diff options
Diffstat (limited to '29507-h')
| -rw-r--r-- | 29507-h/29507-h.htm | 30800 | ||||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/back.jpg | bin | 0 -> 82095 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/book.png | bin | 0 -> 364 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/card.png | bin | 0 -> 357 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/cover-tn.jpg | bin | 0 -> 20448 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/cover.jpg | bin | 0 -> 100153 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/external.png | bin | 0 -> 172 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-a-031.gif | bin | 0 -> 39014 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-a-091.gif | bin | 0 -> 25062 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-a-126.gif | bin | 0 -> 35154 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-a-271.gif | bin | 0 -> 28944 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-a-455.gif | bin | 0 -> 27419 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-a-488.gif | bin | 0 -> 30553 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-a-668.gif | bin | 0 -> 32252 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-a-777.gif | bin | 0 -> 29531 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-a-811.gif | bin | 0 -> 31491 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-006.jpg | bin | 0 -> 98164 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-029a.jpg | bin | 0 -> 62223 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-029b.jpg | bin | 0 -> 59326 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-047a.jpg | bin | 0 -> 82340 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-047b.jpg | bin | 0 -> 67991 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-065.jpg | bin | 0 -> 88313 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-083.jpg | bin | 0 -> 108357 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-101.jpg | bin | 0 -> 96091 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-119a.jpg | bin | 0 -> 60057 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-119b.jpg | bin | 0 -> 94587 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-137a.jpg | bin | 0 -> 34192 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-137b.jpg | bin | 0 -> 39587 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-155.jpg | bin | 0 -> 94178 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-173.jpg | bin | 0 -> 91958 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-191.jpg | bin | 0 -> 73600 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-209.jpg | bin | 0 -> 87123 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-219.jpg | bin | 0 -> 75823 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-229.jpg | bin | 0 -> 70641 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-239a.jpg | bin | 0 -> 64862 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-239b.jpg | bin | 0 -> 81505 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-249a.jpg | bin | 0 -> 70191 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-249b.jpg | bin | 0 -> 76268 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-267a.jpg | bin | 0 -> 70284 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-267b.jpg | bin | 0 -> 53339 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-285.jpg | bin | 0 -> 97573 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-303.jpg | bin | 0 -> 86272 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-321.jpg | bin | 0 -> 73188 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-339.jpg | bin | 0 -> 94532 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-349.jpg | bin | 0 -> 77997 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-359.jpg | bin | 0 -> 79613 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-377a.jpg | bin | 0 -> 58878 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-377b.jpg | bin | 0 -> 53528 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-395a.jpg | bin | 0 -> 68815 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-395b.jpg | bin | 0 -> 65437 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-405a.jpg | bin | 0 -> 65626 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-405b.jpg | bin | 0 -> 73893 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-415a.jpg | bin | 0 -> 62543 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-415b.jpg | bin | 0 -> 62419 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-433a.jpg | bin | 0 -> 50283 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-433b.jpg | bin | 0 -> 70419 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-443a.jpg | bin | 0 -> 61019 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-443b.jpg | bin | 0 -> 72458 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-453.jpg | bin | 0 -> 88450 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-463a.jpg | bin | 0 -> 66232 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-463b.jpg | bin | 0 -> 58093 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-489a.jpg | bin | 0 -> 70797 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-489b.jpg | bin | 0 -> 103461 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-507.jpg | bin | 0 -> 93452 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-517.jpg | bin | 0 -> 121975 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-527.jpg | bin | 0 -> 100297 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-545.jpg | bin | 0 -> 87089 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-563.jpg | bin | 0 -> 69219 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-597.jpg | bin | 0 -> 68787 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-615a.jpg | bin | 0 -> 76461 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-615b.jpg | bin | 0 -> 84009 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-633.jpg | bin | 0 -> 85556 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-651a.jpg | bin | 0 -> 69632 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-651b.jpg | bin | 0 -> 63245 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-669.jpg | bin | 0 -> 93355 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-687a.jpg | bin | 0 -> 51001 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-687b.jpg | bin | 0 -> 64268 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-705a.jpg | bin | 0 -> 67767 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-705b.jpg | bin | 0 -> 50905 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-723a.jpg | bin | 0 -> 79839 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-723b.jpg | bin | 0 -> 52357 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-741a.jpg | bin | 0 -> 52689 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-741b.jpg | bin | 0 -> 53948 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-775.jpg | bin | 0 -> 85434 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-b-793.jpg | bin | 0 -> 107451 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-c-028-z.gif | bin | 0 -> 1126 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-c-054-s.gif | bin | 0 -> 1162 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/i-c-109-x.gif | bin | 0 -> 1133 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/logo.gif | bin | 0 -> 9150 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 29507-h/images/spine.jpg | bin | 0 -> 30508 bytes |
90 files changed, 30800 insertions, 0 deletions
diff --git a/29507-h/29507-h.htm b/29507-h/29507-h.htm new file mode 100644 index 0000000..b326ac9 --- /dev/null +++ b/29507-h/29507-h.htm @@ -0,0 +1,30800 @@ +<!DOCTYPE html +PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 4.01 Transitional//EN" +"http://www.w3.org/TR/html4/loose.dtd"> +<!-- This HTML file has been automatically generated from an XML source, using XSLT. If you find any mistakes, please edit the XML source. --> +<html lang="nl-1900"> +<head> +<meta name="generator" content="HTML Tidy, see www.w3.org"> +<meta http-equiv="Content-Type" content= +"text/html; charset=ISO-8859-1"> +<title>Reisbrieven uit Afrika en Azië</title> +<link rel="schema.DC" href= +"http://dublincore.org/documents/1998/09/dces/"> +<meta name="author" content="Aletta H. Jacobs"> +<meta name="DC.Creator" content="Aletta H. Jacobs"> +<meta name="DC.Title" content="Reisbrieven uit Afrika en Azië"> +<meta name="DC.Date" content="#####"> +<meta name="DC.Language" content="nl-1900"> +<style type="text/css"> + /* Standard CSS stylesheet */ +body +{ + font: 100%/1.2em "Times New Roman", Times, serif; + margin: 1.58em 16%; + text-align: left; +} +.titlePage +{ + border: #DDDDDD 2px solid; + margin: 3em 0% 7em 0%; + padding: 5em 10% 6em 10%; +} +h1.docTitle +{ + font-size:1.6em; + line-height:2em; +} +h2.byline +{ + font-size:1.1em; + font-weight:normal; + line-height:1.44em; +} +span.docAuthor +{ + font-size:1.2em; + font-weight:bold; +} +h2.docImprint +{ + font-size:1.2em; + font-weight:normal; +} +.transcribernote +{ + background-color:#DDE; + border:black 1px dotted; + color:#000; + font-family:sans-serif; + font-size:80%; + margin:2em 5%; + padding:1em; +} +.advertisment +{ + background-color:#FFFEE0; + border:black 1px dotted; + color:#000; + margin:2em 5%; + padding:1em; +} +.div0 +{ + padding-top: 5.6em; +} +.div1 +{ + padding-top: 4.8em; +} +.index +{ + font-size: 80%; +} +.div2 +{ + padding-top: 3.6em; +} +.div3, .div4, .div5 +{ + padding-top: 2.4em; +} +.footnotes .body, +.footnotes .div1 +{ + padding: 0; +} +h1, h2, h3, h4, h5, h6, .pseudoh1, .pseudoh2, .pseudoh3, pseudoh4 +{ + clear: both; + font-style: normal; + text-transform: none; +} +h3, .pseudoh3 +{ + font-size:1.2em; + line-height:1.2em; +} +h3.label +{ + font-size:1em; + line-height:1.2em; + margin-bottom:0; +} +h4, pseudoh4 +{ + font-size:1em; + line-height:1.2em; +} +h4.lghead +{ + margin-left:10%; + margin-right:10%; +} +.alignleft +{ + text-align:left; +} +.alignright +{ + text-align:right; +} +.alignblock +{ + text-align:justify; +} +p.tb, hr.tb +{ + margin-top: 1.6em; + margin-bottom: 1.6em; + margin-left: auto; + margin-right: auto; + text-align: center; +} +p.poetry +{ + margin:0 10% 1.58em; +} +span.hemistich /* invisible text to achieve visual effect of hemistich indentation. */ +{ + color: white; +} +p.line +{ + margin:0 10%; +} +p.argument, p.note, p.tocArgument +{ + font-size:0.9em; + line-height:1.2em; + text-indent:0; +} +p.argument, p.tocArgument +{ + margin:1.58em 10%; +} +p.tocChapter +{ + margin:1.58em 0%; +} +p.tocSection +{ + margin:0.7em 5%; +} +div.epigraph +{ + font-size:0.9em; + line-height:1.2em; + width: 60%; + margin-left: auto; +} +.epigraph .bibl +{ + text-align: right; +} +.epigraph .poem +{ + margin-left: 0; +} +.epigraph .line +{ + margin-left: 0; + text-indent: 0; +} +.trailer +{ + clear: both; + padding-top: 2.4em; + padding-bottom: 1.6em; +} +.floatLeft +{ + float:left; + margin:10px 10px 10px 0; +} +.floatRight +{ + float:right; + margin:10px 0 10px 10px; +} +p.figureHead +{ + font-size:100%; + text-align:center; +} +.figure p +{ + font-size:80%; + margin-top:0; + text-align:center; +} +p.smallprint,li.smallprint +{ + color:#666666; + font-size:80%; +} +span.parnum +{ + font-weight: bold; +} +.leftnote +{ + font-size:0.8em; + height:0; + left:1%; + line-height:1.2em; + position:absolute; + text-indent:0; + width:14%; +} +.pagenum +{ + display:inline; + font-size:70%; + font-style:normal; + margin:0; + padding:0; + position:absolute; + right:1%; + text-align:right; +} +a.noteref, a.pseudonoteref +{ + font-size: 80%; + text-decoration: none; + vertical-align: 0.25em; +} +.red +{ + color: red; +} +.displayfootnote +{ + display: none; +} +div.footnotes +{ + margin-top: 1em; + padding: 0; +} +hr.fnsep +{ + margin-left: 0; + margin-right: 0; + text-align: left; + width: 25%; +} +p.footnote +{ + font-size: 80%; + margin-bottom: 0.5em; + margin-top: 0.5em; +} +p.footnote .label +{ + float: left; + text-align:left; + width:2em; +} +.footnotes td, .footnotes th, .footnotes .tablecaption +{ + font-size: 80%; +} +.centertable +{ + /* center the table */ + margin: 0px auto; +} +.poem +{ + margin-left:5%; + position:relative; + text-align:left; + width:90%; +} +.poem h4 +{ + font-weight:normal; + margin-left:5em; +} +.poem .linenum +{ + color:#777; + font-size:90%; + left:-2.5em; + margin:0; + position:absolute; + text-align:center; + text-indent:0; + top:auto; + width:1.75em; +} +.versenum +{ + font-weight:bold; +} +/* right aligned page number in table of contents */ +.tocPagenum, .flushright +{ + position: absolute; + right: 16%; + top: auto; +} +.footnotes .line +{ + font-size:80%; + margin:0 5%; +} +.poem .i0 +{ + display:block; + margin-left:2em; +} +.poem .i1 +{ + display:block; + margin-left:3em; +} +.poem .i2 +{ + display:block; + margin-left:4em; +} +.poem .i3 +{ + display:block; + margin-left:5em; +} +.poem .i4 +{ + display:block; + margin-left:6em; +} +.poem .i5 +{ + display:block; + margin-left:7em; +} +.poem .i6 +{ + display:block; + margin-left:8em; +} +.poem .i7 +{ + display:block; + margin-left:9em; +} +.poem .i8 +{ + display:block; + margin-left:10em; +} +.poem .i9 +{ + display:block; + margin-left:11em; +} +span.corr +{ + border-bottom:1px dotted red; +} +span.abbr +{ + border-bottom:1px dotted gray; +} +span.measure +{ + border-bottom:1px dotted green; +} +.letterspaced +{ + letter-spacing:0.2em; +} +.smallcaps +{ + font-variant:small-caps; +} +.caps +{ + text-transform:uppercase; +} +.fraktur +{ + font-family: 'Walbaum-Fraktur'; +} +.rm +{ + font-style: normal; +} +hr +{ + clear:both; + height:1px; + margin-left:auto; + margin-right:auto; + margin-top:1em; + text-align:center; + width:45%; +} +h2.docImprint,h1.docTitle,h2.byline,h2.docTitle,.aligncenter,div.figure +{ + text-align:center; +} +h1,h2 +{ + font-size:1.44em; + line-height:1.5em; +} +h1.label,h2.label +{ + font-size:1.2em; + line-height:1.2em; + margin-bottom:0; +} +h5,h6 +{ + font-size:1em; + font-style:italic; + line-height:1em; +} +p,p.initial +{ + text-indent:0; +} +p.firstlinecaps:first-line +{ + text-transform: uppercase; +} +p.dropcap:first-letter +{ + float: left; + clear: left; + margin: 0em 0.05em 0 0; + padding: 0px; + line-height: 0.8em; + font-size: 420%; + vertical-align:super; +} +.poem +{ + padding: .5em 0% .5em 0%; +} +p.quote,div.blockquote,div.argument +{ + font-size:0.9em; + line-height:1.2em; + margin:1.58em 5%; +} +.pagenum a, a.noteref:hover, a.hidden:hover, a.hidden +{ + text-decoration:none; +} +ul { list-style-type: disc; } +ol { list-style-type: decimal; } +ol.AL { list-style-type: lower-alpha; } +ol.AU { list-style-type: upper-alpha; } +ol.RU { list-style-type: upper-roman; } +ol.RL { list-style-type: lower-roman; } +.lsdisc { list-style-type: disc; } +.lsoff { list-style-type: none; } +.castlist, .castitem { list-style-type: none; } +.pglink +{ + background: url(images/book.png) center right no-repeat; + padding-right: 18px; +} +.catlink +{ + background: url(images/card.png) center right no-repeat; + padding-right: 17px; +} +.exlink +{ + background: url(images/external.png) center right no-repeat; + padding-right: 13px; +} +.pglink:hover +{ + background-color: #DCFFDC; +} +.catlink:hover +{ + background-color: #FFFFDC; +} +.exlink:hover +{ + background-color: #FFDCDC; +} + /* Supplement CSS stylesheet "style/arctic.css.xml + " */ +body +{ + background: #FFFFFF; + font-family: "Times New Roman", Times, serif; +} +body, a.hidden +{ + color: black; +} +h1, h2, h3, h4, h5, h6, .pseudoh1, .pseudoh2, .pseudoh3, .pseudoh4 +{ + color: #001FA4; + font-family: Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif; +} +p.byline +{ + font-style: italic; + margin-bottom: 2em; +} +.figureHead, .noteref, .pseudonoteref, span.leftnote, p.legend, .versenum, .stage +{ + color: #001FA4; +} +.rightnote, .pagenum, .linenum, .pagenum a +{ + color: #AAAAAA; +} +a.hidden:hover, a.noteref:hover +{ + color: red; +} +p.dropcap:first-letter +{ + color: #001FA4; + font-weight: bold; +} +sub, sup +{ + line-height: 0; +} + /* Standard Aural CSS stylesheet */ +.pagenum, .linenum +{ + speak: none; +} +</style> +</head> +<body> + + +<pre> + +The Project Gutenberg EBook of Reisbrieven uit Afrika en Azië, by +Aletta Henriëtte Jacobs + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + + +Title: Reisbrieven uit Afrika en Azië + benevens eenige brieven uit Zweden en Noorwegen + +Author: Aletta Henriëtte Jacobs + +Illustrator: Cornelis André Vlaanderen + +Release Date: July 25, 2009 [EBook #29507] + +Language: Dutch + +Character set encoding: ISO-8859-1 + +*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK REISBRIEVEN UIT AFRIKA EN AZIË *** + + + + +Produced by The Online Distributed Proofreading Team at +https://www.pgdp.net/ + + + + + + +</pre> + +<div class="front"> +<div class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/cover.jpg" alt= +"Oorspronkelijke voorkant: Reisbrieven uit Afrika en Azië door Aletta H. Jacobs, W. Hilarius Wzn.—Almelo" + width="501" height="720"></div> +</div> + +<div class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-006.jpg" alt= +"Dr. Aletta H. Jacobs." width="520" height="720"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Dr. Aletta H. +Jacobs.</span></p> +</div> +</div> + +<div class="titlePage"> +<h1 class="docTitle">Reisbrieven uit Afrika en Azië</h1> + +<h2 class="docTitle">Benevens eenige brieven uit Zweden en +Noorwegen</h2> + +<h2 class="byline">Door<br> + <span class="docAuthor">Dr. Aletta H. Jacobs</span></h2> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/logo.gif" alt= +"Uitgeverslogo: Werkend hopen." width="211" height="179"></div> + +<h2 class="docImprint">Tweede goedkoope druk<br> + Gedrukt en uitgegeven in het jaar 1915<br> + Door W. Hilarius Wzn. te Almelo</h2> +</div> + +<div class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<p class="aligncenter">Boekdrukkerij W. Hilarius Wzn., Almelo. <span +class="pagenum">[<a id="xd0e118" href="#xd0e118">III</a>]</span></p> +</div> + +<div id="toc" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<h2 class="normal">Inhoud.</h2> + +<ol class="lsoff"> +<li> <span class="tocPagenum">Bladz.</span></li> + +<li><a href="#ch1">Het zesde internationale Congres van den Wereldbond +voor Vrouwenkiesrecht.</a> <span class="tocPagenum">1</span></li> + +<li><a href="#ch2">Naar Dalecarlië.</a> <span class="tocPagenum"> +17</span></li> + +<li><a href="#ch3">Op weg naar Alisco.</a> <span class="tocPagenum"> +27</span></li> + +<li><a href="#ch4">Lapland.</a> <span class="tocPagenum">32</span></li> + +<li><a href="#ch5">Het land van de Middernachtzon.</a> <span class= +"tocPagenum">39</span></li> + +<li><a href="#ch6">Om de Noordkaap.</a> <span class="tocPagenum"> +44</span></li> + +<li><a href="#ch7">Op den terugweg van Lapland.</a> <span class= +"tocPagenum">54</span></li> + +<li><a href="#ch8">Aan boord van de “Walmer Castle”.</a> +<span class="tocPagenum">57</span></li> + +<li><a href="#ch9">Madera.</a> <span class="tocPagenum">62</span></li> + +<li><a href="#ch10">Aan boord van de “Saxon”.</a> <span +class="tocPagenum">71</span></li> + +<li><a href="#ch11">Aankomst in Kaapstad.</a> <span class="tocPagenum"> +84</span></li> + +<li><a href="#ch12">Ons verblijf in Kaapstad.</a> <span class= +"tocPagenum">90</span></li> + +<li><a href="#ch13">De reis naar Port Elisabeth en bezoek bij Olive +Schreiner.</a> <span class="tocPagenum">102</span></li> + +<li><a href="#ch14">Ons verblijf in Port Elisabeth.</a> <span class= +"tocPagenum">110</span></li> + +<li><a href="#ch15">Ons verblijf in Bloemfontein.</a> <span class= +"tocPagenum">117</span></li> + +<li><a href="#ch16">Ons verblijf in Kimberley.</a> <span class= +"tocPagenum">125</span></li> + +<li><a href="#ch17">In den trein door Rhodesia en aankomst in +Zambesie.</a> <span class="tocPagenum">132</span></li> + +<li><a href="#ch18">De Victoria Watervallen.</a> <span class= +"tocPagenum">139</span></li> + +<li><a href="#ch19">In Pretoria.</a> <span class="tocPagenum"> +145</span></li> + +<li><a href="#ch20">Johannesburg.</a> <span class="tocPagenum"> +158</span></li> + +<li><a href="#ch21">Durban.</a> <span class="tocPagenum"> +166</span></li> + +<li><a href="#ch22"><span class="corr" id="xd0e256" title="Bron: Aag"> +Aan</span> boord van de “Avondale Castle”.</a> <span class= +"tocPagenum">173</span></li> + +<li><a href="#ch23">In Zanzibar en Mombasa.</a> <span class= +"tocPagenum">184</span></li> + +<li><a href="#ch24">Tusschen Mombasa en Port-Saïd.</a> <span +class="tocPagenum">193</span></li> + +<li><a href="#ch25">In Palestina.</a> <span class="tocPagenum"> +201</span></li> + +<li><a href="#ch26">Van Jeruzalem naar Beirût.</a> <span class= +"tocPagenum">227</span><span class="pagenum">[<a id="xd0e286" href= +"#xd0e286">IV</a>]</span></li> + +<li><a href="#ch27">Algemeenheden en indrukken over onzen laatsten +tocht.</a> <span class="tocPagenum">237</span></li> + +<li><a href="#ch28">In Quarantaine.</a> <span class="tocPagenum"> +243</span></li> + +<li><a href="#ch29">Caïro.</a> <span class="tocPagenum"> +251</span></li> + +<li><a href="#ch30">Aan boord van de “Prinses Juliana”.</a> +<span class="tocPagenum">279</span></li> + +<li><a href="#ch31">Op Ceylon.</a> <span class="tocPagenum"> +285</span></li> + +<li><a href="#ch32">In Britsch-Indië van Colombo tot Madras.</a> +<span class="tocPagenum">312</span> + +<ol class="lsoff"> +<li><a href="#ch33">Bombay.</a> <span class="tocPagenum"> +323</span></li> + +<li><a href="#ch34">Van Bombay tot Jaipur.</a> <span class= +"tocPagenum">339</span></li> + +<li><a href="#ch35">Van Agra tot Delhi.</a> <span class="tocPagenum"> +349</span></li> + +<li><a href="#ch36">Van Delhi tot en met Lucknow.</a> <span class= +"tocPagenum">351</span></li> + +<li><a href="#ch37">Benares.</a> <span class="tocPagenum"> +366</span></li> + +<li><a href="#ch38">Calcutta en Darjeeling.</a> <span class= +"tocPagenum">374</span></li> +</ol> +</li> + +<li><a href="#ch39">In Burma.</a> <span class="tocPagenum"> +385</span></li> + +<li><a href="#ch40">Burma en opweg naar Penang.</a> <span class= +"tocPagenum">393</span></li> + +<li><a href="#ch41">Penang en Medan.</a> <span class="tocPagenum"> +401</span></li> + +<li><a href="#ch42">Aan boord van de “Van Noort” en +aankomst te Batavia.</a> <span class="tocPagenum">409</span></li> + +<li><a href="#ch43">Op Java.</a> <span class="tocPagenum"> +416</span></li> + +<li><a href="#ch44">Op Sumatra’s Westkust.</a> <span class= +"tocPagenum">432</span></li> + +<li><a href="#ch45">Op Java.</a> <span class="tocPagenum"> +456</span></li> + +<li><a href="#ch46">Aan boord van de Tjimanoek.</a> <span class= +"tocPagenum">507</span></li> + +<li><a href="#ch47">Hongkong.</a> <span class="tocPagenum"> +515</span></li> + +<li><a href="#ch48">In de Philippijnen.</a> <span class="tocPagenum"> +522</span></li> + +<li><a href="#ch49">In China.</a> <span class="tocPagenum"> +576</span></li> + +<li><a href="#ch50">In Japan.</a> <span class="tocPagenum"> +673</span></li> + +<li><a href="#ch51">Op den terugtocht.</a> <span class="tocPagenum"> +705</span></li> +</ol> + +<span class="pagenum">[<a id="xd0e445" href= +"#xd0e445">V</a>]</span></div> + +<div class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<h2 class="normal">Voorwoord.</h2> + +<p>Met zekeren schroom zend ik deze brieven, die als dagbladartikelen +bedoeld waren en door “<i>De Telegraaf</i>” gepubliceerd +werden, thans in boekvorm de wereld in. Nooit is bij het +neêrpennen er van de gedachte in mij opgekomen dat zij dien weg +nog eenmaal zouden nemen. Eerst toen ik in het land terug was en van +zoo verschillende zijden het verzoek tot mij kwam om die brieven te +verzamelen en in boekvorm uit te geven, ben ik daartoe schoorvoetend +over gegaan.</p> + +<p>Maar al te goed ben ik mij bewust dat er aan vorm en stijl veel +ontbreekt en dat zij flink onder handen hadden moeten worden genomen, +alvorens zij op nieuw gedrukt en uitgegeven werden. Daartoe ontbrak mij +de tijd. Doch ook indien ik aan het veranderen was begonnen, zou ik de +lust niet hebben kunnen weerstaan om in menige brief wat uitvoeriger +over verschillende punten uit te weiden en hier en daar onderwerpen +tusschen te voegen, die in dagblad-artikelen minder op hun plaats +waren. Daardoor zouden dan evenwel deze brieven, die nu reeds zulk een +grooten omvang bezitten, veel te uitgebreid zijn geworden.</p> + +<p>Zooals men goede vrienden op de hoogte houdt van wat men ziet en +ondervindt op een langdurige reis door vreemde landen, zoo schreef ik +’s avonds, dikwijls na een vermoeienden dag, mijne wedervaringen +neder. Geen dag ging voorbij, waarop ik niet eenige uren aan dit werk +besteedde. Daardoor zijn het zuivere afdrukken geworden van de +indrukken die ik ontving.</p> + +<p>Dat over de positie der vrouw in verschillende landen met voorliefde +<span class="pagenum">[<a id="xd0e460" href= +"#xd0e460">VI</a>]</span>gewag wordt gemaakt is heel verklaarbaar. De +reisgidsen en meeste beschrijvingen over de landen die wij bezochten, +die mijne reisgezellin en mij in handen kwamen, spreken over de vrouwen +van het land niet of slechts zeer oppervlakkig. Wij moesten daardoor +zelf datgene onderzoeken, wat ons het meeste belang inboezemde. Hieruit +zou al van zelf volgen dat dit bij het wedergeven van mijne indrukken +dikwijls op den voorgrond moest treden, maar ook omdat wij de positie +dier vrouwen in sommige gevallen eene verrassend gunstige vonden en in +alle Aziatische landen “het ontwaken der vrouw”, haar +strijd voor verheffing, zoo duidelijk voor oogen zagen, kon ik mijne +vreugde daarover in mijne brieven niet onderdrukken.</p> + +<p>Aan mijne reis door Afrika en Azië ging een zesweeksche tocht +door Zweden en rond de Noordkaap vooraf. Ik heb gemeend ook de brieven, +die ik daarover schreef, in dezen bundel te moeten opnemen; voor mij +zelve toch begon daarmede mijn reis en zijn zij daarom in deze +“Reisbrieven” te huis.</p> + +<p><span class="smallcaps">Aletta H. Jacobs</span>.</p> +</div> +</div> + +<div class="body"><span class="pagenum">[<a id="pb1" href= +"#pb1">1</a>]</span> +<div id="ch1" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-031.gif" alt= +"Ornament" width="613" height="215"></div> + +<h2 class="normal">Het zesde internationale congres van den Wereldbond +voor Vrouwenkiesrecht.</h2> + +<p class="alignright"><i>Stockholm</i>, 12 Juni 1911.</p> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">I.</h3> + +<p>Is het omdat het mooie Zweden zoo velen heeft gelokt, of moet het +toegeschreven worden aan het niet meer te loochenen feit, dat in alle +landen de vrouwen beginnen te ontwaken en de groote waarde van het +kiesbiljet beginnen te beseffen en zij in deze twee-jaarlijksche +congressen van den Wereldbond de opvoedende kracht voelen, die haar tot +den strijd voor politieke vrijheid geschikt maakt, zeker is, dat nog +nimmer te voren zoo vele vrouwen uit verschillende landen bijeen +kwamen, om te hooren bespreken op welke wijze wij elkander in dezen +strijd het best kunnen steunen en hoe de regeeringen van de landen, +waar de vrouwen het kiesrecht hebben, ons in dezen strijd kunnen ter +zijde staan.</p> + +<p>Met een gevoel van nationalen trots deel ik mede, dat Nederland, of +liever de <i>Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht</i>, met ruim veertig +van hare leden op dit congres vertegenwoordigd is en dat deze groote +vertegenwoordiging door de Zweedsche vrouwen en door het bestuur van +den Wereldbond ten hoogste wordt op prijs gesteld en wij in sommige +opzichten een zeer bevoorrechte plaats innemen. Ook de <i>Mannenbond +voor Vrouwenkiesrecht in Nederland</i> is zeer waardig vertegenwoordigd +door zijnen president, den luitenant-kolonel Mansfeldt uit Utrecht, en +zijne beide secretarissen, de heeren Kehrer uit Gorinchem en Van der +Mandere uit Den Haag. Verder liet de Nationale Vrouwenraad van +Nederland zich vertegenwoordigen door hare <span class="pagenum">[<a +id="pb2" href="#pb2">2</a>]</span>presidente, mej. Baelde uit +Rotterdam, die tevens presidente is van de Rotterdamsche afdeeling van +de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht. Op voorstel van de Vereeniging +voor Vrouwenkiesrecht zond mrs. Catt eene uitnoodiging aan den Bond +voor Vrouwenkiesrecht, welke deze beleefdheid beantwoordde met mevrouw +Isaachsen en mej. Boissevain als afgevaardigden te zenden.</p> + +<p>Nu ik toch over de vertegenwoordiging ben begonnen te schrijven, wil +ik meteen mededeelen, dat 22 landen afgevaardigden zonden en dat het +door ons allen hier betreurd wordt, dat België, op het Londensch +congres zoo schitterende door zijn vijf bekwame afgevaardigden, thans +geen vertegenwoordigsters zond, terwijl Italië op ’t laatste +oogenblik moest berichten, dat haar afgevaardigde door ziekte +verhinderd was te komen. Daartegenover staat echter, dat IJsland thans +drie afgevaardigden zond, Servië en Bulgarije goed +vertegenwoordigd zijn en dat van Portugal een schrijven inkwam met +’t verzoek zich door Dr. Aletta Jacobs te mogen laten +vertegenwoordigen. Daar elk land echter zijne eigen +vertegenwoordigsters moet zenden, is het verzoek van Portugal door het +Bestuur van den Wereldbond afgewezen, doch is er besloten, als de +statuten van de Portugeesche organisatie goedgekeurd zijn, dit land +toch in den Wereldbond op te nemen. Ook van de vrouwen van Rumenië +en Gallicië waren schriftelijke verzoeken ingekomen om zich bij +den Wereldbond te mogen aansluiten.</p> + +<p>Het is van meer dan eene beteekenis, als men reeds eenige dagen +vóór zulk een congres begint, in de stad aanwezig is en +de voorbereiding kan gadeslaan. Nog zoo kort geleden had ik zelf zulk +eene voorbereiding geleid, toen in 1908 in Amsterdam het congres aldaar +plaats vond, en ’t was met niet weinig genoegdoening dat ik zag, +hoe het Bestuur in Zweden van de door ons land verstrekte aanwijzingen +geprofiteerd heeft en met inachtneming van de voor elk land bijzondere +wijzigingen, onze organisatie heeft gevolgd. Ook in Zweden bestond een +centraal comité, met tal van sub-comité’s, die al +het werk verricht hebben en die ieder voor zich de hulp hebben +ingeroepen van zoovele en zulke leden der vereeniging, die daarvoor het +meest geschikt bleken.</p> + +<p>Reeds direct bij het binnenkomen van Stockholm werden de aankomenden +verrast door een zeer groote vlag in de <span class="pagenum">[<a id= +"pb3" href="#pb3">3</a>]</span>kleuren van den Wereldbond, wit met +goudgeel, wapperende boven een tafel, waarachter een drietal dames +zaten, die de gasten alle noodige inlichtingen verschaften en hen met +het verkrijgen van bagage, omnibus of rijtuig behulpzaam waren en voor +zoover zij zich niet van te voren door het reisbureau van een goed +hotel hadden voorzien, hen hielpen een goed hotel of pension te +vinden.</p> + +<p>In het Grand-Hotel, alwaar het hoofdkwartier gevestigd is, hebben +honderd afgevaardigden een kamer gevonden, doch bovendien zijn in dit +hotel vele kamers gereserveerd voor het centraalbureau, alwaar alle +mogelijke inlichtingen verkregen kunnen worden omtrent het te houden +congres. Verder is er een bureau voor vreemdelingenverkeer, alwaar alle +inlichtingen omtrent uitstapjes in de omgeving van Stockholm en voor +verdere tochten, na afloop van het congres gegeven worden; zijn er twee +kamers, waarin de propagandamiddelen der verschillende landen op +afzonderlijke tafels zijn uitgestald, alsmede de brochures, boeken en +vlugschriften, die voor propagandalectuur dienst doen. Een kamer is +gereserveerd voor de pers, een andere voor schrijfkamer der +afgevaardigden en een heel smaakvol ingericht vertrek, met vele +cosy-corners, geeft gelegenheid om met elkaar eens een oogenblik rustig +te praten. Ook de vergaderingen van het congres worden in de feestzaal +van het Grand-Hotel gehouden, alwaar 600 afgevaardigden en +plaatsvervangende afgevaardigden een ruime zitplaats vinden.</p> + +<p>Deze feestzaal ziet er schitterend uit, nu zij is uitgedost met +bloemen en groen, en bovendien zeer smaakvol gedécoreerd met de +nationale kleuren, geel en blauw, dooreengevlochten met de kleuren van +den Wereldbond, wit en goudgeel.</p> + +<p>Wanneer men de dagen vóór het congres in de vertrekken +kwam, waarin het centraalbureau gezeteld is, dan kreeg men den indruk +van in ’n woeligen bijenkorf aangeland te zijn, waarin enkele +hoofdpersonen rustig en kalm doorgaan met het inschrijven van nieuwe +leden, het uitschrijven van invitatiekaarten, het enveloppeeren van de +vele noodige stukken voor alle afgevaardigden, het innen van +contributiën van hen, die niet in de bevoorrechte positie +verkeeren alles vrij te hebben, enz., terwijl tal van andere dames de +steeds meer binnenkomende gasten van heinde en ver te woord staan, en +haar, <span class="pagenum">[<a id="pb4" href="#pb4">4</a>]</span>naar +gelang harer positie in dezen bond voor de gevraagde inlichtingen +verwijzen naar de verschillende tafels, waar zij geholpen kunnen +worden. Aan alles is hier gedacht, niets is vergeten. De meest +zorgelooze afgevaardigde, die tehuis alles zou hebben laten liggen, kan +hier nog opnieuw van alles voorzien worden. Voor ons Hollanders is +zeker opmerkelijk, hoe Zweden’s aristocratische vrouwen hier +zusterlijk samenwerken met de vrouwen uit allen rang en stand, de +hoofdplaatsen overlatende aan diegenen, die daarvoor de meeste +geschiktheid bezitten. Onder de drie dames in het tentje aan het +station was een van Zweden’s vrouwen uit de hoogste kringen, die +zich niet te voornaam vond onze handtasschen onmiddellijk over te +nemen, ze naar het gereed staande rijtuig te brengen en ons welkom te +heeten in Zweden’s hoofdstad.</p> + +<p>Maar nog in een ander opzicht steekt dit congres schitterend af bij +dat, hetwelk drie jaar geleden in Amsterdam werd gehouden. Stuitten in +Amsterdam al onze pogingen af om op de een of andere wijze voor onze +buitenlandsche gasten een officieele ontvangst van de stad te +verkrijgen, weigerde men daar zelfs om, zooals bij zulke gelegenheden +gebruikelijk is, de gasten op het stadhuis te ontvangen, als wij alle +daarvoor te maken onkosten op ons namen, hier in Stockholm heeft de +gemeenteraad het centraal-comité gesteund met 3000 kronen om +daarvoor allen gasten ’n uitstapje naar een van Stockholm’s +mooie omgevingen te bereiden, ontving elke vreemdelinge een keurig, in +wit met goud gedrukt en gebonden boekje, waarin een platte grond van +Stockholm, tal van mooie stadsgezichten en eene verhandeling van alle +wetenswaardigheden op sociaal en wetenschappelijk gebied, namens de +stad Stockholm cadeau. De burgemeester van Stockholm, Carl Lindhagen, +wij wisten het reeds allen vóór wij in Zweden aankwamen, +is dan ook een groot voorstander van de zaak, waarvoor wij hier bijeen +zijn en een oprecht vriend der vooruitstrevende vrouwen. Teekent hem +dat niet genoeg als een supérieur mensch?</p> + +<p>Den Vrijdagavond, aan het congres voorafgaande, was onze presidente, +mrs. Carrie Chapman Catt, die (dit ter geruststelling van hare talrijke +vrienden) er sterker en gezonder uitziet dan ooit te voren, reeds met +de leden van het Bestuur van den Wereldbond bijeen, om eene +voorafgaande bestuursvergadering <span class="pagenum">[<a id="pb5" +href="#pb5">5</a>]</span>te houden en den daaropvolgenden Zaterdagavond +had eene vergadering plaats van het algemeen bestuur, bestaande uit de +zeven bestuursleden van den Wereldbond en alle presidenten van de +aangesloten landen, die ex-officio vice-presidenten van het Bestuur van +den Wereldbond zijn. In deze vergaderingen werden alle huishoudelijke +zaken besproken, zaken die beter zijn voorloopig nog niet door de pers +wereldkundig te worden. Deze beide vergaderingen werden in den +prachtigen salon van de presidente gehouden; het huiselijk karakter +werd er van verhoogd, doordat onderwijl, door eenige gedienstige +geesten, verfrisschende dranken, sandwiches en gebakjes werden +aangeboden.</p> + +<p>Zaterdagmiddag werd reeds voor tal van genoodigden een schitterende +tea gehouden, op uitnoodiging en ten huize van de weduwe van +Zweden’s grooten physioloog, prof. Holmgren. Deze oude dame en +hare tal van gehuwde dochters, zijn zulke groote voorstandsters van +vrouwenkiesrecht, dat zij zich, totdat deze zaak voor Zweden’s +vrouwen een opgeloste kwestie zal zijn, aan niets anders op +maatschappelijk gebied wijden, en hare groote krachten, energie en geld +geheel ten dienst dezer beweging gebruiken. Holland riep bij deze oude +dame aangename herinneringen wakker, omdat zij vroeger dikwijls met +haar man in Utrecht de gast van onzen onsterflijken Donders was +geweest.</p> + +<p>Voorafgaande aan het congres en daarmede niet samenhangende, doch +voor duizenden, vreemdelingen zoowel als Zweden, een waar geestelijk +genot, was de preek van dominee Anna Howard Shaw, Zondagmiddag half +drie in de Gustav Wasa kerk te Stockholm gehouden. Deze enorm groote +kerk was van boven tot onder met een dichtopeengepakte menschenmassa +gevuld; tusschen de stoelen, in de midden- en zijgangen, op alle treden +van de trappen, die naar de galerijen leiden, en zelfs in de +vensternissen hadden zich de toehoorders opeengepakt. Gedurende de +preek van reverend Shaw, die meer dan een uur duurde, bleef die menigte +in ademlooze stilte geboeid. Die ontzaglijke menigte inspireerde haar +gewis, want na afloop hoorde men van alle kanten, “nooit te voren +heeft zij zoo goed gesproken”. De Gustav Wasa kerk is de grootste +protestantsche kerk in Stockholm, de staatskerk. De aanwezige +predikanten waren zoo voldaan over het gehoorde, dat zij na <span +class="pagenum">[<a id="pb6" href="#pb6">6</a>]</span>afloop het +centraal-comité hunne tevredenheid betuigd hebben en zeiden er +trots op te zijn, dat zij zulk eene vrouw het verkondigen van Gods +woord in hunne kerk niet geweigerd hebben.</p> + +<p>Zondagmiddag waren weder tal van tea’s georganiseerd, werden +er bezoeken gebracht aan het vondelingengesticht en vele musea en +desavonds gaf mevrouw Nordenson, de presidente van het +ontvangstcomité een schitterend avondfeest in een van de zalen +van het restaurant Rozenbad.</p> + +<p>Hedenochtend, precies klokke tien, liet de presidente den hamer +vallen en vingen de zittingen aan. De ochtendvergadering was geheel +gewijd aan voorbereidende werkzaamheden. Zoo werd onze landgenoote mej. +Martine Kramers aangesteld, om al het gesprokene voor de alleen Fransch +sprekende landen, onmiddellijk in het Fransch te vertalen, en mevr. +Lindemann uit Stuttgart, om alles in het Duitsch weer te geven, voor +die afgevaardigden, die alleen Duitsch spreken. Door eene der +Amerikaansche afgevaardigden werd den Wereldbond een zeer mooie hamer +aangeboden, die gezonden was door de vrouwen van den staat Washington, +die daarmede een bewijs van dank aan den Wereldbond betuigden voor de +hulp haar verleend bij het herwinnen van haar politieke rechten, den +8en Nov. 1910. Ik schrijf “herwinnen”, omdat de vrouwen van +den staat Washington, zoolang het een Territorium was, gelijke +politieke rechten met de mannen bezaten, doch toen het in 1890 tot +staat werd verheven, hare politieke rechten verloren. Twintig jaren van +hardnekkigen strijd heeft het dezen vrouwen gekost, om die rechten te +herwinnen.</p> + +<p>Onder de Finsche afgevaardigden waren tal van +vrouwen-parlementsleden. Hadden wij in vorige congreszittingen dikwijls +het voorrecht, afgevaardigden met politiek stemrecht en zelfs +vrouwen-gemeenteraadsleden in ons midden te hebben, hier tellen wij +voor het eerst regelrechte parlementsleden onder onze medewerksters. +Dat dezen, toen haar namen van de rol der afgevaardigden werden +opgelezen, met de bijvoeging M.P. (member of Parliament, +volksvertegenwoordigster), met groot enthusiasme ontvangen werden, is +te begrijpen.</p> + +<p>De regeering van Noorwegen had de eenige vrouwelijke +volksvertegenwoordigster van dat land, Anna Rogstad, als +regeeringsafgevaardigde gezonden, maar daar zij op dit oogenblik <span +class="pagenum">[<a id="pb7" href="#pb7">7</a>]</span>in Noorwegen in +het parlement aanwezig moet zijn, zond zij dr. Christine Bonnedy als +haar plaatsvervangster.</p> + +<p>Hedenmiddag om 2.30 had de feestelijke opening van het congres +plaats in de groote zaal van de Koninkl. Academie voor muziek. De +regeering van Zweden, die eene uitnoodiging had ontvangen tegenwoordig +te zijn, beantwoordde die beleefdheid door den minister van +Buitenlandsche Zaken, graaf Taub, in ons midden te zenden. Deze +conservatieve minister had zich bij het pas behandelde en gevallen +vrouwenkiesrecht-wetsontwerp doen kennen als een groot tegenstander. +Niet weinig getuigt het voor den inhoud van het openingswoord van de +presidente, mrs. Chapman Catt, dat een schitterende rede was, zooals +wij van deze vrouw gewoon zijn, en van al het gehoorde en geziene in +deze bijeenkomst, dat de minister na afloop zich naar het podium begaf, +mrs. Catt de hand drukte en haar de verzekering gaf, dat hij in dezen +éénen middag van tegenstander voorstander was +geworden.</p> + +<p>Het groote evenement van dezen middag was het aanbieden van een +prachtige witte banier, met goud geborduurd, aan den Wereldbond voor +Vrouwenkiesrecht. De Wereldbond heeft nu zijn eigen banier, die +voortaan bij alle congressen op het podium zal prijken. Door zes +meisjes-studenten in hare studenten-uniform, werd de banier +binnengedragen, gevolgd door een koor van dertig meisjes, die het +Zweedsche vrouwen-vrijheidslied zongen.</p> + +<p>Door den president en leider der federatie van liberale politieke +partijen in Zweden, den heer Beckmann, lid van het parlement, werden de +vrouwen aangespoord voort te gaan te agiteeren, omdat hetgeen zij +beoogen niet alleen den vrouwen, maar allen landen ten goede zal komen, +en werd de verzekering gegeven, dat de liberale politieke partijen in +Zweden niet zullen rusten, vóór dat de Zweedsche vrouwen +volkomen gelijke politieke rechten als de mannen verkregen hebben.</p> + +<p>Hedenavond om 8 uur zal een groot feest gegeven worden in de zeer +groote ontvangstzaal van het Grand Hotel, waar een paar duizend +personen ontvangen kunnen worden. In aangrenzende vertrekken zullen +buffets met ververschingen zijn, om den inwendigen mensch te +versterken. Wat verder voor verrassingen nog te wachten zijn, hoop ik +in een volgend schrijven mede te deden. <span class="pagenum">[<a id= +"pb8" href="#pb8">8</a>]</span></p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">II.</h3> + +<p>Moest ik mijn vorigen brief eindigen toen pas den eersten dag van +het congres afgeloopen was, dezen kan ik nu gebruiken om na afloop een +overzicht te geven van het geheel. Niet in alle détails van de +discussiën behoef ik nu af te dalen, maar in groote trekken kan ik +mededeelen, over welke onderwerpen de discussiën geloopen hebben, +welke resultaten die gehad hebben en door wie er in hoofdzaak aan werd +deelgenomen. Over de feestelijkheden kan ik nu een overzicht geven, +zonder bij alles in den breede stil te staan. Dit neemt toch niet weg, +dat ik alle feestelijkheden even de revue laat passeeren en de +voornaamste punten aanstip.</p> + +<p>Zoo was Maandagavond, den openingsavond van het congres, allen leden +een feest aangeboden in de ontvangstzaal van het Grand Hôtel +Royal, waar, ook al weder evenals in Amsterdam, eene cantate voor dit +doel was samengesteld, die gecomponeerd was en geleid werd door de +70-jarige Elfrida Andree. Door de oude mevrouw Holmgren werd dien avond +de welkomstgroet uitgesproken in vier verschillende talen.</p> + +<p>De Dinsdagavond mag geen feestavond genoemd worden, omdat dien avond +eene groote openbare vergadering gehouden werd in het Operagebouw. +Hoewel ’t geen feestavond was, geloof ik toch, dat er dien avond +meer geestelijk genot gesmaakt werd, dan op een der andere avonden. +Door mrs. Chapman Catt werd de vergadering geleid en werden de zes +verschillende spreeksters bij het publiek geïntroduceerd. Dit +geschiedde op de haar eigen gepaste geestige, soms guitige wijze, die +ook niet weinig trots inhield om op één avond in een zoo +ver afgelegen land, zes zulke vrouwen, als deze zes spreeksters waren, +bij het publiek te kunnen inleiden. Terecht werd de vraag in een der +couranten geopperd, welke internationale mannenvereeniging kan op +één avond met zes zulke sprekers uitkomen?</p> + +<p>Het eerst gaf zij het woord aan Helene Westermarck, uit Finland. +Wie, die een beetje in de wetenschappelijke wereld bekend is, is deze +naam niet eigen als van een goeden bekende. Hare ethnologische werken, +vooral haar werken over “het huwelijk bij alle volkeren”, +hebben haar een onsterflijken naam bezorgd. Helene Westermarck sprak in +het Fransch. Meesterlijk <span class="pagenum">[<a id="pb9" href= +"#pb9">9</a>]</span>is zij die taal machtig. Na eene uiteenzetting van +den toestand der vrouwen in Finland, met nadruk wijzende, hoe die +verbeterd werd sedert de vrouwen aldaar alle politieke rechten +bezitten, spoorde zij de tallooze menigte aan, om niet den strijd op te +geven, alvorens de vrouwen in alle landen van de bevoogding der mannen +bevrijd waren. Een eerbiedige hulde bracht zij aan al die vrouwen, die, +ieder in eigen land, den moed hebben getoond, dezen strijd aan te +binden en voor bespotting, verguizing en verkeerde beoordeeling niet +teruggeweken zijn.</p> + +<p>Na haar kwam de ook in ons land alom bekende en geliefde Rosika +Schwimmer aan het woord. Zij bracht met haar luimige speech alle +aanwezigen telkens in een uitbundig gelach. Zij begon met het verhaal, +dat ganzenhoeders beweren, dat, wanneer zij de ganzen een zekere grens +niet willen laten overschrijden, zij dan een lijn trekken bij die +grens; de ganzen zullen dan nimmer over die lijn gaan. De vrouwen +vergeleek zij bij zulke ganzen. De mannen hadden voor haar een lijn +getrokken, waar het politieke leven begint en tot voor niet heel lang +hebben de vrouwen gemeend, die lijn niet te mogen overschrijden. De +reden, die de mannen daarvoor opgeven, komt in hoofdzaak daarop neer, +dat in de politiek het rijk der logica heerscht en dat vrouwen niet +logisch kunnen denken. Daarom hebben vrouwen eeuwen lang den kop +omgedraaid, zoodra ze aan de lijn kwamen, waar het rijk der mannen, dat +der politiek begint; in de laatste decennia evenwel hebben sommige +vrouwen den hals gerekt en eens over die lijn gekeken en gezien wat +daar in dat mannenrijk voorvalt. Spreekster behoorde ook tot die +nieuwsgierigen en nu toont zij met verschillende voorbeelden aan, wat +mannenlogica beteekent. Onbedaarlijk was het lachen toen zij vertelde +hoe o.a. in een canton in Zwitserland niet alleen de onderwijzeres voor +hetzelfde werk minder betaald wordt dan de onderwijzer, maar, daar bij +het salaris ook begrepen is, jaarlijks een zekere hoeveelheid voeder +voor de koe, die elke onderwijzer en onderwijzeres ontvangt bij de +aanstelling, de koe van de onderwijzeres slechts het halve rantsoen +krijgt van de hoeveelheid, die de koe van den onderwijzer ten deel +valt.</p> + +<p>Na Rosika Schwimmer sprak Selma Lagerlöv. Deze pas met den +Nobelprijs voor letterkunde begiftigde vrouw, met een <span class= +"pagenum">[<a id="pb10" href="#pb10">10</a>]</span>allerinnemendst, +vriendelijk gelaat, eene feministe pur sang, schetste de vrouw in het +gezin, beschreef den toestand in de gezinnen, waar de huisvrouw en +moeder gemist moet worden, en vroeg den mannen, hoe zij ooit hebben +kunnen meenen, dat het groote gezin van den staat goed beheerd kan +worden, wanneer de vrouwen daar tot medezeggenschap niet worden +toegelaten.</p> + +<p>Wij hadden reeds vernomen hoezeer deze Zweedsche schrijfster door +haar landgenooten vereerd wordt, en vooral, hoe lief het Zweedsche volk +haar heeft; nu waren wij getuigen, hoe in de overvolle operazaal, waar +op de gaanderijen het Zweedsche volk dicht opeengepakt zat en stond, de +geliefde landgenoote werd toegejuicht, welk een storm van enthousiasme +zij wist op te wekken.</p> + +<p>Toen werd het woord verleend aan mevr. Philip Snowden, +Engeland’s groote redenaarster. Het is moeilijk te zeggen, wat +bij deze spreekster het meest geroemd moet worden, de inhoud van haar +speech of de wijze, waarop die werd voorgedragen. Ook zij eindigde met +hulde en dank te brengen aan de pioniers in dezen strijd.</p> + +<p>Dr. Anita Augspurg, uit Duitschland, bepleitte het kiesrecht voor de +vrouw op practische gronden. In Duitschland bleken er, na de laatste +volkstelling, van de 30 millioen vrouwen, die dat land telt, 10 +millioen vrouwen te zijn, die in eigen onderhoud voorzien. Trekt men +van die 30 millioen alle meisjes en oude vrouwen af, dan blijkt, dat +meer dan de helft van alle vrouwen productieven arbeid verrichten, en +deze allen kunnen in de tegenwoordige omstandigheden, de tijd der +sociale wetgeving, niet langer zonder invloed op de regeering +blijven.</p> + +<p>Tenslotte sprak reverend Anna Howard Shaw. Allen, die deze vrouw +eens hebben hooren spreken, weten, dat het weergeven van den inhoud +harer rede tot de onmogelijkheden behoort. Ik zal het ook niet +beproeven. Zij sprak over <i>het gebrek</i> aan logica bij de mannen, +en bouwde hare satirieke rede op over het feit, dat de mannen overal de +vrouw de plaats willen aanwijzen, die zij moeten innemen, omdat God de +vrouw voor die plaats zou hebben bestemd. Als dat zoo was, zegt rev. +Shaw, dan zou God zelf er wel voor zorgen, dat zij binnen de grenzen +bleef, waarvoor Hij haar bestemd <span class="pagenum">[<a id="pb11" +href="#pb11">11</a>]</span>had. Een hen is niet bestemd te zwemmen, +daarom heeft zij ook geen zwemvliezen gekregen; nu zou het toch te +dwaas zijn, om een wet te maken, waarbij hennen verboden werd te +zwemmen. Zoo doen de mannen echter met de wetten voor de vrouwen. +Gedurende geruimen tijd hield zij de hoorders geboeid en aan het slot +werd zij van alle plaatsen met zakdoeken toegewuifd en dankte men haar +door onder daverend applaus van de zitplaatsen te rijzen.</p> + +<p>Het was een in elk opzicht vruchtbare avond voor de propaganda van +het kiesrecht voor de vrouw; zeer zeker was er dien avond niemand in de +zaal, die niet van de noodzakelijkheid van de invoering ervan overtuigd +werd.</p> + +<p>Woensdagavond was den talrijken vreemdelingen een feest bereid in +Skansen, het openluchtmuseum en de bekende uitspanningsplaats van +Stockholm. Ook dit was niet geheel een feestavond, omdat er om 7 uur +eerst van twee spreekgestoelten de steeds talrijke bezoekers op een +mooien zomeravond, werden toegesproken.</p> + +<p>Onder de spreeksters was mevr. Drucker, uit Amsterdam, die haar rede +over vrouwenarbeid in het Fransch uitsprak. Het was daar ’n recht +genoeglijk feest, waarvan de gezelligheid verhoogd werd door de vele +vrouwenstudenten, die ons op hun vele studentenliederen vergastten.</p> + +<p>Vrijdagavond gaf de Nationale Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht in +Zweden een diner in Hasselbacken en Zaterdagavond de afdeeling +Stockholm in Saltsjöbaden.</p> + +<p>Bij het eerste diner zat niet alleen de burgemeester van Stockholm, +Carl Lindhagen, aan, maar ook de bisschop van de Luthersche kerk, baron +Carl Bonde, benevens vele andere hooggeplaatste mannen, die aan de +uitnoodiging gevolg hadden gegeven.</p> + +<p>De bisschop opende de rij der sprekers en bleek een groot +voorstander van vrouwenkiesrecht te zijn. Het was zijn diepgevoelde +overtuiging, dat de tijd daarvoor reeds lang gekomen was en dat de +regeeringen met deze hervorming in geen enkel land <i>te vroeg,</i> +doch in veel landen wel <i>te laat</i> kunnen komen, Nederland behaalde +dien avond een groot succes, doordat mevr. Goudsmit, die namens de +Nederlandsche delegatie de tafelspeech hield, dit op zoo +onverbeterlijke wijze deed, dat algemeen de meening werd uitgesproken, +dat de Hollanders, <span class="pagenum">[<a id="pb12" href= +"#pb12">12</a>]</span>als altijd op zulke congressen, de eer van hun +land meesterlijk wisten op te houden.</p> + +<p>Van het diner in Saltsjöbaden zal ik niets zeggen, maar ik moet +even aanstippen den heerlijken terugtocht door de Saltsjön, de +baai van de Baltische Zee. In drie booten werden de talrijke gasten om +elf uur ’s avonds huiswaarts gebracht. Een fantastisch, mooi +avondlicht bescheen de, aan weerszijden met mooie villa’s +bebouwde, oevers. Het was een van die mooie, zoele zomeravonden, waarop +een ongeveer anderhalf uur lange tocht op het water in een +schilderachtig, mooie omgeving, een eenig genot is. Ook Zondag was het +weder buitengewoon mooi, en waren er nog ruim 300 gasten, die, +blijkbaar onvermoeid, nog deelnamen aan den boottocht naar het kasteel +Gripssholm. Bij dezen tocht maakten wij kennis met de rivier <span +class="corr" id="xd0e593" title="Bron: älar">Älar</span>, en +werden wij in drie uren langs een hoogst schilderachtigen weg naar het +doel onzer reis gebracht.</p> + +<p>Dat de vele Hollandsche vertegenwoordigsters zich hier bij al deze +gelegenheden amuseerden en den vroolijken kant van onzen volksaard +toonen, is door de ons steeds omzwervende verslaggevers der couranten +niet onopgemerkt gebleven. Een der Zweedsche hoofdbladen berichtte +althans, dat de aanwezige Hollandsche dames het levendigste en +vroolijkste van allen en vlug als kwikzilver zijn.</p> + +<p>Buiten de genoemde feestelijkheden gaven bovendien nog vele private +familiën diners, teas en recepties, waarbij soms 75 gasten +tegelijk werden uitgenoodigd.</p> + +<p>Wij mogen hier niet verzuimen bij te voegen, dat op geheel +onofficieele wijze de Nederlandsche gezant, baron Van Welderen Rengers, +en zijn vrouw, alle Nederlandsche vertegenwoordigers eene uitnoodiging +voor een tea ten zijnen huize zond, waaraan door de meesten onzer is +gevolg gegeven.</p> + +<p>Van de vele werkzaamheden, die gedurende deze week verricht werden, +wil ik de voornaamste alleen vermelden. Het waren voornamelijk de +bespreking van verschillende vragen. De eerste was: Hoe kunnen de +vrouwen, die het kiesrecht reeds bezitten, beter dan tot nu toe, hare +nog politiek onmondige zusters materiaal voor propaganda bezorgen, +valsche courantenberichten over hare handelingen tegenspreken, en de +internationale vrouwenkiesrechtbeweging steunen?</p> + +<p>Fröken Vera Hjelt, de bekende inspectrice van den arbeid, <span +class="pagenum">[<a id="pb13" href="#pb13">13</a>]</span>uit Finland, +gaf als haar meening te kennen, dat de vrouwen-parlementsleden na korte +tusschenruimten een rapport moeten opmaken van alles wat door +vrouwen-parlementsleden in hun respectieve parlementen is voorgesteld, +op welke wijze het verdedigd werd en hoe die vrouwen spraken en stemden +over voorstellen, door anderen ingediend. Zij zelf had zulk een rapport +samengesteld over den parlementairen arbeid der vrouwen in Finland, +gedurende de jaren 1907–1911. Dit rapport stelde zij ten dienste +van de internationale beweging.</p> + +<p>Door Nederland werd, bij monde van mej. J. C. van Lanschot Hubrecht, +voorgesteld, om, wanneer er in een land een wetsontwerp voor +vrouwenkiesrecht in het parlement aanhangig is, dat dan de vrouwen, die +het kiesrecht bezitten, hun respectieve regeeringen zullen verzoeken +om, evenals de regeering van Australië tegenover Engeland heeft +gedaan, van regeering tot regeering, de gevolgen van de invoering van +vrouwenkiesrecht in dat land mede te deelen.</p> + +<p>De vraag: Door welke werkwijze heeft men het snelste het doel +bereikt en werd de propaganda het best gediend? gaf velen gelegenheid +tot discussie. Het behoeft niet gezegd te worden, dat Engeland hierbij +op de militante strijdwijze wees, die de Engelsche vrouwen nu weldra +het kiesrecht zal bezorgen, terwijl van alle andere zijden op zachtere +werkmethoden werd aangedrongen, doch bijna allen de overtuiging waren +toegedaan, dat de propaganda moet gebracht worden naar buiten en zich +niet moet beperken binnen vergaderzalen.</p> + +<p>Over de vragen: Welk politiek werk hebben de vrouwen gedaan, in de +landen, waar zij het kiesrecht bezitten? In welke verhouding staan zij +tot de politieke partijen? Hoe worden zij door de politieke partijen +behandeld? Welken raad hebben zij andere landen te geven? werd +natuurlijk alleen het woord gevoerd door de vrouwen, die het kiesrecht +bezitten, en vooral door de aanwezige parlementsleden uit Finland.</p> + +<p>Na de beantwoording van de eerste vragen was de unanieme raad, dat +de vrouwen, als zij het kiesrecht krijgen, zich voegen bij de bestaande +politieke partijen der mannen, doch, dat zij daarnaast een of meer +politieke vrouwenvereenigingen moeten, vormen, om de bijzondere +belangen der vrouwen te behartigen. Eerst als in de landen volkomen +gelijkstelling voor de <span class="pagenum">[<a id="pb14" href= +"#pb14">14</a>]</span>wet van man en vrouw bereikt is, kunnen politieke +vrouwenvereenigingen misschien overbodig worden; zoolang de +gelijkstelling nog niet bestaat, moeten zij in het leven geroepen en in +stand gehouden worden.</p> + +<p>Bij de vraag, op welke wijze kan de meeste invloed op leden van het +parlement uitgeoefend worden? gaf Engeland weder als zijn meening te +kennen en wist dit meesterlijk te verdedigen, dat men de +parlementsleden nimmer moest helpen in de Kamer te komen, want +dankbaarheid kent zoo’n lid niet; maar, dat men de tegenstanders +wel moest tegenwerken bij de verkiezingen, want vrees voor de +tegenwerking der vrouwen werkt het best. Zweden wilde heel goedig de +beloften van candidaten gelooven, en voor die het meest beloofden, het +hardst loopen. Toch hebben de Zweedsche vrouwen bij de laatste +verkiezing een invloedrijken tegenstander gewipt, door den heelen dag +in zijn district met een grooten wagen rond te rijden, die geheel +beplakt was met groote woorden: “Kiest mijnheer X. vooral +niet.”</p> + +<p>Geen enkele vraag bracht echter zoovele tongen los als die: +“Wat moet de verhouding zijn van de vrouwenkiesrechtvereenigingen +tot de politieke partijen in hun land, daar waar zij het kiesrecht nog +moeten veroveren?”</p> + +<p>Eenstemmig was men van meening, dat elke vereeniging van +vrouwenkiesrecht een volstrekt neutraal karakter moet dragen, vrouwen +van alle politieke, godsdienstige en maatschappelijke overtuiging in +zich moet kunnen opnemen en geen enkele politieke partij eenige +voorkeur moet toonen.</p> + +<p>Nadrukkelijk werd er door de politiek ontvoogde vrouwen op gewezen, +dat men nog nergens het kiesrecht verkregen heeft van eene partij, +doch, dat het altijd overtuigde mannen uit de verschillende partijen +geweest zijn, die de invoering hebben mogelijk gemaakt.</p> + +<p>Men was het er echter heelemaal niet over eens of niet de vrouwen +individueel zich bij de bestaande politieke partijen moesten aansluiten +en daar invloed trachten te verkrijgen. Werden aan den eenen kant de +vrouwen-leden van politieke partijen als gevaarlijke mede-leden der +vrouwenkiesrechtvereenigingen voorgesteld, omdat zij op een gegeven +oogenblik ’t partijbelang boven het belang der gemeenschap, dat +snelle invoering van vrouwenkiesrecht eischt, zouden stellen, aan den +<span class="pagenum">[<a id="pb15" href="#pb15">15</a>]</span>anderen +kant wees men juist op den invloed, die men op de mannen kon uitoefenen +als mede-leden van een politieke partij, als de vrouwen maar wisten en +nooit vergaten, dat vrouwenkiesrecht boven elk partijbelang moest gaan. +Ook verkreeg men daardoor het voordeel, dat de mannen zich al vast +begonnen te gewennen aan het medespreken der vrouw over politieke +vraagstukken.</p> + +<p>Het volgende congres zal in 1913 in Boedapest gehouden worden, doch +er zal, indien Weenen dat verlangt, een klein na-congres, bestaande in +een reeks van openbare vergaderingen in Weenen aan verbonden worden. +Gedurende de zittingen van het congres kwam de mededeeling, dat in +Zweden een Mannenbond voor Vrouwenkiesrecht was opgericht, met +aanvankelijk 40 leden, en den leider der liberale federatie en lid van +het parlement, den heer Beckman, als president.</p> + +<p>Tevens werd medegedeeld, dat de bestaande mannenbonden zich +internationaal verbonden hebben tot ’n Internationalen +Mannenbond, die de vrouwenvereenigingen op alle wijzen hoopt te +helpen.</p> + +<p>Op verzoek van de Bulgaarsche delegatie werd aan de regeering van +Bulgarije ’n schrijven gericht, om bij de herziening van de +Grondwet, waarmede 23 Juni 1911 zal worden aangevangen, den vrouwen van +Bulgarije het kiesrecht, waarom zij vragen en waarvoor zij strijden, te +willen verleenen.</p> + +<p>Ook aan de regeering van Portugal werd het verzoek gericht, om alle +andere vrouwen van Portugal, evenals dr. Angelo, politiek te +ontvoogden.</p> + +<p>Een voorstel, om een internationale deputatie naar minister Asquith +te zenden, werd onder groote hilariteit afgestemd.</p> + +<p>Maandag gaan nog vele leden een tocht naar Upsala ondernemen, +waarvoor een extra-trein is afgehuurd. Daar zullen zij door de aldaar +bestaande afdeeling van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht worden +ontvangen, en den geheelen dag haar gasten zijn. Dinsdag zal de laatste +vergadering van het uitvoerend bestuur (de bestuursleden met de +presidenten der aangesloten landen) plaats vinden en daarna vertrekken +de meesten weder naar hun landen of gaan nog uitstapjes in Zweden +maken, om de eigenaardige schoonheid van dit land nader te leeren +kennen.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-029a.jpg" alt= +"Universiteit te Upsala." width="637" height="382"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Universiteit te +Upsala.</span></p> +</div> + +<p>Namen in 1906 in Kopenhagen nog geen politiek ontvoogde <span class= +"pagenum">[<a id="pb16" href="#pb16">16</a>]</span>vrouwen aan het +congres deel, bij het congres, in 1908 te Amsterdam gehouden, waren +reeds vrouwen uit Finland, Noorwegen en Australië aanwezig, die +het politieke kiesrecht bezitten. In Londen waren in 1909 eenige leden +van gemeenteraden en zelfs eene vrouwelijke wethouder onder de +gedelegeerden, doch nu, in 1911, telde het congres reeds vele vrouwen +onder de afgevaardigden, die in hun land lid van het parlement zijn. +Een volgend congres moet ten minste een vrouwelijke minister brengen, +wil de climax voortgaan. Professor Reuterskjöld, in Zweden, die +van meening is, dat de vrouwenkiesrechtbeweging reeds lang haar +hoogtepunt bereikt heeft en in alle landen in kracht en omvang afneemt, +zal zeker door dit congres wel van zijne kortzichtigheid overtuigd zijn +geworden. <span class="pagenum">[<a id="pb17" href= +"#pb17">17</a>]</span></p> +</div> +</div> + +<div id="ch2" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-031.gif" alt= +"Ornament" width="613" height="215"></div> + +<h2 class="normal">Naar Dalecarlië.</h2> + +<p>Mijne beide reisgezellinnen, die met mij de reis van Holland naar +Zweden maakten, en ik, kwamen spoedig tot de ontdekking, dat wij de +week, die wij reeds vóór het congres van den Wereldbond +voor Vrouwenkiesrecht in Zweden doorbrachten, moesten benutten om de +verder afgelegen provinciën van Zweden te bezoeken, omdat wij +gedurende de congresweek genoeg gelegenheid hadden van Stockholm en de +naaste omgeving te genieten, en wij direct na het congres eene reis +door Lapland en een tocht om de Noordkaap op ons program hadden. Wij +kwamen overeen, om naar Dalecarlië te gaan, om daar de schoone +natuur, de Zweedsche origineele kleederdrachten en het Zweedsche +boerenleven met eigen oogen te aanschouwen. Het lezen van de boeken van +Zweden’s grootste romanschrijfster, Selma <span class="corr" id= +"xd0e658" title="Bron: Lagerlöv">Lagerlöf</span>, de in +Stockholm overal uitgestalde plaatjes en prentbriefkaarten van +Dalecarlië’s bevolking en de reclame, die er door de bureaux +voor vreemdelingenverkeer van dit deel van Zweden gemaakt wordt, +spoorden ons niet weinig tot dit bezoek aan. Daar wij eerst den avond +vóór Pinksteren in Stockholm aankwamen en men ons +inlichtte, dat vooral de Zon- en feestdagen in Dalecarlië voor +vreemdelingen interessant zijn, omdat dan alle boeren en boerinnen in +hunne veelkleurige Zondagscostuums zijn en in hunne vol menschen +geladen booten en bontgekleurde wagentjes naar de kerken gaan, besloten +wij zoo spoedig mogelijk naar Rättvik, de meest aanbevolen plaats, +af te reizen. De afstand van Stockholm naar Rättvik is slechts 262 +kilometer; wij dachten dus den eersten Pinksterdag, in den loop van den +dag, <span class="pagenum">[<a id="pb18" href= +"#pb18">18</a>]</span>daarheen te vertrekken. Toen wij echter +Zondagsochtends in het Grand-Hôtel de noodige inlichtingen +inwonnen, bleek al heel spoedig, dat wij dien dag Rättvik niet +meer konden bereiken, omdat de eenige doorgaande trein des morgens om +10.20 van Stockholm vertrekt. Alleen indien wij bereid waren met den +nachttrein te gaan, zouden wij er nog den tweeden Pinksterdag vroeg +kunnen aankomen. Wij bleven toen maar den eersten Pinksterdag in +Stockholm en vertrokken den tweeden ’s ochtends om 10.20. Wel had +de portier van het Grand-Hôtel ons zoo terloops gezegd, dat wij +’s avonds om 6.40 in Rättvik aankwamen, doch dat hadden wij +voor een vergissing gehouden. Het was immers een sneltrein waarmede wij +gingen, dat was ons herhaaldelijk verzekerd, en hoe zou die dan meer +dan acht uur kunnen zoekbrengen op een traject van 262 kilometer.</p> + +<p>De Zweedsche spoorwegen wisten dit echter klaar te spelen. Hoewel +wij van Stockholm naar Upsala, ruim 60 kilometer, in ongeveer vijf +kwartier aflegden, besteedden wij inderdaad meer dan zeven uur voor de +overblijvende 200 kilometer. Na elken kilometer hield de trein stil; +geen dorpje of gehuchtje mochten wij passeeren, en het oponthoud was +somtijds lang genoeg, om van de meestal schilderachtige omgeving even +een paar fotografische opnamen te maken. Het was evenwel dikwijls +moeilijk om uit te vinden, hoe lang het oponthoud in de verschillende +stations was, want wij hadden geen goeden reisgids van Zweden kunnen +bemachtigen. De eerste, dien men ons in de handen gestopt had, bleek +een verouderde gids te zijn, en de tweede bleek een opgave van alle +hotels, tot zelfs van die in de kleinste dorpjes van Zweden, te +bevatten. Wel sprak eene der reisgezellinnen Deensch, maar voor deze +mystificatie had zij ons toch niet kunnen behoeden en ook de +vriendelijke hoofdconducteur, die in den trein alle moeite deed om ons +de noodige inlichtingen te verschaffen, werd door onze Deensch +sprekende vriendin slechts ten halve verstaan.</p> + +<p>Dat reizen in een land, waarvan men de taal niet kent, bracht ons +reeds spoedig kleine teleurstellingen. In Krylbo, waar wij tegen ruim +één uur aankwamen, werd ruimschoots tijd gegeven, om aan +het buffet van het stationrestaurant een middagmaal te bemachtigen. +Maar daar wij niet verstonden, wat de conducteur ons mededeelde, +begrepen wij eerst later, waarom alle medereizigers waren uitgestapt. +Toen spoedden ook wij <span class="pagenum">[<a id="pb19" href= +"#pb19">19</a>]</span>ons naar de welvoorziene tafels van de +restauratiekamer, om voor de eerste maal nu eens op zijn Zweedsch te +eten. Van bediening was namelijk geen sprake, elkeen voorzag zich van +een bord, die op hooge stapels aan de hoeken der tafel stonden, nam +zich vork en mes, en laadde toen van de vele gerechten visch, vele +soorten warm en koud vleesch, allerlei groenten, etc. op zijn bord, wat +hem of haar het meest aantrok. Dan nam men aan een van de lange, of een +kleine tafel plaats en trachtte zoo snel mogelijk de grootste +hoeveelheid naar binnen te werken. Uit een hygiënisch en vooral +ook uit een aesthetisch oogpunt zijn deze soort Zweedsche maaltijden +niet voor navolging aan te bevelen. Hadden wij tijd genoeg gehad om dat +diner wat minder gehaast te nemen, dan zoude voorzeker de prijs, die er +voor betaald moest worden, bespottelijk laag geweest zijn; nu wij +echter achterna tot de slotsom kwamen, dat wij door dit eerste +experiment wel veel geleerd, doch niet veel substantieels ontvangen +hadden, was de prijs van 1½ kroner, ongeveer een gulden, toch +nog hoog genoeg.</p> + +<p>Een tweede tegenvallertje wachtte ons. Tot Krylbo waren wij op de +lijn der staatsspoorwegen en tot zoover liep mijne kaart. De andere +dames bezaten een kaart, die direct tot Rättvik ging. Van Krylbo +tot Rättvik moest ik dus een plaatskaart bijnemen. De stationschef +verstond een beetje Duitsch en was goedmoedig genoeg om den trein nog +een minuutje langer te laten wachten en mij eerst van een verder +plaatskaartje te voorzien, waarvoor ik 4½ kr. moest betalen. +Toen de trein echter in vollen gang was, beduidde de conducteur ons, +dat mijn kaartje naar Insjön voerde, een ander dorpje aan het meer +Siljan, doch vanwaar ik ’s avonds niet meer naar Rättvik kon +komen. Met Deensch, met Duitsch, met Engelsch en met Fransch brachten +wij den conducteur aan het verstand, dat ik toch naar Rättvik zou +reizen, het mocht kosten wat het moest. Later op den middag kwam hij, +vergezeld van een Zweedsch gentleman, die hij uit een ander +coupé had gehaald, weer bij ons terug en met dezen vriendelijken +man als tolk werden wij het spoedig eens. Ik kon medegaan naar +Rättvik en de daar aangestelde stationschef, die goed Duitsch +sprak, zou voor ons de zaak wel verder in orde maken.</p> + +<p>Wat moeten Engelschen en Amerikanen, die in den regel maar +één taal kennen, zich toch dikwijls in moeilijkheden +<span class="pagenum">[<a id="pb20" href="#pb20">20</a>]</span>bevinden +en weinig van hunne reizen profiteeren, door het gebrek van op hunne +vele reizen nooit de taal van het land machtig te zijn. Bij onze +aankomst in Rättvik had ik het te weinig betaalde aan te vullen en +daarmede was dit incident afgeloopen.</p> + +<p>Het had ons echter in nauwer verbinding met den daar aanwezigen +vriendelijken stationschef gebracht, die ons van eene goede reisgids en +vele goede inlichtingen en raadgevingen voorzag.</p> + +<p>Nadat wij ons in het hotel, dat inderdaad een eerste rangs hotel in +de bergen kan genoemd worden en dat ons den wijd bekenden, doch +dikwijls niet verdienden naam van “Hollandsche +zindelijkheid” op de lippen bracht, wat opgefrischt hadden, +begaven wij ons op weg om nog zooveel mogelijk van den Zondag aan het +meer Siljan te genieten.</p> + +<p>Het was een prachtige avond, die oud en jong naar buiten had gelokt. +De vreemdelingen, die anders in Rättvik in grooten getale aanwezig +zijn, waren òf niet gekomen, òf met den overvollen trein, +dien wij juist hadden zien vertrekken, heengegaan. Wij bevonden ons +bijna uitsluitend onder de bewoners van het dorp. Van den +melancholieken geest, dien men den Zweden in het algemeen en den +bewoners van het Siljansdal in het bijzonder toeschrijft, was niet veel +te bespeuren. De jonge mannen en de jonge meisjes stonden overal in +afzonderlijke groepjes bijeen, doch in hunne grage blikken was +duidelijk te lezen, dat zij van weerszijden onderlinge toenadering +wenschten; maar niemand durfde de eerste te zijn.</p> + +<p>Hoewel wij, Hollanders, toch aan nationale kleederdrachten wel +gewend zijn, waren wij over de kleederen der Dalecarliesche boeren en +boerinnen verrast. Zij waren bijna zonder uitzondering in hun nationaal +costuum en de enkele gewoon gekleede man of vrouw toonde ook overigens +genoeg verschil met hen, om onmiddellijk te concludeeren, dat die geen +inboorling kon zijn.</p> + +<p>De vrouwen droegen allen op hunne, meestal stroogele haren, waarvan +de zedig om het hoofd gelegde vlecht met een wit satijn lint +doorvlochten was, een zwart puntig, met rood omzoomd kapje, dat iets +coquets en jeugdigs aan het uiterlijk gaf. De veelkleurige gestreepte +voorbaan van de rok, waarin rood en groen den boventoon voerden, gaf +met de <span class="pagenum">[<a id="pb21" href= +"#pb21">21</a>]</span>witte blouse en het rood of groen gebloemd +keurslijfje een frisch geheel.</p> + +<p>De mannenkleeding was meer origineel dan mooi. Van achteren leken de +mannen allen, met hunne slappe hoedjes, lange soepjassen, korte +kuitbroeken en lage schoenen, op groote en kleine pastoortjes, doch van +voren bezien, was de kleeding verrassend leelijk. De lange soepjas was +geheel met een breeden rooden rand omzoomd en hing los om het lijf. Een +blauw, ook met rood omzoomd vest, tot boven aan den hals dicht; een +gele kniebroek van zeemleder, waaraan bij de knie drie vuistdikke roode +pompons bengelden, zwarte kousen en lage schoenen vormden het costuum +van de Rättviker <span class="corr" id="xd0e689" title="Bron: +Dalecarlier">Dalecarliër</span>.</p> + +<p>Een oogenblik stonden wij hen en zij ons nieuwsgierig aan te staren, +toen vatten wij het eerst moed en begonnen een praatje. Op onze vraag +of er misschien een van hen Duitsch of Engelsch verstond, begonnen de +jonge mannen als gekken te lachen. Met open monden, krom van de pret, +sloegen zij zich op de knieën, om te doen uitkomen, hoe mal ze +onze vraag vonden, doch onder de meisjes waren er een viertal, die +moedig naar voren kwamen en ons mededeelden, dat zij onderricht in de +Engelsche taal ontvingen en die taal een beetje konden spreken en +verstaan. Het deed ons feministisch hart goed ook hier weder, als in +zoo menig ander geval, de hoogere beschaving en ontwikkeling bij de +vrouw uit het volk te vinden.</p> + +<p>Al spoedig vernamen wij dat binnen enkele oogenblikken op ’t +marktplein een bal, of laat mij liever danspartij zeggen, gegeven zou +worden. Elken Zondagavond, en somtijds ook Zaterdagsavonds, heeft dit +in den zomer plaats. Langzamerhand zagen wij steeds meer groepjes jonge +lieden in die richting afdruipen. Natuurlijk wilden wij daarvan getuige +zijn. Een jonge boer, van ongeveer 30 jaar, die drie jaar in Amerika +was geweest en, zooals ik later vernam, tot de notabelen van +Rättvik behoort, had zich bij ons gevoegd en gaf de inlichtingen, +die wij wenschten.</p> + +<p>Het marktplein is een groote ronde vlakte, midden in een uitgestrekt +dennenbosch. In het centrum van deze open vlakte was een houten +dansvloer gelegd, met een verhooginkje voor het korps muzikanten. Dit +korps bestond uit vier blaasmuzikanten, die, phantastisch, geheel met +een witten sluier <span class="pagenum">[<a id="pb22" href= +"#pb22">22</a>]</span>omhuld, ter bescherming tegen de vele lastige +muskieten, hunne voor den dans lokkende tonen de lucht ingalmden. +Hoewel er van de muziek genoeg kracht uitging, om menig voetje, zoowel +van de jonge mannen als van de jonge meisjes, ongedurig te maken, werd +het toch tien uur, alvorens de eerste paartjes den moed hadden het bal +te openen. Het waren al weder de meisjes van wie het initiatief +uitging. Toen de eerste paartjes begonnen waren, volgden de anderen +spoedig en weldra was de dansvloer dicht bevolkt met de dansende, bont +gekleede jeugd. Dat was inderdaad een zeer schilderachtig schouwspel en +in deze bonte, wiegelende groep, deden de gele zeemlederen broeken en +de lange, met rood omzoomde, losse jassen der mannen toch werkelijk +mooi.</p> + +<p>Nu er ook wat meer leven en onschuldige vroolijkheid in de +glad-geschoren, blonde koppen der jonge mannen kwam, begon ik mij met +hun uiterlijk geheel te verzoenen. Het effect van dit bonte tafereel +werd niet weinig verhoogd door het eigenaardige avondlicht, dat ons +omscheen. Niettegenstaande het reeds ruim elf uur was geworden, was het +toch nog licht genoeg om met gemak een boek te lezen en +vóór ’s nachts één uur werd grooter +duisternis niet verwacht.</p> + +<p>Zooals het op een bal overal gaat, was het ook hier. Hoewel er niets +gedronken werd, er was trouwens geen sterkedrank te krijgen, werd bij +elke wals het troepje vroolijker en de dans geanimeerder en steeds +vlugger en stampender werden de voetjes neergezet en de beentjes hooger +van den grond gelicht. Het geheel had zulk een animeerenden invloed, +dat ik moeite had mijne beide reisgezellinnen in bedwang te houden. Zij +vertoonden alle neiging om zich in de armen van een <span class="corr" +id="xd0e704" title="Bron: Dalecarlier">Dalecarliër</span> te +vleien en een gracieusen rondedans aan zijn borst uit te voeren. Ware +het niet, dat zij een week daarna op het congres nog hersenwerk te +verrichten hadden, dan had ik hun dat kleine genoegen gaarne gegund; nu +was het mijn plicht te zorgen, dat zij met een frisch hoofd naar +Stockholm terugkeerden en dat niet hart en ziel in de lange jas van +Axel of Erik of Olof achtergelaten werd.</p> + +<p>Die lange dagen, die eigenlijk geen avonden hebben, herinnerden ons +er alleen aan, dat wij ons in het hooge Noorden bevonden. De brandend +warme zon op den dag, de zoele avonden, de overal in vollen bloei +staande seringen en gouden <span class="pagenum">[<a id="pb23" href= +"#pb23">23</a>]</span>regen bloeiende katoenboomen en uitgestrekte +berkebosschen, (de ellendige muskieten ook niet te vergeten) hadden +veeleer een zuidelijker indruk verwekt. Wanneer wij ons van het meer +Siljan afwendden en ons oog op de overige omgeving lieten rusten, +natuurlijk zonder de bont gekleede bevolking, konden wij ons verbeelden +in den Gelderschen Achterhoek te zijn.</p> + +<p>Mijne, in Amerika geciviliseerde, zegsman vertelde mij menige +bijzonderheid uit het leven der Dalecarliërs en vooral van de +bewoners van Rättvik. Over het algemeen is de bevolking arm, +doordat de grond hoe langer hoe meer bij den dood der ouders in kleine +brokstukken onder al de kinderen verdeeld wordt en ieder kind zijn +eigen klein stukje grond krampachtig vast houdt, en niet te bewegen is +het te verkoopen. De meeste boeren bezitten nu een stukje grond, +waarvan zij niet leven kunnen, terwijl een boer, die een paard en vier +koeien kan houden, tot de uitzonderingen behoort en voor zeer +welgesteld doorgaat. Men was reeds lang begonnen in te zien, dat niet +alle kinderen tot boeren en boerinnen moesten worden opgeleid en dat er +getracht moest worden een deel der jeugd tot goede ambachtslieden te +vormen. De verschillende gemeenten zijn echter te arm om goede +ambachtsscholen te stichten; willen de jonge mannen en vrouwen een of +ander vak leeren, dan moeten zij van huis gezonden en bij een vakman in +een of andere stad in de leer gedaan worden. Dit heeft, zooals van zelf +spreekt, voor ouders en kinderen menig bezwaar, bezwaren, die nog +vergroot worden door het eene, alles overtreffend bezwaar, dat de +jongens de opleiding tot een ander beroep dan boer als een degradatie +beschouwen. In het uitoefenen van een ambacht vinden zij iets onvrijs, +iets ondergeschikts, en de Dalecarliër, die voor alles zijn +vrijheid bemint, meent die alleen als zelfstandige boer te kunnen +handhaven. Liever trekken de jongens en meisjes naar Zweden’s +groote steden, of naar Amerika, om daar te gaan dienen en na eenige +jaren met het overgespaarde geld in Dalecarlië terug te keeren, +daar een stukje grond te koopen, om dan het leven eigenlijk te +beginnen. Een Dalecarliër komt altijd in zijn geboorteplaats +terug, hij kan zich op den duur in eene andere omgeving niet gelukkig +gevoelen. Een Dalecarliër, een eenvoudige man, die in zijn jeugd +zelf ook in Amerika geweest <span class="pagenum">[<a id="pb24" href= +"#pb24">24</a>]</span>was, sprak over het in het najaar naar Amerika +zenden van zijn oudste dochtertje even licht als wij een kind van +Amsterdam naar Hilversum zouden zenden.</p> + +<p>Wil men het meer Siljan in al zijn schilderachtige schoonheid leeren +kennen, dan moet men een tocht maken met het bootje, dat in den zomer +elken dag een toer rond het geheele meer maakt en tijd genoeg laat, om +van de afzonderlijke dorpen een indruk te krijgen. Van ’s morgen +8 tot ’s avonds 10 uur dobbert men dan op het 280 K.M. in +oppervlakte bestaande zeetje, waarvan de oevers steeds aan beide zijden +in de verte zichtbaar blijven. De zachtglooiende hellingen, die de +Zweden met trots bergen noemen, bevatten overal dun begroeide berken- +of dennenbosschen, waartusschen de altijd donkerrood geverfde houten +woningen een kleurig effect maken. Van mooie villa’s of woningen, +die min of meer welgesteldheid verraden, is in deze mooie omgeving geen +sprake. Op mijn vraag aan een <span class="corr" id="xd0e717" title= +"Bron: Oberstabsartst">Oberstabsarzt</span>, die met ons dit reisje +maakte, waarom de rijke Zweden hier geen villa’s hadden, gaf hij +ten antwoord, dat Zweden niet zooveel rijke inwoners als Holland had, +om in elk mooi oord villa’s te kunnen bouwen.</p> + +<p>In Mora bleven wij eten en hadden ook nog tijd een wandeling door +het dorp te maken. Wij hadden nu tijd te bespieden hoe de Zweden het +middagmaal innemen; getrouw trachtten wij te volgen, met het resultaat, +dat wij nu tot de conclusie kwamen, dat een maaltijd gebruiken in +Zweden “werk” beteekent en dat, wanneer men bijziende is, +zooals een mijner metgezellinnen, men dan dikwijls wat op zijn bord +krijgt wat men nu juist niet wilde hebben. Aan het alles, tot zelfs +alle soort vleesch toe, bereiden met suiker, hadden wij ons al een +beetje gewend, doch met de overvloed van vleesch- en vischsoorten en de +schaarschte aan groenten en vruchten konden wij nog geen genoegen +nemen.</p> + +<p>Dicht bij Mora passeerden wij een paar van die meters- en +meterslange houtvlotten, waaraan de meren in Noorwegen en Zweden zoo +rijk zijn. Onafzienbaar lang en de breedte van het halve meer +innemende, gingen die duizenden boomstammen, broederlijk door kettingen +aan de buitenkanten te zamen gebonden, langzaam stroomafwaarts, om door +het meer en daarna door de dalrivieren naar de Oostzee te stroomen, +alwaar zij bij het begin in Skutskär worden opgevangen, <span +class="pagenum">[<a id="pb25" href="#pb25">25</a>]</span>om daar in een +reusachtige machinale houtzagerij tot planken gezaagd en naar de +verschillende landen verscheept te worden.</p> + +<p>Wij keerden dien avond niet naar Rättvik terug, maar bleven in +Leksand, een ander door toeristen zeer bezocht oord, doch waar nog meer +de Zweden zelve heentrekken om hun rustige vacantiedagen door te +brengen. In het kleine hotel, door Baedeker gerecommandeerd, vonden wij +vriendelijke opname. Niemand sprak daar anders dan Zweedsch, doch onze +Deensch kennende vriendin had zich onderweg zoo in de taal geoefend, +dat zij nu volkomen als tolk kon dienen. Weder trof ons de buitengewone +zindelijkheid, die door het geheele huis heerschte, en de bijzondere +vriendelijkheid en goedhartigheid, waarmede men ons tegemoet kwam. +Grappig was echter de combinatie van de blinkende en glimmende meubels +in de vertrekken. Naast een hypermodern ijzeren ledikant, met sneeuwwit +beddegoed, stond een, om te stelen, oud-Noorsch kastje, dat als +beddekastje dienst deed. Verder eene oude bont geschilderde +oud-Noorsche kist voor berging, een doodeenvoudig modern waschtafeltje +en om het effect te verhoogen, een canapé, twee stoeltjes en +twee pouffen, stijl Louis XV, blijkbaar afkomstig van een verkooping op +een of ander oud kasteel. Onze rekening was den volgenden dag zoo laag, +dat wij tot de conclusie kwamen, dat Leksand het oord zal zijn, alwaar +wij ons voor eenigen tijd zullen begeven, om onze financiën weder +in evenwicht te brengen, wanneer die door het vele reizen een beetje in +de war mochten zijn geraakt.</p> + +<p>Evenals bij ons op Walcheren, zoo hebben de boeren en boerinnen van +de verschillende dorpen aan het Siljanmeer, waarom Dalecarlië +gegroepeerd is en waarom dit meer dan ook door de Dalecarliërs +“het oog van Dalecarlië” genoemd wordt, ieder hun +eigen kleederdracht. Die van Leksand deed ons zeer veel aan onze +Marker-visschersvrouwen denken, hoewel de kleeding der mannen anders is +en de Leksanders veel warmer kleuren gebruiken, wat in de omgeving, +waarin zij leven, een bijzonder mooi effect maakt.</p> + +<p>Mocht men in ons land eens leeren zich in hotels en winkels met +behoorlijke rekeningen van vreemden tevreden te stellen en niet elken +vreemdeling te beschouwen als een geschikt sujet om geplunderd te +worden, wij, Nederlanders, zouden <span class="pagenum">[<a id="pb26" +href="#pb26">26</a>]</span>dan niet zoo dikwijls in den vreemde +beschaamd staan, als men ons van deze eigenschap in ons land vertelt en +wij uit eigen ervaring weten, dat deze gewoonte in Holland werkelijk +bestaat. Ons eerste vierdaagsch uitstapje in Zweden heeft ons geleerd, +dat men hier weet de vreemdelingen te trekken, door ze niet te +exploiteeren. <span class="pagenum">[<a id="pb27" href= +"#pb27">27</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch3" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-031.gif" alt= +"Ornament" width="613" height="215"></div> + +<h2 class="normal">Op weg naar Abisco.</h2> + +<p>Wij, bewoners van een klein, dicht bevolkt land, kunnen ons moeilijk +een voorstelling van de uitgestrektheid van Zweden maken, als wij +bedenken, dat Zweden ongeveer hetzelfde getal inwoners heeft als +Nederland.</p> + +<p>Hadden wij van Trelleborg naar Stockholm, in een recht naar het +Noorden opgaande lijn, reeds ongeveer 12 uur in een sneltrein +doorgebracht, van Stockholm naar Abisco, verder in noordelijke +richting, in een expres-trein, die den afstand in den kortst mogelijken +tijd volbrengt, moeten wij nu van Dinsdagavond zes uur tot +Donderdagmorgen acht uur doorbrengen, dag en nacht doorreizende. Dit +wil dus zeggen, dat wij b.v. sneller van Amsterdam naar Rome kunnen +reizen, dan van Zweden’s hoofdstad naar een der uiterste punten +van het land.</p> + +<p>Gelukkig zijn de Zweedsche wagons, en vooral de slaapwagens, zeer +comfortabel ingericht en men kan hier, evenals in de Amerikaansche +spoorwagens, op zoo’n langen rit allerlei werkzaamheden +verrichten. Ik zit dan ook dezen brief in den trein te schrijven.</p> + +<p>Nu ik meer over Zweden en de bewoners ga uitwijden, moet ik toch nog +even op een stukje van het Congres van den Wereldbond terugkomen. Ik +moet nog even met een enkel woord gewagen van de uitstapjes door ons +allen gezamenlijk gemaakt naar Saltsjöbaden en Grypsholm en vooral +van ons bezoek aan Upsala, met zijn oudste en grootste universiteit van +Zweden. De twee eerstgenoemde tochten gaven ons een goeden indruk van +de eenig mooie omgeving van Stockholm <span class="pagenum">[<a id= +"pb28" href="#pb28">28</a>]</span>en van de plaatsen, waar de gegoede, +misschien wel rijke, Zweden hunne zomerhuizen hebben. Zoowel aan de +oevers van het Mälarmeer, als aan die van de baai der Baltische +zee, bevinden zich tallooze kleine en groote villa’s, soms echte +zomerpaleizen. Van menige villa had men aan de oevers Bengaalsch vuur +ontstoken, toen wij ’s avonds met onze booten passeerden.</p> + +<p>Dat het volk van Zweden, van hoog tot laag, de vrouwenbeweging +sympathiek gezind is, daarvan kregen wij door deze en andere bewijzen +een indruk.</p> + +<p>Toen wij bijv. gedurende het congres in 90 open landauers, waarin +alleen de vreemdelingen een plaats konden vinden, een tocht van +1½ uur door Stockholm maakten, werden wij het meest toegejuicht +in Stockholm’s volksbuurten, waar men bijna algemeen naar buiten +stroomde, ons toewuifde en succes wenschte. Het waren vooral ook de +mannen uit het volk, de werklieden, die ons hunne goede wenschen +toeriepen en van uit het gebouw van het Leger des Heils, waar, ons ter +eere, de vlag was uitgestoken, hingen uit alle ramen de heilsoldaten, +om ons met zakdoeken toe te wuiven.</p> + +<p>Toen wij Maandagmorgen in Upsala aankwamen, als gasten van de +afdeeling van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht aldaar, waren wij +niet weinig verrast, van bijna elke woning de Zweedsche vlag te zien +wapperen en onze verwondering en waardeering steeg, toen wij zagen, dat +van het gemeentehuis vele vlaggen wapperden en deze hulde ons bereid +was op uitdrukkelijk verzoek van den burgemeester van Upsala.</p> + +<p>Hadden wij ons gedurende het geheele congres kunnen verlustigen in +den aanblik van een twintigtal jonge meisjes, die in hunne witte +japonnetjes en met de studentenpet coquet op haar weelderigen haardos, +als pages dienst deden, in Upsala werden wij opgewacht door ’n +heel leger van zulke geestverwantjes, die met niet weinig trots ons in +hunne mooie universiteit rondgeleiden en ons de vele inrichtingen in +het belang van het onderwijs lieten zien. Ruim 200 vrouwenstudenten +telt de universiteit van Upsala en ook onder de docenten zijn +verschillende vrouwen.</p> + +<p>Niet alleen is in Zweden alle onderwijs vrij, van het lager tot het +hooger en hoogste onderwijs, maar voor zeer arme studenten zijn ook in +de verschillende clubgebouwen kamers <span class="pagenum">[<a id= +"pb29" href="#pb29">29</a>]</span>beschikbaar, waar zij gratis +huisvesting en voeding vinden. De studenten zijn er verdeeld in clubs, +zooals ook bij ons, maar zij kiezen hun club niet zelf, zij worden +ingedeeld bij de club van hun provincie. Zij betalen in deze clubs geen +contributie, alles is voor hen van hoogerhand ingericht op de meest +praktische en comfortabele wijze. Zij hebben er hun eigen leeszaal, +conversatiezaal, kunnen er goed en billijk hunne maaltijden gebruiken +en hebben er een groote zaal om er ’s avonds te dansen, te +musiceeren, onderling voordrachten te houden, of zich op andere wijze +te vermaken. Meisjes- en jongens-studenten zijn er collegiaal bijeen. +De meisjes-studenten hebben echter bovendien nog een eigen +studentenclub, waar alleen meisjes-studenten in opgenomen kunnen +worden, en waar zij van uit alle provinciën vereenigd zijn, +evenals er ook vele zulke jongensclubs bestaan.</p> + +<p>Merkwaardig is zeker, dat er aan de acacdemie ook een professor in +de muziek is aangesteld, die in hoofdzaak zangonderricht geeft, waaraan +alle studenten verplicht zijn deel te nemen. Vandaar zeker, dat de +meisjes-studenten, en de oud-studenten, de dames-doctoren in de +verschillende vakken, ons bij de feestelijkheden op het congres +herhaaldelijk vergastten op hunne tallooze studentenliederen, en dat na +afloop van het diner in Upsala, de vele met ons aanzittende +heeren-professoren, docenten etc. ons zoo mooi vele oude Zweedsche +liederen te hooren en te genieten konden en wilden geven.</p> + +<p>De lunch in Upsala werd ons aangeboden in den botanischen tuin, in +de open lucht, en als bijzonderheid daarvan moet ik even opmerken, dat +alle ons daar aangeboden en zoo lekker gevonden gerechten, taarten, +vleezen, koeken etc. etc. door een of andere der strijdsters voor +vrouwenkiesrecht zelf gemaakt waren. Werd daarmede niet getoond, dat de +strijd voor vrouwenkiesrecht, die zooveel meer tijd en energie van de +vrouw in beslag neemt, als later het uitoefenen van het kiesrecht zal +blijken te vorderen, de vrouwen toch niet ongeschikt maakt goede +huisvrouwen te zijn, die het kooken en bakken, waarvoor de mannen zoo +bang zijn, daarbij niet verwaarloozen of verleeren? Menig recept voor +gerecht of taart, welke ons daar was aangeboden, werd ook door +Hollandsche huismoeders, die dit congres bijwoonden, gevraagd. Als +belooning voor de vrijheid, die de mannen haar toestonden, <span class= +"pagenum">[<a id="pb30" href="#pb30">30</a>]</span>om voor dit congres +naar Zweden te gaan, zullen zij hen zeker na de terugkomst op een nieuw +en lekker schoteltje onthalen.</p> + +<p>Had ik op mijn reis naar Stockholm, en van daar naar +Dalecarlië, en zelfs langs de oevers der meren om Stockholm, den +indruk verkregen, dat Zweden liefelijk mooi, doch niet imposant is, dat +het zelfs niets specifiek Zweedsch heeft, dat het mij nu eens +herinnerde aan gedeelten in Holland, dan weder aan sommige streken in +Engeland, op mijn reis door Lapland krijg ik geheel andere indrukken. +Op dezen tocht worden, hoe verder noordelijk wij komen, de bosschen +dichter, de meren grooter en talrijker, watervallen vertoonen zich, en +in plaats van heuvels, zooals aan de oevers van het meer Siljan, zijn +hier inderdaad bergen zichtbaar. Dit alles ziet men toch ook in +Zwitserland, Schotland en Noorwegen en andere berglanden, doch hier +vertoont het nu een bijzonder, een Zweedsch karakter. De bergen zijn +hier niet zoo hoog als in die andere berglanden, maar tot aan den top, +dicht met pijn- en berkeboomen begroeid, nu en dan plotseling +overgaande in een groote open vlakte, wat altijd een meer is. Van uit +den trein ziet men niet, of die bergen bewoond zijn. Wanneer wij nu en +dan een dorpje passeeren, zijn het altijd enkele houten huisjes, die +dicht bij een meer gebouwd zijn. Ik had mij voorgesteld dezen tocht nu +en dan te onderbreken en langs een der zijbaantjes de kustplaatsen te +bezoeken. Dit werd mij echter door iedereen ontraden, om de eenvoudige +reden, dat er niets bijzonders te zien zou zijn, dat die dorpjes alleen +bewoond worden door een arme visschersbevolking, die niets eigenaardigs +vertoont en dat er geen geschikt nachtlogies te bekomen is. Van +één plaats spijt het mij bijzonder, dat ik er nu niet en +dus wel nooit komen zal. Als men jarenlang zoo elken dag in de courant +onder de weerberichten Haparanda ziet staan, als de plaats waar +metereologische opnemingen geschieden, en men komt er dan, om zoo te +zeggen, rakelings langs, dan voelt men zoo’n lust om het eens +even aan den lijve te voelen, hoe de temperatuur, al is het dan ook in +het midden van den zomer, daar op onze body inwerkt. Om er echter te +komen, zou ik in Boden uit den trein moeten stappen, op een zijlijntje +in drie kwartier naar Lulea sporen en van daar per boot in zes of acht +uur naar Haparanda stoomen. <span class="pagenum">[<a id="pb31" href= +"#pb31">31</a>]</span></p> + +<p>Noch in Lulea, noch in Haparanda, zou ik een geschikt hotel vinden +en wat voor mij meer zegt, de boot die van Lulea naar Haparanda en +terug gaat, is geen boot, waarop men eenig comfort mag verwachten. +’t Zijn eenvoudige goederenbooten, waarmede ook de +visschersbevolking heen en weder trekt. Dit alles zou ik misschien toch +nog er voor over gehad hebben, indien niet mijn tijd, die ik voor dezen +tocht besteden kan, krap gemeten is en men mij voorspeld heeft in +Abisko en Narvik mooiere en interessanter zaken te zullen beleven. Ik +verkeer dus in hoop, en wordt die niet verwezenlijkt, dan maak ik, +terugkomend, dat slippertje nog.</p> + +<p>Het is nu acht uur ’s avonds, de zon staat nog zoo hoog aan +den hemel, alsof zij nog lang niet denkt onder te gaan. Nog een nacht +verder sporen en dan gaat zij inderdaad in het geheel niet meer onder, +of liever gaat onder om in hetzelfde oogenblik weder op te gaan.</p> + +<p>In den trein zittende, moet ik toch met een enkel woord melden, wat +elken reiziger uit den vreemde hier onmiddellijk moet opvallen. Ik +schreef reeds over de comfortabel ingerichte spoorwegcoupées en +vooral de comfortabele <span class="corr" id="xd0e775" title="Bron: +slaaggelegenheden">slaapgelegenheden</span> met gelegenheid om zich +’s morgens behoorlijk te verfrisschen. Ook de toiletten worden +bijzonder zindelijk onderhouden, zoodat men er ’s avonds nog even +goed als ’s morgens gebruik van kan maken. Dat men daar toch in +ons land eens meer aandacht aan wijdde! Bijzonder valt ook de +beleefdheid van alle beambten op; hier in dezen expres-trein spreken +alle beambten ook behoorlijk Duitsch. Vandaag is gedurende den geheelen +dag een restauratie-wagen aan den trein, waar ook alles weer even +zindelijk en goed bereid opgediend wordt.</p> + +<p>Ik ga nu nog op het balcon van den trein een beetje van den mooien +avond met daglicht genieten, alvorens te gaan slapen, en hoop in een +volgenden brief van Abisco en Narvik, de eindstations op deze route, te +vertellen. <span class="pagenum">[<a id="pb32" href= +"#pb32">32</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch4" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-031.gif" alt= +"Ornament" width="613" height="215"></div> + +<h2 class="normal">Lapland.</h2> + +<p>Nadat wij het station Boden gepasseerd waren, spoedig na +middernacht, was ik te bed gegaan. Het was nog daghelder, de zon was +even onder, om bijna op hetzelfde moment weder te voorschijn te komen, +’s Nachts om half drie werd ik wakker, doordat de felle zon, die +toen reeds vrij hoog aan den hemel stond, hel en warm door het open +venster juist mijn gezicht bescheen. Toen ik uitkeek, vond ik het +landschap geheel veranderd. Geen groene boomen of begroeide bergen +meer, wild en dor zag het landschap uit. Geen huisjes meer langs de +meren, slechts hier en daar een eenvoudig houten huisje voor den +baanwachter. Langzamerhand begonnen ook de bergtoppen nog sneeuwresten +te vertoonen en tegen den ochtendstond waren wij in een streek +aangeland, waar de sneeuw nog flink dicht op alle bergruggen ligt. +Hoewel de zon om zeven uur reeds brandend heet is, is het toch frisch +en zelfs koel, zoodra men even buiten de lijn komt, waar de +zonnestralen vallen.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-029b.jpg" alt= +"In het kamp van Laplanders." width="585" height="389"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">In het kamp van +Laplanders.</span></p> +</div> + +<p>Is dit nu Lapland? vroeg ik mij onwillekeurig af. Aan de kleine +stations, waar eene kleine arbeidersbevolking woont om in de mijnen te +werken, merkt men niets bijzonders. Men zou zich kunnen verbeelden in +Sneek, Zuidbroek, Geldermalsen of een ander klein station in ons land +te zijn, zoo eender zien de menschen er uit. De heertjes die hier en +daar op het perron staan, zijn van hetzelfde type als dat soort heeren +in Amsterdam of elders in ons land, de vrouwen zijn bijna allen uniform +met een bont katoenen blouse, donkeren rok en witten matelot-hoed +gekleed. Van Laplanders aan de stations geen sprake. De eenige <span +class="pagenum">[<a id="pb33" href="#pb33">33</a>]</span>als +Laplandsche gekleede vrouw die ik aan een station zag, zag ik in +Stockholm.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-047a.jpg" alt= +"Laplanders." width="617" height="528"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Laplanders.</span></p> +</div> + +<p>Precies op tijd kwamen wij Donderdagochtend in Abisco aan. Dat was +indrukwekkend. Een uitgestrekt vergezicht over de Tornetraesk en de +Laplandsche bergketen, die nog geheel door sneeuw bedekt is. Door de +felle zon beschenen, lag alles in een blauwen gloed.</p> + +<p>Tornetraesk noemt men het zeer groote meer waaruit rondom de hooge +sneeuwbergen opstijgen en waaraan Abisco ligt. Dit meer was nog vol +ijsschollen.</p> + +<p>Abisco is geen stad of dorp, het is een station. Het ligt midden in +het Nationale Park; een zeer groote woesternij, om zijne bijzondere +natuurschoonheid, zeldzamen plantengroei, zijn vogels, vlinders, +insekten, enz. door de Zweedsche regeering aangekocht en tot nationaal +eigendom gemaakt. Geen andere huizen staan er dan die tot het hotel +behooren, een echt touristenhotel, van hout gebouwd en zonder eenige +luxe. Toch ziet alles er door de zeldzame zindelijkheid, waarin het +gehouden wordt, animeerend uit. Het touristenhotel behoort aan de +Zweedsche touristenvereeniging en heeft eene directrice aan het hoofd. +De prijzen zijn er, vooral de goede voeding in aanmerking genomen, +bespottelijk laag.</p> + +<p>Wij waren bij onze aankomst niet weinig verrast nog vele andere +leden van het congres aan te treffen en spoedig waren wij +overeengekomen gezamenlijk een wandeltocht naar een waterval, de +Zilverval, te ondernemen, die op twee-en-een-half uur afstand van het +hotel gelegen is. Vooral de wandeling er heen werd ons als zeer +schilderachtig geroemd.</p> + +<p>Met een club van zestien personen gingen wij op weg, nadat onze twee +Zweedsche <span class="corr" id="xd0e812" title="Bron: metgezelinnen"> +metgezellinnen</span>, die hier bekend zijn en als gids wilden dienen, +ons de noodige inlichtingen verstrekt hadden, omtrent kleeding en +schoeisel. De weg zou hier en daar wat nat zijn, dikke schoenen of +overschoenen werden dus aangeraden. Een muskietennet over de hoed, voor +de vele muskieten, die soms in de bosschen krioelen, werd ook geraden. +Verder warme kleeding. Sommigen kwamen nu direct uitgedoscht in wit, in +blauw of in groen tarlatan gehuld, met ijzer beslagen bergschoenen aan +de voeten en met alle mantels behangen, die zij bij zich hadden. Het +bleek echter dat dit alles overbodig was, want hoe wij ook beschoeid +waren, nat <span class="pagenum">[<a id="pb34" href= +"#pb34">34</a>]</span>werden wij toch en door de ingespannen wandeling +werden wij warm genoeg. Het was een zeer bonte groep. Alle talen werden +gesproken.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-047b.jpg" alt= +"Te Huis." width="585" height="406"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Te Huis.</span></p> +</div> + +<p>De weg, die geen weg was,—de Zweedsche metgezellinnen roemden +de wijsheid der Zweedsche regeering om geen wegen aan te leggen, +waardoor het oorspronkelijk karakter van het park behouden +bleef,—liep dan eens over grasstoppels, keisteenen of mul zand, +dan weder over natte sneeuw, waarin wij tot over de enkels inzakten en +leidde ons nu en dan door een snelvlietend stroompje, waar wij +òf moedig doorheen waadden, òf met behulp van steenen of +boomstronken ons een weg baanden. Opeens echter, nadat wij bijna twee +uur op die wijze voortgesukkeld hadden, werd het pad zoo moerassig, dat +wij niet verder konden en onze geleidsters op den inval kwamen, langs +de vrij steile wallen, tusschen de struiken door, naar boven te +klauteren en langs den spoorbaan onze reis te vervolgen. Den geheelen +weg over behielden wij het gezicht op het Tornemeer (traesk is de +Laplandsche naam voor meer), met zijn schilderachtigen achtergrond van +sneeuwbergen. Door de telkens veranderende bewolking zagen wij het elk +oogenblik anders belicht.</p> + +<p>Na een eind gaans op den spoorbaan daalden wij weder af om te +onderzoeken of de weg begaanbaarder was geworden, en bereikten toen na +korten tijd, het doel van onzen tocht. De Zilverval is indrukwekkend +mooi, maar wat nog mooier en schilderachtiger is, is de omgeving waarin +hij zich bevindt.</p> + +<p>De mooie bewolkte lucht, die het Tornemeer zoo mooi had beschenen, +werd dichter en dichter bewolkt, en verraste ons plotseling op den +inhoud van een zijner, dien morgen zoo dikwijls door ons geprezen, +wolken. Het was een regen die in stroomen nedergutste en niet van plan +was spoedig op te houden.</p> + +<p>In een half uurtje konden wij Björkliden bereiken, een klein +station, waar een bakker woonde. Wij zouden dus misschien wat te eten +kunnen krijgen. Toen wij daar druipnat aankwamen, was de bakkersvrouw +dadelijk bereid koffie voor ons te maken en ons op koek en brood te +onthalen. In een oogwenk was zij met alles gereed, maar zij kon zooveel +natte dames niet in haar klein, zindelijk woninkje herbergen. Buiten, +op geïmproviseerde banken gezeten en nog steeds in een stortregen, +<span class="pagenum">[<a id="pb35" href="#pb35">35</a>]</span>genoten +wij van de heete koffie, lekkere koek en brood. En toen wij het goede +mensch betalen wilden, vroeg zij van ieder vijf-en-twintig öre, +zoowat 17½ cent. Wat zou een bakkersvrouw in ons land van +zoovele vreemdelingen, die haar onverwachts in haar werk kwamen +overvallen, en die zij wel nooit zal wederzien, in zoo’n geval +gevraagd hebben?</p> + +<p>De stationschef wilde ons ook van dienst zijn. De trein van Kiruna +naar Narvik is eigenlijk aangelegd om de ijzererts uit Kiruna naar +Narvik te voeren, waar het verscheept en dan door de geheele wereld +gevoerd wordt. Elk uur passeert er zulk een ijzererts-trein. Hij zou +den eerstvolgenden trein doen stilhouden, een derde klasse wagon +aanhaken en ons in Abisko laten uitstappen. Het kleine wachtkamertje +kon ons niet allen bevatten, maar vriendelijk liet hij ons dan maar van +zijn bureau gebruik maken. In Abisko teruggekomen, konden wij bij een +vroolijk knappend houtvuur onze natte kleederen drogen. Het regende nog +steeds, een mooien zonsondergang of opgang was dus niet te verwachten. +Wij amuseerden ons met naar de vele rendieren te kijken, die tegen den +avond naar beneden komen en in groote troepen bijeenblijven. Beproefde +men ze te naderen, dan verdwenen zij snel tusschen de heesters.</p> + +<p>Den geheelen dag hadden een viertal Laplanders om het hotel +gedwaald, om hun rendierenhuiden, tabakstasschen, lepels, vouwbeenen en +nog allerlei andere zaken die zij uit deelen van rendierenlichamen +kunnen maken, aan den man te brengen. Het waren de eerste werkelijke +Lappen, die ik zag. Zij leken in hun bonte, blauw met rood afgezette, +ruime jakken, die om het middel met een breede lederen riem waren +vastgebonden en met hunne blauwe mutsen, net Fransche soldatenmutsen, +met een dikken rooden pompoen op den top, op groote apen. Er waren twee +oude en twee jonge Lappen bij.</p> + +<p>’s Avonds werd het plan gevormd, om den volgenden dag +gezamenlijk naar een Lappenkamp te gaan. Deze menschen kampeeren ver +van de bewoonde wereld, hoog in de bergen, waar het koud genoeg is voor +hunne rendieren en waar deze beesten het mos kunnen vinden waarmee zij +zich voeden. De Lappen leven geheel van hunne rendieren en volgen hunne +kudde, waarheen die trekt. Niet zij zoeken den weg waar zij zich +nederzetten willen, de rendieren geven den weg aan.</p> + +<p>Om naar het dichtstbijzijnd Lappenkamp te komen, moesten <span +class="pagenum">[<a id="pb36" href="#pb36">36</a>]</span>wij het +electrisch motorbootje afhuren, dat ons van de eene zijde van het +Tornemeer naar de andere, naar Pölnoviken, brengt. Meer dan +veertig touristen, in het hotel aanwezig, wilden dien toer mede maken. +Gelukkig was het weer opgehelderd en met een heerlijken zonneschijn +staken wij ’s morgens om half elf van wal. Het was de eerste toer +die dezen zomer met het motorbootje gemaakt werd, daardoor verkeerde de +kapitein omtrent de landing nog in het onzekere. Na anderhalf uur van +deze boottocht genoten te hebben, kwamen wij in de nabijheid van +Pönoviken, waar echter het water nog zoo vol ijsschollen lag, dat +van landing daar ter plaatse geen sprake kon zijn. Nadat wij een +oogenblik in het onzekere verkeerden, wat nu gedaan kon worden, zagen +wij een Lap met zijn kanoe naar ons toeroeien. Hij zou ons bij +gedeelten aan wal brengen. Met zijn smalle boot kon hij gemakkelijk +tusschen de schollen doorscharrelen. De moedigsten stapten het eerst in +en weldra had hij ons allen gehaald. Het aan wal stappen ging weder +niet zoo eenvoudig omdat wij tot aan de knieën in de losse natte +sneeuw wegzonken, maar allen hadden dit koude voetbad er wel voor over. +Wij waren nu in het Lappenkamp en zagen vele (mannen, vrouwen en +kinderen van dit volkje bijeen. Zij waren allen in dierenhuiden +gekleed, alleen het mutsje op hun hoofd was van een soort blauwe stof +met rood afgezet gemaakt. Het lange blauwe buis wat zij dragen als zij +in Abisco komen of naar de markt in de steden gaan, schijnt hun +Zondagsch kleed te zijn.</p> + +<p>Hoewel het nog een echt nomadenvolk is, en zij nog veel +oorspronkelijks vertoonen, heeft toch de beschavende invloed van een +spoorweg in de nabijheid, waardoor zij zelf naar de marktplaatsen +kunnen gaan om daar hunne meer origineele dan mooie handelsproducten te +verkoopen, in plaats van af te wachten dat ondernemende kooplieden bij +hen komen, of ook doordat zendelingen tot hen zijn gekomen om +christenen van hen te maken, veel van hun oorspronkelijken aard +weggenomen. Men ziet in hunne primitieve tenten tal van huishoudelijke +artikelen, die zij in de steden moeten gekocht hebben voor het geld, +dat zij voor hunne rendierproducten ontvingen. Ook kunnen vele der +jongere Lappen nu zeer goed lezen en schrijven. Zij vallen namelijk ook +onder de schoolplichtwet. De Zweedsche staat legt daardoor gedurende +een groot deel <span class="pagenum">[<a id="pb37" href= +"#pb37">37</a>]</span>van het jaar beslag op de kinderen; zoodra die +den 6-jarigen leeftijd bereikt hebben, besteedt men hen uit en laat hen +naar school gaan. Daardoor ontwikkelen die kinderen zeer zeker +geestelijk, maar men maakt ze ongeschikt voor het nomadenleven der +ouders. Een begaafde Lap, die daarover zijne ideeën eens luchtte +tegen een Zweedsche vrouw, heeft die vrouw geïnspireerd, dat +gesprek in boekvorm weder te geven en dit boek heeft nu in Zweden bij +velen den twijfel doen ontstaan, of het wel goed is, de kinderen van +deze menschen schoolwijsheid bij te brengen. Het groote bezwaar van de +Lappen tegen het schoolgaan der kinderen is, dat die kinderen dan niet +van jongs af leeren skiën, bergklimmen, springen en alles wat zij +noodig moeten kennen, om de rendieren op hunne moeilijke tochten te +volgen. Op lateren leeftijd schijnen zij dat niet meer goed te kunnen +leeren.</p> + +<p>Nu velen hunner christenen zijn geworden, laten zij hunne kleine +aap-menschen-kinderen doopen, trouwen zij kerkelijk en begraven zij +hunne dooden. Daarvoor wachten zij een of anderen heiligen dag af en +komen dan in groote groepen naar beneden, om op dienzelfden dag alle +huwelijken van den laatsten tijd te laten sanctioneeren, alle kinderen, +die in dien tijd geboren zijn te laten doopen, en slepen zij hunne, +soms lang geleden gestorven bloedverwanten mede, om die meteen +christelijk te begraven. Laat mij niet vergeten te vermelden, dat het +een zachtaardig volk is, dat niemand kwaad doet en onderling ook in +vrede schijnt te leven. Zou de opgedrongen beschaving hen niet kunnen +bederven?</p> + +<p>Heden, den 23en Juni is het midzomernachtfeest. Dit feest wordt in +heel Zweden en door alle Zweden gevierd en duurt drie dagen. Vooral in +Dalecarlië worden deze feestdagen buitengewoon gevierd en lokken +vele vreemdelingen naar die mooie provincie. Het Johannesfeest, zooals +het ook wel wordt genoemd, heeft ook hier zoo’n groote +beteekenis, dat zelfs in de mijnwerken in Kiruna, drie dagen door +niemand wordt gewerkt en alles wat met den mijnarbeid in verband staat, +tot stilstand is gebracht. Hier in Abisco was reeds ’s middags +een groote vlaggestok, geheel met lichtgroene takken van de +zilverberken versierd, in den grond geplant; een groot groen gemaakt +kruis met twee kronen er aan bevestigd en hoog boven in de Zweedsche +vlag geheschen, door het personeel van het <span class="pagenum">[<a +id="pb38" href="#pb38">38</a>]</span>hotel. In een omgeving, waar men +over bloemen beschikken kan, wordt zoo’n paal geheel met bonte +bloemen versierd. Met zoo’n paal als middenpunt, wordt tot laat +in den nacht of tot vroeg in den morgen door alle aanwezigen gedanst, +alle oude Zweedsche gezelschapsspelen gespeeld en de vroolijkheid hoog +opgevoerd. Van standverschil, van vreemde nationaliteit, wordt geen +notitie genomen; als men staat toe te kijken, wordt men mede in den +kring getrokken en moet mede zingen en dansen, ’t Is een +onschuldig, vroolijk feest, zoolang er geen alcohol gedronken wordt. +Hier in Abisco worden geene spiritualiën geschonken in het +Toerist-hotel, de feestvreugde had daarom een beschaafd karakter, en +oefende zelfs op den meest Stoïcijnschen Zweed, de meest +aristocratische Engelschen, de lakonieke Duitschers en ons stijve +Hollanders (er waren zeven Hollanders onder de gasten) een even +opwekkenden invloed uit.</p> + +<p>Jammer, dat de zon om twaalf uur juist achter een wolk wegkroop en +ons niet liet zien, hoe het kunststuk volbracht werd, om op hetzelfde +moment onder te gaan en weder op te komen. <span class="pagenum">[<a +id="pb39" href="#pb39">39</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch5" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-031.gif" alt= +"Ornament" width="613" height="215"></div> + +<h2 class="normal">Het land van de middernachtzon.</h2> + +<p>Nu ik in het land van de middernachtzon ben, moet ik toch wat meer +over die zon schrijven, dan ik tot nu toe deed. Het ergste is echter, +dat ik nog steeds geen gelegenheid had, met eigen oogen te zien, dat de +zon onder en opgaat, op hetzelfde moment. Tot dusver hebben wij +’s avonds regen of nevel gehad, of wilde het ongeluk, dat de +eenige wolk, die de strak blauwe hemel bevatte, op het kritieke +oogenblik juist voor de zon schoof. Dit neemt evenwel niet weg, dat +helder daglicht, met een vroolijk schijnende zon om middernacht een +verbijsterenden indruk maakt en de menschen met de dagverdeeling totaal +in de war brengt. Men eet niet meer en slaapt niet meer op vaste uren +van dag en nacht, maar den raad, door Baedeker gegeven, volgt men +onwillekeurig, ook zonder die gelezen te hebben. Men gaat eten of +slapen, als men er behoefte aan heeft, onverschillig welk uur de klok +aanwijst.</p> + +<p>Alleen den eersten dag verwondert men zich, als men ’s avonds +om elf of twaalf uur een troepje ziet uittrekken voor een bergtoer, +omdat zij liever den warmen dag gebruiken om te slapen. Of als men op +een wandeling rondom het hotel des nachts nog allen druk aan den arbeid +vindt en men nergens neiging tot naar bed gaan bespeurt.</p> + +<p>Voor toeristen, die toch nooit zeer lang in deze omgeving blijven, +zal zoo’n ongeregeld leven niet veel kwaad doen, op het personeel +in de verschillende hotels hier zullen echter de korte zomermaanden, +zonder nachten, zeer gewis een zeer afmattenden invloed uitoefenen.</p> + +<p>Van Abisco vervolgden mijne trouwe metgezellin en ik onze <span +class="pagenum">[<a id="pb40" href="#pb40">40</a>]</span>reis naar het +meer oostelijk gelegen dorp Narvik, het eindpunt van den +Lapland-spoorwegbaan. Na ruim een uur sporen van Abisco, bereikten wij +de Riksgraenzen, daar, waar Zweden’s rijk uit is, en dat van +Noorwegen begint. Die overgang bemerkt men niet alleen door den +scheidspaal, ook niet alleen doordat andere beambten den dienst in den +trein overnemen, maar is bijna onmiddellijk merkbaar aan den overgang +van ’t uitzicht. Wij zijn in Noorwegen! roept men onwillekeurig, +nu Noorwegen onmiddellijk met zijn veel majestueuzer natuurschoon +forsch inzet. Die hemelhooge kale bergen, met diepe ravijnen en breed +en krachtig neerkomende watervallen kan Zweden ons niet bieden. Hier in +deze Noorweegsche streek behoeven de Lappen niet zoo ver van de +bewoonde wereld weg te schuilen; vlak langs den weg, waarlangs de +spoorweg gaat, is het koud en onherbergzaam genoeg, om voor rendieren +en Lappen een geschikt verblijf te zijn. Herhaaldelijk zagen wij deze +leelijke menschen nu op de bergruggen, waarlangs de spoorbaan voert, +maar zij waren nu niet zoo vies-vuil meer en hunne haren beter +gesoigneerd. Toen de trein eenmaal midden op den weg, door een of +andere hindernis, stilhield en eenige passagiers, door het toewerpen +van koekjes en chocolaadjes, de Lappenkinderen naar den trein lokten, +hadden wij gelegenheid de vlugheid te bewonderen, waarmede deze, soms +nog zeer jonge kinderen, van boven naar beneden klauteren, langs den +zeer steilen bergwand. Velen onzer zou het afdalen langs zulk een weg +een onmogelijkheid zijn, deze kinderen komen als katten zoo vlug naar +beneden. Zij springen, met naar weerszijden wijd uitgestrekte beenen, +meer dan zij loopen. Van daar krijgen die beenen waarschijnlijk +zoo’n raren leelijken vorm en loopen zij zoo potsierlijk als zij +zich op den gewonen, rechten weg bewegen.</p> + +<p>Narvik is een aardig, frisch stadje, dat zeer zeker toekomst heeft. +Het is eerst in 1902 gebouwd, na den aanleg van den Lapland-spoorweg. +De haven van Narvik is het geheele jaar vrij van ijs en is daarom in +gebruik genomen om, het ijzer uit de Zweedsche mijnen van daaruit naar +de Atlantische Oceaan en verder de geheele wereld door te zenden. Bijna +huis aan huis is winkel of hotel. De 4500 inwoners van thans zullen +zich zeer zeker spoedig vertienvoudigen.</p> + +<p>Van Narvik wilden wij met een van de vele gelegenheden <span class= +"pagenum">[<a id="pb41" href="#pb41">41</a>]</span>de Noordkaap om, +doch daarvoor hadden wij vooraf niet de noodige inlichtingen kunnen +verkrijgen. Het eerst begaven wij ons daarom, toen wij ’s avonds +om tien uur aankwamen, naar een van de daar gevestigde +stoomvaart-maatschappijen om alles te vernemen wat wij moesten +weten.</p> + +<p>Wij waren nog al fortuinlijk. De eerste passagiersboot, die dit jaar +de Noordkaap om zou gaan, kwam Maandag om twaalf uur in Narvik, en zou +vandaar dienzelfden middag om twee uur vertrekken. Als nog plaatsruimte +op die boot was, konden wij medegaan. Den volgenden morgen, des +Zondags, zou ook een passagiersboot van Narvik vertrekken, die in 24 +uren een tocht maakt om de Lofoden en vroeg genoeg terug was om nog de +boot naar de Noordkaap te halen. Wij besloten onmiddellijk met de boot, +de “Salten”, den tocht om de Lofoden te ondernemen, omdat +ons die door een medereiziger in den trein reeds vroeger als de meest +interessante was beschreven en het natuurschoon op de reis om de +Noordkaap niet opwoog tegen wat deze tocht te aanschouwen geeft.</p> + +<p>In het zeer goede hotel in Narvik ontmoetten wij twee stadgenooten, +die daar de boot afwachtten, die hen vandaar naar Bergen zou voeren. +Toen zij vernamen, dat zij met ons den tocht tot Svolvaer, het station, +waar wij de Lofoden zouden aandoen, konden maken en ook daar een boot +zouden vinden, die hen in denzelfden tijd naar Bergen zou brengen, +besloten moeder en dochter ons te vergezellen.</p> + +<p>Nu zou ik willen, dat mijn pen in staat was den indruk weder te +geven, die deze reis bij mij wekte. In een gemakkelijken rieten stoel +gezeten, nu en dan eens wandelende van het achter- naar het voordek, +trok een panorama onze oogen voorbij, dat een overweldigenden indruk +maakte. Als ik eenvoudig de met sneeuw bedekte reuzenbergen, die van +alle zijden uit de zee opstegen, noem, of schrijf over de hier en daar +zóó enge fjorden, dat men de vrees in zich voelt opkomen, +dat daar het schip nooit door kan, zonder aan beide zijden de angstig +zwarte rotswanden te raken, of als ik tracht te schrijven over de soms +liefelijker natuurtafereelen, gevormd doordat een stukje grond door de +zon kon worden beschenen en daardoor een beetje groen vertoonde, +waarachter dan direct weder de grillig gevormde, met sneeuw overdekte +<span class="pagenum">[<a id="pb42" href= +"#pb42">42</a>]</span>rotsspitsen opsteken, dan kan ik toch nooit den +overweldigenden indruk weergeven, die dit alles bij mij verwekte.</p> + +<p>Wij, vier Hollandsche dames, waren op het bootje wel de eenige +buitenlanders, de anderen waren allen Noren of Zweden. Wij hadden een +rechtmatige hoop bij het mooie, heldere zomerweder, waarvan wij +genoten, nu eens een goeden zons-onder- en -opgang te zullen zien. Maar +’s avonds betrok de lucht plotseling weder en weldra viel de +regen in stroomen neder en noopte ons het dek te verlaten en in de +kajuit een droge plaats te zoeken. Toen het schip om half twaalf +Svolvaer binnenliep, had de regen opgehouden en konden wij de drie +kwartier, die wij daar zouden blijven liggen, gebruiken om aan land te +gaan.</p> + +<p>Svolvaer is een van de vele eilanden of schier-eilanden, want de +achterkant wordt door een ononderbroken bergrug gevormd, die +hoofdzakelijk van de vischvangst en al wat daarmede annex is, bestaan. +Ik had er graag wat langer vertoefd om eens even een kijkje te nemen in +het atelier van den in Noorwegen bekenden schilder Gunnaar Berg, die +daar geleefd en gewerkt heeft en er gestorven en begraven is. Zijn huis +en atelier, waarin vele schilderstukken van zijn hand, zijn gemeen goed +geworden en voor een ieder toegankelijk.</p> + +<p>Wij, vier Hollanders, maakten gezamenlijk een wandeling door het +dorpje, onwederstaanbaar getrokken naar een zeker punt, vanwaar +vroolijke dansmuziek ons lokte. Weldra stonden wij in een groote zaal +waar, door een honderdtal jonge mannen en vrouwen, lustig gewalsd werd. +Voor 50 öre (vijf en dertig cent) mochten wij mede dansen, doch +daar wij alleen wilden toezien, konden wij binnengaan. Denk nu niet dat +deze jonge menschenschaar zoo hoog in het Noorden en zoo ver van de +bewoonde wereld, er op dat bal anders uitzag dan bij ons of ergens +anders op een bal in een dorp. De jonge dames waren alle in witte of +lichte japonnetjes gekleed en er werd gedanst als overal elders. Hadden +wij wat meer tijd gehad, dan had ons Amsterdamsch studentje zeker 50 +öre versnoept, zij vond het spijtig genoeg, dat zij dat moest +aanzien, zonder er aan mede te kunnen doen.</p> + +<p>Alhoewel de regen had opgehouden, was er toch geen zon te zien. Een +dikke nevel lag tegen de bergwanden. Spoedig nadat wij Svolvaer +verlaten hadden, begaven wij ons naar onze <span class="pagenum">[<a +id="pb43" href="#pb43">43</a>]</span>hut om tenminste een paar uur +rustig te slapen, ten einde in staat te zijn den volgenden dag te +kunnen genieten van ’t geen de natuur ons dan aan te bieden zou +hebben. De kapitein van de boot had ons zeer hoffelijk zijn hut voor +dat doel afgestaan; een zeer zindelijk bed en een tot bed ingerichte +canapée zou ongetwijfeld een uitstekende slaapkamer uitgemaakt +hebben, als alles op dit bootje niet zoo lilliputterig klein was +geweest en wij niet van dat eenpersoons kamertje met ons beiden gebruik +hadden moeten maken.</p> + +<p>Ruim elf uur waren wij den volgenden morgen in Narvik terug. Bij +onze aankomst zagen wij reeds in de verte de groote boot “<span +class="corr" id="xd0e895" title="Bron: +Andeneas">Andenaes</span>”, die met toeristen van Bergen uit de +eerste reis van dezen zomer om de Noordkaap zou maken, binnenstoomen. +Wij bleven derhalve met ons beiden op het havenhoofd wachten en waren +weldra aan boord, om met den kapitein van “Andenaes” te +spreken. Hij wilde ons medenemen, had nog vele hutten vrij, want voor +deze eerste reis was de stroom der toeristen nog niet opgekomen. +Spoedig was onze bagage aan boord gehaald en vernamen wij, dat de boot +nog twee uur in Narvik zou stoppen. Van deze uren maakten wij gebruik +om eenige inkoopen te doen, aan een bank Skandinavisch geld op te +nemen, en ons met eenige Hongaarsche vrienden, die wij er onverwacht +zagen loopen, kostelijk te amuseeren. <span class="pagenum">[<a id= +"pb44" href="#pb44">44</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch6" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-031.gif" alt= +"Ornament" width="613" height="215"></div> + +<h2 class="normal">Om de Noordkaap.</h2> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">I.</h3> + +<p>Toen wij Maandagmiddag om twee uur aan boord van de +“Andenaes” stapten, ging juist de gong, die ons aan tafel +riep. Ik ben geen gourmande, doch weet een goed diner te apprecieeren +en daarom wil ik niet onvermeld laten, hoe buitengewoon goed dit diner +en verder alle maaltijden aan boord van dat schip waren. Zoo hoog in +het Noorden mag men geen groote aanspraken maken, vooral wat vruchten +en groenten betreft, maar hier merkte men niet, dat al het genotene +zeer zeker een groote reis achter den rug had. Ananassen en meloenen +waren van dezelfde superieure kwaliteit als wij ze in Amsterdam zouden +kunnen verwachten.</p> + +<p>Daar wij tot Lödingen dezelfde fjord passeerden die wij juist +twee keer achtereen waren doorgekomen, besloten wij na het eten een +paar uur te gaan slapen, om daarna beter in staat te zijn van den avond +te genieten. Toen wij tegen zes uur op het dek kwamen, was het koud en +regenachtig. Wij waren in de nauwe Tjelsund, waar de grillig gevormde +bergspitsen dicht genoeg bij waren om ze nog te kunnen bewonderen. De +hoogste punten lagen echter in een dichte nevel.</p> + +<p>Toen ik mij bij den kapitein beklaagde, dat er weder van een +zonsondergang of van een middernachtzon niets te bespeuren zou zijn, +begon hij te lachen en voorspelde met groote beslistheid, dat wij dien +avond nog de mooiste zonneschijn te genieten zouden krijgen, die er te +genieten valt.</p> + +<p>Wij konden ondertusschen onze reisgenooten eens opnemen. Het was een +vrij cosmopolitisch gezelschap. Amerikanen <span class="pagenum">[<a +id="pb45" href="#pb45">45</a>]</span>en Engelschen ontbraken natuurlijk +niet. Verder vele Duitschers en Oostenrijkers, ook een paar Hongaarsche +dames, die wij reeds in Stockholm op het congres voor vrouwenkiesrecht +ontmoet hadden, Zweden, Noren, Russen en Finnen, en zelfs een paar +Fransche heeren.</p> + +<p>Ruim vijftig passagiers waren aan boord, die bijna allen deze reis +uit belangstelling of “zum Erhohlung” maakten. Alleen een +Amerikaansche moeder en dochter waren medegegaan, om wat overtollige +tijd aan te vullen. Zij zouden eenige jaren in Europa reizende blijven +en wisten eigenlijk niet goed, hoe en waar zij dien tijd zouden zoek +brengen. Op dek zag men hen zelden; meestal zat mama te lezen en de +dochter te borduren in de conversatiezaal van het schip. Toen op een +gegeven oogenblik een der heeren het jonge meisje naar boven riep, om +iets merkwaardigs te zien, dat wij passeerden, gaf zij lakoniek ten +antwoord: “<span lang="en">Thank you, I am satisfied. I only go +to see the North Cape, I am told that is so beautiful</span>”. +Wat er ook te zien en te bewonderen was, zij bleef kalm borduren of +lezen, ging op bepaalden tijd naar bed en zat altijd op het vaste uur +aan tafel.</p> + +<p>Even voor half twaalf kwam de kapitein ons allen plotseling zeggen, +dat de zon in alle pracht aan den hemel stond. Wij waren in volle zee, +geen bergtop kon zich tusschen ons en de vuurroode kogel stellen, om +ons het gezicht te benemen. Om ongeveer half twaalf was de bol het +kleinst en stond het dichtst bij ons, daarna werd zij weder grooter en +verhief zich hooger aan de horizon. Het lichteffect, dat daarmede +gepaard ging was betooverend schoon. Lang bleven allen van dezen +prachtigen zomernacht in het hooge Noorden genieten en eerst tegen den +ochtend kon men besluiten naar bed te gaan.</p> + +<p>Dinsdagmorgen was er geen haast om op te staan, want het was koud en +regenachtig en tegen de bergwanden hing een dikke nevel, die er alle +schilderachtigheid aan ontnam. Eerst tegen den middag klaarde de lucht +wat op en na het middagmaal konden wij de sneeuw- en ijsbergen weer in +hun verscheidenheid van vorm waarnemen. Het was echter te koud en er +was te veel wind om lang achtereen op het dek te vertoeven, zoodat dan +ook telkens heele groepen personen zich weder in de verschillende +salons begaven, om even weder warm te worden. Het was op zulk een +moment, dat de kapitein <span class="pagenum">[<a id="pb46" href= +"#pb46">46</a>]</span>ons allen boven riep, omdat wij bij “de +Vogelberg” waren aangekomen.</p> + +<p>In het eerst bespeurden wij niets bijzonders, een enorme bergkolos, +midden in zee, waar wij rakelings langs stoomden en waarvan de zwarte +rotsblokken met duizenden en nog eens duizenden witte puntjes bezet +waren.</p> + +<p>Wij begrepen eerst de bijzonderheid van dezen berg niet en ik vroeg +reeds: “waar zijn de vogels van de vogelberg?” toen door +een pistoolschot plotseling een zwerm witte en bonte vogeltjes de lucht +invlogen, die het effect maakten van een dichte sneeuwmassa. Vogeltjes, +niet grooter dan kleine rijstvogeltjes en daar tusschen door grootere +exemplaren. Het waren verschillende soorten meeuwen. Toen ook nog de +stoomfluit zijne schrille tonen de lucht infloot, waren de arme +beestjes geheel van streek en vlogen krijschend kris en kras dooreen, +’t Was een merkwaardig gezicht zoovele duizenden vogels op die +eene berg bijeen.</p> + +<p>Toen wij van dit schouwspel genoten hadden, gingen allen spoedig in +de salons terug om een beetje van de koude te bekomen. Dat duurde +echter niet lang, want spoedig daarna kwam de kapitein ons weder +zeggen, dat de Noordkaap in het gezicht was en dat daar de zon scheen. +Ons aller verwachting was groot en elkeen rustte zich uit om den +bergtop te beklimmen, om daar van de middernachtzon nog eens te +genieten.</p> + +<p>Door de drukte en de spanning, waarin allen verkeerden, vergaten +velen zeeziek te worden, waartoe toch alle gelegenheid was, want wij +waren in volle zee en die was vrij onstuimig. De eerste stuurman uitte +tegen mij daarover zijne verwondering, “zoovele dames aan boord +en hier niemand zeeziek, dat komt zelden voor.”</p> + +<p>Vóór wij nog de Noordkaap bereikten, bleef het schip +een half uurtje stil liggen, om alle liefhebbers van visschen daartoe +een oogenblik gelegenheid te geven en weldra zag men tal van heeren en +dames met een meters en meters lange lijn over de verschansing van het +schip aan het visschen. De eene kabeljauw voor, de andere na, werd naar +boven gehaald en weldra had de hofmeester een groote bak vol, die hij +ons den volgenden middag, heerlijk toebereid, voordiende.</p> + +<p>Toen stoomde het schip voort en bereikte zeer voorzichtig <span +class="pagenum">[<a id="pb47" href="#pb47">47</a>]</span>om 9 uur +’s avonds, den binnenkant van het hoefijzervormige rotsblok, dat +Noordkaap heet. De wind was nog zóó sterk, dat het schip +niet dichtbij genoeg kon komen om ons aan land te zetten. Een boot werd +dus naar beneden gelaten, met twee matrozen en den eersten stuurman +bemand, en op die boot zouden de reizigers aan land worden gebracht. +Zeven heeren en vijf dames stapten het eerst moedig in, ofschoon het +ranke bootje bijna niet dicht genoeg bij de trap van het schip kon +gehouden worden, om gelegenheid tot instappen te geven.</p> + +<p>Toen allen gezeten waren—’t was alsof op dat oogenblik +gewacht was—begon plotseling een zóó krachtige wind +op te steken, dat van voorwaarts komen geen sprake was. De twee +matrozen en de stuurman, nog geholpen door twee inzittende jonge +Duitschers, konden met hun vijven niet tegen de golven inroeien. Zij +probeerden achter om het schip, langs de andere zijde te komen, doch +dreven langzamerhand zoo ver af, dat de op het schip achtergeblevenen +elk oogenblik dachten, dat het kleine vaartuigje met alle inzittenden, +het volgende oogenblik tegen de rotsblokken te pletter zou worden +geslagen. Spoedig werd een tweede boot, met enkel matrozen bemand, te +water gelaten, die, aan het eerste bootje geketend, beproefde het +voorwaarts te brengen, of het ten minste voor te pletter slaan tegen de +rotsen te behoeden. Toen de storm al heviger werd en wij de twee +bootjes dan eens op den top van een golf, dan weer er geheel onder, +verder en verder in de open zee zagen afdrijven, ging de groote boot +hen achterna en haalde weldra alle inzittenden veilig op het dek.</p> + +<p>Vermakelijk was hierbij het gedrag van de twee Fransche heeren die +mede in het bootje gezeten hadden. Van de inzittenden vernamen wij, dat +zij hunne angst niet beter hadden weten te luchten, dan door +onophoudelijk te vloeken tegen de matrozen en den stuurman, zonder +hierbij, zooals de andere heeren deden, een hand uit te steken om de +roeiers nu en dan een oogenblik af te lossen, om hen weder op adem te +laten komen. Toen de groote boot hen te hulp kwam, stieten zij de +inzittende dames op zij, om toch vooral het eerste de trap te bereiken +om boven op dek te komen, doch toen zij eenmaal veilig daar waren, +hadden zij beiden de meeste praats en vergaten geheel hun onbeschoft +gedrag. <span class="pagenum">[<a id="pb48" href= +"#pb48">48</a>]</span></p> + +<p>De storm bleef aanhouden en loeide onheilspellend in deze enge +ruimte. Van aan land gaan kon geen sprake meer zijn. Hoog vlogen de +golven op en verwekten door de toch hel schijnende zon prachtige breede +en sterk gekleurde regenbogen, ’t Was interessant, maar angstig +benauwend.</p> + +<p>Wij zouden vijf uur aan de Noordkaap blijven liggen, om den +passagiers gelegenheid te geven de bergspits te bereiken, daar van de +middernachtzon te genieten en in het daar aanwezige restaurant een glas +champagne, de eenige drank die er geschonken wordt, te drinken. +Natuurlijk moesten ook daar de talloze briefkaarten gepost worden, die +in den loop van den dag door elkeen geschreven waren, om toch vooral +het stempel van de Noordkaap te krijgen. Van dit alles kon nu niets +komen, en ook de post, die onze boot aan boord had en die, welke +vandaar moest worden medegenomen, kon niet gewisseld worden.</p> + +<p>Toen de storm nog steeds heviger werd, besloot de kapitein, tot +aller groote blijdschap, om terug te keeren. Geen onzer had nog lust +naar boven te gaan, of te wachten of het weer zich ook zou +verbeteren.</p> + +<p>Het was ruim elf uur ’s avonds, toen wij weder in volle zee +waren en naar Hammerfest stoomden.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">II.</h3> + +<p>Om vijf uur waren wij den volgenden morgen in de haven van +Hammerfest aangekomen. Wij zouden er tot tien uur blijven liggen, om +kolen in te nemen en den toeristen gelegenheid te geven aan land te +gaan. Ik maakte natuurlijk ook van deze gelegenheid gebruik.</p> + +<p>Hammerfest lag nog in diepe rust, alle winkels waren nog gesloten. +Een goede gelegenheid om het bergje te beklimmen, van waar een mooi +vergezicht over gletschers en sneeuwbergen en de naburige eilanden de +moeite loont.</p> + +<p>Hammerfest, een stadje van nog niet meer dan 2300 inwoners, is reeds +meer dan honderd jaren oud. Van half Mei tot einde Juli is er nooit +nacht, de zon staat dan onophoudelijk aan den hemel. Dat neemt niet +weg, dat zij in dien tijd zich wel eens achter de wolken schuil houdt, +en dat zij, om van dezen onafgebroken arbeid uit te rusten, van half +November <span class="pagenum">[<a id="pb49" href= +"#pb49">49</a>]</span>tot einde Januari vacantie neemt en het stadje in +dien tijd in volslagen nacht laat. Gelukkig dat de bewoners electrisch +licht hebben, waardoor zij zich eenigszins kunnen schadeloos +stellen.</p> + +<p>Tegen acht uur waren alle winkels open en deden wij in een +goudsmids- en een bontwinkel eenige inkoopen. Het trof ons, dat een +jonge man, die in een van deze zaken in volkomen goed Duitsch ons te +woord stond en vier jaar in Leipzig op school was geweest, zich in dit +kleine, stille stadje, zoo ver van de bewoonde wereld, volkomen +gelukkig gevoelde en niet liefst Hammerfest voor welke stad ook ter +wereld zou willen ruilen. De onaangename traanlucht, waarmede alles in +dit stadje doortrokken was, bleef nog lang in onze neuzen hangen.</p> + +<p>Na een dag stoomen met hetzelfde nooit vervelende uitzicht op +afwisselend groene bergen, zwarte rotsblokken en sneeuwbergen, kwamen +wij ’s avonds om tien uur in Lyngseidet aan. Dit dorpje ligt in +den uitersten hoek van Lyngenfjörd, vlak aan de zee, door hooge, +groene bergen, die alleen op den top met eeuwige sneeuw bedekt zijn, +aan drie zijden geheel ingesloten.</p> + +<p>Na zoovele onherbergzame streken gepasseerd te zijn, leek dit dorp +met weligen plantengroei eene verademing.</p> + +<p>In twee booten, de eene met den kapitein, de andere met den eersten +stuurman aan boord, werden wij aan land gebracht. Vele passagiers +brachten toen gezamenlijk een bezoek aan het op ruim een half uur +afstand gelegen Lappenkamp, Langzaam stijgende, langs een mooien +landweg, kwamen wij tegen ongeveer elf uur bij de Lappen aan. +Rendieren, oude en jonge menschen, en zelfs de wiegekinderen, waren nog +in volle fleur en schenen van den tijd van den dag geen Ahnung te +hebben. ’t Is ook mogelijk, dat onze komst verwacht werd en zij +hoopten, nog iets aan die nieuwsgierige vreemdelingen te kunnen +verdienen. Dan is hun hoop verwezenlijkt, want ik geloof, dat niet een +der bezoekers vertrok, zonder voor een of meer kronen van de kunstig +uit rendier-bestanddeelen gemaakte en zeer billijke souvenirs gekocht +te hebben. Deze Lappen waren zeer beslist van eene hoogere ontwikkeling +dan die wij in Zweden gezien hadden. Hun uiterlijk was veel meer +menschelijk, de jonge vrouwtjes zagen er in ’t geheel niet <span +class="pagenum">[<a id="pb50" href="#pb50">50</a>]</span>zoo +afzichtelijk en vuil uit en hun haren waren behoorlijk onder het +Lappenmutsje weggestreken. De wiegekindertjes zagen er zelfs blank +uit.</p> + +<p>De wiegjes waren geheel van een rendiervacht gemaakt, met den +lederen kant naar buiten, en hadden een vorm, het best te vergelijken +met dien van een grooten houten klomp. Alleen van achteren was dan de +opening nog met een kap overtrokken. Het viel mij op, hoezeer de vorm +van deze wiegen overeenkomt met dien, welken ik door de roodhuiden in +Amerika zag gebruiken.</p> + +<p>Terwijl wij naar de Lappen stonden te kijken en hen van alle zijden +opnamen, werden wij wederkeerig aangegaapt door de van heinde en ver +toegestroomde dorpelingen. In open rijtuigjes waren zij ons op onzen +weg gevolgd en een tiental van die wagentjes stonden en haie geschaard, +toen wij het kamp verlieten. Toen ik dan ook eens onze bonte groep +overzag, waarvan enkele heeren in sportcostuum, met kuitbroeken, +anderen in lichte zomerpakken, waarover een bontjas voor de nachtelijke +koude, dames in gekleurde tricot-mantels, gummi jassen, bontmantels of +avonddoeken, met een verscheidenheid van hoofddeksels, kwam ik tot de +conclusie, dat wij het bekijken voor deze eenvoudige menschen even zoo +goed waard waren als de Lappen voor ons.</p> + +<p>Om twaalf uur waren allen weder aan boord en werd de reis +voortgezet. Maar niemand toonde lust om naar bed te gaan; het was nog +te mooi op het dek van het schip. Dorstige kelen en hongerige magen +konden nog gelaafd worden; het bedienden-personeel was nog voltallig in +functie.</p> + +<p>Donderdagmorgen om zes uur waren wij in Tromsö geland en konden +wij allen tot negen uur aan land gaan. Tromsö is een zeer +oninteressant stadje van 8000 inwoners. Het ziet er uit als honderden +havenstadjes van diezelfde grootte. Op de vischmarkt, die in vollen +gang was, zag ik enkele visschen, waarvan ik den naam niet kende. Het +antwoord, dat ik op mijn vraag er naar kreeg, was van dien aard, dat ik +er niet wijzer door werd. In de talrijke winkels, zelfs groote +rijwielwinkels, zag ik niets uitgestald, dat mij bijzonder Noorweegsch +leek. Dezelfde zaken, die men in elk land vindt, waren hier voor +tamelijk hooge prijzen uitgestald.</p> + +<p>Lang vóór negen uur waren dan ook reeds alle +passagiers <span class="pagenum">[<a id="pb51" href= +"#pb51">51</a>]</span>aan boord terug, eenstemmig van oordeel, dat +Tromsö niets eigenaardigs vertoont en evengoed midden in +Frankrijk, Duitschland, Engeland of Nederland kon gelegen zijn.</p> + +<p>Nadat wij aan boord het ontbijt genuttigd hadden, gingen wij op het +dek, want nu ging verder den heelen dag de weg door vele mooie +fjörden. De zon scheen en maakte het dus mogelijk op het dek te +blijven, zoodat wij niet onophoudelijk naar binnen behoefden te gaan om +ons te verwarmen. Om 8 uur ’s avonds waren wij in Lödingen. +De passagiers voor Narvik moesten daar de boot verlaten, omdat die tot +Throndjhem doorging. Om elf uur arriveerde daar een goederenboot, die +om twee uur naar Narvik zou stoomen en ons beiden meenemen kon.</p> + +<p>Vrijdagmorgen om acht uur waren wij in Narvik terug. In bijna vier +dagen hadden wij dus de Noordkaap-toer gemaakt Was het loonend? Die +vraag, die mij zoo dikwijls gemaakt wordt, wil ik hier openlijk +beantwoorden.</p> + +<p>Indien men, zooals wij, op een mooien, zonnigen dag een toer van uit +Narvik om de Lofoden heeft gemaakt, met een kleine boot, die klein +genoeg is, om ook door het Trollfjörd te stoomen, dan heeft men +aan natuurschoon meer gezien, dan de lange reis om de Noordkaap te +genieten geeft. Daarbij moet men op die groote reis heel wat koude +lijden en steekt men ook met het mooiste weder van wal, de +mogelijkheid, ik geloof te mogen zeggen, de waarschijnlijkheid, dat men +toch onderweg slecht weder zal krijgen, is niet uitgesloten. Bij slecht +weder is het nergens aangenaam, zeer zeker dus niet op een boot, die er +eigenlijk geheel op is ingericht, om onophoudelijk goed weder te +hebben. Bovendien zijn de prijzen, die men den passagiers laat betalen, +onbehoorlijk hoog.</p> + +<p>In Narvik teruggekeerd, vernamen wij weldra, dat de trein, die ons +naar Stockholm zou terugbrengen, niet voor Zaterdagavond van daar +vertrok. De Lapland-express gaat n.l. maar drie keer ’s weeks. +Bovendien gaat er elken morgen om ruim acht uur een treintje, dat alle +tusschengelegen stationnetjes aandoet.</p> + +<p>Wij kwamen overeen, om Zaterdagmorgen het boemeltreintje te nemen, +dat ons om twee uur in Kiruna zou brengen. Wij konden daar dan de +ijzermijnen bezichtigen en te middernacht de express oppikken, om +Maandagochtend in Stockholm te arriveeren. <span class="pagenum">[<a +id="pb52" href="#pb52">52</a>]</span></p> + +<p>Er was evenwel in het zeer goede hotel Phoenix in Narvik geen kamer +vrij en ook de minder goede hotels waren overvol, zoodat wij op raad +van een der hotelhouders besloten den stationschef te verzoeken, aan +een van de leeg terugkeerende treinen met ijzerertswagens een wagon te +laten haken, waarin wij tot Abisco konden reizen.</p> + +<p>Het kostte eenige moeite en vriendelijk aandringen om dit gedaan te +krijgen, doch eindelijk werd toch een derde klasse wagon aan den trein +van half twaalf gehaakt, waarin wij met ons beiden konden meegaan. +Alleen de machinist, die meters ver van ons af was en door tientallen +van ledige ijzerertswagens van ons gescheiden, en een man, die als +opzichter over de wagens dienst deed, waren onze medereizigers. Overal +op den weg hield het treintje stil, zonder dat er iets in- of +uitgeladen werd. Er was trouwens ook niets uit te laden, dan wij twee +nietigheden, die gezegd hadden tot Abisco te willen gaan.</p> + +<p>In den trein kwamen wij tot het inzicht, dat Abisco en Abiskojokk +twee verschillende stations zijn en wij in het laatste het gastvrije +dak van het toeristenhotel zouden vinden. Wij moesten er dus op bedacht +zijn, dat wij in Abiskojokk, waar wij eerst zouden arriveeren, +onmiddellijk met onze bagage uitstapten, om niet te ver te worden +meegenomen. ’t Was echter anders voorbeschikt. Niettegenstaande +wij elke minuut gestopt hadden, stoomden wij om vijf uur met een +behaaglijke vaart Abiskojokk voorbij, om kort daarna in Abisko stil te +houden, waar onze wagon werd afgehaakt.</p> + +<p>Daar stonden wij nu, met een station en eenige houten huisjes voor +ons, maar geen hotel of herberg. Wij togen onmiddellijk naar den +stationschef, die geen woord anders dan Zweedsch sprak en verstond, en +die onze jammerklachten met een schaterlach beantwoordde. Wij begonnen +er ook het komische van in te zien en met drie woorden Zweedsch, een +paar Hollandsche, Duitsche en Engelsche woorden, regen wij zinnen +aaneen, die den steeds lachenden man aan het verstand moesten brengen, +dat wij met onze bagage in Abiskojokk moesten zijn. Hij had ons +gelukkig begrepen en uit zijn rollenden woordenstroom begrepen wij dat +onze bagage daar kon blijven, dat hij die met den avondtrein naar +Abiskojokk zou zenden, en dat wij den terugweg te voet moesten +afleggen. <span class="pagenum">[<a id="pb53" href= +"#pb53">53</a>]</span>Wij stelden voor, ook tot den avondtrein te +willen wachten, maar daarop antwoordde hij steeds: “Nei, nu +marsch”, zoodat wij ten slotte maar midden over de rails, want +een weg was er niet, den terugweg aanvaardden, en om zes uur eindelijk +in het toeristenhotel aankwamen. De avondtrein bracht onze bagage +prompt mede.</p> + +<p>In het toeristenhotel werden wij door vele oude kennissen +verwelkomd, kennissen, die wij bij ons vorig bezoek gemaakt hadden; en +ook nieuwgekomenen, die wij van het internationaal congres te Stockholm +kenden. <span class="pagenum">[<a id="pb54" href= +"#pb54">54</a>]</span></p> +</div> +</div> + +<div id="ch7" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-031.gif" alt= +"Ornament" width="613" height="215"></div> + +<h2 class="normal">Op den terugweg van Lapland.</h2> + +<p>Van Abisko naar Kiruna was slechts een paar uur sporen. Wij stapten +daar tegen den middag uit den trein, alhoewel daartoe eenige moed +behoorde, want de regen viel bij stroomen neder. Kiruna is nog een zeer +jong stadje, hoogstens 10 jaren oud. Men vertelt dat de Lappen daar het +eerst het groote ijzergehalte van de omliggende bergen ontdekten en +reeds jarenlang groote rotsblokken, met de hulp van hunne rendieren, +naar beneden brachten en voor geringe sommen verkochten.</p> + +<p>Het waren ondernemende Engelschen en Schotten die het aandurfden de +exploitatie van deze bergen op zich te nemen en die eene enorme +uitgestrektheid grond rondom Kiruna van de Zweden kochten. Om het ijzer +uit deze bergen echter te kunnen vervoeren, moesten zij eerst den +spoorweg aanleggen, die van Kiruna naar Narvik voert, waar het de +booten vindt, die het verder over de wereld verspreiden.</p> + +<p>Al deze bergen bevatten van 70 pCt. tot 90 pCt. ijzer. In den regel +wordt het ijzer in ijzermijnen aangetroffen; in Kiruna doet zich de +eigenaardigheid voor dat daar ijzerbergen zijn en alle arbeid boven den +grond plaats vindt.