. In het +tweede bedrijf weerklinkt nu en dan het gelach der haremdames, alleen de +sultan verroert zich niet. + +Ontmoedigd door zoo weinig bijval, gaf ik onzen regisseur last de pauze +zoo kort mogelijk te maken en terstond met het derde bedrijf aan te +vangen, doch aleer dit gebeurt, komt men mij waarschuwen, dat Osman +Pacha mij wenscht te spreken. + +Ik ga naar hem toe. + +--Zijne Majesteit is zeer in zijn schik. Het tweede bedrijf staat hem +bijzonder aan. Laat dus het derde weg en laat het tweede nogmaals +opvoeren. + +Ik moest dit vreemde verzoek wel opvolgen en had er geen spijt van, want +terwijl ik achter de schermen de zaal inkijk, zie ik een bijna +onmerkbaren lach om de lippen van den heerscher der geloovigen zweven, +den eenigen man ter wereld, die nooit lacht. + +Na afloop word ik voor de tweede maal geroepen en ben reeds bezorgd, dat +men mij opnieuw dit bedrijf zal laten spelen. Gelukkig was deze angst +ongegrond. + +Een hooge beambte overhandigt mij een zijden beurs vol goud, voorzien +van het keizerlijk zegel. + +--Laat het scherm rijzen, zei hij tot mij, en groet zijne Majesteit. +Draag daarbij zorg dat zijne Majesteit zich overtuigen kan, dat men u de +beurs ter hand gesteld heeft en de zegel nog ongeschonden is. + +Ik verschijn ten tooneele, buig en toon de zijden beurs. + +De sultan staat op, richt zijn kijker naar mij en wenkt mij, dat hij +tevreden is. + +Ik open de beurs op mijn bureau. Er zaten vier honderd Turksche ponden +in, de eerste en eenige maal, dat ik in Turkije bij een voorstelling ten +paleize het volle bedrag ontving. + + + + +Anna Judic. + + +Bij een tournée met deze beroemde operette-ster waren wij te Napels +aangekomen en besloten wij de bouwvallen van Pompeï eens van nabij te +aanschouwen. We troffen het echter heel slecht, de doodenstad was +gedurende vier dagen voor bezoekers gesloten, juist zoolang als wij te +Napels zouden vertoeven. + +Wat te doen?.... + +Na een tijdlang ons bedacht te hebben, verzon ik er het volgende op. Ik +bestelde een zeer elegant open rijtuig, waar #Anna Judic#, #Henri +Emmanuel# en #Edouard Georges# in plaats namen, terwijl ik als vierde +met hen mee reed. Als hoofddeksel had ik een echt Turksche "fez" +opgezet. + +Voor de poort van Pompeï aangekomen, stapt Emmanuel uit en vraagt den +directeur der opgravingen te spreken. + +--De zwager van den Sultan bevindt zich in ons rijtuig en wenscht Pompeï +te bezoeken. We hebben zoo juist vernomen, dat de toegang voor het +publiek gedurende eenige dagen verboden is. + +Moet Zijne Keizerlijke Hoogheid naar Napels terug keeren om de +Italiaansche regeering verlof aan te vragen de belangrijke opgravingen +in oogenschouw te nemen en zijn bezoek een dag uitstellen? + +--Is die meneer met zijn fez op de zwager van den sultan? + +--Juist. + +--Spreekt hij Fransch of Italiaansch? + +--Geen van beide. + +--Laat dan zijn Keizerlijke Hoogheid onder een of ander voorwendsel +eenige minuten geduld hebben, opdat ik mij even kan aankleeden en ik zal +Zijne Hoogheid zelf rondgeleiden. + +--Afgesproken, doch laat zijn Hoogheid niet lang wachten. + +Binnen enkele minuten kwam de geleerde ingenieur terug, onberispelijk +gekleed, met een hoogen zijden hoed. Hij liet ons alles zien, doch deed +geen mond open. Alleen bij het afscheid nemen, wees hij op zijn +knoopsgat om mij te toonen, dat hij nog nimmer gedecoreerd was. + +Ik glimlachte veelbeteekenend en bij het afscheid nemen drukte de +directeur met groot ontzag een kus op mijn hand. + +Den volgenden dag vertelden de Napolitaansche bladen van het keizerlijk +bezoek te Pompeï, tot groote verwondering van de Turksche ambassade, die +natuurlijk van niets afwist. + +Wat de directeur betreft, hij wacht nog steeds op het lintje van zijn +zwijgenden vorstelijken gast. + + + + +Amerikaansche Indrukken. + + +Mijn tournée door de Vereenigde Staten met #Eleonora Duse# in 1896 is in +alle opzichten voorspoedig geweest, zoowel artistiek als financieel met +uitzondering alleen gedurende ons verblijf te Chicago, waar de groote +actrice niet verkoos op te treden. + +Ik had met Mme Duse gecontracteerd voor zestig voorstellingen verdeeld +over New-York, Washington, Boston, Philadelphia, Chicago, Brooklyn, +St.-Louis en Quibec. Den 10en Januari was ik te Hâvre met de "Bretagne" +van de Trans-Atlantische Maatschappij scheep gegaan, terwijl Mme Duse +twee weken later te Liverpool aan boord stapte van de "Majestic". Haar +gezelschap vertrok van Genua met den "Bismarck". 27 April bevonden wij +ons wederom te Parijs, nadat wij den 18en New-York hadden verlaten. + +Reeds op de heenreis deed mijn goed gesternte mij kennis maken met den +heer #Malcolm Turner#, chef van de douane, die uit respect voor de +groote kunstenares haar zeven en twintig koffers ongemoeid liet. De heer +#Davis#, vertegenwoordiger van Mr. #Miner#, den directeur van het "Fifth +Avenue Theater", wachtte mij te New-York op en van hem ontving ik een +vingerwijzing, die mij de Amerikaansche manier van optreden en zaken +doen duidelijk verklaarde. + +Het was bij mijn aankomst een echt hondenweer geworden. De regen gudste +met stroomen van den hemel, vandaar, dat Mr. Davis een rijtuig aanhield +en den koetsier vroeg: + +--Hoeveel van hier naar het Fifth Avenue Theater? + +--Drie dollars. + +--All right! + +In tien minuten waren wij aan onze bestemming aangekomen. + +--Hoe nu! riep ik verwonderd uit. U betaalt drie dollar voor zoo'n +kleinen afstand? + +--Zeker. Ik heb twee dollar te veel betaald, doch U moet niet vergeten +"time is money". Als ik was gaan afdingen en op mijn stuk was blijven +staan om niet meer dan één dollar te geven, zou de goeie man +geprotesteerd hebben en hoogst waarschijnlijk stonden wij er nog. Nu +zijn we voor den regen geborgen, de man rijdt extra hard. Had ik hem +niet betaald, wat hij mij vroeg, dan zou hij zich niet haasten, zoo +mogelijk iemand aanrijden en hiermee mijn tijd in beslag nemen, dien ik +inderdaad beter kan besteden. Iedereen wil hier veel geld verdienen. In +plaats van ons woedend te maken op hem, die van de omstandigheden +profiteert, bewonderen wij hem integendeel en spitsen wij ons op onze +beurt nog meer te verdienen, zoodra wij in de gelegenheid zijn. + +Te Washington--het Versailles van de Vereenigde Staten--maakte ik voor +het eerst kennis met den president #Grover Cleveland#, die Mme Duse en +mij uitgenoodigd had, hem in "La Maison Blanche" te komen bezoeken. + +Zijn residentie staat trouwens voor iedereen open, zooals het onder een +waar democratisch bestuur betaamt. Geen schildwacht, geen consigne, die +U den toegang beletten. Wil men den president over de een of andere zaak +persoonlijk spreken, men heeft zich slechts met zijn particulieren +secretaris te verstaan en het onderhoud wordt verleend. Buiten deze +privé audiëntie is de president driemaal per week gedurende een uur +voor iedereen te spreken. Hij staat elkeen zonder onderscheid te woord +en bij het afscheid nemen, reikt hij U de hand. + +Groot liefhebber van tooneel had hij met zijn echtgenoote de vijf +voorstellingen van Mme Duse te Washington alle bijgewoond en telkens het +teeken tot applaus gegeven. Bovendien was hij zoo attent geweest, de +loge van onze ster met chrysantemums en witte rozen te laten versieren. +Bij het afscheid nemen bood hij Mme Duse zijn portret met opschrift aan +en bedankte ook mij voor de genotvolle oogenblikken, die haar kunst hem +en zijn eega hadden verschaft. + +Een tweede kennismaking, waarop ik niet weinig trotsch ben, was die met +#Thomas Alva Edison#. + +Hoewel stokdoof bezocht de geniale uitvinder trouw alle voorstellingen +van Mme Duse en tusschen de koulissen zag ik hoe deze "naieve reus" +geheel in haar spel opging, terwijl zijn droomerige blauwe oogen elk van +haar bewegingen met gespannen aandacht volgden. + +Na afloop der voorstelling zond ik hem een portret van La Duse en reeds +den volgenden morgen ontving ik onderstaand schrijven. + + Orange, N. Y. March 20, 1896. + + Dear Sir. + + I beg to advise you that the Photograph of Madame Duse came safely + to hand for which I am very thankful. I enclose you herewith my + photograph for your self and will be very glad to have you come out + and see me. I am very glad to hear that Mme Duse is going to visit + my laboratory. + +Yours truly, +_Thos. A. Edison._ + +Orange Park ligt aan de overzijde van den Hudson. Daar te midden van de +eeuwenoude boomen, die zijn groote werkplaats beschaduwen, zijn die +wonderen gewrocht, die ons dagelijksch leven als het ware hebben +herschapen. + +Edison ontving ons hartelijk, eenvoudig. Hij liet ons zijn instrumenten +zien, als gold het de kennismaking met een simpel stuk speelgoed, zonder +den minsten ophef of vertoon. Als groote gunst verzocht hij Mme Duse +haar verliefde smartkreten uit het vijfde bedrijf van "la Dame aux +Camélias" aan één zijner phonograafplaten toe te vertrouwen. + +Een handdruk vóór zij heenging, aldus namen die twee geniale +kunstenaars voor goed afscheid van elkander om zich met nieuwen moed te +wijden aan de verheffing van het menschdom. + + * * * * * + +Niettegenstaande de onderlinge naijver tusschen New-York, Boston en +Philadelphia zijn deze steden het eens in haar verachting voor Chicago. +Een klassieke anecdote is hier het bewijs van. + +--Eigenaardig toch, merkte een inwoner van Chicago op. Bij ons worden de +kamers der hoogste verdiepingen steeds het eerst verhuurd. + +--Verwondert U dat, luidde het antwoord van iemand uit New-York. Mij +niet, want het is bekend genoeg, dat jullie altijd zoover mogelijk van +elkaar verwijderd trachten te blijven. + +Daar elke groote stad in de Vereenigde Staten haar eigenaardig cachet +draagt, valt het den bezoeker van Boston steeds op, hoe vormelijk en +correct de inwoners van Boston zich gedragen. Boston is dan ook de meest +aristocratische stad van het vaste land, het middelpunt van kunsten en +wetenschappen. De inwoners gaan prat er op af te stammen van de helden +der onafhankelijkheid. Zag #Benjamin Franklin# in dit Athene van het +Noorden niet het levenslicht? Toch zijn de straten van Boston verre van +fraai, en twee vergeten begraafplaatsen ontsieren de voornaamste wijk, +de Fremont Street. + + * * * * * + +Niettegenstaande de grootste artiesten, aangelokt door de hooge +"cachets" den Amerikanen van hun kunst hebben laten genieten, ondanks +het feit, dat de Vereenigde Staten zeer groote kunstenaars hebben +voortgebracht, staat de vertolking der diverse kunstwerken daar steeds +op een zeer laag peil. + +New-York heeft twee vaste gezelschappen, waarvan die van #Daly# de +bekendste is, welke troep te Parijs in den Vaudeville-Schouwburg eenige +voorstellingen van #Shakespeare's# "Getemde Feeks" is komen geven. De +overige tooneel-, opera- en concert-combinaties missen elke +homogeniteit. Geen spoor van een duurzaam ensemble, van een hecht +samenspel valt er, in welke hoofdstad ook, aan te wijzen. Alles is +gebaseerd op het z.g. "stersysteem", het donkere punt in het tooneel- en +muziekleven van de Vereenigde Staten. + +De grootste instelling te New-York, het "Metropolitan Opera House", dat +terecht een wereldreputatie geniet en waar men voor een stalles plaats +minstens een pond te betalen heeft, geeft tweemaal per week een gala +voorstelling met een "ster", waarbij het entree dan verdubbeld wordt. +Zoo'n "ster", hoe schitterend ook bij stem, kan moeilijk alleen een +voorstelling dragen. Steeds heeft men met hetzelfde euvel te kampen. Er +is geen éénheid. Of de andere solisten zijn minderwaardig, òf de koren +zijn te zwak en zingen valsch. De "mise en scène" lijkt eenvoudig op +niets. (Dit is tegenwoordig heel wat verbeterd) en wat het orkest +betreft, men merkt aan het spel der solisten dat zij hun vak verstaan, +doch zelden wordt er voldoende gerepeteerd en de totaal indruk is al +even bedroevend. + +Wie en wat men in Amerika mist? Een man van smaak, één met een ijzeren +wil, een regisseur, die van "wanten" weet, in het kort: een artistieke +leiding. + + + + +Louis Bouwmeester. + + +Mijn vriend #Boucher#, de bekende "sociétaire" der Comédie Française +voelde zich na een 15-jarigen tooneeldienst te vermoeid om langer aan +het Huis van Molière verbonden te blijven. Reeds lang te voren had hij +met mij over zijn afscheidsvoorstelling zitten spreken en naar een +nummer, "clou" gezocht, die aan het programma een bijzonder "cachet" zou +geven. + +Daar ik bij een vorig bezoek te Amsterdam in gesprek met Holland's +grootsten tooneelspeler te weten was gekomen, hoe begeerig #Louis +Bouwmeester# was het oordeel van een Parijsch publiek over zijn machtige +kunst te vernemen, viel mij op eens in, dat dit een schitterende +gelegenheid zou zijn om mijn grooten landgenoot een dienst te bewijzen +en tegelijkertijd Boucher aan een trekpleister te helpen, zooals nog +nimmer te Parijs vertoond was. Een Hollandsch acteur in het "Théâter +Français", optredende in zijn eigen taal. + +Boucher, geheel meester over het programma, hoewel zelden buitenlandsche +elementen bij zoo'n gelegenheid hun medewerking verleenen, had daar +eerst wel ooren naar. Hij kende Bouwmeester persoonlijk niet, had van +#Got-# en #Mounet-Sully# echter met grooten lof over hem hooren spreken, +doch oordeelde het optreden van een Hollandsch acteur, hoe beroemd in +eigen land, van weinig aantrekkingskracht voor het Parijsche publiek, +vooral wanneer hij een of ander dramatisch gedicht of monoloog in een +vreemde taal zou voordragen. + +Natuurlijk gaf ik mijn plan niet terstond op en daar ik in ieder geval +moest weten of Bouwmeester midden in het seizoen van het "Nederlandsch +Tooneel" vrijaf zou kunnen krijgen, de afscheidsvoorstelling zou nl. +kort na de Kerstdagen van 1900 plaats vinden, stelde ik mij schriftelijk +in verbinding met den directeur-gérant van den Stadsschouwburg, den heer +#van Korlaar#. Plotseling kwam ik op het idée Bouwmeester in z'n +schitterrol "Shylock" bij de Parijzenaars te introduceeren, omgeven door +de artiesten van zijn eigen troep, die in brokstukken van +#Shakespeare's# meesterwerk dus als 't ware een afgesloten geheel konden +vertoonen. + +Dit denkbeeld liet mij niet meer los. Boucher wist ik thans geheel voor +mijn plan te winnen, vooral toen ik hem meedeelde, dat de geheele +Hollandsche kolonie te Parijs zou kunnen opdagen en daar het Nederl. +Tooneel het praedicaat "Koninklijk" voert, zouden wij aan de pers +volgend "communiqué" kunnen zenden: + +"Les comédiens de la Reine de Hollande prêteront leurs secours dans +"Shylock, le Marchand de Venise", tragédie de W. Shakespeare," en dan +"en vedette" de naam van Louis Bouwmeester!... + +Toen ik daarop naar Amsterdam kon seinen, dat de Nederl. gezant te +Parijs, Jhr. Ridder #de Stuers# zich eveneens voor dit kunstevenement +interesseerde en den Raad van Beheer met de Hollandsche artiesten in +zijn salon aan de Fransche collega's hoopte te kunnen voorstellen, waren +alle bezwaren als met een tooverslag uit den weg geruimd en begaven zich +de Hollandsche tooneelspelers op Vrijdag 27 Dec. op reis. Reeds hadden +de Parijzenaars kennis kunnen maken met den "Shylock" van #Novelli#, den +grooten Italiaanschen acteur, geen wonder dat de belangstelling hoog +gespannen was en er voor niet minder dan 22.000 francs aan plaatsen +waren genomen. + +De voorstelling, die schitterend slaagde werd bijgewoond door den +Minister van Schoone Kunsten, den heer #Leygues#, die na afloop den +Nederlandschen gezant verzocht Louis Bouwmeester mee te deelen, dat hij +hem de palmen van "Officier d'Académie" verleende. Voorwaar een +onderscheiding op het slagveld gewonnen! + + + + +Reisherinnering aan Havana. + + +Niets is interessanter dan een groote sigarenfabriek te Havana te +bezoeken. + +In Europa meent men algemeen dat elk bekend merk het eigendom is van den +fabrikant. Toch is dat niet zoo. "Henry Clay", "Bock", "Corona", +"Cubanas" en een twintigtal andere merken behooren aan één groote +Amerikaansche tabaktrust. De benaming en hun handelswaarde verschillen, +de tabak is echter steeds dezelfde. Alleen de firma's #Upmann# en +#Rodriguez Arguêlles# ("Romeo y Julietta") en nog drie of vier andere +maken geen deel van deze trust uit, werken voor eigen rekening en hebben +een eigen plantage. + +Het salaris der werklieden dat door de trust uitbetaald wordt, varieert +tusschen de 10 à 200 dollar per 1000 sigaren, dit verschil zit hem +voornamelijk in vorm, grootte en kwaliteit der sigaren. De trust levert +dagelijksch 4 à 5 honderd duizend sigaren, waarvan zij jaarlijks niet +minder dan 120 à 150 millioen exporteert. + +De minimale verkoopprijs is 180, de maximale 7500 frs. per mil. Het huis +Rodriguez Arguêlles alleen exporteert reeds 20 à 24 millioen sigaren, +merk "Romeo y Julietta". Het exportcijfer van Upmann stemt daarmee +overeen. + +Het fabriceeren dezer sigaren is een ongezond bedrijf en de tuberculose +is dan ook epidemisch zoowel onder de arbeiders als arbeidsters. De +vrouwen doen niets dan de bladen bereiden, sorteeren en emballeeren, de +mannen maken uitsluitend de sigaren. Zij zitten per 200, soms wel 300 in +groote ruime lokalen, waar lucht en licht vrij binnenstroomen. Midden in +elke zaal staat hoog verheven een leuningstoel voor den voorlezer. Deze +wordt door de kameraden hiervoor betaald en leest hardop 's morgens de +kranten, 's middags één of anderen roman of novelle. + +Toen ik de fabriek van Upmann bezocht, was men bezig den roman van +#Pierre Decourcelle# "Les deux Gosses" voor te lezen. + +Deze manier van hardop voorlezen belet het spreken onderling, waardoor +de werklieden hun geheele aandacht aan hun bezigheden kunnen wijden. + +De misvormde sigaren, dat zijn de slecht gerolde, de te groote of te +kleine worden onder de werklui verdeeld, die ze voor een kleinigheid aan +de bezoekers afstaan. Ook de patroons zijn zeer scheutig met het +schenken van de uitstekende "puros" aan iedereen, die hun magazijnen +komt bezoeken, alleen de inboorlingen worden terecht geweerd. Zoo worden +jaarlijks aan de vreemdelingen gratis in elke fabriek duizenden +rondgedeeld, natuurlijk met het oog op de reclame van het merk. + +Toen mijn vrouw, mijn zoontje en ik met de Albingia van de "Nord +Deutsche Lloyd" van Cuba weer naar Europa stoomden, waren wij de eenige +passagiers, die te Hâvre aan wal stapten, alle anderen gingen door naar +Hamburg. + +Men bracht onze koffers in de douaneloods, waar zij ingeklaard moesten +worden. Dit vooruitzicht bezorgde mij een angstig oogenblik, want ik had +niet minder dan duizend Havanna's meegebracht. + +Het beste was nog maar ze openlijk aan te geven, toen mij het volgende +inviel. + +Op de vraag van den chef of ik sigaren bij mij had, antwoordde ik kalm: +Jawel en dat is heel dom van mij. + +--Hoezoo? + +--Ze zijn niet voor mij, want ik rook niet. + +Ze zijn bestemd als geschenk voor den minister en nu had ik veel beter +gedaan Zijn Excellentie ze direkt van uit Havana aan het Ministerie te +zenden. + +--Zeker, want dat zou u niets gekost hebben. + +--Daarom juist. + +--Kent u den minister goed? + +--Heel goed. Hij is een vriend van me. + +De chef aarzelt een oogenblik, dan haalt hij zijn naamkaartje te +voorschijn, geeft het mij en zegt: + +--Hier is mijn kaartje. U wilt wel bij gelegenheid aan mij denken. Wat +uw sigaren betreft, u kunt beschouwen, dat u ze inderdaad direkt langs +den diplomatieken weg verzonden hebt. + +Zonder mijn koffers te openen, teekende de chef ze met een kruis en ik +kon ongemoeid de reis naar Parijs voortzetten. + +Nog steeds denk ik aan dezen goedgeloovigen chef, maar of het hem baten +zal, betwijfel ik sterk. + + + + +Charles Lebargy. + + +Van dezen beroemden ex-sociétaire van de Comédie Française te Parijs, +wel het meest bekend om de steeds wisselende keur en vorm van zijn +fraaie dassen, die hij gewoon was te lanceeren, wordt de volgende +anecdote verteld. + +Op een goeden dag komt een acteur uit de provincie, voorzien van de +beste aanbevelingen zich aan het woonhuis van Lebargy in de Rue du +Cirque aanmelden, met het verzoek om zijn voorspraak voor een engagement +aan het Theater Français. + +--Reken niet op mij, waarde vriend, want ik zou je al terstond moeten +teleurstellen. Er is bij ons zelfs geen plaats voor de "premiers prix" +van het Conservatoire, wier engagement verplicht is. Er zijn er bij ons +te veel. U hebt eerste rollen in de provincie gespeeld en nu wilt U +daarmee ook te Parijs succes hebben, dat zou bij ons, gesteld dat u +aangenomen werd, immers niet gaan. + +Probeert u het liever eens bij #Sarah Bernhardt#, bij #Hertz# en +#Coquelin# met aanbeveling van den schrijver, in wiens stukken u in de +provincies met succes optrad, dat is het eenige wat ik er op weet. + +--Dan rest mij niets anders dan afscheid te nemen! + +--Inderdaad, doch à propos, wat draagt u daar voor een vreemd soort das! + +--Dat is een gloednieuwe, die ik te Montpellier gekocht heb, vóór ik op +reis ging. + +--Dacht ik het niet! U moet die das zoo spoedig mogelijk afdoen, daarmee +zult u nergens hier slagen. + +Metéén opent Lebargy een kast, haalt er een doos uit en na eenig zoeken +toont hij den verbaasden acteur een felkleurige bonte das. + +--La cravate c'est l'homme, le noeud c'est l'artiste! Aan mijn dassen +dank ik een groot deel van mijn succes. De keuze van een das is het +criterium van den goeden smaak hier te Parijs, denk daar wèl om. + +Hierop knoopt Lebargy hem de das om, trekt en plooit net zoo lang, tot +hij over zijn werk tevreden is en houdt hem tenslotte een spiegel voor. + +De overgelukkige acteur weet niet hoe hij Lebargy bedanken moet. + +--U bent me volstrekt geen dank schuldig, onder confraters zijn we dat +niet gewoon, maar wel twaalf francs vijftig, want dat is de prijs. + +Niettegenstaande onze vriend met zijn das van drie francs vijftig wel +zoo ingenomen was, dorst hij uit vrees Lebargy te beleedigen niets tegen +zeggen en betaalde gelaten voor een oude das het vierdubbele van wat hij +te Montpellier voor een gloednieuwe had moeten besteden. + + * * * * * + +Als bewijs dat Lebargy zijn waren aard niet verloochende, dient volgende +anecdote. + +Mijn secretaris #Simonot# maakte in den winter van 1896 met Lebargy en +Mlle #Dorziat# een tournée door Oostenrijk en Roemenië. Ik zelf kon het +gezelschap van Mme #Duse# niet in den steek laten, zoodat de leiding +geheel op Simonet berustte. Telkens moest ik van hem hooren, dat hij +niet uitkwam en dat de kosten door hem beraamd niet toereikend waren. +Wat was het geval. + +Elken avond na afloop der voorstelling riep Lebargy mijn secretaris bij +zich en noodigde hem dan uit plaats in zijn rijtuig te nemen, doch +zoodra het op betalen aankwam, scheen hij niet voldoende bij zich te +hebben en was Simonot genoodzaakt met den koetsier af te rekenen. Ook +gebeurde het vaak dat Simonot vroegtijdig bij de kassa aanwezig moest +zijn vóór het openen van den schouwburg en geen tijd had te dineeren. +Hij haalde zijn schade dan na afloop der voorstelling in en gewoonlijk +vergezelde Lebargy hem naar het restaurant. + +Met de noodige variaties speelden zich dan de volgende tooneeltjes af. + +Nadat de "ober" de spijskaart had gebracht en zijn boekje te voorschijn +haalde om de "plats" te noteeren, antwoordde Lebargy geregeld: + +--Ik houd meneer maar wat gezelschap, want ik ben niet gewoon 's avonds +laat zooveel te eten. + +Een omelet wordt opgebracht. Nauwelijks heeft Simonot zijn mes er in +gezet of Lebargy roept den kelner. + +--Zeg, vriend, breng me eens vlug een couvert. + +--Wenscht meneer dan toch te soupeeren? + +--Dank je, doe echter wat ik je vraag. + +Zoodra hij zijn bord en servies ontvangen heeft. + +--Je permitteert, die omelet ziet er zoo smakelijk uit, ik wil er wel +een stukje van mee eten. + +Na de omelet komt de beurt aan de lamscôtelet met gebakken +aardappeltjes. + +--Het is gek, honger heb ik niet, maar die côtelet ruikt zoo lekker.... + +Bij elk gerecht, de zelfde geschiedenis. Zelfs van de kaas en de +vruchten ligt weldra de helft op Lebargy's bord. + +Zeg, Simonot, nu we zoo heerlijk gegeten hebben, kan je me wel een +sigaar en een kop koffie offreeren. Ik heb je nu al zoo lang gezelschap +gehouden!... Je weet, zoodra ik een avond vrij ben, inviteer ik je te +dineeren. + +Dat dit diner lang op zich liet wachten, behoeft na het bovenstaande wel +geen betoog. + + + + + +EEN NIEUWE ONDERNEMING + +DE MEULENHOFF-EDITIE +WIL EEN GOED BOEK IN +EEN GOED KLEED GEVEN +VOOR WEINIG GELD + + +De boeken zijn alle in degelijke, keurige cartonnage met geïllustreerd +omslag verkrijgbaar. Tegen zeer geringe prijsverhooging zijn de werken +der MEULENHOFF-EDITIE ook verkrijgbaar in smaakvollen prachtband met +goudsnede. + +Voor een zeer billijken prijs ontvangt men een goed boek, =goed= van +inhoud en =goed= van uiterlijk. In de Meulenhoff-Editie worden boeken +opgenomen van onze eerste schrijvers op elk gebied. Onze boeken zijn +niet ernstig en geleerd; het zijn boeken voor _ieder_, zij vormen een +bibliotheek voor + + =huiskamer= en =salon=. + +Wij laten hier achter de titels volgen, die reeds verschenen zijn. + + + +DE MEULENHOFF-EDITIE + + +No. 1. DE POLITIE-SPION. +Roman uit den tijd van de Revolutie in Rusland, door Maxim Gorki f 0.75 + (Uitverkocht). + + +No. 2. SARAH BERNHARDT. +Gedenkschriften door haar zelf geschreven.--Jeugd.--Eerste +Tooneeljaren. +2e druk. (6e-10e duizendtal) f 0.75 + +=Een zeer ter lezing aanbevolen prettig geschreven boek, deze +gedenkschriften zijn als de schrijfster zelf, opgewekt, dartel, geestig, +vol leven en beweging.= + +=J. H. Rössing, in het N. v. d. Dag.= + + +No. 3. HET HUWELIJK VAN EEFKE BRIËST. +Roman door Th. Fontane. 2e druk f 0.75 + +=Effi Briest is psychologisch stellig zijn beste roman. Het is het +verhaal van een huwelijk tusschen een ouderen volkomen gerijpten man en +een "blutjunge" vrouw.= + +=Elsevier's Maandschrift.= + + +No. 4. NAPOLEON. Opkomst en Grootheid. +Met vele illustratiën, door H. P. Geerke. 2e druk. +(6e-10e duizendtal). f 0.75 + +=Een degelijk, boeiend boek over Napoleon, keurig uitgegeven en rijk +geïllustreerd.= + +=Utr. Dagblad.= + + +No. 5. WALLIJ. +De Roman van een Kelnerin, door Edw. Stilgebauer +2e druk f 0.75 + +=De auteur van "Götz Krafft" geeft hier een eenvoudig en treffend +verhaal, onopgesmukt en daardoor overtuigend. Het banale geval is niet +banaal of eenzijdig behandeld. Een mooi boek.= + +=De Avondpost.= + + +No. 6. DE FRAAIE COMEDIE. +Een Haagsch Verhaal, door Henri van Booven f 0.75 + +=In dit boek vindt men een prachtige zelf-analyse en een leuke +bespotting van burgerlijk Den Haag.= + +=G. v. Hulzen.= + + +No. 7. SARAH BERNHARDT. +Gedenkschriften door haar zelf geschreven.--Na den oorlog.--Sarah +Bernhardt als "Ster" f 0.75 + +=Heel interessant is dit boek. Men kan dankbaar zijn voor deze uitgaaf. +Een boek dat er in zal gaan.= + +=Het Vaderland.= + + +No. 8. LIEFDE, door Björnstjerne Björnson. +Uit het Noorsch door Cl. Bienfait f 0.75 + +=Met vreugde hebben wij dit meesterwerk van den eeuwig-jeugdigen Noor +gelezen, met een blij oog voor het vele zonnige, het fijn typeerende, +echt dichterlijke en zacht harmonische in dit verhaal van prachtig en +sterk uit Noorschen bodem verrezen menschen.= + +=De Hofstad.= + + +No. 9. DE VAL VAN NAPOLEON, +door A. Kielland en H. P. Geerke. Geïllustreerd f 0.75 + +=Een boeiende beschrijving, met vele illustraties, die zeker met +genoegen gelezen zal worden.= + +=Algemeen Handelsblad.= + + +No. 10. ALS HET IJZER GESMEED WORDT. +Roman door Clara Viebig f 0.75 + +=Deze roman is als een monumentaal gebouw, dat door zijn grootsche +eenheid imponeert en liefde opwekt tot het waarachtig schoone. Het is +wel een zeer bizonder talent, dat zulk een kunstwerk heeft gewrocht. Een +bizonder mooi boek.= + +=N. Arnh. Courant.= + + +No. 11. RICHARD WAGNER. +Zijn leven en werken, door J. Hartog. Rijk geïllustreerd f 0.95 + +=Een keurig uitgevoerd prachtwerk, met rijken inhoud, dat zich prettig +laat lezen, en velen--ook om den zeer lagen prijs--hoogst welkom zal +zijn. De schrijver geeft hier een zuiver, onpartijdig oordeel. Een +welverdiend succes zal het boek wachten.= + +=C. v. d. Linden, (in de Muziekbode).= + + +No. 12. KIPPEVEER of Het geschaakte Meisje. +Roman door Cosinus, 415 bladzijden. +Deel I. 5e druk f 0.85 + + +No. 13. KIPPEVEER of Het geschaakte Meisje. +Roman door Cosinus, 420 bladzijden. +Deel II. 5e druk f 0.85 + +=Deze beroemd geworden, ALLERVERMAKELIJKSTE roman zal ongetwijfeld in +den nieuwen vorm weder vele lezers vinden. Aardige illustraties van +Raemaekers.= + +=Nieuws v. d. Dag.= + + +No. 14. GALERIJ van beroemde Fransche Tooneelspelers. +Hun intiem leven, anecdotisch beschreven, door J. H. van der Hoeven, +met vele illustraties f 0.75 + +=Een kostelijke bundel, luchtig geschreven kantteekeningen van meer of +minder piquante gedenkschriften. Het is een keurige uitgaaf, ook naar +het uiterlijk.= + +=F. Lapidoth in de Nieuwe Crt.= + + +No. 15. MONNA VANNA, +door M. Maeterlink, vertaling van Frans Mijnssen, met 1 portret. +4e druk f 0.65 + +=De meesterlijke vertaling van Frans Mijnssen in een nieuw aantrekkelijk +gewaad. (De bekende Meulenhoff-Editie).= + +=Avondpost.= + + +No. 16. HET HEKSENLIED, +door Von Wildenbruch, op maat overgezet voor de muziek van Max +Schillings door Fr. Pauwels f 0.45 + +=Een handige uitgaaf van het beroemde "Heksenlied" in goede bewerking, +en in maat overgezet voor de muziek van Max Schillings.= + +=Utr. Dagblad.= + + +No. 17. EEN VROUWENBIECHT. +Oorspronkelijke roman door G. van Hulzen f 0.75 + +=Het goede in dit boek is de voortreffelijke psychische uitbeelding, en +vooral, dat de overgave van deze vrouw zelfsprekend is geworden.= + +=De Groene Amsterdammer.= + + +No. 18. MARIE ANTOINETTE. +Jeugd.--Eerste jaren der Revolutie, door Cl. Tschudi. Naar de +oorspronkelijke Noorsche uitgaaf door J. Clant van der Mijll Piepers. +Met vele illustraties f 0.85 + +=Een aanbevelenswaardig boek; levendig is hier de geschiedenis van de +ongelukkige koningin beschreven; men leest het boek als een diep +tragische roman.= + +=Opr. Haarl. Courant.= + + +No. 19. DRIE SPELEN VAN RECHT. +De jonggehuwden; Een handschoen; Leonarda door Björnstjerne Björnson. + f 0.85 + +=De bekende, in korten tijd populair geworden Meulenhoff-Editie, brengt +een verdienstelijke uitgaaf van Björnson's dramatische werken waarin de +gelijkheid van man en vrouw behandeld wordt wat betreft het peil van +zedelijkheid, recht en maatschappelijk optreden.= + +=Alg. Bibl.= + + +No. 20. MARIE ANTOINETTE EN DE REVOLUTIE, door Cl. Tschudi. Naar de +oorspronkelijke Noorsche uitgaaf door J. Clant van der Mijll Piepers. +Met vele illustraties. 469 bladz. f 0.95 + +=Dit boek toont ons het leven van de arme Koningin op haar lijdenspad +naar het treurige einde. + +De schokkende gebeurtenissen der Fransche Revolutie met al haar +verschrikkingen ziet men hier levendig, en getrouw aan de historische +feiten, wedergegeven. Het geheel is in onderhoudenden, boeienden trant +verteld.= + + +No. 21. HALFBLOED. Een huwelijk in de tropen. +Roman door A. Perrin. Vertaald door D. Jacobson f 0.75 + +=Een goed doorgewerkte roman; de strijd tusschen liefde en bijgeloof van +de indische vrouw is goed weergegeven.= + + +No. 22. NA HET DERDE KIND. +Roman door H. von Mühlau, vertaald door +Anna van Gogh-Kaulbach f 0.75 + +=Was het derde kind gewenscht? + +Mag men deze vraag zelfs opwerpen? + +Ziedaar een stukje sociale questie waarover deze roman handelt, en die +in den tegenwoordigen tijd aller belangstelling zal wekken.= + + +No. 23. VERLOVING EN HUWELIJK IN VROEGER +TIJDEN, door Prof. dr. L. Knappert. +Rijk geïllustreerd f 0.95 + +=Een historisch overzicht met vele bizonderheden over "hoe men elkaar +vroeger vond en kreeg."= + +=Interessant geïllustreerd.= + + +No. 24. DE OORLOG. Geïllustreerde Geschiedenis van den Wereldoorlog, +door H. P. Geerke en G. A. Brands. +Deel I. Rijk geïllustreerd f 0.95 + +=Een interessant boek, dat met zijn vele illustraties en documenten een +blijvende herinnering aan dezen oorlog vormt. "Een en ander geeft aan +het boekje een eigenaardig cachet. De heer Meulenhoff heeft voor een +fraaie uitvoering gezorgd. 't Is eigenlijk onnoodig dit te zeggen. Men +kent zijn "Editie's".= + +=Prov. Overijss. en Zwoll. Courant.= + + +No. 25. OPGANG. De Roman van een vrouwenleven. +Oorspronkelijke roman door Anna van Gogh Kaulbach f 0.95 +In extra fraaien band f 1.20 + +="Opgang is de roman van een slachtoffer der tweedracht in een huwelijk. +Het is de ellende, door dit laatste veroorzaakt, die Anna van +Gogh-Kaulbach ons duidelijk voor oogen wil stellen, en ze slaagt daarin +volkomen".= + +=De Haagsche Vrouwenkronik.= + + +No. 26. "DE WAPENS NÊER." +Roman van Bertha v. Suttner. +Deel I f 0.85 + +="Hoe goed heeft deze vrouw opgemerkt, wat heeft zij van veel, dat ons +nog altijd met wilde verbazing vervult, de alledaagsche, onschuldig +schijnende oorzaken aangetoond."= + +=De Telegraaf.= + + +No. 27. "DE WAPENS NÊER." +Roman van Bertha v. Suttner. +Deel II f 0.85 + +="Dit boek, dat den oorlog van 1866 en 1870 schildert, herleeft thans. +Heele citaten waren aan te halen, woordelijk op de toestanden van thans +toepasselijk.= + +=Utrechtsch Prov. Sted. Dagblad.= + +=De bekende letterkundige Peter Rosegger +zegt van dit boek:= + + "Toen ik gedurende een mooien stemmingsvollen herfstdag in de + boschrijke streken van Kriegslach vertoefde, las ik "De Wapens + neer!" van Bertha von Suttner. Ik las het boek in twee dagen uit, en + die twee dagen blijven steeds een gebeurtenis in mijn leven. Toen ik + het boek beëindigd had, had ik slechts één wensch, namelijk dat het + boek in alle talen vertaald, en in alle bibliotheken opgenomen zou + worden. Evenals er vereenigingen bestaan voor de verspreiding van + den bijbel, zoo moesten er ook vereenigingen bestaan voor de + verspreiding van dit boek. Het is een merkwaardig, een goed boek, + dat door iedereen gelezen moet worden." + + + + +WAT ONZE LETTERKUNDIGEN VAN DE MEULENHOFF-EDITIE ZEGGEN. + + +=IS. QUERIDO= zegt van de Meulenhoff-Editie: + +Een alleraardigste uitgaaf, keurig gedrukt in prettig formaat, die heel +wat goeds en interessants brengt. + + +=J. REDDINGIUS= zegt: + +Goed en voortreffelijk, een nieuwe onderneming die aller steun verdient. + + +=J. H. RöSSING= zegt: + +Een aardige, prettige uitgaaf, =goede= boeken, =goed= gedrukt op =goed= +papier. + + +=G. VAN HULZEN= zegt: + +_Hoe voortréffelijk zijn al deze goedkoope Meulenhoff-deeltjes naar +inhoud en uiterlijk en hoe aardig staan ze in de kamer, met die effen +gegreinde roode bandjes, goud gedrukt: ik ben er waarlijk zeer mee +ingenomen._ + + +=INA BOUDIER-BAKKER= zegt: + +Een mooie, sympathieke uitgaaf. + + +=HENRI VAN BOOVEN= zegt: + +Aardige deeltjes, prettig formaat en uitstekend uitgegeven. + + +=ANNA VAN GOGH-KAULBACH= zegt: + +Een mooie onderneming, het uiterlijk is keurig; met genoegen nam ik +kennis van de reeds verschenen deelen. + + + +***END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK ACHTER DE SCHERMEN*** + + +******* This file should be named 30592-8.txt or 30592-8.zip ******* + + +This and all associated files of various formats will be found in: +http://www.gutenberg.org/dirs/3/0/5/9/30592 + + + +Updated editions will replace the previous one--the old editions +will be renamed. + +Creating the works from public domain print editions means that no +one owns a United States copyright in these works, so the Foundation +(and you!) can copy and distribute it in the United States without +permission and without paying copyright royalties. Special rules, +set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to +copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to +protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project +Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you +charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you +do not charge anything for copies of this eBook, complying with the +rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose +such as creation of derivative works, reports, performances and +research. They may be modified and printed and given away--you may do +practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is +subject to the trademark license, especially commercial +redistribution. + + + +*** START: FULL LICENSE *** + +THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE +PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK + +To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free +distribution of electronic works, by using or distributing this work +(or any other work associated in any way with the phrase "Project +Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project +Gutenberg-tm License (available with this file or online at +http://www.gutenberg.org/license). + + +Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm +electronic works + +1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm +electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to +and accept all the terms of this license and intellectual property +(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all +the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy +all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. +If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project +Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the +terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or +entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. + +1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be +used on or associated in any way with an electronic work by people who +agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few +things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works +even without complying with the full terms of this agreement. See +paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project +Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement +and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic +works. See paragraph 1.E below. + +1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" +or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project +Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the +collection are in the public domain in the United States. If an +individual work is in the public domain in the United States and you are +located in the United States, we do not claim a right to prevent you from +copying, distributing, performing, displaying or creating derivative +works based on the work as long as all references to Project Gutenberg +are removed. Of course, we hope that you will support the Project +Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by +freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of +this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with +the work. You can easily comply with the terms of this agreement by +keeping this work in the same format with its attached full Project +Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. + +1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern +what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in +a constant state of change. If you are outside the United States, check +the laws of your country in addition to the terms of this agreement +before downloading, copying, displaying, performing, distributing or +creating derivative works based on this work or any other Project +Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning +the copyright status of any work in any country outside the United +States. + +1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: + +1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate +access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently +whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the +phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project +Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, +copied or distributed: + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + +1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived +from the public domain (does not contain a notice indicating that it is +posted with permission of the copyright holder), the work can be copied +and distributed to anyone in the United States without paying any fees +or charges. If you are redistributing or providing access to a work +with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the +work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 +through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the +Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or +1.E.9. + +1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted +with the permission of the copyright holder, your use and distribution +must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional +terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked +to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the +permission of the copyright holder found at the beginning of this work. + +1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm +License terms from this work, or any files containing a part of this +work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. + +1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this +electronic work, or any part of this electronic work, without +prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with +active links or immediate access to the full terms of the Project +Gutenberg-tm License. + +1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, +compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any +word processing or hypertext form. However, if you provide access to or +distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than +"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version +posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), +you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a +copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon +request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other +form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm +License as specified in paragraph 1.E.1. + +1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, +performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works +unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. + +1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing +access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided +that + +- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from + the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method + you already use to calculate your applicable taxes. The fee is + owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he + has agreed to donate royalties under this paragraph to the + Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments + must be paid within 60 days following each date on which you + prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax + returns. Royalty payments should be clearly marked as such and + sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the + address specified in Section 4, "Information about donations to + the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." + +- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies + you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he + does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm + License. You must require such a user to return or + destroy all copies of the works possessed in a physical medium + and discontinue all use of and all access to other copies of + Project Gutenberg-tm works. + +- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any + money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the + electronic work is discovered and reported to you within 90 days + of receipt of the work. + +- You comply with all other terms of this agreement for free + distribution of Project Gutenberg-tm works. + +1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm +electronic work or group of works on different terms than are set +forth in this agreement, you must obtain permission in writing from +both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael +Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the +Foundation as set forth in Section 3 below. + +1.F. + +1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable +effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread +public domain works in creating the Project Gutenberg-tm +collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic +works, and the medium on which they may be stored, may contain +"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or +corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual +property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a +computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by +your equipment. + +1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right +of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project +Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project +Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all +liability to you for damages, costs and expenses, including legal +fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT +LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE +PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE +TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE +LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR +INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH +DAMAGE. + +1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a +defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can +receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a +written explanation to the person you received the work from. If you +received the work on a physical medium, you must return the medium with +your written explanation. The person or entity that provided you with +the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a +refund. If you received the work electronically, the person or entity +providing it to you may choose to give you a second opportunity to +receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy +is also defective, you may demand a refund in writing without further +opportunities to fix the problem. + +1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth +in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER +WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO +WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. + +1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied +warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. +If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the +law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be +interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by +the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any +provision of this agreement shall not void the remaining provisions. + +1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the +trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone +providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance +with this agreement, and any volunteers associated with the production, +promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, +harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, +that arise directly or indirectly from any of the following which you do +or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm +work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any +Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. + + +Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm + +Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of +electronic works in formats readable by the widest variety of computers +including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists +because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from +people in all walks of life. + +Volunteers and financial support to provide volunteers with the +assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's +goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will +remain freely available for generations to come. In 2001, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure +and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. +To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation +and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 +and the Foundation web page at http://www.gutenberg.org/fundraising/pglaf. + + +Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive +Foundation + +The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit +501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the +state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal +Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification +number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent +permitted by U.S. federal laws and your state's laws. + +The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. +Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered +throughout numerous locations. Its business office is located at +809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email +business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact +information can be found at the Foundation's web site and official +page at http://www.gutenberg.org/about/contact + +For additional contact information: + Dr. Gregory B. Newby + Chief Executive and Director + gbnewby@pglaf.org + +Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation + +Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide +spread public support and donations to carry out its mission of +increasing the number of public domain and licensed works that can be +freely distributed in machine readable form accessible by the widest +array of equipment including outdated equipment. Many small donations +($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt +status with the IRS. + +The Foundation is committed to complying with the laws regulating +charities and charitable donations in all 50 states of the United +States. Compliance requirements are not uniform and it takes a +considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up +with these requirements. We do not solicit donations in locations +where we have not received written confirmation of compliance. To +SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any +particular state visit http://www.gutenberg.org/fundraising/donate + +While we cannot and do not solicit contributions from states where we +have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition +against accepting unsolicited donations from donors in such states who +approach us with offers to donate. + +International donations are gratefully accepted, but we cannot make +any statements concerning tax treatment of donations received from +outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. + +Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation +methods and addresses. Donations are accepted in a number of other +ways including checks, online payments and credit card donations. +To donate, please visit: +http://www.gutenberg.org/fundraising/donate + + +Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic +works. + +Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm +concept of a library of electronic works that could be freely shared +with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project +Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. + +Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed +editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. +unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily +keep eBooks in compliance with any particular paper edition. + +Most people start at our Web site which has the main PG search facility: + + http://www.gutenberg.org + +This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, +including how to make donations to the Project Gutenberg Literary +Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to +subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. + diff --git a/30592-8.zip b/30592-8.zip Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..d18d48c --- /dev/null +++ b/30592-8.zip diff --git a/30592-h.zip b/30592-h.zip Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..9efe1e0 --- /dev/null +++ b/30592-h.zip diff --git a/30592-h/30592-h.htm b/30592-h/30592-h.htm new file mode 100644 index 0000000..a3e59a1 --- /dev/null +++ b/30592-h/30592-h.htm @@ -0,0 +1,6294 @@ +<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Strict//EN" + "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-strict.dtd"> +<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml"> +<head> +<meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=ISO-8859-1" /> +<title>The Project Gutenberg eBook of Achter de schermen, by Jos. J. Schürmann</title> + <style type="text/css"> + + p { margin-top: .75em; + text-align: justify; + margin-bottom: .75em; + } + h1,h2,h3,h4,h5,h6 { + text-align: center; /* all headings centered */ + clear: both; + } + hr { width: 33%; + margin-top: 2em; + margin-bottom: 2em; + margin-left: auto; + margin-right: auto; + clear: both; + } + + table {margin-left: auto; margin-right: auto;} + + body{margin-left: 10%; + margin-right: 10%; + } + + .pagenum { /* uncomment the next line for invisible page numbers */ + /* visibility: hidden; */ + position: absolute; + left: 92%; + font-size: smaller; + text-align: right; + } /* page numbers */ + + .linenum {position: absolute; top: auto; left: 4%;} /* poetry number */ + .blockquot{margin-left: 5%; margin-right: 10%;} + .sidenote {width: 20%; padding-bottom: .5em; padding-top: .5em; + padding-left: .5em; padding-right: .5em; margin-left: 1em; + float: right; clear: right; margin-top: 1em; + font-size: smaller; color: black; background: #eeeeee; border: dashed 1px;} + + .bb {border-bottom: solid 2px;} + .bl {border-left: solid 2px;} + .bt {border-top: solid 2px;} + .br {border-right: solid 2px;} + .bbox {border: solid 2px;} + + .center {text-align: center;} + .smcap {font-variant: small-caps;} + .u {text-decoration: underline;} + + .caption {font-weight: bold;} + +p {margin-top: .4em; margin-bottom: .4em; text-align: justify; text-indent: 1em;} +p.subtitle {text-align: center; font-size: 85%; text-indent: 0em;} +p.tp {text-align: center; text-indent: 0em; margin-top: 1em; margin-bottom: 1em;} +p.noi {text-indent: 0em;} + +div.tpv {margin-top: 4em; margin-bottom: 7em; text-align: center;} +div.inhoud {margin-top: 3em; margin-bottom: 3em;} + + .figcenter {margin: auto; text-align: center;} + .footnotes {border: dashed 1px;} + .footnote {margin-left: 10%; margin-right: 10%; font-size: 0.9em;} + .footnote .label {position: absolute; right: 84%; text-align: right;} + .fnanchor {vertical-align: super; font-size: .8em; text-decoration: none;} + + .poem {margin-left:10%; margin-right:10%; text-align: left;} + .poem br {display: none;} + .poem .stanza {margin: 1em 0em 1em 0em;} + .poem span.i0 {display: block; margin-left: 0em; padding-left: 3em; text-indent: -3em;} + .poem span.i2 {display: block; margin-left: 2em; padding-left: 3em; text-indent: -3em;} + .poem span.i4 {display: block; margin-left: 4em; padding-left: 3em; text-indent: -3em;} + + .size75 {font-size: 75%;} + .size125 {font-size: 125%;} + .size150 {font-size: 150%;} + .size100 {font-size: 100%;} + + em.gh3 {letter-spacing:3px; font-style: normal;} + + .trnote {margin: 5% 10% 5% 10%; border: 1px solid; padding: 1em; background-color: #dddddd; font-family: sans-serif; font-size: 90%;} + + hr.full { width: 100%; + margin-top: 3em; + margin-bottom: 0em; + margin-left: auto; + margin-right: auto; + height: 4px; + border-width: 4px 0 0 0; /* remove all borders except the top one */ + border-style: solid; + border-color: #000000; + clear: both; } + pre {font-size: 85%;} + </style> +</head> +<body> +<h1>The Project Gutenberg eBook, Achter de schermen, by Jos. J. Schürmann, +Translated by J. H. v. d. Hoeven</h1> +<pre> +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at <a href = "http://www.gutenberg.org">www.gutenberg.org</a></pre> +<p>Title: Achter de schermen</p> +<p>Author: Jos. J. Schürmann</p> +<p>Release Date: December 3, 2009 [eBook #30592]</p> +<p>Language: Dutch</p> +<p>Character set encoding: ISO-8859-1</p> +<p>***START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK ACHTER DE SCHERMEN***</p> +<p> </p> +<h3>E-text prepared by André Engels<br /> + and the Project Gutenberg Online Distributed Proofreading Team<br /> + (http://www.pgdp.net)</h3> +<p> </p> +<div class="trnote"> +<table border="0" cellpadding="4" cellspacing="0" summary=""> +<tr><td align="left"> <h2>Opmerkingen van de bewerker</h2></td></tr> +<tr><td align="left">I. De tekst in dit bestand wordt weergegeven in de originele, verouderde spelling. Er is geen poging gedaan de tekst te moderniseren.</td></tr> +<tr><td align="left"> II. Overduidelijke inconsistenties, druk- en spelfouten in het origineel zijn stilzwijgend gecorrigeerd.</td></tr> +</table> +</div> +<p> </p> +<hr class="full" /> +<p> </p> + + +<div class="figcenter" style="width: 502px;"> +<img src="images/cover.jpg" width="502" height="700" alt="Achter de Schermen - Cover" title="Achter de Schermen" /> + +</div> +<p class="tp size150">DE MEULENHOFF-EDITIE</p> + +<p class="tp size150">EEN ALGEMEENE BIBLIOTHEEK</p> + +<p class="tp size100">UITGEGEVEN DOOR MEULENHOFF & Co.</p> +<p class="tp size100">IN HET JAAR MCMXV TE AMSTERDAM</p> + + + <div class="figcenter" style="width: 476px;"> +<img src="images/portret.jpg" width="476" height="700" alt="JOS. J. SCHÜRMANN." title="JOS. J. SCHÜRMANN." /> +<span class="caption">JOS. J. SCHÜRMANN.</span> +</div> + + +<h1>ACHTER DE SCHERMEN</h1> + +<p class="tp size125">BELANGRIJKE MERKWAARDIGHEDEN +EN HERINNERINGEN</p> + +<p class="tp size125">VAN DEN IMPRESARIO</p> + +<p class="tp size150">JOS. J. SCHÜRMANN</p> + +<p class="tp size125">VRIJ BEWERKT NAAR HET FRANSCH</p> + + +<p class="tp size100 smcap">door J. H. v. d. HOEVEN</p> + +<p class="tp size125">UITGEGEVEN DOOR MEULENHOFF & Co.</p> +<p class="tp size125">IN HET JAAR MCMXV TE AMSTERDAM</p> + +<p><span class='pagenum'><a name="Page_1" id="Page_1">[Pg 1]</a></span></p> + + +<h2>Inhoudsopgave</h2> +<p class="tp"> +<a href="#Jos_J_Schurmann">Jos. J. Schürmann.</a><br /> +<a href="#Sarah_Bernhardt">Sarah Bernhardt.</a><br /> +<a href="#Mijn_betrekkingen_tot_Gekroonde_Hoofden">Mijn betrekkingen tot Gekroonde Hoofden</a><br /> +<a href="#Eleonora_Duse">Eleonora Duse.</a><br /> +<a href="#Andre_Antoine">André Antoine.</a><br /> <br /> +<a href="#BEROEMDE_TENORS">BEROEMDE TENORS.</a><br /> <br /> +<a href="#Gayarr">Gayarré.</a><br /> +<a href="#Tamagno">Tamagno.</a><br /> +<a href="#Ernesto_Nicolini">Ernesto Nicolini.</a><br /> +<a href="#Roberto_Stagno">Roberto Stagno.</a><br /> +<a href="#Angelo_Massini">Angelo Massini.</a><br /> +<a href="#Enrico_Caruso">Enrico Caruso.</a><br /> +<a href="#Paoli">Paoli.</a><br /> +<a href="#Jeanne_Granier">Jeanne Granier.</a><br /> +<a href="#Paderewski">Paderewski.</a><br /> +<a href="#Jan_Kubelik">Jan Kubelik.</a><br /> +<a href="#Christine_Nilson">Christine Nilson.</a><br /> +<a href="#Felia_Litvinne">Felia Litvinne.</a><br /> +<a href="#Charles_Lamoureux">Charles Lamoureux.</a><br /> +<a href="#Isadora_Duncan">Isadora Duncan.</a><br /> +<a href="#Suzanne_Desprestypo_Despres">Suzanne Desprès.</a><br /> +<a href="#Elena_Sanz">Elena Sanz.</a><br /> <br /> +<a href="#SOUVENIRS">SOUVENIRS.</a><br /> <br /> +<a href="#Paul_Verlaine">Paul Verlaine.</a><br /> +<a href="#Maurice_Barres">Maurice Barrès.</a><br /> +<a href="#Mme_Segond-Weber">Mme Segond-Wéber.</a><br /> +<a href="#Sacha_Guitry">Sacha Guitry.</a><br /> +<a href="#Maurice_Maeterlinck">Maurice Maeterlinck.</a><br /> +<a href="#Bjornsterne_Bjornson">Björnsterne Björnson.</a><br /> +<a href="#Ibsen">Ibsen.</a><br /> +<a href="#Gabriele_dAnnunzio">Gabriele d'Annunzio.</a><br /> +<a href="#Osman_Pacha">Osman Pacha.</a><br /> +<a href="#Anna_Judic">Anna Judic.</a><br /> +<a href="#Amerikaansche_Indrukken">Amerikaansche Indrukken.</a><br /> +<a href="#Louis_Bouwmeester">Louis Bouwmeester.</a><br /> +<a href="#Reisherinnering_aan_Havana">Reisherinnering aan Havana.</a><br /> +<a href="#Charles_Lebargy">Charles Lebargy.</a><br /><br /> +<a href="#EEN_NIEUWE_ONDERNEMING">EEN NIEUWE ONDERNEMING</a><br /> +</p> + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Jos_J_Schurmann" id="Jos_J_Schurmann"></a>Jos. J. Schürmann.</h2> + + +<p>Hoewel uit de bladzijden, die volgen reeds +ondubbelzinnig blijkt wie en wat <em class="gh3">Joseph +Schürmann</em> als impresario is en beteekent, +wil ik enkele bijzonderheden hier toch aan toe +voegen.</p> + +<p>Hij zelf beweert, dat het ras der groote +impresarii tegenwoordig aan het uitsterven is. +Van zelf komt de vraag bij ons op: Wat is een +groot impresario? Een zakenman of meer een +artistiek mensch? In hoofdzaak beiden te gelijk, +al gaat het geldverdienen steeds vóór. Bovenal +moet hij iemand zijn met den noodigen speurzin, +die zijn kracht zoekt in reclame en weet wat bij +het publiek in verschillende landen gewild is, +kortom iemand die van aanpakken en volhouden +weet.</p> + +<p>Dit alles lijkt veel gemakkelijker op papier dan +<span class='pagenum'><a name="Page_2" id="Page_2">[Pg 2]</a></span>het in de praktijk uitkomt. De gebeurtenissen +hier vermeld zijn daar het bewijs van, al is de +inhoud door den auteur met de noodige saus +toebereid om alles aantrekkelijk en smakelijk te +maken.</p> + +<p>Joseph Schürmann heeft thans als impresario +reeds een vijf- en dertigjarige ervaring achter den +rug. Rotterdammer van geboorte, waar hij 2 April +1857 het levenslicht zag, woont hij, wanneer hij +natuurlijk niet "en tournée" is, sedert 1880 te +Parijs of daarbuiten, zoodat hij in smaak en +manieren zoo goed als "verfranscht" is. Van +jongs af behoorde zijn hart aan het tooneel. In +het kleedermagazijn van zijn vader speelde hij +met vriendjes na schooltijd reeds komedie en toen +hij later op kostschool te Velp kwam, studeerde +hij met zijn kameraden een eigen geschreven drama +over het Schrikbewind in, zelf als <em class="gh3">Robespierre</em> +optredend, welken bijnaam hij bij de Velpenaren +langen tijd behield.</p> + +<p>Toen hij weer te Rotterdam in de zaak van +zijn vader terugkwam, zat de drang naar het +avontuurlijke te zeer bij hem in het bloed om +een rechtgeaard lakenkoopman te worden. Uit +zijn eigen mond mocht ik vernemen, hoe hij in +den boekhandel van mijn vader, waar hij steeds +<span class='pagenum'><a name="Page_3" id="Page_3">[Pg 3]</a></span>in de nieuwste Fransche romans stond te +snuffelen, kennis maakte met <em class="gh3">Ed. Douwes +Dekker</em> (Multatuli), met <em class="gh3">Domela Nieuwenhuis</em> +en hier vaak <em class="gh3">Louis Bouwmeester</em> ontmoette, +voor wiens gezelschap hij tooneelstukken +van het Fransch in het Nederlandsch omwerkte, waarvoor +hij vrijen toegang tot den schouwburg kreeg.</p> + +<p>In die jaren stelde zijn vader hem tot chef aan +van een filiaal te Amsterdam. Hier besteedde hij +den meesten tijd wederom aan het schrijven voor +tooneel. In 1878 nam het "Nederl. Tooneel" zelfs +een stuk van hem, getiteld "Gabrielle" aan, dat +bij de opvoering echter niet in den smaak viel. +Gelijktijdig vertoonde een Fransch gezelschap van +Réné en Chamonin in het Grand-Théâter in de Amstelstraat +zijn tooneelspel in 3 bedrijven "Josepha", +dat Schürmann aan <em class="gh3">Alexandre Dumas +fils</em> had opgedragen en waarvan hij hem een +exemplaar had doen toekomen.</p> + +<p>Dumas schreef hem toen terug: "J'accepte +avec le plus grand plaisir votre dédicace et je +vous souhaite le plus grand succès."</p> + +<p>De roep over <em class="gh3">Sarah Bernhardt</em> te Parijs +was tot Holland doorgedrongen. Op voorstel +van den heer <em class="gh3">Abraham van Lier</em> zou +Joseph Schürmann de groote ster trachten over +te halen eenige voorstellingen in onze Amstelstad<span class='pagenum'><a name="Page_4" id="Page_4">[Pg 4]</a></span> +te komen geven. Dit gelukte hem en van nu af +was hij voor den lakenhandel verloren, hij liet +Sarah niet meer los. Toen zij dan ook met den +Engelschen impresario <em class="gh3">Jarrett</em> een contract afsloot +voor een "tournée" door de Vereenigde +Staten, maakte Schürmann de reis mee als secretaris-journalist. +De grondsteen was gelegd. Schürmann +besloot voor eigen rekening met groote +artiesten op reis te gaan en zich als "impresario" +te Parijs te vestigen.</p> + +<p>Natuurlijk vergat hij zijn geboorteland niet, +want bij het arrangeeren van zijn "tournées" +kreeg Holland steeds een eereplaats, hoewel +hij er financieel bij ons nooit sterk op vooruit +ging.</p> + +<p>De sterren, die hij o.a. hier te land geintroduceerd +heeft zijn behalve Sarah Bernhardt in +1881 en 82, Mme <em class="gh3">Favart</em>, <em class="gh3">Anna Judic</em>, +<em class="gh3">Céline Chaumont</em>, <em class="gh3">Antoine</em> met zijn +"Théâtre Libre" (1892-93.), Mmes <em class="gh3">Segond-Wéber</em>, +<em class="gh3">Eleonora Duse</em>, <em class="gh3">Agnes Sorma</em>, +Mlle <em class="gh3">Moréno</em>, het théâter <em class="gh3">Maeterlinck</em>, +het orkest van <em class="gh3">Lamoureux</em> en in de laatste +jaren het thans ontbonden "Neues Schauspielhaus" +van Berlijn.</p> + +<p>Sterren als <em class="gh3">Adelina Patti</em>, die hem tien<span class='pagenum'><a name="Page_5" id="Page_5">[Pg 5]</a></span> +duizend francs per voorstelling kostten, pianisten als +<em class="gh3">Rubinstein</em> en <em class="gh3">Paderewski</em> waren voor +Holland te kostbaar en moesten hier uit een +financieel oogpunt fiasco maken. Schürmann, +die meestal met kunstenaars en kunstenaressen +van den eersten rang op reis gaat, is van zelf +op de groote wereldkunstcentra aangewezen. +Hier heeft hij vele vorsten en dignitarissen ontmoet, +waarvan hij zoo pittig weet te verhalen. +De meeste gegevens zijn door mij dan ook ontleend +aan zijn "Les Etoiles en voyage", "Une +Tournée en Amérique", en enkele Fransche +kunstbladen, waaraan Schürmann nu en dan meewerkt. +De grootste eer, die hij onze kunst en +ons land heeft aangedaan: Door zijn toedoen +heeft <em class="gh3">Louis Bouwmeester</em> met de leden +van het Nederl. Tooneel enkele tooneelen uit +"De Koopman van Venetië" te Parijs in het +Théâter Français kunnen vertoonen, in een taal, +die nog nimmer op de planken van het "Huis +van Moliere" weerklonken had.</p> + +<p>Het zij Schürmann vergund nog vele celebriteiten +aan de reeds respectabele serie artiesten +toe te voegen en over hun wel en wee nog +veel interessants mee te deelen.<span class='pagenum'><a name="Page_6" id="Page_6">[Pg 6]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Sarah_Bernhardt" id="Sarah_Bernhardt"></a>Sarah Bernhardt.</h2> + + +<p>In 1881 had iedereen den mond vol over +<em class="gh3">Sarah Bernhardt</em>, haar "gouden stem" en +vooral over haar buitenissigheden. Sarah Bernhardt, +luchtreizigster; Sarah Bernhardt, beeldhouwster, +Sarah Bernhardt, schilderes. Haar spreekwoordelijke +magerte, haar bloed opgeven, haar +contractbreuk met het Théâter-Français, de doodkist, +waarin zij sliep, leverden stof tot sensatie +artikelen aan al de dagbladen van de wereld.</p> + +<p>Haar naam had toen reeds een wereldreputatie, +iedereen wist over haar steeds iets nieuws op +te disschen.</p> + +<p>Chef in één der magazijnen van mijn ouders, +een dol liefhebber van tooneel en Fransche litteratuur, +ontkwam ook ik niet aan de algemeene +"rage" en ik kende slechts één verlangen: Sarah +te spreken te krijgen! Ik putte mij uit hoe en +op welke manier mij dit zou gelukken en kwam<span class='pagenum'><a name="Page_7" id="Page_7">[Pg 7]</a></span> +tenslotte tot de conclusie, dat de eenige praktische +oplossing daarin bestond, haar te Parijs +te gaan opzoeken en haar trachten over te halen +eenige voorstellingen te Amsterdam te komen +geven.</p> + +<p>Op goeden voet verkeerend met den ouden +heer <em class="gh3">van Lier</em>, directeur van het Grand-Théâter, +bespraken wij dit plan en ook hij hechtte +zijn goedkeuring er aan, zoodat ik mij terstond +gereed maakte naar Parijs te trekken, waar ik +mij verstond met <em class="gh3">Boucher</em>, den sociétaire van +de "Comédie Française" die het monopolie had +voor het arrangeeren der kunstreizen, die de +leden van het "Huis van Molière" in den vreemde +hielden.</p> + +<p>Zoowel toen als tegenwoordig waren de sterren +van de "Comédie" op de affiches van alle groote +schouwburgen in Frankrijk en België te vinden, +behalve op de billetten van hun eigen théâter. +Van tijd tot tijd creëerden zij een rol in een +nieuw stuk, speelden in een klassiek werk of in +één of ander repertoire stuk mee, voor de rest +traden ze als "gast" op in de provincie, waar +de bijvoeging Sociétaire van de "Comédie Française" +steeds haar toovermacht op het publiek +uitoefende en een grooten toeloop deed<span class='pagenum'><a name="Page_8" id="Page_8">[Pg 8]</a></span> +verwachten. Onder <em class="gh3">Perrin</em> gebeurde dit al even +vaak als onder de huidige administratie van +<em class="gh3">Jules Claretie</em>, en zonder twijfel zal na het +heengaan van dezen eminenten Académicien daar +evenmin verandering in komen.<a name="FNanchor_1_1" id="FNanchor_1_1"></a><a href="#Footnote_1_1" class="fnanchor">[1]</a></p> + +<div class="footnote"><p><a name="Footnote_1_1" id="Footnote_1_1"></a><a href="#FNanchor_1_1"><span class="label">[1]</span></a> Men weet allicht dat na Claretie's overlijden in +Jan. 1914 <em class="gh3">Albert Carré</em> zijn functie heeft overgenomen +(<i>Noot v. d. vert.</i>)</p></div> + +<p>Boucher en ik werden het spoedig eens. De +kosten, het repertoire, de gage, de artiesten, die +met Sarah voor de twee voorstellingen te Amsterdam +zouden meekomen, alles werd per contract +besproken en geregeld en er restte mij toen +alleen nog de zorg de overwinning voor te bereiden, +want dat haar komst voor ons beiden +een overwinning zou zijn, daaraan twijfelde ik +geen oogenblik.</p> + +<p>Eindelijk is de lang verwachte dag der eerste +opvoering op komst en 's morgens om zes uur +was ik reeds aan de Belgische grens aanwezig om +de groote actrice en haar gezelschap op te wachten.</p> + +<p>Den vorigen avond tegen elf uur uit Parijs +vertrokken, kwam Sarah doodvermoeid uit haar +slaapwagen gestapt, sleepte zich naar het douanelokaal +en hield telkens voor haar mond een klein +batist zakdoekje, dat dan een lichtroode kleur<span class='pagenum'><a name="Page_9" id="Page_9">[Pg 9]</a></span> +vertoonde. Ik meende toen nog in alle ernst, dat +het bloed was en kreeg eerst later de zekerheid, +dat die lichtroode kleur het gevolg was van het +wrijven langs haar lippen, die onder de pommade +zaten.</p> + +<p>Jaren achtereen heeft het publiek van heel de +beschaafde wereld zich over haar zwakke gezondheid +bezorgd gemaakt en vreesde men, dat +deze tengere actrice nog eens op de planken +zou sterven. Ruim veertig jaar heeft Sarah echter +reeds de wereld rondgetrokken, een groot gedeelte +daarvan in treinen en op stoombooten +doorgebracht, de vermoeiendste rollen gespeeld, +vaak tweemaal op één dag, en haar gezondheid +heeft er niets van te lijden gehad. Een ander +artiest zou reeds lang het bijltje er bij hebben +moeten neerleggen, zelfs al deed hij de helft +minder dan deze energieke, onvermoeibare vrouw.</p> + +<p>'s Middags om half één arriveerden wij aan +het Centraal Station in Hollands hoofdstad. Het +geheele perron stond zwart van de menschen, +die getuigen hadden willen zijn van de inkomst +van de beroemde Parijsche ster. Met groote +moeite banen de schilder <em class="gh3">Jules Clairin</em>, +<em class="gh3">Angélo</em>, <em class="gh3">Boucher</em> en ik ons een doorgang +om Sarah in de gelegenheid te stellen de<span class='pagenum'><a name="Page_10" id="Page_10">[Pg 10]</a></span> +wachtkamer te bereiken, die door de zorg van de +spoorwegmaatschappij in een fraai ontvangsalon +was herschapen.</p> + +<p>De burgemeester met eenige leden van het +stadsbestuur en vele afgevaardigden van artistieke +genootschappen, artiesten en journalisten verdringen +zich om Sarah bloemen aan te bieden +en hun speechen af te steken.</p> + +<p>Sarah krijgt hierbij een flauwtje en zakt op +de canapé inéén... Groote consternatie... Het +gedruisch van stemmen maakt plaats voor een +doodsche stilte. Zij opent de oogen... algemeene +herademing... Daarop begeeft men zich naar +den voorhal. Daar wachten een landauer met +vier paarden "à la daumont" bespannen en een +voorrijder, witgepruikt haar op, afgestaan door +den heer <em class="gh3">Carré</em>, den welbekenden circusdirecteur +van Amsterdam. Sarah neemt plaats op den +achterbank, de heer van Lier en mijn persoontje +tegenover haar, en onder luid gejuich rijden +wij heen.</p> + +<p>Het Stationsplein is afgezet, de schepen op +het Damrak hebben de vlag in top, tot op de +daken der huizen staan de menschen dicht op +een gepakt, terwijl men de plaatsen voor de +vensters voor grof geld verhuurd heeft. Een<span class='pagenum'><a name="Page_11" id="Page_11">[Pg 11]</a></span> +regeerende vorst zou op geen triomphaler intocht +aanspraak hebben kunnen maken!</p> + +<p>Ons rijtuig werd door vele landauers gevolgd +en daarachter vereenigingen met hun banieren, +muziek voorop. Van het Station tot vóór den +schouwburg in de Amstelstraat hoorde men +overal geestdriftige kreten:</p> + +<p>Leve Sarah! Leve Sarah Bernhardt! Sarah!..</p> + +<p>Op het balcon van het Grand-Théâter had +men een orkest geplaatst en toen wij aankwamen +speelde het de "Marseillaise".</p> + +<p>Sarah richtte zich ontroerd op en riep duidelijk +verstaanbaar: "Dank u!" "Dank u!"</p> + +<p>Hoewel met Fransch accent klonken deze +woorden niettemin Hollandsch. De groote artieste +heeft Hollandsch gesproken! Zij heeft blijk gegeven +haar afkomst niet vergeten te zijn. Het +publiek raakt buiten zich zelf, men dringt op +naar ons rijtuig om met de bloemen, waarmee +het versierd is, zich te tooien. Men tracht Sarah +bij de hand te pakken om er een kus op te +drukken. In het gedrang kan men niets onderscheiden +en zoo gebeurde het, dat men mijn +handen kuste in de meening Sarah hulde te +brengen.</p> + +<p>Ik zal deze triomphale intocht dan ook nimmer<span class='pagenum'><a name="Page_12" id="Page_12">[Pg 12]</a></span> +vergeten, te meer omdat zij mijn debuut als +"impresario" werd.</p> + +<hr style='width: 45%;' /> + +<p>Gedurende de groote tournée van Sarah Bernhardt +onder mijn leiding door Europa, was ik +eens genoodzaakt zelf als acteur te figureeren. +Gelukkig is dit malle avontuur bij deze eene +maal gebleven.</p> + +<p>We zouden te Turijn in het Scribe Théâter +voor de zooveelste keer de "Dame aux Camélias" +geven. <em class="gh3">Joliet</em>, de broeder van den "pensionnaire" +van de Comédie Française, die de kleine +rol van den dokter in het vijfde bedrijf had te +spelen, was ziek geworden en moest in het hôtel +blijven.</p> + +<p>Mme Sarah Bernhardt liet mij bij zich komen +en sprak:</p> + +<p>—Joliet is ongesteld, de geheele troep speelt +in het stuk mee, er is niemand die hem vervangen +kan en wij moeten die rol toch bezetten.</p> + +<p>—Kunnen we haar niet weglaten, 't zijn maar +enkele woorden?...</p> + +<p>—Neen, dat wil ik niet, desnoods speelt U +haar.</p> + +<p>—Ik mevrouw!</p> + +<p>—Ja zeker, U, dat blijft zoo afgesproken.<span class='pagenum'><a name="Page_13" id="Page_13">[Pg 13]</a></span></p> + +<p>Of ik haar al uitlegde, dat ik nooit voor het +publiek gespeeld had, dat ik bij de contrôle +moest blijven, dat ik te veel te doen had, het +hielp allemaal niets. Ze dreigde zelfs, de voorstelling +uit te stellen en dien avond niet te +spelen.</p> + +<p>Twaalfduizend francs recette teruggeven, dat +nooit! Ik trok daarom de stoute schoenen aan, +kleedde mij in een langen jas, zette een hoogen +cylinder op, liet me een peper en zout baardje +plakken, zette een gouden lorgnet op en hield +me gereed voor den aanvang.</p> + +<p>Vol moed betrad ik het tooneel. Ik nader de +stervende Marguérite Gauthier, vat haar hand in +de mijne, zie haar aan en spreek zoo duidelijk +mogelijk de enkele woorden van mijn rol: "Arme +Marguérite!"</p> + +<p>Reeds wend ik mij om, toen de smeekende +stem van Sarah me terug roept.</p> + +<p>—Dokter, ga nog niet heen!</p> + +<p>Ik keer naar haar ziekbed terug, neem opnieuw +haar pols op en roep uit: "Arme Marguérite!"</p> + +<p>Ditmaal meen ik aan mijn plicht voldaan te hebben. +Ik zet mijn hoed op, doch voel plotseling +dat ik niet weg kan. Sarah heeft mij bij mijn +jaspand gegrepen en roept met snikkende stem:<span class='pagenum'><a name="Page_14" id="Page_14">[Pg 14]</a></span></p> + +<p>—Blijf toch, dokter, ga niet heen, ik smeek +U er om, zeg mij alles, alles!</p> + +<p>Wat te doen?</p> + +<p>Het zweet staat op mijn voorhoofd, ik voel +dat mijn baard zal loslaten en ik weet niets te +zeggen. Toch kan ik deze malle situatie niet +langer rekken uit vrees, dat het publiek zal +merken, wat er gaande is.