</p> + +<p>De rotsblokken worden, evenals dat in ondergrondsche mijnen +geschiedt, door dynamiet in stukken geslagen; doch door het groote +ijzergehalte zijn deze stukken dan nog te zwaar om vervoerd te kunnen +worden. Het werk der arbeiders bestaat nu hierin, dat zij met zware +hamers deze stukken in kleinere brokken verdeelen en op de wagens +laden, waarin zij naar de schepen in Narvik gebracht worden. Niets +anders dan ruwe spierkracht is voor dit werk noodig. Toch zijn er geen +Zweden genoeg te vinden, die dit werk willen verrichten. <span class= +"pagenum">[<a id="pb55" href="#pb55">55</a>]</span>Het overgroote deel +der werklieden bestaat uit Finnen, die door armoede hiertoe gedreven +worden.</p> + +<p>Het gemiddelde loon van deze mannen is 30 tot 36 kronen (20 tot 25 +gulden) in de week, terwijl men de uitgaven voor een gezin van man, +vrouw en drie schoolgaande kinderen op ongeveer 20 kronen in de week +beraamt. Maar het zeer zware werk, het ruwe klimaat,—Kiruna heeft +beslist 9 maanden winter en de drie zomermaanden zijn ook +nat-koud,—en de slechte voeding, omdat groenten en vruchten bijna +niet te krijgen zijn, maken dat de meeste mannen het werk na eenige +jaren moeten opgeven, omdat dan hunne krachten zijn uitgeput en zij +eerst langen tijd in gezonder omgeving moeten doorbrengen om de oude +krachten te herstellen.</p> + +<p>Er wordt door de directie wel voor de werklieden gezorgd. Zij werken +in drie ploegen, elk van acht uur. In hun vrijen tijd vinden zij op +twee plaatsen in het kleine stadje een bibliotheek, met goede +boekwerken, dagbladen en tijdschriften. Op de scholen, waar de kinderen +tot hun 14e jaar blijven, wordt door zeer goede en goedbetaalde +onderwijskrachten, meest vrouwen, onderricht gegeven, ook in vreemde +talen. Er zijn avondcursussen voor de volwassenen, waaraan elke werkman +gratis kan deelnemen. Ook op hygiënisch gebied worden er goede +voorzorgen genomen. Toch keeren de meeste werklieden na vijf of zes +jaren, met vrouw en kinderen, en een kleinen, spaarpot, weder naar hun +land terug.</p> + +<p>Het stadje Kiruna ziet er precies uit als een westersch-Amerikaansch +stadje; woningen, straten en winkels zien er uit alsof zij in een +gauwigheidje zijn opgetrokken en de bewoners volstrekt niet van plan +zijn er voor goed hun leven in door te brengen. Alles is er zichtbaar +provisorisch ingericht.</p> + +<p>Wij waren blijde toen het ’s avonds elf uur was en de +Lapland-expres ons mede nam. De te voren bestelde bedden in den trein +vonden wij reeds netjes voor ons gespreid. In twee nachten en een +langen dag, bracht deze trein ons in Stockholm terug. Wij hadden daar +juist tijd genoeg om onze achtergelaten bagage uit het Grand Hotel te +halen, eenige noodzakelijke inkoopen te doen en zelfs nog om met een +auto de nieuwe overdekte tennisbaan in oogenschouw te gaan nemen en +daar de noodige inlichtingen over in te winnen, (iets wat wij eenige +tennisliefhebbers in ons land beloofd hadden), om <span class= +"pagenum">[<a id="pb56" href="#pb56">56</a>]</span>nog met den +avondtrein de reis naar Holland door te zetten.</p> + +<p>Na nog eens twee nachten en een dag reizen, kwam ik juist vroeg +genoeg in Holland terug, om in Nijmegen de zomervergadering van de <i> +Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht</i> bij te wonen en de talrijke +kiesrechtstrijdsters nog eens de hand te kunnen drukken, alvorens ik de +zooveel grooter en langer reis om de wereld aanvaard.</p> + +<hr class="tb"> +<p>Woensdagavond elf Juli ging ik naar London, alwaar ik den volgenden +ochtend mrs. Chapman Catt in goeden welstand en in opgewekte stemming +trof. Ook hier in Engeland, waar toch ook zoo vele groote vrouwen in +den strijd voor Vrouwenkiesrecht leven, is zij de gevierde vrouw. Van +de gelegenheid, deze groote vrouw in hun midden te hebben, profiteeren +de Engelsche vrouwen in elk opzicht. Van allerlei vereenigingen, clubs +of comité’s maakte men haar vice-presidente, +eere-presidente of eere-lid en drukt men haar naam met vette letters op +de agenda’s. Overal wordt zij uitgenoodigd om te spreken, of moet +zij invloedrijke parlementsleden ontmoeten en hen overtuigen. Het is +alsof iedereen gevoelt welk een inspireerende kracht er van deze vrouw +uitgaat.</p> + +<p>Zij, die deze vrouw niet van zoo nabij kennen en niet weten hoe +kinderlijk eenvoudig zij tegelijkertijd is, zullen misschien niet +begrijpen, hoeveel pret zij er in vindt, nu, na zich zooveel jaren ziek +en ellendig gevoeld te hebben, in staat te zien alles te kunnen doen, +dat haar amusant lijkt.</p> + +<p>Nadat ik mij eenigszins verfrischt had, gingen wij twee er op uit, +om onze reis naar Zuid-Afrika en van daar verder te regelen. Tal van +bureaux moesten daarvoor bezocht, allerlei boeken en reisbeschrijvingen +aangekocht en vele inkoopen gedaan worden, waarmede wij ons den +geheelen dag bezig hielden.</p> + +<p>Daar mrs. Catt nog tot 22 Juli in Londen spreekbeurten te vervullen +en allerlei ander werk te verrichten had, besloten mevr. B. en ik om +Zaterdagmorgen 15 Juli naar Madera af te reizen, daar een week te +vertoeven, en dan de week daarna met de boot, waarop mrs. Catt en miss +C. zich zouden bevinden, de reis naar Kaapstad voort te zetten.</p> + +<p>Hiermede sluit ik de reeks brieven over Noorwegen en Zweden en begin +mijn volgenden brief over een in elk opzicht geheel andere reis. <span +class="pagenum">[<a id="pb57" href="#pb57">57</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch8" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-091.gif" alt= +"Ornament" width="607" height="210"></div> + +<h2 class="normal">Aan boord van de Walmer Castle.</h2> + +<p>Zaterdagmorgen om 11.35 zou de extratrein van Waterloo-Station +vertrekken, die de eerste- en tweede-klasse-passagiers voor de +“Walmer Castle<span class="corr" id="xd0e1056" title="Niet in +bron">”</span> naar Southampton zou voeren. De +derde-klasse-passagiers waren reeds om tien uur daarheen gebracht.</p> + +<p>Een groote drukte vermoedende, zorgde ik reeds vroeg daar te zijn. +De drukte was echter nog grooter dan ik verwacht had. Ofschoon ik reeds +vóór elf uur aan het station was, ontlastte toch reeds +een driedubbele file van rijtuigen en auto’s zijn inhoud: +personen, die allen met hetzelfde doel naar Southampton gingen of er +familieleden of vrienden begeleidden. Een onafzienbaar lange trein +stond voor. De bagage werd zonder inschrijving, zonder contrôle, +zonder afgifte van een bewijs (zooals dat trouwens overal en altijd in +Engeland geschiedt), in een daartoe bestemde wagen gegooid, terwijl +handtasschen mede in den wagon mochten worden genomen.</p> + +<p>Op het moment, dat de trein zich in beweging zette, begon een koor +van heilsoldaten, uit volle borst, een lied te zingen, dat tot afscheid +moest dienen, voor een naar Zuid-Afrika vertrekkend bataillon +ambtsbroeders en zusters. In ongeveer anderhalf uur werden wij in +vliegende vaart en zonder ergens op te houden, in Southampton vlak voor +het schip gebracht, dat ons eenigen tijd voor woning zal dienen.</p> + +<p>Gastvrij werden allen er ontvangen. Voor de vele begeleidende +vrienden, evengoed als voor de passagiers, stond een uitgebreide lunch +gereed, die genoten kon worden in den tijd, dat de groote en kleine +bagage aan boord en in de hutten <span class="pagenum">[<a id="pb58" +href="#pb58">58</a>]</span>werd gebracht en de mail uit alle oorden van +Engeland binnenkwam. Toen om ruim vier uur de niet-passagiers het schip +moesten verlaten, was eerst te overzien hoe groot het aantal was, dat +straks, ook weder per extratrein, naar Londen teruggebracht zou worden. +Van boven van het schip bezien leek die talrijke wuivende, lachende, +groetende en soms weenende menigte, die daar stond afscheid te nemen +van familieleden of vrienden, misschien voor langen, langen tijd, ons +een heel leger. Het was goed gezien van de directie van trein of boot, +om den trein eenige minuten vroeger te laten vertrekken +vóór het schip zich in beweging zette; daardoor toch werd +het afscheid voor de achterblijvenden minder zwaar. Men moet +zoo’n afscheid meermalen hebben medegemaakt om het pijnlijke +gevoel te kennen, dat de achterblijvende ondervindt die het schip in +zee ziet verdwijnen, dat met zich voert die hij innig lief heeft en die +hij misschien nooit zal wederzien.</p> + +<p>Mijne metgezellin en ik bleven nog langen tijd op het dek, geboeid +als wij waren door het mooie panorama, dat ons voorbij trok. De groene +oevers van het eiland Wight waren, door de ondergaande zon, met een +bijzonder mooi waas overtrokken. Eerst toen wij de krijtbergen en de +“Needles” gepasseerd waren en in open zee kwamen, trokken +wij ons in onze hutten terug om ons voor het diner gereed te maken.</p> + +<p>Wij hebben elk een afzonderlijke groote comfortabele hut, waarin +ruimte genoeg is om desnoods drie passagiers te herbergen. In +zoo’n hut kan men het zeer goed zeventien dagen uithouden.</p> + +<p>Na een kalmen nacht werden wij Zondagmorgen om zes uur onaangenaam +gewekt door den misthoorn, die met steeds korter tusschenpoozen zijn +onheilspellend geluid de lucht instootte. Tegelijkertijd werd ook de +vaart van het schip verminderd. Wij lagen zelfs geruimen tijd geheel +stil, om daarna met zeer langzame vaart verder te gaan. Om de vijf +seconden hoorde men het onmuzikale stoomgeluid, wat herhaaldelijk door +een gelijkluidend signaal van andere schepen beantwoord werd. Een dikke +mist, die ons in dit drukke vaarwater had overvallen, was oorzaak van +het oponthoud.</p> + +<p>Eerst tegen ongeveer tien uur begon de mist op te trekken en kwam de +zon ons verkwikken. Nu was het uitzicht weder vrij en konden wij zoo +ver het oog strekte, ons verlustigen <span class="pagenum">[<a id= +"pb59" href="#pb59">59</a>]</span>in den aanblik van lucht en water, +water en lucht. Nu en dan passeerden wij een stoom- of zeilschip, doch +steeds op zulk een grooten afstand, dat wij niets anders dan de +omtrekken van het schip konden onderscheiden.</p> + +<p>Ik had gedacht op deze boot veel Afrikaanders te zullen aantreffen, +die van de kroningsfeesten uit Engeland terugkeerden, doch het is +opvallend hoe, tenminste onder de eerste-klasse passagiers, het +Engelsche element overheerscht, bijna alleen aanwezig is. Men hoort +uitsluitend Engelsch spreken en de naamlijst der passagiers vermeldt +bijna uitsluitend Engelsche namen. Ook naar het uiterlijk te oordeelen +zijn het bijna alleen Engelsche heeren en dames die onze medereizigers +zijn. Dat maakt de kennismaking moeilijker, want geen volk is zoo +gesloten op reis als de Engelschen. De passagiers, die in Madera aan +land gaan, zitten met de maaltijden aan een afzonderlijke tafel. +Daartoe behooren wij twee en nog drie anderen. Een Engelschman, die +acht jaar in het Portugeesch leger heeft gediend, en behalve de +vaktermen, nog geen enkel Portugeesch woord verstaat. Hij gaat nu voor +een jaar naar Madera, to kill time. Erg interessant is die tafelbuur +niet. Doch een advocaat en zijne vrouw uit Madera zijn aardige praters. +Zij hebben juist een zesweeksche rondreis gemaakt van Madera naar +Lissabon, door Italië, Zwitserland, Frankrijk, en gaan over +Engeland naar huis terug.</p> + +<p>Over de nieuwe republikeinsche regeering in hun land zijn zij niet +gesticht, hoewel zij toch republikeinsch gezind zijn. Volgens hunne +redeneering is het Portugeesche volk nog niet rijp voor dezen +democratischen regeeringsvorm en worden de bedoelingen van de +tegenwoordige regeering door de ambtenaren niet goed begrepen, verkeerd +opgevat en verkeerd uitgevoerd. Bovendien wantrouwt men zijn naasten +vriend tegenwoordig, want spreekt men openlijk zijn gevoelen uit, dan +heeft men kans aangeklaagd te worden, en als vijand van de regeering +uit het land te worden verwijderd. Wij zullen daarvan in Madera nog wel +het een en ander vernemen.</p> + +<p>Woensdagmorgen om zes uur zou de Walmer Castle in Madera landen en +daar vijf uur blijven liggen, waardoor ook de doorgaande reizigers +gelegenheid kregen een kijkje in Madera te nemen.</p> + +<p>Ik had mij voorgenomen vroeg op te staan om het binnenkomen, <span +class="pagenum">[<a id="pb60" href="#pb60">60</a>]</span>te kunnen +gadeslaan en te kunnen genieten van den aanblik van het eiland van zee +uit. Reeds om vijf uur stond ik dan ook boven op het dek, nog slechts +de eenige passagier die gereed was. Ik overviel vele matrozen in hun +morgentaak om het dek een rein en frisch aanzien te geven, alvorens het +in Madera door kanongebulder begroet werd. Ik kwam juist vroeg genoeg +om de eerste vage omtrekken van het uiterste punt van de rots, die +Madera heet, in het flauwe morgenschemer te ontdekken. Zoo, nog half +door nachtelijk duister omgeven, leek dit punt een uitgebreide +ruïne van een oud kasteel. Aan den anderen kant van het schip +passeerden wij drie andere groote rotsblokken, zoo zwart, als zwart +maar zijn kan en die door de matrozen als het “eiland +desertas” aangeduid werden. Geen menschelijk wezen woont er, nu +en dan zoeken de visschers er tijdelijk een schuilplaats.</p> + +<p>Heel langzamerhand begon de zon zich een baan te breken,—de +nachten zijn hier heel lang,—en zond een gouden streep over een +verder gelegen stuk berg, dat nu geel lichtend op den voorgrond drong. +Voor het eerst, na eenige dagen, kwamen ook weder vogels om het schip +vliegen, al waren het dan grootendeels maar meeuwen, en al was hun +gekrijsch nu juist geen mooi morgenmuziek. Zeer voorzichtig en langzaam +vaarden wij om het eiland <span class="corr" id="xd0e1089" title="Bron: +madera">Madera</span> heen. Het naderende daglicht liet nu boven op de +bergen boomen en groen onderscheiden, al schenen de tallooze kleine +zeilscheepjes, die dicht langs de oevers bleven, ook van verre gezien, +nog witte vlinders tegen den zwarten achtergrond van rotswanden. De +geheele berg of reeks van bergen is van boven tot onder dun bezaaid met +witte, rooddakige huisjes, die hier en daar aan den voet van den berg +zich wat meer samenpakken en dorpjes vormen. Eindelijk, reeds van uit +de verte, werd een groote huizenhoop merkbaar, nu hel beschenen door de +inmiddels tot volle kracht gekomen morgenzon. Dat was Funchal, de +hoofdplaats van Madera.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-065.jpg" alt= +"Straat in Funchal, Tobaggans." width="443" height="720"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Straat in Funchal, +Tobaggans.</span></p> +</div> + +<p>Nauwelijks was onze boot in het zicht, en nog vóórdat +wij voor anker lagen, kwam van landzijde een zwerm groote en kleine +bemande bootjes ons bestormen, die voor een deel kleine jongens aan +boord hadden, om de pennies, door de reizigers in het water geworpen, +op te duiken. Een misselijke exploitatie van kleine kinderen. Ik zou +willen, dat geen enkele <span class="pagenum">[<a id="pb61" href= +"#pb61">61</a>]</span>passagier zich liet verleiden, geld in het water +te werpen, dan zou het met deze kinder-exploitatie gewis spoedig uit +zijn. De andere booten bevatten allerlei soort kooplieden, die hunne +waar op het schip wilden aan den man brengen. De kapitein moest voor en +achter en aan beide zijden van het schip tegelijk zijn om te +verhinderen, dat geen ongewenscht publiek naar boven kwam. Hij zelf met +verschillende zijner officieren, stond de menschenmassa, die aan alle +kanten op het schip naar boven klom, tegen te houden. Hij vertelde mij, +dat zeer dikwijls dieven en ander gespuis mede aan boord kwam, en van +de aanwezigheid van personeel en passagiers op dek van het schip +gebruik maakten om de hutten der passagiers leeg te plunderen.</p> + +<p>Ook bevonden zich vele kleine stoombootjes onder de ons omringende +scheepjes, die de reizigers aan land wilden brengen. In een van deze +bootjes begaven ook wij tweeën ons, na eerst op het schip door den +kapitein in kennis te zijn gebracht met den vertegenwoordiger van het +Mount Palace Hotel, waar wij gedurende deze week onzen intrek wilden +nemen. Vertegenwoordigers van alle hotels waren namelijk mede aan boord +gekomen en trachtten de in Madera aan wal gaande passagiers voor hun +hotel te winnen.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-083.jpg" alt= +"Een ossewagen in Funchal." width="720" height="411"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Een ossewagen in +Funchal.</span></p> +</div> + +<p>Er behoorde eenige vaardigheid toe om van den trap van het schip in +het beweeglijke kleine bootje te springen, wat door eenige passagiers +zeer onvaardig geschiedde en dan tot lachscènes aanleiding gaf. +In Funchal aan wal gekomen, werden wij al weder bestormd door tal van +menschen, die ons op allerlei wijze naar boven wilden brengen, waar de +tandradbaan begint, die tot aan de top voert, waarop het Palace Hotel +gebouwd is. Wij kozen uit al deze voertuigen een sierlijk +mandenwagentje, of liever mandesleedje, want er waren geen raderen +onder, dat met twee groote, gele ossen bespannen was. Dat tochtje, dat +ongeveer tien minuten duurde en ons door een groot deel van Funchal +voerde, kostte 400 Reis (ongeveer een gulden). <span class="pagenum"> +[<a id="pb62" href="#pb62">62</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch9" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-091.gif" alt= +"Ornament" width="607" height="210"></div> + +<h2 class="normal">Madera.</h2> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">I.</h3> + +<p>Van het hooge terras van het Mount Palace Hotel, met een heerlijk +uitzicht naar de zee over een weelderige planten- en bloemenschat, zit +ik dezen brief in den vroegen morgen te schrijven. Wel beloofde Madera +veel, toen ik van het dek van de Walmer Castle de lange, zacht golvende +lijn van de baai, met zijne witmurige, rooddakige huisjes, overal +verspreid, volgde, maar toch is mijne verwachting overtroffen, toen ik +Madera wat nader leerde kennen.</p> + +<p>Mag Madera voor een groot deel zijn beteekenis als herstellingsoord +voor longlijders verloren hebben, als plaats voor een streng +doorgevoerde rustkuur is het misschien eenig in zijn soort. Rust, +kalmte, spreekt uit bijna elken boom, elke plant en uit elk huisje, dat +tusschen wijndruifranken en suikerriet te voorschijn piept, en nog meer +uit de traag voortsukkelende ossen voor de velerlei soorten voertuigjes +en de nog tragere jonge mannen die zich als gidsen aanbieden. Het is +alsof niemand haast heeft en niemand veel uitricht. Zelfs het kleine +tandradbaantje, dat zes keer daags van Funchal naar den top van den +berg voert, het eenige spoorlijntje in Madera, doet dit zoo bedaard, +dat de inzittenden op verschillende plaatsen onder het rijden het +treintje uitstappen, wanneer zij op het punt zijn aangekomen, waar hun +woning ligt. Ook ons werd den eersten dag gezegd bij het hotel uit te +stappen, wat ons eerst wat griezelig leek, doch waaraan ook wij ons +spoedig gewenden.</p> + +<p>Den meesten bezoekers van Madera moeten wel ’t eerst de <span +class="pagenum">[<a id="pb63" href="#pb63">63</a>]</span>groote rijkdom +van plantengroei en de overvloed van bloemen opvallen. Zelfs in +zoogenaamd het centrum van de stad is er geen enkel plekje tusschen de +huizen, waar niet een of meer bloeiende planten tusschen de muren en +over de daken, in blauwe, gele, roode of witte kleurenpracht naar +beneden hangt, of waar de reuzenrozebosschen hunne prachtige trossen +helkleurige rozen niet hoog boven den omheinenden muur laten uitsteken. +En verlaat men de stad, dan wordt de verscheidenheid van kleur en geur +van den bloemenschat overstelpend.</p> + +<p>Deze bloemenrijkdom bestaat niet alleen in den zomer; integendeel, +men beweert hier, dat er in den winter en het zeer vroege voorjaar nog +veel grooter verscheidenheid en hoeveelheid bloeit. En wat in mijn oog +dit alles hier zoo mooi maakt, is de zekere soort nonchalance, waarin +bloemen en planten van allerlei aard dooreen groeien. Men heeft hier +gelukkig de tuinen niet veel aangelegd; men heeft de natuur in vele +opzichten vrij spel gelaten.</p> + +<p>Allen, die beweren, dat men Madera kan zien in de vijf uren, die de +meeste booten hier stil liggen, kennen Madera niet. In die vijf uren +kan men een zeer oppervlakkigen indruk van het stadje Funchal krijgen, +wat Madera-borduurwerk koopen en naar het schip terugkeeren, zonder +iets te hebben genoten van het vele natuurschoon, wat hier te genieten +valt. Een oponthoud van eene week, waarin elk uur van den dag goed +besteed wordt met sight-seeing en met het bezoeken van eenige openbare +instellingen, is juist genoeg om den indruk te verwekken, dat Madera +oneindig schoon is en dat men die week tot een maand zou willen rekken, +om al dat schoone voor goed in zich op te nemen.</p> + +<p>Velen meenen, dat Madera in de zomermaanden ongenietbaar is door de +warmte, die hier, door de vochtige lucht, benauwend zou zijn. Wij +merken daarvan niets. Hier boven op den berg is het den geheelen dag en +nacht aangenaam warm, doch niet te warm. Zelfs midden op den dag hebben +wij verschillende wandelingen gedaan, zonder het te warm gevonden te +hebben. Maar toch schijnt ’s winters het klimaat nog +aantrekkelijker te zijn, alhoewel het dan hier boven des avonds en des +morgens soms zoo koud is, dat een houtvuurtje moet worden aangelegd. In +de stad wordt de temperatuur echter zelden, ook in den <span class= +"pagenum">[<a id="pb64" href="#pb64">64</a>]</span>winter niet, lager +dan 60 gr. Fahrenheit en is dan nog in het midden van den dag tien +graden hooger.</p> + +<p>Met zulk een klimaat kan de bevolking bijna den geheelen dag +buitenshuis doorbrengen, wat de groote armoede, die hier heerscht, +minder pijnlijk maakt te dragen. Want arm schijnt de bevolking in de +hoogste mate te zijn. Van waar die armoede, vraagt men zich +onwillekeurig af. Het eiland is niet overbevolkt: elk plekje grond is +of kan vruchtdragend zijn; de dagelijks van alle landen aanleggende +schepen brengen stroomen vreemdelingen, al is het dikwijls maar voor +eenige uren, die meest allen op de een of andere wijze hier eenig geld +besteden; de grond, de levensbehoeften en het meeste wat een mensch +dagelijks noodig heeft, is niet duur; van waar komt dan zooveel +armoede? Toen ik die vraag aan iemand, die het weten kon, voorlegde, +was het antwoord, “de loonen zijn te laag”. Een werkman, +die hier 14 of 15 uren daags ruwen spierarbeid verricht, hetzij als +wegwerker of als veldarbeider, verdient niet meer dan een gulden. De +vrouwen, die hier het fijne en misschien het fijnste borduurwerk maken +wat bestaat, kunnen daarmede niet meer dan hoogstens dertig cent per +dag verdienen, niettegenstaande zij dat werk verbijsterend vlug +verrichten.</p> + +<p>Toch moeten er nog andere oorzaken voor de armoede zijn. Het volk is +ongeletterd. Bijna geen enkele volwassen man of vrouw uit het volk kan +lezen of schrijven. Een vak hebben zij niet geleerd. De vrouwen +borduren allen en leeren dit haar dochtertjes meestal reeds van het +derde jaar af. Ik heb kinderen van zes en acht jaren zien zitten +borduren, zoo vlug en zoo netjes, als bij ons geen groot mensch kan +doen, ook al zoekt zij in handwerkjes haar levensgenot. Overal waar men +een klein witkalkig huisje met een rieten dak ziet, kan men zeker zijn, +vóór het woninkje moeder met dochters of dochtertjes te +zullen vinden, die als machines zitten te borduren, zoo snel en zoo +rythmisch ziet men de naald door de stof rijgen en den arm opwaarts +gaan, om weer opnieuw neer te dalen en den volgenden steek te doen. Het +is alsof alles op het gevoel gaat, want tijd om te bepalen waar de +volgende steek gezet moet worden, laat men zich niet.</p> + +<p>En de jongens gaan reeds vroeg met vader mede om of door veldarbeid +of langs den weg wat geld te verdienen. <span class="pagenum">[<a id= +"pb65" href="#pb65">65</a>]</span>Aan de opvoeding, ontwikkeling der +kinderen, werd tot dusver geen zorg besteed. Dan mag zeker ook als bron +van armoede gelden, het vreeselijk misbruik dat hier gemaakt wordt van +alkoholische dranken. Op elk uur van den dag kan men hier dronken +menschen aantreffen en voor de toonbanken der openstaande kroegen ziet +men, naast en tusschen de mannen, jongens en jongentjes, die men nog +zoo graag naar de schoolbanken zou willen zenden.</p> + +<p>Wat is hier voor hervormers handenvol werk! Zou de nieuwe regeering +overal in Portugal zooveel wat verbetering behoeft vinden als hier in +Madera? Het schijnt dat zij snel wil ingrijpen en de fouten wel ziet. +Maar er zal zeker nog wel eens misgetast worden. Zoo werd hier een +school van religieuse zusters gesloten, alwaar 700 kinderen goed of +slecht onderricht ontvingen, kinderen die nu op de enkele openbare +school geen plaats kunnen vinden en zoolang moeten rondloopen, totdat +er nieuwe openbare scholen gebouwd zijn. Ware het niet beter geweest +eerst voor nieuwe scholen te zorgen en dan de niet goede te sluiten? +Als de 700, nu bij den weg loopende kinderen eerst eenige maanden, die +jaren kunnen worden, hebben gevagebondeerd, zullen zij dan weder +gemakkelijk aan de schoolbanken gewennen?</p> + +<p>Ook zag ik hier het stedelijk hospitaal, waar al de religieuse +verpleegsters op regeeringsbevel weggezonden zijn en waar nu twee +zusters met eenige tijdelijk gehuurde bedienden de dienst verrichten, +in afwachting van de verpleegsters, die van hoogerhand gezonden zullen +worden.</p> + +<p>En zoo zijn er tal van instellingen, die in overgangsvorm verkeeren; +instellingen, waar religieuse mannen of vrouwen vroeger den dienst +verrichten, die door de nieuwe regeering zijn weggezonden en waarin de +open plaatsen nog niet door de plaatsvervangers zijn ingenomen. Van +dezen toestand zijn de armen en lijdenden thans dupe, tenzij de dienst +vroeger inderdaad zoo slecht was, als mij een medicus wilde doen +gelooven, die mij verzekerde, dat het beter is, niet verzorgd, dan zoo +verzorgd te worden, als het vroeger was. Van wat ik van dien aard +vroeger in Italië en in sommige ziekenhuizen in Frankrijk zag, kan +ik dit gelooven; doch de Portugeesche doctoren, met wie ik hier in +aanraking kwam, staan op een hooger medisch- en beschavingspeil, dan de +collega’s die ik <span class="pagenum">[<a id="pb66" href= +"#pb66">66</a>]</span>in de hospitalen in Italië en Frankrijk +aantrof, en dat waarborgt ook eenigszins een betere verzorging der +zieken, zelfs al ging die uit van niet getrainde en onontwikkelde +religieuses. De twee verpleegsters, die nu in het stedelijk ziekenhuis +de geheele leiding der verpleging hebben, kunnen ook niet lezen of +schrijven en kunnen derhalve niet anders dan door ondervinding het +verplegen der zieken geleerd hebben. Die ondervinding kan nog niet heel +groot zijn, want daarvoor zijn de beide meisjes nog te jong.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">II.</h3> + +<p>Het eigenaardige plaveisel in Madera en de veelal zeer steil naar +boven gaande straten hebben waarschijnlijk aanleiding gegeven tot de +zeer bijzondere middelen van vervoer, waarvan men zich hier bedient. +Heel Madera is geplaveid met eivormige, eigroote steentjes, wier ronde +rugjes door het gebruik soms zeer glad en glibberig zijn. Ook liggen +zij niet in een vlakke lijn, zooals bij ons de bestrating... zou moeten +zijn, doch niet altijd is..., maar in geregelde golfvormige hoogten en +laagten. Vandaar, dat men met gewoon schoeisel hier niet kan loopen, +doch zich het best bedient van een soort tennisschoen met gummi zolen. +De bevolking, voorzoover zij niet blootsvoets gaat, draagt een zeer +elegante losse laars van wit of geel leer, waarvan de zolen uit +één stuk gemaakt zijn. Het is een aardig gezicht, +honderden van deze witte of gele laarzen, van allerlei grootte, des +Zaterdagsmorgens op het marktpleintje uitgestald te zien, als de makers +van dit bijzondere schoeisel uit alle hoeken van het eiland komen +opdagen om hunne producten aan den man te brengen.</p> + +<p>Om uitstapjes te maken of ook zelfs als men in Funchal eenige +bezoeken wil brengen, bedient men zich van de reeds vroeger door mij +beschreven mandensleetjes, waarvoor twee ossen zijn gespannen. Deze +mandensleetjes hebben een leeren dak en rondom witte gordijntjes; als +men deze gordijntjes een beetje op zij schuift, zit men er in als in +een hokje van een wafelkraam. Heel elegant en voornaam ziet zoo’n +equipage er niet uit. Met zoo’n voertuig gaat men steile straten +op. Voor het afgaan bedient men zich van een geheel ander <span class= +"pagenum">[<a id="pb67" href="#pb67">67</a>]</span>middel van vervoer, +die men hier toboggans noemt. Het zijn sleetjes, maar ze gelijken in +geen enkel opzicht op de sleetjes, waarvan men ’s winters in +bergstreken gebruik maakt om van een hoogen sneeuwbaan naar beneden te +sullen. Het zijn ook al weer lage rieten bankjes, waar twee of drie +personen tegelijk op kunnen plaats nemen, en die van onder rusten op +het benedenstel van een slede. Op zoo’n bankje gaat men zitten en +laat zich naar beneden glijden, aan beide zijden geflankeerd door een +paar mannen, die zorgen, dat men in de goede richting blijft. Naast +deze twee prachtige vervoermiddelen is er een, die het in comfort wint. +Het zijn de hangmatten, die door twee mannen op de schouders gedragen +worden. Vooral voor groote tochten op de bijna onbegaanbare bergwegen, +zit of ligt men in zoo’n hangmat recht genoegelijk. Als de tocht +echter wat te lang duurt dan moet men nu en dan een poosje loopen, +anders houden de beenen het niet uit.</p> + +<p>En nu komen er ook reeds zeer primitieve auto’s, die in de +stad of langs de zee rijden, want het is te gevaarlijk om met deze +primitieve voertuigjes de steil oploopende, gladde bergstraten op of af +te gaan. Voor groote uitstapjes kan men zich ook zeer goed van paarden +of muildieren bedienen. Er is dan steeds een gids bij, die geen +oogenblik zijn paard uit het gezicht verliest. Er zijn echter slechts +een paar paarden in heel Funchal, zoodat men niet ten allen tijde er +over beschikken kan. Als een ander clubje op denzelfden dag een +uitstapje maakt, dan moet men eenvoudig wachten, want dan zijn de +paarden genomen. De keerzijde van al deze primitieve eigenaardige +middelen van vervoer is, dat zij zoo kostbaar zijn. Men kan in +Amsterdam met een mooie landauer met twee paarden een paar uur gaan +toeren, en betaalt dan nog niet de halve prijs wat hier een +ossenwagentje of een hangmat voor een paar uur kost. En het is +goedkooper van Madera naar Londen te reizen, dan hier voor een +uitstapje van een dag zich van een hangmat of paard te bedienen. Men +hoopt dat de nieuwe regeering ook voor den aanleg van wegen zal zorgen, +zoodat Madera begaanbaarder wordt en er trams en electrische baantjes +zullen komen, om het verkeer te bevorderen.</p> + +<p>Vroeger bezat Madera zelfbestuur. De belastingen die door de burgers +werden opgebracht, konden ten voordeele van <span class="pagenum">[<a +id="pb68" href="#pb68">68</a>]</span>Madera worden aangewend. Nog onder +de vroegere regeering is hun echter dat zelfbestuur ontnomen. Zij +hebben nu rijksbelastingen op te brengen en moeten afwachten, wat van +regeeringswege voor het eiland zal worden gedaan. De vier +volksvertegenwoordigers, die Madera naar het parlement zendt, moeten +daar voor de behartiging van Madera’s belangen opkomen. Van de +thans gekozenen schijnt niet veel heil te wachten. Portugal bezit thans +algemeen mannenkiesrecht,—misschien zal blijken, dat ook algemeen +vrouwenkiesrecht bedoeld is,—ieder die den leeftijd van 21 jaar +bereikt heeft, niet in de gevangenis zit en niet onder curateele staat, +kan kiezen. Nu zijn hier zeer beslist de intellectueelen in de +minderheid, als men maar nagaat, dat men met zekerheid kan zeggen, dat +de analphabeten 85% zoo geen 90% van de bevolking uitmaken en dat deze +menschen voor een deel geheel onder de plak van de grondeigenaars +zitten of onder de leiding der priesters staan, wat vrijwel op +hetzelfde neerkomt. Wat kan men in zoo’n geval van den uitslag +der verkiezingen verwachten!</p> + +<p>Van organisatie onder het werkvolk is hier geen sprake. Hoe zou dat +ook kunnen, bij zoo weinig geestelijke ontwikkeling. Daarbij komt, dat +de huisindustrie hier nog hoogtij viert. Slechts weinige fabrieken en +groote werkplaatsen treft men aan. Een groote suikerfabriek is er. Die +behoort een Engelschman toe. Daardoor is de teelt van suikerriet in de +laatste paar jaren zeer toegenomen en zal hier waarschijnlijk spoedig +een zeer grooten omvang aannemen. Dat mag ook wel, want met den verkoop +van Maderawijn en dientengevolge met de fabricage er van, gaat het +steeds slechter. Over de geheele wereld schijnt de Maderawijn zijn roem +overleefd te hebben. Verder levert Madera zeer goed mandenwerk, dat +voornamelijk in een dorpje, Santa Anna genaamd, door mannen en vrouwen +thuis gemaakt wordt. En als ik nu nog het borduurwerk der vrouwen +opsom, waardoor Madera in de geheele wereld bekend is, dan is daarmede +alle industrieele arbeid genoemd, want wat er verder geproduceerd wordt +is het noemen niet waard en dient alleen voor het gebruik der +eilandbewoners en enkele kooplustige vreemdelingen.</p> + +<p>Een ding is hier vreeselijk te betreuren en dat neemt veel weg van +de charme van Madera. Het staat echter geheel in verband met het lage +peil van ontwikkeling der bewoners <span class="pagenum">[<a id="pb69" +href="#pb69">69</a>]</span>en zal zeer zeker verdwijnen, wanneer door +betere scholen en door verbetering der sociale misstanden een hoogere +geest in de bevolking komt. Mannen, vrouwen, kinderen, alles en allen +bedelen hier! Zelfs een kind, dat nog niet praten kan, heeft reeds +geleerd zijn handje uit te steken en een biddend gezichtje te trekken, +zoodra iemand passeert. Doordat bijna alle kinderen hier, zoo te +zeggen, naakt loopen en lekkere, vuile gezichtjes hebben, kan men +moeilijk weten of armoede of gewoonte de hand doet uitsteken. Zelfs +vrouwen en meisjes, die zitten te borduren en wier huisjes en kleeding +een zekeren welstand doen vermoeden, zullen toch de hand voor een penny +uitsteken en een klagende stem opzetten, als men hen maar een oogenblik +aandacht schenkt.</p> + +<p>Een vrouwenbeweging verwacht men natuurlijk in Madera niet; maar +toch zoo weinig als de zoogenaamd ontwikkelde vrouwen hier weten van +hetgeen onder de vrouwen in andere landen,—en zelfs in +Portugal,—voorvalt, dat gaat alle grenzen te boven. Ik heb hier +reeds met zeer vele mannen kennis gemaakt en voel mij in de straten van +Funchal als een oude bekende, doch nog geen enkele man of vrouw, die ik +ontmoette, wist eigenlijk iets van het feit, dat dr. Angelo in +Lissabon, als eerste vrouw, bij de laatste verkiezingen gestemd had en +als kiezer op de kiezerslijst was ingeschreven. Toch vinden zij het van +zelf sprekend, dat als iedere man van 21 jaar het kiesrecht mag +uitoefenen, iedere vrouw dat recht dan ook zal moeten hebben. Wat de +vrouwen evenwel met het kiesbiljet zouden moeten uitvoeren, dat weten +zij al evenmin als de mannen het hebben begrepen. Waar ik zeker het +allerminst had vermoed, dat ik over vrouwenkiesrecht zou spreken, daar +kreeg ik er zeer ongezocht een gereede aanleiding toe. Ik was namelijk +in het “<span lang="en">Empress hospital</span>”, een +ziekenhuis voor teringlijders, door de keizerin van Brazilië in +1853 gesticht, ter nagedachtenis van haar aldaar aan tuberculose +gestorven dochtertje. Na den dood van de keizerin van Brazilië +viel deze instelling als erfdeel haar zuster, de koningin van Zweden, +ten deel. Vandaar, dat dit sanatorium onder Zweedsche protectie staat +en de katholieke zusters van de orde van St. Vincentius, die er de +alleenheerschappij voeren, door de Portugeesche regeering niet kunnen +worden weggestuurd. Toen ik daar, na afloop van het bezoek, wat +handwerkjes <span class="pagenum">[<a id="pb70" href= +"#pb70">70</a>]</span>kocht, bij wijze van gift voor de instelling, +werden deze gewikkeld in een blad van “Votes for Women”, +(voor lezers, die het niet mochten weten, zij hier vermeld, dat dit het +weekblad van de suffragettes van Londen is), en toen ik zuster Claire +vroeg of dit blad bij hen gelezen werd, gaf zij mij een bevestigend +antwoord. Een Engelsche verpleegster, die vroeger langen tijd bij hen +verpleegd had en tot de suffragettes in Londen behoort, zond hen +geregeld wekelijks het blad toe, dat daar met groote belangstelling +gelezen wordt.</p> + +<p>Van het hospitaaltje zelf wil ik hier ter plaatse niets anders +zeggen, dan dat het netjes en zindelijk onderhouden wordt, doch dat het +niet meer voldoet aan de nieuwe eischen, die men aan een +herstellingsoord voor tuberculose stelt. Het gebrek aan genoegzame +hoeveelheid lucht en licht in de ziekenkamers wordt evenwel voor een +deel vergoed, doordat de zieken bijna den geheelen dag in den grooten +tuin in de open lucht kunnen doorbrengen. Of daarvan echter het noodige +gebruik wordt gemaakt, waag ik niet te zeggen.</p> + +<p>Vóór ik mijne brieven over Madera sluit, wil ik nog +even met een enkel woord de bijzondere hoffelijkheid en voorkomendheid +vermelden der bewoners, vooral uit de hoogere kringen. Ik heb nog in +geen land zooveel ware beleefdheid en voorkomendheid opgemerkt. Zij +doen het alles zoo eenvoudig en op zoo’n wijze, dat men zich heel +niet bezwaard gevoelt, de beleefdheden te accepteeren. Het is alsof zij +het voor eigen genoegen doen. Zonder de zoon des huizes hier in het +hotel, zouden wij zeker niet zooveel hebben kunnen zien en doen in den +korten tijd, dat wij hier zijn. Hij helpt ons in alles, maakt +plannetjes voor nieuwe tochten en begeleidt ons als wij het wenschen. +Hij bracht veertien jaren in verschillende landen door en spreekt alle +talen. Wij hebben zeer den indruk, dat hij het prettig vindt met ons +uit te gaan, maar ’t kan even goed zijn, na ’t geen wij +hier van anderen ondervonden, dat hij uit buitengewone voorkomendheid +dien schijn aanneemt.</p> + +<p>Morgenochtend komt de “Saxon” en moeten wij dit +heerlijke oord verlaten. Ik ben overtuigd, dat ik steeds met een gevoel +van heimwee aan Madera zal terugdenken.</p> + +<p class="alignright">26 Juli 1911. <span class="pagenum">[<a id="pb71" +href="#pb71">71</a>]</span></p> +</div> +</div> + +<div id="ch10" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-091.gif" alt= +"Ornament" width="607" height="210"></div> + +<h2 class="normal">Aan boord van de “Saxon”.</h2> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">I.</h3> + +<p>Het was Woensdagmorgen nog geen zes uur, toen wij van uit de +slaapkamers van het Monte Palace Hotel de “Saxon” zagen +binnenkomen. Wij waren reeds gekleed en onze bagage gepakt. Ik had den +zoon des huizes, die reeds om half zes naar de pier was gegaan, een +briefje voor mrs. Chapman Catt medegegeven, om haar te vertellen dat +wij in een half uur daar zouden zijn om haar in die paar uren dat de +boot bleef wachten, zooveel als mogelijk was, van Madera te laten zien. +Wij haastten ons naar den tuin, om beiden een arm vol prachtige rozen, +sweet peas, aronskelken, azalea’s etc. te plukken—, de +eigenaar van het hotel had ons daarvoor verlof gegeven—en met +dezen bloemenrijkdom in onze armen, zetten wij ons in een tobaggon om +in acht minuten naar beneden te vliegen. Het treintje doet over dien +afstand twintig minuten. Wij kwamen juist aan de pier, toen wij mrs. +Catt en miss Cameron zagen aan wal stappen. In minder dan geen. tijd +zaten wij met ons vieren in een ossewagentje, want er was geen minuut +tijd te verliezen, de boot zou reeds om tien, in plaats van om elf uur +verder gaan; daarna gingen wij in het treintje naar boven, wandelden +even naar een van de zeer mooie views in Madera en gingen toen terug +naar het Monte Palace Hotel, waar wij op het terras een copieus ontbijt +namen. Nogmaals, nu door het bediendenpersoneel van het hotel, met +bloemen overladen, tobaggonden wij opnieuw naar beneden. In twee sleden +vlogen wij den steilen bergrug af wij waren aan den voet, voor wij er +aan dachten. Onze <span class="pagenum">[<a id="pb72" href= +"#pb72">72</a>]</span>twee Amerikaansche reisgenooten hadden grooten +schik, nog nooit hadden zij zoo’n exciting trip, als dien morgen, +gemaakt. In een van de primitieve autotjes gingen wij nu nog even een +gemakkelijken rieten stoel voor elk van ons koopen, om op het dek van +het schip te gebruiken. De linnen stoelen, die daar voor 5 sh. verhuurd +worden, zijn zeer ongemakkelijk en alleen te gebruiken om er in te +liggen, niet om ze ook eens als gewonen stoel aan te wenden, als men +wil schrijven of heel netjes een bezoek ontvangen van een of ander +medepassagier. Voor een prachtstoel, die voor alle doeleinden dienst +kan doen, waaraan een werkmandje en gelegenheid om kopjes of glazen in +te zetten, betaalden wij ieder 9 shillings.</p> + +<p>Even vóór tien uur waren wij aan boord van ’t +schip. Het kostte wel weer eenige moeite, om uit ’t kleine +stoombootje op de trap van de groote boot te komen, want onze nauwe +rokken lieten niet toe, dat wij een flinken stap deden. Half springende +kwamen wij toch waar wij wezen moesten en wij bevonden ons weldra op +het dek van ’t schip, dat ons nu veertien dagen tot hotel moest +dienen.</p> + +<p>Precies om tien uur staken wij van wal, zou ik willen zeggen, maar +wij lagen eenige honderden meters van den wal en waren omgeven door een +menigte kleine roeibootjes, wier inzittenden nog voor het laatst +probeerden pennies van de passagiers los te krijgen, die zij wel +vriendelijk uit het ondiepe water wilden opduiken.</p> + +<p>’t Is dus nauwkeuriger als ik schrijf dat om tien uur het +schip zich in beweging zette en zich een weg baande tusschen de +tallooze kleine vaartuigjes door, om weldra in het ruime sop met volle +snelheid Zuid-Afrikawaarts te stoomen.</p> + +<p>Zoolang Madera in het gezicht bleef, kon ik het dek niet verlaten; +ik wilde nog een laatsten afscheidsgroet brengen aan het lieflijke +eiland, waar ik zulk een aangename en interessante week had +doorgebracht. Toen ik daarna in mijn hut kwam, vond ik daar niet alleen +al mijn bagage, maar door de goede zorgen van den heer Lopez, den zoon +van den hotelier, bevonden zich daar ook de kleurige en geurige bloemen +waarmede wij dien dag begiftigd waren.</p> + +<p>Spoedig had ik mijn hut voor een veertiendaagsch verblijf in orde +gebracht, de japonnen die ik onderweg noodig had in de hangkast +gehangen, het ondergoed in de ladekast geborgen, <span class="pagenum"> +[<a id="pb73" href="#pb73">73</a>]</span>een paar portretten +opgehangen, toiletartikelen netjes uitgelegd en wat boeken en papieren +op een hangertje geplaatst, en daarmede mijne hut een beetje een +huiselijk aanzien gegeven. De bloemen in glazen en vaasjes verhoogden +den vriendelijken aanblik.</p> + +<p>Nu was het tijd geworden voor onze eerste lunch aan boord en daarbij +bood zich een goede gelegenheid om onze medepassagiers eens op te +nemen. Er waren er niet veel. Tusschen de 70 en 80 eerste +klasse-passagiers waren aan tafel. De overgroote meerderheid waren +heeren. De weinige damespassagiers waren over de tafeltjes, waaraan elk +tien gasten konden plaats nemen, verdeeld.</p> + +<p>Aan elk tafeltje zaten 2 of 3 dames. Wij vieren waren dus ook +verdeeld; wij mochten niet tezamen zitten. Mijn Hollandsche +medereizigster en ik zaten aan een tafel met 8 Engelsche heeren, +waarvan een in Johannesburg mede-eigenaar van een diamant-mijn is en +daar reeds 30 jaar woont, doch heel en al een jingo is gebleven. Twee +jonge mannen, die voor het eerst naar Zuid-Afrika gingen, om daar in +een handelsbetrekking geplaatst te worden, waren onze overburen. De een +er van is een flinke jongen met energiek uiterlijk, de ander zal zich +alleen door een kruiwagen en “<span lang="en">good +luck</span>” een weg door het leven kunnen banen. Beiden zijn +echter jongens van goeden huize, met aangename beschaafde manieren. +Naast mij zit een echt Engelsch type, een man die in sport zijn +levensdoel en levensgeluk zoekt. Hij is op weg naar Zuid-Afrika om +leeuwen en olifanten te schieten. Het is een reus, die aan tafel met +zijn lange beenen geen raad weet. Steekt hij ze voor zich uit, dan +klagen zijn overburen, buigt hij ze netjes zijwaarts naar rechts en +links, dan komen ik en zijn linker buurman er steeds mede in contact. +Er is hem al reeds den raad gegeven, ze over zijn schouders te slaan. +Naast hem zit een donker, miserig kereltje, ook een Brit, die zijn +buurman op de leeuwenjacht wil vergezellen, doch er heelemaal niet het +uiterlijk voor heeft. Praten doet hij ook heel weinig. Dan is er nog +een oudere Engelschman, die vele jaren in Zuid-Afrika was, mede streed +in dein laatsten Zulu- en Transvaalschen oorlog en nu teruggaat om +z’n vrouw te halen, zijn zaken af te wikkelen, vandaar eerst naar +Australië te gaan en dan voorgoed naar Engeland terug te keeren. +Het is opvallend, hoe alle Engelschen, al zijn <span class="pagenum"> +[<a id="pb74" href="#pb74">74</a>]</span>zij ook jaren en jaren lang in +andere landen geweest, al bezitten zij ook hun tehuis in Zuid-Afrika, +Australië of elders, toch altijd van Engeland als +“home” spreken. Een dame hier aan boord, die haar tehuis, +man en kinderen in de Kaapkolonie heeft en daar reeds bijna twintig +jaar woont, vertelde ons toch, dat zij elke drie of vier jaar +“must go home” anders kon zij niet gelukkig zijn. Toen ik +haar vroeg wat zij haar “home” noemde, antwoordde zij +onverwijld “Engeland”.</p> + +<p>Maar den laatsten dischgenoot, behalve de purser, die mede aanzit, +heb ik nog niet genoemd. Ik liet hem met opzet achteraan komen, want +hij is een zeer bijzonder mensch. Hij is in ons land zeer goed bekend, +heeft er tal van vrienden in de geleerde wereld en spreekt zeer +beschaafd Hollandsch. Als reislectuur zag ik “Max Havelaar” +in zijn handen, en de “Camera Obscura” naast hem liggen. +Hij is een zeer ontwikkeld en aangenaam causeur, waardoor het een genot +is, nu en dan een half uur met hem op het dek op en neder te +wandelen.</p> + +<p>Onder de andere eerste-klasse passagiers zijn zeventien Belgen, die +langs dezen weg en met den trein door Rhodesia, Congo hopen te +bereiken. Dwaze typen zijn onder hen. De een is een graaf! Hij bemoeit +zich met geen zijner landgenooten, ook niet met andere mede-passagiers. +Hij zit steeds en altijd te lezen, met zijn rug naar die andere +menschen, in een toilet dat waard is aan de vergetelheid te worden +ontrukt. Ieder ander maakt het zich overdag zoo gemakkelijk mogelijk, +de heeren in witte linnen of flanellen pakken, de dames met dunne witte +blouses en rokken, maar deze count zit steeds, zelfs reeds ’s +morgens om 7 uur, in lakensche pantalon en morning coat en met bruine +glacé handschoenen en met een hoed op zijn hoofd, alsof hij zoo +een officieel bezoek aan een of ander overheidspersoon in een groote +stad wil gaan afsteken.</p> + +<p>Een andere Belg schrijft reisbrieven voor verschillende Belgische +geïllustreerde bladen. Hij loopt den geheelen dag met een +reuzencamera om zijn schouders, telkens en telkens een snapshot +nemende, als hij een aardige groep bijeenziet. Men voelt zich geen +oogenblik zeker als hij in de nabijheid vertoeft, want hij weet heel +goed den oolijken kant van zijn taak te snappen en vereeuwigt een +mensch op een oogenblik, dat hij zich juist ongemerkt geloofde. Van de +overige Belgen is er <span class="pagenum">[<a id="pb75" href= +"#pb75">75</a>]</span>een Vlaamsche, die graag Vlaamsch met ons klapt, +en van al de Belgen het meest de gentleman is.</p> + +<p>Buiten de genoemde Belgen en onze twee Amerikaansche vriendinnen, +zijn al de andere medereizigers Engelschen, die, óf in +Zuid-Afrika wonen óf er voor het eerst heengaan om er hun +fortuin te zoeken.</p> + +<p>In zoo’n Britsch gezelschap is het natuurlijk te verwachten +dat er spoedig een gelegenheid gezocht zou worden om op de een of +andere wijze aan sport te doen. Veertien dagen achtereen op een schip +door te brengen, zonder land te zien, neen, wat meer zegt, zonder iets +anders te zien dan lucht en water, want als wij nu en dan eens meenen +’n schip te zien passeeren, dan is het alleen een rookkolom, die +zich tegen den horizon afteekent en anders niet; van de omtrekken van +een schip is met den scherpsten kijker zelfs niets te bespeuren; en dan +geen andere lichaamsbeweging te hebben dan het eentonig op en neer +wandelen op het dek, is toch voor een Brit niet uit te houden. Toen dan +ook Madera goed en wel achter den rug was, werd uit de vele heeren een +sportcomité gekozen, dat wedstrijden en spelletjes moest +verzinnen, waaraan allen konden meedoen, zoodat allen de noodige +lichaamsoefening verkregen en er weldra een gezellige geest onder de +verschillende gasten zou komen.</p> + +<p>Die heeren kweten zich loffelijk van hun taak. Nog dienzelfden +middag moesten wij allen inschrijven voor een bucketgame, (dat is een +spel, dat beoogt om in den kortsten tijd 21 ringen van touw op een +zekeren afstand in een houten emmertje te mikken), een quoitsgame, een +bullet board game en nog meer zulke hoogst ingewikkelde spelletjes, die +ons allen een grooten pret en nog meer lichaamsbeweging gaven, want +daar het voornamelijk om dit laatste te doen was, moet ieder zijn eigen +ringen, schijven, gummiballen, enz. oprapen en mag niemand daarin door +de heeren worden bijgestaan.</p> + +<p>Bovendien wordt er ’s morgens, gedurende ruim een uur, een net +gespannen, waartusschen de heeren cricket kunnen spelen en wordt er +’s avonds voor de oude heeren en dames een bridge-drive en voor +de jongelui een bal op het dek van het schip gehouden. De spelletjes +gaan alle om de eer van het spel, om het champion-ship, geen inzet +wordt er gevorderd, maar kleine prijzen worden uitgedeeld. <span class= +"pagenum">[<a id="pb76" href="#pb76">76</a>]</span></p> + +<p>Na dien eenen dag van spelletjes doen, heerschte er direct een +gezelliger geest onder de passagiers, ieder kende nu iedereen, het ijs +was gebroken en de nadere kennismaking volgde van zelf.</p> + +<p>Ik zal nog wel eens gelegenheid hebben over mijn medepassagiers het +een en ander te zeggen; dezen eersten brief aan boord van de +“Saxon”, wil ik eindigen met een paar woorden over het +heerlijke weder en de vaste ligging van ’t in elk opzicht hoogst +comfortabel ingerichte schip. Wij glijden als het ware tusschen de +golven door. Mijmert men een oogenblik dan doet het kabbelen van de +golfjes tegen het schip eerder gelooven, dat men op een mooien, warmen +zomermiddag aan het zeestrand zit, dan dat men zich op een boot midden +in den Atlantischen Oceaan bevindt. Prachtig zijn de dagen en prachtig +zijn de avonden met een helderen sterrenhemel. Nog geen oogenblik was +het te warm, niettegenstaande wij reeds met snellen spoed den Equator +naderen. Men brengt op die wijze even gemakkelijk en met nog meer +genoegen veertien dagen aan boord van zoo’n schip door, als dat +men des zomers met goed weder veertien dagen in Zandvoort of +Scheveningen woont; en dan heeft men hier nog het voordeel geen +couranten of brieven onder de oogen te krijgen, die een mensch de +noodige gemoedsrust kunnen ontnemen. Hier aan boord geschiedt niets, +dat iemand zenuwachtig kan maken; de bediening is er zoo goed als men +zich slechts kan droomen, de tallooze bedienden hebben al reeds aan +iemands wenschen voldaan, nog vóór zij goed en wel +overdacht zijn en zeer zeker nog voor zij zijn uitgesproken. Het eenige +hoofdbreken, dat men hier heeft, bestaat in driemaal daags uit de lange +lijst van goed toebereide, smakelijke gerechten een ontbijt, lunch en +diner te kiezen. Gelukkig is er ook steeds een overvloed van de beste +vruchten en behoeft men dus niet de Engelsche gewoonte te volgen om +zich in hoofdzaak met vleesch, visch en gevogelte te voeden. Men kan +hier heel goed geheel vegetarisch leven, indien men dat verkiest en +waaraan Mrs. Catt zich voor een groot deel houdt.</p> + +<p class="alignright">29 Juli 1911. <span class="pagenum">[<a id="pb77" +href="#pb77">77</a>]</span></p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">II.</h3> + +<p>Ik had mijn vreugde over het aanhoudende, mooie weder in den +voorgaanden brief wat te spoedig geuit, want nauwelijks een dag later +begon in den namiddag een behoorlijke wind op te zetten, die des +avonds, vergezeld van regenbuien, in een behoorlijk stormpje overging. +Het schip hield zich goed, al slingerde het ook wat heen en weer en al +voelde men het ook tegen de groote golven optornen en er zacht over +naar beneden glijden. Onmiddellijk ontbraken er eenigen aan de +dinnertable, maar eerlijk moet worden geconstateerd, dat er minstens +even zoovele mannen als vrouwen ontbraken.</p> + +<p>Er behoorde eenige moed toe, dien avond aan de bridge-drive deel te +nemen, maar toch waren er van de twintig nog twaalf over, die het +aandurfden. Een plekje werd uitgezocht, waar wij het rustigst konden +zitten, waar noch de wind onze kaarten in zijn loop zoude medenemen, +noch wij van de hitte zouden bezwijken en waar de schommelingen van het +schip ons niet al te zeer van de wijs zouden brengen. Al deze +eigenschappen waren voor ’t meerendeel bijeen in de hal van het +schip, met aan één kant de deuren open. Met groote animo +werd het spel gespeeld, en niemand onzer dacht er aan zeeziek te +worden. Eene goede afleiding schijnt wel het beste geneesmiddel, of nog +beter, voorbehoedmiddel voor zeeziekte te zijn.</p> + +<p>De storm ging vergezeld van een benauwende warmte, voor een groot +deel het gevolg van het feit, dat wij ons vlak bij den Equator +bevonden. Des Maandags echter, toen wij den Equator passeerden, was het +vervelend koud; door de nu en dan hevige regenbuien en den sterken wind +was de lucht flink afgekoeld.</p> + +<p>Een aardige afleiding in de eentonigheid van niets dan lucht en +water en onze medepassagiers te zien, bracht het sein, waarmede de +brandweer gealarmeerd werd en dat alle brandweermannen in ’n +ommezien aan dek van ’t schip bracht om ieder de hun aangewezen +taak te verrichten. Het had gelukkig geene andere bedoeling dan eene +oefening voor de manschappen, doch het gaf ons eenige afleiding en de +geruststelling, dat wij in geval van nood door deze flinke, jonge +mannen spoedig in veiligheid kunnen worden gebracht. <span class= +"pagenum">[<a id="pb78" href="#pb78">78</a>]</span></p> + +<p>Een Zondag op een Engelsche boot is nog erger dan een Zondag in een +Engelsche stad. In een stad kan men ten minste in huis blijven en doen +wat men verkiest, maar op een Engelsche boot, te midden van +hoofdzakelijk Britsche onderdanen, moet men goed- of kwaadschiks aan de +Zondagsheiliging mededoen. Alle spelletjes waren voor dien dag +opgeruimd, het eentonig geklikklak van de touwen ringen in de houten +emmers, nu en dan onderbroken door een bravogeroep en handgeklap, als +er eens iemand vier of vijf van de zes ringen tegelijk ingooide, werd +niet gehoord; evenmin het geschuifel der gummischijven en het hartelijk +gelach als een goed geworpen schijf de kunstig in het midden van een +cirkel geworpene van een tegenstander er uitmikte; de kaarten waren +opgeborgen, geen dame durfde een handwerkje ter hand nemen en de +vroolijke tonen der morgenmuziek werden niet gehoord. Men mocht lezen, +liefst een stichtelijk boek en men mocht om half elf deelnemen aan de +godsdienstoefening, waaraan de heele bemanning, die op dat oogenblik +geen dienst had, verplicht was deel te nemen en die in de warme eetzaal +van de eerste klasse gehouden werd.</p> + +<p>Vele passagiers maakten van deze kerkgang gebruik, sommigen om +daarmede een beetje de eentonigheid van den dag te breken. Des avonds +om 8 uur had er in de eetzaal van de tweede klasse eene herhaling van +deze plechtigheid plaats. Vóórdat de manschappen naar de +kerk gaan, worden zij eerst aan eene behoorlijke inspectie onderworpen +en hunne namen opgelezen, van den eersten officier af tot den +eenvoudigsten jongen, zoodat niemand kan ontbreken of zich door +gewetensbezwaren kan verontschuldigen. Wat een schijnheiligheid kweekt +toch zulk een wijze van doen! Al deze stoere, flinke kerels te dwingen +om in te gaan, ook al wijst hun eigen geest hun een anderen weg tot +zaligheid aan.</p> + +<p>Nu wij den Equator gepasseerd zijn, wordt ’t langzamerhand +koeler en moeten de wollen jakjes dienst doen als men buiten, zittende, +wil doorbrengen. Over warmte hoort men niemand meer klagen. +Onaangenamer is evenwel, dat nu ook de dagen zeer snel beginnen te +korten. Om half zes is het reeds heelemaal nacht en nog een paar dagen +verder dan valt de duisternis reeds om vijf uur in. Van schemerlicht is +geen sprake, plotseling gaat het daglicht in het avondduister over. +<span class="pagenum">[<a id="pb79" href="#pb79">79</a>]</span>De +opkomende maan verzoent ons echter voor een deel met deze slechte +bedeeling van daglicht. Een prachtige zilvergloed zendt zij over de +zwarte oppervlakte der zee. Doch ook de sterren, die hier meer schijnen +te schitteren dan op het land, alsof zij weten, dat onze weg niet door +electrisch- of gaslicht verlicht kan worden, en alle hoop op hen is +gevestigd, wedijveren met de maan in het zenden van zilveren stralen +naar de golven der zee.</p> + +<p>Het is nu ook de moeite waard, een tijdlang de zee gade te slaan. +Overdag ziet men dan tallooze vliegende visschen uit het water +opduiken, een eindweegs over de oppervlakte der zee vliegen, om dan +plotseling in een opkomende golf weder onder water te verdwijnen. In +het begin dacht ik niet anders dan dat het gewone zwaluwen waren, +precies zoo zien zij er van verre uit. Soms komen zij in heele zwermen +tegelijk en zien er dan uit als vele groote schuimvlokken; dan weder +komt er een, grooter en grijzer gekleurd, en vliegt een eindweegs +alleen.</p> + +<p>Doch ook ’s avonds geeft de zee afleiding als men zich een +oogenblik aan de zijde begeeft, waar de maan niet schijnt. Of dit nu de +stuurboord- of bakboordzijde is, heeft mijn zeevaartkundige wijsheid +nog niet uitgevonden. Aan die zijde van het schip is het donker en daar +ziet men bijna onophoudelijk de phosphorlichtjes uit de zee opkomen. +Soms zijn ze zoo groot, dat zij wel vijf-en-twintig electrische lampjes +bij elkaar gelijken.</p> + +<p>Gegokt wordt hier ook op het schip, al is het dan ook op een vrij +onschuldige wijze. Elken morgen komen ’n paar heeren met een +lijst en de vraag, of men voor een shilling wil deelnemen aan +“the sweep”. Zooveel shillings als men inzet, voor zooveel +nummers wordt men ingeschreven. In den regel worden 400 nummers +verkocht. Velen nemen tien tot vijf-en-twintig nummers. Deze nummers +zijn alle op witte beenen schijfjes geschreven en in een kom geworpen. +In een andere kom bevinden zich een-en-veertig andere nummers, loopende +van 356 tot en met 396. Het gemiddelde aantal mijlen dat de +“Saxon” daags aflegt is 376. Er zijn twintig punten onder +en twintig punten boven dit getal genomen. Nu trekt iemand een nummer +uit de kom met 400 schijven, en tegelijkertijd een ander uit de kom met +41 schijven. Wiens nummer <span class="pagenum">[<a id="pb80" href= +"#pb80">80</a>]</span>uit de kom met 400 schijven komt, heeft nu +voortaan het nummer uit de kom met 41 schijven. Als er zoo 41 nummers +getrokken zijn, dan zijn alle overblijvenden van onwaarde geworden. +Deze 41 nummers worden nu geveild en daarop kan elkeen een bod doen. +Ook de eigenaar dient zijn eigen nummer in te koopen, als hij het wil +behouden. De eerste prijs valt ten deel aan dengeen, die het nummer +bezit, gelijk aan dat van het aantal mijlen dat het schip heeft +afgelegd,—om twaalf uur ’s middags wordt dit altijd +geannonceerd,—het nummer dat er tien boven is, krijgt den +tweeden, en dat, ’t welk er tien onder is, krijgt den derden +prijs. De veiling van de nummers brengt soms enorme sommen op. Men +biedt tot aan twee en drie pond voor een gewild nummer. De helft van +die som krijgt de eigenaar, de andere helft gaat in den pot. Somtijds +is de hoofdprijs vijf-en-twintig tot dertig pond. Er zijn gelukkigen, +die met dit hazardspel hun heele reisgeld verdienen, doch er zijn ook +die elken dag groote sommen verliezen. Ook de tweede klasse-passagiers +hebben het twijfelachtige voorrecht aan deze speculatie te mogen +deelnemen. Het komt mij voor, dat het in het belang van vele jonge +reizigers zou zijn, als de directie zulk een beursspel op haar schepen +verbood, in plaats van het, zooals hier geschiedt, in de hand te +werken.</p> + +<p>Welk een haat er nog bestaat tusschen de Engelschen en Afrikaanders, +wordt ons hier op het schip in bijna elk gesprek duidelijk. De +Engelschen aan onzen tafel durven beweren, dat indien wij “de +Boeren” in Zuid-Afrika een beetje “menschelijk” +vinden, wij dit dan hebben toe te schrijven aan den beschavenden +invloed der Engelschen. Zij hebben de brutaliteit, te beweren, dat de +Boeren vóór den oorlog niet veel hooger dan de +Hottentotten stonden en Engeland nu bezig is menschen van hen te maken. +Dat ik hun in dit opzicht van antwoord dien en hun raad over den +Z.-Afrikaanschen oorlog, liefst zoo weinig mogelijk te bluffen, is +zeker te begrijpen. Zij voelen niets van het ergerlijke figuur, dat zij +in dien tijd gemaakt hebben.</p> + +<p>Doch ook bij de enkele jonge mannen uit de Boerenfamiliën, die +wij hier aantreffen, bestaat nog de diep ingewortelde haat tegen de +Britten; het is er nog ver af, dat alle in Z.-Afrika wonenden, Britten +en Boeren, zich als landgenooten gevoelen, <span class="pagenum">[<a +id="pb81" href="#pb81">81</a>]</span>die gezamenlijk hun land dienen op +te bouwen, tot het misschien eens kan worden een Zuid-Afrikaansche +republiek.</p> + +<p>De directie van het schip heeft er slag van, de eentonigheid van de +reis te breken. Tegen dat men moe wordt van het schijven werpen, +cricketspelen etc, worden er wedstrijden met prijzen uitgeschreven voor +allerlei soort flauwe spelletjes; als ik ze zou moeten beschrijven, zou +iedereen ze kinderachtig vinden, doch zij bezorgen toch aan de +toeschouwers en de medespelenden eenige dagen onschuldige vroolijkheid +en groote afleiding. Niet waar, gij vindt het flauw, als ik meld, dat +groote mannen, vrouwen en meisjes, en zelfs kinderen, mededoen om een +zeker aantal aardappelen, op een lange rij gezet, binnen een bepaalden +tijd een voor een op te rapen en in een emmer te werpen; of dat een +lange rij heeren plat op den grond gaat liggen, op den rug, en dat dan +een ondiep schoteltje vol water op hun borst wordt geplaatst, dat zij +liggende, over hun hoofd heen, achter zich op den grond moeten zetten. +Soms storten zij het water reeds over hun borst uit, meestal komt het +in hun gezicht en oogen terecht en slechts zelden bereikt het +schoteltje met een behoorlijken inhoud den grond. Dan zijn er +hanegevechten onder de heeren, of voor dames om geblinddoekt de oogen +te teekenen in een groot op den grond met krijt geteekend varken, enz., +allemaal spelletjes, zooals ik reeds zeide, te flauw om te beschrijven, +doch die een algemeene vroolijkheid verwekken, vooral omdat zoowat +niemand op de boot zich te voornaam of te ernstig gevoelt om er aan +mede te doen.</p> + +<p>Maar twee dagen zijn wij allen zeer bezig geweest door het te voren +geannonceerde gecostumeerd bal; de costumes moesten aan boord +vervaardigd zijn uit artikelen, die men toevallig bezat of aan boord +kon verkrijgen. Dat gaf een algemeene drukte. Eerst de beraadslagingen +en diepzinnige overpeinzingen wat men wilde voorstellen en hoe het uit +den kofferinhoud was samen te stellen. Vele heeren kwamen bij de dames +om hulp vragen. Iets geniaals bedenken konden zij wel, maar voor de +samenstelling hadden zij onze hulp noodig. En vooral vrouwen, zooals +mrs. Catt en ik, die niet aan de verkleedpartij zouden deelnemen, doch +onze hulp gratis hadden aangeboden, hadden handen vol werk. In de +eerste plaats hadden wij beiden ons eigen landgenootje te kleeden en te +<span class="pagenum">[<a id="pb82" href="#pb82">82</a>]</span>helpen +bij ’t ontwerpen van ’t plan en de uitvoering. Mrs. +Catt’s medereizigster wilde met een op het schip opgedanen vriend +Romeo en Julia voorstellen en deze toiletten vielen zoo goed uit, dat +wij ten slotte met groote cartonletters op den rug van den een Romeo en +op dien van de ander Julia moesten plakken, anders zou niemand geraden +hebben, wat hunne verschijning te beduiden had.</p> + +<p>Mijne gezellin en ik hadden iets ernstigers en tegelijk +propagandistisch bedacht. Van een lap wit tarlatan, die dienst moet +doen voor muskietennet als wij in de tropen komen, was het embleem +nagebootst van ons internationaal vrouwenkiesrecht-insigne. Het haar in +Griekschen stijl opgemaakt en versierd met bordpapierbanden door iemand +op het schip prachtig goud geverfd. Op dezelfde wijze waren groote en +kleine gouden letters gemaakt en eerst op de borst en nog eens op de +plooien van de rok kwam met groote duidelijke letters het “Jus +Suffragii” uit. Een even kunstig gemaakte weegschaal in de hand, +bordpapiergouden banden om boven- en onderarm, voltooiden het costuum +en maakten van mijne medereizigster een statig, mooi, levend embleem +van ons internationaal herkenningsteeken. Hadden er in de jury +voorstandsters van vrouwenkiesrecht gezeten, dan was haar zeker een +prijs ten deel gevallen; nu ontving den 1en prijs een levend pistache, +een jong meisje, dat zich uit roze en licht blauw papier zeer schoon +een costuum had vervaardigd, dat in zijn geheel en in alle onderdelen +pistaches voorstelde.</p> + +<p>Tal van geestige, al waren zij dan ook soms geen mooie, toiletten +kwamen voor den dag. Mijn op leeuwen-dooden beluste buurman verscheen +als “ridder van het bad”. Met bloote beenen in een paar +afgetrapte sloffen en in een badmantel gehuld, als hoofddeksel een +groote spons, twee nagelborstels als epauletten, een tandenborstel als +dasversiersel, een flesch odol, scheergereedschap etc. als verdere +attributen, maakten van hem iemand, die door iedereen werd uitgelachen, +doch die niemand gaarne in zijn nabijheid had. Vele heeren waren als +dame gekleed, waarbij de potsierlijkste jupe-culottes vertoond werden. +De twee grootste en zwaarst gebouwde mannen onder de passagiers hadden +zich als tweeling-broertjes verkleed met korte witte broekjes, bloote +beentjes en lage schoentjes, buisjes, kraagjes en hoedjes van een paar +lieve <span class="pagenum">[<a id="pb83" href= +"#pb83">83</a>]</span>joggies van vijf of zes jaar. Daarbij waren zij +onverbeterlijk gegrimeerd en liepen met een paardje op rolletjes, +handje aan handje. Dat was een waar succes en ieder vond, dat de jury +recht had gedaan, hun den eersten heerenprijs toe te kennen.</p> + +<p>Aan deze en al dergelijke vermakelijkheden doen de tweede klasse +passagiers met de eerste mede. Er wordt op deze booten lang zoo’n +groote scheiding tusschen eerste en tweede klasse passagiers niet +doorgevoerd als op bijv. de booten, die tusschen Europa en Amerika +varen en afgezien, dat de eerste klasse hutten veel grooter en +comfortabeler zijn, en bij de maaltijden wat grooter keuze van +gerechten wordt gegeven, is de tweede klasse evengoed als de +eerste.</p> + +<p>Den avond van het gecostumeerde bal werd er onder het dansen lichte +wijn en limonade geofferd en om half elf was er een souper met nog +grooter lijst van fijne gerechten als bij de drie andere groote +maaltijden van den dag. Geen extra betaling werd daarvoor +geëischt.</p> + +<p>Hoe goed afleiding werkt voor het voorkomen van zeeziekte, werd den +dag en avond van het bal duidelijk. Den geheelen dag had reeds een +tamelijke bries bestaan, die tegen den avond in een flinken storm +overging. Noch dien dag, noch dien avond was er iemand zeeziek; men +danste en walste op het dek, niettegenstaande er flinke zeemansbeenen +vereischt werden om in een geregelden gang te loopen en men nam deel +aan het souper, at en dronk allerlei dingen, die in geval van zeeziekte +ongenietbaar zijn en voelde niets van de danspartij, die het schip met +de golven der zee uitvoerde.</p> + +<p>Nu moet ik dezen brief eindigen, want men komt mij daar zoo waar +mededeelen, dat ik in een van de sportspellen den tweeden prijs behaald +heb en nu een keuze moet doen uit de voorwerpen, die voor dat doel zijn +uitgestald. Zoo zorgen mijne landgenoote en ik er voor, dat bij alle +gelegenheden aan boord ons land geen slecht figuur maakt.</p> + +<p class="alignright">4 Augustus 1911. <span class="pagenum">[<a id= +"pb84" href="#pb84">84</a>]</span></p> +</div> +</div> + +<div id="ch11" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-126.gif" alt= +"Ornament" width="608" height="232"></div> + +<h2 class="normal">Aankomst in Kaapstad.</h2> + +<p>Het waren drukke dagen, die laatste dagen aan boord van de +“Saxon”. Er moesten nog tal van spelletjes worden +afgespeeld en sommige verslagen mede-passagiers wilden nog gaarne +gelegenheid hebben, om revanche te nemen, alvorens men voor langen +tijd, misschien voor altijd, uit elkaar zou gaan. Daarbij moesten de +koffers gepakt en brieven geschreven worden, om familie en vrienden te +doen weten, dat men veilig aangeland was, want de eerste naar Europa +vertrekkende boot, zou reeds Woensdagsmorgens weggaan. Nu waren deze +laatste dagen aan boord van het schip ook nog de minst kalme, omdat een +vrij stevige bries de golven onstuimig opwaarts joeg en het nu door +kolenverbruik veel lichtere schip rumoerig heen en weer slingerde. Men +moest zeemansbeenen hebben, om op het dek een goed figuur te slaan, +anders zwenkte men van de eene naar de andere zijde. Geen onzer was +zeeziek, alhoewel er buitengewoon veel over moeheid, hoofdpijn en +lusteloosheid werd geklaagd, maar dit mocht, o, heelemaal niet, aan den +invloed van de schommelingen van het schip worden toegeschreven. Men +went ten slotte aan alles; al zou in de laatste dagen het schip op haar +kop zijn gaan staan, dan geloof ik nog, dat de meeste passagiers zich +goed zouden gehouden hebben.</p> + +<p>Met een enkel woord moet ik even spreken over het enorme groote +schriftelijke verkeer tusschen Engeland en andere landen met +Zuid-Afrika. Wij kregen daarvan een aanschouwelijke les. Maandagmorgen +werd de geheele stuurboord-zijde (ik weet nu het verschil tusschen +stuur- en bakboord) met groote <span class="pagenum">[<a id="pb85" +href="#pb85">85</a>]</span>zeilen belegd en daarop werden een paar +meter hoog de zakken met brieven opgestapeld, die over Engeland naar de +verschillende staten in Zuid-Afrika gezonden worden. Elke week komt er +een even groote mail met duizenden en duizenden stukken in Kaapstad +aan.</p> + +<p>Het was jammer, dat wij reeds zeer vroeg in den morgen ’t doel +van onzen tocht bereikten, wij hadden zoo gaarne ’t mooie gezicht +op de bergen rondom Kaapstad van uit zee genoten. Wel hadden wij den +avond tevoren den steward order gegeven ons te roepen, wanneer de +bergen in zicht kwamen, als die wellicht, door maanlicht beschenen, +zich toch aan ons wilden vertoonen. Maar wij werden niet in den nacht +gewekt en vernamen Dinsdagmorgen, dat een dichte nevel de bergen had +omsluierd, omdat zij zich eerst in den ochtendstond, staande in hellen +zonnengloed, aan onze oogen wilden vertoonen. Midden in den nacht, +ongeveer twee uur, bereikte ’t schip de landingsplaats en begon +men onmiddellijk met het naar boven brengen van bagage en andere +dingen, die in de maag van het schip al dien tijd een veilige plaats +hadden gevonden. De drukte, het rumoer, het gepraat van het scheepsvolk +maakten slapen onmogelijk en ik was blij, dat de steward om vijf uur +kwam zeggen, dat het eigenlijk zes uur was in Kaapstad, dat hij eenige +brieven voor mij had en dat het tijd was om op te staan.</p> + +<p>De brieven bevatten welkomstgroeten van dames uit Kaapstad en een er +van bracht een lange lijst van uitnoodigingen voor lunches, teas, +avondrecepties etc. Ook mevr. Catt had een dergelijke lijst ontvangen, +waaruit ons duidelijk werd, dat ons verblijf in Cape Town niet zeer +rustig zal zijn, en men ons in de gelegenheid wil stellen met vele +Zuid-Afrikaansche vrouwen in kennis te komen.</p> + +<hr class="tb"> +<p>Spoedig waren wij alle vier gekleed en namen gezamenlijk ons laatste +ontbijt aan boord. Toen wij boven op het dek kwamen, werden wij door +eenige Zuid-Afrikaansche medepassagiers direct in beslag genomen, om +met hen den eenigen mooien aanblik van den Tafelberg met zijn +leeuwenkop en duivelseiland, met zonnegloed overgoten, te genieten, +’t Was verrassend schoon! Doch lang konden wij ons niet aan dit +schouwspel wijden, want, ofschoon het nog geen acht uur <span class= +"pagenum">[<a id="pb86" href="#pb86">86</a>]</span>was, waren er toch +reeds vele dames uit Kaapstad daar, bijna allen de een of andere +vereeniging vertegenwoordigende, om ons bij onze aankomst te begroeten. +Niet weinig waren wij verrast, onder deze dames ook een heer aan te +treffen, de heer en mevrouw De Villiers, die mij in zuiver Hollandsch +toespraken, en die ons direct dien morgen voor de lunch te hunnen huize +noodigden.</p> + +<p>Het was ruim negen uur, toen wij eindelijk van de vele +medepassagiers, die, voor zoover zij in Zuid-Afrika in een of andere +stad wonen, die wij waarschijnlijk op onzen tocht zullen aandoen, met +uitnoodigingen ten hunnent overlaadden, hadden afscheid genomen en wij +ons naar het hotel Mount Nelson konden begeven, waar door de +vriendelijke zorg van een der dames reeds kamers voor ons besteld +waren.</p> + +<p>De indruk die wij op dezen eersten tocht door de stad, in een open +landauer en met een neger als koetsier, kregen, is een zeer gemengde. +Wij kwamen alle vier tot de slotsom, dat wij ons iets geheel anders +hadden voorgesteld. Dan eens deed een straat ons denken aan de Rue de +la Fayette in de buurt van de Gare du Nord in Parijs, dan een eindje +verder had de buurt iets van een of ander plekje in Cannes aan de +Riviera, maar alles zag er uit alsof de stad reeds eeuwen en eeuwen oud +is. Maar, natuurlijk, ik mag nog geen oordeel vellen, alvorens wij de +stad in haar geheel kunnen opnemen.</p> + +<p>In het hotel aangekomen, werden wij ook daar weder door andere dames +verwelkomd en gaven de Hollandsch sprekende of “de taal” +sprekende dames zich de moeite, om mij in mijn moedertaal te begroeten. +Natuurlijk ontbraken ook de heeren- en dames-journalisten onder hen +niet en werden wij om beurten een oogenblik in een hoekje genomen, om +het een en ander van ons persoonlijk, van onze reis, ons land of iets +dergelijks mede te deelen.</p> + +<p>De verslaggever van de “Nieuwe Rott. Courant” was onder +hen en hij kon mij gelukkig de laatste editie van de N.Rott. Ct. +bezorgen, zoodat ik niet geheel zonder nieuws uit het land ben. Het is +natuurlijk slechts de maileditie, maar ik kan er toch de voornaamste +bijzonderheden uit vernemen.</p> + +<p>Al deze bezoeken hielden ons tot bijna één uur +staande; wij moesten nog onze koffers uitpakken, waren moe en <span +class="pagenum">[<a id="pb87" href="#pb87">87</a>]</span>hongerig en +besloten daarom ons te laten verontschuldigen voor de eerste +lunchpartij en voor de tea in den middag en liever te trachten voor de +avond-receptie presentabel voor den dag te komen. Na eerst vlug wat +gegeten te hebben, begaven wij ons naar onze kamers, ontpakten onze +zaken en toen besloten mijne Hollandsche medereizigster en ik nog gauw +een paar uur van den mooien zonnigen dag te profiteeren, alvorens ons +voor den avond te kleeden. Onze Amerikaansche vriendinnen wilden liever +tehuis wat rust nemen, hopende op meer zonnige dagen voor een wandeling +door de stad. Laat mij hier direct bijvoegen, dat zij die rust niet +gevonden hebben, want toen wij om vijf uur tehuis kwamen, waren zij nog +geen oogenblik alleen geweest, doch hadden steeds nieuwe bezoekers te +woord gestaan.</p> + +<p>Wij twee doorkruisten voor deze eerste wandeling de hoofdstraten van +de stad en ontvingen nu een geheel anderen indruk dan in den landauer +van dien morgen. Flinke breede, ruime straten, met groote gebouwen en +winkelhuizen, die met onze Amsterdamsche Waarenhäuser te +vergelijken zijn, met bankinstellingen en groote kantoren en met +electrische trams, vonden wij overal. Hadden de vele kleurlingen, die +wij in de straten zagen, ons er niet aan herinnerd, dat wij in een +tropenland waren, dan had zeer zeker een aanblik der straten en de +daarin aanwezige woningen en winkels bij ons geen oogenblik den indruk +verwekt, dat wij zoover van ons huis en ons in Zuid-Afrika bevonden. +Een enkel winkeltje, dat tegelijk een café’tje was, en tot +opschrift droeg “Hollandsch koffiehuis”, en waarin in een +hoek op een stoeltje een groote pop in Zeeuwsch costuum zat, gaf ons al +mede een huiselijk gevoel. De klacht, die ik in ons land eens van een +boekverkooper hoorde, dat boekverkoop eene steeds minder lucratieve +positie wordt, schijnt ook voor Zuid-Afrika te gelden. Alle +boekhandelaren verkoopen tegelijkertijd allerlei andere artikelen, die +met boeken slechts in een uiterst verwijderd verband staan. Bij de +beide grootste boekverkoopers kon ik het laatste werk van Pierre Loti +“La mort du Phylae” niet bekomen, doch wat meer zegt, men +antwoordde mij in de eene zaak glimlachend, dat Fransche boeken in Cape +Town niet gelezen worden, en in de andere, dat zij vier Fransche +boekjes hadden, en of ik nu zelf eens zien wilde, of hetgeen ik +wenschte, <span class="pagenum">[<a id="pb88" href= +"#pb88">88</a>]</span>er bij was. Er moet echter nog een groote +Hollandsche boekwinkel hier bestaan, waarin, naar men zegt, ook +Fransche boeken te verkrijgen zijn.</p> + +<p>Nadat wij tweeën geruimen tijd in de winkelstraten hadden zoek +gebracht, gingen wij boven op een electrische tram eenige tochten naar +verschillende hoeken van de stad maken. Doch ik zal over den indruk, +dien ik daarbij van de stad kreeg, niet schrijven, alvorens ik nog +eerst meer, en onder geleide van eene aldaar bekende persoonlijkheid, +van de stad heb gezien.</p> + +<p>Te huis gekomen, was het eerste werk wat te doen was, eene schifting +te maken in de vele uitnoodigingen die ons reeds bereikt hadden, wilden +wij althans tijd over houden om iets te doen in het belang van de zaak, +waarvoor wij de reis ondernomen hadden. Onder de vele brieven, die ik +ontving, waren er eenige van Hollanders en Afrikaanders, die mij +verzochten mij vooral niet te laten overreden op de openbare +vergaderingen in Zuid-Afrika, iets anders dan Hollandsch te spreken, +vooral wanneer tegelijkertijd ook mrs. Catt sprak. Mondeling werd ik +onmiddellijk ingewijd in de op het oogenblik op den voorgrond dringende +taalkwestie, of de Hollandsche naast de Engelsche taal moet gehandhaafd +worden, waarover vooral in de Kaapkolonie, veelal ten voordeele van de +Engelsche taal beslist wordt.</p> + +<p>Reeds den eersten avond, op de receptie, ons door de +“Women’s Citizen Club” aangeboden, waarin de +Engelsche vrouwen verre de meerderheid vormen, kon ik mijne gezindheid +in dezen toonen. Door alle dames van het bestuur, die ons eerst in een +afzonderlijk vertrek ontvingen, werd ik even apart genomen en er op +attent gemaakt, om op dien eersten avond toch vooral alleen Engelsch te +spreken, want dat ik anders door geen der aanwezigen zou worden +verstaan. Ik had mij echter voorgenomen mij niet van de wijs te laten +brengen en toen ik ’s avonds het woord kreeg en in het Engelsch +even mijn dank voor de ontvangst en nog eenige lievigheden aan het +adres van het bestuur en de vele aanwezigen had gezegd, deelde ik mijne +meening mede, dat nu wij in een land waren, waar de beide talen, +Engelsch en Hollandsch gesproken worden, die beide burgerrecht +bezitten, na de Engelsche speech van mrs. Catt, ook ik mijne moedertaal +<span class="pagenum">[<a id="pb89" href="#pb89">89</a>]</span>moest +gebruiken en vervolgde mijne toespraak in het Hollandsch. Hoewel ik +meende, dat niemand mij zou hebben verstaan, bleek toch later, dat er +tal van Engelsch-Afrikaanders waren, die mij heel goed gevolgd hadden, +doch die uit voorliefde voor Engeland, in het dagelijksch leven +ontkennen, iets van onze taal te verstaan.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-101.jpg" alt= +"Vrouwenkiesrecht-strijdsters in Kaapstad." width="720" height="513"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps"> +Vrouwenkiesrecht-strijdsters in Kaapstad.</span></p> +</div> + +<p>Oververmoeid kwamen wij ’s avonds om elf uur te huis; wij +gevoelden ons allen meer zeeziek dan wij ons ooit op de boot gevoeld +hadden, en toen ik in mijn bed lag, had ik mij zelf te overtuigen, dat +ik niet meer in mijn cabin heen en weer gleed, zoo draaide alles met +mij in de rondte. Dien eersten dag in Zuid-Afrika, waarop ons +zoo’n allerhartelijkste ontvangst was bereid, waarop ik tal van +oude bekenden de hand heb gedrukt en nog veel meer nieuwe +vriendschapsbanden heb aangeknoopt, die een heel nieuwe wereld voor ons +opende en ons met geheel andere gewoonten en gebruiken, als waaraan wij +gewoon zijn, in kennis stelde, zal zeer zeker nooit uit mijn geheugen +verdwijnen.</p> + +<p class="alignright">9 Aug. 1911. <span class="pagenum">[<a id="pb90" +href="#pb90">90</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch12" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-126.gif" alt= +"Ornament" width="608" height="232"></div> + +<h2 class="normal">Ons verblijf in Kaapstad.</h2> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">I.</h3> + +<p>Nauwelijks was ik den eersten morgen opgestaan, toen ik reeds aan +den telefoon werd geroepen, omdat er iemand was om mij te spreken, die +ons allen voor dien dag ten eten noodigde. Wij hadden evenwel voor dien +dag reeds tal van zulke uitnoodigingen ontvangen, die wij moesten +afslaan, omdat wij ons hadden voorgenomen, in de eerste plaats de +invitatiën van de verschillende vereenigingen aan te nemen. Toen +ik naar mijn kamer terug wilde gaan, werd mij een groot pakket brieven +overhandigd, alle welkomstgroeten en uitnoodigingen inhoudende. Onder +dezen bevond zich ook een van den burgemeester van Kaapstad, die ons +een at home en receptie op het stadhuis aanbood, waarbij de besturen +van alle vrouwenvereenigingen tevens waren genoodigd. Ook bereikten ons +dien dag vele brieven uit andere steden van Zuid-Afrika, waarin ons +verzocht werd toch vooral ook in hun stad te komen spreken over +vrouwenkiesrecht. Ik behoef natuurlijk niet te zeggen, dat mrs. Catt +evenzoo ruim met brieven bedacht werd. Wij beiden kwamen dan ook +spoedig overeen, dat wij onmogelijk in twee maanden tijd aan al die +invitatiën konden voldoen en besloten onmiddellijk een maand +langer in Zuid-Afrika te blijven, nu het bleek, dat wij er zulk nuttig +werk konden verrichten.</p> + +<p>Woensdagmorgen om half elf hadden wij reeds een vergadering met het +bestuur der Vrouwenkiesrechtvereeniging in Kaapstad en na afloop eene +vergadering met de leden. Door de Christelijke Vrouwen +geheel-onthoudersvereeniging werd <span class="pagenum">[<a id="pb91" +href="#pb91">91</a>]</span>ons een lunch aangeboden, en daarna een +receptie door een vereeniging, die op een lijn staat met de in Holland +bestaande Vereeniging tot verhooging van het zedelijk leven. +Dienzelfden avond, om acht uur, had de eerste openbare vergadering +plaats, uitgaande van de Women’s Citizen Club en gepresideerd +door prof. Darell.</p> + +<p>Mrs. Chapman Catt zette het doel van den Wereldbond en den stand van +het vrouwenkiesrecht-vraagstuk in alle landen uiteen en ik sprak (in +het Hollandsch) over de beteekenis van het kiesbiljet. Als men in +aanmerking neemt, dat wij gedurende den dag op alle vergaderingen en +recepties ook ’n kort woord hebben moeten spreken, dan geloof ik, +dat die eerste dag door ons goed werd besteed.</p> + +<p>Donderdagmorgen om half elf werden wij in eenige stichtingen van +vrouwen ontvangen en zagen wij achtereenvolgens een huishoudschool, een +tehuis voor vrouwen, een industrieschool, deze laatste echter nog in +embryostaat. Daarna werd ons in de Alexandra-club, de club van de +élite der vrouwen, die ons ook gedurende ons verblijf alhier het +eerelidmaatschap der club heeft aangeboden, een schitterende lunch +bereid. Na afloop was er een receptie voor alle leden der club. Om vier +uur moesten wij echter weder een vergadering bijwonen van de +vereeniging tot bevordering en nog meer tot steun van vrouwenarbeid, +een vereeniging die heel veel overeenkomst heeft met onze Arbeid Adelt +of Tesselschade-vereeniging, doch zich nog in den toestand bevindt, +waarin die bij ons bestaande vereenigingen ongeveer een kwart eeuw +geleden waren. Dien avond de tweede openbare vergadering, uitgaande van +de vereeniging voor vrouwenkiesrecht, die buitengewoon druk bezocht +was. Geen staan- of zitplaats was over, velen moesten in de +deuropeningen en gangen een plaats vinden en ook moesten velen +onverrichter zake huiswaarts keeren. Deze vergadering werd door Sir +James Innes, president van het hoog gerechtshof, gepresideerd en op de +tribune hadden tal van mannen van naam en beteekenis plaats genomen. +Mijn buurman was de Hollandsche spreker Viljoen, lid van het Parlement, +de man die reeds eenige jaren geleden de eerste vrouwenkiesrechtsbill +in het Zuid-Afrikaansch Parlement had aangeboden en verdedigd en die +onze komst in Z.-A., ten doel hebbende de vrouwen aldaar tot den strijd +voor dit recht aan te sporen, <span class="pagenum">[<a id="pb92" href= +"#pb92">92</a>]</span>hartelijk toejuichte. Ik sprak dien avond het +eerst, en had tot onderwerp, het belang van de invoering van +vrouwenkiesrecht voor den Staat, het gezin en de vrouw. Daarna sprak +Mrs. Catt ruim een uur lang over de gevolgen van het onthouden van het +kiesrecht aan de vrouw. Gedurende al dien tijd hield zij de aandacht +van haar gehoor geboeid en herhaaldelijk werd hare rede door handgeklap +en bravo-geroep onderbroken. Zeer zeker won zij dien avond de harten +van al hare toehoorders.</p> + +<p>Vrijdagmorgen werden wij reeds vroeg door den auto van Sir en Lady +Innes afgehaald om op hun mooie landgoed de lunch te gebruiken en later +voor ’n vijftigtal aldaar genoodigden, allen dames uit de upper +ten, over vrouwenkiesrecht te spreken en ook deze dames op haar plicht +te wijzen aan den strijd voor deze hervorming deel te nemen. Tegen +etenstijd kwamen wij terug en zouden voor het eerst een vrijen avond +hebben, doch vele dames en heeren, die ons op de vergaderingen niet +konden bereiken, maakten nu van ons vrij-zijn gebruik, om ons dien +avond in het hotel op te zoeken, met het gevolg, dat wij nog vermoeider +naar bed gingen dan de vorige avonden.</p> + +<p>Zaterdagmorgen reeds vroeg eene vergadering met het bestuur en +eenige invloedrijke leden van de Women’s Citizen-club, daarna +stond een ons vriendelijk aangeboden auto gereed, om ons naar het +buiten van mrs. Garrett Hay te brengen, waar voor talrijke genoodigden +een lunch was bereid. Om drie uur werden wij van daar in een +ouderwetsche Cape-car, een, die gebruikt was in den tijd, dat de boeren +nog “uit trekken gingen”, afgehaald, om eene van de oudste, +nog in volkomen goeden toestand verkeerende, Hollandsche +boerenhofsteden te zien en er de thee te gebruiken. Deze hofstede wordt +thans bewoond door het gezin van den heer en mevrouw Cloete-Van +Warmelo, die er een wijn-farm van gemaakt hebben. Onze vroegere +boerenwoningen van welgestelde boeren waren precies eender en geen +enkel stukje huisraad troffen wij in deze woning, wat niet afkomstig +was uit een boerenfamilie in Holland. Alles was nog in den toestand van +ongeveer 250 jaar geleden; de Hollandsche zindelijkheid trad zelfs zeer +sterk op den voorgrond.</p> + +<p>Voor den Zondag waren mrs. Catt en de andere Amerikaansche <span +class="pagenum">[<a id="pb93" href="#pb93">93</a>]</span>dame, die zich +in ons gezelschap bevindt, bij een Amerikaansche familie uitgenoodigd, +en mijne landgenoote en ik waren bij onzen vice-consul voor dien dag +gevraagd. Onze consul bevindt zich op dit oogenblik in Pretoria, alwaar +wij hem later hopen te treffen. In den gezelligen huiselijken kring van +den heer en mevrouw Loopuyt, waar wij tal van andere landgenooten +ontmoetten, brachten wij een allergenoeglijksten dag door en bezochten +de voor ons met zoovele historische herinneringen verbonden +“Groote Schuur” en zijne omgeving, die thans tot woonplaats +dient van den premier van het land.</p> + +<p>Maandagmorgen gingen wij reeds heel vroeg naar de Zuid-Afrikaansche +Universiteit, ook een nog in wording zijnde instelling. Het nieuwe +gedeelte, dat alleen voor anatomische doeleinden zal worden gebruikt, +moet nog gebouwd worden. Het zal bijna geheel worden gebouwd en +ingericht als het desbetreffende gebouw te Amsterdam, waarvan ik den +plattegrond zag. Om elf uur kwam mevr. De Villiers ons afhalen voor een +auto-toer rond de Victoria-road. Ieder, die in Kaapstad bekend is, +weet, wat deze toer beteekent. Het is de uitgestrektste en mooiste +toer, die hier gemaakt kan worden. Men volgt geheel aan den achterkant +van de bergen de zeekust, en heeft nu en dan de meest verrassende +zeegezichten. Wij troffen het bijzonder goed met het weder, zoodat er +niets ontbrak aan het effect wat deze toer kan geven. Toen wij om vier +uur tehuis kwamen, hadden wij nog precies tijd om ons te kleeden, om +aan de uitnoodiging van sir Frederick Smith, burgemeester van Kaapstad, +gevolg te geven. In hem ontmoetten wij een warm geestverwant voor onze +zaak, en hoewel hij van plan was geweest ons dien avond aan zijne +talrijke gasten, waaronder velen uit de diplomatieke kringen, alleen +voor te stellen als twee <span lang="en">distinguished guests</span> +van Kaapstad, schemerde toch zijne ingenomenheid met de reden van onze +komst naar Z.-Afrika door al zijne introduceerende woorden heen. Hij +verzocht ons beiden, om ook dien avond over de zaak, waarvoor wij zoo +veel voelen, eenige woorden tot zijne gasten te spreken.</p> + +<p>Ik zal niet doorgaan met het en detail neerschrijven van het +voornaamste wat wij hier elken dag zien en doen; ik heb alleen de +eerste week wat uitvoerig beschreven, om te <span class="pagenum">[<a +id="pb94" href="#pb94">94</a>]</span>doen uitkomen, hoezeer onze komst +hier door velen gewenscht werd, op welke wijze men ons hier eene +ontvangst heeft bereid en hoe weinig tijd ons hier rest om onze +correspondentie af te doen, en de instellingen te bezoeken, waarin wij +bijzonder belang stellen, en die niet direct in verband staan met +vrouwenkiesrecht. Maar ook het bezoek dier instellingen wordt ons +bijzonder gemakkelijk gemaakt. Nauwelijks hebben wij den wensch geuit, +om het een en ander te willen zien, of reeds den volgenden morgen +bereiken ons de uitnoodigingen. Op die wijze zag ik hier hospitalen, +verschillende inrichtingen voor onderwijs, o.a. een school voor +kleurlingen, waar de zonen van de verschillende opperhoofden gehuisvest +en onderricht worden. Wij zagen daar onder meer de twee oudste zonen +van Lewenyka, den opvolger van Lobengula, die in de geschiedenis van +Zuid-Afrika een zoo groote rol heeft gespeeld. De directeur van deze +inrichting vertelde ons, dat, alvorens hij jongens opneemt, hij altijd +eerst den vader een gedrukt stuk stuurt, dat ingevuld moet worden, +zoodat hij een weinig op de hoogte is met de soort jongens, die hij +krijgt. Achter de vraag: “Beroep van den vader?” had de +vader van de twee Lewenyka’s met krachtige hand geschreven: +“King”. Die twee prinsen zagen er niet “zoo zwart als +mijn laars uit,” zooals de term luidt, maar nog veel zwarter. Zij +hadden een blauw-zwarte huid, met blanke binnenvlakten van de handen. +De flink gebouwde jongens hadden schitterende, groote oogen, en waren, +uit een neger-oogpunt, bepaald een paar mooie menschen; over hunne +intelligentie vernamen wij allerlei verrassende bijzonderheden.</p> + +<p>Ook van den directeur van het Zuid-Afrikaansche Museum had ik eene +uitnoodiging, en persoonlijk leidde hij mij drie uur rond in de vooral +uit ethnologisch en sociologisch oogpunt zoo belangrijke verzameling +van alles wat Zuid-Afrika tot dusver in dit opzicht heeft +opgeleverd.</p> + +<p>Eenige leden van het Hooger- en Lagerhuis hadden zich beschikbaar +gesteld, om ons de parlementsgebouwen te laten zien. Het meest hiervan +boeide mij het archief, wat in een der gebouwen is ondergebracht. Daar +kreeg ik in handen: “het dagboek van Van <span class="corr" id= +"xd0e1393" title="Bron: Riebeek">Riebeeck</span>”, bijgehouden +tot eenigen tijd na zijne landing in “Capo de Goede Hoop”. +Daar kreeg ik prenten in handen, gedrukt in Amsterdam, in het einde van +<span class="pagenum">[<a id="pb95" href="#pb95">95</a>]</span>de 17e +eeuw, waarop de heldendaden van onze mannen in Afrika werden afgebeeld; +met den Tafelberg en de hem nabijzijnde bergen, precies verkeerd +geplaatst; daar zag ik de familieregisters van de vele eerste +Europeesche bewoners van de Kaapkolonie, tot voor kort bijgehouden. Dat +Afrika een vruchtbaar land is, laat geen twijfel, na de inzage van deze +registers. Zoo hebben o.a. de drie gebroeders De Villiers, die hier +ongeveer in 1670 uit Frankrijk landden, in die twee en een halve eeuw +een familie van eenige duizenden nakomelingen. Zij zijn op dit +oogenblik waarschijnlijk de talrijkste in Zuid-Afrika.</p> + +<p>En wat ook in dat archief bewaard was, dat waren vele exemplaren van +fraai gekleurde en goed geteekende nieuwjaarswenschen, door brave en +gehoorzame jongelingen of jonge dochters aan hunne “Geagte +Vader” of “Waarde Moeder” of “Lieve +Grootouders” gestuurd, en waarvan de gedichten dikwijls duidelijk +aangaven, dat zij van eigen maaksel waren. Zij brachten mij mijne +kinderjaren te binnen, toen ook wij gewend waren zulke heilwenschen in +gekleurde of gouden rand op nieuwjaarsdag onze ouders aan te bieden. De +ons rondgeleidende heeren interesseerde het zeer, dat mijne landgenoote +en ik hen op de hoogte konden brengen van veel, dat zij ons lieten +zien, doch niet konden lezen of begrijpen.</p> + +<p>Maar ook zag ik daar eenige exemplaren van oude Kaapstadsche +couranten, uit het begin der 18e eeuw, waarin in goed, zuiver +Hollandsch de berichten en mededeelingen gedrukt waren. Sommige van die +bladen bevatten echter naast de Hollandsche ook Engelsche +advertentiën. Opmerkelijk was het in een nummer van die courant +eene wet te zien afgekondigd, waarbij verboden werd om slaven aan +andere natiën te verkoopen en het zelfs tot plicht werd gesteld, +om elk schip, dat de kust aandeed en slaven inhield, aan te houden, +terwijl in datzelfde blad slaven te koop werd aangeboden en de +slavenmarkt op zekeren datum geannonceerd.</p> + +<p>Ook woonden wij in het hof van justitie een terechtstelling bij en +hoorden later een van Kaapstad’s knapste advocaten een pleidooi +houden, om “wat krom is rech te praat”.</p> + +<p>Dat wij op deze wijze in de veertien dagen van ons verblijf in +Kaapstad deze stad en hare instellingen en omgeving beter leerden +kennen dan menig ander vreemdeling en zelfs beter <span class= +"pagenum">[<a id="pb96" href="#pb96">96</a>]</span>dan menig andere +Zuid-Afrikaander, is te begrijpen. Elken dag, als de zon scheen, bracht +men ons per auto of trein naar een ander mooi of interessant punt; geen +enkel oogenblik ging daar verloren, ieder beijverde zich om ons +verblijf voor ons zelf en ook voor de inwoners van de Kaapkolonie, zoo +vruchtdragend en aangenaam mogelijk te maken.</p> + +<p>Mijne indrukken van Kaapstad zijn dan ook geheel anders dan op den +eersten dag; deze zal ik in het kort in den volgenden brief +neerschrijven.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">II.</h3> + +<p>Kaapstad als stad is leelijk, doch zeer eigenaardig en interessant. +Geen mooie straten, geen groote pleinen, geen mooie monumentale +gebouwen. Alles ziet er haveloos en armoedig uit. Het is alsof er de +hand niet aan wordt gehouden en wat eenmaal verveloos of door den tijd +verbruikt is geworden, laat men niet weder opknappen of repareeren. Ook +in de gezinnen valt datzelfde op te merken. Natuurlijk geldt dat niet +voor de rijke familiën, maar zeer zeker wel in de huizen van de +middelklasse der bevolking. Voor een deel moet dit op rekening gesteld +worden van het bijna niet te gelooven feit, dat de eigenaren dikwijls +te arm zijn om de reparatiekosten te kunnen dragen en voor een ander +deel, dat er in Kaapstad en omgeving geen goede werkkrachten, die +reparatiewerk willen verrichten, te vinden zijn. Als iets stuk is, dan +moet het maar net zoolang stuk gebruikt worden, tot het geheel +onbruikbaar is geworden, want om dat iets te laten maken, zou evenveel +moeten kosten, als om het te vernieuwen.</p> + +<p>Maar eigenaardig is Kaapstad in hooge mate. Naast de meest +verouderde gebruiken, gewoonten, instellingen, enz., vindt men er +sommige van de modernste soort. Naast de oude, afgebruikte, te vies om +er in te gaan zitten, wagens, met afgewerkte voortsukkelende paarden, +staan de nieuwste en mooiste automobielen in de straten en het is, +alsof de hansom, die in Londen afgedaan heeft, in bootladingen naar +hier zijn overgebracht. Electrische trammen doorkruisen zelfs de verst +afgelegen buitenwijken, wat eigenlijk geheel op zichzelf staande dorpen +zijn. Ook onderhoudt een geregelde spoordienst onophoudelijk het +verkeer met de buitenwijken. <span class="pagenum">[<a id="pb97" href= +"#pb97">97</a>]</span></p> + +<p>Kosmopolitisch is Kaapstad in hooge mate. Niet alleen treft men hier +onder de witte menschen alle nationaliteiten aan, hoewel Britten en +Nederlanders het grootst in aantal zijn, doch ook van de kleurlingen +zijn hier alle nuances vertegenwoordigd. Het gele ras en de door +herhaalde kruising reeds bijna niet meer zwarte man en vrouw, gaan hier +door Kaapstad’s straten naast zwarten en zwart-blauwen in alle +verscheidenheid. De kleine, fijn gebouwde, aapgelijke Bosjesman en +vrouw, de Hottentot, de Zulu, de Basuto, de Kaffer en alle andere +kleurlingen, probeeren hier in kleeding en gebruiken de Europeër +na te doen en zien er daardoor dikwijls allerbespottelijkst uit. Ook +enkele mooie exemplaren van het onvervalschte ras ziet men soms in hun +oorspronkelijke gedaante, en dikwijls sta ik in bewondering zoo’n +sterk gebouwde Zulu-vrouw, met haar kind op haar rug en een zware +vracht op haar hoofd, gade te slaan. De meeste aantrekking oefenen +evenwel de kleine, koolzwarte, schattige negerkindertjes uit. Ofschoon +zij dikwijls te vuil zijn om aangeraakt te worden, kan ik ze toch nooit +voorbijgaan, zonder ze even te liefkoozen, of een stukje bonbon te +geven. Mrs. Catt heeft reeds den wensch geuit om op haar verjaardag van +ons zoo’n klein nikkertje cadeau te krijgen, maar het mag dan +niet grooter worden.</p> + +<p>Heel mooi en schilderachtig zijn ook de Kaapsche Maleiers, vooral de +vrouwen onder hen. Zoodra dezen in zekeren welstand leven, en zoo zijn +er velen, dan gaan zij naar Mekka en eenmaal daar geweest zijnde, +voelen zij zich ver boven haar andere rasgenooten verheven en toonen +dat zichtbaar, door evenals de Turksche vrouwen, met bedekt gelaat +langs ’s Heeren wegen te loopen. Het geheele hoofd is dan met een +gekleurden, meestal zijden, doek omgeven en laat alleen oogen en neus +vrij. In hunne hel-kleurige japonnen, roze, blauw, groen of wit, door +stijfgesteven rokken uitstaande alsof er wijde crinolines onder +gedragen worden, met halssnoeren van soms okkernootgroote koralen, en +met allerlei andere versierselen, zien zij er recht mooi uit. De oudere +dames dragen graag zware zijden japonnen, ook van opvallende kleur. +Ontmoet ik een troepje van deze vrouwen, dan maak ik gaarne een praatje +en probeer dan zooveel mogelijk “de taal” te spreken, maar +zoodra zij merken, dat ik “de taal” niet meester ben en +“hoog Hollandsch” spreek, zooals men hier ons gewoon <span +class="pagenum">[<a id="pb98" href="#pb98">98</a>]</span>Hollandsch +noemt, dan antwoorden zij in haar gebroken Engelsch.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-119a.jpg" alt= +"Olive Schreiner en Dr. Aletta Jacobs, voor den ingang van O. Schreiner’s huis." + width="608" height="468"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Olive Schreiner en Dr. +Aletta Jacobs, voor den ingang van O. Schreiner’s +huis.</span></p> +</div> + +<p>Dit spreken met kleurlingen, of het liefkoozen van de zwarte +negerkindertjes, wordt hier echter als hoogst onwelvoegelijk beschouwd +en herhaaldelijk ontvang ik afkeurende blikken van voorbijgaande witte +menschen, omdat ik mij met een kleurling op een voet van gelijkheid +onderhoudt. Al wat kleurling is, wordt hier met een soort van +verachting behandeld, waarvoor men geen afdoende reden kan opgeven. Het +idee, dat kleurlingen slaven zijn, met slavenkarakters en slavennatuur +en dat zij in geen enkel opzicht op voet van gelijkheid mogen worden +behandeld, omdat men hen dan totaal zal bederven, is van den aanvang +den blanken kinderen ingeprent en in hen vastgeroest.</p> + +<p>Dat de kleurlingen in de Kaapkolonie echter het kiesrecht bezitten +en uitoefenen en men hen in dat opzicht met de andere mannelijke +burgers van de kolonie op voet van gelijkheid heeft gezet en hen zelfs +boven de blanke vrouwen heeft geplaatst, schijnt de witte menschen niet +tot nadenking te brengen.</p> + +<p>Maar naast hen die den kleurling verachten en vernederen, staat een +kleine groep, die overdreven voor hen gevoelt. Ik zou deze menschen op +een lijn willen stellen met onze gevoelssocialisten, menschen die zich +socialist noemen omdat hun liefde gaat tot al wat zwak en teer is en +lijdt en zij door onberedeneerde gevoelsmotieven aangetrokken worden +door de nooden en behoeften van den arme, dien zij niet alleen ten +koste van alles willen helpen, doch die ook in hunne opinie hoog boven +de andere bevolking verheven staat. Van dat soort negervereerders bezit +men hier ook. Vooral de familie Schreiner, met Olive Schreiner aan het +hoofd, is een blinde vereerster van den kleurling. Haar geheele +politieke overtuiging heeft tot ondergrond “hoe ’t best +voor den kleurling te zorgen”. De negerkwestie is hier een groot +politiek vraagstuk; het heeft moeilijkheden gebracht bij de +vaststelling van de Unie en het zal steeds opnieuw moeilijkheden in de +politieke kringen brengen. In de Kaapkolonie hadden de negers het +kiesrecht, vóórdat de Unie der vier Staten tot stand kwam +en men wilde en kon daar dit recht den negers niet weder ontnemen. In +Oranje Vrijstaat, Natal en Transvaal beschouwt <span class="pagenum"> +[<a id="pb99" href="#pb99">99</a>]</span>men den kleurling nog als een +inferieur wezen en wil men hem geen politieke rechten verleenen. Deze +drie Staten wilden niet toestaan, dat de Kaapsche neger aan de +verkiezing van het Unie-parlement deelneemt, en zoo is er dan nu een +toestand geschapen, waarin de neger in de Kaapkolonie wel mag deelnemen +aan de verkiezingen voor de gemeenteraden en het Kaapsche gouvernement, +doch niet aan de verkiezingen voor het Unie-parlement.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-119b.jpg" alt= +"Oud-President Steijn van Oranje Vrijstaat met twee zijner dochters. Zijne vrouw en moeder zitten voor hem." + width="613" height="458"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Oud-President Steijn van +Oranje Vrijstaat met twee zijner dochters. Zijne vrouw en moeder zitten +voor hem.</span></p> +</div> + +<p>Zoo dom zijn de negers nu niet, dat zij zich deze verkorting van +rechten laten welgevallen, en bijgestaan door de mannen, die hen willen +steunen en helpen, omdat zij met hun lot zijn begaan, strijden zij tot +verkrijging van de volle burgerschapsrechten. De drie andere Staten +zullen echter in geen afzienbaren tijd toestaan, dat aan dezen eisch +wordt voldaan.</p> + +<p>Wil men mooie negers en vooral mooie negerinnen zien, dan doet men +best een Woensdag- of Zaterdagmorgen vroeg naar de bloemenmarkt te +gaan, waar de wild groeiende planten in groote verscheidenheid van +kleur en soort door de van buiten komende kleurlingen ten verkoop +worden aangeboden. Manden vol sneeuwwitte aronskelken, die hier +pickflower genoemd worden om de groote hoeveelheid waarin zij op +’t land voorkomen; allerlei soort prachtige erica’s, men +zegt er zijn hier tusschen de twee en drie honderd soorten; +azalea’s, violen, mimosa’s, etc., etc., worden dan voor +“a tikkie a bunch”, dat is drie stuivers een groote bos, +door de negerbevolking ten verkoop aangeboden. Bloemen zijn hier zoo +mooi en in zoo’n groote verscheidenheid van kleur, dat wij +daarover dagelijks meer in verrukking komen. En wij zijn nog niet eens +in het goede jaargetijde.</p> + +<p>Het is hier namelijk winter, verschillende dames ziet men met mof en +boa loopen, maar wij vinden het daartoe niet koud genoeg. Als de zon +schijnt, is het zelfs warm en alleen ’s avonds of op een +regenachtigen dag, gaan wij ons hier wat warmer kleeden. Het is voor +ons hier als in een warme Aprilmaand.</p> + +<p>Hoewel ik Kaapstad als stad niet bewonderen kan, is toch de omgeving +van Kaapstad heel mooi. De weg van den Muizenberg naar Simonstad en +vandaar naar Milner’s point, is zelfs indrukwekkend mooi en ik +zelf heb nooit een idealer zeekust gezien dan die, waarop het oog rust, +als men zich <span class="pagenum">[<a id="pb100" href= +"#pb100">100</a>]</span>een oogenblik kalm op het witte zeestrand of op +een rots neerzet bij Milner’s point.</p> + +<p>Maar men behoeft niet zoo ver naar buiten te gaan om mooie plekken +te vinden. Vlak bij de stad, in twintig minuten met een electrische +tram te bereiken, ligt Camp’s baay en Sea point, waar men +eveneens een prachtig zeegezicht heeft. Vooral bij opkomende zee en +wanneer de zee een beetje woelig is, kan men daar uren staan droomen, +wanneer de hoogopkomende golven tegen de rotsen te pletter slaan en tot +hoog in de lucht een uiteengespatte, wit schuimende massa naar boven +werpen, om daarna om en over de rots zich in haast te verspreiden.</p> + +<p>Die niet van zee en bergen, doch meer van bosch en veld houdt, kan +hier ook genieten. Al de hier vlak omliggende, met tram of trein in +tien à twintig minuten te bereiken dorpjes zijn het best te +vergelijken met Bussum, Hilversum, Baarn enz., behalve dat zij buiten +hun mooie villa’s en bosschen en wandelwegen, steeds een mooien +achtergrond van fraai gevormde bergen hebben en dat bloem en plant hier +in veel grooter verscheidenheid en schoonheid voorkomen.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-137a.jpg" alt= +"Van Riebeeck’s vloot in de Tafelbaai." width="720" height="230"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Van <span class="corr" +id="xd0e1463" title="Bron: Riebeck’s">Riebeeck’s</span> +vloot in de Tafelbaai.</span></p> +</div> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-137b.jpg" alt= +"Boerenwagen op den trek." width="720" height="186"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Boerenwagen op den +trek.</span></p> +</div> + +<p>Men zegt ons hier, dat Kaapkolonie de mooiste van de vier Staten van +de Unie is en dat alleen Natal voor een deel in natuurschoon de kolonie +nabijkomt. Niettemin verkeert de Kaapkolonie thans in geen goede +financieele en economische conditie, omdat in den laatsten tijd alles +zich in Transvaal schijnt te concentreeren. Tal van huizen, zoowel in +de stad als in de buitenwijken, staan leeg en alle neringdoenden klagen +over slechte tijden. Handel en scheepvaart schijnen zich meer naar +’t oosten van het land te verplaatsen en men hoort zelfs door +sommigen beweren, dat Kaapstad eenmaal een doode stad zal worden.</p> + +<p>Onze tijd is hier nu langzamerhand verstreken, morgenochtend gaan +mijne landgenoote en ik per trein van hier, mrs. Catt met hare +landgenoote gaat per boot, en wij zullen ons Donderdag in Port +Elisabeth weder vereenigen.</p> + +<p>Ik heb de spoorreis verkozen, omdat ik daardoor meer van het land +kan zien en in de gelegenheid ben een bezoek aan Olive Schreiner te +brengen. In Port Elisabeth zullen wij ook ongeveer een week blijven, +tal van vergaderingen zijn reeds voor ons uitgeschreven. Daarna gaan +wij naar <span class="pagenum">[<a id="pb101" href= +"#pb101">101</a>]</span>Grahamstown, Bloemfontein en Kimberley. Dan +nemen wij eenigen tijd rust; dat wil zeggen, dan gaan wij geheel alleen +veertien dagen voor pleizier op reis en gaan dan naar de Victoria-falls +in Rhodesia, die als het grootste wereldwonder beschouwd worden. +Wanneer wij van daar terugkomen, gaan wij naar Pretoria, Johannesburg, +Pieter Maritzberg en Durban, waar reeds overal de voorbereiding voor +onze komst in vollen gang is.</p> + +<p>Van onzen tocht door Rhodesia stellen wij ons zeer veel voor, alles +wat wij er van hooren, doet onze verwachting stijgen. Maar nu wachten +ons eerst veertien dagen van hard werken, met vele vergaderingen, +recepties, tea’s, etc.</p> + +<p class="alignright">22 Aug. 1911. <span class="pagenum">[<a id= +"pb102" href="#pb102">102</a>]</span></p> +</div> +</div> + +<div id="ch13" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-126.gif" alt= +"Ornament" width="608" height="232"></div> + +<h2 class="normal">De reis naar Port Elisabeth en bezoek bij Olive +Schreiner.</h2> + +<p>Dinsdagmorgen 22 Augustus 1911 om 11.30 zou de trein vertrekken, die +ons van Kaapstad naar de Aar en vandaar naar Port Elisabeth zou +brengen. Reeds vroeg waren wij in de weer om al onze zaken te pakken, +onophoudelijk gestoord door de komst van dames en heeren, die ons nog +voor het laatst de hand wilden drukken en ons bloemen en bonbons voor +de reis aanboden. Wij zouden zeer zeker den trein gemist hebben, als +wij niet, op het laatste oogenblik aan het station komende, tal van +gedienstige vrienden daar vonden, die voor onze bagage zorgden en ons +naar den op het punt van vertrek staanden trein brachten. Daar was in +het midden van den trein een eerste klasse wagen voor ons gereserveerd +en er werd mij een brief overhandigd van den directeur der +Z.-Afrikaansche spoorwegen, die ons op onze geheele reis door Z.-Afrika +van grooten dienst zal zijn. De inhoud van den brief luidt: “dat +in het centrum van den trein een eerste klasse wagen gereserveerd moet +worden voor dr. Aletta Jacobs en mrs. Boersma, waar zij in Z.-Afrika +met den trein reizen en dat voor deze dames bijzondere zorg moet worden +gedragen gedurende hare geheele reis”. Ook mrs. Catt ontving voor +zich en hare landgenoote zoo’n brief.</p> + +<p>Dit maakt het reizen voor ons hier veel gemakkelijker en het heeft +veel te beteekenen, omdat wij nu de nachten in den trein rustig kunnen +doorbrengen en niet bevreesd behoeven te zijn, dat onze deur telkens +wordt opengegooid om een nieuwen passagier uit of in te laten. Als men +bedenkt, <span class="pagenum">[<a id="pb103" href= +"#pb103">103</a>]</span>dat Port Elisabeth, nog behoorende tot de +Kaapkolonie, en op de kaart nog geen duimbreed liggende van Kaapstad, +twee nachten en bijna twee dagen eischt om er te komen en dat wij +verder op onzen weg misschien wel twintig nachten in den trein moeten +doorbrengen, dan begrijpt men hoe ingenomen wij met het bezit van dezen +brief zijn. Onze vice-consul, de heer Loopuyt, en de reeds vroeger +genoemde sir James Innes, hebben zich blijkbaar voor deze attentie +groote moeite getroost. Met Kaapstad achter ons moet ik verklaren, dat +wij daar onvergetelijke dagen hebben doorgebracht, dat de gastvrijheid +en vriendelijkheid der bewoners geene grenzen kent en dat wij tevens +het gevoel met ons kunnen medenemen, dat wij daar nuttig werk verricht +hebben en <span class="corr" id="xd0e1495" title="Bron: enthusiasme"> +enthousiasme</span> hebben gewekt voor de groote zaak, waarvoor de +vrouwen in de eerste plaats hebben te strijden, het vrouwenkiesrecht. +De dank, die ons daarvoor van alle kanten werd aangeboden, de verslagen +en berichten over ons verblijf in Kaapstad in alle couranten en de +brieven met uitnoodigingen, die ons nog steeds uit alle oorden van +Z.-Afrika bereiken, zijn ons voor dat laatste een bewijs.</p> + +<p>De reis van Kaapstad naar de Aar is waard per spoor gedaan te +worden. Men gaat dan door een zeer mooi gedeelte van de Kaapkolonie. De +eerste uren gaat men afwisselend door een streek met fraai gevormde +hooge bergen, alle met dat eigenaardige blauw-violette waas omgeven, +waarover ik reeds vroeger schreef en dat waarschijnlijk ’n gevolg +is van den plantengroei op de bergen; dan weder gaat men door mooie +dalen met<a id="xd0e1500"></a> mimosabosschen, thans in vollen bloei, +of met hooge, nu in frisch blad staande, eucalyptusboomen, met +peperboomen en rijk met vrucht beladen sinaasappel- en citroenboomen, +met schapen, koeien en paarden in de weiden. Maar ook de heidevelden, +vol met de meest verschillende heideplanten in bloei, een geheel ander +beeld vertoonende dan onze heide, leveren aangename afwisseling. Tegen +vier uur bereikten wij de Hex-rivierbergen, alléén op de +toppen met een dikke laag sneeuw bedekt. Met een locomotief voor en een +achter den trein werden wij de steile hoogte opgesleept en kon men zich +een oogenblik in een van de fraaie gedeelten van Zwitserland wanen. De +vorming der bergen is hier echter anders dan in Zwitserland en ook die +in Noorwegen evenaart zij niet. <span class="pagenum">[<a id="pb104" +href="#pb104">104</a>]</span>Z.-Afrika’s bergen hebben hun eigen +vorm en vooral ook hun eigen charme, die met niets, wat ik tot dusver +in bergstreken zag, te vergelijken is.</p> + +<p>Maar wat voor ons even interessant is als de mooie natuur, die wij +passeeren, dat zijn de Kaffer-kraals, die wij voorbijtrekken, de +dikwijls vlak aan den spoorweg grenzende struisvogel-farms, en de soms +zeer eenzaam liggende groote boerenhofsteden.</p> + +<p>Toen wij Woensdagochtend in den trein ontwaakten, bevonden wij ons +midden in de Karoo (spreek uit “Keroe”). Toen ik in +Kaapstad de beteekenis van dat woord vroeg, wilde men mij volstrekt +inpraten, dat het een Hollandsch woord was, maar ten slotte wist een +van de professoren van de Z.-Afrikaansche Hoogeschool mij toch in te +lichten. De Hottentotten noemen ’n verdord boschje of boompje +haroo, en daarvan is door de Europeanen ten slotte het woord karoo +gemaakt. Dit is gemakkelijk te verklaren, als men bedenkt, dat in +Oost-Indië de h veelal wordt uitgesproken als g en de +Oost-Indische Compagnie hier vroeger veel menschen aan wal zette. De +Karoo is ’n groote woestenij, waarop bijna niets dan kleine +stoppels en allerlei soort cactussen groeien. Dor en droog ziet zij er +uit, doch met de bergen op den verren achtergrond, en de soms prachtig +in bloei staande cactussen en aloëplanten, biedt zij toch genoeg +afwisseling.</p> + +<p>Om elf uur bracht de trein ons Woensdagmorgen in de Aar, de +woonplaats van Olive Schreiner. Zij zelf stond ons, als een +welkomstgroet, met een bos riekende viooltjes, uit eigen tuin geplukt, +aan het station op te wachten. Haar nichtje, Dot Schreiner, de dochter +van haar broeder, den vroegeren eersten minister van de Kaapkolonie, +die wij reeds van uit Kaapstad kenden, vergezelde haar. De ontmoeting +was als van oude bekenden, er behoefde geen ijs gebroken te worden; zij +was mij uit hare geschriften eene geestverwante gebleken en door +Londensche wederzijdsche vrienden was ook ik haar niet onbekend. Zij is +eene kleine vrouw, en tamelijk gezet. Als zij in een levendig gesprek +hare lieve oogen op mij vestigde, dan riep zij steeds het beeld van +onze sympathieke Helene Mercier mij voor den geest. Onwillekeurig moest +ik telkens vergelijkingen maken tusschen deze twee groote vrouwen. Ook +bij deze talentvolle Zuid-Afrikaansche vrouw sprak uit elk woord <span +class="pagenum">[<a id="pb105" href="#pb105">105</a>]</span>hare +groote, alles overheerschende liefde voor de menschheid. Liefde, die +het sterkst spreekt voor alles wat hulp en steun noodig heeft; eene +liefde, die den sterken en machtigen hunne fouten, tegenover zwakken en +hulpbehoevenden begaan, vergeeft, omdat zij die aan niet-begrijpen +toeschrijft; hare machtige pen gebruikt zij om de zwakken te steunen, +door de sterken te doen begrijpen. Wel is haar vertrouwen in de +menschheid geschokt door alles wat zij doorleefd heeft, doch alleen +dan, wanneer zij over den Zuid-Afrikaanschen oorlog spreekt en alles +wat men haar toen heeft aangedaan, ligt bitterheid in haar stem. +Overigens hoopt zij nog steeds op een betere wereld, met +mensch-menschen, wanneer eenmaal de gouddorst der menschheid verzadigd +zal zijn en men zich een gelukkig bestaan alleen kan denken in eene +omgeving met toestanden, die zooveel mogelijk elkeen een menschwaardig +bestaan veroorlooven. O, wat zou zij gaarne al haar tijd en krachten +geven om op hare wijze en met haar pen het Evangelie, zooals zij dat +opvat, op aarde te verkondigen, als zij niet door ander werk in beslag +werd genomen.</p> + +<p>En door welk werk en hoe? Deze vrouw is niet rijk, zij bezit niet +eens zooveel en verdient niet zooveel met haar pen, en haar man ook +niet, dat zij behoorlijk in haar kleine woning bedienden kan houden. +Zij woont in eene woestenij. De Aar ligt midden in de Karoo en het is +een zeer klein dorpje, alleen bewoond door wat spoorbeambten, hier en +daar verspreid wonende boeren en kleurlingen. Te midden van eene +groote, stoffige open vlakte staat het kleine witte huisje van Olive +Schreiner en haar man, omgeven door een tuintje, door hen zelven +aangelegd en hen zelven onderhouden. Bedienden bezitten zij niet, +eenige uren daags komt een zwarte vrouw het allervuilste werk +verrichten. Brood kneden en bakken, de wasch doen, het huis schoon +houden, het eten koken en bereiden, kortom alles wat in een primitieve +huishouding gedaan moet worden, verricht hier Olive Schreiner. Des +zomers is het in de Aar zoo heet, dat het er onhoudbaar is, en daar er +geen boomen staan, om schaduw af te werpen, zendt de zon hare gloeiende +stralen regelrecht op haar huisje. Om dan eenigszins beschut te zijn, +gaat zij dikwijls, zoo vertelde zij ons, onder de tafel zitten en laat +zij door ’n afhangend tafelkleed de warmte tegenhouden. <span +class="pagenum">[<a id="pb106" href="#pb106">106</a>]</span></p> + +<p>Op mijn vraag, waarom zij daar bleef wonen, zoo ver af van alle +beschaving en ontwikkeling, en zoo eenzaam en ongezond, terwijl uit +alles bleek hoe hare geest zich verzette tegen de haar opgedrongen +omgeving, antwoordde zij treurig: “ik moet”. +Vóór den Zuid-Afrikaanschen oorlog bezat haar man eene +farm in Transvaal en konden zij genoeg bedienden houden, zoodat zij +veel van haar tijd aan schrijven kon wijden, maar in dien oorlog hebben +zij alles, wat zij bezaten, verloren en nu oefent haar man den niet +lucratieven werkkring uit van, in het Hollandsch uitgedrukt +“makelaar in onroerende goederen”. Zijn werkkring ligt in +de Aar en omstreken en nu is zij gedwongen om daar te wonen, of alleen +van haar pen te gaan leven en haar man te verlaten. Daaraan wil zij +evenwel niet denken en met haar man in de Aar leven, beteekent voor +haar al haar tijd aan het huishouden wijden en slechts in de zoogenaamd +verloren oogenblikken de gedachten, waarvan haar hoofd vol is, neer te +pennen.</p> + +<p>Daarbij komt, dat hare gezondheid zeer zwak is en door de +ontberingen en zenuwstorende invloeden in haren verbanningstijd zeer +veel heeft geleden. Zij is zeer asthmatisch en haar hart werkt niet +goed. De <span class="corr" id="xd0e1519" title="Bron: atmospheer"> +atmosfeer</span> in de Aar, droog en stoffig en heet, werkt niet +gunstig op haar gestel. Zij was zeer dankbaar voor ons bezoek. Zoo nu +en dan eens met geestverwanten te mogen spreken, eens weder wat nieuwe +indrukken op te doen, was al het genot, dat haar nog af en toe ten deel +viel. Hoe troosteloos mij haar heele omgeving en haar +levensomstandigheden ook leken, zij zelve was, althans dien dag, zeer +opgewekt en welgemoed. Zij had hare couranten en vriendenbrieven en +leefde in gedachte het leven mede van de vrouwen in de geheele wereld. +De groote strijd voor politieke rechten had niet alleen hare volle +sympathie, maar zij voelde, evenals ik, dat deze strijd eerst ten einde +volbracht moest worden, alvorens de vrouwen aan iets anders mogen +denken. Zij zag met haar grooten vooruitzienden blik al de groote +gevolgen, die de politieke vrijmaking der vrouw voor den Staat en het +gezin te beteekenen zal hebben. Telkens trachtte zij mij over te halen +om in Zuid-Afrika te blijven, totdat daar deze strijd gewonnen zal +zijn. Zij was van meening, dat de Afrikaansche vrouw, vooral de Boerin, +het kiesrecht maar behoeft te wenschen, om het in Zuid-Afrika een +voldongen <span class="pagenum">[<a id="pb107" href= +"#pb107">107</a>]</span>feit te doen worden en zij meende, dat ik, als +Hollandsche, in staat zou zijn, die Boerenvrouwen te overtuigen. +Terwijl wij bij haar zaten, telegrafeerde zij naar eene vriendin van +haar in Graaff Reinet, een plaats niet ver van Port Elisabeth, om toch +vooral eene bijeenkomst te beleggen en mij uit te noodigen, daar te +komen spreken. Daar wonen vele Hollanders en daar is een centrum van +tegenstand.</p> + +<p>De levensgeschiedenis van Olive Schreiner is, in een paar woorden +samengevat, deze: Zij is de dochter van een Duitschen vader en +Engelsche moeder en in Zuid-Afrika geboren. In haar jeugd bracht zij +een tijd in Londen door voor hare opvoeding. Later kwam zij, in 1880, +weder naar Londen en bleef er toen bijna tien jaren. In dien tijd +leerde zij vele groote mannen en vrouwen, vooral op literair gebied, +persoonlijk kennen. Havelock Ellis, Bernhard Shaw, Eduard Carpentier, +Zangwill, etc. zijn hare trouwe vrienden, met wie zij nog een levendige +correspondentie onderhoudt.</p> + +<p>Maar ook onder de Engelsche suffragettes heeft zij vele goede +vrienden. Met Emmeline Pethick Lawrence en haar man dweept zij. Zij +noemt zich gelukkig, omdat zij nog heeft mogen beleven den strijd, die +door de militante strijdsters voor vrouwenkiesrecht in Engeland +gestreden wordt. Zij was ’t zich altijd bewust, maar zij had niet +gedacht ’t te zullen beleven, dat vrouwen voor een groote zaak op +groote wijze konden strijden, en in dien strijd haar mooi +vrouwenkarakter behouden. “Deze strijd is grootsch,” zeide +zij, “omdat hij zooveel offers eischt van de tegenwoordige vrouw, +en de vruchten er van ten goede zullen komen aan de vrouw der toekomst. +En wat dezen strijd nog grootscher maakt, is, dat de vrouwen uit de +hoogere kringen der samenleving betrekkelijk de grootste offers +brengen, ter verkrijging van een beter leven voor de vrouwen uit de +lagere kringen.”</p> + +<p>Laat mij verder gaan met Olive Schreiner’s levensschets.</p> + +<p>Toen zij ongeveer 1890 in Zuid-Afrika terug kwam, moest zij in eigen +levensonderhoud voorzien. Zij werd gouvernante in ’n +Boerenfamilie, waarvan zij de vier kinderen moest opvoeden. Daar leerde +zij haar man kennen, den heer Cronwright, met wien zij in 1894 huwde. +In dien tijd hadden reeds verschillende boeken en tijdschriftartikelen +van haar het licht gezien en bezat zij reeds als schrijfster een +gevestigden naam. Om <span class="pagenum">[<a id="pb108" href= +"#pb108">108</a>]</span>die reden wilde haar man niet, dat zij om +zijnentwille haar naam opgaf en besloot hij zich Cronwright-Schreiner +te noemen, terwijl zij haar naam behield. Uit dit huwelijk werd +één kind geboren, dat zeer jong stierf. Het verder +verloop van haar leven, dat zij in den oorlog al haar bezittingen +verloren, enz., heb ik reeds boven vermeld.</p> + +<p>Den geheelen dag, tot wij ’s avonds ongeveer 9 uur verder +moesten gaan, brachten wij met haar door en wederzijds werd het +betreurd, dat het bezoek niet langer kon duren. Er waren nog zooveel +punten, waarover wij van gedachten wilden wisselen, nog zooveel vragen +wilde zij doen, nog zooveel wilde zij weten van de positie der +Nederlandsche vrouw en haren strijd voor verheffing, maar de dag was +om, alvorens wij er goed aan dachten. Het afscheid was als van een paar +oude, goede vrienden; treuriger echter, omdat het hoogstwaarschijnlijk +een afscheid voor altoos is, en de vriendschap alleen door +correspondentie onderhouden kan worden.</p> + +<p>In den trein legden mijne reisgezellin en ik ons spoedig ter ruste, +in de hoop een goede nachtrust te genieten. Wij sliepen veel beter dan +den eersten nacht, aan de schokken en schommelingen van den trein +eenigszins gewoon geraakt. Toen wij Donderdagmorgen ontwaakten, +bevonden wij ons nog steeds in een groote, dorre omgeving, met +onophoudelijk vlak langs den weg groote struisvogelhoeven. Hier en daar +werden de eieren dezer vogels voor eenige pennies aan den trein ten +verkoop aangeboden; wij hadden echter liever struisvogelveeren +gekocht.</p> + +<p>Nu en dan gingen wij weder Kafferdorpen voorbij en zagen wij de +echte, nog door geen Europeaan bedorven en gekruiste, Zulu’s en +andere rassen. Toen mijne reisgezellin van een troepje Kafferkinderen +een foto wilde nemen, op een plaatsje, waar wij om water in te nemen +even stopten, gingen zij allen in een rij staan en riepen de andere +vriendjes: “Kom, kom, missus wil neem es”. Een stukje +chocolade, aan elk hunner ter belooning gegeven, verdween onmiddellijk +in de vuile mondjes van al de jongetjes, doch al de meisjes bekeken +het, dankten ons met een lief lachje en verdwenen er mede naar +moeder.</p> + +<p>Om vier uur stoomde de trein Port-Elisabeth binnen en wij waren +weldra omringd door eenige dames, die ons van den trein <span class= +"pagenum">[<a id="pb109" href="#pb109">109</a>]</span>kwamen halen en +naar ’t hotel brachten. Men had ons alle vier ’s morgens +met de boot verwacht en dien dag een garden-party gearrangeerd in de +mooie woning en tuin van den heer en mevrouw Macintosh, alwaar Mrs. +Catt reeds was. In haast konden wij ons even wasschen en wat opknappen +en nog vóór vijf uur waren wij reeds in het midden van +Port-Elisabeth’s high-life.</p> + +<p>Het laat zich aanzien, dat ons verblijf in Port-Elisabeth niet +minder druk en vermoeiend zal zijn, dan dat in Kaapstad. <span class= +"pagenum">[<a id="pb110" href="#pb110">110</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch14" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-126.gif" alt= +"Ornament" width="608" height="232"></div> + +<h2 class="normal">Ons verblijf in Port Elisabeth.</h2> + +<p>Port-Elisabeth is een geheel andere stad dan Kaapstad. Hoewel het +slechts ongeveer 40.000 inwoners heeft, waarvan de kleinste helft +kleurlingen zijn, gevoelen wij ons daar toch veel meer in Zuid-Afrika +dan in Kaapstad.</p> + +<p>De kleurlingen zijn er veel oorspronkelijker, leven meer in hun +natuurstaat. Hollanders wonen er bijna niet. Het zijn Engelschen en +Duitschers, die de blanke bevolking vormen. Natuurschoon is er niet +veel. Ofschoon Port Elisabeth aan de Indische Oceaan ligt, mist het +toch de mooie punten aan zee, die wij in Kaapstad konden bewonderen. +Alleen aan de Schoenmakerskop vindt men eenige mooie rotspunten, die +vooral bij opkomende zee, een mooi zeegezicht opleveren. De omgeving +van Port-Elisabeth is heuvelachtig, doch hooge bergen mist men er. Het +is er echter boschrijk, maar de bosschen bestaan in hoofdzaak uit laag +geboomte.</p> + +<p>Reeds in het hotel gevoelden wij ons in een andere omgeving. Werden +wij in Kaapstad in het Mount Nelson hotel in eetkamer en slaapkamers +uitsluitend bediend door Zwitsersche kellners en kamermeisjes, in het +Grand Hotel in Port-Elisabeth bestaat het geheele dienstpersoneel uit +kleurlingen. In de eetkamer was een geheele staf koolzwarte +Indiërs, die in hunne witte kleeding met roode sjerpen, alleen de +ober-kellner draagt een blauwe sjerp, en hunne witte hoofddoeken er +zindelijk en netjes uitzien en veel attenter bedienen dan de soort +waaraan wij gewoon zijn.</p> + +<p>Het is duidelijk zichtbaar, dat Port Elisabeth van jonger datum is +dan Kaapstad, alles ziet er nog zooveel nieuwer en <span class= +"pagenum">[<a id="pb111" href="#pb111">111</a>]</span>frisscher uit. Er +heerscht ook meer algemeene welvaart. Het gaat den menschen hier over +’t algemeen goed. Voor een groot deel leeft de stad van de +struisvogelteelt en van den handel in struisveeren. Overal in de buurt +zijn groote uitgestrekte struisvogelhoeven, waar honderden van deze +vogels gehouden worden. Als men bedenkt, dat een paar struisvogels soms +duizenden guldens vertegenwoordigen, dan kan men eenigszins de welvaart +berekenen van een eigenaar van een groote struisvogelhoeve. Het +onderhoud van die beesten is niet duur, terwijl hunne eieren, doch +hunne veeren vooral, kapitalen opbrengen. Daarbij komt nog, dat deze +beesten een zeer hoogen ouderdom kunnen bereiken, soms 150 jaar oud +worden, zoodat, als er geen ongelukken gebeuren, het bezit van eenige +struisvogels een vaste jaarlijksche rente afwerpt. Soms breekt er wel +eens een ziekte onder die beesten uit, maar tegenwoordig is men wel zoo +op de hoogte van de oorzaken er van, dat met goede voorzorgsmaatregelen +dit zeer wel te voorkomen is.</p> + +<p>Het geheele jaar door is er elken Maandag-, Dinsdag-, Woensdag- en +Donderdagmorgen in Port Elisabeth eene publieke veiling van +struisvogelveeren. Veerenhandelaars, die met huizen in Londen, Parijs, +New-York, Weenen etc. direct in verbinding staan, koopen dan bij opbod +en afslag, duizenden kilo’s struisvogelveeren. Het aantal +kilo’s dat elken morgen gedurende het geheele jaar verkocht +wordt, bedraagt tusschen de 1500 en <span class="corr" id="xd0e1562" +title="Bron: 10,000">10.000</span> kilo’s. Men kan zich nu een +denkbeeld vormen van den handel in dat artikel. Als de veeren verkocht +zijn, dan worden zij verscheept naar alle oorden van de wereld.</p> + +<p>Opgemaakte echte veeren, zooals wij ze gaarne allen hadden willen +koopen, kan men goedkooper en beter in Londen of Parijs dan in Port +Elisabeth verkrijgen, want al wat daar verkocht wordt, is eerst in die +wereldsteden geweest om de behandeling te ondergaan, die noodig is, om +ze tot sieraad te doen strekken op dameshoed of als boa. Hier kent men +de finesse’s van dat werk niet.</p> + +<p>Wij bleven een week in dit vriendelijke, doch oninteressante stadje +en hadden elken dag een vergadering, tea, avondpartijtje of zoo iets +door te maken, waar natuurlijk altijd over vrouwenkiesrecht moest +Worden gesproken. Wij hadden ons echter vast voorgenomen, ons niet meer +zoo te overwerken <span class="pagenum">[<a id="pb112" href= +"#pb112">112</a>]</span>als wij in Kaapstad gedaan hadden en hadden +daarom de werkzaamheden onderling verdeeld. De beweging voor +vrouwenkiesrecht is hier geheel in handen van de Engelsche vrouwen, de +Duitsche vrouwen bemoeien zich er weinig mede en Hollandsche vrouwen +komen hier slechts zeer sporadisch voor.</p> + +<p>Zoo sprak Mrs. Catt alleen op een openbare vergadering, die door den +burgemeester van de stad gepresideerd werd. De zaal was stampvol met +mannen en vrouwen uit alle kringen. De burgemeester maakte een poover +figuur; hij las zijn drie minuten lang openingsspeechje met ’t +papier in de hand voor en kon schijnbaar zijn eigen handschrift niet +goed lezen. Van leiding der vergadering was geen sprake; gelukkig dat +de presidente van de vrouwenkiesrechtvereeniging naast hem zat, om hem +voor al te groote fouten te behoeden. Hoe hij de +gemeenteraadsvergaderingen zal leiden, waar hij geen kranige vrouw aan +zijn zijde heeft om hem den weg te wijzen, is gemakkelijk uit zijn +houding van dien avond op te maken.</p> + +<p>Mrs. Catt hield eene van hare zeer overtuigende redevoeringen en +bevestigde daarmede niet alleen, ook voor de bewoners van Port +Elisabeth, hare reputatie, een eerste spreekster te zijn, doch +overtuigde de weifelende mannen en vrouwen van de noodzakelijkheid van +onzen strijd en van de gunstige gevolgen, die de invoering van +vrouwenkiesrecht voor staat en gezin met zich zal brengen. Na hare rede +voelden vele vrouwen, dat het hare plicht is aan dien strijd deel te +nemen, of ten minste door haar lidmaatschap te bewijzen, dat zij het +met deze beweging eens zijn.</p> + +<p>Den volgenden dag sprak ik alleen ook voor een overvolle zaal, doch +nu uitsluitend uit vrouwen bestaande, over de zedelijkheidskwestie in +verband met vrouwenkiesrecht. Deze vergadering ging uit van de +Christelijke vrouwenvereeniging, die strijdt voor zedelijke verheffing. +Ook na deze lezing traden tal van vrouwen tot de bestaande +vrouwenkiesrechtvereeniging toe.</p> + +<p>Nog verschillende huishoudelijke vergaderingen met bestuur en leden +werden door ons gehouden, om den vrouwen den weg te wijzen den strijd +met vrucht te voeren, terwijl nog een vergadering in Uitenhage gehouden +werd, waar Mrs. Catt alleen sprak, omdat daar geannonceerd was, dat ik +in het <span class="pagenum">[<a id="pb113" href= +"#pb113">113</a>]</span>Hollandsch zou spreken, doch de daar wonende +Hollanders, of liever de taal sprekende Afrikaanders, niet opgekomen +waren. Er was bovendien ook geen tijd voor twee spreeksters dien avond, +omdat wij nog met den laatsten trein naar Port Elisabeth terug +moesten.</p> + +<p>Niet alleen met woorden, doch ook met geschenken van allerlei aard, +bedankten de vrouwen van Port Elisabeth ons voor onze hulp. Zij zeiden, +dat zij zich als kinderen gevoelden, die gaarne den goeden weg wilden +bewandelen, doch vóór onze komst niet goed geweten +hadden, hoe dien te vinden. Zij zullen nu flink aan het werk gaan en +hopen spoedig vruchten te kunnen plukken, die zij dan niet zullen +genieten zonder aan ons te denken.—Alles groeit snel in +Zuid-Afrika; een boom, in ’t eene jaar geplant, geeft een of twee +jaar later dikwijls reeds vruchten, misschien gedijt de +vrouwenkiesrechtbeweging er even vlug.</p> + +<p>Na er juist een week vertoefd te hebben, vertrokken wij Donderdag 31 +Aug. des morgens ruim 8 uur. Ons doel was nu Bloemfontein, het kleine, +vriendelijke stadje, de hoofdplaats van Oranje-Vrij staat, dat wij na +eene reis van vier-en-twintig uur bereikten. De afstanden zijn hier +groot en de treinen gaan niet zeer snel, zoodat wij nog menigen nacht +in den trein zullen moeten doorbrengen. De treinen zijn echter zeer +comfortabel ingericht en op vertoon van onzen introductiebrief kregen +wij ook nu weder gereserveerde compartimenten. Geen oogenblik vonden +wij de reis te lang; wij passeerden onophoudelijk iets, dat onze +aandacht trok, doordat het land nieuw voor ons is.</p> + +<p>In den beginne amuseerden wij ons met het gezicht op de tallooze +struisvogels, die soms vlak langs de spoorbaan in hunne door ijzerdraad +afgezette, oneindige vlakten ronddoolden en af en toe in groote groepen +met den trein meerenden, alsof zij een race met den trein wilden +houden. Soms zagen wij de struisvogelhanen hunne vrouwtjes het hof +maken, door een zwierige wals voor haar uit te voeren, waarbij zij dan +de vleugels uitspreidden, ze een beetje op en neer wuifden en ons een +pracht van fraaie vederen vertoonden.</p> + +<p>Later passeerden wij talrijke, voor ons nog zeer nieuwe, +Kafferdorpen, waar de kindertjes in den echten natuurstaat rondliepen +en de oudere bewoners net zoo veel kleeding aan <span class="pagenum"> +[<a id="pb114" href="#pb114">114</a>]</span>hadden als voor onze +begrippen van zedelijkheid noodig is. Sommige oudjes van dagen hadden +het wel een beetje koud en hadden daarom een geelroode deken om de +schouders geslagen. Het was mij reeds opgevallen, dat die geelroode +kleur, geheel overeenkomende met de kleur van het zand in vele van die +streken, een geliefkoosde kleur van de kleurlingen moet zijn, omdat ik +zoovele van hen gekleed zag,—voor zoover hier van kleeding sprake +kan zijn,—in het een of ander tooisel van die kleur. Men vertelde +mij, dat de kleurlingvrouwen eenvoudig een witten lap nemen en dien in +wat zandwater eenigen tijd laten liggen, om hem die fraaie geelroode +tint te geven.</p> + +<p>Niettegenstaande wij reeds om acht uur ’s morgens in +Bloemfontein aankwamen, werden wij toch aan den trein opgewacht door +eenige bestuursleden van de vrouwenkiesrechtvereeniging, die ons naar +het Hotel Bloemfontein brachten, waar kamers voor ons gereserveerd +waren. De ontvangst was zeer hartelijk, men was blijde met onze +komst.</p> + +<p>Bloemfontein is een klein stadje met een bevolking van ongeveer +10.000 blanken en een dubbel aantal kleurlingen. Deze kleurlingen leven +bijna uitsluitend in twee groote buitenwijken, die ieder een klein dorp +op zichzelf vormen. Mijne Hollandsche reisgezellin en ik konden den +lust niet weerstaan om, nadat wij ons wat verfrischt en ontbeten +hadden, een kijkje te nemen in de dichtst bijzijnde wijk. Wij hadden +ons voorzien van een grooten zak chocolaadjes, om de kinderen en vooral +de moeders goed te stemmen, want ons voornemen was om eenige +photographische opnamen te maken, indien dat mogelijk bleek. Wij +troffen het uitstekend, want tegen dat wij in Wijhoek, dat is de naam +van een van de wijken, aankwamen, ging juist de school uit. Eerst +schonken de kinderen ons geen bijzondere aandacht, maar toen zij +merkten, dat wij hen gadesloegen en mijne vriendin hare camera gereed +maakte, kwamen een paar van de oudste meisjes naar mij toe en vroegen +beschaafd “will that lady photo us?”. Ik antwoordde in +gedachte “ja” en direct daarop zei een der meisjes: +“O, jij bent Afrikaander”. Het bleek toen, dat die +schoolmeisjes ven 10 tot 14 jaar allen drie talen spraken, het +Engelsch, de taal, en haar eigen zeer gecompliceerde Kaffertaal.</p> + +<p>Wij beloofden haar elk een chocolaadje, als zij een groepje <span +class="pagenum">[<a id="pb115" href="#pb115">115</a>]</span>wilden +vormen en even staan wilden blijven om gephotographeerd te worden en +gaarne voldeden zij aan ons verzoek. Het was een aardige groep, al die +onvervalschte natuurkinderen, met lei en boeken gewapend en bijna allen +pen of potlood in haar dik kroezige haren. Zij droegen allen, zoo te +zeggen, een jurkje over het overigens bloote lichaampje.</p> + +<p>Toen wij aan het chocolaadjes uitdeelen waren, kwamen van alle +kanten moeders, met hare kleinen op den rug gebonden, een chocolaadje +voor hare bébé vragen en spoedig waren wij met dat volkje +in een interessant gesprek. De jonge meisjes moesten daarbij dikwijls +voor tolk dienen, want het taaltje van de oudere dames konden wij niet +altijd verstaan. Het bleek meestal iets goedigs of vriendelijks te +zijn, wat zij ons te zeggen hadden, en zij wilden weten van welk land +wij kwamen.</p> + +<p>Onderwijl wij ons met dat groepje onderhielden en eenige aardige +photographische opnamen maakten, kwam een jonge man, netjes uitgedost, +uit een der huisjes loopen en bleef schuchter op eenigen afstand van +ons staan. Hij droeg geel lederen schoenen, een nauwen grijzen +pantalon, dien hij met een paar knippen, zooals de heeren voor +fietsrijden gebruiken, nog nauwer om de enkels had gemaakt. De pantalon +werd met een damesceintuur om het midden opgehouden. Een bruin open +jasje, een bont gekleurde cachenez en een grijze vilten hoed voltooiden +dat toilet. O neen, hij balanceerde nog heel gracieus met een +spiksplinternieuw wandelstokje; het geheele overige toilet droeg de +sporen van kersvers uit een uitdragerswinkel gekomen te zijn. Hij riep +ons iets toe, wat wij niet verstonden; daarop vroegen wij hem naderbij +te komen en toen kwam het vriendelijk verzoek of Missus hem nemen wilde +in dat ding, (hij wees op de camera), hij had voor ’t eerst een +nieuw pak aan, gekocht van het geld, dat hij, ik weet niet waar, in een +mijn had verdiend. Mevr. B. besloot direct aan dat onschuldig verzoek +te voldoen en vertelde hem op welken afstand hij moest gaan staan. Toen +kreeg hij vertrouwen in ons en vroeg ons raad, “of ’t +mooier zou zijn als zijn jasje toegeknoopt of open stond, hoe hij den +cachenez moest dragen en hoe zijn hoed moest zitten.” Toen wij +hem eindelijk met zijn toilet in ’t reine hadden gebracht, was +hij nog niet zeker hoe hij zijn stokje moest houden en hoe hij zijn +gezicht <span class="pagenum">[<a id="pb116" href= +"#pb116">116</a>]</span>moest trekken. Bij dat alles behielden wij +beiden met groote moeite den noodigen ernst, maar toen intusschen nog +een andere jonge man uit een ander hutje was komen aanloopen, met een +oranje en rood gestreepte reisdeken om de schouders geknoopt, ons +zeggende, dat hij vandaag voor ’t eerst een doek droeg, die hij +voor zijn eigen verdiend geld gekocht had en daarmede nu zoo graag door +Missus genomen wilde worden, konden wij den ernst toch moeilijk +bewaren. Ook aan zijn dringende bede werd voldaan en nu kwam het +aardigste. Beide mannen vroegen ons waar de Missus woonden en wanneer +zij hun prent konden halen. Wij vertelden hun, dat wij elk een prent +zouden sturen, als zij ons nauwkeurig hun adres opgaven.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-155.jpg" alt= +"Zoeloevrouwen dragen bier naar een bruiloft." width="720" height= +"507"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Zoeloevrouwen dragen bier +naar een bruiloft.</span></p> +</div> + +<p>Met een potlood en op een stukje afgescheurd papier van een brief, +in de negertaal geschreven, schreven de heeren Carrington Marrah en +Jesetbelo hunne adressen en stelden ons die ter hand. Toen vroegen zij +of zij niet vooruit moesten betalen, zij wilden dat gaarne doen en of +wij anders goed ons adres wilden opgeven, opdat zij het geld konden +sturen. Zij waren ten hoogste verbaasd, dat zij er niets voor hadden te +betalen, en geloofden maar half, dat wij het met de toezending eerlijk +meenden. Mevrouw B. vertelde hun toen nog eens, dat zij over eenige +dagen beslist hun portret zouden ontvangen, en dat zij dan alleen aan +het hun dan op te geven adres een bedankbrief moesten zenden.</p> + +<p>Dat beloofden zij herhaaldelijk en met oogen, schitterende van trots +en inwendige vreugde, namen deze zwarte broeders afscheid van ons en +wij verlieten daarna deze voor ons hoogst interessante buurt.</p> + +<p class="alignright">2 Sept. 1911. <span class="pagenum">[<a id= +"pb117" href="#pb117">117</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch15" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-126.gif" alt= +"Ornament" width="608" height="232"></div> + +<h2 class="normal">Ons verblijf in Bloemfontein.</h2> + +<p>Dienzelfden Vrijdagavond, den 2en September, woonden mevrouw B. en +ik eene bijeenkomst bij, die meer dan iets anders ons den geest en het +karakter van de Afrikaander bevolking van Oranje Vrijstaat deed kennen; +een bijeenkomst, die in elk opzicht karakteristiek was, ons een inzicht +gaf hoezeer de Afrikaanders hunne groote mannen weten te eeren en hoe +diep de angel nog zit, hun door den oorlog in het vleesch geboord. Het +was eene openlijke hulde van de Oranje Vrijstaatsche bevolking aan +generaal Hertzog gebracht.</p> + +<p>Het geval, in ’t kort weergegeven, is deze: Sedert 2½ +jaar bestaat in geheel Zuid-Afrika een wet, die de Engelsche en +Hollandsche taal op één lijn plaatst en waarbij het +onderricht in beide talen op de scholen verplichtend is gesteld. Elk +kind van Afrikaanders kan tot op zekere hoogte van het onderwijs alleen +in “de taal” onderricht worden en is daarna verplicht +Engelsch te leeren, terwijl elk kind van Engelsche ouders tot op +diezelfde hoogte in het Engelsch onderwezen kan worden en daarna +verplicht is “de taal” te leeren. Deze wet is in hoofdzaak +aan de bemoeiing van generaal Hertzog te danken. Nu schijnen eenige +Engelsche schoolinspecteurs niet erg de hand aan die wet gehouden te +hebben en zij zijn dientengevolge ook door toedoen van Hertzog +ontslagen. Misschien hadden die heeren nog meer op hun geweten, wat +echter niet bewezen kan worden. Generaal Hertzog heeft zich nu echter +in een openbare bijeenkomst zeer onvoorzichtig over die heeren +uitgelaten, met te zeggen: “Als hij alles zeide wat hij wist, dan +zou hij hen voor altoos tot schande maken.” De <span class= +"pagenum">[<a id="pb118" href="#pb118">118</a>]</span>inspecteurs +hebben daarop generaal Hertzog aangeklaagd voor laster, en hij zal +ongetwijfeld veroordeeld worden, omdat hij niet kan waar maken wat hij +geïnsinueerd heeft. Iedereen gelooft, dat hij gelijk heeft, maar +aangezien men niet alles kan zeggen wat men weet, omdat de bewijzen +niet zijn bij te brengen, ware het beter geweest, dat hij die woorden +niet gebezigd had. Deze zaak is nu voor het gerechtshof aanhangig en de +Afrikaanders wilden den geliefden generaal een bewijs van instemming +met zijn woorden geven, hem openlijk toonen, dat, mocht hij veroordeeld +worden, de Afrikaander bevolking hem blijft eeren en hoogachten en +daarvoor was deze samenkomst georganiseerd.