</p> + +<p>Nog eenmaal wend ik mij om, neem Sarah's +hand voor de derde maal in de mijne en roep +vertwijfeld achtereen: "Arme Marguérite", "arme +Marguérite!"</p> + +<p>Den volgenden dag waren alle kranten vol +lof over de groote Sarah en haar uitstekend gezelschap. +Men prees echter geenszins den dokter, +die door zijn malle houding het succès van deze +prachtige voorstelling bijna in de waagschaal +had gesteld.</p> + +<hr style='width: 45%;' /> + +<p>Om aan het publiek der Vereenigde Staten +van Amerika den inhoud der stukken te verklaren, +die Sarah op haar tournée zou geven, +had men vooruit een uittreksel der meesterwerken +van <em class="gh3">Racine</em>, <em class="gh3">Corneille</em>, <em class="gh3">Dumas</em>, <em class="gh3">Augier</em>, +<em class="gh3">Meilhac</em> en <em class="gh3">Halévy</em>, bedrijf per bedrijf in +het Engelsch vertaald. Deze korte<span class='pagenum'><a name="Page_15" id="Page_15">[Pg 15]</a></span> +inhoudsverklaringen werden bij groote getale naar de verschillende +schouwburgen verzonden en tegelijk +met de plaatsen aan de toeschouwers afgegeven. +Voor hen die het Fransch niet machtig waren, +was dit een groot gemak om toch de opvoeringen +te kunnen volgen.</p> + +<p>In één dezer plaatsen, waar men voor de +zooveelste maal "La Dame aux Camélias" vertoonde, +die in Amerika met Camille wordt aangesproken, +waaròm, weet ik niet, vond het volgende +plaats. De secretaris van onze tournée +had zich bij het verzenden van het pakket vergist +en in plaats van de brochures van Dumas' +tooneelspel, die van Racine's "Phèdre" gestuurd. +De bureaulist had er evenmin acht op geslagen +en ze overal uitgedeeld.</p> + +<p>Het publiek volgde dien avond met gespannen +aandacht het stuk, dat wederom een groot succes +had en juichte Sarah onbedaarlijk toe. Hoe ongelooflijk +het ook moge klinken, niemand had +van deze vergissing van de administratie het +minste gemerkt en doodkalm het droevige einde +van de schoonmoeder van Hippolytus voor de +liefdesroman van Marguérite Gauthier opgevat.<span class='pagenum'><a name="Page_16" id="Page_16">[Pg 16]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Mijn_betrekkingen_tot_Gekroonde_Hoofden" id="Mijn_betrekkingen_tot_Gekroonde_Hoofden"></a>Mijn betrekkingen tot Gekroonde Hoofden</h2> + + +<p>In December 1882 tijdens mijn "tournée" met +<em class="gh3">Constant Coquelin</em> door Europa, bevond +ik mij te St. Petersburg, toen op een goeden +dag generaal <em class="gh3">Richter</em>, intendant bij Czar +<em class="gh3">Alexander III</em> zich aan mijn hôtel vervoegde +met het verzoek hem naar het paleis Gatchina +te willen volgen. De keizer had namelijk zijn verlangen +te kennen gegeven zich persoonlijk met +mij te onderhouden over het organiseeren van +een voorstelling met Coquelin in zijn winterresidentie.</p> + +<p>Bij aankomst werd ik in een zeer eenvoudig +gemeubileerd vertrek gelaten, waar spoedig daarop +een rijzige gestalte met hoog voorhoofd, droomenden +blik, langen baard en met een burgerlijk +colbertje aan mij de hand toestak. Het was de +alleenheerscher over meer dan honderd<span class='pagenum'><a name="Page_17" id="Page_17">[Pg 17]</a></span> +zeventien millioen onderdanen in eigen persoon!... +Hij presenteert mij een cigaret en ons onderhoud +neemt een aanvang. In het kort deel ik hem op +zijn verzoek den korten inhoud mee van de +stukken, die Coquelin en zijn gezelschap op hun +repertoire hebben. Tenslotte merkt de keizer op, +die met gekruiste beenen, geheel op zijn gemak +naar mij zat te luisteren:</p> + +<p>—Meneer Schürmann, ik ben slecht op de +hoogte met die verschillenden tooneelstukken. Ik +wil liever eerst de keizerin raadplegen of nog +beter, ik laat het geheel aan u over, omdat u +zelf wel het best zult weten in welke rol Coquelin +het meest voldoet en welk stuk ook voor de +jeugd past, want ik ben er op gesteld, dat ook +mijn kinderen de vertooning bijwonen.</p> + +<p>Ik koos "Gringoire" en "Les Précieuses Ridicules" +benevens enkele bescheiden monologen. +In een gereserveerde loge namen de keizer plaats +met rechts van hem de keizerin en links haar +zoontje, de toekomstige Czar Nicolaas II in een +matrozenpakje; hij was toen ongeveer veertien +jaar oud. De zaal bood een schitterenden aanblik, +veel uniformen, diplomaten in ambtsgewaad +en de dames allen zonder uitzondering gedecolleteerd.<span class='pagenum'><a name="Page_18" id="Page_18">[Pg 18]</a></span></p> + +<p>Zijn Majesteit betoonde zich na afloop zeer +ingenomen met deze voorstelling en schonk mij +een kostbaren ring als herinnering aan dit voor +mij onvergetelijk feest.</p> + +<hr style='width: 45%;' /> + +<p>Minder aangename herinneringen zijn mij van +de voorstellingen te Madrid in Maart 1883 bij +gebleven. Ik had voor de tournée met <em class="gh3">Mme +Favart</em> van de "Comedie Française" het "Apollo +Theâter" gepacht, toen ik bij aankomst vernam, +dat de directeur <em class="gh3">Rocco</em> er met niet minder +dan twee en dertig duizend francs van door was +gegaan, welk bedrag voor de serie voorstellingen +door de high-life in Madrid aan plaatsen genomen +was. Wat te doen? De opvoeringen moesten +plaats vinden, want ik was deze tournée op +eigen risico begonnen. Er schoot mij niets anders +over dan vóór den aanvang het publiek van het +gebeurde in kennis te stellen.</p> + +<p>—Dames en Heeren. Hoewel het bedrag van +de genomen abonnementen mij ontvreemd is +geworden, voel ik mij verplicht de geleden schade +niet op u te verhalen en zullen de aangekondigde +voorstellingen gehandhaafd blijven.</p> + +<p>Een luid applaus begroette deze woorden en +nauwelijks was het eerste bedrijf ten einde of<span class='pagenum'><a name="Page_19" id="Page_19">[Pg 19]</a></span> +er werd mij verzocht in de loge van den koning +te verschijnen. <em class="gh3">Alphons XII</em> betuigde mij +zijn leedwezen met het gebeurde en merkte +lachend op, dat dit wel de eerste maal was, dat +een impresario door een directeur bedrogen werd, +want meestal had het omgekeerde plaats. "Tout +est perdu fors l'honneur" heeft reeds één uwer +koningen gezegd, laat dit u een troost zijn. +Hierop ontdeed zijn Majesteit zich van zijn +roset der orde van Isabella de Katholieke en +stak ze in mijn knoopsgat.</p> + +<p>Het stuk, we speelden "Serge Panine", had +den koning maar matig voldaan. Hij beloofde +mij echter ook de volgende avonden in den +schouwburg te zullen komen. Door Zijn tegenwoordigheid +kwam het publiek in grooten getale +op, zoodat ik gedeeltelijk weer aan mijn kosten +kwam.</p> + +<p>Het volgende jaar bezocht de koning op zijn +terugreis van Berlijn, waar <em class="gh3">Wilhelm I</em> hem tot +kolonel van een Uhlanen regiment had benoemd, +Parijs.</p> + +<p>De houding van de Parijzenaars was ditmaal +alles behalve vriendelijk. Bij zijn rit van +de Gare du Nord door de Rue Lafayette werd +zelfs gefluit en gesis waargenomen en het was<span class='pagenum'><a name="Page_20" id="Page_20">[Pg 20]</a></span> +den koning aan te zien, dat hij zijn politieke +verplichtingen verwenschte, die hem ditmaal aan +zoo'n onheusche ontvangst blootstelden. Ook ik +bevond mij onder de menigte en kon mij bij het +hooren van dit gefluit en gesis niet weerhouden +"Vive le roi!" te roepen. De koning wendde +zich om, scheen mij te herkennen, want een +vluchtige glimlach bedankte mij voor mijn +moed.</p> + +<p>Dat hier moed toe noodig was, bleek mij uit +den geweldigen vuistslag die mijn hoogen hoed +ver over mijn ooren deed zakken en aan mijn +gescheurde en gehavende kleeren.</p> + +<p>Toen ik kort daarop <em class="gh3">Anna Judic</em> naar Madrid +begeleidde, waar zij in het Zarzuela-theater +als "Mam'zelle Nitouche" optrad, werd ik wederom +bij den koning ontboden, die mij terstond de +hand toestak.</p> + +<p>—Waarde Schürmann, ik dank u voor uw +enthousiasten groet in de Rue Lafayette.</p> + +<p>—Hoezoo Sire, bent u dat nog niet vergeten?</p> + +<p>—Dat kon moeilijk, want u waart de eenige, +die mij toen dorst verwelkomen.</p> + +<hr style='width: 45%;' /> + +<p>Met den voorlaatsten monarch van Portugal +beleefde ik een komisch avontuur. <em class="gh3">Don Luiz</em><span class='pagenum'><a name="Page_21" id="Page_21">[Pg 21]</a></span> +was een dol liefhebber van muziek, d.w.z. +van zijn eigen spel. Om mij daar een proef van +te geven, noodigde zijn Majesteit mij ten paleize, +na mij eerst gevraagd te hebben of ik een muziekkenner +was.</p> + +<p>Op het afgesproken uur liet ik mij aandienen. +Hoe groot was evenwel mijn verwondering en +spoedig daarop mijn verveling, toen ik een uur +lang geheel alleen het gekras op een violoncel +moest aanhooren, waarop zijn koninklijke Hoogheid +mij meende te vergasten.</p> + +<p>—Nu wat zegt u er van, luidde eindelijk zijn +vraag.</p> + +<p>—Sire, antwoordde ik onomwonden. Als u +niet reeds koning van Portugal waart, engageerde +ik U terstond als koning der cellisten en samen +zouden we goud verdienen.</p> + +<p>Dit antwoord scheen bij Don Luiz zoo zeer +in den smaak te vallen dat hij mij dadelijk met +het officierskruis van den Christus-orde vereerde.</p> + +<p><em class="gh3">Humbert I</em>, de overleden koning van Italië +was geen minnaar van tooneel, waar hij trouwens +openlijk voor uit kwam. Toen ik in December +1884 met Mme <em class="gh3">Judic</em> in den Argentina-schouwburg +voorstellingen van "Niniche" gaf, ontving<span class='pagenum'><a name="Page_22" id="Page_22">[Pg 22]</a></span> +ik een schrijven van den hofintendant, dat zijn +Majesteit één der voorstellingen met zijn tegenwoordigheid +zou vereeren.</p> + +<p>Kwart voor achten stond ik in de vestibule +zijn Hoogheid op te wachten. Het werd acht, +half negen, negen uur, nog steeds kwamen de +rijtuigen niet voor. Eerst om tien minuten na +negen verscheen de koning en zijn gemalin.</p> + +<p>—Bent u de impresario, is 's konings eerste +vraag. Hoe ver staat het met het stuk?</p> + +<p>—Men wacht nog steeds op uw Majesteit. Ik +dorst niet eerder te laten beginnen.</p> + +<p>—Daarmee hebt u verkeerd gedaan. Zoo aangenaam +vind ik het niet. In ieder geval zorgt u +maar, dat het spoedig afloopt. De koningin om +haars gemaals uitspraak eenigszins te verzachten, +informeerde naar de verschillende artiesten en +gaf dien avond verscheidene malen door applaus +haar ingenomenheid met het vertoonde te +kennen.</p> + +<p>Ook de keizer van Oostenrijk, die tweemaal +een voorstelling onder mijn leiding bijwoonde, +was niet bepaald wat men noemt een tooneelliefhebber.</p> + +<p>De eerste maal in 1881 tijdens de voorstellingen +van <em class="gh3">Sarah Bernhardt</em> in het "Ring Théâter"<span class='pagenum'><a name="Page_23" id="Page_23">[Pg 23]</a></span> +te Weenen, de tweede maal in 1885 in de Weensche +"Musik Verein", toen Mme <em class="gh3">Patti</em> weigerde +een vierde nummer te zingen, voorgevend vermoeid +te zijn, niettegenstaande het geestdriftige +publiek er haar als 't ware om smeekte.</p> + +<p><em class="gh3">Franz Joseph</em> had mij bij die gelegenheid +opgedragen "la divine sérinette" uit zijn naam +te complimenteeren en op mijn beurt drong ik +er bij de diva op aan nog een extra nummer te geven.</p> + +<p>Zou de keizer haar wel gecomplimenteerd +hebben, wanneer hij Patti's antwoord had kunnen +hooren?....</p> + +<p>—Vraag hem Zaterdag voor mij te zingen, dan +zal ik nu voor hem nog iets ten gehoore brengen.</p> + +<hr style='width: 45%;' /> + +<p>In 1886 gebeurde mij te Kopenhagen het volgende +bij mijn tournée met Mme <em class="gh3">Judic</em>. Vóórdat +de voorstelling aanving—de koning had nog +niet in zijn loge plaats genomen—werd ik op het +tooneel door een bejaard heer aangesproken, +die mij allerlei bijzonderheden omtrent het debuut +en het repertoire van onze ster vroeg. Plotseling +word ik door Mme Judic geroepen.</p> + +<p>—Schürmann, zou je me even kunnen helpen?</p> + +<p>Excuseer en metéén gaf ik den ouden heer +m'n claque over. Ik kom terstond terug.<span class='pagenum'><a name="Page_24" id="Page_24">[Pg 24]</a></span></p> + +<p>Haast u maar niet, is zijn lachend antwoord.</p> + +<p>Toen ik terugkwam, was hij verdwenen en een +veel jongere heer geeft me met een woedend +gezicht mijn hoed terug.</p> + +<p>—Ik zou een andermaal eerst informeeren tot +wien u spreekt. Weet u wel, aan wien u uw +hoed te bewaren hebt gegeven? Aan den koning, +meneer, aan den koning, die U dit waarschijnlijk +zeer kwalijk heeft genomen.</p> + +<p>Ik keek leelijk op m'n neus en dorst zijn +Majesteit niet meer onder de oogen komen.</p> + +<p>In de pauze kwam <em class="gh3">Christiaan IX</em> wederom +op het tooneel. Het eerste wat ik deed was +hem mijn verontschuldiging aan te bieden.</p> + +<p>—Het is wel, het is wel. Ik moest er zelf +om lachen!</p> + +<p>Toen ik in 1896 met <em class="gh3">La Duse</em> Kopenhagen +bezocht wist de bejaarde monarch dit voorval +van tien jaar geleden zich nog best te herinneren. +De koning woonde alle voorstellingen van Eleonora +Duse bij, de eerste maal was hij vergezeld +van de koningin, den keizer en keizerin van Rusland, +den prins en prinses van Wales, den koning +van Griekenland, prins Waldemar en den troonopvolger +van Zweden.</p> + +<p>De thans overleden vorst van Denemarken<span class='pagenum'><a name="Page_25" id="Page_25">[Pg 25]</a></span> +had zijn bijnaam van "schoonvader van Europa" +terdege verdiend. Elk voorjaar kwam de uitgebreide +vorstelijke familie in het kasteel Fredensborg +bijeen en voor de verschillende regeerende hoofden +van Europa was deze rustkuur, vrij van zorg en +etiquette aan de familietafel van koning Christiaan +steeds een der aangenaamste perioden uit hun leven.</p> + +<p>Men stoorde zich hier letterlijk aan niets. De +heeren liepen in een huisjasje met slappen hoed +of stroohoed door de tuinen en waren aan niets +van de Deensche burgerij te onderscheiden, de +dames in eenvoudige robes tailleur deden in de +stad hun inkoopen of speelden tennis en golf; +kortom "des bourgeois en villégiature."</p> + +<p>Op een goeden dag waren de heeren ter jacht +uitgetrokken zonder gevolg, alleen in gezelschap +van hun honden. Het wild bleek nog al schaarsch +te zijn, want de jagers waren al heel ver over +de velden voortgeloopen, zonder een enkelen +fazant te hebben neergelegd. Plotseling begon +de lucht te betrekken en brak er een geweldige +regenbui los. Nergens in de buurt bleek een +schuilplaats te zijn, toen onverwacht een boer kwam +aanrijden op een breeden overdekten groentekar. +Men houdt hem aan en na eenig praten stemt hij +toe de heeren naar de stad te rijden.<span class='pagenum'><a name="Page_26" id="Page_26">[Pg 26]</a></span></p> + +<p>Onderweg begint de boer aan het jongmensch +dat naast hem op den bok heeft plaats genomen +te vragen, waar die heeren toch wel vandaan +kwamen, omdat hij hun taal—er werd +Fransch gesproken—maar niet kon thuis +brengen.</p> + +<p>De jonge man—die niemand minder was +dan de erfprins van Denemarken—antwoordde: +Ik ben één van je landgenooten.</p> + +<p>—Waar woont u dan?</p> + +<p>—Te Fredensborg.</p> + +<p>—Mag ik vragen, wat u daar voor een beroep +uitoefent?</p> + +<p>—O, niet veel bijzonders, ik ben maar erfprins.</p> + +<p>—Hé, dat is toevallig! En die oude heer, +achter u?</p> + +<p>—Dat is mijn vader, koning Christiaan.</p> + +<p>—Dacht ik het niet! En die twee heeren met +hun baard.</p> + +<p>—Wel dat zijn mijn zwagers, de keizer van +Rusland en de koning van Engeland.</p> + +<p>—Prachtig! Ik reis in fijn gezelschap, merkt +het boertje spottend op.</p> + +<p>En die twee anderen in den hoek?</p> + +<p>—De oudste is mijn broer, de koning van +Griekenland en die jongere, prins Karel.<span class='pagenum'><a name="Page_27" id="Page_27">[Pg 27]</a></span></p> + +<p>—En hij, die op de honden past?</p> + +<p>—De prins van Zweden.</p> + +<p>—Het kan niet mooier! Welnu, laat ik u nu +op mijn beurt eens in vertrouwen nemen, maar +u moet me beloven het niet over te vertellen, +wat ik u ga meedeelen.</p> + +<p>—Mijn woord er op.</p> + +<p>—Nou moet u eens raden, wie ík feitelijk ben.</p> + +<p>—Wel, wie weet!</p> + +<p>—Ik ben, maar u moet het niet verder vertellen. +Ik ben "Onze lieve Heer."<span class='pagenum'><a name="Page_28" id="Page_28">[Pg 28]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Eleonora_Duse" id="Eleonora_Duse"></a>Eleonora Duse.</h2> + + +<p>"Tijdens de voorstellingen van <i>Sarah Bernhardt</i> +in Italië, woonde ik een opvoering bij te Turijn +van een gezelschap, onder leiding van Sg. <i>Cesare +Rossi</i>. Ik werd getroffen door het buitengewone +talent van een jeugdige actrice, toen in haar land +nog tamelijk onbekend: <i>Eléonora Duse-Checci</i>. +Zij stelde dien avond één der heldinnen van den +ouden <i>Sardou</i> voor en speelde zoo natuurlijk +en hartstochtelijk, dat men vergat het bedachte +in de tooneelfiguur van den handigen dramaturg +en slechts voor zich zag een lijdende vrouw, +met wier lotgevallen men innig te doen had. +In de uitbeelding van haar smart was zij niet +te evenaren en ik durf hier gerust neerschrijven, +dat ik nimmer een actrice ontmoet heb, die +met meer gevoel en natuurgetrouw het lijden van +anderen wist uit te beelden.</p> + +<p>Ik begreep terstond, dat deze jonge Italiaansche<span class='pagenum'><a name="Page_29" id="Page_29">[Pg 29]</a></span> +zich weldra een internationalen naam zou verwerven +en dat haar kunst geen tooneelliefhebber +ongeroerd zou laten, zelfs vermoedde ik, dat +haar genie den strijd met de grootste beroemdheden +op tooneelgebied zou kunnen aanbinden +en tenslotte als overwinnares uit dezen kamp te +voorschijn zou treden. In mijn verbeelding zag +ik reeds de schitterendste triomfen haar deel +worden, waar zij ook optrad, en berekende ik +de fabelachtige recettes, die met zoo'n kunstenares +te maken zouden zijn. Ik moest dus tot +elken prijs haar zien te bewegen haar huisgezin, +haar gezelschap te verlaten en haar onder het +oog brengen, dat haar kunst universeel eigendom +was, omdat ze iets nieuws, iets geheel persoonlijks +te genieten gaf.</p> + +<p>Wat ik haar echter ook voorspiegelde, zij ging +er niet op in. Eleonora Duse had toen nog geen +vertrouwen in haar ontluikend genie. Zij was +bevreesd, niet begrepen te worden en wilde +liever de ster blijven te Turijn, in Piemont en +Toscana, dan de nationale ijdelheid en eigenliefde +van vreemde toeschouwers trotseeren.</p> + +<p>Overtuigd als ik was, dat ze weldra in zou +zien, dat Italië voor haar genie en ambitie te +klein was, drong ik niet langer aan en besloot<span class='pagenum'><a name="Page_30" id="Page_30">[Pg 30]</a></span> +ik een betere gelegenheid af te wachten want +ik bleef bij mijn voornemen, het kostte wat 't +wou, de impresario te worden van deze "tragédienne", +die toen reeds zich aan mij geopenbaard +had, als de "Notre Dame de la Douleur". Mijn +vurig verlangen kwam in vervulling.</p> + +<p>1 Januari 1895 ontving ik volgend telegram: +"Indien nog steeds van plan met mij een Europeesche +tournée te beginnen, kom terstond naar +Florence, waar ik u wacht". Een uur later was +ik al op weg naar Italië, om mijn ster tegemoet +te reizen, die gedurende al dien tijd mijn gedachten +zoodanig in beslag had genomen, dat +ik mijn koelbloedigheid, zoo hoog noodig in +mijn vak, er bijna bij verloren had.</p> + +<p>Zonder de minste moeilijkheid werden wij het +over de voorwaarden eens en wij besloten de +veroveringstocht door Europa aan te vangen +met een "tournée" van een maand door Holland, +België en Duitschland. Haar belangeloosheid +trof mij wel het meest. Boven alles stond haar +kunst, aan al het overige hechtte zij minder +waarde en ik prees mij-zelf reeds gelukkig, nu +eindelijk eens de hand gelegd te hebben op +een actrice, die alleen dacht aan haar rollen en +de verdere rompslomp aan mij overliet. Weldra<span class='pagenum'><a name="Page_31" id="Page_31">[Pg 31]</a></span> +zou ik inzien in hoeverre ik mijn vreugde had +te temperen.</p> + +<p>Den 8sten Maart begon onze tournée te Amsterdam +met "La Dame aux Camélias". Een +succes, dat mijn verwachting ver overtrof. Het +publiek buiten zichzelf van geestdrift, juichte de +ster toe met een warmte, een uitbundigheid, +waaraan ik in Holland niet gewoon was. Ook +de bladen waren één en al lof. Mijn "flair" had +zich dus niet bedrogen. Ik had de phenix ontdekt, +die, herboren uit de asch eener kunst van +conventie, een nieuw licht ontstak en droomde +van reeksen succesvolle opvoeringen en bergen +gouds.</p> + +<p>Ik had echter buiten haar nerveus gestel gerekend +en juist die bezorgdheid voor haar kunst, +waarover ik mij eerst zoo verheugd had, werd +later voor mij een onuitputtelijke bron van +moeilijkheden, soms zelfs van zeer ernstigen aard.</p> + +<p>Mme Duse heeft zich nooit om tucht, om +regelmaat bekommerd. Recette, directie, engagementen, +publiek, pers, alles liet haar onverschillig.</p> + +<p>Zij had alleen oog voor haar kunst, daaraan +gaf zij zich geheel. De geringste tegenspoed, +een lichte, voorbijgaande ongesteldheid, regen, +sneeuw, de weinig aanlokkelijke aanblik van een<span class='pagenum'><a name="Page_32" id="Page_32">[Pg 32]</a></span> +haar onbekende stad, deed zijn invloed op haar +inspiratie gelden. Zij meende zich dan niet geheel +en al aan haar rol te kunnen geven en het publiek +teleur te stellen. Op het laatste oogenblik +moest dan de voorstelling afgelast worden en +door een andere vervangen, of wat nog vaker +gebeurde eenige dagen uitgesteld. De enorme +kosten, door zulk een uitstel veroorzaakt, rekende +zij niet. Of ik zoo'n avond op zijn minst een +tienduizend francs verloor, afgezien nog van de +onaangenaamheden met de directie van den gepachten +schouwburg zoowel als de teleurstelling +van het publiek, dat zich tevergeefs gederangeerd +had, wanneer Mme Duse zich niet "lekker" +gevoelde, het legde niet het minste gewicht in +de schaal. Zij bleef bij haar voornemen en trad +niet op. Ik kreeg alleen van haar dit lakoniek +briefje: "Niets aan te doen. Verzin er maar op, +wat je wilt. Ik speel vanavond niet".</p> + +<p>Toch kwam het publiek steeds terug. Wanneer +voor andere artiesten een uitgestelde voorstelling +een verloren zaak is, scheen deze regel voor +Mme Duse niet op te gaan. Niettegenstaande +haar vaak ongemotiveerde weigering, om op te +treden en de hierdoor geleden verliezen, heb ik +gedurende de zeven jaren, dat ik met haar overal<span class='pagenum'><a name="Page_33" id="Page_33">[Pg 33]</a></span> +rondtrok niet eenmaal een proces, of iets van +dien aard met de verschillende directies te voeren +gehad.</p> + +<p>Na haar triomftocht door Holland en België +met "La Dame aux Camélias", "Magda", "La +Femme de Claude", "La Locandiera", "Cavalleria +Rusticana", bezochten wij het eerst Keulen, +waar haar 'n succes wachtte, dat ongehoorden +omvang aannam. De directeur van den schouwburg +had eerst geen vertrouwen in haar optreden +en weigerde zijn gebouw af te staan, welke +aanlokkelijke voorstellen ik hem ook deed. Tenslotte +kreeg ik alleen verlof om gedurende twee +matinée's per week het "Stadt-théâter" te bespelen, +waarbij hij zoo vriendelijk was mij nog +toe te voegen, dat ik geen "sou" zou maken, +omdat het publiek niet gewoon was naar middag-voorstellingen +te gaan. Ik stoorde mij echter +niet aan zijn wenken en liet doodkalm mijn eerste +middagvoorstelling aanplakken: 19 April, om +één uur "La Dame aux Camélias". Dien middag +maakten we 9910 mark, dus een goede 12,000 francs.</p> + +<p>Vóór het einde der voorstelling waren de +plaatsen voor de volgende "matinée" van "Magda" +die eerst drie dagen daarna plaats zou vinden, +reeds verkocht. In den loop van den avond<span class='pagenum'><a name="Page_34" id="Page_34">[Pg 34]</a></span> +kreeg ik een telegram van de zuster van den +keizer, die te Bonn woonde... "Verzoeke een +loge te reserveeren, waar, komt er niet op aan. +Tegen het middaguur, ik was juist van plan +naar den schouwburg te gaan, verzocht La Duse +mij haar even te komen opzoeken.</p> + +<p>—Waarde heer Schürmann, u moet de voorstelling +uitstellen. Ik kan niet spelen.</p> + +<p>—Bent u ongesteld?</p> + +<p>—Dat juist niet.</p> + +<p>—Wat dan?</p> + +<p>—Ik voel me niet "lekker". Ik zal mijn rol +niet naar behooren kunnen spelen. Stuur het +publiek dus maar terug.</p> + +<p>—Onmogelijk mevrouw.</p> + +<p>—Hoezoo?</p> + +<p>—Er is een recette van 12,000 francs.</p> + +<p>—12,000 francs!... Dan staat mijn besluit +vast. Wanneer het publiek in zoo'n groote getale +opkomt om mij te zien, dan heeft het ook +recht op een vlekkelooze voorstelling. Ik heb u +gezegd, dat ik me niet in staat gevoel "goed +spel" te geven. Ik wil 't publiek niet bestelen.</p> + +<p>—En de recette? En de kosten?</p> + +<p>—Doet er niet toe! Wat zijn uw eigen verdiensten +bij zoo'n recette?<span class='pagenum'><a name="Page_35" id="Page_35">[Pg 35]</a></span></p> + +<p>—Ongeveer 2500 francs.</p> + +<p>—Welnu, die zal ik u betalen. Ik wensch +niet, dat u er iets bij verliest. Alle kosten van 't gezelschap +en den schouwburg zijn voor mijn rekening.</p> + +<p>—Het spijt me, mevrouw. Onmogelijk! De +zuster van den keizer is speciaal uit Bonn voor +u overgekomen. Men had haar vooruit moeten +waarschuwen niet op reis te gaan.</p> + +<p>—Zij behoort tot het publiek als alle anderen. +U zult haar dus ook moeten terugzenden.</p> + +<p>—Neen, mevrouw, het is te laat. Als u mij +vanmorgen vroeg gewaarschuwd had, zou ik +maatregelen hebben kunnen nemen. Nu is de +schouwburg geopend en het publiek reeds binnen. +Ik weet geen enkele geldende reden om +de voorstelling af te kondigen.</p> + +<p>—U moet er één vinden.</p> + +<p>—Ik zeg u, dat dit niet gaat. U moet spelen +en als u weigert, zeg ik zonder omwegen, dat +u met het publiek een loopje neemt.</p> + +<p>—Dus u eischt, dat ik speel?</p> + +<p>—Ja mevrouw.</p> + +<p>—Goed, dan zal ik spelen. Maar ik waarschuw +u, dat ik morgen er ziek van ben en ik in twee +weken niet meer optreed.</p> + +<p>—Wanneer u heden niet optrad, zou het<span class='pagenum'><a name="Page_36" id="Page_36">[Pg 36]</a></span> +succes van uw "tournée" voor goed gecompromitteerd +zijn.</p> + +<p>—Het zij zoo, ik ga.</p> + +<p>La Duse ging naar den schouwburg. Zij +speelde verrukkelijk en behaalde haar gewoon +succes. Na afgerekend te hebben, begaf ik mij +naar mijn hotel, waar een briefje van haar reeds +op mij wachtte.</p> + +<p>—Ik ben ziek. Ik kan in veertien dagen niet +optreden. Laat 't gezelschap naar Straatsburg +vertrekken, waar ik 7 Mei eerst zal spelen. Ik +ga voor mijn herstel naar Italië.</p> + +<div class="blockquot"><p><i>Eleonora Duse.</i></p></div> + +<p>Inderdaad, zij was vertrokken.</p> + +<hr style='width: 45%;' /> + +<p>Gedurende de zeven jaar, dat ik met La Duse +rondgetrokken ben, heb ik haar nooit over zaken +kunnen spreken. Elken morgen maakte ik bij +haar mijn opwachting. We spraken dan over +litteratuur, de laatst verschenen romans, de Parijsche +"premières", over Shakespeare, kortom +over alles, maar nooit over zaken. Zoodra ik +dat chapiter aanroerde, stond zij op en sprak:</p> + +<p>—Bederf mij mijn dag niet. Als u mij iets +daarover te zeggen of te vragen hebt, doe dat +dan per brief. Ik zal u terstond antwoorden,<span class='pagenum'><a name="Page_37" id="Page_37">[Pg 37]</a></span> +wat mij goed dunkt. Wanneer u echter in vriendschap +met mij wenscht om te gaan, dan nimmer +een woord over zakelijke belangen of diensten. +Ik onderscheid in u twee personen, de "homme +du monde", waarmee ik met genoegen van gedachten +wissel en de "homme d'affaires", waarmee +ik ten mijnent niets te doen wil hebben. +Onthoud dit goed en reken het u voor gezegd.</p> + +<p>Nooit is Mme Duse van dit programma afgeweken +en welke belangrijke zaak zich ook mocht +voordoen, steeds moest die schriftelijk plaats +vinden.</p> + +<p>Evenmin heeft La Duse zich met bezoeken of +interviews willen inlaten, wanneer zij eenmaal +in den schouwburg was. Te Brussel had zij geweigerd +aan de uitnoodiging van koningin Louise +te voldoen, die haar door mij liet verzoeken in +de koninklijke loge te komen, waar zij haar +persoonlijk over haar spel wenschte te complimenteeren.</p> + +<p>De teleurgestelde vorstin antwoordde mij: +"Het zij zoo. U zegt, dat Mme Duse niet kan +komen. Brengt u haar dan mijn vereering voor +haar buitengewoon talent zelf over en voeg er +aan toe, dat zij gerust had kunnen komen: ik +eet de artiesten niet op."<span class='pagenum'><a name="Page_38" id="Page_38">[Pg 38]</a></span></p> + +<p>In den koninklijken schouwburg te Stuttgart, +liet Zijn Majesteit vragen, wanneer hij de groote +artieste zijn eerbiedige hulde zou kunnen aanbieden?</p> + +<p>—Zeg aan Zijn Majesteit, dat ik zeer gevleid +ben over zijn welwillendheid, maar dat ik hem +onmogelijk kan ontvangen. In den schouwburg +behoor ik mijn kunst toe. Bezoeken van welken +aard ook, roepen mij tot de werkelijkheid terug +en verbreken de illusie, die ik noodig heb om +mijn rollen naar behooren te vertolken. Ik ben +ten zeerste verheugd, dat mijn kunst Zijn Majesteit +behaagd heeft. Bedank hem hartelijk voor +zijn welgemeende gelukwenschen en doe hem +tegelijkertijd inzien, dat dit voldoende is.</p> + +<p>Ik wachtte er mij wel voor haar antwoord +persoonlijk aan den koning te gaan overbrengen +en belastte hiermee den baron Van Putlitz, intendant +van den koninklijken schouwburg, die +'t op zijn beurt aan den hofmaarschalk meedeelde.</p> + +<p>In de eerstvolgende pauze kwam de koning, +vergezeld van den intendant en zijn generaal-adjudant +zelf op het tooneel.</p> + +<p>—Meneer, wilt u mij aan Mme Duse voorstellen?</p> + +<p>—Sire, tot mijn spijt heb ik reeds aan uw<span class='pagenum'><a name="Page_39" id="Page_39">[Pg 39]</a></span> +intendant gezegd, dat Mme Duse zeer vermoeid +is en onmogelijk in staat is u te ontvangen.</p> + +<p>—Wees dan zoo goed mij de deur der loge +van uw ster aan te wijzen.</p> + +<p>Ik haastte mij dit bevel op te volgen.</p> + +<p>De koning klopt aan.</p> + +<p>—Wie daar?</p> + +<p>—De koning.</p> + +<p>—Het spijt me "meneer de koning" niet te +kunnen ontvangen, ik kleed me.</p> + +<p>—Dat doet er niet toe. Ik zal wachten, tot +u gereed zijt.</p> + +<p>—Doe dat niet, meneer. Ik heb reeds de directie +laten verzoeken Zijn Majesteit mee te +deelen, dat ik niet in staat ben bezoek te ontvangen.</p> + +<p>—Mevrouw....</p> + +<p>—Onnoodig aan te dringen. Ik zal mijn loge +niet verlaten, alvorens men mij is komen berichten, +dat u vertrokken bent.</p> + +<p>Woedend verliet de koning het tooneel. Eenige +oogenblikken later sprak Van Putlitz mij aan.</p> + +<p>—U zult wel begrepen hebben, meneer +Schürmann, dat het "Théâtre-Royal" voortaan +voor u niet meer te krijgen is. Uw verzoek zou +in geen geval meer toegestaan worden.<span class='pagenum'><a name="Page_40" id="Page_40">[Pg 40]</a></span></p> + +<p>Men ziet, dat zoo'n tournée den impresario naast +veel succes, niet minder moeilijkheden bracht.</p> + +<hr style='width: 45%;' /> + +<p>Na voorstellingen te Kopenhagen en Stockholm +gegeven te hebben, scheepte La Duse zich +naar Noord-Amerika in. Overal hetzelfde succes. +In November 1896 treedt zij te Berlijn op in +het Neues Théâter, waar de ook bij ons bekende +<em class="gh3">Sigmund Lautenberg</em> de directie voerde. +Vandaar gaat de kunstreis naar St. Petersburg. +De gemiddelde recette van de veertien voorstellingen +bedroeg veertienduizend francs. Te +Moskou loopt de glorievolle tournée mis. Hier +wordt de tragédienne ongesteld. De sneeuw, het +gure klimaat schijnen voor haar zwak gestel niet te +deugen. Hoewel er voor haar serie voorstellingen +reeds over de honderdtienduizend francs besproken +is, moet zij haar optreden telkens weer uitstellen, +tot zij plotseling, op raad van haar geneesheer, +naar Italië terugkeert en de teleurgestelde +impresario genoodzaakt is, het geld terug te geven. +Zelfs de zegelkosten, de z.g. stedelijke belasting, +krijgt hij niet eens vergoed.</p> + +<p>Tot nog toe was La Duse nimmer te Parijs +opgetreden, hetgeen toch de droom is van de +meeste buitenlandsche artiesten. La Duse had er<span class='pagenum'><a name="Page_41" id="Page_41">[Pg 41]</a></span> +ook wel ooren naar, alleen zij zag tegen de +noodzakelijke reclame en "interviews" op. Ik +wist haar evenwel te bepraten; beweerde, dat +ze daar geen last van zou hebben en La Duse +gaf tenslotte toe, op voorwaarde, dat zij door +<em class="gh3">Sarah Bernhardt</em> uitgenoodigd zou worden +en in haar schouwburg zou optreden (in +die jaren "La Renaissance"). Niet als concurrente, +maar als genoodigde wilde zij voor de +Parijzenaars spelen, wat niemand haar kwalijk +zou kunnen nemen.</p> + +<p>Dit ultimatum bracht mij in groote verlegenheid, +doch wie niet waagt, niet wint. Daar ik +met Sarah Bernhardt door vroegere "tournées" +op goeden voet verkeerde, zocht ik haar op, om +haar over het bezoek van La Duse te polsen. +Sarah maakte niet de minste bezwaren; zij +had juist voor een serie voorstellingen te +Brussel afgesloten, haar schouwburg stond dus +leeg en zij stelde er een groote eer in, dezen +zoolang aan haar Italiaansche kunstzuster af +te staan.</p> + +<p>Nu deed zich de moeilijkheid voor een stuk +uit te kiezen. <em class="gh3">Annunzio's</em> "Citta morte" was +reeds door den auteur aan Sarah verkocht en +het ging dus niet aan, deze noviteit in haar<span class='pagenum'><a name="Page_42" id="Page_42">[Pg 42]</a></span> +schouwburg op te voeren. Men ried haar de +bekende "Dame aux Camélias" aan, het publiek +was met den inhoud voldoende vertrouwd, +het was nog steeds het beste kasstuk, daar +Sarah met de rol van Marguérite de grootste +lauweren had geoogst. Voor La Duse was de proef +gewaagd, hoewel aanlokkelijk. In een vreemde +wereldstad, in 'n Parijsch stuk, in den schouwburg +van Frankrijk's beroemdste actrice met haar +lijfrol op te treden; men kan zoo ongeveer beseffen, +wat er bij La Duse moet zijn omgegaan, +toen zij dien avond voor het eerst het tooneel +betrad.</p> + +<p>Het succes was overweldigend... Sarah, die +de voorstelling in de zaal had bijgewoond, was +zóó verrukt over de uitbeelding van haar groote +collega, dat zij haar in haar loge om den hals +vloog! En de pers?...</p> + +<p>Een artikel van den thans overleden criticus +<em class="gh3">Gustave Larroumet</em>, getiteld: "La Duse +et le public parisien" deelt mee:</p> + +<p>La Duse had bij deze gelegenheid dezelfde +reserve tegenover de pers in acht genomen als +zij dat gewoon was te doen. Zij legde noch +bezoeken af, noch wilde bezoeken van krantenmenschen +ontvangen. De Parijsche koningen der<span class='pagenum'><a name="Page_43" id="Page_43">[Pg 43]</a></span> +kritiek, die, als sommige tooneelsterren, hun +mannelijke en vrouwelijke vereerders en beschermelingen +er op na houden, waren door +het gedrag van La Duse ten zeerste gebelgd. +Het verschil in de ontvangst van het publiek +en van de pers was dan ook teekenend, enkele +gunstige uitzonderingen natuurlijk niet te na +gesproken. Het publiek één en al geestdrift, de +verslagen onbillijk en weinig hoffelijk. Sommigen +gingen zelfs zóó ver, om met het enthousiasme +van de zaal den spot te drijven en noemden de +pretentie van La Duse, om zich met de eerste +Parijsche actrices gelijk te willen stellen, +zelfoverschatting. La Duse trok zich daar +echter niet veel van aan, haar reputatie achtte +zij door hen niet aangetast. Zij meende, dat +de Parijzenaars hun artistieke voorlichters genoeg +kenden, om te weten wat zij ervan +gelooven moesten, nu de pers niet op haar +hand was.</p> + +<p><em class="gh3">Victorien Sardou</em> kwam spoedig daarop +La Duse verzoeken, haar medewerking te +willen verleenen aan een gala-voorstelling, ten +bate van het op te richten standbeeld van <em class="gh3">Alex. +Dumas fils</em>. Zij stemde terstond toe, niet +alleen uit bewondering voor den grooten meester<span class='pagenum'><a name="Page_44" id="Page_44">[Pg 44]</a></span> +doch ook uit dankbaarheid voor het Parijsche +publiek, dat haar zoo allercharmantst ontvangen +had. Er werd tusschen hen overeengekomen, om +het vierde bedrijf van "Marguérite Gautier" te +geven. Toen Sarah Bernhardt dit evenwel hoorde, +maakte zij bezwaar, die eer kwam haar toe, en +La Duse was zoo verstandig, dit in te zien. Zij +zag, hoewel 't haar natuurlijk ontzettend speet, +dan maar liever van haar voornemen af en schonk +het comité een duizend francs. Ik dacht er anders +over. Ik wist mijn ster te overreden, in een ander +stuk van Dumas op te treden en noemde "La +Moglie di Claude". Nu had dit drama te Parijs +nooit veel opgang gemaakt en bij een reprise +van "La Femme de Claude" zelfs échec geleden. +La Duse was dan ook bezorgd, of zij haar uitbeelding +van Césarine voor het Parijsche publiek +aannemelijk zou weten te maken. Ik hield voet +bij stuk en liet het tweede bedrijf in de +"Figaro" aankondigen. De opvoering had plaats, +het pleit werd gewonnen, een daverend applaus +viel La Duse te beurt en het standbeeld van +Dumas fils was verzekerd. De opbrengst van +dien kunstavond beliep niet minder dan 31,488 +francs.</p> + +<p>Na haar succes te Parijs werd de groote<span class='pagenum'><a name="Page_45" id="Page_45">[Pg 45]</a></span> +actrice in haar eigen land natuurlijk op de handen +gedragen. In Triëst, Milaan, Turijn, Genua, Napels, +Rome en Florence geeft zij series voorstellingen, +die alle 't maximum opbrengen. In +deze laatste stad krijg ik een brief van <em class="gh3">Suzanne +Reichemberg</em>, de "doyenne" van de Comédie +Française, om La Duse uit te noodigen, +aan haar afscheidsvoorstelling te willen medewerken. +La Duse neemt dit verzoek met geestdrift +aan en besluit het laatste bedrijf van +"Adrienne Lecouvreur" te spelen.</p> + +<p>Daar dit uitstapje naar Parijs midden in haar +tournée de reisroute dreigt in de war te sturen, +neemt La Duse op zich, de kosten voor haar +en haar gezelschap zelf te dragen, zoozeer stelt +zij op prijs in het "Huis van Molière" op te +kunnen treden. Den 7en Maart 1898 had deze +gebeurtenis plaats met een recette van frs. 44,502, +nog grooter dus dan de kunstavond voor Dumas. +Na afloop der voorstelling kwam president +<em class="gh3">Félix Faure</em> op het tooneel de Italiaansche +gast complimenteeren.</p> + +<p>Van Parijs vertrekt het gezelschap wederom +naar Monte-Carlo en vandaar naar Cannes, waar +koning <em class="gh3">Edward VII</em> verblijf hield. De "Prince +de Galles" was een bekend tooneelvriend, geen<span class='pagenum'><a name="Page_46" id="Page_46">[Pg 46]</a></span> +wonder dus, dat hij niet één der voorstellingen +van La Duse oversloeg. Over Marseille en Bordeaux +gaat de tournée naar Portugal. 12 April +debuteert zij in den Amelia-schouwburg te Lissabon +met de "Dame aux Camélias". Hier worden +een negental opvoeringen gegeven, waarvan de +gemiddelde recette 15,400 francs oplevert. De +vicomte <em class="gh3">San Luiz de Braga</em>, eigenaar van +den schouwburg, is in de wolken over deze +artistieke gebeurtenis. Zulk een unaniem succes +heeft zijn theater nog nooit meegemaakt. Hij +besluit dan ook door een duurzame herinnering +dit feit te vereeuwigen. Op een marmeren plaat +laat hij met gouden letters de data van La +Duse's optreden griffen en noodigt hierbij uit al +wat Portugal aan artiesten en letterkundigen +bezit. Koningin <em class="gh3">Amelie</em>, die alle voorstellingen +met groote ingenomenheid had bijgewoond, +liet zich eveneens vertegenwoordigen +en wonder boven wonder, La Duse is bij +het plaatsen der plaat zelf aanwezig en neemt +glimlachend de gelukwenschen van den vicomte-directeur +en der vele aanwezigen in ontvangst.</p> + +<p>Van Lissabon trok zij als eindpunt harer tournée +naar Oporto, waar een echt Zuidelijke ovatie haar<span class='pagenum'><a name="Page_47" id="Page_47">[Pg 47]</a></span> +tebeurt valt met een opbrengst der twee voorstellingen +van niet minder dan 27,200 francs. Zij besloot +nu een welverdiende rust te Florence te +gaan nemen, na ongeveer een millioen francs +verdiend te hebben.<span class='pagenum'><a name="Page_48" id="Page_48">[Pg 48]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Andre_Antoine" id="Andre_Antoine"></a>André Antoine.</h2> + + +<p>Gedurende mijn gansche impresariaat heb ik +nimmer een artiest leeren kennen, die meer in +zijn kunst opging, vasthoudender zijn weg vervolgde +en eigenzinniger was dan <em class="gh3">André Antoine</em>.</p> + +<p>Uit eerbied voor zijn pogen heb ik vanaf de +oprichting van zijn "Théâtre Libre" jaren lang +zijn artistieke carrière gevolgd en me steeds de +grootste opofferingen getroost om hem in staat +te stellen zijn eerzuchtige plannen, zijn belangrijke +hervormingen ten uitvoer brengen.</p> + +<p>Buiten mijn oprechte bewondering, gevoel ik +nog steeds voor dit "groote kind", zoo vol idealen, +een warme sympathie, want men mòet +van hem houden ondanks zijn gebreken, men +kàn hem geen kwaad hart toedragen.</p> + +<p>Onvermoeid, door niets van zijn ideeën af te +brengen, herrijst hij telkens als een phenix uit<span class='pagenum'><a name="Page_49" id="Page_49">[Pg 49]</a></span> +zijn asch. Tegenspoed schijnt op hem geen vat +te hebben. Tien jaar lang heb ik met hem saamgewerkt, +vanaf den tijd dat hij als baanbreker +der Fransche tooneelspeelkunst, zich vrijmaakte +van de ingewortelde traditie, tot aan zijn officieele +erkenning van één der eerste Parijsche tooneel +leiders.</p> + +<p>23 Maart 1892 begonnen wij onze eerste tournée +in het Grand-Théâtre te Luik. Waar wij +ook optraden, was het publiek op onze hand. +De naam van "Théâtre Libre" heeft in het buitenland +niemand afgeschrikt. Te Amsterdam, waar +wij daarna speelden, was de zaal van het Grand-Théâtre +uitverkocht. Onder de twaalfhonderd +personen bevonden zich echter maar drie dames. +De heeren <em class="gh3">Van Lier</em>, directeuren van dien +schouwburg, verbaasden zich hierover en waren +niet weinig verontwaardigd. Het publiek meende +zeker een pornografisch schouwspel uit dat verdorven +Parijs te wachten te zijn, waarbij de +tegenwoordigheid van het zwakke geslacht nu +eenmaal niet zou passen. Toch hadden we tijdig +den naam van het stuk en van den schrijver +geannonceerd: "Blanchette" van <em class="gh3">Brieux</em>.</p> + +<p>Bij het eerste bedrijf bleef de zaal tamelijk +koel, men verbaasde zich over den inhoud, bij<span class='pagenum'><a name="Page_50" id="Page_50">[Pg 50]</a></span> +het tweede hadden wij echter gewonnen spel. +Nu men geen onbehoorlijk gegeven te zien +kreeg, waarop de meesten gerekend hadden, +zonder het waarschijnlijk te willen bekennen, +boeide weldra de ernstige uiteenzetting van het +drama, dat overigens door Antoine en de zijnen +meesterlijk gespeeld werd. Den volgenden avond +werd "L'Ecole des Veufs" opgevoerd, een satyriek +tooneelspel van <em class="gh3">Georges Ancey</em>, dat +niet minder insloeg. Onze grootste triumf werd +behaald met "La Dupe", van den zelfden auteur, +die terecht één der meest gevierde schrijvers +van het "Théâtre Libre" is geweest. De scène, +waarin Antoine zijn vrouw een paar oorvijgen +uitdeelt, sloeg wel 't meest in. Antoine verwonderde +zich hierover en zei me:</p> + +<p>"Het schijnt hier in 't Noorden gewoonte te +zijn, een lastige vrouw hardhandig haar ongelijk +aan het verstand te brengen. In Parijs hebben +wij deze scène nooit kunnen spelen dan onder +luid protest."</p> + +<p>Het vervolg van onze tournée stelde hem +echter in 't ongelijk. Overal, zoowel in Zuid- als +Midden-Frankrijk, Zwitserland en Italië hadden +we met dit tooneel een even groot succés als +in Holland, Duitschland en Oostenrijk.<span class='pagenum'><a name="Page_51" id="Page_51">[Pg 51]</a></span></p> + +<p>Te Marseille gaven we "Seul", een stuk in +drie bedrijven, van <em class="gh3">Guinon</em>. In het tweede +bedrijf komt een kind voor, dat ter gelegenheid +van den jaardag van zijn grootvader een fabel +moet opzeggen. Om overal een kind van zes à +acht jaar met den troep mee te nemen, ging +natuurlijk niet aan. Ik had dus aan alle schouwburgdirecties, +waar wij dit stuk hoopten op te +voeren, vooruit geschreven om een kind ter +plaatse de fabel "Les deux Pigeons" van <em class="gh3">La-fontaine</em> +te laten instudeeren. Tot nog toe +was dit overal goed gegaan.</p> + +<p>Te Marseille toont men ons vóór het scherm +opgaat een allerliefst kereltje.</p> + +<p>—Ken je de fabel van buiten, vraagt Antoine +hem.</p> + +<p>—Ja, meneer.</p> + +<p>—Goed zoo. Ga dan maar in den foyer zoolang +wat spelen tot het je beurt is, dan laat ik +je wel halen.</p> + +<p>Het tweede bedrijf is begonnen, het kind +komt op en begint.</p> + +<p>—Ach, pécaïre!</p> + +<p>Nog nooit had men in de omgeving der Canebière +zoo'n echt Marseillaansch accent op de +planken gehoord. Bij de eerste woorden begint<span class='pagenum'><a name="Page_52" id="Page_52">[Pg 52]</a></span> +men in de fauteuils te lachen, weldra brult de +geheele zaal.</p> + +<p>"Deux pigeons s'aimaient d'amour tendre.... +Antoine omhelst het kind en zegt:</p> + +<p>—Genoeg, ik ben tevreden.</p> + +<p>De knaap kijkt zijn grootvader verbaasd aan +en begint opnieuw:</p> + +<p>"Deux pigeons...."</p> + +<p>Antoine hem snel in de rede vallend.</p> + +<p>—Het was mooi, houd nu maar op.</p> + +<p>Het kind is daarover zeer ontstemd en gaat +bedaard voort. De zaal giert het uit.</p> + +<p>Dat is te erg!</p> + +<p>Antoine ten einde raad, knijpt hem in de arm +en fluistert:</p> + +<p>—Als je nu niet gauw je mond houdt, kwajongen!</p> + +<p>—Nee, ik hou m'n mond niet, pruilt de +kleine. Ik heb de fabel geleerd, ik zal haar ook +opzeggen.</p> + +<p>Er viel niets aan te doen! De fabel werd +nogmaals tot het eind voorgedragen tot groot +vermaak van het publiek, tot ergernis van grootvader +Antoine.</p> + +<hr style='width: 45%;' /> + +<p>In de maand Maart 1904 keerden wij naar<span class='pagenum'><a name="Page_53" id="Page_53">[Pg 53]</a></span> +Marseille terug om daar een zestal voorstellingen +in het "Théâtre des Variétés" te geven. Evenals +twee jaren te voren is alles vooruit besproken.</p> + +<p>Nadat wij ons répertoire met "La Fille Elise" +en "Boubourouche" vermeerderd en daarvoor +<em class="gh3">Lérand</em>, die nu al jaren een eerste plaats aan +den "Vaudeville"-schouwburg inneemt—geëngageerd +hadden, begaven wij ons naar Brussel +om vandaar uit een nieuwe tournée te beginnen.</p> + +<p>Den dag voor ons vertrek was de arme +<em class="gh3">Jeanne Dulac</em>, die bij een petroleumlamp +haar handschoenen gewasschen had, te dicht bij +'t vuur gekomen. De benzine had vlam gevat +en zij bracht het er nauwelijks levend af. Vreeselijke +brandwonden bedekten haar lichaam. Zij +moest maanden lang te bed blijven.</p> + +<p>Het was bij twaalven, toen wij 't ongeval vernamen +en wij moesten den volgenden dag om +zeven uur verder. Terstond werden maatregelen +genomen, haar plaats door een ander te doen +innemen. Het gelukte ons <em class="gh3">Eugénie Nau</em>, zij, +die de rol van "La Fille Elise" gecreëerd had, +te bewegen haar ongelukkige kameraad bij deze +tournée te vervangen.</p> + +<p>Van de tien verschillende stukken, die wij te +spelen hadden, kende zij slechts die ééne rol.<span class='pagenum'><a name="Page_54" id="Page_54">[Pg 54]</a></span> +Gedurende de geheele reis moesten wij dus +overal repeteeren, zonder oponthoud. Zoodra wij +ons in een trein geïnstalleerd hadden, begon +men in één der wagons met Mlle Nau de rollen +door te nemen. Bij elke halte zocht <em class="gh3">Gémier</em>, +die toen regisseur bij den troep was, van wagen +tot wagen de artisten bijeen, die de "wachten" +hadden te geven en zoo wisselden zij elkaar af. +Overal werd dus vlijtig gestudeerd, in hotels, in +wachtkamers, in de tusschenbedrijven, in den +foyer en 's avonds na de voorstelling. Geen minuut +rust tijdens de twee weken, die wij in +Holland doorbrachten. De tien stukken werden +dan ook gekend. Antoine en zijn artisten konden +met welgevallen op hun reuzenarbeid terugzien, +maar aangenaam reizen was het nu direct niet.</p> + +<hr style='width: 45%;' /> + +<p>Van Konstantinopel naar Italië overstekend, +werden wij te Milaan door de eerste auteurs en +artisten verwelkomd. Annunzio, Bracco, Traversi, +Duse, Zacconi, Novelli woonden verschillende +voorstellingen bij en beloonden ons met applaus. +Natuurlijk dachten we te Rome prachtige zaken +te maken. Helaas, het mocht niet zijn!</p> + +<p>Den eersten avond is de zaal van den schouwburg +"Valle" door een élite-publiek bezet. We<span class='pagenum'><a name="Page_55" id="Page_55">[Pg 55]</a></span> +geven "Blanchette", het bekende succèsstuk.</p> + +<p>Het eerste bedrijf wordt koel ontvangen. Geen +nood, dit waren wij reeds van andere steden +gewoon. In het tweede komt echter geen hand +op elkaar, in het derde is de zaal reeds over +de helft leeggeloopen.</p> + +<p>We informeeren terstond naar de reden van +dit gebrek aan belangstelling.</p> + +<p>Een misverstand! Men was in de meening +Parijsche toiletten te zien te krijgen en ons stuk +speelde in een boerenmilieu. Om bij het publiek +te Rome succès te hebben, hadden wij de medewerking +van Paquin of Redfern noodig gehad.</p> + +<p>Hoewel ik hierna geen tournée met Antoine +meer ondernomen heb, kan de oprichter van +het "Théâtre Libre" over onze samenwerking +tevreden zijn. Onze voorstellingen in het buitenland +hadden te samen, na aftrek der onkosten, +het aanzienlijk bedrag van 314,500 francs opgeleverd, +een som, die Antoine in staat stelde zijn +voor het moderne tooneel zoo interessanten +strijd met nieuwe kracht voort te zetten.<span class='pagenum'><a name="Page_56" id="Page_56">[Pg 56]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h1><a name="BEROEMDE_TENORS" id="BEROEMDE_TENORS"></a>BEROEMDE TENORS.</h1> + + +<h2><a name="Gayarr" id="Gayarré"></a>Gayarré.</h2> + + +<p>De Spaansche tenor <em class="gh3">Gayarré</em> heeft met <em class="gh3">Angelo +Massini</em> de zelfde populariteit gekend, +die thans <em class="gh3">Caruso</em> te beurt valt.</p> + +<p>Volleerd zanger en bovendien een groot artiest, +schuilde er in zijn stem iets, dat de ziel +roerde, niettegenstaande hij soms door den neus +zong. Hij was de afgod van het publiek in zijn +geboorteland, doch heeft ook in de Groote Opera +te Parijs en in andere steden van Europa en Amerika +triumfen gevierd. Hij verdiende geregeld +5000 francs per voorstelling, bij welk bedrag +nog de talrijke kostbare geschenken gevoegd +kunnen worden, die hem overal werden aangeboden.</p> + +<p>Door mij geëngageerd om tegelijk met Adelina +Patti in "Traviata", "De Barbier uit Sevilla" en +"Lucie di Lammermoor" op te treden, evenaardde<span class='pagenum'><a name="Page_57" id="Page_57">[Pg 57]</a></span> +zijn succes vaak het hare, hetgeen heel wat +zeggen wil, als men nagaat dat deze onvergelijkelijke +nachtegaal een kwart eeuw lang +door alle muziekliefhebbers op de handen is +gedragen.</p> + +<p>Daar wij vier voorstellingen te Barcelona hadden +te geven, waren wij in het hotel "Les Quatre +Saisons" op de Rambla del Cantra afgestapt. +'s Morgens aan ons ontbijt zien wij, dat twee +bejaarde mannen zich vlak voor ons open venster +posteeren, op wier gezicht hun nijpend gebrek +te lezen stond. Terwijl de één met bevende +hand de vioolsnaren bestreek, zong de ander +met schor geluid de cavatine uit "Faust", doch +hoezeer zijn stem ook geleden had, men kon +zijn zangtechniek wel degelijk nog onderscheiden. +Niemand lette echter op hen en geen enkel +geldstuk werd hun gegeven. Toen Gayarré +dat zag, trok hij zich hun lot terstond aan. +Wie weet wat deze achteruitgegane artiesten +al doorgemaakt hebben, zei hij tot mij. Misschien +hebben zij van morgen niet eens +gegeten. Laten wij hun een gelukkigen dag +bezorgen.</p> + +<p>—Goed, laten we hun elk een louis +geven.<span class='pagenum'><a name="Page_58" id="Page_58">[Pg 58]</a></span></p> + +<p>—In orde, doch we moeten met wat anders +beginnen.</p> + +<p>—Wat bedoel je?</p> + +<p>—Ik zal in hun plaats gaan zingen en jij +moet met je hoed rondgaan. Ik ben zeker dat +we heel wat zullen ophalen.</p> + +<p>—Dat meen je toch niet?</p> + +<p>—Wis en zeker en wel terstond. Iedereen +kent me hier en nog nimmer heeft het publiek +me voor zoo'n geringen prijs hooren zingen. +Kom mee.</p> + +<p>Of ik wilde of niet ik moest hem wel volgen. +Bovendien we deden er een goede daad mee.</p> + +<p>Gayarré naderde den vioolspeler, vroeg naar +zijn repertoire en de plaats van den ouden zanger +innemend, begon hij lustig de groote aria +van "Traviata" te zingen. In minder dan geen +tijd stroomde het publiek toe en omringde ons +groepje, terwijl men van alle kanten riep: "Gayarré, +hij is het!" ... "Het is Gayarré!" ...</p> + +<p>Toen hij zijn lied ten einde had gezongen, +ging ik met mijn hoed rond. Zilver en koperstukken +vielen er bij hoopjes in, zelfs hier en +daar een goudstukje. Bij natellen hadden we +over de 874 francs opgehaald, die wij den overgelukkigen +oudjes ter hand stelden.<span class='pagenum'><a name="Page_59" id="Page_59">[Pg 59]</a></span></p> + +<p>—Welnu, Schürmann, sprak Gayarré, toen wij +weer aan de ontbijttafel zaten, ben je tevreden +over de recette? Wat mij betreft, van mijn leven +heb ik nog nooit met zoo'n genoegen een lied +gezongen.<span class='pagenum'><a name="Page_60" id="Page_60">[Pg 60]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Tamagno" id="Tamagno"></a>Tamagno.</h2> + + +<p>Een machtig geluid, één der krachtigste tenorstemmen, +die ik ooit gehoord heb. Weinig of +geen bekoring, maar stembanden zoo forsch en +lenig, dat zijn borstnoten veel van kanonschoten +hadden. Middelmatig tooneelspeler, zonder distinctie, +dankt <em class="gh3">Tamagno</em> zijn groote reputatie +en zijn hooge "cachets" hoofdzakelijk aan zijn +krachtige longen. Zijn "Mozes" (Rossini) en +"Othello" (Verdi) zijn in dit opzicht dan ook onvergelijkelijke +creaties.</p> + +<p>Zelden heeft een artiest, die zulke reuzenbedragen +verdiende een meer eigenaardige zuinigheid +aan den dag gelegd. In zijn koffers, waarvan +het vervoer op rekening van den impresario +stond, sleepte hij een petroleumstel mee, waarop +hij zelf zijn eten kookte, dat hij elken dag +bij landgenooten en als die niet te vinden waren +op de markt ging koopen.</p> + +<p>Wanneer hij bij Italiaansche leveranciers terecht<span class='pagenum'><a name="Page_61" id="Page_61">[Pg 61]</a></span> +kon, sloeg hij steeds een groote voorraad in, dat hij +dan grootendeels met vrijkaartjes bekostigde, +waardoor hij nog enkele francs uitspaarde. Aan +hôtel-eten had hij een broertje dood, zeker met +het oog op de talrijke kellners en de verplichte +fooitjes.</p> + +<p>Een tweede eigenaardigheid was het opsparen +van kaarsen, waarvan hij koffers vol had. Het +contract van Tamagno gaf hem recht op twee +en dertig kaarsen per week ter verlichting van +zijn loge. Daar de meeste kleedkamers van gaslicht +voorzien waren, had hij langzamerhand een +verzameling kaarsen gekregen, groot genoeg om +er een winkel mee op te zetten.</p> + +<hr style='width: 45%;' /> + +<p>Bij de buitengewone voorstelling in den Renaissance-schouwburg +te Parijs, waarvan de opbrengst +moest dienen tot het oprichten van een +standbeeld voor <em class="gh3">Alexander Dumas fils</em>, +had Tamagno zich op mijn aandringen bereid +verklaard aan het slot van het rijke programma +eenige liederen ten beste te geven.</p> + +<p>Tamagno was reeds vroeg in de schouwburg +aanwezig en wachtte kalmpjes in den kleinen +artiesten-foyer zijn beurt af. Het was er snikheet +en de voorstelling duurde verbazend lang.<span class='pagenum'><a name="Page_62" id="Page_62">[Pg 62]</a></span></p> + +<p>—Waarde Schürmann, ik zit me hier niet +weinig te vervelen.</p> + +<p>—Waarom gaat u het tweede bedrijf van "La +Femme de Claude" niet zien?</p> + +<p>—Dank je wel, tooneel interesseert me weinig, +maar ik heb een idee. Kan je me misschien +aan een paar klompen helpen?</p> + +<p>Ik keek vreemd op, doch daar hij bleef aandringen, +verzocht ik één der employés in de requisietenkamer +naar een paar klompen uit te +zien. Weldra kwam hij er mee aandragen. Tamagno +trekt zijn lakschoenen uit, zoo ook boord +vest en jas en begint nu met deze klompen aan +in zijn hemdsmouwen eenige boerendansen uit +te voeren, zooals dat in Italië op het platte land +het gebruik is.</p> + +<p>Hij scheen er zelf bijzonder veel plezier in te +hebben, want de ééne dans volgde op den anderen +en ik moest toegeven, hij deed het alleraardigst. +Na verloop van een half uur, toen hij +geheel bezweet en buiten adem wou gaan uitrusten, +komt de regisseur waarschuwen, dat het +zijn beurt is om op te treden.</p> + +<p>Hij trekt haastig zijn kleeren en schoenen +weer aan, begint zijn aria, doch of hij zich te +veel reeds had ingespannen, hij kon maar niet<span class='pagenum'><a name="Page_63" id="Page_63">[Pg 63]</a></span> +op stem komen en er kwam van zijn nummer +zoo goed als niets te recht.</p> + +<p>—J'ai chanté comme un "sabot". Men had +beter gedaan naar mij te komen zien, toen ik ze +zoo even nog aan had.<span class='pagenum'><a name="Page_64" id="Page_64">[Pg 64]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Ernesto_Nicolini" id="Ernesto_Nicolini"></a>Ernesto Nicolini.</h2> + + +<p>Franschman van origine heeft <em class="gh3">Ernest Nicolas</em> +na zijn huwelijk met <em class="gh3">Adelina Patti</em>, +zich steeds Ernesto Nicolini laten noemen. Begiftigd +met een schoone stem miste hij artistiek +gevoel en smaak en was daarbij een beslist +tegenstander van moderne muziek, die van de +zangers iets meer dan uitsluitend een mooie stem +vereischt. Zoo hij dan ook niet de markiezin +<em class="gh3">de Caux</em> op zijn weg ontmoet had, meer +bekend onder haar eigen naam: Adelina Patti, +welke wereldberoemd werd, zou hij met zijn +optreden in "Aida", "Lucie" en "Traviata" nimmer +zoo'n opgang gemaakt hebben.</p> + +<p>Eenmaal de echtgenoot van "La Patti", trad +hij geregeld met haar op en oogstte naast haar +de grootste triumphen. Op betreklijk nog jeugdigen +leeftijd nam hij afscheid van de planken +om zich uitsluitend in te laten met het beheer<span class='pagenum'><a name="Page_65" id="Page_65">[Pg 65]</a></span> +van de financieele belangen van zijn beroemde +echtgenoote. Hij stelde haar repertoire vast, teekende +de contracten en wist haar fortuin steeds +meer en meer te vergrooten. Zijn afkeer en zijn +gering begrip van elke nieuwe richting in de +muzikale concepties der groote componisten +waren oorzaak, dat La Patti zich nimmer aan +het repertoire van <em class="gh3">Richard Wagner</em> gewaagd +heeft.</p> + +<p>Als zij dat gewild had zou zij als Eva in de +"Meistersinger" of als Senta in de "Fliegende +Hollander" beslist furore gemaakt hebben, doch +hij oordeelde dat haar Rosina, Violetta en Lucie +genoeg opbrachten, en wilde van geen enkele +nieuwe creatie weten.</p> + +<p>In 1885 heeft hij nog éénmaal meegezongen +en wel bij de reeds meer besproken tournée van +La Patti in Spanje. De vier voorstellingen, die +wij te Barcelona zouden geven, had onder de +Catalonische bevolking zoozeer de belangstelling +gaande gemaakt, dat er reeds vooruit voor +20.000 francs besproken was.</p> + +<p>Als eerste voorstelling ging "Traviata" met +La Patti als Violetta en <em class="gh3">Stagno</em> als Alfredo. +Daar kort te voren deze partij nog door <em class="gh3">Gayarré</em>, +den beroemden Spaanschen tenor hier<span class='pagenum'><a name="Page_66" id="Page_66">[Pg 66]</a></span> +gezongen was, gaf Stagno plotseling voor, niet +bij stem te zijn en weigerde op te treden. Daar +hij den volgenden dag wel goed bij stem was +in den "Barbier", in welke rol hij de concurrentie +van Gayarré niet vreesde, was dit voorgeven +van heeschheid maar een uitvlucht om zich niet +aan een vergelijking met Gayarré bloot te stellen.</p> + +<p>Stagno hield voet bij stuk en ik was door +zijn weigering in groote moeilijkheid geraakt. +Ten einde raad besloot ik Nicolini te polsen, +of hij voor een enkele maal zijn oude rol van +Alfredo nog eens zou willen opnemen om mij +uit de verlegenheid te helpen en ik deed dit +verzoek gepaard gaan met de aanbieding van +een zeer kostbare diamanten dasspeld. Hoewel +Nicolini in geen acht jaar meer gezongen had, +scheen dit geschenk toch den doorslag te geven. +Nicolini verklaarde zich bereid en ik haastte mij +over de affiches de volgende aankondiging te +laten plakken.</p> + +<p>"M. Stagno weigert als Alfredo op te treden. +M. Nicolini zal hem in deze rol vervangen. +Zij, wien deze mutatie niet aanstaat, zijn gerechtigd +hun entreegeld aan de kas terug te halen."</p> + +<p>Eenige duizenden francs werden teruggegeven, +doch de billetten werden terstond door anderen<span class='pagenum'><a name="Page_67" id="Page_67">[Pg 67]</a></span> +gekocht, zoodat de zaal overvol was, toen het +gordijn opging.</p> + +<p>Bij het verschijnen van La Patti klinkt plotseling +een helsch gefluit en geschreeuw, en als +Nicolini ook zijn mond open doet, verdubbelt +het lawaai nog in omvang. Men laat het scherm +weer zakken. Maar zoodra men het ophaalt, +begint het kabaal opnieuw.</p> + +<p>Ik laat wederom "halen" en verschijn nu zelf +voor het voetlicht: "Dames en Heeren. Er moet +hier een vooruit georganiseerd kabaal achter +schuilen, want Mme Patti is van haar leven +nog nooit uitgefloten geworden en de rolverandering +van den tenor werd vooruit aangekondigd. +Ik verzoek u dus beleefd doch dringend +mijn artiesten verder ongemoeid te laten."</p> + +<p>Dit scheen te helpen, want de voorstelling +kon nu zoo goed en zoo kwaad als het ging +haar verloop hebben.</p> + +<p>Het bewijs dat deze herrie door Stagno zelf +aangericht was, werd mij duidelijk, toen ik vernam, +dat de teruggegeven billetten door zijn +vrienden en handlangers waren opgekocht en +hij zich de luxe had willen permitteeren om Nicolini +te laten uitfluiten en met hem natuurlijk +tevens La Patti.<span class='pagenum'><a name="Page_68" id="Page_68">[Pg 68]</a></span></p> + +<p>Deze laatste was niet weinig verstoord, hetgeen +zich begrijpen laat. Voor de eerste maal +in haar leven door haar eigen landgenooten +uitgefloten! Op staanden voet wilde zij uit +Barcelona vertrekken.</p> + +<p>Om deze schade en schande te voorkomen, +verzon ik de volgende list.</p> + +<p>Ik had in Barcelona kennis gemaakt met den +zoon van een invloedrijk bankier M. <em class="gh3">Coll y +Rataflutis</em>. Hem zocht ik na afloop der +voorstelling terstond op.</p> + +<p>—U hebt hier vele relaties, niet waar?</p> + +<p>—Natuurlijk. Vader staat met de deftigste +families hier ter stede in betrekking. Maar waarom +vraagt u me dat?</p> + +<p>—Bezit u misschien ook hun naamkaartjes?</p> + +<p>—Wel mogelijk, ik zal eens nazien.</p> + +<p>Een kwartier later zat M. Coll y Rataflutis met +nog een vriend, mijn secretaris en mijn eigen +persoontje de naamkaartjes met volgende staaltjes +van geestdriftig huldebetoon en verontwaardiging +te onderteekenen.</p> + +<p>Zangvogeltje, verlaat ons niet!... Zijn die ellendelingen +doof!... La Patti uitfluiten is God +beleedigen!... Men schaamt zich een Spanjaard +te zijn!... Hemelsche harp, weerklink nog<span class='pagenum'><a name="Page_69" id="Page_69">[Pg 69]</a></span> +eenmaal!... Mijn spijt voor het wangedrag mijner +landgenooten... enz. enz.</p> + +<p>Den tooneelknecht, behoorlijk op de hoogte +gebracht werd opgedragen deze naamkaartjes, +waarop de "haute fleur" van Barcelona gedrukt +stond, telkens bij pakjes van tien bij La Patti +aan huis te bezorgen.</p> + +<p>Toen ik 's middags bij haar mijn opwachting +maakte, sprong zij me om den hals en riep +uit: Ik blijf! O, als je eens wist hoe galant die +Spanjaarden toch kunnen zijn...</p> + +<p>Ik kon me met moeite goed houden, doch +La Patti merkte gelukkig niets.<span class='pagenum'><a name="Page_70" id="Page_70">[Pg 70]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Roberto_Stagno" id="Roberto_Stagno"></a>Roberto Stagno.</h2> + + +<p>De lieveling van het publiek. Een tenor, die +nimmer minder dan drie duizend francs per optreden +ontvangen heeft en in Europa en in +Amerika zelfs tien duizend francs verdiende. +Waarom? Dit heb ik mij steeds vergeefs afgevraagd.</p> + +<p>Zijn stem had niet de geringste bekoring en +kon moeilijk fraai gevonden worden, doch hij +bezat een knap voorkomen en was bovendien +een kranig acteur, die door zijn figuur en zijn +elegante manieren vooral bij de dames in de +gunst stond. In ieder geval was hij een uitstekend +leermeester en aan zijn zangonderricht +heeft de thans zoo beroemde operazangeres +<em class="gh3">Gemma Bellincioni</em> veel te danken.</p> + +<p>Wat de oorzaak van Stagno's succes ook moge +zijn, een impresario heeft rekening te houden +met den smaak van het publiek. Vandaar dat<span class='pagenum'><a name="Page_71" id="Page_71">[Pg 71]</a></span> +ik ook Stagno voor mijn tournée door Spanje +geëngageerd had.</p> + +<p>Ik heb reeds meegedeeld om welke reden hij +te Barcelona in Traviata weigerde op te treden +en hoe hij de billetten had laten opkoopen om +<em class="gh3">Nicolini</em> uit te fluiten. Om zijn vrienden te +overtuigen, dat hij niet uit jaloezie zoo handelde, +maar om Nicolini zijn hebzucht betaald te zetten, +had hij handig rondgestrooid, dat ik hem zijn +rol had afgenomen op aandringen van het echtpaar +Patti-Nicolini.</p> + +<p>Zijn vrienden woedend dat La Patti hun van +hun geliefden tenor had beroofd, alleen om haar +echtgenoot enkele billetten van duizend francs +in handen te spelen, hadden zich gewillig voor +Stagno's plan geleend.</p> + +<p>Toch zou onze tenor niet lang plezier van +zijn bedrog hebben, Adelina Patti door de toegezonden +protesten der Barcelonasche aristocratie +weer met het publiek verzoend, had bovendien +vernomen, dat Stagno de schuld van alles was. +Zij nam zich voor hem dit gevoelig betaald te +zetten.</p> + +<p>Bij de opvoering van den "Barbier" gelastte +zij mij voor haar rekening 2000 francs plaatsen +te nemen en die rond te deelen, op voorwaarde,<span class='pagenum'><a name="Page_72" id="Page_72">[Pg 72]</a></span> +dat de bezitter van zoo'n entréebewijs Stagno +bij zijn verschijnen zou uitfluiten.</p> + +<p>Eerst wilde ik mij er niet toe leenen, doch +daar ik met Stagno toch niet al te best overweg +kon en mij er meer aan gelegen lag La Patti +tot vriend te houden, voerde ik haar verlangen +stipt uit en ik behoef er nauwelijks aan toe te +voegen, dat Stagno leelijk op zijn neus keek, +toen hem hetzelfde lot trof, waar hij twee avonden +te voren Patti-Nicolini op vergast had.</p> + +<p>Dit is echter de eerste en laatste keer in mijn +leven geweest dat ik een artiest, die ik handen +vol goud moest betalen, zelf liet uitfluiten.</p> + +<p>Doch, zooals u ziet, in de tooneelwereld +komen de ongelooflijkste avonturen voor en is +het onmogelijke, mogelijk.<span class='pagenum'><a name="Page_73" id="Page_73">[Pg 73]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Angelo_Massini" id="Angelo_Massini"></a>Angelo Massini.</h2> + + +<p>Eén van de grootste tenoren der wereld, wiens +naam in vollen glans schitterde ten tijde der +"vogue" van Adelina Patti, en die tot 1908 voornamelijk +in Rusland de grootste successen heeft +gekend. Zijn warm vibreerende stem, waarmee +hij alles kon uitdrukken, wist de gevoeligste +snaren bij den toehoorder aan het trillen te +brengen. Bovendien was hij een goed acteur en +daarbij een verwoed rooker van havanna sigaren. +Tusschen elk bedrijf stak hij er één aan en toch +had dit nooit invloed op zijn stem.</p> + +<p>Te Lissabon in het San Carlo theater hadden +in 1885 de reeds vaak besproken modelvoorstellingen +met La Patti plaats, o.a. <em class="gh3">Rossini's</em> +"Barbier".</p> + +<p>Tijdens het eerste bedrijf gebeurde er iets, dat +het publiek nooit te weten is gekomen, doch +voor de ingewijden het bewijs was, hoe een +groot artieste, in haar reputatie als vrouw van<span class='pagenum'><a name="Page_74" id="Page_74">[Pg 74]</a></span> +de wereld vlekkeloos, in haar naijver op het +succès van anderen er toe gedreven kan worden +zich op een lafhartige en kleinzielige wijze te wreken.</p> + +<p>Ik spreek hier niet over de plaats op de programma's, +de zoo vaak aangeroerde kwestie van +de "vedette", waarbij de ééne naam "vet gedrukt" +den anderen als 't ware van 't papier wil +dringen,—een waarlijk groot artiest stoort zich +hieraan niet—doch over het met opzet iemands +succès benadeelen.</p> + +<p>Wie "De Barbier" gezien heeft, herinnert +zich het tooneel waar Almaviva Rosina zijn +serenade brengt, die dan even op 't balcon verschijnt, +waar Bartholo haar vandaan haalt om +snel het venster te sluiten.</p> + +<p>Vanaf het begin der tournée was ik gewoon +achter de coulissen het klappen der dichtslaande +deuren aan te geven door, juist als de tenor +zijn aria geëindigd had, een stok op den grond +te laten vallen. Ik wilde dit zelf liever doen dan +het aan mijn regisseur toevertrouwen.</p> + +<p>Almaviva was één der glansrollen van Massini +en juist zijn succès met deze serenade was La +Patti een doorn in het oog, wier beurt eerst in +het tweede bedrijf kwam.</p> + +<p>Op den avond van de eerste voorstelling zocht<span class='pagenum'><a name="Page_75" id="Page_75">[Pg 75]</a></span> +de beroemde zangeres mij op en voorgevend +bij hun eerste optreden te Lissabon een goeden +indruk te willen achterlaten, verzocht zij mij +haar mijn plaats achter de coulissen af te staan, +opdat ik al mijn zorg aan de uitvoering in haar +geheel zou kunnen geven. Niets kwaad vermoedend, +stond ik haar mijn plaats af en liet +haar een stoel brengen, waarop zij het oogenblik +kalm kon blijven afwachten.</p> + +<p>Massini was dien avond schitterend op dreef, +de volle zaal scheen hem te inspireeren en ademloos +werd naar zijn serenade geluisterd. Het +gewichtige moment is daar. Massini haalt diep +adem om zijn hooge "c" er uit te gooien, die +als het uitspatten van den vuurpijl dit klinkend +notenvuurwerk bekroont. Op hetzelfde oogenblik +hoort men echter een ontzettend gekraak +en een fellen slag achter de schermen, die het +geluid van Massini geheel bedekt. Het scherm +valt, het applaus blijft achterwege, als zat de +schrik bij het publiek er nog in.</p> + +<p>Wat was er gebeurd?</p> + +<p>Mme Patti had op 't goede moment haar stoel +laten tuimelen en den stok laten neervallen, +welk moment voor den armen Massini nu juist +niet het goede was.<span class='pagenum'><a name="Page_76" id="Page_76">[Pg 76]</a></span></p> + +<p>—Waarlijk, het spijt me. Ik had het liever aan +Schürmann moeten overlaten, die is het gewoon. +Massini zong zoo verrukkelijk, dat ik mijn eigen +ontroering nauwelijks meester was. Ik wilde +hem toejuichen, lette niet meer op m'n stoel en +liet de stok te vroeg vallen. Hij zingt ook werkelijk +te verrukkelijk!</p> + +<p>Na deze lofspraak, ging de diva kalm naar +haar loge. Massini was woedend en het publiek +verwenschte den onhandigen regisseur, die hun +extase door dat lawaai was komen verstoren.<span class='pagenum'><a name="Page_77" id="Page_77">[Pg 77]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Enrico_Caruso" id="Enrico_Caruso"></a>Enrico Caruso.</h2> + + +<p>Het tegendeel van Tamagno... Geen groòte +stem, maar een bekoorlijke stem. Het prototype +van den Italiaanschen tenor, den meester van +het "bel canto". Artistiek begaafd weet hij zijn +auditorium geheel onder zijn invloed te brengen. +Hij voelt wat hij zingt en tusschen hem en het +publiek ontstaat van zelf een band, die tegen +het einde, waar en in welk land hij ook optreedt, +tot het vurigst enthousiasme voert. Hij heeft +directeuren en phonografenfabrikanten schatten +geld doen verdienen, terwijl hij zelf de duurst +betaalde artiest is, die er tot nog toe rondloopt. +De Metropolitan Opera Company van New-York +heeft hem voor één millioen vast aan zich verbonden. +Eén gedeelte der voorstellingen wordt +te New-York gegeven, het andere verdeeld over +de groote steden van de Vereenigde Staten, gedurende +de tournée, die jaarlijks door de M.O.C. +gehouden wordt.<span class='pagenum'><a name="Page_78" id="Page_78">[Pg 78]</a></span></p> + +<p>De voorstellingen, die dan nog over blijven, +worden verdeeld over de groote Europeesche +steden. Wanneer Caruso te New-York optreedt, +wisselen de ontvangsten algemeen tusschen de +70 à 85 duizend francs. Te Parijs in het "Châtelet" +was het gemiddelde 48000 francs. Te +Berlijn, Hamburg, Frankfort en Weenen bereiken +de recettes ongeveer het zelfde cijfer.</p> + +<p>Zijn repertoire bevat in hoofdzaak: Carmen, +Faust, Aïda, La Boheme (Puccini), Cavalleria en +Paljas. Weinig of geen creaties. Waartoe overigens +ook? Het publiek komt niet om de opera, maar +om Caruso in zijn romance of bravour-aria te +hooren. Als de opera een bedrijf bevat, waarin +de beroemde tenor niet meezingt, verlaten de +heeren de zaal om in de foyer een sigaar te +rooken of voor den schouwburg een luchtje te +scheppen, de dames zoeken haar kennissen in +de loges op en de stemmen van de overige +zangers worden nauwelijks aangehoord. Een +lichte ongesteldheid van den grooten Caruso +beschouwt men daarginds als een nationale ramp.</p> + +<p>Behalve zijn vast inkomen bij de Metropolitan +Opera heeft Caruso nog het recht op te treden +op particuliere soirées, die hem eveneens een +aardig fortuin opleveren.<span class='pagenum'><a name="Page_79" id="Page_79">[Pg 79]</a></span></p> + +<p>Gedurende de voorstellingen, die ik in het Broadway +Théâter te New-York met het Siciliaansch +gezelschap van <em class="gh3">Mimi Aguglia</em> gaf, sloeg +Caruso niet één van de opvoeringen over, tenminste +wanneer hij dien avond vrij was. Elken +dag kwam hij in het bureau, dat ik in den schouwburg +had laten inrichten mij een uurtje gezelschap +houden en hield zich dan onledig met het +teekenen van caricaturen, waarvan er verscheidene +in de Amerikaansche bladen werden opgenomen.</p> + +<p>Mijn zoontje vroeg Caruso eens, toen hij weer +op bezoek was.</p> + +<p>—Is het waar, meneer Caruso wat vader vertelt?</p> + +<p>—Wat zegt je vader dan?</p> + +<p>—Dat u de mooiste stem hebt van de wereld, +en de beste zanger bent, dien hij kent.</p> + +<p>—Heb je me dan nog nooit hooren zingen?</p> + +<p>—Nee nooit.</p> + +<p>—Dan moet je morgen eens naar me komen +luisteren. Ik zal je een plaats sturen.</p> + +<p>—Dat gaat niet.</p> + +<p>—Hoezoo?</p> + +<p>—Ik ben eerst acht en ga naar bed als de +voorstelling begint.</p> + +<p>—En wou je me toch zoo graag hooren +zingen?<span class='pagenum'><a name="Page_80" id="Page_80">[Pg 80]</a></span></p> + +<p>—Wat graag!..</p> + +<p>—Kom dan morgen middag om drie uur in +het Waldorf-Astoria hôtel, dan zal ik wat voor +je zingen.</p> + +<p>Den volgenden dag ging met mij, m'n zoontje +zooals afgesproken naar hem toe.</p> + +<p>—Jij bent niet geinviteerd, waarde heer. Ik +heb het alleen aan je zoontje beloofd. Wil je er +bij blijven, kost het je 5000 franc, en nog wel +omdat jij het bent.</p> + +<p>Ik maakte dat ik weg kwam en ging zoolang +de kranten lezen. Mijn zoontje mocht in den +leuningstoel plaats nemen en Caruso begon te zingen. +Gérard luisterde met volle aandacht. Bij het +tweede lied uit "La Tosca" kwamen hem de +tranen in de oogen. Hij snelde op den zanger +toe, nam zijn hoofd tusschen zijn handen en gaf +hem op beide wangen een zoen, terwijl hij uitriep:</p> + +<p>—Papa heeft nog niet genoeg gezegd! Het +is nog mooier!</p> + +<p>Caruso, ontroerd zong toen nog de cavatine +uit "Faust" en overhandigde hem een groot +portret, waarop hij schreef:</p> + +<p>"Aan mijn vriendje Gérard Schürmann, voor +de groote artistieke voldoening die hij mij heeft +geschonken."<span class='pagenum'><a name="Page_81" id="Page_81">[Pg 81]</a></span></p> + +<p>Toen hij met mijn zoontje beneden kwam, +weigerde hij mijn dank in ontvangst te nemen.</p> + +<p>—Ik ben je veel meèr dank schuldig, want nog +nimmer heeft iemand me zoo'n vreugde bereid +als je jongen, toen hij mij in zijn ontroering +om den hals vloog. Zijn kussen hadden voor +mij meer waarde dan de grootste triumphen.</p> + +<hr style='width: 45%;' /> + +<p>Toen Caruso in Philadelphia zong, kreeg hij +een uitnoodiging tegen een fabelachtig honorarium +bij een bekend milliardair te komen +zingen. Caruso werd in een fraai-ingerichten +salon gebracht, waar zich tot zijn verbazing +niemand anders bevond, dan de milliardair en +een klein hondje. Voor dit "publiek" ving Caruso +aan een zijner schoonste aria's te zingen, +maar na de eerste tonen begon het hondje woedend +te keffen. De milliardair verhief zich nu +van zijn zitplaats en zei: "Ik dank u zeer. Thans +kunt u ophouden en heengaan—ik wilde +slechts weten of Toby ook janken zou, wanneer +u zong....!"<span class='pagenum'><a name="Page_82" id="Page_82">[Pg 82]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Paoli" id="Paoli"></a>Paoli.