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-173.jpg" alt= +"Oud-Hollandsche woning in Zuid-Afrika." width="720" height="413"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Oud-Hollandsche woning in +Zuid-Afrika.</span></p> +</div> + +<p>President Steijn en mevrouw Steijn traden ’s avonds als +gastheer en gastvrouw op en aan hen werden alle binnenkomenden +voorgesteld, of wanneer het oude bekenden waren, en dat was meestal het +geval, dan werd hun ouden president en zijn vrouw hartelijk de hand +gedrukt. Toen mevrouw B. en ik werden voorgesteld, verwelkomden hij en +zijn vrouw ons hartelijk in Oranje Vrijstaat en zeide, dat hij met onze +komst zeer ingenomen was, omdat hij ’n groote voorstander van +vrouwenkiesrecht, ook voor de Zuid-Afrikaansche vrouw, is. Daarop zeide +hij tot zijne vrouw: “Houdt dr. Jacobs daar naast u en stel al +onze bekende helden uit den oorlog aan haar voor.” Toen had ik +het voorrecht achtereenvolgens de hand te mogen drukken en een paar +vriendelijke woorden te mogen opvangen van zoovele helden, die in den +Zuid-Afrikaanschen oorlog zoo moedig hebben gestreden en wier namen mij +van uit dien tijd familiaar in de ooren klonken.</p> + +<p>Toen eindelijk generaal Hertzog verscheen, ging ’n lang en +oorverdoovend applaus in de zaal op en onmiddellijk volgden de heer en +mevrouw Steijn hun grooten vriend. Toen zij op de tribune hadden plaats +genomen en aan het applaus een einde kwam, zond president Steijn den +heer Wessels, zoon van den ons allen bekenden Wessels, naar de zaal, om +den burgemeester van Bloemfontein, de heer Ehrlich, te verzoeken, met +mij op de tribune plaats te nemen, en daarna werden ook mevrouw B. en +de dames, die ons gebracht hadden, verzocht daar te komen.</p> + +<p>Ik werd nu eerst aan generaal Hertzog voorgesteld, met wien ik +eenigen tijd kon praten. Ook hij is een groot voorstander <span class= +"pagenum">[<a id="pb119" href="#pb119">119</a>]</span>van +vrouwenkiesrecht en vertelde mij, dat hij het steeds in zijn toespraken +tot het volk inlaschte, omdat hij meende, dat in Zuid-Afrika de +vrouwen, meer nog dan de mannen, aan het denkbeeld moeten worden +gewend, dat de vrouwen ook door het uitoefenen van politieke +functiën den staat moeten dienen. Ook hij had reeds van ons bezoek +aan Zuid-Afrika gehoord en was met onze komst zeer ingenomen. In +Johannesburg, waar wij hem weder zullen ontmoeten, hoopt hij aan onze +vergaderingen deel te nemen.</p> + +<p>Ik had nu van de tribune af een mooi overzicht over de stampvolle +zaal, die, zooals mij medegedeeld werd, tweeduizend menschen kon +bevatten. Mannen en vrouwen uit alle rangen en standen waren daar +bijeen, vele boeren hadden met hun vrouwen een langen afstand per wagen +afgelegd, om toch dien avond van hun Afrikaander gezindheid te doen +blijken. Ja, zelfs waren er vele van deze vrouwen met haar +bébé’s op den schoot, wien dan de weinige stoelen, +die in de zaal waren, werden aangeboden, om zittende beter het kindje +te kunnen dragen. Alle anderen stonden, kop aan kop, in de met bloemen +en guirlandes versierde zaal.</p> + +<p>Wat zag ik onder die allen vele gezichten, die mij de vroegere type +van onze oude boeren te binnen riep. Wat een aantal mannen met lange +baarden of met den ouderwetschen ringbaard waren daarbij. En die allen +spraken “de taal”, die langzaam gesproken, woordelijk door +mij verstaan kon worden; doch, wanneer zij onder elkaar snel spraken, +mij een geheel vreemde taal scheen.</p> + +<p>Nadat door een koor van heeren en dames ’t bekende lied +“Vaderlandsliefde” gezongen was, waarin uiteengezet wordt, +dat alleen hij, die zijn land en volk mint en boven alles stelt een +groot man kan zijn, stond president Steijn op en sprak de aanwezigen +toe. Hij moest een oogenblik wachten alvorens hij kon beginnen te +spreken, zoo lang en warm werd hij toegejuicht. Het was duidelijk, dat +deze groote man een groote plaats in de harten van zijn volk inneemt. +Hij begon zijn ernstige speech met een echt Afrikaander aardigheidje. +Hij zeide, dat, wanneer een Kaffer-boy erg zijn best doet en de +tevredenheid van zijn baas verwerft, de baas hem dan ’s avonds +dikwijls tracteert op “een pruimpie en een soopie”. Hij +meende, dat de Oranje Vrijstaters dien avond ook bijeen <span class= +"pagenum">[<a id="pb120" href="#pb120">120</a>]</span>gekomen waren, om +hun boy, generaal Hertzog, hun tevredenheid met de uitoefening van zijn +taak te toonen en hem op hun wijze “een pruimpie en een +soopie” aanboden. Daarna zette hij het werk van generaal Hertzog +uiteen, wat hij eerst in den oorlog en later in de regeering van de +Zuid-Afrikaansche Unie voor zijn volk gedaan heeft, en hoe hij in elke +hoedanigheid, die hij bekleedt, steeds de liefde voor zijn volk toonde +en de Afrikaander-belangen boven alles stelde. Aan het einde van zijn +toespraak zeide hij, dat hij zijn volk er op moest wijzen te trachten, +de nieuwe omstandigheden, waaronder zij te leven hebben, moedig onder +de oogen te zien, de belangen van geheel Zuid-Afrika steeds het hoogst +te stellen en niet te vergeten, dat hoewel hun in dien moeilijken tijd +veel is wedervaren, er toch ook veel goeds uit is voortgevloeid.</p> + +<p>Toen hij geëindigd had en weer was gaan zitten, begon opeens +spontaan de talrijke menigte het oude Oranje Vrijstaatsche volkslied te +zingen, waarbij niet alleen tal van mannen en vrouwen in de zaal een +traan uit het oog wegpinkten, maar dat ook den president Steijn +zichtbaar weemoedig stemde.</p> + +<p>Toen las de jonge dr. Pretorius, die de leiding van dien avond in +handen had, een veertig telegrammen voor, genomen uit meer dan honderd, +alle van mannen en vrouwen uit verschillende steden van de +Zuid-Afrikaansche Unie, die het betreurden niet tegenwoordig te kunnen +zijn, doch die per telegram toch van hunne sympathieke gevoelens wilden +blijk geven. Hiervan waren sommige heel geestig gesteld en brachten +veel vroolijkheid teweeg. Daarna las de heer Wessels een adres voor, +onderteekend door twaalfduizend “burgers en burgeressen” +(zooals de heer Wessels zich uitdrukte) van Oranje Vrijstaat, dat alles +in een album, dat aan generaal Hertzog werd ter hand gesteld, was +saamgebonden.</p> + +<p>Dit adres, dat te lang is hier in z’n geheel te worden +vermeld, gaf niet alleen den waren geest weder, die de mannen en +vrouwen hier bezielt maar sprak meteen van de hooge gevoelens van +liefde, eerbied en achting voor de groote mannen van Zuid-Afrika en +bovenal voor generaal Hertzog.</p> + +<p>Daarna stond Hertzog zelf op en sprak hij de aanwezigen toe. Ook hij +werd hartelijk en langdurig toegejuicht en toen hij zijn speech, die +van vaderlandsliefde tintelde, geëindigd <span class="pagenum">[<a +id="pb121" href="#pb121">121</a>]</span>had, viel onmiddellijk het koor +weder in en zong het Zuid-Afrikaansche volkslied.</p> + +<p>Toen was het tijd voor een gezellig samenzijn. Mij viel de groote +eer tebeurt aan den arm van president Steijn, mevrouw Steijn volgde met +generaal Hertzog, en mevrouw B. met den burgemeester, naar een andere +zaal geleid te worden, waar ons met eenige groote mannen en vrouwen uit +de aanwezigen een banquet werd aangeboden. De overige aanwezigen +ontvingen ververschingen in de zaal. Al de gerechten en dranken, en ook +de bloemversieringen in de zaal, waren door de Bloemfonteinsche vrouwen +persoonlijk gemaakt en aangebracht, en door Bloemfonteinsche jonge +meisjes werden wij bediend.</p> + +<p>Zaterdagmiddag had om drie uur de eerste van onze vergaderingen +plaats, ten huize van de presidente van de vrouwenkiesrechtvereeniging. +De aanwezigen waren allen genoodigden en bij de uitnoodiging was +medegedeeld, dat ik dien middag in het Hollandsch over vrouwenkiesrecht +zou spreken. Ik had dan ook dien dag alleen het woord en tevens het +succes, dat vele aanwezigen zich na afloop van mijn toespraak als lid +der bestaande vereeniging opgaven en beloofden Maandagavond op de +openbare vergadering, waar mrs. Catt en ik samen zullen spreken, +tegenwoordig te zullen zijn.</p> + +<p>Des Zondags waren wij allen de gasten van den burgemeester van +Bloemfontein, die ons op zijne uitgestrekte farm een mooi tuinfeest +aanbood. Deze farm is ongeveer op een afstand van een uur rijden buiten +Bloemfontein gelegen en gaf ons een goed idee van de grootte van zulke +ouderwetsche hoeven, van de tallooze koeien, paarden en ander gedierte, +dat daar leeft en van de vele Kaffer-bedienden, die er gehouden worden, +en haast een klein dorpje op zichzelf, rondom de hoeve, vormen. Even +vriendelijk als men ons per rijtuig had afgehaald, bracht men ons +’s avonds weder naar Bloemfontein terug. Wij hadden dien dag weer +met tal van Bloemfonteinsche inwoners kennis gemaakt.</p> + +<p>Maandagmorgen om twee uur werd ons door een vijftigtal van de +voornaamste dames van Bloemfontein een lunch aangeboden, die ons van +den goeden smaak en de vriendelijke gevoelens van deze vrouwen +overtuigde. Vele van die vrouwen brachten ons onmiddellijk op de +hoogte, dat zij geen voorstandsters <span class="pagenum">[<a id= +"pb122" href="#pb122">122</a>]</span>van vrouwenkiesrecht waren, doch +dat zij niettemin blijk wilden geven van haar dankbare gevoelens +tegenover ons, die hier waren gekomen om haar vatbaar te maken voor +datgene, dat, naar onze opvatting, in haar belang en dat van haar land +zou zijn. Na deze inleiding vonden mrs. Catt en ik het noodig, om ook +aan deze lunch ieder een korte rede te houden om deze vrouwen te +trachten te overtuigen, dat zij dwaalden, en het gelukte ons, velen van +haar inderdaad van die dwaling te overtuigen.</p> + +<p>Maandagavond om acht uur was de groote stedelijke zaal reeds van +onder en boven en in de deurgangen en overal, waar nog een man of vrouw +’n plekje kon vinden, om den voet te zetten, gevuld, toen wij, +door den burgemeester voorafgegaan, de zaal binnentraden. De +burgemeester presideerde die vergadering en op de tribune hadden naast +ons de vrouw van den gouverneur en eenige andere vrouwen van positie +plaats genomen. Ik sprak weder eerst een half uur in het Hollandsch, +daarna mrs. Catt een uur in het Engelsch. Men applaudiseerde +herhaaldelijk onder onze speech en aan het eind werden wij langdurig +toegejuicht. Toen de burgemeester eindelijk, nadat er weder kalmte was +gekomen, opstond en vroeg of er iemand van de aanwezigen was, die een +woord van dank aan de spreeksters wilde brengen, stond het hoofd van de +politie, de heer Du Toit, op, kwam op de tribune en sprak eerst in het +Hollandsch en daarna in het Engelsch, niet alleen een woord van dank +uit, maar lichtte onze toespraak met enkele voorbeelden uit zijne +ondervinding in kwaliteit als hoofd der Bloemfonteinsche politie toe. +Daarna stond een tweede heer uit de menigte op, om ook nog een woord +van dank te uiten voor onze voorlichting, niet alleen voor de vrouwen, +maar ook voor de mannen, in deze belangrijke kwestie. Niet alleen werd +de vereeniging voor vrouwenkiesrecht in Bloemfontein dien avond vele +leden rijker, maar het bestuur vertelde ons, dat zij krachtiger dan +tevoren zullen werken om ’t enthousiasme, voor deze zaak door ons +gewekt, vruchtbaar te maken.</p> + +<p>Dinsdagmorgen waren wij alle vier genoodigd, om de lunch te komen +gebruiken op “Onze Rust”, de hoeve van president en mevrouw +Steijn. Toen mevrouw Steijn mij reeds Vrijdagavond die uitnoodiging +gaf, vroeg ik haar, om dan dien dag <span class="pagenum">[<a id= +"pb123" href="#pb123">123</a>]</span>geen andere gasten te noodigen, +zoodat wij van het samenzijn met haar en haar man konden genieten. +“Onze Rust” is op 12 mijlen afstand van Bloemfontein +gelegen, die per auto in een uur kunnen worden afgelegd. Precies twaalf +uur stapten wij voor de woning van den ex-president van Oranje +Vrijstaat af en werden op “de stoep”, zooals men de veranda +voor het huis noemt, door den ex-president, zijn vrouw, de oude moeder +van mevrouw Steijn en de twee oudste dochters welkom geheeten. Na ons +van onze stofmantels, stofsluiers, etc. ontdaan te hebben, kwamen wij +allen op de veranda bijeen en begon onmiddellijk een zeer levendig +gesprek. Nadat de president ons eenige interessante bijzonderheden uit +zijn leven, vooral ook met betrekking tot den oorlog, verteld had, +begon mevrouw ons, op ons verzoek, haar leven en hare ondervinding uit +den oorlogstijd te vertellen. Met spanning luisterden wij naar alles +wat de moedige, verstandige vrouw in al die lange maanden van spanning +door gemaakt heeft, en uit hetgeen wij hoorden, bleek ons nog eens +opnieuw, hoe in dien oorlog, meer dan in eenig ander van de laatste +eeuwen, de vrouwen de grootste wreedheden hebben moeten doorstaan, en +de vijand de overmacht misbruikte, om op de arme achtergebleven vrouwen +en kinderen zijn verliezen te wreken, of wel door de behandeling hun +aangedaan, den mannen eerder tot overgave te dwingen.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-191.jpg" alt= +"Groote schuur. Rondebosch. Kaapstad." width="720" height="405"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Groote schuur. +Rondebosch. Kaapstad.</span></p> +</div> + +<p>Als eenmaal de geschiedenis van dien oorlog naar waarheid zal worden +geboekstaafd, dan zal het blijken, dat naast zoovele helden, even +zoovele heldinnen te vermelden zijn. Dat dit door de Afrikaansche +mannen sterk gevoeld wordt, blijkt uit het feit, dat op initiatief van +president Steijn er een nationaal vrouwenmonument in Zuid-Afrika zal +worden opgericht, dat gewijd zal worden aan de nagedachtenis van de +moedige vrouwen, die in den Zuid-Afrikaanschen oorlog het leven lieten. +De 12.000 pond, die daarvoor benoodigd zijn, zijn grootendeels bijeen, +het stuk grond, waarop ’t verrijzen zal, is reeds aangewezen en +de Afrikaansche beeldhouwer Van Wouw reeds naar Rome vertrokken, om +daar het werk te volbrengen.</p> + +<p>Tot vier uur ’s middags bleven wij in dit vriendelijk en +harmonisch gezin, waarvan man en vrouw evenzeer te bewonderen en lief +te hebben zijn. Niet alleen vonden wij in dien gastheer en gastvrouw +warme voorstanders van <span class="pagenum">[<a id="pb124" href= +"#pb124">124</a>]</span>vrouwenkiesrecht, en waren ook de beide +dochters en de oude mama oprechte geestverwanten, maar zelfs het +dertienjarig jongste dochtertje, dat de Oranje-school bezoekt en aldaar +intern is, bleek een jonge geestverwante te zijn. Mama had geschreven, +dat zij den dag van onze komst tehuis zou komen, doch daaraan kon zij +niet voldoen, omdat zij geen verlof kon krijgen, maar nu had zij een +brief geschreven, waarin zij haar leedwezen uitdrukte ons niet te +kunnen ontmoeten, en dat in zulke warme, goed gekozen bewoordingen, dat +mama den lust niet kon weerstaan, ons den brief voor te lezen. Het was +waarlijk de degelijkste en flinkste brief, dien ik ooit van een zoo +jong meisje onder de oogen heb gehad. Zij beloofde daarin niet te +zullen rusten, alvorens de mannen haar ook als burgeres zullen weten te +respecteeren, door haar de rechten te geven, die haar als zoodanig +toekomen.</p> + +<p>Woensdagmorgen vertrokken wij naar Kimberley, om daar dienzelfden +avond nog eene meeting te houden. In Kimberley zijn wij weder in de +Kaapkolonie, waar wij niet alleen bijna uitsluitend Engelschen +ontmoeten, maar waar met Cecil Rhodes openlijk gedweept wordt. Ons +program voor hier is: twee openbare vergaderingen, een bezoek aan een +diamantmijn, een rit door de stad, een motortocht met den burgemeester +als gastheer, een afternoon tea, een gardenparty en waarschijnlijk nog +een openbaar debat van mrs. Catt met een tegenstander van +vrouwenkiesrecht. Bovendien heb ik hier nog een toespraak te houden tot +de Christelijke vrouwen, die voor zedelijke verheffing werken. Dit is +een uitgebreide vrouwenvereeniging, die over heel Zuid-Afrika haar +vertakkingen heeft. Nadat ik in Kaapstad voor die vereeniging gesproken +had, heeft de presidente van daar aan alle afdeelingen, waar wij komen, +geschreven, en zal ik nog wel overal door deze vrouwen worden +aangezocht, om voor haar te spreken. De dagen, die wij in Kimberley +doorbrengen, zijn dus weer geheel gevuld.</p> + +<p class="alignright">7 Sept. 1911. <span class="pagenum">[<a id= +"pb125" href="#pb125">125</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch16" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-126.gif" alt= +"Ornament" width="608" height="232"></div> + +<h2 class="normal">Ons verblijf in Kimberley.</h2> + +<p>Kimberley is een eigenaardige stad, men riekt er de diamanten, zoo +te zeggen. Niettegenstaande de aanleg van de stad eene zeer mooie +is—ruime, breede straten, mooie alleeën, smaakvolle +villa’s, één prachtig hotel en vele kleine hotels, +smaakvol uitgestalde winkels—zou ik er toch voor geen geld ter +wereld willen wonen. Het is een parvenu-stad; met uiterlijken schijn +steekt men elkaar de oogen uit en al wie met De Beer’s mijnen in +connectie staan, voeren er het hoogste woord. Het heele stadje bestaat +uit ongeveer 13.000 witte en 20.000 gekleurde bevolking, die voor het +meerendeel in of door de diamantmijnen leven. Het peil van beschaving +en van moraliteit is precies zoo hoog als in zulk eene omgeving te +verwachten is.</p> + +<p>Het was dan ook niet te verwonderen, dat wij in deze omgeving tal +van tegenstanders voor onze zaak zouden vinden en wij hier eene +moeilijke taak te vervullen hadden. Van Kimberley was dan ook indertijd +het adres van de anti-kiesrechtsters uitgegaan, dat aan de regeering +was aangeboden en waarin gevraagd werd het kiesrecht aan de vrouwen +niet te verleenen.</p> + +<p>Toch was de zaal geheel gevuld met belangstellenden, toen wij +’s avonds binnentraden. Hier ontmoetten wij voor het eerst een +burgemeester, die een tegenstander was en zich dan ook had laten +verontschuldigen, dat hij de openbare vergaderingen niet kon +presideeren en niet tegenwoordig kon zijn. Dat was jammer, want +daardoor misten wij de gelegenheid: hem van zijne dwaling te +overtuigen. <span class="pagenum">[<a id="pb126" href= +"#pb126">126</a>]</span></p> + +<p>Mrs. Catt en ik kwamen spoedig overeen, dat ik dien avond; slechts +een paar woorden zou zeggen, en zij dien avond alleen, zou spreken, en +dat in de volgende vergadering wij de rollen zouden omkeeren, opdat wij +meer gelegenheid hadden, ons beiden goed uit te spreken. Prachtig begon +mrs. Catt hare toespraak in te zetten met de vraag: “<span lang= +"en">What is the matter with Kimberley?</span>” Zij zeide, als er +iets vreemds, iets bijna ongeloofwaardigs van een of ander persoon +verteld wordt, men dan in Amerika die vraag doet, en dat zij diezelfde +vraag omtrent Kimberley gedaan had, toen men haar had medegedeeld, dat +die stad tegen vrouwenkiesrecht was. Zij was goed op dreef en sprak +bijna anderhalf uur, tot aan het einde met de grootste aandacht +gevolgd. Wat zag ik van de tribune af menig gezicht af en toe +schaamrood worden, als de spreekster rake woorden aan de zoogenaamde +“<span lang="fr">bourgeois satisfaits</span>” richtte en er +op wees, dat de vrouwen in de wereld nog hoogere belangen te behartigen +hebben, dan het geld door den man verdient, in eigen kring op te +gebruiken.</p> + +<p>Men had ons verteld, dat “the Beers people”, zooals al +die hooge ambtenaren genoemd worden, met hunne vrouwen tegenwoordig +waren en onze vrienden vreesden, dat de spreekster, die door hare +woorden bitter zou hebben gestemd. Doch blijkbaar was dat niet het +geval, want den volgenden morgen kwam reeds vroeg de prachtige auto +voor van den hoofdambtenaar van de mijnen om ons te vragen, daarvan +dien dag gebruik te willen maken om de mijnen te zien en, voor zoover +wij er verder van profiteeren wilden. Ook hoorden wij des middags, dat +al die dames die eerst geweigerd hadden deel te nemen aan de +“gardenpartij”, die ons Vrijdagmiddag werd aangeboden, aan +het bestuur der vereeniging voor vrouwenkiesrecht gevraagd hebben, +alsnog van de partij te mogen zijn, omdat zij zoo gaarne nader met ons +in kennis wilden komen.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-209.jpg" alt= +"Mrs. Chapman Catt en Dr. Aletta H. Jacobs met vele der Zuid-Afrikaansche afgevaardigden voor de vergadering in Durban tot oprichting van de Nationale Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht in Zuid-Afrika." + width="720" height="524"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Mrs. Chapman Catt en Dr. +Aletta H. Jacobs met vele der Zuid-Afrikaansche afgevaardigden voor de +vergadering in Durban tot oprichting van de Nationale Vereeniging voor +Vrouwenkiesrecht in Zuid-Afrika.</span></p> +</div> + +<p>Donderdagmorgen om half tien gingen wij dan reeds per auto uit om de +diamantmijnen, met alles wat er mede verbonden is, te zien en kwamen +eerst om twee uur in ons hotel terug. Overal werden wij verwacht en van +het moment, dat de stukken steen uit de mijnen losgewerkt, naar boven +gebracht, gewasschen, gesorteerd, etc., etc. worden, totdat de <span +class="pagenum">[<a id="pb127" href="#pb127">127</a>]</span>diamanten +naar het syndicaat in Londen worden afgezonden, hebben wij alles +gezien.</p> + +<p>Ook, en dat is niet het minst interessante, hoe er gewerkt wordt +door de arbeiders, welk werkvolk er wordt aangewend en hoe dat +behandeld wordt.</p> + +<p>Al het ondergeschikte werk geschiedt door kleurlingen, van welke een +paar duizend dwangarbeiders zijn. Voor deze menschen ontvangt de Staat +een shilling per dag en per persoon, terwijl de voeding en huisvesting +door den werkgever moet geschieden. Door elkaar kost zoo’n +dwangarbeider den diamantmijnen een gulden vijftig cent per dag. Die +menschen moeten daarvoor twaalf uur werken en zijn in hun vrijen tijd +in een soort gevangenis ondergebracht, waar zij onder streng toezicht +leven. Dat huis van bewaring hebben wij niet gezien. Die arme kerels +dragen allen gevangeniskleeding, met een nummer op den rug.</p> + +<p>De andere kleurling-arbeiders worden uit vrijwilligers gerecruteerd, +die zich voor niet minder dan vier maanden moeten verbinden. In die +vier maanden zijn zij hun vrijheid kwijt, zij mogen de poorten, rondom +de mijnen, niet verlaten. Maar zij hebben er ruimte van beweging genoeg +en verdienen een vrij hoog loon. Deze arbeiders werken in een +3-ploegenstelsel en lossen elkaar na 8 uur af. In die 8 uur verdienen +zij van twee tot drie gulden daags. In de omheining, waarin deze +kleurlingen wonen, het leven wat zij er leiden, de slaapgelegenheden, +de winkels, waarin zij hunne benoodigdheden voor zeer lage prijzen +kunnen koopen, het hospitaal, de keuken enz. alles werd door ons +bezichtigd en zag er buitengewoon goed onderhouden en zindelijk uit. +Als deze werklieden willen, dan kunnen zij in de vier maanden, zoolang +hun contract bindend is, een mooi sommetje over houden. De directeur, +die ons rond geleidde, vertelde ons, dat het verdiende geld maar al te +dikwijls moest dienst doen om een of ander stuk vee te koopen. Voor dat +stuk vee werd dan later eene vrouw gekocht, die dan verder het werk +moest verrichten. Het eerste wat een kaffer in den regel koopt, als hij +wat geld over heeft gespaard is eene vrouw; niet om haar lief te hebben +en met haar een gezin te vormen, maar om eene slavin te hebben, die +voor hem kan werken.</p> + +<p>Eene zuster, die tot de Engelsche Katholieke missie behoort, <span +class="pagenum">[<a id="pb128" href="#pb128">128</a>]</span>die ik in +Bloemfontein bezocht, vertelde mij, dat in geheel onbeschaafden staat +de Kaffer niet meer werkt, zoodra hij eene vrouw heeft. Werken is in +zijn oog iets laags, dat men alleen doet, door honger of hooger macht +gedreven. Zoodra hij eene vrouw heeft, is hij de hooger macht en dwingt +zijne vrouw tot arbeid! Wij zagen dan ook in sommige plaatsen vrouwen +in de laatste maanden van zwangerschap en met een klein kind op den rug +gebonden, het zwaarste werk verrichten, terwijl de echtgenoot als een +opzichter stond toe te zien. Zoodra nu de eerste zaden van +christelijkheid beginnen te ontkiemen, dan begint de man weder te +werken en brengt zijn verdiend geld tehuis, maar dan meent de vrouw +niets meer te mogen doen en is met de grootste moeite er toe te +brengen, haar beetje huiswerk te verrichten en voor den man het eten te +koken. Den geheelen dag slingert zij dan, met haar kind op den rug +gebonden, voor hare hut om in niets-doen. Eerst het volgend stadium +doet haar begrijpen, dat ook zij een taak te vervullen heeft en zijn +zij eenmaal zoover, dan vormen zulke menschen soms heel gelukkige +gezinnen, die de kinderen naar school zenden en dan door de +ontwikkeling der kinderen, zelven ook een hoogere ontwikkeling +bereiken. In één van zulke gezinnen vonden wij zelfs eene +vrouw met een Singer-naaimachine, bezig lakens te zoomen voor hare +bedden.</p> + +<p>Donderdagavond hadden wij de argumenten te weerleggen van eenige +anti-vrouwenkiesrecht-heeren tegen de rede van Mrs. Catt ingebracht en +werden daardoor enkelen overtuigd, dat hunne argumenten niet +steekhoudend zijn. Velen hunner moesten toegeven, “dat hun hoofd +overtuigd was, doch dat hun hart nog tegenstribbelde.”</p> + +<p>Vrijdag was mijn zwaren dag. Reeds om elf uur moest ik weder spreken +over “vrouwenkiesrecht in verband met openbare +zedelijkheid” voor een veertigtal christelijke vrouwen, eene +vergadering, die tot bijna één uur duurde; toen snel +lunchen, want om twee uur kwam de burgemeester met zijne vrouw ons met +twee auto’s afhalen om eene tocht naar en door Kenilworth te +maken (een prachtige rit, doch alles vol Cecil Rhodes-verheerlijking) +en om vier uur bracht hij ons naar het hotel Alexanderfontein, zes +mijlen buiten de stad, alwaar de “garden-party” gegeven +werd. Alles wat in Kimberley voornaam is, was daar bijeen. Wij moesten +ieder een <span class="pagenum">[<a id="pb129" href= +"#pb129">129</a>]</span>korte speech houden en met vele tegenstanders +spreken. Om half zeven kwamen wij tehuis, doodvermoeid, juist nog tijd +vindende om ons om te kleeden, te eten en naar de vergadering te gaan, +alwaar ik, voornamelijk voor Hollandsch sprekenden, dien avond alleen +het woord had. Mrs. Catt was zoo moe, dat zij tehuis moest blijven. +Onze lezingen hebben een zoo gunstig resultaat gehad, dat wij met de +stellige overtuiging Kimberley vanavond verlaten kunnen, dat van uit +die stad nooit meer een anti-adres aan de regeering zal worden +gezonden, als vrouwenkiesrecht weder in het parlement behandeld zal +worden. De opstelsters en eerste onderteekenaarsters van dat adres zijn +nu leden van de vereeniging voor vrouwenkiesrecht.</p> + +<p>Hedenmorgen hebben wij weer per auto een paar uren in de omgeving +van Kimberley rondgedoold en toen onze koffers gepakt en nu zitten wij +den tijd die ons rest, vóór ons vertrek van hier, met +brievenschrijven te vullen.</p> + +<p>Vanavond om acht uur reizen wij in eens door naar Victoria-Falls, +het grootste wonder der wereld, zooals men zegt. Dit is een reis, die +van Kimberley af nog drie nachten en twee dagen duurt en die ons dwars +door Rhodesia voert, tot op betrekkelijk korten afstand van de Congo. +Volgens ’t geen wij over deze reis gelezen en gehoord hebben, +kunnen ons allerlei avonturen overkomen, en verkeeren wij daarover in +groote spanning. Sedert wij Kaapstad verlaten en tot deze reis besloten +hebben, hebben wij aan de voorbereiding tot deze reis reeds menig uur +van groot vermaak te danken. Ieder die er geweest is, of het van hooren +zeggen heeft, gaf ons goeden raad, hoe wij ons moesten kleeden, wat wij +voor voorzorgsmaatregelen hebben te nemen voor nachtelijke overvallen +van leeuwen en olifanten, en voor slangenbeten; welke boot wij over de +<span class="corr" id="xd0e1742" title="Bron: Zambesi-rivier"> +Zambesie-rivier</span> moesten gebruiken om niet door een hypopotamus +omver gesmeten te worden, enz. enz. Hoewel men ons den raad gaf, niet +veel bagage mede te nemen, omdat het goederenvervoer er zoo duur is, +zouden wij toch, als wij alles medenamen wat men ons aanprees, met ons +vieren zeker een scheepslading hebben.</p> + +<p>Toch zijn er genoeg <span class="corr" id="xd0e1747" title="Bron: +praeperatieven">praeparatieven</span> gemaakt en de wonderlijkste +inkoopen gedaan. Een uitrusting van Tartarin de Tarascon haalt niet bij +de uitstoffeering van mijn medereizigsters. <span class="pagenum">[<a +id="pb130" href="#pb130">130</a>]</span></p> + +<p>En met het toilet zijn de voorbereidselen niet voltooid. Men heeft +ons gewaarschuwd, dat het water op reis niet te drinken is en men wilde +zelfs, dat wij blazen gevuld met gesteriliseerd water, van hier zouden +medenemen. Wij hebben er de voorkeur aan gegeven een mand met +keukengereedschappen te koopen, waardoor wij onderweg het water en de +melk kunnen koken, onze eigen koffie en thee kunnen zetten en voor een +deel voor ons voedsel kunnen zorgen. Ieder heeft voor eigen beddegoed +en handdoeken te zorgen en een groote mand met fruit is voor allen te +zamen gekocht. Sinaasappelen, mandarijnen, bananen, ananassen en +appelen vullen een flinke aardappelmand, die mede in de wagen moet +worden genomen. Doozen met chocolade en andere zoetigheden, voor een +deel ons geoffreerd, voor een ander deel aangekocht, voltooien onzen +proviandvoorraad. Mocht het nu blijken, dat wij van al die dingen niets +noodig hebben, dan hebben wij van de voorbereiding en met het aankoopen +toch reeds de noodige pret gehad.</p> + +<p>Dat wij Kimberley over een paar uur verlaten, spijt ons geen van +allen. Wel hebben wij hier zeer nuttig werk verricht en goede +resultaten gehad en waren de menschen zeer voorkomend, maar ’t is +niet alleen de zwaveldamp, die uit de mijnen opstijgt, die de lucht +hier verontreinigt, het is iets anders, dat men voelt, niet ziet, doch +dat onaangenaam aandoet. Niet alleen de geheele stad, maar ook de grond +ongeveer 10 mijlen rondom Kimberley behoort aan de Beer’s +maatschappij. Men leeft er geheel onder den indruk van diamantkoningen. +Alles wat die grond nog ooit zal produceeren, eigenen zich de +aandeelhouders van die maatschappij toe. Hier hapert iets in onze +menschelijke verhoudingen en rechten.</p> + +<p>Ik kon hier de gedachte niet onderdrukken, dat Kimberley de tweede +stad in Zuid-Afrika is, waar wij aankomen, die geheel leeft en geheel +bestaan kan van de ijdelheid der vrouwen. Als eens de vrouwen +verstandiger worden en zich niet meer sieren met struisveeren en +diamanten, dan is het met Port-Elisabeth en Kimberley gedaan. Wat zou +er dan zelfs van geheel Zuid-Afrika worden, als deze twee +producten,—voor zoover wij nu door Zuid-Afrika gekomen zijn, de +eenige werkelijke Zuid-Afrika-producten,—eens geene marktwaarde +meer bezitten? Dan zou in Zuid-Afrika weder een landbouwende <span +class="pagenum">[<a id="pb131" href="#pb131">131</a>]</span>bevolking +de boventoon voeren, wat voor het land en de bewoners, naar het mij +voorkomt, verreweg het beste zou zijn. In Port-Elisabeth werd ons +gezegd, dat meer dan de helft van alle struisveeren door Amerikaansche +handelaren wordt opgekocht, hier in Kimberley vernamen wij, dat +tweederde van alle opgedolven diamanten naar Amerika gaan. Dat geeft te +denken. Onze Amerikaansche reisgezellinnen zijn er volstrekt niet +trotsch op, dat het land harer geboorte in dit opzicht bovenaan staat. +<span class="pagenum">[<a id="pb132" href="#pb132">132</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch17" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-126.gif" alt= +"Ornament" width="608" height="232"></div> + +<h2 class="normal">In den trein door Rhodesia en aankomst in +Zambesie.</h2> + +<p>Rhodesia, het grondgebied dat zijn naam ontleent aan zijn stichter +Cecil Rhodes, grenst ten zuiden aan de Transvaal, ten oosten en westen +aan Portugeesch Oost- en West-Afrika en ten noorden aan den Congo en +Duitsch-Oost-Afrika. Door de rivier Zambesie is het in twee deelen +verdeeld, het eerste Zuid-Rhodesia en het tweede Noord-Oost en +Noord-West-Rhodesia. Het grondgebied van geheel Rhodesia is grooter dan +dat van geheel Duitschland en Oostenrijk-Hongarije te zamen.</p> + +<p>Dit grondgebied behoort niet tot de Unie van Zuid-Afrika. Het +behoort aan eene Engelsche maatschappij, die er alleenheerschappij +voert. Deze maatschappij heeft het indertijd, toen de Zuid-Afrikaansche +Unie gevormd werd, voor vijf en twintig honderd duizend pond aan de +Unie aangeboden, welk aanbod echter niet door de Unie werd aanvaard. +Het heeft nu zijn eigen wetten en staatsregeling.</p> + +<p>Drie keer in de week gaat er een trein van Kaapstad naar Bulawayo, +de hoofdstad van Rhodesia, en verder naar de Victoria Falls, in +Zambesie, en naar Livingstone, en vandaar neemt de Mashonaland-spoorweg +de lijn over om de passagiers in nog eens vier en twintig uur naar den +Congo te brengen.</p> + +<p>In Kimberley, alwaar wij Zaterdagavond in den trein kwamen, neemt de +Rhodesia-spoorweglijn de taak van de Kaapkolonie-lijn over. De treinen +zijn comfortabel ingericht en voorzoover doenlijk op deze stoffige +lijn, wordt er de noodige zindelijkheid betracht. <span class= +"pagenum">[<a id="pb133" href="#pb133">133</a>]</span></p> + +<p>Toen wij Zaterdagavond in den trein kwamen, hadden wij een vrij +vermoeienden dag achter ons en begaven ons dus weldra ter ruste. Wij +wisten, dat wij den volgenden morgen om zeven uur in Mafeking zouden +aankomen en daar ongeveer een half uur zouden stoppen. Wij wilden +zorgen dan gereed te zijn om even een kijkje in Mafeking te kunnen +nemen, de stad ons allen uit den Zuid-Afrikaanschen oorlog zoo goed +bekend, door zijne belegering en de rol door Baden-Powell aldaar +gespeeld. Wij hadden daarvan in Kimberley zooveel hooren vertellen, ook +natuurlijk van de bezetting van Kimberley. Het was voor ons heel +interessant dezelfde toestanden en omstandigheden het eene oogenblik te +hooren vertellen door de Britsch-gezinden, het andere oogenblik door de +Afrikaanders. Hoe gevoelig zijn zij nog van beide zijden over de +gebeurtenissen in Kimberley en wat willen de Engelschen gaarne allen +lof aan Rhodes schenken, die hen gedurende de dagen van bezetting zoo +in elk opzicht schijnt te hebben geholpen, terwijl de Afrikaanders +juist aan zijn verderfelijken invloed hun val toeschrijven.</p> + +<p>Maar over één punt zijn de Britten niet goed te +spreken. Wil men met hen op goeden voet blijven, dan doet men goed het +gesprek over “de concentratiekampen” te mijden. Dat is hun +wondeplek. Wel is waar hebben zij er op gevonden, dat die waren +opgericht om de vrouwen daarin te beschermen, maar zoodra zij met goed +ingelichten te doen hebben en dat voorwendsel niet goed kunnen +volhouden, dan worden zij boos en als zij beleefd zijn, vragen zij het +onderwerp liever te laten rusten.</p> + +<p>Toen wij Zondagmorgen een eindje buiten het station een kijkje in +Mafeking namen, zagen wij natuurlijk niets bijzonders en niets dat ons +nog aan den oorlog herinnerde. Wij kwamen daarom ook in den trein terug +met geen ander gevoel, dan dat wij tegenover deze stad onzen plicht +gedaan hadden, door zoo vroeg gereed te zijn en er even onze opwachting +te maken.</p> + +<p>Reeds spoedig merkten wij dien Zondag, dat wij steeds meer den +equator naderden, de hitte in den trein was bijna onuitstaanbaar en +voor de witte, roode en grijze stof, die in dikke rookwolken langs den +weg opstoof, moesten wij zooveel mogelijk de raampjes gesloten houden. +Dikwijls <span class="pagenum">[<a id="pb134" href= +"#pb134">134</a>]</span>zuchtten wij elkander dien dag toe, dat de +Victoria Falls al buitengewoon imposant moesten zijn om ons te +vergoeden wat wij dien dag door de warmte en stof leden.</p> + +<p>Toch was de reis hoogst belangwekkend. Wel is waar was het landschap +eentonig door zijn altijddurende woestenij, met slechts weinige lage +bergen op den achtergrond en zagen wij geen enkelen olifant, leeuw, +tijger, rhinoceros of ander wild gedierte, die daar toch in menigte +zijn, maar wij zagen steeds meer, bij elke halte, de inboorlingen in +hun natuurlijken staat, nog zeer weinig door aanraking met de blanke +bevolking bedorven en zoogenaamd beschaafd. Zij kwamen bij elke halte +in groote groepen aan den trein, om vruchten, melk of eieren of wel de +door hen vervaardigde nijverheidsproducten te koop aan te bieden. Deze +laatste gaven ons geen groot denkbeeld van hun ontwikkelingsstaat en +ook hunne uitrusting plaatste hen niet op een hooge trap van +beschaving. De kinderen liepen geheel naakt rond en de grootere +menschen waren dikwijls alleen gekleed met een leeren vijgeblaadje en +eenige strengen koralen of koperen ringen, om verschillende deelen van +het lichaam gewonden. Sommigen zagen er allerdwaast uit. Zoo liep een +geheel naakte man met een oude heerensmoking om zijn naakte schouders, +een ander had alleen een oud heerenvest aan, een ander jong mensch had +een streng blauwe koralen om zijn hals, een blauw en geel gestreept +jersey, zonder mouwen, om zijn body en een paar gele leeren +beenbekleedsels van den een of anderen cavalerist om zijn beenen. Alle +mannen en vrouwen droegen evenwel het een of ander om hun middel, om +zedelijk voor den dag te komen. Met zekerheid kan ik verklaren, dat ik +in mijn leven niet zooveel verscheidenheid van toiletten heb +aanschouwd, dan den Zondag in den trein door Zuid-Rhodesia.</p> + +<p>Hadden wij den heelen dag geen avontuurtje gehad, des avonds zouden +wij toch iets hebben. De gloeiende heete zon had mijlen ver al het +uitgedroogde gras, alle boomstronken en zelfs de hooge boomen op den +achtergrond in brand gezet en tot wij ten slotte ons te slapen legden, +gerustgesteld door den hoofdconducteur, dat er geen gevaar was, gingen +wij aan beide zijden door een vuurzee, die den geheelen weg stralend +verlichtte. Het was soms alsof op geringen afstand een heele stad in +brand stond en omdat wij wisten, dat er geen menschenlevens <span +class="pagenum">[<a id="pb135" href="#pb135">135</a>]</span>en geen +groote waarde door verloren ging, konden wij ons gerust de weelde +gunnen er met welgevallen naar te zien.</p> + +<p>Gelukkig bracht de avond de gewenschte koelte en des nachts was de +temperatuur onverbeterlijk. Daarbij volle maan en een heldere +sterrenhemel, die het hoornvee in de weiden juist genoeg verlichtte, om +ons in elke koe een olifant of een rhinoceros te doen zien.</p> + +<p>Op den geheelen afstand tusschen Mafeking en Bulawayo passeerden wij +geen enkel dorp waar andere blanke bevolking woonde dan die door de +spoorwegmaatschappijen was aangesteld of een soort politie vormde, en +zelfs deze laatste was in vele dorpen nog uit de zwarte bevolking +gerecruteerd. Men moet zoo’n zwarten politieman zien met bloote +beenen in een kort khakibroekje, een los jasje aan en een zweepje in de +hand (dat is zijn wapen) en dan een vilten hoedje op den zwarten kop, +op en neer langs den stilstaanden trein loopen en al zijne zwarte +medeburgers, die naar zijne meening te dicht bij den trein komen, met +een zweepslag terug dringen. De waardigheid in zijne houding en +gelaatsuitdrukking, waarmede hij toont, dat hij zijn taak hoog opvat, +is allergrappigst.</p> + +<p>Maandagmorgen om 8 uur, wij waren juist gereed, kwam de conducteur +ons mededeelen, dat wij in Bulawayo waren en daar tot twaalf uur zouden +blijven. Wij konden het nauwelijks gelooven. Niets had ons eenigszins +kunnen doen vermoeden, dat wij een stad naderden en nog wel de +hoofdstad van zoo’n groot grondgebied. Wij waren nog steeds in +een woestenij en het houten stationsgebouwtje leek ook niet op wat wij +verwacht hadden. Toch waren wij in Bulawayo en wij volgden den raad van +den conducteur, om onze bagage stil in den waggon te laten,—hij +zou dien afsluiten en er toezicht op laten houden—om rustig de +stad in te gaan. Onze introductiebrief doet nog steeds wonderen.</p> + +<p>Buiten het station stonden enkele dos-à-dos en andere kleine +wagentjes gereed om de reizigers stadwaarts te brengen, doch wat ons +het meest aantrok, dat waren de vele rickshaw’s, voor +één of twee passagiers bestemd, en met een kleurling als +trekdier. Mrs. Catt en ik namen direct in een van deze voertuigjes +plaats en onze beide andere medereizigsters volgden in een tweede. Dat +was een nieuwe sensatie. Deze lichte wagentjes op caoutchouc wielen +worden door kleurlingen zoo <span class="pagenum">[<a id="pb136" href= +"#pb136">136</a>]</span>snel voortbewogen, dat een paard het bijna niet +sneller doet. Die mannen springen meer vooruit dan dat zij loopen, en +hun lichte tred voorkomt, dat er veel stof opwaait. Het heerschap, dat +ons voertuig voortbewoog, droeg door elk oor een ongeveer tien +centimeter lang houtje, waardoor het onderste oorlelletje sterk naar +onder toe verlengd werd. Ringen van hoorn, koper en zilver droeg hij om +zijn armen en beenen, en eenige strengen gekleurde koralen maakten zijn +halsversierselen uit. Overigens had hij niet veel kleeren aan.</p> + +<p>Wij stapten vóór ’t Grand Hotel uit om daar ons +ontbijt te nemen en wilden dan verder de stad zien. Als men in +aanmerking neemt, dat er nog niet zoo heel veel jaren verstreken zijn +sedert Lobengula met zijn vele vrouwen hier den scepter voerde en op de +plek, waar nu groote koopmanshuizen en betrekkelijk groote hotels +staan, de maïs groeide voor het onderhoud van den machtigen +monarch, dan is alleen van uit dat oogpunt de stad reeds het +bezichtigen waard. Maar alles verkeert er nog in een stadium van +wording; alle winkelhuizen en kantoren en hotels waren, als het ware, +zoo op een plek in de woestenij neergeworpen en alleen hier en daar een +blok winkelhuizen duidt aan dat Bulawayo weldra een stad zal worden. +Toch is er reeds een interessant museum....pje, een openbare +bibliotheek, een theater......tje, een clubgebouw, een park, dat echter +nog groeien moet, de aanleg is er, en nog het een en ander meer, wat +een stad rijk moet zijn. In het midden van de stad staat een zeer groot +bronzen standbeeld van Cecil Rhodes, vanwaar hij, zooals men zegt, +“de wereld inkijkt.” Hij staat daar met ongedekten hoofde, +wat de bijgeloovige inboorlingen met vreeze heeft bezield, omdat zij +meenen dat, zoolang Rhodes zonder hoofddeksel daar stond, Allah het +niet zou laten regenen.</p> + +<p>Wij hadden om twaalf uur van deze heete, stoffige stad genoeg gezien +om ons plan op te geven hier op den terugweg eenige dagen over te +blijven. Nog eens vier uren hier te vertoeven bij het teruggaan zal +genoeg zijn om den indruk te vestigen, dat er eens in het midden van +Rhodesia een groote stad zal verrezen zijn, waar men, de tropische +hitte niet in aanmerking genomen, even genoegelijk en comfortabel zal +kunnen leven, als in andere wereldsteden. Maar dat zal nog wel enkele +jaren duren. <span class="pagenum">[<a id="pb137" href= +"#pb137">137</a>]</span></p> + +<p>Om ruim twaalf uur zette onze trein zich weder in beweging, om ons +nu regelrecht naar Zambesie te voeren, naar de plaats, waar zestig +jaren geleden Livingstone de grootste watervallen van de wereld +ontdekte. Het landschap veranderde nu een beetje. Er kwamen wat meer +boomen op de geel verbrande grasvlakten. Hier en daar zagen wij wilde +abrikoos- of perzikboomen in vollen bloei, mimosaboomen met bloemen, +driemaal zoo groot als de gewone soort, wilde olijfboomen en nog tal +van andere soort boomen, waarvan wij den naam niet kenden en de +vruchten nooit gezien hadden. Ook daar weder overal inboorlingen aan +den trein, die soms door hun woest geschreeuw ons reeds van verre +verkondigden, dat wij in een kleurling-dorp aangekomen waren. De +mandjes, lepeltjes, grillig gevormd aardewerk, stokken, etc., die zij +te koop aanbieden, geven door hunne asymetrische lijnen en +onregelmatige afwerking geen grooten dunk van hun ontwikkeling. Al deze +inboorlingen behooren tot de Zambesie-, Matabele- of Barotsestammen. Ik +zou wat gaarne eenigen tijd in deze buurten blijven om wat meer van +deze volksstammen te weten te komen, maar dat zou veel te lang duren, +want heel gauw vertrouwen deze menschen de witmenschen niet en zoo lang +kunnen wij hier niet blijven, daarvoor zijn wij ook niet naar +Zuid-Afrika gekomen.</p> + +<p>Ook dien avond zagen wij weder, doch toen op grooteren afstand, +groote boschbranden en vertelde men ons, dat die na zulke heete dagen +bijna steeds voorkomen.</p> + +<p>Dinsdagmorgen om 7 uur waren wij aan het doel van onze reis. +Zambesie bestaat ook al weder uit niets anders dan het groote hotel, +dat aan den Rhodesian Railway Co. behoort, eenige huizen van +spoorwegemployé’s en verder kleurling-hutten. Men spreekt +echter altijd van de Victoria Falls en die maken dan ook wel de +aantrekking van deze plaats uit.</p> + +<p>Een blanke man met een paar dozijn kleurlingen maakte zich spoedig +meester van onze bagage en van die van andere gasten en toen ging het +door het mulle, roode zand, naar het op vijf minuten afstand gelegen +hotel. In minder dan geen tijd hadden wij allen onze bagage in onze +kamers en konden wij een verfrisschend bad nemen. Het personeel in dit +hotel bestaat uit niets dan kleurling-mannen, geen vrouw doet er eenig +werk. In de eetzaal zijn het Indiërs, die in <span class= +"pagenum">[<a id="pb138" href="#pb138">138</a>]</span>nette, witte +kleeding rondloopen, maar onze kamermeisjes zijn naakte jongens, enkel +met een zwembroekje gekleed. Het zijn echter voorbeeldige kamermeisjes, +zoo netjes doen zij hun werk, alleen voor het vasthaken van een +vanachter sluitende japon of blouse niet goed te gebruiken.</p> + +<p>Nadat wij ons ontbijt genomen hadden, waren wij allen frisch genoeg +om onzen eersten tocht naar de wereldberoemde watervallen te +ondernemen; onze verwachting was te hoog gespannen dan dat wij daarmede +tot des middags konden wachten.</p> + +<p class="alignright">14 Sept. 1911. <span class="pagenum">[<a id= +"pb139" href="#pb139">139</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch18" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-126.gif" alt= +"Ornament" width="608" height="232"></div> + +<h2 class="normal">De Victoria Watervallen.</h2> + +<p>De naam van deze watervallen, die inderdaad eenig in hun soort zijn, +is eigenlijk Mosioatunya, zooals de inboorlingen ze gedoopt hebben, en +dat beteekent: “rook, die geluid geeft”. Deze naam +ontleenen zij aan de vochtige wolken, die zij wijd en zijd om zich +verspreiden en aan het geraas, dat de val van het water vergezelt. +Zoowel voor mij, als voor de beide Amerikaansche reisgezellinnen, die +de Niagara-watervallen kennen, boden toch deze watervallen eene +verrassing. Zij zijn bijna twee keer zoo breed en twee en half maal zoo +hoog als de Niagara-vallen. Zij beslaan ruim anderhalve kilometer +lengte en vallen van een hoogte van bijna een honderd en vijftig meter +naar beneden. Maar deze enorme breedte en deze vreeselijke hooge val +geven alleen niet de schoonheid aan deze watervallen. Het is veel meer +de buitengewoon woeste, schilderachtige omgeving, de damp of wolk, die +door het uitspatten van het schuimend water veroorzaakt wordt en de +verrassend schoone regenbogen die zij geven; dit en nog veel meer te +zamen, doen den toeschouwer den adem inhouden en vol bewondering stil +staan. Eene beschrijving van dit stuk natuurwerk waag ik niet te +geven.</p> + +<p>Nog is niet uitgemaakt of deze prachtige rivierbedding door den +eeuwenlangen val van het water ontstaan is, of dat door eene aardbeving +plotseling dit natuurwonder tot stand kwam. Voor dat Livingstone, +November 1855, de Victoria-vallen ontdekte, toen hij de <span class= +"corr" id="xd0e1825" title="Bron: Zambesi-rivier"> +Zambesie-rivier</span> opvoer, had men er niet van gehoord en eerst +nadat Cecil Rhodes met zijn Chartered Company den spoorweg door +Rhodesia liet aanleggen, werden <span class="pagenum">[<a id="pb140" +href="#pb140">140</a>]</span>zij voor gewone toeristen bereikbaar. +Thans worden zij het geheele jaar door geregeld bezocht, door +Afrikanen, Engelschen en zulk soort menschen als waartoe ons clubje van +vier behoort.</p> + +<p>Den eersten morgen deden wij niet veel meer dan de watervallen +rondloopen en van alle kanten bezien. Telkens waren wij door het +veranderde aspect opnieuw verrast. Ook wisten wij soms niet wat meer te +bewonderen was, de vallen zelf, of wel de grootsche omgeving waarin zij +zich bevinden. Toen wij tegen half twee terug kwamen, was het te heet +geworden om dien dag nog meer te doen, alleen tegen den avond, bij +ondergaande zon en opkomende maan gingen wij nog eens een kijkje nemen. +Heel lang vertrouwden wij ons toen niet te blijven, want de wilde +beesten, die nog altijd in deze omgeving huizen, blijven bij dag wel op +den achtergrond, maar of zij ’s avonds niet eens een sprong naar +een nieuwsgierig en indringerig witmensch zullen maken, durft men ons +niet verzekeren.</p> + +<p>Met een clubje van nog zes Engelschen—vier heeren en twee +dames—huurden wij den volgenden dag het kleine electrische bootje +af om een tocht op de Zambesie-rivier te maken en op een van de vele +mooie eilandjes in deze rivier te picnikken. Van dezen tocht hadden wij +ons veel voorgesteld en ik kan er direct bijvoegen, dat onze +verwachting ruimschoots werd overtroffen. Buiten ons tiental waren er +nog vijf man in het kleine bootje, de kapitein (een Engelschman), en +vier zwartjes om voor onze lunch en bediening te zorgen.</p> + +<p>Om tien uur staken wij van wal en om half een landden wij op een +eiland met een onuitspreekbaren inlandschen naam, na twee en een half +uur lang langs de schoonste, belangwekkendste en voor ons vreemdste +oevers gevaren te zijn. Behalve hier en daar een paar inlanders zagen +wij geen menschelijk wezen, doch een prachtige, weelderige +plantengroei; de meest tropische boomen, die men zich denken kan, +versierden de oevers van deze schoone rivier. Ook was het toeval ons +gelukkig. Wel wisten wij, dat vele hypopotami dit water hier onveilig +maken en menig keer de lichte kanoe’s van de inboorlingen omver +werpen, door er even een van hunne breede pooten in te zetten, maar het +gebeurde toch maar al te dikwijls, dat zij zich op een afstand houden +als een electrisch bootje <span class="pagenum">[<a id="pb141" href= +"#pb141">141</a>]</span>met eenig geraas zich door het water, wat zij +hun gebied achten, voortbeweegt. Vele reizigers zijn dan ook reeds +bevredigd als zij de voetsporen van zoo’n beest op het eiland +ontdekken, waar zij landen. Zoowel op onze heenreis als op onzen +terugtocht zagen wij echter de monsterbeesten op eenigen afstand zich +in het water voortbewegen en hun afschuwelijk leelijken kop boven het +water uitsteken. Ook zagen twee onzer medereizigers een groote krokodil +op een der vele rotspunten, die wij bijna rakelings passeerden. Daar +deze beesten de kleur van de rots hebben, waarop zij zich bevinden, is +het niet gemakkelijk ze te ontdekken, en alleen, wanneer zij zich +bewegen, bemerkt men, dat er zich een levend gedierte op het stuk steen +bevindt.</p> + +<p>Terwijl de inlandsche jongens bezig waren het water voor de koffie +te koken en onze lunch bereidden, begaven wij ons met den kapitein, als +gids, rond het eiland, om als volgelingen van Robinson Crusoë te +ontdekken, wat er op dit eiland te ontdekken viel en te zien of er geen +onraad was. Wild gedierte en slangen zagen wij er niet, maar de +kapitein raadde ons toch, niet door het hooge gras te loopen en vooral +de voetpaden te volgen, die door de hoteldirectie daar waren aangelegd. +Overal vonden wij de nu leege holen, waar een hypo of ander wild +gedierte zijn nachtleger maakt.</p> + +<p>Wat echter in hooge mate onze belangstelling gaande maakte, dat +waren de wonderlijkste vruchten en zaden, die wij er vonden. Jammer, +dat noch de kapitein, noch iemand in het hotel ons ook maar bij +benadering kon zeggen wat soort vruchten het waren en waarvoor zij door +de inlanders gebruikt worden. De domheid op dit gebied maakte ons boos. +Toen wij den directeur van het hotel, die hier reeds jaren woont, +vroegen, welke vrucht dit was, een vrucht, met een bast als mahoniehout +en nog veel harder, waarin prachtige, vuurrode boonen zich bevinden, +die ook als steenen zoo hard zijn, antwoordde hij: “O, weet u, +dat is een vrucht, die groeit hier in menigte aan boomen, die gij hier +heel veel zult vinden.” Dat was al de wijsheid, die hij in al die +jaren van de vruchten uit zijne omgeving had opgedaan.</p> + +<p>Tot drie uur ’s middags amuseerden wij ons op dit belangrijk +plekje grond, waar wij echter geen van allen een wandeling op eigen +houtje durfden ondernemen, doch steeds in groepjes <span class= +"pagenum">[<a id="pb142" href="#pb142">142</a>]</span>samenbleven. Toen +aanvaardden wij den terugtocht. In mijne wakende droomen zie ik reeds +over eenige eeuwen dit nog bijna onbewoonde gedeelte van het donker +Zuid-Afrika door tallooze Europeanen bewoond en overal aan de oevers +van de <span class="corr" id="xd0e1846" title="Bron: Zambezie-rivier"> +Zambesie-rivier</span> villa’s, met prachtige tuinen, de plaats +innemen, waar nu nog het wild gedierte alleen huist en er de menschen +op den achtergrond houdt.</p> + +<p>De inlanders, die wij op onzen terugtocht op de rivier ontmoetten, +gebruiken nog de primitieve uitgeholden boomstam als kanoe, die zij met +hun breede, korte roeispanen, waarmede zij als het ware het water +wegslaan, pijlsnel voortbewegen.</p> + +<p>Een heel interessanten dag brachten wij in “het +regenwoud” door. Dit boschgedeelte ligt aan de overzijde van de +watervallen en door den altijd-durenden val en ’t uiteenspatten +van het water, waardoor op zeer grooten afstand steeds een fijne +stofregen valt, verkeert dit woud in de gunstigste of ongunstigste +omstandigheid om steeds beregend te worden. Daardoor zijn er +eeuwig-groene boomen, doch alleen zulke boomen, die onder zulke +omstandigheden kunnen groeien. Voor oudere dames is het beste zich voor +een wandeling in dit interessante regenwoud in een Mackintosh-mantel, +met capuchon, en een paar hooge laarzen, met overschoenen, te kleeden, +maar ’t jongere volkje loopt er ’t aangenaamst in een +badkostuum, sandalen en ’n gummikapje op het hoofd. Men wordt er +door en door nat, maar het gezicht op de watervallen, de prachtige +plantengroei, de vreemde bloemen en vruchten, houden den wandelaar +onophoudelijk in spanning. De drie uren, die wij voor deze wandeling +bestemd hadden, waren om nog eer een onzer er aan dacht.</p> + +<p>Nog tal van kleine onderzoekingstochten naar verschillende andere +eilandjes werden door ons ondernomen in de kleine kanoe’s der +inlanders, doch wij waren voorzichtig genoeg, steeds een witmensch als +gids mede te nemen en ons op de eilandjes door een paar inlanders +vooraf te doen gaan. Telkens werden wij op zulke tochten verrast door +’t geen wij er aan vreemdsoortige planten en vruchten vonden, die +geen onzer thuis kon brengen. Van wilde beesten zag ik niet anders dan +drie wilde bokken—bush-buck—zooals de gids ze noemde, en +een heele boom vol spelende aapjes. Natuurlijk ook allerlei soorten +vreemde en bont gekleurde vogels. <span class="pagenum">[<a id="pb143" +href="#pb143">143</a>]</span></p> + +<p>Een avond, toen wij juist allen aan tafel wilden gaan, werden wij +geroepen, dat er een heele groep oerang-oetangs in den tuin van het +hotel aan het spelen waren, die echter door ’t naar buiten +vliegen van de hotelgasten verschrikt geworden, hals over kop het +hazenpad kozen.</p> + +<p>De dagen, bij de Victoria-watervallen doorgebracht, waren voorzeker +hoogst interessant, en ieder, die er geweest is, geeft toe, dat hij +deze tocht niet gaarne uit zijn leven zou willen missen. Maar men moet +er iets voor over hebben. Het is niet alleen de drie dagen lange +benauwend heete reis, maar ook het verblijf aan de Zambesie is +afmattend, tengevolge van de gloeiende hitte gedurende den dag en +doordat men in de lange avonden en nachten, wanneer men een beetje van +de hitte van den dag zou kunnen bekomen, binnenshuis moet blijven voor +het gevaar dat de wilde beesten opleveren. Men bekomt er eigenlijk +niet. Niemand rekt zijn verblijf er dan ook langer, uitgezonderd +diegenen, die er juist voor de wilde beesten-jacht komen, dan noodig +is, om alles goed in zich op te nemen. Twee keer in de week, des +Dinsdags en Zaterdags, kan men er per trein weder vandaan.</p> + +<p>Het is goed gezien, dat de treinen, die teruggaan, juist dat +gedeelte van den weg bij dag doen, hetwelk bij de komende treinen bij +nacht is afgelegd, zoodat de reizigers tenslotte de heele weg door +Rhodesia overzien kunnen. Laat mij er direct bijvoegen, dat zij dan +weten, dat heel Rhodesia, beneden de Zambesie-rivier, niets anders dan +één groote, woeste vlakte is, bewoond voor het overgroote +deel door inboorlingen, en dat het als het ware wacht op energieke +blanken, om het tot ontginning te brengen.</p> + +<p>Wij passeerden nu weder andere kafferdorpen, zooals men hier alle +plaatsen noemt, waar de inboorlingen wat meer opeengehoopt wonen, en +konden hun oorspronkelijke nijverheidsproducten bewonderen en koopen. +In een dorp werden werkelijk goed gesneden, houten figuren aangeboden, +die alle wilde beesten voorstelden. Giraffes, leeuwen, olifanten, +aardvarkens—deze laatsten vooral waren uitstekend nagebootst en +voor six pence te koop. Alles kostte eigenlijk six pence, dat is +waarschijnlijk het eenige geldstuk dat zij kennen. Zij hadden ook +menschen gemaakt. Mannen en vrouwen, allen naar eenzelfde model. Wat +opvallend was, was het model, dat zij zich <span class="pagenum">[<a +id="pb144" href="#pb144">144</a>]</span>gekozen hadden. Niet zichzelf +of gewone toeristen hadden zij nagebootst, maar alle manpoppen waren +zendelingen in lange, zwarte soepjassen, witte beffen en uitgestreken +gezichten, (met alle respect voor het misschien nuttige werk wat deze +mannen daar hopelijk verrichten), en alle vrouwpoppen waren nonnen of +zusters, die met de zendelingen daar werkzaam zijn, om van deze +natuurmenschen Christenen te maken. Niets was aan deze poppen vergeten; +wij moesten de opmerkingsgave, zoowel als de gave, om het geziene weer +te geven, bewonderen.</p> + +<p>Als men bedenkt, dat in heel het groote, uitgestrekte land Rhodesia +thans slechts 17.000 blanken en meer dan 300.000 inboorlingen wonen, +die tot verschillende stammen behooren, en allen nog onder hun eigen +opperhoofd staan, dan begrijpt men, dat deze menschen, als zij zich hun +macht bewust en niet zoo goedaardig van karakter waren, die weinige +witmenschen niet zoo onderdanig zouden dienen. Nu maakt men +mijnwerkers, huisbedienden, winkelknechten, etc. van hen en betaalt hen +bijna niet, want, zoo heet de verontschuldiging, die menschen kennen +geen behoeften en door ze meer te geven, zou men ze maar bederven.</p> + +<p>Toen wij weder wat dichter de bewoonde wereld naderden, verloren de +inboorlingen, die wij aan de stations zagen, voor ons alle bekoring. +Zij waren nu weder, zoo te zeggen, gekleed, en “a dressed native +is not nice”, zooals Mrs. Catt, daarbij de neus optrekkend, +opmerkte. Onze mooie, slanke, naakte mannen en vrouwen, met hun glad +gepolijste, ebbenhouten huid, alleen met koraalsnoeren gekleed, waren +oneindig interessanter.</p> + +<p>Ten langen laatste, na drie, bijna niet door te komen, nachten, en +drie en een halven dag arriveerden wij in Pretoria, vier dagen vroeger +dan men ons er verwacht had. <span class="pagenum">[<a id="pb145" href= +"#pb145">145</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch19" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-126.gif" alt= +"Ornament" width="608" height="232"></div> + +<h2 class="normal">In Pretoria.</h2> + +<p>Nu moet ik beginnen met een bekentenis. Niettegenstaande al onze +voorzorgen om niet ziek te worden, door al het water door ons gebruikt +eerst zelf te koken, zelfs het water, dat wij ’s morgens +gebruikten voor tanden en mond, nooit ongekookte melk te gebruiken en +van de maaltijden alleen dat te nemen, wat wij als volkomen onschuldig +beschouwden, was ik toch de eerste, die door een koortsbaccil +geïnfecteerd werd en had ik den laatsten dag in Victoria Falls een +vrij hevigen koortsaanval te doorstaan, gepaard met maag- en +ingewandlijden. Het idée om in Zambesie ziek te liggen, waar +alle comfort ontbrak en waar geen dokter te krijgen was, benauwde mij +zoozeer, dat wij gebruik maakten van den eersten trein den besten, dat +was die, welke den volgenden morgen van mijn ziek-zijn vertrok, om +regelrecht door naar Pretoria te reizen. De zorg van de beambten van +den trein en van den restauratiewagen gedurende deze reis kan ik +slechts roemen, zij deden alles om de reis zoo min mogelijk vermoeiend +voor mij te maken.</p> + +<p>Wij kwamen nu bijna een week vroeger in Pretoria aan dan men ons +daar verwacht had. Dit gaf mij gelegenheid om rustig uit te zieken, +mijn medereizigsters om van de vermoeienissen en schrik, die zij door +mijn plotseling ziek worden gehad hebben, te bekomen, maar het bracht +onze goede gastvrouwen in Pretoria een beetje in de war met haar +program. Zij hadden zich voorgenomen om ons aan het station te komen +begroeten, de beide dochtertjes van Lady van Boeschoten, de vrouw van +den burgemeester van Pretoria, zouden ons <span class="pagenum">[<a id= +"pb146" href="#pb146">146</a>]</span>daar bouquetten aangeboden hebben, +een toespraak en zang van een koor jonge meisjes zouden wij in +ontvangst hebben te nemen en dien dag zouden wij de gast geweest zijn +van den heer en mevrouw burgemeester van de stad.</p> + +<p>Door de goede zorgen van dr. Mary Hannan en een verpleegster, in een +luchtige, rustige kamer van ’t Grand Hotel en door den goeden +ziekenkost, die mij eenige keeren daags door onze vroegere stadgenoote, +en mijne oude vriendin, mevrouw Bal van Lier, gezonden werd, kon ik den +6en dag reeds weder het bed verlaten en den volgenden morgen voor een +deel aan den lunch deelnemen, die ons in het Grand Hotel door een +veertig dames van Pretoria, waaronder alle vrouwen van de verschillende +ministers en lady Methuen, de vrouw van den oppersten militairen +autoriteit, werd aangeboden.</p> + +<p>Maar ik zal over het program, ’t welk wij gedurende ons +verblijf in Pretoria uit te voeren hadden, nog niet beginnen, doch +eerst wat van Pretoria zelf schrijven. Pretoria is de hoofdstad van +Transvaal en de stad waar na de totstandkoming van de Unie van +Zuid-Afrika, de regeering zetelt. Wel houdt het parlement zijn +zittingen in Kaapstad, maar de premier, de gouverneur en alle ministers +wonen in Pretoria, daar worden de audiënties gehouden en het werk +verricht. Nu was Pretoria oorspronkelijk een kleine stad, gebouwd in +een dal, aan alle kanten door heuvels en verder door vrij hooge bergen +omgeven, doch de stad breidt zich thans met groote snelheid naar buiten +uit en is bezig ver over de heuvelketen zijn straten te verlengen. Een +geregelde verbinding met zeer goede electrische trammen maakt het +doenlijk vrij ver buiten het centrum te gaan wonen. Midden in de stad +heeft men door het sloopen van eenige huizen en—o gruwel—, +ook door het sloopen van een Hollandsche kerk, een flinke ruimte +verkregen, die men bezig is tot een plein met een park te vervormen en +waaromheen reeds nu eenige zeer fraaie monumentale gebouwen gebouwd +zijn. Vooral het Paleis van Justitie, vlak tegenover het Grand Hotel +gelegen, munt uit in eenvoud van vorm en mooie lijnen. Ook het +Gouvernementsgebouw is een sieraad voor dit plein.</p> + +<p>De stad schijnt een bijzondere aantrekkelijkheid te bezitten, die +voor ons, tijdelijke bezoekers, nog niet te verklaren is; elkeen, die +wij hier ontmoeten, onverschillig of zij in Pretoria <span class= +"pagenum">[<a id="pb147" href="#pb147">147</a>]</span>geboren zijn en +de stad reeds van hare opkomst kennen, of dat zij hier nog slechts kort +of zeer lang wonen, zeggen hetzelfde, dat zij Pretoria lief hebben en +er niet aan zouden denken, de stad anders dan nood gedrongen te +verlaten. Toch is het leven hier duur; alles in de winkels is veel +duurder dan in Kaapstad en in de andere steden, die wij in Zuid-Afrika +bezochten, en door de vrouwen wordt hier een vrij groote luxe in +kleeding en sieraden ten toon gespreid. Nergens nog zagen wij in +Zuid-Afrika zulke up-to-date toiletten en hoeden als hier, terwijl de +winkeluitstallingen met vele groote Europeesche steden kunnen +wedijveren.</p> + +<p>Een van die bijzonderheden, die hier onmiddellijk opvallen is wel, +dat de inboorlingen hier met slechts een enkele uitzondering hun +oorspronkelijk karakter dragen, dat zij niet, zooals in de Kaapkolonie, +zoo’n mengsel opleveren van verschillende rassen en zooveel +nuances van wit, geel en zwart vertoonen. Het moet gezegd worden, dat, +hoe dieper men in Zuid-Afrika doordringt, des te zuiverder het +kleurling-ras zich vertoont. Of dit moet toegeschreven worden aan de +hoogere zedelijkheidsopvatting van de boeren, die zich hier het eerst +hebben gevestigd, of dat daarvoor dieper oorzaken te vinden zijn, waag +ik niet te zeggen. In een native-school, een school voor inboorlingen, +die wij hier bezochten, waar de leerlingen intern zijn, troffen wij +onder de 160 leerlingen slechts één kleurlinge aan, een +dochtertje van een Basuto-moeder en een Hollandschen vader, een kind +dat zoo weinig zwart bloed vertoonde, dat zij in het geheel niet zou +zijn opgevallen, als zij zich in een Europeesche omgeving bevond. Op +die school vonden wij tusschen al die zwartjes twee volkomen +Albino-meisjes, kinderen met was-witte huid, geelachtig wit haar en +roode oogen. Deze twee zusjes stammen uit een gezin, waarvan alle +kinderen even zwart als een kachel zijn. ’t Was een akelig +gezicht deze witte was-gezichtjes met de licht-schuwe oogen, onder al +die zwartjes aan te treffen.</p> + +<p>Nu ik met die school begonnen ben, wil ik er meteen wat meer van +vertellen. Het is een school uitsluitend bestemd voor kinderen van +inboorlingen. Het begrip “kinderen” moet men echter breed +uitmeten, want er zijn leerlingen van negen af tot ver over de twintig. +Mannen en ook meisjes, die reeds de twintig jaar ver achter den rug +hebben, zaten daar met en <span class="pagenum">[<a id="pb148" href= +"#pb148">148</a>]</span>naast de heele jonge kinderen in de +schoolbanken het a, b, c, te leeren en legden daarbij een ijver aan den +dag, alsof zij door haast te maken wilden inhalen wat vroeger aan hen +verwaarloosd is. Op deze school, die door de regeering gesubsidieerd +wordt, moet toch nog voor elk kind een vrij hoog schoolgeld betaald +worden. De hoofdonderwijzer vertelde ons, dat elk kind de school +ongeveer twintig pond jaarlijks kost en dat zij daarvan tien pond, dus +ƒ 120,00 jaarlijks zelf moeten betalen; dat zij tevens alle +boeken en andere leermiddelen zelf moeten aanschaffen, dat is ongeveer +twee pond voor elk kind, en dat voor zoover zij intern zijn, en dat +zijn verreweg de meesten, zij nog jaarlijks vijftig pond kostgeld +hebben op te brengen.</p> + +<p>In hoofdzaak zijn de meisjes-leerlingen dochters van de hoofden der +inboorlingen, maar de jongens worden gerecruteerd uit alle klassen +onder hen. De oudere jongens en mannen komen bijna allen voort uit de +armste bevolking, die eerst jaren in de mijnen hebben gewerkt om van +het overgespaarde geld hunne opvoeding te kunnen betalen. Hieruit +blijkt, hoe bij velen van deze menschen sterk de behoefte gevoeld wordt +aan eene hoogere ontwikkeling.</p> + +<p>Deze school is niet alleen bestemd om de kinderen te leeren lezen en +schrijven en wat meer tot het elementair onderwijs behoort, maar de +drie hoogste klassen vormen een opleidingscursus tot onderwijzer en +onderwijzeres. Na volbracht examen worden deze jongelieden gebruikt om +als onderwijzend personeel dienst te doen op scholen voor hun eigen +ras. Ook onder het onderwijzend personeel van deze school waren een +paar kleurlingen. Twee uren daags worden door de jongens besteed aan +het leeren van alles wat tot het timmer- en cartonnagevak behoort, +terwijl in die uren aan de meisjes handwerk- en huishoudonderricht +gegeven wordt. De meisjes leeren er zeer goed naaien en alle handwerk, +dat met de naald moet geschieden, en ontvangen er onderricht van het +begin tot het einde in goed wasschen en strijken, zij leeren er koken +en alle andere huishoudelijke dingen, zelfs leeren zij er debatteeren. +Of dit nu juist voor een vrouw zoo noodig is aangeleerd te worden, +daarvan ben ik nog niet overtuigd. Voor het debat mogen zij de +onderwerpen zelf kiezen en dan wordt er een aangewezen, die het +vóór, een ander die het tegen <span class="pagenum">[<a +id="pb149" href="#pb149">149</a>]</span>te verdedigen heeft. Een +lijstje van de gegevens, die in deze week moeten worden besproken hing +aan een van de muren, en wij konden niet laten, daarin even een blik te +werpen. Het eerste punt van discussie was: “Waarom is het beter +op een stoel te zitten dan maar gewoonweg op den grond te gaan +zitten?” Een ander punt was: “Is het beter zijn dag in te +richten naar de uren van de klok, of om de zon als dagindeeling te +gebruiken?” Dan was er een vraag: “Waarom moeten wij leeren +met lepel en vork te eten?” en ’n ander: “Is ’t +beter voor den mensch om te werken dan om niets te doen?” Deze +zelf gekozen vragen geven een goed inzicht wat in de hoofden van die +leergierige zwarte jeugd omgaat.</p> + +<p>Wij moesten natuurlijk in Pretoria ook de diamantmijn zien, de mijn +die de Cullinan-diamant heeft voortgebracht. Deze mijn is van veel +jonger datum dan die in Kimberley en daardoor zijn de machines die er +gebruikt worden en is de geheele inrichting veel meer up-to-date dan in +Kimberley. Ook de inrichting, waar de zwarte mijnwerkers binnen +gehouden worden, de native-compound, zoodat zij, zoolang hun contract +bindend is, de mijnen niet kunnen verlaten, is nog beter en nog +doeltreffender ingericht dan die in Kimberley.</p> + +<p>Een van de bijzonderheden, die in Pretoria bezichtigd moeten worden, +is zeer zeker de woning waarin president Kruger gewoond heeft. Dit huis +wordt geheel in denzelfden toestand gehouden als toen het nog door den +gestorven president gebruikt werd. Een van de kamers is geheel +ingericht in aandenken aan zijn sterven. Alle kransen, hem toen +vereerd, hangen in gedroogden toestand daar aan de wanden en het +opmerkelijkst in die kamer is de schilderij, Kruger voorstellende als +hij ten hemel vaart, toegewuifd door zijne landgenooten en vereerders. +Voor ons, nuchtere beschouwers en onwillekeurige critici, maakte het +een vreemden indruk, dat het bovengedeelte van het lichaam, dat uit de +wolken zichtbaar is, Kruger voorstelt in gekleeden jas. Maar wij mogen +in deze woning niet critiseeren, want alles getuigt er van eene +oprechte liefde en piëteit voor den dierbaren afgestorvene, die +door vele zijner landgenooten zoo hoog geacht en innig geliefd was.</p> + +<p>Nu ik over president Kruger schrijf, wil ik een enkel woord wijden +aan den oud-president Burgers, den man, die vóór Kruger +aan het hoofd stond van Transvaal en die het tegen <span class= +"pagenum">[<a id="pb150" href="#pb150">150</a>]</span>Kruger moest +afleggen, omdat zijn veel moderner opvattingen van het leven in dien +tijd voor de Boeren van Transvaal veel te vooruitstrevend waren. Was +die man toen aan het hoofd gebleven, dan zou voorzeker veel anders +gegaan zijn in Transvaal dan het nu gegaan is. Burgers was een man, die +naar Europeesche begrippen op de hoogte van zijn tijd stond, doch hij +werd door zijne achterlijke landgenooten toen niet begrepen. Nu hij +dood is, en alles onder andere leiding gekomen is, worden vele van +zijne denkbeelden uitgevoerd en zijn lieve, oude weduwe en vele in +Pretoria wonende kinderen hebben nu ten minste het voorrecht te zien en +te hooren, dat men thans begint in te zien, wat het land in dien edelen +man verloren heeft. Het is geen wonder, dat wij in dat gezin de meest +vooruitstrevende personen van Pretoria aantreffen. Voor zoover ik de +geschiedenis van Zuid-Afrika gevolgd heb, heb ik altijd met de grootste +sympathie aan dien edelen, flinken president Burgers gedacht en daarom +voel ik mij gedrongen, nu ik in Transvaal ben, deze paar woorden aan +hem te wijden.</p> + +<p>De dierentuin met het daaraan verbonden museum in Pretoria is +ongetwijfeld de beste, die wij in Zuid-Afrika hebben gezien. Wil men +goed op de hoogte komen van alle soorten dieren, die in Zuid-Afrika in +wilden staat leven, dan mag men een bezoek aan dien tuin niet +achterwege laten. Hadden wij in Rhodesia geen leeuw gezien, hier zagen +wij eenige zeer mooie soorten. Het verschil bestond alleen daarin, dat +zij nu netjes in een hok zich vertoonden; maar wij vonden het toch +achteraf wel zoo veilig een leeuw in een hok dan in de Rhodesische +bosschen te ontmoeten.</p> + +<p>Behalve de afdeeling van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht, die +in Pretoria bestaat, zijn er nog tal van andere vrouwen-vereenigingen, +die echter meest alle het een of ander philantropisch werk verrichten +en die zich ook hier somtijds verdeelen in twee groepen, waarvan een +alles doet gedreven door een christelijk, de ander door een menschelijk +gevoel. Zoo zijn hier dan ook twee tehuizen voor ongehuwde moeders en +hare kinderen, doch in beide tehuizen worden alleen de blanke ongehuwde +moeders opgenomen. Voor de zwarte zusjes wordt nog in het geheel niet +gezorgd; het zal nog een heel langen tijd duren voordat de +Zuid-Afrikaansche bevolking zal <span class="pagenum">[<a id="pb151" +href="#pb151">151</a>]</span>inzien, dat de zwarte menschen eveneens +onze broeders en zusters zijn, die echter nog op een lager trap van +ontwikkeling staan en daarom juist onze hulp en steun in de eerste +plaats noodig hebben. Over het algemeen beschouwt men de zwarten nog +als slaven, die voor een heel klein loon al het vuile en al het zware +werk moeten verrichten. Men behandelt hen met geringschatting, ja, in +vele gevallen met de grootste minachting. Ik heb hierover reeds in +vroegere brieven geschreven, maar onwillekeurig kom ik er op terug, +omdat het mij telkens weder opnieuw treft en ik een groote sympathie +voor dat zachte, goedaardige volk niet kan onderdrukken en het mij +hindert, dat door eene verkeerde behandeling van de zich boven hen +voelenden, dit volk misschien geheel bedorven en zijn karakter +misschien geheel verwrongen zal worden. Ik hoop, dat die menschen +bijtijds zullen leeren inzien, waarop zij als mensch recht hebben en +dat zij alleen voor eene goede menschelijke behandeling hunne +arbeidskrachten in dienst willen stellen van hunne blanke medemenschen, +die lang niet altijd in ontwikkeling en natuurlijke beschaving boven +hen staan.</p> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">II.</h3> + +<p>In korte trekken zal ik nu eerst vertellen wat wij in Pretoria +verricht hebben, hoe wij er ontvangen werden en hoe het werk door ons +gedaan er op prijs gesteld werd.</p> + +<p>De dag, waarop ik voor het eerst een half uur aan den ons aangeboden +lunch in het hotel kon deelnemen, was ook bestemd om de eerste openbare +vergadering te houden, waar mrs. Catt en ik zouden spreken. Het spreekt +van zelf, dat ik dien avond nog niet het hotel kon verlaten en nog veel +minder een uur kon staan en een toespraak houden. Mrs. Catt moest dus +alleen gaan, en werd geassisteerd door een der hier wonende Engelsche +dames, Mrs. Bigger. De burgemeester van Pretoria—Van +Boeschoten—had voor dien avond bereidwillig het presidium +aanvaard en de stadsgehoorzaal ter beschikking gesteld. Om het vele +Hollandsch sprekende publiek, dat opgekomen was om mij te hooren, +tevreden te stellen, annonceerde de president bij den aanvang van den +avond onmiddellijk, dat ik wegens ziekte verhinderd was dien avond te +komen, doch mij bereid had verklaard na mijn herstel <span class= +"pagenum">[<a id="pb152" href="#pb152">152</a>]</span>een avond alleen +voor de Hollandsch sprekende bevolking te zullen spreken. Dit maakt dan +nu, dat ik niet met mrs. Catt tegelijk naar Johannesburg kan +vertrekken, doch aan mijne belofte getrouw, 2 October eerst de +Afrikaanders voor het kiesrecht moet winnen. Dat mrs. Catt met haar +voordracht weder succes had en velen warm maakte voor deze groote +hervorming, spreekt natuurlijk van zelf.</p> + +<p>Dinsdag waren wij voor een diner de gasten van mevrouw Louis Botha, +waar wij weder bijna alle vrouwen van de andere ministers en eenige +voorname dames van Pretoria ontmoetten. Laat mij er direct aan +toevoegen, dat op alle diners, luncheons en tea’s, stilzwijgend +op mrs. Catt en mij de verplichting rust, dat wij een toespraak moeten +houden en dikwijls waren na afloop van zoo’n eetpartij nog andere +gasten genoodigd, om naar onze toespraken te luisteren. +Achtereenvolgens gaven alle ministersvrouwen een dergelijke gelegenheid +om ons te fuiven, of te wel om de vrienden en vriendinnen uit te +noodigen “to meet mrs. Catt and dr. Aletta Jacobs”. +Woensdag was voor mij zelfs een zeer vermoeiende dag; eerst hadden wij +bij mevrouw Hull, de vrouw van den minister van Financiën, een +lunch gehad en vandaar werd ik om half vier in eene vergadering +verwacht van de Zuid-Afrikaansche Vrouwen Federatie, eene vereeniging, +die hare takken heeft over geheel Transvaal en die uitsluitend uit +Afrikaander vrouwen bestaat. Met enkele uitzonderingen zijn dit allen +conservatieve, godsdienstige vrouwen, die allerlei soort philantropisch +werk verrichten en, hoewel zij beweren de politiek geheel buiten de +Federatie te houden, toch bij de verkiezingen de candidaten van de +Afrikaanderpartij op allerlei gebied zeer sterk helpen en in hunne +statuten onder het hoofdstuk “doel van de Federatie” dit +stuk politieken arbeid zelfs hebben voorgeschreven. In de vergadering +van deze vereeniging mag alleen “de taal” of Hollandsch +gesproken worden. Om die reden was ik er alleen genoodigd te spreken en +mrs. Catt niet. De presidente, mevrouw Faure, die niet alleen +presidente van de afdeeling Pretoria, maar ook van de Nationale +Federatie is, en die zeer sterk voor het vrouwenkiesrecht gevoelt, had +mij uitgenoodigd dien middag te spreken over “vrouwenkiesrecht in +verband met het doel der Federatie en met het werk door die vrouwen +verricht”. Ik had het succes de aanwezige vrouwen <span class= +"pagenum">[<a id="pb153" href="#pb153">153</a>]</span>zoo sterk voor +dat vraagstuk te interesseeren, dat men mij verzocht op hunne +jaarvergadering in Heidelberg te willen komen om daar voor de +afgevaardigden van geheel Zuid-Afrika, want ook in de andere Staten van +de Unie bestaan zulke bonden, dat onderwerp te behandelen. Op die +jaarvergadering zal ik dan eindelijk de vrouwen onder mijn gehoor +krijgen, die het eigenlijk in handen hebben om de vrouwen van +Zuid-Afrika politiek te ontvoogden; want zoodra deze vrouwenbonden er +zich voorspannen en het kiesrecht aanvragen, zullen zij het van deze +regeering verkrijgen.</p> + +<p>En dat is gemakkelijk te verklaren. De Afrikaanderpartij is in de +regeering verre in de meerderheid, doch bij de toenemende immigratie is +het te <span class="corr" id="xd0e1931" title="Bron: voorzein"> +voorzien</span>, dat die meerderheid op den duur zal afnemen. Geeft men +nu den vrouwen het kiesrecht, dan verdubbelt de Afrikaanderpartij haar +stemmen, terwijl onder de immigranten vele ongehuwd zijn, hunne vrouwen +in het moederland achterlaten of soms hun geheele leven als coelibatair +in het nieuwe land doorbrengen. Zoolang echter de Afrikaander +Vrouwenbond zich niet voor het “kiesrecht aan de vrouw +verklaart,” vreezen de mannen, dat zij het stembiljet ongebruikt +zullen laten en dat de Britsche vrouwen, die in hoofdzaak de leden van +de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht uitmaken, het zullen gaan +gebruiken om haar partij te versterken. Van mijn succes in Heidelberg +hangt dus veel af en aan alle kanten word ik aangespoord om deze +gelegenheid aan te grijpen en te probeeren wat ik bereiken kan.</p> + +<p>Dienzelfden avond, dat ik in de Pretoriasche afdeeling van den +Vrouwenbond sprak, moest ik nog naar een diner en een nieuwe toespraak +houden.</p> + +<p>Vrijdagavond boden de Mayor en Mayoress ons een feestavond aan, waar +400 gasten genoodigd waren, en Zondag waren wij de gasten van de +Country-club. Zaterdag brachten wij den geheelen dag door op de farm +van generaal en mevrouw Smuts, den minister van Binnenlandsche Zaken. +Dit interessante echtpaar had ons uitgenoodigd van Zaterdag tot Maandag +bij hen te komen, maar daarvoor hadden wij geen tijd.</p> + +<p>Wij hadden ook nog een tea-party op het buiten van Semmie Marks, +bekend als de rijkste man in Zuid-Afrika, en daar hadden wij +gelegenheid te zien wat er met geld en geduld <span class="pagenum">[<a +id="pb154" href="#pb154">154</a>]</span>van eene Zuid-Afrikaansche farm +te maken is. Dit buiten deed ons in vele opzichten denken aan eene +Engelsche buitenplaats, maar alles was er op nog grooter en +uitgebreider schaal aangelegd.</p> + +<p>Gedurende ons geheele verblijf was de gouvernements-auto met +chauffeur geheel te onzen dienst gesteld en elken morgen om 9 uur kwam +de chauffeur vragen, waarheen wij dien dag wilden gaan en op welken +tijd wij wenschten, dat de auto voorkwam.</p> + +<p>Maandagmorgen moest mrs. Catt naar Johannesburg vertrekken, omdat +zij daar dien middag een comité-meeting moest bijwonen en bleef +mevrouw B. met mij in Pretoria, waar ik dien avond nog moest spreken, +en ook mevrouw B. eene korte toespraak zou houden.</p> + +<p>Minister Malan, minister van Onderwijs, had voor dien avond het +presidium van de vergadering op zich genomen en van de in Pretoria +aanwezige ministers waren er vele in de stampvolle zaal aanwezig. Het +succes was, dat de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht dien avond vele +nieuwe leden verwierf en de voorzitter van dien avond bij zijn woord +van dank meende openlijk te moeten verklaren, dat hij veel geleerd had +en voortaan als een warme voorstander van een spoedige invoering van +vrouwenkiesrecht beschouwd kon worden.</p> + +<p>Dinsdagmorgen vertrokken mevrouw B. en ik naar Heidelberg, alwaar ik +Woensdagmorgen voor de jaarvergadering van de Zuid-Afrikaander +Vrouwen-Federatie moest spreken. Wij hadden nu eens gelegenheid om een +van de kleine Zuid-Afrikaansche steden te zien en de toestanden daar te +leeren kennen. Heidelberg is een van de mooiste stadjes en zal later +zeker een zeer mooi oord worden. Het is in een mooi dal gelegen en door +aardige berggroepen omgeven. Het onderscheidt zich gunstig van andere +zulke stadjes, doordat er nog al veel boomen geplant zijn. Er zijn ook +eenige zeer goed gebouwde en met mooie tuinen omgeven villa’s, +maar... het hotelwezen is er nog meer dan primitief. Wij waren er +uitgenoodigd bij eene familie te komen logeeren, maar, onbekendheid met +den toestand der hotels aldaar had ons doen besluiten die uitnoodiging +van de hand te wijzen en liever in het “Grand Hotel” onzen +intrek te nemen. Maar o, wat heeft ons dat berouwd. De bedden waren +bevolkt, ook zonder dat wij er <span class="pagenum">[<a id="pb155" +href="#pb155">155</a>]</span>in lagen en alles was er verder zoo vuil, +alsof er in geen eeuw een schoonmaak had plaats gevonden. Wij durfden +niets van onze bezittingen hier of daar neerleggen, uit vrees, dat het +op de plek zou blijven vastkleven en wij namen ons voor in het hotel +eene volledige hongerkuur in toepassing te brengen. Het grappigste was, +dat toen wij ons beklag gingen indienen over dezen toestand van zaken +bij de vrouw van het hotel, deze ons met een blik van de grootste +onverschilligheid opnam en antwoordde: “Voor gij Zuid-Afrika +verlaten gaat, zult gij nog wel meer van die beestjes ontmoeten.” +Gelukkig is het warm in Zuid-Afrika en kan men zich een nacht behelpen +ook zonder veel peluwen en dekens. Zoo goed als het kon richtten wij +ons in voor dien nacht en bereidden ons op niet-slapen voor. Dat mijne +metgezellin nu en dan eens even insliep, moest zij betalen met aan +hals, armen en gezicht onmiskenbare teekenen te vertoonen, dat zij in +nauwe aanraking is geweest met dat zekere soort van platte beestjes, +die men bij ons in een “Grand Hotel” niet verwacht en ook +zelden aantreft.</p> + +<p>Woensdagmorgen werd de jaarvergadering van de Vrouwen-Federatie door +ds. Louw met een gebed, het voorlezen van een stuk uit den Bijbel, het +houden van een korte toespraak en het zingen van een psalm geopend, +waardoor de aanwezigen in de stemming kwamen, die zij voor haar werk +meenden noodig te hebben. Er waren ongeveer 40 afgevaardigden uit de +verschillende afdeelingen tegenwoordig en verder een vrij groot aantal +belangstellenden, waaronder een achttal predikanten en eenige +onderwijzers.</p> + +<p>Nadat alle gewone punten van de agenda,—openingswoord van de +presidente, voorlezen der notulen, verslag van secretaresse en +penningmeesteresse, etc.—waren afgehandeld, kreeg ik het eerst +het woord voor mijne aangekondigde rede. Ik kon de aanwezigen wijzen op +het werk van vrouwen uit andere landen, die voor hetzelfde doel werken +als waartoe zij zich geroepen voelen en op het feit, dat al die vrouwen +geëindigd zijn met in te zien, dat zij met het kiesbiljet +honderdmaal vlugger en duizendmaal beter het werk kunnen volbrengen dan +zonder dit. Ik wees hen op de nieuwe plichten der hedendaagsche vrouwen +en vertelde hen, dat hunne grootmoeders en overgrootmoeders misschien +de eerste vrouwen in de <span class="pagenum">[<a id="pb156" href= +"#pb156">156</a>]</span>wereld zijn geweest, die bij de regeering +hebben aangedrongen om kiesrecht. Het waren de vrouwen van de +voortrekkers, die in 1843 reeds eene deputatie zonden naar de Engelsche +vertegenwoordiger in Natal, om het recht voor de Zuid-Afrikaansche +vrouwen op te eischen een stem te hebben in alle zaken, die de welvaart +en het welzijn van het Zuid-Afrikaansche volk betroffen. Deze laatste +wijsheid had ik opgedaan van den premier Botha.</p> + +<p>Mijne woorden werden met groote instemming van al de aanwezige +heeren en vele der aanwezige vrouwen aangehoord en luide toegejuicht, +maar onmiddellijk nadat ik geëindigd had, stond mevrouw De la Rey, +vrouw van den generaal De la Rey, op om te zeggen, dat ook zij met +belangstelling en voor een groot deel met instemming mijne woorden had +aangehoord, dat ook zij meende, dat de Zuid-Afrikaansche vrouwen +eenmaal door den Heer geroepen zullen worden voor dat grooter werk, die +breedere taak waarop ik hen gewezen had, maar dat de Zuid-Afrikaansche +vrouwen hebben te wachten, totdat de Heer haar roept. Tot dusver had +zij die roepstem nog niet vernomen en meende daarom die taak nog niet +te mogen op zich nemen. Door haar man te steunen in moeilijke tijden +had zij steeds zeer veel bereikt en zij meende, dat de +Zuid-Afrikaansche vrouwen eerst moesten probeeren hoever zij het door +het bewandelen van den weg, door God haar gewezen, in Zuid-Afrika +konden brengen. Zij vond gelukkig niet veel instemming.</p> + +<p>Na haar nam mevrouw Brandt, de vrouw van den bekenden predikant uit +Johannesburg, het woord en zeide, dat zij met groote instemming mijne +woorden had aangehoord, alleen op één punt niet zoover +wilde gaan als ik. Ik had aangeraden, dat de Vrouwen-Federatie zich zou +uitspreken vóór vrouwenkiesrecht en zelfstandig een adres +aan de regeering zou zenden, waarin zij op een spoedige invoering er +van zou aandringen. Mevrouw Brandt was van oordeel, dat daarmede voor +vrouwenkiesrecht zeer veel gewonnen, maar de Zuid-Afrikaansche +Vrouwen-Federatie daardoor in stukken gescheurd zou worden. De vrouwen +op de afgelegen farms wisten nog te weinig van deze zaak en zouden +hoogstwaarschijnlijk afgeschrikt worden door zulk een maatregel. Zij +raadde liever de afgevaardigden aan, mij uit te noodigen in hunne +afdeelingen <span class="pagenum">[<a id="pb157" href= +"#pb157">157</a>]</span>het vrouwenkiesrechtvraagstuk te komen +bespreken, daarmede zou zeer zeker veel gewonnen kunnen worden. Daarop +volgden onmiddellijk vele uitnoodigingen, maar daar de meesten een dag +of meer reizen vereischen om er te komen, kon ik die uitnoodigingen +niet alle aanvaarden. Wij moeten den 23en October in Durban scheep +gaan, en wanneer ik die uitnoodigingen zou hebben aanvaard, zou ik +misschien nog een maand langer hier moeten blijven. Alleen de +uitnoodiging van Germiston en Potchefstroom heb ik aangenomen, indien +het ten minste den afgevaardigden van daar gelukt, in den loop der +volgende week een vergadering bijeen te roepen.</p> + +<p>Des middags namen wij den terugtocht aan, omdat ik dien avond in +Johannesburg nog moest spreken. Eerst om half zeven arriveerden wij in +Johannesburg zoo dood vermoeid na een slapeloozen nacht en een dag van +groote beslommeringen, dat het mij onmogelijk was mijn plicht aldaar +voor dien avond <span class="corr" id="xd0e1966" title="Bron: de"> +te</span> vervullen. Ik moest dus mrs. Catt verzoeken alleen het woord +te voeren en mij te verontschuldigen. Ik was voor niets anders in staat +dan een frisch bad te nemen en naar bed te gaan. <span class="pagenum"> +[<a id="pb158" href="#pb158">158</a>]</span></p> +</div> +</div> + +<div id="ch20" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-126.gif" alt= +"Ornament" width="608" height="232"></div> + +<h2 class="normal">Johannesburg.</h2> + +<p>Johannesburg zal wel worden het centrum en de hoofdstad van +Zuid-Afrika. Het begint reeds op een wereldstad te gelijken. Zoo zou ik +het niet aan de Johannesburgers durven zeggen, want die zijn vast +overtuigd, dat hun stad reeds een wereldstad is. Zoo ver is de +ontwikkeling van de stad echter nog niet gevorderd, maar het gaat er +met rassche schreden heen. Er zijn reeds hotels, die met de beste +Europeesche hotels kunnen wedijveren, drie à vier theaters en +eenige music-halls bieden ’s avonds de noodige verstrooiing aan, +al is het kunstgenot dat men er zou moeten smaken dan ook nog van zeer +inférieur gehalte. Overal standplaatsen voor motorcars en +huurrijtuigen, een geregelde en van goede wagens voorziene electrische +tramdienst, breede, goed geasphalteerde straten met groote, mooie +winkels, een zeer woelig, druk verkeer in de stad en de mooie +buitenwijken, groote kantoren en officieele gebouwen, dat alles geeft +inderdaad reeds een grootsteedschen indruk. Deze indruk wordt nog +versterkt door het gezicht van zoovele hooge, rookende schoorsteenen +buiten de stad, die bijna alle aanduiden, dat daar het goud aan den +grond wordt onttrokken, of het zijn eenvoudig +fabrieksschoorsteenen.</p> + +<p>Cosmopolitisch is Johannesburg meer dan eenige andere stad in +Zuid-Afrika. Het Hollandsch-sprekend publiek wordt er bijna niet +aangetroffen, want de betrekkelijk weinige Hollanders, ongeveer een +300, die er wonen en de Afrikaanders, die er zich gevestigd hebben, +beijveren zich allen om toch vooral Engelsch te spreken. De Duitschers, +Franschen, Belgen, Italianen, <span class="pagenum">[<a id="pb159" +href="#pb159">159</a>]</span>Arabieren, etc. die er aangetroffen +worden, spreken onder elkaar ten minste nog hunne moedertaal, maar +overigens is de taal, die hier gesproken wordt, bijna uitsluitend +Engelsch. In Johannesburg zetelt ook de zeer sterke Unionistische +politieke partij, de partij der Britten en Uitlanders, die zeer sterk +tegen deze nationalistische of Afrikaander regeering gekant is. Wanneer +men zich hier in een gezelschap bevindt, hetzij van mannen of van +vrouwen of gemengd, men kan zeker zijn, dat het gesprek onmiddellijk +een politieke kleur aanneemt en dat de regeering wordt hard gevallen +over alle daden, die het heeft verricht. En het is te voorzien, dat +Johannesburg en omstreken steeds sterker Britsch-gezind worden, want +alle goudmijnen en alle fabrieken en groote werkplaatsen zijn in handen +van Britten en die employeeren bij voorkeur Britsche werkkrachten, voor +zoover het werk niet door kleurlingen wordt uitgevoerd.</p> + +<p>Eene andere bijzonderheid valt hier nog op te merken, waardoor +Johannesburg zich van de meeste andere steden in Zuid-Afrika +onderscheidt. Nergens treft men zoovele rijkaards aan, die nu in mooie, +smaakvolle paleizen wonen en in de mooiste automobielen door +Johannesburg’s straten tuffen, wie het zoo onweerspreekbaar is +aan te zien, dat zij niet op zijden kussens in de wieg hebben gelegen +en dat de weg tusschen zwoeger en genieter van ’s werelds goede +gaven, niet zoo’n heele lange is geweest. Toeval, handigheid, +geluk, misschien ook fijn verstand, schijnt hen in korten tijd van het +eene uiterste tot het andere te hebben gebracht. Onwillekeurig wekt +hier elke millionnair, of die er voor wil doorgaan, de gedachte zoodra +men een poosje met hen gesproken heeft “ik zou willen weten hoe +ge aan uw geld komt”, of “hoe hebt ge hem dat zoo gauw +geleverd?” Slechts weinigen treft men aan, die de weelde met de +daarbij behoorende waardigheid weten te dragen.</p> + +<p>Ik hoop niet, dat ik hiermede den indruk wek, dat elkeen in +Johannesburg een gemakkelijk bestaan lijdt en dat hier over het +algemeen veel en gemakkelijk geld verdiend wordt. Niets is minder waar +dan dit. De groote massa moet hier zeer hard werken voor een +betrekkelijk klein salaris, klein vooral in verhouding tot ’t +zeer dure leven. De goudmijnen hebben natuurlijk—en doen het +nog—de meeste Europeanen, die <span class="pagenum">[<a id= +"pb160" href="#pb160">160</a>]</span>hun geluk wilden beproeven, naar +Johannesburg gelokt en die velen doen elkander in den strijd om het +bestaan eene bittere concurrentie aan. Het schijnt hier volstrekt niet +gemakkelijk te zijn eene goede en passende betrekking te krijgen. Toch +schijnen de meesten, die hier een tijdje geleefd hebben, het aangenamer +te vinden hier gebrek te lijden dan weder naar Europa terug te keeren. +Het heerlijke frissche, opwekkende klimaat maakt het waarschijnlijk +gemakkelijker hier armoede te lijden dan thuis.</p> + +<p>Het klimaat is hier heerlijk, maar wij treffen het nu bijzonder. +Johannesburg ligt ongeveer twee duizend meter hoog, de hitte van het +klimaat wordt hier meestal door een frissche bries afgekoeld. Maar deze +frissche bries brengt eenige zeer groote onaangenaamheden met zich, die +wij hier misloopen. Rondom Johannesburg, waar de goudschatten uit den +grond worden opgedolven, verheffen zich torenhooge bergen van fijn wit +zand, het afval van de steen, die het goud bevatte. Deze +zandmassa’s hullen Johannesburg, vooral in het droge seizoen, +onophoudelijk in een stofwolk, waardoor niet alleen de huizen en +straten bijna niet schoon te houden zijn en de kleeren, die gedragen +worden, als zij niet uit waschstof bestaan, voor goed bederven, doch +die het ademen bijna onmogelijk maakt en in elk geval op de gezondheid +zeer nadeelig inwerkt. Wij kwamen hier juist na het begin van het +regenseizoen. Flinke onweers- en regenbuien houden nu de +zandmassa’s nat en compact genoeg om niet te verstuiven en houden +het overigens zonnige klimaat aangenaam koel. Die regenbuien zijn +volstrekt niet onaangenaam, zij komen met groote hevigheid op, maken in +korten tijd van de straten meren en houden dan plotseling op om de zon +weder gelegenheid te geven hare krachten te beproeven. In een oogenblik +zijn dan de straten weder droog en kan men zijn autotocht of wandeling +voortzetten.</p> + +<p>Met deze goudmijnen rondom Johannesburg is toch niet de omgeving van +Johannesburg bedorven. Na Kaapstad, die inderdaad een zeer prachtige +omgeving heeft, is Johannesburg in dit opzicht te noemen. Er zijn hier +zeer mooie omstreken, en als alles wat meer gevestigd is, als die +omstreken niet meer zoo in disorde zijn door de in wording zijnde +groote paleizen en heerenwoningen, die er gebouwd <span class= +"pagenum">[<a id="pb161" href="#pb161">161</a>]</span>worden, dan zal +een autotocht in de omstreken van Johannesburg een nog grooter genot +opleveren.</p> + +<p>Ook hier werden wij weder met groote onderscheiding ontvangen. Niet +alleen boden de burgemeester en de burgemeestersvrouw ons den dag na +mijne komst een officieele lunch in het Carlton-hotel aan, waar behalve +wij vieren, de Amerikaansche en Hollandsche consuls en hunne vrouwen en +een honderdtal andere dames en heeren genoodigd waren, maar ook de +Amerikaansche Club en de Nederlandsche Vereeniging hadden een avond van +ontvangst voorbereid, die inderdaad schitterend was. Op al deze +gelegenheden werd weder van ons verwacht, dat wij eene korte rede +hielden en bovendien had Mrs. Catt den avond, toen ik van Heidelberg +terugkeerde, voor eene zaal, die meer dan duizend menschen bevatte, +eene voordracht over Vrouwenkiesrecht te houden. Zij won ook hier aller +sympathie en op onzen tocht door Zuid-Afrika heeft zij zich den roem +verworven van eene spreekster “bij Gods Genade” te zijn. +Een avond nog, toen ik in Germiston voor de Afrikaander vrouwen moest +spreken, sprak Mrs. Catt in eene andere voorstad voor een Engelsch +publiek.</p> + +<p>In de Amerikaansche Club, de Martha Washington Club, die +voornamelijk bestaat uit directeuren en hooge ambtenaren van de +goudmijnen, had onze ontvangst een zeer huiselijk karakter en werden +wij vergast op allerlei American-drinks en Amerikaansche kostjes. In de +Nederlandsche Vereeniging, waarvan de sympathieke predikant Brandt de +voorzitter is, werd ik ontvangen (Mrs. Catt was dienzelfden avond +afgereisd, omdat zij zich verbeeldde de hooge lucht op den duur niet te +kunnen verdragen en daarom zoo gauw mogelijk naar Durban wilde +afreizen) door een jonge dame, die mij eene zeer fraaie bouquet bloemen +met linten in onze nationale kleuren aanbood, namens de Hollandsche +vrouwen in Zuid-Afrika en verder door het geheele bestuur, waarvan ds. +Brandt toen eene zeer mooie en gevoelige toespraak hield. Er heerschte +dien avond eene zeer gezellige geest, eenige landgenooten gaven mooie +muzieknummers ten beste en ik sprak over de positie van de +hedendaagsche vrouw in Nederland, en overigens had ik de gelegenheid +met tal van oude landgenooten de kennismaking te hernieuwen of opnieuw +aan te <span class="pagenum">[<a id="pb162" href= +"#pb162">162</a>]</span>knoopen. De Nederlandsche consul in +Johannesburg, de heer Baerveldt, bevindt zich op dit oogenblik in +Nederland, maar zijn lieve, ontwikkelde, beschaafde vrouw, en de +waarnemende consul, de heer Prior, beijverden zich, om mevrouw B. en +mij toch alle gastvrijheid aan te bieden en ons zoo ter zijde te staan +als zij aan landgenooten van den consul meenden verschuldigd te zijn. +Hoewel mevrouw B. eene Duitsche van geboorte is en de heer Prior een +Deen, geven zij zich alle moeite onze taal te leeren en correct te +spreken.</p> + +<p>Natuurlijk hebben wij hier ook een goudmijn gezien. De directeur +geleide ons persoonlijk. Van het begin, dat de steen in de mijn wordt +losgehakt en naar boven gevoerd, tot aan het oogenblik, dat de zuivere +goudblokken gereed zijn om naar Londen te worden verscheept, hebben wij +het geheele proces gezien. Het meest wat mij bij dit alles verbaasde +was de minieme hoeveelheid goud, die uit een wagen vol steenen +verkregen wordt. Microscopisch klein is het korreltje, soms niets meer +dan een stofje, dat in de smeltkroes overblijft; doch al deze stofjes +tezamen genomen, vormen toch ongeveer vier goudblokken, elk 50 pond +wegende, die in één dag uit een mijn worden opgehaald. +Aan een stuk ruwe steen ziet men niets bijzonders, het bloote oog kan +met geen mogelijkheid er goud in ontdekken.</p> + +<p>De compound, de plaats, waar de kleurling-mijnwerker verplicht is te +vertoeven als hij niet werkt, is niet zoo goed en gezellig en gezond +ingericht als diezelfde inrichting in de diamantmijnen, en ook het +hospitaal was er lang niet zoo frisch. Verbazend groot is het +sterftecijfer onder de mijnwerkers en zelfs onder de blanke +employé’s van de goudmijnen.</p> + +<p>Het is vooral tuberculose, die velen in korte jaren grafwaarts +voert. Men stelt het leven van een mijnwerker gemiddeld op 7 jaren, dat +wil zeggen, langer dan 7 jaren houdt zoo iemand het niet uit, voordat +de tuberculose, vooral longtuberculose, hem reeds ten grave heeft +gevoerd.</p> + +<p>Treft dit lot een inboorling, een Kaffer, dan wordt die meestal +onmiddellijk naar zijn kraal teruggestuurd, waar hij dan de ziekte +verder kan verspreiden en een vroegen dood sterven. Van het lot van +deze arme menschen trekt niemand zich iets aan. Zoolang zij gezond en +sterk zijn, zijn die menschen goedkoope arbeidskrachten; zijn zij ziek, +dan hoopt men, dat <span class="pagenum">[<a id="pb163" href= +"#pb163">163</a>]</span>zij zoo gauw mogelijk dood gaan en niemand meer +tot last strekken. Worden de blanke arbeidskrachten der goudmijnen +tuberculeus, dan worden zij eerst op kosten der directie naar een der +hier bestaande sanatoria gezonden; blijken zij ongeneeslijk, dan worden +zij naar hun geboorteland teruggezonden met een kleine lijfrente.</p> + +<p>De kaffers worden hier als mijnwerkers aangeworven, zooals men +vroeger bij ons de soldaten voor Indië aanwierf. Er zijn mannen, +die daarvan een beroep maken en onder allerlei mooie beloften en +voorspiegelingen de Kaffers uit hun kralen naar de mijnen lokken. +Zoo’n Kaffer moet zich dan voor één jaar verbinden +en kan onder geen voorwendsel dat contract verbreken. Men kan gerust +zeggen, dat een Kaffer, die een jaar in deze mijnen gewerkt heeft, als +hij in dien tijd niet lichamelijk ten gronde is gegaan, dan toch zeer +zeker zedelijk totaal bedorven is. De toestanden, die hier op zedelijk +gebied heerschen, zijn allerbedroevendst. Het is mij echter onmogelijk +daarover in een open schrijven uit te wijden.</p> + +<p>Ons langer blijven in Johannesburg bracht ons in de gelegenheid het +een en ander te hooren en te zien van het bezoek, dat door de leden van +het parlement aan Johannesburg gebracht werd. De groote afstanden in +Zuid-Afrika, het dure reizen en nog andere bezwaren zijn oorzaak, dat +vele volksvertegenwoordigers, die toch de belangen van het geheele land +dienen te behartigen, hun land slechts bij overlevering kennen, en +velen onder hen niet verder zijn geweest dan in de staat (nu provincie +genoemd), waarin zij wonen, of soms alleen het district kennen wat zij +vertegenwoordigen. Daardoor weten de landbouwers en veetelers niets van +de belangen der mijnwerkers of van de struisvogelboeren en omgekeerd. +De man van het land kent de behoeften en verlangens niet van de +stadsbewoners en de vertegenwoordigers der steden kennen de belangen +der landelijke bevolking niet. Om aan deze bezwaren tegemoet te komen, +heeft de spoorwegmaatschappij voor een week een extra-trein ter +beschikking gesteld om de leden van de volksvertegenwoordiging, +benevens senatoren en ministers, dit jaar Transvaal te laten bezoeken +en wel de daarin voorkomende steden Pretoria, Johannesburg en +Potchefstroom. In die steden zijn zij dan de gasten van het +gemeentebestuur en de burgemeesters. Voorzoover aan de feestelijkheden, +aan <span class="pagenum">[<a id="pb164" href= +"#pb164">164</a>]</span>dit bezoek verbonden, dames deelnamen, had de +burgemeester ook mevrouw B. en mij een uitnoodiging gezonden, waardoor +ik in de gelegenheid was met tal van interessante personen kennis te +maken. Vooral was het mij aangenaam den heer Schreiner, oudste broeder +van Olive Schreiner en vroeger eerste minister van de Kaapkolonie, te +ontmoeten. Hij is de echte broeder van zijne wereldberoemde talentvolle +zuster; een even groote idealist, feminist en strijder voor de rechten +van de kleurlingen.</p> + +<p>Aan het feestmaal, dat door den gemeenteraad en eenige invloedrijke +en financieel-rijke mannen van Johannesburg aan de gasten werd +aangeboden, namen geen vrouwen deel, maar toch werden wij om tien uur, +toen het diner was afgeloopen, door de vriendelijkheid van den +burgemeester in staat gesteld, de officieele speeches te hooren. Nadat +door den burgemeester eerst op den koning en daarna op de +Zuid-Afrikaansche regeering was gedronken,—getoast kan ik het +niet noemen, want er werd <span class="corr" id="xd0e2015" title="Bron: +eenvouding">eenvoudig</span> gezegd: “<span lang="en">The +King</span>” en daarna “<span lang="en">South-African +government</span>”,—begonnen de speeches. De heer Hofmeyr, +burgemeester hield een speech, die vol luimigheden in den aanvang was, +aardigheden, die bij ons, stijve Hollanders, misschien een glimlach zou +hebben verwekt, doch die de goedlachsche Zuid-Afrikaander in uitbundige +hilariteit bracht. Het ernstige gedeelte van de speech, dat een groot +effect had en door alle dagbladen sterk op den voorgrond wordt +geschoven en met algemeene instemming wordt vermeld, komt daarop neer, +“dat de beste volksvertegenwoordiger niet is, de man met het +grootste verstand, zelfs niet de man met het beste hart, maar de man +met het beste voorstellingsvermogen; hij, die zich geheel verplaatsen +kan in de belangen en behoeften van anderen; hij, die zich voorstellen +kan, dat er naast de belangen, die hij het best heeft leeren kennen, +nog andere landsbelangen bestaan, die evenzeer behartigd dienen te +worden”.</p> + +<p>Hiermede was bedoeld de groote belangen van de mijndistricten en die +van de landbouwdistricten.</p> + +<p>Na den burgemeester sprak minister Malan, de minister van Onderwijs. +Hij sprak over het groote belang voor Zuid-Afrika, om zoo spoedig +mogelijk technische scholen in het leven te roepen. Zoowel gewone +ambachtsscholen als een hoogeschool <span class="pagenum">[<a id= +"pb165" href="#pb165">165</a>]</span>voor de opleiding van ingenieurs, +moesten spoedig overal in Zuid-Afrika tot stand worden gebracht. Voor +al het technische werk had men nu nog vreemdelingen noodig, of moesten +de Zuid-Afrikaansche jonge mannen hun kennis in andere landen opdoen; +Zuid-Afrika moet zorgen, dat het spoedig daarin zichzelf kan redden en +ambachtslieden en mijningenieurs etc. zoo goed zou kunnen voortbrengen, +dat ’t met de beste opleidingsscholen in het buitenland kan +concurreeren. Hij vroeg daarvoor de medewerking der +volksvertegenwoordigers.</p> + +<p>Alle andere speeches hadden verder éénzelfde doel, +éénzelfde strekking. Alle kwamen er op neer, dat er +verbroedering moet komen tusschen de Britten en Afrikaanders, dat +Zuid-Afrika thans aan allen behoort en dat beide partijen moeten +medewerken, om de klove te dempen, die hen nog van elkander +scheidt.</p> + +<p>Men verwacht van zulke gezamenlijke bezoeken aan een of ander deel +van het land, die in het vervolg elk jaar zullen plaats vinden, heel +veel voor de verbroedering van beide partijen, die nu echter nog als +een paar kemphanen tegenover elkander staan.</p> + +<p>Met een enkel woord wil ik hier nog even vermelden, dat ook de +kleurling-vrouwen zich beginnen te organiseeren en voor hun belangen +strijden. Een eerste groote bijeenkomst, onder leiding van mevrouw Amos +Burnett, een vrouw van gemengd ras, die een Europeesche opvoeding heeft +gehad, had deze week plaats in Potchefstroom, waaraan vrouwen, +honderdvijftig in getal, van Zulu’s, Amaxoses, Basuto’s, +Pondos, Hottentots en andere rassen, benevens van gemengd ras, +deelnamen. Ik kan hiervan niets anders mededeelen, dan wat de dagbladen +ervan vermelden, doch alle beschouwen deze samenkomst als een zeer +belangrijk teeken. Deze eerste keer werd niet veel anders besproken dan +de wijze van organisatie, eenige godsdienstige arbeid, die ter hand zal +worden genomen, en de belangen van het kleurling-meisje in huisdienst +bij blanken. De Engelsche taal was de officieele congrestaal.</p> + +<p class="alignright">15 October 1911. <span class="pagenum">[<a id= +"pb166" href="#pb166">166</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch21" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-126.gif" alt= +"Ornament" width="608" height="232"></div> + +<h2 class="normal">Durban.</h2> + +<p>Van Johannesburg naar Durban is weder vier-en-twintig uur in den +trein. Maar, dat was nu eens een aangename reis. Precies acht uur +vertrokken we ’s avonds van Johannesburg en daar er door de +duisternis niets was te zien en wij een vermoeienden dag achter den rug +hadden, legden wij ons al heel spoedig te slapen. Zoodra het +morgenlicht aanbrak, was ik gereed om naar buiten te kijken en dat was +de moeite waard. Aan beide zijden van den trein een prachtig landschap, +dat onophoudelijk van aanzien wisselde. Wij waren in Natal +aangekomen.</p> + +<p>Natal was ons steeds als de mooiste Staat, provincie moeten wij nu +zeggen, aangeduid. Maar ’t was er ook mooi. ’t Was er als +in een mooi deel van Zwitserland, maar wijder, uitgestrekter, +grootscher. Dan eens waren wij in een vruchtbare vallei, met overvloed +van bloemen van allerlei kleur; bloemen, niet alleen op den grond, maar +aan heesters en boomen; bloemen, zooals wij nooit te voren gezien +hadden en waarvan niemand der medereizenden ons den naam kon noemen of +de familie aangeven. Een oogenblik later was de trein op een bergrug +aangekomen en keken wij neder op drie, vierdubbele rijen heuvelruggen, +alle met nieuw groen gras begroeid, die door de roodzandige voetpaden +en rijwegen er tusschendoor, de goudgele, in vollen bloei staande +mimosabosschen, de paarse seringen, een prachtig bont gezicht +opleverden. Van ’s morgens zes uur tot dat ’s avonds het +nachtelijk duister plotseling het daglicht verving, zat ik uit te +kijken, zonder een oogenblik de reis te lang of te vermoeiend te +vinden. <span class="pagenum">[<a id="pb167" href= +"#pb167">167</a>]</span></p> + +<p>Eigenlijk werd ik nog in Pieter Maritzburg verwacht en zou ik daar +hebben moeten overblijven, maar ik was te lang in Johannesburg +opgehouden en moest nu naar Durban doorsporen, wilde ik daar niet alles +verzuimen. Om 8 uur ’s avonds waren wij op de bestemmingsplaats +aangeland en zaten weldra in het fraai gelegen en goed ingerichte +hotel, waar wij niet alleen Mrs. Catt, maar ook tal van nieuwe +vrienden, die wij op onzen tocht door Zuid-Afrika gemaakt hadden, +ontmoetten.</p> + +<p>Hier zouden wij een van de vruchten plukken, die het allereerste +gevolg van onze reis door Zuid-Afrika was. Wij hadden reeds +onmiddellijk in Kaapstad opgemerkt, dat de Zuid-Afrikaansche vrouwen +niet goed georganiseerd waren en van een vruchtbaar samenwerken van de +vrouwen over het geheele land niets kon terecht komen, zoolang er geen +nationaal verband bestond en elke plaats, waar een +vrouwenkiesrechtvereeniging gevormd was, op zich zelf streed. Mrs. +Catt, want dit was voornamelijk haar werk, drong er vooral op aan om in +de week, die wij in Durban waren, aan het eind dus van onze toer, daar +een nationale conferentie te houden, waar elke +vrouwenkiesrechtvereeniging een of meer afgevaardigden zou zenden, om +te trachten eene nationale vereeniging tot stand te brengen. Uit alle +plaatsen had men aan ons verzoek voldaan. Kaapstad had drie +afgevaardigden gezonden, die vier dagen en vier nachten moesten reizen +om deze conferentie bij te wonen. Mevrouw de Villiers en mevrouw Murray +van de Afrikaander partij en mevrouw Garret van de Britsche partij, +hadden die lange reis van Kaapstad voor dit doel gemaakt. Uit Port +Elisabeth, Grahamstown, Kimberley, vanwaar de afstand drie- en viermaal +vier-en-twintig uren bedroeg, waren van iedere plaats twee +afgevaardigden gekomen, de dichterbij gelegen afdeelingen, doch toch +nog van vier-en-twintig uren afstand, hadden zelfs meer +vertegenwoordigsters gezonden, allen doordrongen van het groote gewicht +om tot samenwerking te geraken. Al die afgevaardigden hadden we +natuurlijk in de verschillende steden reeds ontmoet en met velen waren +wij goed bevriend. ’t Was dus een aangenaam gezicht, haar allen +in ’t Marine-hotel terug te vinden en de laatste week van ons +verblijf in Zuid-Afrika met haar door te brengen.</p> + +<p>De Durbansche vereeniging voor Vrouwenkiesrecht had <span class= +"pagenum">[<a id="pb168" href="#pb168">168</a>]</span>meer gewicht +gehecht aan de komst van zoovele afgevaardigden uit eigen land, dan aan +het feit, dat Mrs. Catt en ik de moeite hadden genomen over te komen en +haar tot het laatste toe te helpen. Van daar, dat er meer ruchtbaarheid +gegeven was aan de komst dier afgevaardigden en dientengevolge +officieele uitnoodigingen en feesten ons niet bereikten, voordat wij +reeds een paar dagen in Durban waren. Toen volgden de uitnoodigingen +van den burgemeester en officieele en onofficieele personen elkander +zoo snel op, dat wij voor velen moesten bedanken omdat er geen tijd +voor was.</p> + +<p>Maar dat weinige gewicht hechten vooraf aan onze komst, maakte ook, +dat er voor Mrs. Catt en mij maar één openbare +vergadering belegd was, maar dat men later nog allerlei vergaderingen +wilde beleggen om ons weder aan het woord te brengen. Wij meenden +evenwel voor Zuid-Afrika onzen plicht gedaan te hebben en de laatste +dagen van ons verblijf in Durban te mogen besteden aan de +voorbereidselen voor de groote zeereis, die ons wacht en aan het +bezichtigen van de mooie stad Durban en hare mooie omgeving.</p> + +<p>Voor de lezers, die hierin belangstellen, wil ik eerst even +mededeelen, dat de Nationale Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht in +Zuid-Afrika tot stand kwam: de voorloopige constitutie werd +samengesteld en een voltallig hoofdbestuur gekozen. Werkt dit bestuur +goed, dan zullen de vrouwen van Zuid-Afrika weldra in het genot van +hare politieke rechten zijn. De groote afstanden en het dure reizen +maken het werk hier wel wat moeilijk, maar de vrouwen beginnen er met +een welgezinde pers en een regeering, die het werk der vrouwen voor +vrouwenkiesrecht toejuicht en begunstigt, zij hebben dus een veel +gemakkelijker taak dan de vrouwen uit de meeste andere landen. Van alle +vrouwen die in Durban bijeen waren gekomen, ontvingen Mrs. Catt en ik +de ondubbelzinnige bewijzen van waardeering en dankbaarheid, dat wij +waren komen helpen en de eerste daad, die het nieuwe bestuur volbracht, +was, ons te vragen hen verder van raad en steun te zijn. Mij werd +gevraagd of ik, nu ik niet langer kon blijven, misschien een andere van +onze spreeksters kon verzoeken over te komen en een van de +afgevaardigden, die in Johannesburg aan het hoofd van een private +meisjesschool staat, vroeg mij of zij misschien een Hollandsche +onderwijzeres kon laten uitkomen <span class="pagenum">[<a id="pb169" +href="#pb169">169</a>]</span>op mijne aanwijzing, die tegelijk eene +goede spreekster voor vrouwenkiesrechtvergaderingen in Transvaal zou +zijn. Men deed natuurlijk ook alle moeite om ons nog langer te houden +en ik gaf hen ten slotte de belofte om haar nu en dan voor de +Afrikaansche pers propaganda-artikelen te doen toekomen.</p> + +<p>Daar Durban bijna geen Hollanders of Hollandsch sprekende bevolking +telt, moest ik er natuurlijk in het Engelsch spreken. Ik begon met het +verhaaltje van Thugater en knoopte daaraan een korte +vrouwenkiesrechtspeech vast. Daarna <span class="corr" id="xd0e2063" +title="Bron: kreeeg">kreeg</span> Mrs. Catt het woord, die bijna +anderhalf uur alle aanwezigen in de goed gevulde, prachtige, stedelijke +gehoorzaal geboeid hield. Zij gaf voornamelijk een résumé +van ons werk in Zuid-Afrika en de indrukken, die wij hadden opgedaan en +knoopte daaraan de vooruitzichten vast voor een spoedige politieke +ontvoogding voor de Zuid-Afrikaansche vrouwen. Bloemen en vele +openlijke bedankjes hadden wij beiden aan het einde in ontvangst te +nemen.</p> + +<p>Durban wordt in heel Zuid-Afrika de rozentuin van Zuid-Afrika +genoemd. Wij zijn nu wel niet in den rozentijd hier, maar wij zien hier +toch ook nu een zoo groote verscheidenheid van in bloei staande boomen +en heesters en zoo’n schat van bloemen, dat ik mij best met dien +naam kan vereenigen. Nergens ook in Zuid-Afrika kreeg ik zoozeer den +indruk in een geciviliseerd tropisch land te zijn als hier. De +temperatuur, de tropische boomen en vruchten,—vruchten, waarvan +niet alleen ons Europeeërs en Amerikanen den naam en het bestaan +onbekend waren, maar zelfs de Kaapsche en andere afgevaardigden hadden +die vruchten nooit te voren gezien, omdat zij voor export ongeschikt +zijn,—de huizenbouw, de kleederdracht der blanken etc. geven het +tropenland aan. De vele kleurlingen, die nu weder geheel andere +eigenaardigheden vertoonen met hunne vreemde, hoog opgebouwde +coiffures, versierselen door neus en ooren, strootjes in hoofd- en +baardharen gevlochten, en vooral de vele mooie Indische vrouwentypen en +niet te vergeten—het meest gebruikte vervoermiddel—de +rickshaw, verhoogen nog den indruk, dat wij in een tropenland zijn.</p> + +<p>In Pretoria en <span class="corr" id="xd0e2070" title="Bron: +Johnanesburg">Johannesburg</span> is het niet fashionabel van de +weinige daar in gebruik zijnde rikshaws gebruik te maken, <span class= +"pagenum">[<a id="pb170" href="#pb170">170</a>]</span>maar hier in +Durban zet iedere dame of heer zich onbeschroomd, zelfs ’s avonds +in het gekleedste avondtoilet, in een rikshaw en laat zich door den +allerdwaast opgetuigden kleurling naar de plaats van bestemming +brengen.</p> + +<p>Waarom die rikshaw-mannen zich zoo raar optuigen, weet ik niet. In +het begin kan men niet nalaten, die lui van kop tot teen op te nemen, +later went men aan het gezicht en stapt men, zonder verder voor zich +zelf opmerkingen te maken, in de eerste de beste rikshaw die zich +aanbiedt. Dikwijls hebben die mannen hunne zwarte beenen wit geverfd, +alsof zij witte kousen en schoenen aan hebben, dragen zij een soort van +gekleurd rokje met roode of groene lange franje, soms hebben zij zich +met een vol klatergoud beplakt damescorset getooid en op het hoofd +zetten zij de dwaast denkbare dingen. Groote horens zijn zeer gewild en +daaromheen allerlei hel gekleurde veeren of vogelpennen, of andere +dingen. ’t Is inderdaad niet te beschrijven hoe zot die menschen +er uitzien, eenige photographische opnamen kunnen misschien eenigszins +den indruk wedergeven, dien zij veroorzaken.</p> + +<p>Durban wordt eigenlijk als een zeebadplaats beschouwd, doch wij zijn +nu niet in het seizoen. Men zegt, dat het hier nu te heet is, doch wij +vinden het lekker, aangenaam warm. Het frissche zeewindje maakt de 87 +of 90 graden Fahrenheit in de schaduw heel goed te verdragen, vooral +daar men hier niet loopt, doch voor elken kleinen afstand voor +“een tikkie” (drie stuivers) in een rikshaw stapt. Hier is +een mooi strand, een zeer mooi wandelhoofd, met groote, hooge +palmboomen en een zeer lange wandelpier.</p> + +<p>Een van de nieuwe middelen van bestaan, die hier een groote toekomst +schijnt te hebben, is de walvischvangst. Vier jaren geleden is men daar +voor het eerst mede begonnen onder leiding van den Noorschen heer +Egeland. Dagelijks worden er gemiddeld tien tot vijftien van die +beesten geschoten, zoolang het in het seizoen is en geoorloofd is ze te +schieten. De heer Egeland, die ook als Noorsch consul fungeert, had de +goedheid ons zelf rond te leiden en ons alles in de fijnste +détails uit te leggen. Hoewel nu reeds zooveel mogelijk alles +van het beest wordt gebruikt, de olie, de beenderen, het vleesch etc., +krijgt men toch het gevoel, dat er nog veel verloren gaat en die dieren +later nog wel winstgevender gemaakt kunnen <span class="pagenum">[<a +id="pb171" href="#pb171">171</a>]</span>worden. De huid gaat nog +verloren; het uitgekookte vleesch wordt nog alleen voor meststof +gebruikt, terwijl het een goed en smakelijk voedsel blijkt te zijn; de +beenderen worden tot asch gebrand en dan ook tot meststof aangewend, +terwijl men vermoedt dat ook die meer nut kunnen doen; een deel der +kieuwen, of hoe die dingen mogen heeten, wordt nog alleen voor balein +gebruikt, terwijl dat andere gedeelte verloren gaat en zoo meer. Men is +echter nog niet ver genoeg gevorderd met deze industrie om het reeds in +al zijne finesses te kennen. Toch wordt den aandeelhouders dit jaar 100 +pCt. uitgekeerd en vinden 150 blanke, meest Noorsche, en ruim 200 +kleurling mannen er een goed middel van bestaan door.</p> + +<p>Den dag, die wij er waren, werden vier pas geschoten walvisschen +binnengevoerd. De eerste was ruim 20 meter lang, en ongeveer 4 meter +hoog. Het was een ellendig gezicht, dat groote dier met een meterlange +harpoen dwars door den kop naar binnen gesleept te zien. Het wordt dan +onmiddellijk in stukken gesneden en de olie er uitgekookt.</p> + +<p>Hier zijn verder vele suikerplantages en enkele theeplantages. Tot +eene bijzondere hoogte heeft zich de suikerteelt en theebouw echter +niet ontwikkeld. De thee, die hier groeit, heeft geen smaak en geen +geur en gaat niet verder dan de grenzen van het land en dan nog maar in +de huizen der velen, die Indische of Chineesche thee niet betalen +kunnen.</p> + +<p>Over twee dagen gaan wij van hier en bijna op het laatste oogenblik +werden wij in kennis gesteld met een heel leelijke verandering, die de +Union Castle Co. voor onze reis gemaakt heeft. Dat men ons niet eerder +met deze wijziging in kennis bracht, vindt een verontschuldiging, dat +wij reizende en trekkende waren en de brieven ons niet altijd +bereikten. Men zegt ons naar Bulawayo geschreven te hebben, doch daar +wij, terugkomende van de Victoria Falls, niet in Bulawayo stopten, is +die brief niet in onze handen gekomen. Men heeft eenvoudig voor de +Dunvegan Castle, die Maandag zou gaan, de Avondale Castle in de plaats +gebracht, een veel kleiner, ongeriefelijker en zeer oud schip. Nu heeft +men, om ons tegemoet te komen, de vier dekhutten, elk een geheele hut, +voor ons disponibel gesteld, maar de hutten zijn zeer klein en wij zijn +geen van allen over deze wijziging te spreken. Er is echter niets aan +te doen; eerst over een maand gaat <span class="pagenum">[<a id="pb172" +href="#pb172">172</a>]</span>er een andere boot van deze maatschappij +en in Juli hebben wij in Londen onze plaatsen reeds genomen, zoodat wij +niet met eene andere maatschappij kunnen gaan, zonder onze +overtochtskosten te verliezen. Wij maken nu maar geen bezwaren, praten +elkaar in, dat het nog wel zal meevallen, dat zoo’n kleine boot +toch ook voordeelen heeft en wij hopen allen innig, dat onze +voorspellingen zullen uitkomen.</p> + +<p>Of mijne eerstvolgende brieven zoo geregeld elke week zullen komen, +durf ik niet voorspellen, want wij gaan nu tot 18 November aan boord en +ik weet niet, vanwaar ik de volgende brieven kan posten, zoodat zij +wekelijks in Holland aankomen. Misschien is er aan de verschillende +aanlegplaatsen daartoe gelegenheid.</p> + +<p class="alignright">21 October 1911. <span class="pagenum">[<a id= +"pb173" href="#pb173">173</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch22" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-091.gif" alt= +"Ornament" width="607" height="210"></div> + +<h2 class="normal">Aan boord van de Avondale Castle.</h2> + +<p>24 Oct. 1911. De laatste twee dagen in Durban, waarin zooveel +uitstapjes voorgenomen waren en nog aan zooveel afspraken moest worden +voldaan, vielen leelijk tegen, omdat wij door hevige onweersbuien, +storm en stortregens het hotel niet konden verlaten en gebonden waren +in onze kamers te blijven. Een goede gelegenheid om de koffers te +pakken en ons voor de langdurige zeereis voor te bereiden.</p> + +<p>Toen wij gistermorgen moesten afreizen, was het weder nog niet weer +bedaard en de hevige storm, die de zee recht woelig maakte, deed ons +een beetje tegen de reis opzien. Maar er viel niet veel aan te doen, de +boot zou om twaalf uur vertrekken en wij moesten mede. Wij hadden ons +erg bang laten maken voor de Avondale Castle; het was een klein schip, +een oud schip, niet zeewaardig schip en nog veel meer en enkele +vrienden drongen er zelfs op aan, om ons vertrek uit te stellen, omdat +men het gewaagd vond, met zoo’n schip een zoo groote reis te +ondernemen. Het kon ons niet erg meer tegenvallen, hoewel de kleinheid +van het schip en de nauwe, kleine hutten, ons toch een kleine schok +gaven. Niettegenstaande men voor ons de vier beste hutten, en elk een +geheele hut, gereserveerd had, moesten wij ons toch eerst aan het +gezicht er van gewennen, alvorens wij er mede verzoend raakten. Zeer +lastig was het al reeds, dat onze hutkoffers, in alle gewone booten in +de hut passende, te groot waren voor deze hutten, zoodat wij onze +bagage in onder- of bovenbed moesten opstapelen. Van eenige comfort was +ook geen sprake. De Avondale Castle is een vrachtboot, die ook <span +class="pagenum">[<a id="pb174" href="#pb174">174</a>]</span>passagiers +medeneemt. Het is jammer, dat de Union Castle lijn, als zij zulke +booten onverwacht in de plaats van een goede boot stelt, niet de +reiskosten er van verlaagt, zoodat de passagiers weten, waarvoor zij al +de ongemakken te verduren hebben. Nu verbittert de omwisseling der +booten menigeen aan boord en daarvan zal de Duitsch-Oost-Afrikalijn de +rijpe vruchten plukken.</p> + +<p>Het was te voorzien en iedereen had het ons ook voorspeld, dat wij +het op deze geheele reis snikheet op de boot zouden hebben, zoodat wij +alleen de dunste zomerkleederen gebruiken konden. Daarom hadden wij +alle warme kleederen zorgvuldig weggeborgen. Het onweder, de regen en +de storm heeft de temperatuur echter zoo afgekoeld, dat het er meer van +heeft, dat wij ons op den weg rond de Noordkaap bevinden, dan in het +warme seizoen in den Indischen Oceaan.</p> + +<p>Spoedig na de lunch, gistermiddag, vonden al de met zeeziekte +geplaagde menschen het raadzaam zich te bed te leggen, want nauwelijks +waren wij in zee of de woeste golven deden ons kleine vaartuig op en +neer en naar rechts en links slingeren en een enkele keer kwam zelfs +een brutale golf ons opperdek geheel besproeien. Toch hielden mrs. Catt +en ik het kranig vol in onze dekstoelen en lazen ieder een heel +boekdeel uit.</p> + +<p>Om eerlijk te zijn, moet ik evenwel bekennen, dat ik het theeuurtje +liet passeeren en om 7 uur mijn diner maar boven liet brengen; ik +waagde het niet naar de eetsalon te gaan.</p> + +<p>Er zijn nog slechts weinige passagiers aan boord, omdat de meesten +eerst in Lorenzo Marquez arriveeren, waar wij vanmiddag om vier uur +landen. Een vlugvarende boot zou ons er eerder brengen, maar de +Avondale Castle kon niet sneller tegen den wind inkomen. We zullen +echter tot Woensdagavond in Lorenzo Marquez blijven, lang genoeg om van +dit stadje eenige indrukken mede te nemen.</p> + +<p>25 Oct. Het was half vier gistermiddag toen wij de Delagoabaai +binnenstoomden, maar het werd toch vijf uur, alvorens wij in Lorenzo +Marquez aan de aanlegplaats vastgemeerd lagen en ons aan wal konden +begeven. Evenals in Europeesche havens bij het binnenkomen der booten +steeds tal van stoere kerels staan, die niets anders dan ruwe +arbeidskracht—een paar stevige armen en beenen—in ruil voor +levensonderhoud hebben aan te bieden, zoo stonden ook hier <span class= +"pagenum">[<a id="pb175" href="#pb175">175</a>]</span>eenige honderden +groote, steviggebouwde Zulumannen gereed om aangemonsterd te worden +voor het laden en lossen van het schip. Een klein deel kon maar +gebruikt worden; sommigen bleven wachten of er misschien toch nog iets +voor hen te verdienen viel, alle anderen dropen teleurgesteld af.</p> + +<p>Lorenzo <span class="corr" id="xd0e2119" title="Bron: Marques"> +Marquez</span> is een aardig Portugeesch stadje, dat een vroolijker, +vriendelijker en meer afgewerkten indruk geeft, dan alle andere steden, +die wij in Zuid-Afrika zagen. Het is klein, heeft ongeveer 10.000 +inwoners, waarvan zoowat de helft blanken zijn, maar het vertoont eene +levendigheid in winkeluitstalling, openlucht-café’s en +straatverkeer, dat het den indruk maakt, alsof het minstens tienmaal +zooveel grooter bevolking heeft.</p> + +<p>Wij gingen eerst de stad doorkruisen, om een algemeenen indruk te +krijgen en vanochtend, direct na het ontbijt, gingen wij weer de +bijzonderheden zien. Wij begonnen met een tramrit door en rondom het +stadje en zagen toen de talrijke mooie villa’s met prachtige +tuinen. Daarna begaven wij ons naar den stadstuin, die tegelijkertijd +een botanischen tuin is. Daar zagen wij een groote verscheidenheid van +voor ons de vreemdste bloemen en planten, allen met de latijnsche namen +gemerkt, zoodat wij tenminste de familie konden vaststellen.</p> + +<p>Het schilderachtigste en amusantste was de marktplaats. Het was een +gedeeltelijk overdekte hal, waar vleesch, visch, groenten, vruchten, +bloemen en planten en bovendien alles, wat onze Nieuwmarkt oplevert te +koop werd aangeboden. Het waren bijna allen kleurlingen die er kochten +en verkochten. Om ongeveer elf uur kwam er plotseling een groote +levendigheid op het open gedeelte van de marktplaats, door de aankomst +van eenige dozijnen Zuluvrouwen, velen met een kind op den rug +gebonden, doch allen voorzien van een groote ijzeren pan vol eten en +eenige tinnen borden en een soort van houten lepels, die veel van +platte houtjes hadden. Deze vrouwen zetten zich in een ronden kring op +hare hurken neder en begonnen den inhoud van den <span class="corr" id= +"xd0e2126" title="Bron: ijzern">ijzeren</span> pot aan den man te +brengen. Het was gekookte rijst of <span class="corr" id="xd0e2129" +title="Bron: maispap">maïspap</span> of vruchtenbrei, dat voor een +of twee pennies een bordvol aan de mannen verkocht werd. De moedertjes +hadden drukke nering en elken keer als een der mannen zijn bord +geledigd had en <span class="pagenum">[<a id="pb176" href= +"#pb176">176</a>]</span>verzadigd was, werd het bord door het moedertje +eerst met haar voorvinger en daarna met haar rooden tong zorgvuldig +schoongelikt, alvorens het opnieuw gevuld en het maal te koop +aangeboden werd. De volgende kooper liet zich echter door deze wijze +van reiniging niet afschrikken en hapte de pap of brei met <span class= +"corr" id="xd0e2134" title="Bron: grooote">groote</span> smaak op.</p> + +<p>Vroeger dan wij verwacht hadden, verlieten wij hedenmiddag de +Delagoabaai weder. De lading was reeds om twee uur gelost en er viel +niet veel in te laden, zoodat wij met een bijna geheel leeg schip de +reis voorloopig moeten voortzetten. Even vóór den +Johannesburgtrein om vier uur binnen kwam, die verscheidene passagiers +voor ons medebracht, brak plotseling zulk een hevig onweder los, als +wij in ons land zelden bijwonen. Van twee kanten zette het vuur van den +hemel ons telkens in een lichtgloed en de daarop volgende donder +barstte met zoo’n geweld vlak boven onze hoofden los, dat het ons +allen in zenuwachtige spanning hield, en de regenvloed, die met dit +onweder vergezeld ging, bracht al de nieuwe passagiers drijfnat aan +boord. Niettegenstaande wij vastgemeerd lagen, bracht toch de storm de +zee zóó in beweging, dat het schip onophoudelijk heen en +weer bewoog. De storm was zóó hevig, dat de kapitein het +veiliger vond vooralsnog de haven niet te verlaten, doch wij hoorden, +hoe de loods hem wist over te halen toch maar te gaan, omdat het toch +minstens twee uren zou duren, alvorens wij de baai uit waren en tegen +dien tijd zou het weder reeds lang bedaard zijn.</p> + +<p>26 Oct. De storm was echter na twee uur niet bedaard en was na +afloop van het diner nog zóó hevig, dat alles, wat niet +vastzat, van het dek af vloog, als het niet tijdig door de stewards in +veiligheid was gebracht. De golven sloegen onophoudelijk over het schip +en het was voor ons, die op het opperdek huisden, onmogelijk van de +eetkamer naar onze hutten te komen zonder door een stortzee drijfnat +gegooid te worden. Niet alleen de deuren, maar ook de raampjes van onze +hutten moesten gesloten blijven, omdat de golven zelfs daardoor naar +binnen ploften. Het schip hield zich onder deze omstandigheden, zooals +een klein, bijna ongeladen schip zich in zulke omstandigheden gedragen +moet, het—om het poëtisch uit te drukken—dobberde op +de baren.</p> + +<p>Onder onze medepassagiers is er tot dusver slechts één +de <span class="pagenum">[<a id="pb177" href= +"#pb177">177</a>]</span>vermelding waard. Het is een nog betrekkelijk +jongmensch, die reeds vijf keer de heele wereld doorreisde, in alle +vijf werelddeelen was en die grondig doorzocht. Hij is reizend agent +voor eenige groote Engelsche huizen, voor zoover hij met zijn reizen +zijn levensonderhoud verdient, maar voor zijn persoonlijk genoegen +bestudeert hij verschillende sociale toestanden in de verschillende +deelen van de wereld. Het is een genot met dien man te spreken en daar +hij aan tafel mijn buurman is, maakt hij elken maaltijd tot een +geestelijk genoegen. Hij voorziet Mrs. Catt en mij voor onze verdere +reis van de meest waardevolle inlichtingen. Jammer, dat hij ons in +Mombasa reeds verlaat, omdat hij van daar per trein naar Nairobi wil, +om Centraal Afrika te bestudeeren en dan in Mombasa terugkeert, om van +daar naar <span class="corr" id="xd0e2145" title="Bron: Britsch +Indië">Britsch-Indië</span> te gaan.</p> + +<p>Met vele onzer medereizenden maken wij niet eens kennis, omdat er +velen onder zijn, die gerangschikt kunnen worden onder “vlottende +bevolking”. Zij komen in de eene haven aan boord en verlaten ons +in de volgende weder.</p> + +<p>27 Oct. Vanmorgen, om tien uur, kwamen wij voor de baai van Beira +aan, doch door den lagen waterstand konden wij de baai niet opvaren. +Het anker werd uitgeworpen en daar lagen wij doodkalm te wachten tot de +vloed zou opkomen, die ons vergunde verder te gaan. Om ruim vier uur +kwam de loods aan boord en bracht ons toen weldra veilig tot dicht voor +Beira. Doch het was reeds zeven uur, voor den Portugeeschen dokter en +de Portugeesche politie zich overtuigd hadden, dat alles “wel was +aan boord” en dat wij geen contrabande binnensmokkelden.</p> + +<p>Deze kalme dag gaf al de zeezieken aan boord gelegenheid om te +bekomen, en daar wij morgen niet eerder kunnen vertrekken, +vóór de vloed ons weder ruim sop geeft, valt er voor hen +in elk geval nog op een kalmen dag te rekenen. ’t Is te laat, om +vanavond nog aan land te gaan, daarom vermaken wij ons maar met het +gezicht op de lichten van Beira, het Portugeesche stadje, dat van verre +zoo vlak en onbeduidend lijkt.</p> + +<p>Toen zoo even ons orkestje, dat uit vijf personen bestaat, die ook +als kellner, schoenpoetser, koperpoetser en meer dienst doen, zijne +valsche tonen de lucht inzond, kwamen op die muziek tal van roeibootjes +met zwarten bemand, van de <span class="pagenum">[<a id="pb178" href= +"#pb178">178</a>]</span>landzijde aanroeien, en is nu het schip totaal +omsingeld met stil luisterende negers.</p> + +<p>28 Oct. Vanochtend gingen wij direct na het ontbijt, met een van de +electrische bootjes, die onophoudelijk om het schip ronddolen, naar +land om een kijkje in Beira te nemen. De zon stond reeds hoog aan den +hemel en ofschoon het op het schip aangenaam frisch was, was het in het +stadje toch snikheet. Beira is een heel eigenaardig Portugeesch stadje +met nog geen 4000 inwoners, waarvan ongeveer het vierde deel Europeanen +zijn. De inboorlingen gaan hier weder geheel naakt, alleen een broekje +of, in de meeste gevallen, een sarong, dragende. Het zijn meerendeels +groote, mooie, stevig gebouwde mannen; vrouwen zagen wij bijna niet. Al +deze zwarten maken een bijzonder goedaardigen indruk en doen al het +zware en vuile werk, dat hen door de witmenschen, voor zoo goed als +geen betaling wordt opgedragen.</p> + +<p>Waar zij die zwarten niet voor durven gebruiken! Wij passeerden hier +en daar een kantoor, waarin eenige blanken zaten te schrijven. Boven +hunne hoofden hingen een soort van zware gordijnen, die door een +daaraan bevestigd touw, dat door een opening in den muur ging, door +buitenstaande zwarte mannen heen en weder werd bewogen, zoodat op die +wijze de kantoorheeren een koeltje wordt toegewaaid, zonder dat zij de +geur, die de zwarte mannen verspreiden, in hun kantoor krijgen.</p> + +<p>Beira lijkt in geen enkel opzicht op de kleine of groote steden, die +wij in Zuid-Afrika zagen. Het heeft zijn eigen en eigenaardig aspect. +De huizen, bijna allen houten gebouwen, zien er met hunne open +voorgalerijen min of meer Oostersch uit en de heele stad is langs de +wegen en op open plekken ruimschoots beplant met allerlei soort +tropische vruchtboomen. Vooral de vruchtdragende cocosnootboomen, die +wij hier voor het eerst opmerkten, trokken bijzonder onze aandacht. +Verder tal van andere vruchtboomen, waarvan ik te voren het bestaan +niet kende en van welks vruchten men eerst aan de smaak moet gewennen, +om ze goed te kunnen waardeeren. Vele van de vruchten die wij hier aan +den weg vonden, en die bij de maaltijden op het schip op de <span +class="corr" id="xd0e2164" title="Bron: tafals">tafels</span> +verschenen, zijn zeer smakelijk, doch zij bezitten geen marktwaarde, +omdat zij niet verscheept kunnen worden en niet te bewaren zijn. Zoodra +zij rijp zijn, moeten zij genuttigd worden. <span class="pagenum">[<a +id="pb179" href="#pb179">179</a>]</span></p> + +<p>De groote eigenaardigheid van Beira is, dat het geene bestrating +heeft; alleen een smal trottoir vlak langs de behuizing. Overigens +bestaat de grond uit droog, wit zand, waar men tot over de enkels +inzakt als men den weg wil oversteken. Het eenige middel van vervoer in +de heele stad is een soort trolley, die door inlanders voortbewogen +wordt. In elke trolley kan slechts één of twee menschen +vervoerd worden. Door de heele stad zijn vierdubbele, smalle rails +gelegd, waarover de trolleys gerold worden. Elke Europeaan heeft zijn +eigen trolley en een jongen om hem voort te bewegen. Alleen van de +hotels kan men soms één of meer dier dingen huren. Wij +moesten natuurlijk van dat voor ons nieuwe vervoermiddel gebruik maken, +alvorens wij tevreden waren en daarom stapten wij naar <span class= +"letterspaced">het</span> hotel in Beira en verzochten ons voor eenigen +tijd zoo’n ding te verhuren. Voor goed geld werd aan ons verzoek +voldaan en weldra trollieden wij, twee aan twee, door Beira’s +straten. Nadat wij op die wijze het stadje aan alle kanten hadden +doorkruist, in eenige winkels waren afgestapt, om wat curiositeiten te +zien en te koopen, lieten wij ons naar de haven brengen, waar wij +weldra het bootje vonden, dat ons weder veilig naar onze boot +terugvoerde.</p> + +<p>Om vier uur was de lading binnen, die voor een deel uit rubber en +voor een ander deel uit ruwe katoen bestond; dit laatste met de +bestemming naar Rotterdam. Om vijf uur stoomden wij weg, nu door mooi +weder begunstigd. Het kleine briesje is juist sterk genoeg, om het op +het schip aangenaam koel te maken. Van overgroote hitte hebben wij tot +dusverre aan boord nog geen last.</p> + +<p>29 Oct. Toen ik vanochtend mijn hoofd voor het eerst naar buiten +stak, lagen wij tot mijn groote verrassing, midden in zee, zooals het +scheen, voor anker. Ik had er niets van gemerkt en door al de daaraan +verbonden geluiden heen geslapen. Wij waren voor Chinde aangekomen. Het +bootje van de Duitsch-Oost-Afrikalijn (die maatschappij schijnt meester +van deze haven te zijn) bracht ons een paar nieuwe passagiers aan boord +en kwam de passagiers afhalen, die voor Chinde bestemd zijn. De +kapitein van dit scheepje kwam echter de mededeeling doen, dat de +vertrekkende passagiers niet voor ’s avonds onze boot konden +verlaten, omdat het onmogelijk was Chinde te bereiken, alvorens de +vloed weder opgekomen zou zijn. <span class="pagenum">[<a id="pb180" +href="#pb180">180</a>]</span>Wij waren nog vijf mijlen van Chinde +verwijderd, door den lagen waterstand was het onmogelijk, nader bij dit +plaatsje te komen en zelfs het kleine, Duitsche bootje moest blijven +liggen tot de vloed hoog genoeg was, om het terugkeeren mogelijk te +maken.</p> + +<p>Daar lagen wij nu, doodstil, en dat nog wel op een Zondag op een +Engelsche boot. Er zijn onder de passagiers echter nog al veel +Amerikanen, Belgen, Denen en Noren, zoodat de Zondagsheiliging niet zoo +heel strikt wordt genomen. De Engelschen vormen eigenlijk hier een +kleine minderheid. Het was toch een volmaakt rustige dag, zooals ik er +langen tijd geen doorbracht.</p> + +<p>Om acht uur werden eindelijk vanavond de vertrekkende passagiers +overgeladen in het Duitsche bootje. Dat gebeurde op een voor mij geheel +nieuwe wijze. Bij groepjes van twee en drie werden zij in een groote +mand uit onze boot geheschen en in de kleine boot neergelaten. Net +hoopjes pakgoed!</p> + +<p>30 Oct. Nadat wij de passagiers van Chinde kwijt waren, koos onze +boot weder zee en begaven wij ons op weg naar Mozambique. Daar hopen +wij morgen aan te komen en aan wal te kunnen gaan. De kapitein kon ons +echter daarvan niets verzekeren, hij en de eerste officier, de +scheepsdokter en eigenlijk de heele bemanning, doen de reis voor de +eerste keer en op al onze vragen, krijgen wij steeds ten antwoord: +“Ik kan er U niets van zeggen, ’t is voor ons alles even +nieuw als voor U”. Wij zitten nu in afwachting wat de dag van +morgen ons voor verrassing zal brengen.</p> + +<p>31 Oct. Het was inderdaad eene verrassing, die dezen dag ons bracht. +Direct na het ontbijt kregen wij Mozambique in het gezicht, dat daar +lag, romantisch mooi onder den strak blauwen hemel en aan het witte +strand. Van verre gezien, leek het een stad van kasteelen, allen pas +nieuw gebouwd. Maar wij wisten, dat Mozambique, eens de hoofdplaats van +Portugeesch Oost-Afrika, meer dan vier eeuwen oud is en dat de meeste +groote gebouwen daar reeds eenige eeuwen staan. Eerst passeerden wij +het eilandje St. George, met niets dan een bijzonder groote en +vreemdgebouwde lichttoren er op. Al de huizen, die er eens gestaan +hebben, zijn door de zee weggespoeld. Daarna naderden wij Mozambique, +het eeuwenoude stadje, dat gebouwd is op een eiland van koraalrif. Wij +wisten <span class="pagenum">[<a id="pb181" href= +"#pb181">181</a>]</span>niet, wat meer was te bewonderen, het gezicht +op de stad, of de prachtige kleurschakeering, die de zee rondom het +eiland te zien gaf. De sterk groene en violette kleuren gingen +ongemerkt in elkaar over en gaven een kleureffect, dat zelden +overtroffen wordt.</p> + +<p>Nog vóór het schip voor anker lag, waren wij door +talrijke zeil- en roeibootjes omstuwd, die de passagiers aan wal wilden +brengen of die vol geladen waren met de mooist gekleurde en zeldzaamste +schelpen en stukken rood en wit koraalrif, die de passagiers voor +enkele pennies konden koopen. Geheele manden vol werden door velen voor +een shilling gekocht. Het was een gejoel en gekibbel daar beneden onder +dat zwarte volkje, om het eerst naar boven op het schip te komen, en +dit geroezemoes werd nog versterkt door de tallooze kleine zwarte +joggies, die soms geheel van de wal kwamen aanzwemmen, om een in het +water geworpen penny van den bodem op te rapen. Sommige van deze +duikertjes kwamen in een zeer primitief bootje, een uitgehouwen +boomstam, aanroeien. Het roeien deden ze met de handen en zoo vlug, dat +zij een gewone boot konden bijhouden.</p> + +<p>Wij hadden spoedig één van de bootjes aangeklampt om +ons aan wal te brengen en ofschoon de zon fel door onze witte blouses +brandde, stapten wij toch moedig aan land, om de bijzonderheden van dit +stukje wereld in oogenschouw te nemen. Onze Amerikaansche +reisgezellinnen gaven het echter spoedig op, tenzij zij een rickshaw +konden krijgen. Dit was niet gemakkelijk omdat deze dingen er niet te +huren zijn, een witmensch heeft zijn eigen rickshaw en verhuurt die +niet. Wij, twee Hollanders, stapten door en nadat wij de stad en daarna +de buurt, waar de inlanders wonen, door waren, stonden wij plotseling +voor een zeer groot gebouw, uit witte en gele kalksteen opgebouwd, dat +rondom door een tuin met groote palmboomen, cocosnootboomen, +peperboomen, in vollen bloei, en andere tropische boomen, omgeven is. +Het was het gouvernements-ziekenhuis; dat zag er zoo belangwekkend uit, +dat wij besloten naar binnen te gaan. Allervriendelijkst werden wij er +ontvangen en tot onze verbazing bemerkten wij, dat in dit eeuwenoude +gebouw de tijdgeest toch was doorgedrongen en er zijn goeden +hygiënischen invloed heeft uitgeoefend. De republikeinsche +regeering van Portugal heeft hier de <span class="pagenum">[<a id= +"pb182" href="#pb182">182</a>]</span>verpleegsters, Fransche nonnen, +tot de Franciskanerorde behoorende, nog niet verdreven en door +zoogenaamde wereldsche verpleegsters laten vervangen.</p> + +<p>Wij ontmoetten in dit gebouw een Engelsch jongmensch, die behalve de +moderne talen, ook Portugeesch en drie inlandsche talen sprak. Hij bood +aan ons te vergezellen en ons de merkwaardigheden van het stadje te +laten zien. Hij had bovendien ook een rickshaw en een paar zwarte +bedienden, om ons te trekken.</p> + +<p>Gaarne maakten wij van dat vriendelijke aanbod gebruik en de paar +zeer aangename uren in zijn gezelschap doorgebracht, hebben hem tot +onzen vriend gemaakt.</p> + +<p>Wij zullen de vriendschap met hem onderhouden, door hem op zijn +verzoek, van tijd tot tijd geïllustreerde tijdschriften toe te +zenden, om hem een beetje met de beschaafde wereld in contact te doen +blijven.</p> + +<p>Het meest interesseerde ons het oude kasteel, dat in het begin der +16e eeuw daar was nedergezet, en waarvan elke steen op de toen +primitieve booten van Lissabon moest worden aangevoerd. Op +architectonisch gebied moge dit stuk bouwwerk een meesterstuk zijn, de +historische herinneringen er aan verbonden, strekken het land echter +niet tot eer. Alleen ’t gezicht van de plek, waar de slaven nog +niet zoo heel lang geleden verkocht werden, en de ondergrondsche +gangen, waar zij, aan ketenen gebonden, wachten moesten tot zij +voorgevoerd werden, veroorzaakten bij mij eene huivering op dezen +snikheeten morgen. Nu wordt deze plaats gebruikt voor de zoogenaamde +misdadigers, allen zwarte, dikwijls jonge mannen, die de wetten +overtreden hebben, door ons witmenschen ingesteld, waarvan zij +onmogelijk de beteekenis kunnen vatten en de waarde kennen.</p> + +<p>Toen wij ’s middags door onzen jongen, sympathieken geleider +aan boord teruggebracht waren, was ’t inladen van het schip +afgeloopen en kon de reis worden voortgezet. De lading bestond hier in +honderden tonnen copra, een stof uit cocosnoot verkregen en voor de +bereiding van zeep gebruikt. Verder boonen, waaruit ricinus-olie +geperst wordt, die hier aan struiken in het wild groeien, koffieboonen +en ruw katoen. Katoenboomen komen hier overal in menigte voor.</p> + +<p>Onwillekeurig vraagt men zich af, wanneer men dit smalle <span +class="pagenum">[<a id="pb183" href="#pb183">183</a>]</span>streepje +grond, dat Portugal hier aan Oost-Afrika’s kust bezit, bekijkt en +dat voor Duitschland en Engeland, die er rondom hunne bezittingen +hebben, toch begeerenswaard lijkt, “hoe lang zullen deze twee +groote mogendheden Portugal nog in het bezit er van laten?” Het +antwoord, dat ik op die vraag kreeg, is nog al karakteristiek. Het was +een Britsch officier, die het mij gaf: “Zoolang dat plekje grond +Portugal nog geld kost, kan het gerust in het bezit er van blijven, +zoodra het winstgevend kan gemaakt worden, zullen Engeland en +Duitschland over de verdeeling er van wel tot overeenstemming +komen.”</p> + +<p>Op het oogenblik wordt dat grondgebied door een Engelsche +mijncompagnie grondig onderzocht of er iets van waarde uit den grond of +van de bergen te halen is. Het komt mij voor, dat het te hopen is, dat +er niets gevonden wordt. Het goud en de diamanten, in Zuid-Afrika +gevonden, hebben rijkdom, aan enkelen, doch ellende aan onnoemlijk +velen gebracht.</p> + +<p>1 Nov. Wij zijn nu op weg naar Zanzibar, de meest interessante van +alle havenplaatsen, die wij aandoen. Wij hopen er morgen te landen.</p> + +<p>De hitte op het schip was vandaag zeer groot. <span class="pagenum"> +[<a id="pb184" href="#pb184">184</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch23" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-091.gif" alt= +"Ornament" width="607" height="210"></div> + +<h2 class="normal">In Zanzibar en Mombasa.</h2> + +<p>Den 2en November arriveerden wij op den vastgestelden tijd in +Zanzibar. Reeds om ongeveer twee uur kregen wij de oevers van dit +wereldbekende eiland in het gezicht. Hoe dichter wij het naderden, hoe +belangrijker het ons geleek. Om ongeveer drie uur kwamen wij zoo dicht +langs de oevers, dat wij met het bloote oog de huizen en de +verschillende boomen gemakkelijk onderscheiden konden. Het meest +belangrijke gebouw met zijne prachtige omgeving was het zomerpaleis van +den jongen sultan, dicht aan den oever gelegen. Weldra volgde eene +interessante ruïne, van wat eens een kasteel van de favorite van +een der oude sultans was. Nog een eindje verder en daar lag het stadje +Zanzibar in al zijn schilderachtige schoonheid voor ons. De gewitte en +gegeelde huizen gaven het geheel weder een aanzien, alsof alles nieuw +was, doch nauwelijks waren wij aan wal, of wij zagen de eerwaardige +oudheid van alles. Vlak voor het paleis van den sultan met de twee +groote bijgebouwen, waarin de 100 vrouwen van den jongen sultan huizen, +wierp onze boot zijn anker neder, en wij vieren waren de eersten die +met een van de vele onmiddellijk aan boord komende gidsen, een contract +hadden gesloten, en die daarna met hem in eene der roeibootjes aan wal +gingen.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-219.jpg" alt= +"Vruchtenmarkt in Zanzibar." width="720" height="405"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Vruchtenmarkt in +Zanzibar.</span></p> +</div> + +<p>Het lijkt vreemd, dat men in zoo’n klein plaatsje een gids +noodig heeft, en ook wij dachten eerst dat het een overbodige zorg was +om een gids te engageeren, maar een medepassagier, die reeds eenige +keeren deze reis gedaan heeft, en steeds in Zanzibar was afgestapt, +zagen wij hetzelfde doen, waardoor <span class="pagenum">[<a id="pb185" +href="#pb185">185</a>]</span>wij van de noodzakelijkheid overtuigd +werden. En toen wij eenmaal aan wal stonden, begrepen wij onmiddellijk, +dat dit de eenige zekerheid is om weder op het schip terug te komen. In +dien doolhof van enge straatjes moet ieder vreemdeling verward +raken.</p> + +<p>Doch wat een wonderbaar schouwspel levert dit stadje op. Het is +gewis de vreemdste plaats die ik ooit in de wereld heb aanschouwd. +Orientalischer oord is, dunkt mij, niet denkbaar. Het geheele eilandje +is niet grooter dan 14 mijl in omtrek en daarop huizen ongeveer 70.000 +inwoners, voor het overgroote deel allen in het stadje opeengehoopt. +Van deze 70.000 menschen zijn er slechts 250 Europeanen en Amerikanen, +alle anderen zijn Arabieren, Britsch-Indiërs, Turken, +Swahili’s, Sinhaleezen en Duitsch West-Afrikaners, de laatsten er +als slaven heengevoerd, doch sedert Zanzibar onder Britsche protectie +staat en de slavernij langzamerhand wordt afgeschaft, vrij levende en +vrij werkende menschen. Al deze menschen leven er naar hunne eigen +zeden en gewoonten en dragen geen kleederen, of hun eigen dikwijls zeer +vreemd, doch ook dikwijls zeer schilderachtig costuum. Wat een +verscheidenheid van Orientalische menschen ziet men soms op een +oogenblik in een der nauwe straten bijeen.</p> + +<p>Wij waren het er over eens, dat wij de drie uren vóór +het diner gebruiken wilden om het stadje in alle hoeken te doorkruisen +en een algemeenen indruk op te doen. De gids, een Arabier, die goed +Engelsch sprak, moest ons natuurlijk alles verklaren, wat wij +tegenkwamen, dat niet voor zich zelf sprak. Wij zagen echter zooveel +dat onze grootste verbazing wekte. In dit antieke stadje met straten +als nauwe stegen, ontmoetten wij alle denkbare middelen van vervoer. +Rijtuigen met paarden of muildieren bespannen, die net tusschen de +muren der huizen door kunnen en waarvoor, om ze te laten passeeren, de +voetgangers in eene deuropening moeten gaan staan; rickshaws, kameelen, +rijwielen, motorrijwielen, automobielen en een tram. En toen het donker +begon te worden, zagen wij de straten en menig huis en winkel +electrisch verlicht. Maar dat is ook al het moderne wat er te zien +is.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-229.jpg" alt= +"Swahili’s uit Zanzibar." width="428" height="720"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Swahili’s uit +Zanzibar.</span></p> +</div> + +<p>De hooge, kalksteenen huizen hebben geen van allen vensters, maar +hier en daar groote, vierkante openingen met zware, ijzeren tralies, +die licht en lucht toegang geven. De deuren <span class="pagenum">[<a +id="pb186" href="#pb186">186</a>]</span>der woningen, die bijna steeds +open staan, zijn groot, zwaar, met koper beslagen en in vele gevallen +prachtig oud-Arabisch gebeeldhouwd. Sommige gevels der huizen zijn met +gekleurde tegels ingelegd, wat een mooi bont geheel vormt.</p> + +<p>De Sinhaleezen, die uit Ceylon naar hier zijn overgekomen, en de +Britsch-Indiërs hebben bijna allen hunne winkels en werkplaatsen +binnenhuis, doch met wijd openstaande deuren, zoodat men naar binnen +kan gaan, de mooie Japansche ivoorwerken, de Indische borduurselen en +andere fraaie kunstwerken kan bewonderen, zonder een kooper te willen +zijn. De Arabieren en andere volkeren oefenen hun heele bedrijf op +straat uit en daar liggen ook alle te koop aangeboden zaken. En wat +daar niet te koop wordt aangeboden! Herhaaldelijk moest de gids ons +eene uitlegging geven van hetgeen wij zagen.</p> + +<p>In eene nauwe straat, het was de barbiersstraat, zagen wij eene +heele rij oude mannen, Arabieren, die elk een geknielden man, een +Swahili, voor zich hadden, die zij hoofd en gezicht scheerden. De +Swahili’s gaan allen geheel geschoren.</p> + +<p>Hoewel in de winkels der Indiërs en Sinhaleezen vele artistiek +bewerkte ivoren, zilveren, gouden en zijden artikelen te koop worden +aangeboden, staat toch de kunstnijverheid op het eiland op een zeer +laag niveau. De bewoners kunnen alleen de primitiefste dingen zelf +maken. De kunstwerken worden alle uit Britsch-Indië, Ceylon, Java, +China en Japan ingevoerd om aan de vele vreemdelingen verkocht te +worden.</p> + +<p>De Sinhaleezen zijn rare heeren. Zij zien er heelemaal uit als +vrouwen, alleen de snor geeft sommigen iets mannelijks. Hun lang, zwart +haar hangt soms in lange krullen over hunne schouders, doch is meestal +in een wrong achter op het hoofd saamgebonden en met schildpad +haarnaalden en een schildpad kam bijeengehouden. Hunne kleeding bestaat +uit een sarong en kabaai, de sarong heeft soms veel van een lange, +nauwe rok en de witte kabaai is prachtig <span class="corr" id= +"xd0e2253" title="Bron: geborudurd">geborduurd</span>. Zij hebben ook +in stem en gebaren iets onuitstaanbaars sentimenteels.</p> + +<p>De Britsch-Indische vrouwtjes zien er snoezig uit. Wij zagen ze om +zes uur in groote menigte naar de kerk gaan, allen in dunne, zijden +doeken van hoofd tot voeten kunstig gedrapeerd. De verscheidenheid van +mooie, zachte kleuren vormde een mooi bont geheel. De Indische vrouwen +mogen naar de kerk <span class="pagenum">[<a id="pb187" href= +"#pb187">187</a>]</span>gaan, alhoewel hun kerk geheel afgescheiden is +van die der mannen, en natuurlijk van binnen en buiten lang zoo mooi +niet. Dat hebben zij voor bij de meeste andere Oostersche vrouwen. De +Mohammedanen, de meeste secten ten minste onder hen, houden niet van +biddende vrouwen; zij gelooven niet dat God zich verlaagt om een vrouw +aan te hooren, en zij zijn vast overtuigd dat een vrouw nooit in den +hemel kan komen. De weinige Mohammedaansche secten die een vrouw +toestaan te bidden, laten haar toch niet naar de kerk gaan, en zij zijn +vast overtuigd dat als er zoo iets als belooning hiernamaals voor eene +goede vrouw bestaat, dan is het ergens in een apart hoekje daar boven, +ver gescheiden van den hemel der mannen.</p> + +<p>Terwijl wij bovenstaande wijsheid stonden op te doen, trok een +voorbijgaande groep van drie personen onze bijzondere aandacht. Het +waren twee groote, stevig gebouwde mannen, waartusschen een heel klein +ventje liep, niet grooter dan een jongentje van vijf jaar, doch met een +omvang van een volwassen man. Het was een allerdwaast, +ongeproportionneerde verschijning. Het kereltje met zijne beide +trawanten werd door elkeen met eenig ontzag den weg gebaand. Het was de +dwerg, de clown van den sultan, die, zooals wij dat nog uit onze +kinderverhalen weten, als levensdoel heeft den sultan met zijne +grimassen te amuseeren.</p> + +<p>De sultan, een jonge man van 27 jaar, is op het oogenblik in Europa. +Hij is eigenlijk meestal in Europa, waar hij zich beter schijnt te +kunnen amuseeren dan op zijn klein eiland. Hij heeft zijne opvoeding in +Engeland gehad en schijnt zich daar goed ontwikkeld en vele moderne +begrippen opgedaan te hebben. Als hij op reis gaat, laat hij meestal +zijne honderd vrouwen tehuis; hij schijnt zich in Londen en Parijs op +moderne wijze te kunnen amuseeren. Zijne twee echte vrouwen zijn +Arabieren, de acht en negentig anderen zijn Swahili’s. Nu is het +een jongmensch, al is hij ook zelf van moederszijde een Swahili, die +eene Engelsche opvoeding genoot en Europeesche vrouwen heeft leeren +beminnen, niet kwalijk te nemen, dat hij zijn harem onaangeroerd laat, +want tusschen eene Swahilische schoone en een baviaan is net +zoo’n groot verschil als tusschen een villa en een +buitenverblijf.</p> + +<p>Sedert 1840 heeft Engeland hier een consulaat en van dien <span +class="pagenum">[<a id="pb188" href="#pb188">188</a>]</span>tijd af is +ook langzamerhand de slavenhandel er onderdrukt, die echter eerst +twaalf jaren geleden geheel werd afgeschaft, toen Zanzibar geheel onder +Engelsch protectoraat kwam. De marktplaats, waar de slaven geveild +werden, staat er nog alsof hij morgen weder in gebruik kan worden +genomen en onze gids zeide doodkalm, toen wij een groepje +West-Afrikaansche vrouwen voor ons zagen loopen, “twaalf jaren +geleden hebben elk van die vrouwen twee pond opgebracht.”</p> + +<p>Het eiland Zanzibar dankt zijne wereldbekendheid niet aan zijne +mooie ligging, zijne schilderachtige schoonheid of zijne interessante +bewoners, maar aan het feit, dat dit klein stukje grond voor 90% de +heele wereld voorziet van kruidnagelen. Een deel van het eiland is +geheel met kruidnagelboomen beplant en deze en de copra zijn de +voornaamste artikelen, die van hier over de geheele wereld verzonden +worden. Het geheele jaar door geschiedt de uitvoer van kruidnagelen, +omdat de boomen terzelfder tijd bloesem, bloem en vrucht opleveren. +Elken dag kunnen de rijpe vruchtjes geplukt worden.</p> + +<p>Wij spraken met onzen gids, die den romantischen naam Romeo draagt, +af, om voor den volgenden morgen een rijtuig voor ons te bestellen, dat +ons naar de kruidnagelplantages zou brengen. Om 8 uur liep Romeo den +volgenden morgen reeds op het dek van ons schip rond, om ons op te +wachten en direct na het ontbijt volgden wij hem naar het aan land +gereed staande rijtuig. Eerst gingen wij, zooals wij dat overal deden, +waar er gelegenheid toe bestond, naar de marktplaats, om de groenten, +vruchten, koopers en verkoopers in oogenschouw te nemen. Het was een +kleurige, woelige, druk pratende en nog drukker gesticuleerende +menigte, waaronder vrij wat lepralijders en menschen, die met vieze +huid- en oogziekten rondwandelden. Wij zagen een school waar de +kindertjes Arabisch en Indisch leeren; de leerlingen waren allen kleine +jongens; of de meisjes naar afzonderlijke scholen gaan, of niet +onderricht worden, hebben wij niet vernomen. Het zou mij niet +verwonderen, dat hier nog de leer gehuldigd wordt, dat “een +wetend wijf brengt groot gekijf”, en dat met vrouwen te leeren +schrijven, de onzedelijkheid in de hand gewerkt wordt. Zij zouden dan +maar die kennis gebruiken om den minnaars briefjes te zenden.</p> + +<p>Door een mooie allee van manga- en cocosnootboomen, dadel- en <span +class="pagenum">[<a id="pb189" href= +"#pb189">189</a>]</span>banaanpalmen en langs verschillende groepen van +woningen, waarin de een of andere Indianenstam zich opeen gehoopt had, +kwamen wij in Bububu, de plaats, waar de kruidnagelplantages zijn. Het +zijn vrij groote boomen, met bladen, die in vorm, kleur en geur aan +laurierbladeren doen denken. Deze mooie, groenbladige boomen, met de +roode bloesem, bloem en vrucht, leveren onder dien strakblauwen hemel +en met de blauwgroene zee op den achtergrond een schitterend effect. +Alleen door de goedkoope arbeidskracht der zwarten kan deze specerij +zoo goedkoop aan den man worden gebracht. Mannen, vrouwen en kinderen +plukken de vruchtjes, spreiden ze op doeken in de zon uit, om ze te +drogen, dan eerst worden zij zwart, en dan zijn zij gereed om verpakt +en verscheept te worden. Elk jaar, tusschen Maart en Mei, het +regenseizoen, worden<a id="xd0e2276"></a> nieuwe boompjes geplant, die +dan eerst na tien jaar vruchtdragend zijn. Op die wijze wordt gezorgd, +dat er steeds nieuwe boompjes in aanplant zijn.</p> + +<p>De uitvoer van kruidnagelen, copra en andere artikelen, een beetje +tabak, rubber, tropische vruchten en groenten, is blijkbaar belangrijk +genoeg, om hier van bijna alle landen een consulaat te vinden, alleen +een Nederlandsche consul was er niet te ontdekken, hetgeen mij daarom +verwonderde, omdat de invoer van Javaansche producten er nogal +belangrijk is.</p> + +<p>Kort voordat het schip het anker ging lichten keerden wij van +Zanzibar terug. Wij hadden er gaarne nog langer gebleven en zeer zeker +zal ik het bezoek aan dit eiland nimmer vergeten. Om Zanzibar alleen is +het de moeite waard, de reis naar of van Zuid-Afrika langs de Oostkust +te maken.</p> + +<p>Om vijf uur ’s middags zette het schip zich in beweging en +zonden wij dit eiland onzen laatsten afscheidsgroet. Toen wij den +volgenden ochtend onze oogen openden passeerden wij vlak langs de +oevers van Mombasa. Zij gaven ons een beteren indruk van wild Afrika +dan wij tot dusver gehad hebben. Echte wilde, ongecultiveerde bosschen +en vlakten gingen aan onze blikken voorbij.</p> + +<p>Ook het eiland Mombasa ligt op een koraalrif, waardoor de groei van +vruchten en groenten beperkt is. Het is echter door een spoorweg met +het binnenland verbonden, zoodat er veel kan worden aangevoerd. Deze +spoorweg, de Uganda-spoorweg, die tot Nairobi doorloopt, geeft Mombasa +zijne <span class="pagenum">[<a id="pb190" href= +"#pb190">190</a>]</span>belangrijkheid. <span class="corr" id= +"xd0e2288" title="Bron: Hiedoor">Hierdoor</span> toch staat het met +Centraal-Afrika in verbinding en alles wat van daaruit verscheept moet +worden, moet vooralsnog zijn weg door Mombasa vinden.</p> + +<p>Ook Mombasa is een aardig, oud-Arabisch stadje, al is het dan ook +lang zoo schilderachtig niet als Zanzibar. Wij vinden er dezelfde nauwe +straatjes, dezelfde soort huizen, dezelfde soort winkels en een +ongeveer gelijke markt, maar alles is er kleiner, armoediger en +onbelangrijker. Het eenige middel van vervoer is de trolley en de +rickshaw. Paarden komen er niet voor. Men zegt, dat paarden er niet +kunnen leven, omdat de tetsemug<a class="noteref" id="xd0e2293src" +href="#xd0e2293">1</a> er existeert. Er zijn ook slechts heel weinig +koeien, weinig ezels (tenminste, die op vier beenen gaan) en eenige +muildieren. Van deze laatsten zouden er niet meer dan vijf op het heele +eiland zijn.</p> + +<p>Door de weinig in Mombasa wonende Europeanen is buiten het stadje, +naar den zeekant toe, een aardige streek gebouwd, waar zij wonen en dat +in vergelijking met het stadje een gezond oord kan genoemd worden.</p> + +<p>De uitvoer van ivoor van hieruit is een zeer belangrijke en voor +⅞ deel gaat dit alles naar Amerika. Heele hoopen olifantstanden, +voor een groot deel komende van het oostelijk deel van den Congo, alle +met “New-York” gemerkt, vindt men in de havenplaats +opgestapeld. Ons schip moest hier een onnoemlijk aantal zakken <span +class="corr" id="xd0e2300" title="Bron: mais">maïs</span> en ruw +katoen en eenige schuiten vol huiden laden.</p> + +<p>Mombasa is nog niet opgewassen tegen het drukke verkeer en den +drukken uitvoer, die de aanwezigheid van den spoorweg heeft +meegebracht. Als er, zooals wij het treffen, eenige schepen +tegelijkertijd in de haven liggen, die lading moeten innemen, dan kan +Mombasa geen arbeidskrachten genoeg leveren. Het handjevol +Swahili’s, die de lading in ons schip moeten brengen, zullen ons +lang aan de praat houden. Wisten wij maar vooraf hoe lang wij hier +bleven liggen, dan hadden wij met den trein eenige honderden mijlen +landwaarts kunnen gaan en zien wat daar te leeren valt. Elk oogenblik +kan echter een der andere schepen gereed komen en de arbeidskrachten +naar onze boot overgeplaatst worden en dan schieten <span class= +"pagenum">[<a id="pb191" href="#pb191">191</a>]</span>wij sneller op en +zijn tot verder gaan gereed, alvorens wij terug zouden zijn.</p> + +<p>Mombasa is rijk voorzien van zendingshuizen. Protestanten en +Katholieken kampen hier om den voorrang om deze eenvoudige +Mohammedaansche of andere bevolking een ander geloof te geven. Heel +Afrika is bezaaid met deze instellingen, die over het algemeen weinig +geliefd zijn. Overal hoort men dezelfde appreciatie, dat zij zeer veel +kwaad en weinig goed stichten. Het is heel moeilijk uit te maken, +waarom het beter is, dat deze eenvoudige menschen den God der +Christenen dan hun eigen God aanbidden, en waarom het Protestantsche of +Katholieke geloof beter zou zijn dan het Mohammedaansche. Het laatste +leeraart tenminste nog geheelonthouding van alcoholische dranken en +eenvoud in voeding en levenswijze. Eenige missions hier, in Mombasa, +drijven hun opvoedenden en veredelenden invloed tot in ’t +potsierlijke. Zij voeden hun volgelingen niet alleen op, om onze +zeden—die zoo hoogst beschaafd zijn—en gewoonten over te +nemen, maar ook om zich Europeesch te kleeden. Verbeeldt u, hier, in +dat woeste, heete klimaat, vlak bij de Equator, waar elke rechtgeaarde +Europeaan benijdend neerziet op de doelmatige naaktheid der bruine +broeders, en wat graag in dat toilet zou willen verschijnen als onze +beschaving ons niet geleerd had dat dit onzedelijk is, hier die +eenvoudige menschen te leeren, hun mooie, bruine ruggen te bekleeden en +zich des Zondags naar de kerk te begeven, gehoed en gelaarsd, in witte +overhemden en blouses, is toch wel het toppunt van stomme +kortzichtigheid en blinde ingenomenheid met eigen gebruiken en +gewoonten.</p> + +<p>Dinsdagmorgen, na drie volle dagen en nachten in Mombasa geankerd +gelegen te hebben, gingen wij verder. Den laatsten avond had nog een +treurig ongeval op onze boot plaats. De zwarte jongens, met het laden +van de vracht belast, hadden reeds 26 uren onophoudelijk—slechts +kleine rustpoozen om wat te eten hadden zij gehad—doorgewerkt, +toen een vracht met twaalf zakken ruw katoen uit de haak schoot, juist +toen het in de lucht en boven het ruim zweefde. Twee van de daaronder +werkende mannen werden er als het ware onder verpletterd. De een liep +belangrijke kneuzingen op en de ander werd zieltogende naar boven +gebracht. Een oogenblik werd er gevreesd, dat nu alle anderen het werk +zouden neerleggen en <span class="pagenum">[<a id="pb192" href= +"#pb192">192</a>]</span>weigeren door te gaan, maar dat gebeurde niet. +Na een oogenblik wachten gingen allen onder diepe stilte weder aan het +werk.</p> + +<p>Wij hebben nu een langen tijd voor ons alvorens wij weder land +zullen zien. Eerst na zes dagen komen wij in Aden, de eerstvolgende +aanlegplaats. Wij zullen ons in Aden slechts zeer kort ophouden, +misschien niet lang genoeg om er iets van te zien, maar wel lang genoeg +om dezen brief aldaar te posten, die dan met een mailboot verder gaat +en Port Said en daardoor Holland eenige dagen eerder dan met onze boot +bereikt.</p> + +<p class="alignright">9 Nov. 1911. <span class="pagenum">[<a id="pb193" +href="#pb193">193</a>]</span></p> + +<div class="footnotes"> +<hr class="fnsep"> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" href= +"#xd0e2293src" id="xd0e2293">1</a></span> De tetsemug wordt +verondersteld de paarden te dooden en bij menschen de slaapziekte te +veroorzaken.</p> +</div> +</div> + +<div id="ch24" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-091.gif" alt= +"Ornament" width="607" height="210"></div> + +<h2 class="normal">Tusschen Mombasa en Port <span class="corr" id= +"xd0e2321" title="Bron: Said">Saïd</span>.</h2> + +<p>Het waren zes lange dagen tusschen Mombasa en Aden, die weinig +afwisseling boden. Er was niets te zien, niets te bewonderen, niets om +je aan te ergeren, niets om je mede bezig te houden. De kleine, witte, +vliegende visschen, die nu en dan in groote groepen vlak bij het schip +opvlogen, waarschijnlijk nadat het schip ze onverwacht in het een of +ander werk gestoord had, gaven alleen eenige afleiding. Onder de +passagiers, die in Mombasa tot 38 eerste klasse passagiers waren +aangegroeid, was letterlijk niet een de moeite van kennismaking waard. +Het waren allen lieve, brave burgers of burgeressen van het land, +waartoe zij <span class="corr" id="xd0e2326" title="Bron: behoooren"> +behooren</span>; ik hoop ze niet te krenken als ik zeg, dat er verder +niets van hen te vertellen is, dat de moeite van neerschrijven loont. +Van onze tafel waren de twee aangenaamste buren in Mombasa afgestapt en +die plaatsen zijn onbezet gebleven; buiten ons vier zaten er nu nog een +Deensche mijnheer, die in den Congo in Belgischen militairen dienst was +en een Deensche dame, die in den Congo getrouwd was, beiden voor +malaria naar hun land teruggestuurd en gedurende de reis telkens weder +aan malaria lijdende, en twee Engelsche jonge mannen van 24 en 26 jaar +oud, beiden van de grootste onbeduidendheid. Het waren evenwel een paar +goede jongens, die ons nog al eens van dienst waren. Met een +Amerikaanschen admiraal en zijne vrouw, die in Mauritius een getrouwde +dochter bezocht hadden, en eene andere Amerikaansche dame, trachtte ik +de avonden te dooden met het spelen van bridge en overdag konden wij +lezen of praten. Romannetjes van onbekende schrijvers <span class= +"pagenum">[<a id="pb194" href="#pb194">194</a>]</span>of schrijfsters, +die in elk ander geval het oprapen niet waard zijn, gingen nu van hand +tot hand en werden bediscussieerd, alsof de slecht gemarkeerde +karakters, de ongemotiveerde handelingen en de onuitgewerkte problemen +in die boeken, een vruchtbare discussie mogelijk maakten. Een door een +sentimenteel juffertje geïmproviseerd bal mislukte geheel, doordat +de heeren het te warm vonden om te dansen en er trouwens aan dek geen +genoegzame ruimte voor was.</p> + +<p>Eerst toen wij Cap Guardafui naderden kwamen de gemoederen in +beweging. Dit was niet alleen omdat de gevaarlijke bocht, die wij daar +te maken hadden ons allen zenuwachtig maakte en wij meer dan anders de +mogelijkheden bespraken om in geval van een ongeluk nog gered te kunnen +worden; ook niet alleen het feit, dat dit scherpe punt zonder +lichttorens elk jaar een of meer schepen ten gronde richt en tal van +menschenlevens verwoest, maar de tragische geschiedenis van onzen armen +deksteward hield ons bezig. Deze goedhartige jongeman, die aan boord +ieders sympathie had, was voorheen steward op een der Australische +booten. In Melbourne had hij een meisje leeren kennen, met wie hij een +jaar geleden getrouwd was. Zijne omstandigheden hadden zich intusschen +verbeterd en hij kon nu eene vaste positie aan wal in Engeland krijgen. +Daar de scheepsreglementen niet toelaten, dat de geëmployeerden +vrouw of kinderen op hetzelfde schip meenemen, was hij eerder uit +Australië naar Engeland teruggekeerd en zijne vrouw met het +pasgeboren kindje zou een paar maanden later komen. Dat schip nu, +waarmede zijne vrouw van Australië naar Engeland kwam, heeft twee +maanden geleden schipbreuk geleden aan de Cap Guardafui en een van de +vier booten, waarin de passagiers waren ondergebracht en waarin vrouw +en kind van onzen deksteward zaten, is nimmer terecht gekomen. Er wordt +gevreesd, dat zij op Cap Guardafui geland waren, dat bewoond wordt door +een zeer gevreesden zwarten stam, de Somali’s, waarvan men +vermoedt, dat zij kannibalen zijn.</p> + +<p>Zeker weet men, dat zij alle witmenschen uitplunderen en vermoorden. +Reeds twee keer is een boot van Aden uitgezonden om een onderzoek in te +stellen, doch is telkens zonder eenig teeken van de verongelukten +ontvangen te hebben, teruggekeerd. Toen het bericht van het ongeluk +voor het eerst <span class="pagenum">[<a id="pb195" href= +"#pb195">195</a>]</span>Engeland bereikte, en er nog niets anders +bekend was, dan dat die boot zoek was, wilde de radelooze jonge man +zelf op onderzoek uit en daarvoor gaf de Union Castle Mij. hem de +gelegenheid, door hem als deksteward op de Avondale Castle aan te +stellen. In de twee maanden sedert dat schip Engeland verliet, zijn de +berichten gekomen van de vergeefsche pogingen, uit Aden ondernomen, om +iets van de ongelukkigen te vernemen. Men vermoedt nu, dat de boot, +waarin de tweede officier het commando voerde, toen deze zag, dat zij +op Cap Guardafui landen, weder zee heeft gekozen en door een noodlottig +toeval is gezonken. Dit zou de minst treurige dood zijn, die de +ongelukkigen kon hebben getroffen en daarom wordt dit nu maar als het +waarschijnlijkste aangenomen.</p> + +<p>Tot even vóór wij deze rotsen in het gezicht kregen, +bleef de deksteward trouw op zijne post en voerde de groote en kleine +wenschen en bevelen der passagiers prompt uit; doch toen dit +onherbergzaam oord, met zijn kale puntige rotsen en gloeiend heete +zandvlakten vlak voor ons lag, werd het hem te benauwd en verdween hij +en kwam den geheelen dag niet weder te voorschijn.</p> + +<p>Als Italië, die de gelukkige bezitter van dit gevaarlijk en +onherbergzaam stuk grond is, niet spoedig zorgt, dat er vuurtorens +komen en dat menschenlevens er veilig zijn, dan vindt Engeland een zeer +gegronde reden om handelend in te grijpen en dit stuk bij +Britsch-Afrika in te lijven.</p> + +<p>Zondag 12 November kwamen wij in Aden aan. Het was reeds zes uur in +den avond, wij hadden dus geen gelegenheid iets van de stad te zien. +Slechts eenige uren zouden wij er liggen blijven om eenige honderden +balen vracht in te nemen. Wij konden wel aan land gaan en verschillende +passagiers deden dit ook, maar de stad Aden ligt 4 à 5 mijlen +landwaarts, daar konden wij in dien korten tijd niet heen en de +eeuwenoude watertanks, het eenige wat Aden voor een vreemdeling +belangrijk maakt, waren in het avondduister niet te zien. Wij bleven +dus aan boord en vermaakten ons met de wanhopige pogingen aan te zien +van de tallooze Arabieren en Somali’s om aan boord van het schip +te komen. Zij waren allen met hunne koopwaren in primitieve roeibootjes +komen aanzetten en schreeuwden en riepen in hunne door ons +onverstaanbare taal, dat zij aan boord iets te verrichten hadden. De +kapitein <span class="pagenum">[<a id="pb196" href= +"#pb196">196</a>]</span>wilde hen echter niet aan boord hebben, omdat +zij niet alleen kooplieden, maar bijna zonder uitzondering dieven zijn +en er aan boord voor hen niets veilig is. In een verschrikkelijk +geroezemoes van geluiden, want het laden van ’t schip ging +onderwijl ook zijn gang, werden nu van uit de bootjes touwen naar de +kijkende dames en heeren op het schip geworpen, en zoodra wij het +uiteinde van zoo’n touw te pakken kregen, aan het andere uiteinde +koopwaar gebonden en naar het schip opgeheschen. Een tienmaal te hooge +som werd daarvoor geëischt en dan begon het vragen en bieden op +schreeuwende wijze van over de scheepsrailing naar de daaronder +vertoevende zwarten in de bootjes. Somalimandjes, waarvoor vijf en zes +shilling werden geëischt, werden voor één shilling +en later zelfs voor six-pence gekocht. Vooral de kooplieden met +Abyssinische struisveeren hadden groote nering en een zeker soort +cigaretten vond bij de heeren gewillige koopers. Later op den avond +klommen de slanke, vlugge jonge Somali’s bij de dunne, aan boord +vastgehouden touwen zelf naar boven en eenmaal boven, werden zij door +de passagiers genoeg beschermd om dat handjevol durvende kereltjes met +hunne, achter hen aankomende koopwaren, boven te houden. De uren vlogen +om en toen om tien uur het schip Aden weder verliet, waren wij het er +allen over eens, dat wij eenige zeer amusante en interessante uren +hadden doorgebracht.</p> + +<p>De groote gebouwen in Aden, die van af het schip konden gezien +worden, waren reeds gedeeltelijk versierd voor het te wachten bezoek +van den koning en de koningin van Engeland op hun doorreis naar +Engelsch-Indië.</p> + +<p>Toen eenmaal Aden achter den rug was, was ook de eentonigheid van de +reis gebroken. In de Roode Zee hadden wij nog onophoudelijk aan +één van beide zijden wat te zien. En als het bloote oog +ons de stadjes en <span class="corr" id="xd0e2349" title="Bron: +kooldepots">kooldepôts</span> en de voorbij stoomende bootjes +niet deed onderscheiden, dan gingen de vele goede kijkers van hand tot +hand en gunden ons op die wijze een blik op hetgeen wij passeerden. Een +boot van de Nord-Deutsche Lloyd, waarschijnlijk op weg naar +Australië, die ons voorbijvoer zonder een vriendschappelijken +groet te wisselen, wekte de verontwaardiging der Britten. De haat +tusschen die twee natiën moet vroeg of laat in een oorlog een weg +vinden om zich te uiten. <span class="pagenum">[<a id="pb197" href= +"#pb197">197</a>]</span></p> + +<p>Een schandelijke daad doet Turkije op dit oogenblik. Omdat het in +oorlog is met Italië, heeft het in alle Turksche kustplaatsen, en +op alle gevaarlijke rotsen de lichten in de lichttorens doen dooven. +Langs den geheelen weg van Aden tot Suez was ’s avonds en +’s nachts in geen enkele lichttoren, die op Turksch grondgebied +staat, een licht te zien. Tegen de internationale wetten op +scheepvaartgebied en tegen elke opvatting van welvoegelijkheid in stelt +hier Turkije de schepen van alle natiën bloot aan het gevaar om op +een zijner gevaarlijke rotspunten te stranden, omdat het met +Italië oorlog voert. Zullen de verschillende mogendheden niet +spoedig moeten protesteeren tegen dit feit, alvorens er ongelukken door +ontstaan zijn?</p> + +<p>Woensdagmorgen om acht uur lagen wij in de haven van Port Soudan. +Deze haven is nog slechts achttien maanden oud en is door de Britten +geheel up to date ingericht. De matineuse menschen, die van halfzeven +reeds het binnenkomen bespieden, hadden een zeer loonend gezicht op het +land. De zee had aan de kust een zuiver smaragd-groene tint, daarachter +de oneindige witte zandvlakte en geheel aan den gezichtseinder staken +de tallooze prachtige bergtoppen hunne grillige koppen tot in de wolken +omhoog. Dit landschap geleek op een stuk Egypte, zooals wij dat van +platen en prenten kennen. Toen wij wat dichterbij kwamen en de +morgenschemering voor vol daglicht had plaats gemaakt, werd dit gezicht +nog meer Egyptisch, doordat wij toen de vele Egyptenaren, Grieken, +Arabieren en Inlanders van verschillende stammen, die zich op den weg +bevonden, konden onderscheiden.</p> + +<p>Port Soudan is natuurlijk nu nog een stadje van kleinen omvang, maar +de vele groote <span class="corr" id="xd0e2359" title="Bron: +officiëele">officieele</span> gebouwen met de Britsche vlag op het +dak, zagen er allen zoo massief en kolossaal uit, dat het niet +betwijfeld behoeft te worden, dat Engeland zich hier blijvend heeft +gevestigd en van Port Soudan spoedig een groote stad zal maken. Van uit +dit stadje gaat een spoorweg, die in 24 uur Karthoum bereikt en +waardoor het ook met Kaïro verbonden is. Daardoor kan het alle +vracht van uit het binnenland komende, van daar gemakkelijk verschepen. +Het geheele stadje maakt een zeer hygiënischen indruk. De +rioleering, watertoevoer, goede harde wegen, ruime, frissche woningen, +electrische verlichting, dit alles toonde de goede zorg van de Britsche +regeering. <span class="pagenum">[<a id="pb198" href= +"#pb198">198</a>]</span></p> + +<p>Wij hadden vlug ons ontbijt genuttigd en ons aan wal begeven om in +de drie uur, die wij in Port Soudan vertoeven zouden, zooveel mogelijk +in ons op te nemen. Nadat wij het Europeesche gedeelte doorgegaan +waren, waar de Engelschen en Grieken wonen, begaven wij ons naar de +Kraals, waarin de verschillende inboorlingen leven. Allerlei stammen +wonen er. Op ons maakten vooral de Wadi-Wadi’s, met hunne lange +wolharige coiffures en hunne woeste blikken een diepen indruk. Zij +behooren eigenlijk in de bergtoppen tehuis en komen alleen naar beneden +om handel te drijven. Een eigenaardig soort bokken en schapen telen zij +en die brengen zij ter markt. Wij zagen die rare beesten in groote +massa op de markt. Het was soms moeilijk uit te maken of het een geit +of een schaap was. Van die Wadi-Wadi’s wordt verteld, dat zij een +zeer aristocratisch volk zijn, dat zich voor werken te hoog acht en +waarvan niet een enkele in dienst van blanken te krijgen is. Zij zijn +zeer oorlogszuchtig en leven van veeteelt en van wat zij op eerlijke +wijze door oorlog zich toeëigenen. Zij hebben hun eigen vorst en +worden tot dusver nog door elke natie ontzien.</p> + +<p>Wij zagen er vrouwen met gouden ringen door den neus zoo groot en +breed als een flinke bracelet; wij zagen er de markt met alles wat er +te koop is en die vele verschillende kleurlingmannen en vrouwen, om van +dat alles te koopen en wij zagen er verschillende café’s +en restaurants, waar het geheele menu, in tallooze potjes en pannetjes +aan den weg bereid en gekookt werd. Wij zagen er nog tal van +opmerkenswaardige dingen meer, maar wij zijn aan dat kleurling-leven +reeds zoo gewoon geraakt, dat veel wat wij zien in het geheel geen +blijvenden indruk meer maakt.</p> + +<p>Het was reeds twaalf uur, alvorens het schip geladen was en wij de +reis konden voortzetten.</p> + +<p>De vijf dagen in de Roode Zee waren warm, maar voor ons in de hutten +op het bovendek wel uit te houden. Overdag koelde het zeewindje genoeg +af om het niet benauwd te hebben als wij maar rustig op het dek bleven +zitten en ’s nachts hadden wij het ook niet te warm. Zij, die in +de andere hutten vertoefden, hadden het ’s nachts dikwijls te +heet en meestal lagen de canapé’s van de dames- en +heerensalon en het geheele opperdek ’s nachts vol passagiers, die +het in hunne hutten niet langer konden uithouden. <span class= +"pagenum">[<a id="pb199" href="#pb199">199</a>]</span></p> + +<p>Zoo’n lange zeereis oefent op de gezondheid van vele +passagiers een gunstigen invloed uit. Velen was dit duidelijk aan te +zien. Zelfs de scheepsdokter, die er in den beginne zoo holoogig en +mager en spichtig uitzag, had ronde wangetjes en een frissche kleur +gekregen.</p> + +<p>Naarmate wij Suez naderden en het duidelijk werd dat wij niet voor +Zaterdagavond in Port Saïd zouden landen, begonnen wij ongerust te +worden, dat wij dien nacht geen onderkomen zouden vinden. Er waren over +de twintig passagiers van de eerste klasse, die daar aan land gingen, +hetzij om evenals wij naar Palestina te gaan, hetzij om een week in +Port Saïd over te blijven om de aankomst van den koning en de +koningin van Engeland aldaar bij te wonen. Maandag 20 November worden +die hooge gasten in Port Saïd verwacht, en in Soudan hadden wij +reeds vernomen, dat alle hotels in Port Saïd daardoor geheel bezet +waren. Wel hadden wij van uit Suez een telegram gezonden om vier kamers +voor ons disponibel te houden, maar dat telegram kon niet +vóór Zaterdagmorgen verzonden worden.</p> + +<p>Met het schip hadden wij ons langzamerhand verzoend. Het voedsel was +tamelijk goed, de bemanning vriendelijk en voorkomend en de kapitein +deed alles om het den passagiers naar den zin te maken.</p> + +<p>Ook hadden wij na Mombasa onophoudelijk goed weder en het schip was +daar goed vol geladen, zoodat het zonder schommelingen vrij rustig +vooruit schoof. Wat konden wij meer verlangen.</p> + +<p>Vrijdagavond om ongeveer tien uur kwamen wij in Suez aan. Daar +werden wij nu eens echt door een Turkschen dokter aan een onderzoek +onderworpen. Het heele onderzoek kwam daarop neer, dat wij een voor een +den dokter passeerden, hij zag dan met zijn wetenschappelijken blik, +dat wij zonder gevaar Turkije konden binnentreden. Niettegenstaande het +nachtelijk uur, waren toch nog tal van kooplieden aan boord gekomen, +die ons doosjes met Turksche noga en met andere Turksche zoetigheden, +benevens cigaretten, koralen en bovenal eenig mooie Turksche shawls te +koop aanboden. Deze laatsten vonden tal van koopers en vele van de +kooplieden gingen huiswaarts met een lichtere vracht aan goederen, doch +met een goed gevulde beurs. <span class="pagenum">[<a id="pb200" href= +"#pb200">200</a>]</span></p> + +<p>Zaterdag in het Suez-kanaal hadden wij <span class="corr" id= +"xd0e2385" title="Bron: ruimschooots">ruimschoots</span> gelegenheid om +van onze medepassagiers afscheid te nemen en met velen nog eenige +oogenblikken een luchtig gesprek te voeren. Zoo’n vaart door het +Suez-kanaal is heel geschikt om menschen geduld te leeren. Zoo nu en +dan eens een paar uur stil te blijven liggen om een reeks andere +schepen te laten passeeren en daarna weer heel langzaam een eindje op +te schieten, is voor reizigers van de twintigste eeuw niet meer +geschikt. Maar al de passagiers op onze boot lieten zich er niet door +uit hun humeur brengen, wat meer zegt, wij allen zegenden elk oponthoud +dat zich voordeed. Eerstens was het een prachtigen dag, vol +afwisselingen en ten tweede konden wij in geen geval vóór +zes uur aankomen, zoodat de naar Caïro vertrekkenden niet zouden +kunnen afreizen en nu was van allen de hoop, dat het schip niet +vóór tien uur in Port Said zou aankomen, dan konden wij +den nacht nog op het schip doorbrengen en konden Zondagmorgen afreizen, +of hadden gelegenheid een hotel te zoeken. Het was een allervroolijkste +stemming den geheelen dag op het schip en zeer zeker was het een +aangenaam einde van een zoo interessante reis. Wij vieren en alle +medepassagiers, waarmede wij dien dag spraken, betreurden het, dat wij +het schip moesten verlaten, waarop wij zoo’n gelukkige maand +hadden doorgebracht en ik zal zeer zeker steeds met de aangenaamste +herinneringen aan dezen tijd terugdenken.</p> + +<p>Maar het schip kwam vóór tien uur in Port Saïd +aan en nu moesten wij dus ’s avonds nog het schip verlaten. Het +<span lang="en">Eastern Exchange Hotel</span> had gelukkig voor dien +nacht plaats voor allen en het was een goed hotel, maar voor Zondag +waren alle kamers genomen. Om twee uur den volgenden dag vertrok een +boot naar Jaffa en daarop hebben wij plaatsen besproken en hopen een +dag of tien in Palestina door te brengen, alvorens wij Egypte verder +ingaan.</p> + +<p>Hier in Port Saïd is alles in vroolijke stemming. Den geheelen +nacht was er muziek en zang en dans door de geheele stad en ’s +morgens had het in de straten meer van een vroolijke kermisstemming dan +van een ernstigen Zondagmorgen. <span class="pagenum">[<a id="pb201" +href="#pb201">201</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch25" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-271.gif" alt= +"Ornament" width="617" height="197"></div> + +<h2 class="normal">In Palestina.</h2> + +<p>Wij hadden niet veel rust in Port Saïd genoten, want, nadat wij +Zaterdagavond omstreeks middernacht in ons hotel waren aangeland +moesten wij het Zondagmiddag om twee uur reeds weder verlaten. In dien +tusschentijd moesten wij de verschillende kantoren afloopen om geld op +te nemen, (onze credietbrieven geven bijna in elke stad voor ieder van +ons een verschillend kantoor op); moesten wij onze vice-consuls over +onze paspoorten spreken, moesten wij onze koffers bij Cook onderbrengen +en moesten mrs. Catt en ik onze plaatsen bespreken voor een in Januari +naar Colombië vertrekkende boot. Wij waren dan ook dood moe, toen +wij op de boot aankwamen die ons naar Jaffa zou voeren, en wij namen +ons voor in Jaffa een dag rust te nemen, alvorens wij onze +pelgrimstocht door Jeruzalem zouden aanvangen. Wij zouden niet in +zoo’n haast zijn afgereisd als niet de boot, die Zondagmiddag +vertrekken zou, ons bijzonder was aanbevolen en een volgende boot van +die lijn, de Khedivian lijn, eerst dagen later zou gaan.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-239a.jpg" alt= +"Landingsplaats in Jaffa." width="617" height="453"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Landingsplaats in +Jaffa.</span></p> +</div> + +<p>Om ruim twee uur verlieten wij ons hotel en ofschoon de boot, die +ons zou herbergen, geen tien minuten van ons hotel verwijderd lag, +duurde het toch ongeveer een uur, alvorens wij er waren aangeland. Even +moeilijk als men in Port Saïd binnenkomt, met even-zoovele +moeilijkheden heeft men te kampen om er uit te komen. Even goed als wij +den vorigen avond eerst in twee verschillende bureaux onze namen in een +boek moesten inschrijven, daarmede verklarende, dat wij gezond zijn, +geen contrabande invoeren en brave menschen zijn, doch daarna toch nog +bij de douanen gevisiteerd werden, omdat <span class="pagenum">[<a id= +"pb202" href="#pb202">202</a>]</span>men ons op onze eerlijke gezichten +en op ons woord en handteekeningen niet geloofde, zoo moesten wij nu al +diezelfde formaliteiten weder ondergaan, maar nu om het bewijs te +leveren, dat wij niets uit het land uitvoerden. Goed dat wij een +dragoman bij ons hadden, want wij zouden met ons zuiver geweten en in +kinderlijke onschuld recht door naar het schip zijn gegaan. Voor het +bewijs, dat wij gezond zijn en niets te verbergen hebben, moesten wij +ieder vier stuivers betalen.</p> + +<p>Op de boot troffen wij een ander soort passagiers dan op andere +booten. Niet zoozeer onder de eerste klasse passagiers, die waren voor +een deel toeristen als wij, voor een ander deel mannen en vrouwen, +zendelingen en handelslieden. Maar onder de derde klasse en bovendeks- +en tusschendekspassagiers was een groot verschil. Onder de +eerstgenoemde was een heele bezending Turksche dames, waarvan geen +stukje van het lichaam te zien was, zoo dicht waren zij van het puntje +van hun hoofd tot aan de teenen in zwarte doeken gehuld. Dan waren er +<span class="corr" id="xd0e2413" title="Bron: Bedouinen"> +Bedouïnen</span> en Fellahinen, Syriërs, Armeniërs en +nog meer van dat soort in groote hoeveelheid.</p> + +<p>Wij hadden op de boot een beter diner dan wij in lang genuttigd +hadden en alles was er even zindelijk en goed. Om 7 uur hedenochtend +landden wij in Jaffa, dat wil zeggen, zoo dicht bij als de boot ons +brengen kon, want daarna moesten wij in roeibooten aan land gebracht +worden. Het was gelukkig prachtig weder en de zee zoo stil, als men +zich maar wenschen kan en toch is die landing in Jaffa niet geheel en +al ongevaarlijk. De rotsige ondergrond, rotsen, waarvan de vinnige +punten een halven meter hier en daar boven de zee uitsteken en de bijna +<span class="corr" id="xd0e2418" title="Bron: steets">steeds</span> +aanwezige branding hebben al menigen passagier het leven gekost. Wij +hebben dan ook al vastgesteld, dat wij alleen bij kalm weder van hier +zullen vertrekken en in geval van storm liever eenige dagen langer +zullen blijven.</p> + +<p>Wij hebben in de laatste weken veel gezien en ondervonden en toch, +hetgeen wij vanmorgen zagen, toen wij van de landingsplaats naar het +hotel gingen, heeft ons geheel in verbazing gezet. De indrukken, die ik +in dezen eenen dag opdeed, zijn zoo vele en zoo intens, dat ik niet +weet, waarover het eerst te moeten schrijven. De algemeene indruk is, +dat <span class="pagenum">[<a id="pb203" href= +"#pb203">203</a>]</span>het mij voorkomt, dat elke predikant of +priester of rabbi, eerst naar Palestina gezonden moet worden en hier +eenigen tijd moet doorbrengen, alvorens zijne opleiding als voleindigd +beschouwd zal kunnen worden. Eén dag hier doet den bijbel beter +begrijpen, dan jaren van studie doen. Het heele oude testament staat op +eens levendig voor je geest. Een andere algemeene indruk is, dat de +afstammelingen van Abraham, Izaak en Jacob in die meer dan 5000 jaar +niet veel van uiterlijk zijn veranderd en dat de achter-kleinkinderen +van de twaalf zonen van Jacob er uitzien, alsof zij nog in staat zijn +hun broertje Benjamin voor een ezelsvel—of was het wat +anders—te verkoopen.</p> + +<p>Baedeker zegt, dat men hier de Mohammedanen, Joden en Christenen aan +hunne kleeding kan herkennen; dat is maar goed ook, want, volgens hun +uiterlijk zou men ze zeker allen onder de zonen van Israël +rangschikken. En wat de straten en die menschen er allen vies en vuil +uitzien, dat is niet te beschrijven. De Batavierstraat en Uilenburg in +Amsterdam zijn er met hunne bewoners heilig bij. Toch is dat alles +schilderachtig mooi. Als men daar zoo’n karavaan kameelen, zwaar +beladen, door zoo’n nauwe straat vol kleurig gekleede mannen en +vrouwen ziet gaan, of een troep ezeltjes, ieder met een Mohammedaan er +op, of oude huisvaders op hun laag stoeltje voor hun winkeltjes ziet +zitten, dan blijft men staan en zou graag van dat alles een afbeeldsel +nemen, maar een fotografie of teekening kan onmogelijk de +kleurschakeering en levendigheid weergeven, die het in werkelijkheid +bezit.</p> + +<p>In ons hotel “Hotel Jeruzalem”, hebben de kamers geen +nummers, maar alle een bijbelsche naam. Mrs. Catt, die haar kamer naast +de mijne heeft, logeert in Ruben en ik in Dan. De bijbelsche kennis van +ons vier is niet toereikend om uit te maken waardoor mijnheer Dan zich +beroemd gemaakt heeft, en terwijl ik vlijtig zit te schrijven, zitten +mijne drie reisgenooten in den bijbel deze en dergelijke bijzonderheden +na te pluizen. Het hotel is gelukkig zindelijk en goed en ligt in de +buurt, waar de Duitsche bevolking woont, dat is in eene der voorname +straten, als men ten minste dien term gebruiken kan.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-239b.jpg" alt= +"Weeklagende Joden bij het stuk oude muur in Jeruzalem." width="611" +height="460"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Weeklagende Joden bij het +stuk oude muur in <span class="corr" id="xd0e2434" title="Bron: +Jerusalem">Jeruzalem</span>.</span></p> +</div> + +<p>Van het voornemen, om hier een dag rust te nemen, is natuurlijk +niets gekomen. Den heelen morgen waren wij in <span class="pagenum">[<a +id="pb204" href="#pb204">204</a>]</span>de straten en op de markt en +met een gids van hier hebben wij een contract afgesloten om ons door +Palestina te voeren. Dat contract nam direct na de lunch een begin en +om half twee waren wij dan ook reeds alle vier gereed, om per rijtuig +de kolonie, door Rothschild uit Parijs dertig jaren geleden hier +gesticht, te bezoeken. Deze kolonie is ruim acht mijlen buiten Jaffa +gelegen en, ofschoon de weg allerbedroevendst was, bracht toch de +geheele tocht ons een en al in verrukking. Het was heerlijk weder, niet +te warm en niet te zonnig en daar zaten wij, met onzen Engelsch, +Fransch en Duitsch sprekenden gids naast den koetsier om ons alles te +verklaren, den geheelen weg over te genieten van alles, wat wij +passeerden. Wij reden voorbij oude bronnen, groote oude graftomben, +langs sinaasappelplantages; wij zagen uitgestrektheden land beploegen +met ’n kameel of een os voor ’n ééntandsche +ploeg bespannen; wij zagen <span class="corr" id="xd0e2442" title= +"Bron: Bedouinen">Bedouïnen</span> in hunne primitieve hutten, en +licht en eenvoudig landbouwwerk verrichten; wij zagen kudden schapen en +geiten, en menschen die zoo uit den bijbel in levenden lijve voor ons +stonden; wij reden langs de vlakte van Sharon en zagen de vrouwen en +meisjes water uit de bronnen halen en ezels en kameelen zich laven met +het koele vocht; wij zagen de roos van Sharon in menigte bloeien en +daarnaast de leliën van het veld en narcissen en irissen en dat +alles eerst in mooi, helder daglicht en terugkomende in een prachtige +avond-schemering. Nooit zag een van ons zoo’n mooien +zonsondergang als hedenavond, waardoor de heuvels van Juda in een teer +violette kleurschakeering gezet werden, waaraan wij ons oog niet konden +onttrekken. Het was alsof wij in een sprookje leefden.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-249a.jpg" alt= +"Straat in Jaffa." width="466" height="587"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Straat in +Jaffa.</span></p> +</div> + +<p>Maar in de kolonie Richon le Zion zooals die door Baron Rothschild +gedoopt is, is alles werkelijkheid. Rothschild heeft hier ongeveer 30 +jaar geleden ruim 600 hectaren bouwgrond gekocht en wat geld disponibel +gesteld voor de Russische en Roemeensche Joden, die uit hun land +verdreven werden.</p> + +<p>Op dien grond en met dat geld zijn die menschen hier een +wijndruiventeelt begonnen en hebben wijn gefabriceerd. Vier en twintig +jaar geleden heeft Rothschild hen met geld geholpen om een wijnkelder +te bouwen, geheel op denzelfden voet gebouwd en ingericht als die te +Bordeaux, die de grootste en beste van de geheele wereld moet zijn. +Deze hier volgt <span class="pagenum">[<a id="pb205" href= +"#pb205">205</a>]</span>in grootte direct op dien te Bordeaux. De zaken +gingen zoo goed, dat achttien jaar geleden Rothschild geheel kon worden +afbetaald en alles nu aan de kolonie toebehoort.</p> + +<p>Hoewel deze kolonie hoofdzakelijk uit Russen en Roemeniërs +bestaat, zijn er toch ook enkele Duitsche, Fransche en Engelsche Joden +onder. De kolonie bevat ongeveer honderd families. Zij werken +coöperatief, dat is te zeggen, elke familie woont in eigen huis en +bezit haar eigen stuk grond, dat groot of klein is.</p> + +<p>De druiven worden in de fabriek bewerkt en naar gelang men inzendt, +wordt men uitbetaald. In de fabriek werken losse arbeiders, die in +loondienst zijn; dat zijn geen kolonisten, doch wel bijna allen +Joden.</p> + +<p>Eenige jaren geleden heeft de kolonie groote verliezen geleden, +doordat zij voor haar wijn geen uitweg vond. In het land kon niet meer +verbruikt worden en voor het buitenland had men geen afnemers. De +kelder lag toen vol. In dien tijd zijn toen vele kolonisten begonnen +hunne druiven uit te roeien en er sinaasappelen en amandelen en andere +vruchten voor in de plaats te kweeken. Na de moeilijkheden, die de +wijnfabricage het vorige jaar in Frankrijk ondervond, heeft Frankrijk +allen wijn, die in voorraad was, van hier opgekocht en heeft ook voor +dit jaar groote bestellingen gedaan. De geleden verliezen is men +daardoor te boven gekomen en daar de nieuw aangekweekte vruchten ook +een goeden oogst hebben geleverd en goed verkocht worden, hoopt men +door het ongeluk nog tot meerdere voorspoed te komen. De wijnfabricage +bedroeg dit jaar <span class="corr" id="xd0e2463" title="Bron: 35,000"> +35.000</span> <span class="corr" id="xd0e2466" title="Bron: +hectolitier">hectoliter</span>.</p> + +<p>De kolonie, die een dorpje op zichzelf vormt, ziet er veel en veel +zindelijker en beter onderhouden uit dan Jaffa. Ook zagen de kinderen +en volwassenen er bijna zonder uitzondering frisch en gezond en flink +uit. Wij hadden nog even gelegenheid de school te bezoeken, waar de +kinderen degelijk onderricht genieten en waaraan ook een cursus voor +mannen en vrouwen verbonden is. Wij zagen er de kinderen, jongens en +meisjes, juist een les in tuinbouw ontvangen.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-249b.jpg" alt= +"In Jeruzalem." width="464" height="585"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">In <span class="corr" id= +"xd0e2476" title="Bron: Jerusalem">Jeruzalem</span>.</span></p> +</div> + +<p>Er zijn hier in de buurt nog tal van Joodsche kolonies, die alle min +of meer in denzelfden geest werken en die het ook allen goed gaat. De +drie grootste hier zijn Duitsche nederzettingen. Zoo oppervlakkig +beschouwd, is er nog plaats <span class="pagenum">[<a id="pb206" href= +"#pb206">206</a>]</span>voor tal van Joden, die zich hier, dunkt mij, +geheel tehuis moeten gevoelen. Er ligt nog zooveel vruchtbare grond +onbearbeid, en als de grond hier bewerkt wordt, geschiedt dit op +zoo’n primitieve wijze, dat er oneindig meer uit te halen moet +zijn, dan er nu uitgehaald wordt.</p> + +<p>Dinsdagmorgen waren wij reeds bijtijds gereed om direct na het +ontbijt met onzen dragoman er op uit te kunnen gaan. Het eerst reden +wij naar de laatst gevormde kolonie van Zionisten, waar ook het alom +bekende Joodsche gymnasium gevestigd is. Deze kolonie, waarin Russen, +Duitschers, Oostenrijkers, Roemeniërs, Engelschen, etc., etc. +wonen, is nog maar 2 jaar oud. De huizen zijn geheel nieuw en zijn voor +het grootste deel kleine of groote villa’s. Het is duidelijk, dat +de kolonie, “Tal Abib” genaamd, hoofdzakelijk uit +welgestelde Joden bestaat. Zij is gelegen aan de zeekust; de grond is +er vruchtbaar, alle bewoners zien er welvarend uit, voor zoover wij ze +zagen. Zij zijn geen landbouwers of vruchtkweekers, zij werken ook niet +coöperatief, zij hebben financieel niets met elkaar uit te staan. +Het zijn kooplieden, die hun zaken in geheel Palestina of daar buiten +drijven, bankiers, doctoren, leeraren en zulk soort menschen. Het meest +interessante in deze kolonie, maar geheel onafhankelijk daarvan, is het +Joodsche gymnasium. Deze mooie, hygiënisch goed gebouwde, groote +school, die ongeveer 6 jaar geleden door den heer en mevrouw Moser, uit +Engeland, gesticht werd, wordt nu door het geld van dezen en ongeveer +800 leden uit verschillende landen in stand gehouden. Ieder lid, ook in +Holland zijn eenige leden, betalen jaarlijks 250 <span class="corr" id= +"xd0e2486" title="Bron: frs.">frcs.</span> contributie. Voor ieder kind +wordt van 60 tot 160 frcs. schoolgeld jaarlijks betaald, naar gelang +hunne ouders welgesteld zijn. Voor ongeveer 10 pCt. der leerlingen +wordt niets betaald. Elk lid heeft het recht voor zijn contributie een +kind gratis te plaatsen.</p> + +<p>Er zijn op dit oogenblik 305 leerlingen, waarvan 206 jongens en 99 +meisjes, terwijl er bovendien nog 40 leerlingen in een voorbereidende +klasse zijn. Voor al deze leerlingen zijn 23 leeraren en leeraressen en +een directeur. Veertig van deze kinderen zijn in Jaffa geboren, doch +uit ouders, die naar Palestina geïmmigreerd zijn. Tachtig kinderen +zijn elders geboren en met de ouders uitgekomen. Vijf-en-twintig +kinderen komen uit andere kolonies, rondom Jaffa, en van vijf-en-zestig +<span class="pagenum">[<a id="pb207" href= +"#pb207">207</a>]</span>leerlingen wonen de vaders in het buitenland en +zijn de moeders met de kinderen hier gekomen om hun een goede Joodsche +opvoeding te geven. Deze laatsten zijn voor het grootste deel +welgestelde Russen, die hunne kinderen in Rusland niet op goede scholen +geplaatst kunnen krijgen. Verder zijn er op school nog een kleine +honderd weezen uit verschillende landen, die bij families ondergebracht +zijn. Men is echter nu bezig een mooi pension te bouwen, waarin 60 +à 70 kinderen gehuisvest kunnen worden en dat uitgaat van de +vereeniging of het comité, die de school in stand houdt.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-267a.jpg" alt= +"De rivier “Jordaan”." width="617" height="465"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">De rivier +“Jordaan”.</span></p> +</div> + +<p>Het leerplan is in hoofdzaak hetzelfde als dat van de Zwitsersche +scholen en ook van de leeraren en leeraressen zijn de meesten in +Zwitserland gevormd. De leerlingen kunnen het op deze school tot aan de +Universiteit brengen, daarna moeten zij naar Europa gezonden worden. +Men denkt er evenwel over ook een Joodsche Universiteit te bouwen. In +Haïfa wordt reeds een Joodsche Polytechnische school gesticht.</p> + +<p>Behalve in alle andere wetenschappen, ontvangen de kinderen hier nog +onderwijs in Arabisch, Turksch, Duitsch, Fransch en Latijn en Grieksch +en al het onderwijs wordt in de Hebreeuwsche taal gegeven, zoodat zij +ook deze taal grondig moeten kennen. Voor vele kinderen is dat echter +te veel en daarom is het Fransch, Hebreeuwsch en Turksch of Arabisch +obligatorisch gemaakt, terwijl de andere talen facultatief zijn +gesteld. Natuurlijk wordt er niet alleen de Hebreeuwsche taal, maar ook +de Hebreeuwsche philosophie, godsdienst en historie onderwezen; de +kinderen ontvangen hier een zuiver Hebreeuwsche opvoeding. Onder de +leerlingen waren er vele echt mooie Joodsche typen en allen zagen er +even opgewekt en frisch en gezond uit. De geheele school met alle +leeraren en leerlingen maakte een gunstigen indruk en ’t is +zeker, dat deze school een groote toekomst heeft. Wij alleen leerden +bij dat bezoek veel en begrijpen de Zionisten en hunne drijfveeren +beter dan ooit te voren.</p> + +<p>Ik heb over deze school zoo uitgebreid geschreven, omdat het mij +voorkomt, dat vele lezers daarin belang stellen en het hoogst +waarschijnlijk een school is, die eenig is in de wereld.</p> + +<p>Nadat wij deze school bezocht hadden, gingen wij naar de plaats waar +Tabitha, ook wel Dorcas genoemd, gewoond heeft <span class="pagenum"> +[<a id="pb208" href="#pb208">208</a>]</span>en hare graftombe nog +bestaat. Er is nu een Russisch klooster, waar monniken en nonnen in +vrede te zamen wonen. Zij behooren tot de Grieksche kerk.</p> + +<p>Vandaar gingen wij nog even het huis zien, waar Simon, de looier, +gewoond heeft, maar ik heb nog geen tijd gehad na te zien, waardoor +deze heer zich beroemd heeft gemaakt. Mijne reisgenooten beweren, dat +hij Jonas gastvrijheid verleend heeft, toen die door de walvisch +uitgespuwd en aan land geworpen werd, maar dat komt met de tijdrekening +niet overeen.</p> + +<p>Toen moesten wij naar huis om te lunchen en ons haasten om nog den +trein van één uur naar Jeruzalem te halen. Onze dragoman +vergezelt ons daarheen en zorgt voor alles. Ik zit nu in den trein +dezen brief te vervolgen; een zeer comfortable eerste klasse waggon, +waarin wij alleen met onzen dragoman zitten. Op onzen weg passeeren wij +allerlei interessante plaatsen en bovendien is de geheele tocht +belangrijk door de mooie bergpassen. Nadat wij Jaffa achter den rug +hadden en de vele sinaasappelkweekerijen voorbij waren,—ik +hoorde, dat er jaarlijksch 700.000 kisten sinaasappelen, iedere kist 12 +dozijn stuks bevattende, alleen uit Jaffa uitgevoerd +worden,—zagen wij heele akkers met olijfboomen. De olijven, die +van deze boomen komen, zijn klein en alleen geschikt om er olie uit te +persen en zeep van te maken. Daarna werd ons reeds spoedig de plaats +aangeduid, waar de Philistijnen gewoond hebben en de plek waar David +Goliath met een steen doodde. Op die plek liep nu een jong +schaapherdertje achter een groote kudde schapen en geiten en die zag er +uit alsof hij vergeten had dood te gaan en er nog stond van uit den +tijd van David. Toen zagen wij de plaats waar Samson geboren is en waar +hij begraven werd en later de cave—ik weet op het oogenblik het +Hollandsche woord niet—waarin Samson in liefde ontvlamde voor +Dalila. Samson en Dalila zochten hunne liefde hoog, want die cave is +boven in een heel hoogen, rotsigen berg, die moeilijk te bereiken is. +De holte schijnt echter nog al diep te zijn, want de kruisvaders hebben +er later een heele kerk in gebouwd; nu dient zij voor een schuilplaats +voor herders.</p> + +<p>Zoo zou ik wel kunnen doorgaan met alle oud-testamentarische +gebeurtenissen te vermelden, waarvan wij de plaatsen <span class= +"pagenum">[<a id="pb209" href="#pb209">209</a>]</span>zagen waar zij +voorgevallen zijn, maar dat wij door ’t land van Juda en daarna +door het land van Benjamin togen en nog zooveel meer, komt mij weinig +belangrijk voor. De geheele afstand tusschen Jaffa en Jeruzalem, die +ongeveer 54 mijlen bedraagt, is vol van deze merkwaardigheden.</p> + +<p>Iemand, die Palestina bezoekt, moet van een goede dosis goed +vertrouwen in de verhalen, die men hoort, voorzien zijn, wil men +genieten van hetgeen men ziet en hoort. Wij hebben ons voorgenomen om +aan de waarheid van geen enkel verhaal te twijfelen en voor vast aan te +nemen, dat de ons aangewezen plaatsen en het feit, dat er zou zijn +voorgevallen, onvoorwaardelijk de ware zijn. Onze dragoman is in groote +bewondering voor ons kinderlijk vertrouwen en meent ons nu en dan eens +te moeten waarschuwen, dat men omtrent deze of gene plaats of dit of +dat feit niet de volle zekerheid heeft.</p> + +<p>Om ongeveer half zes bereikten wij Jeruzalem, waar wij nu eens niet +in een hotel onzen intrek gaan nemen, maar in de stichting van Mrs. +Spafford, de Amerikaansch-Zweedsche kolonie, die in Selma +Lagerlöf’s boek “Jeruzalem”, zoo phantastisch +beschreven is. Ook dr. Abraham Kuyper schijnt, zooals ik juist hoor, +over deze kolonie geschreven te hebben in zijn reisbeschrijving door +dit land, maar ik heb dat boek niet gelezen. Eigenlijk is het station +een weinig buiten de stad gelegen en moesten wij eerst het dal van +Hinnom passeeren en de hoogte van Zion bestijgen, alvorens wij de +Jaffapoort bereikten, waarmede wij in Jeruzalem waren. De +Amerikaansch-Zweedsche kolonie ligt even buiten de stad. Onze ontvangst +was daar zeer hartelijk en weldra waren wij in onze gezellige en +comfortable kamers geïnstalleerd, waar ik dezen brief nu zit te +voleindigen. De afspraak met onzen dragoman is om morgenochtend zes uur +af te reizen naar Jericho en de Doode Zee, vanwaar wij dan +Donderdagavond hier in deze woning terugkeeren. Deze tocht gaat geheel +per rijtuig en wij hebben nu nog prachtig weder, vandaar dat wij +zoo’n haast maken. Men kan in Jeruzalem nooit lang achtereen zulk +mooi, zonnig weder verwachten, meestal regent het hier in dezen tijd +van het jaar.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-267b.jpg" alt= +"De doode Zee." width="613" height="462"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">De doode Zee.</span></p> +</div> + +<p>Ik word nu verzocht beneden te komen om een concert bij te wonen, +dat eenige kolonisten hier geven. Ik hoop over deze kolonie ook mijne +indrukken te schrijven, die natuurlijk <span class="pagenum">[<a id= +"pb210" href="#pb210">210</a>]</span>geheel persoonlijke indrukken zijn +en wel hemelsbreed zullen verschillen van die door dr. Kuyper hier +opgedaan. Zeker is reeds, dat alles hier in werkelijkheid geheel anders +is dan Selma Lagerlöf met haar groote phantasie en prachtigen +stijl er van gemaakt heeft.</p> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">II.</h3> + +<p>Het was vanochtend, 22 Nov., nauwelijks half zeven, toen de twee +rijtuigen, ieder met drie paarden bespannen, reeds voor de deur stonden +om ons naar Jericho te voeren. Het daglicht brak juist door en alles +voorspelde weer een prachtigen dag. Wij hadden een langen tocht voor +ons en de weg is niet alleen zeer bergachtig, maar ook steenachtig en +vol gaten en andere ongerechtigheden. Toch klaagden wij over niets, +want wij hadden te veel te zien, dat onzen geest bezig hield. Langs den +geheelen weg passeeerden wij steeds troepen Muzelmannen, die met hun +beladen kameelen en ezels, soms te voet, doch meestal op kameelen of +ezels gezeten, hun tarwe, rogge, vruchten of andere producten naar +Jeruzalem voerden. Zij kwamen van het Oosten van den Jordaan en hadden +een tweedaagsche reis achter den rug. Op verschillende plaatsen zijn +open vlakten, die tot rustplaatsen voor de beesten en hun geleiders +dienen; daar werden dan voor een poosje de dieren ontladen, de kleurig +gekleede mannen strekten zich op den grond uit en de kameelen volgden +het voorbeeld van hunne meesters of deden als de ezeltjes, die poogden +om met de distels tusschen de rotsen hunne magen te vullen.</p> + +<p>Onder die Muzelmannen waren enkele vrouwen, maar het is voor ons nog +heel moeilijk om van deze menschen de mannen van de vrouwen te +onderscheiden. Van één ding zijn wij zeker: als zoo +iemand een broek draagt, dan is zij een vrouw; draagt het mensch +rokken, dan is het meestal een man, maar kan ook wel een vrouw zijn. De +snor of baard moet dan de oplossing geven, hoewel ook daarnaar niet +altijd valt te oordeelen.</p> + +<p>Met den Olijfberg links, passeerden wij rechts spoedig het graf van +de Heilige Maagd, waar nu de Grieken een kerk hebben. Een eindje +verder, aan de andere zijde, is de tuin van Gethsemané, waar nu +Franciskaner monniken wonen. In dien <span class="pagenum">[<a id= +"pb211" href="#pb211">211</a>]</span>tuin staan nog acht oude +olijfboomen, die er reeds stonden in den tijd van Christus. De olie uit +de olijven van deze heilige boomen wordt door de Franciskaners voor +zeer hoogen prijs verkocht en over de geheele wereld geleverd. Daarna +kwamen wij in Bethanië, een geheel Muzelman-dorp, met een menigte +olijf-, vijge-, amandel- en sinaasappelboomen. Hier staat een +ruïne van het huis, waarin Simon de lepralijder gewoond moet +hebben. Vlak daarbij is de graftombe van Lazarus. Deze beiden worden +door de Muzelmannen als heiligen beschouwd. Een eindje verder is de +steen, waar Martha Jezus ontmoette, en zoo gaat het den geheelen weg +door, vol van heilige steenen, bergpunten, ruïnes, enz.</p> + +<p>De ruïne van de woning van den goedhartigen Samaritaan wordt nu +als een schuilplaats voor schaapherders gebruikt. Dat deze Samaritaan +een armen broeder, die ziek was, op zijn ezeltje liet rijden en in zijn +hut wat te drinken gaf, heeft hem toch wel wat goedkoop eene +eeuwigdurende vermaardheid bezorgd. Ieder van ons, die in de wildernis +van Judea een armen zieken broeder of zuster zou tegenkomen, zou toch +natuurlijk hetzelfde gedaan hebben, en dan zou er in geen enkele +courant melding van worden gemaakt.</p> + +<p>Maar ook, afgezien van al deze bijbelsche bijzonderheden, was +hetgeen wij zagen, prachtig. Die kale bergen, met hunne diepe ravijnen +en grillige vormen, namen bij elke bocht in den weg een ander aspect +aan. In een van die diepe ravijnen is een Grieksch monnikenklooster, +dat als een soort van gevangenis voor ondeugende monniken dienst doet. +Alleen bij wijze van straf worden ze daarheen verbannen. Het is wel +heel mooi en zeer interessant van boven van den weg af er op neer te +zien, maar om er te moeten wonen, al was het ook maar voor eenige +weken, lijkt mij een zware straf. In de daar dichtbij zijnde holten in +de bergen wonen hermieten, die, zoo zegt men, van vier druiven per dag +leven.</p> + +<p>Toen wij van boven af op de vlakte van de Jordaan neerzagen, waar +Jericho met hare vruchtbare tuinen gelegen is, was het duidelijk, dat +Mozes, toen hij van de andere zijde van den berg Moab dit dal overzag, +moet hebben uitgeroepen, dat dit het land van belofte was. Het was na +zoo’n langen tocht door een wildernis, op welks rotsachtigen +bodem van plantengroei niets te bespeuren is, eene verrassing opeens op +<span class="pagenum">[<a id="pb212" href= +"#pb212">212</a>]</span>zoo’n mooi vruchtbaar dal neer te zien. +Het is echter duidelijk, dat Jericho nooit zooals de Bijbel te verstaan +geeft, zoo groot als Jeruzalem kan geweest zijn. Het is nu wel heel +klein, maar zelfs wanneer vroeger dit geheele dal bebouwd en bewoond is +geweest, dan nog zou het kleiner dan Jeruzalem geweest moeten zijn, +want het dal laat geen grootere uitbreiding toe.</p> + +<p>Nadat wij in Jericho nog eerst even het waterreservoir hadden +bezichtigd, waaruit nu de tuinen van Jericho besproeid worden, maar +waar vroeger Eliza het zeewater in zoet water veranderde, kwamen wij in +ons hotel aan, juist tijdig genoeg, om nog aan de lunch te kunnen +deelnemen. Onmiddellijk na de lunch stonden de rijtuigen alweer gereed, +om ons naar de Doode Zee en vandaar naar de rivier de Jordaan te +voeren.</p> + +<p>Ik had mij steeds voorgesteld, dat het water van de Doode Zee er +zwart en vies zou uitzien, maar, ten minste vandaag, zag het heele meer +er prachtig blauw en helder uit. Het water is niet zoo bijzonder zout, +er is een sterk alcalische smaak aan. De Jordaan is een heel mooie +rivier, of liever de oevers zijn heel mooi, maar het water ziet er +vies, heel vies uit. Wij hebben natuurlijk een boottochtje op die +rivier genoten en mijne Hollandsche reisgezellin heeft eenige fleschjes +met het heilige water gevuld, waarmede zij eenige landgenooten wil +gelukkig maken.</p> + +<p>Ik geloof, dat ons gezelschap nog niet in de juiste stemming +verkeert, waarin men dit land moet bereizen. Het landschap en de +bevolking, met hare eeuwenoude gewoonten, kleeding, zeden en gebruiken, +oefenen op ons nog een grootere aantrekking uit dan de reliquiën +der heiligen. Wij doen echter ons best, om in de vereischte stemming te +komen, en daar wij morgen weder naar Jeruzalem terugkeeren en onzen +intrek weder in de Amerikaansch-Zweedsche kolonie nemen, hebben wij +alle kans, dat het ons daar wel zal gelukken.</p> + +<p>Het was nog nacht, de sterren stonden nog helder aan den hemel, toen +wij vanmorgen Jericho weder verlieten. Wij waren blij, dat wij dat +vuile stadje, waaraan zoovele belangrijke historische herinneringen +verbonden zijn, “gedaan” (zooals de Amerikanen zeggen) +hadden. Behalve de twee hotels, waarvan het grootste gesloten was, +omdat het reisseizoen is afgeloopen, zijn er in Jericho woningen voor +nog ’n 300 menschen, <span class="pagenum">[<a id="pb213" href= +"#pb213">213</a>]</span>meest allen Bedouïnen en eenige +Muzelmannen van zeer gedegenereerd type. De degeneratie zou een gevolg +zijn van de groote hitte, waaronder deze menschen in den zomer leven. +Het is te begrijpen, want zelfs nu, in de tweede helft van November, nu +het ook hier laat najaar is, was de zon gistermiddag zoo heet, dat wij +’t, zittende in het rijtuig, bijna niet konden uithouden.</p> + +<p>Nog tot voor twee jaren gingen de vreemdelingen Jericho bezoeken +onder militair geleide, omdat het volkje er niet te vertrouwen is en er +menigmaal vreemdelingen totaal uitgeplunderd werden. Zij staan nu onder +controle.</p> + +<p>De weg naar Jeruzalem terug was dezelfde als dien wij gisteren +gekomen zijn, met dat onderscheid, dat wij nu aanhoudend bergopwaarts +gingen en de rijtuigen meestal stapvoets moesten gaan. Wij wilden tegen +de lunch in Jeruzalem terug zijn, vandaar dat wij reeds om zes uur in +de rijtuigen zaten. Ook nu weder passeerden wij onophoudelijk groote +kudden geiten en schapen, met Jozef of David als herder, en karavanen +kameelen en ezels, op weg naar Jeruzalem.</p> + +<p>Het is grappig te zien, hoe die kameelen hun arrogante domme snuiten +de lucht in steken en met een air de dédain op ons nietelingen +nederzien. Een aardig tafereeltje zagen wij afspelen. Een Bedouïn, +begeleider van vier bevrachte kameelen, had zich een oogenblik te +rusten gelegd op een van de open plekken langs den weg. In den regel +worden de beesten dan in dien tusschentijd ontladen en kunnen ook zij +zich nedervleien of hun ontbijt zoeken. Deze Bedouïn had de moeite +van de ontlading zijner beesten niet genomen, doch toen de meester +sliep, trachtten zij zich zelf stuk voor stuk van hun last te ontdoen, +wat hun maar al te goed gelukte. Eenmaal van hun last bevrijd, zetten +zij het op een loopen, zoo snel als die onelegante beesten zich maar +verplaatsen kunnen. Maar het genot van onbeperkte vrijheid duurt nooit +lang; dat ondervonden de kameelen ook, want weldra waren zij bij een +ravijn aangeland, waar geen van allen overdurfde. De meester, die +ondertusschen ontwaakt was, holde hen na en toen ook hij het ravijn +genaderd was, deed hij als elke kwajongen zou gedaan hebben: hij koelde +zijn drift door de beesten met groote en kleine steenen naar de domme +koppen te gooien; telkens bukte hij zich weder om nieuwen voorraad +steenen <span class="pagenum">[<a id="pb214" href= +"#pb214">214</a>]</span>op te rapen, totdat hij blijkbaar genoeg +redelijk verstand bijeen had, om in te zien, dat hij beter deed de +beesten terug te brengen naar hun vracht, ze opnieuw te laden en verder +te trekken.</p> + +<p>Om half één waren wij in ons gemoedelijk, zindelijk en +goed logement terug, waar wij weder door heeren en dames, oud en jong, +hartelijk ontvangen werden. Nadat wij geluncht hadden, namen wij allen +een paar uur rust en om vier uur begaven wij ons weder op weg, om het +eerst de graftomben der koningen, zeer merkwaardige graftomben, onder +den grond in de rotsen uitgehouwen, te bezoeken. Daarna gingen wij op +den berg Zion en zagen er alle kerken en bijzonderheden, die daar te +zien zijn.</p> + +<p>Het meest van al impressioneeren mij de stadstooneeltjes, die wij +zoo ongemerkt op onzen weg zien. Een oogenblik was ik diep bewogen. Wij +hoorden een geweldig rumoer; eerst zagen wij in de verte een groote +stofwolk en langzamerhand konden wij onderscheiden wat aan ons oog +voorbijtrok. Een troepje soldaten voorop, een paar militairen te paard +achteraan en aan de zijden soldaten, en daartusschen in de droeve, +melancholieke gezichten van een honderdtal jongelingen, allen uit de +dorpen opgehaald, om naar het oorlogsveld gezonden te worden. Al het +woest getier, dat een krijgszang moest beduiden, door de soldaten +gemaakt, kon den treurigen blik uit de oogen der jongelingen niet +verwijderen; zij zagen er letterlijk uit alsof zij zich bewust waren +naar de slachtbank gevoerd te worden. “Kanonnenvleesch,” +die gedachte drong zich onwillekeurig aan mij op. Dit is tot dusver het +eenige, wat wij hier van den oorlog gemerkt hebben.</p> + +<p>Heden was het een interessante dag voor ons. Om half negen togen wij +stadwaarts en begaven ons eerst naar de Harem-esh-sherif, of het +“heilige der heiligen”. Om daar te komen, moet men +toestemming vragen van de Turksche autoriteiten, en die kan men alleen +krijgen met een introductie van den eigen consul. Om het gemakkelijk te +maken, gingen wij maar alle vier voor Amerikaansche onderdanen door en, +vergezeld van een vertegenwoordiger van den Amerikaanschen consul en +een Turksch soldaat, en na onze voeten in een paar oude sloffen +gestoken te hebben, konden wij dat “heilige der heiligen” +binnentreden. Het is een zeer mooie, oude moskee, <span class= +"pagenum">[<a id="pb215" href="#pb215">215</a>]</span>die het stuk rots +bevat, “de heilige rots”, die, volgens de Mohammedanen, +tusschen hemel en aarde zweeft. Zij vertrouwen dat zaakje echter toch +niet goed, want het stuk rots wordt aan alle kanten van onder op door +zware kolommen gesteund. Mohammed schijnt van deze rots naar den hemel +opgestegen te zijn. Abraham heeft op die rots Izaäk willen offeren +en de Mohammedanen gelooven, dat onder die rots de zielen der +gestorvenen tweemaal ’s weeks bijeenkomen om gezamenlijk te +bidden. En nog veel meer heeft hier plaats gevonden, zooveel zelfs, dat +goedgeloovigen gelooven, dat de rots een tong heeft en bij zekere +gelegenheden spreekt. Na Mekka is dit het heiligste stuk grond op +aarde, en als het laatste oordeel komt, dan zal Gods troon op die rots +gebouwd worden. Wij zagen er ook de plek, vanwaar God het stukje klei +nam om Adam te vormen.</p> + +<p>Na aldaar nog de Aksa moskee, nu in handen der Grieken, bezichtigd +te hebben, de moskee, waar God Mohammed in één nacht van +Mekka bracht, begaven wij ons naar “de kerk van het heilige +graf”. Dit is een zeer merkwaardige kerk, die staat op de plek, +waar men gelooft, dat Jezus gekruisigd werd, en op welke plek de +Katholieken, Grieken en Armeniërs gelijke aanspraken doen gelden. +Broederlijk deelen zij nu die kerk samen, en elk bezit een zeker stuk +ervan in eigendom. Over het bezit van één venster wordt +echter reeds 27 jaar gevochten en niemand gunt den ander de eer van dat +venster te mogen schoonmaken. En nu staat daar reeds 27 jaar een +Turksch soldaat op wacht, om op te passen, dat, alvorens is uitgemaakt +wie recht kan doen gelden op dat venster, er geen van alle met de +vingers aankomt. Neen, wat nog erger is: in de Paaschweek, als de kerk +van alle drie geloovigen vol is, dan houden er duizend Turksche, dat +wil zeggen Mohammedaansche soldaten, heidenen in de oogen der +Christenen, de wacht, om te voorkomen, dat de drie verschillende +soorten Christenen ruzie krijgen, omdat bijv. een Armeniër met +zijn stoel op den Griekschen grond komt, of omdat een Katholiek +misschien bij vergissing een Armenisch recht aantast. Ik hoop, dat mijn +lezers het mij niet euvel zullen duiden, dat ik deze feiten, uit +godsdiensthaat ontstaan, vermeld, maar zij hebben een diepen indruk op +mij gemaakt en nemen al het mooie en heilige weg van wat wij daar +zagen. <span class="pagenum">[<a id="pb216" href= +"#pb216">216</a>]</span></p> + +<p>Wij zagen dezen morgen alle plaatsen, waar Jezus geleefd en geleden +heeft, waar hij gekruisigd werd, van het kruis genomen en naar den +hemel opgestegen is, en nog veel meer.</p> + +<p>Vanmiddag gingen wij per rijtuig naar Bethlehem. Een mooie tocht, +die ons een prachtig gezicht op het landschap gaf en waarbij wij weder +tal van heilige plaatsen passeerden. In Bethlehem ziet men mannen en +vrouwen nog geheel in de kleederdracht van twintig eeuwen geleden. Wij +zagen hier natuurlijk de plaats van Jezus’ geboorte en op deze +plaats meenen Grieken en Armeniërs gelijke aanspraken te kunnen +doen gelden. Deze twee hebben hier nu gezamenlijk een kerk, waaronder +de stal, waarin Jezus geboren is. Die stal is natuurlijk zeer donker en +wordt door beide partijen met altijd brandende lampen verlicht. Iedere +partij heeft er evenveel lampen en deze zijn van boven door een ketting +bevestigd. Die ketting wordt vastgehouden door een ding, waarin vier +spijkers zitten. Een van die spijkers is er uitgegaan, gebroken of wat +anders; en nu betwist elk der partijen de andere het recht om die +spijker te vernieuwen, en ook daar staat een soldaat nacht en dag op +wacht om den vrede tusschen de beide partijen te handhaven en te +voorkomen, dat niet een ervan die spijker vernieuwt. En in die kerk +staat op nog twee andere plaatsen een soldaat op wacht om even zulke +verheven redenen.</p> + +<p>Terugkomende van Bethlehem hadden wij een klein accident, dat, +zooals de gebruikelijke term luidt, treurige gevolgen had kunnen +hebben, maar dat nog gelukkig is afgeloopen. Vlak bij een zeer diepen +afgrond schrikten de paarden plotseling, en wij zouden met wagen en al +naar beneden gerold zijn, als de koetsier niet met zooveel kracht de +teugels had ingehouden, dat beide paarden naar de andere zijde +overvielen en de een op den ander op den grond terecht kwam. Een +oogenblik dachten wij, dat ook de wagen dien weg zou opgaan, maar dat +gebeurde gelukkig niet. Wij kwamen allen met den schrik vrij, en +behalve dat van een der paarden de knie ontveld was, had niemand verder +letsel bekomen.</p> + +<p>Wij waren vroeg genoeg in Jeruzalem terug om nog naar de +“klaagplaats der Joden” te gaan. Dit is vooral des +Vrijdagsavonds zeer belangwekkend, omdat de Joden daar dan in grooten +getale bijeenkomen om gezamenlijk te weenen over het geleden verlies +van Jeruzalem en te bidden, dat het hun <span class="pagenum">[<a id= +"pb217" href="#pb217">217</a>]</span>teruggegeven mag worden. Voor een +stuk ouden muur, dat bij den val van Jericho nog zou zijn staan +gebleven, ziet men honderden Joden, mannen en vrouwen, bidden en +lamenteeren, en de oude, vergane steenen onophoudelijk kussen. +Aangrijpender schouwspel is haast niet denkbaar. Nooit zag ik zooveel +stokoude, grijze rabbi’s bijeen. Er waren er onder, die bijna +niet meer loopen konden en door twee jonge mannen beiderzijds +ondersteund werden. De oudsten stonden vooraan en het dichtst bij den +muur. Heilig fanatisme blonk in aller oogen. Is het denkbaar, dat nu +reeds vele eeuwen lang de Joden zich hier telkens met hetzelfde doel +weder verzamelen en daar zoo lamenteerende hunne gebeden opzenden? Met +mijn nuchtere levensopvatting kan ik haast niet gelooven, dat dit +menschen met gezond verstand zijn. Het geheel maakte op mij een +diep-droevigen indruk.</p> + +<p>Zaterdagmorgen bezochten wij weder tal van kloosters en kerken en +des middags brachten wij tal van bezoeken bij Mohammedaansche dames, +die ons uitgenoodigd hadden. Het eerst brachten wij een bezoek bij de +vrouw van den vorigen burgemeester van Jeruzalem. Zij is een zeer mooie +vrouw, moeder van een dochter en een zoon. Alle dames, die wij +bezochten, zijn, voor zoover zij gehuwd zijn, de eenige wettige vrouw +van hunne mannen.</p> + +<p>Onze eerste gastvrouw was eene lieve, verstandige vrouw, die even +belangstellend was in hetgeen wij haar konden vertellen als wij in +hetgeen wij van haar hoorden. Zij sprak alleen Arabisch, doch haar +16-jarige dochter spreekt vloeiend Engelsch, Fransch en Italiaansch. +Toen wij haar vroegen, of zij vond, dat de positie der Mohammedaansche +vrouw, evenals die van de vrouwen in Europa, Amerika enz., verbeterde, +antwoordde zij, stralend van geluk: “O ja, zeer zeker. Mijn +moeder kon niet lezen of schrijven en mocht nooit over iets anders +spreken dan over de eenvoudigste huiselijke bezigheden, en zoo heeft +zij ook mij opgevoed. Mijn man bespreekt echter alles met mij, houdt +mij op de hoogte van alle bijzonderheden op politiek en maatschappelijk +gebied en leest mij de courant voor. En mijne dochter heb ik alles +laten leeren, wat een Europeesch meisje van onzen stand ook zou leeren, +en zij heeft zeer vooruitstrevende denkbeelden. Zij wil niet, zooals +bij ons gebruikelijk is, door de ouders uitgehuwelijkt worden, <span +class="pagenum">[<a id="pb218" href="#pb218">218</a>]</span>zonder haar +man te zien en te weten of zij hem liefheeft, en zij verzet zich zeer +tegen het dragen van den sluier”. Vooralsnog durven de +Mohammedaansche meisjes in Jeruzalem zich echter niet van den sluier +ontdoen; het stadje is er te klein voor en de bevolking te +fanatiek.</p> + +<p>Na dit bezoek kwamen wij bij een jong getrouwd vrouwtje, dat in de +Amerikaansche kolonie, waarin wij logeeren, zeven jaren is opgevoed. +Zij behoort tot een zeer ouderwets denkende, middelklassige +Mohammedaansche familie, die nog zeer patriarchaal leven. De zonen +blijven, als zij trouwen, bij de ouders inwonen en vormen in het +ouderlijk gezin tal van nieuwe gezinnen. Elk echtpaar en kinderen +hebben één kamer voor zich zelf, al het andere is +gezamenlijk. Het jonge vrouwtje, dat ons had uitgenoodigd, was bijna 19 +jaar en haar man was nauwelijks 17 jaar en bezocht nog de school. De +jonge man, die gedurende ons bezoek van de school thuiskwam, heeft +algeheele macht over zijn honderdmaal hooger ontwikkelde vrouw. En een +jongen van dien leeftijd weet natuurlijk niet hoe hij die macht op +redelijke wijze mag gebruiken. Niettegenstaande haar schoonmoeder en +een paar tantes tijdens ons bezoek aanwezig waren, kon zij toch vrij +uit met ons spreken, omdat de conversatie in het Engelsch ging en die +andere dames daarvan geen woord verstonden. Zij merkte op dat het +eigenlijk verkeerd is het jonge Turksche meisje eene goede opvoeding te +geven, zoolang de zeden en gebruiken nog op den ouden voet doorgaan. +Wij konden haar echter overtuigen, dat hare hoogere ontwikkeling haar +kinderen ten goede zal komen en dat door de moeders te ontwikkelen het +ras alleen kan vooruitgaan. Zij zou niet voor niets lijden; dat wat zij +ondervond, hadden in alle landen alle vrouwen ondervonden, die in +ontwikkeling en beschaving het gros der natie vooruit waren. Haar +schoonmoeder en haar tantes, die niet lezen of schrijven konden, +voelden zich (en vooral de eerste) volmaakt gelukkig in haar +afhankelijke positie. Hare gelaatsuitdrukkingen, vooral die der oogen, +waren wezenloos. Er was geen enkele emotie in die gezichten te +bespeuren.</p> + +<p>Daarna gingen wij naar het hoofd van de Mohammedaansche +meisjesschool, een openbare school. De directrice had al hare +onderwijzeressen uitgenoodigd en daar werden wij in hare <span class= +"pagenum">[<a id="pb219" href="#pb219">219</a>]</span>woning recht +feestelijk ontvangen. Hadden wij bij de twee vorige bezoeken na het een +of ander zoetigheidje de gebruikelijke Turksche koffie genoten, een +klein kopje vol heel sterke, zoete, zwarte koffie, waarin een of ander +geurigheidje is gedaan, hier, bij de onderwijzeressen, werden wij +onthaald eerst op eigengemaakte confituren, toen koffie, direct daarna +thee en toen werd een tafel vol met allerlei vruchten en zoetigheden, +die reeds klaar stond, maar met een doek overdekt was, voor ons heen +gezet en ontsluierd. Van alles moesten wij proeven en onderwijl las een +der onderwijzeressen ons een stukje uit den Koran voor, waarvan wij wel +niets verstonden, doch dat ons toch interesseerde, omdat het lezen +eigenlijk meer zingen is. Ook met deze meisjes spraken wij over de +positie der Turksche vrouw, maar hier, als in zoovele meer ontwikkelde +landen, durfden de leeraressen zich niet al te sterk uitlaten, omdat +zij in gemeentedienst zijn. Eén ding geeft echter hoop: zij zijn +met haar salaris niet tevreden, dat voor haar, voor hetzelfde aantal +lesuren als de mannen geven, zooveel lager is, als van hare mannelijke +collega’s. Ik vond de salarieering anders nog niet zoo slecht, in +aanmerking genomen de goedkoope leefwijze in Jeruzalem. Het salaris van +de hoofdonderwijzeres bedraagt, in Hollandsch geld omgezet, ƒ 800 +en vrije woning, voor de anderen ƒ 600 en ƒ 700. Een van de +onderwijzeressen was naar Mekka geweest en vertelde ons daarvan +allerlei bijzonderheden.</p> + +<p>Des avonds waren wij de gasten in het huis van den burgemeester. De +burgemeester is een ongetrouwd man en leeft nog in het huis van zijn +moeder en met zijn ongetrouwde zuster. Dit is een heel merkwaardige +familie, die rechtstreeksch van Mohammed afstamt. Zij zijn de 33e +generatie. De vader van den tegenwoordigen burgemeester was gedurende +zijn leven 16 jaar burgemeester van Jeruzalem. Zijne weduwe vertelde +ons allerlei bijzonderheden uit hare jeugd. Zij was op tienjarigen +leeftijd gehuwd met haar man, die toen 17 jaar oud was, en toen zij +nauwelijks twaalf jaar oud was, werd hun eerste kind geboren. De wijze, +waarop dat jeugdig ouderpaar dien eerstgeborene grootbracht en +opvoedde, vindt de moeder nu zelf zoo onmogelijk, dat zij zich niet kan +begrijpen, dat het kind daaronder niet is bezweken. Zij zeide, dat de +<span class="corr" id="xd0e2603" title="Bron: Mohamemdaansche"> +Mohammedaansche</span> kinderen wel van bijzonder maaksel moeten <span +class="pagenum">[<a id="pb220" href="#pb220">220</a>]</span>zijn, want +dat hare kinderen, twee zonen en vijf dochters, tot sterke, gezonde +kinderen zijn opgegroeid, wat haar nu onbegrijpelijk is. De oudste zoon +is pasja van Bagdad en is zelfs veertigmaal grootvader. De jongste zoon +is de tegenwoordige burgemeester van Jeruzalem. Vier dochters zijn +gehuwd, allen op twaalf à veertienjarigen leeftijd, doch de +jongste dochter, die een zeer goede opvoeding genoten heeft en Fransch +spreekt als een Française, heeft tot dusver geweigerd een haar +onbekenden man te huwen. Zij vertelde ons veel uit het leven der +Turksche vrouwen en noemde het een ongelukkig bestaan. Zij was wel niet +op de hoogte van de moderne vrouwenbeweging, docht stelde er zeer veel +belang in en hoopte, dat die zich ook spoedig tot de Turksche vrouwen +zou uitstrekken. Zij vertelde ons ook, dat het gesluierd gaan van de +Turksche vrouwen niets met hun godsdienst te maken heeft, dat de Koran +er over zwijgt, maar dat het een eeuwenoud gebruik is, dat kans heeft +nu te verdwijnen. Zij zelf durfde in Jeruzalem niet ongesluierd gaan, +doch als zij in Constantinopel bij hare vrienden logeert, dan laat zij +den sluier af. Zij en hare broeder behooren tot de Jong-Turken en zij +hoopt, dat de nieuwe toestand, in Turkije geschapen, ook den vrouwen in +vele opzichten ten goede zal komen.</p> + +<p>Nog heel lang hebben wij met deze beschaafde vrouwen zitten praten +en veel van elkander geleerd.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">III.</h3> + +<p>Toen wij Vrijdagavond van onzen tocht thuis kwamen, waren wij niet +weinig verschrikt bij het vernemen van de tijding, dat er in Jaffa drie +gevallen van cholera waren geconstateerd en deze plaats voor besmet was +verklaard. Dit bericht bracht ons geheele reisplan in de war. Het is nu +bijna zeker, dat de booten Jaffa niet zullen aandoen, en wij van daar +niet naar Port Said kunnen terugkeeren. De eenige mogelijkheid om hier +weder vandaan te komen, zoo wordt ons van verschillende zijden +verzekerd, is over Damascus naar <span class="corr" id="xd0e2615" +title="Bron: Beirut">Beirût</span> te gaan en daar een stoomboot +te nemen, die ons naar Port Said of als dat niet kan, naar +Alexandrië of naar Marseille brengt. Nu is de afstand tusschen +Beirut en Jeruzalem op de kaart niet zoo groot, maar in een land, waar +bijna geen spoorwegen <span class="pagenum">[<a id="pb221" href= +"#pb221">221</a>]</span>zijn, waar de rijwegen zelfs nog zeer schaarsch +en in elk geval zeer slecht zijn, daar heeft zoo’n reis heel wat +te beteekenen. Wij moeten nu Maandagmorgen om 7 uur vertrekken en per +rijtuig naar <span class="corr" id="xd0e2620" title="Bron: +Näbulus">Nabulus</span> gaan, daar overnachten en den volgenden +morgen weder per rijtuig over Jenin naar Nazareth, dat is een rijtoer +over een zeer slechten weg van 9 uur; den volgenden dag van daar naar +Tiberias en van daar Donderdagmorgen eerst over het meer van Gennesaret +per boot en dan per rijtuig naar een klein plaatsje, van waar wij per +spoor ’s avonds laat in Damascus kunnen aankomen. Vrijdag zullen +wij dan in Damascus kunnen blijven om uit te rusten, om dan Zaterdag +van daar per spoor naar Beirut weder een reis van bijna den geheelen +dag, te vertrekken. Wij hopen dan Zondag in Beirut een boot te krijgen, +die ons van daar naar Egypte terugbrengt. Men ziet het, zoo heel +gemakkelijk is hier het reizen niet. Wij zijn blij, dat onze dragoman, +een vertrouwd jongmensch, ons ook op dezen tocht wil vergezellen en +onzen weg effenen. Zonder de taal van het land machtig te zijn en +zonder kennis van de <span class="corr" id="xd0e2623" title="Bron: +bizonderheden">bijzonderheden</span> der wegen, is het <span class= +"corr" id="xd0e2626" title="Bron: onmolijk">onmogelijk</span> hier te +reizen zonder dragoman.</p> + +<p>Vandaag—Zondag 26 Nov.—vernamen wij, dat de trein +tusschen Jaffa en Jeruzalem is stop gezet, omdat men de uitbreiding van +de cholera vreest. Het is wel erg, als in een land als dit, voor zoover +wij het nu kennen, een besmettelijke ziekte uitbreekt. Van de +eenvoudigste opvatting van zindelijkheid heeft de bevolking geen +begrip. De laatste maal dat Jeruzalem’s straten zijn +schoongeveegd, was in 1898, vóór dat de keizer van +Duitschland hier een bezoek bracht. Voor het opgeveegde vuil had men +toen evenwel geen plaats en toen is alles in kelderhokken in de nauwe +straten van de stad gegooid en zijn deze daarna dichtgegrendeld. Dat +vuil ligt daar nu nog, want men is het er in den gemeenteraad nog niet +over eens, wat men er mede doen moet. Kan men zich grooter eenvoud van +verstand voorstellen? Toch zitten er geen vrouwen in den gemeenteraad +van Jeruzalem, het zijn allen vroede vaderen, die met mannelijke +wijsheid de stad regeeren.</p> + +<p>Dit vrijwel overhaast vertrek uit Jeruzalem maakt het nu voor mij +onmogelijk om de hospitalen, of enkele er van, te bezoeken. Hier zijn +tal van hospitalen, want elke godsdienstsekte heeft niet alleen haar +eigen kerk, doch ook haar eigen <span class="pagenum">[<a id="pb222" +href="#pb222">222</a>]</span>hospitaal. Ik had gaarne het groote +Britsche hospitaal voor oogziekten en het gemeentelijk algemeen +hospitaal bezocht. Met den directeur-geneesheer van het eerste heb ik +in Jaffa kennis gemaakt en vele bijzonderheden er over vernomen. Voor +jonge oogartsen schijnt hier een machtig studieveld te bestaan, want in +geen land ter wereld komen zoovele menschen met oogziekten voor.</p> + +<p>Ook heb ik nu geene gelegenheid meer om hier de verschillende +kolonies van Joden te bezoeken en te zien hoe de geïmmigreerde +Joden hier leven en wat die hier uitvoeren. Hier dicht bij heeft de +laatst gekomen groep zich genesteld. De huizen, die wij telkens moesten +passeeren, als wij naar de stad en terug naar ons pension gingen, zien +er netjes en goed uit. Men vertelde mij, dat deze Joden niet +coöperatief werken en niet communistisch leven, doch hun +verschillend beroep ieder op eigen risico uitoefenen. Zij ontvangen in +den beginne financieelen steun, totdat zij zichzelf kunnen redden. De +groote immigratie van Joden is momenteel tot een stilstand gekomen, zoo +vertelt men mij hier, omdat de regeering de zonen der Joden, die zich +hier komen vestigen, ook oproept om militaire plichten te vervullen. +Daarvan zijn zij natuurlijk niet gediend en zoolang daarin geene +verandering is gekomen, zullen de Joden uit andere landen niet zoo +gemakkelijk meer te bewegen zijn, zich hier te komen vestigen.</p> + +<p>Een eigenaardige Jodentype ontmoet ik hier steeds in de straten. De +meesten van dezen hebben bleeke, melancholieke, teere gezichten, dragen +allen dezelfde ronde vuile vilten hoedjes en aan elke kant van het +gezicht een lange krul, op dezelfde wijze als onze +Marker-visschersvrouwen, al zijn de krullen niet zoo lang en donkerder +van kleur. Het zijn voornamelijk Joden uit Wilna (Polen), die zeer +orthodox zijn. Zij worden hier Skinage genoemd.</p> + +<hr class="tb"> +<p>En nu zal ik het een en ander van de kolonie vertellen, waarin wij +een zoo rustige, comfortable, huiselijke week doorbrachten en waar wij +zoovele lieve goede vrienden maakten. Men voelt zich er onmiddellijk +thuis, omdat men voelt en uit alles merkt, dat men in eene omgeving +verkeert, van goede, brave menschen, die geen pogingen doen om hunne +overtuiging aan anderen op te dringen. Het zijn geen proselietenmakers, +<span class="pagenum">[<a id="pb223" href="#pb223">223</a>]</span>het +zijn menschen die zelf, volgens eigen opvatting, braaf, en goed willen +leven en zooveel goed doen aan anderen als hun mogelijk is. Overdreven +godsdienstig of fanatiek zijn zij ook niet en als men bij hunne gebeden +en hunne godsdienstoefeningen tegenwoordig is, krijgt men het gevoel, +dat elkeen oprecht gelooft wat hij zegt en, dat hij handelt in +overeenstemming met zijne woorden.</p> + +<p>Er zijn ruim 100 mannen en vrouwen in de kolonie, die strikt op +communistischen voet leven. Er zijn oude en jonge mannen, oude vrouwen, +jonge vrouwen en jonge meisjes. Velen van de jongeren zijn in de +kolonie geboren. Van de jonge paartjes zijn al de huwelijken gesloten +uit eigen kring, deze vormen weder nieuwe gezinnen. Tal van lekkere, +gezonde, goed uitziende babies zag ik er.</p> + +<p>Ofschoon de kolonie gevormd is door eenige Amerikanen, hebben zich +toch weldra eene groep Zweedsche mannen en vrouwen bij hen aangesloten, +waardoor het een Amerikaansch-Zweedsche kolonie werd, doch steeds +Amerikaansche kolonie genoemd wordt. Niemand bezit iets van deze +kolonisten, al wat ieder bezit of erft of verdient, gaat in de +gezamenlijke schatkist. Elkeen doet er het werk waarvoor hij of zij het +beste geschikt is en wat hij of zij het beste volbrengen kan, en men +helpt elkaar en stelt elkaar in de gelegenheid om het in het werk wat +hij of zij wil doen tot de grootste hoogte te brengen. Zoo is de jonge +man of zijn de jonge mannen, die de photographie beoefenen door +opleiding, studieboeken, instrumenten, tijdschriften, enz. niet alleen +in de gelegenheid gesteld het tot eene groote hoogte te brengen, maar +eenmaal klaar voor hun vak, ook om zich steeds verder te ontwikkelen. +De photographieën die zij van het land maken, worden over de +geheele wereld verkocht en hunne lantaarnplaten voor lezingen en +onderwijs over Palestina en zijne historische herinneringen worden +vooral in Amerika veel gebruikt.</p> + +<p>Alles wat door de kolonisten genuttigd wordt en alles wat zij voor +leven en comfort noodig hebben, wordt door hen zelven gemaakt. +Bediendenpersoneel is er niet. Het huis wordt door de jonge meisjes +schoon gehouden en jonge meisjes bedienen aan tafel. Er is een keuken +voor het middageten en een broodbakkerij en niet alleen de koekjes en +taarten voor eigen gebruik worden er gebakken, maar daar er in heel +<span class="pagenum">[<a id="pb224" href= +"#pb224">224</a>]</span>Jeruzalem niet zoo’n goede banketbakkerij +is als hier, leveren zij voor alle feestelijkheden, die er in de stad +plaats vinden, en voor de voornamen van de stad, alle gebak, dat er +gebruikt wordt. Zij hebben hun eigen koeien en paarden, verbouwen hun +eigen koren, kweeken hun groenten en vruchten, spinnen, weven en naaien +hunne eigen benoodigdheden, maken hun eigen ameublement, in ’t +kort, alles wat noodig is voor een gezin van zoovele personen, +geschiedt door henzelf. En ook vele andere menschen worden geholpen, en +daarvoor ontvangen zij betaling. Vroeger deden zij alles voor niets, +maar weldra zagen zij in, dat zij op die wijze niet bestaan konden en +nu helpen zij armen voor niets, doch die betalen kan moet hunne +diensten betalen. Zij hebben ook één grooten winkel in de +stad, de American Store, waarin allerlei soort artikelen, door hen +gemaakt, verkocht worden.</p> + +<p>Al de leden van de kolonie zien er des daags en des Zondags als +heeren en dames uit, alhoewel van allen de kleeding eenvoudig, doch +smaakvol is. De voeding is er smakelijk en overvloedig en beter dan in +menig welgesteld gezin. Alle volwassen personen nemen gelijktijdig aan +de maaltijden deel, de kinderen eten afzonderlijk. Er zijn natuurlijk +ook goede scholen voor de kinderen in de kolonie, waar zij uitstekend +onderwijs genieten, in de verschillende vakken. Wij kunnen natuurlijk +hierover slechts oordeelen naar de resultaten die wij hier zien en naar +het feit, dat vele notabelen van de stad hunne kinderen hier op school +zenden.</p> + +<p>Het feit, dat deze communisten, want dat zijn zij eigenlijk, geene +proselieten trachten te maken en allen in eigen geloof door hun +voorbeeld tot goede menschen trachten te vormen, heeft hen bij de +Mohammedaansche bevolking, die door verschillende missionairs zoo +geplaagd geworden zijn, spoedig bemind gemaakt. Zij zijn geloovige +Christenen, die geheel naar de leer van Jezus trachten te leven.</p> + +<p>Hoe zij tot het vormen van deze kolonie kwamen, vertelt mevrouw +Spafford, die met haar man de stichters er van waren, aldus: Zij waren +zeer godsdienstige menschen en leefden in Chicago, waar Mr. Spafford +advocaat was. Zij hadden vier kinderen en een aangenomen zoon. Bij een +vreeselijke schipbreuk verloren zij de vier kinderen en dit ongeluk +bracht hen tot nadenken. Zij vroegen zich af, of zij wel volgens de +leer <span class="pagenum">[<a id="pb225" href= +"#pb225">225</a>]</span>van Christus geleefd hadden en toen namen zij +het besluit Jeruzalem te bezoeken en zich daar blijvend te vestigen. +Enkele goede vrienden, met dezelfde godsdienstige gezindheid, sloten +zich bij hen aan en zoo kwamen zij in 1881 in Palestina. Zij vonden +hier het werk, wat zij meenden te moeten doen, maar hunne middelen +waren beperkt, zoodat zij weldra in groote armoede verkeerden. +Gaandeweg sloten zich anderen bij hen aan, die wat geld hadden en +hoewel zij groote ontberingen leden, kwamen zij toch niet van honger en +ellende om. Zij werden door familie en vrienden in Amerika voor +fanatieke krankzinnigen gehouden en hadden hier, vooral van den +Amerikaanschen consul, met groote tegenkanting te kampen. Allerlei +slechte dingen werden van hen verteld, vooral ook, dat zij zeer +immoreel leefden. Op dien grond wilde de familie van mevrouw Whiting, +eene weduwe uit Chicago, die met hare twee kinderen zich bij de kolonie +had aangesloten, haar de voogdij over hare kinderen ontnemen en werd +zij bij den dood van hare moeder onterfd. Om al deze redenen moest zij +naar Amerika terugkomen en daar ook andere leden van de kolonie +moeilijkheden met hunne familie in Amerika hadden, besloten zij allen +te zamen te gaan.</p> + +<p>In dien tusschentijd had mevrouw Spafford echter veel wedervaren. +Zij was in Jeruzalem twee keer van een dochtertje bevallen, haar man +was er gestorven, en ook haar aangenomen zoon. Deze laatste had echter +een boezemvriend, een wees, die niettegenstaande hij bij den dood van +zijn vriend reeds 18 jaar oud was, toen door mevrouw Spafford als zoon +werd aangenomen en ook nog als zoodanig optreedt.</p> + +<p>In Amerika, waar verschillende der leden processen te voeren hadden +om hun rechten te verkrijgen, werd er in de couranten veel over hen +geschreven, waardoor zij vele aanhangers kregen. Onder deze aanhanger +was ook een heele groep Zweden, die in Amerika gekomen waren om +godsdienstige redenen, en die daar niet gevonden hadden wat zij er +zochten. Met een gevolg uit 67 personen bestaande, kwamen zij in +Jeruzalem terug, en nu ook hunne geldzaken in Amerika geregeld waren, +konden zij zich beter inrichten, en een ware christelijke gemeenschap +vormen. Nadien heeft zich slechts een enkelen keer een nieuw lid bij +hen aangesloten, o.a. een Mohammedaan; en eenmaal kwam uit Zweden, uit +Dalecarlië, eene groep mannen <span class="pagenum">[<a id="pb226" +href="#pb226">226</a>]</span>en vrouwen, de personen waarvan Selma +Lagerlöf in haar boek “Jeruzalem” melding maakt. In de +dertig jaren, dat de kolonie bestaat, is het nog maar eenmaal +voorgekomen, dat iemand de kolonie verliet. Dit was een Zweedsche jonge +man, die als kind met zijn moeder er gekomen was, en altijd een +verlangen gekoesterd heeft, naar Zweden terug te keeren.</p> + +<p>Mevrouw Spafford is nu een krasse oude vrouw van zeventig jaren, die +nog de hoofddirectie voert. Haar aangenomen zoon, Jacob, is het +mannelijk hoofd, voor zoover men dezen term in de gemeenschap gebruiken +kan. De beide dochters, mooie, vroolijke gezonde vrouwtjes, zijn beide +met mannen uit de gemeenschap getrouwd, en hebben beeldige +spruiten.</p> + +<p>Terwijl ik dezen brief zit te schrijven, hoor ik beneden het gemengd +koor zingen en zijn er evenals elken Zondagmiddag en -avond, tal van +gasten, uit de Christelijke en Mohammedaansche bevolking uit de stad. +De predikant van de alhier bestaande Engelsche kerk en zijne vrouw +waren van middag de gasten aan tafel.</p> + +<p>Ik heb over deze kolonie zoo uitvoerig geschreven, omdat ik vermoed, +dat er in Holland velen gevonden zullen worden, die er belang in +stellen. Ik kan elken landgenoot aanraden, die Palestina gaat bezoeken, +om te trachten in dit vreedzame oord gastvrijheid te verkrijgen. <span +class="pagenum">[<a id="pb227" href="#pb227">227</a>]</span></p> +</div> +</div> + +<div id="ch26" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-271.gif" alt= +"Ornament" width="617" height="197"></div> + +<h2 class="normal">Van Jeruzalem naar Beirût.</h2> + +<p>Om zeven uur stonden vanochtend de twee rijtuigen, elk met drie +paarden bespannen, weder gereed om ons van uit ons veilig oord in +Jeruzalem weg te voeren. Zoo zonder omwegen ging dat echter niet. Wij +werden gewaarschuwd, dat wij een bewijs moesten medenemen, dat wij +sedert de cholera niet in Jaffa waren geweest en dat wij allen gezond +waren. Onze dragoman had daarvoor spoedig een medicus gevonden, die op +zijn medisch geweten nam voor tien gulden te verklaren, dat wij niet in +Jaffa waren geweest en dat wij gezond waren, zonder dat de man een van +ons allen gezien had. Met dit gewichtig document gewapend begaven wij +ons op weg. Het landschap verschilde niet veel van dat, wat wij ook de +vorige dagen genoten hadden en de menschen en dieren, die wij +ontmoetten, waren ook vrijwel gelijk aan die wij reeds kenden. Alleen +toen wij Jeruzalem wat verder achter den rug hadden, begon vooral de +hoofdtooi der vrouwen zich te wijzigen. Groote karavanen kameelen en +muilezels, alle zwaarbeladen, passeerden ons. In één +karavaan telden wij 34 kameelen en ontzaglijk veel ezels.</p> + +<p>Het weder was als tot dusver steeds buitengewoon mooi, wij konden +het ons niet beter wenschen. Om half een hielden wij halt. Het was in +het dal van Ephraim, aan den voet van een berg en vlak bij een bron, +waaruit de dochteren van Lubban in geitehuiden water kwamen halen en +met de gevulde huid op het hoofd (de gevulde huid zag er nu uit als een +dood geitje) bergopwaarts togen om het water te brengen naar het +dorpje, dat op den top van den berg gelegen is. <span class="pagenum"> +[<a id="pb228" href="#pb228">228</a>]</span></p> + +<p>Wij hadden een lunch, en een heel goede, van de +Amerikaansch-Zweedsche kolonie mede gekregen en nu vlijden wij ons +neder in de schaduw van een grooten vijgeboom en lieten ons de +boterhammen, de vruchten en de zoetigheden goed smaken.</p> + +<p>Natuurlijk passeerden wij op den weg weder allerlei historische +bijzonderheden; elke bron, elk oud vergaan huis, elke graftombe, elk +dorp bijna heeft bijbelsche vermaardheid, doch één plekje +had voor ons eene bijzondere beteekenis. Dicht bij Nabulus was de bron +van Jacob, waar Jezus de vrouw van Samaria ontmoette, waarover Reverend +Anna Shaw op den Zondag, voorafgaande aan het congres voor +vrouwenkiesrecht in Stockholm, in de Staatskerk aldaar, zoo mooi +sprak.</p> + +<p>Om vier uur waren wij in Nabulus, alwaar wij logeeren in een hotel, +dat door de directie van de Hamburg-Amerikalijn daar geplaatst is en +geëxploiteerd wordt. Wij gingen onmiddellijk op weg om nog iets +van het stadje bij daglicht te zien. Door tal van nauwe, vuile +straatjes, veel overeenkomst hebbende met die in Jeruzalem, bracht onze +gids ons in een poort, waarachter een complex van woningen, alle +bewoond door eenzelfde soort menschen. Het zijn de Samaritanen. Er +bestaan nog 180 leden van deze gemeenschap. Het is een vreemd soort +menschen. Hoewel hunne feestdagen, godsdienstoefening enz. heel veel +overeenkomst hebben met die der Joden en zij er zeer semitisch uitzien, +haten en verachten zij toch de Joden, evenals de Christenen. Zij voelen +zich boven allen verheven. Zij hebben hun eigen kerkje en vormen zelfs +hun eigen gemeente. Het hoogepriesterschap is erfelijk en gaat van +vader op oudsten zoon over. De hoogepriester is tegelijkertijd ook het +burgerlijk hoofd en beslist over alle moeilijkheden, die er tusschen de +Samaritanen onderling mogen voorkomen. Het merkwaardigste van dit +handjevol menschen, die langzaam uitsterven, is dat zij werkelijk in +het bezit zijn van de oudste uitgave van het Oude Testament. Het +exemplaar, dat zij bezitten, is 3636 jaar oud. Een copie, een namaak er +van, wordt den vreemdelingen vertoond, want het echte exemplaar wordt +alleen bij groote uitzonderingen voor den dag gebracht.</p> + +<p>Het stadje vertoont overigens dezelfde eigenaardigheden, die wij ook +in Jaffa en Jeruzalem zagen; tijd om er veel van te zien hadden wij +niet, omdat de straten te vuil en te glibberig zijn om zich er in het +donker in te wagen. <span class="pagenum">[<a id="pb229" href= +"#pb229">229</a>]</span></p> + +<p>Om zes uur vanochtend zaten wij reeds weder in de rijtuigen, omdat +ons vandaag een zware dag wachtte. Het was echter, niettegenstaande de +dragoman ons er alles van verteld had, nog erger dan wij ons hadden +kunnen voorstellen. De weg is geen rijweg, nauwelijks zelfs goed genoeg +om er per paard over te komen. De meeste passagiers maken dien tocht op +ezels en doen er dan twee dagen over. Maar dat was voor ons onmogelijk, +omdat wij op tijd in Beirut moesten aankomen en omdat een ander hotel +van de Hamburg-Amerikalijn, dat ongeveer op de helft van den weg ligt, +nu gesloten is, en om in tenten buiten te kampeeren, zooals zomers ook +veel toeristen doen, zijn de nachten nu te koud. Wij hadden dus geen +keuze en moesten door dezen zwaren dag heen. Den geheelen dag ging het +berg op en berg af en dan weer door een vallei en steeds over gaten, +boomstammen, steenen en langs afgronden. Herhaaldelijk moesten wij +uitstappen om te loopen, en ware de afstand niet veel te groot geweest, +dan hadden wij dat zeer zeker verkozen boven zoo’n rijtoer. Nu en +dan gingen wij dwars over een weiland, of over de versch geploegde +voren, van een bouwveld.</p> + +<p>Om half twaalf hielden wij een rustpoos, om de paarden rust te +geven, en in dien tusschentijd vlijden wij ons allen op onze +uitgespreide reisdekens neder en werden door den dragoman bediend van +een koude lunch, zoo goed alsof wij in een groot hotel waren. Om zes +uur kwamen wij in Nazareth in het hotel aan, waar telegrafisch reeds +kamers voor ons besteld waren. Evenals gisteravond in Nabulus moesten +wij ook hier direct laten constateeren, dat wij niet van Jaffa kwamen +en geen cholerabacillen medevoerden.</p> + +<p>Het landschap vertoont steeds hetzelfde eigenaardig aanzien, wat wij +door heel Palestina opmerkten. Hooge kale bergen, dorpjes altijd +gebouwd op den top der bergen, en vruchtbare en onvruchtbare dalen. Wij +passeerden nu wat meer boomen, soms zelfs kleine bosschen, doch alle +boomen zijn olijf- of vijgeboomen en een zeker soort cactus. Deze +laatste kan natuurlijk niet onder de boomen gerangschikt worden, maar +zij groeien hier in groote hoeveelheid, zijn soms zoo hoog en breed als +boomen en geven een smakelijke vrucht, een zeker soort peer.</p> + +<p>Dicht bij Nazareth passeerden wij een zeer vruchtbare vallei, <span +class="pagenum">[<a id="pb230" href="#pb230">230</a>]</span>waarin een +Joodsche kolonie zich kort geleden gevestigd heeft. Al de bouwgrond +rondom is door de vereeniging of maatschappij, die hen ondersteunt, +opgekocht, zoodat zij zich hier goed kunnen ontwikkelen. Het zag er +alles flink en hoopvol uit.</p> + +<p>Wij behoefden vandaag eerst na de lunch uit Nazareth te vertrekken +en hadden daardoor vanochtend alle gelegenheid het stadje te +doorkruisen. De plaats waar Jezus zijn kinderjaren doorbracht en +gewerkt heeft, bezit natuurlijk tal van historische herinneringen en +men kan gerust zeggen, dat op elk plekje, waar men maar gelooft, dat +Jezus Zijn voet heeft gezet, nu een kerk of een klooster staat, aan een +of andere godsdienstige sekte toebehoorende. Al die Fransche monniken +en nonnen, de Grieksche priesters, de Russische Katholieken en andere +vreemde vrome mannen en vrouwen, die hier sedert jaren wonen, hebben +echter van de bevolking nog geen <span class="corr" id="xd0e2703" +title="Bron: twintig eeuwsche">twintigste-eeuwsche</span> menschen +gemaakt. De ontwikkeling en beschaving is hier minstens vijf eeuwen ten +achter, terwijl zeden en gewoonten nog dateeren van het begin der +jaartelling. In het midden van het stadje is een zeer oude bron, waar +den geheelen dag de vrouwen en meisjes uit de bevolking komen om water +te halen, dat zij in eigenaardige aarden kannen op het hoofd dragen en +huiswaarts voeren. Hier hadden wij gelegenheid op te merken, hoe mooi +bijna alle vrouwen van Nazareth zijn. Mooi van bouw en van eene +bijzondere Oostersche schoonheid.</p> + +<p>Om twaalf uur reden wij hedenmorgen weg, nadat de dragoman eerst het +bewijs, dat wij gezond waren en niet uit Jaffa komen, door een +officieel persoon in Nazareth had laten verifieeren. Dit was nu eens +een zeer mooien tocht. Het landschap was geheel veranderd, de hooge +bergen zagen er niet zoo wild en onherbergzaam uit, de groote, breede +vlakten waren groen of omgeploegd om tegen het voorjaar groen te +worden, de karavanen op den weg veel menigvuldiger en telkens +passeerden wij dorpjes, waarvan de schilderachtigheid vooral van uit de +verte gezien, alle beschrijving te boven gaat. Het was mij, alsof ik in +een sprookjeswereld verkeerde.</p> + +<p>Zoo’n dorp heeft veel van een dorp der roodhuiden in Amerika, +met dit verschil alleen, dat de huizen der Indianen alleen van boven in +een van de kalk- en moddermuren een <span class="pagenum">[<a id= +"pb231" href="#pb231">231</a>]</span>vierkant gat hebben, waardoor men +met een ladder in het huis kan klimmen, terwijl deze Arabieren onder in +den muur een vierkant gat hebben, waardoor men gebukt het huis kan +binnentreden.</p> + +<p>Om een klein staaltje te geven van het totaal gemis aan eenig begrip +van hygiëne, wil ik trachten een klein tafereeltje te schetsen van +hetgeen wij vanmiddag op onzen weg zagen.</p> + +<p>In een dorpje was een groote bron, waarbij koeien, ezels, olifanten, +geiten en schapen in grooten getale hun dorst leschten. Eenige vrouwen +stonden met hunne bloote beenen in de bron te wasschen, eenige mannen +waschten er hunne bestofte, vieze, vuile voeten en beenen in, het water +zag zoo modderig en smerig als men maar met mogelijkheid denken kan, en +toch vulden aan deze bron de vrouwen hunne kannen en kruiken om het +water huiswaarts te voeren en zagen wij mannen dat water zoo uit de +bron drinken. Maar dat tafereeltje aan die bron was schilderachtig. Al +die mannen en, vrouwen, met hunne roode, blauwe, gele en groene lange +kleederen, de vrouwen met de kleurigste harembroeken onder hun dun +rokje uitkomende en met de Oostersche hoofdbedekking, en de Arabieren +allen met hunne gekleurde hoofddoeken, daar tusschen al dat vee vrij +rond plassende, was mooier dan ik kan weergeven. Deze mannen en vrouwen +zijn bijna allen mooie menschen, maar jammer boven jammer, al die +vrouwen hadden hunne mooie gezichten op de vreemdste wijze getatoueerd. +Allen hadden zonder uitzondering een kruis of een ander teeken boven de +neus, tusschen de wenkbrauwen in, terwijl velen de wangen en den mond +met allerlei teekens versierd hadden. Eén meisje zagen wij, die +rondom haar mond zoo getatoueerd was, dat het leek, alsof het fijne, +teere kind een baard had.</p> + +<p>Ongeveer een uur vóór dat wij Tiberias bereikten, +zagen wij van boven van den berg, waarop wij waren, op het fraaie meer +van Galilei neer. “Het meer van Genève” riepen wij +allen tegelijk uit, zoo leek het van verre precies; doch toen wij nader +kwamen, zagen wij, dat de oevers van het meer geheel anders zijn, dat +de soliede, steenige bergwand, die vrij steil vanuit het meer opstijgt, +niets gemeen heeft met de bewoonde, groene oevers van het Zwitsersche +meer.</p> + +<p>Kort voor wij in Tiberias aankwamen, passeerden wij eene <span +class="pagenum">[<a id="pb232" href="#pb232">232</a>]</span>zeer +vruchtbare vallei, waarvan de Zionisten (of zou het niet de +Hirschvereeniging zijn?) alle grond heeft opgekocht en waar nu reeds +een 25 of 30 Joodsche families de nieuw gebouwde woningen bevolken.</p> + +<p>Wij kwamen nog vóór vier uur in Tiberias aan, buiten +de wallen opgehouden door een overheidspersoon, die ons met een groote +mate van gezag vroeg van waar wij kwamen en of wij gezond waren. Mr. +Barakat, de dragoman, vertoonde het bewijs en nadat de overheidspersoon +en nog een ander heer met groot gewicht, dat papier gelezen en herlezen +hadden, konden wij doorgaan. Van hieruit moeten wij nu morgen vroeg +zoo’n nieuw document medevoeren.</p> + +<p>Wij gingen onmiddellijk het stadje in, dat liefelijk aan het +wereldbekende meer gelegen is. Er is nog een ruimte, die—zoo zegt +men—uit Herodus’ tijd stamt en van de zeer oude wallen, +waarmede het stadje eertijds omgeven was, staan overal nog brokstukken. +Het stadje is op zichzelf heel oud en op dezelfde wijze gebouwd als +alle Arabische stadjes die wij zagen. Zeer nauwe vieze, vuile straten. +De bevolking hier bestaat voor een groot deel uit Orthodoxe Joden, +waaronder tal van Poolsche Joden. Men hoort hier dan ook in de straten +zeer veel Duitsch spreken. Even vóór zonsondergang zagen +wij een troep Joden eene godsdienstoefening in de open lucht op een +stuk weiland houden.</p> + +<p>Tiberias is des zomers zeer bezocht door vreemdelingen, die hier van +de zwavelbronnen komen profiteeren voor rheumatisme en huidziekten. Ik +zou al heel ziek moeten zijn en nergens anders genezing kunnen vinden, +eer ik zou besluiten hier een badkuur te doen. De natuur is mooi +genoeg, maar de menschen zien er allen zeer weinig aantrekkelijk uit en +Baedeker vertelt, dat er niet één te vertrouwen is. Voor +een crimineele anthropologist is hier een prachtig studieveld. +Vóór wij Tiberias verlaten,—op het meer zullen wij +morgenochtend nog een zeiltochtje maken,—wil ik aan degenen die +er belang in stellen mededeelen, dat hier op een heuvel, de graftombe +van den beroemden Rabbi Akiba gevonden wordt.</p> + +<p>Donderdagochtend vertrokken wij om half zeven uit Tiberias, vanwaar +wij met een zeilboot het meer van Galilei overstaken om bijtijds in +Smalakh te komen, om den trein te halen, die om half negen vandaar naar +Damascus vertrekt. Wij genoten <span class="pagenum">[<a id="pb233" +href="#pb233">233</a>]</span>een mooien zonsopgang op het meer. +Allerlei legenden worden van dit meer verteld. Wij kwamen juist op tijd +in het Turksche dorpje om den trein te krijgen, die op ’t punt +van vertrekken stond. Zoo’n trein te missen zegt hier veel, want +er gaat maar één trein daags en gelegenheid om in +zoo’n dorp te overnachten, bestaat niet. Wij waren blij, dat wij +eindelijk in een trein zaten en dat de spoorreis niet al te bezwarend +was. Het spoorverkeer is nog in een stadium van wording en vooralsnog +vergenoegt men zich hier met de afgedankte en zeer verouderde wagons +van Duitschland. Zoo’n tocht in een trein in een vreemd land en +vooral in een zoo achterlijk land is altijd interessant, geen oogenblik +viel ons dan ook de tocht te lang. Vooral aan de stations zagen wij +soms zeer eigenaardige tooneeltjes; ik zou zoo’n Arabischen trein +wel eens voor één dag door Holland willen laten rijden. +De rare koppen, vooral omdat de hoofdtooi van mannen en vrouwen hier +zoo vreemd is, die bij elk station uit de vierkante gaten, die voor +vensters moeten dienst doen, hingen, is een gang naar het station +waard.</p> + +<p>Om vijf uur kwamen wij in Damascus aan en hadden eerst een half uur +lange rit door de stad te maken, alvorens wij het Damascus Palace Hotel +bereikten. Welk een merkwaardigen indruk maakt deze stad. Geheel iets +anders als Jaffa en Jeruzalem; zij maakte op ons meer den indruk eene +oude Moorsche stad te zijn. Het hotel waarin wij logeeren is een oud +paleis, dat door verarming der eigenaars verkocht en voor hotel +ingericht werd. Alles is hier Oostersch mooi.</p> + +<p>Daar Baedeker beweert, dat er in Damascus theaters zijn en wij dat +ook hier vernamen, besloten wij, na ’t diner, met onzen dragoman +een er van te bezoeken. De dragoman, die meer nog dan wij zelf, voor +ons decorum zorgt, had er niet zoo heel veel lust in, maar op ons +aandringen besloot hij met ons te gaan naar een, waar “dames +fatsoenlijk kunnen komen”. Wij hebben nu gezien hoe men zich hier +’s avonds fatsoenlijk amuseert. Het theater is een soort +Café Chantant, waar alleen mannen waren. Of er bij andere +gelegenheden wel eens vrouwen komen, geloof ik niet, maar dames zijn er +welkom. Wij hadden geen last van de mannen, alleen keken zij allen meer +naar ons dan naar hetgeen op het tooneel voorviel. Elke man zat er met +een Turksche pijp in den mond, een pijp met een <span class="pagenum"> +[<a id="pb234" href="#pb234">234</a>]</span>lange slang, terwijl er een +met water gevulde karaf voor hem stond. Die pijpen hebben de goede +eigenschap, dat zij geen rook verspreiden en al het kwaad, dat zij +stichten alleen den rooker ten goede laten komen. Verder werd er +Turksche koffie en water gedronken. Niet ieder kreeg een glas water, +maar een karaf of kan water werd voor een groepje mannen neergezet en +daaruit werd beurtelings gedronken. Ook waren er groepjes personen, die +gezamenlijk uit één pijp rookten, die dan van mond tot +mond ging. Geen pijp werd door den kellner neergezet die hij niet eerst +zelf geprobeerd had en eerst als hij goed brandde, kreeg de besteller +hem. Op het tooneel werd er ondertusschen door twee leelijke dames op +de guitaar gespeeld en afschuwelijk gezongen; allemaal keelgeluiden, op +dezelfde wijze als de Koran gelezen wordt. Eenige mannen die op een +tamboerijntje sloegen, of een ander primitief instrumentje bespeelden, +hielpen het succes verhoogen. Na den zang kwam de dans. Een in het +zwart gekleede juf, zoo modest mogelijk, voerde een soort buikdans uit, +die zeer in den smaak viel van het talrijk heeren-publiek. Toen hadden +wij er genoeg van en gingen huiswaarts.</p> + +<p>Vrijdag is een Mohammedaansche feestdag, doch was deze week een +bijzonder heilige dag. De gouverneur ontving den geheelen ochtend +officieele bezoeken; wij hadden daardoor de gelegenheid niet alleen het +vertoon van vele Oostersche officieele kostuums te zien, maar daar ook +Damascus’ inwoners, evenals de menschen uit alle andere landen, +belangstellen in het gezicht van zoovele officieele, mooi opgetuigde +persoonlijkheden, kregen wij eene goede gelegenheid om de Turksche +mannen, vrouwen en kinderen in hunne Zondagsche kleeding te zien. Wat +een pracht van kleuren en stoffen. De meeste dames die wij zagen waren +in zware zijden Turksche costuums gekleed en daar ook zij evenveel +belang stelden in ons als wij in hen, werd vaak even de dichte sluier +opgelicht, om ons beter te kunnen opnemen. Enkelen sloegen zelfs de +sluier geheel naar achteren en lieten zich ongegeneerd in de mooie +zwarte oogen kijken. Het dragen van de sluier schijnt hier niet zoo +strikt opgevolgd te worden als in de plaatsen, die wij te voren +bezochten. Ook de mannen droegen prachtige zijden gewaden, waarover +soms een met fraai bont omrand overkleed, of een van zeer fijn laken, +dikwijls van dezelfde tint. <span class="pagenum">[<a id="pb235" href= +"#pb235">235</a>]</span></p> + +<p>De Moskee, (er zijn er hier over de honderd), met een +onuitspreekbaren naam, is de oudste, de grootste en verreweg de +mooiste, die wij tot nog toe zagen. Deze Moskee, waarvan bij herhaalde +branden stukken verloren zijn gegaan, doch die zooveel mogelijk steeds +gerestaureerd werd, dateert van de 4e eeuw. De gekleurde vensters, de +emailleering, de marmeren zuilen, getuigen alle van onberekenbare +oudheid. Het geheele gebouw is met prachtige Perzische tapijten +behangen en belegd. De geschiedenis van dit gebouw is te lang om er +hier over te durven beginnen.</p> + +<p>Wij hadden den geheelen dag tijd om de stad met hare vele mooie +vruchtentuinen, haar interessante bazaar en hare vreemde bevolking goed +op te nemen, daartoe waren wij van 9 uur ’s morgens tot 6 uur +namiddags op de been. Gaarne zouden wij hier eenige dagen langer +gebleven zijn om de vele winkels met orientalische bijzonderheden wat +beter te kunnen doorsnuffelen, maar de hoop, dat wij Zondag in +Beirût een boot zullen vinden, die ons naar Port-Said +terugbrengt, dreef ons Zaterdagmorgen om 7 uur reeds weder verder.</p> + +<p>Bij ons bezoek aan de groote Damascus-fabriek van koperwerken, zagen +wij treurige staaltjes van kinderexploitatie. Het ciseleeren en het +bewerken van de koperen artikelen is alles handwerk en geschiedt door +kinderen, bijna allen meisjes. Mannen teekenen met een zeker soort inkt +de figuren op de stukken en de kinderen hakken de figuren uit, leggen +er zilverplaatjes of zilverdraadwerk in, of bewerken ze op andere +wijze. Er waren vele meisjes van 5 en 6 jaar onder, en het werk van een +zesjarig kind werd ons als bijzonder knap werk getoond en de directeur +roemde de handigheid en de smaak van het bleeke, holoogige kind. Op +mijn vraag hoe lang dit kind reeds op de fabriek werkte, ontving ik ten +antwoord “anderhalf jaar, maar in den regel nemen wij ze niet +vóórdat de kinderen voluit vijf jaar zijn.” Onder +die kinderen waren er slechts enkele meisjes ouder dan 12 of 14 jaar. +Ik informeerde waar de meisjes bleven, die het vak kenden en die den +leeftijd van 12 à 14 jaar bereikt hebben. “O, die gaan in +den regel een ander vak beoefenen, waarmede zij meer kunnen verdienen; +sommigen er van trouwen,” was het bescheid.</p> + +<p>De kinderexploitatie in fabrieken is hier en overal in Arabië +allerbedroevendst. Het is een vreeselijk land in menig opzicht. <span +class="pagenum">[<a id="pb236" href="#pb236">236</a>]</span></p> + +<p>Ons vertrek uit Syrië’s hoofdstad gaf ons nog even een +mooi gezicht op de stad, met zijne nu met herfsttinten getooide tuinen. +De geheele route per trein van Damascus tot Beirût is een groot +genot door de eenig mooie landschappen, die men onophoudelijk passeert. +Tegen ongeveer elf uur kwamen wij aan het station Reyak, waar wij onze +reis onderbraken, om langs een zijlijntje een bezoek te brengen aan +Ba’albek, het Grieksche Heliopolis. Hier zagen wij de prachtige +ruïnen van de oude Acropolis, omringd door de groote tempels aan +Jupiter, Bacchus en andere goden gewijd. Vooral de ruïne van de +tempel van Bacchus, waarvan nog geheele stukken met prachtig +beeldhouwwerk intact zijn gebleven, is een groote reis waard. Ook van +den tempel van Venus is nog zeer veel in goeden staat, doch de hooge +marmeren zuilen en de fijnere afwerking maken den tempel van Bacchus +meer belangwekkend. Het geheele stadje Ba’albek, nu behalve deze +ruïnes van geen beteekenis, geeft toch zeer sterk den indruk, dat +hier eens een groote, prachtige, indrukwekkende stad moet geweest zijn. +Men heeft uitgemaakt, dat in elk geval de Acropolis met de tempels +reeds in de tweede eeuw na Christus daar gestaan moet hebben.</p> + +<p>Aan het station van Ba’albek woonden wij een interessant +tooneel bij. Er werd een bruid afgehaald, een Mohammedaansch meisje uit +een naburig dorp. Familie en vrienden van bruid en bruidegom waren +allen in Zondagsgewaad aan het station. Toen het zwaar gesluierde +bruidje uit den wagen stapte, werd zij met hare vrouwelijke, ook +gesluierde, familieleden of vrienden op een eveneens mooi uitgedost +kameel getild en daarna werden de andere versierde kameelen met dames +en heeren en kinderen beladen. Soms zaten er zeven of acht op +één kameel. De kameelen droegen allen gekleurde zijden +kapjes, met gekleurde koralen afgewerkt, op hunne domme koppen en de +geheele nek van de beesten was ook met koraalwerk en gekleurde koorden +versierd. Het was voor ons een eenig mooi en grappig gezicht +tevens.</p> + +<p>Om half twaalf kwamen wij Zaterdagavond in Beirût aan, waar +wij tot onze groote teleurstelling vernamen, dat wij niet +vóór Dinsdagavond naar Port-Said kunnen vertrekken. <span +class="pagenum">[<a id="pb237" href="#pb237">237</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch27" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-271.gif" alt= +"Ornament" width="617" height="197"></div> + +<h2 class="normal">Algemeenheden en indrukken over onzen laatsten +tocht.</h2> + +<p>Voor menschen, die niet zoo heel ver van huis een echt orientaalsch, +primitief volk willen leeren kennen en die tegelijkertijd van een +eigenaardig natuurschoon willen genieten, is een reis, zooals ik die +maakte, zeer zeker te recommandeeren. Men moet er dan echter wat meer +tijd voor nemen, overal langer blijven en wanneer het reisgezelschap +uit mannen alleen, of uit mannen en vrouwen bestaat, geen dragoman +nemen. Deze menschen, die zich, wat van zelf spreekt, zeer gewichtig +willen maken en den indruk willen wekken, dat men zonder hen geen voet +in Arabië zou kunnen verzetten, maken niet alleen de reis onnoodig +duur, maar maken de reizigers lui. “De dragoman vertelt het ons +wel,” “de dragoman weet dat wel,” enz., doen den +reiziger verzuimen, zijn Baedeker of andere reisgids na te slaan en +zelf uit te vinden wat hij weten wil. Bovendien, neemt zoo’n man +voor elken kleinen tocht een rijtuig, betaalt hooge fooien, zendt den +reiziger naar de winkels en magazijnen, waarvan hij procenten trekt, +alles op kosten en zeer hooge kosten van de reizenden. Wel maakt men +tevoren met zoo iemand een contract, waarin alles staat, wat hij voor +een zekere som te doen heeft, maar men vergeet natuurlijk honderden +kleinigheden en die worden dan later nog eens extra in rekening +gebracht. Met een dragoman ziet men in korten tijd veel meer dan anders +het geval zou zijn, maar het geziene maakt niet zoo’n blijvenden +indruk, omdat het te vluchtig gaat en niet verwerkt kan worden. Juist +door eerst nauwkeurig na te lezen wat er in elke plaats voor +belangrijks te zien is en dan <span class="pagenum">[<a id="pb238" +href="#pb238">238</a>]</span>zelf de wegen na te gaan, hoe er ’t +best te komen, is reeds oorzaak, dat men van alles veel meer geniet en +beter in zich opneemt. Er worden dan wel eens fouten gemaakt en wel +eens verkeerde wegen ingeslagen, maar die verhoogen dikwijls het +genoegen van de reizigers.</p> + +<p>Men moet niet denken, dat een dragoman zich als ondergeschikte van +zijn gezelschap gevoelt, hij treedt veel meer als de leider, het hoofd +van het gezelschap op. Onze dragoman, die een goede in zijn soort is, +vertelde ons direct den eersten dag, dat wij hem niet als een gids +moesten beschouwen, hem ook vooral niet zoo mochten noemen, maar, dat +hij mr. Barakat was, die op zich genomen had ons door een zeker deel +van Arabië te voeren, de hotels en rijtuigen voor ons te bestellen +en ons te geleiden naar alles wat bezienswaardig is. En dat program +heeft hij stipt uitgevoerd. Wij hebben dan ook geen oogenblik tijd +gehad om hospitalen of scholen of andere sociale inrichtingen te +bezoeken, waarin wij belangstellen, want die stonden niet op zijn +program; als ik eens een morgen of een dag wilde uitbreken, om op eigen +gelegenheid naar zulke inrichtingen te gaan, dan was het steeds, dat +wij, volgens hem, dien morgen of dien dag het merkwaardigste van de +heele reis zouden gaan zien en dat ik dat dan verzuimen zou. Zijn +program eens te wijzigen, daarvan was nooit sprake, hij kende zijn les +van buiten, draaide die achter elkaar elken dag af en mocht door onze +abnormale wenschen niet in de war gebracht worden. Op Baedeker was hij +heelemaal niet gesteld, en als ik nu en dan eens beweerde, dat Baedeker +een andere verklaring gaf, dan was Baedeker verkeerd, dat boek wist er +niets van, als ik Baedeker meer dan hem geloofde, dan had ik zonder +dragoman moeten reizen, en vooral als zijn prijzen met die in Baedeker +niet overeenstemden, dan was hij over “dat boek” heelemaal +niet te spreken.</p> + +<p>Als ik dezen tocht nog eens zou overmaken, dan zou ik het in het +late voorjaar willen doen, in April, Mei of Juni, omdat dan het +landschap oneindig veel zal winnen door de bloemenkleur en -geur, die +er dan veel meer dan in het late najaar zullen zijn; dan zou ik vier of +vijf weken er voor willen nemen en dan zou ik niet per rijtuig, maar te +paard of op een ezel het land willen doorreizen. Voor dit laatste zijn +de wegen beter geschikt en het is meer in overeenstemming met de +omgeving. <span class="pagenum">[<a id="pb239" href= +"#pb239">239</a>]</span></p> + +<p>Wij zijn nu veertien dagen in Arabië en in al dien tijd hebben +wij niet kunnen uitvinden hoe de oorlogstoestand van het land staat. +Nooit is een dag voorbij gegaan, waarin ik niet den een of anderen Turk +gevraagd heb, of er berichten van het oorlogsveld waren, en steeds was +het antwoord, dat meestal lachend gegeven werd: “Hoe zou ik dat +kunnen weten”. Couranten ziet men hier niet; de Europeanen die +hier wonen, lezen Fransche of Engelsche bladen, die een paar weken oud +zijn, en de hier en daar verschijnende Arabische courant schijnt zich +met zulk een kleinigheid als de oorlogstoestand in eigen land niet op +te houden. Waarom zouden zij ook zulke berichten opnemen, zij weten dat +zij toch valsch of in elk geval schromelijk overdreven zijn. Het +laatste bericht van het oorlogsveld dat in deze streken bekend werd, +heeft overal in de dorpen zulk een opwinding teweeg gebracht, dat men +ernstig gevreesd heeft, dat er hier ’n burgeroorlog tusschen +Mohammedanen en Christenen zou door ontstaan zijn. Het was een bericht, +nu drie à vier weken oud, waarin vermeld werd, dat de Italianen, +geheel door de Turken verslagen zijn geworden, dat de overwinning der +Turken ergens, ik weet niet waar, want wij krijgen hier ook geen +couranten onder de oogen, een volkomene was en dat de Italianen bij +duizenden door de Turken in de zee gezwiept zouden zijn. Het bleek +natuurlijk later, dat dit bericht geheel onwaar of in elk geval buiten +de perken van welvoegelijk liegen overdreven was. Beter geen berichten +dan zulke berichten, zegt onze dragoman, die zich trouwens van den +geheelen oorlog niet veel aantrekt.</p> + +<p>Toen wij gisteravond met den trein vele dorpen passeerden, waar +overal een ongewone drukte heerschte, vernam ik, dat de vele jonge +mannen, die allen trachtten met den trein mede te komen, jonge +Christen-Turken zijn, die hals over kop naar Amerika vertrekken, om de +kans te ontloopen, naar het oorlogsveld gestuurd te worden. In +Arabië, in dit deel van Turkije, is de oorlog met Italië niet +populair en wordt meer beschouwd als een oorlog tusschen Christenen en +Mohammedanen. Zou Turkije de overwinnaar zijn, dan zou daardoor de +toestand der Christenen in Turkije wel eens hachelijk kunnen worden, +zoo vreest men. Vroeger dienden in ’t leger alleen Mohammedanen, +de regeering van Turkije heeft echter nu ook de Christenen en Joden +opgeroepen om in het leger dienst te doen. <span class="pagenum">[<a +id="pb240" href="#pb240">240</a>]</span></p> + +<p>Maar ook van de cholera in Jaffa weet men hier niets. Wij weten nu +na een week niets meer dan toen wij Jeruzalem verlieten, dat er toen +vier gevallen van cholera geconstateerd zijn en dat daarvan drie +personen overleden zouden zijn. Ook wisten wij toen, dat Jaffa daarna +besmet is verklaard en de booten, die naar Port Saïd gaan, Jaffa +niet aandoen en er niemand van uit Jaffa vertrekken kan, zonder in het +naastbijliggende dorpje of stadje een vijfdaagsche quarantaine te +ondergaan. Nergens heeft men ons verder iets naders van den toestand in +Jaffa kunnen berichten en zelfs wist men ons hedenochtend in de +verschillende kantoren van de stoomvaartlijnen hier, in Beirut, geen +nader bericht te geven dan dat van een week oud. Of de cholera zich in +Jaffa uitgebreid heeft, of dat het bij die vier gevallen gebleven is, +men weet er hier niets van, en toen ik vroeg of men dan geen +telegrafische berichten verspreidde, om het land op de hoogte te houden +van den werkelijken stand van zaken, vertelde men mij, dat, toen er +eenige maanden geleden in sommige streken van Arabië de cholera +heerschte, het gebleken is, dat de berichten, die men uit die streken +kreeg, geheel valsch waren. Zoo waren in een dorp twee mannen belast +met het begraven der cholera-lijken, waarvoor zij per stuk betaald +werden. In één week hadden zij drie lijken begraven; dat +vonden de heeren te weinig, om te reclameeren, en zij brachten +driestweg twintig gevallen in rekening. Er werd nu bericht, dat er op +zooveel zieken twintig sterfgevallen in één week +voorgekomen waren, en, alvorens de valschheid van deze opgave +geconstateerd was geworden, had het onware bericht reeds binnen- en +buitenland bereikt. Deze weinige staaltjes geven een kleine illustratie +van de geloofwaardigheid van het volk en tevens wat men van berichten +uit zulk een land gelooven kan.</p> + +<p>Men kan Arabië niet bereizen zonder zich vooraf voorzien te +hebben van een goede hoeveelheid insectenpoeder. Alle hotels schijnen +alleen bewoonde bedden te kunnen aanbieden. Al ziet alles er op het oog +nog zoo zindelijk uit, dan moet men toch niet vast erop rekenen, dat +men zijn bed niet met eenige andere levende wezens te deelen heeft. +Over het geheel genomen staat het hotelwezen hier nog op een zeer laag +peil. De weinige goede hotels, die er zijn, of laat mij liever zeggen, +die goed zouden kunnen zijn, zijn toch slecht, <span class="pagenum"> +[<a id="pb241" href="#pb241">241</a>]</span>omdat men zich er bedient +van inboorlingen-bedienden, die geen flauw begrip van zindelijkheid en +goede bediening hebben, en die er zelf altijd even onappetijtelijk +uitzien. Nu kan men hier in den zomer of in het late voorjaar zeer +gemakkelijk met eigen tenten reizen en daardoor de hotels vermijden, en +dat wordt door Cook’s gezelschappen en andere zulke +reizigersgroepen ook meestal gedaan.</p> + +<p>Het onderwijswezen der Turken staat ook op een zeer laag standpunt. +Ik geloof niet, dat de regeering zich hier reeds bewust is, dat de +opvoeding der jeugd een regeeringszaak is. Het aantal analphabeten +onder de Mohammedanen is zeer groot. Ik weet niet of er statistische +opgaven van bestaan, maar ook, al zouden die bestaan, dan weten wij +vooraf, dat die ongeloofwaardig zijn. Toch zijn op vele plaatsen +scholen, soms zelfs goede scholen, doch die zijn door Duitschers, +Engelschen, Amerikanen, Franschen of Italianen gesticht. De meeste van +die scholen hebben een godsdienstig karakter en de onderwijs-gevenden +staan niet onder regeeringscontrôle. Iedereen kan hier een school +openen. Hier, in Beirût, is zelfs een Amerikaansch instituut voor +hooger onderwijs, dat na een vierjarige opleiding een doctor in de +medicijnen kant en klaar aflevert.</p> + +<p>Een ding moet ik niet vergeten mede te deelen, ofschoon het ergens +anders misschien beter tusschen geplaatst zoude zijn. Wij zagen +herhaaldelijk in verschillende plaatsen in den bazaar, dat is de +plaats, waar alles verkocht en gekocht wordt, op de straat, of in open +winkeltjes, meel, boonen, erwten, enz. koopen; waren, die per maat +verkocht worden. De kooper mag dan zelf de maat vullen, er zooveel in +doen als hij er bij mogelijkheid kan instoppen, en dan wordt met een +rol de oppervlakte geëffend, zoodat die niet boven den rand van de +maat uitsteekt en daarna afgeleverd. Ze vertrouwen elkaar dus ook niet +heel erg, maar zijn zeer beleedigd, tenminste volgens onzen dragoman, +als vreemdelingen zeggen, of toonen, dat zij de Turken niet erg +vertrouwen. Men kan hier in geen winkel iets koopen en den prijs +betalen, die er voor gevraagd wordt. Minstens 50% moet steeds worden +afgedongen.</p> + +<p>Toen wij Zaterdagavond laat in Beirût aankwamen, vernamen wij +reeds spoedig, dat de booten van de Khedivian-lijn, die Haïffa en +Jaffa aandoen, doch alleen om de mail af te geven <span class= +"pagenum">[<a id="pb242" href="#pb242">242</a>]</span>en op te nemen, +geen passagiers in Port Saïd mogen landen, dat die tot +Alexandrië meegenomen moeten worden en daar een tweedaagsche +quarantaine moeten ondergaan. Dat er Dinsdagavond echter een boot van +de Fransche lijn van hier vertrekt, dat die in bovengenoemde havens +niet stopt en de passagiers in Port Saïd alleen een medisch +onderzoek hebben te ondergaan en daarna aldaar aan wal kunnen gaan. +Daar wij allen onze groote bagage in Port Saïd hadden laten staan +en enkelen van ons ook om andere redenen in die haven wilden landen, +besloten wij, tot Dinsdagavond hier te blijven, Beirût te zien en +een paar rustige dagen te hebben, alvorens wij in Egypte weder groote, +nieuwe indrukken opdoen.</p> + +<p>Beirût is een zeer geschikte stad om eenigen tijd rustig door +te brengen. Het ligt aan de Middellandsche Zee en bezit een zeer zacht +en prettig aandoend klimaat. De zon is hier niet zoo heet als aan de +Riviera, maar ook is het hier niet zoo koud in de schaduw als daar. De +omgeving van de stad is schitterend mooi, alles ademt rust en kalmte. +Voor menschen en vooral voor kinderen met een zwakke gezondheid is het +verblijf in den winter hier, naar mijne meening, weldadiger dan aan de +Riviera. Blijft men aan den zeekant, dan is er geen stof te duchten, +alleen de landwegen zijn stoffig, maar niet zoo erg als in de reeds +genoemde streek. De stad is min of meer Europeesch, men ziet hier bijna +geen oriëntaalsche kleeding. Ook in de meeste winkels kan men zich +met de Fransche of de Engelsche taal verstaanbaar maken.</p> + +<p>Wij gebruikten de paar dagen gedwongen rust om achterstallige +correspondentie af te doen en om verfrischt en krachtig aan boord van +het Fransche stoomschip te komen. Ofschoon wij wisten, dat de boot +eerst ’s avonds om zes uur zou vertrekken, begaven wij ons toch +direct na de lunch reeds aan boord, om op de boot rustiger nog dan in +de stad van het mooie landschap rondom ons te profiteeren.</p> + +<p>Als wij nu morgen vroeg geen oponthoud in Port Saïd hebben en +men ons zonder kunsten aan wal wil zetten, dan komen wij vroeg genoeg +om onze bagage uit het depôt te halen en nog denzelfden dag naar +Caïro te vertrekken. De geheele maand December blijven wij in +Caïro.</p> + +<p class="alignright">6 December 1911. <span class="pagenum">[<a id= +"pb243" href="#pb243">243</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch28" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-271.gif" alt= +"Ornament" width="617" height="197"></div> + +<h2 class="normal">In Quarantaine.