</h2> + + +<p>Door <em class="gh3">Pedro Gailhard</em>, den uitstekenden +directeur van de opera, wiens vroegtijdig heengaan +door velen nog steeds wordt betreurd, werd +<em class="gh3">Paoli</em>, ontdekt. Hij liet hem debuteeren als +Arnold in "Wilhelm Tell" en ik moest toegeven, +dat hij een zeer fraaie stem had. Niettegenstaande +hij in het duo met Mathilde bleef +steken, hetgeen men toeschreef aan zijn zenuwachtigheid +van debutant, prees de geheele muzikale +pers dezen nieuwen zanger en voorspelde +hem een groote toekomst.</p> + +<p>In de meening, dat er met deze "fort tenor" +eer viel in te leggen, engageerde ik hem terstond +voor een tournée door Europa, doch verzuimde +verdere inlichtingen te nemen.</p> + +<p>De buitenlandsche directies namen de contracten +terstond aan en de tournée beloofde een +groot en voordeelig succes te worden. <em class="gh3">Paoli</em><span class='pagenum'><a name="Page_83" id="Page_83">[Pg 83]</a></span> +vroeg mij een voorschot van 10.000 francs om +zich de noodige kostuums te laten maken, welk +bedrag ik hem dan ook terstond uitbetaalde.</p> + +<p>Twee weken voor de première, komt de tenor +mij opzoeken en vertelt mij dat hij van de vijf +rollen, die hij verplicht is te zingen er niet één +kent. Hij moet nog minstens een maand den +tijd hebben ze met behulp van een zangleeraar +in te studeeren.</p> + +<p>Wat te doen? Met groote moeite verkreeg ik +van de directies uitstel en droeg den heer <em class="gh3">Alger</em> +op hem in den kortst mogelijken tijd de +rollen te helpen instudeeren.</p> + +<p>Na verloop van een maand ontving ik volgend +schrijven, dat mij zeer onaangenaam verraste.</p> + +<p>Het spijt mij zeer U te moeten inlichten, dat +ik met Paoli niet naar wensch kan slagen. Deze +tenor heeft een prachtig geluid, maar niet het +minste geheugen. Wat ik hem den eenen dag +geleerd heb, is hij den volgenden weer vergeten. +Ik geloof niet, dat hij in staat is meer dan één +romance of duo te onthouden. Daarom zie ik +liever van verdere moeite af.</p> + +<p>Een onderhoud met Paoli bevestigt dit schrijven +en hij kwam er tenslotte openlijk voor uit mij +om den tuin geleid te hebben, toen hij beweerd<span class='pagenum'><a name="Page_84" id="Page_84">[Pg 84]</a></span> +had vijf verschillende rollen te kennen.</p> + +<p>Natuurlijk vroeg ik terstond mijn tien duizend +francs terug. Hij bekende ze reeds opgemaakt +te hebben.</p> + +<p>Per aangeteekenden brief liet ik hem toen +weten, dat ik zijn contract inmiddels vernietigd +had, omdat hij van zijn kant zijn verplichtingen +niet na kon komen.</p> + +<p>Als eenig antwoord ontving ik van het "Tribunal +de Commerce" een bevelschrift 25000 +francs schadevergoeding te betalen wegens contractbreuk. +Ik had Paoli zijn rollen maar eerst +op proef moeten laten zingen, vóór ik hem engageerde.</p> + +<p>Natuurlijk ging ik in appèl en het hof liet +aldus de kwestie uitvechten. Het benoemde drie +scheidsrechters, zangers van naam en leeraren +aan het Conservatoire: <em class="gh3">Melchissédec</em>, <em class="gh3">Delmas</em> +en <em class="gh3">Alvarez</em> en gelastte Paoli voor hen +het repertoire te zingen, waarop hij zich verbonden +had.</p> + +<p>Paoli was wel zoo wijs niet te verschijnen en +nimmer heb ik hem, noch een centiem van mijn +tienduizend francs teruggezien.<span class='pagenum'><a name="Page_85" id="Page_85">[Pg 85]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Jeanne_Granier" id="Jeanne_Granier"></a>Jeanne Granier.</h2> + + +<p>In 1887 had ik een contract afgesloten met het +Apollo-theater te Madrid voor een serie voorstellingen +met <em class="gh3">Louise Theo</em>. Haar succes in "Adam +en Eva" door haar in den Nouveautés schouwburg +te Parijs gecreëerd bleef aanhouden, zoodat de +diva in de onmogelijkheid verkeerde Parijs te +verlaten. Daar ik de directie te Madrid mijn +woord gegeven had op een bepaalden tijd over +te komen, was ik genoodzaakt naar een andere +ster uit te zien. Tot wie kon ik mij toen beter +wenden dan tot <em class="gh3">Jeanne Granier</em>, de operette +diva bij uitnemendheid? Wij werden het +terstond eens. Ik zou haar een cachet van 2000 +francs per voorstelling uitbetalen voor een minimum +van zeven-en-twintig opvoeringen naar +keuze uit haar repertoire, hetzij des avonds of +"en matinée": "De kleine Hertog", "Giroflé-Girofla", +"La Marjolaine", "La Petite Mariée" en "De<span class='pagenum'><a name="Page_86" id="Page_86">[Pg 86]</a></span> +dochter van M<sup>me</sup> Angot". Met haar engageerde +ik den bariton <em class="gh3">Vauthier</em> en <em class="gh3">Delmas</em>, die +weldra triumfen zou vieren in "Carmen" en +"Manon" in de "Opera-Comique", den komiek +<em class="gh3">Coutard</em>, de dugazon Mme <em class="gh3">Caïsso Sablairolles</em>, +de duegna Mme <em class="gh3">Henri</em>, den +dirigent <em class="gh3">Salvator Guerra</em> en een koor van +vier en twintig dames en vijftien heeren, in het +geheel een gezelschap van ongeveer vijftig personen.</p> + +<p>De kosten—het materiaal en de kostuums +inbegrepen—kwam mij op 5600 francs per +voorstelling te staan, een enorm bedrag, dat mij +evenwel niet afschrikte gegeven de schitterende +recettes, die ik het vorige jaar in dezelfde steden +met <em class="gh3">Anna Judic</em> en een gewoon comédie-vaudeville +gezelschap gemaakt had.</p> + +<p>Ik was in de meening een goeden slag te +slaan en veel succes te oogsten en vol vertrouwen +ondernam ik de reis naar Madrid, waar ik +op veler steun rekenen kon.</p> + +<p>De recette van den eersten avond bedroeg +7500 francs. Het Hof was aanwezig en dientengevolge +de geheele Madridsche aristocratie. Was +de voorstelling nu ook maar een succes geweest! +De zaal bleef echter ijskoud, niettegenstaande de<span class='pagenum'><a name="Page_87" id="Page_87">[Pg 87]</a></span> +moeite, die Jeanne Granier als "De kleine Hertog" +zich gaf om het publiek te ontdooien.</p> + +<p>Den volgenden avond met "La Petite Mariée" +hadden wij een groot succes. Toch, wij maakten +slechts 2500 francs recette.</p> + +<p>In Madrid hangt alles van den eersten avond +af. Dan beslist het publiek gedurende de pauze +of het toegangsbewijzen in abonnementen zal +omruilen of met die eerste voorstelling genoegen +neemt, al naar gelang van het succes. Zonder +abonnementen is het in Spanje niets gedaan. Een +succesvolle première, al zijn de volgende opvoeringen +veel minder, brengt geld in kas, omgekeerd +kan men de kas gerust sluiten. Dit laatste troffen +wij helaas. De zestien opvoeringen maakten gemiddeld +hoogstens 2300 francs. Sommige avonden +ontving ik niet meer dan 900 francs bruto.</p> + +<p>Na Madrid bezochten wij Barcelona, waar we +het al niet veel beter troffen. Den 26 Juni was +er feest van den schutspatroon der stad en iedereen +had mij gezegd, dat ik dien dag met een +matinée veel geld zou verdienen. Ik besloot het +er op te wagen en Jeanne Granier een extra +2000 francs te geven. Men had de waarheid gesproken. +Er werd voor 11300 francs plaatsen +genomen, de eerste uitverkochte zaal bij deze<span class='pagenum'><a name="Page_88" id="Page_88">[Pg 88]</a></span> +"tournée". Niet weinig in mijn schik over dit +buitenkansje, was ik bij het openen der loketten +naar den schouwburg gegaan. Een piccolo spreekt +mij daar aan.</p> + +<p>—Usted senor Schürmann?</p> + +<p>—Ja, vriend.</p> + +<p>—Hier is een brief.</p> + +<p>Ik open hem en mijn verwondering kent geen +grenzen, toen ik lees: "Reken niet op mijn komst. +Er is vanmiddag een schitterend stierengevecht, +dat ik beslist wil bijwonen."</p> + +<div class="blockquot"><p><i>Jeanne Granier.</i></p></div> + +<p>Er viel niets meer aan te doen en ik laat noodgedwongen +mijn regisseur het publiek het bericht +van Jeanne Granier meedeelen. In woede ontstoken +gaat het publiek als wilden te keer. Zij +werpen met de bankjes de spiegels stuk onder +een helsch lawaai. Ik had voor meer dan 1400 +francs schadevergoeding aan den eigenaar te betalen +en de geheele tournée kwam mij op een +verlies van niet minder dan 78000 francs te staan. +In mijn contract had ik de clausule opgenomen: +Wanneer een artiest in gebreke blijft en door +zijn of haar toedoen de voorstelling niet plaats +vindt, behalve bij ziekte door een geneesheer +geconstateerd of bij geval van "force majeure",<span class='pagenum'><a name="Page_89" id="Page_89">[Pg 89]</a></span> +heeft de artiest in kwestie de verloren recette +geheel ter zijner laste.</p> + +<p>Ik hield Jeanne Granier haar laatste "cachet" +in, doch zij neemt daar geen genoegen mee en +klaagt mij te Parijs voor het "Tribunal de +Commerce" aan. Acht dagen later veroordeelt +het tribunaal mij Jeanne Granier ook haar laatste +"cachet" te betalen, behalve de kosten van het +geding, van oordeel, dat de bewuste matinée niet +in het contract gestipuleerd stond, dat slechts +van een aantal "gegarandeerde" voorstellingen +spreekt.</p> + +<p>Veel pleizier heb ik aan deze tournée dus niet +beleefd om van mijn verliezen maar niet eens +te spreken!..<span class='pagenum'><a name="Page_90" id="Page_90">[Pg 90]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Paderewski" id="Paderewski"></a>Paderewski.</h2> + + +<p>Van alle artiesten, die ik sedert dertig jaar +door Europa en Amerika heb rondgeleid heeft +<em class="gh3">Ignace Paderewski</em> mij wel het meest +getroffen om zijn verregaande belangeloosheid +en vrijgevigheid. De beroemde pianist kreeg voor +elk concert vijf en twintig honderd francs en +dit bedrag scheen zijn voor een groot deel behoeftigen +landgenooten meer dan fabelachtig +toe.</p> + +<p>In elke stad waar hij optrad werd de groote +artiest als 't ware met beden om hulp overstelpt. +Hij, die slechts naar de ingevingen van zijn medelijdend +hart luisterde, schonk vaak de geheele +opbrengst van zijn concerten aan zijn arme Polen, +in de meening, dat zijn geldbuidel nooit uitgeput +raakte.</p> + +<p>Eens kreeg ik bezoek van een Pool, die een +uur in den wind naar drank en knoflook stonk.<span class='pagenum'><a name="Page_91" id="Page_91">[Pg 91]</a></span> +Hij toonde mij een briefje van zijn "vriend" Paderewski, +waarvan hier de inhoud.</p> + +<div class="blockquot"><p>M'n waarde Schürmann.</p> + +<p>Brenger dezes, een huisvader met veel kinderen +is volgens zijn zeggen van alles ontbloot. +Ik wensch hem derhalve mijn cachet van heden +avond af te staan en verzoek hem dit nu reeds +ter hand te stellen. Geheel de uwe,</p> + +<p><i>Ignace Paderewski.</i></p></div> + +<p>Dit liep de spuigaten uit!.. Ik kon niet langer +toezien, dat er aldus van zijn vrijgevigheid misbruik +werd gemaakt.</p> + +<p>—Heeft Paderewski u het bedrag reeds genoemd?</p> + +<p>—Nee meneer.</p> + +<p>—Hier zijn honderd francs.</p> + +<p>—Honderd francs!.. U wilt me zeker wat +wijsmaken.</p> + +<p>—Hij ontvangt nooit meer. Hier zijn de vijf +louis; u hebt nog alleen dit reçu te teekenen.</p> + +<p>De drinkebroer zette zijn naam onder een +kwitantie, streek de vijf goudstukken op en riep +toen met een verachtend gebaar:</p> + +<p>—Braniemakers, die artiesten!.... Honderd +francs, het mocht wat daar zoo'n "drukkie" om +te maken! Verbeelding hebben ze, anders niet!..<span class='pagenum'><a name="Page_92" id="Page_92">[Pg 92]</a></span></p> + +<p>Toen ik Paderewski de resteerende vier en twintig +honderd francs dien avond ter hand stelde, had +ik waarempel nog moeite hem aan zijn verstand +te brengen, dat hij voor de zooveelste maal dupe +van zijn vrijgevigheid was geweest en dat hij +zijn geld wel beter kon besteden.</p> + +<p>Een andere eigenaardigheid van Paderewski +was zijn bijgeloof. De eerste maal dat hij voor +een vreemd publiek optrad, trok hij steeds een +oud, versleten jasje aan, waarvan de snit met +de mode jaren ten achter was. Om niets ter +wereld zou hij van zijn nieuwe kostuums gebruik +maken, in dit jasje had hij zijn eerste groote +succes behaald en hij beschouwde het als een +soort talisman, zijn "porte-bonheur".</p> + +<p>Verder was hij een aangenaam causeur, die +urenlang na tafel en na afloop der concerten, +want overdag was hij zeer matig en studeerde +gemiddeld acht à tien uur—de leukste moppen +wist te tappen, waarvan hij een eindelooze reeks +steeds tot zijn beschikking had.</p> + +<p>Behalve dat Paderewski door zijn bescheidenheid +zich vele vrienden had verworven, gaf hij +meermalen blijk van een belangeloosheid, waarover +slechts weinig artiesten beschikken en zeker niet +tegenover hun impresario.<span class='pagenum'><a name="Page_93" id="Page_93">[Pg 93]</a></span></p> + +<p>We gaven een concert te Reims en onverklaarbaar +doch waar, de zaal was half bezet. In +de pauze nam Paderewski mij ter zijde en zei:</p> + +<p>—Je zult ditmaal wel niet veel ontvangen +hebben.</p> + +<p>—Nauwelijks 960 francs.</p> + +<p>—En de avondkosten?</p> + +<p>—Plus minus 840!</p> + +<p>—Dat is een leelijke schadepost.</p> + +<p>Toch bracht ik hem na afloop zijn overeengekomen +cachet van twee duizend francs.</p> + +<p>—Wat beteekent dat? en met een geeft hij +mij de envelop terug. Dacht je nu werkelijk dat +ik zoo onbescheiden was om twee duizend aan +te nemen, als je zelf maar 120 overhoudt? Een +artiest heeft dan alleen recht betaald te worden, +wanneer hij zijn geld opbrengt. Nu deelen wij... +Ieder 60 francs en daarmee basta.</p> + +<p>Of ik hem nu al vertelde, dat ik hem nooit +meer had gegeven op avonden dat ik een tien +tot twaalf duizend francs ontving, vergeefsche +moeite, hij wilde de envelop niet aannemen en +ik was genoodzaakt het bedrag per aangeteekenden +brief hem te doen toekomen.</p> + +<p>Dat Paderewski deze hooge-cachets inderdaad +noodig had spreekt van zelf, wanneer ik meedeel,<span class='pagenum'><a name="Page_94" id="Page_94">[Pg 94]</a></span> +dat hij een belangrijk dédit te betalen had in +geval de concerten reeks door zijn toedoen, om +welke reden dan ook, onderbroken zou moeten +worden. Bij zijn tournée door de Vereenigde +Staten bepaald op vijf en twintig concerten had +hij om tegen mogelijke schade gedekt te zijn, +zich tot een New-Yorksche maatschappij gewend, +wie de moeilijke taak te beurt viel de waarde +zijner vingers in dollars te becijferen.</p> + +<p>De uitslag dezer berekening was, dat de pianist +een jaarlijksche premie van 203,744.47 francs +moest betalen, waartegenover de maatschappij +zich verplichtte, hem bij eenig ongeval, dat hem +het gebruik van een zijner vingers onmogelijk +zou maken, een schadeloosstelling van 51,098.12 +francs per week te betalen, tot het tijdstip, waarop +de pianist eventueel zijn vingers weer zou kunnen +gebruiken. Paderewski's vingers werden dus voor +meer dan 2-1/2 millioen francs per jaar verzekerd.</p> + +<p>Nog lastiger lag het geval bij violist Jan +Kubelik, daar bij het vioolspelen niet alle vingers +juist evenveel noodig zijn als bij het klavierspelen. +Men moest het dus eerst eens worden over de +betrekkelijke waarde van iederen vinger afzonderlijk, +en zoo werd er een geheel tarief opgemaakt +volgens hetwelk aan Kubelik's linkerhand<span class='pagenum'><a name="Page_95" id="Page_95">[Pg 95]</a></span> +drie vingers ieder op 272,000 francs geschat +werden, de ringvinger op 220,000 francs, de pink +op 25,000 francs, de duim aan de rechterhand +op 272,000 francs en de wijsvinger op 210,000 +francs. Een hevig meeninggeschil ontstond over +de pink der rechterhand; men kende haar in 't +geheel geen beteekenis toe bij het vioolspel—en +zoo taxeerde men haar ten slotte op 47,000 +francs.</p> + +<p>De verzekeringmaatschappij heeft overigens +met Kubelik een goede zaak gedaan, want zijn +vingers behielden tijdens zijn Amerikaansche +tournée al hun bewonderenswaardige lenigheid +en bewegelijkheid.<span class='pagenum'><a name="Page_96" id="Page_96">[Pg 96]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Jan_Kubelik" id="Jan_Kubelik"></a>Jan Kubelik.</h2> + + +<p>Zelden heb ik een viool virtuoos zulke ovaties +zien brengen als aan <em class="gh3">Jan Kubelik</em>, den jeugdigen +Czech. Hij, <em class="gh3">Rubinstein</em> en <em class="gh3">Paderewski</em> +zijn door het publiek op de handen +gedragen en door hen is mij niet alleen veel +roem maar ook een groot financieel succès te +beurt gevallen.</p> + +<p>Hoewel Frankrijk niet voor een bij uitstek +muzikaal land doorgaat en men daar in het bijzonder +voor piano of viool virtuozen zich weinig +druk maakt, heb ik in de voornaamste steden +steeds volle zalen met hen gehad en zijn zij om +strijd toegejuicht.</p> + +<p>Jan Kubelik verdiende in den beginne bij mij +een niet buitengewoon bedrag, doch langzamerhand +klom hij op tot 3500 francs per concert. +Eerst toen hij vier, ja zelfs vijf duizend francs +begon te vragen, bleef ik niet langer zijn<span class='pagenum'><a name="Page_97" id="Page_97">[Pg 97]</a></span> +impresario, doch wèl zijn vriend en trouw bewonderaar.</p> + +<p>Toen wij in 1904 te Genève concerten gaven, +ontving ik bezoek van den intendant van barones +Rothschild, die een kasteel in de omgeving bewoonde.</p> + +<p>Hij vroeg mij wat ik voor een concert ten +huize van zijn meesteres berekende. Ik deelde +hem mede, dat ik voor Kubelik en zijn accompagnateur +zes duizend francs vroeg.</p> + +<p>Na verloop van eenige uren, kwam hij mij +meedeelen, dat de barones dezen prijs wel wat +te hoog vond.</p> + +<p>—Het spijt mij, doch dit is het bedrag.</p> + +<p>—Kom, meneer Schürmann, het is geen soirée, +de barones houdt er van onder het hooren van +goede muziek een sigaret te rooken en dat kan +zij in het publiek niet doen, anders zou zij uw +concerten in de Victoria-Hall wel komen bijwonen. +Er komen hoogstens vier of vijf personen +bij haar op bezoek.</p> + +<p>—Zij kan zooveel gasten inviteeren, als zij +zelf verkiest, dat doet aan den prijs niets af.</p> + +<p>—Ik zal het de barones overbrengen.</p> + +<p>—Doet U dat.</p> + +<p>Wij waren aan tafel gegaan, toen de intendant +zich wederom aanmeldde.<span class='pagenum'><a name="Page_98" id="Page_98">[Pg 98]</a></span></p> + +<p>—De barones biedt U 3500 francs, want het +is maar voor een klein gehoor, zoo intiem +mogelijk.</p> + +<p>—Dat hebt U me reeds verteld. Wees U daarom +zoo vriendelijk de barones te zeggen, dat +wij geen afgedragen kleeren verkoopen en dat +er bij ons niet af te dingen valt.</p> + +<p>Ik heb den intendant nooit terug gezien.</p> + +<hr style='width: 45%;' /> + +<p>Mijn zoontje was vijf jaar oud. Kubelik die +met zijn vrouw in het Grand-Hôtel zijn intrek +had genomen, had mij verzocht hem elken dag +mijn zoontje met de gouvernante een uurtje op +bezoek te zenden.</p> + +<p>Nieuwsgierig te weten, wat hij daar uitvoerde, +begaf ik mij onverwacht naar hun salon. Mevrouw +Kubelik zat in een leuningstoel naar haar +echtgenoot en mijn zoontje al lachend te kijken, +want terwijl de jonge Gérard bezig was de cakewalk +te dansen, liep Kubelik met zijn stradivarius +achter hem aan. Zijn grootste genoegen was met +hem te spelen en zijn liedjes op zijn viool te +accompagneeren.</p> + +<p>Eindelijk kwam Kubelik's vurige wensch in +vervulling. Op zijn beurt werd hij vader, nog<span class='pagenum'><a name="Page_99" id="Page_99">[Pg 99]</a></span> +wel van een tweeling. In December 1904 waren +zijn dochtertjes juist een half jaar.</p> + +<p>Wij gaven die maand een serie concerten in +Spanje en Portugal.</p> + +<p>In het Amelia-Theater te Lissabon had hij zoo'n +kolossalen toeloop, dat met zijn vier concerten +meer dan 50000 francs recette werden gemaakt.</p> + +<p>Oporto deed voor de hoofdstad niet onder, +ook hier oogstte hij het grootste succès, evenals +te Madrid in het Apollo-théater. Den avond +vóór het vierde en laatste concert zoekt Kubelik +mijn administrateur op.</p> + +<p>—Ik heb den spoorgids er op na geslagen. +Om den avond vóór Kerstmis in mijn kasteel te +Kolin in Boheme te zijn, moet ik van avond +reeds den trein nemen.</p> + +<p>—Wat wilt U doen! Ons plotseling in den +steek laten! Dat gaat immers niet! Er is voor +11000 francs reeds besproken en dan komt +Barcelona nog aan de beurt, waar de twee aangekondigde +concerten ook reeds uitverkocht zijn. +Vóór dien tijd kunt U onmogelijk op reis gaan.</p> + +<p>—Toch doe ik dat. Ik wil het Kerstfeest bij +mijn kinderen vieren.</p> + +<p>—Zij zijn eerst een half jaar oud!</p> + +<p>—Doet er niet toe, het Kerstfeest is een<span class='pagenum'><a name="Page_100" id="Page_100">[Pg 100]</a></span> +familiefeest en daarom wil ik het te midden der mijnen +gaan vieren.</p> + +<p>—En de uitverkochte zalen, het ontevreden +publiek, uw contract met den heer Schürmann?</p> + +<p>—Dat beteekent allemaal niets. U betaalt den +directeur de schadevergoeding. U belooft het +publiek, dat ik binnenkort terug kom en wat +Schürmann betreft, hij zal niets zeggen. Onze +vriend heeft reeds genoeg geld met mij verdiend, +zoodat hij deze kleine opoffering zich wel zal +getroosten.</p> + +<p>Hierop vertrok Kubelik naar Boheme zonder +zich verder aan iets te storen.<span class='pagenum'><a name="Page_101" id="Page_101">[Pg 101]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Christine_Nilson" id="Christine_Nilson"></a>Christine Nilson.</h2> + + +<p>Een zeer groot artieste, de beste Marguérite die +ik in <em class="gh3">Gounod's</em> meesterwerk ooit gehoord heb. +Een kristalheldere stem, met aangenaam "timbre". +Vandaar dat zij langen tijd alle liefhebbers van +opera muziek in den zevenden hemel meevoerde. +Door haar huwelijk met graaf <em class="gh3">Angel del Casa +Miranda</em>, den vriend en metgezel van den +overleden koning van Spanje <em class="gh3">Alphons XII</em> +heeft zij het tooneel te vroeg den rug toegekeerd.</p> + +<p><em class="gh3">Christine Nilson</em>, de Zweedsche nachtegaal +heeft de wereld rondgereisd onder geleide +van <em class="gh3">Maurice Strakosch</em>, den zwager en +leeraar van <em class="gh3">Adelina Patti</em>, den onovertrefbaren +impresario voor zangeressen. Hij en <em class="gh3">Ullman</em>, +de groote organisator van concerten over +de heele wereld, zijn de eenige impresarii van +naam geweest, die de vorige eeuw gekend heeft<span class='pagenum'><a name="Page_102" id="Page_102">[Pg 102]</a></span> +en wier opvolger nog steeds geboren moet worden; +kortom zeer bijzondere menschen in hun vak.</p> + +<p>Ik toefde juist te Hamburg, waar Christine +Nilson dien avond een groot concert zou geven +na een succesvolle tournée door Scandinavië, +toen ik Maurice Strakosch op straat tegenkwam, +die mij meenam naar één van de fijnste zilverwinkels +uit de buurt. Wij gaan het magazijn +binnen, waar Strakosch een prachtig gedreven +massief zilveren fruitschaal van nabij beziet, die +hij in de étalage had opgemerkt.</p> + +<p>—Wat is de prijs van dit kunstwerk?</p> + +<p>—Acht duizend vijf honderd mark.</p> + +<p>—Dat is geen kleinigheid.... Het bevalt me +echter.... Ik wil het wel hebben.</p> + +<p>—Waar moet ik het dan laten bezorgen?</p> + +<p>—Wacht even, zoover zijn we nog niet. Ik +ben Maurice Strakosch, de impresario van de +groote, onvergelijkelijke zangeres Christine Nilson, +wier naam u natuurlijk wel eens gehoord zult +hebben.</p> + +<p>—Zooals iedereen.</p> + +<p>—Over twee dagen geven wij hier een groot +concert, waarvoor de entree-billetten overal te +koop zijn. Als de zaal uitverkocht is, waaraan +ik trouwens in andere steden gewoon ben<span class='pagenum'><a name="Page_103" id="Page_103">[Pg 103]</a></span> +geraakt, dan neem ik die schaal en u kunt haar +den volgenden dag met de quitantie bij mij +laten bezorgen in Hôtel Hamburgerhof. Mochten +er echter toch nog plaatsen onbezet blijven, dan +zie ik van den koop af.</p> + +<p>Hierop verlieten wij den winkel om eenige +straten verder een nieuwe zaak binnen te loopen.</p> + +<p>—Wat gaat u nu beginnen?</p> + +<p>—De zelfde geschiedenis van zooeven. Aldoende +heb ik reeds twee winkeliers gevonden, +die kosteloos reclame voor mij maken. Ga je +nog verder mee?</p> + +<p>Het vooruitzicht op een bezoek bij de voornaamste +zilver- en goudmagazijnen van Hamburg +trok mij weinig aan. Ik nam dus afscheid, +terwijl Strakosch kalm met "winkelen" voortging.</p> + +<p>Den avond van de voorstelling verdrong men +zich letterlijk voor den schouwburg. Verschillende +winkeliers hadden bij hun klanten +voor het concert van Christine Nilson zulk een +reclame gemaakt, dat de billetten reeds uren te +voren alle uitverkocht waren. Maurice Strakosch +wreef zich de handen van genoegen, dat zijn +"truc" zoo wonderwel geslaagd was.</p> + +<p>—Dat marcheert prachtig, waren mijn eerste<span class='pagenum'><a name="Page_104" id="Page_104">[Pg 104]</a></span> +woorden, toen ik hem bij de contrôle zag staan.</p> + +<p>—Inderdaad.</p> + +<p>—Mevrouw Strakosch zal ook in haar schik zijn.</p> + +<p>—Hoezoo?</p> + +<p>—Over al die cadeaux voor haar zilverkast.</p> + +<p>—Meen je dat werkelijk?</p> + +<p>—Dacht je dan dat ze zouden vergeten +morgen de uitgezochte voorwerpen aan het +hôtel te zenden?</p> + +<p>—Dat niet, maar ik zal er niet op blijven +wachten. Ik heb hier een afschrift van een brief +bij me, waarvan ik er ongeveer zeven en twintig +heb laten schrijven en die ik zoo straks in +de bus ga werpen.</p> + +<p>De heeren ontvangen ze dan morgen vroeg +met de eerste post.</p> + +<p>Ik zal je het even voorlezen.</p> + +<div class="blockquot"><p>Meneer.</p> + +<p>"Ik heb u gezegd, dat ik het uitgezochte +voorwerp bij u zou koopen, op voorwaarde +dat het concert van Mme Nilson geheel uitverkocht +is. Tot mijn grooten spijt zijn er echter +een dertig tal plaatsen overgebleven en hierdoor +zie ik mij genoodzaakt van den koop af te<span class='pagenum'><a name="Page_105" id="Page_105">[Pg 105]</a></span> +zien. In de hoop een volgend maal voorspoediger +te zijn, verblijf ik. enz. enz."</p> + +<p>Als je wilt, kan je dezen truc later eens voor +je zelf toepassen, alleen raad ik je dan aan hem +niet al te vlug in Hamburg te herhalen.</p></div><p><span class='pagenum'><a name="Page_106" id="Page_106">[Pg 106]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Felia_Litvinne" id="Felia_Litvinne"></a>Felia Litvinne.</h2> + + +<p>Een door en door edel karakter, spreekt nooit +kwaad van haar collega's en is er altijd op uit +hen behulpzaam te zijn of met raad te dienen. +Het eenige wat ik op haar weet af te dingen; +zij kent geen waarde van geld. Wat zij met +haar verrukkelijke stem verdient, geeft zij op +ruime schaal weer uit. Even kwistig als <em class="gh3">Paderewski</em> +liet zij zich door behoeftige landgenooten +exploiteeren en hierin lieten de Russen +zich evenmin als de Polen onbetuigd.</p> + +<p><em class="gh3">Felia Litvinne</em> beschikt over een heerlijk +geluid, dat steeds even frisch en krachtig +klonk. Haar glansrollen waarmee zij te Parijs +het grootste succes genoot, waren die van +<em class="gh3">Richard Wagner</em>, in de eerste plaats haar +onovertrefbare Brünhilde.</p> + +<p>Russin van geboorte, was zij in hart en nieren +een Française. Vandaar dat men te Parijs<span class='pagenum'><a name="Page_107" id="Page_107">[Pg 107]</a></span> +zoo zeer met haar op had. Afgaande op het +doorslaand succes, dat zij met haar Wagner-rollen +genoot, sloeg ik haar voor met mij een +groote tournée door Duitschland te ondernemen, +overtuigd veel geld met haar te verdienen en +overal den zelfden bijval te verwerven, dien zij +te Parijs oogstte.</p> + +<p>Helaas, ik had mij ditmaal sterk vergist en ben +bedrogen uitgekomen. Niettegenstaande het publiek +telkens in geestdrift geraakte en de kranten +haar overal lof toezwaaiden, bleven de recettes +vrijwel onvoldoende en maakte ik ternauwernood +de kosten goed. Niet weinig onthutst door +dien tegenslag, informeerde ik naar alle kanten, +wat daarvan toch wel de reden kon zijn.</p> + +<p>Aldus werd mij het geval verklaard.</p> + +<p>Ik had haar natuurlijk aangekondigd als één +der eerste sterren van de Parijsche Opera. Het +publiek in de veronderstelling een elegante Parisienne +met een zoo niet omvangrijke dan toch +lieve stem te hooren, zag zich in hun verwachting +teleurgesteld. <em class="gh3">Litvinne's</em> stem was én +geschoold én krachtig. Zij toonde daarbij een +volleerde actrice te zijn, doch haar lichaamsomvang +stond haar in den weg. Het Duitsche +publiek is dit van hun eigen zangeressen<span class='pagenum'><a name="Page_108" id="Page_108">[Pg 108]</a></span> +gewoon. Het wil van een Parijsche zangeres +iets anders zien en hooren, meer in overeenstemming +met de illusie, die opera-heldinnen +bij den tenor of baryton moeten opwekken.</p> + +<p>Ik begreep toen voor het eerst, dat wilde ik +een volgend maal met een Fransche zangeres +over den Rijn succes hebben, ik in de eerste +plaats op de élégance en op het uiterlijk mijner +zangeressen had te letten.<span class='pagenum'><a name="Page_109" id="Page_109">[Pg 109]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Charles_Lamoureux" id="Charles_Lamoureux"></a>Charles Lamoureux.</h2> + + +<p>Een van de zwaarste en moeilijkst te arrangeeren +tournées zijn die van het orkest <em class="gh3">Lamoureux</em> +geweest.</p> + +<p>Door Europa te trekken met een gezelschap +van honderd-tien musici, plus de zorg voor twee +wagonladingen instrumenten en requisieten is +geen alledaagsch werk. Toch is het mij mogen gelukken +het beroemde orkest Lamoureux door +Holland, België, Zwitserland, Duitschland, Spanje +en Portugal rond te leiden en overal is mijn +moeite met succès beloond geworden. Dit bewonderenswaardig +ensemble van eerste musici, +zooals wellicht geen enkel orkest kan aanwijzen, +zelfs niet het Amsterdamsch orkest van <em class="gh3">Willem +Mengelberg</em> heeft onder aanvoering +van <em class="gh3">Charles Lamoureux</em> en later onder +zijn schoonzoon <em class="gh3">Camille Chevillard</em> +overal een enthousiast onthaal gehad.<span class='pagenum'><a name="Page_110" id="Page_110">[Pg 110]</a></span></p> + +<p>Bij één onzer concerten in het Concertgebouw +te Amsterdam, bezocht ik met Charles Lamoureux +het Rijksmuseum. In één der zalen troffen wij +twee orkest-leden aan, die zoo zeer onder den +indruk schenen van <em class="gh3">Rembrandt's</em> "Nachtwacht", +dat zij ons niet opmerkten.</p> + +<p>—Laten wij hen niet storen, fluisterde Lamoureux +mij in.</p> + +<p>Den volgenden dag bij de repetitie hield de +dirigent vóór den aanvang een kleinen speech.</p> + +<p>—Gisteren trof ik twee van uw collega's in het +Museum geheel verdiept in het aanschouwen +der meesterwerken van de Hollandsche school. +Dit heeft mij sterk getroffen en verblijd, want +het bewees me, dat er enkelen onder U zijn, die +op reis hun tijd besteden met zich te ontwikkelen +en niet tevreden zijn met door de straten te +flaneeren of naar een koffiehuis te gaan. Zulk +een daad van goeden smaak wensch ik aan te +moedigen en ik heb derhalve hun een gratificatie +van honderd francs geschonken in de hoop, dat +zij er mee zullen voortgaan.</p> + +<p>Den dag daarop gaven we een uitvoering in den +Haag. Terstond na afloop van de repetitie spoedden +verscheidene orkestleden zich naar het museum, +doch Lamoureux verscheen er dien dag niet.<span class='pagenum'><a name="Page_111" id="Page_111">[Pg 111]</a></span></p> + +<p>De beroemde dirigent hield van lekker eten en +was gewoon nog al lang te "tafelen". Wij logeerden +in het Doelen-hotel en ons diner was +juist ten einde, toen ik op mijn horloge zag en +bemerkte dat het al over zeven was.</p> + +<p>Ik stond haastig op en zei tot Lamoureux:</p> + +<p>—Het is reeds zeven uur en het concert begint +hier precies om acht. Daar het Concertgebouw +nog al ver afligt, per rijtuig minstens een kwartier, +moeten we ons gereed gaan maken.</p> + +<p>—Waartoe. Ik wil eerst nog een pijp rooken.</p> + +<p>—Dan wordt het beslist te laat!</p> + +<p>—Onmogelijk, ik heb een bewijs om direkt +door te rijden.</p> + +<p>—Daar zou ik maar niet te zeer op vertrouwen.</p> + +<p>—Ga gerust maar vooruit, ik heb nog wel +den tijd. Ik ben gekleed en kan terstond den +dirigeerstoel beklimmen. Tot straks.</p> + +<p>Om geen verderen tijd te verliezen, vertrok ik +met Camille Chevillard. Weldra kon ons rijtuig +niet verder en vóór ons zagen wij een onafzienbare +rij coupé's, als of de geheele stad leeg gestroomd +was. Bevreesd dat Lamoureux ook zijn +beurt zou moeten afwachten, wilde ik hem gaan +waarschuwen, doch wij moesten in de rij blijven.</p> + +<p>Eindelijk voor den ingang gekomen, zie ik,<span class='pagenum'><a name="Page_112" id="Page_112">[Pg 112]</a></span> +dat het reeds vijf minuten over acht is en +wij hebben bijna veertig minuten voor onzen +rit noodig gehad.</p> + +<p>Het slaat acht uur, doch natuurlijk geen +Lamoureux. Tien minuten over achten is hij er +nog niet, terwijl de zaal reeds geheel gevuld +is. Eindelijk komt hij buiten adem met slik bespet, +aanloopen, ruim een kwartier over den tijd.</p> + +<p>Wat was er gebeurd?</p> + +<p>Na zijn pijp gerookt te hebben, liet Lamoureux +een rijtuig voorkomen dat weldra als alle anderen +stil moest houden. Lamoureux laat het raampje +neer, buigt zich naar voren, ziet nog wel dertig +koetsen vóór zich, die rustig hun beurt afwachten +met doorrijden, terwijl de regen in stroomen +neergudst. Lamoureux blijft een tijdlang zitten, +dan verliest hij zijn geduld en wenkt met druk gebaar +een politie agent, die de orde staat te bewaren.</p> + +<p>—Wat is er van uw verlangen?</p> + +<p>—Ik ben Charles Lamoureux, ik moet het +orkest dirigeeren. Kunt u mij niet even laten +doorrijden?</p> + +<p>De agent verstaat natuurlijk geen woord en +haalt zijn schouders op.</p> + +<p>Woedend herhaalt Lamoureux zijn vraag met +de volgende gebaren.<span class='pagenum'><a name="Page_113" id="Page_113">[Pg 113]</a></span></p> + +<p>—Ik ... Lamoureux ... maat slaan ... doorrijden, +... ja ... Lamoureux!</p> + +<p>—Begrepen, meneer... U moet naar Lamoureux, +net als alle anderen. Wacht U dan maar +kalm tot er ruimte komt.</p> + +<p>Toen duwde Lamoureux het portier open en +snelde te voet onder den stortregen naar den +ingang, zoodat hij—slechts een kwartier over +den tijd—kon beginnen.<span class='pagenum'><a name="Page_114" id="Page_114">[Pg 114]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Isadora_Duncan" id="Isadora_Duncan"></a>Isadora Duncan.</h2> + + +<p>Haar eerste optreden te Parijs in de groote +zaal van het "Trocadero" genoot niet die geestdriftige +ontvangst, waarop de blootvoetige danseres +meende te mogen rekenen. Alleen een klein +groepje artiesten, schilders, beeldhouwers en enkele +verlichte kunstliefhebbers hadden het belang van +deze hervorming der danskunst ingezien en begrepen. +De kritiek bleef zich sceptisch, onverschillig +toonen, terwijl het publiek schitterde door +afwezigheid.</p> + +<p>Vol vertrouwen en bewust van haar artistieke +waarde keerde de Amerikaansche danseres naar +Duitschland terug, waar zij reeds eerder een +trouwe schaar bewonderaars zich had verworven. +Zij vond hier steun bij enkele rijke kunstbeschermers, +die haar in staat stelden in de nabijheid +van Berlijn in het Grünewald een school voor +jonge meisjes op te richten, die zij volgens haar<span class='pagenum'><a name="Page_115" id="Page_115">[Pg 115]</a></span> +voorschriften zou opleiden. Een twintigtal leerlingen +werden haar door ouders, waarvan de +meesten onbemiddeld waren, toevertrouwd, op +voorwaarde, dat zij hun dochters tot haar achttiende +jaar geheel op eigen kosten zou onderhouden +en voor haar artistieke en moreele opvoeding +zorg zou dragen. Onder leiding van +haar zuster en van door haar gekozen leeraren +maakten deze meisjes zulke snelle vorderingen, +dat zij na afloop van één studiejaar zich reeds +in het publiek konden vertoonen en <em class="gh3">Isadora +Duncan</em> bij haar antieke dansen behulpzaam +waren.</p> + +<p>Tijdens de voorstellingen te Berlijn ontving +miss <em class="gh3">Duncan</em> een brief van één harer landgenooten, +miss <em class="gh3">Maud Allan</em>, waarin zij vol +bewondering voor de groote danseres haar verzocht +de uitvoeringen van nabij te mogen bijwonen. +Niet genoegzaam bij kas telkens een +fauteuil te bekostigen, wilde zij gaarne elken +avond de voorstelling tusschen de coulissen +volgen. <em class="gh3">Isadora Duncan</em> stond haar dit +gaarne toe en van nu af woonde de jeugdige +Amerikaansche de artistieke evolutiën van miss +<em class="gh3">Duncan</em> en haar klasse geregeld achter de +schermen bij.<span class='pagenum'><a name="Page_116" id="Page_116">[Pg 116]</a></span></p> + +<p>Het succes dezer voorstellingen tart elke beschrijving. +Men was hier letterlijk verzot op deze +nieuwe kunst. Litteratoren van naam, de beroemdste +kritici schreven over haar danskunst +artikelen vol bewondering en het publiek bleef +toestroomen, terwijl men recettes maakte van tien +à twaalf duizend francs. De directie van de keizerlijke +schouwburgen in Rusland verzocht miss +<em class="gh3">Duncan</em> en haar leerlingen naar Petersburg +en Moskou te komen. De geestdrift der Slaven +overtrof zelfs die der Duitschers, overal trad zij +voor uitverkochte zalen op. Om het publiek +van andere steden tevreden te stellen bezocht +men eveneens Kiew, Charkow, Odessa en +Warschau.</p> + +<p>Na Rusland kwam Holland aan de beurt. Ook +hier te lande werd met de gewoonlijke reserve +en nuchterheid gebroken en ontstond er een +ware "rage" <em class="gh3">Duncan</em> te zien dansen, hetgeen +in een spotlied van den Hollandschen zanger +<em class="gh3">Speenhoff</em> vereeuwigd is. Ik vond daarom +het oogenblik gunstig een serie voorstellingen te +Londen te geven, waar miss <em class="gh3">Duncan</em> eerst +weinig lust in scheen te hebben. Zij liet zich +evenwel door mij bepraten en na een contract +voor dertig voorstellingen te hebben afgesloten,<span class='pagenum'><a name="Page_117" id="Page_117">[Pg 117]</a></span> +begaven wij ons naar Engelands hoofdstad. Ik +stuitte echter terstond op een groote moeilijkheid. +Reeds een half jaar lang werd de grootste +en fraaiste "music-hall" der metropool, het "Palace-Theâter" +druk bezocht om miss Maud Allan +als "Salomé" en in andere exotische creaties te +zien dansen, die alle door miss <em class="gh3">Duncan</em> reeds +waren vertoond. De kleine Amerikaansche, die +te Berlijn haar oogen goed de kost had gegeven, +had zich te Londen als een eerste ster ontwikkeld +en was de lieveling van het publiek geworden.</p> + +<p>Voor het Londensch publiek was zij de uitvindster +van deze nieuwe dansen en werd zij +eveneens als de hervormster der antieke dansen +beschouwd. Alle andere groote "music-halls" +trachtten nu danseressen met bloote beenen te +lanceeren, doch zonder succès, want men ontdekte +spoedig, dat dit namaak was. Een oogenblik was +ik bang, dat miss <em class="gh3">Duncan</em> hier evenmin in +den smaak zou vallen. Niettegenstaande mijn +angst sloot ik met <em class="gh3">Charles Frohmann</em> +een contract af voor de maanden Mei en Juni, +waarbij miss <em class="gh3">Duncan</em> zou optreden in den +"Duke of York" schouwburg.</p> + +<p>Alles liep in den beginne vlot van stapel. Er<span class='pagenum'><a name="Page_118" id="Page_118">[Pg 118]</a></span> +was voor veel geld reeds besproken en ik had +reden me zelf geluk te wenschen. Onze Berlijnsche +gast zou echter weldra roet in het eten +werpen, want zij gaf in enkele interviews te +kennen, dat miss <em class="gh3">Isadora Duncan</em> haar +volkomen onbekend was en zij nog nimmer van +haar had hooren spreken; dat de antieke dansen +door haar uitgevonden en haar uitsluitend eigendom +waren en wanneer er tenslotte toch een +miss <em class="gh3">Duncan</em> bestond, zij waarschijnlijk één +van die talrijke navolgsters moest zijn, die het +publiek wel van de wàre danseressen zou weten +te onderscheiden.</p> + +<p>Frohmann was gewoon perplex over die brutaliteit, +temeer, omdat het publiek aan de woorden +van <em class="gh3">Maud Allan</em> geloof sloeg. Gelukkig +wist ik nog bijtijds dit gevaar af te wenden, +want miss <em class="gh3">Duncan</em> bezat nog altijd een schrijven +van haar uit Berlijn, dat ik zoo vrij was +in de kranten te laten publiceeren. Dit hielp. Bij +de eerste voorstelling "De dansen van Iphigenia" +was het gebouw tjokvol en wel met een elite +publiek, nieuwsgierig hun oordeel over beide +mededingsters te vellen. Miss <em class="gh3">Duncan</em> nam +ook hier aller harten stormenderhand in. Gedurende +een maand was avond aan avond de<span class='pagenum'><a name="Page_119" id="Page_119">[Pg 119]</a></span> +zaal zoo goed als uitverkocht. Koning Edward +VII vereerde ons driemaal met zijn tegenwoordigheid +en droeg mij op miss <em class="gh3">Duncan</em> zijn bewondering +voor haar kunst over te brengen. +Koningin Alexandra is zelfs zeven maal de voorstelling +bij komen wonen. Wegens dit ongeëvenaard +succes haastte Frohmann zich met mij een +contract te sluiten voor een tournée van twintig +weken door Noord-Amerika.</p> + +<p>Wij zouden tegen September te New-York +onzer voorstellingen aanvangen. Vanaf begin +Juli kreeg ik telegram op telegram met dringend +verzoek om reeds in Augustus te beginnen. Eerst +weigerde ik, maar de belofte van de schitterende +recettes, die mij te wachten stonden, deden mij +besluiten toe te geven.</p> + +<p>Wij kwamen te New-York aan toen het daar +snikheet was, vandaar dat iedereen, die het +maar eenigszins doen kon de stad ontvlucht was +om aan zee wat koelte te zoeken. Onder die +omstandigheden trad Miss Duncan voor stoelen +en banken op. Frohmann woedend over deze +mislukte speculatie wilde niet toegeven, dat hij +zelf de schuld hiervan droeg door eigenzinnig +in deze hondsdagen met onze tournée te beginnen. +Men maakte nauwelijks 1000 dollar<span class='pagenum'><a name="Page_120" id="Page_120">[Pg 120]</a></span> +gemiddeld per dag, wat gegeven de ontzaglijke onkosten—in +Amerika zijn èn de huur, de publiciteit, +de orkestleden èn overige employés wel +vijf maal zoo duur als in Europa—geen geringe +tegenvaller was. Ons "deficit" werd dan +ook bij den dag grooter. Wij trekken naar +Ontario, bezoeken Philadelphia en Boston, doch +de ondragelijke hitte neemt niets af en het resultaat +is al even bedroevend, niettegenstaande Miss +Duncan, die nu zonder haar leerlingen reist, +steeds op een artistiek succès kan bogen.</p> + +<p>Ontmoedigd toont Frohmann zich thans een +volbloed Yankee. "It is a failure, I made a mistake," +dus stop gezet met verdere reclame, de +zaak is nu eenmaal toch verloren. Elken avond +wordt het aantal orkestleden ingekort. Per contract +had ik recht op twee en dertig, weldra +blijven er slechts vijftien over en of ik al reclameer, +het helpt geen zier. Mr. Frohmann blijft +onzichtbaar en zijn "manager" Mr. <em class="gh3">Hayman</em> +mompelt bij elke nieuwe reclamatie kort af: +"Go to hell!" .... Wanneer hij goed geluimd +is, geeft hij mij den raad het contract eenvoudig +te verbreken en naar Europa terug te keeren. +Eindelijk komen we te Buffalo aan. In het geheel +zijn er nu nog maar zeven orkestleden<span class='pagenum'><a name="Page_121" id="Page_121">[Pg 121]</a></span> +aanwezig. Om de orkestruimte aan te vullen, had +men notabene! wat kerels van de straat genomen, +die van hun leven misschien nog geen instrument +in handen hadden gehad. Op zoo'n manier moest +ik het bijltje er wel bij neer leggen om de reputatie +van Miss Duncan er niet verder aan te +wagen en haar voor een eventueel echec te vrijwaren. +Dies zocht ik voor de zooveelste maal +Mr. Hayman op en verklaarde de tournée verder +op te zullen geven, op voorwaarde, dat de terugreis +naar Europa van Miss Duncan en mijn personeel +op kosten van Charles Frohmann zou +geschieden, hetgeen hij aannam.</p> + +<p>Te New-York teruggekeerd besloot ik met het +symphonie orkest van <em class="gh3">Walter Damrosch</em> +één enkele buitengewone matinée in het "Metropolitan-Opera-House" +te geven. Nauwelijks zijn +de affiches aangeplakt of het bespreekbureau +wordt bestormd, het deftige publiek is inmiddels +van hun buitenverblijven teruggekeerd en ik was +de eerste die daar nu partij van trok. In plaats +van een schamele duizend dollar, die wij onder +leiding van den ondervoorzitter der Amerikaansche +tooneeltrust hadden geind, maakte deze +matinée wel zeven maal zooveel en Miss Duncan +heeft bovendien een overweldigend succès.<span class='pagenum'><a name="Page_122" id="Page_122">[Pg 122]</a></span></p> + +<p>Deze eerste matinée wordt dan ook door zes +andere gevolgd en de ontvangsten wisselen tusschen +de 35 à 40 duizend francs. Opnieuw bezoek +ik nu Boston, Chicago, Philadelphia. Overal +waar wij eerst zoo'n financieelen pech hadden, +stroomt nu het geld binnen, zoodat Miss Duncan +aan het einde van haar kunstreis niet minder +dan vier honderd duizend francs overhield.</p> + +<p>Groote ergernis van Frohmann, die zich zoozeer +in zijn "flair" bedrogen had. Hij was echter +nog niet van mij af, daar hij geweigerd had de +kosten van de terugreis te dragen en ik een +ander contract voor een aantal voorstellingen +door <em class="gh3">Mimi Aguglia</em> en haar Siciliaansch gezelschap +te New-York met Frohmann loopende +had. Ik telegrafeer aan mijn secretaris, dat hij +voorloopig maar niet op het betwiste bedrag +moet aandringen en dat ik zelf bij mijn komst +te New-York het wel zal komen regelen.</p> + +<p>Ik had echter al even weinig succes als mijn +secretaris en daar ik niet van plan was Frohmann +ongeveer vijf duizend francs te schenken, besloot +ik een advocaat te raadplegen, die mij een +procès ten zeerste afried. Primo zou mij dit een +schep geld kosten en secundo zou het zeer twijfelachtig +zijn of ik op den langen duur iets van<span class='pagenum'><a name="Page_123" id="Page_123">[Pg 123]</a></span> +Frohmann los kreeg. Toen kwam ik plotseling +op het volgend denkbeeld. Frohmann logeerde +in het zelfde hotel Astor. Ik verzocht hem om +een onderhoud, dat hij mij terstond verleende, +daar hij op 't punt stond naar Chicago te reizen.</p> + +<p>—Waarde Vriend, neem me niet kwalijk, dat +ik je kom derangeeren, maar ik reken er op, +dat je me uit de verlegenheid redt. Ik heb mijn +gezelschap te betalen en ben op 't oogenblik +zonder voldoende contanten.</p> + +<p>Om geld te laten overkomen, zelfs per telegram +gaan minstens drie dagen heen, kun je +me niet een zes duizend francs leenen?</p> + +<p>—"All right" en meteen teekende hij een cheque +van twaalf honderd dollar. Den volgenden dag +ontving hij onderstaanden aangeteekenden brief.</p> + +<div class="blockquot"><p>Waarde Vriend. Je hebt me gisteren zes duizend +francs geleend. Daar ik evenwel een vijf +duizend te vorderen heb voor de onkosten der +terugreis van Miss Duncan, zal ik het resteerende +tot je beschikking houden en daarmee +zijn we dan quitte. Met handdruk,</p> + +<p><i>Jos. J. Schürmann.</i></p></div> + +<p>De beroemde manager mag bij zich zelf<span class='pagenum'><a name="Page_124" id="Page_124">[Pg 124]</a></span> +gevloekt hebben. Ik was op de "Provence" toen +hij mijn brief ontving en goed en wel met zijn +cheque op weg naar Frankrijk. Hij hield zich +evenwel niet voor geslagen en eischte bij mijn +terugkeer te Parijs het geld op. Dit was juist +wat ik op het oog had. Onze kwestie te laten +uitvechten voor het Fransche gerecht. Het procès +kwam voor het "Tribunal de commerce" en +Frohmann werd voor het verschuldigde bedrag +veroordeeld plus de kosten. Het bedrag van zijn +cheque was hiermee terugbetaald en ik had +over mijn machtigen tegenstander gezegevierd.</p> + +<p>"Tournées" door Amerika zijn voor impresario's +steeds een gevaarlijke onderneming, vooral +tooneelvoorstellingen in een vreemde taal. +Men kan de dwaaste stukken met de onbeteekenendste +artisten in het Engelsch vertoonen +en geld maken, doch komt er een Fransch of +Italiaansch gezelschap met aan het hoofd een +ster van den eersten rang naar de Vereenigde +Staten, dan heeft men veel kans niet eens de +kosten goed te maken.</p> + +<p><em class="gh3">Réjane</em>, <em class="gh3">Mounet-Sully</em>, <em class="gh3">Novelli</em>, <em class="gh3">Mimi +Aguglia</em> speelden daar vaak voor stoelen +en banken, alleen <em class="gh3">Sarah Bernhardt</em> en +<em class="gh3">Eleonora Duse</em>, de eerste nog meer dan<span class='pagenum'><a name="Page_125" id="Page_125">[Pg 125]</a></span> +de tweede, hebben er steeds het grootste succès +gehad. Men kwam niet om te oordeelen of om +haar spel, doch alleen en uitsluitend om te kunnen +zeggen: "We hebben haar gezien!"</p> + +<p>Niettegenstaande de opwekkende kranten artikelen +en een uitstekend geschreven kroniek van +<em class="gh3">Allan Dale</em>, den <em class="gh3">Sarcey</em> van New-York, +een uitgebreide publiciteit in de "New York +Herald", die meer dan vijftien portretten van +<em class="gh3">Mimi Aguglia</em> in verschillende rollen opnam, +maakten we ternauwernood een half volle +zaal, terwijl ik bovendien een groot electrisch +reclamebord boven den Broadway Schouwburg +had laten plaatsen: "De beroemde Mimi en +haar Siciliaansche artisten." Toch telt New York +meer dan vier honderd duizend Italianen, waaronder +een honderd duizend Siciliërs.</p> + +<p><em class="gh3">Réjane</em> deelde in het zelfde lot. Bij <em class="gh3">Mounet-Sully</em> +was het nog slimmer. Men weigerde +zelfs van de vrijbilletten gebruik te maken.</p> + +<p>Iemand, die mij een dienst had bewezen en +wien ik een entrée aanbood, was er niet het +minst op gesteld.</p> + +<p>—Ik versta hem niet. Ik neem best aan, dat +hij één der eerste artiesten is, dat vertellen mij +reeds de kranten, maar om den geheelen avond<span class='pagenum'><a name="Page_126" id="Page_126">[Pg 126]</a></span> +klanken te hooren, die ik niet versta, dank +je wel!</p> + +<p>Er viel niets tegen in te brengen..... Met uitzondering +van opera's maakt men in Amerika +gewoonlijk geen recettes, tenzij in de taal van +het land.</p> + +<p>English for ever!<span class='pagenum'><a name="Page_127" id="Page_127">[Pg 127]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Suzanne_Desprestypo_Despres" id="Suzanne_Desprestypo_Despres"></a>Suzanne Desprès.</h2> + + +<p>Een groote, zeer groote tooneelspeelster, met +begrip van haar kunst. Zij weet zich in elke rol +geheel in te leven en beschikt behalve over +vele natuurlijke gaven over een zeer persoonlijk +talent.</p> + +<p>Niettegenstaande haar talrijke successen, zoowel +in de "Comédie Française", het "Odéon", de +"Vaudeville" als in het "Théâtre Antoine" is +het haar toch nooit mogen gelukken de ster van +een vast gezelschap te worden of een duurzame +plaats in het hart der Parijzenaars in te nemen. +Met evenveel aanleg als Mmes <em class="gh3">Bartet</em>, <em class="gh3">Segond-Wéber</em> +en <em class="gh3">Réjane</em> wordt <em class="gh3">Suzanne Desprès</em> +te Parijs slechts voor bepaalde rollen +geëngageerd.</p> + +<p>Ook in haar vertolking van <em class="gh3">Racine's</em> "Phèdre" +heeft zij bewijs gegeven van haar goed begrip +en van een persoonlijke opvatting, toch mist<span class='pagenum'><a name="Page_128" id="Page_128">[Pg 128]</a></span> +zij zoo goed als alles voor een klassieke stijlvolle +uitbeelding.</p> + +<p>Overtuigd dat haar talent in Duitschland gewaardeerd +zou worden, engageerde ik haar voor +één mijner tournées door de Bondstaten. Ik +vergiste mij niet, want haar succes nam toe, +waar zij ook optrad. In het eerst waren de +Duitschers eenigszins verbaasd een Parijsche +actrice te zien spelen, met zoo weinig "mondaine +elegance". Daarna verheugden zij zich, dat +haar spel zoo frappant op dat van hun eigen +geliefde tooneelspeelsters geleek. Een bekend +kritikus van één der Berlijnsche bladen schreef: +Deze Parisienne had even goed aan de Spree +geboren kunnen zijn!</p> + +<p>Wat vooràl in Suzanne Desprès aantrekt, is +haar vroolijk humeur, niettegenstaande haar uiterlijk +iets melankolieks over zich heeft. Zij is bovendien +een onderhoudende reismakker, die niet +spoedig tegen vermoeienis opziet. Bevriend met +en bezorgd voor haar reisgenooten, leeft zij met +hen op voet van gelijkheid zonder zich op haar +"étoile en vedette" ook maar het minst te laten +voorstaan. Dochter van een treinmachinist van +den Oosterspoorweg is zij een echte Parijsche +"gamine" gebleven, voelt zich daarbij in elke<span class='pagenum'><a name="Page_129" id="Page_129">[Pg 129]</a></span> +omgeving thuis en op haar gemak. Haar aangeboren +"esprit" van kind uit het volk zonder +school en opleiding verlaat haar nooit, terwijl +zij haar kennis door energie en eigen studie verworven +heeft. Openhartig en zonder omwegen +komt zij steeds voor haar meening uit en wie +haar heeft leeren kennen zooals ik, weet dat er +steeds staat op haar te maken valt. Vandaar dat ik aan +Suzanne Desprès mijn beste herinneringen bewaar.</p> + +<p>Nadat mijn bewerking van <em class="gh3">Björnson's</em> +"Faillissement" in het Théâter-Antoine was opgevoerd, +wist ik haar ook voor <em class="gh3">Ibsen</em> te winnen.</p> + +<p>Door haar vertolking van "Nora" heeft zij +veel tot de bekendheid met de Scandinavische +tooneel-literatuur te Parijs bijgedragen. Haar vertolking +van "Nora" toont over het geheel overeenkomst +met die van <em class="gh3">Eleonora Duse</em> en +staat dan ook zeer hoog.</p> + +<p>Met de "Roode Toga" van <em class="gh3">Brieux</em> begonnen +wij onze tournée in het Schauspielhaus te +Dresden. Haar Yanetta werd om strijd geprezen.</p> + +<p>Den volgenden avond had zij een even groot +succès met "Le Détour" van <em class="gh3">Bernstein</em> +(hier te lande bekend onder de titel "Langs een +Omweg"), hoewel de zaal toen minder goed bezet +was.<span class='pagenum'><a name="Page_130" id="Page_130">[Pg 130]</a></span></p> + +<p>Van Dresden begaven wij ons naar Praag, +waar wij oorspronkelijk "Nora" zouden geven. +De vrouw van den directeur van het Stadt-theater +had deze rol hier reeds verscheidene malen gespeeld +en verzette zich tegen de opvoering. +Daarom waren wij genoodzaakt "Le Détour" +aan te kondigen. Van Praag reisden wij naar +Dresden, waar Suzanne Desprès in het Opernhaus +optrad om vervolgens te Hamburg een +serie voorstellingen te geven in het Thalia Théâter +van "La Robe Rouge", "Nora", "La Fille +Elise", "Poil de Carotte" en "Denise".</p> + +<p>Dank zij mijn persoonlijke relaties gelukte het +mij om bij de eerste voorstelling te Berlijn in +het "Neues Theater" het bezoek van den +Keizer te kunnen aankondigen. De affiches werden +met den keizerlijken adelaar bedrukt, benevens +de speciale vermelding: Auf allerhöchstes +Befehl. Tegen mijn verwachting had de keizer te +kennen gegeven een klassieke voorstelling te willen +bijwonen en daartoe werd Racine's "Phèdre" +uitgekozen.</p> + +<p>Zooals ik dat voorzien had, was deze vertooning +lang niet vlekkeloos.</p> + +<p>De Keizer ontbood mij in zijn loge, onderhield +zich een tijdlang met mij over de<span class='pagenum'><a name="Page_131" id="Page_131">[Pg 131]</a></span> +vertolking van dit meesterwerk, waarop hij slechts +tegen had: het vulgaire, weinig waardige van het +gegeven.</p> + +<p>Ik verzocht toen Zijn Majesteit een andere +voorstelling bij te wonen van een modern stuk +om zich een definitieve meening aangaande +Suzanne Desprès en haar gezelschap te vormen. +De keizer besloot "La Robe rouge", dat vijf dagen +later vertoond zou worden te komen zien, waarin +volgens mijn meening Suzanne zich van haar +beste zijde deed kennen. Niettegenstaande het geringe +succès van "Phèdre", maakten we volle zalen +met "Nora," "Le Détour" en met "L'Ainée" van +<em class="gh3">Jules Lemaître</em>. Met "La Gioconda" van +<em class="gh3">d'Annunzio</em> werd slechts twee duizend +francs gemaakt. Iedereen wilde de herinnering +aan Eleonora Duse onaangetast laten, die in deze +rol te Berlijn haar grootste triumphen had gevierd. +Overigens was de tegenwoordigheid van +den Keizer bij de eerste voorstelling voldoende +geweest om den schouwburg te vullen. Evenals +te Londen beschouwt men te Berlijn het als een +hulde aan het vorstenhuis om zich bij zulk een +vertooning te gaan amuseeren of ... vervelen, +wanneer het hoofd van Staat den schouwburg +met zijn bezoek vereert.<span class='pagenum'><a name="Page_132" id="Page_132">[Pg 132]</a></span></p> + +<p>Den zesden dag van ons verblijf te Berlijn +gaven wij "La Robe Rouge" wederom op "hoog +bevel." De keizer verscheen op de minuut van +het aangegeven uur af, vergezeld van de keizerin, +de kroonprins en -prinses, prins Eitel-Friedrich +en de geheele hofhouding in gala. Ditmaal viel +er op de voorstelling niets te zeggen. Suzanne +Desprès overtrof zich zelf en speelde met een +vuur, een bezieling, die iedereen onder haar +suggestie bracht. De keizer was er zeer over +voldaan en verzocht mij Suzanne Desprès aan +hem voor te stellen. Ik ging haar terstond +opzoeken.</p> + +<p>—Suzanne, de keizer ontbiedt je om je te +complimenteeren. Ik kom je op zijn verzoek +halen. Ga vlug mee.</p> + +<p>—De keizer? Moet ik gaan?</p> + +<p>—Natuurlijk, vraag je dat nog?</p> + +<p>—Ja wel, maar ik heb nog nooit met een +vorst gesproken. Ik weet niet hoe ik mij voor +moet stellen, hem begroeten, noch wat ik zeggen +moet.</p> + +<p>—Toon je gewoon zooals je altijd bent en +antwoordt hem, zooals je een gewoon sterveling +zoudt antwoorden. Wees je zelf, dat lukt steeds +het best.<span class='pagenum'><a name="Page_133" id="Page_133">[Pg 133]</a></span></p> + +<p>Niet weinig ontroerd neemt zij mijn arm en +ik begeleid haar naar de keizerlijke loge.</p> + +<p>De keizer wacht haar op, loopt haar tegemoet +en zegt haar, terwijl hij haar de hand reikt.</p> + +<p>—Mevrouw, U hebt uw rol verrukkelijk gespeeld, +als een groot artiest. Ik mocht haar reeds +van Mme Réjane eenmaal bijwonen. Ook de +keizerin is sterk onder den indruk en verheugt +zich over het succes, dat u zoo waardig verdiend +hebt.</p> + +<p>Daarop onderhield zich de keizer nog een +tijdlang over de verschillende groote Parijsche +artiesten, die hij reeds gezien had en die hij +zeer bewondert, over litteratuur en over tooneel, +waarbij hij het betreurde, dat in den laatsten tijd +de stukken zoo vulgair werden.</p> + +<p>—Wat een volk noodig heeft zijn edele en +verheven gevoelens. Het dagelijksch leven is +reeds genoegzaam plat en weinig verheffend om +dat nog eens opnieuw op de planken gade te +slaan. Ik houd dààrom zoo van uw klassieken, +omdat zij verheven gevoelens bij ons opwekken, +omdat zij den goeden smaak bevorderen en tot +daden van zelfopoffering en moed prikkelen. Het +is mij steeds zeer aangenaam, wanneer uw artiesten +mijn hoofdstad bezoeken en mijn volk<span class='pagenum'><a name="Page_134" id="Page_134">[Pg 134]</a></span> +met die werken in kennis brengen, die uw litteratuur +tot eer strekken. Men zal hier nooit genoeg +<em class="gh3">Corneille</em> en <em class="gh3">Racine</em> bewonderen en ik +voel mij gelukkig tot hun succes door mijn +tegenwoordigheid en belangstelling bij te +dragen.</p> + +<p>Na deze voor Frankrijk vleiende bekentenis +sprak de keizer nog enkele minuten over eenige +boulevard-artiesten, die hij had zien spelen en +schepte veel vermaak in de antwoorden van +Suzanne, die zonder op de etikette acht te slaan, +meedeelde hoe zij over hen dacht.</p> + +<p>Om de pauze niet langer te rekken, stak de +keizer haar opnieuw de hand toe, waarna Suzanne +boog en heen ging.</p> + +<p>Bij dit onderhoud viel er bij den keizer weinig +te bemerken van de militaire stramheid, waaraan +de talrijke photo's doen denken. Integendeel, hij +lijkt dan veel meer op een vriendelijk, gemoedelijk +heer, die zich vroolijk en toeschietelijk toont. Zijn +doordringende blauwe oogen lachen u toe, terwijl +hij bovendien vloeiend Fransch spreekt zonder +accent, hetgeen van het meerendeel zijner landgenooten +nu juist niet gezegd kan worden.</p> + +<p>De Fransche artiesten hebben steeds bij hem +een streepje voor gehad. <em class="gh3">Sarah Bernhardt</em>,<span class='pagenum'><a name="Page_135" id="Page_135">[Pg 135]</a></span> +<em class="gh3">Coquelin</em>, <em class="gh3">Aîné</em> en <em class="gh3">Cadet</em> en ook <em class="gh3">Réjane</em> +kunnen hier trouwens over mee spreken.</p> + +<p>Na de voorstelling van "Nora" en "Poil de +Carotte", bij ons onder den titel "Peenhaar" +vertoond, werd Suzanne Desprès te Berlijn uitbundig +toegejuicht en in haar loge door verschillende +bewonderaars gecomplimenteerd. Onder +hen bevond zich een dame, die haar geestdrift +nauwelijks bedwingen kon, waarvoor Suzanne +Desprès, als elke artiest, zeer gevoelig bleek en +haar geroerd bedankte.</p> + +<p>Deze dame nam haar een oogenblik terzijde +en vroeg toen zacht:</p> + +<p>—Nu wij toch eenmaal kennis gemaakt hebben +en u mijn bewondering voor uw talent weet, +moet u mij eens verklaren, waarom u u in het +laatste bedrijf van "Nora" als jongen verkleedt +en nog wel één met peenhaar?</p> + +<p>De kunstzinnige dame had namelijk "Poil de +Carotte" als het vierde bedrijf van "Nora" opgevat.</p> + +<p>De désillusie van Suzanne Desprès laat zich +na zoo'n vraag begrijpen, hoewel zij er bij zich +zelf toch om lachen moest.<span class='pagenum'><a name="Page_136" id="Page_136">[Pg 136]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Elena_Sanz" id="Elena_Sanz"></a>Elena Sanz.</h2> + + +<p>In het voorjaar van 1890 kreeg ik op een +goeden dag bezoek van <em class="gh3">Elena Sanz</em>, de beroemde +Spaansche zangeres, die na langen tijd +de aangebeden ster van den Koninklijken Schouwburg +te Madrid te zijn geweest, het tooneel van +haar triumphen had vaarwel gezegd, om zich +geheel aan het geluk van haar koninklijken minnaar +Alphonse XII te wijden.</p> + +<p>Twee kinderen, Alphonso en Fernando, die +sprekend op hun vader geleken, waren het +gevolg van deze intieme verhouding en Elena +had zich jaren lang met volle liefde aan de opvoeding +dezer prinsjes gegeven, tot zij tot flinke +jongens waren opgegroeid. Iedereen meende dan +ook dat zij voor goed van het tooneel afscheid +had genomen, doch plotseling kreeg het verlangen +naar de planken weer de overhand; zij meende +dat zij zich slechts opnieuw in het publiek te<span class='pagenum'><a name="Page_137" id="Page_137">[Pg 137]</a></span> +vertoonen had, om haar vroegere successen +wederom deelachtig te worden. Zij zag niet in +of wilde niet begrijpen, dat deze jaren van rust, +haar lichaamsomvang hadden doen toenemen. +Van haar vroegere schoonheid had zij alleen haar +mooie, uitdrukkingsvolle oogen behouden en wat +haar stem betrof, de bekoring was grootendeels +verdwenen, al klonk ze nog zuiver.</p> + +<p>Ik gevoelde weinig lust met haar een "tournée" +te beginnen, overtuigd, dat wij in plaats van +een succes eerder fiasco zouden maken, hetgeen +ik haar openlijk meedeelde.</p> + +<p>—U wil dus niet? U vergeet, meneer Schürmann, +dat behalve mijn stem ik nog een andere +attractie op het publiek heb. Ik ben immers een +halve koningin.</p> + +<p>—Mevrouw, het spijt me, mijn seizoen is zoo +goed als bezet en het is te laat om nu nog de +noodige schouwburgen te kunnen huren.</p> + +<p>—Ook niet, wanneer ik de kosten op mij +neem?</p> + +<p>—Ik wil u niet gaarne aan een verlies blootstellen.</p> + +<p>—Dat gaat mij alleen aan. Ik wil alle uitgaven +dragen. Of er winst of verlies wordt gemaakt, +behoeft u u niet aan te trekken. U maakt de<span class='pagenum'><a name="Page_138" id="Page_138">[Pg 138]</a></span> +route voor mij in orde, huurt voor mijn rekening +de zalen en zorgt voor de noodige reclame, zooals +u dat verstaat en gewoon zijt. Ik reken hier +op en geef u voor uw arbeid en tijdverlies tien +duizend francs.</p> + +<p>Moeilijk kon ik langer bezwaren maken en +nam tegen wil en dank haar voorstel aan. Mme +Sanz gaf mij bovendien een bedrag van vijf duizend +francs om de eerste kosten te dekken. Zij +had een uitsluitend Spaansch schouwspel gecombineerd, +dat zij "Noches de Espana" noemde. +Twee en dertig danseressen van Cadix en Malaga +in nationaal costuum van de provincies van +Spanje zouden de Malagenas, Peterenas, Habaneras +vertoonen, die later door de bekende <em class="gh3">Otero</em> +en andere beroemde danseressen over de geheele +wereld gedanst zijn, maar toen voor de meesten +nog gloednieuw. Zij zelf zou in de "entre acten" +liederen uit "Carmen" en "Orpheus" ten beste +geven met medewerking van den bariton <em class="gh3">Lauwers</em>, +een Belg, die op de Colonne-concerten +reeds met groot succes was opgetreden.</p> + +<p>Zij bouwde minder op haar vroeger succes +dan wel op de bekendheid van haar relatie tot +den koning bij het buitenlandsch publiek, dat +zeker niet de gelegenheid zou laten voorbijgaan<span class='pagenum'><a name="Page_139" id="Page_139">[Pg 139]</a></span> +de maitresse van een regeerend vorst van nabij +te zien. Zij rekende er verder heimelijk op overal +met groote onderscheiding ontvangen te worden +en nam daarom ook haar twee jongens mee, die +met hun gouverneur elken avond de voorstelling +zouden bijwonen.</p> + +<p>Al mijn bezwaren hadden op haar geen uitwerking. +Zij had zich dit nu eenmaal voorgenomen +en ik was niet in staat haar die verwachtingen +uit het hoofd te praten. Zij droeg mij zelfs +op er voor te willen zorgen, dat de verschillende +autoriteiten haar waardig zouden kunnen ontvangen.</p> + +<p>Behalve een tiental schouwburgen in Duitschland +en Oostenrijk, had ik te Amsterdam, den +Haag en Rotterdam eveneens een zaal weten te +huren. Om mijn goed betalende zangeres tot +vriend te houden had ik mijn broeder te Amsterdam +geschreven op de een of andere manier +haar een waardige ontvangst te bereiden, na hem +haar "idée-fixe" in kleuren en geuren te hebben +meegedeeld.</p> + +<p>Hij antwoordde mij: Wees gerust, zij zal haar +zin hebben, hoe blijft een verrassing.</p> + +<p>Onze trein komt in Amsterdam aan. Op het +perron staat mijn broeder met een deftig in het<span class='pagenum'><a name="Page_140" id="Page_140">[Pg 140]</a></span> +zwart gekleed heer, een veelkleurig lintje in zijn +knoopsgat, ons op te wachten.</p> + +<p>Ik kijk dien heer oplettend aan en herken in +hem mijn ouden vriend Canter, eigenaar van een +heerenconfectiezaak hier ter stede. Mijn broer +wenkt mij niets te laten merken, nadert Elena +Sanz, en haar zijn metgezel voorstellend:</p> + +<p>—Veroorloof mij, mevrouw u aan Zijn Excellentie, +den minister van Schoone Kunsten voor +te stellen, die namens onze regeering u komt +verwelkomen.</p> + +<p>De meneer drukt een kus op Elena's vleezige +hand en steekt zijn van buiten geleerde speech af.</p> + +<p>Elena, ten zeerste voldaan noodigt hem uit +haar naar haar hotel te volgen, terwijl mijn broer +en ik ons uit de voeten maken.</p> + +<p>—Ben jij van Lotje getikt om zoo iets te durven +uithalen. Als zij nu verneemt, dat wij in +Holland niet eens een minister van Schoone +Kunsten rijk zijn?</p> + +<p>Mijn broeder antwoordt doodleuk: Dit plannetje +leek mij het eenvoudigst, morgen is zij weer +vertrokken en onze vriend Canter zal vandaag +wel in zijn rol weten te blijven.</p> + +<p>Dat deed onze "minister", alsof het zijn dagelijksch +werk was. Den geheelen dag liet hij haar<span class='pagenum'><a name="Page_141" id="Page_141">[Pg 141]</a></span> +geen oogenblik in den steek en volgde haar als +'r schaduw. Hij nam haar uitnoodiging, om +samen te dineeren aan en verliet haar eerst bij +den artiesten-ingang onder belofte in de pauze +haar nogmaals te komen bezoeken. Tot groote +verwondering van Elena Sanz verscheen hij echter +niet meer en toen zij naar verschillende kanten +vroeg, waar de minister van Schoone Kunsten +bleef, keek men haar wel verwonderd aan, doch +bleef haar het antwoord schuldig. Canter beangst, +dat deze mystificatie zou uitlekken had 'm stil +geknepen. Z'n taak was trouwens geeindigd.</p> + +<p>Den volgenden dag moesten wij naar den Haag. +Wie beschrijft de verbazing van Elena, toen zij +de Kalverstraat doorrijdend om zich naar het +station te begeven aan de deur van zijn magazijn +onzen "minister" herkende, bezig een boertje een +jas aan te praten.</p> + +<p>Zou zij toen reeds iets vermoed hebben, of +zou zij alleen verrast zijn geweest over zoo'n +sprekende "gelijkenis"?</p> + +<hr style='width: 45%;' /> + +<p>Te Weenen was Elena Sanz op het dwaze +denkbeeld gekomen om op het oogenblik dat +de voorstelling zou aanvangen en iedereen zijn +plaats reeds had ingenomen, haar twee jongens<span class='pagenum'><a name="Page_142" id="Page_142">[Pg 142]</a></span> +in korten broek met zijden kousen, en claque +onder den arm, voorafgegaan door twee gepoederde +lakeien en gevolgd door hun gouverneur +naar de zaal te zenden, die onder groote +nieuwsgierigheid en gelach van de toeschouwers +hun gereserveerde plaatsen gingen innemen. De +verschijning van Elena Sanz lokte eveneens een +spottend lachen uit. Men maakte luide aanmerkingen +op den smaak van den afwezigen monarch, +die eenmaal voor de thans zoo welgedane zangeres +gegloeid had en wiens nakomelingsschap +thans in het publiek vertoond werd.</p> + +<p>Toen werd het Elena Sanz eerst recht duidelijk, +dat zij eerder naar mijn raad had moeten luisteren +en aan deze dwaze vertooning, die niets +artistieks had, een einde te maken. Zij zag van +de verdere "tournée" liever af, trok zich terug +op haar buitenverblijf te Billancourt, waar zij +tot haar dood is voortgegaan met als rouwende +vorstin te midden van een hofhouding van gepatenteerde +klaploopers te leven, die haar kinderen +met "Hoogheid" aanspraken in ruil voor +een diner of een goudstuk. De arme vrouw, die +overigens een goed karakter had, meende steeds +door de wettige koningin van Spanje te kort +gedaan te worden en bij het overlijden van<span class='pagenum'><a name="Page_143" id="Page_143">[Pg 143]</a></span> +Alphonse XII eischte zij voor haar kinderen titel +en fortuin op, welke haar bij gerechtelijke uitspraak +voor goed geweigerd werden.<span class='pagenum'><a name="Page_144" id="Page_144">[Pg 144]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h1><a name="SOUVENIRS" id="SOUVENIRS"></a>SOUVENIRS.</h1> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Paul_Verlaine" id="Paul_Verlaine"></a>Paul Verlaine.</h2> + + +<p>Holland heeft steeds ten allen tijde voor de +Fransche litteratuur groote belangstelling aan +den dag gelegd. Toen de dichter <em class="gh3">Paul Verlaine</em> +in zijn geboorteland nog slechts door +een intiemen kring van bewonderaars gewaardeerd +werd, werd hij bij het verschijnen van zijn eersten +dichtbundel hier te lande reeds door velen +naar waarde geschat en begrepen. Men las en +genoot zijn gevoelvolle verzen en toen Mr. <em class="gh3">van +Hall</em> en enkele bekende literatoren van ons +land een comité wilden vormen om den dichter +naar Amsterdam te doen over komen en hem +hier te huldigen, toonde men zich terstond bereid +daaraan gevolg te geven.</p> + +<p>Men noodigde den dichter daarop uit voor +een uitgelezen gehoor eenige van zijn laatste gedichten +te komen voordragen, doch Paul<span class='pagenum'><a name="Page_145" id="Page_145">[Pg 145]</a></span> +Verlaine liet weten, dat door een kortgeleden ziekte +zijn middelen hem dit niet veroorloofden. Terstond +werd hem toen zes honderd francs toegezonden +met verzoek den dag en het uur van +zijn komst te willen opgeven. Het comité bestaande +uit zes heeren had zich naar het station +begeven om den dichter plechtstatig te ontvangen, +terwijl twee open landauers aan den uitgang +de komst van Paul Verlaine verbeidden.</p> + +<p>De trein arriveert, de zes heeren snellen naar +de wagon eerste klasse.... Niemand!.... +Men zoekt de volgende wagons af, alweer zonder +resultaat. Men maakt zich reeds vol spijt +gereed maar weer heen te gaan. Een slordig +uitziend man, in een grijs colbertje met slappen +hoed, in zijn rooden zakdoek wat hemden en +boorden geknoopt, loopt zoekende het perron +af en na zich het zweet van zijn ontblooten +schedel geveegd te hebben, roept hij met schorre +stem uit.</p> + +<p>—Waar zijn die bliksemsche kerels nou, die +me zouden opwachten?...</p> + +<p>Geheel uit het veld geslagen door de verschijning +van dezen ongeschoren, als een zwerver +uitzienden man, besluiten enkelen van het +comité er stil van door te gaan. Een van de<span class='pagenum'><a name="Page_146" id="Page_146">[Pg 146]</a></span> +heeren offert zich op, daar hij begrijpt dat men +Verlaine, die onze taal natuurlijk niet machtig is, +niet aan zijn lot kan overlaten. Hij schiet zijn +overjas aan, slaat snel zijn kraag op om zijn +witte das te verbergen, neemt Verlaine bij den +arm en stopt hem in den hôtelomnibus, terwijl +de overige heeren in de gala rijtuigen plaats +nemen. Op deze wijze maakte Paul Verlaine +zijn entrée te Amsterdam.<span class='pagenum'><a name="Page_147" id="Page_147">[Pg 147]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Maurice_Barres" id="Maurice_Barres"></a>Maurice Barrès.</h2> + + +<p>Een Hollander was mij in mijn woning te +Parijs aan den Boulevard Hausmann komen opzoeken +en na onze zaken beeindigd te hebben, +maakten wij een wandeling in de buurt. Telkens +wanneer iemand mij groette of ik door iemand +aangesproken werd, wenschte hij den naam van +dien persoon te weten, zeker om bij zijn terugkeer +in Holland te kunnen vertellen, dat hij aan +verschillende beroemdheden te Parijs was voorgesteld.</p> + +<p>Toevallig kwamen wij dien middag bij Café +de la Paix <em class="gh3">Tristan Bernard</em> tegen en hoe +ik er bij kwam, weet ik zelf niet, bij zijn vraag +wie deze heer met zijn gitzwarten vollen baard +was, antwoordde ik: <em class="gh3">Maurice Barrès</em>.</p> + +<p>—Maurice Barrès, van de Académie, kent U +die ook al! Ik heb veel van hem gelezen, zou +ik hier ergens zijn portret kunnen koopen?<span class='pagenum'><a name="Page_148" id="Page_148">[Pg 148]</a></span></p> + +<p>—Dat denk ik wel.</p> + +<p>We slaan de Avenue de l'Opéra in, ik breng +hem tot voor het magazijn van Hautecoeur, +waar verschillende photo's van Parijsche beroemdheden +uitgestald liggen en nam toen onder +één of ander voorwendsel afscheid van mijn +vraagzieken bezoeker.</p> + +<p>Den volgenden dag kwam hij bij mij afscheid +nemen.</p> + +<p>—Die Parijzenaars denken met vreemdelingen +toch maar alles uit te kunnen halen!.... Verbeeld +je, bij mijn vraag naar een portret van +Maurice Barrès biedt men mij een photo van een +geheel gladgeschoren heer aan. Ik zeg natuurlijk, +dat ik het portret van Maurice Barrès moet hebben, +dien ik persoonlijk ken en dat ze zich +vergissen. De winkelbediende houdt vol, dat het +portret het goede is, waarop ik zoo nijdig word, +dat ik hem toesnauw: "Het geeft geen pas iemand +in wien men den vreemdeling herkent maar wat +in de handen te willen stoppen!...." Woedend +verlaat ik het magazijn, terwijl ik zie, dat +dat heerschap me nog uitlacht op den koop +toe.</p> + +<p>Ik heb mijn Hollandschen vriend nooit meer +te Parijs ontmoet, doch mocht ik hem nog eens<span class='pagenum'><a name="Page_149" id="Page_149">[Pg 149]</a></span> +tegenkomen, ik denk, dat ik dan beter doe, hem +maar stil te laten doorloopen.<span class='pagenum'><a name="Page_150" id="Page_150">[Pg 150]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Mme_Segond-Weber" id="Mme_Segond-Weber"></a>Mme Segond-Wéber.</h2> + + +<p>Deze beroemde Sociétaire van het Théater +Français heb ik meerdere malen met een tooneel-ensemble +rondgeleid. Overal speelde zij met het +grootste succes haar lijfrollen "Phèdre", "Andromaque", +"Pauline" (Polyeucte) en "Chimène" +(Le Cid). Ook in ons land werd haar komst +steeds met verlangen tegemoet gezien. Daarom +verzochten verscheidene directeuren uit de provincie, +die anders niet door mij bezocht werden, +ook in hun schouwburgen een voorstelling te +komen geven. Het meest dringend verzoek ontving +ik van den schouwburgdirecteur te Haarlem.</p> + +<p>Ik antwoordde hem dat ik wel daartoe te vinden +was, mits mij een vast bedrag gegarandeerd werd, +hetgeen hij terstond aannam. Ik zond hem daarop +de text van het affiche, waarop ik omgaand het +volgend briefje ontving:<span class='pagenum'><a name="Page_151" id="Page_151">[Pg 151]</a></span></p> + +<div class="blockquot"><p>Meneer Schürmann.</p> + +<p>Ik heb niets afgedongen op het bedrag, dat U +van mij verlangde voor de voorstelling van Mme +Wéber van de Comédie Française. Ik wil dus +ook niet bedrogen worden. Ik heb U voor Mme +Wéber betaald en vergenoeg mij niet met een +tweede Mme Wéber!... (J'ai payé pour avoir +la première, je ne veux pas de la seconde.)</p></div><p><span class='pagenum'><a name="Page_152" id="Page_152">[Pg 152]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Sacha_Guitry" id="Sacha_Guitry"></a>Sacha Guitry.</h2> + + +<p><em class="gh3">Sacha</em>, de thans reeds zoo beroemde zoon +van <em class="gh3">Lucien Guitry</em> is op reis al even charmant +en geestig als hij zich in zijn blijspelen en op de +planken toont.</p> + +<p>Ik was zoo onverstandig te meenen dat zijn +eigenaardig Parijsch repertoire ook in het buitenland +zou geapprecieerd worden. Ik ondervond +helaas het tegendeel, want het publiek scheen +zijn geestigheden niet te snappen en verliet +meermalen reeds den schouwburg vóór z'n stukken +geeindigd waren.