</h2> + +<p>Ik was mij niet bewust, toen ik den vorigen brief op het schip van +de Messageries Maritimes zoo plotseling eindigde, omdat Port Saïd +in het gezicht kwam en ik mij gereed moest maken om aan wal te gaan, +wat mij boven het hoofd hing. Wel had ik ’s morgens tot een +mijner medereizigsters de opmerking gemaakt, dat op een zoo vuil schip, +waarop eerste, tweede, derde en vierde klasse passagiers broederlijk en +zusterlijk op het dek dooreenwandelden, er slechts een verdacht +ziektegeval onder één van de lagere klassen behoeft voor +te komen om ons allen in quarantaine te doen gaan. Maar ik dacht er +niet aan, dat dit werkelijk het geval zou worden. Smeriger booten dan +die Fransche booten kan men zich niet voorstellen. Voor de eerste +klasse passagiers was alleen de eetzaal gereserveerd; maar daar vlak +daarboven een hal was, waar elkeen kon komen, heerschte er den geheelen +dag een drukkende, bijna niet uit te houden atmosfeer. Maar boven op +het dek was het heelemaal niet te zijn, daar lagen en zaten in alle +hoeken en gaten, op alle banken en stoelen, de geurige en kleurige +Arabieren, die met hun heele hebben en houden op weg waren om van +vaderland te verwisselen. De onschuldige kindertjes van deze +natuurmenschen vermaakten zich met kinderlijke spelen en deponeerden +tusschen de bedrijven door kleine plasjes en vaster bestanddeelen op de +plekjes, die zij daarvoor geschikt vonden.</p> + +<p>Er waren 1228 passagiers aan boord; daarvan waren er bijna 1000 +tusschendekspassagiers, allen op weg naar Amerika. Ongeveer 150 van +dezen moesten in Port Saïd aan wal gaan, om daar van schip te +verwisselen, de anderen gingen tot <span class="pagenum">[<a id="pb244" +href="#pb244">244</a>]</span>Marseille door om daar overgescheept te +worden. Deze menschen, die in eigen land en in eigen woning niet het +minste begrip van zindelijkheid hebben, vertoonen natuurlijk nog +smeriger uiterlijk op een overvulde boot, liggende kris en kras dooreen +in de maag van het schip, zonder gelegenheid zich te reinigen, etende +hun eigen meegebracht voedsel, en liggende op eigen meegebrachte +lompen. Maar dat dezulken onze reisgenooten zouden zijn, wisten wij +niet toen wij in Beirût aan boord gingen. Elkeen had ons zoo vaak +verzekerd, dat de “Messageries Maritimes” ongehinderd Port +Saïd zou kunnen binnenstoomen, dat wij aldaar alleen een medische +inspectie hadden te ondergaan, dat wij niet twijfelden aan de +geloofwaardigheid van deze inlichtingen.</p> + +<p>Even over twaalf uur, het vastgestelde landingsuur, stoomden wij +langzaam de haven van Port Saïd binnen, passeerden wij het mooie +standbeeld van De Lesseps en wierp het schip zijn anker uit op eenige +meters afstand van de landingsplaats. Wij stonden allen gepakt en +gezakt om direct aan wal te gaan, doch men vertelde daar, dat wij te +wachten hadden op den dokter, die nog niet aan boord was gekomen. Het +was een Tantalus-kwelling voor de lieve echtgenooten, broeders en +andere familieleden, die in kleine bootjes ons schip reeds waren +tegemoet gekomen en steeds om ons heen bleven dobberen, en die op +eenige armenlengten van het liefste wat zij bezaten verwijderd waren, +en toch noch bij ons aan boord mochten komen, noch de lang verwachten +over de verschansing heen bij zich in het bootje mochten tillen en +meevoeren. Wachten, wachten, was steeds het antwoord, dat wij kregen +als wij het eene kwartier na het andere zagen verstrijken en permissie +vroegen om weg te gaan.</p> + +<p>Om half twee begon de medische inspectie bij de eerste klasse. Wij +moesten ons in de eetzaal verzamelen, en, als onze naam werd +afgeroepen, den dokter voorbij de zaal verlaten. Dat kostte ons elk 2 +shillings. Toen kwam de tweede klasse; ook dat ging goed. Daarna de +derde klasse, en gelukkig werd ook daar alles goed bevonden. Het was +toen reeds over drie uur en wij vroegen of wij nu niet aan wal mochten +gaan, maar eerst moest de vierde klasse nog geïnspecteerd worden. +En daar gebeurde het! Alles tengevolge van de stommiteit van den +Franschen scheepsdokter. <span class="pagenum">[<a id="pb245" href= +"#pb245">245</a>]</span></p> + +<p>Des nachts had een oude vrouw van 70 jaar, uit de 4de klasse +passagiers, die met hare kinderen naar Amerika wilde vertrekken, het +tijdelijke met het eeuwige verwisseld; hoogstwaarschijnlijk door de +slechte atmosfeer en de voorafgaande vermoeienissen en emoties van de +reis, eenvoudig <span class="corr" id="xd0e2813" title="Bron: +gesuffoqeerd">gesuffoqueerd</span>. Dat kwam den inspecteerenden dokter +verdacht voor en toen later ook onder het scheepsvolk een jonge man +ontbrak en de dokter riep: “waar is die zieke jongen?”, +scheen de argwaan te vermeerderen. Toen ten slotte de boy gevonden was +en deze opgaf, dat hij weder heelemaal beter was, alleen een +beetje....., was de maat vol. De dokter wilde geen toestemming tot +vertrek geven, hij vroeg een consult met een collega. Eerst kwam +één, toen nog een dokter aan boord, die allen heel +gewichtige gezichten zetten en nadat men ons tot zes uur in het +onzekere had gelaten, kwam toen het positieve bevel; “Niemand mag +aan wal gaan, allen moeten mede naar Alexandrië!” Het lijk +van de oude vrouw, alsook de zieke jongeling, werden aan wal gezet en +men verzekerde ons positief, dat wij in Alexandrië, na nog een +medisch onderzoek, allen daar aan wal konden gaan. Den wachtenden +echtgenooten werd vergund aan boord te komen om de mogelijke +ballingschap met hunne vrouwtjes te deelen.</p> + +<p>Ons clubje troostte zich in het lot, wij pakten den boel maar weder +uit en vlijden ons na een gezelligen avond maar weder in onze +scheepshutten ter ruste. Het was echter voor een massa passagiers een +groote teleurstelling en veroorzaakte hun groote moeilijkheden. Er +waren moedertjes met drie, vier en meer kinderen, die in Port Saïd +thuis behooren, en die nu zooveel meer onkosten hebben, zooveel langer +met die schapen onderweg moeten zijn en dood-vermoeid dezen tocht +opnieuw, ondernamen.</p> + +<p>Tusschen acht en negen uur kwamen wij den volgenden morgen in de +haven van Alexandrië aan en daar begon de pret opnieuw. Eerst kwam +een doktertje, een Griek, aan boord en nu zouden wij, zoo heette het, +een zorgvuldiger onderzoek hebben te ondergaan. Weer werden de namen +van alle eerste klasse-passagiers in de eetzaal afgeroepen en moesten +wij voor den dokter verschijnen, de tong uitsteken en werd, zoo te +zeggen, de pols gevoeld. Voor dit laatste was echter geen tijd genoeg +en ik ben zeker dat van geen der eerste klasse-passagiers <span class= +"pagenum">[<a id="pb246" href="#pb246">246</a>]</span>de hartslag kon +worden geconstateerd. Het werd weder middag alvorens dit onderzoek, met +gunstig gevolg voor alle aanwezigen op de boot, was afgeloopen, doch +toen wij meenden aan wal te kunnen gaan, heette het, dat op een +telegram uit Port Saïd gewacht moest worden met de resultaten van +de autopsie op de oude vrouw en het ziekteverloop van den zieken +jongeling. Heel gauw kwam dat telegram, vermeldende: dat de jongen +beter was, doch dat men van de oude vrouw niet met zekerheid kon +zeggen, dat zij geen cholera had gehad. Om die reden was het bevel: +allen, die in Egypte wilden blijven, moesten in quarantaine, de +passagiers voor Marseille konden doorgaan.</p> + +<p>Toen werd onmiddellijk de geel-groene of groen-gele vlag in top +geheschen en werden wij beschouwd als komende van een besmet schip. Wij +waren nu gevangenen in den volsten zin van het woord, wij hadden geen +eigen wil meer, maar moesten gehoorzamen aan de bevelen van de +Egyptische politie.</p> + +<p>Dat klinkt alles zeer gewichtig en het was het eigenlijk ook, maar +wij zagen er voorloopig alleen het komische van. Wij wisten niet wat +ons te wachten stond, niemand kon ons zeggen hoe lang de gevangenschap +zou duren en niemand kon ons eenige inlichtingen geven hoe wij het er +zouden hebben.</p> + +<p>Om twee uur werden, stil en plechtig, vijf of zes groote +zolderschuiten, getrokken door ’n klein, vuil stoombootje, aan +onze boot vastgelegd; eerst werd alle bagage ingeladen, ook de heele +huishoudingen van de emigranten, daarna werden eerste en tweede +klasse-passagiers in één boot, de derde en vierde <span +class="corr" id="xd0e2828" title="Bron: klasse-pasagiers"> +klasse-passagiers</span> in drie of vier andere booten geladen, en toen +gingen wij in treurigen optocht naar ’n afgelegen plaats, waar +wij allen ontscheept, doch onmiddellijk in een gereedstaanden trein +opnieuw geladen werden. Hier was het een onuitsprekelijke herrie, +iedereen zocht naar zijn bagage en men wilde gaarne in den trein een +goed plaatsje hebben. De geheele trein bestond alleen uit derde +klasse-wagens, die er zeer primitief uitzagen en onuitstaanbaar naar +carbol roken. Er was een hooge piet, een pasja, bij ons aan boord, die +de ballingschap met ons moest deelen, dien hielden wij in het oog en +volgden hem in den waggon. Daardoor werden wij niet met de derde en +vierde klasse-passagiers vermengd en hadden vrij goede plaatsen.</p> + +<p>Hoe treurig de stand van zaken ook voor vele reizenden <span class= +"pagenum">[<a id="pb247" href="#pb247">247</a>]</span>en vooral voor de +arme landverhuizers was, die daardoor misschien hun passage op de boot +naar Amerika verloren, doch in elk geval op extra kosten werden +gejaagd, het ontschepen en inschepen van zoovele nerveuse personen en +hun angst, een stuk van de bagage te verliezen, gaf toch ook menig +vermakelijk tooneeltje. Als een waggon volgeladen was, dan werden de +deuren van buiten gegrendeld, een politie-agent op post gezet, zoodat +niemand meer kon ontvluchten. Onder die politie-agenten waren er +verscheidene zwart-menschen, die nu eens met een air van autoriteit al +die wit-menschen de les lazen. Het was nog voor vier uur toen wij allen +en ook de bagage in den trein geladen waren, doch het werd over zes, +alvorens wij konden afreizen. Toen ik om vijf uur, ongeduldig geworden, +mijn hoofd eens buiten het raam stak, om te informeeren waarom wij niet +afreisden, vertelde men, dat de machinist ongeveer een uur geleden naar +de stad was gegaan, om water te halen en niet terug kwam. De +stationschef zou hem gaan zoeken en zien wat van hem geworden was. Het +resultaat van dat onderzoek hebben wij niet vernomen, maar om zes uur +zette onze trein zich eindelijk in beweging, bracht ons eerst een +eindweegs in de eene en daarna in een juist tegenovergestelde richting, +zoodat wij totaal in de war geraakten, waar men ons bracht. Het was +donker en daardoor alles heel geheimzinnig, en toen wij tenslotte aan +de Lazaretto aangekomen waren en zagen hoe wij daar aan alle zijden +door hekken en hooge muren van de overige wereld werden afgesloten, +maakte zich toch van velen een minder vroolijke stemming meester.</p> + +<p>Wij werden er door een dame, een directrice, ontvangen, die ons +onmiddellijk onze kamers wees en ons met de orders van ’t huis op +de hoogte bracht. Het zag er alles zindelijk en netjes uit, de +slaapzalen met nette, zindelijk uitziende bedden, voor vijf of zes +personen ingericht, de muren helder wit gekalkt en een goede voorraad +water om zich te verfrisschen. Spoedig kwam de eerste officier op het +terrein en deelde ons mede, dat het misschien maar voor +één dag zou zijn, dat wij zijne gasten waren. Het hing +alles af van de telegrafische berichten, die den volgenden dag uit Port +Saïd verwacht werden.</p> + +<p>Hoewel het voor ons eerste klasse-passagiers best uit te houden was, +waren wij toch echte gevangenen en konden <span class="pagenum">[<a id= +"pb248" href="#pb248">248</a>]</span>ons slechts buiten in een beperkte +ruimte vrij bewegen. Buiten de dubbele rij hekken, stond heel wat +militair vertoon om te voorkomen, dat een onzer zou ontsnappen. Ook het +eten was zindelijk en goed bereid en als ik ’t menu vermeld van +wat ons den eersten avond om acht uur als diner werd voorgezet, dan zal +men zien, dat men voor geld hier vrij goed bediend kan worden. <span +class="corr" id="xd0e2841" title="Bron: Vermecellisoep"> +Vermicellisoep</span>, gebakken zalm, roastbeef met verschillende +groenten, gevogelte en salade; daarna roomsoezen, dadels, appelen en +sinaasappelen, Turksche koffie en gedurende het diner, vrij goede +landwijn naar believen. Wij moeten echter voor deze gevangenschap +twintig francs per dag betalen, een som, waarvoor wij in elk hotel een +goede kamer en goed voedsel kunnen verkrijgen.</p> + +<p>Niet alleen is de directrice een Engelsche dame, maar ook eene der +doctoren is een vrouwelijke collega uit Engeland. Het zijn voornamelijk +deze twee vrouwen, die hier met gezag hebben op te treden, wat zeer +veel tact vereischt, omdat de meeste gasten hier tegen wil en dank +gehouden worden en mokkende en halsstarrig zijn.</p> + +<p>Toen echter den volgenden morgen het bevel kwam, dat wij allen tot +Maandag moesten blijven, toen maakte de vroolijke stemming weldra +plaats voor een tragische. Onder onze medegevangenen, wij waren met 54 +eerste klasse-passagiers, waren verschillende groote handelslieden, die +door dit oponthoud aanmerkelijke schade leden, anderen, die voor +ernstige familie-aangelegenheden tehuis of in den familiekring moesten +zijn en de plannen van elkeen werden door dit lange onvoorziene +oponthoud min of meer gedwarsboomd<span class="corr" id="xd0e2848" +title="Bron: ..">.</span> Bovendien was er in onze gevangenis niets te +krijgen, wat de eentonigheid van het verblijf kon verminderen. Als er +geen van de drie maaltijden in voorbereiding waren, dan konden wij zelf +eenige tafels en ongemakkelijke stoelen naar buiten sleepen, voor een +gemakkelijker zitgelegenheid kon men naar de slaapzaal gaan en zijn bed +gebruiken. Meer dan de helft van den tijd werd dan ook door ons op bed +en slapende doorgebracht; achteraf beschouwd kwam deze ongezochte +rustkuur ons uitstekend ten goede, na de gejaagde, vermoeiende tocht +door Arabië en de emotievolle dagen aan boord van dat vieze, +Fransche schip.</p> + +<p>Met eenige Mohammedaansche dames, die onder onze lotgenooten waren +en waarvan enkelen Engelsch, anderen Fransch <span class="pagenum">[<a +id="pb249" href="#pb249">249</a>]</span>spraken, maakten wij nu wat +nader kennis en vernamen van hen allerlei bijzonderheden. Een paar van +hen waren Drusen, dat zijn Mohammedanen, die Mohammed wel vereeren, +doch niet aanbidden. Zij aanbidden alleen God en gelooven, dat God nu +en dan groote wijsgeeren doet geboren worden, die de overige <span +class="corr" id="xd0e2855" title="Bron: menscheid">menschheid</span> in +ontwikkeling ver vooruit zijn, doch dat niet alleen Mohammed en +Christus zulke wijsgeeren waren, maar er telkens nog zoodanigen geboren +worden, waardoor de geheele menschheid in ontwikkeling vooruit gaat. +Als aandenken aan onze gezamenlijke ballingschap hebben die meisjes +voor elk van ons een mooi kraagje gehaakt. Het haakwerk van deze +vrouwen is nog fijner en mooier dan het Iersche haakwerk en heeft ook +hooger marktwaarde.</p> + +<p>Nu zou ik zeker wel twee brieven kunnen volschrijven als ik in alle +bijzonderheden zou treden van ons vierdaagsch verblijf in deze +gevangenis; als ik uiteenzette, welke gevoelens ons bekropen, toen wij +den eersten morgen in onze slaapzaal ontwaakten en zagen dat de ramen +van onze cel met zware ijzeren stangen getralied waren en dat daarover +heen nog eens een dik ijzeren netwerk gespannen was, zoodat wij door de +ramen niets naar buiten noch naar binnen konden moffelen; dat ons +voedsel drie keer daags van uit Alexandrië moest worden +aangebracht en dat dit door een klein poortje in de dubbele +verschansing, waarachter wij zaten, moest worden naar binnen geduwd; +dat men ons niet alleen een veel te hoogen prijs voor voedsel en logies +liet betalen, doch dat men ons in rekening bracht, en wel vrij hoog, +ons transport per zolderschuit en derde klasse trein van het schip naar +de Lazaretto, en een zeer hooge som voor desinfectie van onze goederen; +dit laatste was daarom zoo schandelijk, omdat niets van ons goed +gedesinfecteerd was, wij hadden onze handbagage bij ons, het had ons +niet verlaten. Toen wij daartegen reclameerden, werd ons geantwoord, of +wij dan liever wilden, dat men het gedesinfecteerd en daarmede geheel +bedorven had, en als wij weigerden te betalen, zou men ons eenvoudig +langer in de Lazaretto houden. Ook zal ik niet in details treden over +alle tegenstrijdige berichten, die wij elken dag van de directrice<span +class="corr" id="xd0e2860" title="Niet in bron">,</span> de +verschillende doktoren en den eersten officier kregen, inlichtingen, +die elkaar <span class="corr" id="xd0e2863" title="Bron: boutweg"> +boudweg</span> tegenspraken; of klagen over den <span class= +"letterspaced">éénen</span> handdoek voor elk onzer, +waarmede wij vijf dagen <span class="pagenum">[<a id="pb250" href= +"#pb250">250</a>]</span>ons moeten rein houden; of over het ontbreken +van hygiënische maatregelen, waar die het eerst noodig waren; +onder al deze omstandigheden bleven wij in een goed humeur en zagen er +al het komische van en vermaakten ons er mede. Avonturen zijn in den +regel niet prettig als men ze ondervindt, men lacht er alleen later +over; dit avontuur, zoo ongezocht—wij hadden in Arabië alles +gedaan om juist aan de quarantaine te ontkomen—gaf ons terwijl +wij het ondervonden, toch menig vroolijk uurtje.</p> + +<p>Het schandelijkste van alles is wel de wijze waarop men de +gevangenen vrij laat. Evenals werkelijke misdadigers werden wij +eenvoudig met al onze bagage buiten de poort gezet en vernamen wij, dat +wij op ruim vier mijlen afstand van <span class="corr" id="xd0e2873" +title="Bron: Alexdrië">Alexandrië</span> waren. Onze groep +had door middel van de directrice bij Cook’s office aangevraagd +ons eenige rijtuigen te zenden, en er waren eenige rijtuigen, die +altijd rond zoo’n instelling zwermen om degeen, die vrijkomt, +voor een veel te hooge som naar de stad te brengen, maar overigens +moest elkeen nu maar zien, op welke wijze hij of zij de pas verkregen +vrijheid wilde gebruiken. Geen enkele maatregel, om het de menschen +gemakkelijk te maken, was genomen.</p> + +<p>En nu zullen velen misschien nieuwsgierig zijn te weten hoe mrs. +Catt zich onder deze omstandigheden hield. Zij was steeds de +prettigste, opgewektste, tevredenste van allen en vond het “<span +lang="en">a new experience in her life</span>”. De wijze waarop +zij den laatsten morgen haar boeltje bijeenpakte en elk hoekje van onze +cel nog eens doorkeek, om alles vooral goed in haar geheugen te +griffen, was waard vereeuwigd te worden. Zij is maar één +oogenblik boos geweest, dat was toen zij haar naam moest teekenen onder +de kwitantie en zij er bij wilde zetten, “betaald onder +protest”, en haar dit geweigerd werd, maar ook deze boosheid had +een komische zijde en deed haar later schaterlachen.</p> + +<p>Wij zijn nu weder vrij, onze kennis is verrijkt, wij weten nu hoe +gevangenen zich moeten gevoelen, hoe het in een Egyptisch +quarantaine-station toegaat, hoe beschaafde Arabieren, Turken, Grieken +en andere oriëntaalsche menschen zich met ons beschaafd weten te +gedragen, en over dat alles verheugen wij ons en klagen niet.</p> + +<p class="alignright">11 Dec. 1911. <span class="pagenum">[<a id= +"pb251" href="#pb251">251</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch29" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-271.gif" alt= +"Ornament" width="617" height="197"></div> + +<h2 class="normal">Caïro.</h2> + +<p>Het is waarschijnlijk wel te begrijpen, dat wij, nadat wij ’t +quarantaine-station verlaten hadden, niet veel lust gevoelden ons lang +in Alexandrië op te houden. Onze meeste lotgenooten verlieten die +toch overigens wel mooie stad met de eerstvolgende gelegenheid. Zoo +wilden wij evenwel niet vertrekken, in elk geval wilden wij toch een +bezoek brengen aan de Catacomben, om de belangrijke Egyptische +begraafplaats, dateerende uit de 2e eeuw onzer jaartelling, te zien. +Deze begraafplaats werd aldaar een dozijn-aantal jaren geleden ontdekt. +Men gaat met een flinke breede wenteltrap, die gedeeltelijk nieuw is, +tot diep onder den grond en komt dan in ’n grooten tempel met +verschillende vertrekken, alwaar 150 lijken in afzonderlijke gemetselde +en gebeeldhouwde nissen gevonden werden. Het beeldhouwwerk van vele +dier nissen is zeer goed bewaard gebleven en zelfs een geheele tempel, +die hoogstwaarschijnlijk het lijk van een hooggeplaatst persoon bevat, +is bijna in ongeschonden staat aanwezig. Deze begraafplaats is +ongetwijfeld voor archaeologen en liefhebbers van oudheden een +afzonderlijk bezoek aan Alexandrië meer dan waard.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-285.jpg" alt= +"Blik op Caïro." width="720" height="471"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Blik op <span class= +"corr" id="xd0e2896" title="Bron: Cairo">Caïro</span>.</span></p> +</div> + +<p>Nadat wij dit belangrijk stuk uit oud-Egyptische grootheid hadden +gezien, lieten wij ons door de voornaamste buurten van de stad rijden, +stapten even in het mooie, weelderig ingerichte Savoy-hotel af om een +goede afternoon tea te gebruiken en vertrokken met den trein van zes +uur naar Caïro. Wij waren weliswaar dien middag uit de quarantaine +ontslagen, maar geheel vrij waren wij toch nog niet. Wij hadden een +man, een begeleider, op den bok van ’t rijtuig medegekregen, +<span class="pagenum">[<a id="pb252" href="#pb252">252</a>]</span>die +een lijstje met onze namen bij zich had, die ons tot in het station +bracht en zorgde, dat onze spoorkaartjes met een rood kruis geteekend +werden. Daardoor wist de conducteur direct met welk soort volk hij te +doen had en in <span class="corr" id="xd0e2904" title="Bron: Cairo"> +Caïro</span> werden wij des avonds om half tien opgehouden en +moesten weder eene medische inspectie doormaken en ons adres in +Caïro achterlaten. Ongelukkig was geen onzer in het bezit van een +Baedeker van Egypte, die hadden wij noch in Zuid-Afrika, noch in een +der plaatsen aan de oostkust, noch in Arabië kunnen machtig worden +en wij konden derhalve niet anders doen dan een hoteladres opgeven, dat +ons door—geen onzer wist meer wie—was aanbevolen. Naar dat +hotel begaven wij ons, doch onmiddellijk bij aankomst zagen wij, dat +wij verkeerd waren. Het was in zijn soort een heel goed hotel, bij wat +wij in Arabië ondervonden hadden zelfs zindelijk te noemen, maar +het was een hotel van den zooveelsten rang, in Baedeker, die wij den +volgenden morgen reeds om acht uur kochten, aangeduid onder de rubriek: +“en dan nog verscheiden hotels van minder gehalte”. Wij +passeerden er een zeer onrustigen nacht, waren den volgenden morgen +reeds om zes uur kant en klaar om bij het eerste morgengloren er op uit +te trekken een Baedeker te koopen en een beter hotel op te sporen. Dat +alles gelukte vrij spoedig, zoodat wij om tien uur ’s morgens +reeds met pak en zak in het mooi gelegen en comfortabel ingerichte +Continental-hotel overgebracht waren.</p> + +<p>Wat een gelukkig vrij gevoel bekroop mij, toen ik in dat goede hotel +een frisch bad kon nemen, van kleederen kon wisselen en mij ’s +avonds in een goed bed, met een kamer voor mij alleen, te slapen kon +leggen, en dat niemand meer over mij te bestellen had. Door ons spoedig +vertrek uit het eerste hotel schijnt de gezondheidscommissie ons spoor +bijster geworden te zijn, wij althans hebben van geen dokter meer iets +vernomen, terwijl andere lotgenooten nog de geheele week des morgens +een doktersvisite ontvingen.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-303.jpg" alt= +"Straattafereel in Caïro." width="720" height="462"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Straattafereel in <span +class="corr" id="xd0e2914" title="Bron: Cairo"> +Caïro</span>.</span></p> +</div> + +<p>Dit gedwongen langer verblijf in Arabië en daarna de 5 dagen +oponthoud in het quarantaine-station hebben de plannen, die wij voor +ons verblijf in Egypte gemaakt hebben, geheel in de war gestuurd. Mrs. +Catt en ik hadden reeds vóór wij naar het Heilige Land +afgereisd waren een hut besproken op de “Prinses Juliana” +van de Mij. Nederland, die <span class="pagenum">[<a id="pb253" href= +"#pb253">253</a>]</span>9 Januari 1912 van Port-Said vertrekt. Wij +hadden daardoor ongeveer zes weken tijd om Caïro en het +voornaamste gedeelte van den Nijl te zien, maar nu onze tijd zoo is +bekort geworden en wij bovendien eenige dagen noodig hadden om ons te +restaureeren, alvorens in staat te zijn nieuwe indrukken te verwerken, +nu zal van de Nijlreis waarschijnlijk niet veel komen. Caïro +levert alleen genoeg belangrijks op om een week of vier met overvloed +van afwisseling hier door te brengen. Wel heeft Caïro voor +personen, die in de laatste maanden zooveel oriëntaal leven zagen, +niet die groote aantrekkelijkheid, niet dat verbijsterend nieuwe, als +degenen ondervinden, die kersversch uit Europa naar hier verplaatst +worden. Veel van hetgeen wij hier zien, zagen wij reeds in Damascus en +in Jeruzalem en omstreken. Ook is Caïro, of liever dat gedeelte +van de stad, waarin de goede hotels gelegen zijn, zoodanig +gemoderniseerd, dat het, afgezien van de straattooneeltjes, daar op een +of ander Europeesche stad is gaan gelijken. De groote geheel Europeesch +ingerichte hotels, die, om toch een klein beetje het oriëntaal +karakter te behouden, bedienden voor een deel uit inboorlingen, gekleed +in roode of anders gekleurde Turksche broek en kort jakje, dat rijk met +goudborduursel is gegarneerd, recruteeren; de groote Fransche, +Engelsche en Amerikaansche winkels, met hunne Europeesche koopwaren; de +kantoren van de groote stoomvaartlijnen, de bankinstellingen, de +Parijsche café’s, ’t Fransche en Italiaansche +operagebouw en nog zoovele andere gebouwen ontnemen aan het centrum der +stad ’t geheel Egyptisch karakter. Wel zijn al deze gebouwen +gegroepeerd om een grooten, smaakvol aangelegden tuin, den +Ezbekujeh-tuin, met eenige zeer buitengewone, zeldzaam mooie boomen, +die, door de vele vrij dikke luchtwortels, die van boven uit de takken +naar beneden hangen, doch zoodra zij den grond bereiken in den grond +zich vastmetselen, den stam van den boom een allerzonderlingsten vorm +geven; maar deze tuin kan alleen den indruk niet wekken dat men in een +Egyptische stad vertoeft.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-321.jpg" alt= +"De Sphinx.—Op den achtergrond eene pyramide." width="720" +height="410"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">De Sphinx.—Op den +achtergrond eene pyramide.</span></p> +</div> + +<p>Dien indruk krijgt men pas goed, als men buiten de stad gaat en een +bezoek brengt aan de wereldbekende pyramiden en de Sphinx. Reeds de +rijtoer daarheen, passeerende de Nijlbrug en door het dorp Gizeh, +brengt reeds die zekere Egyptische stemming. Rondom ziet men dan veraf +overal de woestijn, met <span class="pagenum">[<a id="pb254" href= +"#pb254">254</a>]</span>het droge, glinsterende, witte zand, waardoor +de zon zoo krachtig en heet teruggekaatst wordt, en waarin veraf overal +de donkere pyramiden den kop in de lucht steken. De meest +indrukwekkende van al deze pyramiden is de groote pyramide van Gizeh, +welke bij den ingang van de Libyan-woestijn, in de onmiddellijke +nabijheid van de Sphinx staat. Deze kolossus, die verondersteld wordt +meer dan 6000 jaren oud te zijn, brengt elkeen alleen in verbazing over +de enorme afmetingen en ook over den jarenlangen arbeid, dien ’t +gekost moet hebben om hem tot stand te brengen. Uit een architectonisch +of aesthetisch oogpunt vind ik er niets aan te bewonderen, maar wel +dringt, hoe langer men er naar kijkt, steeds meer het besef door met +welke reuzenafmetingen men hier te doen heeft. Volgens de opgaven +zouden er, loopende over twintig jaar, elk jaar gedurende drie maanden +100.000 man aan gewerkt hebben om de eenige millioenen granietblokken, +elk van 40 kubiek voet grootte uit te houwen, te fatsoeneeren en op te +stapelen. En dat ding was gebouwd om als graftombe te dienen van koning +Cheops en zijne familieleden. Al die pyramiden zijn graftomben van een +of ander vorstelijke familie. Zeer zeker een zeer eigenaardige manier +om zijn lijk te laten bewaren.</p> + +<p>Een geheel anderen indruk verwekt de Sphinx, waarvan zoovele +bewonderaars van Egypte zoovele romantische verhalen, weten te doen. +Als men Pierre Loti’s boeken en herhaalde beschrijvingen over dit +bewonderingswaardige monument leest, en als men in aanmerking neemt, +dat tal van personen in de onmiddellijke nabijheid er van, midden in de +woestijn, in den letterlijken zin van het woord, hunne tenten opslaan +om in de gelegenheid te zijn, dit wonder uit de oudheid onder alle +soort belichting en bij zonsopgang en zonsondergang te zien en te +bestudeeren, dan begrijpt men zeker, dat ik mij aan eene beschrijving +er van niet waag. Ik zag het op een mooien zonnigen namiddag; ik vleide +mij in het warme mulle zand aan den voet van het monster neder en +observeerde wat deze mannenkop op leeuwenlichaam mij te vertellen zou +hebben. En het vertelde mij zulke geheel andere zaken als die ik er van +gelezen had, dat ik ze niet waag neer te schrijven. De nuchtere +impressie, die ik het allereerst kreeg, was, dat het zeer te betreuren +is, dat deze reuzenkop zijn neus verloren <span class="pagenum">[<a id= +"pb255" href="#pb255">255</a>]</span>heeft, dat er een hak uit de +lippen is en dat de nek de helft van zijne afmetingen heeft verloren, +maar na eenigen tijd maken deze mankementen niet meer den hoofdindruk +en beginnen de mysterieuse oogen te spreken. Maar, zooals ik reeds +opmerkte, wat die mij te vertellen hadden, behoud ik voor mij zelf.</p> + +<p>Moskeeën zijn in Caïro over de vijfhonderd, daaronder zijn +er heel mooie en heel oude, maar wij zijn er hier maar enkele binnen +gegaan, omdat wij in de laatste weken zooveel van die dingen zagen, dat +wij er nu voorloopig genoeg van hebben.</p> + +<p>Als overal in deze soort steden gevoel ik mij hier het meest +aangetrokken tot het volksleven, geen dag gaat er voorbij, waarop ik +niet een korten tijd hier in den bazaar doorbreng. Bazaar heeft in deze +oriëntale steden eene andere beteekenis dan wij er gewoon zijn aan +te hechten. De bazaar is dat gedeelte van de stad, waar alle +handwerkslieden hun bedrijf uitoefenen en hunne winkels hebben. Het is +een complex van zeer nauwe straatjes, die als in een doolhof in elkaar +loopen en waar in elk straatje een afzonderlijk beroep wordt +uitgeoefend. Er is een straatje voor de schoenmakers, een voor de +goudsmeden, de koperwerkers, de kappers, de kleermakers, enz. enz. Het +beroep wordt altijd in de kleine open ruimte uitgeoefend, die +tegelijkertijd ook het winkeltje is. De straatjes zijn zoo nauw, dat +men elkaar er nauwelijks in passeeren kan. In die nauwe, bont gekleurde +straatjes in Caïro vindt men het echte Egyptische leven. Het lijkt +op dat van alle oostersche steden, maar het heeft toch hier zijn +bijzonder karakter en zijne eigen bekoorlijkheid. Behalve dat de +eigenaars van de winkeltjes elken voorbijganger nopen tot staanblijven +om zijne waren te bezien, “kijken kost niets” hoort men in +alle talen en in alle toonaarden telkens opnieuw zich toeroepen, maar +ook de vele wandelende winkeliers, mannen, behangen met een heelen +winkelinhoud, sporen je telkens aan hetgeen zij te koop aanbieden te +bezien en iets van hen te koopen. Tusschen het geschreeuw van dezen +hoort men onophoudelijk het rinkelen van glazen en kopjes van +kooplieden, die behangen zijn met het een of ander vaatje, gevuld met +smakelijk vocht uit een café, die de menschen willen aansporen +een glas of een kop leeg te drinken van het door hen aangeboden lekkere +vocht, dat dikwijls niets anders is als water met een <span class= +"pagenum">[<a id="pb256" href="#pb256">256</a>]</span>of ander geurtje. +Komt men één oogenblik in een beetje breeder straatje, +dan kan men onophoudelijk plaats maken voor de ezeltjes, die aan +weerszijden behangen zijn met vruchten, groenten of ook wel allerlei +andere koopwaren, die door den drijver van het beest op luiden toon en +met veelzijdige gebaren te koop worden aangeboden. Dat alles en +onnoemelijk veel meer geeft een levendigheid, geroezemoes en +kleurigheid aan dit interessante stadsdeel, dat beter geschilderd dan +beschreven kan worden.</p> + +<p>Hoewel ook dit Oostersch volk een eigen opvatting van zindelijkheid +heeft, is het hier toch oneindig veel zindelijker en hygiënischer +dan in Jeruzalem en Syrië. Ook is het volk hier beter gekleed. De +Arabier schijnt er een eer in te stellen zijne kleederen zoolang te +dragen, tot zij hem van het lijf vallen en blijkbaar worden zij in al +dien tijd dan ook nooit gereinigd; de Egyptenaar, voor zoover die zich +ten minste in de straten vertoont, schijnt juist zeer veel aan goede en +mooie kleeding te hechten. Vooreerst is het opvallend, zoo goed en +smaakvol hier iedere man en vrouw geschoeid gaan, bij het volk zijn +vooral roode en gele schoenen zeer in den smaak, en dan zijn de lange +kleederen en de hoofdbedeksels van de Egyptenaren steeds van zulke +mooie harmonieerende kleuren en van zulk een goede kwaliteit, dat men +onwillekeurig de verkeerde conclusie gaat trekken, dat de +kleedingstoffen en het maken er van hier weinig geld kosten.</p> + +<p>Doordat de Mohammedanen, en die vormen hier natuurlijk de groote +meerderheid van de bevolking, hun Zondag of wekelijkschen rustdag op +Vrijdag vieren, de Joden op Zaterdag en de Christenen op Zondag, +daardoor is hier nooit een dag in de week, dat alle werk stilstaat en +alle winkels gesloten zijn, of dat zoo’n dag een bepaald karakter +heeft. Alleen de musea en andere openbare instellingen zijn des +Vrijdags gesloten, de Mohammedanen houden echter hunne winkeltjes +tusschen de godsdienstoefeningen open. Donderdag is vooral een +levendige dag in de volksbuurten van Caïro, het is de dag +vóór hun Zondag en evenals de Jodenbuurt in Amsterdam op +Vrijdag een bijzonder cachet heeft, zoo is dat hier het geval op +Donderdag.</p> + +<p>Als men in die straatjes ronddwaalt, gebeurt het soms, dat men +plotseling komt op een plekje, waar een oude man met acht <span class= +"pagenum">[<a id="pb257" href="#pb257">257</a>]</span>of tien jongens +op een mat luid zitten te zingen. Dat is dan een zekere soort school, +waar de jongens niets anders leeren als den Koran lezen. Ik kreeg +echter niet den indruk, dat de jongens den Koran leeren lezen, veel +meer, dat zij die van buiten leeren en in den goeden toon leeren +zingen. Het onderwijs is ook hier nog zeer slecht, maar daarover +schrijf ik later, als ik eerst wat scholen gezien heb; verplicht +onderwijs bestaat er niet en tal van analphabeten komen hier voor.</p> + +<p>Er zijn hier natuurlijk nog tal van bezienswaardigheden, die ik hier +dan ook successievelijk als een goed toerist ben gaan zien, doch die +daarvan meer wil weten moet maar eens een Baedeker koopen en die +nalezen. De musea, hoewel zeer interessant en een herhaald bezoek +overwaard, hebben toch naar mijne meening geen grooter en uitgebreider +collectie Egyptische bijzonderheden, dan er in het Britsch Museum te +Londen te vinden is.</p> + +<p>De groote aantrekkelijkheid, die Caïro voor vreemdelingen +bezit, moet gezocht worden in het overheerlijk klimaat. Dat klimaat +lokt elken winter tal van vreemdelingen en doet hen hier de drie of +vier natte, koude wintermaanden in eigen land ontvluchten. Nu in het +einde van December genieten wij hier elken dag van een heerlijken +zonneschijn, met een temperatuur van 60 à 70 graden Fahrenheit +en daarbij een door en door droge lucht. De avonden zijn koud, maar van +een droge, windstille koude, die niet onaangenaam aandoet. Toch werkt +dit klimaat, als men hier pas komt, dikwijls zeer noodlottig. Door het +frissche, opwekkende weder, meent men hier in staat te zijn veel te +kunnen doen en vooral den geheelen dag in de lucht te kunnen vertoeven. +Men gaat ’s morgens uit en men gaat weder direct na de lunch uit +en blijft buiten tot de hotelgong roept om zich voor het diner te +kleeden en men verwondert zich dan, dat men na een paar dagen geheel op +is en niet in staat nog eenige indrukken in zich op te nemen. Als men +dan niet door de hier veel voorkomende ziekte, +“zonlichtkoorts”, wordt aangetast, mag men van geluk +spreken. Dit is een koorts, die de patiënten vrij onverwacht +overvalt, met een temperatuursstijging tot 40 graden toe, en die met +hoofdpijn, roodgezwollen gezicht en een onaangenaam ziektegevoel +gepaard gaat. Eenige dagen bed-rust brengt dan wel weder evenwicht in +het gestel, maar de patiënt betaalt toch <span class="pagenum">[<a +id="pb258" href="#pb258">258</a>]</span>op een leelijke manier tol voor +zijne onvoorzichtigheid, die dikwijls het gevolg is van te veel op een +dag te willen doen. Denk niet, dat ik zelf de dupe was van deze ziekte, +maar ik had gelegenheid een geval van nabij gade te slaan.</p> + +<p>Is men hier echter voorzichtig, door alleen ’s morgens of +alleen ’s middags uit te gaan, dan kan men hier in den tijd, dat +’t in ons kikkerland, donker, nat en koud is, een heerlijken tijd +doorbrengen en veel van het mooie weder genieten. Op den duur schijnt +het klimaat toch ook hier afmattend te zijn; een Engelsche militaire +dokter vertelde mij, dat een verblijf van vier of vijf jaar de energie +van de meeste jonge menschen hier geheel doodt en men ze dan eerst +weder voor geruimen tijd naar Europa moet sturen om nieuwe krachten en +moed te verzamelen. Dit komt mij een beetje overdreven voor, maar ik +ben hier in den winter, of wat hier winter genoemd wordt en kan dus +over de zomermaanden niet oordeelen.</p> + +<p>Voor wat het toeristendeel van Egypte betreft, kan men gerust +zeggen, dat het voor ¾ deel aan het toeristenbureau van de firma +Cook toebehoort. Booten, hotels en andere dergelijke gelegenheden, die +men op reis moet benutten, zijn bijna zonder uitzondering in handen van +Cook’s firma en hoe men zich hier wendt of keert, men komt bijna +altijd weder bij Cook terecht. Daardoor is alles hier bovenmatig duur +en wordt er bovendien door die firma een overdreven reclame voor Egypte +gemaakt, die zeer zeker bedriegelijk is. Afgezien van het gunstige +klimaat in den winter, waardoor zwakken en zieken hier ’n goede +verblijfplaats vinden, is Egypte hoofdzakelijk van bijzondere interesse +voor archaeologen, historici en architecten, doch de gewone toerist kan +zich voor minder geld in verschillende andere oorden van de wereld +evengoed amuseeren. Wil men de wereld zien, dan moet men natuurlijk ook +Egypte zien, maar men late zich niet verlokken naar Egypte te komen +alleen op de reclameplaten en advertenties, uitgaande van de firma Cook +& Co.</p> + +<p>Ik heb thans wat Engelsche, hier wonende, heeren en dames en eenige +Egyptische doctoren leeren kennen; wat die mij in de volgende dagen van +Egypte zullen laten zien, daarover hoop ik in een volgenden brief te +schrijven. <span class="pagenum">[<a id="pb259" href= +"#pb259">259</a>]</span></p> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">II.</h3> + +<p>Als men als gewoon toerist maandenlang in Europa reist, dan kan het +gebeuren, dat men in al dien tijd niets verneemt wat in direct verband +staat met godsdienst; dat men met de menschen, waarmee men in aanraking +komt, nooit over godsdienstkwesties spreekt, dat men dikwijls niet +weet—en dat het ons ook niet interesseert—tot welken +godsdienst die menschen behooren. Het is in den regel voor den gewonen +toerist van heel weinig belang, of de bewoners van een of ander land in +Europa in hoofdzaak Protestant, Jood of Katholiek zijn. Slechts bij +toeval zal zulk een onderwerp den reiziger bezighouden.</p> + +<p>Geheel anders is dit in de orientalische landen; daar dringt de +godsdienst zoo op den voorgrond, dat elke reiziger er nota van moet +nemen, dat hij onwillekeurig een van de hoofdonderwerpen wordt, +waarover men denkt en spreekt, dat hij met al het bezienswaardige zoo +is samengeweven, dat men niets kan gaan zien, over niets kan lezen of +hooren spreken, zonder dat de godsdienst der bewoners van het land er +ten nauwste in betrokken is, er het hoofdbestanddeel of het +uitgangspunt van vormt.</p> + +<p>Reeds merkte ik dat op in Zuid-Afrika, vooral daar, waar wij in +aanraking kwamen met de inboorlingen en ook zelfs bij de Afrikaners, +maar het trad steeds meer naar den voorgrond in de verschillende +plaatsen aan de Oostkust van Afrika, die wij aandeden, doch toen wij in +Arabië kwamen was daar natuurlijk alles geheel en al met +godsdienst doortrokken. Daar was letterlijk niets anders te zien, daar +werd over niets anders gesproken en van elkeen, die wij op onzen weg +ontmoetten, kon men aan kleeding en uiterlijk onmiddellijk vaststellen, +tot welken godsdienst hij behoorde.</p> + +<p>In Egypte is dat bijna even sterk het geval. Niet alleen verhalen +alle pyramiden, sphinxen, moskeeën van den godsdienst der +Egyptenaren, maar ook alles wat wij in de musea vinden, getuigt op een +of andere wijze daarvan. Van één instelling, die eenig op +de wereld is, wil ik hier het een en ander vertellen. Het is de moskee +El-Azar, die als moskee niets bijzonder merkwaardigs heeft, maar die +dient tot theologische universiteit van Egypte, een universiteit zooals +nergens meer <span class="pagenum">[<a id="pb260" href= +"#pb260">260</a>]</span>gevonden wordt. Deze universiteit dateert uit +de tweede helft van de tiende eeuw en is door al die eeuwen heen zoo +goed als niets van karakter veranderd. Ongeveer 10.000 studenten +bezoeken jaarlijks deze theologische school en in de paar laatste jaren +is dat getal tot over de 12.000 gestegen. Ruim 350 leeraren geven er +onderwijs.</p> + +<p>Deze studenten komen niet alleen van heel Egypte, Opper-<span class= +"corr" id="xd0e2978" title="Niet in bron">,</span> Lager- en +Oost-Egypte, doch zij komen van heel Azië, van Constantinopel, +Damascus, Mekka, Alexandrië, Britsch Indië en van Java en +Sumatra. Waar Mohammedanen zijn, van daar komen ook jonge mannen om +hier tot priester te worden opgeleid. De studenten betalen niets voor +hunne opleiding en als zij arm zijn—en zoo zijn er +velen—worden zij ook nog van brood en een zeker soort soep +dagelijks voorzien en dan slapen zij in de moskee. Men weet, dat de +Mohammedaan eenvoudig zijn mat spreidt en zich dan daarop, +onverschillig waar, te slapen legt.</p> + +<p>Het maakt een verrassenden indruk, als men deze moskee bezoekt, dat +men daar op den grond, met de beenen kruislings onder zich, die +duizenden mannen vindt, van af jongens van ongeveer 12 jaar tot oude +grijsaards, allen in groepen verdeeld en allen bezig een of ander +onderdeel van hun godsdienst te leeren, of datgene wat zij beschouwen +in verband te staan met hun godsdienst. De jonge jongens en ook de +ouderen, die uit andere landen komen, hebben eerst het Arabisch in de +fijnste bijzonderheden te leeren, alvorens zij tot de hoogere studie +kunnen worden toegelaten, doch ook voor degenen, die direct aan de +eigenlijke theologische lessen kunnen deelnemen, duurt de opleiding van +vier tot zes jaar. Velen komen in al dien tijd de moskee niet uit. Er +zijn zelfs mannen, die hun geheele leven aan deze studie blijven +wijden, die blijven doorstudeeren of blijven als leeraar. Zoo’n +leeraar wordt sheik genoemd. Er waren er velen met zeer eerbiedwaardige +gezichten, gezichten, waarvan men gaarne een foto zou willen nemen, of +die voor een schilder ’n mooi model zouden zijn. De sheiks worden +ook alleen door piëteit tot hun taak gedreven, hunne belooning is +niet veel meer dan waarvoor zij amper hun levensonderhoud kunnen +bekostigen en eer of aanzien is aan hun ambt niet verbonden.</p> + +<p>Het leerprogram komt hoofdzakelijk hier op neer: Zij, die <span +class="pagenum">[<a id="pb261" href="#pb261">261</a>]</span>niet +genoegzaam Arabisch kennen, moeten eerst grondig die taal leeren. Dan +worden hun de gronden van het Mohammedanisme, van God en zijn profeet +Mohammed, onderwezen en daarna leeren zij eerst jurisprudentie, +wetgeving. De Mohammedanen gelooven, dat een priester de wetten moet +kennen, omdat de wetten moeten bevatten de voorschriften van God, in +betrekking tot de handelingen der menschen;—dat God heeft +voorgeschreven en in den Koran heeft <span class="corr" id="xd0e2987" +title="Bron: vasstgelegd">vastgelegd</span> de plichten, die de mensch +heeft te vervullen, de handelingen, die hij bij voorkeur moet doen en +andere die hij beslist moet nalaten. Uit gegevens uit den Koran wordt +den studenten geleerd, welke wetten in de wetgeving van het land moeten +worden opgenomen. Bovendien leeren de studenten hoe zij den Koran +moeten zingen; verder logica, rhetorica en poëzie, terwijl eerst +onlangs ook wat aardrijkskunde aan het leerplan is toegevoegd. Heel +hoog en heel ver gaat de ontwikkeling dus niet.</p> + +<p>De gezichten van de studenten, uit zoovele verschillende deelen van +de wereld komende, zijn voor den bezoeker ’t bestudeeren waard. +Niemand van al die leerlingen toonde eenige belangstelling voor al de +bezoekers van de Moskee, ongestoord gingen de lessen door en men kon +zien, dat de aandacht der studenten ononderbroken was. Toch deed het +mij onaangenaam aan, dat zoovele toeristen, door niets anders dan +nieuwsgierigheid geleid en klaarblijkelijk dikwijls niets begrijpend +van de heilige geestdrift, die deze jonge mannen bezielt, daar in dat +voor hen heilige der heiligen binnenkwamen, deze jonge mannen fixeerden +en somtijds achter hun zakdoek een lach onderdrukten, of hun spottend +gelaat verborgen. De Mohammedanen moeten wel goedmoedige en +vredelievende menschen zijn, om al de profanatie te verdragen, die de +vreemdelingen jaarlijks in hun land en over hunne heilige instellingen +brengen.</p> + +<p>Al de kosten aan het onderhoud van deze universiteit verbonden +worden betaald uit de fondsen van de Moskee. In den loop der eeuwen +zijn zoovele en zoo groote giften en erfenissen aan deze instelling ten +deel gevallen en nog jaarlijks komen er zooveel nieuwe groote giften +in, dat het bestaan er van financieel verzekerd is.</p> + +<p>Ofschoon niet bepaald met Egypte in verband staande, maar wel +passende in het kader van dezen brief, wil ik hier het <span class= +"pagenum">[<a id="pb262" href="#pb262">262</a>]</span>een en ander +mededeelen van een nieuwen godsdienst, waarvan, voor zoover mij bekend, +in Holland nog weinig of niets gehoord wordt en die in de toekomst toch +zeker een rol in de wereldgeschiedenis zal spelen. In hoeverre deze +godsdienst zich zal weten te handhaven en uit te breiden, waag ik niet +te profeteeren, maar de volgelingen verwachten ervan, dat hij binnen +niet al te langen tijd eenheid zal brengen onder de menschen en dat hij +in staat zal blijken Jood en Christen, Katholiek, Mohammedaan, +Boeddhist, Hindoe en alle andere godsdienstsekten te voldoen.</p> + +<p>Ik bedoel het <span class="corr" id="xd0e3000" title="Bron: +Behaïsme">Béhaïsme</span>. Reeds in Zuid-Afrika +hoorden wij er nu en dan van, doch meestal onder zeer bedekte termen, +zoodat wij niet recht begrepen wat de beteekenis er van was en eerst +langzamerhand tot ons doordrong, dat het een godsdienstvorm moest zijn. +Zoodra toch degeen, die ’t genoemd had, bemerkte, dat wij er +niets van wisten, werd het gesprek er over dadelijk afgebroken en op +een ander onderwerp overgebracht. In Arabië noemde onze dragoman +het even, toen wij den berg Karmel in het gezicht kregen, als de plaats +waar de Behaïs het stoffelijk overschot van hunnen Meester hebben +begraven en waar zij zijn graftombe bouwden. Onze dragoman wist of +vertelde er echter niets meer van. Dikwijls hebben mrs. Catt en ik +elkander afgevraagd, wat toch die Behaïs mogen zijn, en nu hier in +Egypte, geheel onverwacht, geheel ongezocht,—wij wij dachten niet +meer aan hen—hier kwamen wij precies terecht in een groote groep +volgelingen en meenden deze in ons geschikte objecten te vinden, om ons +tot hunne geloofsovertuiging over te halen. Evenals in alle groote +bewegingen, stellen wij ook in deze beweging, die vele zeer ontwikkelde +volgelingen bezit, groot belang; woonden wij een der wekelijksche +bijeenkomsten bij en lieten wij ons door de hoofdpersonen in alle +onderdeelen voorlichten.</p> + +<p>In het kort komt hetgeen ik vernam hierop neer: In 1844, het jaar, +dat in verschillende heilige geschriften is aangeduid, als het jaar, +waarin een nieuwe profeet zou verschijnen, verklaarde een jonge man van +25 jaar, Mirza Ali Mohammed, in de stad Shiraz, in Perzië, dat hij +de menschheid een boodschap van God had te brengen, dat hij daarvoor +door God was geroepen. Men gaf hem toen den naam “Bab”, die +poort beteekent en geloofde, dat God deze poort gebruikte, om tot <span +class="pagenum">[<a id="pb263" href="#pb263">263</a>]</span>de +menschheid door te dringen. Hij werd de voorlooper en de stichter van +deze groote godsdienstige beweging. Hij bracht zijn boodschap en maakte +in korten tijd vele volgelingen. De snelle verspreiding van zijne +leerstellingen verontrustte de Perzische regeering, die hem gevangen +nam en in Juli 1850 te Tabriz <span class="corr" id="xd0e3007" title= +"Bron: fusileerde">fusilleerde</span>. Ook de volgelingen van Bab, voor +zoover zij bekend waren, werden gevangen genomen en gedood.</p> + +<p>De leer van Bab was heel eenvoudig. God is eenig; hij zendt van tijd +tot tijd een profeet op de wereld, die juist zooveel van de Waarheid +brengt aan de menschheid, als de menschheid in staat is op dat +oogenblik te verdragen, te begrijpen is misschien een beter woord. Zoo +kwamen Boeddha, Mozes, Jezus en nu Bab. Boeddha en Mozes vonden de +menschheid in de zuigelingsperiode, Jezus kwam, toen de menschheid in +de kinderjaren was en Bab vond de menschheid in volwassen leeftijd. +Vandaar, dat zijne leerstellingen verder kunnen gaan dan die van Jezus, +de menschheid kan nu beter begrijpen, grooter daden verrichten. Bab +wees 18 volgelingen als discipelen aan, waaronder eene vrouw, +Kurru-t’ul-Ayn, die een beroemde Perzische dichteres en zeer +schoon was. Deze vrouw, bij het Perzische volk zeer geliefd om haar +groote goedheid en groote zeggingskracht in hare werken, werd na den +dood van Bab letterlijk ter dood gemarteld. Met deze 18 discipelen tot +hulp werden de leerstellingen van Bab geboekstaafd.</p> + +<p>Onder de volgelingen van Bab was een jong Perzisch edelman, die in +Teheran woonde en daar als gevolg zijner weldaden den “Vader der +Armen” werd genoemd. Zijn naam was Béha-ullah en hij werd +beschouwd als de Meester, waarvan Bab in zijne geschriften gewaagde, +die komen zou om zijne leerstellingen te verbreiden. Het zou mij te ver +voeren, als ik al de vervolgingen waaraan Béha-ullah van de +zijde der regeering blootstond, en al de vernederingen, die men hem +aandeed, hier zou mededeelen; zij doen heel veel denken aan alles, wat +de eerste volgelingen van een nieuw geloof steeds hebben ondervonden. +Niettegenstaande dit alles bleef hij tot 28 Mei 1892 in leven, toen hij +als gevangene op 75-jarigen leeftijd stierf te Akka, een plaatsje in de +nabijheid van den berg Karmel, den berg van zoo groote Bijbelsche +beteekenis. Vóór zijn dood schreef hij, dat zijne +volgelingen, die in <span class="pagenum">[<a id="pb264" href= +"#pb264">264</a>]</span>Turkije tot tienduizenden zijn aangegroeid, +zijn oudsten zoon, Abdul Béha, moesten volgen, dat hij “de +Grootste Tak” was, die het werk op aarde zou vervolgen en tot +grooter ontwikkeling brengen.</p> + +<p>Deze zoon, die reeds met zijn vader verbanning, vervolging en +gevangenschap had verduurd, werd nu weer het mikpunt der regeering, +totdat, nu bijna vier jaren geleden, de nieuwe Turksche regeering, in +1908, hem in vrijheid stelde. Sedert heeft de thans 67-jarige mooie +grijsaard herhaaldelijk Amerika en in den laatsten tijd ook Engeland en +Frankrijk bezocht. In Amerika maakte hij duizenden volgelingen, vooral +in Chicago, den grond, waarop blijkbaar alle nieuwe godsdienstige +uitingen zoo welig vrucht leveren. Maar ook in Engeland en in Frankrijk +heeft hij, vooral onder de intelligente (of die daarvoor in den regel +doorgaan) menschen reeds vele aanhangers gevonden.</p> + +<p>Wat bevatten de leerstellingen van Béha, wat beoogt deze +godsdienst? vroeg ik. Uit de antwoorden, die ik kreeg, en uit hetgeen +men er mij over te lezen gaf, zou ik concludeeren, dat de kern er van +een soort geestelijk socialisme is, een streng doorgevoerd humanisme. +Rondom die kern zit voor mij nog te veel mysticisme en wordt er nog te +veel waarde gehecht aan het bidden. Overigens kent het +Béhaïsme geen priesterdom, de wekelijksche bijeenkomsten +worden geleid door een of ander uit de aanwezigen, soms daarvoor de +week te voren reeds aangewezen. Zelfontwikkeling en daarmede +ontwikkeling van anderen en philantropie in den goeden vorm, maken de +hoofdzaak uit van de handelingen der <span class="corr" id="xd0e3020" +title="Bron: Béhais">Béhaïs</span>, die ik hier +ontmoette. Op mijn vraag, of men in Holland reeds volgelingen had, werd +mij gezegd, dat er misschien eenigen in Leiden voorkomen, maar dat in +Holland nog nooit een poging gedaan is om openlijk volgelingen te +kweeken.</p> + +<p>De Béhaïs durven nog niet openlijk voor hun geloof +uitkomen, ten minste niet in Turkije, waar zij aan zoovele vervolgingen +hebben blootgestaan en waar zij zich volstrekt nog niet veilig +gevoelen. Zij zeggen nog een woord, waaraan zij elkander kunnen kennen, +of zij dragen een herkenningsteeken in den vorm van een ring, een zeker +soort doek- of dasspeld, of een of andere kleinigheid aan +horlogeketting. In Amerika en in de Europeesche landen zijn zij minder +bang voor vervolging, <span class="pagenum">[<a id="pb265" href= +"#pb265">265</a>]</span>maar meenen zij ook daar eerst meer volgelingen +te moeten kweeken, alvorens zij openlijk getuigen. Dit laatste valt +heelemaal niet in mijn geest, maar ik durf hen niet veroordeelen, nadat +ik vernam, hoeveel zij te lijden hebben gehad en dat niet alle +volgelingen sterke naturen zijn, en maatschappelijk onafhankelijk +genoeg, om de verdrukking te kunnen doorstaan.</p> + +<p>Dat het <span class="corr" id="xd0e3029" title="Bron: +Behaïsme">Béhaïsme</span> zoovele aanhangers vindt +onder de Mohammedaansche vrouwen, is te begrijpen. In de voorschriften +toch is ook opgenomen: volkomen gelijkstelling der seksen en wordt er +aan het onderricht der meisjes, de toekomstige vrouwen en moeders, +groote waarde gehecht. De Mohammedaansche vrouwen hopen door dezen +godsdienst groote verbeteringen in haar lot te verkrijgen, van den door +haar zoo gehaten sluier verlost te worden en hare harems te mogen +verlaten. Een harem beteekent hier niet datgene, wat wij gewoon zijn er +onder te verstaan. Een man, die streng monogaam leeft, heeft in zijn +woning toch een harem. Harem beteekent niets anders hier dan dat +gedeelte van het huis, waarin alleen de vrouwen van het gezin vertoeven +en waarin een vreemde man, een, die niet tot het gezin behoort, nooit +zijn voet zet. De vrouwen van het gezin in een monogaam huwelijk zijn +de moeder van den man, zijne echtgenoote, dochters, indien die er zijn, +en vrouwelijke bedienden. Binnen de grenzen van den harem gaan de +vrouwen ongesluierd en dragen Europeesche kleederen.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">III.</h3> + +<p>Een geheelen dag bracht ik door in de Egyptische medische school, in +de universiteit, waar de Egyptische jonge mannen tot medecinae doctores +worden opgeleid. Zij is verbonden aan een zeer groot +gouvernementshospitaal, wordt geheel door Egyptisch geld onderhouden, +maar staat overigens geheel onder leiding van Engelsche krachten. De +directeur van het hospitaal, die tegelijkertijd aan het hoofd der +universiteit staat, is een Brit. Al de hoofdverpleegsters uit het +hospitaal zijn zusters uit Groot-Brittannië en vele professoren en +leeraren komen ook van daar. Er zijn een paar Duitsche professoren, een +Fransche, een Deen en een uit Turkije. Alle lessen worden in het +Engelsch gegeven en zoo sterk regeert Engeland hier, dat de directeur, +dr. Keatinge, mij zeide, dat lord Kitchener <span class="pagenum">[<a +id="pb266" href="#pb266">266</a>]</span>reeds de 300.000 pond had +toegestaan, die noodig zijn om een nieuw hospitaal te bouwen. Op mijn +vraag of dit geld dan uit Engeland moest komen voor deze zuiver +Egyptische instelling, ontving ik ten antwoord: “O, neen, het +Turksche gouvernement heeft het te geven, maar lord Kitchener kan het +verzoeken dat te doen.” Een nieuw gebouw is zeer zeker geen +weelde, het hospitaal is nu geplaatst in een oud kasteel, dat later +voor kazerne dienst deed, door Napoleon voor hospitaal werd ingericht +en sedert als zoodanig dienst doet. Het voldoet in geen enkel opzicht +meer aan de eischen, die men thans aan een hospitaal mag stellen. Toch +hebben de Engelsche doktoren en verpleegsters er van gemaakt wat er van +te maken is, zoodat de patiënten tenminste overal genoeg frissche +lucht, licht en zindelijkheid vinden, maar voor comfort van de arme +zieken, voor comfort van doktoren en verpleegsters is niets aanwezig en +ook aan onze tegenwoordige begrippen van hygiëne beantwoordt het +gebouw in ’t geheel niet.</p> + +<p>Niet alleen worden hier de studenten tot medische doktoren opgeleid, +maar aan deze instelling is ook verbonden, de opleiding van +verpleegsters en vroedvrouwen. Een allerdwaaste combinatie, die tot +heel veel misstanden en immoreele verhoudingen aanleiding geeft en die +door alle aan deze instelling verbonden leeraren, doktoren en +verpleegsters om het zeerst wordt afgekeurd. De meisjes die hier worden +opgeleid tot toekomstige verpleegsters en vroedvrouwen, moeten in het +land voorzien in de behoefte der Mohammedaansche vrouwen aan medische +hulp, vooral bij verlossingen. Een Mohammedaansche vrouw laat geen +mannelijke dokter aan haar kraambed komen, zelfs niet in de +allerzwaarste gevallen. Zij worden dan door oude vrouwen bijgestaan en +maar al te dikwijls is een zeer pijnlijke dood het einde van een +kraambed. Door de opleiding van deze vroedvrouwen hoopt de regeering de +vrouwen uit het volk in dezen ter hulp te komen. Dat zou wel goed zijn, +als die meisjes een zekere ontwikkeling bezaten, een bepaalden leeftijd +moesten bezitten, vóór zij tot deze studie konden worden +toegelaten en indien zij gekozen konden worden uit een moreel hoog +staande klasse. Dat alles is hier niet het geval. Meisjes van 12, 13 en +14 jaar, ouderen zijn uitzondering, die niet lezen en schrijven kunnen, +die niet uit toewijding, maar omdat zij geen tehuis hebben, zich voor +dit doel in het <span class="pagenum">[<a id="pb267" href= +"#pb267">267</a>]</span>hospitaal laten opnemen, komen hier, om in drie +of vier jaar tijd als verpleegster en vroedvrouw het hospitaal te +verlaten en hebben dan het recht, niet alleen in de gewone gevallen +haar assistentie te verleenen, maar zelfs de forceps te gebruiken en +keeringen te verrichten. Bovendien is de soort waaruit deze vrouwen +gerecruteerd worden van dien aard, dat zij maar al te dikwijls +prostitutie als bijvak uitoefenen, of de gezinnen waarin zij hulp +verleenen, zeer immoreel <span class="corr" id="xd0e3043" title="Bron: +beinvloeden">beïnvloeden</span>.</p> + +<p>Deze menschen zijn in den regel kinderen, die reeds vroeg door hun +vader aan een of ander man tot echtgenoot zijn gegeven of verkocht en +die, na eenige weken huwelijksleven door den echtgenoot weer naar huis +worden gezonden, alleen en dikwijls om geen andere reden, dan dat hij +er genoeg van heeft. Neemt de vader haar niet weder in huis op, dan +blijft er voor haar niets anders over, dan op straat een minder eerbaar +leven te leiden of naar het hospitaal te gaan. Ook als een vrouw door +haar man gedivorceerd wordt, dan behoudt hij de jongens, doch de +meisjes worden met de moeder weggestuurd en daarvoor behoeft hij haar +voor onderhoud niets te betalen. Zoodra zulke meisjes den 12-jarigen +leeftijd bereikt hebben, stuurt de moeder haar dochter naar het +hospitaal, om haar ten minste eten en onderdak te bezorgen. Nu worden +wel alle mogelijke voorzorgen door doktoren en hoofdverpleegsters +genomen, om deze meisjes, dertig in getal (meer kunnen er terzelfder +tijd niet worden aangenomen) van de driehonderd studenten te scheiden, +maar het menschelijk vernuft is scherp, vooral in zulke omstandigheden, +en men weet maar al te goed, dat deze meisjes, zoo pas uit de +afzondering van de harems in vrijheid gekomen, deze vrijheid niet beter +weten te gebruiken, dan op de een of andere wijze één of +meer van de jonge studeerende mannen aan zich te binden. Moeten zij +bevallen en hebben zij het geluk een jongen het leven te geven, dan is +de vader van het knaapje, eo ipso, met de moeder gehuwd, heeft voor +haar en het kind te zorgen en het kind draagt zijn naam. Hij kan haar +dan wel na een week weder wegsturen, maar het kind blijft het zijne. +Tot de jongen zeven jaar oud is, moet hij de moeder wekelijks een som +geven, tot onderhoud van het kind en zoodra het zeven jaar is, kan hij +het tot zich nemen of voortgaan de moeder voor het onderhoud te +betalen. Bevalt zij echter van een meisje, dan bestaat er <span class= +"pagenum">[<a id="pb268" href="#pb268">268</a>]</span>tusschen haar en +den verwekker van het kind geen verband en behoeft hij zich van het +geheele geval niets aan te trekken.</p> + +<p>Dat ook de omstandigheid, om zulke jonge meisjes op de ziekenzalen +reeds allerlei soort werk te laten verrichten en haar bij verlossingen +te laten assisteeren, haar te laten onderrichten door mannelijke +doktoren in alles wat met het sexueele leven in verband staat, op velen +geen goeden invloed uitoefent, is te begrijpen. Men moet deze meisjes +niet met de onze vergelijken; zij zijn van te voren in groote +afzondering van de mannenwereld grootgebracht; ’t sexueele leven, +zoo ’t kan in ’t huwelijk, is haar voorgesteld, als de +eenige bron, waaruit en waardoor alles moet komen, wat zij voor +levensonderhoud en misschien een beetje levensgeluk, noodig hebben. +Daarop zijn al haar gedachten, al haar handelingen geconcentreerd en +dit heeft bij haar natuurlijk een soort broeikast-ontwikkeling in deze +sfeer ten gevolge gehad. Een der doktoren zeide mij dan ook, “men +veronderstelt, dat wij jaarlijks een dertigtal vroedvrouwen afleveren, +maar eerlijk gezegd, leveren wij voor twee-derde van dit aantal +prostituees af!”</p> + +<p>De studenten, die later doktoren hopen te worden, hebben een +vierjaarlijksche opleiding. Het eerste jaar in hoofdzaak anatomie en +physiologie en de twee laatste jaren aan het ziekbed. Dan kunnen zij +hun eindexamen afleggen en zijn gerechtigd de geheele medische praktijk +uit te oefenen. Een groot aantal echter gaat tot completeering van hun +studie alsdan naar Parijs, Londen, Weenen, Berlijn of Amerika en +vestigt zich later als specialiteit in een of ander onderdeel der +medische wetenschap.</p> + +<p>De studie is hier zeer goedkoop. Boeken, microscopen en alle andere +studiebenoodigdheden worden door de universiteit verstrekt; die niets +betalen kan, betaalt ook geen studiegeld en voor de anderen is het 15 +pond jaarlijks. Verder kunnen de studenten hier zeer goedkoop leven, +zoodat slechts weinigen om financieele redenen van de studie in de +medicijnen zijn uitgesloten. Toch bestaat het meerendeel der medische +studenten uit jonge mannen uit de gegoede kringen.</p> + +<p>Het pathologisch anatomisch laboratorium van deze universiteit +verschilt van vele andere, omdat het zoovele exemplaren bevat uit den +voor-historischen tijd. Ik zag er schedels en beenderen, zelfs intacte +inwendige organen, die toebehoord hebben aan menschen van drie- en +vierduizend jaren vóór de <span class="pagenum">[<a id= +"pb269" href="#pb269">269</a>]</span>Christelijke jaartelling. Hoewel +de mummies alle ontdaan zijn van hunne inwendige organen, is toch bij +vele een deel van de genitaalorganen mede <span class="corr" id= +"xd0e3060" title="Bron: gemummifieerd">gemummificeerd</span> en in de +sarcophaag nedergelegd. Hiervan waren eenige zeer goed gebleven +exemplaren in het laboratorium aanwezig.</p> + +<p>Ook zag ik er de mummie van een man, die ongetwijfeld aan +tuberculose gestorven moet zijn en bij wien de opgedroogde +tubercelbacillen onweerspreekbaar gevonden zijn. Deze man was 3600 +jaren vóór onze jaartelling gestorven. Ook is het +duidelijk, dat kanker in dien tijd reeds voorkwam, ook daarvan waren +enkele gevallen aanwezig. De syphilisbaccil, waarnaar zoo geregeld +gezocht wordt, werd tot dusverre nog niet gevonden. Hieruit kan men +natuurlijk nog niet vaststellen, dat deze ziekte bij de oude +Egyptenaren niet voorkwam. Ik durf niet door gaan met het opsommen van +alles wat ik hier voor merkwaardigs zag, dit deel van mijn brief zou +dan voor vele lezers ongenietbaar worden. Zelden was ik in een +inrichting van onderwijs, waar professoren en leeraren zich zooveel +moeite geven om den leergierigen bezoeker zoo ten volle op de hoogte te +stellen en zij deden dit op zulk een aangename, gentleman-like wijze, +dat zij nog den indruk verwekten, alsof het voor hen een aangename taak +was.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">IV.</h3> + +<p>O, wat vliegen ze voorbij, de dagen in Caïro, ik zou ze zoo +graag willen vasthouden of althans hun vlucht temperen. Als ik er aan +denk, dat ik overmorgen Caïro moet verlaten, om de boot te halen, +die mij naar een ander land brengt, dan stemt mij dat weemoedig. Ik had +dat niet gedacht, toen ik in den aanvang hier kwam; alles maakte toen +zoo’n nuchteren indruk op mij, maar met den dag heb ik de stad en +hare omgeving meer leeren liefhebben, heb ik er al het mooie meer van +leeren waardeeren. Met de geheele stad gaat het als met de woestijn. +Als men die voor het eerst ziet, dan ziet men niets dan een onmetelijke +witte zandvlakte, waarvan het witte glinsterende zand de oogen pijnlijk +aandoet en dan lijkt zij niets als een eenvormige, levenlooze, +eindelooze vlakte te zijn. Maar langzamerhand begint men de woestijn +mooi te vinden, keert men er telkens naar terug en zou men er dagen +<span class="pagenum">[<a id="pb270" href="#pb270">270</a>]</span>in +kunnen zitten mijmeren, voelt men zich onwillekeurig verplaatst en wekt +het historische feiten in ons op, uit Egyptische dagen van +voorheen.</p> + +<p>Mijn langer verblijf dan ik gewoon ben, in dezelfde stad, heeft mij +ook in aanraking gebracht met meer personen, van wier leven en werken +ik zoo graag meer zou leeren kennen en waarvan enkelen vrienden zijn +geworden, die ik o zoo ongaarne reeds zoo spoedig weder verlaat. Van +die allen en dat alles zou ik zeker tal van brieven kunnen vullen, maar +daarvoor ontbreekt mij de tijd. Toch wil ik van enkele zaken en over +enkele personen hier nog wat zeggen, alvorens ik Caïro voor goed +den rug toekeer. Maar waar te beginnen? Laat mij aanvangen met te +vertellen, hoe hier, even buiten de stad, op ongeveer een half uur +afstand met een automobiel, midden in de woestijn een nieuwe stad +begint te verrijzen, een stad van louter paleizen, Europeesche +paleizen, eenige honderden staan er reeds, met een heel groot +Europeesch hotel in het midden en dat die stad Heliopolis heet en uit +Belgische beurzen wordt bekostigd. Zij ligt in de nabijheid van de +ruïnen van het eens zoo bekende oude Heliopolis, de oudste stad +van Egypte, waar de koningen gekroond werden en waar de geestelijkheid +eene bijzondere vermaardheid bezat.</p> + +<p>Maar de nieuwe stad Heliopolis heeft niets met de oude stad gemeen, +die zal niet door oude priesters bewoond en er zullen geen koningen +gekroond worden, alhoewel de Khedive er vlak bij zijn winterpaleis +heeft, maar zij zal door Amerikaansche en Europeesche kapitalisten +bevolkt moeten worden, door menschen met volle beurzen en ziekelijke +lichamen, die hier gedurende de wintermaanden zich willen koesteren in +de felle zon en door de groote droogte van de atmosfeer hopen verlost +te worden van rheumatische aandoeningen. Of er bij de vele en +verschillende gelegenheden in Egypte waarheen de menschen om dezelfde +reden en met hetzelfde succes kunnen vertoeven aan een zoo groote stad +van paleizen behoefte is, of dat het weldra zal blijken, dat de +Belgische maatschappij, die hier met Belgisch geld werkt, groote +financieele verliezen zal lijden, zal de toekomst leeren; dit jaar +wordt door allen, die daarvan moeten leven, ontzaglijk geklaagd, omdat +de vreemdelingen, uit vrees voor den oorlog, dit jaar op zich laten +wachten. De groote hotels in Caïro zijn nog niet ten halve gevuld. +<span class="pagenum">[<a id="pb271" href="#pb271">271</a>]</span></p> + +<p>Als men zich hier op een mooien, zonnigen dag een uurtje in den +namiddag op het terras voor het hotel nederzet, en zooals de term +luidt, “Caïro aan zich laat voorbijtrekken”, dan ziet +men inderdaad zooveel merkwaardigs, dat men gerust nu en dan thuis kan +blijven, buiten kan gaan zitten, en dan toch een groote hoeveelheid +indrukken te verwerken krijgt. Ik zag deze week op een middag, de +gewone voorbijgangers,—Egyptenaren in hunne lange, mooi-kleurige +kleeding, ezeltjes met hunne menschenvracht, kameelen met suikerriet, +graanzakken of iets anders beladen, kooplieden met Egyptische shawls, +Perzische tapijten, borduurwerk, prentbriefkaarten, gekleurde koralen +en vooral de <span class="corr" id="xd0e3079" title="Bron: scarabeen"> +scarabeeën</span> niet te vergeten, en nog zoovele andere zaken, +te veel om op te noemen, niet medegerekend,—eerst een begrafenis +voorbij trekken met de gebeden-zingende mannen voorop en het lijk +gevolgd door gesluierde vrouwen. Het lijk, in het midden, wordt +gedragen door eenige mannen, die behangen zijn met de attributen of +eenige kostbaarheden van den doode. Zoo’n lijkstoet ziet men hier +elk oogenblik van den dag, vooral van kinderlijkjes. De kindersterfte +is hier ontzaglijk groot; een kinderarts vertelde mij, dat in Egypte de +kindersterfte grooter is dan ergens elders op de wereld. Daar wordt van +regeeringswege nog zeer weinig tegen gedaan, doch van particuliere +zijde is men in de laatste jaren bezig om te trachten hierin +verbetering te brengen. Men heeft op verschillende punten van de stad, +in de armenwijken, kinderklinieken opgericht, waar de moeders met de +zieke kindertjes komen; aan één er van is zelfs een klein +hospitaal verbonden, waar de heel ernstige patiëntjes kunnen +worden opgenomen. Een Egyptische moeder is er echter zeer moeilijk toe +te brengen, haar kind in een ziekenhuis achter te laten; daardoor is +dan ook dat hospitaaltje slechts zeer dun bevolkt en bevat bijna alleen +kindertjes, waarvan de moeder dood is, of verlaten door haar man en +familie. Ik zag eenige van deze inrichtingen, die alle door giften in +stand moeten worden gehouden en die, als alle zuiver philantropische +instellingen, tal van gebreken hebben.</p> + +<p>Verder zag ik een bruiloftstoet voorbij trekken. Eerst een troep +bont gekleede muzikanten, waarvan de trommelslager het hardst werkte en +het verantwoordelijkste deel voor zijne rekening had. Daarachter liepen +twee mooi versierde kameelen, <span class="pagenum">[<a id="pb272" +href="#pb272">272</a>]</span>elk bevracht met minstens een half dozijn +bont toegetakelde kinderen. Dan weder twee even mooie kameelen, die een +sedan-chair, een soort draagstoel, tusschen zich hadden, waarin het +jonge in rose zijde gekleede bruidje met twee familieleden, +waarschijnlijk de beide moeders gezeten waren en daarachter eenige open +rijtuigen, ook bont gesmukt, met familieleden of gasten.</p> + +<p>Er was dien middag meer te zien. Plotseling verschenen twee, in wit +satijn, rijk met goud geborduurd, gekleede mannen; uit hun gekleurde +hoofddoek hing achter op den rug een lange staart, ofschoon het geen +Chineezen waren. Zij vlogen voor een rijtuig aan en schreeuwden iets in +’t Arabisch, wat beteekent “maak ruimte” of “ga +uit den weg”.</p> + +<p>In het open rijtuig, dat hen op die hielen volgde, zaten twee in +gekleede jas en hoogen hoed gekleede heeren; naast den koetsier op den +bok zat een palfrenier in een steenrood, rijk met goud geborduurd +kostuum. Het rijtuig hield vlak voor het hotel stil, de heeren stapten +uit en brachten een kort bezoek aan een voornaam Engelschman in ons +hotel. Een der heeren, die op die wijze door Caïro’s straten +reed, was lord Kitchener. Wel een hemelsbreed verschil bij de +eenvoudige wijze, waarop de Khedive voorbij gaat. Als ik er niet door +den portier van ’t hotel opmerkzaam op was gemaakt, dan zou ik in +den eenvoudig voorbij rijdenden man nooit een der grooten op aarde +gezocht hebben. Ook de vrouwen van den Khedive, hij heeft er twee, en +de verschillende prinsessen maken niet zoo’n drukte als zij +uitrijden. Ik zag twee prinsessen in een mooie automobiel. Zij droegen +Europeesche kleeding, een ronde, vilten hoed, waaromheen losjes een +witte sluier lag, die even lichtelijk ook de mond bedekte; dat was de +wijze, waarop deze dames het gesluierd gaan opvatten.</p> + +<p>Van een merkwaardig bezoek wil ik nog iets mededeelen. Ik maakte er +verscheidene, maar ’t is onmogelijk om van die alle te gewagen. +Dit eene bezoek zal ik echter nooit vergeten. Een Engelsche dame, die +in Britsch-Indië is groot gebracht, zich daar zeer voor den +godsdienst der Hindoe’s interesseerde, later naar Perzië +trok om een meisjesschool te stichten, met geen ander doel, dan de +Perzische vrouwen te helpen zich te emancipeeren, later naar Caïro +kwam, toen zij haar school in Perzië in goede handen kon +achterlaten, en daar nu een soort kinderschool heeft, eene vrouw met +groote zeggingskracht <span class="pagenum">[<a id="pb273" href= +"#pb273">273</a>]</span>en vol van mooie hervormingsideeën, had +Mrs. Catt en mij uitgenoodigd een middag bij haar te komen om eenige +heeren, hervormers op theologisch gebied, te ontmoeten. Wij begrepen +niet, waarom wij deze uitnoodiging kregen, maar deze vrouw hadden wij +leeren kennen als iemand, die een hernieuwd bezoek ten volle waard was +en wij begrepen ook, dat wij bij haar bepaald belangrijke personen +zouden ontmoeten.</p> + +<p>Toen wij er kwamen, zagen wij er, als de meest opvallende, een +klein, fijn, zwart mannetje, met gitzwarte, zijdeachtige, lange haren, +die hem over de schouders hingen; oogjes, die in schittering +concurreerden met de diamantjes in z’n ooren; gekleed in ’n +lang, laat mij zeggen, kemelsharen kleed en met bloote voeten in +sandalen. Hij werd ons voorgesteld als Shree Shyama Swarma Balyogi, +zooals ik later op zijn naamkaartje zag, als een Hindoe-filosoof. Op +zijn naamkaartje stond zeer bescheiden: “<span lang="en">Great +Student of Vedant Philosophy</span>”. Hij kwam van Vaso, in de +nabijheid van Bombay, Britsch-Indië. Laat mij er direct aan +toevoegen, dat hij op weg is naar Parijs en Londen, alwaar hij eenige +filosophen op theologisch gebied gaat bezoeken. Daarna gaat hij naar +Amerika, om Edison te interesseeren voor een electrisch apparaat, +waarvoor hij de gegevens heeft geput uit de Veda. Als dat toestel tot +stand komt dan zal de geheele medische diagnostiek en therapie onderst +boven worden gekeerd. Wat ik er evenwel dien middag van vernam maakte +op mij meer den indruk een hocus pocus te zijn dan een ernstige +hervorming van hetgeen het beoogt. Dit was echter slechts een bijzaak. +Daarvoor waren die mannen niet bijeengekomen; zij hadden andere zaken +te bespreken.</p> + +<p>De tweede en mijns inziens de belangrijkste van de bezoekers was een +Sheik, een trouw Mohammedaan. Hij is echter een hervormer van zijn +godsdienst. Hij wil aan het vele bidden der Mohammedanen, vijf maal +daags en nog al lang, een einde maken en tevens het afzonderen der +vrouwen trachten tegen te gaan. Hij is een man, die in den smaak valt +van den tegenwoordigen Khedive, die zeer liberaal en hervormingsgezind +is, die hem dan ook heeft aangesteld als Universeel prediker en die hem +uit eigen fondsen salarieert. Aly El-Girbi, zooals zijn naam is en in +’t Arabisch op zijn visitekaartje prijkt, heeft geen vaste moskee +waarin hij predikt, hij reist door het <span class="pagenum">[<a id= +"pb274" href="#pb274">274</a>]</span>geheele land, predikt in alle +moskeeën en trekt overal tal van hoorders. Hij richt zich vooral +tot de vrouwen, vraagt hen vooral onder zijn gehoor te komen +en—naar men mij mededeelde—boeit hij zijne hoorders soms +vijf uur lang achtereen. Hij is bijzonder welbespraakt en poëtisch +en zijne weinige doch veelzeggende handgebaren geven zijne woorden een +bijzondere kracht. Hij zeide tot ons, dat de lage stand van +ontwikkeling der tegenwoordige Egyptenaren verklaard moest worden uit +de slaafsche positie waarin de Egyptische vrouwen verkeeren. Uit zulke +moeders konden geen groote mannen geboren worden. Alsof hij Perkins +Gilman of Olive Schreiner gelezen had!</p> + +<p>Verder was er een man uit Perzië, die in Teheran een soort +filosofische school schijnt te hebben, een Turk, die zich met de +filosofie der godsdiensten bemoeit, en twee heeren uit Caïro, die +Béhaïsten zijn. Het geheele onderhoud van deze heeren kwam +daarop neer, dat zij de verschillende godsdienstvormen in +overeenstemming trachten te brengen met de eischen van den tijdgeest; +het kwam mij voor, dat zij het er allen gloeiend over eens waren, dat +de opheffing der volkeren alleen kan tot stand komen door de vrouwen +een grooter aandeel te geven in ’t maatschappelijk en later ook +staatkundig leven. Van den Sheik ontvingen Mrs. Catt en ik een +bijzonder hartelijken handdruk en den dank voor ’t geen wij +trachten te doen voor de vrouwen. Het was een allermerkwaardigste +middag die wij in dat gezelschap doorbrachten.</p> + +<p>Hedenochtend was ik getuige van eene ceremonie, zooals hier elk jaar +ongeveer om dezen tijd plaats vindt, ’t Was de ceremonie van +“het heilige tapijt”. Elk jaar zendt de Egyptische +regeering een nieuw prachtig met goud en zilver geborduurd tapijt naar +Mekka; het oude, dat daar een jaar gebruikt is, wordt dan weder +teruggenomen en is dan door het gebruik in Mekka, heilig geworden. Door +200 à 300 soldaten, meestal vrijwilligers, wordt het nieuwe +kleed gebracht en het oude mede terug genomen. Het kleed, dat zeer +zwaar is, wordt door één kameel gedragen; het ligt onder +een baldakijn, in den vorm van eene moskee, van rood fluweel met zilver +en goud geborduurd. De kameel, die dit heilig stuk draagt, wordt ook +met bijzondere vereering beschouwd en behandeld. Het beest bezit een +koninklijke stal, wordt op bijzondere wijze gevoed en doet het heele +jaar geen werk. Zijn eenig levensdoel is <span class="pagenum">[<a id= +"pb275" href="#pb275">275</a>]</span>jaarlijks de kostbare last naar +Mekka te dragen en de nog kostbaarder mede terug te nemen.</p> + +<p>Om acht uur vanochtend stonden wij reeds in ons rijtuig, dat een +goede plaats vooraan in de file had gekregen, om alle toebereidselen te +zien voor de ontvangst van het heilige tapijt, dat om tien uur verwacht +werd. Wij stonden vlak vóór het gebouw waar het in +ontvangst zou worden genomen. Evenals in een opera <span class="corr" +id="xd0e3111" title="Bron: difileerde">defileerde</span> in goede +volgorde telkens iets anders ons voorbij. Nauwelijks waren wij +aangekomen, toen een regiment artillerie met kleine kanonnen op +muilezels geladen, alle militairen in groot uniform, met hun +muziekcorps voorbij trok en op eenigen afstand zich opstelde. Kort +daarna infanteristen, marcheerende op de marsch uit de opera Carmen, +dan cavalleristen, groepen van hen op prachtige witte schimmels, een +andere groep op goudvossen, weer een andere op kastanjebruine paarden, +allen van het echte Syrische ras. Lange rijen infanteristen achter +groene vaandels volgden: dat waren de militairen die dit jaar of +vroegere jaren in Mekka waren geweest. Al die militairen werden +opgesteld op eene groote vlakte, tegenover het officiëele gebouw, +waar het heilige tapijt gebracht zou worden.</p> + +<p>Onderwijl kwamen in automobielen, in open rijtuigen of gesloten +rijtuigen, met of zonder voorrenners, alle officiëele personen uit +Caïro in groot tenue aanrijden en stapten in het bedoelde gebouw +af. Het is de Khedive, die in hoogst eigen persoon dit tapijt in +ontvangst dient te nemen; hij had evenwel dit jaar dezen post aan zijn +jongeren broeder afgestaan. Al die officiëele personen, eenige +honderden in getal, waren in het gebouw, maar ook buiten verzamelde +zich intusschen een onafzienbare massa, die uit nieuwsgierigheid of uit +toewijding naar dit schouwspel gedreven werd. De nieuwsgierigen waren +de duizenden vreemdelingen, die op het oogenblik in Caïro +vertoeven; de Mohammedanen kwamen uit zuivere devotie. Er waren drie +groote afgesloten ruimten, waar de auto’s en rijtuigen met hunne +inzittenden een plaats kregen en die allen een even goed en vrij +gezicht op het schouwspel hadden. De eerste was afgezonderd voor de +familieleden van den Khedive, die in groot aantal aanwezig waren. De +tweede was voor de familieleden der officiëele personen, de +verschillende consuls en hooge militairen. De derde ruimte was voor de +vreemdelingen. <span class="pagenum">[<a id="pb276" href= +"#pb276">276</a>]</span></p> + +<p>Klokslag tien uur arriveerde de karavaan. Zoodra zij in het gezicht +kwam werd het heilige kleed met 21 kanonschoten begroet en waar het +voorbij de militairen trok, presenteerden dezen het geweer of maakten +hun militair saluut. De kameel, die de heilige last droeg, was geheel +met goudwerk en roode franjes behangen; het verhief zijn kop nog hooger +dan die beesten gewoon zijn te doen, alsof het zich van zijne +waardigheid bewust was. Het werd gevolgd door zeven andere met rood +fluweel behangen kameelen en op elk zat een eerbiedwaardige pelgrim, +die zachte tonen uit een fluit te voorschijn bracht, om het heilige +beest te amuseeren.</p> + +<p>Zeven keer wandelde deze stoet in de ruimte rond, telkens door de +militairen en nu ook door de Sheiks, de Pasja’s, de koninklijke +familie en alle officiëele personen, allen nu naar buiten gekomen, +eerbiedig gegroet. Daarna overhandigde de broeder van den Khedive den +eersten begeleider een sleutel en alles verdween in het gebouw, waar +het tapijt voorloopig ondergebracht werd. Weder 21 kanonschoten om het +uitgeleide te doen.</p> + +<p>Dit tapijt blijft nu twee maanden aldaar en wordt in dien tijd door +alle geestelijken en fanatieken aangebeden; daarna wordt ’t in +vele stukken gesneden, die verschillende moskeeën ten deel vallen +om op de daarin aanwezige heilige graftomben gelegd te worden. Men +verteld, dat dit grapje het land elk jaar twaalf millioen gulden zou +kosten! Vóór ik alles had gezien kon ik dat niet +gelooven; nu ben ik er zeker van, dat die som niet overdreven is. Wat +zou dat geld hier in het land nuttiger besteed kunnen worden, indien +het b.v. voor oprichting en in-stand-houding van goede scholen werd +gebruikt.</p> + +<p>Het was vandaag prachtig weder, de zon scheen reeds vroeg; toen ik +dit in het rijtuig staande opmerkte, zeide onmiddellijk een +Mohammedaansche koetsier: “Maar natuurlijk, mevrouw; dat is +altijd zoo; wanneer het heilige tapijt in Caïro komt, laat God de +zon schijnen!” Ik dacht aan onze Oranjezon, die zich echter wel +eens een enkele keer achter een wolk verschuilt.</p> + +<p>Nu alles is afgeloopen, weet ik niet, wat diepere impressie op mij +maakte, het gezicht van die mooie, vroolijke, veelkleurige vertooning, +of de groote orde die er onder die tienduizenden heerschte en het kalme +en vriendelijke optreden van de politie. <span class="pagenum">[<a id= +"pb277" href="#pb277">277</a>]</span>Behalve de kanonschoten en de +militaire muziek, werd geen enkele luide toon gehoord; de bevelen van +de politie gingen meer door een vriendelijk handgebaar dan door +verheffing van stem. Na afloop vertrok geen rijtuig van zijn plaats +vóórdat de politie het sein gegeven had en allen bleven +achter elkaar rijden.</p> + +<hr class="tb"> +<p>P.S. Van bevriende zijde worden mij twee uitknipsels uit “De +Telegraaf” toegezonden, op welks inhoud ik hier even wil +terugkomen.</p> + +<p>Het eerste is onderteekend door twee artsen uit Transvaal en heeft +de strekking te doen uitkomen, dat mijne opvatting over de behandeling +der inboorlingen in Zuid-Afrika niet de juiste is. De inhoud van dat +ingezonden artikel verwondert mij niet; ik zal in vele +Zuid-Afrikaansche bladen over mijne geuite meening in dezen wel meer en +sterker gecritiseerd worden. Uit gesprekken, die ik daarover in +Zuid-Afrika met vele Afrikaners en Britten hield, is het mij heel goed +bekend, dat de groote meerderheid der bevolking mijne gevoelens in +dezen niet deelt. Hoe kan het ook anders. Sympathiseerde de meerderheid +der bevolking in dezen met mij, dan zou de behandeling der kleurlingen +eene andere zijn en dan had ik daarover anders geschreven. Betreffende +dit eene punt, minachting voor den kleurling, hem te beschouwen louter +als goedkoope arbeidskracht, harmonieeren Britten en Afrikaners +meesterlijk. Dat niet de heele bevolking van Zuid-Afrika zoo verkeerd +denkt over den Kaffer en deze kleurlingen warme vrienden bezitten in +enkele toonaangevende kringen, daarvan ben ik ook zeker. Vooral in de +Kaapkolonie vond ik voor mijne meening vele gelijkdenkenden en toen ik +Olive Schreiner een bezoek bracht, ontdekte ik, dat ook zij in dezen +mijne geestverwante is.</p> + +<p>De oplossing van het kleurlingen-vraagstuk zal in Zuid-Afrika eene +zeer moeilijke zijn, maar wil men eene rechtvaardige en wijze oplossing +verkrijgen, dan moet men beginnen deze menschen met andere oogen te +beschouwen, hun karakters te bestudeeren in de kraals, ik meen: zoolang +zij nog onbesmet zijn door de aanraking met de Europeeërs, en hen +in deze eigen omgeving eerst tot eene hoogere ontwikkeling brengen, +zoodat zij beter bestand zijn tegen de gevolgen van verleiding, +verkeerde behandeling en verkeerde voorbeelden der blanken. <span +class="pagenum">[<a id="pb278" href="#pb278">278</a>]</span></p> + +<p>Het tweede stuk is onderteekend door Zionist; deze maakt mij er een +verwijt van, dat ik van het Zionisme in Palestina niet beter op de +hoogte ben. Ik heb dat evenwel in een van mijne brieven erkend, eerst +in Palestina trof mij den omvang van deze beweging. Mijn Baedeker, de +laatste uitgave, zegt zoo goed als niets er van en onze dragoman, een +Protestant, stelde er zeer weinig belang in en wist er niets van mede +te deelen. Dat er geen Hirsch-vereeniging bestaat, maar dat uit de +nalatenschap van Hirsch eene andere vereeniging geformeerd werd, was +mij onbekend. Had ik met beslistheid geschreven, dat die kolonie boven +Tiberias door de I. C. A. tot stand was gebracht, het verwijt van +Zionist zou mij kunnen treffen; ik deed echter die vraag tusschen +haakjes, omdat men mij in Jeruzalem had medegedeeld, dat de Zionisten +nooit <span class="corr" id="xd0e3140" title="Bron: finantieele"> +financieele</span> voorschotten geven, doch dat, waar het noodig is, de +Hirschvereeniging in dit opzicht helpt. Waren we niet zoo door +Syrië gevlogen, had ik tijd gehad mij overal wat langer op te +houden en nauwkeuriger informatiën te nemen, dan had ik met meer +beslistheid ook over de bedoelde kolonie kunnen schrijven.</p> + +<p>Dat de Zionisten een supplement op de Baedeker uitgeven, waarin over +deze zaken uitvoerige inlichtingen worden verstrekt, is zeer goed +gezien; laat mij hen echter in overweging geven, dit boekje in het +Engelsch, in plaats van in het Duitsch te laten drukken, want tot nu +toe bestaan de bezoekers van Palestina voor een overwegend groot deel +uit Amerikanen en Engelschen. Duitsch sprekende toeristen zijn nog +groote uitzonderingen.</p> + +<p>Laten mijne lezers niet vergeten, dat ik mij in de verschillende +landen niet lang genoeg ophoud om mij steeds van alle vraagstukken goed +op de hoogte te stellen, dat ik ook van alles alleen mijne indrukken +weergeef, en dat ik niet verwacht, ook niet verwachten kan en wil, dat +elkeen het met mijne opvatting eens is. <span class="pagenum">[<a id= +"pb279" href="#pb279">279</a>]</span></p> +</div> +</div> + +<div id="ch30" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-271.gif" alt= +"Ornament" width="617" height="197"></div> + +<h2 class="normal">Aan boord van de “Prinses Juliana”.</h2> + +<p>Wij waren reeds vroeg op, den dag waarop wij Caïro verlieten, +om ons naar Port-Said en aan boord van het schip te begeven, het schip, +dat ons zou wegvoeren uit Egypte en in een ander werelddeel weder aan +land zetten. Om zeven uur ’s morgens zou de trein vertrekken, +doch om zes uur stonden wij reeds gereed, waren de koffers gepakt en +wachtten wij op de mannen, die de vele stukken bagage naar beneden +zouden brengen en die den dag tevoren waren aangewezen, om voor onze +koffers te zorgen en ons veilig in den trein te brengen. Waren wij +blijven wachten, dan stonden wij er misschien heden nog, want toen wij +beneden in het hotel kwamen, lag er alles nog in diepe rust. Zelfs de +mannen, aan wie de nachtwacht was toevertrouwd, lagen in de corridors +op de dikke Smyrna-tapijten te snurken; de eenige wezens, die teekenen +van leven gaven, waren een paar groote, dikke ratten, die door onze +komst gestoord werden in een of andere belangrijke onderneming en toen +ijlings de vlucht namen. Nadat wij genoeg menschen wakker en naar +beneden getrommeld hadden, er een rijtuig voor ons gehaald was en wij +aan het station waren uitgeladen, was er amper tijd voor onze +reisbiljetten te zorgen, de bagage te laten inschrijven en plaats te +nemen, voor de trein afreed.</p> + +<p>Wij zouden nu nog in de 4½ uur, die wij noodig hadden, om +naar Port Saïd te komen, gelegenheid krijgen, om in Egypte eene +van die natuurverschijnselen te zien, waarvan wij wel veel gelezen +hadden, doch dat wij nog niet hadden bijgewoond. Spoedig, nadat wij +Caïro achter den rug hadden, begon de <span class="pagenum">[<a +id="pb280" href="#pb280">280</a>]</span>een of andere wind op te steken +en langzamerhand zagen wij het woestijnzand steeds hooger stuiven, +zagen wij de op den weg zich bevindende kameelen zich nederleggen en de +opzittende of begeleidende mannen zich achter hen verschuilen, nam de +lucht een grijsgrauwe tint aan, waar doorheen wij slechts op korten +afstand konden zien en kwam het fijne stuifzand zelfs door onze goed +afgesloten vensterraampjes onze oogen, neus en keel binnen dringen. Het +was “<span lang="en">a new experience</span>”, zooals mijne +reisgezellin goedmoedig opmerkte, maar geene aangename.</p> + +<p>In Port Saïd bijna een uur te laat aangekomen, had deze +zandstorm voor een fijnen, doordringenden regenstorm plaats gemaakt, +die het aan boord gaan niet veraangenaamde. Doch—en nu heb ik in +mij-zelf een eigenschap ontdekt, die ik mij niet bewust was te +bezitten—ik gevoelde mij aangenaam aangedaan, toen ik daar, al +was het dan ook in een hoekje van Afrika, mijn voet op Nederlandschen +bodem zette; toen ik in eigen taal door tal van landgenooten begroet +werd en toen ik in mijne hut gekomen vele pakjes van Hollandsche +vrienden vond, alle de een of andere nationale bijzonderheid +bevattende. Het waren Dordtsche speculaasjes, Haagsche beschuitjes, +chocolade van Korff, Delftsche parfumerie, Haagsche hopjes, Deventer +koek en Groninger molleboonen, die mij door goede feeën waren +toegezonden en die mij nog lang zullen blijven vertellen, dat er ook in +eigen land veel goeds is te vinden. Ik dacht een cosmopoliet te zijn, +doch het nationaliteitsgevoel is sterker dan ik vermoedde. Dit gevoelde +ik ook heel sterk, toen wij in onze hut kwamen en mijne Amerikaansche +reisgenoote, die vele bootreizen in haar leven maakte en verschillende +stoomvaartlijnen bij ondervinding kent, uitriep: “Ik heb nog +nooit zoo’n gerieflijke en ruime hut op een boot gehad als +deze.” ’t Is waar, in de hutten op de “Prinses +Juliana” gevoelt men zich even comfortable als in een kamer in +’n hotel en de van alle kanten gemakkelijk te bereiken bad- en +toiletkamers, waar een echte Hollandsche zindelijkheid heerscht, zijn +niet alleen ruim en comfortable, maar zijn zelfs luxueus ingericht. De +comfort op de “Prinses Juliana” laat in geen enkel opzicht +te wenschen over.</p> + +<p>Het werd bijna vier uur, toen wij Port Saïd uit en het kanaal +van Suez binnenstoomden, zoodat wij het kanaal, dat <span class= +"pagenum">[<a id="pb281" href="#pb281">281</a>]</span>ik nog gaarne +eens weder had gezien, bij avond en nacht passeerden. Toen wij den +volgenden morgen ontwaakten lag Suez reeds achter ons en waren wij in +de Roode Zee. Nog één tamelijk koele dag en toen kwamen +de passagiers reeds in hun witte pakken voor den dag, hadden de zwarte +bedienden zich reeds van voor hun voeten niet bestemde schoenen ontdaan +en hoorde men reeds enkele medepassagiers—en vooral de spelende +kinderen—klagen, dat zij “puften van de warmte”. Zoo +erg was het echter niet, maar de temperatuur was toch slechts enkele +graden lager dan toen ik hier twee maanden geleden van de andere zijde +doorvoer. Het schip is echter goed toegerust, om aan wat warmte te +kunnen weerstand bieden. Niet alleen, dat overal in de salons en +eetkamers en in alle hutten electrische waaiers koelte aanbrengen, maar +bovendien zijn aan alle patrijspoorten windvangers aangebracht, die het +beetje wind, dat wij genieten, opvangen en in de hut uitstorten. Het is +dus best uit te houden.</p> + +<p>In een ander opzicht onderscheidt deze boot zich nog van de meeste +andere, waarop ik groote reizen maakte, een onderscheid, dat ik ten +hoogste waardeer. Ze heeft n.l. geen muziekkorps aan boord, zoodat de +passagiers niet ’s morgens en ’s middags en soms ook nog +des avonds de hartverscheurende valsche tonen van een +scheepsmuziekkorps te genieten krijgen. Hier is slechts een +pianola-piano aan boord, die alleen nu en dan ons trommelvlies tracht +te verscheuren en waarop op de meest ongelegen oogenblikken een zich +muzikaal aangelegd voelend jongmensch zit te trommelen en volstrekt +niet voelt, dat hij meerendeels mistast.</p> + +<p>Elk patriotisch Nederlander kan op deze boot niet alleen trotsch +zijn over de wijze, waarop onze stoomvaartmaatschappijen haar +passagiers vervoeren, maar ook op de geaardheid en het gedrag zijner +medepassagiers. Men gevoelt zich hier in deftig, Hollandsch gezelschap. +Alles gaat even kalm en netjes zijn gang, geen luidruchtig geluid wordt +gehoord, geen luidruchtige spelen gespeeld. Elkeen wandelt kalm over +het dek of ligt op zijn rieten stoel een sigaartje te rooken en +kringetjes te blazen, of leest ’n van huis medegebracht of uit de +scheepsbibliotheek geleend boek. Enkelen zitten samen te keuvelen, even +bedaard en even netjes, alsof wij bij ons in Holland op ’n +buurtbezoek zijn. Een enkel clubje—en daartoe behoor <span class= +"pagenum">[<a id="pb282" href="#pb282">282</a>]</span>ik—speelt +’s avonds een partijtje bridge, anderen zitten schaak of domino +te spelen, maar van luidruchtige spelen als op de Engelsche booten +gespeeld worden, waaraan alle passagiers meedoen, daarvan is hier geen +sprake. Op deze boot zijn de Hollanders Hollanders: netjes, bedaard, +verstandig, kalm. Ik verheug mij daarover en ben hartelijk blij op deze +boot gelegenheid te hebben met mijne landgenooten eens weder een +verstandig gesprek te kunnen voeren en successievelijk met al mijne +medereizigers kennis te kunnen maken en hen van hun goede, +oud-Hollandsche zijde te leeren kennen. “<span lang="en">I like +your people, especially as travel-companions</span>”, zeide na +eenige dagen dan ook mijn reisgezellin en dat streelde mijn ooren niet +weinig.</p> + +<p>Ik heb echter nog een voornaam punt vergeten te noemen, toen ik +opsomde wat wij hier op deze boot dagelijks uitvoerden. Dat is vreemd, +want het is iets, wat het grootste deel van onzen tijd in beslag neemt. +Ik bedoel het eten en drinken, het deelnemen aan de maaltijden. Het +lijkt wel, dat de Stoomvaart-Maatschappij “Nederland” zich +verbeeldt tot taak te hebben, haar gasten een mestkuur te laten +doormaken, om ze bestand te doen zijn tegen de nieuwe leefwijze, die +hen aan het eind der reis wacht. De maaltijden zijn niet alleen +overvloedig en goed, maar de verscheidenheid der gerechten is ook zoo +goed en juist gekozen, dat men alleen met een ernstigen en vasten wil +kan zorgdragen niet overvoed te worden. Als men niet onmiddellijk uit +de overvolle menu’s een paar gerechten kiest, waarvan men zal +gebruiken, en de anderen, zonder er naar te zien, laat passeeren, dan +heeft men al heel spoedig den dokter noodig, die met wat bicarbonas +sodae de maag te hulp moet komen.</p> + +<p>Niet alleen in de Roode Zee was het warm; toen wij Aden achter den +rug hadden en Kaap Gardefui voorbij gestoomd waren, bleek er wel wat +meer wind te komen, doch was de temperatuur niet lager. Het was dan ook +op heel bescheiden toon tot mij gericht, het verzoek, om “als de +warmte het mij niet onmogelijk maakte”, een voordracht over +vrouwenkiesrecht te houden. Aan dit verzoek, door 36 passagiers +onderteekend, kon ik natuurlijk geen weerstand bieden. Als goede +propagandiste voor de groote zaak, moest ik natuurlijk verheugd +zijn—en dat was ik dan ook—, dat mij op zoo’n <span +class="pagenum">[<a id="pb283" href="#pb283">283</a>]</span>ongezochte +wijze gelegenheid gegeven werd, dit onderwerp, zelfs op den Indischen +Oceaan, te bespreken en met toestemming van den kapitein werd de 2e +klasse eetsalon ingericht om als vergaderzaal te dienen. Ik dacht niet, +dat de belangstelling in vrouwenkiesrecht onder mijn medepassagiers +zóó groot was; op één enkele uitzondering +na waren alle 1e en 2e klasse passagiers aanwezig, toen ik dien middag, +om half vijf, het woord nam. Zóó groot was zelfs de +belangstelling, dat wij om zes uur nog midden in het debat waren, toen +de zaal ontruimd moest worden om weder voor eetsalon te worden +ingericht. Om elf uur den volgenden morgen werd het debat voortgezet, +en toen ik op het middaguur eindigde, werd door vele Engelsch sprekende +medepassagiers <span class="corr" id="xd0e3181" title="Bron: +onmiddelijk">onmiddellijk</span> het verzoek gericht, om ook mevrouw +Catt te vragen, een voordracht voor hen te houden.</p> + +<p>Vrouwenkiesrecht was daarna langen tijd ’t onderwerp van de +gesprekken op de boot; sommigen waren overtuigde voorstanders geworden, +anderen vonden het toch ook een vanzelf sprekend gevolg van den +ontwikkelingsgang der maatschappij, anderen waren verstokte +tegenstanders, onder dezen voornamelijk die heeren, die van oordeel +waren, dat huwelijksgeluk alleen bestaanbaar is, zoolang de vrouw tot +den man opziet, en door de vrouwen nu ook politieke rechten te geven, +ontnam men den man alle superioriteit over zijne vrouw. Die heeren +kennen niet de “Amalasuntha’s”-zusteren van de +Amalasuntha uit Dickens’ onovertreffelijke verhalen, die aan +nekverstijving te gronde gaan, door het onophoudelijk opzien tot hun +zoo hoog boven hen staanden echtgenoot. Ik heb hen geraden, Dickens +voor dat doel eens na te slaan.</p> + +<p>Mrs. Catt was natuurlijk ook dadelijk bereid om aan het verzoek, dat +inhield wat te vertellen over de toestanden in Amerika met betrekking +tot het vrouwen-vraagstuk, te voldoen, en twee dagen, nadat ik +gesproken had, vulde zij mijne voordracht aan met het bovengenoemd +onderwerp. Ik had niet gedacht dat ook dien derden dag nog zooveel +belangstelling zou bestaan, om een paar uur in de warme salon stil te +zitten luisteren naar hetgeen mrs. Catt op haar eigenaardige, boeiende +wijze te vertellen had, en het verhoogde het effect van haar voordracht +niet weinig, toen aan het slot een heer in ons midden opstond, die een +Australiër bleek te zijn en in <span class="pagenum">[<a id= +"pb284" href="#pb284">284</a>]</span>Queensland woont en die op zeer +welsprekende wijze de resultaten van het vrouwenkiesrecht in +Australië besprak. De vrees voor “ongenoegen in het +gezin” als gevolg van kiesrecht, ook voor de gehuwde vrouw, het +bezwaar, dat in de laatste dagen nogal eens gehoond werd, wist hij zoo +schitterend te weerleggen, dat twijfel omtrent dat punt nu onder de +passagiers van de “Juliana” wel niet meer zal bestaan. Zijn +vrouw, die ook aanwezig was, wist nog even mede te deelen, dat zij en +haar man wel dikwijls omtrent de keuze van den candidaat tot +overeenstemming kwamen, maar in de gevallen, waar beiden aan eigen +candidaat de voorkeur bleven geven, brachten zij natuurlijk ook hun +stemmen uit op hun eigen candidaat. ’t Klonk zoo eenvoudig en +alleen ’n door-alles-heen-gelijk-willen-hebbend echtgenoot kon +zich nog beangst maken voor “ongenoegen”.</p> + +<p>Zoo werd dus gedurende eenige dagen het vrouwen-vraagstuk de +“topic of the day”; menigeen, die vroeger nooit ernstig +hierover heeft nagedacht, begint thans te begrijpen, dat de +vrouwenbeweging, hij moge er mede instemmen of niet, eene groote, +machtige beweging is, die zich thans in alle landen openbaart en die +niet eerder tot een einde zal komen, alvorens er volkomen +wettelijke—hieronder ook de politieke te verstaan—en +maatschappelijke gelijkstelling tusschen mannen en vrouwen zal zijn +verkregen.</p> + +<p>En zoo gaan de dagen op de boot langzaam voorbij, maar toch nog veel +te snel voor mrs. Catt en mij, die deze zeereis gaarne nog wat verlengd +zouden hebben. Wij gevoelen ons hier thuis, rustig, aangenaam. De +warmte is wel groot, maar niet te groot, en wanneer wij des avonds de +wonderschoone zonsondergangen, die tusschen Aden en Colombo +onbeschrijflijk mooi zijn, genoten hebben, volgt daarop spoedig een +lange, aangename koele zomeravond.</p> + +<p>Morgenochtend moet de boot in Colombo aankomen, maar wij hebben de 8 +uren, die wij te laat van Port Saïd vertrokken zijn, niet +ingehaald en daardoor zal het wel avond worden, eer wij in Colombo aan +wal stappen. <span class="pagenum">[<a id="pb285" href= +"#pb285">285</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch31" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-455.gif" alt= +"Ornament" width="607" height="201"></div> + +<h2 class="normal">Op Ceylon.</h2> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">I.</h3> + +<p>Het avondduister was reeds lang ingetreden, toen wij de kustlichten +van Colombo in het gezicht kregen en eer het schip voor anker lag, de +visiteerende dokter aan boord was gekomen en zijn plicht vervuld had, +en eer wij met onze bagage goed en wel geland waren, was het reeds +bijna tien uur. Het was jammer, dat wij het mooie binnenkomen in de +haven van Colombo gemist hebben en ons hebben moeten tevreden stellen +met de verhalen over dat mooie gezicht van uit zee op Colombo, van onze +medepassagiers, die deze reis reeds meermalen gemaakt en Colombo +vroeger hebben gezien. Tot op het laatste oogenblik vonden wij het op +de Prinses Juliana aangenaam; ik hoop later nog wel eens van deze boot +te kunnen gebruik maken, vooral wanneer zij dan nog onder denzelfden +goeden gezagvoerder met zijne plichtgetrouwe en beschaafde bemanning +vaart. En van de passagiers wil ik alleen dit zeggen, dat gisteravond, +toen wij in het hotel en op onze kamer aangeland waren, mrs. Catt tot +mij zeide: “Als men mag aannemen, dat men op een groote boot van +zekere natie een goed overzicht krijgt over zijn volk, dan gaat +Nederland met de eer strijken van het meest beschaafde en ontwikkeldste +volk te zijn onder al degenen die wij op onze reizen ontmoet +hebben”.</p> + +<p>In Colombo aangekomen, wachtte ons de eerste teleurstelling; ik wil +hopen dat er geen tweede op volgt. Het Galle Face Hotel, het meest +gerenommeerde, was overvol; de eetkamer was zelfs tijdelijk voor +slaapkamer ingericht; het daarop volgend <span class="pagenum">[<a id= +"pb286" href="#pb286">286</a>]</span>Grand Oriental Hotel was in +dezelfde conditie, zoodat wij ons ten slotte moesten tevreden stellen +met een kamer voor twee personen in het Bristol Hotel. Gelukkig is er +alles zindelijk en valt het bij nadere kennismaking zeer mede. Met +eenige van onze medepassagiers van de boot hebben wij ’s avonds +nog een tijd lang in de veranda van het hotel zitten praten, totdat zij +weder aan boord en wij naar bed moesten.</p> + +<p>Onze kamer, waarvan de deur van boven uit open traliewerk bestaat, +had wel twee groote open vensternissen, doch geen vensters; de lucht +kon van buiten vrij naar binnen treden. Door een grooten electrischen +waaier, veel gelijkenis vertoonende met een paar molenwieken, werd de +lucht in beweging gehouden en eenige koelte in de kamer gebracht. Het +was er aangenaam heet en het eenige laken, dat ons tot dekking in het +vrij goede bed diende, was voor dat doel ruimschoots voldoende. Wij +moesten ons even voor den geest roepen, dat wij hier in Ceylon in den +wintertijd zijn en het in Europa op ’t oogenblik overal +buitengewoon koud is. Het is nu het seizoen voor Colombo; hoe moet de +temperatuur hier wel zijn als ’t hier zomer is.</p> + +<p>Ik zou zeker dien eersten nacht in Colombo een heerlijken slaap +hebben genoten, ware het niet, dat de boomen vóór het +hotel rijk bevolkt waren met kraaien en eksters, die den geheelen nacht +hun krijschende stemmen hebben doen hooren. Onophoudelijk schijnen die +beesten onderlinge twistgesprekken te voeren gehad te hebben, waarbij +honderden individuen het hunne hadden in te brengen. In een ander land +zou men aan zoo’n overbevolking van zulke lieve beestjes een +einde maken, maar hier, met zoovele Hindoe’s en Boeddhisten onder +de bevolking, zal men dat wel uit zijn hart laten. De Boeddhist mag +geen levend wezen dooden, allen moeten den natuurlijken dood +sterven.</p> + +<p>Ware het niet Zondag geweest, dan waren wij vanmorgen met de eerste +gelegenheid naar Kandy, dat veel hooger gelegen en koeler is, +vertrokken; wij moesten nu eerst wachten tot morgenochtend de banken +open zijn om geld te halen en eenige andere zaken af te doen. Deze +Zondag is echter geen verloren dag voor ons geweest. Integendeel, het +was een alleraangenaamste, vol van nieuwe indrukken. Om eerst even naar +het kantoor van Cook te gaan en naar het telegraafbureau, <span class= +"pagenum">[<a id="pb287" href="#pb287">287</a>]</span>hadden wij ieder +een rickshaw genomen, die hier veel beter zijn dan die wij in +Zuid-Afrika zagen en waarvan de mannen niet zoo bont toegetakeld zijn +als daar. Deze hier zijn ook heel licht en altijd alleen voor +één persoon bestemd. Het lijkt voor vele Europeanen +misschien onbarmhartig, dat men zich in een wagentje nederzet en zich +door een medemensch laat voortbewegen, maar dit gevoel gaat hier weg, +als men ziet, op welk een gemakkelijke wijze deze mannen +zich—oogenschijnlijk althans—van die taak kwijten en hoe +gelukkig zij met een vrachtje zijn. Toen wij hen aan het +telegraafkantoor wilden betalen en wij een rijtuig aanriepen, om een +tocht door de stad te maken, smeekten zij ons zóó hen met +die taak te belasten, dat wij daartoe ten slotte maar besloten. Zij +zouden ons nu eerst langs de zee en dan langs mooie punten, die wij hen +hadden opgegeven, naar Mount Lavinia Hotel brengen, waar wij wilden +lunchen en eenige uren vertoeven. Zij moesten ons daar blijven wachten +en later langs een anderen weg terugvoeren.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-339.jpg" alt= +"Godsdienstigfeest in Kandy." width="720" height="415"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Godsdienstigfeest in +Kandy.</span></p> +</div> + +<p>Niettegenstaande de groote hitte draafden die twee naakte bruine +broeders als paarden, en op onze herhaald tot hen gerichte opmerking, +dat zij zich niet zoo behoefden te haasten, of, of zij misschien niet +eens wilden rusten, gaven zij ons met een lachend ontkennend +hoofdschudden antwoord. Draven doen hier echter niet alleen menschen en +paarden, maar ook ossen. Herhaaldelijk passeerden wij op onzen weg een +soort tentwagentjes, waarin de een of andere Sinhalees met vrouw en +kinderen gezeten was, waarschijnlijk een Zondagstoertje makende, en die +getrokken werden door een klein, vinnig osje, dat met een paard in het +hardloopen kan wedijveren. Zij zijn van het soort, deze ossen bedoel +ik, dat ik ook in Oost-Afrika gezien heb, met een min of meer groot +uitwas in den nek, die men daar buffeltjes noemde. Een zeer +gedistingeerd vervoermiddel schijnt zoo’n ossewagentje niet te +zijn, ik zag er althans alleen Sinhaleezen gebruik van maken.</p> + +<p>Over deze menschen heb ik al eens geschreven, toen ik ze voor het +eerst in Zanzibar zag; hier zien wij ze in grooten getale, zoodat hun +verschijning reeds geen bijzonderen indruk meer maakt. En toch moeten +ze voor een Europeaan opmerkenswaardig zijn. Die mannen met hunne +zachte, melancholieke, vrouwelijke gelaatsuitdrukking, hun lange, +zwarte, bijna <span class="pagenum">[<a id="pb288" href= +"#pb288">288</a>]</span>blauw-zwarte haren, die in golvingen of +krullen, over hun schouders hangen, of in een wrong op het achterhoofd +bevestigd en met een groote schildpad-kam afgewerkt zijn, en die +gekleed zijn in sarong en kabaai, de sarong soms voor een gewonen +nauwen damesrok plaats makende, zijn toch een bijzonder soort menschen. +Op hun gezicht afgaande, stel ik hen veel hooger dan b.v. den Arabier. +De Sinhaleezen hebben over het algemeen verstandige, denkende gezichten +en zij missen geheel dat sensueele in hunne gelaatsuitdrukking, dat +vooral den Arabier zoozeer vertoont.</p> + +<p>Was het omdat het Zondag was en er nu door velen niet zooveel als +anders gewerkt werd, dat wij daarom in de volksbuurten zooveel +langharige mannen in gebukte houding voor hunne woningen zagen zitten +en achter hen hurkende vrouwen—wij zullen ten minste +veronderstellen, dat dit hier eene echtelijken liefdedienst +gold—die, evenals de apen, die lange haren trachtten te zuiveren +van het wild, dat er waarschijnlijk in rondhuppelde? Het is ook +mogelijk, dat de Zondag er niets mede te maken heeft.</p> + +<p>Maar dit was niet het eenige merkwaardige, dat wij op onzen weg +zagen. Wij zijn hier in den winter, maar aan boom, blad, bloem en +vrucht is dat niet te bespeuren. Alles ziet er uit als in den +hoog-zomer, en wel een, die een bijzonderen rijkdom aan bloemen en +vruchten levert. De kokosnootpalmen, die hier veel mooier en frisscher +lijken dan in Oost-Afrika, de bananen, de broodboomen en de boomen met +jakvruchten (ik weet nog niet wat dat voor vruchten zijn), vormen hier +heele wouden en vooral de Banyanboom—ik geloof, dat die op Java +Waringin heet—, waarvan één exemplaar den geheelen +tuin kan overschaduwen, maakte den weg, waarlangs wij gingen, +schaduwrijk en koel. Een van de Banyanboomen, waarvan de luchtwortels +weder stammen waren geworden van eenige meters in omvang, had zoodoende +een omvang verkregen van meer dan vijf-en-twintig meter.</p> + +<p>Verder zagen wij de kaneeltuinen, mijlen ver uitgestrekte velden met +laag boom- en struikgewas, doch elk struikje was een kaneelboompje, +waarvan niet alleen het blad, doch vooral de stam en stengel sterk naar +kaneel ruikt en nog meer smaakt. Wij zagen sagoboomen, +notemuscaatboomen en kruidnagelboomen, alle voor een deel in bloei, +voor een ander deel in <span class="pagenum">[<a id="pb289" href= +"#pb289">289</a>]</span>vrucht staande. Maar meer nog dan dit alles +verlustigden wij ons in het gezicht van die vele mooie, groote, bonte +vlinders, die zich hier in dit bloemenrijk zoo geheel tehuis gevoelen. +En even gaarne verwijlden onze oogen op de vele naakte <span class= +"corr" id="xd0e3237" title="Bron: kindertes">kindertjes</span>, die aan +den weg speelden in het gewaad, dat zij bij de geboorte hadden +medegekregen. Velen zijn reeds door de toeristen bedorven, zij steken +bedelend hunne handjes op en prevelen eenige onverstaanbare woorden. +Maar er waren onder hen, die op zoo’n nieuwe wijze hun bedelend +stemmetje deden hooren, die al naast den wagen voortrennende, ’n +aardig kinderliedje zongen en dan plotseling hunne schalksche oogjes +tot mij opheffende, zeiden: “you are my Mamma, my dear Mamma, +give me a cent for a new dress”, dat zij er mij toe brachten mijn +principe te verloochenen, om in dat opgeheven, bruine handje een +penningske te stoppen. Het was ook zoo warm en het was midden op den +dag, mijne hersens waren een beetje in gesmolten boter-toestand, anders +had ik zeker de in mijn oog groote fout niet begaan, om een kind, door +het geven van een giftje, tot bedelen aan te moedigen. Maar die naakte +kleine meisjes, met hare mooie snuitjes, die een nieuwe japon noodig +hadden en die mij Mamma noemden, hadden mijn hart verteederd en..... in +zoo’n hitte kan men er toch ook eigenlijk geen principes op +nahouden.</p> + +<p>Het was ongeveer één uur, toen wij in het +Lavinia-Hotel aankwamen. Onze bruine mannen hadden de 7 mijlen afstand +zonder rusten in geregelden draf afgedaan en zij waren van oordeel, dat +nu de Ladies ’n tiffin namen, wij hen ook daartoe in de +gelegenheid moesten stellen. Zij voegden er schalks aan toe, dat de +lunch in het hotel drie rupees (een rup. = 80 cts.) kost, maar dat zij +wel ergens konden gaan, waar zij maar 3 sh. (1 sh. = 60 cts.) hadden te +betalen. Toen ik hun vroeg of zij niet een billijker restaurant voor +zich konden vinden en ik ze één rupee gaf voor dat doel, +sprongen ze in de lucht van de pret en toen wij hen om half drie weer +lieten voorkomen om ons terug te voeren, wreven zij over hunne buikjes +om ons duidelijk te maken, dat het zoo lekker had gesmaakt. Zij hadden +in dien tijd ook even in de zee een bad genomen en mijn paardje had +zijn lange haren nu koket in een rol rondom zijn hoofd gelegd, zooals +tegenwoordig bij ons zoo vele jonge meisjes haar kapsel dragen. Vlak +van <span class="pagenum">[<a id="pb290" href= +"#pb290">290</a>]</span>achter had hij er een blauwe lap tusschen +gevoegd, zoodat het precies een meisjeskop was.</p> + +<p>Het <span class="corr" id="xd0e3246" title="Bron: Lavina-Hotel"> +Lavinia-Hotel</span> is aan de uiterste punt van een rots in zee +gebouwd en daardoor aan drie zijden door de zee omgeven. Vooral om +zijne vischlunchen is het hotel beroemd. Een dozijn verschillende +vischschotels werden ons achter elkaar voorgediend, allen even fijn en +de meeste zelden-voorkomend.</p> + +<p>Langs een geheel anderen weg keerden wij huiswaarts en waren tegen +vijf uur in het Bristolhotel terug.</p> + +<p>Nadat wij Maandagochtend al onze boodschappen verricht en ons +reisvaardig gemaakt hadden, vertrokken wij naar Kandy. Al spoedig waren +wij twee het roerend eens, dat Ceylon ’t hof van Eden moet +geweest zijn. Toen wij de stad uit en meer landwaarts gekomen waren, +zagen wij niet alleen de natuur, zooals die ons in ’t Paradijs +wordt geschilderd, maar zagen wij ook de mannen en vrouwen in +Adam’s en Eva’s costuums van uit den tijd, na het eten van +de verboden vrucht. De groote bladen die hier in menigte te vinden +zijn, zijn er als ’t ware voor aangewezen. Sedert wij Rhodesia +verlaten hebben, hebben wij onder de Afrikaansche bevolking niet +zoo’n volkomen naaktheid meer gezien. Wij waren er reeds een +beetje aan ontwend, daarom trof het ons hier op Ceylon te meer. Het is +echter in dit klimaat het meest praktische costuum.</p> + +<p>De geheele weg van Colombo naar Kandy is uiterst loonend. Wij zagen +dan eens uitgestrekte rijstvelden met de rijsthalmen in de +verschillende graden van ontwikkeling, dan weder groote bosschen +kokosnootpalmen, bananenpalmen, vijgeboomen en nog zooveel meer. Er +zijn op dien weg alleen twintig verschillende palmboomen te zien. De +kokosnootboom lijkt mij het nuttigst van al deze boomen voor de +inlandsche bevolking. Niet alleen wordt de vrucht op allerlei wijze +gebruikt, maar ook de bladeren doen dienst voor allerlei zaken. Hier is +nog onze ouderwetsche huifkar heel veel in gebruik, de groote, naar +voren en achteren overhangende huif is geheel gemaakt van de gevlochten +bladeren van den kokosnootpalm. Men vlecht er ook manden van en zij +worden op allerlei wijze dienstbaar gemaakt tot het aanbrengen van +schaduw. Wij zagen er geheele tenten van gemaakt, het tehuis van vele +inlanders. En nog op allerlei andere wijzen zagen wij deze groote +bladeren <span class="pagenum">[<a id="pb291" href= +"#pb291">291</a>]</span>gebruiken. En van de noot wordt de bast, het +vleesch en de melk op honderderlei wijze aangewend. Van kokosnoot en +bananen alleen leven hier vele menschen. En daar deze ook voor +huisvesting en toiletartikelen niet veel hebben uit te geven, heeft +armoede natuurlijk hier al hare verschrikkingen verloren.</p> + +<p>Een kort eindje ging de trein langs een oranjeboomhoeve, waarvan de +boomen alle in bloei en in vrucht stonden, die de heerlijke geur door +de open wagonvensters zonden. Toen wij hooger kwamen, passeerden wij +telkens schilderachtige dorpen van inlanders, die hun heele huishouding +buitenshuis voerden. Wij zagen nu ook meer dan in Colombo de in +oranje-geel gekleede en geheel kaal geschoren Boeddhistische priesters. +Hun kleeding bestaat alleen in een grooten gelen doek, die rondom de +lenden gaat en daar in een sierlijken zwaai over den rechterschouder +geslagen is. Verder loopen zij allen met een bijzonder grooten waaier, +die, wanneer hij is opengeslagen, een zeer groote schelp gelijkt, +waarachter de mannen zich geheel kunnen verschuilen en zich voor de +inwerking van de heete zonnestralen kunnen behoeden. Het Boeddhisme, +dat in Engelsch-Indië aan het uitsterven is, vindt hier nog vele +aanhangers, alhoewel de vorm in den loop der eeuwen reeds veel +gewijzigd is. De Boeddhistische priesters mogen ook hier op Ceylon niet +huwen, maar zij behoeven niet in armoede en gebrek te leven, zooals in +Burma. Daar mogen zij ’s morgens vóór twaalf uur +niets eten of drinken en moeten zij elken morgen eerst hun voedsel +langs den weg bedelen; hier bezitten de priesters echter veel grond en +gebouwen en behooren zij tot de kapitalisten. Zij bedelen hun voedsel +niet, de offeranden worden in de tempels gebracht, maar of de priesters +dat in plaats van hun eigen goed toebereid eten gebruiken, wist men ons +niet te vertellen.</p> + +<p>Van uit den tijd dat Ceylon tot onze koloniale bezittingen behoorde, +is niet heel veel overgebleven. Men heeft hier alleen een zeker soort +menschen, die ’n Hollandschen voorvader hebben gehad en zich +daarom “burghers” noemen en die zich hooger voelen, +misschien ook zijn, dan de inboorlingen. Ook het Ceylonsch geld +vertoont eene opmerkelijke overeenkomst met het onze, als men een +rupee, die maar 80 cents waarde heeft, met onzen gulden vergelijkt. Een +halve rupee is precies gelijk aan ons 50 centsstuk, een kwart rupee met +ons kwartje <span class="pagenum">[<a id="pb292" href= +"#pb292">292</a>]</span>en de tien-cents,—zij spreken ook van +centen en verdeelen hun rupee in honderd centen,—met ons +dubbeltje. Ook de koperen cent is aan de onze gelijk, alleen ’t +nikkelen stuiverstukje is hier vierkant met afgeronde hoeken.</p> + +<p>Om half zes kwamen wij heden in Kandy aan, waar de temperatuur veel +frisscher en deze avond, terwijl wij in den tuin onder een ouden +Banyanboom zitten te schrijven, overheerlijk is. Hier in Kandy zijn +verscheidene goede groote hotels, de menschen komen hier om eenige +maanden te blijven.</p> + +<p>De prijzen in de hotels, in aanmerking genomen wat men er voor +geeft, zijn hier bespottelijk laag, zij zullen zeker later, als de trek +naar Ceylon voor menschen, die er eenigen tijd blijven, grooter is +geworden, aanmerkelijk stijgen.</p> + +<p>Kandy, dat eens de hoofdstad van Ceylon was en ruim 1600 voet hoog +ligt, heeft niet alleen geschiedkundige bekendheid, maar wordt het +schilderachtigste plekje van het geheele Britsche keizerrijk genoemd. +Om dit echter te genieten moet men ’s morgens vroeg opstaan, want +in het midden van den dag is het te heet, alleen ’s morgens en in +den laten namiddag maakt men hier uitstapjes, en daarom moet ik voor +hedenavond eindigen, anders kan ik morgen vroeg onmogelijk bij tijds +gereed zijn.</p> + +<p>Wij zaten hedenochtend reeds om zeven uur in de Victoria, die ons +naar Paradenya, zeven mijlen afstands van Kandy, zou voeren, om daar de +Koninklijke Botanische tuinen in oogenschouw te nemen. Wij waren de +eerste bezoekers; er was nog slechts één jonge man, die +tot de staf van employé’s behoort, die zich direct +aanbood, om ons tot gids te dienen. Hij was een Burgher, zijn naam +klonk echter niet in het minst Hollandsch. Met dit ontwikkeld +jongmensch als geleider, leerden wij spoedig vele van de interessante +palmen en boomen en heesters kennen, die wij in de laatste dagen op +onzen weg gezien hadden. Wij hadden o.a. een tot hoog in de lucht zich +verheffenden palm gezien, die van boven een groote pluim van bloesems +vertoonde<span class="corr" id="xd0e3271" title="Bron: ,">;</span> het +bleek nu, dat dit de Taliputpalm is, die slechts eens in de 100 jaren +bloeit en dan daarna meestal sterft. Zelfs hier in de botanische +tuinen, waar een geheele avenue van deze prachtige palmen bestaat, komt +het hoogst zelden voor, dat er een van gaat bloeien. De roode +katoenboom stond er overal in vollen bloei, de cacaoboom stond voor een +deel in bloei, voor een ander deel vertoonde hij ons zijn roodbruine +<span class="pagenum">[<a id="pb293" href="#pb293">293</a>]</span>rijpe +vruchten. Wij zagen er de verschillende soort rubberboomen, waarvan er +zijn, die door hunne op een slang gelijkende, boven den grond zich +vormende wortels, een zeer fantastisch gezicht opleverden. Een bosch +van zich hoog verheffende bamboestammen vertoonde een eigenaardig +beeld, doordat zich van boven aan hunne toppen trossen vertoonden, die +als vruchten geleken. Toen onze geleider echter met een zware stok +tegen de bamboestammen sloeg, vlogen op eens al deze vruchten hoog in +de lucht en bleken het honderden groote vleermuizen te zijn, die daar +aan hunne pooten met de koppen naar beneden hingen, dikwijls vijf of +meer zich aan elkander vastklemmende. Hier worden die beesten vliegende +vossen genoemd; zij zijn veel grooter dan onze vleermuizen.</p> + +<p>De papaws, die hier veel fijner en geuriger zijn dan in Zuid-Afrika +en die, geloof ik, in Java papaya’s genoemd worden, zagen wij in +de botanische tuinen in elk stadium van ontwikkeling. Men noemt papaw +hier “de arme lui’s vrucht”, maar ik beschouw hem op +’t oogenblik nog als mijn lievelingsvrucht.</p> + +<p>De jakvrucht, die wij in Colombo zoo in grooten getale hadden +gezien, zagen wij ook hier in verschillende ontwikkelingsstadia; men +vertelde ons, dat zij als groente dienst doet bij de rijsttafel.</p> + +<p>Maar genoeg over deze prachtige tuinen, die na de Kew-Gardens in +Londen, de prachtigste van de geheele wereld genoemd worden. Ik hoop +later in Batavia gelegenheid te hebben, onze Koninklijke Botanische +tuinen te zien en te kunnen uitmaken of die voor deze in Kandy moeten +onderdoen, of dat wij hier met een beetje Engelsche bluf te doen +hebben.</p> + +<p>De rijtoer, die wij in den namiddag deden, werd door de kennis, die +wij in den morgen omtrent de inheemsche boomen, en plantengroei hadden +opgedaan, voor ons een veel interessanter en dikwijls moesten wij het +rijtuig even laten stilstaan en uitstappen, om een in ’t wild +groeiende plant, waarvan wij des morgens de bijzonderheden hadden +leeren kennen, nog eens nauwkeurig in oogenschouw te nemen.</p> + +<p>Doch wat wij in den namiddag deden en zagen in een volgenden brief. +<span class="pagenum">[<a id="pb294" href="#pb294">294</a>]</span></p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">II.</h3> + +<p>Vanmiddag gingen wij eerst den voornaamsten rijtoer van hier maken, +die vooral om zijn mooie vergezichten, die hij op verschillende punten +aanbiedt, een zekere vermaardheid heeft verkregen en daarna lieten wij +ons brengen naar de “groote zandrivier”, om een kijkje te +nemen naar het voor ons oog nog nieuwe schouwspel “het baden van +de olifanten”. Elken middag van drie tot half zes kan men op +zekere plek in de rivier twintig heilige olifanten zien spelen en zich +amuseeren in het ondiepe water. Heeft men in Egypte heilige kameelen, +die slechts eens per jaar een heiligen plicht vervullen en daarvoor het +geheele jaar door goed gevoed en verzorgd worden, op Ceylon heeft men +heilige olifanten, die maar één dag in het jaar een +heiligen plicht vervullen en daarvoor een staf van bedienden hebben, +die hen met de grootste zorg en liefde alle andere dagen van het jaar +verzorgen en dienen. Een eind verder in de rivier baden ongeveer ter +zelfder tijd vele andere olifanten, die echter een verfrisschend bad +verdienen, omdat zij een langen en zwaren arbeidsdag achter den rug +hebben. Want ook voor het zware werk, waarvoor men zich in Arabië +en Egypte bedient van kameelen, gebruikt men hier olifanten. Zelfs als +paard doen zij dienst.</p> + +<p>Toen wij ons lang genoeg in den aanblik van die badende en spelende +olifanten verlustigd hadden, die zich blijkbaar in het water +amuseerden, legden wij een bezoek af aan den Tempel van Buddha, den +tempel van den Heiligen Tand. Die heilige tand wordt verondersteld een +tand van Buddha te zijn. De geschiedenis ervan is, dat toen Buddha 2500 +jaar geleden, gecremeerd werd, eene vrouw in zijn asch vier gave tanden +vond, die niet mede verbrand waren. Zij verborg die tanden in haar +haarwrong en verkocht ze later voor zeer hooge sommen aan Buddhistische +vorsten. Een er van kwam in het bezit van den regeerenden monarch van +Kandy, die er een tempel voor liet bouwen, den tempel van den Heiligen +Tand. Het bezit van dien tand werd den goeden burgers van Kandy echter +herhaaldelijk betwist en omdat de Buddhisten geen oorlog mogen voeren, +niemand en niets mogen dooden, en ook omdat de latere en verstandiger +koning meende dat Buddha, die zich na zijn dood wilde laten verbranden, +toch <span class="pagenum">[<a id="pb295" href= +"#pb295">295</a>]</span>recht had geheel verbrand te worden, dus ook +zijne tanden, werd op zijn bevel de tand van Buddha tot poeder +gestampt, deze poeder daarna verbrand en de asch aan de vier +windstreken prijsgegeven. Met groote praal en plechtigheid werd dat +bevel ten uitvoer gebracht. Kort na den dood van dien vorst echter +stond er een man op die beweerde de asch van dien tand weder verzameld +te hebben en dat die asch opnieuw tot tand was geworden. Door de +goê-gemeente werd dit geloofd en deze tand opgekocht en als tand +van Buddha weder groote eer bewezen. In den loop der eeuwen is die tand +herhaaldelijk door wijze regeerders verpulveriseerd, doch steeds kwam +er na langeren of korteren tijd iemand, die de gepulveriseerde tand +weder in zijn geheel ten verkoop aanbood. Sedert eenige honderden jaren +nu is die tand niet meer verbrand. Hij ligt nu aan een gouden ketting +in een zilveren kastje. Dat kastje staat in een ander zilveren kastje +en dit gaat zoo negen maal door, totdat de laatste kast een vrij +grooten omvang heeft verkregen. Deze laatste kast is geheel ingelegd en +ook rondom behangen met de prachtigste robijnen, smaragden, saphieren +en wat er meer voor kostbare edelsteenen mogen zijn. Elke opvolgende +koning offerde er bij zijn leven of na zijn dood een of meer van zijne +kostbaarheden aan. Rondom deze kast staan Buddhabeelden om de heilige +schat, die meer op een tijgerklauw dan op een tand gelijkt, te bewaken, +en er vóór staat een massief zilveren, fraai bewerkte +tafel, die als offertafel dienst doet. Niemand komt in de nabijheid +zonder verplicht te zijn te offeren. Is men met bloemenoffers, vooral +lotusbloemen, tevreden als het leden van eigen gemeente betreft, van +vreemdelingen verwacht men offers in klinkende munt en dat weet men hen +duidelijk aan het verstand te brengen. In Kandy zijn 600 in gele doeken +rondwandelende Buddhistische priesters en een soort klooster, waar +nieuwe collega’s gekweekt worden. De Buddhisten op Ceylon zijn +geen zuivere Buddhisten meer. Door allerlei invloeden is hun godsdienst +verbasterd. Ze gaan drie keer daags naar den tempel, de Mohammedanen +vijf keer, en evenals dezen buigen zij zich herhaaldelijk geheel neder +op den grond en zwaaien met hun lichaam als zij hunne gebeden +prevelen.</p> + +<p>Eens per jaar, in Augustus, gaat de zilverkast met heiligen inhoud +een ronde door de stad doen. De heiligste van de <span class="pagenum"> +[<a id="pb296" href="#pb296">296</a>]</span>heilige olifanten mag de +kast dragen, terwijl de negentien andere olifanten ieder met een minder +heilige kast belast worden. Zoo is er o.a. een gouden kast in den vorm +van een graftombe, waarin een stukje hout bewaard wordt van den +brandstapel waarop Buddha verbrand is. Dat is na den tand het heiligste +stuk.</p> + +<p>Rondom den tempel is een vijver, daarin zwemmen groote, vette +schildpadden rond, die ook al “heilig” verklaard zijn. Deze +beesten worden ook met groote liefde gevoed en verzorgd. En dan is er +een boom, de bo-boom, waarvan verhaald wordt, dat het een tak was van +den boom, waaronder Buddha in Burma zeven dagen zonder voedsel in +gebeden doorbracht, en die bevolkt is met heilige apen. Takken van dien +boom zijn overal heengezonden. In den grond gestoken, schieten zij +wortel en blijven eeuwig leven. Het was onweersprekelijk een zeer oude +boom, waaronder thans een Buddhabeeld zit om zooveel mogelijk de +beteekenis van den boom aanschouwelijk voor te stellen en het was een +nieuwe gelegenheid om den bezoeker geld af te zetten, want dit beeld +nam offeranden in klinkende munt in ontvangst, ter instandhouding van +het Buddhisme.</p> + +<p>Eén zaak moet ik nog even releveeren, alvorens ik van de +Buddhisten voorloopig afstap, omdat het ons een beeld geeft van hetgeen +deze eenvoudige zielen onder de zeven hoofdzonden rekenen. Zij hadden +ze buiten op de tempelmuren in beeld gebracht en aanschouwelijk +voorgesteld, hoe de zondaren daarvoor na hun dood gestraft worden. De +voornaamste zonde is het dooden. Die zich daaraan schuldig hebben +gemaakt gedurende hun leven, worden na hun dood door duivels, die op de +schilderij een heel fantastisch en wreedaardig voorkomen hebben met een +lans of ander wapen door het hart gestoken en zoo moeten zij eeuwig +blijven bloeden. De volgende zonde was, <i>de burgers te veel belasting +te laten opbrengen</i>. Zoo iemand werd met een geldstuk in stukken +gesneden. Het was een erg pijnlijk beeld, dat daarvan een afschildering +gaf. De derde zonde was het liegen. De vierde, zijn ouders niet +gehoorzamen. De vijfde, zich toe-eigenen wat hem niet toebehoort. De +zesde, de kerk bestelen en de zevende, kwaadspreken van een kaste, die +boven hem staat. Al die zonden worden hiernamaals gestraft met +straffen, waarvan <span class="pagenum">[<a id="pb297" href= +"#pb297">297</a>]</span>het middendoorzagen een van de zachtste is en +waarbij duivels in verschillende vormen van wreedheid voorgesteld, de +uitvoerders zijn.</p> + +<p>Behalve de Sinhaleezen komen hier natuurlijk verschillende andere +<span class="corr" id="xd0e3311" title="Bron: volkstammen"> +volksstammen</span> voor, waarvan de laagste kaste mijne grootste +belangstelling wekt. Hoewel men hier over het algemeen mooie menschen +vindt, vallen toch deze menschen en vooral de vrouwen onder hen, door +hare mooie geregelde gelaatstrekken, mooien lichaamsbouw en prachtige +oogen op. Zij leven in hoofdzaak op een dagreizen’s afstand van +hier, maar verspreide groepen vindt men overal. Het zijn de +Rhodiya’s.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-349.jpg" alt= +"Rhodiya’sche schoone." width="481" height="720"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Rhodiya’sche +schoone.</span></p> +</div> + +<p>Van dezen volksstam wordt verhaald, dat hij zijn oorsprong dankt aan +slechte voorvaders. Eeuwen en eeuwen geleden, lang vóór +de Christ. jaartelling, leefde er op Ceylon een vorst, die veel van +lekker eten hield, maar overigens een braaf man was. Zijne koks waren +wel eens teneinde raad, wat zij hem toch alle middagen voor lekkernij +zouden voorzetten. Op een middag hadden zij wat nieuws gevonden en de +vorst vond dat zoo heerlijk, dat hij herhaaldelijk opnieuw zoo’n +schotel bestelde. Maar op zekeren dag kwam het uit, dat wat de koning +zoo lekker vond, versch geslachte kindertjes waren en daarover was hij +zoo in heilige verontwaardiging geraakt, dat hij de schuldige koks en +allen, die er aan hadden medegewerkt, bij zich liet komen en voor hen +de grootste straf bedacht, die hij maar bedenken kon. Hij veroordeelde +hen, dat zij als paria’s in de maatschappij moesten voortleven, +en dat al hun nazaten die straf deelachtig zouden worden. Zij moesten +leven in de bosschen en mannen en vrouwen mochten nooit hun bovenlijf +bedekken. Zij mochten niets leeren en nooit met andere menschen in +aanraking komen. Als zij ooit iemand op hun weg ontmoetten, dan moesten +zij minstens dertig meter boschwaarts gaan. Om die mannen nu in de +gelegenheid te stellen zich voort te planten en zoo de straf +eeuwigdurend te doen zijn, kregen zij successievelijk tot vrouw alle +prinsesjes, die wat te warmbloedig waren en eens een vurigen blik +geworpen hadden,—misschien ook wel wat verder waren +gegaan—op den een of anderen man van lager afkomst. Zulke +prinsesjes werden de ondeugende koks in de armen geworpen, en zoodra +die er in geslaagd waren <span class="pagenum">[<a id="pb298" href= +"#pb298">298</a>]</span>haar den gekauwden siri-pruim—een vieze +aardigheid—tusschen de lippen te duwen, waren zij voor goed met +haar getrouwd; dat beteekende dus zooveel als bij ons het +burgemeestersbriefje. Eerst met de Britsche overheersching is aan die +straf een einde gemaakt, maar bij de Ceylonsche bevolking doet het +verhaaltje nog dienst, en staan die menschen nog op den laagsten sport +van den maatschappelijken ladder. Uit de mooie Rhodiya’sche +meisjes worden thans in de steden de dansmeisjes en nog erger en +ergerlijker soort gemaakt, terwijl de Rhodiya’sche mannen in de +steden meest als slangenbezweerders en goochelaars of toovenaars +optreden. Maar ook nu nog durven de mooie Rhodiya’sche vrouwen +zich ’t bovenlijf niet bedekken, omdat dit hier tot beteekenis +heeft van een hooger stand te zijn.</p> + +<p>Alle Engelsche schrijvers over Ceylon wijden een deel van hun boek +aan de theeplantages en aan de onovertreffelijke theefabricatie. Steeds +las ik, dat dit hier op zooveel beter wijze geschiedde dan in China of +op Java, waar het geheele proces voor degenen, die er in werkzaam zijn, +zoo wreed is. Dat prikkelde mij dus, om hier een groote theeplantage te +bezoeken en het theemaken van het begin tot het eind na te gaan. Wij +waren daarvoor hedenmorgen reeds weder zeer vroeg uit de veeren en +reden met zonsopgang naar Gampola, een oud stadje, door inboorlingen +bewoond, met vele historische herinneringen. Van hieruit waren +gemakkelijk verschillende theeplantages te bereiken. Het theeplukken +was in vollen gang toen wij aankwamen, want de vrouwen en +kinderen—deze laatsten allen boven tien jaar oud—beginnen +den dagtaak direct bij het aanbreken van den morgenstond. Mannen waren +bezig met ’t snoeien der boompjes en het schoonhouden der velden. +Het leek mij een gezond en gemakkelijk werk wat die vrouwen en kinderen +verrichten. Tegen tien uur hebben zij allen ongeveer de mand, die op +hun rug gebonden is, volgeplukt en gaan dan naar de fabriek. Daar wordt +de inhoud nog eens nagelezen, de groote bladeren eruit verwijderd en +een te groot steeltje afgeplukt. Dit doen ook de vrouwen. De bladeren +worden dan door mannen op de droogzolders gebracht en uitgespreid om +gedroogd te worden en ondergaan dan verder een geheel machinale +behandeling. Het krullen der blaadjes, het zuiveren en sorteeren der +verschillende <span class="pagenum">[<a id="pb299" href= +"#pb299">299</a>]</span>soorten, het verpakken, enz. geschiedt alles +machinaal en de fabriek, die wij zagen, was in elke afdeeling zoo ruim, +zoo zindelijk en zoo goed geventileerd, dat er van wreedheid of van +ongezondheid geen sprake kon zijn, als, hetgeen wij natuurlijk niet +konden <span class="corr" id="xd0e3328" title="Bron: constateeern"> +constateeren</span>, de behandeling der zwarte werkers en werksters ook +een goede is. Want mij werd verteld door een gast in dit hotel, dat de +opzichters soms zeer onmenschelijk met de ondergeschikten omspringen, +door hen het volle loon te onthouden als zij niet genoeg geplukt hebben +of soms voor een klein misdrijf in ’t geheel geen dagloon +uitbetalen en door nu en dan gebruik te maken van de zweep. Het loon +wat de theeplukkers als regel ontvangen is 25 cents per dag, d.w.z. 25 +Ceylonsche centen, die ongeveer 20 Hollandsche centen +vertegenwoordigen. Daarvoor werken ze van ’s morgens 6 tot 11 en +’s middags van 1 tot 5 uur. Dat lijkt een heel kleine belooning, +maar in aanmerking genomen de weinige behoeften dezer menschen, is zij +niet zoo klein. Tenminste alle vrouwen en meisjes, die wij aan het werk +zagen, hadden armen en beenen en vingers rijk bedekt met ringen, de +oorlellen van onder tot boven vol versierselen, het middenschot van de +neus en beide neusvleugels prachtig geornamenteerd, en vier, vijf of +meer verschillende kettingen om de hals. Een groot deel van hetgeen zij +verdienen, wordt blijkbaar in lichaamsversierselen omgezet. Ik zal nu +later kunnen nagaan hoe de Javaansche theeplanters hun zaken hebben +ingericht, of daar inderdaad van wreedheid bij de theefabricage sprake +kan zijn.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-359.jpg" alt= +"Haarscheren op Ceylon." width="720" height="409"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Haarscheren op +Ceylon.</span></p> +</div> + +<p>Wij wilden Gampola niet verlaten zonder eerst een kijkje in het +stadje genomen te hebben. Het loonde de moeite. Niet alleen zagen wij +er zeer oud en zeer origineel steenhouwwerk, overblijfselen van oude +tempels, maar wij zagen er een koperen plaat, waarop eene heele +geschiedenis gegraveerd was. In ’t kort is het verhaal zoo, dat +in 1804 koning Wickrama Daja Sinha den tempel van Gampola een groot +geschenk in grond en goud aanbood en het eindigt aldus: “Zijne +Majesteit heeft het genoegen, dit aan te bieden, zooals bij den mond +van de godin Saraswati is geuit, en hij geeft deze gift in een +gelukkigen tijd, zittende op een gouden troon, in den vorm van Sakkraya +in de stad van Senkanda Sailabidhana Siriwardhanapura, welke overvloeit +van rijkdommen; en <span class="pagenum">[<a id="pb300" href= +"#pb300">300</a>]</span>deze gift is gegeven op Maandag, den tweeden +dag van de opkomende maan in de maand Medindina, in het jaar 1726, +genaamd Raktaksa. Hij, die plukt, breekt, of snijdt, een blaadje of +grasspriet of eenig hout of vrucht, of iets wat thans aan Buddha +behoort, zal herboren worden als een pretaya (een vertaling van dat +woord ken ik niet, maar ’t zal wel wat verschrikkelijks zijn), +doch iedereen, die eenige offeranden brengt, zal voorspoed genieten en +in Nirvana treden. Hij, die met geweld iets neemt van hetgeen Buddha +toebehoort, met de bedoeling het zich toe te eigenen of het aan anderen +te geven, <span class="letterspaced">zal in een worm op een mesthoop +veranderen voor een tijdsduur van zestigduizend +jaren</span>”.</p> + +<p>Niettegenstaande deze verschrikkelijke bedreiging is nu 5 jaren +geleden het gouden beeld van Buddha gestolen, dat aan goud ongeveer +<span class="corr" id="xd0e3346" title="Bron: 25,000">25.000</span> +gulden waarde bezit. De dief is nooit gevonden; de goe-gemeente is vast +overtuigd, dat die ook nooit gevonden zal worden, omdat de politie +onder de menschen zoekt en de dief natuurlijk reeds lang in een worm op +een mesthoop is veranderd.</p> + +<p>Nadat wij na de lunch eerst een paar uren gerust hebben, begaven wij +ons op weg naar het museum, wat nog niet veel te beteekenen heeft. In +één opzicht vond ik het toch interessant, omdat ik er +veel terugvond wat afkomstig moet zijn van onze Hollandsche voorvaders +en omdat de oude Kandysche industrie, die in dit museum nog wordt +uitgeoefend, in veel opzichten door de onze moet zijn beïnvloed. +Er waren o.a. oud-Hollandsche bedplanken, stoven, schoengespen, lepel- +en vorkrekken, pannen en potten, etc. Ik kocht er eenige zaken, die ik +nu nog zag maken, alle met de oude, primitieve instrumentjes van +voorheen en die elkeen voor oud-Hollandsch werk zal aanzien.</p> + +<p>Wij hadden nog juist tijd om vóór zonsondergang de +winkels van Kandy te bezoeken, waar de echte Ceylonsche edelsteenen +verkocht worden en waar men niet, zooals in Colombo, met kooplieden te +doen heeft, die zes- of zevenmaal den prijs vragen van dien, waarvoor +zij geleverd kunnen worden. Er waren prachtige saphiren, smaragden, +robijnen, amethyst, paarlen, enz., en, in aanmerking genomen de +prijzen, die men daarvoor in Europa vraagt, bespottelijk goedkoop.</p> + +<p>Den derden dag vertrokken wij met den ochtendtrein naar <span class= +"pagenum">[<a id="pb301" href="#pb301">301</a>]</span>Nuwara Eliya +(spreek uit Nurelia), op eene hoogte van 6200 voet gelegen, waar het +heerlijk koel en gezond is. Den geheelen weg over, de treinreis duurde +vijf uren, gingen wij door theeplantages, waar overal het werkvolk druk +aan den arbeid was. Het was een prachtige tocht, met grootsche +berggezichten. Ongeveer op het midden van de reis passeert men een +plaatsje, dat Hatton heet en dat bekendheid bezit, omdat men van +daaruit den berg, genaamd Adam’s berg, bestijgt. Jaarlijks gaan +duizenden pelgrims dien berg op, maar ook vele toeristen komen hier om +op den top van den berg, van waar men een onbeschrijfelijk mooi +uitzicht moet hebben, te beklimmen. Waarom die berg zoo belangwekkend +is? Dat is natuurlijk niet alleen een gevolg van het mooi vergezicht, +dat men op den top kan genieten, maar omdat die berg een heilig +karakter draagt, in de geschiedenis van vele oude godsdiensten een +groote rol speelt en het onderwerp is geweest van veel onderzoek en nog +grooter godsdiensttwisten. Op den top van den berg is namelijk +duidelijk het afdruksel te zien van een voetstap, maar van een voet die +een reuzenmensch moet hebben toebehoord. Nu zeggen de Mohammedanen, dat +dit de voetstap van Adam is, de Buddhisten beweren, dat Buddha daar +gewandeld heeft en de voetstap van hem afkomstig is en de Hindu’s +beweren, dat Siwa, een hunner drie godheden, die voetstap +toebehoort.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-433b.jpg" alt= +"Een der Goden van de Hindu’s." width="472" height="580"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Een der Goden van de +Hindu’s.</span></p> +</div> + +<p>Volgens de Mohammedanen is Adam, toen hij uit den hemel gevallen of +geworpen is, op den top van dien berg terecht gekomen en heeft hij daar +200 jaren op Eva gewacht. De voetstap moet dus van Adam afkomstig zijn. +De Buddhisten weten echter beslist, dat Buddha op zijne zwerftochten +ook Ceylon heeft bezocht en daar hij veel van de eenzaamheid hield, +heeft hij gewis dien berg beklommen en daar vele van zijne +overpeinzingen gehouden.</p> + +<p>Doch de Hindu’s weten met even groote zekerheid, dat Siwa, in +een zijner menschelijke gedaanten, daar geweest moet zijn; zij hebben +de maten van dien voetstap genomen van alle kanten en die alle vormen +een volkomen overeenkomst niet de afdruksels van de voeten van +Siwa.</p> + +<p>Hoe het zij, de Hindu’s, Buddhisten en Mohammedanen maken er +nu geen herrie meer over, zooals de Christenen in Palestina, maar elk +hunner vereert dien berg en nog meer <span class="pagenum">[<a id= +"pb302" href="#pb302">302</a>]</span>dien voetstap op zijne wijze, en +zij trekken broederlijk gezamenlijk opwaarts.</p> + +<p>De weg om er te komen is 24 mijlen lang waarvan de helft per rijtuig +of te paard kan worden afgedaan. De andere helft moet te voet worden +afgelegd en de drie laatste mijlen zijn zeer steil en gaan over een +bijna onbegaanbaren weg. Voor twee oudjes als mijne metgezellin en ik +is de top dus onbereikbaar, want wij gaan er niet uit heilige devotie +heen, zooals zoovele oude mannen en vrouwen doen, die het voor de +hoogste zaligheid houden in het aangezicht van dien voetstap te +sterven. Men vertelde mij, dat elk jaar vele oude pelgrims op den weg +er heen sterven en dan door de andere pelgrims mede naar boven worden +gedragen. Sommige zonen gaan er met hun ouden vader of moeder op den +rug heen, keeren echter maar al te dikwijls alleen terug. Daar wij +eerst Britsch-Indië, Burma, Java en Sumatra nog moeten zien +alvorens wij tot dood gaan bereid zijn, moeten wij ons dus het genot om +naar boven te klimmen ontzeggen.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">III.</h3> + +<p>Nuwara Eliya is een plaats, die met St. Moritz in de Engadine in +zomertijd kan vergeleken worden. Men leeft er in de zuiverste en +prikkelendste atmosfeer, die men zich wenschen kan en de temperatuur +komt zoowat met de zomertemperatuur in ons land overeen. Het is nog een +paar honderd meter hooger gelegen dan St. Moritz. Met elk jaar neemt de +toevloed van Engelsche bezoekers, die hier de wintermaanden +doorbrengen, toe. Er zijn tal van goede, groote hotels, pensions en +gemeubelde villa’s. Het onderscheidt zich echter van St. Moritz +door de weelderiger plantengroei.