</p> + +<p>Sacha scheen zich hier weinig van aan te +trekken en bleef er doodkalm bij. Waar hij zich +meer ongerust over maakte, dat was over zijn +gezondheid. Hij, die in lichaamsomvang veel +van een reus heeft, toonde zich vaak nog bezorgder +dan Molière's "Malade Imaginaire". Hij +was dan ook zoo benauwd zeeziek te worden,<span class='pagenum'><a name="Page_153" id="Page_153">[Pg 153]</a></span> +dat hij weigerde zich in te schepen, toen wij van +Odessa naar Konstantinopel moesten oversteken. +Niets kon deze dwaze angst wegnemen en ik +was verplicht de "tournée" door Turkije op te +geven, die mij misschien schadeloos zou hebben +gesteld voor de verliezen, die ik in Rusland met +hem had geleden.</p> + +<p>Ik had hem, te Parijs teruggekeerd, een proces +kunnen aandoen en vergoeding kunnen eischen, +hetgeen ik evenwel nagelaten heb, omdat ik, +eerlijk gezegd, te veel op zijn vriendschap gesteld +was.</p> + +<p>Dat wist hij en daarom schreef hij op het +titelblad van zijn tooneelstukken, die hij mij later +aanbood:</p> + +<div class="blockquot"><p>A. J. J. Schürmann qui m'a fait tourner en +Orient et que j'ai tourné en bourrique, mais +amicalement.</p> + +<p><i>Sacha Guitry.</i></p></div> + +<p>Hetgeen vrij vertaald met verlies van de geestige +woordspeling wil zeggen: Ter herinnering aan +onze reis door het Oosten, waarbij ik je leelijk +den voet heb dwars gezet zonder het te willen.</p> + +<div class="blockquot"><p><i>S. G.</i></p></div><p><span class='pagenum'><a name="Page_154" id="Page_154">[Pg 154]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Maurice_Maeterlinck" id="Maurice_Maeterlinck"></a>Maurice Maeterlinck.</h2> + + +<p>Eén mijner belangrijkste en meest succesvolle +tournée's is wel die met <em class="gh3">Georgette Leblanc</em> +geweest in de bekende stukken van haar beroemden +echtgenoot.</p> + +<p><em class="gh3">Maurice Maeterlinck</em> vergezelde ons geregeld +en overal waar wij optraden, organiseerde +men feesten en soupers hem ter eere. Hij weigerde +echter steeds daaraan deel te nemen behalve +te Berlijn en te Praag. Hij ontving dagelijks +stapels brieven van jonge meisjes, die hem om +zijn handteekening of om een korte autografie +verzochten en die zich voorstelden, dat de auteur +van "Pelléas en Mélisande" een jong, teer uitziend, +en vooral dichterlijk personage was. Groot +was dan ook haar teleurstelling, toen zij een +luidruchtig, zwaarlijvig en ietwat burgerlijk type +te zien kregen, wiens eerste woorden steeds luidden, +wanneer hij in een vreemd hôtel afstapte met<span class='pagenum'><a name="Page_155" id="Page_155">[Pg 155]</a></span> +zijn geprononceerd Gentsch accent: "Wat kan ik +hier te eten krijgen en wat voor bier wordt hier +geschonken?"</p> + +<p>Nimmer heb ik een schrijver onverschilliger +voor zijn werk gezien, wanneer hij eenmaal +de laatste hand er aan gelegd had. Op de +repetities zag men hem nooit. Hij stoorde +zich evenmin om de "coupures", die men noodig +achtte aan te brengen en stelde ook weinig +belang in de aankleeding van zijn stukken.</p> + +<p>Toen in den Gymnase schouwburg door mijn +toedoen het eerst "Joyzelle" werd opgevoerd, +is hij het stuk eerst bij de zevende voorstelling +komen bijwonen en toen bleef hij zelfs niet eens +tot het einde.</p> + +<p>—Na tienen is men nergens zoo goed als in bed!..</p> + +<p>Wij speelden "Monna Vanna" te Lodz in Polen. +De schouwburg bevindt zich op de binnenplaats +van een complex gebouwen en vlak tegenover +is een badinrichting.</p> + +<p>Een heer begeeft zich naar het loket en vraagt +"Vanna". De bureaulist ziet aan zijn kleeding +dat hij geen bezoeker voor de fauteuils is en +geeft hem een galerijplaats.</p> + +<p>—Hoeveel?</p> + +<p>—Een roebel.<span class='pagenum'><a name="Page_156" id="Page_156">[Pg 156]</a></span></p> + +<p>—Dat is duur!</p> + +<p>—Goedkooper heb ik ze niet.</p> + +<p>Na eenige minuten komt deze heer woedend +terug.</p> + +<p>—Zeg, ben je mal!... Laat je mij een roebel +betalen voor een plaats in een zaal, waar ik een +man en vrouw hoor schreeuwen in een taal, waar +ik geen woord van versta, terwijl ik nergens gelegenheid +zie om een bad te nemen, niettegenstaande +ik duidelijk om "Vanna" gevraagd heb!..</p> + +<p>Mijn bureaulist had gemeend, dat hij "Vanna" +wilde zien en vermoedde niet dat "vanna" op +zijn Poolsch "bad" beteekent.</p> + +<p>Eens vroeg ik Maeterlinck of hij alleen werkte, +wanneer hij zich geïnspireerd gevoelde?</p> + +<p>—Geïnspireerd!.. Als ik daarop moest wachten, +kwam er geen woord op papier!<span class='pagenum'><a name="Page_157" id="Page_157">[Pg 157]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Bjornsterne_Bjornson" id="Bjornsterne_Bjornson"></a>Björnsterne Björnson.</h2> + + +<p>In samenwerking met <em class="gh3">Etienne de la Neuville</em>, +wiens "nom de plume" <em class="gh3">Jacques Lemaire</em> +luidt, had ik een Fransche vertaling +van <em class="gh3">Bjoernson</em>'s "Faillissement" het licht doen +zien. <em class="gh3">Antoine</em> besloot het drama in studie te +nemen, nadat wij de vijf bedrijven tot vier ingekort +hadden. Toen de repetities reeds aangevangen +waren, schreef Bjoernson.</p> + +<p>—Ik zie door deze willekeurige inkorting van +mijn stuk, waarover men mij niet geraadpleegd +heeft van mijn auteursrecht af en wil ook niet +op de affiches genoemd worden.</p> + +<p>Het drama heeft veel succes. Prachtige verslagen +verschijnen in de dagbladen, terwijl <em class="gh3">Antoine</em> +en <em class="gh3">Gémier</em> om strijd geprezen worden.</p> + +<p>Terstond telegrafeert Bjoernson.</p> + +<p>—Laat mijn naam aankondigen en zend mij +omgaand exemplaar der bewerking.<span class='pagenum'><a name="Page_158" id="Page_158">[Pg 158]</a></span></p> + +<p>Sindsdien liet Bjoernson het stuk overal in de +nieuwe bewerking opvoeren, die hij eerst afgekeurd +had en nog steeds wordt "Faillissement" +in vier bedrijven vertoond.<span class='pagenum'><a name="Page_159" id="Page_159">[Pg 159]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Ibsen" id="Ibsen"></a>Ibsen.</h2> + + +<p>"Hedda Gabler", "Nora" en "Spoken", hetzij +door <em class="gh3">Duse</em>, <em class="gh3">Agnes Sorma</em>, <em class="gh3">Suzanne +Desprès</em> of <em class="gh3">Antoine</em> gedurende mijn "tournées" +gespeeld, hadden steeds het grootste succes. +Geen wonder, dat toen ik mij in 1903 te Christiana +bevond, ik van verlangen brandde met den +auteur dier beroemde stukken kennis te maken. +Ik had vernomen, dat <em class="gh3">Ibsen</em> eertijds gewoon +was tegen half drie in het Grand-Hotel zijn middagmaal +te gebruiken, temidden der vele stamgasten +en vreemdelingen, niet weinig trotsch den +schrijver van zooveel meesterwerken in hun midden +te hebben, wiens bronzen konterfeitsel op +het plein van het "National Teatret" tegenover +dat van Björnsterne Björnson prijkt.</p> + +<p>Ik trof het echter slecht. Ibsen kwam al lang +niet meer in het Grand-Hotel, omdat de groote +schrijver aan het sukkelen was geraakt en zijn<span class='pagenum'><a name="Page_160" id="Page_160">[Pg 160]</a></span> +kamer moest houden. Nog steeds waren zijn hersenen +even gezond als in vroeger dagen, doch +zijn gedachten in woorden omzetten scheen hij +verleerd en hij sprak geheel andere woorden, dan +hij wilde bezigen. Wanneer hij bijvoorbeeld iemand +een stoel aanbood, zei hij: "neem een sigaar".</p> + +<p>Eerst hadden deze vergissingen hem woedend +gemaakt, zeer tot nadeel van zijn gezondheid. +Daarom had zijn familie besloten hem zoo weinig +mogelijk uit te laten gaan en verboden dat hij +bezoekers ontving. Deze afzondering van de wereld +had den bejaarden schrijver melancholiek +gestemd. Hij, die gewoon was door de menigte +toegejuicht te worden, kon zich niet goed aan +deze kalmte wennen.</p> + +<p>Als bewijs hoezeer hij op publieke hulde gesteld +was, diene volgende bijzonderheid.</p> + +<p>Zoodra Ibsen een stuk geëindigd had, meldden +alle kranten van Christiana met vette letters: +"Hendrik Ibsen heeft een nieuw stuk voltooid. +Morgen tegen tien uur zal hij het manuscript +naar den schouwburg brengen."</p> + +<p>Wanneer dan de schrijver den volgenden dag +op het vastgestelde uur deftig en met afgemeten +passen zijn manuscript opgerold in de rechterhand +zich naar den schouwburg begaf, stond het<span class='pagenum'><a name="Page_161" id="Page_161">[Pg 161]</a></span> +publiek aan weerszijden van den weg "en haie" +opgesteld. Zoodra Ibsen zijn stuk afgegeven had +en huiswaarts keerde, begonnen de toeschouwers, +die tot nog toe zich kalm hadden gehouden +luidkeels te juichen. Ibsen wuifde hen met de +hand toe en glimlachte zelfbewust zijn roemvollen +taak van apostel volbracht te hebben.</p> + +<p>Zijn familie had nu het volgende verzonnen +om hem van de hulde te laten genieten waaraan +hij zoozeer gewoon was. Daar hij zich niet meer +in het publiek bewoog, dekte men de tafel vlak +vóór het venster van de eerste étage zijner woning, +die links van het paleis van koning Oscar +II aan den wandelweg gelegen was.</p> + +<p>Zoodoende konden de inwoners van Christiania +hun afgod aan het middagmaal zien zitten +en hiervan was ik op mijn beurt eveneens getuige.</p> + +<p>De oude meester zag er nog kranig uit. Zijn +hoogrood gelaat werd door zijn sneeuwwitte +haren en baard waardig omlijst en men kon +hem niet aanzien, dat hij lijdende was. Zijn +dochter naderde hem en fluisterde hem iets in +het oor: Ibsen stond toen op, wuifde met zijn servet +naar het publiek, waarna de gordijnen werden +neergelaten. De voorstelling was afgeloopen...<span class='pagenum'><a name="Page_162" id="Page_162">[Pg 162]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Gabriele_dAnnunzio" id="Gabriele_dAnnunzio"></a>Gabriele d'Annunzio.</h2> + + +<p>d'Annunzio is een trouw bezoeker van Parijs en +men weet, dat hij zijn laatste tooneelstuk in het +Fransch heeft geschreven. Hij is op en top een +"charmeur" en wie hem heeft leeren kennen of +onder zijn gehoor is geweest, moet toegeven, +zelfs al is men geen vriend van zijn werk, dat +er een bijzondere bekoring van hem uitgaat, terwijl +men verbaasd staat over zijn uitgebreide +kennis en artistieken smaak.</p> + +<p>Meermalen ben ik met verschillende gezelschappen +in Athene geweest en heb bij die gelegenheid +den Acropolis en het Parthenon bezocht, +zonder evenwel sterk onder den indruk +der schoonheden van het oude Griekenland te +komen. Die grauwe bergen, de onverdraaglijke +stof, de vele kopieën van standbeelden,—de echte +bevinden zich grootendeels te Londen<span class='pagenum'><a name="Page_163" id="Page_163">[Pg 163]</a></span> +in het Britsch-Museum—lieten mij vrijwel koud, +zoodat ik mij veel liever naar Phalera aan zee +begaf, waar ik tenminste van de frissche lucht +kon genieten.</p> + +<p>Tijdens onze omzwervingen met <em class="gh3">Eleonora +Duse</em> en haar gezelschap door Europa, vergezelde +de schrijver van "La Gioconda", "la Gloria" +en "Il Sogno" zijn beroemde en geliefde +ster. Toen wij te Athene kwamen vroeg Annunzio +mij hem naar den Acropolis te vergezellen. +Veel lust toonde ik om bovengenoemde redenen +nu juist niet.</p> + +<p>—Als het je niet interesseert, dan heb je er +ook niets van begrepen en gezien. Ik wil niet +dat je Athene met zoo'n oordeel weer den rug +toekeert. Ga met me mee en je zult je tocht niet +berouwen.</p> + +<p>Daar viel niet veel tegen in te brengen en +samen bestegen we het Parthenon.</p> + +<p>Dien dag zal ik niet licht vergeten, al ontbreekt +mij het talent mijn gevoelens in schoone woorden +om te zetten. Gedurende vier uur luisterde ik +met één en al verrukking naar zijn woorden, +toen hij het roemrijke verleden van Hellas uit +het stof wist te doen herrijzen. Ik leefde wederom +de heldendaden der oude Grieken mee en<span class='pagenum'><a name="Page_164" id="Page_164">[Pg 164]</a></span> +door zijn dichterlijke verklaringen kwam het mij +voor als of ik naast den ouden, blinden <em class="gh3">Homerus</em> +liep, dien onuitputtelijken verteller van Grieksche +sagen, nu een tweede dichter als <em class="gh3">Gabriele d'Annunzio</em> opnieuw aan mijn verrukte oogen +deze wonderen uit het grijze verleden wist te +verklaren.<span class='pagenum'><a name="Page_165" id="Page_165">[Pg 165]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Osman_Pacha" id="Osman_Pacha"></a>Osman Pacha.</h2> + + +<p>Toen <b>Abdul-Hamid</b> over Turkije nog den +scepter zwaaide, werden de buitenlandsche gezelschappen, +die Konstantinopel aandeden, vaak +op hoog bevel uitgenoodigd te Yildiz Kiosk op +te treden.</p> + +<p>Een voordeel was dit overigens niet, hetgeen +uit het volgende blijken zal.</p> + +<p>De sultan had voor deze privé-voorstellingen +naar gelang van haar beteekenis veel over, alleen +gingen zijn "cachets" door zooveel handen, dat +de belanghebbende directie er hoogstens een +vierde van ontving.</p> + +<p>Toen Osman Pacha, de held van Plewna, mij +dan ook verzocht in het Paleis van den Sultan +een voorstelling te komen geven met het vaudeville-gezelschap, +waarvan <em class="gh3">Valentine Joissant</em> de +ster was, had ik daar ternauwernood ooren na, +omdat ik in den Winterschouwburg "des Petits-Champs"<span class='pagenum'><a name="Page_166" id="Page_166">[Pg 166]</a></span> +van de hoofdstad meer kon verdienen. +De beroemde generaal begreep niets van mijn +terughoudendheid en drong er op aan de reden +te vernemen.</p> + +<p>Ik deelde hem mee, dat ik door mijn vroegere +ervaringen steeds geld bij zoo'n voorstelling ten +paleize had moeten bijpassen, waarop hij mij +verzekerde, dat hij er borg voor bleef, dat ik het +volle bedrag, door den sultan vastgesteld zonder +één enkele korting zou ontvangen.</p> + +<p>Hieromtrent dus gerustgesteld, besloot ik de +"Dame van Maxim" voor deze gelegenheid te +kiezen en de affiches werden met strooken beplakt, +vermeldend, dat de avondvoorstelling eerst +om elf uur zou aanvangen, omdat het gezelschap +in het paleis van den sultan dien dag optrad.</p> + +<p>De zaal van het paleis bood den gewonen +aanblik. De haremdames in de loges waren aan +het oog van de artiesten onttrokken door breede +gazen gordijnen die van den éénen hoek van het +balcon naar den anderen waren gespannen, terwijl +neger-eunuchen de toegangen bewaarden, +gekleed in lange zwarte overjassen. Alleen de +sultan en Osman Pacha zaten in de zaal. Natuurlijk +hadden de artiesten alle moeite van de +wereld om in zoo'n ongezellige omgeving<span class='pagenum'><a name="Page_167" id="Page_167">[Pg 167]</a></span> +behoorlijk hun rollen te vertolken en wat méér +zegt, de noodige "entrain" aan den dag te leggen. +Het eerste bedrijf loopt ongestoord af te midden +van een doodsche stilte. In het tweede bedrijf +weerklinkt nu en dan het gelach der haremdames, +alleen de sultan verroert zich niet.</p> + +<p>Ontmoedigd door zoo weinig bijval, gaf ik +onzen regisseur last de pauze zoo kort mogelijk +te maken en terstond met het derde bedrijf aan +te vangen, doch aleer dit gebeurt, komt men mij +waarschuwen, dat Osman Pacha mij wenscht te +spreken.</p> + +<p>Ik ga naar hem toe.</p> + +<p>—Zijne Majesteit is zeer in zijn schik. Het +tweede bedrijf staat hem bijzonder aan. Laat dus +het derde weg en laat het tweede nogmaals opvoeren.</p> + +<p>Ik moest dit vreemde verzoek wel opvolgen +en had er geen spijt van, want terwijl ik achter +de schermen de zaal inkijk, zie ik een bijna onmerkbaren +lach om de lippen van den heerscher +der geloovigen zweven, den eenigen man ter +wereld, die nooit lacht.</p> + +<p>Na afloop word ik voor de tweede maal geroepen +en ben reeds bezorgd, dat men mij opnieuw +dit bedrijf zal laten spelen. Gelukkig was +deze angst ongegrond.<span class='pagenum'><a name="Page_168" id="Page_168">[Pg 168]</a></span></p> + +<p>Een hooge beambte overhandigt mij een zijden +beurs vol goud, voorzien van het keizerlijk zegel.</p> + +<p>—Laat het scherm rijzen, zei hij tot mij, en +groet zijne Majesteit. Draag daarbij zorg dat zijne +Majesteit zich overtuigen kan, dat men u de beurs +ter hand gesteld heeft en de zegel nog ongeschonden +is.</p> + +<p>Ik verschijn ten tooneele, buig en toon de +zijden beurs.</p> + +<p>De sultan staat op, richt zijn kijker naar mij +en wenkt mij, dat hij tevreden is.</p> + +<p>Ik open de beurs op mijn bureau. Er zaten +vier honderd Turksche ponden in, de eerste en +eenige maal, dat ik in Turkije bij een voorstelling +ten paleize het volle bedrag ontving.<span class='pagenum'><a name="Page_169" id="Page_169">[Pg 169]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Anna_Judic" id="Anna_Judic"></a>Anna Judic.</h2> + + +<p>Bij een tournée met deze beroemde operette-ster +waren wij te Napels aangekomen en besloten wij +de bouwvallen van Pompeï eens van nabij te +aanschouwen. We troffen het echter heel slecht, +de doodenstad was gedurende vier dagen voor +bezoekers gesloten, juist zoolang als wij te Napels +zouden vertoeven.</p> + +<p>Wat te doen?....</p> + +<p>Na een tijdlang ons bedacht te hebben, verzon +ik er het volgende op. Ik bestelde een zeer +elegant open rijtuig, waar <em class="gh3">Anna Judic</em>, <em class="gh3">Henri +Emmanuel</em> en <em class="gh3">Edouard Georges</em> in plaats +namen, terwijl ik als vierde met hen mee reed. +Als hoofddeksel had ik een echt Turksche "fez" +opgezet.</p> + +<p>Voor de poort van Pompeï aangekomen, stapt +Emmanuel uit en vraagt den directeur der opgravingen +te spreken.<span class='pagenum'><a name="Page_170" id="Page_170">[Pg 170]</a></span></p> + +<p>—De zwager van den Sultan bevindt zich in +ons rijtuig en wenscht Pompeï te bezoeken. We +hebben zoo juist vernomen, dat de toegang voor +het publiek gedurende eenige dagen verboden is.</p> + +<p>Moet Zijne Keizerlijke Hoogheid naar Napels +terug keeren om de Italiaansche regeering verlof +aan te vragen de belangrijke opgravingen in +oogenschouw te nemen en zijn bezoek een dag +uitstellen?</p> + +<p>—Is die meneer met zijn fez op de zwager +van den sultan?</p> + +<p>—Juist.</p> + +<p>—Spreekt hij Fransch of Italiaansch?</p> + +<p>—Geen van beide.</p> + +<p>—Laat dan zijn Keizerlijke Hoogheid onder +een of ander voorwendsel eenige minuten geduld +hebben, opdat ik mij even kan aankleeden +en ik zal Zijne Hoogheid zelf rondgeleiden.</p> + +<p>—Afgesproken, doch laat zijn Hoogheid niet +lang wachten.</p> + +<p>Binnen enkele minuten kwam de geleerde ingenieur +terug, onberispelijk gekleed, met een +hoogen zijden hoed. Hij liet ons alles zien, doch +deed geen mond open. Alleen bij het afscheid +nemen, wees hij op zijn knoopsgat om mij te +toonen, dat hij nog nimmer gedecoreerd was.<span class='pagenum'><a name="Page_171" id="Page_171">[Pg 171]</a></span></p> + +<p>Ik glimlachte veelbeteekenend en bij het afscheid +nemen drukte de directeur met groot ontzag +een kus op mijn hand.</p> + +<p>Den volgenden dag vertelden de Napolitaansche +bladen van het keizerlijk bezoek te Pompeï, +tot groote verwondering van de Turksche ambassade, +die natuurlijk van niets afwist.</p> + +<p>Wat de directeur betreft, hij wacht nog steeds +op het lintje van zijn zwijgenden vorstelijken +gast.<span class='pagenum'><a name="Page_172" id="Page_172">[Pg 172]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Amerikaansche_Indrukken" id="Amerikaansche_Indrukken"></a>Amerikaansche Indrukken.</h2> + + +<p>Mijn tournée door de Vereenigde Staten met +<em class="gh3">Eleonora Duse</em> in 1896 is in alle opzichten +voorspoedig geweest, zoowel artistiek als financieel +met uitzondering alleen gedurende ons +verblijf te Chicago, waar de groote actrice niet +verkoos op te treden.</p> + +<p>Ik had met Mme Duse gecontracteerd voor +zestig voorstellingen verdeeld over New-York, +Washington, Boston, Philadelphia, Chicago, Brooklyn, +St.-Louis en Quibec. Den 10en Januari was +ik te Hâvre met de "Bretagne" van de Trans-Atlantische +Maatschappij scheep gegaan, terwijl +Mme Duse twee weken later te Liverpool aan +boord stapte van de "Majestic". Haar gezelschap +vertrok van Genua met den "Bismarck". 27 April +bevonden wij ons wederom te Parijs, nadat wij +den 18en New-York hadden verlaten.</p> + +<p>Reeds op de heenreis deed mijn goed gesternte<span class='pagenum'><a name="Page_173" id="Page_173">[Pg 173]</a></span> +mij kennis maken met den heer <em class="gh3">Malcolm +Turner</em>, chef van de douane, die uit respect +voor de groote kunstenares haar zeven en twintig +koffers ongemoeid liet. De heer <em class="gh3">Davis</em>, vertegenwoordiger +van Mr. <em class="gh3">Miner</em>, den directeur +van het "Fifth Avenue Theater", wachtte mij te +New-York op en van hem ontving ik een +vingerwijzing, die mij de Amerikaansche +manier van optreden en zaken doen duidelijk +verklaarde.</p> + +<p>Het was bij mijn aankomst een echt hondenweer +geworden. De regen gudste met stroomen +van den hemel, vandaar, dat Mr. Davis een +rijtuig aanhield en den koetsier vroeg:</p> + +<p>—Hoeveel van hier naar het Fifth Avenue +Theater?</p> + +<p>—Drie dollars.</p> + +<p>—All right!</p> + +<p>In tien minuten waren wij aan onze bestemming +aangekomen.</p> + +<p>—Hoe nu! riep ik verwonderd uit. U betaalt +drie dollar voor zoo'n kleinen afstand?</p> + +<p>—Zeker. Ik heb twee dollar te veel betaald, +doch U moet niet vergeten "time is money". +Als ik was gaan afdingen en op mijn stuk was +blijven staan om niet meer dan één dollar te<span class='pagenum'><a name="Page_174" id="Page_174">[Pg 174]</a></span> +geven, zou de goeie man geprotesteerd hebben +en hoogst waarschijnlijk stonden wij er nog. Nu +zijn we voor den regen geborgen, de man rijdt +extra hard. Had ik hem niet betaald, wat hij +mij vroeg, dan zou hij zich niet haasten, zoo +mogelijk iemand aanrijden en hiermee mijn tijd +in beslag nemen, dien ik inderdaad beter kan +besteden. Iedereen wil hier veel geld verdienen. +In plaats van ons woedend te maken op hem, +die van de omstandigheden profiteert, bewonderen +wij hem integendeel en spitsen wij ons op onze +beurt nog meer te verdienen, zoodra wij in de +gelegenheid zijn.</p> + +<p>Te Washington—het Versailles van de Vereenigde +Staten—maakte ik voor het eerst kennis +met den president <em class="gh3">Grover Cleveland</em>, die +Mme Duse en mij uitgenoodigd had, hem in +"La Maison Blanche" te komen bezoeken.</p> + +<p>Zijn residentie staat trouwens voor iedereen +open, zooals het onder een waar democratisch +bestuur betaamt. Geen schildwacht, geen consigne, +die U den toegang beletten. Wil men den +president over de een of andere zaak persoonlijk +spreken, men heeft zich slechts met zijn particulieren +secretaris te verstaan en het onderhoud +wordt verleend. Buiten deze privé audiëntie is<span class='pagenum'><a name="Page_175" id="Page_175">[Pg 175]</a></span> +de president driemaal per week gedurende een +uur voor iedereen te spreken. Hij staat elkeen +zonder onderscheid te woord en bij het afscheid +nemen, reikt hij U de hand.</p> + +<p>Groot liefhebber van tooneel had hij met zijn +echtgenoote de vijf voorstellingen van Mme Duse +te Washington alle bijgewoond en telkens het +teeken tot applaus gegeven. Bovendien was hij +zoo attent geweest, de loge van onze ster met +chrysantemums en witte rozen te laten versieren. +Bij het afscheid nemen bood hij Mme Duse zijn +portret met opschrift aan en bedankte ook mij +voor de genotvolle oogenblikken, die haar kunst +hem en zijn eega hadden verschaft.</p> + +<p>Een tweede kennismaking, waarop ik niet +weinig trotsch ben, was die met <em class="gh3">Thomas +Alva Edison</em>.</p> + +<p>Hoewel stokdoof bezocht de geniale uitvinder +trouw alle voorstellingen van Mme Duse en +tusschen de koulissen zag ik hoe deze "naieve +reus" geheel in haar spel opging, terwijl zijn +droomerige blauwe oogen elk van haar bewegingen +met gespannen aandacht volgden.</p> + +<p>Na afloop der voorstelling zond ik hem een +portret van La Duse en reeds den volgenden +morgen ontving ik onderstaand schrijven.<span class='pagenum'><a name="Page_176" id="Page_176">[Pg 176]</a></span></p> + +<div class="blockquot"><p>Orange, N. Y. March 20, 1896.</p> + +<p>Dear Sir.</p> + +<p>I beg to advise you that the Photograph of +Madame Duse came safely to hand for which I +am very thankful. I enclose you herewith my +photograph for your self and will be very glad +to have you come out and see me. I am very +glad to hear that Mme Duse is going to visit +my laboratory.</p> + +<p> +Yours truly,<br /> +<i>Thos. A. Edison.</i><br /> +</p></div> + +<p>Orange Park ligt aan de overzijde van den +Hudson. Daar te midden van de eeuwenoude +boomen, die zijn groote werkplaats beschaduwen, +zijn die wonderen gewrocht, die ons dagelijksch +leven als het ware hebben herschapen.</p> + +<p>Edison ontving ons hartelijk, eenvoudig. Hij +liet ons zijn instrumenten zien, als gold het de +kennismaking met een simpel stuk speelgoed, +zonder den minsten ophef of vertoon. Als groote +gunst verzocht hij Mme Duse haar verliefde +smartkreten uit het vijfde bedrijf van "la Dame +aux Camélias" aan één zijner phonograafplaten +toe te vertrouwen.</p> + +<p>Een handdruk vóór zij heenging, aldus namen<span class='pagenum'><a name="Page_177" id="Page_177">[Pg 177]</a></span> +die twee geniale kunstenaars voor goed afscheid +van elkander om zich met nieuwen moed te +wijden aan de verheffing van het menschdom.</p> + +<hr style='width: 45%;' /> + +<p>Niettegenstaande de onderlinge naijver tusschen +New-York, Boston en Philadelphia zijn deze +steden het eens in haar verachting voor Chicago. +Een klassieke anecdote is hier het bewijs van.</p> + +<p>—Eigenaardig toch, merkte een inwoner van +Chicago op. Bij ons worden de kamers der +hoogste verdiepingen steeds het eerst verhuurd.</p> + +<p>—Verwondert U dat, luidde het antwoord +van iemand uit New-York. Mij niet, want het is +bekend genoeg, dat jullie altijd zoover mogelijk +van elkaar verwijderd trachten te blijven.</p> + +<p>Daar elke groote stad in de Vereenigde Staten +haar eigenaardig cachet draagt, valt het den bezoeker +van Boston steeds op, hoe vormelijk en +correct de inwoners van Boston zich gedragen. +Boston is dan ook de meest aristocratische stad +van het vaste land, het middelpunt van kunsten +en wetenschappen. De inwoners gaan prat er op af +te stammen van de helden der onafhankelijkheid. +Zag <em class="gh3">Benjamin Franklin</em> in dit Athene +van het Noorden niet het levenslicht? Toch zijn +de straten van Boston verre van fraai, en twee<span class='pagenum'><a name="Page_178" id="Page_178">[Pg 178]</a></span> +vergeten begraafplaatsen ontsieren de voornaamste +wijk, de Fremont Street.</p> + +<hr style='width: 45%;' /> + +<p>Niettegenstaande de grootste artiesten, aangelokt +door de hooge "cachets" den Amerikanen +van hun kunst hebben laten genieten, ondanks +het feit, dat de Vereenigde Staten zeer groote +kunstenaars hebben voortgebracht, staat de vertolking +der diverse kunstwerken daar steeds op +een zeer laag peil.</p> + +<p>New-York heeft twee vaste gezelschappen, +waarvan die van <em class="gh3">Daly</em> de bekendste is, welke +troep te Parijs in den Vaudeville-Schouwburg +eenige voorstellingen van <em class="gh3">Shakespeare's</em> +"Getemde Feeks" is komen geven. De overige +tooneel-, opera- en concert-combinaties missen +elke homogeniteit. Geen spoor van een duurzaam +ensemble, van een hecht samenspel valt +er, in welke hoofdstad ook, aan te wijzen. Alles +is gebaseerd op het z.g. "stersysteem", het donkere +punt in het tooneel- en muziekleven van +de Vereenigde Staten.</p> + +<p>De grootste instelling te New-York, het "Metropolitan +Opera House", dat terecht een wereldreputatie +geniet en waar men voor een stalles +plaats minstens een pond te betalen heeft, geeft<span class='pagenum'><a name="Page_179" id="Page_179">[Pg 179]</a></span> +tweemaal per week een gala voorstelling met +een "ster", waarbij het entree dan verdubbeld +wordt. Zoo'n "ster", hoe schitterend ook bij +stem, kan moeilijk alleen een voorstelling dragen. +Steeds heeft men met hetzelfde euvel te kampen. +Er is geen éénheid. Of de andere solisten zijn +minderwaardig, òf de koren zijn te zwak en +zingen valsch. De "mise en scène" lijkt eenvoudig +op niets. (Dit is tegenwoordig heel wat +verbeterd) en wat het orkest betreft, men merkt +aan het spel der solisten dat zij hun vak verstaan, +doch zelden wordt er voldoende gerepeteerd en +de totaal indruk is al even bedroevend.</p> + +<p>Wie en wat men in Amerika mist? Een man +van smaak, één met een ijzeren wil, een regisseur, +die van "wanten" weet, in het kort: een artistieke +leiding.<span class='pagenum'><a name="Page_180" id="Page_180">[Pg 180]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Louis_Bouwmeester" id="Louis_Bouwmeester"></a>Louis Bouwmeester.</h2> + + +<p>Mijn vriend <em class="gh3">Boucher</em>, de bekende "sociétaire" +der Comédie Française voelde zich na een +15-jarigen tooneeldienst te vermoeid om langer +aan het Huis van Molière verbonden te blijven. +Reeds lang te voren had hij met mij over zijn +afscheidsvoorstelling zitten spreken en naar een +nummer, "clou" gezocht, die aan het programma +een bijzonder "cachet" zou geven.</p> + +<p>Daar ik bij een vorig bezoek te Amsterdam +in gesprek met Holland's grootsten tooneelspeler +te weten was gekomen, hoe begeerig <em class="gh3">Louis +Bouwmeester</em> was het oordeel van een +Parijsch publiek over zijn machtige kunst te +vernemen, viel mij op eens in, dat dit een schitterende +gelegenheid zou zijn om mijn grooten +landgenoot een dienst te bewijzen en tegelijkertijd +Boucher aan een trekpleister te helpen, zooals +nog nimmer te Parijs vertoond was. Een<span class='pagenum'><a name="Page_181" id="Page_181">[Pg 181]</a></span> +Hollandsch acteur in het "Théâter Français", +optredende in zijn eigen taal.</p> + +<p>Boucher, geheel meester over het programma, +hoewel zelden buitenlandsche elementen bij zoo'n +gelegenheid hun medewerking verleenen, had +daar eerst wel ooren naar. Hij kende Bouwmeester +persoonlijk niet, had van <em class="gh3">Got-</em> en <em class="gh3">Mounet-Sully</em> +echter met grooten lof over hem +hooren spreken, doch oordeelde het optreden +van een Hollandsch acteur, hoe beroemd in eigen +land, van weinig aantrekkingskracht voor het +Parijsche publiek, vooral wanneer hij een of +ander dramatisch gedicht of monoloog in een +vreemde taal zou voordragen.</p> + +<p>Natuurlijk gaf ik mijn plan niet terstond op +en daar ik in ieder geval moest weten of Bouwmeester +midden in het seizoen van het "Nederlandsch +Tooneel" vrijaf zou kunnen krijgen, de +afscheidsvoorstelling zou nl. kort na de Kerstdagen +van 1900 plaats vinden, stelde ik mij +schriftelijk in verbinding met den directeur-gérant +van den Stadsschouwburg, den heer <em class="gh3">van +Korlaar</em>. Plotseling kwam ik op het idée +Bouwmeester in z'n schitterrol "Shylock" bij de +Parijzenaars te introduceeren, omgeven door de +artiesten van zijn eigen troep, die in brokstukken<span class='pagenum'><a name="Page_182" id="Page_182">[Pg 182]</a></span> +van <em class="gh3">Shakespeare's</em> meesterwerk dus +als 't ware een afgesloten geheel konden vertoonen.</p> + +<p>Dit denkbeeld liet mij niet meer los. Boucher +wist ik thans geheel voor mijn plan te winnen, +vooral toen ik hem meedeelde, dat de geheele +Hollandsche kolonie te Parijs zou kunnen opdagen +en daar het Nederl. Tooneel het praedicaat +"Koninklijk" voert, zouden wij aan de pers +volgend "communiqué" kunnen zenden:</p> + +<p>"Les comédiens de la Reine de Hollande prêteront +leurs secours dans "Shylock, le Marchand +de Venise", tragédie de W. Shakespeare," +en dan "en vedette" de naam van Louis Bouwmeester!...</p> + +<p>Toen ik daarop naar Amsterdam kon seinen, +dat de Nederl. gezant te Parijs, Jhr. Ridder <em class="gh3">de +Stuers</em> zich eveneens voor dit kunstevenement +interesseerde en den Raad van Beheer met de +Hollandsche artiesten in zijn salon aan de Fransche +collega's hoopte te kunnen voorstellen, waren +alle bezwaren als met een tooverslag uit den weg +geruimd en begaven zich de Hollandsche tooneelspelers +op Vrijdag 27 Dec. op reis. Reeds +hadden de Parijzenaars kennis kunnen maken +met den "Shylock" van <em class="gh3">Novelli</em>, den grooten<span class='pagenum'><a name="Page_183" id="Page_183">[Pg 183]</a></span> +Italiaanschen acteur, geen wonder dat de belangstelling +hoog gespannen was en er voor +niet minder dan 22.000 francs aan plaatsen waren +genomen.</p> + +<p>De voorstelling, die schitterend slaagde werd +bijgewoond door den Minister van Schoone +Kunsten, den heer <em class="gh3">Leygues</em>, die na afloop +den Nederlandschen gezant verzocht Louis Bouwmeester +mee te deelen, dat hij hem de palmen +van "Officier d'Académie" verleende. Voorwaar +een onderscheiding op het slagveld gewonnen!<span class='pagenum'><a name="Page_184" id="Page_184">[Pg 184]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Reisherinnering_aan_Havana" id="Reisherinnering_aan_Havana"></a>Reisherinnering aan Havana.</h2> + + +<p>Niets is interessanter dan een groote sigarenfabriek +te Havana te bezoeken.</p> + +<p>In Europa meent men algemeen dat elk bekend +merk het eigendom is van den fabrikant. Toch +is dat niet zoo. "Henry Clay", "Bock", "Corona", +"Cubanas" en een twintigtal andere merken behooren +aan één groote Amerikaansche tabaktrust. +De benaming en hun handelswaarde verschillen, +de tabak is echter steeds dezelfde. Alleen de +firma's <em class="gh3">Upmann</em> en <em class="gh3">Rodriguez Arguêlles</em> +("Romeo y Julietta") en nog drie of vier andere +maken geen deel van deze trust uit, werken voor +eigen rekening en hebben een eigen plantage.</p> + +<p>Het salaris der werklieden dat door de trust +uitbetaald wordt, varieert tusschen de 10 à 200 +dollar per 1000 sigaren, dit verschil zit hem voornamelijk +in vorm, grootte en kwaliteit der sigaren. +De trust levert dagelijksch 4 à 5 honderd duizend<span class='pagenum'><a name="Page_185" id="Page_185">[Pg 185]</a></span> +sigaren, waarvan zij jaarlijks niet minder dan +120 à 150 millioen exporteert.</p> + +<p>De minimale verkoopprijs is 180, de maximale +7500 frs. per mil. Het huis Rodriguez Arguêlles +alleen exporteert reeds 20 à 24 millioen sigaren, +merk "Romeo y Julietta". Het exportcijfer van +Upmann stemt daarmee overeen.</p> + +<p>Het fabriceeren dezer sigaren is een ongezond +bedrijf en de tuberculose is dan ook epidemisch +zoowel onder de arbeiders als arbeidsters. De +vrouwen doen niets dan de bladen bereiden, +sorteeren en emballeeren, de mannen maken uitsluitend +de sigaren. Zij zitten per 200, soms wel +300 in groote ruime lokalen, waar lucht en licht +vrij binnenstroomen. Midden in elke zaal staat +hoog verheven een leuningstoel voor den voorlezer. +Deze wordt door de kameraden hiervoor +betaald en leest hardop 's morgens de kranten, +'s middags één of anderen roman of novelle.</p> + +<p>Toen ik de fabriek van Upmann bezocht, was +men bezig den roman van <em class="gh3">Pierre Decourcelle</em> +"Les deux Gosses" voor te lezen.</p> + +<p>Deze manier van hardop voorlezen belet het +spreken onderling, waardoor de werklieden hun +geheele aandacht aan hun bezigheden kunnen +wijden.<span class='pagenum'><a name="Page_186" id="Page_186">[Pg 186]</a></span></p> + +<p>De misvormde sigaren, dat zijn de slecht gerolde, +de te groote of te kleine worden onder +de werklui verdeeld, die ze voor een kleinigheid +aan de bezoekers afstaan. Ook de patroons zijn +zeer scheutig met het schenken van de uitstekende +"puros" aan iedereen, die hun magazijnen +komt bezoeken, alleen de inboorlingen worden +terecht geweerd. Zoo worden jaarlijks aan de +vreemdelingen gratis in elke fabriek duizenden +rondgedeeld, natuurlijk met het oog op de reclame +van het merk.</p> + +<p>Toen mijn vrouw, mijn zoontje en ik met de +Albingia van de "Nord Deutsche Lloyd" van +Cuba weer naar Europa stoomden, waren wij +de eenige passagiers, die te Hâvre aan wal stapten, +alle anderen gingen door naar Hamburg.</p> + +<p>Men bracht onze koffers in de douaneloods, +waar zij ingeklaard moesten worden. Dit vooruitzicht +bezorgde mij een angstig oogenblik, want +ik had niet minder dan duizend Havanna's meegebracht.</p> + +<p>Het beste was nog maar ze openlijk aan te +geven, toen mij het volgende inviel.</p> + +<p>Op de vraag van den chef of ik sigaren bij +mij had, antwoordde ik kalm: Jawel en dat is +heel dom van mij.<span class='pagenum'><a name="Page_187" id="Page_187">[Pg 187]</a></span></p> + +<p>—Hoezoo?</p> + +<p>—Ze zijn niet voor mij, want ik rook niet.</p> + +<p>Ze zijn bestemd als geschenk voor den minister +en nu had ik veel beter gedaan Zijn Excellentie +ze direkt van uit Havana aan het Ministerie te +zenden.</p> + +<p>—Zeker, want dat zou u niets gekost hebben.</p> + +<p>—Daarom juist.</p> + +<p>—Kent u den minister goed?</p> + +<p>—Heel goed. Hij is een vriend van me.</p> + +<p>De chef aarzelt een oogenblik, dan haalt hij +zijn naamkaartje te voorschijn, geeft het mij en +zegt:</p> + +<p>—Hier is mijn kaartje. U wilt wel bij gelegenheid +aan mij denken. Wat uw sigaren betreft, +u kunt beschouwen, dat u ze inderdaad direkt +langs den diplomatieken weg verzonden hebt.</p> + +<p>Zonder mijn koffers te openen, teekende de +chef ze met een kruis en ik kon ongemoeid de +reis naar Parijs voortzetten.</p> + +<p>Nog steeds denk ik aan dezen goedgeloovigen +chef, maar of het hem baten zal, betwijfel ik +sterk.<span class='pagenum'><a name="Page_188" id="Page_188">[Pg 188]</a></span></p> + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="Charles_Lebargy" id="Charles_Lebargy"></a>Charles Lebargy.</h2> + + +<p>Van dezen beroemden ex-sociétaire van de +Comédie Française te Parijs, wel het meest bekend +om de steeds wisselende keur en vorm +van zijn fraaie dassen, die hij gewoon was te +lanceeren, wordt de volgende anecdote verteld.</p> + +<p>Op een goeden dag komt een acteur uit de +provincie, voorzien van de beste aanbevelingen +zich aan het woonhuis van Lebargy in de Rue +du Cirque aanmelden, met het verzoek om zijn +voorspraak voor een engagement aan het Theater +Français.</p> + +<p>—Reken niet op mij, waarde vriend, want ik +zou je al terstond moeten teleurstellen. Er is bij +ons zelfs geen plaats voor de "premiers prix" +van het Conservatoire, wier engagement verplicht +is. Er zijn er bij ons te veel. U hebt eerste rollen +in de provincie gespeeld en nu wilt U daarmee +ook te Parijs succes hebben, dat zou bij ons,<span class='pagenum'><a name="Page_189" id="Page_189">[Pg 189]</a></span> +gesteld dat u aangenomen werd, immers niet gaan.</p> + +<p>Probeert u het liever eens bij <em class="gh3">Sarah Bernhardt</em>, +bij <em class="gh3">Hertz</em> en <em class="gh3">Coquelin</em> met aanbeveling +van den schrijver, in wiens stukken u in +de provincies met succes optrad, dat is het +eenige wat ik er op weet.