</p> + +<p>Wij waren er heen gegaan, omdat de reis er heen zoo mooi is en omdat +wij daardoor een goed beeld kregen van de uitgestrektheid van de +theeplantages in Ceylon en toch ook even een kijkje wilden nemen in de +plaats, die weldra in Europa de meest bekende van dit eiland zal zijn. +Er zijn van daar vele mooie bergtoeren en rijtoeren te maken. De meest +gerenommeerde, die leidt naar den voet van den berg Hakgalla en naar +den Koninkl. Botanischen tuin—want ook hier is een +gouvernementstuin—maakten wij. In dezen tuin worden <span class= +"pagenum">[<a id="pb303" href="#pb303">303</a>]</span>de boomen en +planten gekweekt, die een koeler klimaat behoeven, waaronder vele +Europeesche planten. Maar al zag ik er varens zooals ook bij ons +voorkomen, diezelfde varens waren hier tienmaal grooter en ik zag er +zelfs een, die als boom fungeert. Ook de rhododendron, die hier in zeer +groote hoeveelheid in het wild groeit, is een boom, en zelfs zag ik de +margharites groeien aan een boom.</p> + +<p>Van verschillende punten hadden wij een mooi gezicht op hooge +bergtoppen en ook op mooie valleien. Betrekkelijk dichtbij is de plek, +waar het kamp was, waarin de Engelschen de Afrikaansche Boeren gevangen +hielden. Eén van deze Boeren leeft nog hier; ’t is degene, +die niet dien eed van trouw aan Engeland heeft willen zweren. Hij +schijnt nu in Kandy een hofstede te hebben en daar te wonen. Als ik +tijd heb, zal ik trachten hem een bezoek te brengen.</p> + +<p>Den volgenden dag gingen wij naar Kandy terug. Daar trachtten wij +uit te vinden, wat er voor het onderwijs der jeugd wordt gedaan. Het +was echter Zaterdag, vele scholen waren gesloten of gaven geen geregeld +onderwijs. Onze inlichtingen waren dus zeer onvolledig. Het meeste +onderricht wordt hier overal op Ceylon nog op zendelingsscholen +gegeven, die door de regeering gesubsidieerd worden, maar alle tot +hoofddoel hebben van de Boeddhistische en Hindoesche kindertjes +Katholieke of Protestantsche Sinhaleezen of Tamils te maken.</p> + +<p>“Dat is ons hoofddoel”, zeide mij een juffrouw, aan het +hoofd van een meisjesschool staande; “daarvoor zijn wij hier, +maar dat neemt niet weg, dat toch het gouvernement toezicht op het +onderwijs houdt, zoodat ’t ook goed is”.</p> + +<p>Tot voor betrekkelijk korten tijd werd het onderricht der meisjes +hier nog geheel verwaarloosd. Er waren in 1901 nog slechts 6% der +meisjes, die lezen en schrijven konden. Door de zendelingsscholen is +hierin groote verbetering gebracht. De dochters van alle hoofden op +Ceylon ontvangen nu onderwijs; wij waren in de school, waar zij allen +vereenigd zijn en reeds van haar 4e jaar af worden opgenomen. Ongeveer +60 van die meisjes waren er intern. Een paar ouderen onder haar waren +met drie Engelsche juffrouwen als onderwijzeressen aangesteld.</p> + +<p>De leeftijd, waarop de meisjes over geheel Ceylon trouwen, <span +class="pagenum">[<a id="pb304" href="#pb304">304</a>]</span>is een veel +hoogere dan die in Syrië en Egypte. Vóór haar 16e +jaar trouwt er bijna geen enkele en in de laatste jaren is die leeftijd +nog stijgende. Dat komt door de hoogere ontwikkeling. De beter +onderwezen jonge mannen, waarvan er vele naar Engeland gaan om hunne +opvoeding te voltooien, willen goed ontwikkelde vrouwen tot hunne +echtgenoote en van deze is de opvoeding dikwijls niet +vóór het 18e of 20e jaar voltooid.</p> + +<p>Toen ik ’s middags in het hotel informeerde of in Kandy een +Zuid-Afrikaansche boer woonde, wist mij elkeen direct te zeggen, dat de +prison-boer, zoo wordt hij hier genoemd, even buiten Kandy een farm +heeft, dat hij getrouwd is en een dochtertje bezit. Zijn farm schijnt +echter niet genoeg op te leveren, daarom werkt hij in Colombo, doch +komt dikwijls in Kandy om naar zijn farm om te zien. Het was +Zaterdagmiddag en waarschijnlijk zou ik hem wel tehuis vinden. Ik nam +een rickshaw en liet mij er brengen. Het was langs een zeer mooien +landweg, die naar de woning van James Gibson leidde en zijne kleine +hoeve was ook zeer schilderachtig gelegen. De prison-boer was echter +niet daar, een vriendelijke oude man met een dochter namen de taak van +huisbewaarders waar. Toen deze oude man vernam, dat ik een Hollandsche +was, vertelde hij, dat ook hij een “burgher” was. Zijn +vader was in het begin der vorige eeuw hier gekomen. Hij heette echter +Cooley, maar zijn naam was verbasterd, zijn vader’s naam was +Kohle geweest. Het kwam mij voor, dat de vader eerder een Duitscher dan +een Hollander kon geweest zijn, maar ik hield die gedachte voor mij, +omdat de man er blijkbaar op gesteld was een “burgher” te +zijn. Ik moest een kopje thee blijven drinken en met een mooie bouquet +rozen uit den tuin keerde ik huiswaarts. Op mijn terugweg passeerde ik +een huisje, waar twee oudjes knusjes in de veranda zaten te keuvelen. +Met groote letters stond op de deur van het hek “Pieter de +Vos”, “Weltevreden”. Dat moeten een paar Hollanders +zijn, dacht ik, liet mijn rickshaw halt houden en ik stapte het hek +binnen. De oude heer kwam mij tegemoet, doch toen ik hem in ’t +Hollandsch begon aan te spreken, bleek het, dat de goede man mij niet +verstond. Ik begon dus in het Engelsch te vragen of ik hier niet een +Hollandsche familie ontmoette en direct kreeg ik een bevestigend +antwoord, maar zij waren “burghers” <span class="pagenum"> +[<a id="pb305" href="#pb305">305</a>]</span>en hadden het Hollandsch +verleerd. Ik moest echter mede naar zijne vrouw en vernam weldra, dat +ik hier met een oud-Hollandsche familie te doen had, die er een +stamboek op nahielden en trots op hun afkomst waren. In 1642 waren de +gebroeders Pieter en Olivier de Vos uit Brugge op Ceylon gekomen, en +hadden er zich metterwoon gevestigd. Zij hadden hunne vrouwen ook uit +Brugge laten overkomen en deze twee families hebben in den loop der +jaren een groote nakomelingschap gekweekt. De jongeren uit die families +spreken allen Hollandsch en zijn mede-oprichters van den bond van +burghers, die niet lang geleden op Ceylon gevormd is. Het was jammer, +dat de zoon en dochters van dit echtpaar niet thuis waren en ik geen +tijd had op hun thuiskomst te wachten; ik had gaarne van hen wat meer +over de burghers van Ceylon vernomen, dan hetgeen de oudjes mij er van +vertellen konden. Volgens hen verkeeren de burghers over het algemeen +niet in financieel schitterende omstandigheden, hoogstens behooren zij +tot de min of meer gegoede middenklasse.</p> + +<p>Zondagmorgen was het weder vroeg opstaan, want wij wilden Ceylon +niet verlaten, zonder ten minste één van de +“begraven steden” te hebben gezien. Wij gingen naar +Anuradhapura. Het was wel zeven uur sporen noordwaarts van het eiland, +maar wij hadden het er voor over en het bracht ons ook door een geheel +ander deel van het land. Deze tocht heeft ons niet berouwd. Om twee uur +kwamen wij ter bestemder plaatse. Hoe geheel anders was het hier dan +wij op Ceylon tot dusverre gezien hadden. De plek waar nu weder +Anuradhapura is herrezen, was 30 jaar geleden nog een dicht woud, +waarin de wilde olifanten, tijgers, luipaarden, apen etc. de lakens +uitdeelden en waar geen mensch woonde. Het was een dicht woud, +waaronder de oude stad begraven lag. Er zijn nu vele boomen omgehakt, +rijstvelden aangelegd, huizen gebouwd en er ligt een garnizoen +militairen. Het hotel, een zeer primitief houten gebouw, bestaat nog +maar twee jaar. Het kan een beperkt aantal gasten herbergen. Het staat +midden in een woud van mooie, hooge boomen, waarin tal van aapjes zich +amuseeren, die nu en dan in groote getale naar beneden komen en na een +rondedans of ander spelletje gespeeld te hebben, gauw weder naar boven +klimmen. Maar dat is natuurlijk niet het eenige aantrekkelijke geweest +<span class="pagenum">[<a id="pb306" href="#pb306">306</a>]</span>om +deze reis te ondernemen, het zijn de opgravingen, of liever +uitgravingen, die hier door het Engelsche gouvernement ondernomen +worden en de resultaten, die zij opleveren. Hier zijn Boeddhistische +tempels ontdekt, die de oudste en grootste van de wereld zijn en die +nog duidelijk de inscripties vertoonen, waaruit men hun oorsprong en +bestemming kan nagaan. Enkelen er van vertoonen nog zulk mooi +steenhouwwerk, alsof ’t pas kort geleden gemaakt was. De oudste +van de thans gevonden tempels is door Koning Tissa gewijd aan den +eersten apostel van het Boeddhisme op Ceylon, aan den Indischen <span +class="corr" id="xd0e3402" title="Bron: konigszoon">koningszoon</span> +Mahinda en dateert van 311 vóór Christus. De grootste van +de opgegraven tempels heeft zoo’n enormen omvang, dat uitgerekend +is, dat uit de bouwsteenen een stad van 20.000 zielen kan worden +opgebouwd. Hij is veel hooger en grooter dan de St. Paulskerk in +Londen. De mooiste heeft mooi beeldhouwwerk, rust op honderden groote +olifanten, die allen ivoren tanden moeten gehad hebben, waarvan echter +bijna geen een gevonden is. Er zijn aan al deze gebouwen, want het zijn +niet alleen tempels, zoovele en interessante legenden verbonden, dat +het een genot is ze te zien onder den indruk der pas gelezen +verhaaltjes.</p> + +<p>Tal van tanks, watertanks, zijn ook ontdekt, die van nog ouder datum +zijn dan de tempels, waarin de krokodillen nu lustig rondzwemmen en +zich aan den vroeg opstaanden in vollen omvang vertoonen.</p> + +<p>Zulke vroege opstaanders waren wij, want wij wilden +vóór de zon te heet zou branden in Mihintale aankomen en +de 1840 treden opgeklommen zijn. De weg naar Mihintale is anderhalf uur +rijden en voert over een zeer goeden weg dwars door een dicht bosch, +waarin ratelslangen in ontelbare menigte voorkomen, waar beeren, +tijgers en wilde olifanten vrij rondloopen en waar wij nog meer van +zulk soort beestjes hadden kunnen ontmoeten. Elke inlander, die wij op +onzen weg ontmoetten, was met een geweer gewapend om zich te verdedigen +tegen mogelijke overvallen. Zelfs de vredelievende en niet doodende +Boeddhist en de Hindoe gaan toch niet ongewapend door het bosch. Wij +ontmoetten echter niets van dat alles, wij hadden zoo graag een +avontuurtje gehad, alleen zagen wij prachtig mooie wilde hanen en +hennen—het deed mijn hart goed te zien, dat ieder mooi haantje +wandelde met <span class="letterspaced">één</span> +hennetje <span class="pagenum">[<a id="pb307" href= +"#pb307">307</a>]</span>en toonde in natuurstaat monogaam te +zijn,—wij zagen een soort groote bunsings, of hoe die beesten in +het Hollandsch mogen heeten en midden op den weg stond een mooi +gestreepte jakhals, die toen de koetsier ’t rijtuig liet +stilstaan, kalm bleef staan om ons op te nemen. Vogels zagen wij er in +menigte, kleine, waarvan het lichaampje niet grooter dan de top van een +pink is, mooie bonte en ook zeer groote.</p> + +<p>Precies half negen stonden wij aan den voet van den berg, waaraan +voor de Boeddhisten zoovele historische herinneringen verbonden zijn. +Op dezen berg ontmoette koning Tissa voor het eerst Mahinda, de +Indische koningszoon en Boeddhistischen priester, die hem tot het +Boeddhisme bekeerde. De legende luidt, dat koning Tissa met groot +gevolg op de jacht was en een elk ontmoette van buitengewone +schoonheid, die hij niet onder schot kon krijgen. Hij volgde het beest +op zijn vlucht, gebood zijne volgelingen achter te blijven, omdat hij +alleen dit beest wilde overwinnen, dat op zeer geheimzinnige wijze +telkens aan zijn schot ontkwam. Hij volgde het van rots tot rots, tot +hij ten slotte op den top van den berg gekomen was, waar het beest op +eens onzichtbaar werd, doch waar hij Mahinda in kluizenaarskleeding en +in diep gepeins vond zitten. De elk was een priester, die in deze +gedaante koning Tissa verschalkte en hem naar boven lokte om Mahinda te +ontmoeten en toen plotseling weder in een priester veranderde.</p> + +<p>Mahinda vertelde Tissa wie hij was en sprak tot hem over het +Boeddhisme. Dit wekte de belangstelling van den koning, die weldra zijn +geweer van zich wierp en zich aan de voeten van Mahinda nedervleide. +Toen hij wat lang wegbleef, kwamen zijne volgelingen hem zoeken en +waren niet weinig verbaasd hun jachtlievenden vorst op die wijze aan de +voeten van een kluizenaar te vinden. Zij luisterden nu ook naar hetgeen +Mahinda te vertellen had en velen van hen lieten zich daar met hunnen +vorst tot het Boeddhisme bekeeren.</p> + +<p>Dat deze berg nu tal van historische herinneringen bevat en voor +hen, die een indruk van het Boeddhisme willen krijgen, de moeite waard +is om te bestijgen, spreekt van zelf. Men moet bedenken, dat het +Boeddhisme in Britsch-Indië aan het uitsterven is en nergens nog +zoo welig tiert als op Ceylon. De weg naar boven is een gemakkelijke; +de 1840 treden zijn <span class="pagenum">[<a id="pb308" href= +"#pb308">308</a>]</span>voor een deel in de rotsen uitgehouwen, voor +een ander deel door groote granietblokken gevormd. Bovendien is er op +den weg naar boven telkens zooveel belangrijks te zien, dat dwingt om +stil te staan, dat men boven is aangekomen eer men er aan denkt.</p> + +<p>Den geheelen weg naar boven voert weder door een dicht woud, dat in +den loop der eeuwen op deze steenrots gegroeid is. Hier zagen wij op +onzen weg apen, die in rechtopstaande houding met het grootste gemak op +mij neerzien en die niet de minste vrees toonden voor hunne +menschelijke nazaten. En de boomen zaten vol van de soort, die wij in +Artis en in de meeste dierentuinen aantreffen. Het was aardig, die +beesten nu eens in hun natuurstaat te bespieden, wanneer wij ons een +oogenblik op een rotsblok nederzetten om wat te rusten.</p> + +<p>Boven gekomen hadden wij een prachtig uitzicht over een uitgestrekt +landschap, dat één groot bosch geleek. Maar ook vonden +wij daarboven nog een geheel gave dagaba (d.i. een heilig huisje in den +vorm van een immens groote bel, hetwelk een of andere heilige reliquie +bevat), waarin de asch van Mahinda bewaard wordt. Er is ook een groote +tempel, die gebouwd is over een <span class="letterspaced">haar van de +wenkbrauwen van Boeddha</span>, later in zijn asch gevonden, en tal van +andere zulke belangwekkende oudheden. Alles dateert van eenige eeuwen +vóór Christus en alles van hier is ouder dan de +Boeddhistische oudheden, in Britsch-Indië ontdekt. Tal van +priesters- of kluizenaarswoningen zijn nog in de rotsen te vinden, en +wat meer zegt: doen nog als zoodanig dienst. Eenigen van die priesters +wonen daar boven in de grootste ontbering. Ik was in een paar hunner +zoogenaamde woningen, die niets anders zijn dan een groot hol in de +rots, en waarin mij op dien heeten morgen een koude rilling overviel, +toen ik er een oogenblik vertoefde. Zij slapen daarin op een gevlochten +rieten rustbank en voeden zich met de vruchten uit de bosschen. Hun +eenige kleeding is de groote, geel-katoenen doek, waarin zij gewikkeld +zijn. Het water drinken zij uit een van de vele vijvers, waarin het +stilstaande water in de droge moesson opdroogt en in de natte moesson +weder door den regen wordt aangevuld. Tal van beesten zwemmen er in +rond. Die vijvers zijn daar in den Boeddhistischen tijd aangelegd, om +<span class="pagenum">[<a id="pb309" href="#pb309">309</a>]</span>de +wilde beesten van water te voorzien. Die beestjes hebben evenals +menschen behoefte aan water; zij zelf zijn niet in staat vijvers te +bouwen en daarom hielpen de menschen hen in dit werk.</p> + +<p>Een van de priesters vond ik met een brandenden koorts op zijn +rieten rustbank in de natkoude spelonk liggen. Ik vertelde hem door +middel van onzen gids—anders verstond hij ons niet—dat hij +zich door zijne broeders naar buiten moest laten brengen, of nog beter +zich in het hospitaal te Anuradhapura laten opnemen, maar glimlachend +schudde hij het hoofd, en zeide tot den gids, dat, wanneer hij sterven +moest, “dan wilde hij sterven in de nabijheid van de geesten van +Boeddha en Mahinda.” Dat zal dan wel gebeuren; zijn groote wensch +zal wel vervuld worden. De hooge temperatuur, de lugubere omgeving en +de ontbering zullen hem zeker nog wel eerst eenige revelaties geven en +dan zal hij misschien in Nirvana sterven. Hoe ver moet het verstand van +menschen beneveld zijn, die meenen in zoo’n volslagen +nutteloosheid een godgevallig werk te doen? Deze menschen zijn niemand +tot nut; zij offeren hun leven voor een waan. Het waren bijna allen nog +betrekkelijk jonge mannen, die wij er zagen.</p> + +<p>Van hun zachte, niemand en niets kwaad doende natuur getuigt zeker +wel, dat ons daar boven een paar vrij in ’t rond vliegende +vogeltjes overal op onzen weg volgden, en dan eens op de punt van onzen +voet zich neerzetten of tegen onze rokken opliepen en met hunne +opgeheven kopjes duidelijk “mother, mother” zeiden en iets, +dat wij niet konden verstaan, doch dat de gids verklaarde sanskriet te +zijn en beteekende, dat wij ze eenig voedsel moesten geven. Het waren +vogeltjes, door de priesters in natuurstaat opgevoed, wien zij allerlei +dingen leerden zeggen. Zij noemden ze Myna-birds.</p> + +<p>Het is gemakkelijk te begrijpen, dat jaarlijks groote +bedevaartgangen naar deze plek gehouden worden. Elk jaar, met opkomende +maan, in Juni en Juli, komen er duizenden pelgrims uit +Britsch-Indië, Burma en over geheel Ceylon, om hier hun opwachting +te maken aan al dat heiligs, dat er te zien is. Zij slapen dan in de +open lucht en leven van hetgeen de natuur hun aanbiedt of van hetgeen +zij meebrengen. Cocosnooten en bananen zijn er in overvloed en daar +kunnen zij best eenige dagen op teren. <span class="pagenum">[<a id= +"pb310" href="#pb310">310</a>]</span></p> + +<p>De Boeddhisten maken het de Engelsche regeering niet gemakkelijk +haar archaeologische onderzoekingen voort te zetten. Zij bespieden de +uitgravingen met argusoogen en laten niet toe, dat er ook maar iets aan +de heiligdommen beschadigd wordt. Zelfs hebben zij het vorige jaar een +verzoekschrift door 5000 Boeddhisten onderteekend, naar de regeering in +Engeland gezonden, om te voorkomen, dat er nog meer bosschen worden +omgehakt en in vruchtbare rijstvelden herschapen. Zij beweren, dat al +die grond, met alles wat er op groeit, door opeenvolgende vorsten aan +Boeddha vermaakt is en dat geen menschelijk wezen recht heeft, zich +daarvan iets toe te eigenen. Ook hebben zij tot dusver nog verhinderd +de een of andere dagaba te openen om te zien wat er zich binnen, in +bevindt. Dat is in hun oog groote heiligschennis. Uit de oude +archieven, die over geheel Ceylon reeds vele eeuwen vóór +Christus met groote duidelijkheid geschreven en bewaard zijn gebleven, +moet men de <span class="corr" id="xd0e3440" title="Bron: indentiteit"> +identiteit</span> van de meeste der oudheden vaststellen. De +opgravingen zijn eigenlijk nog slechts pas begonnen; wie weet wat zij +nog aan den dag zullen brengen, vooral als de regeering op de een of +andere wijze de Boeddhisten tevreden kan stellen, hunne gevoelens niet +kwetst en toch met krachtige hand de onderzoekingen voortzet.</p> + +<p>Voor mijne lezeressen wil ik hieraan nog toevoegen, dat Mahinda eene +zuster had, die ook Boeddhiste was, en dat hij die zuster, toen zijn +proselietenmakerij zoo succesvol was, liet overkomen om de vrouw van +koning Tissa en hare hofdames te bekeeren. Zij kwam en bracht een tak +van den bo-boom mede, waaronder Boeddha zeven dagen in heilig afwachten +gezeten had; zij plantte dien tak hier, deze schoot weldra wortel en is +nu de heilige bo-boom van Anuradhapura. Mahinda’s zuster was even +succesvol als haar broeder; de koningin en alle dames uit haar gevolg +lieten zich bekeeren en uit deze vormde zij een soort nonnen, die wel +op andere wijze dan de priesters of monniken, maar toch ook haar +geheele leven aan den dienst van het Boeddhisme wijden, zonder iets +anders te doen. De Boeddhistische zusterschap vormt geen nonnen, die, +evenals de Katholieke nonnen, zich op de een of andere wijze nuttig +trachten te maken voor de menschheid; zij zijn totaal nuttelooze +wezens, die haar leven wijden aan den dienst van Boeddha. <span class= +"pagenum">[<a id="pb311" href="#pb311">311</a>]</span></p> + +<p>Toen wij tegen één uur weder in het hotel aangeland +waren, hadden wij nog juist tijd om haastig wat te eten, ons boeltje +weder te pakken, om nog met den trein van twee uur weder naar Colombo +te vertrekken.</p> + +<p>Wij vonden dezen keer opname in het Galle Face Hotel, wat weldra +bleek een “betrekkelijk” voorrecht te zijn. Vooreerst is +dit hotel tamelijk ver buiten de stad gelegen, zoodat wij minstens een +kwartier noodig hebben alvorens wij de stad bereiken en dan is het hoog +fashionable. Bijna den geheelen dag is er muziek en niet alleen de +gasten van het hotel genieten er van, maar ook de heeren en dames van +Colombo’s <span lang="en">high life</span> komen hier +tea’en, dineeren, dansen en hunne mooie toiletten ten toon +spreiden. Achterna bezien was het eenvoudig hotel Bristol, dat toch in +zijn soort heel goed was, voor ons veel beter gelegen en doelmatiger +geweest. Toen wij ’s avonds in het Galle Face Hotel aankwamen, +was een van de vele bals, die hier gegeven worden, in vollen gang. Ik +verkeerde door de hitte zoo ongeveer in smeltvorm, maar dat nam niet +weg, dat tal van jonge paren—en ook eenige oude—het niet te +warm vonden, om in walspas rond te draaien en aan elkanders warmen +boezem te rusten. Het was geen frisch schouwspel, dat bal aan te +zien.</p> + +<p>Ik zou over Ceylon nog wel eenige brieven kunnen vullen, als ik maar +tijd had ze neer te pennen. Het land is rijk aan natuurschoon, +belangrijk voor den ethnoloog door de verschillende volksstammen, +waarvan vele vrijwel nog in natuurstaat verkeeren, en voor den +archaeoloog om van te watertanden. De uitgravingen zijn op +verschillende plaatsen op Ceylon in vollen gang en leveren overal +prachtige resultaten. Voor allen, die naar Indië gaan of van daar +huiswaarts keeren, is het zeer loonend een tweeweeksch oponthoud in +Colombo te maken en dan die dagen in Kandy door te brengen. <span +class="pagenum">[<a id="pb312" href="#pb312">312</a>]</span></p> +</div> +</div> + +<div id="ch32" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-455.gif" alt= +"Ornament" width="607" height="201"></div> + +<h2 class="normal">In Britsch-Indië.</h2> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">Van Colombo tot Madras.</h3> + +<p>2 Februari. Wij gaan over eenige uren Ceylon verlaten, om ons naar +het vaste land van Britsch-Indië te begeven.</p> + +<p>Vóór ik over dit enorm uitgebreide land, dat even +groot is als heel Europa zonder Rusland, waar 404 talen door +300.000.000 menschen gesproken worden, waar dagelijks couranten in 22 +talen verschijnen, waar behalve Christenen en Joden, menschen leven, +die tot alle oude godsdiensten met honderden sekten behooren, <span +class="corr" id="xd0e3466" title="Bron: begint">begin</span> te +schrijven, moet ik de lezers waarschuwen, dat alle schrijvers over +Indië het er over eens zijn, dat zelfs indien men 25 jaren in +Indië heeft gewoond met het doel land en volk te bestudeeren, men +dan nog ten slotte tot de conclusie komt, dat men er eigenlijk niets +van weet. Dit land, dat het oudste land op aarde schijnt geweest te +zijn, waar de eerste wetenschap beoefend werd en van waar de beschaving +is uitgegaan, schijnt voor vreemdelingen ondoorgrondelijk. Wij zijn van +plan in twee maanden tijd dit uitgebreide land van Zuid tot West, van +Noord tot Oost te doorkruisen en in alle belangrijke plaatsen een of +meer dagen te vertoeven. Vóór wij de reis aanvingen, +hebben wij moeten kiezen tusschen al het belangrijke wat dit land te +zien en te leeren geeft om onze reisroute te kunnen vaststellen. Wij +zullen de plaatsen bezoeken, waar wij belangrijke oude tempels vinden, +de steden, waar de hoofdgodsdiensten de omgeving beïnvloeden en +eenige mooie bergtoeren maken. Daarvoor gaan wij van Tutticorin naar +Madras, en vandaar naar Bombay, onderweg verschillende plaatsen +aandoende. Van <span class="pagenum">[<a id="pb313" href= +"#pb313">313</a>]</span>Bombay gaan wij Noordelijk tot Lahore en dan +naar Calcutta. Zooveel mogelijk zal ik van alle plaatsen die wij +aandoen het vermeldenswaardige vermelden en de indrukken mededeelen, +die ik opdoe. Dat die indrukken vluchtige zijn, spreekt van zelf en dat +zij altijd precies zullen wedergeven wat de toestanden in werkelijkheid +zijn, wil ik niet belooven. Misschien zijn er onder mijne lezers, die +dezelfde reis al eens gemaakt hebben en andere indrukken opdeden, dat +is zeer wel mogelijk. Men verwachte van mij dan ook geene beschrijving +van Britsch-Indië, geen volledigheid van de onderwerpen, die ik +aanroer, maar alleen een beschrijving van wat <i>ik</i> zag, wat <i> +ik</i> ondervond, en wat <i>ik</i> van dat alles denk.</p> + +<p>3 Februari. Met een uitstekende boot met groote, comfortabele +hutten, goede badkamers en zeer goede keuken, de +“Bharatta”, staken wij van Colombo naar Tutticorin over. +Hadden wij bij aankomst in Colombo gemist de mooie haven te zien, bij +ons vertrek van Ceylon hadden wij daartoe alle gelegenheid. Om zeven +uur van ochtend bracht de boot ons op vijf mijlen afstand van +Tutticorin, van waar wij in een kleine stoombarkas met onze bagage aan +land werden gebracht. Spoedig daarna reisden wij af naar Madura, alwaar +onze eerste stopplaats voor Indië zou zijn. De treinreis bood niet +veel bijzonders, het landschap was vlak en dor, de natives aan den weg +van het soort, zooals wij ook op Ceylon hadden gezien, alleen de +Sinhaleezen ontbraken. De zon in dit deel van de wereld, waarin het +altijd heet en altijd dor en droog is, gloeide door de tralies van onze +jalouzieën voor de waggonraampjes. Gelukkig voorzien de +spoorwegdirecties de compartimenten van goede electrische waaiers, die +ten minste eenige koelte aanbrengen. Als men bedenkt, dat alle +gidsboeken, (ongelukkig heeft Baedeker den tijd nog niet gekomen geacht +een Baedeker van Indië uit te geven), er voor waarschuwen in +Indië—vooral in treinen en stations—water of melk te +drinken, dat men niet zelf vooraf gekookt heeft, vruchten aan de +stilstaande treinen van inlanders te koopen en die te eten, in de +restauratiewagens salade, vruchten zonder schil of met zachte schil te +nuttigen, vleesch en visch zooveel mogelijk onaangeroerd te laten, dan +blijft er niet veel over, waaraan de verhitte en hongerige toerist +dorst en honger kan laven. De lijst van zaken, die in dit land +“<span lang="en">dangerous</span>” <span class="pagenum"> +[<a id="pb314" href="#pb314">314</a>]</span>zijn, is inderdaad zoo +groot, dat het mij niet verwondert, dat men in Engeland dankgebeden in +de kerken opzond en een algemeenen feestdag hield, toen koning George +en zijne gemalin heelhuids door dit land heengekomen waren. Wij zullen +probeeren dat kunststukje na te doen.</p> + +<p>Het eenig verschil wat wij aan den weg tusschen de kleurlingen hier +en op Ceylon opmerken, is, dat hier bijna elke man, vrouw en kind +gemerkt zijn. Op Ceylon waren het slechts weinigen, die wij hier en +daar gemerkt zagen. Zij hebben dan midden op het voorhoofd—soms +gaande tot over de neus—witte, gele of roode strepen en ronde +roode plekken, strepen in horizontale of in verticale richting. Elk +merk geeft aan tot welke godsdienst of tot welke kaste de bezitter +behoort. Soms zag ik iemand met drie horizontale witte strepen, gaande +van ’t eene eind tot het andere einde van het voorhoofd en +daaronder, vlak boven de neus, een vermiljoen roode stip, ter grootte +van een gulden. Anderen hadden verticale, witte strepen, waarvan de +middelste tot over de neus tot aan de punt liep. Een klein, naakt +meisje had drie gele strepen over haar voorhoofd en men had getracht +hare bruine wangetjes en rondom het kleine mondje een oranje-gele tint +te geven. Allerlei variaties op dit thema zijn aangebracht en met mijn +gidsboek tot hulp heb ik getracht deze en gene soort te <span class= +"corr" id="xd0e3489" title="Bron: indentificeeren"> +identificeeren</span>. Geen gemakkelijke taak.</p> + +<p>Om half drie arriveerden wij in Madura, een stadje van ruim 100.000 +inwoners, alleen door inlanders bewoond en vol van historische +oudheden. Een hotel is er niet te vinden, doch de spoorwegmaatschappij +heeft het den reizigers mogelijk gemaakt om er een dag te vertoeven, +door op het dak van het station een groote open veranda te bouwen met +zes min of meer afgesloten... laat mij zeggen, kamers, waarin in ieder +twee ledikanten staan en die van frissche badgelegenheden zijn +voorzien. Als men den dag te voren telegrafeert, zoo’n telegram +kost niets, dan is men vrij zeker een onderdak te vinden, want niemand +mag langer dan 24 uren zoo’n kamer occupeeren. Wij hadden de +voorzorg om te telegrafeeren genomen en vonden dus een kamer voor ons +gereserveerd. Wij zullen op onze toer door Indië nog wel meer van +zulke stationgelegenheden gebruik moeten maken, als dan alle zoo +eenvoudig doch goed als deze zijn, zijn wij tevreden. Alleen zouden wij +gaarne, <span class="pagenum">[<a id="pb315" href= +"#pb315">315</a>]</span>als het voor het vragen was, wat minder bezoek +van ratten en muizen hebben, die zich hier al bijzonder thuis gevoelen. +Maar in Indië, nog meer dan op Ceylon, waar het leven van alle +dieren heilig is, moeten wij niet verwachten, dat zulke beestjes +uitgeroeid worden.</p> + +<p>Wij zijn <span lang="en">lucky</span> toeristen. Juist den dag dat +wij aankwamen, was een belangrijke feestdag voor de Hindu’s. Het +was de Chitraï, op een na de voornaamste van alle Hindu’sche +feestelijkheden. Het feest vindt elk jaar plaats op den eersten dag van +volle maan, in de Hindu’sche maand Tai, die valt tusschen Januari +en Februari. Wij hadden nu wel heel veel moeite een rijtuig en een gids +te vinden, want allen en alles was getogen naar den tempel Teppakulam, +waar de heilige processie zou plaats vinden, op ongeveer vier mijlen +afstand van hier. Den geheelen dag brachten locaaltreinen Hindu’s +uit de omgeving aan om aan de processie en de daarmee gepaard gaande +feestelijkheden deel te nemen, zoodat duizenden en duizenden hunner +dezen dag in Madura bijeen waren. Met behulp van den stationschef +kregen wij ten slotte om ruim vijf uur een jutka, dat is een wagentje +in den vorm van een groote rioolpijp op twee wielen, doch van riet +gemaakt en met een os bespannen. De inlanders gaan er in liggen, of +zitten er in op hunne gekruiste beenen, wij verkozen er achter in te +kruipen en onze beenen naar buiten te laten hangen. Wij kregen ten +slotte ook in plaats van een os, een paardje, maar een paardje, dat +niet grooter was dan een muis. Wij moesten onze hoeden afzetten en +achter ons neerleggen, want boven onze hoofden werd het ronde ding +natuurlijk steeds nauwer en liet nauwelijks genoeg ruimte om onze +hoofden fier op te houden. Bij elke oneffenheid in den weg, of bij elke +kromming, caramboleerden onze hoofden tegen elkaar of tegen de +wagenwanden. Mijn valsche pruik beschutte mij voor menige buil.</p> + +<p>Op onzen weg passeerden wij de dichte drommen inlanders, die allen +naar het feest togen. De vijf olifanten, de heilige, die een voorname +plaats bij elk heilig feest van Buddhisten en Hindu’s innemen +zagen wij prachtig uitgedost heenvoeren. Een er van boog vriendelijk +voor ons en bood toen zijn snuit voor een belooning aan. Wij staken +voor deze beleefdheid een paar koperstukjes in den snuit, die +onmiddellijk <span class="pagenum">[<a id="pb316" href= +"#pb316">316</a>]</span>aan den op hem zittenden priester oversnuit +werden. Eenige hooge en voorname priesters werden in prachtig versierde +baldakijns heen gebracht. De baldakijns werden door 8 mannen gedragen, +voor en achter en aan beide zijden door muzikanten omgeven. De muziek +werd gegeven door mannen, die op fluiten bliezen, op trommels sloegen, +met rinkelbellen en andere bellen rinkelden, of met twee stukjes metaal +op elkaar sloegen. De Hindu’sche bediende van den stationschef +die ons tot gids diende, en die een beetje Engelsch sprak, vond de +muziek prachtig; ik kon er niet veel harmonie in ontdekken.</p> + +<p>De geheele weg was met gele bloemen en gele bladen versierd, alle +vrouwen en meisjes droegen gele bloemen in de haren en hadden kransen +van gele bloemen om den hals. Geel was de heilige kleur. Alle +Siwabeelden bij den weg kregen offeranden van gele bloemen. Na ongeveer +drie kwartier in onze ongemakkelijke koets gereden te hebben, kwamen +wij op de heilige plaats aan. Daar was een reuzengroote tank of vijver, +waar midden in op een eilandje een mooie tempel stond, de Teppakulam, +voor wie de feestdag gold. Met een bootje moesten wij er heenroeien. +Maar die bootjes, van den meest primitieven vorm en constructie +(sommige geleken op heele groote, halve kokosnootdoppen) konden niet +aan de oevers van de vijver komen. Voor de Hindus, die allen blootvoets +en blootbeens zijn, levert dat natuurlijk geen bezwaar op, maar wij +konden onze benedenlichamen moeilijk blootstellen aan zulk een +koudwaterbad. Onze jonge gids wist echter voor die twee vreemde dames +de menigte, die er om vocht om in de bootjes te komen, op een afstand +te houden, het bootje zoo dicht mogelijk aan wal te laten komen, en +toen met behulp van twee mannen en een koenen, jeugdigen sprong, kwamen +wij in een scheepje terecht, waarvan de bestuurder uit diepe eerbied +voor de twee blanken onder de zwarten—eerlijk gezegd heeft de zon +in Ceylon van mij reeds bijna een kleurling gemaakt en, ik kon best +voor een der hunnen doorgaan—niemand meer veroorloofde plaats te +nemen. Hij roeide ons naar den tempel, waar een jonge priester ons +onmiddellijk met een krans gele bloemen behing, waarvoor wij hem een +rupee moesten offeren. Spoedig nadat wij aangekomen waren, werden de +duizenden lichtjes ontstoken. Het waren alle aarden olielampen van +antieken vorm, waarin olie en een zakje <span class="pagenum">[<a id= +"pb317" href="#pb317">317</a>]</span>met brandbare stof. Walm gaven zij +genoeg. De processie was eenig om aan te zien. Het Siwabeeld, vol +behangen met gouden kettingen en edelsteenen, achter hem aan het beeld +van zijn vrouw, minder kostbaar versierd, werd rondgedragen. Rondom +muzikanten van het reeds beschreven soort. De dragers waren Brahmanen, +dat is op een na de hoogste kaste hier. Zij alleen genieten de eer Siwa +en zijne gemalin rond te dragen. Vooraan liepen vele priesters maar +allereerst een groep dansmeisjes, Nautchgirls, de heilige prostituees. +Voor een nuchteren toeschouwer was het meest humoristische van deze +groep, de twee mannen te zien, die aan beide zijden van het Siwabeeld +liepen met reuzengroote waaiers en daarmede zwaaiden, dat het zweet van +hun naakte lichamen droop, met het doel Siwa koelte aan te brengen. +Maar de geheele groep, waarin ook een paard van goud werd rondgedragen, +was zoo’n mooi stuk bont oriëntalisch geheel, dat het mij +onuitsprekelijk boeide.</p> + +<p>Voor degenen, die het niet mochten weten, is Siwa een van de drie +godheden der Hindu’s, Brahma, Vishnu en Siwa, maar ’t wordt +verondersteld dat Siwa in honderden—onze Hindu-gids zegt +duizenden—verschillende vormen op aarde kwam en in al die vormen +wordt hij door zijne volgelingen vereerd. Madura is de meest Hindusche +stad in Indië en de oude tempel, dien wij den volgenden morgen +gingen zien, de mooiste en grootste van geheel Indië. Nergens ook +leven zooveel dansmeisjes als in Madura, waar haar aantal meer dan 200 +is. Zij wonen in een afzonderlijke straat. Men vertelde ons, dat deze, +die wij niet anders dan prostituees zouden noemen, toch van deze daarin +verschillen, dat zij zich nimmer verlagen om een blanken man te dienen, +dat zij alleen met Hindumannen verkeeren. Zij worden dansmeisjes +genoemd, omdat zij bij alle heilige feesten in de tempels dansen en zij +zijn met een soort heiligheid omgeven, omdat zij de priesters +“<span lang="de">unentgeltlich</span>” ten dienste staan. +Onder de Europeesche schrijvers over Engelsch Indië zijn er echter +verscheidene, die beweren, dat deze vrouwen voor geld en lieve woorden +ook wel eens een blanken man hare gunsten verkoopen.</p> + +<p>4 Februari. Wij gingen den volgenden morgen vroeg den ouden tempel +zien, die inderdaad in vele opzichten een wonder is. Het Hindu-knechtje +van den stationschef diende ons weder <span class="pagenum">[<a id= +"pb318" href="#pb318">318</a>]</span>tot gids. Deze tempel is niet zoo +heel oud, dateert van het begin der 17e eeuw, hij is echter bijzonder +goed bewaard gebleven. Al de beelden en beeldengroepen zijn +stucadoorswerk en later geschilderd. Men beweert, dat het inwendig deel +van den tempel reeds in de 5e eeuw moet bestaan hebben, want er zijn +schrijvers uit dien tijd, die er reeds van gewagen. Nadat wij dezen +tempel genoegzaam eer bewezen hadden, zagen wij het oude koninklijke +paleis, dat nu tot officieel gebouw dient en waarin de gemeenteraad +zitting had en zagen wij de groote bo-boom, die op één na +(in Calcutta is een nog grooter) de grootste van de geheele wereld is. +Een bo-boom is een heilige <span class="corr" id="xd0e3518" title= +"Bron: banyananboom">banyanboom</span>, een oude Waringin, die door +zijne vele luchtwortels tot stammen gegroeid, een groep boomen gelijkt, +doch inderdaad slechts één boom is. Deze bo-boom was +heilig verklaard, wijl hij in staat bleek, vrouwen, die van den duivel +bezeten zijn, als zij er deemoedig voor bidden en er offeranden voor +brengen, te verlossen. Er zijn dingen voor minder nuttige diensten +heilig verklaard!</p> + +<p>Toen wij om 12 uur van onzen rijtoer terugkeerden, stond vlak voor +het station, in de brandende zon, een geheel naakte man; alleen zijn +lendenen waren met een doek omgord. Zijn geheele bruine body was met +heilige asch grijs gekleurd. Zijn oogen leken bloedrood. Hij stond op +één been, het andere gestrekt voor zich uit. Het was een +fanaticus, die door zelfkastijding zich trachtte te zuiveren van begane +zonden. Hoe lang die man daar reeds gestaan had toen wij arriveerden, +kan ik niet zeggen, maar toen wij om half drie vertrokken stond hij +daar nog op hetzelfde eene been. In elk ander land zou zoo’n +grappenmaker met zachte hand naar een krankzinnigengesticht +overgebracht worden, hier wekte hij van elken voorbijganger bewondering +en een eerbiedig medelijden op.</p> + +<p>Vóór ik van Madura <span class="corr" id="xd0e3525" +title="Bron: vertek">vertrek</span> moet ik nog opmerken, dat de +voornaamste industrie hier in de stad het weven is, wat nog overal +thuis op de ouderwetsche handweeftoestellen geschiedt. Wij zagen er +velen buitenshuis dit handwerk beoefenen. Zeer mooie fijne, zijden en +katoenen stoffen maakten zij. Het wasschen en het verven der geweven +stoffen geschiedt ook hier. Ruim de helft der bevolking is wevers, zij +vormen een afzonderlijke kaste, de weverskaste, die ook hun eigen +voorhoofdmerk dragen. <span class="pagenum">[<a id="pb319" href= +"#pb319">319</a>]</span></p> + +<p>De hoogste kaste in Madura en omgeving zijn de Kallars of roovers. +Deze menschen leven bijna uitsluitend van roof. Geheele dorpen rondom +Madura zijn geheel door Kallars bevolkt. Tegen de niemand en niets +ontziende leden van deze kaste hebben de Engelsche regeering en ook de +overige bewoners van dit district reeds alles beproefd wat denkbaar is, +maar zij kunnen ze niet kwijt worden. In 1896 en ’97 nam de +regeering zeer ernstige maatregelen tegen hen, waardoor zij tijdelijk +in toom werden gehouden en er reeds eenigen hunne bezittingen te gelde +maakten en naar andere oorden vertrokken. Maar in het midden van 1897 +ontvoerden de Kallars de vrouw en oudste dochter van een invloedrijk +man uit Madura en zeiden, dat deze vrouwen alleen tegen een hoog +losgeld weder teruggebracht zouden worden. Indien echter de politie of +iemand anders een der Kallars een haar mocht krenken, of indien de +politiemaatregelen tegen hen niet mochten opgeheven worden, dan zouden +binnen kort alle vrouwen uit het district op even geheimzinnige wijze +verdwijnen en niemand harer zou terugkeeren. De bevolking was daardoor +zoo beangst geworden, dat zij smeekten de politiemaatregelen weder op +te heffen. Zij wilde liever weder onder het oude regime leven. De +politie kan nu niet veel anders doen dan elkeen waarschuwen op zijn +hoede te zijn.</p> + +<p>Nog op een andere bijzonderheid wil ik wijzen, want ik weet niet of +ik dat in zoo’n hooge mate wel meer in Indië zal zien. De +vrouwen hier schijnen lange oorlellen bijzonder gracieus te vinden. Wij +zagen er met oorlellen die op de schouders neerhingen. Om dat schoone +resultaat te bereiken, worden de oorlellen van meisjes op den 8en dag +na de geboorte doorboord en met steeds zwaarder ringen behangen. Als de +kinderen ouder worden dan hangt men stukjes lood aan de ringen om een +sneller verloop te verkrijgen.</p> + +<p>Dezen eenen dag in Indië kregen wij ieder minstens een dozijn +certificaten te teekenen over de braafheid en eerlijkheid en +geschiktheid der verschillende menschen, waarmede wij in aanraking +kwamen. De gids, hoewel geen gids van professie, de koetsier, de +juffrouw van de stationskamers, de restaurateur, de winkelier van wie +wij een kleinigheid kochten en al zulke menschen meer, vroegen een +getuigschrift, dat wij met hunne handelingen tevreden waren en wilden +liefst, dat wij naast <span class="pagenum">[<a id="pb320" href= +"#pb320">320</a>]</span>onze handteekening een visitekaartje plakten. +Elkeen loopt hier met een boek certificaten in zijn zak en duwt je dat +direct onder de neus om zijne voortreffelijkheid te bewijzen. Sommige +van die certificaten, vooral als zij in de Fransche of Duitsche taal +zijn geschreven, want dat verstaan de goede menschen niet, zijn in +’t geheel geen aanbeveling. In een er van vond ik zelfs een +Hollandsch getuigenis door een landgenoot gegeven, dat luidde: +“Hoedt u voor dezen man die u afzet op honderdlei wijzen!” +De man vroeg mij of ik dat lezen kon, of ik het dan voor hem vertalen +wilde en ik gaf als vertaling: “Dit is de eerlijkste man in de +wereld!” “Ja”, zeide hij, “dien mijnheer heb ik +ook zoo goed behandeld”.</p> + +<p>5 Febr. Om 8 uur kwamen wij ’s avonds in Trichinopoly aan, +waar wij na een schraal diner en na een gids voor den volgenden morgen +besproken te hebben, gauw op onze primitieve bedden kropen. Wij moesten +weder in de stationsgelegenheid overnachten, die veel primitiever was +dan de vorige. Daar wij hier met eigen bedtoebehooren moeten reizen en +alleen ijzeren bedden met ijzeren matrassen vinden, behoeven wij voor +bewoonde bedden niet te vreezen; daardoor is onze nachtrust een veel +kalmere.</p> + +<p>Wij reden vanmorgen eerst naar den verst af zijnden tempel, die de +grootste in zijn soort in Indië is. Het is een tempel aan Vishnu +gewijd, waarin Vishnu voornamelijk gehuldigd wordt als de dans- en +vermaak-lievende God. Erg aanschouwelijk wordt dat in de verschillende +beelden op en in de enorm grooten tempel voorgesteld; voor de openbare +zedelijkheid ware het misschien wenschelijk, dat vele van deze beelden +met een sluier van welvoegelijkheid bedekt werden. Als die tempel in +ons land stond dan zouden onder onze tegenwoordige Zedelijkheidswet +zeer zeker vele van de zinnebeeldige voorstellingen uit de graniet +zuilen uitgehakt worden. Zij geven echter een goed beeld van +verheerlijking der zinnelijkheid in den Hindu’schen godsdienst. +Den geheelen morgen wijdden wij aan het bezichtigen van al de tempels +in den omtrek en vanmiddag gingen wij een kijkje nemen van de industrie +die in Trichinopoly beoefend wordt. Het is in hoofdzaak goud- en +zilverwerk, filigrainwerk, wat ook al weer door elkeen in eigen hut of +nog meer vóór de hut, uitgevoerd wordt.</p> + +<p>Zuid-Indië, waarin wij nu reizen, is door zijne Hindu-tempels +<span class="pagenum">[<a id="pb321" href= +"#pb321">321</a>]</span>vermaard, daarom bezochten wij de voornaamsten +er van. Maar wij hebben er nu genoeg van gezien en zullen niet meer, +zooals wij eerst van plan waren, in Tanjore uitstappen om ook daar +tempels te zien, maar liever in eens doorreizen naar Madras.</p> + +<p>7 Febr. ’n Tocht van 7 uur ’s avonds tot 8 uur den +volgenden morgen bracht ons in Madras, alwaar wij na in een hotel een +frisch bad en een goed ontbijt genomen te hebben, ons onmiddellijk per +rijtuig op weg begaven. Madras is een vrij onbelangrijke stad, bezit +eenige onbeduidende Hindu-tempels en eenige mooie officieele nieuwe +gebouwen. Alleen voor hen die de occulte godsdiensten grondig +bestudeeren willen, is Madras belangrijk. Daar hier de eerste +Theosophische school door mad. Blavatsky en haar medewerker Olcott +gesticht is, gingen wij daar een kijkje nemen. Even buiten Madras, in +Adyar, is een zeer mooi gelegen en smaakvol aangelegd stuk grond, +waarop deze school, met haar uitgebreide bibliotheek en verschillende +woonhuizen, waarin de studenten en allen die tot de school in +betrekking staan, wonen, is gevestigd.</p> + +<p>Wij troffen er den vriendelijken secretaris mr. Aria, een Parsee, +die ons alle inlichtingen gaf die wij wenschten. Verscheidene +Hollandsche heeren en dames zijn op dit oogenblik in en aan deze school +werkzaam. In de ruime, frissche hall van het hoofdgebouw stond een +levensgroot beeld van de twee stichters van de school, mad. Blavatsky +en kolonel Olcott. In Benares, waar wij later komen, is de tweede +theosophische school gevestigd. Veel volgelingen hebben de +theosophische leerstellingen nog niet gevonden. Als men bedenkt, dat de +eerste school reeds in 1875 werd gesticht, dan is het tal actueele +leden over de geheele wereld, dat volgens de officieele opgaven niet +meer dan 23.000 bedraagt, zeer klein.</p> + +<p>Nadat wij alle bezienswaardigheden en het Madrassche borduurwerk, +door de vrouwen verricht, tegen ongeveer half twee gezien hadden, +keerden wij naar het hotel terug, lunchten en namen eenige uren rust. +Om vijf uur gingen wij nog eens een rijtoer maken door de omgeving van +de stad, waar de élite op dat uur bijeen komt, en om 9 uur zaten +wij weder in den trein, om rechtdoor naar Bombay af te reizen. Wij +hadden genoeg van Zuid-Indië. <span class="pagenum">[<a id="pb322" +href="#pb322">322</a>]</span></p> + +<p>Terwijl de inboorlingen Van Zuid-Afrika, de groote kind-menschen, +met hun kinderlijke begrippen, hun kinderlijke wijze van zich op te +sieren, hun kinderlijk geloof, mijn volle sympathie wekten en ik gaarne +voor hen zou willen werken, om ze tegen te ruwe handelingen te +beschermen<span class="corr" id="xd0e3554" title="Bron: ;">,</span> ik +mij tot de inboorlingen van Ceylon, met hun zacht-vrouwelijke trekken, +hun lieve, vriendelijke oogen, hun gracieuse bewegingen en hun tevreden +voorkomen, aangetrokken gevoelde, zoo zelfs, dat ik het voor de hoogste +zaligheid houd, in het binnenland van Ceylon een kinderschooltje met +deze lieve, mooie kindertjes te hebben, wekten de inboorlingen van +Zuid-Indië mijn—en ook die van mijne +reisgezellin—grootste afkeer op.</p> + +<p>Deze ruwe, zinnelijke, domme, fanatieke bedrieger-gezichten, die +drie keer daags in een stilstaand water een bad nemen om zich van hunne +zonden te zuiveren—elke onderdompeling in het vieze slootwater +neemt een bedreven zonde weg,—en die dikwijls direct daarna zich +rondwentelen in een hoop excrementen van een koe, omdat dat dier heilig +is, wekten, met alles wat hen omgeeft, hun geheelen godsdienst incluis, +mijn grootsten weerzin op. Als het ander deel van Indië en de +andere inboorlingen geen beteren indruk weten te wekken, als elke Hindu +en andere Indische inboorlingen bedelaars en bedriegers blijken te +zijn, als alle merkwaardigheden in Britsch-Indië ons zoo gauw gaan +vervelen, neen, erger nog, in vele opzichten verontwaardiging wekken, +zooals de Hindusche tempels, dan gaan wij snel door het land en zullen +eerder dan ons plan was Calcutta bereiken.</p> + +<p>Het is echter te hopen, dat Engeland er in geslaagd is, van het +overige deel van dit oude land iets beters terecht te brengen.</p> + +<p>9 Febr. Den 5en Februari vertrokken wij ’s avonds om 9 uur van +Madras en kwamen den 7en Februari ’s morgens om 6 uur in Bombay +aan. Wij waren toen 6 dagen en route geweest, hadden daarvan een nacht +in de boot, twee nachten in stationsslaapplaatsen en drie nachten in +den trein doorgebracht. Wij namen ons derhalve voor in Bombay eenige +dagen zeer rustig door te brengen. <span class="pagenum">[<a id="pb323" +href="#pb323">323</a>]</span></p> +</div> + +<div class="div2" id="ch33"> +<h3 class="normal">Bombay.</h3> + +<div class="div3"> +<h4>I.</h4> + +<p>Toen wij ’s morgens om 6 uur arriveerden, lag de stad nog in +nachtelijk duister, de straatlantaarns gaven alleen eenig licht. Wij +konden nu zien, hoe de stille straten van een Oostersche stad er bij +nacht uitzien. Langs den geheelen weg van het station tot het hotel, +minstens 20 minuten rijden, lagen de menschen langs den huizenkant +buiten te slapen. Soms, waar wij wat nauwere straten hadden te +passeeren, ging het rijtuig dwars tusschen de slapende Bombayers door. +Het is natuurlijk dat soort menschen, dat ’s morgens “zijn +bed opneemt en gaat wandelen”, menschen, die waarschijnlijk geen +woning hebben en er ook de behoefte niet aan gevoelen. Want ook wanneer +deze menschen een woning hadden, zouden zij tehuis geen zachtere +slaapplaats kiezen.</p> + +<p>Het hotel, Taj Mahalhotel, waarin wij intrek namen, wordt het +grootste hotel van de wereld genoemd. Het is zeer zeker waard even +vermeld te worden. Het is een navolging van de Taj Mahal-tempel in +Agra, waarover ik later zal spreken, als wij daar geweest zijn. Een +rijke Parsee heeft in dit hotel een groot deel van zijn kapitaal +gestoken, omdat hij Bombay de eer wilde geven, het beste hotel van de +wereld te hebben. Ik geloof niet, dat hij daarin geslaagd is, ook al +omdat het Oostersche klimaat niet toelaat de luxe aan te brengen, die +men in vele groote Europeesche hotels vindt. Hoe het zij, het is een +zeer mooi en comfortabel hotel, met prachtig uitzicht, zoowel op de zee +als op de stad.</p> + +<p>De stad Bombay is de meest Europeesche stad, die men zich denken +kan. Als men de native town, het gedeelte, waar de Oosterlingen wonen +en hunne winkels hebben, er buiten laat, dan kon deze stad even goed +ergens in Duitschland of Frankrijk of Engeland liggen, als juist hier. +Het is een stad met mooie moderne gebouwen, breede, ruime straten, +groote pleinen met standbeelden<span class="corr" id="xd0e3576" title= +"Niet in bron">,</span> tuinen en parken; het geheel geeft den indruk +een welvarende stad te zijn, die goed en zindelijk beheerd wordt. Wij +maakten denzelfden middag van onze aankomst een rijtoer van eenige uren +om een indruk van de stad te krijgen en gaven hier en daar ons +visitekaartje met een <span class="pagenum">[<a id="pb324" href= +"#pb324">324</a>]</span>introductiebrief af, bij personen, waarvoor wij +eene aanbeveling ontvangen hadden. Reeds denzelfden avond ontvingen wij +een bezoek van een Engelsche lady-doctor, die ons velerlei inlichtingen +gaf.</p> + +<p>Den volgenden morgen brachten wij het allereerst een bezoek aan de +native town, waar wij haast verblind werden door de helle kleuren, door +mannen en vrouwen beide gedragen. Mannen met blauwe, bruine of witte +beenbekleeding (geen broeken) met emerald vesten en roode, groene of +goudgele turbans. Vrouwen met kersroode, hardrose of zeegroene zijden +doeken, waarin zij van hoofd tot voeten gewikkeld zijn, waarvan de +randen rondom met een gouden band zijn afgewerkt. Men beweert, dat er +meer dan 40 dialecten alleen in dat stadsdeel gesproken worden.</p> + +<p>Des middags gingen wij datgene in Bombay zien, waarvoor de meeste +toeristen alleen Bombay bezoeken en er een dag verblijven. Ik wil den +lezer waarschuwen, dat ik nu over griezelige dingen ga schrijven, +dingen, die griezelig zijn als men er over leest, doch als men ze ziet, +dan verdwijnt het afschuwelijke er van voor een groot deel.</p> + +<p>Zooals men weet, verbranden de Boeddhisten en Hindoe’s hunne +lijken, doch overal, waar wij tot nog toe waren, vertelde men ons, dat +daarvoor niet een bepaalde plaats bestond, elke familie verbrandde het +lijk van zijn naastbestaande ergens dicht bij een stroom of ergens in +een bosch, zoodat wij daarvan niets konden zien. Hier in Bombay hebben +de Hindoe’s hun verbrandplaats en daarheen begaven wij ons. Men +moet om toegelaten te worden eene aanbeveling medebrengen en die +bezaten wij.</p> + +<p>Iets somberders dan deze plaats, waar het lichaam voor de laatste +maal heengeleid wordt, is niet denkbaar. Het is niet anders dan een +groote, langwerpig-vierkante ruimte, omgeven door kale muren. Op +verschillende plaatsen stonden vier ijzeren stangen, twee aan twee +tegenover elkander. Tusschen deze ijzeren stangen wordt het hout +opgestapeld en het lijk gelegd. Verder eenige houten banken, waarop de +familieleden kunnen rusten, onderwijl het lijk van hun naastbestaande +verbrand wordt. Dat is alles. Wij zagen een vuur branden, doch het lijk +was reeds verteerd. Toen wij daarnaar stonden te kijken, kwamen op eens +eenige in het wit gekleede mannen de poort <span class="pagenum">[<a +id="pb325" href="#pb325">325</a>]</span>binnen, die een nieuw lijk +brachten. Het was het lijk van een volwassen mensch, dat geheel in een +wit laken gehuld, op twee palen gebonden, door 8 mannen op de schouders +naar binnen gedragen werd. Daar werd het van de palen verwijderd, +daarna het hout opgestapeld, het lijk er tusschen gelegd..... Wij +hadden er genoeg van gezien, ons verbeeldingsvermogen kon het verder +wel uitwerken. De man, die ons rondgeleidde, vertelde, dat voor lijken +van rijke menschen echt sandelwood gebruikt wordt, zoodat het vuur soms +drie- à vierhonderd <span class="corr" id="xd0e3591" title= +"Bron: rupee’s">rupees</span> kost. De asch der verbrande lijken +wordt in de meeste gevallen aan de vier windstreken prijsgegeven, door +sommige familieleden wordt zij verzameld en naar Benares opgestuurd om +in den heiligen Ganges geworpen te worden.</p> + +<p>Hier op deze verbrandplaats was zoo duidelijk te kennen gegeven, dat +de Hindoe niet de minste waarde hecht aan het omhulsel van den mensch. +De ziel is alles en die heeft natuurlijk reeds lang het doode lichaam +verlaten en is in een ander levend wezen overgegaan. Dat is hun +geloof.</p> + +<p>Van deze trieste plaats gingen wij naar de plaats waar de Parsees +hunne lijken brengen. Laat mij vooraf mededeelen, wie de Parsees zijn. +Het zijn de oorspronkelijke bannelingen uit Perzië, die ruim acht +eeuwen geleden in Indië kwamen en eerst toen Indië onder +Britsche heerschappij kwam, tot welvaart en ontwikkeling konden komen. +In het algemeen gesproken, zijn zij de intelligentste van de rassen +hier. Niet alleen de mannen, maar ook de vrouwen en dochters der +Parsees zijn hoogst ontwikkelde personen, die de <span class="corr" id= +"xd0e3598" title="Bron: unviersiteiten">universiteiten</span> alhier +bezoeken en in de verschillende vakken promoveeren. Niettegenstaande +hun aantal betrekkelijk klein is, in Bombay, waar zij voornamelijk +wonen, zijn er nog geen 50.000, wordt toch feitelijk deze stad geheel +door hen beheerd. Alle groote financieele en commercieele ondernemingen +gaan van hen uit, alle mooie, groote paleizen worden door hen bewoond. +Ook in den gemeenteraad vormen zij verreweg de meerderheid en voor alle +groote functiën worden zij aangewezen. Geen enkele philantropische +of wetenschappelijke instelling kan bestaan, als de Parsee-prinsen er +niet hun goedkeuring en hun financieelen steun aan schenken.</p> + +<p>Deze Parsees zijn Zoroasters, zij aanbidden zon, maan, aarde, lucht +en vuur. In hun tempels, waarin niemand, die geen Parsee <span class= +"pagenum">[<a id="pb326" href="#pb326">326</a>]</span>is, wordt +toegelaten, brandt eeuwig een vuur. Dat vuur aanbidden zij, zooals zij +buiten den tempel zon en maan, aarde en lucht aanbidden. Zij zijn van +meening, dat zij hunne dooden niet kunnen begraven, omdat zij dan de +aarde verontreinigen zullen; door ze te verbranden, ontheiligen zij +’t vuur en zoo hebben zij er wat anders op bedacht. Maar laat mij +den lezer langzaam op het komende voorbereiden. Het rijtuig bracht ons +langzaam een mooi begroeiden heuvel op, vanwaar wij een prachtig +uitzicht op de zee en op de stad onder ons hadden. Voor een poort +gekomen, hield de koetsier halt en wees ons naar binnen te gaan. Nadat +wij onze introductie vertoond hadden, gingen wij een eind door een +prachtige allee met in bloei staande boomen en kwamen toen in een +wondervollen bloementuin. Een intelligente man, daarvoor waarschijnlijk +aangewezen, ging met ons rond en wees ons op al het schoone, vooral op +de zeer mooie vergezichten, die men op menige plek genieten kan. Het +eenige wat in dezen tuin hinderde, was het onophoudelijk gekrijsch van +de honderden roofvogels boven ons. Wij mochten niet verder gaan dan tot +op een zekere plek, “de Vaarwelhoek” genaamd. Niemand mag +dien hoek overschrijden, ook de Parsees niet. Alleen de wachters van de +torens, “de Torens van Stilzwijgen”, hebben daartoe het +recht. Die torens van stilzwijgen waren van die plek geheel te zien. Er +zijn er vijf. Het zijn ronde, tien à vijftien meter hooge, van +boven open, torens, met slechts ééne opening, de +deuropening. De randen van die torens zitten rondom vol groote gieren, +wachtende op hun prooi. Als er geen epidemie heerscht komen er +dagelijks twee à drie lijken. Tot aan den Vaarwelhoek wordt het +lijk door de familieleden gebracht, daar nemen de wachters van de +torens van stilzwijgen het in ontvangst, de familieleden verwijderen +zich, of gaan bidden in den tempel van den tuin en het lijk wordt in +een der torens van stilzwijgen neergelegd. Nauwelijks hebben de gieren +de torendeur hooren kraken of met snellen wiekslag zijn allen, die niet +reeds tevoren op de randen zaten te wachten, aangevlogen, om den prooi +in ontvangst te nemen. In minder dan twee uren, soms niet meer dan in +een uur, hebben deze roofdieren het lijk geheel opgegeten, niets dan +het zuiver afgekloven skelet is overgebleven. Door de heete +zonnestralen worden deze beenderen in een paar dagen geheel gedroogd en +daarna tot asch verbrand. Het geheele <span class="pagenum">[<a id= +"pb327" href="#pb327">327</a>]</span>proces, zooals het daar plaats +vindt, werd ons in een klein toestel aanschouwelijk voorgesteld. Op +deze wijze meenen de Parsees dat zij voldoen aan het wijze woord: +“Uit asch zijt gij opgebouwd en tot asch zult gij +wederkeeren.” Het komt mij voor, dat alleen de beenderen op die +wijze tot asch wederkeeren, maar op zoo’n kleinigheid moet men +niet letten. Het mag vreemd schijnen, dat wij op deze plaats niet zoo +somber gestemd werden als op de verbrandplaats der Hindoe’s. De +prachtige omgeving nam al het sombere en het griezelige hier weg. +Trouwens, als men zijn gevoel een oogenblik het zwijgen oplegt, het +verstand alleen laat spreken, dan vraagt men zich af, is er tusschen +deze wijze van handelen en het begraven der lijken wel zoo’n +groot verschil? Wat hier bijna zichtbaar geschiedt, het opeten der +lijken, geschiedt onder den grond op minder snelle wijze toch ook. Wij +denken daaraan niet en doordat wij het niet zien, stellen wij ons, +hetgeen met de lijken die wij begraven geschiedt, anders voor. Als hier +die gieren niet zoo luidruchtig hunne vreugde te kennen gaven als er +voedsel voor hen in aantocht is, en niet zoo zichtbaar op hun prooi +zaten te wachten, zou het minder wreed lijken.</p> + +<p>Maar genoeg over deze griezeligheden, ik ga nu slapen en zal morgen +vervolgen.</p> + +<p>10 Februari. Gistermorgen vonden wij een invitatie voor een tea, ten +huize van een der dames, voor wie wij een introductie hadden en waar +wij den eersten dag ons kaartje hadden afgegeven. Ook vond ik een +briefje van dr. Benzon, om in het hospitaal, waarvan zij de directrice +is, te komen, om eenige belangrijke operaties bij te wonen. Daar toog +ik dus alleen op af en vond bij aankomst dr. Benzon met hare drie +assistenten met de eerste operatie reeds vrij ver gevorderd.</p> + +<p>Het betrof een twaalfjarig meisje, bij wie uit de okselholte eenige +zeer groote tuberculeuze klieren werden weggenomen. De tweede operatie +gold ’n vrouw bij wie een tumor uit den buik verwijderd werd.</p> + +<p>Toen die operaties afgeloopen waren, had dr. Benzon nog lust en tijd +mij in haar geheel hospitaal zelf rond te leiden en eenige belangrijke +ziektegevallen te wijzen.</p> + +<p>Dit Kama-hospitaal voor vrouwen is meer dan een kwart eeuw geleden +door den heer Kama gesticht, vandaar zijn naam, doch is later door het +gouvernement overgenomen en is nu <span class="pagenum">[<a id="pb328" +href="#pb328">328</a>]</span>dan ook een gouvernements-instelling en de +daaraan verbonden doktoren en verpleegsters, regeeringsambtenaren. Dr. +Benzon, die aan het hoofd staat, is een Engelsche, die in Londen +gestudeerd heeft, hare drie assistenten zijn hier geboren, zij hebben +ook hier in Bombay gestudeerd en haar doctorstitel gehaald. In Bombay +is een zeer goede medische school voor studenten van beiderlei sekse. +Tal van Indische meisjes studeeren hier, zoodat langzamerhand de +Hindu-, Parsee-, Mohammedaansche en andere vrouwen nergens meer van +medische hulp verstoken behoeven te blijven. Het Kama-vrouwenhospitaal +is een inrichting met honderd bedden, die altijd alle in gebruik zijn, +zoodat spoedig een vergrooting kan worden tegemoet gezien. Het is in +alles een up-to-date hospitaal, waarvoor door de regeering geen geld +gespaard en dat door de vrouwen-doktoren onberispelijk beheerd wordt. +Ik ben benieuwd te zien, wat equivalent ik voor deze inrichting op Java +zal vinden; in hoeverre onze regeering aan de zieke Javaansche vrouwen +gelegenheid geeft door vrouwelijke doktoren behandeld te worden.</p> + +<p>Dr. Benzon had ook eene uitnoodiging voor de tea, waarheen wij ons +om vijf uur zouden begeven. Zij sprak met mij af, dat zij ons met haar +automobiel zou komen halen, zoodat wij gezamenlijk konden gaan en zij +ons aan eenige interessante personen kon voorstellen. En daar kwam nu +datzelfde fijne persoontje, dat ’s morgens eenige belangrijke +operaties had verricht, ’s middags eenige drukke consult-uren +voor private patiënten had gehad, om vijf uur ons halen, gekleed +in een geborduurd wit japonnetje met een hoed met lange witte veeren, +er uitziende als de meest vrouwelijke vrouw, die men zich denken +kan.</p> + +<p>De dame, die ons had uitgenoodigd voor de tea, is eene der +voornaamste Engelsche vrouwen hier. Zij is niet alleen de leidster in +de Engelsche society-wereld, zij is tevens de persoon, die tal van +goede hervormingen hier tot stand brengt. Zoo heeft zij onder meer eene +overbrugging bewerkt tusschen de vrouwen uit de Parsee-, Hindoe- en +Mohammedanenwereld en de Engelsche vrouwen. Zij is heel voorzichtig +begonnen de vrouwen uit die verschillende groepen bijeen te brengen en +thans kan men op hare tea’s de interessantste vrouwen uit die +kringen vinden. Voor ons was het een waar oogengenot, <span class= +"pagenum">[<a id="pb329" href="#pb329">329</a>]</span>die Purdah-partij +bij te wonen. Purdah beteekent gordijn. Vroeger vond men op de +Purdah-partijen altijd een gordijn, waarachter de Mohammedaansche +vrouwen zaten en diegenen onder de andere vrouwen, die niet door andere +mannen dan hun eigen familieleden gezien mochten worden. Langzamerhand +hebben de vrouwen uit de hooge kringen deze gewoonte afgelegd, zij +vertoonen zich nu openlijk en ongesluierd in de kringen, doch de naam +Purdah-partij is behouden gebleven en heeft nu alleen de beteekenis, +dat er alleen vrouwen uit alle godsdiensten en geen mannen tegenwoordig +zijn. Wij maakten er kennis met een paar Indische prinsessen, meisjes +naar schatting 15 en 17 jaar oud, klein en teer gebouwd, gekleed in +zulke schitterende Indische kleeding en met zulke prachtige +edelsteenen, dat het alle beschrijving te boven gaat. Er was een vrouw +van een Maharatja, en er waren tal van vrouwen uit de schatrijke +Parsee-wereld en van de toonaangevende Hindoe’s en Mohammedanen. +En onder al dezen de elite uit de Engelsche ambtenaarskringen. Dan eens +warrelden dezen allen in bonte mengeling dooreen, dan weder zetten zij +zich op de hoefijzervormig geplaatste stoelenrijen om een oogenblik te +luisteren naar de muziek en zang, door eenige Engelsche en een paar +Indische dames ten beste gegeven. Een der Indische dames bespeelde een +echt Indisch instrument, een cither, en gaf daarop echt Indische muziek +te hooren. Ik heb nooit te voren zoovele kostbare gewaden en +edelgesteenten bijeen gezien en nooit zoovele vreemde damescostuums als +gistermiddag. Er was een Mohammedaansch meisje met rood satijnen broek, +de pijpen van onder bijeen gebonden door ’n gouden band, waaruit +de kleine voetjes in gouden muiltjes coquet te voorschijn kwamen. +Daarover droeg zij van ragfijn rosezijde, geheel met goud doorwerkt, +een overkleed, dat, als bij alle andere dames, altijd eindigde in een +soort van sluier, die van achter over het hoofd ging en daarop met een +groote parel bevestigd was. Zij was een Mohammedaansche. Er waren een +paar zusjes, die hun lichaam alleen in een zacht crème zijden, +met goud geborduurden langen doek of sarong gewikkeld hadden, die ook +al weder op het hoofd in een soort sluier eindigde, waarmede de +bleek-bruine gezichtjes met de groote zwarte oogen en lange wimpers +prachtig omlijst werden.</p> + +<p>Maar meer dan al die mooie vrouwen in hun prachtige gewaden <span +class="pagenum">[<a id="pb330" href="#pb330">330</a>]</span>te zien, +interesseerde het ons om met velen van hen te spreken. Velen van hen +hadden aan een der vijf universiteiten in Indië gestudeerd en een +<span class="corr" id="xd0e3629" title="Bron: doctortstitel"> +doctorstitel</span> in een der faculteiten behaald met geen ander doel +dan hun kennis te verrijken. Enkelen van hen gebruikten de verworven +kennis ten behoeve van het algemeen. Onder deze vrouwen vonden wij die +volkomen op de hoogte van de vrouwenbeweging in de andere deelen van de +wereld waren en daarmede geheel instemden. Ook hier waren alle rechten +die deze vrouwen thans genieten, niet zonder strijd verkregen. Een oude +voorvechtster in deze hervormingen ontmoetten wij er in de 70-jarige +mrs. Sirinbai Maneckji <span class="corr" id="xd0e3632" title="Bron: +Cursetje">Cursetji</span>, de zuster van den man, die het +Kama-hospitaal voor vrouwen tot stand bracht. Toen ik dit door jicht +bijna dubbelgevouwen oud moedertje vroeg, hoe lang zij reeds voor de +rechten der Indische vrouwen streed, antwoordde zij, “van af het +oogenblik dat ik loopen en praten kon, heb ik mij verzet tegen de +achterstelling van de vrouw bij den man, en later heb ik voor de +gelijkstelling van beide seksen met pen, woord en daad +gestreden.” Zij vertelde ons dat haar geheele familie feministen +waren en dat alleen om ons te ontmoeten, zij dien middag bij lady +Graeves gekomen was. Want zij zat midden in allerlei drukte, omdat +vandaag een harer kleindochters ging trouwen, met al de ceremoniën +die de Parsees daaraan verbinden. Ik liet mij ontvallen dat ik zoo heel +graag zulke ceremoniën eens zou bijwonen en onmiddellijk +antwoordde zij: dan zult gij beiden een uitnoodiging om die te komen +bijwonen, ontvangen, alhoewel voor de geheele huwelijksplechtigheid +overigens geheel alleen de naaste familieleden een invitatie ontvangen. +En zoo gaan wij dan hedenmiddag eerst een tea bij dr. Benzon bijwonen, +alwaar wij eenige vrouwen zullen spreken, die ons omtrent den stand van +het vrouwenvraagstuk in Indië geheel op de hoogte kunnen brengen +en vandaar gaan wij naar de Parseebruiloft.</p> + +<p>Over dit alles en ’t geen wij van ochtend deden in een volgend +schrijven.</p> +</div> + +<div class="div3"> +<h4>II.</h4> + +<p>11 Februari. Het was gisteren een dag vol indrukken van +verschillenden aard. Wij waren reeds vroeg opgestaan om <span class= +"pagenum">[<a id="pb331" href="#pb331">331</a>]</span>met een van de +eerste stoombootjes, dat om acht uur vertrok, naar de Elephanta Caves +te gaan. Het is een tocht van anderhalf uur. De Elephanta Caves is ook +alweer een groote Hindoetempel, doch deze is niet opgebouwd, maar +geheel in de rotsen uitgehouwen. Al de prachtig bewerkte zuilen, alle +deelen van den tempel en al het beeldhouwwerk zijn uit de rotsen +gehouwen. Dit is inderdaad wonderwerk uit de 7e of 8e eeuw na Christus +en grootendeels goed bewaard gebleven. Deze tempel is gewijd aan Siwa, +maar vooral in zijne hoedanigheid als bevruchter. Het +voorttelingsvermogen wordt hier op al te duidelijke wijze verheerlijkt +en ofschoon de Portugeezen, toen zij voor het eerst als machtgevers +hier optraden, een groot deel van deze zinnelijke voorstellingen +verwoestten, is er toch nog genoeg overgebleven om het doel van dezen +tempel te verduidelijken en om nog jaarlijks duizenden mannelijke en +vrouwelijke bedevaartgangers hierheen te lokken, die in dezen tempel de +vruchtbaarheid afsmeeken, die hun ontbreekt. Kinderlooze mannen en +vrouwen brengen soms dagen en nachten in deze rotsholten door, om door +ootmoedig bidden gezegend te worden met nakomelingschap. Tegen +lunchtijd waren wij in Bombay terug.</p> + +<p>Om vijf uur begaven wij ons eerst naar de woning van dr. Benzon, +alwaar wij eenige Parsee- en Eurasian-vrouwen-doktoren aantroffen. +Eurasians noemt men de inboorlingen in Indië, die geheel of +gedeeltelijk van Europeesche voorouders afstammen. Europeeërs, die +hier eeuwen gewoond hebben en wier nakomelingen voor een groot deel +vereenzelvigd zijn met de Indische bevolking, doch grootendeels +Europeeërs gebleven zijn. Met de Parsees zijn zij de +vooruitstrevendste menschen hier. Behalve deze dames waren er een paar +toonaangevende Hindoe-vrouwen in de vrouwenbeweging alhier. In mrs. +Ranadaij ontmoetten wij de presidente van de, het vorige jaar +opgerichte en aan de lezers van het Maandblad voor Vrouwenkiesrecht +bekende vereeniging, de Sewa Sisterhood, eene vereeniging, die zich ten +doel stelt de Mohammedaansche, Hindoesche en Parseesche vrouwen te +vereenigen voor zelfontwikkeling. Zij hebben een eigen clubgebouw, +waarin elken Woensdagmiddag een bijeenkomst gehouden wordt. Het eerste +uur wordt gewijd aan het lezen van een werk van een of ander groot +schrijver, daarna wordt door een der leden een <span class="pagenum"> +[<a id="pb332" href="#pb332">332</a>]</span>korte voordracht gehouden +over sociale of hervormende arbeid door vrouwen in andere landen +gedaan, en dan volgt vrije discussie in hoever zulk werk ook voor +Bombay of Britsch-Indië nut kan stichten. Mrs. Ranadaij noodigde +ons uit, indien wij a.s. Woensdag nog hier mochten zijn, die +bijeenkomst te komen bijwonen. Zij is eene vrouw van ongeveer 40 jaar, +de dochter van een Indischen prins, die een groot hervormer voor +Indië is geweest. Zij is nu getrouwd met een Hindoedokter. Zij +vertelde ons vele bijzonderheden uit het Hindoeleven. Een wettelijk +huwelijk bestaat in Indië niet. Feitelijk worden de +echtverbintenissen niet voor het 12e jaar der kinderen gesloten, maar +dat verhindert de Hindoes niet, om de kinderen reeds zeer jong aan +elkaar te verbinden, zonder daarbij eenige waarde te hechten aan de +wenschen van de kinderen zelven. Als het jonge meisje is +uitgehuwelijkt, dan behoort zij de familie van haar man toe, bij wie +het kind verplicht is na haar 5e jaar minstens de helft van het jaar +door te brengen. Onder de welgestelde families loopt het kind daar in +ijdel niets-doen rond, onder de armere klasse wordt zij als meid +gebruikt Eerst wanneer zij de puberteitsjaren bereikt heeft, wordt zij +de feitelijke echtgenoote van den jongen man en heeft hij verder alle +macht over haar. Mrs. Ranadaij vertelde mij, dat hare schoonmoeder niet +wilde, dat zij iets leerde en ofschoon zij bij hare ouders thuis in de +helft van het jaar, die zij daar doorbracht, leerde lezen en schrijven, +mocht zij bij hare schoonouders geen boek ter hand nemen of iets doen +wat haar geest kon ontwikkelen. Op haar 12e jaar werd zij de feitelijke +vrouw van haren 19-jarigen man, die aan de medische school in Bombay +studeerde. Toen brak voor haar een betere tijd aan. Na twee jaren ging +hij naar Engeland om in Edinburg zijn medische studiën te +voltooien en nam haar mede. Hij gaf haar daar eene uitstekende +gouvernante. Van dien tijd af heeft zij nooit opgehouden zich verder te +ontwikkelen. Zij heeft in Bombay een Hindoeschool gesticht, die wij +morgen met haar gaan zien.</p> + +<p>Na ons interessant bezoek bij dr. Benzon begaven wij ons om ongeveer +half zeven naar de bruiloft der Parsees. Alles was daar reeds in vollen +gang toen wij aankwamen. De mannen waren allen, zonder eenige +uitzondering, in een smetteloos wit costuum gestoken, alle volgens +hetzelfde model gemaakt. <span class="pagenum">[<a id="pb333" href= +"#pb333">333</a>]</span>Zij zaten in den tuin. De bruidegom was spoedig +te herkennen aan den bloemenkrans, die om zijn hals hing en de bouquet +rozen, die hij in zijn hand hield. De dames waren allen in een soort +zaal gezeten, die aan alle kanten open was. Zij droegen allen de mooie +Indische kleeding, schitterend van goud en edelsteenen. De bruid en de +bruidsmeisjes hadden allen een wit kleed aan, slechts spaarzaam met +goud gegarneerd, doch van eene bijzonder prachtige kwaliteit. Midden in +de zaal was een kleine verhooging, waarop de plechtige +huwelijksinzegening zou plaats hebben. Zoowel in den tuin als in de +zaal waren groote tafels geplaatst met onnoemelijk veel ververschingen +en dranken. Het waren bijna alle zoetigheden, vruchten, verschillende +ijssoorten, limonades en zulke onschuldige zaken meer, waaraan elke +gast zich te goed kon doen. In den tuin maakte een muziekkorps +oorverdoovende muziek.</p> + +<p>Spoedig na onze aankomst werden op een zilveren blad bloemen +aangedragen en kwam de moeder van de bruid ons beiden behangen met een +krans tuberozen en rozen. Mrs Sirnibai Maneckji Cursetji, die ons de +uitnoodiging bezorgd had en die zich tusschen ons beiden had neergezet +om ons alles te verklaren, fluisterde ons toe, dat wij daarvoor onzen +bijzonderen dank moesten uitspreken, omdat dit beteekende, dat onze +komst op hoogen prijs werd gesteld. Als de Aziaten iemand bijzonder +willen eeren, dan behangen zij hem met bloemen. Wij beiden gaven aan de +wenk van grootmoeder Cursetji gehoor.</p> + +<p>Nu begonnen langzamerhand de ceremoniën. De bruidsmeisjes +brachten de geschenken binnen, die de bruid haar aanstaanden echtgenoot +aanbood, en deze, op zilveren schalen uitgespreid, werden in optocht +door den tuin gebracht en den jongen man aangeboden. Daarop kwamen de +bruidsmeisjes terug en brachten het bruidje de geschenken, die de +bruidegom haar aanbood. Het waren voornamelijk kostbare gewaden, een +paar kostbare oorringen, die haar onmiddellijk in de ooren werden +gestoken, eenige braceletten, die zij aandeed, en tal van +huishoudelijke zaken. Zij werd toen door de bruidsmeisjes op het +huwelijksaltaar, zooals de verhooging werd genoemd, geleid en achter +een laag scherm geplaatst. Daarna brachten de bruidsjonkers den +bruidegom binnen, die tegenover het <span class="pagenum">[<a id= +"pb334" href="#pb334">334</a>]</span>bruidje, aan den anderen kant van +het scherm, plaats nam. Zij konden elkaar niet zien. Toen werden zij +gezamenlijk door een zijden band vijf-en-twintig maal omwonden. (Al wat +verder volgt is zuiver symboliek). Nu werd hun door den priester de +heiligheid van het huwelijk voor oogen gesteld en de plichten, die het +voor man en vrouw beiden meebrengt. Het speet mij zeer, dat ik niet kon +verstaan, de priester sprak een onverstaanbare taal, welke die plichten +voor beiden zijn. De band, waarmede beiden omwonden waren, beteekent, +dat eenmaal saâm verbonden, alleen door geweld een einde aan die +verbintenis kan worden gemaakt. Nadat de priester geëindigd had, +werd het jonge paar gevraagd, of zij de heiligheid van het huwelijk +begrepen, of zij bereid waren, de plichten ervan te aanvaarden, of geen +andere drijfveer dan liefde hen tot elkander had gevoerd. Toen op al +deze vragen een bevredigend antwoord was gegeven, werd het scherm +weggenomen, de band losgemaakt en namen bruid en bruidegom naast elkaar +plaats. Het bruidje was 17 jaar, de jongeman 21. Zij waren neef en +nicht, zij kenden elkaar van de geboorte af.</p> + +<p>Toen zij naast elkaar gezeten waren, werd op een tafel naast hen een +soort komfoor met vuur geplaatst, waarop onophoudelijk +welriekende—tenminste sterkriekende—kruiden gestrooid +werden, die een bedwelmenden geur verspreidden. Dat vuur beteekent: dat +in hun beider harten het vuur der liefde eeuwig moge branden. Daarnaast +werd op een zilveren blad een bakje met rijst, een ander met amandelen +en eenige kokosnoten gebracht. Onderwijl de priester de +huwelijksinzegening uitsprak, bestrooiden hij en een andere priester +bruid en bruidegom onophoudelijk met de droge rijstkorrels. De +beteekenis hiervan is: dat zij in voorspoed mogen leven, zoo zelfs, dat +het voedsel overal rondom hen verspreid ligt en zij in staat zijn +anderen van hun overvloed mee te deelen. Ik vroeg, of aan dat +bestrooien met rijst niet het Engelsch begrip verbonden is, dat meer op +de vruchtbaarheid van het huwelijk betrekking heeft, doch dat werd door +allen ontkend. De amandelen beteekenen, dat er rust en vrede in het +huwelijk moge heerschen, want uit amandelen werd door de Parsees het +eerst olie bereid en olie is in staat bewogen golven tot stilstand te +brengen. De kokosnoot heeft een huiselijke beteekenis. De kokosnoot +geeft voedsel en drank, uit zijn bast <span class="pagenum">[<a id= +"pb335" href="#pb335">335</a>]</span>worden kleederen zoowel als +allerlei huishoudelijke artikelen bereid, de boom geeft schaduw en zijn +bladeren kunnen voor honderdlei doeleinden aangewend worden. Zoo +veelzijdig nuttig als de kokosnoot moge ook het pasgesloten huwelijk +worden. Toen al deze plechtigheden waren afgeloopen, was het jonge paar +getrouwd en werden zij van alle kanten gelukgewenscht. Wij mochten het +eerst onze wenschen aanbieden. Vele familieleden brachten nu nog kleine +geschenken aan, er werd wat heen en weder gewandeld, veel gepraat, +onderwijl het diner werd voorbereid. Wij meenden, bij het diner niet te +moeten tegenwoordig blijven en gingen de gastvrouw daarom bedanken voor +het genotene, maar zij wilde niets hooren van weggaan, wij moesten ten +minste iets van het diner nuttigen. Het was een diner, zooals een +ander, maar er was geen enkel vleeschgerecht, wel vischsoorten. Toen ik +m’n buurman de reden daarvan vroeg, antwoordde hij, dat de +Parsees niet bepaald tegen het eten van vleesch zijn, doch bij groote +diners het eten van vleesch zooveel mogelijk vermijden, opdat nooit ter +wille van een feest een beest geslacht moet worden! Toen ik op de vele +vischgerechten wees, zeide hij: “Maar dat is toch geheel iets +anders, visschen zijn koudbloedige dieren.” Om half tien gingen +wij tweetjes doodvermoeid hotelwaarts, alle bruiloftsgasten in +vroolijke, opgeruimde stemming achterlatend.</p> + +<p>Nu ik dit bruiloftsverhaal overlees, lijkt mij de beschrijving zoo +koud en realistisch, terwijl het geheel toch zoo’n +poëtischen, mooien indruk op mij maakte. Zooiets te zien, in je op +te nemen, het te overdenken, is zoo geheel iets anders dan het in +nuchtere taal, voor anderen, die het Oostersche leven niet kennen, neer +te pennen en begrijpelijk te maken. Wij gaan het oude grootmoedertje +Maandagmiddag bezoeken, om van haar nog het een en ander van ’t +doen en laten der vrouwen hier te vernemen. Het is nu Zondag; wij +hebben heden een kalmen dag en gaan alleen vanmiddag een bezoek brengen +bij sir en lady Philoysha Meta, een Parsee-familie, voor wie wij in +Caïro een introductie ontvingen.</p> + +<hr class="tb"> +<p>Wij troffen bij deze familie verschillende heeren en dames, die in +de nationale beweging alhier een rol spelen. Sir Meta staat aan het +hoofd van deze beweging, eene beweging die <span class="pagenum">[<a +id="pb336" href="#pb336">336</a>]</span>ten doel heeft om voor +Britsch-Indië home-rule te verkrijgen. Jaarlijks komen zij +daarvoor op verschillende plaatsen in Indië bijeen en houden +congressen. Om Sir Meta den mond te snoeren, want hij is een geweldig +orator, heeft de Engelsche regeering hem kort geleden in den adelstand +verheven, en dat heeft op de golven van zijne welsprekendheid een nog +kalmeerender effect gehad, dan amandelolie op de golven der zee. Wij +hoorden daar over vele belangrijke kwesties spreken, die echter van te +ingewikkelden aard zijn, om er hier van te gewagen.</p> + +<hr class="tb"> +<p>12 Febr. Dezen dag wijdden wij aan het bezoeken van scholen voor +meisjes. Het eerst bracht mrs. Ranadaij ons naar een der Hindoesche +meisjesscholen. Deze school is uit private fondsen gesticht, doch wordt +thans door de regeering gesubsidieerd. Een derde van de uitgaven wordt +door de regeering bekostigd. De Hindoesche meisjes komen hier van haar +10de tot en met haar 17de jaar, zeer enkelen zijn ouder. Het is voor +ons zeker merkwaardig, dat onder deze leerlingen tal van gehuwde +vrouwtjes en ook eenige weduwen waren. Sommige van deze vrouwtjes +werden door haar mannen naar school gestuurd. Op al die soort scholen +wordt de eigen taal en de Engelsche taal geleerd en in de hoogere +klassen tevens het Sanskriet. Of het onderricht er inderdaad goed is, +kon ik niet beoordeelen, wel werd mij verzekerd, dat het gelijk stond +met het onderricht op Engelsche scholen. Meisjes, die den geheelen +cursus hebben doorloopen, zijn klaar voor het ontvangen van middelbaar +en gymnasiaal onderwijs in Engeland. Aan het hoofd van deze school +staat een Hindoe-echtpaar, beiden leeraren, die theosophen zijn en in +Madras hun opleiding hebben genoten.</p> + +<p>Na het bezoek van deze school nam mrs. Ranaday ons mede naar haar +woning, om een Hindoesche huishouding te zien. Het was een geheel +andere huishouding dan wij ooit gezien hadden, waarvan niemand zich een +voorstelling kan maken, die het zelf niet aanschouwd heeft. De eetkamer +bijv. is een leege, vierkante ruimte, zonder stoelen, tafels of kasten. +Alleen stonden er een paar lage, vierkante bankjes, nog niet zoo hoog +als onze voetenbankjes. Daarop wordt het eten geplaatst in een bak of +schotel. Alle gasten zitten of liggen rondom <span class="pagenum">[<a +id="pb337" href="#pb337">337</a>]</span>en eten met de handen uit den +bak. De mannen, vader en zonen, eten eerst alleen en worden door de +vrouwen bediend; als zij verzadigd zijn, beginnen de vrouwen te eten op +dezelfde wijze. Mrs. Ranaday vertelde ons, dat zij altijd gelijk met +haar man eet, maar dat dit zoo iets vooruitstrevends is, dat zij het +nooit aan haar familieleden mededeelde en ook niet doet als zij gasten +heeft. “Het zou mijn man al zijne patiënten kosten, als men +dit weet”, zeide zij.</p> + +<p>De keuken was een even onmogelijk ding en toen mrs. Catt den drempel +wilde overschrijden, om het geheel wat beter te kunnen overzien, werd +zij door mrs. Ranaday met een ruk teruggetrokken. Zij vertelde ons, dat +niet-Hindoes nooit in de nabijheid van hun eten mochten komen, of zelfs +bij iets wat voor hun maaltijden gebruikt wordt, want, wanneer de +schaduw van een van ons over het eten of over de keuken-utensiliën +valt, dan moet onmiddellijk alles vernietigd worden; het mag dan niet +meer door een Hindoe worden aangeraakt. Men moet niet vergeten, dat wij +hier bij eene voorname en radicale Hindoesche familie waren, een +doctor, die in Engeland zijn studiën voltooid heeft en een zeer +radicaal man is, en zij, de dochter van een Indischen prins, die als +hervormer bekend stond.</p> + +<p>De provisiekamers, de slaapkamers en salon waren ook met de onze +niet te vergelijken. Ik weet nu reeds, dat ik nooit een invitatie zal +accepteeren om in een Hindoe-familie een nacht door te brengen, maar ik +behoef niet bang te zijn, dat zulk een uitnoodiging mij ooit zal +bereiken. Niet-Hindoe’s worden nooit in den huiselijken kring van +Hindoe’s opgenomen.</p> + +<p>Vanmiddag zagen wij een Parsee-school. Ook hier waren ongeveer 200 +meisjes-leerlingen met een twaalftal onderwijzeressen en een +directrice. Op school worden de meisjes zoo ver gebracht, dat zij de +hier bestaande universiteiten kunnen bezoeken. Ook deze scholen worden +door de regeering financieel gesteund, doch zijn privaat-instellingen. +Er zijn wel openbare scholen hier voor jongens en meisjes, doch daarvan +wordt door de meisjes nog weinig gebruik gemaakt. Over het geheel +genomen komt er in Britsch-Indië op elke 10 mannen +één voor, die lezen en schrijven kan, doch bij de vrouwen +is die verhouding slechts één op de 144. Met de algemeene +ontwikkeling der vrouwen is het dus nog treurig gesteld, maar wij +vinden <span class="pagenum">[<a id="pb338" href= +"#pb338">338</a>]</span>het gelukkig in Bombay verscheidene vrouwen +ontmoet te hebben, die flink en onversaagd voor de betere ontwikkeling +der vrouwen in de bres springen en die reeds op gunstige resultaten +kunnen bogen. Hoewel deze strijdsters voor de verheffing der vrouw hier +eene zware taak hebben te vervullen, vooral door te moeten oproeien +tegen den tegenstand van de vrouwen zelve, wordt die taak haar toch +vergemakkelijkt, doordat zij op den steun der overheidspersonen kunnen +rekenen.</p> + +<p>13 Febr. Wij hadden zooveel gelezen en gehoord over het werk der +vrouwen in de textielfabrieken alhier, dat wij meenden Bombay niet te +mogen verlaten, zonder een kijkje genomen te hebben in een dezer +fabrieken. Gemakkelijk was dat niet, maar door de invloedrijke +bemiddeling van onzen Hollandschen consul, den heer Bendien, werd ons +dit toch mogelijk gemaakt. Als men bedenkt, dat de textielnijverheid in +de stad en provincie Bombay groote afmetingen bezit, dat van de 20.000 +inwoners in deze provincie 17% uitsluitend door dit bedrijf leven, dan +begrijpt men, dat de vele fabrieksschoorsteenen hier reeds lang tot ons +gesproken hadden en wij nieuwsgierig waren de fabrieken binnen te +treden om te zien hoe de toestanden daar waren. De heer Bendien had de +vriendelijkheid ons persoonlijk te geleiden en hier en daar voor ons +als tolk te dienen. Het is voor onze Europeesche oogen altijd weder +even vreemd, als men de mannen bezig vindt het werk te doen, dat bij +ons als “vrouwenwerk” gestempeld is, terwijl de vrouwen +“mannenwerk” verrichten. Dat men hier in een winkel mannen +wit borduurwerk ziet maken, of om fijne zijden zakdoekjes witte kantjes +naaien, valt niemand op, en als men vrouwen bij het bouwen van een huis +zware balken op haar hoofd naar boven ziet dragen, ook niet. Ook in +deze fabrieken was, naar onze westersche begrippen, de verhouding +omgekeerd.</p> + +<p>Over het algemeen genomen wordt hier echter door de vrouwen nog +slechts weinig gewerkt, alleen bij de heele lage kasten verrichten de +vrouwen werk in het openbaar.</p> + +<p>De toestanden in de fabrieken schenen nog al goed, de vrouwen +werkten van 8 tot 12 en van 1 tot 5 uur. De mannen beginnen vroeger en +eindigen later. De loonen kwamen mij zeer laag voor, maar alle arbeid +wordt hier heel slecht <span class="pagenum">[<a id="pb339" href= +"#pb339">339</a>]</span>betaald, misschien is het in verhouding tot +anderen arbeid niet laag. Kinderarbeid is uitgesloten, elke arbeider, +man of vrouw, moet boven de 14 jaar zijn. Er wordt hier in Bombay +machinaal alleen een soort grof katoen geweven en grove garens +gefabriceerd, waarvan grof ondergoed machinaal gebreid wordt.</p> + +<p>De heer Bendien bracht ons daarna nog bij eene Hindoe-familie, +waarvan de vrouw en dochter zich zeer voor de vrouwenbeweging +interesseeren en die ons omtrent de toestanden in Indië goede +inlichtingen konden geven. Ook deze familie is door de Engelsche +regeering in den adelstand verheven. Dat lijkt mij een prachtige +maatregel om invloedrijke Indische mannen, die van hervormingen +droomen, den mond te snoeren en tot vrienden van <span lang="en"> +Great-Britain</span> te maken.</p> + +<p>Wij gaan thans Bombay verlaten. Om 9 uur reizen wij vanavond af, en +hopen morgenochtend in Ahmedabad aan te landen.</p> +</div> +</div> + +<div class="div2" id="ch34"> +<h3 class="normal">Van Bombay tot Jaipur.</h3> + +<p>14 Februari. Toen wij gisteravond aan het station aankwamen, stond +de trein reeds gereed en de waggon, van onze namen voorzien, voor ons +gereserveerd. Dat is hier door geheel Indië het geval. Als men +tevoren opgeeft met welken trein men wil vertrekken, dan wordt een +compartiment gereserveerd, van buiten en ook van binnen duidelijk met +de namen voorzien van degenen, voor wie de wagen gereserveerd is, +zoodat geen vergissing kan plaats vinden. Verzuimt men vooraf een +plaats aan te vragen, dan is men volstrekt niet zeker, met den trein +mede te komen; er schijnen niet meer eerste-klasse wagens mede te gaan, +dan er plaatsen zijn aangevraagd.</p> + +<p>Er zijn in Indië verschillende spoorwegmaatschappijen, die +tegen elkander concurreeren in het verschaffen van comfort in de +waggons. Wij troffen het gisteravond al bijzonder goed. De waggon was +nl. wel anderhalf maal zoo breed en lang als onze waggons en maar voor +twee ruime, gemakkelijke slaapgelegenheden bestemd, had flinke groote +spiegels, goede verlichting, waarbij men gemakkelijk kon lezen, een +electrischen waaier om verkoeling aan te brengen, vier soorten +afsluitingen van de vensters, gewone glazen, houten jalouzieën, +ijzergaas en rieten gordijnen, en bovendien een goede badkamer <span +class="pagenum">[<a id="pb340" href="#pb340">340</a>]</span>met alles +wat daartoe behoort. En voor dit alles werd geen extra-betaling +vereischt; onze gewone spoorkaart—wij hebben een rondreisbiljet +door Indië—deed daarvoor dienst. De spoorwegmaatschappijen +concurreeren hier nog goed; daarvan profiteeren de reizigers, want ook +de prijzen voor de biljetten worden laag gehouden.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-377a.jpg" alt= +"Olifanten in Jaipur." width="614" height="422"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Olifanten in <span class= +"corr" id="xd0e3715" title="Bron: Jeypur">Jaipur</span>.</span></p> +</div> + +<p>Men reist hier bij voorkeur bij nacht, omdat het overdag te heet is +en er niet veel is uit te zien. Doch toen ik vanmorgen wakker werd, +nadat het daglicht juist was doorgebroken en ik naar buiten keek, zag +ik boomen vol apen en ook vele groote apen, die dicht bij den trein +kwamen om zich aan de versnaperingen, die passagiers naar buiten +wierpen, te goed te doen. Ruim een uur lang, tot wij in Ahmedabad +aankwamen, zagen wij steeds geheele horden van deze beesten, die +tamelijk mak bleken te zijn. In een land als hier, waar geen beest iets +kwaads geschiedt, zijn alle beesten bijzonder mak. Wij verwonderen ons +er al niet meer over, dat de vogeltjes overal vrij in de huizen +rondvliegen, in een schoollokaal op den rand van het zwarte bord gaan +zitten en in de hospitalen op de randen van het bed der zieken komen. +Hier in Ahmedabad—de stad staat er voor bekend—zijn overal +in de stad een soort van vogelhuizen op hooge palen gebouwd, +allersierlijkste gebouwtjes, die steeds van voedsel en drinken voorzien +zijn, waarvan echter niet alleen de vogels, doch ook de eekhorentjes en +ander boomgedierte gebruik maken.</p> + +<p>Wij bleven in Ahmedabad een dag over, voornamelijk omdat dit de stad +is waar de Mohammedanen en de Jains in hoofdzaak wonen en hunne tempels +hebben. Maar ook omdat dit stadje nog geheel Indisch is en op twee na +het mooiste stadje van Indië wordt genoemd. Wij zijn hier nu weder +in het midden van een Mohammedaansche omgeving, doch de Mohammedaansche +vrouwen, die hier opvallend kleurig gekleed gaan, loopen allen +ongesluierd. Wel wordt ons verteld, dat de vrouwen uit de rijkere +kringen zich nooit op straat bevinden, omdat het hier te warm is om +gesluierd te gaan en zij zich niet ongesluierd willen vertoonen. Die +wel op straat komen, zijn terstond van de Hindoe-vrouwen te +onderkennen, doordat zij de broek dragen, de zoogenaamde harembroek, +zooals wij die ook in Syrië en Egypte zagen. <span class= +"pagenum">[<a id="pb341" href="#pb341">341</a>]</span></p> + +<p>De moskeeën van de Mohammedanen zijn hier geheel anders dan die +wij in Arabië zagen. Hier zijn zij van heel mooi beeldhouwwerk +voorzien. De minarets zijn soms van onder tot boven gebeeldhouwd. Ook +de graftomben zijn hier mooier. De Indische Mohammedaansche vorsten +hebben bij het bouwen der tempels en graftomben blijkbaar over meer +geld en goeden smaak kunnen beschikken dan hunne Arabische en +Egyptische geloofsgenooten.</p> + +<p>Voor het eerst zagen wij nu de tempels der Jains. Dat is een +Hindoe-sekte, die echter niet Siwa aanbidden. Ik ben er nog niet achter +kunnen komen wat de Jains eigenlijk gelooven. De boeken, die ik over +Indië las, gaven er geen voldoende beschrijving van en Hindoes, +die het konden weten, gaven mij steeds op mijne vragen alleen ten +antwoord, dat het eene sekte van de Hindoes was, met een zeer +gecompliceerd geloof. In hunne tempels—een er van hier is zeer +mooi—zagen wij de beelden van Boeddha en Brahma verheerlijkt. Wij +kregen den indruk dat het een mengsel van Boeddhisme en Brahmisme is. +Overal in de tempels der Jains staan offervaten, waarin de geloovigen +’s morgens hunne offeranden, in den vorm van een handjevol rijst +of een paar amandelen, soms zelfs een kokosnoot, komen brengen en dat +daar bijeengegaard wordt. Al de arme moedertjes, zelfs te arm om +eenmaal daags zelf een beetje rijst te eten, trachten toch een +handjevol elken morgen bijeen te krijgen, om het den beelden van +Boeddha en Brahma te offeren.</p> + +<p>Hier worden nog enkele industrieën in den ouden vorm beoefend. +Wij zagen zijde, met goud en zilver doorwerkt, met de hand weven. Heel +mooi en hoogstwaarschijnlijk ook heel duurzaam, maar zeer kostbaar. +Prachtige sarongs werden op deze wijze door mannen gemaakt, sarongs, +die van 60 tot 100 gulden kosten. Ook zagen wij hier nog den goud- en +zilverarbeid, alles met de hand en met zeer primitieve werktuigjes +verrichten. Doch vooral het houtsnijwerk van Ahmedabad is door heel +Indië bekend.</p> + +<p>Achter den tuin van het hotel is een groote open vlakte, een kleine +woestijn. Des avonds komen daar de apen bij honderden om versnaperingen +te halen, die de toeristen hun aanbieden. Zij zijn zoo mak, dat zij +vlak bij ons komen; een paar hadden zelfs den durf de nootjes en +koekjes uit onze <span class="pagenum">[<a id="pb342" href= +"#pb342">342</a>]</span>hand te komen nemen en vlak voor onzen neus te +gaan zitten om ze op te eten. Moeder-aapjes, met hare poppige jongen in +den arm, kwamen zoo vriendelijk om een versnaperinkje bidden, dat men +een steenen hart zou moeten hebben om ’t ze te weigeren.</p> + +<p>15 Febr. Vanochtend vertrokken wij om negen uur uit Ahmedabad en +kwamen te ongeveer twee uur in Abu Road aan. Dit gedeelte, bij dag +afgelegd, heeft ons toch niet berouwd. Wij hadden onophoudelijk wat te +zien, al was het dan ook niet natuurschoon, wat te bewonderen viel. Wij +zijn hier in het apenland en deze beesten trekken nog steeds onze +belangstelling. Waren er geen apen, dan waren er kameelen of olifanten, +die wij in menigte in de velden en bosschen zagen. Ook de massa +armoedige dorpen met de armoedige en verdierlijkte bewoners, in +uitgestrekte dorre velden, vielen ons op. Om ongeveer 12 uur hielden +wij stil in het dorp Unjha, in een landbouwdistrict, waarvan de +bewoners tot eene Hindoesekte behooren, die maar eens in de elf jaren +een algemeenen trouwdag hebben, waarop alle meisjes beneden de elf +jaren, ook als ze pas een week oud zijn, uitgehuwelijkt worden. Zijn er +niet genoeg mannen te vinden, dan wordt een man omgekocht, die voor de +leus met al de meisjes trouwt, voor wie geen echtgenoot beschikbaar +was. Deze meisjes moeten dan later weder uitgehuwelijkt worden, ten +voordeele—soms ook wel eens ten nadeele—van den man, aan +wien zij voor het eerst waren gekoppeld.</p> + +<p>Toen wij om twee uur in Abu Road aankwamen, hadden wij nog 17 mijlen +af te leggen alvorens wij in Mount Abu, het doel van ons oponthoud, +waren. Wij hadden naar het hotel getelegrafeerd om een automobiel aan +den trein te zenden, om ons af te halen, doch in plaats daarvan stond +er een zeer primitief wagentje, dat voor ons bestemd was. De automobiel +was in reparatie, zoo heette het en daarom zond de hotelier een tonga. +Het was een heel laag boerenkarretje, waarin wij weder van achteren met +de beenen naar buiten moesten zitten. Er waren echter een paar vurige +paardjes voor, die op dien afstand van 17 mijlen zesmaal werden +verwisseld. De weg ging sterk naar boven—Mount Abu ligt ruim 1500 +meter hoog—en het ging steeds door in galop. Het verwisselen van +de paarden kostte geen minuut tijd: de koetsier lichtte <span class= +"pagenum">[<a id="pb343" href="#pb343">343</a>]</span>even de stang op, +de paardjes liepen dan van zelf uit het zadel en de nieuwe, die reeds +klaar stonden, namen onmiddellijk hunne plaats in; zij werden even +vastgemaakt en dan gingen wij weder verder. De tocht naar boven is zoo +mooi en biedt zooveel bijzonders aan, dat vele reizigers, alleen om +naar boven te gaan, een nacht hier overblijven. Ik zou er ook veel meer +van genoten hebben, als het steil naar boven gaan het rijtuigje niet +zoo sterk achterover had doen hellen, waardoor wij op onze +achterbankjes steeds er op verdacht moesten zijn, om ons op onze +plaatsen te handhaven. Toen wij ongeveer halfweg waren, zagen wij op +eenigen afstand boven ons weder een geheel naakten man op +één been staan. Zijn geheele lichaam was weder met +heilige asch ingesmeerd. Heilige asch wordt gemaakt door het verbranden +van koemest. Deze man stond daar op een rotspunt, met geen ander +oogmerk dan zelfkastijding, want de weg wordt niet druk begaan en velen +konden passeeren zonder hem op te merken. Hij deed het dus niet om +bewonderd te worden, of om aalmoezen te krijgen. De koetsier vertelde +ons, dat hij daar reeds in diezelfde positie stond, toen hij vier uren +geleden met de tonga naar beneden reed.</p> + +<p>Mount Abu is een druk-bewoond stadje. Door de hooge gezonde ligging +zijn er vele scholen, waarin de kinderen van Engelsche ambtenaren +onderricht ontvangen. Ook zijn er tal van sanatoria. Vele +Maharatja’s hebben hier kasteelen, waarin zij een groot gedeelte +van het jaar wonen.</p> + +<p>Toen wij om half zes boven kwamen, stonden er reeds twee rickshaws +voor ons gereed om ons naar een zeker punt te brengen, om den eenig +mooien zonsondergang hier te aanschouwen. Eer wij nog goed wisten waar +men ons heen voerde, waren zij reeds onderweg en keerden eerst om half +acht huiswaarts. Morgen gaan wij hier de oude Jainstempels zien en dan +morgennacht verder naar Jaipur.</p> + +<p>16 Februari. Vóór wij vanochtend naar de Jainstempels +gingen, lieten wij ons eerst door het stadje en naar het Gem-meer +brengen, waaraan het stadje gelegen is. Toen wij aan het Gem-meer +arriveerden, vroegen wij ons een oogenblik af, of wij niet in een +sprookjeswereld verkeerden. Wonderschoon ligt dat meer daar, rondom +door kunstig gevormde hooge rotsblokken omgeven, waarop hier en daar +juist in <span class="pagenum">[<a id="pb344" href= +"#pb344">344</a>]</span>deze omgeving passende kasteelen zijn gebouwd +of ruïnes van oude tempels zich bevinden. Op verschillende punten +van het meer kwamen de kleurig gekleede Mohammedaansche en Hindoesche +vrouwen, met haar blank geschuurde koperen waterkannen op het hoofd, +water halen. Tal van groote watervogels zaten op de rotspunten, die uit +het ondiepe meer opstegen; olifanten, ossen en andere viervoeters +kwamen er hun dorst lesschen en groote en kleine apen speelden aan den +waterkant. Het was een plek om er een geheelen dag te vertoeven om het +bonte leven gade te slaan.</p> + +<p>Nergens vond ik ooit in mijn leven zooveel rotsblokken, die een +diervorm vertoonen. Reuzenkikvorschen, leeuwen, olifanten, de kop van +een ratelslang en nog meer zijn duidelijk in deze door de natuur +gevormde rotsen te zien. Het verklaart een beetje de geest, die de +Jains vroeger moet bezield hebben, toen zij aannamen, dat niet alleen +al wat leeft een ziel heeft, maar ook boomen en planten, delfstoffen en +mineralen. Daarin vindt ook hunne boom- en rotsvereering eene +verklaring.</p> + +<p>De Jainstempels zijn alleen een bezoek aan Mount Abu waard. Wij +zagen er drie. Alle zijn in de elfde en twaalfde eeuw gebouwd. Zij zijn +geheel van wit marmer en men beweert, dat het fijne beeldhouwwerk en de +prachtige detailuitvoering ervan nergens in de wereld geëvenaard +worden. Hier vonden wij voor al de Boeddha-beelden en voor de +afbeeldingen van Parswanatha, de vrouw van Brahma en de godin der +schoonheid, kwistig kruidnagelen als offerande gestrooid.</p> + +<p>17 Februari. Om half vijf kwam de tonga gistermiddag reeds voor, om +ons weder naar beneden te voeren, omdat de weg, die aan den eenen kant +langs rotswanden, doch aan den anderen kant steeds langs een steilen +open bergwand voert, waardoor men onophoudelijk een prachtig vergezicht +geniet, in donker gevaarlijk is. Wij konden in het station nog iets te +eten krijgen en wijl onze slaapwagen reeds gereed stond, konden wij er +na het eten al vast gebruik van maken. Wij beiden lagen reeds in diepen +rust toen wij om elf uur aangehaakt en met den sneltrein medegevoerd +werden, die ons vanmiddag om één uur in Jaipur +bracht.</p> + +<p>Toen wij vanochtend ontwaakten, stond de trein stil in Ajmer, waar +den reizigers gelegenheid gegeven wordt om te <span class="pagenum">[<a +id="pb345" href="#pb345">345</a>]</span>ontbijten. Vóór +wij echter klaar konden komen om ons fatsoenlijk in het restaurant te +vertoonen, zette de trein zich weder in beweging. Wij keken elkaar eens +aan en troostten ons toen met ons een eigen ontbijt te prepareeren. +Onze mand, die alles bevat om ons in zulke omstandigheden uit den brand +te helpen, werd voor den dag gehaald, ons spiritustoestel in de +badkamer in werking gesteld en met de thee, die wij in de theeplantage +op Ceylon present hadden gekregen, een heerlijk kopje thee gezet, beter +dan wij het in lang gedronken hadden. Met de biscuits, Haagsche +beschuitjes en St. Nicolaasjes, die ons op de “Prinses +Juliana” uit Holland waren gezonden, genoten wij een ontbijt, dat +lekkerder smaakte, dan wat wij in het restaurant gemist nebben. Alles +werd weder huiselijk afgewasschen en weggeborgen, om ons in tijd van +nood weder te kunnen dienen.</p> + +<p>Jaipur maakt een allerverrassendsten indruk. Het is de hoofdstad van +Rajputana. In ’t midden van de stad woont de vorst van dat +verheven land, met zijne duizend vrouwen, honderden bedienden en +levende liefhebberijen. Het is de dwaaste stad, die men zich kan +voorstellen. Alle straten zijn zoo breed en zoo goed geplaveid, dat men +er in de grootste wereldstad naar zou watertanden. Alle huizen zijn +hard-rose geverfd en zijn bijna zonder uitzondering grappig en bont +beschilderd. De eenvoudigste hebben bloemschilderingen, het liefst +bloempotten met een plant, die bloemen van verschillende kleuren, zelfs +van geheel verschillende familie, bevatten. Bont opgetuigde olifanten, +ossen en ezels zijn ook geliefde onderwerpen. De mooie en groote huizen +vertoonen geheele geschiedenissen in prent gebracht in groote +afmetingen op de muren. In de drukke straten ziet men allerlei +vervoermiddelen zooals wij ze nergens hebben gezien. Heele karavanen +kameelen en drommedarissen, alsof wij in Egypte zijn, loopen hier +rustig naast volgeladen, mooi beschilderde olifanten en de apen loopen +hier in de druk bevolkte straten, alsof zij er even goed als de +menschen hunne boodschappen te verrichten hebben.</p> + +<p>Jaipur levert voor ons weder een geheel nieuw gezicht, zooals wij +nog nooit te voren gezien hebben, en dat ook met niets te vergelijken +is. Om half vijf gingen wij vanmiddag naar het paleis van den vorst, +die het op aanvrage van een <span class="pagenum">[<a id="pb346" href= +"#pb346">346</a>]</span>toegangsbiljet voor vreemdelingen ter +bezichtiging stelt. Even dwaas als de stad, even dwaas is ook dat +reuzenpaleis. Het was meer vreemd dan mooi. Zoo ook de tuinen. Deze +vorst is een groot liefhebber van vrouwen en dieren. Zooals ik reeds +schreef, bezit hij duizend vrouwen; met drie er van is hij wezenlijk +getrouwd, de 997 anderen zijn er maar, om hem in trieste oogenblikken +wat op te vroolijken. Voor dat doel bezit hij ook een vijver met +krokodillen en schildpadden, reuzenbeesten in hun soort, die allen zoo +mak zijn dat de bedienden ze met een stuk rauw vleesch en door ze bij +hun naam te noemen en een liedje te zingen, alle op het droge kunnen +laten komen. Maar de grootste afleiding zoekt de vorst in het temmen +van panters en tijgers, waarvan hij er eenige dozijnen bezit, die nu en +dan, als hij op zijn staatsie-olifant, of staatsie-kameel een +wandeltochtje onderneemt, met hem mede mogen wandelen, losjes aan een +koord vastgehouden. Er was in dat kasteel en in die tuinen van alles te +zien. Zelfs de 120 uit sandelhout gemaakte en met zilver belegde +kisten, die alle als reiskoffers medegaan, wanneer zijne excellentie +naar Engeland of ergens anders in Europa reist. Maar als men bedenkt, +dat deze vorst een Hindoe is, en niets mag eten wat door iemand die +geen Hindoe is, is aangeraakt, en hij dus al zijn voedsel en de +gereedschappen waarin het bereid en opgediend moet worden, moet +medenemen, dan zijn 120 zulke groote kisten nog niet zoo heel veel.</p> + +<p>Toen wij tegen het vallen van den avond uit het paleis naar buiten +kwamen, en nog eerst met het rijtuig de drukbevolkte straten van de +stad doorgingen, toen leken al die framboze-ijs gekleurde huizen in de +avondschemering alsof zij van albast waren en de feërique +bevolking bracht mij Pierre Loti’s uiting over schilderachtig +Jaipur te binnen: “<span lang="fr">tout l’Orient des +féeries, processionnant à grand spectacle dans +l’imaginable cadre de camaieu rose</span>”.</p> + +<p>18 Febr. Wij waren vanochtend reeds vroeg op weg om een bezoek te +brengen aan Amber, op 8 mijlen afstand van Jaipur. Amber, de oude +hoofdstad van Jaipur, bezit een prachtig paleis en levert een prachtig +vergezicht over een groot deel van Rajputana, zoodat de vorst, toen hij +nog daar woonde, bijna zijn geheele gebied overzien kon. Amber is nu +grootendeels verlaten, het mooie marmeren kasteel, veel mooier en <span +class="pagenum">[<a id="pb347" href="#pb347">347</a>]</span>smaakvoller +dan wat de vorst nu bewoont, staat leeg en doet alleen nog dienst om +het door vreemdelingen te laten bewonderen. Zes mijlen van dezen weg +kan men in een geciviliseerd rijtuig afleggen, maar de twee laatste +mijlen moet men afleggen boven op een olifant. Vroeger werden deze +lieve beestjes door den vorst voor de vreemdelingen beschikbaar +gesteld; aan den voet van den bergtop, waarop Amber met zijn mooi +paleis gebouwd is, stonden zij den reizigers dan het eerste welkom toe +te balken; tegenwoordig moet men voor dit vervoermiddel, als voor +anderen, betalen. Maar een olifantsrug is breed en kan een massa +dragen. Met twee andere Engelsche dames in het hotel waren wij +overeengekomen, samen zoo’n lief dier te huren. Nadat het zich +netjes op zijn buikje had neergevleid, door eerst de achterpootjes naar +achter uit te strekken, daarna zijn voorpootjes te buigen, werd er een +ladder bij zijn body geplaatst en klommen wij zoo een voor een naar +boven. Dat was heel niet moeilijk; wij zaten er als branies; maar toen +het beestje daarna probeerde zijn beentjes weder recht onder zich te +trekken en daarbij sterk naar achter en naar voren overhelde, konden +wij toch eenige vrouwelijke gilletjes niet onderdrukken. Lezers, als +gij nog nooit vier mijlen op den rug van een olifant hebt afgelegd, dan +kan ik u moeilijk uitleggen, welke gewaarwordingen zoo’n rijtoer +verwekt. Ik had achterna een heelen tijd noodig om al mijne inwendige +organen eerst weder op hun gewone plaats te krijgen, ik had het gevoel +alsof er niet één zat waar het wezen moest. Ik ben moedig +genoeg, maar toch geloof ik, dat door deze schudding mijn hart een +beetje naar der schoenen kant gezakt was.</p> + +<p>Maar het bezoek aan het kasteel met zijn prachtige vergezichten was +zoo loonend, dat wij ook onzen olifantentocht er voor over hadden. Hier +in het hartje van Britsch-Indië, waar de bevolking een geheel +andere is dan in het zuidelijk deel, komt ons de Hindoe-bevolking lang +niet zoo weerzinwekkend voor. Dit is een veel flinker ras menschen, +goed gebouwde mannen en vrouwen, die werken. Door de groote schaarschte +aan water in de geheele omgeving heeft het volk zich steeds meer door +nijverheid dan door landbouw en veeteelt gehandhaafd. De +Jaipur-industrie, door geheel Indië bekend, heeft een groote +hoogte bereikt. Vooral de geweven tapijten en <span class="pagenum">[<a +id="pb348" href="#pb348">348</a>]</span>gordijnen, het +geëmailleerde goud- en zilverwerk, en het geciseleerde koperwerk +zijn artistiek en in vergelijking van wat men voor zulk werk in andere +landen zou moeten betalen, zeer billijk. Wij zagen verschillende +werkplaatsen, waar dit werk werd uitgeoefend en waar.... o, schrik... +kinderen van zes, zeven en acht jaar, allen bleekneuzige, holoogige +jongetjes, werkzaam waren.</p> + +<p>Van de naïeviteit der Hindoes moet ik toch even een staaltje +vertellen. Wij passeerden een Hindoetempel en hoorden daarin zingen, +mooier en anders dan wij van de Hindoe’s gewoon zijn te hooren. +Al lang heb ik opgemerkt, dat alles hier een beteekenis heeft; zoodra +ik iets hoor of zie waarvan ik niets gehoord of gelezen heb, vraag ik +daarom de beteekenis daarvan. Wij waren den tempel binnengegaan, +denkende dat er misschien dienst was, doch vonden er alleen +één zingenden man. Ik vroeg wat die man daar deed en +kreeg ten antwoord: “Zingen”. Ik zei dat ik dat wel hoorde, +maar hij was alleen in den tempel, voor wien zong hij dan? +“O”, was ’t antwoord, “hij is niet alleen, Siwa +is daar; deze man is door de geloovigen aangesteld, omdat hij zoo mooi +zingt, elken dag twee uur in den tempel te zingen om Siwa te +amuseeren.” O, heilige onschuld.</p> + +<p>Wij zagen vandaag weder verschillende mannen op straat zichzelf +kastijden of in heilige overpeinzing onder een boom zitten.</p> + +<p>De Maharatja van Jaipur wordt geroemd om zijne vrijzinnige +denkbeelden. Hij doet verschillende dingen om zijn onderdanen te +ontwikkelen. De zoölogische tuin en het museum van oudheden en +hedendaagsche kunst en nijverheid, die voor elkeen openstaan, worden +zeer druk door de Jaipursche bevolking bezocht. Het museum vooral is +zeer interessant door zijn mooie verzameling oud-Indische kunst. In de +school van schoone kunsten, die wij ook even een bezoek brachten, +waarin de leerlingen ook alle onderricht, vrij van schoolgeld, +ontvangen, wordt getracht de Jaipursche nijverheid weder op de hoogte +te brengen waarop zij vroeger stond. Door voor de markt te gaan werken +was zij in de laatste jaren sterk achteruit gegaan.</p> + +<p>Hoewel wij nog gaarne een paar dagen in Jaipur waren gebleven, ook +omdat het klimaat hier koel en aangenaam is, <span class="pagenum">[<a +id="pb349" href="#pb349">349</a>]</span>meenden wij toch ons verblijf +niet langer dan twee dagen te mogen rekken. Daarom vertrekken wij nog +heden, den 19en Februari, naar Agra, de trots van geheel +Indië.</p> +</div> + +<div class="div2" id="ch35"> +<h3 class="normal">Van Agra tot Delhi.</h3> + +<p>21 Febr. Sedert twee dagen zit ik nu in Agra, de stad waarvan ik, +zoolang ik in Indië ben, heb hooren gewagen. Bij elke goed- of +afkeuring over ’t geen ik hier zag, bij elke waardeering van het +een of ander, of geringschatting van iets anders, gaf iedereen, die in +Indië bekend is, er gereisd heeft, steeds tot antwoord: +“Wacht tot ge in Agra komt”. Mijne verwachting was dus hoog +gespannen, de boeken, die ik er over gelezen had, hadden die spanning +niet weinig verhoogd, ik vreesde derhalve zeer voor eene +teleurstelling. Teleurgesteld ben ik echter niet.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-395a.jpg" alt= +"Fort in Agra." width="612" height="455"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Fort in Agra.</span></p> +</div> + +<p>De stad zelf, met ongeveer 20.000 inwoners—liefelijk aan de +Jumna-rivier gelegen—is een niet zeer opvallende Indische stad. +Maar de paleizen, moskeeën, graftomben en vooral en bovenal de Taj +Mahal, geven haar eene bijzondere beteekenis.</p> + +<p>De Taj Mahal is een wereldberoemd Mausoleum, dat door sommige +schrijvers het fijnste en best uitgevoerde architectonisch kunstwerk +wordt genoemd, door anderen als het prachtigst Mausoleum van de wereld +wordt beschreven. Het was in 1652 voltooid, nadat er gedurende 22 jaren +door 20.000 arbeiders aan gewerkt was. Met dat kunstwerk werd het +hoogtepunt van kunstuiting in Indië bereikt. Voorafgaand daaraan +was in Agra het nog steeds beroemde fort en daarin gelegen paleis, het +Paleis van Akbar, voltooid. De van 1628 tot 1658 regeerende vorst, Shah +Jehan, wilde zijn meestgeliefde vrouw, Arimand Banu, bijgenaamd +Mumtaz-i-Mahal, (de trots van het Paleis), bij haar leven een graftombe +schenken, zoo mooi en zoo kostbaar, als nergens in de wereld bestond. +Daarin wilde hij, na zijn dood, alleen met haar rusten. Als +Mohammedaansche vorst bezat hij meerdere vrouwen. Nog +vóór het voleindigd was, stierf de vrouw in het kraambed +van haar achtste kind. Haar lijk werd zoo lang naast de tombe bewaard, +tot die gereed was.</p> + +<p>Hoewel men het geheele kunstwerk, dat zich hoog boven zijne omgeving +verheft, den geheelen weg over, als men er <span class="pagenum">[<a +id="pb350" href="#pb350">350</a>]</span>heen rijdt, voor zich ziet, en +het zoo de aandacht trekt, dat men geen oog heeft voor den mooien weg, +die er heenvoert, staat men toch op het oogenblik, dat men aankomt en +het geheele gebouw door de prachtige poort voor zich ziet, langen tijd +ademloos. Daar staat het in al zijn pracht en grootheid en het effect +is overweldigend. Het zuiver-wit marmer, waaruit het geheel is +samengesteld, komt machtig mooi uit tegen den blauw-azuren hemel en +’t groen van de pijnboomen, die ’t op eenigen afstand +omgeven. Zoo van verre ziet men nog niets van de +détailuitvoering, als fijn kunstwerk uitgevoerd, en van de +schittering en verscheidenheid der ingelegde juweelen. Alles is in +harmonie met het fijne, witte marmer, waarin het is uitgevoerd. Hoewel +aan dit kunstwerk niets gespaard is, wat de waarde er van verhoogen +kon, krijgt men toch geen oogenblik den indruk, dat het overvoerd is. +De kosten ervan worden op 31.000.000 rupees geraamd. Zooveel geld voor +een graftombe kon natuurlijk alleen besteed worden in een tijd, waarin +de vorst van zoo’n land een jaarlijksch inkomen genoot, grooter +dan dat, wat jaarlijks in de Britsche schatkist binnenkomt, een +inkomen, waarvan hij geen kostbaar leger en nog kostbaarder vloot had +te onderhouden, waarvan niets afging voor onderwijs of voor andere +sociale doeleinden. In den democratischen tijd, waarin wij thans leven, +kunnen zulke kunstproducten niet meer worden gebouwd. De menschen, die +thans over zoovele millioenen hebben te beschikken, bouwen zich op +andere wijze graftombes, waardoor zij zich eveneens onsterfelijk maken, +doch waarvan op andere wijze door de navolgende geslachten genoten +wordt. Een graftombe, zooals Carnegie, in Amerika, zich bij zijn leven +bouwt, of een zooals Nobel, in Zweden, zich na zijn dood oprichtte, +valt meer in onzen geest en is meer in overeenstemming met den tijd, +waarin wij leven.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-395b.jpg" alt= +"Gouden Paviljoen in Agra." width="613" height="459"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Gouden Paviljoen in +Agra.</span></p> +</div> + +<p>Hoewel ik met de Taj Mahal (wat niets anders beteekent dan de +graftombe van Mahal) dezen brief begon, is toch het fort met het zich +daarin bevindende Paleis van Akbar en de Paarl Moskee in Agra niet +minder belangrijk en bewonderenswaardig. Het geheele fort is in rood +zandsteen opgetrokken. Dit fort met paleis en moskee werd door Shah +Jehan’s voorganger, den Molog Akbar, gebouwd.</p> + +<p>De <span class="corr" id="xd0e3816" title="Bron: paarl-moskee">Paarl +Moskee</span>, die haar naam ontleent aan de in haar <span class= +"pagenum">[<a id="pb351" href="#pb351">351</a>]</span>soort volmaakte +schoonheid, dankt die schoonheid vooral aan de harmonie, waarin het +geheel is uitgevoerd en het prachtige materiaal wat er voor gebruikt +werd. Hoewel alle moskeeën een zekere gelijkheid vertoonen, is +toch deze, geheel uit marmer gebouwd, door zijn sobere décoratie +en zijne volmaakte lijnen, iets geheel bijzonders.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-405a.jpg" alt= +"De “Taj Mahal” in Agra." width="620" height="466"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">De “Taj +Mahal” in Agra.</span></p> +</div> + +<p>Ook het paleis van Akbar, Mogol Akbar beteekent de groote vorst, met +zijn Jasmijntoren, zoo genaamd om de jasmijnbloemen, die op den +geheelen toren, van boven tot onder zijn aangebracht; zijn Gem-moskee, +een moskee, waarin alleen de koning en zijn liefste vrouwen mochten +komen, om te bidden; zijn spiegelpaleis, een zaal waarin de vrouwen van +den koning zich vermaakten en dat geheel met spiegelglas ingelegd is; +de badkamers van den vorst en die zijner vrouwen, waarin het geurigste +rozenwater door glazen pijpen binnenstroomde; het gouden paviljoen en +nog zoovele bijzonderheden meer, houden den bezoeker een geheelen +morgen in spanning. Meer dan dat, men zou hier weken willen vertoeven +om er elken dag eenige uren te kunnen verwijlen.</p> + +<p>Nadat men het paleis van Akbar, de paarl-moskee en de Taj Mahal +gezien heeft, moet alles tegenvallen wat men verder hier te bezichtigen +krijgt. De Vrijdag-moskee, schoon in haar soort, waar elken dag vele, +doch Vrijdags talloos velen van de hier wonende Mohammedanen zich in +allerlei lichaamskrommingen op den grond werpen om op hunne wijze hunne +dankbaarheid voor het genotene in het leven uit te drukken en om te +bidden voor meer, was nu het bezichtigen niet waard. Onwillekeurig +maakt men een vergelijking bij het even te voren genotene en dan valt +alles tegen.</p> + +<p>Toen wij tegen den avond huiswaarts keerden, zagen wij op een dak +een paar opgesmukte, van bordpapier of iets dergelijks vervaardigde +reuzenpaarden. Goud- en zilverpapier, rood, groen en geel gekleurde +ornamentage bracht een schitterend effect teweeg. Op één +van de paarden zat een houten mannetje, op een ander een dito vrouwtje. +Spoedig daarna passeerden wij eene woning, waar in plaats van paarden, +een paar dito <span class="corr" id="xd0e3833" title="Bron: +gefrabriceerde">gefabriceerde</span> en opgesmukte olifanten stonden. +De koetsier deelde ons mede, dat dit teekens waren, dat in beide +woningen een Hindoe-bruiloft plaats vond. Kort daarna passeerde ons, +<span class="pagenum">[<a id="pb352" href="#pb352">352</a>]</span>of +liever wij passeerden een optocht van vele mannen, van trommelslag en +blaasmuziek begeleid, met in hun midden een 7- of 8-jarig jongetje op +een armoedig wit paard. Paard en jongen waren ook erg met groote lappen +en klatergoud behangen, het kleine ventje had zelfs een goudpapieren +kroon op zijn hoofd. Hij was de bruidegom die naar het huis van zijne +bruid geleid werd. Wij gaven den koetsier order dezen stoet stapvoets +te volgen. Voor het huis met de bordpapieren olifanten hield de optocht +stil. De bruidegom werd van het paard getild, hem werd een soort zwaard +in de hand gedrukt—het was <span class="corr" id="xd0e3838" +title="Bron: misscihen">misschien</span> ook van papier—en +daarmede moest de jonge held een stuk hout doorhakken om in de woning +van zijne bruid te kunnen komen. Het stuk hout viel reeds in twee +stukken nog voor hij ver genoeg was om het te kunnen aanraken. Hij had +nu de veste veroverd waarachter zijne bruid verborgen was en mocht haar +in zijn bezit nemen. Het werd ons veroorloofd binnen even een kijkje te +nemen. Het bruidje was ongeveer 6 jaar, precies weten de Hindoe’s +hun leeftijd nooit op te geven, zij was even zoo mooi en bont aangedaan +als haar toekomstige heer en meester. Zoo’n Hindoe-bruiloft duurt +vele dagen lang en gaat met tal van formaliteiten gepaard. Als alles +afgeloopen is keert bruidegom en bruid elk naar hun eigen ouderlijk +huis terug en vangt het kinderleven weder aan alsof er niets bijzonders +met hen heeft plaats gegrepen. Deze kinderen, met hunne groote zwarte +oogen, die veel grooter en zwarter lijken dan zij in werkelijkheid zijn +door de brutaal zwart geverfde oogleden en wimpers, beseffen natuurlijk +volstrekt niet, dat daar door hunne moeders—het zijn meestal de +moeders die de huwelijken bekonkelen,—over hun geheel toekomstig +leven is beschikt. Het bruidje moet nu voortaan de helft van het jaar +bij hare schoonmoeder doorbrengen om die als eene slavin te +gehoorzamen. Zoodra zij huwelijks-fähig is, hebben er nieuwe +ceremoniën en feestelijkheden plaats, dan wordt zij in werkelijken +zin uitgehuwelijkt en behoort den jongen man toe.</p> + +<p>22 Febr. Gisteravond ontmoetten wij in de eetkamer mr. en mrs. +Sydney Webb uit Londen, met wie wij overeenkwamen, dezen dag +gezamenlijk door te brengen. Wij spraken af gezamenlijk naar +Fatehpur-Sikri te gaan. Wij huurden een automobiel en vertrokken +vanochtend om 8 uur van hier. Fatehpur-Sikri <span class="pagenum">[<a +id="pb353" href="#pb353">353</a>]</span>beteekent de stad van Victorie, +doch is inderdaad een verlaten stad. Zij ligt op 23 mijl afstand van +Agra.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-377b.jpg" alt= +"Fatehpur-Sikri. Verlaten stad in de nabijheid van Agra." width="614" +height="440"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps"><span class="corr" id= +"xd0e3849" title="Bron: Fatehpur Likri">Fatehpur-Sikri</span>. Verlaten +stad in de nabijheid van Agra.</span></p> +</div> + +<p>De geschiedenis van deze stad luidt in het kort: Ruim 300 jaar +geleden werd zij door de grootste mogol van Indië, Mogol Akbar, de +voorganger van Shah Yehan, gebouwd. Vorst Akbar verkeerde in groote +droefheid door den dood van zijne tweeling-kinderen, die zijn liefste +vrouw Mariam Zamana hem geschonken had. Op een dag kwam hij door het +armoedige dorp Sikri, waar een beroemde Mohammedaansche priester, Sheik +Salim Chisti, in groote afzondering leefde. De vorst vroeg dezen +priester raad hoe hij aan een troonopvolger kon komen en de priester +antwoordde: “Kom en leef in Sikri”. De vorst volgde dien +raad op en negen maanden later beviel Mariam van een zoon. Uit +dankbaarheid maakte Akbar toen Sikri tot de hoofdstad, bouwde er een +prachtig fort, een ongeëvenaard koninklijk paleis, een paleis voor +Mariam en paleizen voor zijne andere vrouwen, een prachtige moskee, een +hospitaal, scholen, woningen voor zijne bedienden, kortom alles wat een +wijs en vooruitstrevend en artistiek aangelegd man, die onbegrensd over +geld en arbeidskrachten te beschikken had, maar kon bedenken en noodig +vond. Na 17 jaren, even vóór het geheel voleindigd was, +verliet hij dit lustoord weder. De geschiedenis zegt, dat de ware reden +waarom Akbar <span class="corr" id="xd0e3855" title="Bron: +Fateh-pur-Sikri">Fatehpur-Sikri</span> verliet, nooit aan iemand is +medegedeeld geworden. Sommigen gissen, dat het om gezondheidsredenen +was, door gebrek aan goed water; anderen meenen, dat de heilige Sheik +te veel gestoord werd in zijne heilige overpeinzingen door de rumoerige +en overdadige feesten aan het hof van Akbar. Hoe het zij, thans +verrijst daar midden op een groot plateau, ver boven zijne omgeving +uitstekende, als het ware midden in de wildernis, een volmaakte stad, +waarvan elk deel nog een bezoek overwaard is, een stad die thans geheel +is verlaten. Alleen onder aan den voet van den berg zijn nog enkele +huisjes door eene armoedige bevolking bewoond, die voornamelijk leven +van den afval der bezoekers. Den geheelen dag brachten wij in die stad +in gezelschap van die twee interessante kennissen uit Londen door en +keerden ’s avonds dood vermoeid, doch zeer voldaan over onzen +dag, huiswaarts.</p> + +<p>24 Februari. Wij hebben een paar vermoeiende dagen achter den rug. +Reeds vroeg zaten wij gistermorgen in het rijtuig, omdat wij, alvorens +Agra te verlaten, eerst een bezoek wilden <span class="pagenum">[<a id= +"pb354" href="#pb354">354</a>]</span>brengen aan het Mausoleum, dat +koning Akbar voor zichzelf en zijne vrouwen gebouwd had. Hij, de groote +vorst, ontegenzeggelijk de meest bouwlievende en artistieke man van +zijn tijd, die gedurende zijn leven eerst een heele stad bouwde, een +stad die thans nog om haar schoonheid en architectonische waarde +algemeen geroemd wordt, die daarna deze stad verliet en zich in Agra +een fort en daarbinnen paleizen en een moskee liet bouwen, eenig mooi +in alle détails, die had natuurlijk ook een mausoleum gebouwd, +dat de bezichtiging waard was. Even voorbij het dorpje Sikandra, op zes +mijlen afstand van Agra, verheft zich het reeds in de verte +schitterende Mausoleum. Rondom, op grooten afstand, is het door een +rood zandsteenen, geheel opengewerkte muur omgeven, waarin op vier +tegenover elkaar liggende zijden vier koninklijke poorten toegang geven +tot het terrein, waarin de overblijfselen rusten van den grooten man en +van de vrouwen die hij lief had. De graftombe is in drie hooge etages +gebouwd, elke etage geeft een uitzicht, dat hoe hooger men komt steeds +grootscher wordt, over de geheele omgeving. De koning moet hier zeker +gedurende zijn leven veel en gaarne vertoefd hebben. Het geheel is ook +weder uit rood zandsteen opgebouwd, doch geheel met wit en geel marmer +ingelegd, wat een zeer mooi effect geeft. De ronde daken van de +verschillende domes (ik weet niet of dat het meervoud is van dome), +zijn alle met paarlemoer ingelegd, wat beschenen door de Oostersche +zon, een schitterend kleureffect geeft. De kleine moskee, die hier bij +een mausoleum nooit ontbreekt, is een juweel van eenvoud en schoonheid. +Het geheele groote terrein buiten is nu met eeuwenoude waringinboomen +begroeid en daartusschen bloeien en groeien nu een ontelbare menigte +oranjeboomen, die aan de geheele omgeving kleur en geur geven. Wij +kwamen juist in het hotel terug om gauw de bagage op te laden en meteen +naar het station te rijden, waar de trein voor Gwalior reeds gereed +stond.</p> + +<hr class="tb"> +<p>Gwalior was eigenlijk niet in onze reisroute opgenomen, onze +rondreiskaart loopt ook niet over dit deel van Indië. Het is een +der vorstendommen en ligt geheel in het centrum van het land. Wij +hadden Agra wat vlugger afgewerkt dan wij ons hadden voorgenomen en +wilden den dag dien wij daardoor <span class="pagenum">[<a id="pb355" +href="#pb355">355</a>]</span>wonnen voor dit uitstapje gebruiken. +Gaarne zouden wij op deze spoorlijn nog wat verder zijn gegaan om een +der andere vorstendommen, Bhopal, te bezoeken, dat sedert ongeveer een +eeuw steeds door eene vorstin geregeerd wordt. De Begum of Bhopal +(Begum beteekent vorstin), die het bewind in handen heeft, wordt als +zeer verstandig en zeer vooruitstrevend geroemd. Zij was reeds +verscheiden keer in Europa, bezocht dan niet alleen Engeland, maar ook +Italië, Frankrijk en Turkije en gaf over hare Europeesche reizen +eenige zeer belangrijke boeken uit. Over hare laatste reis naar +Engeland, tijdens de kroning van koning George, schreef zij eenige +tijdschriftartikelen, waarin zij niet nalaat met veel enthousiasme te +schrijven over den laatsten grooten optocht van de Engelsche vrouwen, +ter verkrijging van vrouwenkiesrecht.</p> + +<p>Als monarch is zij natuurlijk gekant tegen elk recht der burgers om +invloed uit te oefenen op de wijze waarop een land geregeerd wordt, +maar zij is van oordeel, dat overal waar dit recht aan mannen gegeven +is, men het den vrouwen niet mag onthouden. Mrs. en mr. Sydney Webb, +die eenige dagen haar gasten waren, vertelden ons zeer veel van haar. +Maar een bezoek aan Bhopal zou voor ons alleen waarde hebben als wij +met de vorstin in aanraking konden komen en hoewel dat zeer gemakkelijk +tot stand was te brengen door de introducties die wij bezitten, is de +tijd die dit alles in beslag neemt te lang om ons dit te vergunnen. Het +begint reeds overal zeer warm te worden, midden op den dag is het +buiten reeds bijna ondragelijk. Willen wij voor Calcutta en van daar +voor Rangoon het niet veel te heet vinden, dan moeten wij hier en daar +onze reis bekorten en nergens langer blijven dan strikt noodig is.</p> + +<p>Om vier uur kwamen wij in Gwalior aan, de stad die den naam van den +staat draagt. De trein voerde ons door een zeer barre streek, die nog +vol leeuwen en tijgers en andere wilde beesten is. Voor Engelsche +sportliefhebbers die hier in den jachttijd veel zijn, om van te +watertanden. De leeuwenjacht is ook een groote liefhebberij van den +tegenwoordigen Maharatja. Tot voor korten tijd waren de toeristen die +Gwalior bezochten en eene introductie van eigen consul konden vertoonen +waarin wordt verteld, dat zij behooren tot de “<span lang= +"en">distinguished</span>” mannen of vrouwen van hun land, de +gasten van <span class="pagenum">[<a id="pb356" href= +"#pb356">356</a>]</span>den vorst van Gwalior. Deze had, toen koning +Edward in 1876 hem als prins van Wales bezocht, een mooi gebouw laten +zetten, waarin de Engelsche koningszoon met zijn gevolg kon wonen, +zoolang hij in Gwalior vertoefde. Sedert dien tijd gebruikte de vorst +dit gebouw om zijne gasten, toeristen met eene aanbeveling, te +herbergen. De tegenwoordige jonge vorst heeft er echter een gewoon +hotel van gemaakt met een Europeeschen manager aan het hoofd, waarin nu +elke toerist voor acht rupees per dag een buitengewoon goed onderkomen +en een uitstekende tafel vindt.</p> + +<p>Vanwege het mooie, sterke fort, dat nu evenals andere forten die wij +hier zagen, voor het Engelsche leger gebruikt wordt, wordt Gwalior het +Gibraltar van Indië genoemd. Doch daarover later.</p> + +<p>Nadat wij ons door een goed kop thee verfrischt hadden, begaven wij +ons onmiddellijk op weg om voor het te donker werd nog het een en ander +te zien. Het eerst reden wij door den mooien tuin, waarin ook het hotel +is gelegen van den Maharatja en kwamen zoo voor zijn mooi nieuw paleis. +Wij lieten het rijtuig stil houden om het geheel beter te kunnen +overzien en direct kwamen er acht verschillende bedienden uit het +paleis snellen, waarvan één, aan zijne kleeding te +oordeelen, de voornaamste, ons met velerlei eerbiedige buigingen, in +een onverstaanbare taal, de Hindoestansche taal, aansprak. Ik gaf hem +te beduiden, dat wij geen Hindoestani verstonden en vroeg of er niet +iemand was die Engelsch of Fransch sprak. Na korten tijd kwam er een +jonge man uit ’t paleis, meer of min Europeesch gekleed, die als +tolk kon dienen. Ik vertelde hem, dat wij vreemdelingen waren, veel van +den Maharatja gehoord hadden en heel graag zijn paleis wilden zien. +Toen dit aan de bedienden vertolkt was, snelde een naar binnen en kwam +spoedig daarna terug met het bericht, dat wij welkom waren. Wij zagen +echter den Maharatja niet, wel zijn enorm groot, nieuw paleis, dat half +Oostersch, half Europeesch in constructie en meubileering is. Het +geheel verraadde goeden smaak en de beschikking over een zeer groot +inkomen. Toen wij het paleis gezien hadden, sprong een der bedienden +naast den koetsier op den bok en bracht ons rond. Eerst naar de +stallen, waar een keur van mooie Arabische en Australische paarden +stond; toen naar de 20 <span class="pagenum">[<a id="pb357" href= +"#pb357">357</a>]</span>olifanten, waarvan een eenige dagen geleden de +gelukkige moeder van een lieftallige spruit was geworden. Het jonge +olifantje, even schalksch en speelsch als alle jonggeborenen, zag er +zoo snoezig uit, dat ik het haast als een schoothondje zou hebben +geliefkoosd, maar de jaloersche moeder liet een al te nauwe aanraking +met haar kind niet toe. Daarna bracht de bediende ons naar den +rozentuin en naar de allée, waarin de vorstin het liefst +rondrijdt. Ook nu ontmoetten wij haar in haar rijtuig, doch de +gordijntjes waren neergelaten, zoodat wij alleen konden zien, dat er +twee dames in dat rijtuig zaten. Deze arme vorstin is op het oogenblik +diep te beklagen. Zij is kinderloos. De vorst, die een troonopvolger +moet hebben, voelt zich verplicht een tweede vrouw te nemen in de hoop +daarbij kinderen te krijgen. Binnen eenige weken zal de dochter van den +vorst van Baroda zijn tweede vrouw worden.</p> + +<p>Deze vorst, Maharatja Sir Madeno Rao Sindhia staat als een +ontwikkeld en vooruitstrevend man bekend. Hij doet veel voor de +ontwikkeling van zijn volk. Er zijn in zijn rijk staatsscholen voor +elementair en vakonderwijs, waarin het onderwijs gratis gegeven wordt. +Wij zagen een school voor technisch onderwijs, waarin de leerlingen in +smidswerk, goud- en zilverwerk, weven, horlogemaken en in andere vakken +onderwezen worden. Wij zagen hier ook een gevangenis. Dit gebouw en de +wijze waarop de 500 gevangenen er behandeld worden, heeft al de +verschrikkingen van dit soort inrichtingen verloren. Ik had hier gaarne +langer vertoefd en van een der hoofdpersonen meer bijzonderheden +vernomen, doch wij kwamen reeds laat in den middag aan en hadden geen +tijd te wachten tot de directeur ons te woord kon staan. De gevangenen +waren nergens opgesloten in cellen, het waren allen frissche open +ruimten, <span class="corr" id="xd0e3885" title="Bron: waaarin"> +waarin</span> licht en lucht vrijen toegang hebben. Alle gevangenen +werkten. Het voornaamste bedrijf, dat zij leeren en daar tot een +wonderbare hoogte uitvoeren is het maken van tapijten, een soort +Smyrna-tapijten. Een der gevangenen leest hardop het patroon af en vijf +of zes gevangenen die allen hetzelfde patroon verwerken, zeggen +’t na onderwijl zij uitvoeren wat de eerste opgelezen heeft. Zoo +wordt voorkomen, dat er onderling gesprekken gevoerd worden, terwijl +toch allen hunne stemmen kunnen laten hooren. Geen veroordeelde verlaat +de gevangenis die niet grondig dit vak heeft leeren beoefenen. <span +class="pagenum">[<a id="pb358" href="#pb358">358</a>]</span>Ook +allerlei andere vakken worden er onderwezen en in praktijk +gebracht.</p> + +<p>Vanmorgen waren wij reeds om 7 uur op weg om het beroemde fort van +Gwalior met de zich daarbinnen bevindende paleizen, tempels, +moskeeën, en andere oudheden te zien, die hier reeds van de 9e en +10e eeuw dateeren. Voor dit doel moesten wij weder van olifanten als +vervoermiddel gebruik maken, die nog steeds door den vorst gastvrij ter +beschikking van de reizenden worden gesteld. Wij waren nu reizigsters +met ondervinding en oefening in dit vervoermiddel en maakten met meer +gerustheid van dit rijpaard gebruik, hoewel de gevolgen voor maag en +ingewanden vrijwel dezelfde bleven als bij den eersten keer. Het +merkwaardigste, dat wij dezen morgen zagen waren de in de rotsen +uitgehouwen afgodsbeelden, enkele van 15 tot 20 meter hoogte.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-405b.jpg" alt= +"Straat in Delhi." width="617" height="469"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Straat in +Delhi.</span></p> +</div> + +<p>Maar ook de stad was zeer de bezichtiging waard en gaf ons opnieuw +een beeld van de wijze, hoe de welgestelde Hindoes en Mohammedanen +vroeger hun welstand ten toon spreidden. Ik kan daarover echter nu +niets vertellen, want het is middernacht. Ik zit nu in Delhi, en ik +verlang naar mijn bad en bed.</p> +</div> + +<div class="div2" id="ch36"> +<h3 class="normal">Van Delhi tot en met Lucknow.</h3> + +<p>25 Februari. Delhi, eens de hoofdstad van Indië, waar de +Mohammedaansche regeering gevestigd was, en dat thans weder tot +hoofdstad en zetel der tegenwoordige regeering verheven, is; Delhi, +waar reeds drie keeren eene koninklijke Durbar is gehouden en dat +slechts twee maanden geleden alle Indische vorsten met hunne vrouwen en +gevolg, benevens duizenden belangstellenden en nieuwsgierigen heeft +geherbergd; <span class="corr" id="xd0e3905" title="Bron: Dehli"> +Delhi</span>, dat in de Indische en Britsch-Indische geschiedenis +zoo’n groote rol speelt en waar in 1857 de muiterij, die zoovele +Engelschen het leven kostte, haar oorsprong nam; die stad had bij ons +verwachtingen gewekt, waaraan Delhi niet heeft beantwoord. Wij dachten +hier het culminatiepunt van Indische grootheid en belangrijkheid te +zullen vinden, maar hierin zijn wij teleurgesteld.</p> + +<p>Delhi is op het oogenblik niets anders dan een klein, vuil stadje, +waarvan de Britten zullen trachten een stad van <span class="pagenum"> +[<a id="pb359" href="#pb359">359</a>]</span>beteekenis te maken. Voor +den gewonen toerist bezit het fort met de zich daarbinnen bevindende +tempels, het paleis en de moskeeën de grootste aantrekking, doch +dit was heden niet te bezichtigen, omdat het Zondag is. Wij begonnen +daarom onzen dag met een rit door de stad en omgeving. De stad en +omgeving bieden vooral den Britten vele historische bijzonderheden. +Overal vindt men nog overblijfselen van den grooten opstand, een halve +eeuw geleden. Oude tempels zijn toen ten deele verwoest, graftomben van +vorsten en heiligen tot ruïnes gemaakt, machtige paleizen naar den +grond gehaald. Neemt men de moeite om tot op den top van den +“herinneringstoren aan de muiterij” te klimmen, dan +overziet men het geheele veld, waar de opstand plaats vond en waar de +slachtoffers grootendeels zijn gevallen. Deze herinneringstoren steekt +sterk af bij de Kutab Minor, ook een herinneringstoren, den toren van +victorie, 900 jaren geleden door de Mohammedanen gebouwd uit de steenen +van verwoeste Hindoe-tempels, om hunne overwinning te vereeuwigen. De +Kutab Minor, zoo indrukwekkend door zijn hoogte en elegantie, wordt +beschreven als de schoonste in zijn soort in de geheele wereld. Een +mijner boeken over Indië noemt het de zuiverste uitdrukking van +krijgshaftige energie, evenals de Taj Mahal het symbool is van liefde +en hartstocht, en de graftombe van koning Akbar majesteit en wijsheid +uitdrukt,</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-415a.jpg" alt= +"De Delhi-poort in Delhi." width="616" height="428"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">De Delhi-poort in +Delhi.</span></p> +</div> + +<p>Den geheelen weg over naar Kutab <span class="corr" id="xd0e3920" +title="Bron: Minor">Minar</span>, waar wij vandaag ook een bezoek +brachten, is als bezaaid met overblijfselen van moskeeën en +graftomben. Een paar bezichtigden wij nauwkeurig, maar voor het +meerendeel hadden wij geen oogen meer. Wij zijn voorloopig +over-verzadigd met deze dingen en alleen indien het fort ons morgen +iets zeer bijzonders op dit gebied te genieten geeft, zullen wij in +staat zijn het nog in ons op te nemen.</p> + +<p>Met veel belangstelling zagen wij echter vandaag de plaats waar +koning George in December j.l. aan alle personen van positie en rang in +Indië audientie verleende, waar de duizenden en nog eens duizenden +bezoekers in Delhi in tenten ondergebracht waren, waar alle Indische +vorsten en de Begum van Bhopal allen met hun gevolg en olifanten en +ander gedierte ieder hun afzonderlijk kamp hadden; hoe de ontelbare +massa door dit kleine stadje, dat weldra een groote stad zal worden, +<span class="pagenum">[<a id="pb360" href= +"#pb360">360</a>]</span>gevoed en van water voorzien werd, en waar de +koning en de koningin gehuisvest waren. Dat na afloop van de Durbar +vele van de bezoekers ziek werden, verwondert ons, na hetgeen wij +zagen, niet.</p> + +<p>26 Februari. Vóór ik over vandaag ga schrijven, wil ik +even de beteekenis van het woord Durbar geven. Er kunnen onder de +lezers mijner brieven enkelen zijn, die even dom zijn als ik was, toen +ik het woord voor ’t eerst hoorde en naar de beteekenis moest +vragen. Het geleerde woord beteekent niets anders dan eene groote +openbare officieele receptie; het wordt meestal alleen gebruikt wanneer +het een koninklijke receptie betreft.</p> + +<p>Vandaag zagen wij van 9 tot 2 uur het fort en alles wat in Delhi +meer de moeite van een bezoek loont. Binnen het fort is vooral het +paleis, door Sjah Jehan gebouwd,—denzelfde, die ook de Taj Mahal +bouwde—schitterend schoon. Die man paarde aan een artistieken +smaak en lust om dien aan de wereld te toonen, ook de financieele macht +om het te kunnen uitvoeren. Dit kasteel van wit marmer, geheel met +kleurig bloemwerk ingelegd, waarvoor hij honderden werklieden uit +Florence liet overkomen, is eenig in zijn soort. De private +audientiezaal is zoo weelderig met goud en juweelen ingelegd en de +pauwhaantroon, die thans in het museum in Kensington is, moet zoo +overweldigend mooi zijn, dat de zoon van Sjah Jehan dacht, dat zijn +vader krankzinnig was en hem daarom, toen dit alles voleindigd was, in +zijn kasteel in Agra gedurende 7 jaren gevangen hield. Daar stierf de +kunstlievende man in een van de torens, die hem uitzicht gaf op zijn +grootste meesterwerk, de Taj Mahal. Deze gunst, om stervende dit werk +van zijn geest voor oogen te mogen hebben, was de eenige, die hij zijn +zoon in die 7 jaren gevraagd heeft.</p> + +<p>Over de moskeeën en andere architectonische kunstgewrochten wil +ik niet meer schrijven; Britsch-Indië biedt op dit gebied den +bezoekers een onuitputtelijken voorraad, de grootste verscheidenheid en +de hoogste kunstuiting aan.</p> + +<p>Na de tiffin, zoo noemt men hier de lunch, gingen wij nog een paar +uur in het stadje om wat winkels te bezichtigen en het ivoorsnijwerk, +wat hier dezelfde kunsthoogte als in Japan bereikt heeft, te zien +vervaardigen. Naderhand gingen wij, zooals wij in elke stad gewoon zijn +te doen, naar een winkel, waar <span class="pagenum">[<a id="pb361" +href="#pb361">361</a>]</span>goede fotografieën van alle +bezienswaardigheden te koop zijn. Ik had reeds eene goede collectie +uitgezocht, toen ik den winkelier vroeg, of hij ook fotografieën +van de bijzondere inboorlingen had. Eerst gaf hij mij toen een pak +fotografieën van de mannen en vrouwen alhier in hun verschillend +beroep of met verschillend huishoudelijk werk bezig, toen een groot pak +met de portretten van alle regeerende Indische vorsten en van vele +hunner vrouwen en toen.... de portretten van alle goden. Niet alleen +waren Brahma, Vishnu, Siwa, Kreshna, enz. enz., niet als foto’s +van afgodsbeelden maar als portretten van menschen voorgesteld, maar er +waren ook fotografieën van Mozes, Christus, Mohammed, en o, lezer, +schrik niet.... ook van God. Voor die allen moeten levende personen +geposeerd hebben. Mohammed was een zeer oud man, in een kleed van +kemelshaar. Het portret van God stelde ook een zeer oud man voor, +geheel naakt, zittende op zijn gekruiste beenen, met een langen, +dunnen, grijzen baard, gedeeltelijk kaalhoofdig, gedeeltelijk met lange +grijze haren. Er lag een verdrietige barre uitdrukking op het +gelaat.</p> + +<p>Toen ik dat portret in handen kreeg, waarop met Hindoestansche +letterteekens den naam stond van wien het voorstelde, vroeg ik: En wie +is dit?—Dat is de God der Christenen, was het antwoord. Ik kon +een glimlach niet onderdrukken, en vroeg of dat portret in den hemel +genomen was. Met een medelijdende uitdrukking op zijn gelaat over +zooveel domheid, antwoordde de Hindoe mij: De goden zijn niet altijd in +den hemel, zij komen van tijd tot tijd op aarde als zij bevelen hebben +te geven of iets anders hebben uit te voeren. En onmiddellijk liet hij +mij een andere fotografie zien, waar God in een gemoedelijk praatje met +Mohammed is afgebeeld. “Zie,” zeide hij, “daar is God +met den profeet Mohammed; bij zoo’n gelegenheid heeft men Hem +gefotografeerd.” Ik ben overtuigd, dat de man geloofde wat hij +zeide. Voor zoo’n Hindoe, wiens goden in beelden zijn uitgedrukt, +die hij niet alleen zien, maar zelfs betasten kan; die op geregelde +tijden naar de rivier gebracht worden om gewasschen te worden; wien men +voedsel brengt, enz., voor zoo iemand is het heel natuurlijk, dat een +god een belichaamd wezen is, met menschelijke vormen en behoeften.