</p> + +<p>—Dan rest mij niets anders dan afscheid te +nemen!</p> + +<p>—Inderdaad, doch à propos, wat draagt u +daar voor een vreemd soort das!</p> + +<p>—Dat is een gloednieuwe, die ik te Montpellier +gekocht heb, vóór ik op reis ging.</p> + +<p>—Dacht ik het niet! U moet die das zoo +spoedig mogelijk afdoen, daarmee zult u nergens +hier slagen.</p> + +<p>Metéén opent Lebargy een kast, haalt er een +doos uit en na eenig zoeken toont hij den verbaasden +acteur een felkleurige bonte das.</p> + +<p>—La cravate c'est l'homme, le noeud c'est +l'artiste! Aan mijn dassen dank ik een groot deel +van mijn succes. De keuze van een das is het +criterium van den goeden smaak hier te Parijs, +denk daar wèl om.</p> + +<p>Hierop knoopt Lebargy hem de das om, trekt +en plooit net zoo lang, tot hij over zijn werk +tevreden is en houdt hem tenslotte een spiegel voor.<span class='pagenum'><a name="Page_190" id="Page_190">[Pg 190]</a></span></p> + +<p>De overgelukkige acteur weet niet hoe hij +Lebargy bedanken moet.</p> + +<p>—U bent me volstrekt geen dank schuldig, +onder confraters zijn we dat niet gewoon, maar +wel twaalf francs vijftig, want dat is de prijs.</p> + +<p>Niettegenstaande onze vriend met zijn das van +drie francs vijftig wel zoo ingenomen was, dorst +hij uit vrees Lebargy te beleedigen niets tegen +zeggen en betaalde gelaten voor een oude das +het vierdubbele van wat hij te Montpellier voor +een gloednieuwe had moeten besteden.</p> + +<hr style='width: 45%;' /> + +<p>Als bewijs dat Lebargy zijn waren aard niet +verloochende, dient volgende anecdote.</p> + +<p>Mijn secretaris <em class="gh3">Simonot</em> maakte in den winter +van 1896 met Lebargy en Mlle <em class="gh3">Dorziat</em> +een tournée door Oostenrijk en Roemenië. Ik zelf +kon het gezelschap van Mme <em class="gh3">Duse</em> niet in den +steek laten, zoodat de leiding geheel op Simonet +berustte. Telkens moest ik van hem hooren, dat +hij niet uitkwam en dat de kosten door hem beraamd +niet toereikend waren. Wat was het geval.</p> + +<p>Elken avond na afloop der voorstelling riep +Lebargy mijn secretaris bij zich en noodigde hem +dan uit plaats in zijn rijtuig te nemen, doch zoodra +het op betalen aankwam, scheen hij niet<span class='pagenum'><a name="Page_191" id="Page_191">[Pg 191]</a></span> +voldoende bij zich te hebben en was Simonot genoodzaakt +met den koetsier af te rekenen. Ook +gebeurde het vaak dat Simonot vroegtijdig bij +de kassa aanwezig moest zijn vóór het openen +van den schouwburg en geen tijd had te dineeren. +Hij haalde zijn schade dan na afloop der voorstelling +in en gewoonlijk vergezelde Lebargy hem +naar het restaurant.</p> + +<p>Met de noodige variaties speelden zich dan de +volgende tooneeltjes af.</p> + +<p>Nadat de "ober" de spijskaart had gebracht +en zijn boekje te voorschijn haalde om de "plats" +te noteeren, antwoordde Lebargy geregeld:</p> + +<p>—Ik houd meneer maar wat gezelschap, want +ik ben niet gewoon 's avonds laat zooveel te eten.</p> + +<p>Een omelet wordt opgebracht. Nauwelijks heeft +Simonot zijn mes er in gezet of Lebargy roept +den kelner.</p> + +<p>—Zeg, vriend, breng me eens vlug een couvert.</p> + +<p>—Wenscht meneer dan toch te soupeeren?</p> + +<p>—Dank je, doe echter wat ik je vraag.</p> + +<p>Zoodra hij zijn bord en servies ontvangen heeft.</p> + +<p>—Je permitteert, die omelet ziet er zoo smakelijk +uit, ik wil er wel een stukje van mee eten.</p> + +<p>Na de omelet komt de beurt aan de lamscôtelet +met gebakken aardappeltjes.<span class='pagenum'><a name="Page_192" id="Page_192">[Pg 192]</a></span></p> + +<p>—Het is gek, honger heb ik niet, maar die +côtelet ruikt zoo lekker....</p> + +<p>Bij elk gerecht, de zelfde geschiedenis. Zelfs +van de kaas en de vruchten ligt weldra de helft +op Lebargy's bord.</p> + +<p>Zeg, Simonot, nu we zoo heerlijk gegeten +hebben, kan je me wel een sigaar en een kop +koffie offreeren. Ik heb je nu al zoo lang gezelschap +gehouden!... Je weet, zoodra ik een avond +vrij ben, inviteer ik je te dineeren.</p> + +<p>Dat dit diner lang op zich liet wachten, behoeft +na het bovenstaande wel geen betoog.<span class='pagenum'><a name="Page_193" id="Page_193">[Pg 193]</a></span></p> + + + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2><a name="EEN_NIEUWE_ONDERNEMING" id="EEN_NIEUWE_ONDERNEMING"></a>EEN NIEUWE ONDERNEMING</h2> + +<p> +DE MEULENHOFF-EDITIE +WIL EEN GOED BOEK IN +EEN GOED KLEED GEVEN +VOOR WEINIG GELD +</p> + + +<p>De boeken zijn alle in degelijke, keurige cartonnage +met geïllustreerd omslag verkrijgbaar. +Tegen zeer geringe prijsverhooging zijn de werken +der MEULENHOFF-EDITIE ook verkrijgbaar in +smaakvollen prachtband met goudsnede.</p> + +<p>Voor een zeer billijken prijs ontvangt men +een goed boek, <b>goed</b> van inhoud en <b>goed</b> van +uiterlijk. In de Meulenhoff-Editie worden boeken +opgenomen van onze eerste schrijvers op elk gebied. +Onze boeken zijn niet ernstig en geleerd; het zijn +boeken voor <i>ieder</i>, zij vormen een bibliotheek voor</p> + +<div class="blockquot"><p><b>huiskamer</b> en <b>salon</b>.</p></div> + +<p>Wij laten hier achter de titels volgen, die +reeds verschenen zijn.<span class='pagenum'><a name="Page_194" id="Page_194">[Pg 194]</a></span></p> + + +<hr style="width: 65%;" /> + +<h2>DE MEULENHOFF-EDITIE</h2> + +<p>No. 1. DE POLITIE-SPION.</p> +<p>Roman uit den tijd van de Revolutie in +Rusland, door Maxim Gorki <span style="margin-left: 3em;">f 0.75</span></p> +<p><span style="margin-left: 3em;">(Uitverkocht).</span></p> + + +<p>No. 2. SARAH BERNHARDT.</p> + +<p>Gedenkschriften door haar zelf geschreven.—Jeugd.—Eerste +Tooneeljaren. +2e druk. (6e-10e duizendtal) <span style="margin-left: 3em;">f 0.75</span></p> + +<p><b>Een zeer ter lezing aanbevolen prettig +geschreven boek, deze gedenkschriften +zijn als de schrijfster zelf, opgewekt, +dartel, geestig, vol leven en beweging.</b></p> + +<p><b>J. H. Rössing, in het N. v. d. Dag.</b></p> + + +<p>No. 3. HET HUWELIJK VAN EEFKE BRIËST.</p> +<p>Roman door Th. Fontane. 2e druk <span style="margin-left: 3em;">f 0.75</span></p> + +<p><b>Effi Briest is psychologisch stellig zijn +beste roman. Het is het verhaal van +een huwelijk tusschen een ouderen volkomen +gerijpten man en een "blutjunge" +vrouw.</b></p> + +<p><b>Elsevier's Maandschrift.</b></p> + + +<p>No. 4. NAPOLEON. Opkomst en Grootheid.</p> + +<p>Met vele illustratiën, door H. P. Geerke. +2e druk. (6e-10e duizendtal).<span style="margin-left: 3em;">f 0.75</span></p> +<p><b>Een degelijk, boeiend boek over Napoleon, +keurig uitgegeven en rijk geïllustreerd.</b></p> + +<p><b><span class='pagenum'><a name="Page_195" id="Page_195">[Pg 195]</a></span>Utr. Dagblad.</b></p> + + +<p>No. 5. WALLIJ.</p> + +<p>De Roman van een Kelnerin, door +Edw. Stilgebauer 2e druk <span style="margin-left: 3em;">f 0.75</span></p> + +<p><b>De auteur van "Götz Krafft" geeft hier +een eenvoudig en treffend verhaal, onopgesmukt +en daardoor overtuigend. +Het banale geval is niet banaal of +eenzijdig behandeld. Een mooi boek.</b> +</p> +<p><b>De Avondpost.</b></p> + + +<p>No. 6. DE FRAAIE COMEDIE.</p> + +<p>Een Haagsch Verhaal, door Henri van +Booven <span style="margin-left: 3em;">f 0.75</span></p> + +<p><b>In dit boek vindt men een prachtige +zelf-analyse en een leuke bespotting +van burgerlijk Den Haag.</b></p> + +<p><b>G. v. Hulzen.</b></p> + + +<p>No. 7. SARAH BERNHARDT.</p> + +<p>Gedenkschriften door haar zelf geschreven.—Na +den oorlog.—Sarah Bernhardt als "Ster" <span style="margin-left: 3em;">f 0.75</span></p> + +<p><b>Heel interessant is dit boek. Men kan +dankbaar zijn voor deze uitgaaf. Een +boek dat er in zal gaan.</b></p> + +<p><b>Het Vaderland.</b></p> + + +<p>No. 8. LIEFDE, door Björnstjerne Björnson.</p> + +<p>Uit het Noorsch door Cl. Bienfait <span style="margin-left: 3em;">f 0.75</span></p> + +<p><b>Met vreugde hebben wij dit meesterwerk +van den eeuwig-jeugdigen Noor +gelezen, met een blij oog voor het vele +zonnige, het fijn typeerende, echt dichterlijke +en zacht harmonische in dit +verhaal van prachtig en sterk uit +Noorschen bodem verrezen menschen.</b></p> + +<p><span class='pagenum'><a name="Page_196" id="Page_196">[Pg 196]</a></span><b>De Hofstad.</b> +No. 9. DE VAL VAN NAPOLEON,</p> + +<p>door A. Kielland en H. P. Geerke. Geïllustreerd +<span style="margin-left: 3em;">f 0.75</span></p> + +<p><b>Een boeiende beschrijving, met vele +illustraties, die zeker met genoegen +gelezen zal worden.</b></p> + +<p><b>Algemeen Handelsblad.</b> +</p> + +<p>No. 10. ALS HET IJZER GESMEED WORDT.</p> + +<p>Roman door Clara Viebig<span style="margin-left: 3em;">f 0.75</span></p> + +<p><b>Deze roman is als een monumentaal +gebouw, dat door zijn grootsche eenheid +imponeert en liefde opwekt tot +het waarachtig schoone. Het is wel een +zeer bizonder talent, dat zulk een +kunstwerk heeft gewrocht. Een bizonder +mooi boek.</b></p> + +<p><b>N. Arnh. Courant.</b></p> + + +<p>No. 11. RICHARD WAGNER.</p> + +<p>Zijn leven en werken, door J. Hartog. +Rijk geïllustreerd <span style="margin-left: 3em;">f 0.75</span></p> + +<p><b>Een keurig uitgevoerd prachtwerk, met +rijken inhoud, dat zich prettig laat +lezen, en velen—ook om den zeer +lagen prijs—hoogst welkom zal zijn. +De schrijver geeft hier een zuiver, onpartijdig +oordeel. Een welverdiend +succes zal het boek wachten.</b> +</p> +<p><b>C. v. d. Linden, (in de Muziekbode).</b></p> + + +<p>No. 12. KIPPEVEER of Het geschaakte Meisje.</p> + +<p>Roman door Cosinus, 415 bladzijden.</p> +<p><span class='pagenum'><a name="Page_197" id="Page_197">[Pg 197]</a></span>Deel I. 5e druk<span style="margin-left: 3em;">f 0.85</span></p> +<p>No. 13. KIPPEVEER of Het geschaakte Meisje.</p> + +<p>Roman door Cosinus, 420 bladzijden. +Deel II. 5e druk<span style="margin-left: 3em;">f 0.85</span></p> + +<p><b>Deze beroemd geworden, ALLERVERMAKELIJKSTE +roman zal ongetwijfeld +in den nieuwen vorm weder vele lezers +vinden. Aardige illustraties van Raemaekers.</b> +</p> +<p><b>Nieuws v. d. Dag.</b></p> + + +<p>No. 14. GALERIJ van beroemde Fransche Tooneelspelers.</p> +<p>Hun intiem leven, anecdotisch +beschreven, door J. H. van der Hoeven, +met vele illustraties<span style="margin-left: 3em;">f 0.75</span> +</p> +<p><b>Een kostelijke bundel, luchtig geschreven +kantteekeningen van meer of minder +piquante gedenkschriften. Het is een +keurige uitgaaf, ook naar het uiterlijk.</b></p> + +<p><b>F. Lapidoth in de Nieuwe Crt.</b></p> + + +<p>No. 15. MONNA VANNA,</p> + +<p>door M. Maeterlink, vertaling van Frans +Mijnssen, met 1 portret. 4e druk <span style="margin-left: 3em;">f 0.75</span> +</p> +<p><b>De meesterlijke vertaling van Frans +Mijnssen in een nieuw aantrekkelijk +gewaad. (De bekende Meulenhoff-Editie).</b> +</p> +<p><b>Avondpost.</b> +</p> + +<p>No. 16. HET HEKSENLIED, +</p> +<p>door Von Wildenbruch, op maat overgezet +voor de muziek van Max Schillings +door Fr. Pauwels <span style="margin-left: 3em;">f 0.45</span> +</p> +<p><b>Een handige uitgaaf van het beroemde +"Heksenlied" in goede bewerking, en +in maat overgezet voor de muziek van +Max Schillings.</b></p> + +<p><span class='pagenum'><a name="Page_198" id="Page_198">[Pg 198]</a></span><b>Utr. Dagblad.</b></p> + + +<p>No. 17. EEN VROUWENBIECHT.</p> + +<p>Oorspronkelijke roman door G. van +Hulzen<span style="margin-left: 3em;">f 0.75</span></p> + +<p><b>Het goede in dit boek is de voortreffelijke +psychische uitbeelding, en vooral, +dat de overgave van deze vrouw zelfsprekend +is geworden.</b></p> + +<p><b>De Groene Amsterdammer.</b> +</p> + +<p>No. 18. MARIE ANTOINETTE.</p> + +<p>Jeugd.—Eerste jaren der Revolutie, +door Cl. Tschudi. Naar de oorspronkelijke +Noorsche uitgaaf door J. Clant +van der Mijll Piepers. Met vele illustraties +<span style="margin-left: 3em;">f 0.85</span></p> + +<p><b>Een aanbevelenswaardig boek; levendig +is hier de geschiedenis van de ongelukkige +koningin beschreven; men leest +het boek als een diep tragische roman.</b> +</p> +<p><b>Opr. Haarl. Courant.</b></p> + + +<p>No. 19. DRIE SPELEN VAN RECHT.</p> + +<p>De jonggehuwden; Een handschoen; +Leonarda door Björnstjerne Björnson.<span style="margin-left: 3em;">f 0.85</span></p> + +<p><b>De bekende, in korten tijd populair +geworden Meulenhoff-Editie, brengt +een verdienstelijke uitgaaf van Björnson's +dramatische werken waarin de +gelijkheid van man en vrouw behandeld +wordt wat betreft het peil van zedelijkheid, +recht en maatschappelijk optreden.</b></p> + +<p><span class='pagenum'><a name="Page_199" id="Page_199">[Pg 199]</a></span><b>Alg. Bibl.</b></p> + + +<p>No. 20. MARIE ANTOINETTE EN DE REVOLUTIE,</p> +<p>door Cl. Tschudi. Naar de oorspronkelijke +Noorsche uitgaaf door J. +Clant van der Mijll Piepers. Met vele +illustraties. 469 bladz. <span style="margin-left: 3em;">f 0.95</span></p> + +<p><b>Dit boek toont ons het leven van de +arme Koningin op haar lijdenspad naar +het treurige einde.</b></p> + +<p><b>De schokkende gebeurtenissen der +Fransche Revolutie met al haar verschrikkingen +ziet men hier levendig, en +getrouw aan de historische feiten, +wedergegeven. Het geheel is in onderhoudenden, +boeienden trant verteld.</b></p> + + +<p>No. 21. HALFBLOED. Een huwelijk in de tropen. +</p> +<p>Roman door A. Perrin. Vertaald door +D. Jacobson<span style="margin-left: 3em;">f 0.75</span></p> + +<p><b>Een goed doorgewerkte roman; de +strijd tusschen liefde en bijgeloof van +de indische vrouw is goed weergegeven.</b></p> + + +<p>No. 22. NA HET DERDE KIND.</p> + +<p>Roman door H. von Mühlau, vertaald +door Anna van Gogh-Kaulbach <span style="margin-left: 3em;">f 0.75</span></p> + +<p><b>Was het derde kind gewenscht?</b> +</p> +<p><b>Mag men deze vraag zelfs opwerpen?</b></p> + +<p><b>Ziedaar een stukje sociale questie waarover +deze roman handelt, en die in den +tegenwoordigen tijd aller belangstelling +<span class='pagenum'><a name="Page_200" id="Page_200">[Pg 200]</a></span>zal wekken.</b> +</p> + +<p>No. 23. VERLOVING EN HUWELIJK IN VROEGER TIJDEN,</p> +<p>door Prof. dr. L. Knappert. +Rijk geïllustreerd <span style="margin-left: 3em;">f 0.95</span></p> + +<p><b>Een historisch overzicht met vele bizonderheden +over "hoe men elkaar +vroeger vond en kreeg."</b></p> + +<p><b>Interessant geïllustreerd.</b></p> + + +<p>No. 24. DE OORLOG. </p> +<p>Geïllustreerde Geschiedenis +van den Wereldoorlog, door H. P. +Geerke en G. A. Brands.</p> + +<p>Deel I. Rijk geïllustreerd <span style="margin-left: 3em;">f 0.95</span></p> + +<p><b>Een interessant boek, dat met zijn vele +illustraties en documenten een blijvende +herinnering aan dezen oorlog vormt. +"Een en ander geeft aan het boekje +een eigenaardig cachet. De heer Meulenhoff +heeft voor een fraaie uitvoering +gezorgd. 't Is eigenlijk onnoodig dit te +zeggen. Men kent zijn "Editie's".</b></p> + +<p><b>Prov. Overijss. en Zwoll. Courant.</b> +</p> + +<p>No. 25. OPGANG. </p> +<p>De Roman van een vrouwenleven. +Oorspronkelijke roman door Anna +van Gogh Kaulbach <span style="margin-left: 3em;">f 0.95</span></p> + +<p>In extra fraaien band <span style="margin-left: 3em;">f 1.20</span></p> + +<p><b>"Opgang is de roman van een slachtoffer +der tweedracht in een huwelijk. +Het is de ellende, door dit laatste veroorzaakt, +die Anna van Gogh-Kaulbach +ons duidelijk voor oogen wil +stellen, en ze slaagt daarin volkomen".</b></p> + +<p><span class='pagenum'><a name="Page_201" id="Page_201">[Pg 201]</a></span><b>De Haagsche Vrouwenkronik.</b></p> + + +<p>No. 26. "DE WAPENS NÊER."</p> + +<p>Roman van Bertha v. Suttner.</p> + +<p>Deel I <span style="margin-left: 3em;">f 0.85</span></p> + +<p><b>"Hoe goed heeft deze vrouw opgemerkt, +wat heeft zij van veel, dat ons nog +altijd met wilde verbazing vervult, de +alledaagsche, onschuldig schijnende oorzaken +aangetoond."</b></p> + +<p><b>De Telegraaf.</b></p> + + +<p>No. 27. "DE WAPENS NÊER."</p> + +<p>Roman van Bertha v. Suttner.</p> + +<p>Deel II<span style="margin-left: 3em;">f 0.85</span></p> + +<p><b>"Dit boek, dat den oorlog van 1866 +en 1870 schildert, herleeft thans. Heele +citaten waren aan te halen, woordelijk +op de toestanden van thans toepasselijk.</b></p> + +<p><b>Utrechtsch Prov. Sted. Dagblad.</b></p> + +<p><b>De bekende letterkundige Peter Rosegger +zegt van dit boek:</b></p> + +<p>"Toen ik gedurende een mooien stemmingsvollen +herfstdag in de boschrijke streken +van Kriegslach vertoefde, las ik "De Wapens +neer!" van Bertha von Suttner. Ik +las het boek in twee dagen uit, en die +twee dagen blijven steeds een gebeurtenis +in mijn leven. Toen ik het boek beëindigd +had, had ik slechts één wensch, namelijk +dat het boek in alle talen vertaald, en in +alle bibliotheken opgenomen zou worden. +Evenals er vereenigingen bestaan voor +de verspreiding van den bijbel, zoo moesten +er ook vereenigingen bestaan voor de +verspreiding van dit boek. Het is een +merkwaardig, een goed boek, dat door +iedereen gelezen moet worden."</p><p><span class='pagenum'><a name="Page_202" id="Page_202">[Pg 202]</a></span> +</p> + + +<hr style="width: 65%;" /> +<h2>WAT ONZE LETTERKUNDIGEN VAN DE +MEULENHOFF-EDITIE ZEGGEN.</h2> + + +<p><b>IS. QUERIDO</b> zegt van de Meulenhoff-Editie:</p> + +<p>Een alleraardigste uitgaaf, keurig gedrukt +in prettig formaat, die heel wat goeds en +interessants brengt.</p> + +<p><b>J. REDDINGIUS</b> zegt:</p> + +<p>Goed en voortreffelijk, een nieuwe onderneming +die aller steun verdient.</p> + +<p><b>J. H. RöSSING</b> zegt:</p> + +<p>Een aardige, prettige uitgaaf, <b>goede</b> boeken, +<b>goed</b> gedrukt op <b>goed</b> papier.</p> + +<p><b>G. VAN HULZEN</b> zegt:</p> + +<p><i>Hoe voortréffelijk zijn al deze goedkoope +Meulenhoff-deeltjes naar inhoud en uiterlijk +en hoe aardig staan ze in de kamer, met die +effen gegreinde roode bandjes, goud gedrukt: +ik ben er waarlijk zeer mee ingenomen.</i></p> + +<p><b>INA BOUDIER-BAKKER</b> zegt:</p> + +<p>Een mooie, sympathieke uitgaaf.</p> + +<p><b>HENRI VAN BOOVEN</b> zegt:</p> + +<p>Aardige deeltjes, prettig formaat en uitstekend +uitgegeven.</p> + + +<p><b>ANNA VAN GOGH-KAULBACH</b> zegt:</p> + +<p>Een mooie onderneming, het uiterlijk is +keurig; met genoegen nam ik kennis van +de reeds verschenen deelen.</p> + + +<p> </p> +<p> </p> +<hr class="full" /> +<p>***END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK ACHTER DE SCHERMEN***</p> +<p>******* This file should be named 30592-h.txt or 30592-h.zip *******</p> +<p>This and all associated files of various formats will be found in:<br /> +<a href="http://www.gutenberg.org/dirs/3/0/5/9/30592">http://www.gutenberg.org/3/0/5/9/30592</a></p> +<p>Updated editions will replace the previous one--the old editions +will be renamed.</p> + +<p>Creating the works from public domain print editions means that no +one owns a United States copyright in these works, so the Foundation +(and you!) can copy and distribute it in the United States without +permission and without paying copyright royalties. Special rules, +set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to +copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to +protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project +Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you +charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you +do not charge anything for copies of this eBook, complying with the +rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose +such as creation of derivative works, reports, performances and +research. They may be modified and printed and given away--you may do +practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is +subject to the trademark license, especially commercial +redistribution.</p> + + + +<pre> +*** START: FULL LICENSE *** + +THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE +PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK + +To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free +distribution of electronic works, by using or distributing this work +(or any other work associated in any way with the phrase "Project +Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project +Gutenberg-tm License (available with this file or online at +<a href="http://www.gutenberg.org/license">http://www.gutenberg.org/license)</a>. + + +Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm +electronic works + +1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm +electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to +and accept all the terms of this license and intellectual property +(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all +the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy +all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. +If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project +Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the +terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or +entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. + +1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be +used on or associated in any way with an electronic work by people who +agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few +things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works +even without complying with the full terms of this agreement. See +paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project +Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement +and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic +works. See paragraph 1.E below. + +1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" +or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project +Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the +collection are in the public domain in the United States. If an +individual work is in the public domain in the United States and you are +located in the United States, we do not claim a right to prevent you from +copying, distributing, performing, displaying or creating derivative +works based on the work as long as all references to Project Gutenberg +are removed. Of course, we hope that you will support the Project +Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by +freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of +this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with +the work. You can easily comply with the terms of this agreement by +keeping this work in the same format with its attached full Project +Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. + +1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern +what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in +a constant state of change. If you are outside the United States, check +the laws of your country in addition to the terms of this agreement +before downloading, copying, displaying, performing, distributing or +creating derivative works based on this work or any other Project +Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning +the copyright status of any work in any country outside the United +States. + +1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: + +1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate +access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently +whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the +phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project +Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, +copied or distributed: + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + +1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived +from the public domain (does not contain a notice indicating that it is +posted with permission of the copyright holder), the work can be copied +and distributed to anyone in the United States without paying any fees +or charges. If you are redistributing or providing access to a work +with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the +work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 +through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the +Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or +1.E.9. + +1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted +with the permission of the copyright holder, your use and distribution +must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional +terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked +to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the +permission of the copyright holder found at the beginning of this work. + +1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm +License terms from this work, or any files containing a part of this +work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. + +1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this +electronic work, or any part of this electronic work, without +prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with +active links or immediate access to the full terms of the Project +Gutenberg-tm License. + +1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, +compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any +word processing or hypertext form. However, if you provide access to or +distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than +"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version +posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), +you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a +copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon +request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other +form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm +License as specified in paragraph 1.E.1. + +1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, +performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works +unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. + +1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing +access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided +that + +- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from + the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method + you already use to calculate your applicable taxes. The fee is + owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he + has agreed to donate royalties under this paragraph to the + Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments + must be paid within 60 days following each date on which you + prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax + returns. Royalty payments should be clearly marked as such and + sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the + address specified in Section 4, "Information about donations to + the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." + +- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies + you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he + does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm + License. You must require such a user to return or + destroy all copies of the works possessed in a physical medium + and discontinue all use of and all access to other copies of + Project Gutenberg-tm works. + +- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any + money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the + electronic work is discovered and reported to you within 90 days + of receipt of the work. + +- You comply with all other terms of this agreement for free + distribution of Project Gutenberg-tm works. + +1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm +electronic work or group of works on different terms than are set +forth in this agreement, you must obtain permission in writing from +both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael +Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the +Foundation as set forth in Section 3 below. + +1.F. + +1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable +effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread +public domain works in creating the Project Gutenberg-tm +collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic +works, and the medium on which they may be stored, may contain +"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or +corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual +property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a +computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by +your equipment. + +1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right +of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project +Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project +Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all +liability to you for damages, costs and expenses, including legal +fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT +LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE +PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE +TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE +LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR +INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH +DAMAGE. + +1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a +defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can +receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a +written explanation to the person you received the work from. If you +received the work on a physical medium, you must return the medium with +your written explanation. The person or entity that provided you with +the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a +refund. If you received the work electronically, the person or entity +providing it to you may choose to give you a second opportunity to +receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy +is also defective, you may demand a refund in writing without further +opportunities to fix the problem. + +1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth +in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS,' WITH NO OTHER +WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO +WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. + +1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied +warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. +If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the +law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be +interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by +the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any +provision of this agreement shall not void the remaining provisions. + +1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the +trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone +providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance +with this agreement, and any volunteers associated with the production, +promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, +harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, +that arise directly or indirectly from any of the following which you do +or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm +work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any +Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. + + +Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm + +Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of +electronic works in formats readable by the widest variety of computers +including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists +because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from +people in all walks of life. + +Volunteers and financial support to provide volunteers with the +assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's +goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will +remain freely available for generations to come. In 2001, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure +and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. +To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation +and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 +and the Foundation web page at http://www.gutenberg.org/fundraising/pglaf. + + +Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive +Foundation + +The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit +501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the +state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal +Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification +number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent +permitted by U.S. federal laws and your state's laws. + +The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. +Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered +throughout numerous locations. Its business office is located at +809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email +business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact +information can be found at the Foundation's web site and official +page at http://www.gutenberg.org/about/contact + +For additional contact information: + Dr. Gregory B. Newby + Chief Executive and Director + gbnewby@pglaf.org + +Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation + +Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide +spread public support and donations to carry out its mission of +increasing the number of public domain and licensed works that can be +freely distributed in machine readable form accessible by the widest +array of equipment including outdated equipment. Many small donations +($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt +status with the IRS. + +The Foundation is committed to complying with the laws regulating +charities and charitable donations in all 50 states of the United +States. Compliance requirements are not uniform and it takes a +considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up +with these requirements. We do not solicit donations in locations +where we have not received written confirmation of compliance. To +SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any +particular state visit http://www.gutenberg.org/fundraising/pglaf + +While we cannot and do not solicit contributions from states where we +have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition +against accepting unsolicited donations from donors in such states who +approach us with offers to donate. + +International donations are gratefully accepted, but we cannot make +any statements concerning tax treatment of donations received from +outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. + +Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation +methods and addresses. Donations are accepted in a number of other +ways including checks, online payments and credit card donations. +To donate, please visit: http://www.gutenberg.org/fundraising/donate + + +Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic +works. + +Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm +concept of a library of electronic works that could be freely shared +with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project +Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. + +Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed +editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. +unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily +keep eBooks in compliance with any particular paper edition. + +Each eBook is in a subdirectory of the same number as the eBook's +eBook number, often in several formats including plain vanilla ASCII, +compressed (zipped), HTML and others. + +Corrected EDITIONS of our eBooks replace the old file and take over +the old filename and etext number. The replaced older file is renamed. +VERSIONS based on separate sources are treated as new eBooks receiving +new filenames and etext numbers. + +Most people start at our Web site which has the main PG search facility: + +<a href="http://www.gutenberg.org">http://www.gutenberg.org</a> + +This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, +including how to make donations to the Project Gutenberg Literary +Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to +subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. + +EBooks posted prior to November 2003, with eBook numbers BELOW #10000, +are filed in directories based on their release date. If you want to +download any of these eBooks directly, rather than using the regular +search system you may utilize the following addresses and just +download by the etext year. + +<a href="http://www.gutenberg.org/dirs/etext06/">http://www.gutenberg.org/dirs/etext06/</a> + + (Or /etext 05, 04, 03, 02, 01, 00, 99, + 98, 97, 96, 95, 94, 93, 92, 92, 91 or 90) + +EBooks posted since November 2003, with etext numbers OVER #10000, are +filed in a different way. The year of a release date is no longer part +of the directory path. The path is based on the etext number (which is +identical to the filename). The path to the file is made up of single +digits corresponding to all but the last digit in the filename. For +example an eBook of filename 10234 would be found at: + +http://www.gutenberg.org/dirs/1/0/2/3/10234 + +or filename 24689 would be found at: +http://www.gutenberg.org/dirs/2/4/6/8/24689 + +An alternative method of locating eBooks: +<a href="http://www.gutenberg.org/dirs/GUTINDEX.ALL">http://www.gutenberg.org/dirs/GUTINDEX.ALL</a> + +*** END: FULL LICENSE *** +</pre> +</body> +</html> diff --git a/30592-h/images/cover.jpg b/30592-h/images/cover.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..04ad4fe --- /dev/null +++ b/30592-h/images/cover.jpg diff --git a/30592-h/images/portret.jpg b/30592-h/images/portret.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..53272d6 --- /dev/null +++ b/30592-h/images/portret.jpg diff --git a/LICENSE.txt b/LICENSE.txt new file mode 100644 index 0000000..6312041 --- /dev/null +++ b/LICENSE.txt @@ -0,0 +1,11 @@ +This eBook, including all associated images, markup, improvements, +metadata, and any other content or labor, has been confirmed to be +in the PUBLIC DOMAIN IN THE UNITED STATES. + +Procedures for determining public domain status are described in +the "Copyright How-To" at https://www.gutenberg.org. + +No investigation has been made concerning possible copyrights in +jurisdictions other than the United States. Anyone seeking to utilize +this eBook outside of the United States should confirm copyright +status under the laws that apply to them. diff --git a/README.md b/README.md new file mode 100644 index 0000000..a74dc09 --- /dev/null +++ b/README.md @@ -0,0 +1,2 @@ +Project Gutenberg (https://www.gutenberg.org) public repository for +eBook #30592 (https://www.gutenberg.org/ebooks/30592) |