</p> + +<p>Toen wij van dezen tocht thuis kwamen, hebben wij snel <span class= +"pagenum">[<a id="pb362" href="#pb362">362</a>]</span>onze zeven zaken +weder bijeengepakt en nu zit ik te wachten tot het rijtuig voorkomt om +ons met den nachttrein naar Lahore te voeren. Dit is het verste +Noordoostelijke punt, dat wij gaan bezoeken.</p> + +<p>28 Febr. Wij hebben ons de moeite gegeven naar Lahore te komen, niet +om nog meer tempels en moskeeën en forten en paleizen te zien, +maar om een van de steden van beteekenis in het Noordoosten van +Indië te leeren kennen en het stadsleven daar te aanschouwen. Een +dag oponthoud is genoeg om daarvan een indruk te krijgen, vooral als +men dien dag geheel buitenshuis doorbrengt. Lahore is eigenlijk een +stad, die men in drie afzonderlijke steden verdeelen kan; de Engelsche +stad, waar de Engelsche bevolking woont en waar alle officieele +gebouwen gevestigd zijn; de Indische stad, de oude stad, waar de +inboorlingen wonen, en het deel waar de militairen in hunne kazernes en +officierswoningen leven. Dit laatste deel is weinig belangrijk, alles +ziet er frisch en nieuw en hygiënisch uit. De oude stad doet zeer +sterk denken aan het oude Caïro, en deze overeenkomst wordt nog +sterker, doordat ook in Lahore vele Mohammedanen zijn en deze menschen +hier weder zeer streng de voorschriften van hun godsdienst volgen. Wij +zagen hier een graftombe, Ranjit Singh’s Mausoleum, wiens elf +vrouwen levend met zijn lijk in het begin van de 19e eeuw verbrand +werden. Op de graftombe is een groote marmeren knop met daaromheen elf +gelijke kleinere knoppen aangebracht, vertegenwoordigende de asch van +den vorst en zijn elf geliefden.</p> + +<p>In Lahore behooren de Hindoe’s die er leven, grootendeels tot +de sekte der Sikhs, eene Hindoe-sekte, die bijna uitsluitend hier in +het Noorden van het land voorkomt. Hunne tempels, waarvan wij hier twee +zagen, zijn zeer eenvoudig, waarin wij weinig karakteristieks +vonden.</p> + +<p>Het deel van de stad waarin de Engelschen wonen en dat nog zeer ver +kan uitgebreid worden, is mooi en maakt een zeer florissanten indruk. +De woningen, alle met fraaie tuinen omgeven, zien er frisch en +Europeesch uit; de officieele gebouwen, alle in half Hindoeschen, half +Europeeschen stijl opgetrokken, verraden goeden smaak en zijn uit een +royale beurs gebouwd. Hier bezochten wij de kunstnijverheidschool, 40 +jaren geleden door den vader van <span class="corr" id="xd0e3949" +title="Bron: Ruduyard">Rudyard</span> Kipling, den bekenden schrijver +over Britsch-Indië, gesticht. Britsch-Indië bezit vier <span +class="pagenum">[<a id="pb363" href="#pb363">363</a>]</span>van deze +scholen, doch deze in Lahore is de beste en levert de meeste goede +artisten af. Wij zagen er het fijnste ivoorsnijwerk verrichten, dat men +zich denken kan. Lahore wordt beschouwd als het groote centrum van oude +en moderne kunst en ontwikkeling in Indië. Wij brachten ook nog +even een bezoek aan het museum, een van de fijnste musea in Indië, +waar onze landgenoot, de heer Vogel, het archaeologisch deel van +gecatalogiseerd heeft.</p> + +<p>Wij zouden heel graag van Lahore uit een uitstapje gemaakt hebben +naar Kashmir, waar we dichtbij waren, maar dit was onmogelijk met het +oog op onze verdere reisplannen.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-433a.jpg" alt= +"Een priester van de Sikhs in Amritsar." width="373" height="582"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Een priester van de <span +class="corr" id="xd0e3961" title="Bron: Shiks">Sikhs</span> in +Amritsar.</span></p> +</div> + +<p>Vanmorgen kwamen wij om 10 uur in Amritsar aan. Dit is de heilige +stad van de Sikhs. Het is zeker de schilderachtigste stad van alle, die +wij in Indië zagen. De gouden tempel, waarvoor de meeste toeristen +hier een deel van den dag doorbrengen, is de heilige tempel der Sikhs. +Deze tempel staat midden in een grooten vijver, die de poel der +onsterfelijkheid genoemd wordt. Rondom dien vijver staan verschillende +andere tempels van minder beteekenis dan de gouden en eenige oude +paleizen. De Sikhs zijn thans in een feestweek: het feest der +aanbrekende lente, dat acht dagen duurt en voornamelijk zijn uiting +vindt in een bedevaart naar den gouden tempel. Mannen en vrouwen uit +alle oorden van dit district, vooral de landbouwende bevolking, komen +in deze week in Amritsar om hunne offeranden in den tempel te brengen +en een goeden oogst af te smeeken. De trein, die ons van Lahore naar +Amritsar bracht, bevatte honderden bedevaartgangers. Voor dit +voorjaarsfeest is elkeen, mannen, vrouwen en kinderen, geheel in witte +gewaden gekleed, die van boven tot onder met rose verf bespat zijn; +sommigen hadden rose en gele verfvlekken. Grijsaards hadden zelfs hunne +lange witte baarden ook rose geverfd en de witte turban eveneens.</p> + +<p>De gouden tempel, een tempel van wit marmer met een koperen dak, dat +in het zonlicht schittert als goud, en met vier massief zilveren +deuren, is mooi, maar kan geen vergelijking doorstaan met hetgeen wij +op dit gebied reeds zagen. Zoo midden in het water maakt hij echter een +goed effect. Er was juist een dienst begonnen toen wij aankwamen. Alle +priesters en geloovigen zaten in een kring op den grond; in het midden +was een rood fluweelen doek uitgespreid, <span class="pagenum">[<a id= +"pb364" href="#pb364">364</a>]</span>waarop ieder, die binnenkwam, +zijne offerande gooide of legde, en dan tusschen de biddenden ging +zitten. De offeranden, die wij zagen brengen, bestonden uit bloemen, +mandjes met zoetigheden of uit geld. Een enkele gooide een enveloppe +neer, alle anderen een kleiner of grooter geldstuk. Aan de vier punten +van den doek lagen hoopjes graan voor de rondfladderende duiven en +andere vogels, die daarvan gedurende den bidstond gretig kwamen +snoepen. De geheele tempel was van binnen ook met witte doeken, waarop +rose en gele verfvlekken waren, behangen.</p> + +<p>De Sikhs dragen, evenals de Sinhaleezen, lang haar, dat echter in +een knot boven op den kruin van het hoofd is vastgemaakt door een +eigenaardig soort kam. Doordat zij echter turbans dragen, valt dit +lange haar bij hen niet zoo sterk op als bij de Sinhaleezen. Doch ook +de Sikhs hebben, niettegenstaande zij bijna allen baard en knevel +dragen, en zeer sterk behaard zijn, zeer zachte vrouwelijke trekken. +Dit is heelemaal niet in overeenstemming met hetgeen zij eigenlijk +zijn. Wij passeerden namelijk de sedert eenige jaren bestaande +universiteit der Sikhs, een universiteit, door hen zelven uit eigen +fondsen gesticht. Wij gingen naar binnen; de cursus was echter juist +geëindigd, alleen een tiental mannen, naar gissing tusschen de 25 +en 30 jaar, die studenten bleken te zijn, waren nog aanwezig. Wij +dachten, dat zij de leeraren waren en vroegen om eenige inlichtingen. +Zij waren allen bereid ons de noodige inlichtingen te geven. Zij +vertelden ons—allen spraken uitstekend Engelsch—dat de +Sikhs geen eigenlijke sekte der Hindoe’s waren, doch meer als een +kaste beschouwd wilden worden. Zij waren een militaire kaste; zij +noemden het een “Old Templars Knighthood”. Hunne priesters +dragen zwaarden, hetgeen wij reeds opgemerkt hadden. De lange haren +moeten kracht uitdrukken. Wij vernamen van deze jonge mannen, die allen +een intelligent, zacht uiterlijk hadden, veel dat onze belangstelling +gaande maakte. Een van hen offreerde ons een klein Engelsch boekje, +waarin wij het een en ander over hunne tempels, zeden en gebruiken en +de geschiedenis van den gouden tempel kunnen vinden.</p> + +<p>Op onzen tocht door de stad zagen wij hier weder tal van heiligen, +die in zelfkastijding of in heilige <span class="corr" id="xd0e3975" +title="Bron: overpeinzng">overpeinzing</span> de zaligheid hiernamaals +hopen te verwerven, of misschien wel <span class="pagenum">[<a id= +"pb365" href="#pb365">365</a>]</span>een goed leven op aarde. Een +betrekkelijk jonge man, met lange zwarte haren, zat geheel naakt +tusschen vijf houtvuren, ver genoeg van hem verwijderd, om hem niet te +kunnen verbranden, maar dicht genoeg om hem een warm lichaam te +bezorgen. Rondom hem zaten tal van eenvoudige zielen in heiligen +ootmoed te luisteren naar de woorden van wijsheid en bezieling, die van +de lippen van dezen dwaas vloeiden.</p> + +<p>Een eind verder zat een grijsaard met haren, die ver over den grond +vielen. Dichtbij gekomen bleek het echter, dat er een soort vlas +tusschen de haren gevlochten was, waardoor het zoo lang leek. Die man +zat met een strak gelaat te staren in het verre verschiet. Hij zat in +heilige overpeinzing en mocht niet gestoord worden. Naast hem stond een +koperen bedevaartsnapje, waarin de voorbijgangers eene offerande konden +werpen, als zij deze heilige wenschten te eeren. Men moet een bepaald +aantal dagen of weken zichzelf gekastijd hebben, of heilige +overpeinzingen hebben gehouden, alvorens het publiek iemand heilig +verklaart.</p> + +<p>Op dezen tocht in het Noordoostelijk deel van Indië zagen wij +weder een geheel ander type van menschen, dan wij te voren gezien +hadden. Vooral in Amritsar zagen wij, doordat de feestweek zooveel +boeren en anderen uit Peshawar, Afghanistan, Kashmir en andere buurten +naar den gouden tempel had gelokt, tal van nieuwe typen en ook geheel +andere kleederdrachten. Hoevele verschillende turbans wij vandaag +opmerkten, is niet te tellen.</p> + +<p>29 Febr. De nachttrein bracht ons hedenochtend vroeg in Lucknow. Dit +mooie provinciestadje biedt den gewonen toerist weinig belangrijks. Uit +een geschiedkundig oogpunt is Lucknow natuurlijk zeer belangrijk. Hier +was in 1857 het centrum van de muiterij en een geheelen dag kan men +zoek brengen om alle punten te bezoeken, die nog de kenteekenen, van +den gevoerden strijd dragen. Een rilling kan men niet onderdrukken als +men de kelders ziet, waarin de vrouwen en kinderen maanden lang voor +hunne veiligheid ondergebracht zijn, doch waarin zij door de hitte, +benauwde atmosfeer, slechte voeding en nog slechter water als sneeuw +voor de zon wegteerden. De begraafplaats, waar meer dan 2000 vrouwen, +kinderen en grijsaards in dien tijd begraven werden, duidt maar <span +class="pagenum">[<a id="pb366" href="#pb366">366</a>]</span>te +duidelijk aan, dat de sterfte onder deze beschermden grooter was dan +onder de deelnemers aan de verdediging.</p> + +<p>De native town in Lucknow kan ook op niets bijzonders bogen; een +vergelijking met wat wij in Lahore en Amritsar zagen, is zelfs niet te +treffen.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-415b.jpg" alt= +"Een moskee in Lucknow." width="615" height="459"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Een moskee in +Lucknow.</span></p> +</div> + +<p>Wij zullen hier dan ook niet langer dan een dag vertoeven en +vertrekken morgenochtend naar Benares. Het hotel—voor het eerst +een werkelijk goed hotel in Indië, dat door een Duitsche eigenaar +beheerd wordt,—lokt ons tot eenige dagen langer verblijf, enkel +en alleen om wat uit te rusten. Wij durven ons die weelde echter niet +veroorlooven.</p> +</div> + +<div class="div2" id="ch37"> +<h3 class="normal">Benares.</h3> + +<p>Meer dan Rome is voor de Katholieken, meer dan Amritsar is voor de +Sikhs, meer dan Jeruzalem is voor de Christenen, zelfs meer dan Mekka +is voor de Mohammedanen, is Benares voor de Hindoe’s. Benares is +een van de oudste steden in de wereld; lang voor Rome bekend was, had +Benares reeds den roep van heiligheid. In deze stad te sterven +beteekent zaligheid, ja, zelfs hij of zij, die sterft op een afstand +van 50 mijlen rondom deze stad, is zeker in Siwa’s hemel +opgenomen te worden. Men behoeft daarvoor geen Hindoe te zijn, Siwa +verleent daarboven in zijne woning ook gastvrijheid aan Joden, +Christenen, Mohammedanen en Boeddhisten, indien zij op de heilige plek, +binnen Benares, het tijdelijke met het eeuwige verwisselen. Hoe deze +opvatting te rijmen is met het re-incarnatiebegrip der Hindoe’s +is mij niet recht duidelijk.</p> + +<p>Benares bezit ruim 1500 tempels en meer afgodsbeelden dan inwoners, +ofschoon deze laatsten meer dan 200.000 bedragen, Iedere geloovige +Hindoe gaat op zijn minst eens in zijn leven naar Benares om er te +bidden in alle tempels en te baden in de heilige rivier. Welgestelde +Hindoe’s bezoeken deze stad meermalen in hun leven en de zeer +rijken hebben hier allen een eigen woning of paleis, waarin zij elk +jaar eenigen tijd vertoeven om hunne ziel te zuiveren van alle begane +zonden en als de tijd daar is, te sterven binnen de muren van de +heilige stad. Elke Hindoe-Maharatja heeft hier zijn eigen paleis. Het +aantal bedevaartgangers, dat jaarlijks van alle oorden van Indië +komt, om aan alle goden offeranden <span class="pagenum">[<a id="pb367" +href="#pb367">367</a>]</span>te brengen en te bidden in de 1500 +tempels, wordt ver over een millioen geschat. Het kost elken pelgrim 6 +dagen hard werken om de ronde in de 1500 tempels te doen; hij heeft +daarmede alleen een afstand van 45 mijlen af te leggen. Die dagen +worden dan geheel aan bidden gewijd, voor slapen en eten blijft weinig +tijd beschikbaar.</p> + +<p>Niettegenstaande Benares met hare tot het uiterste gedreven nauwe, +overbevolkte straten en bazaars, met haar druk-bewerkte tempels en +godenhuisjes, en haar verscheidenheid van kleuren, grooter dan ergens +elders, een schilderachtig geheel levert, en, om een van de schrijvers +over Indië te citeeren: “geen andere stad in Indië, die +zulk een atmosfeer van onsterflijke oudheid verraadt”, toch +verwekt deze stad een indruk van diepen weemoed en gedruktheid.</p> + +<p>De grootste aantrekking voor de pelgrims zijn niet hoofdzakelijk de +vele tempels en goden, die Benares bezit, niet de zekere heiligheid, +die deze stad omgeeft, omdat Siwa en Vishnu en Brahma hier geleefd en +gewoond hebben, maar in hoofdzaak omdat de heilige rivier, de Ganges, +hier een bijzonder heilige kracht bezit. Het water van deze rivier +bezit een alles-zuiverende macht. Niet alleen neemt elke onderdompeling +in dit water de zonden weg, die bedreven zijn, maar ook alle ziekten +worden daardoor genezen. Er is een plek aan den oever van de rivier, +het pokken-bad genaamd, waar poklijders gebracht worden om er dagelijks +te baden, en dan allen genezen. Inderdaad is er iets van waar, dat dit +water een tot nog toe onverklaarbare kracht bezit om ziektekiemen te +dooden. Het Britsche gouvernement heeft herhaaldelijk proeven genomen +en steeds bleek, dat cholera- en andere baccillen in dit water na +eenige uren alle dood waren, terwijl baccillen, van dezelfde bron +genomen, in volkomen zuiver water welig tierden. Ware dat ook niet het +geval, dan zou het onverklaarbaar zijn, dat van deze stad uit pest en +pokken en cholera en meer zulke plagen, niet jaarlijks over heel +Indië verspreid werden.</p> + +<p>Wil men de beteekenis van de Ganges voor den Hindoe zien, dan moet +men ’s morgens vroeg opstaan en nog vóór de zon aan +de Oosterkim is verschenen reeds in een bootje gezeten zijn, zich +langzaam laten op en neer roeien en het leven aan de oever der rivier +gadeslaan. Wij lieten ons op <span class="pagenum">[<a id="pb368" href= +"#pb368">368</a>]</span>een morgen zeer vroeg naar de rivier brengen. +Het was een rit van bijna een half uur. De stad begon te ontwaken. De +langs den weg liggende slapers rolden hunne doeken, waarin zij zich +neergelegd hadden, rond hunne lendenen en begaven zich op weg naar de +badgelegenheid. Hier en daar was een arme vrouw bezig den weg schoon te +vegen en de smeden begonnen den brand te steken in hunne houtvuren. Hoe +dichter wij de rivier naderden, des te grooter werden de troepen +menschen, die zich in dezelfde richting voorwaarts spoedden, om, zuiver +uit godsdienstige overwegingen, een bad in de Ganges te nemen en hunne +gebeden op te zenden ter verheerlijking van een hunner goden of van de +rivier, of van de zon. Maar ook hoe meer wij de rivier naderden, hoe +grooter werd het aantal mannen, dat in zelfkastijding of in heilige +overpeinzing, de eeuwige zaligheid hoopte te verwerven. Mannen, +liggende op een bed van spijkers, gezeten tusschen brandende vuren; +mannen, staande op één been, of met één arm +in de lucht; mannen, overladen met zware ijzeren kettingen; mannen, +dagen achtereen vastende, geen water of voedsel tot zich nemende, in +heilig stilzwijgen, allen met asch overladen en haren, die door +tusschenvlechting van de eene of andere wollen stof verlengd zijn, soms +tot 8 à 10 meter, en die dan in een torenhooge kroon rondom hun +slapen zijn gelegd, of netjes een kring rondom hen vormen. Eén +heilig man had zich van koemest en pauwenveeren een toren geplakt en +die op zijn hoofd gezet. Al die heiligen hadden een kring van +discipelen rondom zich, die naar hunne woorden luisterden, of die ook +in heilig stilzwijgen zaten te staren naar de richting, waarin de +meester staarde.</p> + +<p>Van 47 ghats—plaatsen, van waar men de rivier kan bereiken, +hier meestal breede, hooge, steenen trappen—komen de tallooze +mannen en vrouwen om hunne vereering te uiten. Als zij de rivier +bereiken, sprenkelen zij eerst water over hunne oogen en het hoofd en +prevelen het eerste gebed. Dit luidt vertaald: “O, Ganges, ik +groet uwe twee voeten, uwe twee voeten die zoo schoon zijn en welke +door goede en slechte goden verheerlijkt worden. O, Ganges, gij geeft +geluk en ten slotte verlichting aan allen”. Dan spoelen zij den +mond met het heilige water. Daarna beginnen zij weder te bidden, eerst +op het eene, dan op het andere been staande, en ten <span class= +"pagenum">[<a id="pb369" href="#pb369">369</a>]</span>slotte laten zij +zich neerploffen in het water. Daarna gaan zij weder staan met de beide +handen vol water en dit laten zij langzaam wegvloeien, zich wendende +tot de zon, een offer van Ganges-water aan de zon, en daarbij prevelen +zij een van de oudste gebeden in de wereld: “Laat ons ootmoedig +neerknielen voor de glorie van het Heilige Leven-gevende Licht; moge +het ook onzen geest verlichten”. Dan gaan zij voort onder +allerlei handengewring, onderdompeling en beenenbuiging hunne verdere +gebeden te uiten. Als zij gereed zijn met baden wasschen zij hun doek, +hun lendengordel en turban (zoo zij die dragen want vele pelgrims gaan +blootshoofds), houden die dan uitgespreid in de hand tot zij door de +zon gedroogd zijn, brengen dan met rood of geel of wit een merkteeken +op hun voorhoofd, en daarmede is hun morgendienst afgeloopen. Vrouwen +en mannen baden naast en door elkaar, alleen voor de weduwen is een +afzonderlijke plaats aangewezen.</p> + +<p>Tusschen al deze zwemmende en badende menschen in zijn breede +steenen trappen ingericht voor de lijkverbranding. Onophoudelijk wonden +de lijken, alleen in een doek gerold, door de lijkdragers—twee +mannen—aangebracht. Zoodra het lijk aangekomen is, gaan een paar +mannen, dikwijls familieleden, het hout in de nabijheid aankoopen en +wordt dit opgestapeld, het lijk daarop gelegd en het vuur ontstoken. Is +het lijk zoowat half verteerd, dan klooft het naaste mannelijke +familielid met een bijl den schedel. Deze liefdedienst—want nu +kan de geest gemakkelijker ontwijken en wordt niet door het vuur mede +verteerd—wordt gewoonlijk door den zoon voor vader of moeder, +door den vader voor zijne vrouw en kinderen verricht. Zijn er geen +mannelijke familieleden, dan komen de vrouwen aan de beurt. De +vrouwenlijken zijn in roode, de mannenlijken in witte doeken gehuld. +Wij zagen in het oogenblik, dat onze boot voorbij roeide, drie lijken +verbranden, en een geheele rij lag te wachten tot hunne beurt was +aangebroken. De asch van de lijken wordt in de Ganges geworpen, doch de +armen, die niet veel hout kunnen betalen, zijn dikwijls slechts half +verteerd. De dienstdoende mannen breken dan de halfverkoolde beenderen +in stukken en gooien ook die in de rivier. Soms zelfs—wij zagen +het niet—worden heele stukken van een lijk onverteerd door den +stroom meegevoerd. <span class="pagenum">[<a id="pb370" href= +"#pb370">370</a>]</span></p> + +<p>Toen wij onze oogen afwendden van dit weinig verkwikkelijk +schouwspel en ze een oogenblik richtten naar den anderen oever van de +rivier, zagen wij een troep gieren zich te goed doen aan iets groots en +diks, dat in het midden van ’t water dreef. “Dat is het +lijk van een heilige koe”, zeide onze Hindoe-gids ernstig. <span +class="corr" id="xd0e4024" title="Niet in bron">“</span>Heilige +koeien worden zoo in de Ganges geworpen na haar dood.” En +onmiddellijk voegde hij er aan toe: “Ook de heilige mannen worden +niet verbrand, hunne lijken worden ook zoo in de Ganges geworpen; zij +behoeven de zuivering van het vuur niet meer te ondergaan; zij hebben +zich in hun leven reeds gepurifieerd.” Zulke mannen krijgen +echter aan elk been een steen gebonden, zoodat zij zinken en niet door +roofvogels worden opgegeten.</p> + +<p>Als men bedenkt, dat hier menschen met de meest besmettelijke en +afzichtelijke ziekten dagelijks tusschen de anderen komen baden; dat +allen na het bad dit water drinken en er kannen vol van meeslepen, dan +moet men aannemen, dat er iets in dit water is, waardoor ziektekiemen +gedood worden, anders zouden de gevolgen onoverzienbaar zijn. Maar ook +als de ziektekiemen geheel verwoest worden, dan nog verwekt het een +indruk, die onze maag rechtsomkeert doet werken, als men lupus-, +kanker- en syphilis-menschen zich in het water ziet onderdompelen en +terzelfder tijd een geloovigen Hindoe met gretigheid daarnaast het +water ziet verzwelgen.</p> + +<p>Na dezen tocht in het vroege morgenuur moesten wij eerst eenige uren +bekomen, alvorens wij ons in staat achtten de andere wonderen van +Benares in ons op te nemen. Het was niet ons plan, om, evenals de +bedevaartgangers, allen 1500 tempels achtereen onze opwachting te gaan +maken; wij zochten er eenige uit, die bij de beschrijving onze +nieuwsgierigheid hadden gaande gemaakt.</p> + +<p>Toen wij wat later op den dag onzen tocht naar die tempels begonnen, +zagen wij onophoudelijk de tallooze bedevaartgangers van alle zijden de +stad binnenstroomen. Heele rijen achter elkaar loopende mannen, in +saffraankleurige doeken gehuld, blootshoofds, doch met een langen stok +met een bijl aan den top in de eene en een koperen drinknap of bedelnap +in de andere hand, noemde de gids “bedelmonniken”. Mannen +en vrouwen in roode, gele, groene, witte, paarse en andere kleederen +wist de gids allen aan de kleur hunner <span class="pagenum">[<a id= +"pb371" href="#pb371">371</a>]</span>kleederen te localiseeren van waar +zij kwamen. Er waren er bij, die weken achtereen geloopen hadden om +deze heilige plek ten slotte te bereiken. Het was een bijzonder heilige +dag, daarom kwamen er meer pelgrims dan andere dagen.</p> + +<p>Wij begonnen met den Durga-tempel, bijgenaamd de apentempel. Deze +bijnaam vindt zijn oorsprong in het feit, dat meer dan 200 apen, bruine +met korten staart en erg menschelijke gezichten, in en om dezen tempel +leven en wanneer door trommelslag een dienst in den tempel wordt +aangekondigd, allen komen aanloopen en aandachtig zitten te luisteren. +Het waren erg menschelijke apen, die de koekjes en andere zoetigheden +beleefd uit onze handen namen, zonder zenuwachtigheid te verraden. De +jonggeborenen, die het aardigst waren en natuurlijk de meeste +versnaperingen kregen, werden heel wijs door de moedertjes in den arm +genomen en naar een afgelegen plaats gebracht, als mama dacht, dat zij +genoeg gehad hadden. Eén aap zat onophoudelijk met een +zakspiegeltje uit een of ander dames-étui in zijn voorpoot zich +zelf te bewonderen. Een koekje kon slechts een oogenblik zijne attentie +gaande maken; dan at hij het koekje op, doch zat, al etende, zich in +eigen aanblik te verlustigen. Deze ijdele aap, lieve lezers, was een +mannetjes-aap.</p> + +<p>De Durga-tempel is gewijd aan Durga, de vrouw van Siwa. Zij wordt +als zeer verwoestend en bloeddorstig voorgesteld. Zij bezit 18 armen en +handen, in elke hand een zwaard of ander moordtuig houdende, waarmede +zij de koppen van mannen en leeuwen afslaat. Aan haar gordel bengelen +doodshoofden van mannen. Vroeger werd ter eere van Durga elken dag een +mensch geslacht, om haar bloeddorst tevreden te stellen; sedert het +menschenslachten verboden is, offert men haar elke week een geit. +Geiten zijn hier duurder dan menschen. Elken dag een geit te offeren, +zou te veel geld kosten; daarom moet Durga zich eens in de week met een +geitje tevreden stellen. Het toeval wilde, dat wij in den tempel twee +Hindoe jongemannen uit Calcutta aantroffen, die ook ter bedevaart waren +opgekomen naar Benares. Zij bleken beiden zeer ontwikkelde, goed +Engelsch sprekende jongelui te zijn. Zij begonnen een gesprek met ons, +waarop wij hun vroegen, hoe ontwikkelde menschen een godin der +verwoesting konden aanbidden. Glimlachend antwoordden zij: “Gij +moet u dat anders voorstellen. <span class="pagenum">[<a id="pb372" +href="#pb372">372</a>]</span>Wij, Hindoes, verdeelen den tijd in +verschillende perioden. Wij leven thans in de periode der verwoesting. +Oorlog, doodslag en verwoesting van landen en steden is over de geheele +wereld aan de orde van den dag. Durga regeert thans overal. Met aan +haar offeranden te brengen, hoopt men haar moordlust te koelen, m.a.w. +hoopt men de groote periode der verwoesting snel te passeeren. Het is +slechts eene zinnebeeldige voorstelling”.<a class="noteref" id= +"xd0e4041src" href="#xd0e4041">1</a></p> + +<p>Zoo weet de ontwikkelde Hindoe aan alle godenvereering eene hooge, +poëtische verklaring te geven, maar de onontwikkelde, zooals onze +gids, vat alles in zijne platte beteekenis op. Die vertelde ons, dat +het geitje, dat elken Dinsdag geslacht wordt, met zijn kop aan een +houten paal, die vlak voor Durga staat, vastgebonden wordt, dan door +een man met één slag op de kop, de kop wordt afgehakt, +“zooals Durga het ’t liefste ziet”. Den gewonen +Hindoe is niets bekend van de philosophie van de Veda en de beteekenis +zijner goden. Voor hem personifieert elk afgodsbeeld een werkelijken +god.</p> + +<p>Na den apentempel bezochten wij den koetempel. Deze tempel is +eigenlijk niets bijzonders, alleen dat daarin eenige bullen in plaats +van goden vereerd worden. Werkelijk levende bullen, die met bloemen en +heilig gras gevoed worden, worden daar dagelijks door duizenden +aangebeden en vereerd.</p> + +<p>Toen naar den tempel van Ganesha. Ganesha is de zoon van Siwa en +Durga en wordt voorgesteld als een kind met een olifantskop. Toen +Ganesha geboren werd, had het wurm geen kop. Durga was daarover erg +ongelukkig en toen kwam Siwa en zeide: “Ga naar buiten; het +eerste levend wezen, dat gij ziet zal zijn kop verliezen en deze zal op +den romp van Ganesha komen”. Durga deed alzoo en het eerste +levend wezen dat zij zag was een olifant. Haar lieftallig kind hield in +zijn jeugd, als vele kinderen, erg van zoetigheden; daarom worden hem +nog heden tal van versnaperingen geofferd. Hij reed in zijn jeugd bij +voorkeur op een rat, daarom zijn <span class="pagenum">[<a id="pb373" +href="#pb373">373</a>]</span>nu nog de ratten heilige dieren. De +Britsche regeering heeft zeer veel moeite hier in Benares, waar altijd +pestgevallen zijn en nu zelfs zeer vele, de ratten uit te roeien. Een +Hindoe sterft liever aan pest, dan dat hij een rat zou willen zien +dooden. Achter Ganesha was een bron, de Bron der Kennis. Drinkt men uit +die bron—dat water is zeer duur—dan wordt men helderziend, +alwetend. Ik wilde liever dom blijven, dan mij te wagen aan het drinken +van dit sop. Dit water wordt nog aantrekkelijker gemaakt, als men hoort +vertellen, dat het is het zweet van Vishnu, uitgezweet in een al te +dolzinnig doorgebrachten nacht.</p> + +<p>Wij bezochten nog eenige van zulke vermaarde tempels en hadden er +toen genoeg van. Wij besteedden liever den ons nog restenden tijd aan +het bezoeken van de Hindoe-school, door Annie Besant hier gesticht, en +hare theosophische vereeniging. Hoe Annie Besant er toe kwam hier in +deze fanatieke omgeving haar school te vestigen, zal, naar ik hoop, +haar en hare volgelingen duidelijker en verklaarbaarder zijn dan mij. +Het is waar, dat ook Buddha hier langen tijd vertoefde en zijne leer +voor het eerst in Britsch-Indië verkondigde. Dat ook Paulus hier +schijnt geweest te zijn en dat hier thans acht verschillende +zendelingsinstellingen de leer van Christus trachten ingang te doen +vinden. Waarom zou zij dan niet haar leer hier verkondigen, de +universeele broederschap van hieruit over de wereld zich laten +verspreiden?</p> + +<p>De Hindoe-school en college van Annie Besant, die door vrijwillige +gaven, bijna uitsluitend door Hindoesche beurzen, wordt in stand +gehouden en waar de leerlingen in den zuiver Hindoeschen godsdienst +worden onderwezen, bevat reeds meer dan 1000 mannelijke +Hindoe-leerlingen en ongeveer 200 vrouwelijke. Zij staan beide—de +jongens- en meisjesschool zijn streng gescheiden—onder +oppertoezicht van een Engelschen directeur en directrice, doch de +leerkrachten zijn voor verreweg het meerendeel Hindoe’s. In de +zaal, waar de gebeden worden gezongen, hangt een levensgroot portret +van Annie Besant.</p> + +<p>Wij bleven in Benares een dag langer dan de meeste toeristen gewoon +zijn te doen, niet zoo zeer om het vele belangrijke, dat hier te zien +is, dan wel om den geest van de stad beter in ons op te nemen. +Herhaaldelijk bezochten wij de stad op <span class="pagenum">[<a id= +"pb374" href="#pb374">374</a>]</span>verschillende tijden van den dag, +maar steeds weder overviel ons datzelfde gevoel van weemoed, dat wij +ook gevoelden, toen wij in Jeruzalem die vele huilende en lamenteerende +Joden voor een stuk oud en vervallen muur zagen staan, dien muur kusten +en met hunne tranen bevochtigden; of toen wij daar in verschillende +kerken der christenen soldaten vonden om den vrede te bewaren tusschen +katholieken en protestanten voor een elkander betwist venster of een +stuk balk.</p> + +<p>Onwillekeurig vraagt men zich hier af, zijn dat menschen uit +denzelfden tijd waarin ook wij leven, zijn het misschien eenvoudig +bekrompenen van geest, of zijn het ongelukkigen, wier geest beneveld +is? Benares met zijne afgoden en tempels, met zijne heilige rivier, +zijne heilige apen, heilige koeien, heilige ratten en vooral met zijne +bevolking en pelgrims, verwekte bij mij den indruk van een groot +krankzinnigengesticht.</p> +</div> + +<div class="div2" id="ch38"> +<h3 class="normal">Calcutta en Darjeeling.</h3> + +<p>Lang vóór ik er nog aan dacht, deze groote reis te +maken, las ik eens in een geïllustreerd tijdschrift een artikel +over Calcutta. In dat artikel werd deze stad zoo mooi beschreven en de +illustraties waren zoo aantrekkelijk, dat ik den indruk kreeg hier een +stad met een groote aantrekkelijkheid te zullen vinden. Toen ik dan ook +’s morgens vroeg in Calcutta arriveerde en naar het hotel reed, +dacht ik, dat de koetsier ons door eenige vuile buitenwijken voerde en +dat ook het hotel niet in een van de mooie straten van de stad gelegen +was. Doch nadat ik de stad in alle richtingen doorkruist heb, zoowat +alle straten met de voornaamste gebouwen zag, vraag ik mij af: hoe kan +iemand zoo’n moderne, Europeesche, onooglijke, oninteressante +stad zoo mooi voorstellen? Waar heeft de schrijver al dat moois gezien, +anders dan in zijne verbeelding? Er is in de heele stad niets de moeite +van een bezoek waard. Het is waar: er is een interessant museum, en er +is in den botanischen tuin, ver buiten de stad gelegen, een +waringin-boom, die de grootste van de geheele wereld genoemd wordt, wat +ik graag wil aannemen, want die eene boom lijkt wel een geheel bosch. +Maar de stad, de stad met haar even oninteressant native gedeelte, met +haar vuile haven en groote gebouwen, die alle den indruk geven alsof +zij er <span class="pagenum">[<a id="pb375" href= +"#pb375">375</a>]</span>slechts provisoir zijn neergezet, die stad is +leelijk en biedt den bezoeker weinig aantrekkelijks.</p> + +<p>Het is mogelijk, dat toeristen, die hun toer door Indië van +hieruit beginnen, een anderen indruk krijgen, omdat voor hen het leven +der inlanders dan nog vreemd is en zij hetgeen zij daarvan in Calcutta +zien, met meer belangstelling in zich opnemen; doch voor ons, die in +Calcutta onzen toer door Indië afsluiten, die het leven der +inlanders in alle opzichten op verschillende plaatsen origineeler, +interessanter, kleuriger en <span class="corr" id="xd0e4071" title= +"Bron: naïver">naïever</span> zagen, biedt dit hier geen +aantrekkelijkheid meer.</p> + +<p>Indien wij hier lang genoeg zouden blijven, dan konden wij ons +verblijf hier echter interessant genoeg maken, want nergens in +Indië wordt een zoo intensief sociaal leven geleefd als in deze +stad. De nationale beweging, waarover ik van uit Bombay reeds schreef, +heeft hier haar wortels, wordt van hieruit gevoed en van hieruit worden +hare vruchten over het gansche land verspreid. Ik schreef vroeger +reeds, dat de nationale beweging tot leus heeft: Indië voor +Indiërs, en dat zij beoogt van Engeland’s heerschappij +verlost te worden. Die beweging is echter nooit sterk geweest en zal +ook nooit zoo sterk worden, dat Engeland er iets van heeft te vreezen. +Dat moet elkeen gevoelen, die met zijn oogen open eenige weken in dit +land heeft gereisd. De bevolking bestaat te veel uit heterogene +bestanddeelen. De Mohammedanen, die een vierde van de bevolking +uitmaken, haten en wantrouwen de Hindoe’s, zooals deze +wederkeerig hen doen. De Mohammedanen zouden niets meer vreezen, dan +dat de heerschappij van het land in handen van de Hindoe’s zou +komen. De Hindoe’s zelf zijn in vier groote kasten verdeeld, die +ieder op zich zelf staan en die nooit op een voet van gelijkheid met +elkander kunnen samenwerken. De Brahmaan, de hoogste kaste, de kaste +der priesters, mag nooit de hand of ander lichaamsdeel aanraken van +eene lagere kaste; als hij dit doet door toeval of anderszins, dan moet +hij eerst eene zuivering ondergaan, alvorens hij weder met zijne +kaste-genooten in aanraking kan komen. Een hoogere kaste mag niets +eten, dat door iemand uit een lagere kaste is aangeraakt, en dit alles +gaat zóó ver, dat wanneer ik het zou mededeelen, geen +mijner lezers mij zou gelooven, die daarover niet vroeger het een en +ander gelezen had. Dit staaltje b.v.: Een fabrikant vertelde ons, dat +hij naast <span class="pagenum">[<a id="pb376" href= +"#pb376">376</a>]</span>zijn fabriek een rij huisjes had laten bouwen +voor zijn Hindoe-werklieden. Elk gezin bewoonde een +éénkamer-woning gratis. Op zekeren dag komt ’n +werkman tot hem en vertelde hem, dat hij die woning niet langer +gebruiken kon; het kwam hem te duur uit. De eigenaar vroeg: “Hoe +is dat mogelijk? Gij betaalt mij toch niets voor de +woning.”—“Ja,” zeide de werkman, “dat is +goed en wel, maar de man naast mij is van een lagere kaste en elken +keer als de wind west is en de rook uit zijne woning zich vermengt met +de rook uit mijne woning, dan is mijn eten onzuiver en mag het niet +meer genuttigd worden. Heb ik, zonder het te weten, het toch genuttigd, +dan moet ik eerst gezuiverd worden, en dat kost veel geld.”</p> + +<p>Zulke staaltjes heb ik bij dozijnen vernomen. De afscheiding +tusschen de kasten is zoo groot, dat in de eerstvolgende geslachten van +overbrugging geen sprake kan zijn. Nu preeken de nationalisten wel, dat +men voor een groot doel mag samenwerken, één algemeenen +vijand gezamenlijk mag verslaan, maar de lagere kasten zijn onder de +Britsche overheersching veel beter af, dan onder de regeering van hunne +hoogere geloofsgenooten, zij zullen zich nooit laten gebruiken om tegen +Engeland op te treden. Een troep heethoofden kan misschien hier of daar +eens weer een muiterij op touw zetten, doch groote, ernstige gevolgen, +kan die niet hebben. De leiders dezer beweging bestaan voor een groot +deel uit jonge mannen, die juist door den invloed der Britten in staat +zijn geweest gratis eene goede school te doorloopen waarvoor nu geene +gepaste werkkring te vinden is. Dat de zoon van een waterdrager, een +bullewagendrijver, een fabriekswerker, die heeft leeren lezen en +schrijven in zijn moedertaal, Engelsch en Sanskriet grondig kent, die +rekenen, geschiedenis en aardrijkskunde heeft geleerd, geen lust heeft +zijn vader in zijn vak op te volgen, is duidelijk. Deze jonge mannen +hebben hoogere aspiraties, waaraan, voorloopig althans, niet kan +voldaan worden. Enkelen hunner studeeren verder en worden onderwijzers +voor hun eigen kastegenooten, een heel enkele wordt gids voor +vreemdelingen, nog zeldzamer, vinden zij een plaats als klerk op een of +ander bureau; doch het meerendeel vindt geen geschikte bezigheid en +vormt een klasse van ontevredenen, die in de nationale beweging het +hoogste woord voeren. Door <span class="pagenum">[<a id="pb377" href= +"#pb377">377</a>]</span>het in het leven roepen van goede +industriescholen, waaraan in zeer vele plaatsen reeds is voldaan, hoopt +men aan dit euvel tegemoet te komen.</p> + +<p>Ook de vrouwenbeweging, die over heel Indië slechts eene +sporadische is, en die op het oogenblik nog niet veel meer op haar +program heeft dan tegengaan van de kinderhuwelijken, verbetering van +het lot der weduwen, opheffing van het purdah-systeem, en scholen voor +meisjes, vindt in Calcutta de krachtigste verdedigsters.</p> + +<p>Doch om al deze bewegingen te bestudeeren, er meer dan een +oppervlakkigen indruk van te verkrijgen, zouden wij hier langen tijd +moeten vertoeven. Wij bespraken onze passage op de boot, die ons van +Calcutta naar Rangoon zal brengen voor den 12en Maart, en de week die +ons nog rest, willen wij liever in een van de hooge bergstreken hier +doorbrengen, om ten minste één van de punten te zien, +waarheen de rust- en koeler klimaat-behoevende Engelschman zich begeeft +als <span class="corr" id="xd0e4086" title="Bron: ver lof"> +verlof</span>, tijd en geld hem dit veroorloven.</p> + +<hr class="tb"> +<p>Darjeeling, in het Himalaya-gebergte, dat 7100 voet hoog is, is +’t meest aantrekkelijke van deze plaatsen. De reis erheen is +echter niet zoo eenvoudig als wij ons die hadden voorgesteld. Als men +Calcutta om half vijf ’s avonds verlaat, dan spoort men tot half +negen naar Damookdeah, daar gaat men op een stoomboot over en vaart +gedurende twee uren op de rivier de Ganges. De rivier is daar niet zeer +breed en beide oevers zijn bebouwd, een volle maan bescheen het water +en gaf aan alles aan den wal wat wij passeerden, een phantastischen +vorm. Zoo in gedachten verzonken, <span class="corr" id="xd0e4093" +title="Bron: verbeelde">verbeeldde</span> ik mij in een wereld te +verkeeren van een halve eeuw geleden en een tocht te maken van +Groningen naar Sappemeer in een trekschuit of barge. Door mijne +reisgenoote werd ik uit mijn mijmering gewekt met de nuchtere vraag, of +wij niet wat zouden gaan eten, waartoe op de boot tamelijk goede +gelegenheid was.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-443a.jpg" alt= +"Een vrouw uit de volksclasse van Thibet (Darjeeling)." width="451" +height="578"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Een vrouw uit de +volksclasse van Thibet (Darjeeling).</span></p> +</div> + +<p>Om elf uur zaten wij aan den overkant van de Ganges weder in een +trein, doch moesten die om vijf uur ’s morgens weder verwisselen +met het bergtreintje, dan ons om één uur in Darjeeling +afleverde. Dat was, met het herhaaldelijk verwisselen van +reisgelegenheid, een zeer vermoeiende tocht, <span class="pagenum">[<a +id="pb378" href="#pb378">378</a>]</span>waarop geen van ons beiden was +voorbereid. Doch de tocht van Silliguri tot Darjeeling, den tijd dien +wij in het bergtreintje doorbrachten, biedt zooveel schoons, dat wij +onze moeheid geheel vergaten en geen berouw meer gevoelden over dit +laatste uitstapje in Britsch-Indië.</p> + +<p>Hoewel het Himalaya-gebergte veel grooter en daardoor grootscher is, +vertoont toch de weg naar Darjeeling veel overeenkomst met den weg van +Chur naar St. Moritz in Zwitserland. Van Darjeeling uit hebben wij bij +helder weer ’t gezicht op den berg Everest, den hoogsten berg in +de geheele wereld.</p> + +<p>De bevolking in Darjeeling is een geheel andere dan die wij tot +dusverre in Indië zagen. Hier predomineert het Mongoolsche type, +dat eensdeels groote gelijkenis vertoont met het Chineesche type, +anderdeels ons doet denken aan Eskimo’s en Laplanders. Wat vooral +bij deze menschen opvallend is, is de gelukkiger, levendiger, +vroolijker trek, die de vrouwen, op hunne gezichten vertoonen. Deze +menschen komen allen van Thibet en Nepaule en zijn van geloof +Boeddhisten. Zij werken hier in de theeplantages, die hier in menigte +zijn, of verdienen de kost met het bij de straat curio’s van +<span class="corr" id="xd0e4110" title="Bron: Thibeth">Thibet</span> te +verkoopen. Zij dragen geheel andere kleederen, zijn geheel anders +opgesierd, mannen en vrouwen dragen hun haar als de Chineezen in een +lange staart, maar hebben het andere hoofdhaar niet afgeschoren, en zij +zijn over het algemeen zeer warm gekleed. Het is hier ook zeer koud, +wij hebben alles, wat wij voor warme kleeding bezitten mede naar boven +genomen, en toch moesten wij ’s morgens en ’s avonds dicht +bij het vuur kruipen, om warm te blijven.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-443b.jpg" alt= +"Groep Nepauleesche vrouwen in Darjeeling." width="587" height="445"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Groep Nepauleesche +vrouwen in Darjeeling.</span></p> +</div> + +<p>Natuurlijk dient men hier uitstapjes in de bergen te maken, maar wij +willen den korten tijd dien wij boven zijn liever kalm doorbrengen om +wat tot rust te komen en om, alvorens wij naar nog heeter streken gaan, +eerst een paar dagen in een kouder klimaat te vertoeven. Wij bepalen +ons dus tot wandelingen in de naaste omgeving om telkens weder terug te +keeren naar de bazaar, de plaats waar alle volkstypen, die hier zijn, +samenhokken en een interessant geheel vormen. Want de menschen uit +Thibet en Nepaule zijn niet de eenige rassen die hier wonen, de Bhoteas +zijn even talrijk en dan zijn er nog Lepcha, Aka, Dhimal-, Mechi-, +Murmi- en Urava-rassen. Met <span class="pagenum">[<a id="pb379" href= +"#pb379">379</a>]</span>de photographieën die wij van die rassen +gekocht hebben in onze hand trachten wij de menschen, die wij in de +bazaar zien, te identificeeren.</p> + +<p>Morgen gaan wij naar Calcutta terug en nadat wij daar nog een dag +blijven om onze zaken te regelen, gaan wij ons inschepen naar Burma. +Daarmede is dan onze reis door Britsch-Indië afgeloopen en op +Amerikaansche wijze kunnen wij dan zeggen: <span lang="en">We have done +British-India</span>. In den waren zin des woords hebben wij +Britsch-Indië “gedaan” hetgeen mij spijt, want het is +een land, dat langer oponthoud, dieper studie, nauwer kennismaking met +zijn sociale en andere instellingen verdient. Maar voor alsnog is het +niet goed mogelijk voor toeristen langer dan wij deden in Indië te +reizen, daarvoor is het reizen er te vermoeiend, het klimaat te +afmattend en zijn de hotels, in het algemeen gesproken te <span lang= +"en">uncomfortable</span>. Ook zijn de hygiënische omstandigheden +nog niet van dien aard, dat men ergens het water durft gebruiken, melk +durft drinken en ongekookte groenten of vruchten, visch of vleesch +durft eten. Men moet den geheelen tijd op zijn qui-vive zijn, om niet +door een van de vele vreeselijke ziekten, die hier inheemsch zijn, +overvallen te worden.</p> + +<p>Niettemin waren wij lang genoeg in Indië, om niet enkele zaken +opgemerkt, en een algemeenen indruk verworven te hebben, en om niet +over enkele onderwerpen althans een oordeel te durven vellen. Ik heb +daarbij ook nog dit groote voordeel, dat ik reis in gezelschap van een +zeer intelligente vrouw, een vrouw, met zoo’n breeden blik, +helder verstand en algemeene ontwikkeling, als zelden geëvenaard +wordt. Alles wat wij opmerkten, wat wij hoorden vertellen, werd altijd +onmiddellijk gezamenlijk besproken en ons beider meening, indien die +soms mocht afwijken, gewikt en gewogen. Om onze lectuur vruchtbaarder +te maken, lazen wij nooit dezelfde boeken, doch verdeelden de lectuur +en bespraken dan onderling het gelezene. Door deze wijze van handelen, +zagen en vernamen wij twee in zes weken meer dan anderen doen, die veel +langer hun verblijf rekken. Herhaaldelijk viel het ons beiden op, dat +andere toeristen, die wij in verschillende plaatsen ontmoetten, en met +wie wij over het geziene van gedachten wisselden, niet de helft hadden +gezien of opgemerkt van hetgeen wij hadden gedaan en dat zij dikwijls +niets anders <span class="pagenum">[<a id="pb380" href= +"#pb380">380</a>]</span>dan een algemeenen indruk hadden, “<span +lang="en">that India is a dirty place</span>.”</p> + +<p>Dit laatste nu is, algemeen gesproken, volstrekt niet het geval. Men +moet, evenals wij deden, slechts even te voren het Heilige Land en +Syrië doorreisd hebben om te weten wat een “vuil land” +is. Als men vandaar komt geeft Indië den indruk van een zindelijk +land te zijn, waar, de omstandigheden in aanmerking genomen, van +overheidswege alle voorzorgen genomen zijn om het land zoo bewoonbaar +mogelijk te maken. Zelfs in de geheel Indische steden waar alleen de +inboorlingen wonen in overbevolkte nauwe straatjes, waar men alleen +achter elkander kan doorgaan, vonden wij nog altijd een zekere soort +zindelijkheid, die gunstig afstak bij wat wij van dien aard in +Syrië en Egypte zagen. Herhaaldelijk maakten wij elkander daarop +opmerkzaam. Hoogstwaarschijnlijk moet dit toegeschreven worden aan de +hygiënische voorschriften in den Hindoeschen godsdienst. De Hindoe +is verplicht zich dagelijks te baden en zijn lendendoek te wasschen. +Het kopervaatwerk moet elken dag geschuurd worden, andere is het +voedsel, dat het bevat onrein en mag niet genuttigd worden. Elk jaar is +er ’n dag waarop verondersteld wordt, dat de lente haar intrede +doet, den dag, waarop de geheele natuur zich verjongt, op welken dag +elke Hindoe, man en vrouw, nieuwe kleederen moet aantrekken en de oude, +afgelegde kleederen moet verbranden. Die dag valt in het begin van +Maart en is over het <span class="corr" id="xd0e4140" title="Bron: +geehele">geheele</span> land een algemeene feestdag. De jeugd vermaakt +zich den dag tevoren om elkaar met verfkladden te besmeren, en er als +de bontste harlekijns uit te zien. Groote vuren worden ’s avonds +overal ontstoken en de “oude plunje” daarop verbrand. Deze +enkele voorschriften, doch er zijn er meer, doen de Hindoe gunstig +afsteken bij zijn Mohammedaanschen broeder in Arabië. Deze laatste +draagt dikwijls zijn kleederen tot er geen stuk meer van heel is, en +zij hem letterlijk van het lijf vallen, en van wasschen zijner +kleederen schijnt hij geen begrip te hebben. In Indië passeert men +nooit een vijver, meer of rivier, of men ziet er tallooze mannen, +vrouwen en kinderen baden en zwemmen en hunne kleederen wasschen, die +dan door de heete zon in een ommezien weder gedroogd worden.</p> + +<p>Over het algemeen komt het mij voor, dat Engeland, in den korten +tijd, dat het Indië in zijn beheer heeft, van het <span class= +"pagenum">[<a id="pb381" href="#pb381">381</a>]</span>land gemaakt +heeft wat het kon. Ik laat de financieele kwestie geheel ter zijde, ik +weet volstrekt niet of Engeland te groote financieele offers van +Indië gevraagd heeft, of op andere wijze aderlating op Indië +heeft toegepast; om dat te beoordeelen zou ik over geheel andere +gegevens moeten kunnen beschikken, dan mij ten dienst staan. Ik zag +alleen de groote oppervlakten grond, die wij per spoor doorreisden, die +nu door goede irrigatie in vruchtbaren bouwgrond zijn herschapen. Het +is waar, er zijn nog duizenden en duizenden hectaren dorre, +onvruchtbare woestijnen, die op een stroomend, frisch water wachten, +maar alles kan niet op eens geschieden en ongetwijfeld zullen te zijner +tijd ook deze streken onder handen genomen worden.</p> + +<p>Door Engeland wordt bijna over het geheele land voor behoorlijk +onderwijs zorg gedragen. Wel zijn er nog een 80% analphabeten in het +land, maar het is niet zoo gemakkelijk om den Hindoe, en nog minder den +Mohammedaan het nut van goed onderwijs te doen begrijpen. In enkele +vorstenlanden heeft de vorst, de Maharatja, in zijn gebied het +elementair onderwijs nu verplichtend gesteld en langzamerhand zal +verplicht onderwijs over het geheele land wel wet worden. Er bestaan in +Indië nu 5 universiteiten in verschillende steden, in Bombay, +Madras, Calcutta, Allahabad en in Lahore, waar de vier verschillende +faculteiten onderwezen en doctorsgraden verkregen kunnen worden. Er +zijn tallooze middelbare scholen, kunst- en nijverheidsscholen, en in +al deze inrichtingen van onderwijs zijn voor de meisjes-leerlingen +dezelfde voorwaarden gesteld, als voor de jongens. Het schoolgeld is +miniem, en die niet kan betalen wordt zelfs van die minieme som +vrijgesteld, De meeste van die inrichtingen van onderwijs worden echter +nog niet door meisjes bezocht, omdat de Hindoe-vrouw, evenals hare +Mohammedaansche zuster zich nog aan de oogen der mannen onttrekt. +Alleen daar waar de Parsees wonen, zagen wij de scholen ook door +meisjes bezocht. Deze vrouwen zijn ook aan de verschillende +universiteiten te vinden, waar zij vooral in de medicijnen studeeren en +dan als doktoren voor de Hindoe- en Mohammedaansche vrouwen van +onschatbare waarde zijn, omdat het die vrouwen verboden is, in tijd van +ziekte een man te consulteeren. Een der Engelsche <span class="corr" +id="xd0e4149" title="Bron: dames-doktoren">dames-doctoren</span> +vertelde mij, dat er onder die Parsee-vrouwen <span class="pagenum">[<a +id="pb382" href="#pb382">382</a>]</span>zeer bekwame doktoren gevonden +worden, die soms ook uitstekende chirurgen blijken te zijn.</p> + +<p>Verder geeft Engeland zich alle moeite, om de kunstschatten, waaraan +Indië zoo rijk is, voor de toekomst ongeschonden te bewaren en ze +ter leering en bewondering voor elken bezoeker open te stellen. Niet +alleen dat daarvoor nergens een entrée geheven wordt, maar zelfs +is overal met groote letters duidelijk gemaakt, dat de daarin +aangestelde ambtenaren goed bezoldigd worden en het hun verboden is +giften aan te nemen.</p> + +<p>Naast deze en nog zoovele goede dingen, die hier onder en door het +beheer van Engeland tot stand kwamen, wil ik ook nog met een enkel +woord wijzen op ’t vele goede, dat hier door particulier +initiatief geschiedt, zoowel door mannen als door vrouwen. Uit den aard +der zaak kwamen wij tweeën niet zooveel in aanraking met de +sociale instellingen, door mannen-initiatief ontstaan, doch op een paar +door vrouwen tot stand gebracht en van overgroote beteekenis voor een +land als dit, wil ik wijzen.</p> + +<p>Als men thans door Indië reist, dan vindt men bijna overal, +zelfs in het kleinste stadje, een Lady Dufferin’s hospitaal, waar +alleen zieke vrouwen en kinderen worden opgenomen, die dan door +vrouwelijke doktoren en goede verpleegsters worden behandeld. In de +groote steden zijn deze inrichtingen door het gouvernement overgenomen, +doch nu kan ten minste elke vrouw in Indië, wier godsdienst het +verbiedt zich onder mannelijke geneeskundige behandeling te begeven, in +tijd van ziekte door eene vrouw behandeld worden. In den regel staan +deze hospitalen nog onder het oppertoezicht van eene Engelsche +vrouwelijke dokter, met een paar Parsee vrouwen-doktoren tot hare +assistenten, maar in sommige gevallen zijn toch reeds deze +Parsee-doktoren met het geheele beheer belast.</p> + +<p>Ook de ziekenverpleging staat overal zeer hoog, waar Engelsche +verpleegsters overkwamen om hier haar liefdewerk te verrichten en de +inlandsche vrouwen in deze taak te onderrichten. Overal is nog maar de +groote tegenstand te overwinnen, dien de Hindoe toont om zich in een +ziekenhuis te laten opnemen, of om zich in eigen huis te laten +behandelen en verplegen en zoodoende een out-cast, iemand, die niet tot +zijn kaste behoort, over den drempel zijner woning te laten komen en +zijn lichaam te laten beroeren. <span class="pagenum">[<a id="pb383" +href="#pb383">383</a>]</span></p> + +<p>Een ander zeer groot werk wordt bijna uitsluitend door vrouwen +uitgevoerd, hoewel zij daarbij financieel zeer krachtig door vele +mannen gesteund worden. Dit is de verbetering van den toestand van de +weduwen. Zooals men weet, werden vroeger de weduwen bij den dood van +den echtgenoot levend met zijn lijk verbrand; sedert dit door de +Britsche regeering verboden is, laten de familie en nabestaanden haar +een langzamen dood sterven. Zij worden als verachtelijke wezens +beschouwd, die ongeluk aanbrengen, overal waar zij zich vertoonen. Deze +weduwen zijn dikwijls niet ouder dan vier of vijf jaar, in vele +gevallen zijn zij weduwen alvorens zij ooit vrouw werden. Zij worden +zeer jong, in enkele gevallen reeds vóór de geboorte, +door de ouders uitgehuwelijkt en na intrede der puberteitsjaren aan den +man afgeleverd, Sterft de man, ook zelfs nog vóór zij +waren afgeleverd, dan zijn zij voor ’t geheele leven weduwen, +want een ander huwelijk mag niet door haar gesloten worden. Aan +allerlei gruwelen zijn zij blootgesteld en er is inderdaad in +Indië niets zoo beklagenswaardig als het lot van deze +kind-weduwen. Sedert een kwart-eeuw ongeveer heeft een Hindoe-vrouw, +Panditha Ramabai, zelf eene weduwe van goede familie, zich het lot dier +kinderen aangetrokken. Door eerst in Indië, daarna in Engeland en +Amerika, voordrachten gehouden te hebben, waarin zij het lot van die +kinderen beschreef, verkreeg zij geld en hulpkrachten, om verzachting +aan te brengen. Men heeft nu in verschillende plaatsen in Indië +zoogenaamde “homes” voor kind-weduwen, waar zij goed +onderricht ontvangen en waar zij leeren, om, onafhankelijk van +nabestaanden, op menschwaardige wijze in eigen onderhoud te voorzien. +Door de publieke opinie onophoudelijk wakker te schudden en de menschen +te wijzen op het onhoudbare van dezen toestand, hoopt men verbetering +tot stand te brengen. Er is nu reeds een beweging over geheel +Indië, om door de Engelsche regeering een wettelijken +minimum-leeftijd vastgesteld te krijgen, waarop huwelijken mogen +gesloten worden, en daardoor in de eerste plaats aan de vroege +huwelijken paal en perk te stellen.</p> + +<p>Men heeft mij vóór ik naar Indië ging en ook +later per brief zoo dikwijls gezegd en geschreven, dat het goed was, +dat ik eerst Britsch-Indië bezocht en daarna naar Java ging, omdat +ik dan kon zien hoeveel beter Java door Nederland <span class= +"pagenum">[<a id="pb384" href="#pb384">384</a>]</span>behandeld wordt +dan Britsch-Indië door Engeland. Ik ben zeer nieuwsgierig of ik +dat oordeel zal deelen. Het komt mij voor, dat Britsch-Indië, door +de verdeeldheid zijner bevolking, voor zelf-regeering niet rijp is en +nog lang de voogdijschap van een andere regeering zal noodig hebben. +Dat de over hem gestelde macht wel eens fouten zal maken door het +uitzenden van vertegenwoordigers, die niet voor hunne taak berekend +zijn, of door het treffen van maatregelen, die te veel een Europeesch +karakter dragen en met de Indische toestanden niet genoegzaam rekening +houden, is licht te begrijpen. Daarvoor behoeft echter de Britsche +regeering niet hard gevallen te worden.</p> + +<p>Iets anders is echter de persoonlijke verhouding der Engelschen +tegenover de inlanders. Enkele gunstige uitzonderingen daargelaten, +zijn de Engelschen zeer te laken over dit hun gedrag. Iedere inboorling +van Indië is voor hen een “native” en wordt door hen +met de grootste minachting behandeld. Al heeft de man ook eene +opvoeding in Engeland genoten, getoond een van de intelligentste +menschen te zijn en hier eene hooge positie te bekleeden, dan nog wordt +hij geboycott van hunne clubs, kan nooit verwachten bij een Engelschman +geïnviteerd te zullen worden, en kan zelfs geen lid worden van +eene leesinrichting, wanneer de Engelschen die voor hunne ontwikkeling +noodig hebben. Toen wij tweeën eens voor ’n kleinen afstand +onze plaats in den trein niet gereserveerd hadden en wij in de eerste +klasse zochten waar nog een plaats open was, vonden wij een waggon, +waarin slechts één heer zat. De stationschef, een +Engelschman, zag ons instappen en kwam onmiddellijk mededeelen, dat wij +daar toch niet konden gaan zitten: wij hadden dan te reizen met een +native. Wij zeiden geen bezwaar te hebben en bleven waar wij waren. Het +was echter als een loopend vuurtje op het perron bekend geworden, dat +twee Europeesche dames waren gaan zitten in een waggon met een native, +en elkeen kwam voor het venster om ons te bekijken en uit te maken welk +soort menschen wij waren. Wij hebben over ons gezelschap niet te klagen +gehad en met hem een interessanter gesprek gevoerd, dan met menig +Engelschman mogelijk is. <span class="pagenum">[<a id="pb385" href= +"#pb385">385</a>]</span></p> +</div> + +<div class="footnotes"> +<hr class="fnsep"> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" href= +"#xd0e4041src" id="xd0e4041">1</a></span> De Hindoe gelooft, dat de +wereld nu in haar vierde tijdsperiode verkeert, dat wij leven in de +Kali-Yug, die 18 Febr. 3202 vóór Christus begonnen is en +432.000 jaren zal duren. Dat wij nu leven in de tijdsperiode van +verwoesting. De eerste periode was Satya, de eeuw van waarheid, die +duurde 1728.000 j. De tweede Treta, de eeuw van behoud, duurde 1296.900 +j. De derde Dwapara, duurde 864.000 jaren.</p> +</div> +</div> + +<div id="ch39" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-455.gif" alt= +"Ornament" width="607" height="201"></div> + +<h2 class="normal">In Burma.</h2> + +<p>De Arankola, het mooie, kleine, zindelijke bootje van de British +India Steam Navigation Co., bracht ons in twee en een halven dag van +Calcutta naar Rangoon. Dat waren twee heerlijke, rustige dagen, die mij +lang zullen heugen. Wij waren de twee eenige damespassagiers eerste +klasse en ook het sterke geslacht was slechts door vijf jonge mannen +vertegenwoordigd. Het nette geriefelijke damessalonnetje was voor ons +alleen, en elk onzer had een groote comfortabele hut. Wij hadden een +gevoel alsof wij een private stoomboot hadden afgehuurd, waarvan het +geheele personeel te onzer beschikking stond. De jonge mannen, +vriendelijk en voorkomend en zich bij alles te onzer beschikking +stellend, droegen er niet weinig toe bij om dat gevoel te versterken. +Gedurende de drie groote maaltijden van den dag, waaraan ook de +kapitein, eerste machinist en eerste officier deelnamen, zat het kleine +groepje aan één tafel samen en werden wij door een +talrijke zwarte bedienden-troep bediend. Dan was er een algemeen +levendig gesprek, over Burma en de Burmeezen, over Britsch-Indië +en het Engelsch beheer, dan werd het Engelsche gouvernement tot in de +wolken verheven en dan voelden de Engelschen zich trotsch boven elke +natie staande. Het is voor ’n vreemdeling onuitstaanbaar den +blufferigen toon aan te hooren, waarop overal en altijd de Engelschman +over zijn land en volk spreekt, maar aan den anderen kant ligt daarin +toch ook veel te apprecieeren. Dat warme nationaliteitsgevoel heeft +toch ook zijn goede zijde, al schijnt het vrijwel een gevoel van +bekrompenheid.</p> + +<p>Om half acht verlieten wij Dinsdagmorgen de haven van <span class= +"pagenum">[<a id="pb386" href="#pb386">386</a>]</span>Calcutta en eerst +om vier uur ’s middags bereikten wij den mond van de +Gangesrivier. Al dien tijd brachten wij op deze rivier door en stoomden +de hier en daar mooi met hooge palmen en groote in bloei staande boomen +begroeide oevers voorbij. De overgang van de rivier in de baai van +Bengalen was bijna onmerkbaar, omdat ook daar de zee kalm was, als op +een meer. Het was een heerlijke rustige tijd, om lezende en droomende, +starende in de helderblauwe wolkenlooze lucht, door te brengen. Het +bracht ons weder in evenwicht en in staat van Burma en de Burmeezen in +korten tijd zooveel mogelijk in ons op te nemen. Tegen ongeveer elf uur +kwamen wij Donderdagmorgen in de Rangoon-rivier en kregen toen reeds +heel spoedig den gouden top van de groote, wereldbekende pagode van +Rangoon in het gezicht. Toch werd het nog bijna twee uur, alvorens wij +in Rangoon aankwamen, alle formaliteiten waren afgeloopen en wij aan +wal konden gaan.</p> + +<p>Nu waren wij in Burma en alsof wij een blad hadden omgeslagen van +een plaatwerk, zoo was op eens het beeld veranderd van hetgeen zich +thans aan ons oog vertoonde. Vlak bij de landingsplaats stonden de +rijtuigen met hunne bruine, naakte koetsiers en deze laatsten +bestormden ons om ons naar het hotel te brengen. Van het bijna leege +schip was niet veel te halen, de meesten moesten zonder vrachtje +huiswaarts keeren. Wij moesten echter eerst zien of er niet een beter +vervoermiddel te verkrijgen was, voordat wij ons in deze vierkante +vogelkooi op groote bandlooze wielen, met een paard als een rat, +nedervlijden. Al spoedig vernamen wij, dat deze “gharries” +de Burmeesche rijtuigen waren en wij ons daarvan te bedienen hadden. +Gelukkig zijn onze ingewanden reeds gewend om door elkaar geschud te +worden, zulke tochtjes doen ons heelemaal geen kwaad meer, hebben zelfs +dikwijls eene zeer heilzame uitwerking.</p> + +<p>Wat een heerlijke, verkwikkende, opvroolijkende indruk gaat van +Rangoon uit. Niettegenstaande het misschien een van de warmste plekjes +op aarde is en men verwachten kan, dat elkeen hier gebukt gaat onder +den deprimeerenden invloed van die nat-warme hitte, ziet men hier een +levendigheid en een vertier, en wat het meest aantrekt, een lach op +elks gelaat en een vriendelijke expressie in ieders oog, die +onwillekeurig eene stimuleerende werking op ieder mensch moet <span +class="pagenum">[<a id="pb387" href="#pb387">387</a>]</span>uitoefenen. +Nadat wij in het hotel onze kamers in bezit genomen hadden, begaven wij +ons onmiddellijk de straat op, hoewel de zon nog wreed-brandend hare +stralen op ons neder zond. Hier konden wij ons dus weder vergasten aan +het gezicht van vrouwen in de straten, vrouwen, die niet alleen, zooals +in Britsch-Indië, het zwaarste en vuilste werk verrichten, maar +vrouwen uit alle rangen van de maatschappij, die zich op straat +bevinden voor de verschillende dergelijke redenen als waarom zich ook +bij ons vrouwen op straat bevinden. De Burmeesche vrouwen zijn zeer +opvallend. Zij gelijken zeer veel op de Japansche en Chineesche +vrouwen, zij behooren trouwens ook tot het Mongoolsche ras. In hare +gele, rose, blauwe, mauve of anderskleurige zijden nauw om de beenen +sluitende sarong, hare wit geborduurde kabaja, hare lange, dikke, +zwart-glimmende haarwrong als een diadeem op de kruin van haar hoofd, +waarin altijd eenige versche bloemen steken, en een nooit ontbrekenden +vriendelijken lach in hare oogen, wandelt zij met hare gebloemde +Chineesche pajong boven haar hoofd in de eene, en eene brandende sigaar +in de andere hand, even vrij door Rangoons straten als de vrouwen van +elke beschaafde Europeesche natie in eigen land.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-453.jpg" alt= +"Een Buddhistpriester met twee leerlingen." width="720" height="479"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Een Buddhistpriester met +twee leerlingen.</span></p> +</div> + +<p>Rangoon heeft eene bevolking van ongeveer 300.000 zielen en daarvan +zijn slechts 80.000 Burmeezen.</p> + +<p>De anderen zijn menschen uit verschillende Oostersche landen. Velen +komen uit Britsch-Indië. Alle koelies bijv. zijn Hindoes uit de +laagste kaste, want nooit zal een Burmees zich verlagen om koelie-werk +te doen. Dan zijn er velen uit Thibet en China, uit Ceylon en Afrika en +ook onze Maleiers ontbreken niet. Europeanen vormen slechts een klein +deel en<a id="xd0e4197"></a> dat zijn bijna allen personen, die hier +slechts een tijdelijke functie waarnemen. Doch zoodra men Rangoon +verlaat en dieper het land intrekt, dan ontmoet men Burmeezen en niets +als dezen.</p> + +<p>Naast de Burmeesche vrouwen vallen in de straten van Rangoon de +Boeddhistische monniken ’t sterkst op. Ik beschreef ze reeds in +Ceylon, deze kaalgeschoren, bijna naakte mannen in hunne oranjekleurige +doeken gewikkeld, die hun geheele leven nietsdoende doorbrengen. Kerken +hebben de Boeddhisten niet, dus kerkdienst hebben zij niet te vervullen +en zelfs bij een sterfgeval, huwelijk, geboorte of zulk soort +omstandigheden <span class="pagenum">[<a id="pb388" href= +"#pb388">388</a>]</span>in eene familie doen zij geen dienst. Als de +hedendaagsche Boeddhist in zulke gevallen een priester verlangt, dan +gebruikt hij daarvoor een Brahmaan. Vroeger heette het, dat de +Boeddhist-monniken de opvoeding en het onderricht van de jongens tot +taak hadden en toen was er in Burma geen man, die niet een of meer van +zijne jongensjaren in een monnikenklooster had doorgebracht, daar had +leeren lezen in eigen taal en de Boeddhistische wijsheid had opgezogen. +Sedert er echter gouvernementsscholen zijn, zenden de meeste ouders +hunne jongens naar deze scholen en wordt het zedelijk verplicht +verblijf in een monnikenklooster voor elken jongen beperkt tot eenige +dagen in zijn geheele leven. Als opvoeders der jeugd kunnen de +priesters dus ook al niet meer beschouwd worden en hoewel de boeken van +Fielding Hall, die met zooveel sympathie schrijft over het Boeddhisme, +mij het mooie, poëtische in dezen godsdienst wel hebben doen +gevoelen, is hij er toch niet in geslaagd mij eenige sympathie voor dit +priesterdom in te blazen. Hun leven is zeer simpel, zij eten slechts +eens per dag en gebruiken alleen voedsel, dat door de jonge priesters +’s morgens is opgebedeld. Zoo luidt tenminste hun voorschrift, +doch of daaraan strikt de hand wordt gehouden, betwijfel ik, na hetgeen +ik daarvan in Ceylon zag en uit den mond van een priester vernam. Het +is een vreemd gezicht als men ’s morgens vóór +twaalf in een der drukke straten van de Bazaar loopt en men ziet dan +een lange rij Boeddhistische priesters één voor +één achter elkaar loopend met een groote steenen bak op +hun hoofd of om hun hals, gebeden prevelend, voorbij trekken; geen +moedertje blijft dan achter haar toonbank daadloos, allen komen uit om +in den steenen bak wat gekookte rijst, wat toebereide groenten, wat +brood of iets dergelijks te werpen. Sommige van die kleine vrouwtjes +staan reeds met hun zorgvuldig bereide gift op den rand van het +trottoir te wachten, tot de monniken komen aanloopen.</p> + +<p>Dit is niet de eenige wijze waarop een Boeddhist zijne zaligheid +koopt. Als hij een rijk mensch is, dan laat hij een mooi Boeddhabeeld +maken en bouwt daar een mooie pagode omheen, dat is de zekerste weg tot +eeuwige gelukzaligheid. Men kan die ook verwerven door het bouwen van +een klooster en als daartoe de middelen ontbreken door het plaatsen bij +een boom of aan den voet van een berg van een kruik koel <span class= +"pagenum">[<a id="pb389" href="#pb389">389</a>]</span>drinkwater voor +de passeerende menschheid, of door rustplaatsen in te richten voor den +vermoeiden voetganger. Er ligt een bijzondere soort vriendelijkheid in +den godsdienstvorm van deze menschen. Zij aanbidden geen God; Boeddha +was van meening dat er geen God was, die aanbidding verlangt, doch zij +gaan naar hun pagoden om Boeddha te verheerlijken. Geen man, noch +vrouw, noch kind komt daar zonder bloemen, zelfs de zuigeling op +moeders arm wordt een roos in het handje gestopt, om aan +Boeddha’s voeten neer te leggen. Al de pagode’s zijn elken +dag vol veelkleurige bloemen, die des avonds worden verwijderd, om +plaats te maken voor de frissche bloemen van den volgenden dag. Man, +vrouw en kinderen komen gezamenlijk hunne offeranden—altijd +bloemen en niets dan bloemen—brengen, knielen dan voor een der +vele Boeddhabeelden in deemoedige houding neder en prevelen een soort +gebed. Volgens Fielding Hall bidden zij echter niet, doch komt hetgeen +zij zeggen daarop neder, dat het leven ellendig is, alleen verdriet en +moeilijkheden baart en dat na den dood eerst het hooge geluk kan +aanbreken en dat zij Boeddha danken, omdat hij hen dat geleerd +heeft.</p> + +<p>De Boeddhisten bidden echter ook wel, doch niet tot God of Boeddha +zenden ze hunne gebeden op, maar tot de goede en booze geesten. Volgens +hen is er leven in alles. Boomen en planten, bergen en rivieren, rotsen +en steenen, alles leeft, in alles huist een geest. Deze geesten, die +goede en booze geesten kunnen zijn, aanbidden zij. Zulk een geest kan +een ziek kind gezond maken, een oogst doen mislukken, een vrouw de +liefde van haar man terugbrengen, of een jongeling’s hart doen +gloeien voor een of ander meisje. Die geesten beschikken over leven en +dood, over welvaart en ellende. Hen tot goed vriend te houden, met hen +op goeden voet te verkeeren, is politieke wijsheid en daarom doet een +Boeddhist alles waarmede hij zoo’n geest meent te kunnen +dienen.</p> + +<p>Wij begaven ons den eersten keer in schemerdonker naar de Shwe +Dagón Pagode, dat is de meest beroemde van alle pagode’s; +dan krijgt men het best een algemeenen indruk en ziet niet de +détails. Het miste zijne uitwerking op ons niet. Wij stonden +letterlijk verbaasd. Het was zoo geheel iets anders dan alles wat wij +tot dusver gezien hadden en de talrijke Boeddhisten, die met ons de +hooge stoep opklommen om daar <span class="pagenum">[<a id="pb390" +href="#pb390">390</a>]</span>boven hunne hulde te brengen aan den +grooten profeet en hunne bloemen aan zijne voeten te leggen, werkten er +toe mede om den diepen indruk, dien dat alles verwekte, te verhoogen. +Het was een schoon Oostersch beeld, dat ons met sympathie vervulde voor +de Boeddhisten en hun grooten voorganger. Den volgenden dag gingen wij +er bij helder daglicht heen en toen nam al dat klatergoud, al dat +gekleurde glas, dat bij avond als diamanten en robijnen schittert, en +al die honderden Boeddhabeelden, elk in een afzonderlijken pagode +rondom de eenige groote tombe, die het een of ander stuk van +Boeddha’s lichaam in haar binnenste herbergt, veel van het +verheven gevoel weg, dat ons des avonds had bezield.</p> + +<p>Rangoon is een mooie stad, veel mooier, veel Oosterscher en veel +interessanter dan Calcutta. Er zijn zeer mooie rijtoeren in en om de +stad te maken, die rondom de lakes is het schilderachtigst. Doet men +dien tocht ’s avonds tusschen vijf en zeven, dan heeft men nog +het voordeel om heel de élite van Rangoon aan zich voorbij te +zien trekken, vooral op een avond als er in het midden van een der +groote grasvelden, waarvan alleen de Engelschen het geheim schijnen te +bezitten om ze fluweel groen te maken, een muziekkorps van een of ander +Engelsch regiment een concert geeft. Dan hoopt zich daar heel de groote +wereld van dit cosmopolitische stadje in een betrekkelijk kleinen +cirkel bijeen, dan vindt men daar specimina van bijna alle +orientalische volkeren. Wij lieten ons rijtuig op kleinen afstand halt +houden om die bonte menigte beter te kunnen overzien. Op dat in-groene +grasveld, onder hooge palmen van allerlei soort, werd het militaire +muziekkorps omringd door Europeanen in hunne witte kleeding; Burmeesche +vrouwen en mannen in hunne veelkleurige sarongs en witte +kabaja’s, de vrouwen nog veel meer dan in de straten hunne haren +met levende bloemen versierd; door geheele families Chineezen, hare +staarten met gekleurde linten doorvlochten en mannen en vrouwen +zóó gekleed in zijden broeken en jassen, dat wij ze niet +van elkander konden onderscheiden; door Japanners in hunne eigen en +eigenaardige kleederdracht; door vele Hindoes en Parsees en door de +rijk met gekleurde koralen en gouden sieraden behangen Thibet-vrouwen. +Hier kwamen al de rijke lui van Rangoon bijeen, menschen, die althans +rijk genoeg om zijn eigen rijtuig, automobiel of <span class="pagenum"> +[<a id="pb391" href="#pb391">391</a>]</span>rijpaard er op na te +houden. Hier werd een stuk society-life afgespeeld, waarvan wij niet de +volle beteekenis konden begrijpen, omdat wij bijna geen dier menschen +kenden. Alleen van enkelen werd ons hunne beteekenis in de geld- en +handelswereld medegedeeld.</p> + +<p>Een van de bijzonderheden van Burma is wel het groote gebruik, dat +nog gemaakt wordt van olifanten als arbeidskrachten in de houtwerken. +Wil men dat echter goed zien, dan moet men dieper het land intrekken en +de oerwouden bezoeken. Men had ons gezegd en ook de gidsboeken +vermelden het, dat een paar mijlen van Rangoon verwijderd eenige +houtzaagmolens zich van olifanten als arbeidskrachten bedienen en wij +namen de moeite om een ochtend om zes uur op te staan en om half zeven +te rijden naar een dier gelegenheden. Het was echter alleen +ondergeschikt werk, dat daar door drie olifanten gedaan werd, het +andere geschiedt alles machinaal. Dat hadden wij in Ceylon reeds veel +beter gezien, zoodat wij dezen tocht vrijwel als een mislukten +beschouwden. Bij de groote pagode is een zoogenaamde witte, heilige +olifant. Het dier is echter heelemaal niet wit, alleen wat lichter +grijs van tint dan zijne broeders. Men beweert echter, dat het beest +bij de geboorte bijna wit was en bij de toeneming der jaren donkerder +van tint is geworden. Het dier heet echter nog de witte olifant.</p> + +<p>Behalve een overgroot aantal monnikenkloosters, bezit Burma ook +nonnenkloosters. Die zijn echter slechts weinig in aantal. De nonnen +gaan allen gekleed in een gele sarong met witte kabaja en daarover +losjes een rose getinte, zeer dunne shawl. Zij vallen in de straten +onmiddellijk op, omdat hare hoofden, evenals van de monniken, kaal +geschoren zijn. Als men ze ’s morgens vóór twaalf +uur in de straten ziet, hebben zij meestal ook een bedelpan op het +hoofd en verzamelen daarin de goede gaven der eenvoudige burgers. Deze +nonnen leven, als ’t kan, een nog doelloozer leven dan de +monniken. Zij doen letterlijk niets, zelfs besteden zij den tijd niet +aan het lezen der boeken van Boeddha. Zij meenen hemelsche zaligheid te +verwerven door zich van alle wereldsche genoegens te spenen. Wat een +hemelsbreed verschil met de Roomsch-Katholieke nonnen, waarvan wij +juist hier in de lepragestichten de meest sympathieke staaltjes van +zelfopoffering <span class="pagenum">[<a id="pb392" href= +"#pb392">392</a>]</span>zagen. Lepralijders schijnen hier in grooten +getale voor te komen, overal zijn hier tehuizen voor hen ingericht. Wij +zagen zulk eene inrichting voor mannen en een voor vrouwen, waarin 350 +lijders op de meest liefderijke wijze door Franciscaner nonnen +verpleegd worden.</p> + +<p>Moge het Boeddhisme ook veel aantrekkelijkheid bezitten en zeker de +meest poëtische godsdienst zijn, mij bekend, de Boeddhist-monniken +en -nonnen kunnen geen sympathie wekken. Terecht of ten onrechte +schrijf ik den lagen stand van ontwikkeling van de Burmeezen aan hun +invloed of althans aan hun voorbeeld toe. Niets-doen, in de volle +beteekenis van het woord, geeft recht op vereering in dit leven en op +eeuwige zaligheid hier namaals; dit is te gemakkelijk te verwerven dan +dat in dit heete land, waar men zoo vanzelf energieloos wordt, niet tal +van jonge mannen zich aangetrokken gevoelen om hunne lange haren te +laten afscheren en in een gelen doek gewikkeld verder het leven te +slijten. Tot daden, die eenige inspanning van geest of lichaam +vereischen, komen deze menschen nooit; ook gelooven zij, dat elkeen bij +de geboorte reeds is voorbestemd voor wat hem verder in het leven zal +wedervaren en dat het doelloos is zich daaraan te willen onttrekken of +dat te willen wijzigen. Van zulk een volk kan natuurlijk geen kracht +uitgaan, zulke menschen brengen de wereld niet vooruit.</p> + +<p>Ik bewonder mijzelf, dat ik hier nog de energie heb kunnen +verzamelen dezen brief te schrijven, die, in letterlijken zin, in het +zweet mijns aanschijns is ten einde gebracht. Over ’t geen wij +hier meer zagen en ondervonden, hoop ik op de boot naar Penang +gelegenheid te vinden het een en ander mede te deelen, want ’t is +hier eigenlijk veel te heet om een vin te verroeren. Als ik hier lang +bleef ben ik er niet zoo zeker van ook niet een Boeddhist-non te worden +en het verdere van mijn leven in een zalig niets-doen door te brengen. +<span class="pagenum">[<a id="pb393" href="#pb393">393</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch40" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-091.gif" alt= +"Ornament" width="607" height="210"></div> + +<h2 class="normal">Burma en op weg naar Penang.</h2> + +<p>Ik zit nu aan boord van de “Dilwara”, die ons van +Rangoon naar Penang zal brengen en ofschoon het ook hier snikheet is, +zal ik toch trachten wat meer van Burma en de Burmeezen te vertellen +dan ik in mijn vorig schrijven deed. Want dit land en volk is een +ernstige studie waard, het is zoo geheel verschillend van alle andere +volken. Eensdeels zijn zij eenige eeuwen bij anderen ten achter en +anderdeels zijn zij andere natiën ver vooruit. Dit laatste vooral +voor zoover het de positie der vrouwen betreft.</p> + +<p>Ons plan was geweest, minstens drie weken in Burma door te brengen, +naar Mandalay, de <span class="corr" id="xd0e4235" title="Bron: +interssantste">interessantste</span> stad in Burma te gaan, vandaar +naar Bhamo, een paar bergtoeren te maken en dan de Irrawadday-rivier +afgaande, naar Rangoon terug.</p> + +<p>Wij hadden de rondreiskaarten daarvoor reeds besteld den eersten dag +toen wij arriveerden en nog vol energie waren. Toen ik echter den +volgenden morgen na het ontbijt in de kamer van mijn reisgezellin +verscheen om gezamenlijk uit te gaan, vond ik haar weder ontkleed op +haar bed liggen, in Hindoe’s costuum, zooals zij het geliefde te +noemen en vast besloten “den heelen dag geen vin te verroeren, +omdat zoo’n hitte niet te verduren is”. Ik toog er toen +moedig alleen op uit en vernam dat Mandalay op het oogenblik nog veel +heeter dan Rangoon is, dat de booten op de smalle rivier, met de thans +hooge oevers (omdat er weinig water in de rivier is) onuitstaanbaar +zijn van de hitte en de muskieten, die aldaar bijzonder bijtlustig +zijn, en dat wanneer wij het in Rangoon <span class="pagenum">[<a id= +"pb394" href="#pb394">394</a>]</span>reeds te warm vonden, de +voorgenomen reis sterk ontraden moest worden. Toen ik met dat bericht +thuis kwam, besloten wij die reis op te geven en te trachten ons van +onze reiskaarten weder te ontdoen. Met een verlies van 10% lukte ons +dit. Wij moesten echter tot den 21en Maart in <span class="corr" id= +"xd0e4242" title="Bron: Rangooon">Rangoon</span> blijven, omdat er geen +boot vóór dien tijd naar Penang ging.</p> + +<p>Wij hadden eenige introducties in Rangoon en ik had dien morgen +genoeg vernomen om ons nieuwsgierig te maken. Met een opwekkend woord +mijnerzijds en den prikkel om wat van Burma’s vrouwen te kunnen +vernemen, gelukte het mijn reisgezellin genoegzaam energie te +verzamelen om haar Hindoe’s voor een geciviliseerd toilet te +verwisselen en met mij er op uit te gaan. Ik had ook een victoria +bemachtigd, zoodat wij van de Rangoonsche gharrie verlost waren. +Regelrecht lieten wij ons naar het gemeentehuis brengen, alwaar wij met +den president en den secretaris van het gemeentebestuur een zeer +belangrijk gesprek hadden. Het was waar wat wij vernomen hadden, dat de +vrouwen van Burma het kiesrecht voor de gemeenteraden bezitten, evenals +de mannen, en dat daarvan door hen geregeld gebruik wordt gemaakt, +procentsgewijze evenveel als door de mannen. De vrouwen zijn ook +verkiesbaar, doch voor zoover de heeren wisten, was er nog nooit een +vrouw candidaat geweest voor een zetel in den raad. Maar sedert eenigen +tijd begonnen de vrouwen zich te roeren, zij waren ontevreden met +genomen besluiten, en de naam werd genoemd van een dame, die zich bij +de volgende verkiezing candidaat zal stellen. Wij vroegen het adres van +die dame en na nog tal van inlichtingen ontvangen te hebben, omtrent +verschillende gemeente-instellingen, scholen, gevangenis, hospitalen +enz., gingen wij die dame, Mah Illà Oung, opzoeken.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-463a.jpg" alt= +"Mah Illà Oung." width="454" height="586"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Mah Illà +Oung.</span></p> +</div> + +<p>Dat was een vrouw naar ons hart. Zij was thans weduwe, doch reeds +bij het leven van haar man, die een van de hoogste posities hier in +Engelschen dienst bekleedde, stichtte zij verschillende sociale +instellingen en trachtte zij de Burmeesche vrouwen te vereenigen. Zij +was reeds twee keer in Engeland en werd zoowel door koningin Victoria +als door koning Edward en koningin Alexandra in particuliere +audiëntie ontvangen, waarop zij hen over toestanden in Burma met +betrekking tot <span class="pagenum">[<a id="pb395" href= +"#pb395">395</a>]</span>de opvoeding der Burmeesche meisjes inlichtte. +Vooral door haar toedoen is er ’n groote verbetering gekomen in +de opvoeding der Burmeesche meisjes, die nu, voor zoover ’t de +hoogere en middenklasse der bevolking betreft, allen naar school gaan. +Haar ideaal is co-educatie voor jongens en meisjes, dat dan ook in de +beide scholen, door haar in Rangoon gesticht, strikt wordt doorgezet. +Haar scholen worden door 370 en 420 kinderen bezocht. De leerkrachten +zijn grootendeels Burmeesche onderwijzeressen. Wij bezochten beide +scholen en woonden een geheelen morgen ’t onderwijs in de +verschillende klassen van een der beide scholen bij, dat in de hoogere +klassen geheel in de Engelsche taal gegeven wordt. Het was een genot +die kleine Burmeesjes en Chineesjes te hooren en te zien. Het onderwijs +brengt de kinderen zoover, dat zij, zoo gewild, in Engeland of +Britsch-Indië een van de universiteiten kunnen bezoeken om een +doctorstitel te behalen, of met een tweejarigen cursus aan een school +voor opleiding tot onderwijzeres het examen voor dit vak kunnen +afleggen. Beide scholen staan onder de hoofdleiding van ’n +directrice, dames (Burmeesche), die in algemeene ontwikkeling en helder +oordeel, in kennis van talen en van literatuur voor de besten in Europa +niet behoeven onder te doen. Deze dames hebben hare geheele opleiding +in Rangoon ontvangen. Mevrouw Illà Oung vertelde ons, dat nu +haar streven is, in Rangoon een universiteit te krijgen, zoodat ook de +doctorsgraad in de verschillende vakken aldaar behaald kan worden. Zij +hoopt, dat dan wat meer vrouwen voor doctor in de medicijnen zullen +studeeren, waar groote behoefte aan is.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-463b.jpg" alt= +"Mah Nee Nee." width="467" height="586"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Mah Nee Nee.</span></p> +</div> + +<p>Hier in dit land van pagoden en kloosters, van nonnen en monniken, +hebben de vrouwen dezelfde rechten als de mannen. Huwelijken werden tot +voor korten tijd zonder priesters en zonder burgemeesterbriefjes +gesloten; meisje en jongen komen overeen om te zamen een gezin op te +zetten en als de ouders het goed vinden, wordt daaraan op zekeren dag +gevolg gegeven, meestal voorafgegaan door ’n eenvoudig huiselijk +of familiefeest. Tegenwoordig helpt een Brahma’sche priester den +band tusschen de jongelieden leggen. Doch ook nu nog behoudt het meisje +in het huwelijk haar eigen naam en wat meer zegt, haar eigen bezit en +recht op haar eigen verdienst. De meeste Burmeesche vrouwtjes +verdienen, ook <span class="pagenum">[<a id="pb396" href= +"#pb396">396</a>]</span>in het huwelijk, haar eigen onderhoud, evengoed +als de mannen. Zij bezitten een stuk grond, dat zij zelf bebouwen, zij +hebben haar eigen standplaats in de bazaar, waar zij zijde (dikwijls +zelf geweven), zilver, houtsnijwerk of andere zaken verkoopen, zij gaan +daags naar hunne kantoren of scholen, waar zij werken of onderwijs +geven, of zij voorzien op andere wijze in eigen onderhoud. Even +gemakkelijk als zij trouwen, kunnen zij ook scheiden, als een van +beiden daartoe den wensch te kennen geeft en naar het bureau gaat, waar +zij als man en vrouw staan ingeschreven. Als zij dan daar mededeelen +dat hij of zij het huwelijk wenscht te ontbinden, dan wordt na eenige +dagen ook de andere partij opgeroepen, vastgesteld wat ieder hunner +vóór het huwelijk bezat en wat gedurende het huwelijk op +beider naam is aangekocht of door gezamenlijke inspanning verkregen. +Elk krijgt dan terug wat vóór het huwelijk het zijne was +en het andere wordt verdeeld. Echtscheidingen in Burma zijn evenwel +zeldzaamheden. De huwelijksband wordt om geen andere reden dan uit +zuivere liefde gesloten en schijnt tegen een stootje bestand te zijn. +Volgens de boeken van Fielding Hall gaat de hofmaking meestal van het +meisje uit, doch toen ik een jonge Burmeesche schoone vroeg of dat waar +is, gooide zij haar fijn besneden, zwart kopje op haar linker schouder, +keek mij schalks met haar glinsterende zwarte oogjes aan en antwoordde +bedeesd: “Ik geloof niet, dat meisjes daartoe den moed +hebben”. Maar toen ik haar, zooals zij daar voor mij stond, goed +opnam, toen wist ik, dat zij en Fielding Hall beide gelijk kunnen +hebben; zonder het in zoovele woorden uit te drukken, kan de hofmaking +toch heel goed van het meisje uitgaan. Zulke zwarte oogjes kunnen meer +uitdrukken dan de mond onder woorden kan brengen.</p> + +<p>Wij woonden in de school ook een godsdienstles bij. Men had het over +zielsverhuizing. Die les werd in ’t Burmeesch gegeven, doch alles +werd voor ons in het Engelsch vertaald. Wat ik daar hoorde, vind ik te +belangrijk om er niet in het kort hiervan melding te maken. De +Boeddhist gelooft niet aan een zielsverhuizing in den geest der +Hindoe’s. Hun godsbegrip is ook anders. Dit werd den kinderen op +de volgende wijze duidelijk gemaakt. Eerst werd verteld van de +electrische kracht die licht geeft, licht dat soms op grooten afstand +van <span class="pagenum">[<a id="pb397" href= +"#pb397">397</a>]</span>de lichtgevende kracht schijnt. De kinderen +moesten zich nu een soortgelijke macht denken, die leven geeft. Een +levengevende macht was de hoogste macht. Men kon die macht God, Jehova, +Allah, of hoe ook, noemen, de naam was onverschillig, het was die +macht, die over de geheele wereld alles beheerschte. Het leven werd +verder vergeleken bij het electrische licht, de uitwerking van die +macht, die wij zien. Soms breekt door een of andere oorzaak het lampje, +het licht gaat dan uit. Zoo ook met het leven. Maar al is het lampje +gebroken, het licht bestaat als te voren. De lichtgevende kracht had +niet opgehouden te werken, het licht was niet verdwenen, het had +slechts een ander omhulsel noodig om opnieuw te schijnen.</p> + +<p>Toen ik zooveel van Burma en de Boeddhisten vernomen had, wilde ik +Rangoon niet verlaten, alvorens nogmaals een bezoek te hebben gebracht +aan de Shwé Dagon Pagode en de honderden pagoden rondom. Ik koos +daarvoor weder den tijd van schemerdonker. Het was alsof die tallooze +zittende Boeddha-figuren nu alle vriendelijk glimlachten en alsof een +liefelijke muziek klonk uit die duizenden klokjes, die onzichtbaar aan +de groote en kleine pagoden hangen en door den wind in beweging worden +gebracht. Ik zag die bloemen brengende mooie Burmeesche vrouwtjes, met +hunne poppige bébé’s en de altijd vriendelijke en +hulpvaardige mannen nu met andere oogen, ik voelde groote sympathie +voor dit volk en zijne religie in mij opwellen. Jammer, duizendmaal +jammer, dat onder den invloed van Amerikanen, Engelschen en andere +Europeërs, dit volk langzamerhand zijne zeden en gewoonten begint +te verliezen, en zij en wij meenen, dat zij van ons zooveel leeren +kunnen. Zeker kunnen zij wat van ons leeren, maar daarnaast valt er +voor ons ook zoo heel veel van hen te leeren.</p> + +<p>Donderdag tegen den avond, nadat wij dus ruim een week in Burma +hadden doorgebracht, begaven wij ons aan boord van de +“Dilwara”. Dit is een oude boot, die oorspronkelijk dienst +deed voor troepenvervoer van Londen naar Calcutta. Voor dat doel werd +hij afgedankt en nu gebruikt de Britsch-India Steam Navigation Co. hem +als vrachtboot tusschen Rangoon, Penang en Singapore, met een begrensde +ruimte voor passagiers. Die begrensde ruimte is nu tot over de grenzen +bevolkt, het is alsof Indië al de nog resteerende toeristen <span +class="pagenum">[<a id="pb398" href="#pb398">398</a>]</span>opeens +heeft uitgeworpen en, bijeengepakt op deze boot, naar koelere streken +zendt. Het is grappig, hoe wij vele toeristen die wij in Ceylon of in +Indië in de vele hotels ontmoet hebben, thans hier bijeen vinden +en hoe levendig de gesprekken zijn onder al die heeren en dames, die +elkander op dit kleine plekje nu weder ontmoeten. Het is lang niet +gemakkelijk een hoekje te vinden om rustig te kunnen schrijven. De +medepassagiers zijn voor het meerendeel Engelschen en Amerikanen, die +nu op weg zijn naar Japan, doch er zijn toch ook betrekkelijk vele +Duitschers en eenige Oostenrijkers onder. Veel interessanter dan de +eerste klasse passagiers zijn de tusschendekpassagiers. Van over de +leuning van de brug zie ik juist op hen neer. ’t Zijn allen +natives, zegt de eerste officier tot mij. Maar dan toch natives van +bijna even zoovele tribes als er menschen daar beneden huizen. Dat is +een gemakkelijker te vervoeren bende dan de 1ste klasselieden. Wij +beklagen ons over alles, vinden de matrassen te hard, de hut te klein, +geen gelegenheid genoeg om al ons hebben en houën te bergen, het +ijs in onze dranken niet koud genoeg, de tien of twaalf gerechten, drie +keer daags op de menu voorkomend, niet variëerend genoeg. De +tusschendekpassagiers hebben allen precies zooveel ruimte, dat zij hun +matje kunnen uitspreiden, waarop zij zich neervleien als zij gaan +slapen, of waarop zij met gekruiste beenen neerzitten als zij wakende +zijn. Die laatste toestand komt echter alleen voor, wanneer zij hun +maaltijd gebruiken. Hun voedsel bestaat uit medegebrachte gekookte +rijst, bananen en wat gedroogde visch of vleesch. Zij nemen niet kwart +zooveel voedsel tot zich als wij gewoon zijn te doen en ze doen dat +zonder omhaal van tafelbenoodigdheden. Geen borden, geen mes, lepel en +vork, geen servet, geen drinkglas, niet van al die dingen die wij +overbeschaafde menschen meenen noodig te hebben om ons voedsel in den +mond te brengen. Zij zitten daar vlak naast elkander, geen speldruimte +is er tusschen hen overgelaten, en zij lijken allen tevreden. In deze +hitte zijn zij in hun element, hunne kleeren benauwen hen niet, +behoefte aan beweging gevoelen zij niet.</p> + +<p>Daar komen eenige jonge Engelsche athleten den eersten officier +overvallen met de vraag, of er niet ergens een hoek gereserveerd kan +worden, waar zij wat beweging kunnen nemen. <span class="pagenum">[<a +id="pb399" href="#pb399">399</a>]</span>Een Engelschman houdt het geen +drie dagen uit zonder den een of anderen vorm van sport. De Duitschers +kunnen zich onledig houden met musiceeren. Voor de ontstemde piano zit +steeds en altijd een van de Duitsche heeren en vergast ons soms op de +heele Wagnercyclus. Jammer, dat de piano niet bij machte is de goede +bedoeling naar waarde weer te geven. Vreemd, dat verschil tusschen die +twee groote naties, dat hier op dit kleine schip al bijzonder opvallend +is. De krachtig gespierde Engelschman, wiens energie in hoofdzaak in +armen en beenen huist en de min of meer smachtig uitziende Duitscher, +intellectueel veel hooger staande, zijne genoegens en afleiding zoekend +in geestelijk werk. Doch toen den tweeden avond een bal +geïmproviseerd werd, waren Duitschers en Engelschen beiden in hun +element. Niettegenstaande de hitte, en de meer dan beperkte ruimte, +waren er toch nog steeds drie of vier paren te vinden, die op de tonen +van de Waltzertraum-wals ronddwarrelden. Ons potsierlijk dik +kapiteintje, met zijne veel te korte beentjes, was onvermoeid. Kon hij +geen jong meisje of jong vrouwtje vinden om met hem op de tonen der +muziek “rond te zwieren”, dan beproefde hij zijn geluk bij +de ouderen. De bezitters van een kodak betreurden het allen, dat het +avond was en zij hem niet konden vereeuwigen, zooals hij daar +rondsprong. Er heerschte op dit schip zoo’n opgewekte toon, er +was den geheelen dag zoo’n onoverdreven vroolijkheid, er was +zooveel afleiding, dat de 2½ dag omvlogen.</p> + +<p>Het was Zondagmiddag na de lunch toen het anker werd uitgeworpen en +wij even buiten Penang stil lagen. De sloep met de doctoren voor de +medische inspectie kwam aan boord. Ik schrijf doctoren, want naast +mijne mannelijke collega liep ernstig en statig een klein Chineesch +vrouwtje, in zwart zijden pantalon en wijd hangend jasje, haar +glinsterende zwarte haren op Japansche wijze gekapt, die als de +“lady-doctor” werd geïntroduceerd. Ik liet mij aan +haar voorstellen, doch toen bleek, dat zij niets meer dan een +“trained nurse” is, die door de regeering is aangesteld +voor het medisch onderzoek der in Penang arriveerende vrouwen. Zij +heeft haar opleiding in het hospitaal te Penang genoten.</p> + +<p>Het bleek, dat op het schip toen het in Rangoon aankwam twee +doodelijk afgeloopen gevallen van cholera en een van <span class= +"pagenum">[<a id="pb400" href="#pb400">400</a>]</span>pest onder de +tusschendekpassagiers waren voorgekomen en daarom al die menschen nu +voor tien dagen in quarantaine gingen. Eerste en tweede klasse +passagiers konden echter aan wal gaan. Hadden wij dat vroeger geweten, +wij zouden niet zoo rustig en genoegelijk de reis op dit schip gemaakt +hebben. <span class="pagenum">[<a id="pb401" href= +"#pb401">401</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch41" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-488.gif" alt= +"Ornament" width="604" height="188"></div> + +<h2 class="normal">Penang en Medan.</h2> + +<p>Het is loonend eenige dagen in Penang door te brengen. De stad met +de geheele omgeving heeft zeer veel overeenkomst met Kandy in Ceylon. +Er is ongeveer dezelfde plantengroei, dezelfde soort bergen en dezelfde +soort villa’s voor de Europeesche bevolking. Maar de inlanders +verschillen hemelsbreed van die op Ceylon. Naast enkele Indiërs, +vindt men in Penang een overgroote meerderheid Chineezen, Maleiers en +een mengsel van deze beide laatsten. Chineesch en Maleisch is de +volkstaal, ook de kleederdracht dezer beide volken ziet men het meest +aan den weg. Elke vreemdeling moet onmiddellijk getroffen worden door +de groote zindelijkheid in de straten, zoowel in die, waar de +Oosterlingen, als in die waar de Europeanen wonen. Alles ziet er keurig +netjes en afgewerkt uit. De straten waarin in hoofdzaak Chineezen +wonen, kenmerken zich duidelijk aan de gekleurde lampions, die aan elke +woning hangen en aan de rood en blauw geschilderde plankjes met zwart +of goud gemerkte namen in Chineesche letterteekens. Geheele buurten +zijn door hen bevolkt en overal vindt men de kleine, nette gebouwtjes, +meestal in een mooien tuin staande, waarin deze menschen ’s +avonds bijeen komen en hun clubgebouw hebben. Opmerkelijk is het, dat +zoovele Chineezen hier, blijkbaar pas kortelings, hunne staarten hebben +afgesneden en er nu, zoolang hun haar nog niet rondom is bijgegroeid, +bespottelijk uitzien. De meening van de Europeanen in Penang is, dat de +republiek in China voor goed is gevestigd, en dat geen volk ter wereld +zoo rijp is voor een republiek als de Chineezen. Men vertelde ons, +<span class="pagenum">[<a id="pb402" href="#pb402">402</a>]</span>dat +alle Chineezen, waar zij zich ook ter wereld bevinden, georganiseerd +zijn. Elk hunner behoort tot zijn eigen geheim genootschap, waarvan zij +hulp en steun ontvangen in tijd van nood en die hen van de noodige +voorlichting dient. De positie van een Chinees kan niet zoo nederig en +slecht betalend zijn, dat hij zijne contributie voor zijn genootschap +niet vóór alles betaalt, en aan de voorschriften getrouw +blijft. Dat maakt het volk thans sterk. Zij zijn over de geheele wereld +overal <span class="corr" id="xd0e4295" title="Bron: dood gemakkelijk"> +doodgemakkelijk</span> te bereiken en daar al die genootschappen +gefedereerd en republikeinsch zijn, kunnen de instructies gemakkelijk +uitgedeeld en gehandhaafd worden.</p> + +<p>Wij bezochten in Penang een Chineeschen Boeddhistischen tempel, die +eene bijzondere vermaardheid bezit. Zoowel de omgeving als de tempel +zelf is zeer schilderachtig. De tempel is in een rots uitgehouwen, van +den top van den berg kan men het geheel overzien. Het Chineesche +Boeddhisme in Penang draagt meer het karakter van dat in Ceylon dan van +dat in Rangoon. Hier weder geen offers van bloemen aan Boeddha, doch +offers in geld en goed. Hier geen voedsel bedelende monniken, maar +priesters die een zekere welvaart bezitten. Wij zagen een groep van +acht priesters of monniken hun middagmaal nuttigen. Zij zaten allen op +een stoel aan tafel, de hoofdschotel was rijst, doch daarnaast een +dozijn andere gerechten, die bij de rijst genuttigd werden, en alles +werd met dunne stokjes zeer netjes en sierlijk naar den mond gebracht. +Is dat een trap van vooruitgang in beschaving, vroegen wij ons af. Deze +menschen zitten niet meer op den grond, zij eten hun rijst niet met de +handen en zij bedelen hun voedsel niet. Het mag zijn, doch de tempel in +Penang, hoe schilderachtig die er ook uitziet, verwekt niet half die +sympathie als de Pagodes in Rangoon. In dezen tempel zagen wij ook +weder de afbeelding van zoovele duivels en draken en andere dingen om +bang van te worden, die gereed staan om de menschen na hun dood te +straffen, wanneer zij in hun leven iets boosaardigs gedaan hebben. Hier +was weder een Boeddhisme, zooals wij ook in Ceylon aantroffen. Dan is +het niet meer mooi; zoo kan Boeddha het nooit bedoeld hebben.</p> + +<p>Wij hadden in de twee dagen die wij in Penang doorbrachten, juist +tijd om een algemeenen indruk te krijgen en niets meer, en deze is een +zeer gunstige. Het is er echter het <span class="pagenum">[<a id= +"pb403" href="#pb403">403</a>]</span>geheele jaar door zeer heet en dat +maakt er het verblijf voor de Europeanen zeer afmattend.</p> + +<p>Wij verlieten Penang Dinsdagmiddag aan boord van de +“Calypso”, een Engelsche boot, en kwamen Woensdagmorgen in +Deli aan. De Nederl. Paketvaart-Mpij. laat Dinsdags slechts een +vrachtboot varen; wij zouden tot Vrijdag hebben moeten wachten, wilde +ik aan mijn nationaliteitsgevoel voldoen om overal eigen ondernemingen +te begunstigen, waar die te vinden zijn. Penang heeft een zeer +pittoresque haven, maar om daar bij een beetje stormachtig weder aan +boord te gaan of te landen, gun ik alleen mijne vijanden. Mrs. Catt +noch ik dachten levend aan boord van de “Calypso” te komen, +zoo ging de sampan, het bootje waarin de neger ons naar het schip +roeide, op en neer en links en rechts. Dan eens zaten wij op de top van +een golf, dan weder zakten wij zóó laag, alsof wij +regelrecht naar den grond gingen. Op al onze zeereizen zijn wij beiden +niet zoo nabij zeeziekte geweest als in dat kleine, nare ding. Tot +overmaat van ramp bleek het dat de man niet wist welke van al die +schepen de “Calypso” was, zoodat hij ons herhaaldelijk naar +een verkeerde boot bracht. “Goddank”, ontviel mij, toen wij +eindelijk het schip in de gaten kregen en wij naderbij kwamen. Er waren +slechts drie andere passagiers aan boord, zoodat wij een hut voor het +kiezen hadden.</p> + +<p>Om half acht kwamen wij Woensdagmorgen in Belawan-Deli aan, en +werden op dat vroege morgenuur aldaar reeds verwelkomd door mevr. +Lievegoed, mevr. van Hengel en mej. Baanders, die ons beiden een +heerlijke bouquet orchideeën aanboden. Ik gevoelde mij zoo +dadelijk thuis in Sumatra, alles klonk zoo familiair en sympathiek in +mijne ooren. Toen het treintje ons een uur later in Medan afleverde, +vond ik daar op het perron zoo waarlijk de lieve, goede, oude vriendin +en warme voorstandster van vrouwenkiesrecht, mevr. Kunst en hare +schoondochter, benevens eenige heeren. In het hotel De Boer waren een +paar rustige, frissche kamers voor ons in gereedheid gebracht en per +automobiel en rijtuigen brachten allen ons gezamenlijk naar het +hotel.</p> + +<p>Medan gaf mij op het eerste gezicht den indruk, alsof ik in Baarn +rondreed, alles ziet er niet enkel Europeesch, maar zelfs Hollandsch +uit. De geheele ontvangst, onze kamers, het geheele hotel, alles was +voor ons eene verrassing. In onze groote, <span class="pagenum">[<a id= +"pb404" href="#pb404">404</a>]</span>ruime, luchtige kamer staat +’t bed in een groote vliegenkast; dit is nieuw voor ons, maar het +lijkt mij wel zoo luchtig als de dichte gazen muskietnetten rondom de +bedden in Britsch-Indië. Ook de rijsttafel om twaalf uur was +“<span lang="en">a new experience</span>”. Wij hadden door +Britsch-Indië ook wel tot vervelens toe twee keer daags rijst met +kerry gehad, maar het was niet dat. Wij kregen een soepbord voor de +rijst en daarnaast een ander bord, waarop de tallooze bijspijzen +gestapeld werden, die door drie verschillende jongens achtereenvolgens +werden aangevoerd. Wij namen van alles een beetje “<span lang= +"en">just to try</span>”, maar toen het oogenblik was aangebroken +om er van te eten, wisten wij niet hoe er mede om te springen. +“You ought to know”, klonk de stem van mijne reisgezellin +verwijtend, en ik zette een gezicht als iemand, die “wist” +en vertelde haar, maar naar mij te zien en mij na te volgen. De +“<span class="corr" id="xd0e4318" title="Bron: +jonges">jongens</span>” wisselden echter heel rare blikken +onderling, die mij duidelijk toonden, dat wij niet op het rechte pad +waren, zoodat ik, alvorens ons voor de tweede maal op deze wijze in de +oogen der Javanen te compromitteeren, eerst bij onze goede vrienden zal +informeeren hoe wij in het vervolg met al die lekkere kostjes moeten +omspringen. Want lekker was het, daarover waren mrs. Catt en ik het +eens; zij, die anders niet van rijst houdt, kwam nu tot de ontdekking, +dat zij in Indië rijst en niets dan rijst wil nuttigen.</p> + +<p>Ook over de badkamers wil ik een woordje zeggen, want over een paar +dagen zijn wij er aan gewend en dan maken zij geen indruk meer. +“En hier zijn de badkamers”, zeide de hotelier tot ons, +toen wij in de geheimen van het hotel werden ingewijd. Een viertal +groote vertrekken met steenen vloeren, een waterkraan, aan de zoldering +een douche en aan den muur een spiegel, maar het allereerste dat men in +een badkamer verwacht,—een badkuip—ontbreekt. Men kan zich +in deze vertrekken ongegeneerd begieten met koud water, wat ik +vanmiddag, toen ik het van de warmte niet goed meer kon uithouden, +deed, met het gevolg, dat ik kort daarna begon te transpireeren, zooals +ik nog nooit in mijn leven heb gedaan, maar een bad nemen kan men niet. +Ook over het gebruik van deze soort badkamers zal ik eerst nog de +noodige inlichtingen moeten inwinnen, want het komt mij voor, dat zij +zoo alle doel missen. <span class="pagenum">[<a id="pb405" href= +"#pb405">405</a>]</span></p> + +<p>Kort nadat wij in het hotel aangeland waren, ontvingen wij een +telegram uit Batavia, een welkomstgroet in Nederl.-Indië, van de +ledengroep van de Ver. voor Vrouwenkiesrecht in Indië.</p> + +<p>Onze goede vrienden in Medan lieten ons gedurende de heete uren van +den dag tot rust komen, maar kwamen ons tegen vijf uur afhalen om een +rijtoer in en rondom de stad te maken, zoodat wij ons konden +oriënteeren en zij ons op de bijzondere plekjes opmerkzaam konden +maken. Bij deze en latere tochten werd mijn eerste indruk nog +versterkt, dat Medan en omstreken een bijzonder Hollandsch karakter +draagt en alles er zoo netjes en welvarend uitziet.</p> + +<p>Den tweeden dag van ons verblijf bezochten wij de tabaksonderneming +van de Amst. Deli-Compagnie. De hoofdadministrateur, de heer v. d. +Capelle, was zoo vriendelijk ons de auto te zenden om ons af te halen +en hij zelf en zijne zuster vergezelden ons over de uitgestrekte +bezittingen en legden ons de geheele tabakscultuur uit. Ongelukkig +waren de droogschuren geheel leeg, doordat de tabak pas naar Holland +was verzonden, doch wij zagen den nieuwen aanplant in verschillende +stadia van ontwikkeling, en de heer v. d. Capelle gaf ons van het +proces, dat de versch geplukte bladeren hebben door te maken, alvorens +zij als dekbladen voor de fijne sigaren naar de markt gestuurd kunnen +worden, zoo’n duidelijke verklaring, dat wij ons daarvan eene +goede voorstelling konden vormen. Vooral troffen ons op deze +onderneming de goede zorgen, die er voor de werklieden, de koelies, +genomen worden. Aan hunne geestelijke ontwikkeling, hunne ontspanning, +hunne gezondheid en hunne economische belangen wordt de grootste zorg +besteed. Deze onderneming, die met zoo grooten voorspoed werkt, schijnt +de nijvere mieren, die dien voorspoed helpen aanbrengen, bij de +verdeeling der winsten niet te vergeten.</p> + +<p>En nu zit ik reeds op de “Van Noort”, de boot van de +Kon. Paketvaartmaatschappij, die ons van Deli naar Batavia zal voeren. +Wij waren de week, die wij in Medan doorbrachten, zoo bezet, dat er +voor het vervolgen van dezen brief geen tijd overbleef. Ik zal dus nu +aan boord mijne aanteekeningen over dat verblijf uitwerken en aan hen, +die er belang in stellen, mededeelen. <span class="pagenum">[<a id= +"pb406" href="#pb406">406</a>]</span></p> + +<p>De dames in Medan hebben de geheele week voor de noodige afwisseling +gezorgd, en ons verblijf aldaar tot eene van de aangenaamste gemaakt +die wij in de laatste maanden doormaakten. Een van de eerste dagen +bracht men ons in aanraking met de vrouw en dochter van den +Chinees-majoor, die ons allervriendelijkst op een morgenbezoek ontving. +Wij vonden vooral in de moeder eene vooruitstrevende vrouw, die goed +Hollandsch spreekt en die zich voor verschillende zaken interesseert. +Doch zij is toch te veel nog vrouw van haar land dan dat er van haar +eenig initiatief kan uitgaan om den strijd op te nemen tegen verouderde +zeden en gewoonten. Haar 16-jarig mooi dochtertje is verloofd met een +jong man, dien zij nog nooit gezien heeft en dien zij, nadat het +huwelijk voltrokken en zij voor goed aan hem verbonden is, voor het +eerst zal ontmoeten. De moeder vertelde dat zij een dergelijk huwelijk +indertijd geweigerd heeft, dat zij het doorgezet heeft haar man eerst +te zien en hem toen de belofte heeft afgedwongen, dat hij nooit eene +tweede, wettige vrouw naast haar zou nemen. Haar dochtertje ging echter +op de oude wijze het huwelijk en daarmede voor haar het leven in. Ook +de weduwe, of liever een der weduwen, van den overleden Chinees-majoor +had den wensch te kennen gegeven ons te ontvangen en ook daar brachten +wij een kort bezoek. Deze dame sprak echter slechts enkele Hollandsche +woorden, zoodat een gesprek met haar niet goed wilde vlotten. Daar +interesseerde ons meer de typisch Chineesche woning, met den eigen +familietempel, waar nog eenige keeren daags offeranden geplengd worden +aan de nagedachtenis van den eerst eenige maanden geleden gestorven +heer des huizes.</p> + +<p>Zondagavond, 30 Maart, hadden wij de eerste openbare vergadering, +waar Mrs. Catt en ik over vrouwenkiesrecht zouden spreken. Het was een +snikheete dag en ’t was alsof de avond nog zwoeler was dan de +dag. Dat zal wel aan ons gelegen hebben, want wij hadden er tegen op +gezien om in een temperatuur van zoo om en bij 90 graden Fahrenheit een +lans voor de invoering van dat van zelf sprekend recht te breken. Wij +waren bevreesd, dat niemand de moed zou hebben om bij die hitte in een +zaal naar een voordracht over een, uit den aard der zaak, droog +onderwerp te komen luisteren. Wat dit laatste betreft viel het echter +bijzonder mede. <span class="pagenum">[<a id="pb407" href= +"#pb407">407</a>]</span>Toen wij om kwart over negen, het uur waarop de +vergadering zou beginnen, op het podium plaats namen, zagen wij voor +ons een zaal vol dames en heeren, wier belangstelling in de publieke +zaak groot genoeg was om de hitte in de zaal te trotseeren. Tot over +twaalf uur bleef het geheele gehoor aandachtig luisteren, eerst naar +onze voordrachten en toen naar de beantwoording van de ons gestelde +vragen, en toen bij het sluiten der vergadering mevrouw Lievegoed, die +deze bijeenkomst meesterlijk leidde, de aanwezigen attent maakte, dat +allen, die wenschten het streven der leden van de Vereeniging voor +Vrouwenkiesrecht in Nederland te steunen, dit konden doen door als lid +der vereeniging toe te treden, toen werden de daarvoor gereed gelegde +lijsten zoo druk geteekend, dat de wenschelijkheid onmiddellijk bleek +en ook werd uitgesproken, dat er een ledengroep in Deli en omstreken +gevormd zal worden.</p> + +<p>Toen wij den 1en April in den vooravond ook in Pangkalan Brandan, de +groote petroleumonderneming, met de daar aanwezige Europeanen, dit voor +ons zoo belangrijk onderwerp bespraken, bleek ook daar de +belangstelling en de sympathie groot en werden ook daar vele leden +gewonnen. Het was jammer, dat wij aan de uitnoodiging van de twee +andere ondernemingen, om ook daar te komen spreken, niet meer hebben +kunnen voldoen, anders was zeker de ledenoogst nog grooter geworden. De +ledengroep in Deli begint nu met 86 leden te werken en zal onder de +flinke leiding van mevrouw Lievegoed en enkele andere dames daar wel +spoedig nog sterk in aantal winnen. Opmerkelijk is zeker, dat zoovele +mannen zoo bereid gevonden werden ons pogen te steunen. Zij, die in +Indië zelve invloed op onze wetgeving missen, voelen krachtiger +dan de mannen in Nederland, hoe gemakkelijk in de regeeringslichamen de +belangen verwaarloosd worden van hen, die niet vertegenwoordigd +zijn.</p> + +<p>De heer en mevrouw Du Pont, hoofdadministrateur van de onderneming +“Pangkalan Brandan”, hadden daar alles prachtig voor ons +geregeld en ons op de meest voorkomende wijze gastvrij ontvangen. +Mevrouw Lievegoed vergezelde ons ook daarheen en leidde op even +eenvoudige en goede wijze als zij dat in Medan had gedaan, ook deze +vergadering.</p> + +<p>Het was een verrukkelijke tocht van Medan naar Pangkalan <span +class="pagenum">[<a id="pb408" href="#pb408">408</a>]</span>Brandan, +waarvoor de heer Van de Capelle ons een van de mooiste auto’s had +afgestaan, zoodat wij nu eenige uren achtereen door de uitgestrekte +tabaksvelden, rubberaanplantingen, pisang- en kokosnootbosschen vlogen, +in plaats van drie uren in een primitieven trein door te brengen. +Vooral des avonds, toen wij omstreeks middernacht langs de eenzame +wegen huiswaarts keerden en de volle maan ons pad met een zilvergloed +overgoot, toen schudden die wuivende pisangbladen en de mooi verlichte +reusachtige kokosnootpalmen bij ons alle drie de fantasie wakker, +zoodat wij zwijgend naast elkander zaten en alleen bij het voleindigen +van den tocht den uitroep slaakten: “Hoe verrukkelijk!” +Voor het eerst, na vele weken, ging ik dien nacht, heel laat, met een +kouden neus naar bed.</p> + +<p>Zou ik nog meer over Medan schrijven en over allen, die ons daar zoo +voorkomend hebben ontvangen; over het allerliefste gezin van dr. Van +Hengel; over de tallooze voorkomendheden van de goede mevrouw Kunst; +over.... neen, ik noem niemand meer, want ik ben overtuigd, dat ik er +altijd eenigen zou vergeten en onze waardeering voor al hetgeen men +voor ons deed, kan ik toch nooit geheel in woorden uitdrukken.</p> + +<p>Alleen met dezen totaalindruk wil ik eindigen: Medan is zoo’n +aardig Hollandsch stadje, er heerscht zoo’n opgewekte geest, de +temperatuur is er over het algemeen niet te heet (wij troffen het +bijzonder heet en droog), de avonden en nachten zijn zoo aangenaam +frisch, dat de Nederlanders, die aan de Oostkust van Sumatra +familieleden hebben, niet bezorgd behoeven te zijn, dat hunne zonen of +dochters, broeders of zusters, daar niet een gezond en genoegelijk +leven leiden, en verzekerd kunnen zijn, dat de omgeving in het geheel +op lichaam en geest eerder eene heilzamen, dan een deprimeerenden +invloed uitoefent. In Medan en omgeving behoeft niemand te +“verindischen”, zooals wij dat gewoon zijn te noemen: er +bestaat alle gelegenheid om geest en lichaam jong en frisch te houden +en, als de tijd van repatrieeren is aangebroken, als verbeterde +uitgaven van het Hollandsche ras in het vaderland terug te keeren.</p> + +<p class="alignright">5 April 1912. <span class="pagenum">[<a id= +"pb409" href="#pb409">409</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch42" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-091.gif" alt= +"Ornament" width="607" height="210"></div> + +<h2 class="normal">Aan boord van de “Van Noort” en aankomst +te Batavia.</h2> + +<p>Door een groote groep vrienden werd ons Woensdagmorgen in Deli +uitgeleide gedaan, vrienden, die werkelijk niet noodig hadden door +bloemen en souvenirs hun aandenken bij ons levendig te houden. Onze +gedachten zullen zeker nog menigmaal naar Sumatra’s Oostkust +teruggevoerd worden en met de grootste sympathie zullen wij gedenken +allen, die wij daar ontmoet hebben. Mrs. Catt benijdt mijne, in dit +opzicht, begunstigde positie, omdat ik mag hopen en verwachten allen +vroeg of laat in het vaderland terug te zullen zien; maar op hare +verzuchting: “<span lang="en">where and when shall I meet them +again</span>”, kon ik moeilijk het juiste antwoord geven.</p> + +<p>De Koninklijke Paketvaartmaatschappij had juist deze week niet haar +beste schuit in de vaart; wij moesten ons met de “Van +Noort” tevreden stellen, een boot, die ik het best kan +definieeren door de mededeeling, dat zij weldra aan de vaart, ten +minste op deze zijlijn, zal worden onttrokken; en dat is goed ook. Deze +boot strekt de maatschappij niet tot eer; het is niets te vroeg, dat er +een andere voor in de plaats komt. Laat ik hopen, voor de reizigers, +die na mij komen, dat dan op de keuken en wat daaruit te voorschijn +komt, een ander toezicht wordt uitgeoefend. Het lijkt nu allemaal te +veel op de menage van een welgestelde burgerhuishouding uit +Groningen’s of Friesland’s achterhoek, in plaats van op de +tafel van een eerste-rangshotel, waarop men als eerste klasse-passagier +toch min of meer aanspraak mag maken. Zuurkool met spek, snijboonen met +worst, hutspot met wortelen en uien, dikke <span class="pagenum">[<a +id="pb410" href="#pb410">410</a>]</span>erwtensoep met varkenskluifjes +en zulke schotels meer, mogen onze Hollandsche kelen strelen als wij +’s winters een flinken tocht op schaatsen achter den rug hebben +en bij onze Hollandsche oud-Indische gasten een aangename herinnering +wekken aan moeders pappot, maar bij een temperatuur van 90 gr. +Fahrenheit en hooger en dan voor Fransche, Engelsche, Amerikaansche en +andere toeristen, die aan zulk eten heelemaal niet gewend zijn, is zulk +een menu, middag na middag, eenvoudig ongenietbaar en onverteerbaar. +Als mede-passagier hoort men de gegronde klachten daarover in den regel +meer en krachtiger uiten dan de directie van de maatschappij, of de +hoofdpersonen op het schip. Om die reden wil ik er hier melding van +maken.</p> + +<p>De reis tusschen Deli en Batavia is een zeer aangename, omdat die +vol afwisseling is. Men is op zee, doch men ziet nog iets anders dan +lucht en water. Onophoudelijk gaat men links en rechts tusschen de vele +eilandjes door, die in de straat Singapore, in de Chineesche Zee, de +straat Banka en andere straten voorkomen en die met het bloote oog zeer +duidelijk te zien zijn. Met een goeden kijker kan men zelfs de +vegetatie op de meeste dier eilandjes zeer goed vaststellen., Ook biedt +het oponthoud in Singapore een interessante afleiding. Wij kwamen daar +Donderdag tegen den avond aan en gingen direct na het eten met den +kapitein en een ander heer als geleiders eenige uren aan wal. De stad +lag echter zoo in het duister, dat er niet veel te zien viel. Alleen +een rijtoer langs de haven, met de tallooze schepen van heinde en ver, +alle voorzien van de noodige lichten, bood een mooi gezicht. +Vrijdagmorgen gingen wij, met de drie andere dames, die met ons de reis +van Deli gemaakt hadden, reeds om zeven uur aan wal om gezamenlijk de +stad te doorkruisen. Vijf rickshaws waren spoedig genomen en toen +gingen wij in gezelligen optocht alle bijzonderheden van de stad zien, +een bezoek brengen aan de botanische tuinen, die in deze tropische +steden altijd een bezoek overwaard zijn, de Singapore’sche +waterwerken bewonderen en toen naar den weg, die naar het Chineesche +kerkhof leidt. Het was voor de Chineezen een soort heilige dag, een +dag, die aan de dooden gewijd wordt. Het kerkhof was te ver af, dat +konden wij niet meer bereiken, doch op den grooten weg daarheen zagen +wij onophoudelijk <span class="pagenum">[<a id="pb411" href= +"#pb411">411</a>]</span>een dichten drom Chineezen, mannen, vrouwen en +kinderen, in automobielen, eigen rijtuigen, gharries of rickshaws +gezeten, allen voorzien van de vele verschillende offeranden, die ter +eere der dooden op hun graf verbrand zouden worden. Wat wij daar hebben +zien heendragen, zou genoeg zijn om een geheel dorp weken lang te +onderhouden. Speenvarkens of dieren, die er heel veel op gelijken, +zagen wij geheel gevild en met een rijstrand en andere +ingrediënten voorzien, keurig opgemaakt, herhaalde malen ons +voorbij trekken. Taarten, vruchten, groenten, visch, vleesch, doch ook +stukken huisraad, doeken en shawls, en vooral tallooze bundels goud- en +zilverpapier met spreuken, aan de dooden gewijd, waren alle bestemd om +verbrand te worden, om de geesten der lieve afgestorvenen van +stoffelijk en geestelijk voedsel te voorzien.</p> + +<p>Singapore maakt bij avond en bij dag geen bijzonder aangenamen +indruk. In de stad treedt het Chineezen-element sterk op den voorgrond +en men voelt als bij intuïtie, dat men China en de Chineezen niet +mag beoordeelen naar de exemplaren, die men in deze havenstad ziet. +Vooral niet naar hetgeen spreekt uit de tronies der mannen en vrouwen, +die in de straten nabij de haven wonen en die leven van hetgeen zij +bemachtigen kunnen van de op zee verdiende centen van het lagere +scheepsvolk. Opmerkelijk was het, hoe in Singapore bijna alle Chineezen +hun staart hebben verloren, een bewijs, dat geen hunner meer twijfelt +aan het voortbestaan der republiek, anders zouden zij wel wat +voorzichtiger met dat kenteeken zijn geweest. Zonder staart hebben zij +uiterlijk alle aantrekkelijkheid verloren en hebben vervelende, domme +gezichten.</p> + +<p>Toen wij om twaalf uur op het schip terugkwamen, leverde het dek van +de boot een voor ons geheel nieuw gezicht. Wij hadden in Singapore tal +van medereizigers verkregen, zoodat elke hut geheel gevuld was, en alle +scheepsofficieren zelfs hunne hutten hadden moeten afstaan. Ons +gezelschap, dat eerst hoofdzakelijk Hollandsch was, was nu opeens zoo +cosmopolitisch mogelijk geworden. Heeren en dames van alle natiën +zouden de 36 uren, die ons nog van Batavia scheiden, de boot met ons +deelen. Ik kwam al ras tot de ontdekking, dat het toch wel goed was, +dat er een gedrukt voorschrift, in drie talen, in een van de salons +hing, hoe men zich op het schip heeft te kleeden en te gedragen. Toen +ik dat voor het eerst <span class="pagenum">[<a id="pb412" href= +"#pb412">412</a>]</span>zag, kon ik een glimlach niet onderdrukken, +maar nu begon ik het toch te apprecieeren. Een Hollandsche gravin, die +Fransch sprak, en Hollandsch vloekte; eene Fransche baronne, samen met +een Belg, die zich voor Franschman uitgaf; eenige Engelsche +jockey’s op weg naar Australië; en nog vele van die +interessante typen meer, die ik niet nader wil aanduiden, vormden den +groep nieuwe eerste klasse passagiers.</p> + +<p>Op Banka legden wij even aan, om de mail aan boord te nemen, een +paar koelies aan wal te laten gaan en om een geëmployeerde van +Muntok even gelegenheid te geven, eenige formaliteiten uit te voeren. +Het was jammer dat dit alles slechts minuten duurde en er van een aan +wal gaan geen sprake kon zijn. Ik had zoo graag even een kijkje genomen +op het eiland, dat ons zoo braaf van tin voorziet.</p> + +<p>De vier dagen aan boord van de “Van Noort” gingen snel, +veel te snel om, want niet alleen dat de reis gezellig en vol +afwisseling was, maar ook de frissche zeelucht koelde de temperatuur +genoegzaam af, om het ons des daags op het dek en des nachts in de hut +héél aangenaam te maken.</p> + +<p>In plaats van Zondagmorgen bij het ochtendgloren in Tandjong Priok +vastgemeerd te liggen, zooals ons voorspeld was, hadden de +goedgeloovigen, die al om 6 uur klaar stonden, om aan wal te gaan, nu +gelegenheid eerst te genieten van het mooie gezicht op de Duizend +Eilanden, waarvan vooral Edam, met zijn grooten vuurtoren, en met een +zee van geel morgenlicht overgoten, heerlijk groen tegen den blauwen +horizon afstak. Het eene eilandje voor, het andere na, dook uit de zee +op, tot wij eindelijk de haven van Priok in het gezicht kregen. Het was +werkelijk niet alleen mijn Hollandsch hart, dat sprak, het waren de +frisch groene oevers, groen in velerlei kleurschakeering en frisch door +de pas afgeloopen plasregens, die met het rood en zwart van de nieuw +geverfde schepen in de haven een zoo vroolijk en vriendelijk geheel +vormden, dat zij mij van verre reeds den indruk gaven, alsof Batavia +ons tegenlachte en die ons den vriendelijksten welkomstgroet boden, die +ons tot nog toe uit een van de vele havens die wij reeds op onzen reis +aandeden, gewerd. “O, kijk eens, hoe heerlijk frisch en +vriendelijk de haven er uit ziet,” riep ik mijn reisgezellin, die +minder vertrouwend op de voorspellingen van aankomst eener boot haar +morgenslaap niet te vroeg had <span class="pagenum">[<a id="pb413" +href="#pb413">413</a>]</span>onderbroken, door het hutvenster toe. Zij +lachte even; zij plaagt mij reeds lang, dat ik in Java alles van te +voren reeds naar mijn hart vindt, doch toen zij eindelijk toch +bovenkwam, moest ook zij toegeven, dat dit de vriendelijkste haven was, +die wij tot nog toe aandeden.</p> + +<p>Maar toen gebeurde iets, dat een schaduw goot over mijn trotsch +Hollandsch hart. Toen wij ten slotte vastgemeerd aan den steiger lagen, +klonk het kapiteinlijk bevel, dat niemand van boord mocht gaan en +niemand aan boord mocht worden toegelaten, vóór dat alle +eerste- en tweede-klasse passagiers voorzien waren van “een +toelatingskaart in Java”. Dat is wat nieuws, en eerst met 1 April +1912 ingevoerd. Niemand mag een schip verlaten, om in Java aan land te +gaan, zonder voorzien te zijn van een bewijs, dat hij of zij.... ja, +wat eigenlijk is. Als men in Indië geboren of Nederlander is, dan +krijgt men zoo’n bewijs voor niets, alle anderen hebben voor dat +papiertje ƒ 25 te betalen. Dit geld kunnen zij weder terug +ontvangen, als zij binnen zes maanden Java verlaten.</p> + +<p>Op mijne aan verschillende personen, die het konden weten, gestelde +vraag, wat deze maatregel beteekende, kreeg ik steeds ten antwoord, +“om minder gewenschte elementen te weren”. Maar dat kan +toch onmogelijk de reden zijn, want “minder gewenschte +elementen”, die eerste en tweede klasse reizen, kunnen immers +voor ƒ 25 een toelatingsbewijs koopen. Wil de regeering weten, nu +de toeloop van toeristen in Java wat begint toe te nemen, wie de +personen zijn, die het eiland doorkruisen, dan kan zij elken nieuweling +een vragenlijst laten invullen, zoodat men alle bijzonderheden (als zij +ten minste naar waarheid zijn ingevuld) van de tijdelijke of blijvende +gasten kent, maar om een sommetje van ƒ 25 te vragen van elken +niet-Nederlander, die Java binnentreedt, lijkt mij een +regeeringsmaatregel, die toont, “dat een klein land in kleine +zaken heel klein kan zijn.” Bovendien veroorzaakt deze maatregel +een oponthoud van vele uren, uren, die men daar op het schip wachtende +moet doorbrengen, totdat allen zoo’n toelatingsbewijs ontvangen +hebben, en dat op een oogenblik, dat naaste familieleden daar beneden +aan wal staan te wachten, hunkerend naar het oogenblik van wederzien; +uren, die mannen van zaken ontstolen worden van hun duren tijd, die +dikwijls met zoovele malen vijf en twintig gulden niet te betalen <span +class="pagenum">[<a id="pb414" href="#pb414">414</a>]</span>zijn. Was +het wonder, dat elkeen mopperde over dezen maatregel en elkeen +overtuigd was, dat het onmogelijk is, dien op den duur te handhaven. +Wij, op dit betrekkelijk kleine schip, hadden daardoor reeds een zoo +lang oponthoud, maar hoe zal dat zijn als de groote schepen met een +paar honderd passagiers aan boord binnenkomen! En al die last en moeite +voor een imaginair voordeel!</p> + +<p>Toen wij eindelijk verlof kregen om het schip te verlaten, vonden +mrs. Catt en ik daar beneden aan den steiger een vijftal dames, +bestuursleden van de ledengroep in Ned.-Indië, om ons te +verwelkomen. Drie lieve hoogere burgerscholiertjes, evenals de dames +bestuursleden in wit gekleed, en met strikjes van de +vrouwenkiesrechtkleuren getooid, boden mrs. Catt en mij elk een bouquet +aan van witte chrysantemums en goudgele bloemen, ook daarin zich strikt +houdende aan onze eigen kleuren. Een heer, de heer Nittel, was zoo +vriendelijk geweest de dames te vergezellen en ons in alles, maar +voornamelijk met de bezorging van onze bagage, van grooten dienst te +zijn. Eenmaal in Tandjong Priok aan wal gestapt, waren alle zorgen ons +ontnomen, voor alle gebeurlijkheden had men voorbereidende maatregelen +getroffen, wij hadden slechts in den gereedstaanden trein te stappen om +met het heele gezelschap in een gereserveerden waggon, naar Batavia te +sporen.</p> + +<p>Ook daar was reeds voor alles gezorgd. In het Hotel der Nederlanden +was een mooi paviljoen voor ons afgehuurd en daar vonden wij een +grooten standaard van witte en goudgele bloemen van de bestuursleden, +een groote mand bloemen in dezelfde kleuren van de presidente en +bovendien nog een zeer mooie mand bloemen van eenige oude vrienden uit +het vaderland. Een baboe, die ons gedurende ons verblijf hier is +toegevoegd, zorgde voor de ontpakking onzer koffers; wij konden ons in +de koele voorgalerij nederzetten om even van onze bewondering en +verwondering te bekomen. Want lang liet men ons niet met rust. Reeds +spoedig kwamen de reporters van verschillende couranten ons interviewen +om van onze reiservaringen te vernemen en over onze reisplannen in Java +het nadere te hooren. Maar ’t was gelukkig de eerste Paaschdag en +er viel daarom voor ons op dien en den volgenden dag niet veel te doen. +Om half zes ’s avonds kwam mijne zuster, de apothekeres Charlotte +Jacobs, die reeds bijna 30 <span class="pagenum">[<a id="pb415" href= +"#pb415">415</a>]</span>jaren in Batavia woont, ons afhalen voor een +rijtoer, die echter na korten tijd onderbroken moest worden door de +hevige stortbuien, die ons plotseling overvielen. Den kalmen Maandag, +die ons nog van de zeer drukke voor ons liggende week scheidde, +gebruikten wij om het Museum van Batavia te bezichtigen. Wij vertoefden +er van ’s morgens half tien tot twaalf uur en zijn nog lang niet +half dit buitengewoon belangrijk museum van Indische kunst en oudheden +door. Wij hopen er nog een anderen heelen morgen heen te gaan.</p> + +<p>Op onze geheele reis hebben wij nergens verzuimd de musea te +bezoeken, doch eene zoo belangrijke, leerrijke en kostbare verzameling +als in het museum te Batavia, hebben wij nergens aangetroffen. De +dochter van den directeur, mej. Tine Prange, had de goedheid ons dit +interessant gebouw rond te leiden en ons op alle bijzonderheden +opmerkzaam te maken. Zij was wel de meest gewenschte persoon, die wij +voor dat doel konden treffen, want niet alleen is zij in het museum, +waar haar vader de scepter voert, geheel tehuis, maar zij is zelf de +bezitster van eene zoo belangrijke en kostbare verzameling van +oud-Indische kunst, dat men ook aan hare particuliere collectie eenige +interessante uren kan besteden. Deze veelzijdig ontwikkelde vrouw, die +met zeer veel verstand en overleg een eigen verzameling opbouwt, is +haar vader in zijn veel omvattend werk een groote steun.</p> + +<p>Allerzonderlingst keek ik op, toen ik vernam, dat het museum in +Batavia, met zijn kostbaren en belangrijken inhoud, geen nationaal +bezit is, doch dat het opgebouwd en in stand gehouden wordt door eene +vereeniging, wier leden eene jaarlijksche bijdrage leveren of een +contributie betalen. Van het al of niet voortbestaan van zoo’n +vereeniging, van het al of niet in kas hebben van veel of weinig geld, +hangt dus de in standhouding en den verderen opbouw van dit belangrijke +museum af. Wordt het niet tijd, dat de regeering er toe overgaat deze +kostbare verzameling te annexeeren en de in standhouding en uitbreiding +te verzekeren, onafhankelijk van den wisselvalligen kasinhoud eener +particuliere vereeniging?</p> + +<p>Morgen begint ons werk hier en daar alles door de ledengroep van +Batavia uitstekend is voorbereid, hopen wij op groote +belangstelling.</p> + +<p class="alignright">Batavia, 9 April 1912. <span class="pagenum">[<a +id="pb416" href="#pb416">416</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch43" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-488.gif" alt= +"Ornament" width="604" height="188"></div> + +<h2 class="normal">Op Java.</h2> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">I.</h3> + +<p>Laat mij eerst vertellen, hoe wij hier in Batavia gehuisvest zijn, +want het hotelleven hier is in vele opzichten anders dan in Europa. Wij +zitten dan met ons beidjes in een eigen huisje, een paviljoen genaamd. +Daarin hebben wij een groote, luchtige slaapkamer met wat daarbij +behoort, een binnenkamer en een voorgalerij. Van de voorgalerij hebben +wij een ruim uitzicht over het Koningsplein. Denk niet, dat dit plein +eenige overeenkomst biedt met dat in Amsterdam. Hier is het een +onafzienbaar groote, groene weide met koeien en ander gedierte er in. +Over den drukken en breeden grintweg, die ons van het plein scheidt, +defileert Batavia’s bevolking voor onze oogen. Door kalmpjes in +een luien stoel in de voorgalerij te gaan zitten, zien wij genoeg om +onze gedachten bezig te houden en op een gemakkelijke manier het leven +hier te bestudeeren. Twee keer daags, voor de hoofdmaaltijden, moeten +wij eene wandeling van zoowat een halve mijl maken om naar het +hoofdgebouw te komen, het overige van den dag merken wij van het +hotelleven niets en zitten wij samen knusjes in ons eigen huis.</p> + +<p>Nu eens deze, dan gene van de dames hier stelt zichzelf met haar +auto voor een deel van den dag te onzer beschikking, zoodat wij in +korten tijd veel hebben kunnen zien. Ik zal mij echter niet wagen aan +eene beschrijving van Batavia, nu in den laatsten tijd zoovele literair +hoog staande personen hunne pennen in dienst hebben gesteld van dit +doel. Alleen wil ik deze opmerking maken. Hoe vele mooie lanen, hoe +vele <span class="pagenum">[<a id="pb417" href= +"#pb417">417</a>]</span>verrukkelijke plekjes, hoe vele belangrijke +gebouwen Batavia ook bezit en hoe welvarend de geheele stad er ook +uitziet, men krijgt toch telkens den indruk, dat Batavia nog niet af, +nog in wording is. In dat opzicht verwekt Medan een beteren indruk.</p> + +<p>Wij zijn thans een week in Batavia en hebben nu, om het zoo maar +eens te noemen, de werkweek achter den rug. Wij blijven nog een week +hier om verschillende inrichtingen van onderwijs te bezoeken, eenige +sociale instellingen te zien en nog een avond te gaan spreken in +Buitenzorg.</p> + +<p>De werkweek, die achter ons ligt, vergde geen hard werk van ons en +werd door heele prettige bijeenkomsten onderbroken, maar in een land +zóó heet en in een klimaat, waaraan wij nog niet gewend +zijn, en in een week, waarin ik familieleden en ook vrienden wederzag, +die ik in vele jaren niet had ontmoet en in een stad, waar ik bij +aankomst een groot pakket correspondentie uit Nederland op mij +wachtende vond, twee avonden in de eerste week te vullen met spreken +over vrouwenkiesrecht, deed ons toch wel een beetje opzien tegen dien +plicht. Zij ligt nu gelukkig goed en wel achter ons.</p> + +<p>Direct Dinsdag na de Paaschdagen, was er in Maison Versteegh een +thee georganiseerd, waarop de heeren- en damesleden van de Vereeniging +van Vrouwenkiesrecht alhier met ons en wij met hen konden kennismaken. +De dames, die zich tot een feestcommissie of tot eene commissie van +ontvangst geformeerd hadden, hadden voor dit doel de mooie bovenzaal +artistiek versierd met groene en witte en goudgele bloemen en linten, +zoodat alles in den toon was van onze vrouwenkiesrechtkleuren. Een +groot aantal heeren en dames werd ons voorgesteld, vele van hen voor +mij oude vrienden of bekenden uit het vaderland. Mrs. Catt won +stormenderhand de harten van de aanwezigen en heeft in deze eene week +in Batavia tal van warme vrienden gemaakt. Door de presidente van de +ledengroep in Batavia, de apothekeres mej. Charlotte Jacobs, werd ons +uit naam van de Nederl.-Indische leden een hartelijk welkom +toegeroepen, waarop eerst mrs. Catt en daarna ik een korte toespraak +hielden. Dat was het eenige officieele van dien dag, maar onofficieel +in gezellige gesprekken, waarin wij dikwijls zeer wetenswaardige +bijzonderheden vernamen van het leven op Java en van de verhoudingen +tusschen de <span class="pagenum">[<a id="pb418" href= +"#pb418">418</a>]</span>verschillende rassen, die hier leven, bleven +wij zóó lang bijeen, dat het etensuur, dat hier zeer laat +is, het ligt tusschen 8 en 9 uur ’s avonds, reeds verstreken was +vóór allen uiteen gingen.</p> + +<p>Woensdagavond was de groote voordrachtsavond. Daarvoor was de groote +schouwburgzaal afgehuurd, die zich tegen 9 uur, niettegenstaande de +bijna ondragelijke hitte, met heeren en dames uit alle rangen der hier +levende Nederlanders zoo goed als geheel vulde. Behoorde er voor ons +doorzetting en kracht toe om in die heete atmosfeer te spreken, niet +minder energie werd er aan den dag gelegd door al die toehoorders, die +tot aan het eind van den avond bleven zitten luisteren naar de +bespreking van een zoo droog en nu langzamerhand zoo afgezaagd +onderwerp als vrouwenkiesrecht. Door mej. Haarman, vice-presidente van +de ledengroep alhier, werd deze vergadering geleid en werden wij +tweeën aan het publiek voorgesteld. Mrs. Catt sprak over de +internationale beteekenis van den strijd voor vrouwenkiesrecht en hoe +door, of gepaard gaande met de nu ruim een halve eeuw bestaande +beweging voor vrouwenkiesrecht, de positie van de vrouw in de +maatschappij overal gaandeweg een andere, een betere is geworden. Dat +zij met hare gloedvolle voordracht, hare klankvolle stem en hare +sympathieke persoonlijkheid, elkeen voor zich innam en allen twijfel +aan het goed recht van onze zaak overwon, behoeft voor wie haar kennen +eigenlijk niet meer gezegd te worden.</p> + +<p>Het is niet aanmoedigend en het vereischt eene groote mate van +overtuiging, dat het <span class="letterspaced">moet</span>, om na +zoo’n spreekster te durven opstaan en voor dezelfde zaak op +andere wijze een lans te breken. Ik gevoel dat telkens zeer sterk, als +ik na Mrs. Catt het woord moet nemen om met andere argumenten ons goed +recht te bepleiten. Voortgaande op hetgeen Mrs. Catt in groote, breede +trekken begonnen was, schetste ik de evolutie der menschheid met +betrekking tot de veranderde positie der vrouw, vooral met het oog op +de Nederlandsche vrouw en toonde aan, dat onze verouderde wetten, die +met deze evolutie geen gelijken tred hebben gehouden, den toestand in +Nederland thans voor menige vrouw onhoudbaar hebben gemaakt. Nadat ik +gesproken had, was er eenige oogenblikken pauze, waarvan vele +aanwezigen gebruik maakten om de lijsten, die in eene bijzaal ter +teekening waren neergelegd, <span class="pagenum">[<a id="pb419" href= +"#pb419">419</a>]</span>voor hen, die als lid tot de vereeniging +wenschten toe te treden, te teekenen.</p> + +<p>Na de pauze werd gelegenheid tot debat gegeven, waarvan zoo goed als +geen gebruik werd gemaakt. Toen werd geannonceerd, dat zij, die na +langer nadenken toch nog bedenkingen hadden, deze schriftelijk konden +indienen, en dat Mrs. Catt en ik genegen waren, die dan alsnog des +Vrijdagsavonds te bespreken. Voor Vrijdagavond was een openbaar debat +uitgeschreven, waar ieder met bedenkingen tegen de invoering van +vrouwenkiesrecht voor den dag kon komen, waarop wij hadden te +antwoorden. Van de gelegenheid om schriftelijke bedenkingen te mogen +indienen, werd een ruim gebruik gemaakt, zoodat wij Vrijdagavond in de +prachtig met bloemen en vlaggen versierde logezaal ruimschoots +gelegenheid hadden, de ook bij ons bekende en eigenlijk overal gehoorde +argumenten tegen vrouwenkiesrecht te weerleggen.</p> + +<p>Mrs. Catt nam voor haar deel de drie bezwaren, die min of meer een +internationaal karakter droegen en die daarop neer kwamen, dat vrouwen +geen dienstplicht vervullen en daarom geen kiesrecht moeten hebben, dat +vrouwenkiesrecht, waar het is ingevoerd, de vrouwen ook geen hemel op +aarde gebracht heeft en dat de militante strijdsters voor +vrouwenkiesrecht in Engeland deze zaak voor de vrouwen overal bederven. +Hoog en breed vatte zij de weerlegging dezer argumenten op, wees aan, +dat oorlogvoeren in den regel beteekent huis en haard beschermen tegen +de indringing van vreemden en om de maatschappij, waarin wij leven +gaande en staande te houden. Evenals in tijden van vrede, bestaat er +ook in tijden van oorlog verdeeling van arbeid. De mannen trekken met +het zwaard in de vuist ten strijde, de vrouwen blijven tehuis om huis +en haard te beschermen en de productie in den staat voort te zetten, +deze niet te doen stilstaan. Zouden in een land de vrouwen met de +mannen uittrekken ten strijde, dan zou spoedig in zoo’n land alle +voortbrenging stil staan en het voortbestaan van den oorlog onmogelijk +maken. Zij wees er op, hoe Engeland onbewust dit de wereld heeft +getoond door in den onrechtvaardigen Zuid-Afrikaanschen oorlog de +vrouwen in de concentratiekampen op te sluiten en haar zoodoende te +verhinderen verder te produceeren. Uit den mond van president Stein +hadden wij vernomen, dat de Zuid-Afrikaansche <span class="pagenum">[<a +id="pb420" href="#pb420">420</a>]</span>vrouwen in één +jaar tijds zooveel hadden voortgebracht, dat daarmede de oorlog drie +jaren door de mannen kon worden staande gehouden, “maar”, +zoo zeide de heer Steijn, “toen eenmaal onzen vrouwen de handen +gebonden waren, moesten wij den strijd opgeven, was verder strijden +nutteloos en noodeloos.” Dat vrouwen strijden kunnen en als het +noodig is ook strijden willen, dat hebben zij in zoo menige episode in +de wereldgeschiedenis bewezen; het komt er maar op aan, en dat houden +zij steeds voor oogen, waar zij in een gegeven tijd en onder gegeven +omstandigheden het meeste nut kunnen stichten.</p> + +<p>Het tweede bezwaar, dat vrouwenkiesrecht nog nergens voor de vrouwen +een hemel op aarde getooverd had, gaf zij grifweg toe, doch het had wel +overal eene menigte andere goede zaken tengevolge gehad. De voornaamste +gevolgen, gevolgen, die direct de geheele menschheid ten goede komen, +gevolgen, die overal geconstateerd kunnen worden, waar vrouwenkiesrecht +reeds eenigen tijd heeft bestaan, zijn in de eerste plaats het verhoogd +zelfrespect der vrouwen, en eene verhoogde waardeering van den man, +grooter belangstelling in de zaken van algemeen belang en de +instaatstelling der vrouw om hare private en huiselijke belangen zelve +te behartigen en zichzelf en haar gezin te beschermen op eene wijze, +zooals alleen een politiek ontvoogde vrouw kan doen. Met enkele +gegevens lichtte zij deze voordeelen toe.</p> + +<p>Op de suffragette vraag antwoordde spreekster, dat deze vrouwen +ongetwijfeld het vrouwenkiesrecht-vraagstuk hebben gediend en +bevorderd, overal in het buitenland; dat het door haar optreden is, dat +de aandacht op deze zaak overal gevestigd werd en het nu “het +alles overheerschende vraagstuk” is geworden. Door haar +gewelddadig optreden hebben zij de wereld wakker geschud en, ofschoon +Mrs. Catt <span class="corr" id="xd0e4444" title="Bron: persoonhlijk"> +persoonlijk</span> tegen geweld is en gelooft in een vredige oplossing +van dit vraagstuk, meende zij toch de suffragettes niet te mogen +onthouden de waardeering, waarop elk aanspraak heeft, die den moed +zijner overtuiging niet alleen durft uitspreken, doch er ook voor wil +strijden en lijden.</p> + +<p>Ik had toen nog de beantwoording der vragen voor mijne rekening, of +de vrouwen wel kiesrecht noodig hebben, nu toch langzamerhand wordt +ingezien, dat de grieven der <span class="pagenum">[<a id="pb421" href= +"#pb421">421</a>]</span>vrouwen gegrond zijn en er in den loop van den +tijd wel gaandeweg betere wetten zullen komen.</p> + +<p>“Geduld” werd ons van dien kant toegeroepen. Verder kwam +het afgezaagde bezwaar van oneenigheid in de gezinnen, als de gehuwde +vrouw ook <span class="corr" id="xd0e4453" title="Bron: kiersecht"> +kiesrecht</span> zal hebben; de vrees, dat de vrouw, die kiesrecht +heeft, hare huiselijke en moederplichten zal verwaarloozen; dat er op +een schip geen twee kapiteins kunnen zijn, voorafgegaan door een +vergelijking van het huwelijk met een schip; het argument, dat de vrouw +geen belasting betaalt en als zij het doet, dan is het van het geld van +haar man en wie geen belasting betaalt, mag ook geen invloed hebben op +de besteding der belastingsommen; dat er meer vrouwen dan mannen in de +meeste landen zijn en bij invoering van vrouwenkiesrecht de mannen +overstemd zullen worden en nog enkele andere dergelijke argumenten, die +wij ook kennen van de vergaderingen in Holland. Bij de beantwoording +dier bezwaren zal ik niet stilstaan; wie er belang in stelt, ga naar de +eerste de beste vrouwenkiesrechtvereeniging in Holland en hoore naar de +weerlegging er van.</p> + +<p>De vergadering, die weder zeer druk was bezocht door personen van +beiderlei geslacht, hield ons weder van kwart over negen tot na +middernacht bezig en droeg een bijzonder vriendschappelijk en +sympathiek karakter.</p> + +<p>Zaterdagavond werd ons door tal van heeren en dames een diner +aangeboden, weder bij Versteegh. De tafelversiering, die bijzonder +aantrekkelijk voor ons was, omdat weder wit en goud de hoofdtonen +waren, was door eenige dames zelf tot stand gebracht. Vroolijke muziek +luisterde het bijzijn op, doch die bleek niet bepaald noodig te zijn om +eene vroolijke, gezellige, prettige stemming gaande te houden. De nacht +was reeds voor een goed deel verstreken toen wij uiteengingen; wij met +den wensch in het hart, dat wij de aanzittenden nog menigmaal, ook hier +in Indië, zullen mogen ontmoeten.</p> + +<p>De ochtenden werden door ons telkens besteed om met een der dames +een autotocht te maken en het een of ander van Batavia te zien, zoodat +wij met een gevoel van zelfvoldoening kunnen terugzien op deze +welbestede week. Wel vragen wij ons telkens af, “hoe lang zullen +wij dit drukke leven in zulk een heet klimaat volhouden” en +gevoelen wij, dat wij tot beperking van ons arbeidsveld moeten +overgaan. Ik <span class="pagenum">[<a id="pb422" href= +"#pb422">422</a>]</span>heb dan ook reeds moeten bedanken voor vele +aanvragen om voor vereenigingen of debatingclubs te komen spreken, die +niet regelrecht de bevordering van de belangstelling in het +vrouwenkiesrechtvraagstuk beoogen.</p> + +<p>Ik wil dezen brief niet eindigen, alvorens nog eens terug te komen +op de allerdwaaste maatregel door de Nederlandsche regeering hier +ingevoerd om het binnenkomen in Java voor landgenooten en vreemdelingen +te bemoeilijken. Wij waren er met het ons op het schip verstrekte +toegangsbewijs, waarvoor Mrs. Catt vijf-en-twintig gulden moest +betalen, nog niet af, want het bleek, dat wij dat bewijs nog eerst in +Tandjong Priok voor een ander hadden moeten inwisselen. Daarvan was met +geen enkel woord op de boot melding gemaakt, geen der passagiers was +gewaarschuwd dat men eerst na inwisseling van het op het schip +ontvangen bewijs, tegen een definitieve <span class="corr" id= +"xd0e4466" title="Bron: toetatingskaart">toelatingskaart</span>, die op +Tandjong Priok werd afgegeven, Java verder mocht binnentrekken. Daar +kwamen al die menschen na een uur sporen in Batavia aan om daar te +vernemen, dat het bewijs, dat zij hadden, eigenlijk niets waard was en +zij naar Priok terug moesten, om een nieuwe, ’n andere kaart te +halen. Heeft men ooit van zoo’n onbesuisden maatregel meer +gehoord? En is het wonder, dat vreemdeling en Nederlander vragen, of +wij in een land van gekken in plaats van in eene der koloniën van +het verlichte en beschaafde Nederland zijn aangekomen?</p> + +<p>Door middel van het Toeristenverkeer-Bureau en met hulp van den +Resident werd het ons gespaard naar Priok terug te keeren en werden ons +een paar dagen later de toegangsbewijzen overhandigd, nadat wij beiden +daarvoor, of voor wat anders, ƒ 1.50 hebben moeten betalen. In +welk land is Nederland ter schole gegaan, om zulk een maatregel te +leeren nemen? Mij is geen enkel land bekend, waar men vreemdelingen en +wat meer zegt, eigen landgenooten, het reizen zoo bemoeilijkt. Zelfs +Turkije, en dat was op het oogenblik, toen wij er kwamen, in oorlog, +ontvangt vreemdelingen gastvrijer.</p> + +<p>Ik heb van de vreemdelingen gehoord, dat zij bij de ontscheping voor +de groote moeilijkheid stonden geen vijf en twintig Hollandsche guldens +te bezitten en dat de ambtenaar, belast met de inning dier gelden, geen +vreemd geld in ontvangst nam. Zelfs op vertoon van een credietbrief, +die over <span class="pagenum">[<a id="pb423" href= +"#pb423">423</a>]</span>ettelijke duizenden guldens liep, kon men de +vijf en twintig gulden niet geborgd krijgen en moest men ten slotte +door een mede-passagier geholpen worden.</p> + +<p>Hoe spoediger deze zotte maatregel wordt opgeheven, hoe beter, wij +hebben er ons nu reeds in het buitenland belachelijk door gemaakt. Laat +het spoedig blijken, dat de regeering zich in dezen vergist heeft en +haar fout ongedaan wenscht te maken. De Nederlandsche regeering is de +eenige niet die wel eens fouten maakt; het strekt den feministen alleen +ten bewijs, dat eene regeering, uitsluitend uit mannen bestaande, wel +eens zeer onverstandig kan doen en dat de logica, die alleen uit +mannenbrein zou kunnen voortspruiten, wel eens ver te zoeken is in de +handelingen, die van de logische overwegingen het resultaat zijn.</p> + +<p><span class="letterspaced">Als vrouwen zoo eens +handelden?</span></p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">II.</h3> + +<p>In den regel begin ik mijn volgenden brief voor de courant, alvorens +ik mijn voorgaanden verzend, om te voorkomen in herhalingen te treden; +maar den laatsten brief sloot ik af en verzond dien, toen ik op het +punt stond een kijkje te gaan nemen in Concordia, waar de Batavische +jeugd zich vermaakte, met op de maat van de muziek, op een marmeren +terras rolschaatsen te rijden. Eens in de veertien dagen wordt hun +daartoe gelegenheid gegeven en de hitte, die mijne metgezellin en mij +het leven hier heel zwaar maakt, verhindert de jongens en meisjes van +Batavia niet om daar uren achtereen rond te tollen op een heel klein +baantje. Ik zou die kinderen gaarne even een lesje in het rolschaatsen +rijden willen laten nemen bij onze straatjongens op het Leidscheplein +of voor het Paleis van Volksvlijt, waar men zulke mooie draaiers ziet +maken en zulke verrukkelijke kunstjes ziet doen op het slechte +materiaal, waarover de meesten hunner beschikken, jongens die mij +altijd een genot verschaften als ik ’n poosje naar hun kunstig +gedoe kon blijven kijken. De kinderen hier hebben geene leiding gehad +bij het leeren rijden, zij rollen allen in groote snelheid voort, alsof +zij verplicht zijn in een minimum van tijd een maximum aantal malen het +kringetje rond te komen, geen enkele er onder, die ook maar een poging +<span class="pagenum">[<a id="pb424" href="#pb424">424</a>]</span>doet +er wat sierlijks, wat oogenstreelends van te maken.</p> + +<p>Maar nu ben ik op eene ontboezeming over het rolschaatsen rijden +gekomen, terwijl ik eigenlijk had willen zeggen, dat ik, na een week +niet meer tot schrijven te zijn gekomen, niet meer weet, waarmede ik +mijn laatsten brief afsloot en waarmede ik dezen zou moeten beginnen. +Dat is nu wel niet zoo erg, want na ’n week van zooveel +afwisseling en na zooveel wetenswaardige dingen te hebben gezien en te +hebben leeren kennen, kan ik er gerust een greep in doen en van het een +en ander melding maken.</p> + +<p>Het eerst wil ik vertellen van onzen tocht naar Buitenzorg. Van drie +kanten waren wij aangezocht om daar eene lezing te komen houden. +Eerstens van eenige dames, leden van de Vereeniging voor +Vrouwenkiesrecht en verder door een heeren-debatingclub. Beide +uitnoodigingen golden natuurlijk het vrouwenkiesrecht-vraagstuk. De +derde uitnoodiging was persoonlijk tot mij gericht en kwam van eene +afdeeling van het Nederl. Taalverbond en met de bedoeling, dat ik zou +spreken over de toestanden in Zuid-Afrika, in betrekking tot de +Nederlandsche taal. Daar wij echter deze week maar één +dag in Buitenzorg kunnen vertoeven, hadden wij geantwoord, dat de drie +groepen zich maar met elkander in contact moesten stellen en +gezamenlijk eene vergadering uitschrijven, waar wij over +vrouwenkiesrecht zouden komen spreken.</p> + +<p>Op Donderdag den 18en April was die vergadering uitgeschreven en op +dienzelfden dag was ons ook een particulier onderhoud met Z. Exc. den +gouverneur-generaal toegestaan. Reeds vóór acht uur +’s morgens stonden de heer en mevrouw Wevers Bettink met hun auto +voor de deur om ons naar Buitenzorg te brengen, waar wij even +vóór tien uur aankwamen. Ik heb reeds geschreven dat ik +over Java’s natuurschoon niet uitweiden zal, omdat daarvoor +vroeger en ook thans nog bevoegder pennen dan de mijne, in beweging +zijn gezet; alleen wil ik even aanstippen, dat de ongeveer 66 kilometer +lange weg, die Batavia van Buitenzorg scheidt, zooveel mooie +gezichtspunten levert, dat de autotocht in elk opzicht eene genotvolle +was. Bij onze aankomst in Buitenzorg werden wij door eenige dames en +heeren vandaar opgewacht en verwelkomd, maar ons oponthoud kon slechts +kort zijn, omdat de gouverneur-generaal ons om tien uur wachtte. Met de +grootste <span class="pagenum">[<a id="pb425" href= +"#pb425">425</a>]</span>voorkomendheid werden wij beide door Z. Exc. +ontvangen en werden ons alle gegevens verstrekt, die wij noodig hadden +om een goed inzicht in vele toestanden hier te verkrijgen. Het was ons +een waar genoegen te vernemen, dat Z. Exc. in zeer vele opzichten onze +gevoelens deelt, omtrent de opvoeding en het onderwijs van het +Javaansche meisje en omtrent de opleiding van eenige dezer meisjes tot +onderwijzeres. Ook bij de bespreking van vrouwelijke doctoren voor de +inlandsche vrouwen en voor hospitalen voor deze vrouwen, met +uitsluitend vrouwelijke medische hulp en de opleiding van vrouwelijke +doctor djawas, stond Z. Exc. veel dichter bij ons dan menige zijner +ambtenaren met wie wij deze kwesties reeds vroeger bespraken. Tot +dusver worden nog alle inlandsche meisjes, die zich aanmelden voor de +doctor djawa-school, teruggewezen, altijd onder een of ander +voorwendsel, doch eenvoudig omdat de machthebbenden bij dat departement +de moeilijkheid van het gezamenlijk met de jonge mannen te ontvangen +medisch onderwijs te zwaar inzien en de wenschelijkheid van het hebben +van vrouwelijke doctoren voor de inlandsche vrouwen niet genoeg voelen. +Ik hoop en vertrouw evenwel, dat daarin spoedig verbetering komt, dat +men het Javaansche meisje, dat die moeilijke studie en die latere zware +taak aanvaarden wil, steunen zal in plaats van moeilijkheden op haar +weg te plaatsen, dat men ook in Nederlandsch-Indië eindelijk zal +gaan inzien, dat voor de inlandsche vrouwen, die door godsdienst, zeden +en gewoonten geen mannelijke doctor aan haar ziekbed kunnen toelaten, +het verschaffen van vrouwelijke medische hulp eene noodzakelijkheid is. +In dat opzicht is Britsch-Indië ons een reuzensprong voor, daar +kan elke inlandsche vrouw, in tijd van ziekte, door een vrouwelijke +doctor behandeld worden.</p> + +<p>Het komt mij voor, dat de Nederlandsche vrouwen in +Nederlandsch-Indië, enkele zeer gunstige, niet genoeg te prijzen, +uitzonderingen daargelaten, haar maatschappelijke taak in dit opzicht +geheel verwaarloosd hebben, dat zij niet gevoeld hebben, dat de +zedelijke verplichting op haar rustte, beter voor hare native-sisters +te zorgen. Als zij wat dieper in het leven van de inlandsche vrouw +waren doorgedrongen, het vertrouwen van hen hadden weten te verwerven +en de spreekbuis waren geweest, die hunne nooden en behoeften aan de +<span class="pagenum">[<a id="pb426" href= +"#pb426">426</a>]</span>regeering of aan het groote publiek had +geopenbaard, dan, ik ben er zeker van, zouden ook in onze koloniën +voor de inlandsche vrouwen betere toestanden reeds bestaan. Was het +niet een man, dr. H. van Buuren, die een noodkreet heeft geuit om +betere verloskundige hulp voor de inlandsche vrouw te verkrijgen, een +noodkreet, die nog lang niet hard genoeg is geweest om de regeering ten +volle de verplichting te laten gevoelen, die zij in dezen tegenover de +inlandsche vrouwen te vervullen heeft? In Britsch-Indië was het +eene vrouw, Lady Dufferin, die hare stem over deze kwestie luide deed +klinken, en toen de Britsche regeering niet spoedig genoeg handelend +optrad, zelve de handen aan den ploeg sloeg en een fonds bijeenbracht, +dat na haar dood het Lady-Dufferinfonds werd genoemd, waaruit zij al +vast begon vrouwelijke doctoren aan te stellen en kleine hospitaaltjes +te stichten. Deze hospitalen zijn nu allen door de Engelsche regeering +overgenomen, de vrouwelijke doctoren daaraan werkzaam, +regeeringsambtenaren geworden en in alle steden van eenige beteekenis +kan nu de Engelsche inlandsche vrouw goede geneeskundige hulp van +vrouwen ontvangen. Ook de vorming van inlandsche vrouwelijke doctoren +wordt daar gesteund en in de hand gewerkt.</p> + +<p>Wij bezochten in Buitenzorg verder een inlandsche school van jongens +en meisjes en maakten er met een achttal Soendaneesche en Javaansche +meisjes kennis, die allen in den loop van dit jaar haar diploma voor +onderwijzeres zullen halen, doch thans nog als kweekeling op die school +werkzaam waren. Het is bedroevend te zien, hoe weinig meisjes nog aan +het onderwijs deel nemen; in alle scholen, die wij tot dusver +bezochten, zitten er in elke klasse van ongeveer twintig of +vijf-en-twintig leerlingen niet meer dan een of twee meisjes. In +sommige aanvangklassen zaten er drie of vier, maar dikwijls worden deze +meisjes door de ouders weder van school genomen, zoodra zij een paar +klassen doorloopen hebben. Voor een deel moet dat worden toegeschreven +aan de zeden der inlanders, waardoor het niet welvoegelijk gevonden +wordt, dat een meisje na de puberteitsjaren, en die treden in dit warme +klimaat reeds op tien à twaalfjarigen leeftijd in, met jongens +of mannen in aanraking komt.</p> + +<p>Ook maakten wij in Buitenzorg kennis met de zeer interessante +familie Motman, waarvan moeder en dochter een school <span class= +"pagenum">[<a id="pb427" href="#pb427">427</a>]</span>in het weven en +batikken voor inlandsche meisjes hebben. Met de grootste belangstelling +sloegen wij de verschillende procedé’s gade, die +zoo’n lap katoen heeft te ondergaan, alvorens het in mooie +harmonieerende kleuren en met artistieke figuren kan worden afgeleverd, +maar brengt men den tijd, die zulk werk kost, en de vele vrij kostbare +benoodigdheden om het geheele proces ten einde te brengen in rekening, +dan is zulk werk niet te betalen en daardoor voor de markt ongeschikt +en voor meisjes, die in eigen onderhoud willen of moeten voorzien, geen +geschikte levenstaak. Het is heel mooi, dat wij nog eens in de +gelegenheid waren, dat kunstige werk te zien verrichten, te weten, dat +vrouwen en meisjes zoo uit het hoofd die aardige figuren met hare +wasstaafjes op het doek kunnen tooveren, maar in den tegenwoordigen +tijd, nu al meer en meer de tijd van de vrouw ook geld waard wordt, nu +is deze kunst gedoemd van de aarde te verdwijnen, omdat zij te +tijdroovend en daardoor te kostbaar wordt. Het gaat er mede als met +onze mooie oude gobelins, over afzienbaren tijd zullen wij de uit de +hand gebatikte doeken nog alleen in onze musea kunnen bewonderen.</p> + +<p>Dien middag om half zeven was de vergadering voor vrouwenkiesrecht +uitgeschreven en toen wij in de smaakvol met bloemen en groen versierde +zaal van de Buitenzorgsche Sociëteit kwamen, werden wij aldaar +door verschillende dames en heeren, die de vergadering hadden +georganiseerd, opgewacht en werd ons ieder door een paar kleine, +schattige meisjes een mooie bouquet, die van Mrs. Catt met de +Amerikaansche, de mijne met de Nederlandsche vlag, geoffreerd. Op het +podium prijkten een paar manden met witte lotusbloemen, lotusbloemen +van zulk eene enorme afmeting en zoo fluweelig en vol, als ik nooit te +voren gezien heb. De president van de debatingclub leidde deze +vergadering, waarin ook de acht inlandsche onderwijzeressen en tal van +inlandsche onderwijzers aanwezig waren. Mrs. Catt sprak slechts kort, +omdat vele der aanwezigen haar niet verstonden, ik moest toen de lange +speech houden en daarna gelegenheid geven tot debat. Het is te +begrijpen, dat een debatingclub de gelegenheid gebruikte om te +debatteeren en toen er om 9 uur nog vele strijdlustigen bleken te zijn +en wij nog moesten eten en naar Batavia terug autoën, kon ik niet +anders doen dan aan aller wensch <span class="pagenum">[<a id="pb428" +href="#pb428">428</a>]</span>toegeven om bij ons volgend bezoek aan +Buitenzorg, waar wij nog de botanische tuinen en tal van andere +bijzonderheden hebben te zien, opnieuw een avond te geven voor debat. +Dat zal in ’t midden van Mei zijn. Ruim twintig leden hadden zich +onderwijl reeds als lid van de vereeniging voor Vrouwenkiesrecht +opgegeven en den wensch geuit eene afzonderlijke afdeeling Buitenzorg +te vormen, waaraan dan ook in Mei zal worden voldaan.</p> + +<p>Om half een ’s nachts bracht de heer Wevers Bettink ons veilig +tehuis, een kunststukje van chauffeurs accuratesse, want de weg is over +’t geheel genomen veel te smal en heeft tal van zeer gevaarlijke +bochten.</p> + +<p>Eene instelling, waarvoor de regeering aller dank toekomt, leerden +wij in Batavia kennen. Het zijn de regeeringspandhuizen. De heer +Nittel, onder-directeur dier instelling, liet ons deze in alle finesses +zien en bracht ons met de geheele instelling op de hoogte. In +aanmerking genomen, dat de inlander gaarne zijne bezittingen beleent, +hetzij om in tijdelijke extra uitgaven, voor een ziekte, een +begrafenis, een bruiloft etc. te voorzien, hetzij om dingen van waarde +veilig opgeborgen te hebben, of om tal van andere redenen, is het goed +gezien van de regeering om daarin den kleinen man te helpen en hem uit +de handen der Chineezen—de vroegere pandhuishouders—te +houden, Als men bedenkt, dat in één pandhuis in Batavia, +er zijn er aldaar acht, dagelijks gemiddeld 800 à 1000 panden +ingebracht en even zoovele uitgehaald worden en dat de gemiddelde +waarde van de ingebrachte panden niet meer dan ƒ 1.75 bedraagt, +dan komt men tot de conclusie, dat deze instelling in eene behoefte +voorziet, die vooral voor den kleinen man zeer groot is. Het is +verblijdend, dat na 1913 heel Java deze van regeeringswege opgerichte +huizen zal tellen en dat daarmede een einde is gemaakt aan de +afpersing, die in dit bedrijf voorheen door de Chineezen werd gedreven. +Ik durf in een dagbladartikel niet in détails treden over het +pandhuisbedrijf in Nederlandsch-Indië, doch de wijze, waarop die +is ingericht, de kalmte, die er in deze huizen heerscht, de vlugge en +regelmatige wijze, waarop die stroom van publiek bediend wordt en de +contrôle, die over alles wordt uitgeoefend, is boven allen lof +verheven. Men voelt hier, dat de goedaardige, eenvoudige Javaan +beschermd wordt tegen <span class="pagenum">[<a id="pb429" href= +"#pb429">429</a>]</span>uitzuigerij, eene bescherming, die hij maar al +te zeer behoeft. Dat de regeering met dit bedrijf nog een kleine winst +maakt, vermindert m.i. den lof niet, die er haar voor toekomt, als die +winst maar op de een of andere wijze ten bate van den Javaan wordt +aangewend.</p> + +<p>Ook de inrichting en de werking van het instituut Pasteur is iets, +waarop wij met rechtmatigen trots kunnen wijzen. Dat wij met zooveel +meer veiligheid, voor zoover het onze gezondheid betreft, in onze +koloniën dan in Britsch-Indië kunnen reizen, danken wij voor +een goed deel aan deze instelling. Onder de kundige leiding van den +bekwamen directeur, dr. Nijland, heeft dit instituut zich ontwikkeld +tot het zich ver verheft boven de meeste dier inrichtingen in het +buitenland. Dat pest, cholera en pokken niet meer zoo de +verschrikkingen hier zijn als in andere tropische landen, is zeker +waard om dankbaar vermeld te worden.</p> + +<p>Ik zou willen, dat ik met even groote nationalen trots kon schrijven +over een andere regeeringsinstelling, waarvan ik ook met de grootste +belangstelling kennis nam, de opiumfabrieken en de opiumregie. Wij +zagen daar de bollen, zooals die uit Britsch-Indië worden +ingevoerd, waaruit de opium bereid moet worden en gingen met den +directeur alle stadia door, die de inhoud van deze bollen doorloopt, +alvorens de daaruit verkregen opiumsiroop in nette, tinnen buisjes +verzameld en als geschikt voor het gebruik afgeleverd kan worden.</p> + +<p>Maar op dat gebruik, daarop komt het aan. Al die glinsterende tinnen +buisjes, honderdduizenden in aantal, die daar door tal van inlanders +met behulp van prachtige machines, in regeeringsdienst bereid worden, +zijn uitsluitend bestemd om door inlanders en Chineezen gerookt, of, +zooals die term luidt, “geschoven” te worden. Onze +regeering, leverancier en fabrikant van een zoo verderfelijk +genotmiddel, omdat..... ja, om geen andere reden, dan dat zij er +jaarlijks zoovele millioenen op verdient. Hoe beschamend! +Niettegenstaande de herhaalde en besliste verzekeringen van den +directeur, dat het opiumschuiven, mits er onvervalschte opium wordt +gebruikt, niet nadeelig voor de gezondheid is, kan ik dit toch niet +aannemen. De toestand, waarin de opiumschuiver na zijn pijpje geschoven +te hebben, verkeert, de begeerte naar een volgende pijp, het niet meer +er zonder kunnen leven, zoo hij er eenmaal <span class="pagenum">[<a +id="pb430" href="#pb430">430</a>]</span>aan gewend is, toonen genoeg +aan, dat het opiumschuiven niet zoo’n onschuldig vermaak is, als +men ons wel wilde doen gelooven.</p> + +<p>In één opzicht kan ik vrede hebben met onze +opiumregie. Door de wijze, waarop de verkoop is geregeld en door, nu +reeds, over geheel Java en Sumatra de Chineezen uit dit bedrijf +gestooten en de geheele verkoop in eigen handen genomen te hebben, +<span class="letterspaced">kan</span> de regeering de verdere +uitbreiding van dit kwaad tegengaan en zoodra zij het wil, geheel +uitroeien. Zoo wij eens eenmaal het voorrecht mogen hebben een +regeering te bezitten, die haar taak ethischer opvat, die in plaats van +jaarlijks millioenen te besteden voor leger en vloot, millioenen, die +voor een deel verkregen worden uit die opiumfabricage, de gelden der +schatkist besteedt tot opvoeding van het volk, ook het Indische volk, +dan is het bij de tegenwoordige regeling mogelijk, binnen betrekkelijk +korten tijd aan dit mensch-bedervend en mensch-onteerend opiumschuiven +in onze koloniën een einde te maken. Dat dit nu gemakkelijker gaat +dan wanneer de handel in handen van gewetenlooze Chineezen is, daarvan +getuigt het volgende staaltje, dat wij in Medan vernamen en op Java +bevestigd vonden. In een kampong boven Medan kende de bevolking het +opiumschuiven niet. Op zekeren dag ontvingen de bewoners aldaar, huis +aan huis, een eenvoudig toestel om opium te schuiven met een buisje +opium en de gebruiksaanwijzing van een Chinees ten geschenke, en binnen +geen tijd waren tal van dorpelingen daar opiumschuivers geworden en +daarmede tevens trouwe koopers van opium bij den goedgeefschen Chinees. +Den 1en April van dit jaar verloor ook die Chinees het recht tot +verkoop van opium en wordt ook in Medan dit kostbaar en kostelijk +stroopje door onze regeering geleverd. Aan zulke praktijken om met +opzet nieuwe ongelukkigen te kweeken, zal natuurlijk de regeering zich +niet schuldig maken, en met groot ongeduld zie ik den tijd tegemoet, +waarop een regeering aan ’t bewind komt, die den moed heeft de +sluiting van de opiumfabriek voor te bereiden en binnen niet al te +langen tijd te bewerkstelligen. De overweging dat degene, die eens aan +het schuiven verslaafd is er niet meer zonder kan leven, is m.i. de +moeite van een discussie niet waard. Laten er daardoor, als dat waar +is, eenige duizenden <span class="pagenum">[<a id="pb431" href= +"#pb431">431</a>]</span>opiumschuivers, voor de maatschappij +halfwaardige of nietswaardige individuen, ten gronde gaan of vroeger +dan anders sterven, dit verlies weegt niet op tegen de millioenen uit +deze en de volgende geslachten, die dit verderfelijk kwaad dan niet +zullen leeren kennen en daardoor een hooger en beter leven kunnen +leiden.</p> + +<p>Nog op een ander beschamend feit moet ik wijzen. In de opiumfabriek +zagen wij niet alleen Indische mannen en opgeschoten jongens aan het +werk, maar ook tal van jongens, die zeker en gewis nog geen tien jaar +oud waren. Met bevreemding vernam ik, dat onze wetten, die kinderarbeid +beneden den 12-jarigen leeftijd verbieden, voor Indië niet gelden +en dat in dit zonnige land, zelfs door onze regeering kleine jongens in +een fabriekslokaal dagelijks uren en uren achtereen voor eenige centen +aan het werk worden gezet.</p> + +<p>Dat de lokaliteit waarin de kinderen werken, ruim en luchtig is, dat +de jongens als hun kistje volgepakt is, van hun plaats opstaan om zelf +een nieuw kistje te halen en daardoor nu en dan eens een verzetje +hebben, dat er in Java nog lang en lang niet genoeg scholen zijn om de +kinderen te onderwijzen en die jongens dus, als zij niet in de fabriek +werken, zich bij den weg zouden vervelen en kattekwaad uitrichten en +nog meer zulke overwegingen, verminderen in mijn oog het kwaad niet, +dat daar door de overheid bedreven wordt. Niet alleen werken die jonge +kinderen daar dagelijks 7 uren onafgebroken aan dat machinale werk, een +veel te lange dagtaak voor zulke nietige wezentjes, maar ook moet het +spoedig tot hen doordringen, dat opiumschuiven niet kwaad is en heel +prettig moet zijn, als de fabricage en verkoop door de regeering +geschiedt en als er dagelijks zooveel moet afgeleverd worden om aan de +aanvraag te kunnen voldoen.</p> + +<p>Ik was blijde, dat wij de opiumfabriek zagen, nadat wij reeds met +het Instituut Pasteur en met den pandhuisdienst hadden kennis gemaakt, +zoodat mijn Amerikaansche medereizigster geen al te slechten indruk van +onze overheidszorg voor den Javaan krijgt en er toch ook wel wat te +prijzen valt. <span class="pagenum">[<a id="pb432" href= +"#pb432">432</a>]</span></p> +</div> +</div> + +<div id="ch44" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-488.gif" alt= +"Ornament" width="604" height="188"></div> + +<h2 class="normal">Op Sumatra’s Westkust.</h2> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">I.</h3> + +<p>Den 22en April verlieten wij ’s morgens Batavia, om ons met de +“Bantam” van de <span class="corr" id="xd0e4546" title= +"Bron: Koniklijke">Koninklijke</span> Paketvaart-Maatschappij naar +Padang en de Padangsche Bovenlanden te begeven. Van Batavia naar Padang +met de Kon. Paketvaart-Mij. is een tocht vol afwisseling, omdat men +onophoudelijk dicht langs de kust vaart en tal van plaatsjes aandoet. +Tegen ongeveer het middaguur verlieten wij Tandjong Priok en genoten +nog eens van het gezicht op de mooie haven en de vele kleine eilandjes. +Even vóór zes uur lagen wij stil op de reede van Anjer om +tal van inlanders en eenige vrachtgoederen aan boord te nemen. Tevoren +hadden wij nog bij daglicht het gezicht op Krakatou, het verlaten +eiland, en het lange eiland genoten, want toen wij er later op den +avond veel nader bij kwamen, was het te donker om er iets van te +zien.</p> + +<p>Om 6 uur den volgenden morgen lagen wij voor Kotô Agoëng +stil, om menschen en goederen te laden en te lossen. Kotô +Agoëng is een dorpje van de Lampongsche districten. Wij tweetjes +stonden bij aankomst reeds kant en klaar en toen wij den kapitein onzen +wensch te kennen gaven om aan wal te gaan, werd het stoomsloepje +onmiddellijk neergelaten en werden wij aan wal gestoomd. Een klein +roeibootje, bemand met twee inlanders, was achter aan ’t +stoomsloepje gebonden, om ons uit de sloep zooveel verder te roeien en +te trekken, tot wij droogvoets aan wal konden stappen. Wij moesten toch +nog een ver sprongetje maken om niet door een opkomende golf verrast te +worden, doch toen wij daar <span class="pagenum">[<a id="pb433" href= +"#pb433">433</a>]</span>eindelijk aan wal stonden tusschen die tallooze +toegestroomde inlanders, met wie wij geen woord konden wisselen, hadden +wij toch voldoening van onze daad, al moesten wij elkander ook even +glimlachend aankijken en ons zelf een paar avonturiersters noemen. Wij +waren de eenige passagiers, die aan wal waren gegaan.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-489a.jpg" alt= +"Het rijstplanten." width="720" height="423"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Het +rijstplanten.</span></p> +</div> + +<p>Eerst namen wij een kijkje op de passar, waar vooral de vrouwen zeer +bedrijvig waren. Tal van jonge vrouwen zaten er neergehurkt, ieder in +eigen kringetje, met in ’t midden een gat in den grond, daarboven +een houtvuurtje en op dat houtvuurtje een pan gloeiend vet of olie, +waarin allerlei soort bananen en ook sommige andere vruchten gebakken +werden. Rondom ieder houtvuurtje een troepje inlanders, die de gebakken +vruchten zoodra zij gereed waren, voor een of meer centen kochten en ze +dan onmiddellijk nuttigden. Sommige oudere vrouwen kochten bij de +verschillende gelegenheden eene kleine verscheidenheid van gebakken +vruchten, die in een groot groen blad gerold, mede huiswaarts genomen +werden. Ook kon men er hoopjes rijst of rijstkoekjes koopen, met of +zonder een bestrooisel van geraspte kokosnoot. Wij zagen er meer +soorten van ananas, dan wij ooit vermoed hadden dat er bestonden. +Opmerkelijk was daar de stilte en kalmte, die onder deze menschenmassa +heerschte. Men hoorde er nauwelijks eenig geluid.</p> + +<p>Toen wij op de passar waren uitgekeken, gingen wij het dorp in. Een +net en welvarend dorpje. Aan het eind van den langen hoofdweg stond de +controleurswoning met het kantoor en de gevangenis, de eenige +gouvernementsgebouwen, die daar bestaan, doch die zich onmiddellijk van +alle andere gebouwen onderscheiden. De controleur zat in de voorgalerij +en toen hij bemerkte, dat wij zijn erf opkwamen, kwam hij ons +vriendelijk tegemoet. Hij is de eenige Europeaan, die daar woont en +zijne kennismaking was voor ons bijzonder aangenaam, omdat hij +uitstekend Engelsch sprak. Hij stond op het punt het gebergte in te +gaan, waar sedert eenige avonden onheilspellende aardbevingsschokken +vernomen waren, die de instorting van eenige bouwvallige woningen ten +gevolge hadden gehad en waarover de inlandsche bevolking zich zeer +verontrustte. Hij moest nu den stand van zaken gaan opnemen en zooveel +mogelijk de bevolking geruststellen. <span class="pagenum">[<a id= +"pb434" href="#pb434">434</a>]</span></p> + +<p>Over de daar wonende Lampongsche bevolking gaf hij ons eenige zeer +wetenswaardige bijzonderheden. Er bestaat daar een soort overgangsvorm +tusschen het matriarchaat en het patriarchaat. De Lampongsche jonge +meisjes worden door de vaders voor een zekere som, soms 2000 à +3000 gulden, aan den toekomstigen echtgenoot verkocht en gaan dan van +het ouderlijk huis in het ouderlijk huis van den man over. Zij moeten +dan in het nieuwe tehuis ’t werk verrichten, dat haar door +echtgenoot en schoonmoeder wordt opgedragen. In zekeren zin is +zoo’n vrouw dan de slavin van haar schoonmoeder en van haar man. +Kan de huwbare man echter de kostende som voor zijne bruid niet +bijeenbrengen, dan begeeft hij zich in dienstbaarheid bij haar vader. +De dochter en de jonge echtgenoot blijven dan in de woning van de +ouders der vrouw en de jonge man wordt de slaaf van zijn schoonvader en +misschien ook wel van zijne vrouw. De kinderen uit dat huwelijk dragen +in zoo’n geval den familienaam van de moeder en behooren haar +toe. Wanneer een vader geen zonen en maar één dochter +heeft, dan wil hij alleen onder de laatste voorwaarde zijn dochter +uithuwelijken, omdat anders zijn familie uitsterft.</p> + +<p>Bijzonder interesseerden mrs. Catt en ik ons nu voor hetgeen wij +vernamen, omdat daaruit bleek, dat onder de Lampongsche jonge vrouwen +een geest van verzet zich begon te openbaren, nu de zaken niet meer +gaan zooals zij dat wenschen. De som van twee à drieduizend +gulden, die de vaders tegenwoordig voor hunne dochters eischen, kan +n.l. in den regel niet door een jongen man opgebracht worden en om die +reden worden de meisjes nu maar al te vaak uitgeleverd aan oudere of +oude bokken, die voor een groen spruitje een groote som over hebben. De +jonge meisjes van Kotô Agoëng en omstreken zijn nu sedert +geruimen tijd een strike begonnen: zij zijn overeengekomen om niet +anders dan een huwelijk aan te gaan, waarbij de nieuwe jonge man in +dienst treedt van haar vader en zij de rechten behoudt op kinderen en +ouderlijk erfdeel. De reden is duidelijk. De jonge vrouwtjes vertikken +het langer om uitgehuwelijkt te worden aan oude snoepers; zij geven den +jongen, frisschen echtgenoot de voorkeur. Deze strike der jonge dames +heeft reeds zoo’n omvang aangenomen, dat de hoofden van +Kotô Agoëng met den <span class="pagenum">[<a id="pb435" +href="#pb435">435</a>]</span>controleur eene vergadering hebben belegd, +om te zien wat er in dezen gedaan moet worden, omdat er in de laatste +maanden geen huwelijken meer gesloten worden. De controleur vertelde +ons, dat er nog geen oplossing voor dit penible vraagstuk was +gevonden.</p> + +<p>Wij hadden gaarne nog eens een kijkje genomen in de peperplantages, +waaraan dit district zijne beteekenis grootendeels ontleent, maar die +plantages zijn ongeveer twee uur ver in het gebergte gelegen en alleen +per paard of te voet konden wij er komen. Zoo lang durfden wij echter +niet van het schip verwijderd blijven. Na nog een mooie verzameling +eigengemaakte fotografieën van het district en zijn bewoners van +den controleur Kriebel bewonderd te hebben, namen wij van onzen +vriendelijken gastheer afscheid, die daar wel eenzaam leeft, doch zijne +eenzaamheid met opgewektheid draagt en er al het interessante van +gevoelt. Even voorkomend als wij aan land gebracht waren, werden wij +ook weder naar het schip teruggevoerd.</p> + +<p>Midden in den nacht kwamen wij in Kroë aan en vertrokken van +daar ook weder nog vóór de dag was aangebroken. Van aan +wal gaan dus geen sprake. Grooter was evenwel de teleurstelling, toen +wij Woensdagavond ook eerst Benkoelen bereikten, nadat het nachtelijk +duister reeds lang was ingetreden. In Benkoelen waren wij zoo gaarne +aan wal gegaan en wij hadden daarop vrij zeker gerekend. Er was echter +geen sprake van, want het aan wal gaan geschiedt, door de groote +deining, die er bestaat, niet zonder gevaar en de afstand van het schip +naar den wal is minstens een half uur roeien in een primitieve prauw. +Aan boord blijven was dus de boodschap. Wij konden niets anders doen +dan den volgenden morgen vroeg opstaan, om vóór wij +Benkoelen verlieten, van het dek van het schip met een goeden +scheepskijker een kijkje te nemen van het voor ons onbereikbare +stadje.</p> + +<p>Vrijdagmorgen, om zes uur, landden wij in Padang. Van het mooie +binnenkomen konden wij ook al weder, doordat het daglicht nog niet was +doorgebroken, weinig genieten. Alleen even vóór wij +vastgemeerd lagen was het daglicht helder genoeg om ons een kijkje te +gunnen en een vermoeden te geven van wat wij gemist hadden.</p> + +<p>Niettegenstaande het zeer vroege ochtenduur, stonden er <span class= +"pagenum">[<a id="pb436" href="#pb436">436</a>]</span>op den wal toch +reeds drie dames op ons te wachten, die ons het welkom in Padang +brachten, de zorg voor onze bagage namen en ons per auto langs den +mooien weg van de Emmahaven naar de stad en in het gastvrije huis van +den heer en mevrouw Kamerling afleverden. In dat vriendelijke, oude +echtpaar, mevrouw vierde dien dag haar 72en geboortedag, vonden wij een +paar warme voorstanders van Vrouwenkiesrecht, die daar in Padang de +voorbereiding voor onze komst geheel geleid en met behulp van eenige +andere dames ook verricht hebben. Een hartelijker ontvangst is niet +denkbaar. Voor alles was gezorgd. Omdat wij kwamen op een oogenblik, +dat de Juliana-feesten in volle voorbereiding waren, was het beter de +vergadering voor vrouwenkiesrecht uit te stellen totdat wij het bezoek +aan de Padangsche bovenlanden hadden gebracht en voor dit bezoek waren +alle stappen gedaan, om het voor ons zoo gemakkelijk, aangenaam en +vruchtdragend mogelijk te maken. Aan alle assistent-residenten en +hotels in de verschillende plaatsjes was onze komst aangekondigd en +gevraagd om ons het verblijf te vergemakkelijken. Wij besloten daarom, +om maar direct Zaterdagmorgen naar boven te gaan, omdat wij +vóór alles Zondag in Pajacombo, het eindpunt van de reis, +wilden zijn.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-489b.jpg" alt= +"Markt te Pajacombo." width="720" height="474"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Markt te +Pajacombo.</span></p> +</div> + +<p>Vrijdagavond hadden echter mijnheer en mevrouw Kamerling tal van +Padangsche heeren en dames uitgenoodigd, om kennis met ons te maken en +ons met dezen in kennis te brengen, van welke uitnoodiging een ruim +gebruik was gemaakt. Wij kwamen hierdoor ook in de gelegenheid tal van +bijzonderheden te vernemen aangaande den tocht, dien wij den volgenden +morgen vroeg zouden aanvangen. Omdat twee logé’s voor onze +lieve oudjes wat veel was, maakte mrs. Catt gaarne gebruik van de +vriendelijke uitnoodiging van de buren der familie Kamerling, den heer +en mevrouw de Keth, om daar te gaan logeeren.</p> + +<p>Toen mr. De Keth ons den volgenden morgen vroeg naar het station +bracht, bleek ook daar, hoe voorkomend de oude heer Kamerling alles +voor ons had voorbereid. De stationschef was van onze komst verwittigd; +hij had op verzoek een 1e klasse waggon met balcon vóór +aan den trein gehaakt, (de locomotief staat achter den trein en duwt +hem naar boven) en daarop een paar bankjes geplaatst, zoodat wij een +onbelemmerd <span class="pagenum">[<a id="pb437" href= +"#pb437">437</a>]</span>uitzicht genoten van den prachtigen weg, dien +wij aflegden.</p> + +<p>Eerst ging het eenige uren lang links, langs tuinen met +klapperboomen, pisangpalmen, mangoboomen en zoovele andere tropische +boomen waarvan wij den naam niet weten en hier zagen wij ook in groote +verscheidenheid den varenboom, dien wij op Ceylon hadden leeren kennen, +terwijl rechts reeds heel spoedig eene reeks van bergtoppen, het +Barisangebergte, tot aan den top met palmen begroeid, zich aan ons oog +vertoonde. Schilderachtig lagen tusschen dat veelkleurige groen de +houten woninkjes met hunne donkerbruine, rieten daken, daken, die alle +gracieus, boogvormig zijn, eene eigenaardigheid waardoor +Sumatra’sche, inlandsche woningen zich kenmerken. Wat verder op +kregen wij ook aan den linkerkant eene bergreeks, het Danaugebergte, +totdat wij eindelijk de kloof van Anek naderden, en de trein tusschen +eene nauwe bergengte met watervallen, gorges en snel vlietende +stroompjes, zich naar boven werkte.</p> + +<p>Als men den tropischen plantengroei, de donkerkleurige bevolking en +de Sumatra’sche huisjes wegdacht, zou men zich in een van de +mooie gedeelten van Zwitserland in den zomer verplaatst kunnen +gevoelen, maar juist deze drie zaken maken dezen weg tot eene nog +schilderachtiger.</p> + +<p>De bruine, rieten daken der woningen waren langzamerhand verdwenen +en in de plaats daarvan zagen wij nu wit geschilderde, houten huisjes, +met zinken daken, die in de zon hel schitterden.</p> + +<p>Opmerkelijk is overal de kalmte van onzen inlander, hetzij hij +Javaan of Maleier is. Hoe sterk steekt die af bij de rumoerigheid van +den Britsch-Indiër. Als in Britsch-Indië een trein aan een +station stilhoudt, dan kan men van de drukte, het door elkaar +geschreeuw, het lawaaiig doen van den inlander, niets hooren of zien +van ’tgeen een doortrekkende reiziger soms gaarne hooren of zien +wil en des nachts is die drukte aan de stations even groot als bij dag, +zoodat de nachtrust, die men in de Britsch-Indische treinen zou kunnen +genieten, daarbij zeer veel inboet. Als drie of vier +Britsen-Indiërs bij elkaar staan, dan converseeren zij met elkaar +op een wijze, die elkeen moet doen vermoeden, dat het onmiddellijk op +een hevige kloppartij zal uitloopen, terwijl het toch niets anders dan +een vriendelijk praatje geldt. <span class="pagenum">[<a id="pb438" +href="#pb438">438</a>]</span></p> + +<p>Hoe voornaam, stil, kalm haast, doet daarentegen onze inlander. In +lange rijen staan zij achter elkander aan het loketje, om een +plaatskaartje te nemen; geen luid woord wordt vernomen, ieder wacht +kalm zijn beurt af. Als de trein stilstaat, stappen zij haast +geruischloos in; wanneer men niet vooraf gezien had, dat er zoovele +passagiers op het perron stonden te wachten, zou men zich niet kunnen +verbeelden, dat er menschen uit of in den trein gestapt waren.</p> + +<p>Toen wij te ruim twaalf uur in Padang Pandjang aankwamen, stond de +hotelier van het hotel Merapi zelf op het perron, om de noodige hulp te +bieden, terwijl de assistent-resident zijn rijtuig had gezonden, om +daarvan gebruik te maken. Hij zelf was voor dienstzaken elders, doch +mevrouw Tubergen, de vrouw van den assistent-resident, had er voor +gezorgd, dat een vaas met geurige en wondermooie bloemen in onze kamer +in het hotel ons een vriendelijke welkomstgroet in Padang-Pandjang +bracht.</p> + +<p>Ofschoon wij in het midden van den dag, waarop het dus het heetst +is, aankwamen, was de temperatuur toch niet hooger dan op een matig +warmen zomerdag in Holland. Na al die heete dagen, die wij in den +laatsten tijd hadden doorgemaakt, leefden wij in Padang-Pandjang weer +eens heelemaal op, tegen den avond moesten zelfs de doekjes voor den +dag komen. Van het bordes van het hotel genoten wij ’t gezicht op +den altijd rookenden Merapi. Er lag echter ’s middags zoo’n +vlokkige witte wolk op den top van den vulkaan, als ware de kop met een +groote slaapmuts overtrokken, zoodat wij van het al of niet rooken niet +veel bespeuren konden. Tegen den avond herinnerde de zwaveldamp, die de +atmosfeer had doortrokken, ons echter aan het bestaan en de nabijheid +van dezen vuurspuwenden berg.</p> + +<p>Het één bataillon groote garnizoen geeft vrij wat +levendigheid aan het interessante plaatsje. Voor de kinderen van deze +militaire ambtenaren is natuurlijk een Europeesche school met +Europeesche onderwijzers noodig, het spoorwezen heeft er eenige +ambtenaren, zoo ook het kantoor van den assistent-resident en door al +deze Europeeërs ademt er een geest van civilisatie, waardoor het +voor toeristen doenlijk is, er eenige dagen te vertoeven. Daardoor is +het ook mogelijk, dat een tamelijk goed hotelletje zich er staande kan +houden, en dat <span class="pagenum">[<a id="pb439" href= +"#pb439">439</a>]</span>niet alleen toeristen, maar ook herstelde +zieken, die een tijdlang een koeler klimaat en een mooie omgeving +noodig hebben, om verloren krachten te herwinnen, zich daar kunnen +ophouden. Maar over Padang-Pandjang ga ik later schrijven, want het +diende ons alleen om er te overnachten, om den volgenden ochtend vroeg +van daar naar Pajacombo te kunnen vertrekken, waar des Zondags de +groote Passar gehouden wordt, waaraan deze plaats haar vermaardheid +voornamelijk dankt. Wij zullen eerst Pajacombo en Fort de Kock bezoeken +om daarna terug te keeren naar Padang-Pandjang en van daaruit eenige +uitstapjes te maken en ’t merkwaardige van ’t stadje te +zien.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">II.</h3> + +<p>Pajacombo is voor ons een zeer interessant oord. Heerscht in geheel +de Padangsche bovenlanden, onder de Minang Kabauers, ’t +matriarchaat, hier in Pajacombo en zijne omgeving vindt men het nog het +zuiverst bewaard. De woning, waarin die matriarchale families leven, +hebben een zeer eigenaardige vorm, en geven van buiten reeds aan, uit +hoevele gehuwde dochters het gezin bestaat. De stammoeder, de Indoea +genoemd, bewoont het middengedeelte van de woning, van buiten +herkenbaar door het middelste halfboogvormige dak; als de oudste +dochter trouwt, dan wordt er rechts een kamer, half zoo groot als de +oorspronkelijke kamer, waarin de Indoea huist, gebouwd en daarin huist +dan de dochter; de tweede dochter krijgt, als zij huwt, links +zoo’n uitbouwsel en zoo gaat het door tot alle dochters gehuwd +zijn. Elk bijbouwsel heeft een kwartboogvormig dak. Van binnen in de +woning ziet men echter slechts één groot vertrek, de +familiekamer, die de ruimte van het geheele gebouw beslaat en +daarachter, door gordijnen afgeschoten, de verschillende +slaapgelegenheden der familieleden.</p> + +<p>In zoo’n groot huis treft men in den regel alleen de vrouwen +en kinderen aan. De stammoeder met één of meer zusters, +haar eigen dochters en de dochters van de zusters en de kinderen van al +deze vrouwen, wonen daar te zamen. Sterft de stammoeder, dan wordt zij +opgevolgd door hare oudste dochter, en de zusters van de moeder, dus +eigenlijk de tantes en veel ouder in jaren, noemen dan ook de nieuwe +stammoeder <span class="pagenum">[<a id="pb440" href= +"#pb440">440</a>]</span>Indoea en zijn haar gehoorzaamheid +verschuldigd. Al het geld en goed dat zoo’n familie bezit, +behoort den vrouwen toe en wordt door hen gezamenlijk beheerd; alle +familiekwesties worden onderling opgelost; doch naar buiten uit, als er +om de een of andere reden overheidskwesties te <span class="corr" id= +"xd0e4620" title="Bron: bedistelen">bedisselen</span> vallen, of als er +in moeilijke huishoudelijke omstandigheden een oordeel moet worden +geveld, dan treedt de oudste broeder van de lndoea als raadgever op en +hoewel hij buiten het familieverband leeft, is hij toch feitelijk het +mannelijk hoofd van het gezin. Dit is echter alleen een eerebaantje, +dat hem verplichtingen oplegt en waarvoor hij wel eens een douceurtje +van de vrouwen kan krijgen, doch dat hem feitelijk geen rechten geeft +op iets, wat de vrouwen toebehoort.</p> + +<p>Al het werk in zoo’n gezin, waaronder behoort ook het bewerken +van het land en de veeteelt, het weven der goederen, het bouwen der +woningen en bijgebouwen, want zulke woningen uit bamboehout en -riet +opgetrokken, moeten nog al eens vernieuwd worden, is het werk der +vrouwen, al of niet bijgestaan door de buitenshuis wonende mannen. Zij +ook brengen de opbrengst van het land, de tuinvruchten, de geweven +goederen en andere dingen, die zij voor den verkoop maken, naar de +Passar en verkoopen het daar.</p> + +<p>Waar blijven de mannen uit zoo’n gezin?</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-507.jpg" alt= +"Een Minangkabausch echtpaar." width="447" height="720"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Een Minangkabausch +echtpaar.</span></p> +</div> + +<p>Hierop is niet zoo eenvoudig het antwoord te geven, omdat de +Mohammedaansche godsdienst, die hier in zeer verwaterden vorm beleden +wordt, het zuiver matriarchale stelsel bedorven heeft. Volgens dezen +godsdienst is het geoorloofd, dat een man vier vrouwen heeft en de +Minangkabausche mannen, die ik gesproken heb, vatten het bijna allen +zoo op, dat de godsdienst hun voorschrijft, vier vrouwen te trouwen en +zij geen goed Mohammedaan zijn, als zij zich met minder tevreden +stellen. Ook komt er nog bij, dat de vrouwen hier hunne mannen koopen, +de moeder koopt den man voor hare dochter, en daar een man van twintig +tot twee à drie honderd gulden kost<a class="noteref" id= +"xd0e4635src" href="#xd0e4635">1</a>, al naar gelang hij een hoogere +positie bekleedt, is het een voordeelig zaakje, zich viermaal te +verkoopen. De <span class="pagenum">[<a id="pb441" href= +"#pb441">441</a>]</span>vierde maal schijnt de man nog evenveel waarde +te hebben als bij den eersten koop. Als regel woont de man nu om +beurten bij de verschillende vrouwen en laat zich daar als een koning +behandelen. In vele gevallen dient hij in het familieverband alleen als +een noodzakelijk.... iets... zal ik het maar noemen, tot instandhouding +van het ras. Buiten het familieverband bezit hij soms nog wel een +maatschappelijken werkkring. Zoo ontmoetten wij op onzen tocht naar de +kloof van Harau, een wondermooi uitstapje wat natuurschoon betreft, een +dorpshoofd, die een beetje Hollandsch sprak. Hij noodigde ons in zijn +woninkje, dat heel klein, doch uiterst zindelijk en in een goed +aangelegden tuin met pijnappels, bananen, papaja’s, suikerriet, +kokosnoten en andere vruchten, gelegen was. Ik vroeg hem, of hij geen +vrouw en kinderen had, waarop hij lachend antwoordde: “Natuurlijk +heb ik vier vrouwen en reeds acht kinderen”. En toen vernam ik, +dat die vier vrouwen ieder bij hare respectieve moeders woonden en hij +ze om beurten bezocht. Kan een van mijne Nederlandsche heeren-lezers +zich een koninklijker en rustiger leven voorstellen, dan van dit +dorpshoofd en zijne lotgenooten? Hij woonde in een heerlijk huisje, in +een prachtige natuur, rustig alleen, zijn klein rijtuigje stond naast +zijne woning en ’t paardje als een muis zoo groot, graasde rustig +in een veld in de nabijheid. Als hij lust heeft, spant hij zijn paardje +voor het karretje en laat zich naar eene zijner vrouwen rijden, waar +hij steeds op een goede ontvangst kan rekenen. Na zich daar voor een of +twee dagen een leven als “heer der schepping” te hebben +laten welgevallen, spant hij weder in, om naar eene der andere vrouwen +te rijden of om eerst eenige dagen in eigen woninkje rust te nemen om +van de smullerij te bekomen. Van tandenkrijgende kindertjes, van +humeurige vrouwen, heeft hij geen last en als men hem niet met open +armen en lekkere schoteltjes ontvangt, dan blijft hij den volgenden +keer wat langer uit om van een hartelijker welkom zeker te zijn.</p> + +<p>Maar zooals dit dorpshoofd het leven had ingepikt, zoo leven niet +alle gezinnen. Als een man wat geld of een goede positie bezit, dan +bouwt hij een huisje en heeft één vrouw met haar kinderen +bij zich inwonen. Zij doet dan zijne huishouding en vormt als het ware +een nieuw familieverband. De andere vrouwen worden dan van tijd tot +tijd bezocht.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-517.jpg" alt= +"Een Minangkabausche Moeder met hare dochters." width="567" height= +"720"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Een Minangkabausche +Moeder met hare dochters.</span></p> +</div> + +<p> <span class="pagenum">[<a id="pb442" href= +"#pb442">442</a>]</span></p> + +<p><a id="xd0e4650"></a>Een koeli, of een man van dergelijke positie, +heeft dikwijls maar ééne vrouw en woont dan bij de moeder +van zijne vrouw in. In zoo’n gezin helpen de schoonzoons het +familiebezit <span class="corr" id="xd0e4652" title="Bron: +ververgrooten">vergrooten</span>. Hun wordt dan ook allerlei werk +opgedragen. Maar in deze gevallen treedt het nadeel, wat zoo’n +familieleven met zich brengt, aan den dag. Het maakt de mannen lui, +onwillig om te werken. De opbrengst van hun arbeid komt de geheele +familie ten goede en in gevallen waar twee of meer schoonzoons zijn, +wil geen hunner meer doen dan de ander en komt toch dikwijls al het +werk op de vrouwen neer.</p> + +<p>Dat die vrouwen hier gewoon zijn het zware en verantwoordelijke werk +te verrichten, ziet men dadelijk als men op een passardag in Pajacombo +rondkijkt. De vrouwen komen daar allen met zware vrachten op het hoofd +en dikwijls bovendien met volle handen; de mannen wandelen eenige +passen vooruit met een klein vogelkooitje, waarin een grijs vogeltje, +ik geloof een kwartel, in de hand. Ook op de markt zijn de vrouwen druk +en bedrijvig om hare waren van de hand te doen en nieuwe zaken in te +koopen, terwijl men de respectieve echtgenooten bijeengehurkt onder een +schaduwrijke waringinboom vindt, bezig ’n strootje of sigaret te +rooken, of ook wel in een afzonderlijk hoekje hunne meegebrachte +vogeltjes onderling uit te wisselen of ze soms een soort hanengevecht +te laten houden.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-527.jpg" alt= +"Minangkabausche dames in feestgewaad." width="720" height="474"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Minangkabausche dames in +feestgewaad.</span></p> +</div> + +<p>Op de Passar hadden wij Zondag gelegenheid om het wonderfijne +weefwerk, vooral het goud en zilverweefsel, der vrouwen te bewonderen. +Ook zilver-filigraanwerk was er te zien, doch dit muntte niet in +fijnheid en artisticiteit uit, wij hebben dat in Padang reeds beter +gezien.</p> + +<p>De assistent-resident de Munick had een bijzonder interessant bezoek +voor ons voorbereid in het gezin van eene weduwe van een vroeger +districtshoofd en had ons een Hollandsch sprekend familielid als +geleider medegegeven. De zeer oude, grijze Indoea en hare twee zusters +ontvingen ons zeer hoffelijk en weldra kwamen ook alle gehuwde dochters +met hare kleine kindertjes zich presenteeren. Nadat ons de woning in +alle bijzonderheden getoond was, waarin wij vooral de vele mooie +kussenbekleedsels bewonderden, werden wij uitgenoodigd een kop koffie +met de dames te drinken. De goede Minangkabausche manieren schrijven +voor, dat men zoo’n <span class="pagenum">[<a id="pb443" href= +"#pb443">443</a>]</span>uitnoodiging moet accepteeren. Wij werden toen +vergast op een kop koffie, gemaakt van gedroogde koffiebladeren, met +veel bruine suiker en geen melk, daarbij werd een soort gekookte +gemalen rijst met veertien verschillende zoetige bijspijzen opgediend, +Het waren blijkbaar alle zeer lekkere zaken, maar zooveel kwee-kwee +maakte ons een beetje wee, doch wij beiden hebben ons er toch moedig +doorheen gewerkt. Wij beiden kregen een vork en een lepel om ons er van +te bedienen, de anderen deden het veel netter dan wij, zonder die +attributen.</p> + +<p>De jongste dochter van het gezin, een werkelijk zeer mooi meisje, +van 17 jaar, verkeerde in zeer tragische omstandigheden. Zij was drie +maanden geleden gehuwd met een mantrie van de opiumregie. Hij was een +jonge, knappe vent en zij zijn eerste vrouw. Een maand na het huwelijk +werd hij door onze regeering naar de opiumregie in Medan overgeplaatst +en toen hij daar kwam, wist hij niet beter te doen dan daar eene +Japansche tweede vrouw te nemen. Hij had nu geschreven, dat ook zijn +mooi Maleisch vrouwtje moest overkomen, dan zou hij eerlijk zijne +gunsten tusschen deze twee rivales verdeelen. ’t Jonge vrouwtje +heeft echter niet veel lust haar man te volgen en ziet er sterk tegen +op om in partnership te treden met eene Japansche schoone, waarvan zij +zeden en gewoonten niet kent. Zij pakte mijne hand met beide hare +handen en zeide, dat zij liever met mij wilde medegaan en altijd bij +mij wilde blijven.</p> + +<p>Het is jammer, dat onze regeering nog niet bij machte is, aan de +leergierigheid, de behoefte aan onderwijs der Minangkabauers naar +behooren te voldoen. Er is in vele dezer plaatsen nog slechts een begin +gemaakt met de oprichting van scholen. Hier doet zich het gelukkig +verschijnsel voor, dat ook de vrouwen naar onderricht haken en zich +daarvoor offers getroosten willen. Het schijnt niet hoofdzakelijk +gebrek aan geld, maar ook gebrek aan goede leerkrachten te zijn, die de +regeering verhindert in deze, hier sterk gevoelde, behoefte te +voorzien. De Minangkabauers, zooals ik er verschillende in <span class= +"corr" id="xd0e4673" title="Bron: Pajacomba">Pajacombo</span> heb +leeren kennen, schijnen sympathieke, intelligente menschen te zijn, +vatbaar voor eene hoogere ontwikkeling. Ik wilde dat ik onmiddellijk +genoeg scholen voor hen kon tooveren. Het is zoo jammer, dat er nu nog +zoo velen van onderricht verstoken blijven. <span class="pagenum">[<a +id="pb444" href="#pb444">444</a>]</span></p> + +<p>Het is zeer te betreuren, dat men eigenlijk nog zoo weinig positieve +kennis van het leven, de zeden en gewoonten der Minangkabauers bezit. +Al de controleurs en assistent-residenten, wien wij er naar vroegen, +gaven tegenstrijdige inlichtingen. Ook de boeken, die wij er over +lazen, en er is nog zoo weinig over dit interessante volk geschreven,<a +class="noteref" id="xd0e4679src" href="#xd0e4679">2</a> geven slechts +weinig en dikwijls nog uiteenloopende beschrijvingen. Het komt mij +voor, dat een vrouw-ethnoloog, die het vertrouwen van deze vrouwen +heeft weten te verwerven en die eenige jaren onder haar gaat leven, +heel veel wetenswaardigs van het leven en de zeden en gewoonten van +deze menschen aan het licht kan brengen. Er komt nu weldra een openbare +school met een paar onderwijzers en een onderwijzeres; als de regeering +er nu in kon slagen een onderwijzeres voor deze school te krijgen, die +de geschiktheid, de kennis en vooral ook den slag heeft om het +vertrouwen van de Minangkabausche vrouwen te winnen en die de kennis, +die zij daardoor opdoet, weet uit te werken, dan zal zij de volkenkunde +kunnen verrijken met wat positiever gegevens dan nu bekend zijn omtrent +dit merkwaardige volk. Omdat het hier vooral geldt, achter de geheimen +van het huiselijk leven van een volk te komen, waarvan de gezinnen +bijna alleen uit vrouwen bestaan, vrouwen, die van aard zeer +gereserveerd zijn, zullen de heeren ethnologen nooit zoo goed als eene +vrouw de ware gegevens kunnen bijeenbrengen. De eene morgen in dat +gezin van de weduwe en hare zusters en dochters deed mij duidelijk +zien, dat er nog heel veel voor ons onverklaarbaars in deze gezinnen +bestaat, dat met een beetje tact aan het licht kan worden gebracht.</p> + +<p>Toen wij op Prinses Juliana’s verjaardag des morgens vroeg +waren opgestaan, om met den eersten trein naar Fort de Kock te +vertrekken, stonden wij beiden niet weinig verbaasd, te vernemen, dat +er dien nacht om ongeveer drie uur eene uitbarsting van de Merapi was +geweest. Wij hadden er niets van gehoord en er rustig doorheen +geslapen. Wij hebben zoo dikwijls tegen elkaar gezegd: konden wij nu +maar eens een explosie bijwonen, nu is er een geweest, die wijd en zijd +<span class="pagenum">[<a id="pb445" href="#pb445">445</a>]</span>asch +en sintels over de dorpen heeft verspreid en nu sliepen wij er rustig +doorheen. Wij waren ontevreden over ons zelf!</p> + +<p>In Fort de Kock was ter eere van Juliana’s geboortedag alles +gesloten en in plaats van een drukken dag leek het ons er erg stil. Wij +besloten daarom maar direct het uitstapje te maken naar het meer van +Manindjoe en bestelden daarvoor in het hotel een extra goed voertuig +met twee paarden. Direct na de lunch zouden wij vertrekken. De equipage +kwam voor. Het was een klein houten karretje op twee hooge houten +wielen, waarin wij moeilijk rechtop konden zitten en voor onze beenen +was heelemaal geen plaats en daarvoor stonden een paar onbeschrijflijk +kleine, minne paardjes. Ons werd verzekerd, dat het erg goed was en wij +in de heele stad geen beter vervoermiddel zouden kunnen krijgen. Wij +lieten ons bepraten en stapten in. Inderdaad hebben de sukkelpaardjes +ons naar Matoër gebracht, maar over de 13 mijlen afstand deden zij +ruim 4 uren. Gelukkig hebben wij in Britsch-Indië op kameelen en +olifanten eene oefenschool doorloopen, waardoor onze inwendige organen +aan door elkaar schudden gewend geraakt zijn, anders hadden wij het er +op dezen tocht nooit goed afgebracht. Herhaaldelijk zijn wij maar eens +eindjes gaan loopen om de rijsttafel, die wij om één uur +genoten hadden, in de plaats te houden, waar wij haar toen gedeponeerd +hadden. Het is jammer, dat er in Indië nergens waar wij tot +dusverre waren, goede huurrijtuigen en paarden te verkrijgen zijn. +Vooral op deze reis, die zooveel natuurschoon biedt, verliest men +zooveel als men zich op de meest primitieve wijze moet verplaatsen.</p> + +<p>Gelukkig was de Passanggrahan, het regeerings-passantenhuis in +Matoër, zoo goed en zindelijk en comfortabel, dat het ons spoedig +het doorgestane leed deed vergeten en wij volop genoten van het vele +natuurschoon, dat van uit dit Sumatrasche dorpje te genieten valt. Van +verschillende punten zagen wij op het donkerblauwe, 600 meter onder ons +gelegen meer van Manindjoe, dat met zijne rondom gelegen rijstvelden en +koffietuinen en de blauwe bergenreeks een onbeschrijfelijk schoon +gezicht levert.</p> + +<p>De controleur Barthelemy had de vriendelijkheid een der inlandsche +dorpshoofden, die gebrekkig Hollandsch sprak, te verzoeken ons den +volgenden dag als geleider te willen dienen <span class="pagenum">[<a +id="pb446" href="#pb446">446</a>]</span>en deze goede <span class= +"corr" id="xd0e4694" title="Bron: leisman">leidsman</span> maakte ons +dien dag tot een waar genot. Eerst bracht hij ons naar eene der oudste +woningen van het dorp, waarin eene uitgebreide matriarchale familie +huisde en waarvan de gevel bijzonder door beeldhouwwerk en +goudversiering uitmunt. Het huis, de daarbij behoorende rijsthuisjes en +de tempel droegen hetzelfde versieringskarakter. Ook de baleh-baleh, +het huis, waarin de gemeenteraadszittingen gehouden worden, was +bijzonder mooi gebeeldhouwd en met goud opgesmukt. Daarna bracht hij +ons in de woning, waarin hij leeft. Het was eene familie met een Indoea +en zusters en dochters. Met een van deze dochters is hij getrouwd en +daar hij geen andere vrouwen heeft,—eene tweede vrouw, die hij +had, is gestorven—woont hij meestal bij vrouw, zusters, tantes en +moeder in. Ook hier werden wij weder op koffie, uit koffiebladen +gemaakt, vergast en wij kwamen tot de ontdekking, dat wij al een beetje +aan den smaak begonnen te wennen en als wij nog veel zulke visites +afsteken, het ten slotte nog lekker zullen gaan vinden.</p> + +<p>Van daar bracht hij ons in eene woning, of liever buiten eene +woning, waar de vrouwen van het gezin bezig waren suiker te bereiden +uit suikerriet. Hier en ook bij de rijstbereiding wordt het zoo +aanschouwelijk voorgesteld hoeveel goedkooper wij, cultuurvolken, +suiker en rijst hebben, dan deze menschen. Zeven vrouwen waren reeds +van het zonnegloren bezig uit een stapel suikerriet, door middel van +een primitief persblok, dat door een os in werking werd gezet, het sap +te persen en het daaruitverkregen vocht tot suikerkoeken in te dikken. +Eene hoeveelheid suiker, waarvoor wij een gulden betalen, kost zulke +vrouwen met elkaar een paar dagen arbeid. Bij de rijstbereiding kwam ik +tot de zelfde gevolgtrekking. Alleen zoolang groote groepen vrouwen in +ééne familie samenwonen en vrouwenarbeid niet met geld +betaald wordt, kan een dergelijke productie zich handhaven; zoodra de +invloeden van buiten het matriarchale huishouden zal hebben opgelost en +de dochters gaan huwen, en buiten de familie gaan wonen, of een +betaalden werkkring gaan zoeken, moet de productie in het klein van de +eerste levensbehoeften plaats maken voor de machinale productie en moet +het den menschen duidelijk worden, dat men veel goedkooper een pond +machinaal bereide suiker kan koopen dan het zelf te maken. <span class= +"pagenum">[<a id="pb447" href="#pb447">447</a>]</span></p> + +<p>Zoover als echter thans de stand van ontwikkeling van de +Minangkabausche Maleiers staat hebben de vrouwen nog handen vol werk; +men ziet ze van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat bezig +en men ziet het aan haar zelfrespectvol uiterlijk, dat zij ook zeer +goed gevoelen van hoeveel belang zij voor de instandhouding van haar +ras zijn. Zij brengen het volgend geslacht in de wereld en doen +tegelijkertijd bijna al het belangrijke en verantwoordelijke werk, dat +er voor maatschappij en gezin te verrichten valt. Alleen daar, waar de +nieuwe tijd nieuwe werkzaamheden geschapen heeft, daar treedt de man op +den voorgrond, die door den 19en en 20en eeuwschen tijdgeest beschouwd +wordt als de rechthebbende op bijna al het buitenhuissche werk en op +dat wat in kantoor en publieke aangelegenheden moet worden +verricht.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">III.</h3> + +<p>Onze inlandsche geleider bracht ons vervolgens naar een plek, die +allermerkwaardigst is en ook in de Padangsche bovenlanden eenig is in +haar soort. Het was de plaats, waar de hoofden van het district +Matoër alle drie maanden hunne bijeenkomst houden. Het is een +groot open terrein, in de rondte afgepaald met honderd en twintig +zerken, even zoovele hoofden als er zijn; zerken, die alle zeer +verschillen in hoogte en breedte. Tijdens eene vergadering zit elk +hoofd voor zijn eigen zerk en naarmate zijn gezag of stand hooger is, +naar die mate is ook de afmeting van den steen, waarvoor hij zit. Er is +er een van naar gissing twee meter hoog en er zijn er die geen +vijf-en-twintig centimeter boven den grond uitsteken.</p> + +<p>In de inlandsche school op Matoër, waarvan het hoofd der school +uitstekend Hollandsch sprak, konden wij ons, beter dan in eene der +voorgaande scholen, die wij bezochten, overtuigen van de +bevattelijkheid der inlandsche leerlingen. Hier liet het hoofd der +school de kinderen eenige proeven van bekwaamheid afleggen. Het meest +verbaasden wij ons over de vlugheid, waarmede de zeven en achtjarige +joggies en meisjes, die nog slechts zeven maanden de school hadden +bezocht, eenvoudige rekensommen met krijt op het bord uitrekenden. +Geene der kinderen, die wij zelf uit de klasse mochten <span class= +"pagenum">[<a id="pb448" href="#pb448">448</a>]</span>uitpikken, maakte +een enkele fout in de eenvoudige vermenigvuldig- en aftreksommetjes, +die wij hun opgaven, terwijl zij daarbij zeer duidelijke en +gelijkmatige cijfers op het bord schreven. Trouwens over het mooie +schrijven der inlandsche schoolkinderen verbazen wij ons steeds, +daarmede kunnen de kinderen op onze scholen niet wedijveren. Het hoofd +der school had voor eigen rekening de laagste klasse genomen; toen ik +hem vroeg, waarom hij zelf de laagste klasse onderrichtte, gaf hij ten +antwoord: “dat doe ik om twee redenen: de eerste is, omdat ik de +eerste klasse het belangrijkste vind; als de grond eerst goed bereid +is, gaat het volgend onderricht veel gemakkelijker; de tweede is, omdat +het onderricht in de aanvangklasse het moeilijkst is en ik als hoofd +der school het moeilijkst werk voor eigen rekening moet nemen”. +Worden in Amsterdam niet de onderwijzeressen in de aanvangklassen +geplaatst en meent de overheid daar niet, dat dit het minst belangrijke +werk van de school is?</p> + +<p>Wij bezochten in Fort de Kock o.a. ook de kweekschool voor +inlandsche onderwijzers. Deze school, die acht-en-dertig jaar geleden +met het oog op vijftig leerlingen was ingericht, bevat nu reeds +honderd-en-twintig leerlingen. De jongelui zijn daar allen intern. Zij +hebben ieder een eigen frisch en licht kamertje met ledikant, stoel, +tafel, waschtafel en kast, dat hun gratis wordt verstrekt, alleen de +kamerversiering moet door de jongens zelf worden aangebracht. Boven de +zeer goede kost en inwoning, die het gouvernement dezen jongelingen +kosteloos verschaft, ontvangen deze toekomstige onderwijzers +maandelijks nog eene geldelijke toelage. Op deze school zijn ook enkele +inlandsche meisjes, die voor onderwijzeres worden opgeleid. Aan +inlandsche onderwijzeressen is zeer groote behoefte; in alle inlandsche +scholen in Sumatra, die wij bezochten werd door het hoofd der school +geklaagd, dat hij geen vrouwelijke leerkracht had, met een +onderwijzeres aan de school zou hij beter de vrouwelijke leerlingen in +de klasse kunnen houden, die nu op veel te jongen leeftijd de school +verlaten, omdat zij dan niet meer dagelijks alleen met mannen in +contact mogen komen. Een gevolg van de Mohammedaansche invloeden. +Niettegenstaande de behoefte aan onderwijzeressen worden de meisjes aan +de kweekschool toch niet met open armen ontvangen. Zij moeten bijzonder +uitmunten, willen zij toegelaten <span class="pagenum">[<a id="pb449" +href="#pb449">449</a>]</span>worden, zij moeten zelf voor kost en +inwoning zorgen en ontvangen geen maandelijksche toelage en bovendien +werden er bij de laatste toelating zes meisjes geweigerd, die een +uitstekend examen hadden afgelegd, omdat de klasse te vol zou worden en +er voor een gesplitste klasse geen leerkrachten aanwezig zijn. Is dat +niet meten met twee maten? Dit is natuurlijk niet aan de directie van +de school te wijten, maar wel aan de directie van Onderwijs in Batavia. +Hoezeer ook de Minangkabausche vrouwen naar onderricht verlangen, is er +toch voor haar nog maar een begin gemaakt om haar te ontwikkelen.</p> + +<p>Het had mijne reisgezellin en mij reeds lang gehinderd, dat wij er +niet achter konden komen wat toch de naam Minang Kabau te beteekenen +heeft, maar eindelijk gelukte het ons toch van een der inlandsche +onderwijzers eene uitlegging te verkrijgen. Deze uitlegging, die ons +door andere inlanders bevestigd werd, is te merkwaardig om haar niet +hier mede te deelen. Zij luidt aldus: De Maleiers van de Padangsche +bovenlanden lagen onophoudelijk in twist en tweedracht met een naburige +groep Maleiers. Deze onophoudelijke twisten kostten beide partijen +steeds menschenlevens, have en goed en daarom kwam men overeen door +één flinken strijd de veete uit den weg te ruimen. De +overwinnende partij zou werkelijk daarna de overmacht krijgen. Wat +deden nu deze primitieve menschen? Zij lieten niet hunne flinke, +gezonde, krachtige jonge mannen een strijd op leven en dood aangaan en +zoodoende de beide partijen berooven van de beste elementen uit hunne +samenleving, maar zij kozen beiden hun sterksten os en lieten die twee +samen de zaak uitvechten. De os van de Padangsche bovenlanders overwon +en sedert dien tijd noemen zij zich Minang, in het Maleisch +overwinnaar, en Kabau, wat os beteekent. Ook de boogvormige daken +ontleenen daaraan hun oorsprong. De middelste groote boog heeft den +vorm van de beide hoorns van een kabau en de kleinere uitbouwsels +stellen elk één hoorn, de helft van de twee, voor.</p> + +<p>Wat mij in dezen oorlog zoo bijzonder trekt, is het feit, dat de +Maleiers, die in dien tijd nog allen in matriarchaat leefden, +vorstinnen bezaten, die het oppergezag uitoefenden, al werd zoo’n +vorstin naar buiten uit toen reeds vertegenwoordigd <span class= +"pagenum">[<a id="pb450" href="#pb450">450</a>]</span>door Radjas. Deze +vrouwen moeten het dus geweest zijn, die het oorlogvoeren toen reeds in +de ware beteekenis hebben opgevat, als een strijd om wie de physiek +sterkste is, een strijd, die evengoed door een paar ossen als door +gehuurde soldaten kan worden uitgevochten. Zouden wij alle Europeesche +landen niet er toe kunnen brengen hunne veeten ook op die wijze te +bevechten, het zou jaarlijks honderden millioenen aan leger- en +vlootuitgaven sparen; gelden, die in alle landen zooveel beter dienst +kunnen doen, en onze jonge mannen, die nu als kanonnenvleesch gebruikt +worden, zouden dan voor nuttiger doeleinden kunnen strekken.</p> + +<p>Fort de Kock is een heel mooi plaatsje met een heerlijk koel +klimaat, maar bezit ongelukkig geen goede hotelgelegenheid, zoodat wij +ons verblijf er zeer kort maakten en naar Padang Pandjang terugkeerden. +Het eerste wat wij daar vernamen, was dat de Merapi dien morgen opnieuw +eene uitbarsting had gehad, zoo mooi als slechts zelden gezien werd. +Dat hadden wij dus weder gemist en ik vrees, dat wij er nu wel geene +meer zien zullen.</p> + +<p>Wij zagen in dat lieve, vriendelijke stadje allerlei andere dingen. +Den geheelen dag stootte de Merapi nog mooie gele vlokkige wolken uit, +die zich langzaam in het heelal oplosten. Nu en dan werd eens een klein +pufje vernomen, dat aantoonde, dat de kolossus een beetje buikpijn had, +maar tot eene regelrechte uitbarsting kwam het toch niet meer.</p> + +<p>Hadden wij op Ceylon de kaneeltuinen gezien, hier konden wij ons +verrijken met de kennis van het verder proces, dat de kaneelpijp +ondergaat, alvorens het in Holland voor vijf cents een heele zakvol in +de winkels verkocht wordt. Omdat die onschuldige kaneelstokjes, die in +gemalen vorm meestal zoo—ongekookt en +ongewasschen—genuttigd worden, een bron van ziekte kunnen +opleveren, wil ik er op wijzen. Van dat de takken de rose-getinte +boompjes verlaten hebben, totdat zij buiten in de zon gedroogd, +gesorteerd en in bundels bijeengebracht zijn, gaan zij door tal van +inlandershanden. Dan staan die bundels kaneelstokken open en bloot +uren, soms dagen, voor een station opgestapeld en worden zoo naar de +markt afgeleverd. Hoe gemakkelijk kunnen zij niet de overbrengers zijn +van tal van besmettelijke ziekten, die min of meer onder de inlanders +voorkomen. Ik weet wel, dat <span class="pagenum">[<a id="pb451" href= +"#pb451">451</a>]</span>ditzelfde geldt voor vele andere specerijen, +die in menig gezin ongewasschen gebruikt worden, maar ik wilde op dit +eene voorbeeld wijzen, misschien zal dan wel de gevolgtrekking gemaakt +worden, beter te doen, met al de specerijen wat zindelijker te werk te +gaan.</p> + +<p>Van Padang Pandjang uit zijn vele interessante uitstapjes te maken, +die ons dubbel belang inboezemden, omdat overal de sawahs geel stonden, +zoodat de vrouwen allen druk op het veld bezig waren om de paddi binnen +te halen. Dit was bijna uitsluitend vrouwenwerk, slechts in enkele +gevallen hielpen daarbij mannenhanden. Het schilderachtige, het +poëtische van dit werk is reeds zoo dikwijls door daarvoor beter +in staat zijnde pennen, dan de mijne beschreven, dat ik mij gerust +ontheven kan achten voor Hollandsche lezers daarop te wijzen. Voor ons +was het gezicht op die drukwerkende vrouwen daarom zoo vol interesse, +omdat deze opgewekte, gelukkig uitziende menschen zoo’n heerlijk +contrast vormden met de zwaarmoedige, met haar lot ontevreden uitziende +vrouwen in Egypte en Britsch-Indië. Wil men zich overtuigen dat de +vrouw slechts gelukkig kan zijn, als verantwoordelijke arbeid op hare +schouders rust, dat de aard van de vrouw medebrengt, dat zij nuttig +bezig is en dat zij zich alleen onder zulke omstandigheden tevreden kan +gevoelen, men begeve zich naar de Padangsche bovenlanden en vergelijke +deze werkzame vrouwen met die in de landen, waar de ontwikkeling der +nijverheid of de heerschende zeden en gewoonten, haar alle nuttige +werkzaamheden gaandeweg uit de handen hebben genomen. De geheele +vrouwenbeweging, overal in de beschaafde wereld, die zich +oogenschijnlijk beweegt op verschillende paden, heeft toch feitelijk +geen andere oorzaak en geen ander doel, dan het willen terugwinnen van +de beteekenis, die de vrouw in de oorspronkelijke wereld voor het ras +bezat, het weder willen deelnemen aan het werk voor het algemeen, weder +verantwoordelijk gesteld worden voor de helft van den arbeid, die +gedaan moet worden tot instandhouding van het ras en den vooruitgang +der menschheid.</p> + +<p>Maandag 6 Mei, verlieten wij reeds vroeg Padang Pandjang, omdat wij +nog dienzelfden dag in Padang moesten spreken in eene vergadering door +warme voorstanders van vrouwenkiesrecht aldaar voor ons belegd. Was het +niet, dat wij <span class="pagenum">[<a id="pb452" href= +"#pb452">452</a>]</span>om die reden beneden moesten zijn, dan hadden +wij ons verblijf in de bovenlanden nog wat gerekt, waar wij zulke +heerlijke dagen hadden doorgebracht. Dat ons kort verblijf aldaar zoo +vol afwisseling was, dat wij in dien korten tijd, om zoo te zeggen, +alles zagen, wat er voor ons bezienswaardig en van belang was, danken +wij grootendeels aan de niet genoeg te waardeeren vriendelijkheid van +den gouverneur van Sumatra’s Westkust, die te voren de +assistent-residenten en de controleurs der verschillende plaatsen, die +wij gingen bezoeken, schriftelijk had verzocht, ons bij ons bezoek in +elk opzicht van dienst te willen zijn. Aan dit schriftelijk verzoek +hadden wij het te danken, dat deze heeren, die zich allen op de meest +voorkomende wijze van deze taak hebben gekweten, van onze komst op de +hoogte waren en ons daardoor zoo goed hebben kunnen helpen.</p> + +<p>In Padang werden wij met de grootste hartelijkheid bij onze beide +gastvrouwen en gastheeren ontvangen. De vergadering was tegen 7 uur +uitgeschreven en toen wij op dien tijd in het logegebouw aankwamen, was +de vergaderzaal reeds geheel gevuld met een belangstellend publiek, +zoowel heeren als dames. Ook hier bleek, dat het +vrouwenkiesrechtvraagstuk thans aller aandacht trekt, en dat men het +slechts heeft te bespreken om uit de belangstellenden voorstanders te +maken. Wel werd er na afloop der voordrachten van mrs. Catt en mij +gebruik gemaakt van de gelegenheid om bezwaren te opperen of vragen te +stellen, maar geen der aanwezigen scheen eenig bezwaar te hebben, wel +wenschte men op enkele punten nadere inlichtingen. Van een kant werd de +vraag geopperd, of niet de vrouwen het kiesrecht zouden deelachtig +worden, ook zonder dat er voor gestreden werd, of wel de tijd rijp was +voor de invoering ervan en of de mannen ’t ons niet zouden geven, +ook wanneer wij er niet om vragen, doch deze illusie kon gemakkelijk en +met succes bestreden worden. Het gevolg van deze vergadering was, dat +er ook in Padang eene afdeeling tot stand kwam.</p> + +<p>Van de vier dagen, die wij nog in Padang moesten vertoeven, alvorens +de boot ons weder naar Batavia zal terugvoeren, maakten eenige goede +vrienden gebruik, om diners, een gardenpartij, een automobieltocht +enz., te arrangeeren, en stelden ons daardoor in de gelegenheid niet +alleen met de <span class="pagenum">[<a id="pb453" href= +"#pb453">453</a>]</span>ingezetenen van het schilderachtige stadje, +maar ook met zijne mooie omgeving kennis te doen maken.</p> + +<p>Maar van die gardenpartij moet ik iets meer zeggen. De heer en +mevrouw Schlüter hadden die voor ons belegd. Hun prachtige tuin, +die met lampions en lichtpotjes feeëriek <span class="corr" id= +"xd0e4743" title="Bron: geillumineerd">geïllumineerd</span> was, +leende zich bij uitstek voor zulk een feest. Wat echter voor ons het +bijzonder aantrekkelijke was en ons dien dag nooit zal doen vergeten, +dat waren de Indische muziek en de Indische amusementen, waarmede wij +voor het eerst kennis maakten. Midden op een groot groen grasveld, +fantastisch beschenen door het licht uit de ontelbare lichtpotjes +rondom geplaatst, speelde de gamelan en werd er door eene Javaansche +schoone, in hofgewaad, getandakt, nu en dan in hare mooie, gracieuze +bewegingen bijgestaan door een mannelijken tandakker. En was het fijne, +Javaansche poppetje—’t was alsof zij van <span class="corr" +id="xd0e4746" title="Bron: porcelein">porselein</span> was—moe +dan zweeg de gamelan en dan keerden wij onze stoelen om en verlustigden +ons in het gezicht van een groote groep mannen, die mêmantjakten, +dat is krijgsdansen en schermutselingen uitvoerden, waarbij hun eigen +opgewekt, melodieus gezang de maat aangaf. Wat steekt dat dansen van +deze inlanders, dat eigenlijk niets anders dan elegante, rhytmische +bewegingen is, toch hemelsbreed gunstig af bij onze danspartijen! Wat +staan hunne amusementen toch veel hooger dan de onze!</p> + +<p>De Indische bevolking, die op de muziek van de gamelan van heinde en +ver was toegestroomd en in honderden zich driestweg in den tuin had +gewaagd, schaarde zich zittende en staande rondom de gamelan en de +dansende Maleiers en vormde in hare schilderachtige bonte kleeding een +achtergrond, die niet mooier kon worden uitgedacht. Ook bij deze +gelegenheid toonde de bevolking weder haar hoog peil van beschaving; +uit deze tallooze menigte werd geen luide stem vernomen; stil, bijna +geruischloos, waren zij binnengekomen en stonden daar even bewonderend +als wij naar het tandakken en mêmantjakken te zien. Alleen als +wij de uitvoerders door handgeklap toejuichten, waren het in hoofdzaak +de inlandsche kinderen, die ons in dit tevredenheidsbewijs steunden. +Onder deze vertooningen, waarbij ook nog de muziek van een Chineesch +orkest gevoegd moet worden, werden de gasten onophoudelijk van spijzen +en verfrisschende dranken voorzien, <span class="pagenum">[<a id= +"pb454" href="#pb454">454</a>]</span>en ook daarbij werd van de +aanwezigheid van zooveel inlanders, waaronder toch ook vele kinderen, +niet de minste overlast ondervonden. Vergelijk met dit alles eens iets +dergelijks in ons land!</p> + +<p>Padang en de Padangsche bovenlanden hebben op ons beiden een diepen, +blijvenden indruk gemaakt. Noch de prachtige natuur, noch de +buitengewone omstandigheden, waaronder de bevolking daar leeft, noch de +vele hartelijke menschen, die wij er hebben ontmoet, die ons +vriendschappelijk tegemoet zijn getreden en ons bezoek zoo +vruchtdragend hebben gemaakt, zullen ooit uit onze herinnering +verdwijnen. Sumatra’s Westkust is alleen een bezoek aan onze +koloniën waard.</p> + +<p>Nu wij op het punt staan, Sumatra voorgoed te verlaten, wil ik met +een enkel woord den indruk weergeven, dien over het algemeen de Maleier +op mij heeft gemaakt, omdat wij dezen nu niet meer zullen ontmoeten en +in hoofdzaak met den Javaan kennis maken.</p> + +<p>Het is niet gemakkelijk, in een paar woorden te omschrijven, welke +die indruk is en daarom neem ik mijn toevlucht tot eene vergelijking +van de Maleiers, zooals wij die hier op Sumatra’s Westkust +ontmoet hebben, met de inlanders in andere landen..</p> + +<p>In Zuid-Afrika boezemden de inlanders mij groote sympathie in; ik +gevoelde voor hen als een moederlijke vriendin. Ik beschouwde hen als +kinderen, die met tact moeten worden opgevoed, waarbij er waren met +moeilijke karakters, maar zoo zeer velen, die slechts goede leiding +noodig hebben om tot bruikbare, zeer goede menschen op te groeien. Van +de Afrikaansche inlanders is m.i. alles te maken; komen zij niet of +niet goed terecht, dan kunnen wij dat toeschrijven aan de verkeerde +leiding, aan de dikwijls verdervende omstandigheden, waaronder zij +opgroeien.</p> + +<p>In Britsch-Indië heeft de inlander mijn sympathie niet kunnen +verwerven. De weerzinwekkende indruk, dien de Hindoe in het Zuiden van +het land op mij maakte is wel langzamerhand wat verzacht, maar de +druk-doende, schreeuwerige Hindoe en Mohammedaan in Britsch-Indië, +de slimheid en geslepenheid in zijn optreden, zijn aanstellerige manier +om zijn godsdienst en kaste aan de wereld te openbaren door middel van +groene, gele en roode verf op zijn gezicht te smeren, <span class= +"pagenum">[<a id="pb455" href="#pb455">455</a>]</span>maar vooral ook +zijn geloof en ongeloof, zijn afgodsdienst enz. zijn zoo +walgingwekkend, dat ik mij in geen enkel opzicht met deze menschen +verwant kan gevoelen.</p> + +<p>De Maleische bevolking in Padang, doch vooral in de Padangsche +bovenlanden, hebben heelemaal niet den indruk verwekt, dat wij zoo ver +boven hen staan. Hun zelfbewust, waardig optreden, hun kalme natuur, +hun werkzame aard, (vooral wat de vrouwen betreft), hun getoonde +behoefte aan ontwikkeling, stellen hen op nagenoeg één +lijn met ons zelven, Wij mogen hen beschouwen als een jongeren vriend, +die goede leiding noodig heeft, die intellectueel hoog genoeg staat, +maar wien tot dusver de noodige opleiding onthouden is en die, zoodra +de gelegenheid tot geestelijke ontwikkeling maar genoegzaam geboden +wordt, met reuzensprongen zal vooruitgaan, om weldra in menschelijke +ontwikkeling geheel met ons gelijkgesteld te kunnen worden.</p> + +<p>Men zegt hier: “de Maleier is lui”; in Deli vindt men +den Maleier ongenegen om koeliewerk voor ons te verrichten, maar dat +laatste stempelt hem in mijn oog hooger dan den Javaan en den Chinees, +die zich daarvoor wel gebruiken laten. Dat de Maleiers, en dit geldt +alleen voor de mannen, lui zouden zijn, is ook voor een deel toe te +schrijven aan de rechtsverhouding, waaronder deze menschen nog leven. +Hun rechtstoestand dateert nog van vele eeuwen her, toentertijd was het +misschien wijs en rechtvaardig, hunne wetgeving zoo in te richten +zooals die nu nog is, maar met hunne tegenwoordige ontwikkeling en +levensopvatting is deze dikwijls zeer in strijd. <span class="pagenum"> +[<a id="pb456" href="#pb456">456</a>]</span></p> +</div> + +<div class="footnotes"> +<hr class="fnsep"> +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" href= +"#xd0e4635src" id="xd0e4635">1</a></span> Het komt mij voor, dat de +controleur van Kotô Agoëng zich moet hebben vergist, toen +hij mij den prijs van 2000 à 3000 gulden noemde voor eene bruid. +Een bruid zal zeker niet tienmaal meer kosten dan een bruidegom. Het +zal ook daar wel 200 à 300 gulden moeten zijn.</p> + +<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" href= +"#xd0e4679src" id="xd0e4679">2</a></span> Toen ik dit schreef, kende ik +nog niet het bestaan van het uitgebreide werk van mr. Willinck, omtrent +het rechtsleven der Minangkabausche Maleiers.</p> +</div> +</div> + +<div id="ch45" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-488.gif" alt= +"Ornament" width="604" height="188"></div> + +<h2 class="normal">Op Java.</h2> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">III.</h3> + +<p>Den 9en Mei ’s avonds, een halven dag vroeger dan wij verwacht +hadden, voer de “Tambora”, een van de mooie booten van de +Rotterdamsche Lloyd, ons van Padang naar Batavia terug. Door deze +vervroegde aankomst en vertrek van de boot werd nog even het +afscheidsdiner, door de familie Kamerling voor ons belegd, in de war +gestuurd. Toen de gasten kwamen, moesten wij afreizen, alleen de +vroegkomers konden wij nog even de hand tot afscheid reiken! De heer +Kamerling, die ons, niettegenstaande ’t in de war gestuurde +diner, toch zelf naar de boot bracht, had van tevoren gezorgd, dat de +bagage bezorgd werd, die reeds netjes op haar plaats in onze hutten op +ons wachtte.</p> + +<p>Het waren een paar gezellige, vroolijke dagen, die wij aan boord +sleten. De laatste dagen aan boord van deze Hollandsche mailbooten +worden altijd als feestdagen beschouwd; het afscheidsdiner is een +maaltijd met een begin, maar zonder einde; goede wijn en champagne +wordt dan namens den kapitein den gasten geoffreerd; sigaren voor de +heeren, zoetigheidjes voor de dames en aardige, bruikbare souvenirs +vindt men naast zijn couvert of worden gedurende het diner rondgediend, +en als het oogenblik van de champagne is aangebroken, dan breekt ook +meteen de welbespraaktheid los en vloeien de toasten op elkeen en ieder +van veler lippen. De vroolijkheid behoefde niet met geweld opgewekt te +worden, ze kwam spontaan en ’t was duidelijk, dat de vele +reizigers, die eenige weken gezamenlijk dit schip bevolkt hadden, het +te zamen <span class="pagenum">[<a id="pb457" href= +"#pb457">457</a>]</span>goed hebben kunnen vinden en dat zij ook met +den kapitein en de officieren van het schip goede vriendschap hadden +gesloten.</p> + +<p>In Tandjong Priok aangekomen, hadden wij weder datzelfde gezeur met +de toelatingsbewijzen. Niettegenstaande wij onze toelatingsbewijzen, +die twee jaren geldig zijn, bij ons hadden, moesten wij toch wachten +tot allen klaar waren, omdat niemand vóór dien tijd van +boord mocht gaan. Op een snikheeten middag eenige uren in de haven van +Tandjong Priok doelloos door te brengen, gun ik mijn vijanden zelfs +niet.</p> + +<p>Het was in Batavia zoo heet—men vertelde ons, dat in veertig +jaren zoo’n hitte niet voorgekomen was—dat wij besloten zoo +spoedig mogelijk onze zaken aldaar te regelen en naar Buitenzorg te +vertrekken en daarmede onzen toer door Java te beginnen.</p> + +<p>In het Hotel Bellevue te Buitenzorg vonden wij vriendelijke opname +en een paar frissche kamers met een wonderschoon uitzicht op den berg +Salak en op de daaronder stroomende rivier. Uren konden wij daar, op de +veranda zittende, doorbrengen met te kijken naar de kleine, bruine +kindertjes, die daar als jonge kikvorschen in en uit de rivier sprongen +en zich daar den geheelen dag amuseerden, terwijl hunne moeders, tot +aan het middel in het water staande, tallooze gekleurde sarongs en +witte baaitjes in den snelvlietenden stroom waschten en ze dan op den +oever te drogen legden. De berg zelf, tot aan den top begroeid met +theeplantages en palmboomen, bood ons een heerlijken, rustigen aanblik. +Drie dagen brachten wij in Buitenzorg door, dagen, die vol waren met +afwisselende indrukken.</p> + +<p>Natuurlijk gold ons eerste bezoek de beroemde botanische tuinen, den +trots van Java. Zonder het opzettelijk te willen, maakte ik toch +onwillekeurig vergelijkingen met den mededinger naar de kroon van de +beste en de mooiste in de geheele wereld te zijn, den Koninklijken +Botanischen tuin in Paradenya, op Ceylon. Ik ben blij, dat ik niet +geroepen ben, in dezen uitspraak te moeten doen, want het zou mij heel +zwaar vallen uit te maken, welke van beide den prijs verdient. Is onze +Koninklijke tuin misschien smaakvoller aangelegd, die in Paradenya +bezit het voordeel, dat men bij elken boom en plant naast den +wetenschappelijken Latijnschen naam <span class="pagenum">[<a id= +"pb458" href="#pb458">458</a>]</span>ook den gebruikelijken Engelschen +naam vermeld vindt, benevens den naam van het land, waar die boom of +plant inheemsch is.</p> + +<p>Naast den botanischen tuin interesseerden ons het meest, de eveneens +beroemde kweek- en proeftuinen en de landbouwtuin. Hiermede verbonden +wij meteen een bezoek aan de landbouwschool, alwaar wij van het +onderwijs niet veel konden zien, omdat de jongelieden juist in de +examen-werkzaamheden zaten. Het waren in hoofdzaak jongens, geboren uit +Hollandsche vaders en inlandsche moeders, die de leerlingen vormden en +naar de directeur ons mededeelde, was het voornamelijk om voor deze +jongens een hun passenden werkkring te vormen, dat deze school was in +het leven geroepen. Ik hoop, dat er een hooger en meer algemeen belang +bij de oprichting en instandhouding van deze school beoogd wordt, al is +het resultaat dan ook, dat daarmede bedoelde jongelieden aan eene +maatschappelijke positie geholpen worden.</p> + +<p>Ik wil niet opnoemen wat wij in Buitenzorg op zoölogisch, +botanisch, landbouwkundig, chemisch en phytopathologisch gebied meer +voor bijzonderheden zagen, doch met een enkel woord wil ik toch even +het zoö-phytopathologisch museum gedenken, met zijn bekwamen +directeur, den heer Ouwens, aan het hoofd, den man, die zoo met liefde +zijn interessanten arbeid volbrengt. Met hem als gids, brachten wij +eenige onvergetelijke uren in dat museum door, uren, waarin wij omtrent +de dieren in onze koloniën méér leerden, dan wij +anders in maanden zouden hebben gedaan. Wat maakt het toch een oneindig +verschil, als het hoofd van zulk een inrichting zijn taak met +belangstelling en liefde voor de zaak vervult, of, zooals ik ze ook wel +eens heb aangetroffen, zijn betrekking opvat als een baantje, dat hem +tot kostwinning dient.</p> + +<p>Eene vergadering met de daar bij ons vorig bezoek verkregen leden +van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht, leidde tot de oprichting van +eene afdeeling Buitenzorg, die met 28 leden haar werk aanvangt.</p> + +<p>Donderdagmorgen, 16 Mei, vertrokken wij ’s morgens om 7 uur +per kar naar Sindanglaja. Ik schrijf per kar, Kahar Baloon, zooals de +inheemsche naam luidt, want rijtuig durf ik het niet noemen. Maar hoe +ongemakkelijk onze zitplaatsen in dit nauwe, op twee hooge wielen +draaiende karretje ook waren, spoedig <span class="pagenum">[<a id= +"pb459" href="#pb459">459</a>]</span>hadden wij alle ongerieflijkheden +vergeten door het prachtige gezicht, dat onophoudelijk in tal van +variaties, onze aandacht boeide. Hoewel deze tocht, waarbij wij eerst +door drie, later door vijf paarden naar boven geheschen werden, ruim +zes uren duurde, hebben wij ons geen oogenblik over den langen duur +beklaagd. Niet alleen was het uitzicht op de bergen onbeschrijfelijk +mooi, maar ook de bevolking in de verschillende dorpjes, die wij +doorkwamen, bood ons telkens iets nieuws en gaf stof tot vele +opmerkingen.</p> + +<p>Hoe hemelsbreed verschilt deze Soendaneesche bevolking van die welke +wij zoo kort geleden in de Padangsche bovenlanden zagen. De +Soendaneesche vrouwen zijn mooier dan hare Minangkabausche zusters, +maar dat is ook het eenige, dat wij in haar voordeel kunnen aanvoeren. +Zagen wij in de Padangsche bovenlanden overal aan den weg, op het land, +in de passars het werk door vrouwen verrichten, hier over den <span +class="corr" id="xd0e4804" title="Bron: Poentak-pas">Poentjakpas</span> +waren het bijna uitsluitend mannen, die het werk deden, terwijl de +vrouwen overal in groepjes bijeenzaten te babbelen, of met een baby in +de armen of aan de borst op den grond zaten en lusteloos voor zich +uitstaarden. Hier was geen spoor meer aanwezig van de fiere, +zelfbewuste houding der Minangkabausche vrouwen, hier zagen wij +moedertjes, nauwelijks de kinderschoenen ontwassen, met een +zwaarmoedig, levensmoe uiterlijk, waaruit elke grein van energie +geweken was. Het verwonderde ons niet, dat ook de kleine kindertjes +reeds die oude-mannen- en oude-vrouwen trek op hun gelaat vertoonden, +kindertjes, die stil neerlagen als ze in het zand gelegd werden, en op +wier gezichtjes, als het rijtuig eens stil hield, of als wij eens +verkozen door een dorp te loopen, in plaats van te rijden, wij met geen +mogelijkheid een lachje konden te voorschijn roepen. Hoe kunnen zulke +energie-looze moedertjes anders dan wezenlooze kinderen het leven +schenken?</p> + +<p>In een paar dorpen, die wij doorgingen, was het passar-dag en nu +zagen wij steeds van alle zijden de mannen, zwaar beladen, met +groenten, vruchten en aardappelen ons langs den weg passeeren en +passarwaarts gaan. Geen enkele vrouw was onder hen. Deze mannen dragen +hunne zware vrachten niet, zooals de Minangkabausche vrouwen, op het +hoofd, maar hangende aan een lang juk over een der beide schouders. Dit +<span class="pagenum">[<a id="pb460" href="#pb460">460</a>]</span>juk +is meestal van bamboe gemaakt en wordt om beurten over den rechter of +linker schouder geslagen.</p> + +<p>Op deze passars zaten mannen achter hunne vruchten- of +groenten-uitstallingen en mannen waren de koopers of verruilden hunne +meegebrachte zaken voor andere.</p> + +<p>Nog iets viel ons bij deze menschen op, iets dat wij op Java en +Sumatra nog niet gezien hebben. Het was de onbeschaamdheid waarmede +deze Soendaneesche vrouwen haar bovenlijf onbedekt vertoonden. Het +miste hier geheel den indruk van <span class="corr" id="xd0e4815" +title="Bron: naïviteit">naïeviteit</span>, van niet beter +weten of van algemeen gebruik, het was veeleer een onverschilligheid, +een te lui zijn, om het jakje aan te trekken of doek om te slaan, die +andere vrouwen gebruiken om het bovenlijf te bedekken.</p> + +<p>Alleen op de theeplantages, die wij hier en daar passeerden, waren +vrouwen aan het theeplukken,—een licht en slecht betaald +werk,—en dat was het eenige dat wij op den geheelen langen rit +van vrouwenwerk zagen. Deze Soendaneesche menschen verkeeren blijkbaar +reeds in een verder gevorderd stadium van maatschappelijke ontwikkeling +dan de Minangkabauers, hier is de landbouw, de arbeid, die +oorspronkelijk vrouwenwerk was, reeds geheel in handen van mannen +overgegaan. Op de landbouwschool in Buitenzorg, worden alleen jongens +toegelaten, tot nu toe hebben zich ook nog slechts jongens als +leerlingen opgegeven, maar als er meisjes mochten komen, die eene +opleiding op die school wenschten, dan zou de directeur zich met hand +en tand tegen de toelating verzetten. Voor de meisjes in deze buurten +worden nu door particulieren kant- en weefscholen opgericht, +werkzaamheden, die volgens onze Westersche begrippen meer geschikt zijn +voor vrouwen, en als de meisjes die scholen als volleerde werksters +verlaten hebben, kunnen zij met het aangeleerde nog niet het beetje +rijst verdienen, dat iemand hier voor voedsel noodig heeft.</p> + +<p>Toen wij op ’t hoogste punt van onzen weg gekomen waren, +hielden wij een oogenblik halt, om langs een mooien weg met prachtig +uitzicht even een bezoek te brengen aan het Telaga warna meer. Dit +meertje is een kratermeer, dat door een dicht geboomte met groote +verscheidenheid van kleur, omgeven is. Dit geboomte wordt in het water +weerspiegeld en verwekt den indruk, alsof het water telkens van <span +class="pagenum">[<a id="pb461" href="#pb461">461</a>]</span>kleur +wisselt. Bij fellen zonneschijn, als de zon zich achter een wolk +verschuilt, of als de wind<a id="xd0e4824"></a> de veelkleurig getinte +bladeren dooreenmengelt, verandert de kleur van het meer.</p> + +<p>Op onzen tocht hadden wij een aardige ontmoeting. Zeer spoedig nadat +wij in Buitenzorg het hotel verlaten hadden, zagen wij voor ons een +zelfde soort karretje, ook met drie paarden bespannen, waarin +één heer zat. Toen wij voor den eersten keer uitstapten, +stapte ook hij uit, en begon met ons een gesprek over het doel van +onzen tocht. Ook hij ging naar Sindanglaja en daar hij, alleen gezeten +en met zeer weinig bagage over meer ruimte in zijn karretje beschikken +kon dan wij, nam hij bereidwillig eenige van onze zaken over.</p> + +<p>Het is een Spanjaard uit Spaansche ouders, in de Philippijnen +geboren, die zijne opleiding tot advocaat aan de universiteit te Madrid +genoot. Hij is nu in Manilla in een staatsbetrekking. Met echte +Spaansche courtoisie ruimde hij alle moeilijkheden, die onze tocht +medebracht voor ons uit den weg en hij bleek een cavalier te zijn, +zooals wij ons niet beter konden wenschen. Hoewel de man niet ouder dan +35 à 40 jaar kon zijn, kende hij toch zoowat de heele wereld en +gaf ons voor onze verdere reis tal van wetenswaardige inlichtingen. Hij +kende Amerika zoo goed als mrs. Catt en over Holland sprak hij met een +kennis van zaken, die menig Hollander hem benijden kan.</p> + +<p>Hij maakt nu een toer door Sumatra en Java, met het doel het geheim +te leeren kennen, waardoor Holland als koloniale mogendheid met beter +resultaten werkt dan de meeste andere landen, die over koloniën te +beschikken hebben. Daar hij in hetzelfde hotel ging logeeren, waren +wij, de twee dagen die hij in Sindanglaja vertoefde, onophoudelijk met +hem samen en hij bleek tot aan het eind de aangename causeur, de +wetenschappelijk ontwikkelde wandelgenoot en de gentleman van top tot +teen te zijn.</p> + +<p>Hij schreef het succes van Nederland op Java en Sumatra, het laatste +had hij reeds bezocht, alleen toe, aan onze sociale gelijkstelling van +den Indo-Europeaan met den volbloed Europeaan. Hij had opgemerkt, dat +de geheele geschiedenis door in alle koloniale staten, de opstanden +voor zoover die niet uit godsdienstfanatismus ontstaan—altijd +ontstonden en geleid werden door kleurlingen, d.w.z. door menschen, uit +een mengsel van inlandsche en Europeesche ouders ontstaan. De +inboorling <span class="pagenum">[<a id="pb462" href= +"#pb462">462</a>]</span>volgt zulke leiders gaarne en gewillig. Doordat +bij ons de Indo-Europeaan als Hollander beschouwd wordt, nemen wij de +aanleiding tot een opstand weg, en mochten de Hollanders op dezen +ingeslagen weg voortgaan, door ook de inlanders als Hollanders te gaan +behandelen, door hun bij gelijke ontwikkeling aanspraak te geven op +gelijke maatschappelijke positie, door hen in onze sociale kringen op +te nemen en hen op voet van gelijkheid te behandelen, dan zou het +kleine Nederland in staat blijven, zijne groote koloniën te +behouden, want dan zou het in de bevolking zelf, een machtigen steun +hebben. Dit was zijne meening. Hij was er niet voor, de koloniën +op te voeden tot zelfregeering, hetgeen Amerika met de Philippijnen +voor heeft, maar wel, om de koloniale bevolking op te voeden tot het +peil van beschaving en ontwikkeling van den staat, die hen regeert, +zoodat zij één wordt met dien staat en de bevolking zich +ook één met hare vroegere overheerschers gevoelt.</p> + +<p>Daar onze nieuw verworven vriend den 1en Juli in Manilla terug moest +zijn, reisde hij sneller door Java dan wij, en verliet hij ons na twee +dagen oponthoud in Sindanglaja. In Manilla hopen wij later de +vriendschap voort te zetten.</p> + +<p>Een van onze eerste bezoeken van uit Sindanglaja gold de +landbouwkundige tuinen in Tjibodas. Elk in een draagstoel gezeten, +gedragen door vier inlanders, legden wij den steilen steenigen, +slechten weg naar boven, in ongeveer twee uren af. Het was echter een +prachtig uitzicht, dat wij onophoudelijk genoten. Deze botanische en +landbouwkundige tuin, midden in een oerwoud, 1500 meter hoog gelegen, +bevat alle planten, die in de tuinen van Buitenzorg niet willen +bloeien, omdat zij een kouder klimaat behoeven. Deze tuin kan +vergeleken worden met den Ceylonschen tuin in Newrelia, die om dezelfde +reden als de onze een aanhangsel is van den tuin in Paradenya. Onze +Tjibodas-tuin staat echter in menig opzicht, doch vooral wat aanleg en +planten-verscheidenheid betreft, veel hooger dan de +Newrelia’sche. Hier leggen de Engelschen het bij ons af.</p> + +<p>Het is maar goed, dat wij in Britsch-Indië door het rijden op +kameelen en olifanten aan het dooreen-schudden gewend geraakt zijn, +anders hadden wij het op dien tocht naar Tjibodas, drie uur heen en +terug, nooit in de draagstoelen uitgehouden. Dat zitten in +draagstoelen, berg-op, berg-af geeft een <span class="pagenum">[<a id= +"pb463" href="#pb463">463</a>]</span>emotie, die minder goede +zeevaarders dan wij twee zijn, zeker zeeziekte aan land zou bezorgd +hebben; het maakte ons alleen wat duizelig en liet een vage hoofdpijn +achter.</p> + +<p>Een kwartier wandelen van hier, langs een mooien landweg, in +Tjipanas, ligt het landgoed van den gouverneur-generaal in een prachtig +park, dat vreemd genoeg, voor het publiek gesloten is. Door een toeval +kregen wij gelegenheid om in dit goed onderhouden en idyllisch mooi +gelegen park te wandelen. Als de gouverneur zijn landschap dikwijls +bezocht, zou er misschien reden kunnen zijn, om wandelaars te weren, +maar zelden of nooit komt Z. Exc. er den dag doorbrengen, of er eenige +dagen vertoeven, zoodat deze uitgestrekte bezitting bijna uitsluitend +ten dienste is van het daar wonend ondergeschikt personeel.</p> + +<p>Toen wij op onze wandeling door het dorpje een beetje van den +grooten weg afdwaalden, kwamen wij spoedig in een dicht bosch, alwaar +op bijna alle boomen wildgroeiende orchideeën voorkwamen. Het is +opmerkelijk, hoe hier overal langs den weg wild-groeiende +orchideeën te vinden zijn. Hoewel de bloemen niet zoo groot als de +bij ons voorkomende, gekweekte soorten zijn, is de kleur van deze, hier +gevondene dikwijls fijner en zachter. Sommige er van bezitten een +heerlijken zoetigen geur.</p> + +<p>Eenige door mij geplukte soorten van deze bloemen, omgeven door een +rand van roodbruine bladeren, van een hier ook in ’t wild +groeienden heester, vormde zoo’n mooie bouquet, dat elke bloemist +er naar hunkeren zou.</p> + +<p>Het hotel in Sindanglaja, dat tevens tot herstellingsoord dient, is +zeer mooi gelegen en geeft uit bijna alle kamers een mooi uitzicht op +de rondom gelegen bergen. De temperatuur in Sindanglaja is zeer +behagelijk, het is er niet te warm en niet te koud. Het zou gewis de +meest gewenschte plek op aarde zijn voor vele rust- en +herstel-zoekenden, als de huishouding in het hotel een beetje beter +gevoerd werd. Die laat zeer veel te wenschen. Ook klinkt het een beetje +paskwillig, dat eene inrichting, die zich als +“herstellingsoord” publiceert, geen dokter bezit, en er +zelfs de meest gebruikte medicamenten niet te krijgen zijn. Er komt +eens per week een dokter uit een ander oord, die aan den directeur +vraagt, of er ook zieken zijn, en daarna weder verdwijnt. <span class= +"pagenum">[<a id="pb464" href="#pb464">464</a>]</span></p> + +<p>Niettegenstaande deze bezwaren brachten wij tweetjes toch vier +rustige dagen in Sindanglaja door, dagen die ons geheel restaureerden +en die ons tot de gelukkige ontdekking brachten, dat er met een paar +dagen rust in een koeler klimaat toch nog een beetje van de oude +energie in ons aanwezig is. Wij waren er aan gaan twijfelen.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">IV.</h3> + +<p>Niet zoo moeilijk als het was voor ons om in Sindanglaja te komen, +was het om er weder uit te verdwijnen. Wij behoefden daartoe slechts +met een rijtuigje den ongeveer negen kilometer langen weg naar +Tjiandjoer, die geheel bergafwaarts voert, af te leggen. In Tjiandjoer +zouden wij den trein vinden, die ons naar Bandoeng moest brengen. Wij +hadden reeds twee dagen tevoren in het hotel Sindanglaja paarden en +rijtuig besteld, om toch vooral zeker te zijn, dat wij op tijd en +zonder ongelukken ter bestemder plaatse zouden aankomen, en +niettegenstaande de herhaalde verzekeringen van den chef van het hotel, +dat het rijtuig ons in één uur naar beneden aan het +station kon brengen en wij dus niet eerder dan acht uur van Sindanglaja +behoefden te vertrekken, hadden wij toch maar de voorzichtigheid +betracht met om zeven uur weg te rijden. Wij hadden de keuze tusschen +een Kahar Baloon of een dos-à-dos en hadden de laatste gekozen, +omdat die rijtuigjes, laag bij den grond zijnde, ons in de gelegenheid +stellen bij bokkesprongen van de paardjes, er gemakkelijk uit te +springen. In een Kahar Baloon is men meedoogenloos aan de bijna +ongetemde grillen van de lieve beestjes, die men hier paarden noemt en +als zoodanig gebruikt, overgeleverd, want in zoo’n balonkar kan +men alleen met behulp van een trapje uit- en instijgen. Gelukkig, dat +wij zooveel voorzorgen getroffen hadden, want tot tweemaal toe +gevoelden wij ons verplicht uit ons karretje te springen, omdat de twee +vurige paardjes meenden genoeg gedaan te hebben en pogingen aanwendden +om zich van den inhoud der kar te ontdoen, met ons over den dijk te +gooien. Ook vertikten zij het eenige keeren om een stap voorwaarts te +gaan, zoodat het koetsiertje, met behulp van een voorbijgaanden +inlander, de beestjes een eindweegs <span class="pagenum">[<a id= +"pb465" href="#pb465">465</a>]</span>moest voorttrekken, om er +zoodoende weder den gang in te brengen. Dat alles had ten gevolge, dat +wij in Tjiandjoer aankwamen toen de trein reeds daar was en op het punt +van vertrekken stond. Een onzer zorgde, dat de handbagage in den trein +geworpen werd, de ander nam gauw twee kaartjes, en zoo regelden wij het +om op het laatste oogenblik nog in den trein te komen en mede te kunnen +afreizen. Zoo’n trein verzuimen zegt hier veel in Indië, +want er staat maar niet zoo op eens een tweede trein gereed, zooals wij +dat in Holland gewend zijn.</p> + +<p>Toen wij eindelijk voortrolden in een gemakkelijken, neen, <span +class="letterspaced">zeer</span> gemakkelijken en uiterst zindelijk +onderhouden waggon van de Staatsspoorwegen, toen konden wij ons +verlustigen aan den aanblik van de streek, die wij doortrokken. Wij +hadden het getroffen met te zitten in de achterste waggon, waaraan een +balcon verbonden was, dat ons een ruim en vrij uitzicht bood over de +heerlijke vlakten in de Preanger Regentschappen. De uren, in den trein +doorgebracht, vlogen om als waren het even zoovele minuten en toen wij +te Bandoeng aankwamen en daar aan het station opgewacht en begroet +werden door de Bandoengsche Kiesvereeniging, die mij voor een +spreekbeurt had uitgenoodigd, en door mevrouw Willy Berton, ons vroeger +Amsterdamsch bestuurslid van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht, +verkeerden wij in zoo’n opgewekte stemming over het genotene, dat +wij nauwelijks realiseerden, dat hier in Bandoeng weder +“werken” onze plicht zoude zijn.</p> + +<p>Bandoeng is een verrukkelijke stad; er is het geheele jaar door een +temperatuur, die niets te wenschen overlaat. Het is er nooit te koud en +het is er nooit te warm. Daarbij ligt het zoo te midden van een +prachtige natuur, dat men er tal van heerlijke uitstapjes kan maken. Er +wonen juist genoeg Europeanen om gezamenlijk wat kunstgenot te kunnen +betalen en ook noodzakelijke, nuttige instellingen in het leven te +houden.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-545.jpg" alt= +"Een Kampong in de Preanger." width="720" height="418"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Een Kampong in de +Preanger.</span></p> +</div> + +<p>Waarom vestigen alle groote lichamen hunne hoofdkantoren niet hier, +inplaats<span class="corr" id="xd0e4877" title="Niet in bron"> +van</span> in het door de hitte bijna onbewoonbare Batavia? En waarom +wordt de regeeringszetel niet naar hier overgeplaatst? Als ik het in +Holland niet meer naar mijn zin vind, ga ik naar Bandoeng. Waarom gaan +de menschen naar <span class="pagenum">[<a id="pb466" href= +"#pb466">466</a>]</span>Italië, naar Zwitserland; wat men daar +zoekt en slechts voor een deel van het jaar vindt, is hier +onophoudelijk te genieten. Voor het onderwijs van de kinderen zoekt men +die andere landen, maar bij genoegzame deelname zijn hier toch ook +goede scholen te stichten. Als er ooit in Indië een universiteit +komt, moet die in Bandoeng gevestigd worden, want hier kunnen de +jongelieden met heldere koppen werken, hier behoeft hunne energie door +de hitte niet verlamd te worden.</p> + +<p>Wij rekten ons verblijf in Bandoeng zoolang wij konden, en bleven er +tot na de Pinksterdagen. Dat waren bijzondere drukke dagen voor het +stadje. Niet alleen hielden de kina-kultuurondernemers, de theeplanters +en de koffie dito’s er eene bijeenkomst of een congres in die +dagen, maar er had nog een andere bijeenkomst plaats, die ten doel had +de leden der gemeenteraden over heel Java tot een bond te vereenigen, +om zoodoende de belangen der afzonderlijke gemeenten op betere wijze +dan tot nu toe te kunnen behartigen. De bijeenkomst droeg den +grootschen naam van “Decentralisatie-congres”, en had +plaats ten huize van den regent van Bandoeng.</p> + +<p>Door middel van mijn perskaart kreeg ik toegang tot dit congres. Het +vorige jaar kwamen door de bemoeiingen van het oud-Kamerlid Van Kol en +op zijn initiatief, eenige heeren, allen deel uitmakende van de +verschillende gemeentebesturen uit Nederlandsch-Indië, bijeen, die +de wenschelijkheid gevoelden van de totstandkoming van een bond van +gemeenteraadsleden met een eigen orgaan, zoodat de gemeentebelangen +beter dan tot dusverre behartigd kunnen worden. Het is nog zoo kort, +dat onze broeders in Indië de bevoegdheid verwierven de +gemeentebelangen, voor een deel, zelve te mogen regelen. Vele gekozenen +in de gemeenteraad schijnen hun taak ook met liefde en toewijding te +vervullen, maar zij gevoelen zich als een beginnende schaatsenrijder, +zij hakkelen nog wat in de kunst en weten nog niet goed of de rechter- +dan wel de linkervoet voor moet gaan. Niets begrijpelijker dan dit. +Wijsheid te putten uit de gemeente-handelingen onzer Nederlandsche +groote steden helpt slechts weinig, omdat de toestanden hier zoo geheel +anders zijn. Door elkaar voor te lichten met wat in de eene gemeente +met goed resultaat tot stand kwam, of wat onvoorziene slechte gevolgen +had; door groote belangen, die voor heel Indië konden gelden, +samen <span class="pagenum">[<a id="pb467" href= +"#pb467">467</a>]</span>te bespreken, kan men elkaar helpen en steunen +en de gemeenten kunnen daarvan de goede vruchten plukken.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-563.jpg" alt= +"De Boeroeboedoer." width="720" height="411"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">De +Boeroeboedoer.</span></p> +</div> + +<p>Den 26en en 27en Mei had nu de tweede bijeenkomst plaats, die echter +het eerste congres moet worden genoemd, omdat nu voor het eerst eenige +onderwerpen door verschillende sprekers zouden worden ingeleid, +onderling besproken en over de daaruit voortgevloeide stellingen +gestemd zoude worden.</p> + +<p>Nadat de oude regent even alle aanwezigen in zijn woning had +begroet, ging hij heen en werd het congres met een kort, passend woord +geopend door den resident van Bandoeng, den heer Oudemans. Deze had, op +verzoek, het presidium voor deze bijeenkomst aanvaard, omdat de +aangewezen president niet tegenwoordig kon zijn en zijn plaatsvervanger +de taak niet aandurfde. Benevens de resident waren ook nog de heeren +Tollenaar, regeerings-vertegenwoordiger, en ons Eerste Kamerlid, Van +Deventer, tegenwoordig. Verder was de opkomst bedroevend gering. Dat +was zeer te betreuren, omdat de onderwerpen, die ingeleid werden, zeer +belangrijk waren, en naar het mij voorkwam, zeer degelijk werden +behandeld.</p> + +<p>De heer D. de Jongh Wz. hield de zakelijke openingsspeech, waarin +hij het doel van deze bijeenkomst schetste. Dat is samen te vatten in +de volgende woorden: Dit congres moet de belangstelling wekken der +gemeenteraadsleden en daardoor moet men komen tot een “Bond ter +bevordering van gemeentebelangen”.</p> + +<p>Daarna sprak de heer Westerveld, Semarangsch gemeenteraadslid, over +“Gemeentelijke grondpolitiek”. Helder en goed +gedocumenteerd was zijne voordracht, die gemeentelijk grondbezit +aanbeval. De 6 stellingen, die ten slotte uit de voordracht getrokken, +aan stemming onderworpen werden en met algemeene stemmen werden +aangenomen, komen daarop neer: 1. dat de uitbreiding eener gemeente +alleen mag geschieden volgens een door den gemeenteraad vastgesteld +uitbreidingsplan. 2. Dat de gemeente de bevoegdheid deelachtig wordt om +ten algemeenen nutte gronden te onteigenen. 3. Dat gemeentelijk +grondbezit in de eerste plaats moet dienen tot verbetering der +volkshuisvesting. 4. Dat bij overname van door particulieren aangelegde +straten de voorwaarde wordt gesteld, dat de grond kosteloos aan de +gemeente wordt afgestaan en tevens een grooter of kleiner deel van de +gekapitaliseerde <span class="pagenum">[<a id="pb468" href= +"#pb468">468</a>]</span>onderhoudskosten in de gemeentekas wordt +gestort, en 5. Dat het gemeentelijk grondbezit afzonderlijk beheerd +moet worden.</p> + +<p>Daarna sprak de heer De Jongh over het Verkeersvraagstuk in de +gemeenten. Ook deze spreker had zijn onderwerp goed bestudeerd en +beschikte over de talenten om op aangename en duidelijke wijze zijne +overtuiging bij zijne hoorders ingang te doen vinden. Hij is een groot +voorstander van gemeente-exploitatie van tramwegen, doch zoolang dit +uit gebrek aan middelen een ideaal moet blijven, wil hij de +particuliere exploitatie aan zeer scherpe voorwaarden binden, +voorwaarden, die het te allen tijde mogelijk maken, dat het bedrijf +door de gemeente op niet al te nadeelige voorwaarden kan worden +overgenomen. Ook deze spreker heeft zijne voordracht in stellingen +samengevat, die ook eenparig werden aangenomen.</p> + +<p>Dat in stemming brengen en aannemen van al de stellingen beteekent +eigenlijk niets anders, dan dat het handjevol der daar aanwezige +gemeenteraadsleden van slechts zeer weinige gemeenten in hoofdzaak met +de denkbeelden van den voorsteller kunnen meegaan; verdere beteekenis +mogen wij daaraan vooralsnog niet hechten. In beide deze voordrachten +trof het mij, hoe de belangen van den inlander steeds nummer +één werden gesteld, en hoe men er op voorbedacht is om de +gemeentepolitiek in de eerste plaats dienstbaar te maken aan de +belangen der inlandsche bevolking.</p> + +<p>Den tweeden dag werd door mr. Van Wijngaarden het vraagstuk van +“Gemeenteraad en Inlandsche Gemeente” ingeleid, doch dit is +zoo’n ingewikkelde juridische kwestie, dat ik daarvan den inhoud +niet in een kort bestek kan samenvatten, ook al niet, omdat ik er niet +genoeg van begrijp. Dit laatste was toch het geval met de meeste +aanwezigen, waardoor dan ook de stellingen niet in stemming konden +worden gebracht, doch men algemeen van oordeel was, dat dit vraagstuk +grondig moest worden bestudeerd en in een ander congres opnieuw ter +sprake worden gebracht. Daarna sprak de heer J. E. Stokvis, over +Gemeenteraadscommissies. Onnoodig zeker te zeggen, dat hij een groot +voorstander bleek te zijn van zulke lichamen, of lichaampjes, die in de +gemeenteraden eigenlijk het practische werk verrichten. Toen deze +besprekingen afgeloopen waren, werd de wenschelijkheid besproken van +eene definitieve oprichting van eene “Vereeniging ter bevordering +<span class="pagenum">[<a id="pb469" href="#pb469">469</a>]</span>van +gemeentebelangen”, waarvan elkeen, ook niet-gemeenteraadsleden, +die aan de behartiging dier zaken wil medewerken, lid kan worden. +Uitdrukkelijk wordt in het reglement door den heer Stokvis +samengesteld, uitgesproken, dat vrouwen, onder dezelfde voorwaarden als +de mannen, lid dezer vereeniging kunnen worden. Dit is een zeer +verstandige maatregel, want het zou mij niet verwonderen, als niet zeer +spoedig zal blijken, dat de vrouwen hier meer belangstelling toonen in +de gemeentebelangen dan tot dusverre de mannen deden, enkele zeer +bijzondere gunstige uitzonderingen daargelaten. De vrouwen in +Indië hebben nu gelegenheid van hare belangstelling te doen +blijken, daarmede aantoonende, hoe bekrompen, en meer de traditie dan +het belang der Indische gemeenten dienende, de uitsluiting der vrouw +tot het kiezen van en verkiesbaar zijn voor gemeenteraadslid in +Indië, in de Verkiezingsordonnantie van 19 Januari 1908 is +geweest. Was er toen een gouverneur-generaal in Indië geweest met +een helderen kop en met de moed zijner overtuiging, dan had hij, in het +belang der Indische gemeenten, nooit het woordje +“mannelijk” in artikel 2 van de Kiesordonnantie gelascht. +De vrouwen, onder welke er vele zijn, die de gemeentebelangen begrijpen +en ze wenschen te bevorderen, moeten nu eerst den strijd aanbinden om +dat woordje uit artikel 2 verwijderd te krijgen, alvorens zij met +vrucht haar werk ten nutte der gemeente kunnen aanvangen. Dat zij dezen +strijd zoo spoedig mogelijk zullen aanbinden, daarvan zal ieder +verzekerd zijn, die vele der flinke vrouwen hier heeft leeren kennen en +waardeeren.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-597.jpg" alt= +"Een liefdedienst." width="416" height="720"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Een +liefdedienst.</span></p> +</div> + +<p>Tijdens mijn verblijf in Sindanglaja vond ik op de leestafel in het +hotel aldaar “het Tijdschrift”, een maandblad, dat sedert +korten tijd hier in Bandoeng uitgegeven wordt, onder de bekwame leiding +van den heer Douwes Dekker. Het toeval wilde, dat juist in het nummer +dat in mijne handen kwam het program van de partij of de vereeniging, +waarvan “het Tijdschrift” het orgaan moet zijn, ontwikkeld +werd en dat ik daarin las, dat het doel kort en bondig daarop neerkomt: +“Indië voor de Indiërs”. Natuurlijk dacht ik, dus +dan toch ook bij ons, evenals in Britsch-Indië, eene beweging +tegen de overheersching der Europeanen, dus ook hier een begin van +opstand, of ten minste eene poging om zich van <span class="pagenum"> +[<a id="pb470" href="#pb470">470</a>]</span>den Nederlandschen invloed +en Nederlandsche macht te bevrijden. Het was natuurlijk mijn eerste +werk, toen ik in Bandoeng kwam, om mij te overtuigen van den omvang +dezer beweging en van de reden, die de leden tot verzet noopt. Nu weet +ik niet of ik teleurgesteld of blij moest zijn, toen ik vernam dat er +van een dergelijke beweging in onze koloniën vooralsnog ten minste +geen sprake is, dat de redacteur van “het Tijdschrift” een +nog op zichzelf staand leider is van eene denkbeeldige vereeniging of +bond, dat er wel hier en daar personen gevonden worden, die met zijne +inzichten sympathiseeren (zou er wel ooit iemand eene meening geuit +hebben, waarvoor niet hier en daar geestverwanten gevonden worden), +doch dat er onder die personen nog geene organisatie bestaat. Het komt +mij een versnippering van de intellectueele krachten van den heer +Douwes Dekker (een achterneef van Multatuli, die eenige van de goede +eigenschappen van zijn oudoom overgeërfd heeft) voor, om in onze +koloniën deze Britsch-Indische beweging na te bootsen, ten eerste +omdat de conditiën, waaronder onze inlanders en vooral onze +Indo-Europeanen leven, zooveel gunstiger zijn dan die van dezelfde +categorie personen in Britsch-Indië en ten tweede, omdat onze +inlandsche bevolking bij lange na niet staat op denzelfden trap van +ontwikkeling als de Britsch-Indische.</p> + +<p>Als wij eens de onderlinge twistpunten, vooral uit verschil van +godsdienst voortspruitende, buiten beschouwing laten, dan kan men +gerust zeggen, dat Britsch-Indië zich zonder de hulp van Engeland +zal kunnen staande houden en zich verder ontwikkelen. Ik bedoel niet +tegenover vreemde mogendheden, maar als een volk op zichzelf. Zij +beschikken over genoeg krachten om scholen te stichten en ’t volk +verder te ontwikkelen, terwijl ook hunne industrie op zeer voldoende +wijze in de behoeften van het volk kan voorzien. Daarbij komt, dat de +half-Europeaan, die aan een Europeeschen vader of moeder en een +inlander zijn ontstaan dankt, daar onder de inlanders geteld wordt en +het vooral deze zijn, die de beweging “Indië voor +Indiërs” sterk steunen. Voor deze halfbloed inlanders in +Britsch-Indië zijn de levensvoorwaarden uiterst slecht; geen +wonder, dat dezen elk middel aangrijpen om tot betere omstandigheden te +komen.</p> + +<p>Vergelijk daarmede eens onze koloniën. Wanneer Nederland <span +class="pagenum">[<a id="pb471" href="#pb471">471</a>]</span>Java en +Sumatra thans onafhankelijk maakte, afgezien van het feit, dat andere +mogendheden spoedig en gaarne de voogdijschap zullen overnemen, dan +zouden beide eilanden in minder dan geen tijd terugzinken tot het peil +van beschaving, dat zij een eeuw of langer geleden bezaten. Het volk +beschikt nog niet over genoeg financieele en intellectueele kracht om +zichzelf verder op te heffen, terwijl de industrie nog heelemaal niet +kan voorzien in de behoeften zelfs van den tegenwoordigen inlander. +Voor het eenvoudigste werk heeft men hier de hulp van den Chinees +noodig, en het zal nog heel wat tijd duren, aleer mannen als de heer +Douwes Dekker zich zouden kunnen gelukkig gevoelen in een Java, geheel +onder de macht der Javanen.</p> + +<p>Maar dat is ook niet wat de heer Douwes Dekker bedoelt. Hij vat +onder Indiërs samen, allen, die onze koloniën voor vaste +woonplaats hebben gekozen, dus ook alle half-Europeanen, die in onze +koloniën onder de Europeanen gerangschikt worden en wettelijk met +hen zijn gelijk gesteld, en de Europeanen, die zich hier vestigen. Dan +wil hij ook voorloopig nog niet de voogdij van Holland missen; eerst +moet Nederland voor een voldoend aantal scholen zorgen, zoodat de +inlandsche bevolking zich goed kan ontwikkelen; onder deze scholen zal +ook eene voor Indië geschikte universiteit moeten verrijzen en +industriescholen etc. Dan moet onze militaire macht hen voorloopig ook +nog beschermen tegen uit- en inlandsche vijanden en als dit alles hen +sterk genoeg gemaakt heeft om zichzelf te kunnen helpen, dan zou +Nederland moeten zeggen: “kind, ik heb je groot gebracht, je kunt +nu op eigen beenen staan, ga nu je gang”. Uit een ethisch oogpunt +valt daarvoor veel te zeggen, maar dan zouden ook alle Europeanen en +half-Europeanen geweerd moeten worden en Java voor de Javanen, Sumatra +voor de Sumatranen moeten blijven, anders zou het nog minder dan een +halve maatregel zijn. Dit schijnt mij vrijwel een hersenschim. Ik +gevoel veel meer om te streven naar eene andere richting en wel deze, +die ook door Snouck Hurgronje in zijne vier bekende lezingen geuit +werd, dat wij, evenals wij een Indo-Europeaan als Nederlander +beschouwen, ook den Javaan, Maleier, etc. als zoodanig beschouwen en +hun dezelfde rechten geven als wij zelf als Nederlanders bezitten en +hen ook het gevoel geven, dat zij <span class="pagenum">[<a id="pb472" +href="#pb472">472</a>]</span>zijn in de eerste plaats Nederlander en +daarna Javaan. Ik bedoel in dien geest: een Drentenaar of een Fries +voelt zich toch ook eerst Nederlander en dan Drentenaar of Fries, zoo +ook moet de Javaan en de Maleier zich gaan gevoelen. Het idee, dat wij, +Nederlanders, hunne meerderen zijn, moet er uit; met de macht van het +opvoedingswapen moet dat denkbeeld in de eerste plaats bij de +Nederlanders, die in Indië wonen of er komen en dan bij de +inlanders zelf bestreden worden. Er is geen reden te vinden, waaraan +wij het recht ontleenen op den inlander neer te zien. Zij zijn een +ander, wat van zelf spreekt, maar volstrekt geen lager soort menschen +dan wij. Wij hebben hen noodig om het werk te verrichten, dat wij daar +niet kunnen doen, zij hebben ons noodig om hun de ontwikkeling bij te +brengen, waaraan zij thans behoefte gevoelen. Deze uitwisseling van +diensten kan geschieden op den voet van gelijkwaardigheid, en als dat +nu nog niet kan, omdat wij al veel in dit opzicht hier bedorven hebben, +dan moet toch in die richting gestuurd worden. Ergerlijk is het +dikwijls, hoe Europeeërs en.... Indo-Europeeërs, die +intellectueel en moreel geen cent waard zijn, toch met een toon van +meerderheid tegen den Javaan optreden en hem als een soort slaaf +behandelen. Uit den mond van dezulken heb ik reeds de klacht vernomen, +dat het een schande was, dat men den Javaan niet meer mocht slaan, als +hij zijne plichten niet naar behooren vervulde. Het feit, dat alle +hooger ontwikkelden hier onder de Europeërs en Indo-Europeërs +met liefde en waardeering van den inlander spreken, heeft bij mij den +indruk versterkt, dat de Javanen hooger staan dan men ons, nieuwelingen +hier in Java, wel wil doen gelooven en dat zij door goed geleid +onderwijs in eenige geslachten gebracht kunnen worden tot menschen, die +wij met trots onze landgenooten zullen noemen.</p> + +<p>Maar ook hier, evenals op Sumatra, moeten scholen komen, vele en +goede. Onze beste onderwijskrachten in Nederland kunnen hier een mooie +en dankbare taak vinden. Vooral <i>goede</i> onderwijzers en +onderwijzeressen moeten uitgezonden worden, want de taak, die deze hier +te vervullen krijgen, is eene meer opvoedende en meer verantwoordelijke +dan die in Holland, en alleen de beste krachten zijn daarvoor +geschikt.</p> + +<p>O, daar heb ik mij laten verleiden tot een ontboezeming, <span +class="pagenum">[<a id="pb473" href="#pb473">473</a>]</span>die ik had +willen vermijden, omdat zoovele menschen, die lang in Indië wonen +of gewoond hebben, heelemaal met mij van meening zullen verschillen en +ik tevens vrees door kortheid tot onduidelijkheid te zijn gekomen en nu +een hoop tegenspraak (die ik misschien niet onder de oogen krijg) te +wachten heb. Ik beschik echter niet over genoeg tijd om alles nog eens +te wijzigen, want ik heb over Bandoeng nog meer te zeggen en daarom +gaat het maar ongewijzigd de wereld in.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">V.</h3> + +<p>Door de Bandoengsche kiesvereeniging was den 22en Mei een +vergadering uitgeschreven, waarin ik over het +vrouwenkiesrecht-vraagstuk sprak. De Bandoengsche kiesvereeniging, +hoewel niet aan politiek doende, bestaat toch uit zeer vooruitstrevende +menschen, die op de hoogte van hun tijd staan. Hoewel de vrouwen hier, +in Indië, evenals haar zusters in het moederland, van kiesrecht en +verkiesbaarheid verstoken zijn, heeft toch de kiesvereeniging van +Bandoeng uitdrukkelijk in haar statuten gestipuleerd, dat ook vrouwen +lid van de vereeniging kunnen zijn en doordat de vereeniging de +candidaten kiest voor den gemeenteraad en deze candidaten tot nog toe +steeds tot gemeenteraadslid gekozen zijn, kunnen dus de Bandoengsche +vrouwen indirect invloed uitoefenen op deze keuze. Mrs. Catt had zich +onttrokken om op deze vergadering te spreken, omdat zij zooveel +achterstallig internationaal werk had te doen en er slechts weinigen +onder het publiek zouden zijn, die haar goed zouden kunnen volgen. Een +zeer groote opkomst van het Bandoengsche publiek toonde, dat het +vrouwenkiesrecht-vraagstuk tegenwoordig overal belangstelling wekt en +dat deze belangstellenden voorstanders worden, zoodra zij over deze +belangrijke kwestie tot nadenken worden gebracht.</p> + +<p>Na afloop der vergadering bleek, dat meer dan 60 van de aanwezigen +de lijsten geteekend hadden om lid der vereeniging te worden en dat een +keur van vrouwen zich beschikbaar stelde om de Bandoengsche ledengroep +der Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht te leiden. Als presidente werd +gekozen mevrouw Reitsema—Brutel de la Rivière, die door +haar kranige <span class="pagenum">[<a id="pb474" href= +"#pb474">474</a>]</span>artikelen in de “Preangerbode” het +bewijs reeds heeft geleverd, dat zij het vrouwenkiesrecht-vraagstuk +kent en op waardige wijze weet te verdedigen. Onder haar kundige +leiding zal hier zeker vruchtbaar werk geleverd worden. Als +vice-presidente liet mevrouw Lovius, leerares aan een school alhier +zich benoemen; een passende aanvulling van de presidente; mevrouw Willy +Berton werd eerste en mejuffrouw Becker tweede secretaresse. Ieder, die +mevrouw Berton in de Amsterdamsche afdeeling aan het werk heeft gezien, +zal zich overtuigd gevoelen, dat het secretariaat in haar handen, met +de hulp van mejuffrouw Becker, onderwijzeres, alleszins goed geplaatst +is, en met mevrouw Doyer tot penningmeesteres en mevrouw Douwes Dekker +en mevrouw Gramberg tot adviseerende leden van dit bestuur, zal er een +kracht van kunnen uitgaan, waarvan de goede gevolgen door de +vereeniging in Nederland zeer zeker gevoeld zullen worden.</p> + +<p>Onze oude, stadgenoot, dr. Westhoff, was zoo vriendelijk mij +persoonlijk in zijn mooi ziekenhuis en blindeninstituut rond te leiden. +Deze beide inrichtingen zijn zeer zeker een bezoek overwaard. Het +ziekenhuis voor ooglijders voldoet aan alle redelijke eischen, die men +aan zoo’n inrichting heden ten dage mag stellen, het voorziet +bovendien in een behoefte, zóó groot, dat onwillekeurig +de vraag in ons opkomt: is het wel voldoende in onze koloniën +slechts één zoo’n inrichting te hebben? Hoewel +gelukkig op Java en Sumatra niet zoovele oogziekten voorkomen als in de +tropische landen, die wij vóór dezen bezochten, wij hier +slechts bij uitzondering een blinde tegenkomen, terwijl in <span class= +"corr" id="xd0e4952" title="Bron: Jerusalem">Jeruzalem</span>, Egypte, +Ceylon, Britsch-Indië, die stumpers overal op onzen weg te vinden +waren, toch zijn hier nog genoeg van deze ongelukkigen, die misschien +bij doelmatige behandeling hun lot hadden kunnen voorkomen, zoodat het +gerechtigd schijnt de vraag te uiten: zou ook in Oost-Java niet een +oogziekenhuis nog voldoende vruchtbaar werk vinden? Hoe keurig netjes, +hoe hygiënisch en hoe practisch zag alles er uit, wat tot het +oogziekenhuis behoort; vele menschen ontvangen er gratis een +doeltreffende behandeling! Ook het blindeninstituut mag zich laten +zien. Met de grootste menschlievendheid worden de blinden er behandeld +en de beste zorgen worden aangewend, om deze ongelukkigen, die anders +zichzelf en anderen tot last zijn, tot bruikbare menschen <span class= +"pagenum">[<a id="pb475" href="#pb475">475</a>]</span>in de +maatschappij te maken. Niet alleen wordt hun allerlei handwerk geleerd, +waarmede zij later, als zij weder aan de maatschappij worden +afgeleverd, voor zichzelf den kost kunnen verdienen, maar de geestelijk +hooger ontwikkelden ontvangen zooveel onderwijs, dat zij het +onderwijzersexamen kunnen afleggen of het tot pianostemmer of +muziekonderwijzer gebracht hebben. Ook voor goede voeding en +uitspanning van deze stumpers wordt uitstekend gezorgd. Hier vindt dr. +Westhoff, bij zoovele Amsterdammers nog zeker in vriendelijke en +dankbare herinnering, een hoogst belangrijken werkkring. Niemand, die +deze inrichtingen bezichtigt, kan een gevoel van dankbaarheid +onderdrukken voor dezen man, die met het in het leven roepen van beide +gestichten, de menschheid hier een niet te hoog te schatten dienst +bewees. Moge het heerlijke klimaat van Bandoeng, dat oude menschen jong +maakt en elkeen levenslust en werkkracht geeft, nog heel lang zijn +heilzamen invloed ook op onzen oud-stadgenoot uitoefenen.</p> + +<p>Met mevrouw Oudemans, de beschermvrouwe van de school, bezocht ik +hier de school voor inlandsche meisjes. De oprichtster en leidster van +deze school is Raden Devi, de vrouw van een inlandschen onderwijzer. +Zij-zelf heeft slechts tot haar twaalfde jaar school gegaan en verder +onderricht, eerst van haar moeder, die een hoogstaande vrouw moet +geweest zijn, en later van haar man, genoten. Acht jaren geleden, zij +was toen reeds moeder van eenige kinderen, gevoelde zij zich geroepen +om van de weinige kennis, die zij bezit, doch die toch hemelsbreed +boven de kennis staat van de meeste Javaansche vrouwen, zooveel in haar +vermogen is aan andere vrouwen mede te deelen. Zij bracht toen zeven of +acht meisjes bijeen en begon die te leeren lezen en schrijven. Spoedig +kwamen andere meisjes vragen, of zij ook mochten komen, en dat getal +breidde zich zóó snel uit, dat thans deze school 230 +leerlingen telt. De echtgenooten der opeenvolgende residenten hebben +Raden Devi gesteund in haar pogen door een vereeniging tot stand te +brengen, waarvan de geïnde contributie der leden de school ten +goede komt. Daardoor kon een uiterst primitief lokaal voor schoollokaal +worden ingericht, konden schoolbehoeften worden aangeschaft en een paar +onderwijzeressen worden aangesteld. Ook het schoolgeld der kinderen +helpt een beetje de lasten dragen. <span class="pagenum">[<a id="pb476" +href="#pb476">476</a>]</span></p> + +<p>De overheid trekt zich echter van deze hoogst noodige instelling nog +niet veel aan. De aan de school werkzame krachten zijn +niet-gediplomeerde Javaansche meisjes, die, evenals Raden Devi, hare +intellectueele krachten wenschen dienstbaar te maken tot verheffing van +haar Javaansche zusters. Bezoldiging, wat m.i. dien naam mag dragen, +ontvangen zij niet. Het onderwijs strekt zich niet verder uit dan tot +lezen en schrijven van het Javaansch en rekenen. Het sommetje, dat ik +een van die kleine, aardige, bruine kindertjes zag maken, leek mij al +heel practisch, het was direct ontleend aan het leven, dat haar weldra +wacht Zij moest op het bord uitrekenen hoeveel zij te betalen zou +hebben, als zij naar de Passar ging en kocht een flesch kokosnootolie +van 32 cents, een paar sinaasappelen van 6 cents, en nog iets van 15 +cts. Daarna moest zij uitrekenen, hoeveel zij moest terugontvangen als +zij die zaken met een gulden betaalde. Het zeven- of acht-jarige +poppetje, met haar opgestoken haar, en in een sarong en kabaai gekleed, +als een heel mensch, schreef haar antwoorden zóó vlug op +het bord, dat men overtuigd kan zijn, dat zij zich later als huisvrouw +op de passar niet zal laten bedotten, maar die ook bij mij den wensch +deed opkomen, om toch al deze kinderen wat meer onderricht te doen +geven. Wat een macht van ongecultiveerde gaven ligt er voor ons land +nog te oogsten, als wij de Javaansche vrouwen, evengoed als de mannen, +de gelegenheid tot ontwikkeling openen.</p> + +<p>Verder werd op die school handwerkles gegeven, in hoofdzaak in +nuttige handwerken, zoodat de leerlingen later in staat zullen zijn +haar eigen kabaaitjes te maken en hun kleeding netjes te +verstellen.</p> + +<p>Ook wasschen, strijken en koken werd er onderwezen. De kooklessen +zijn er natuurlijk ook alleen op ingericht om de kinderen de Indische +keuken te leeren. De rijsttafel met haar groote <span class="corr" id= +"xd0e4966" title="Bron: verscheidenhveid">verscheidenheid</span> van +bijgerechten werd daar door de meisjes onder goede leiding klaargemaakt +en later gezamenlijk opgegeten.</p> + +<p>Als een uitvloeisel van deze school en onder dezelfde omstandigheden +en op denzelfden voet werkende, is er nu een te Garoet opgericht, die +het in een minimum van tijd tot 100 leerlingen bracht. Is er grooter +bewijs noodig, hoezeer goede meisjesscholen hier een levensbehoefte +zijn? <span class="pagenum">[<a id="pb477" href= +"#pb477">477</a>]</span></p> + +<p>Op de school voor opleiding tot inlandsche ambtenaren trof mij het +beschaafde en intelligente uiterlijk van de meeste jongelieden, die +daar tot toekomstige ambtenaren worden opgeleid. Als deze jonge mannen +als staalkaart mogen dienen van de inlandsche mannelijke bevolking op +Java, dan staat die bevolking ongetwijfeld op een hoog standpunt. Het +muziekkorps, door een der leeraren uit deze jongelui samengesteld, dat +hij-zelf onderricht, gaf ook het bewijs, dat de muzikale ontwikkeling +van den Javaan ver verheven is boven die van alle Oostersche volken, +die wij tot nu toe zagen.</p> + +<p>Op de Kweekschool voor Inlandsche onderwijzers waren twee meisjes. +Het spijt mij te moeten zeggen, dat deze twee meisjes niet tot de +besten onder hare zusters behooren. Dat zij slechts zeer moeilijk met +de jonge mannen konden meekomen, was op de gezichten te lezen. Voor de +meisjes geldt echter tot verontschuldiging, dat zij niet, evenals de +jongens, een goede voor-opleiding hadden genoten. Het meten van +krachten is ook hier onbillijk, omdat van den aanvang af niet dezelfde +zorg aan de opleiding is besteed.</p> + +<p>Iets moet ik nog vertellen, dat op de school van Raden Devi mij zeer +pijnlijk trof. Op geen enkele school heb ik dat nog gezien. Als een van +de meisjes daar voor het bord werd geroepen om iets uit te rekenen of +op te zeggen, dan kwam zij kruipende uit haar bank tot voor de voeten +van de onderwijzeres, boog dan haar hoofd tot bijna op den grond, +raapte het stukje krijt van den grond en verhief zich dan om haar som +uit te rekenen. Op diezelfde kruipende wijze ging zij ook naar haar +bankje terug. Zelfs in de kook-afdeeling bewogen de kinderen zich +kruipende achter ons om. Dat is de adat, werd mij geruststellend +gezegd, maar het is een verderfelijke adat, die niet anders dan +verkeerd kan werken en die liefst zoo gauw mogelijk verdwijnen +moet.</p> + +<p>Een van de vele avonden, die wij hier doorbrachten, gebruikten wij +om een voorstelling in een Indo-theater bij te wonen. Geisha, zou +worden opgevoerd; wij zouden er wel niets van verstaan, maar wij kenden +den inhoud van dit operettetje genoegzaam om te begrijpen wat gezegd en +gezongen zou worden. Het was een heerlijke avond. Wij smaakten niet +zoozeer muzikaal artistiek of simpel artistiek genot, maar gelachen +hebben wij toch, zelfs, toen wij reeds lang den <span class="pagenum"> +[<a id="pb478" href="#pb478">478</a>]</span>schouwburg verlaten hadden. +Wat de vele inlanders—want wij tweeën waren waarschijnlijk +de eenige niet-inlanders—in deze voorstellingen trekt, ben ik +niet te weten kunnen komen; er schijnt het geheele jaar door genoeg +belangstelling te bestaan in deze vertooningen, om avond aan avond +volle zalen te trekken. Het was eigenlijk in elk opzicht een parodie. +Het zwakke stemmetje van de prima-donna klonk net als het gemiauw van +een veertiendaagsch katje, en de jeune-premier zong, alsof hij het met +de geheele wereld aan den stok had. Neen, zoo zong hij eigenlijk niet, +want het geluid, dat hij te voorschijn bracht, mag niet zingen genoemd +worden.</p> + +<p>Toen de prima-donna besloten had om naar Japan te gaan, om haar +kinderen te zoeken, zag men op het tooneel een zee met grasgroene +golven, die door bandjes op en neer werden bewogen en waar tusschen de +prima-donna, de kapitein en een matroos het schip, waarop zij zich +bevonden, voortrolden. Toen het schip van het eene eind van het +ongeveer twee en een halve meter breede tooneel naar het andere eind +was gerold, verscheen de juffrouw op ’t tooneel +vóór de golven en miauwde haar liedje, dat zij aan boord +had moeten zingen.</p> + +<p>Wij hebben het slot van deze zielverheffende vertooning niet +bijgewoond en zijn er ook niet achter gekomen, of daar op het tooneel +Javaansch, Maleisch of Soendaneesch gesproken werd.</p> + +<p>Over een van onze mooie uitstapjes wil ik ook nog wat vertellen. Het +betreft onzen tocht naar den krater van Prahoe. Wij hadden ons +voorgenomen één van de vele kraters op Java te gaan zien +en daar wij waarschijnlijk nergens zoo lang zullen vertoeven als in +Bandoeng, besloten wij tot een bezoek aan Tangkoeban-Prahoe. Wij hadden +alles den dag te voren besteld, zoodat wij nergens oponthoud behoefden +te hebben en den heelen tocht in een halven dag konden doen. Direct na +zonsopgang vertrokken wij in een gemakkelijke auto naar Lembang, alwaar +wij nog voor half acht aankwamen. De weg van Bandoeng naar Lembang, die +zacht bergopwaarts gaat, is verrukkelijk mooi. Overal die weelderige +plantengroei, die bonte bloesems aan allerlei boomen, dat elegante +bamboeriet, dat met zoo’n zwierigen draai zijn kop naar beneden +keert, die kleurige meisjes aan het theeplukken en nog zooveel meer, +<span class="pagenum">[<a id="pb479" href="#pb479">479</a>]</span>dat +het oog boeit. In Lembang stonden de beide tandoe’s, elk met vijf +koeli’s (een om onderweg in te vallen) reeds gereed, zoodat wij +direct uit de auto in den draagstoel konden overwippen en toen zonder +dralen konden verder gaan. Ruim twee uur gingen de stevige kerels in +flinken pas steeds steil naar boven, over een weg, zoo vol gaten en +afgronden, dat wij blij waren, liever de veilige tandoe, dan een +rijpaard voor dezen tocht gekozen te hebben. Eerst passeerden wij nog +eenige theeplantages, hooger gekomen gingen wij door +kina-ondernemingen, tot wij het laatste uur midden door een oerwoud +trokken. Het was een hoogst interessante tocht. Om tien uur waren wij +boven met den krater aan onze voeten. De rookkolommen, die van +verschillende kanten opstegen, de sterke zwaveldampen en de nu en dan +even opkomende borrelingen laten geen oogenblik twijfel bestaan, dat er +in het binnenste van deze kolos nog steeds leven is en hij best den een +of anderen dag eens weder flink aan het sputteren kan gaan. Wij troffen +een zeer helderen dag, waardoor wij een prachtig vergezicht hadden. +Toen wij uitgekeken waren, keerden wij terug. De schommelingen van de +tandoe waren veel gemakkelijker te verdragen, doordat wij, door +ondervinding wijs geworden, de koelies verzochten niet in de pas te +loopen. Dat hielp.</p> + +<p>Morgenochtend gaan wij van hier in eens door naar <span class="corr" +id="xd0e4992" title="Bron: Djocjacarta">Djokjakarta</span>. Wij zijn +verplicht Garoet uit onzen tocht door Java uit te schakelen. Toen reeds +onze geheele route was vastgesteld en overal de vergaderingen voor +vrouwenkiesrecht waren bepaald, kwam Magelang nog achteraan, om ook een +vergadering te willen hebben. Daardoor moest nu Garoet vervallen om +dien tijd aan Magelang te kunnen besteden.</p> + +<p>Met ons vertrek uit Bandoeng, verlaten wij ook de Preanger +Regentschappen. Ik ben hier reeds zoo gewend aan de vraag: “of ik +de Padangsche Bovenlanden mooier vind dan de Preanger +Regentschappen”, dat ik mij verbeeld, daarop hier nu ook een +antwoord te moeten geven. Naar mijne meening zijn de Padangsche +Bovenlanden en de Preanger Regentschappen beide zeer mooi, doch met +elkander niet te vergelijken, omdat zij beide zoo geheel iets anders +zijn. Van beide kan men zeggen, dat zij liefelijk mooi zijn, doch beide +missen een grootsche natuur. <span class="pagenum">[<a id="pb480" href= +"#pb480">480</a>]</span></p> + +<p>In de Preanger mist men de schilderachtige Sumatra’sche huizen +met hunne poppige rijsthuisjes, die zoo’n goed effect maken +tusschen het veelkleurige groen; daarentegen vindt men in de Preanger +de in helle kleuren gekleede vrouwen, die aan de omgeving de +levendigheid geven, die ze anders zou missen. De Preanger schoonen +durven zich in bonte kleederen steken. Zij vertoonen daarbij echter +niet altijd goeden smaak. Soms ziet men een jong meisje met een blauwe +sarong, een groen baaitje en een paarse slendang. En de kleuren zijn +hard en leelijk. Hier en daar vertoonen de meisjes neiging om zich +Europeesch te kleeden. Waar ik ze zag, kon ik den smaak der jonge +meisjes niet bewonderen. Het is nog te onbeholpen. Maar waarom zouden +zij niet? Onze Hollandsche dames loopen soms den geheelen dag in sarong +en kabaai en zien er dan dikwijls ook lang zoo goed niet in uit als de +Javaansche vrouwen, waarom zouden deze nu niet, als zij mooi willen +zijn, onze kleederdracht overnemen? Ik zag hier een Javaansche +huwelijksstoet door de straten trekken, bruid en bruidegom en naaste +familie in drie auto’s voorop, alle genoodigden in verschillende +soort rijtuigen achteraan. Bruid en bruidegom in Europeesche kleederen +en ook verschillende der genoodigden. Ik geloof echter niet, dat iemand +zich in het ras vergissen zal. Zoo’n Javaansche kop is niet +gemaakt voor een Europeeschen hoed, of omgekeerd. Nabootsen is altijd +leelijk, onverschillig of het door Europeanen of anderen geschiedt.</p> + +<p class="alignright">29 Mei 1912.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">VI.</h3> + +<p>Van Bandoeng naar <span class="corr" id="xd0e5007" title="Bron: +Djocjakarta">Djokjakarta</span> is een lange, warme, stoffige reis in +de overigens comfortabele wagens van de Staatsspoorwegen. De overgang +van de Padangsche Regentschappen in de Vorstenlanden kenmerkte zich op +meer dan eene wijze. Vooreerst toch onderscheidt zich de Soendaneesche +bevolking opvallend van de Javaansche. De Soendaneesche vrouwen en +mannen, hoewel, althans volgens mijne Europeesche begrippen, ook niet +bedeeld met uiterlijk schoon, zijn toch nog Venussen en Adonissen, +<span class="corr" id="xd0e5010" title="Bron: vergelken"> +vergeleken</span> bij hunne Javaansche zusters en broeders. De Javanen, +ik bedoel natuurlijk dat soort, dat wij op <span class="pagenum">[<a +id="pb481" href="#pb481">481</a>]</span>de wegen zien, zijn niet alleen +leelijk, doch bezitten ook een minder geciviliseerd voorkomen dan wij +tot dusver van de andere inlandsche bevolking in onze koloniën +gezien hebben. De vrouwen dragen hare dikke, lange haren niet netjes +gekamd en opgestoken, hare sarongs en kabajaas zien er donker en +onfrisch uit en de dikke siripruim tusschen de lippen voltooit den echt +onbeschaafden indruk, dien zij verwekken. De mannen staan uiterlijk +niets hooger.</p> + +<p>Een ander groot verschil tusschen de Soendaneesche en de Javaansche +vrouw is ook, dat deze laatste werkt. Men ziet hier in midden-Java +minstens even zoovele vrouwen op het land werken als mannen. Ook op de +passars treft men de vrouwen als verkoopsters en koopsters en op de +wegen ziet men even zoovele zwaar-bepakte vrouwen als mannen. Het is +duidelijk, dat hier weder mannen en vrouwen beiden werken. Mij werd +verteld, dat de Javaansche vrouw, ook de gehuwde, in eigen onderhoud +voorziet.</p> + +<p>De thee- en vooral de kina-ondernemingen, die wij in de Preanger zoo +veelvuldig zagen, missen wij in de Vorstenlanden. Zij hebben plaats +gemaakt voor uitgestrekte velden met suikerriet, die in uitgestrektheid +wedijveren met de rijstvelden. Het schijnt juist tijd te zijn van het +overplanten der rijst, een eentonig, ongezond werk, dat bijna +uitsluitend door vrouwen geschiedt. De fijne rijstsprietjes, die eerst +op een beperkt veld in dichte bossen opschoten, worden nu een voor een +op een kleinen afstand van elkander onder water in de voren geplant. De +vrouwen staan daarvoor voorover gebukt tot over de enkels in het water, +in de eene hand een bos sprieten houdende, met de andere een voor een +het sprietje zijn plaats gevende. Ook als de rijst rijp is, wordt zij +door vrouwenhanden geplukt.</p> + +<p>In <span class="corr" id="xd0e5021" title="Bron: Djocja"> +Djokja</span> werden wij door mevrouw Ter Horst—De Boer aan het +station ontvangen, die voor goede kamers in het hotel Mataram gezorgd +had. Eenige leden van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht hadden voor +ons ieder een vaas geurende orchideeën in onze kamers geplaatst. +Ik moest den volgenden morgen eerst naar Magelang, alwaar mevrouw +Schriecke, toen de sociëteitszaal voor dat doel werd aangeboden, +een vergadering voor vrouwenkiesrecht voor dien avond had +uitgeschreven. Magelang is voornamelijk bevolkt, voor <span class= +"pagenum">[<a id="pb482" href="#pb482">482</a>]</span>zoover het de +Europeesche bevolking betreft, door militairen, en aangezien wij voor +de zaak, waarvoor wij strijden, van de zijde der militairen slechts bij +uitzondering instemming vinden, was de verwachting van de opkomst van +het publiek en van het winnen van leden voor de vereeniging niet +bijster groot. Ik had evenwel gemeend, dat ik de zoo laat tot mij +gekomen uitnoodiging toch niet mocht afslaan, in elk geval moest +probeeren ook in Magelang een paar zaadjes te strooien, in de hoop, dat +er vroeg of laat hier of daar nog wel een tot groei en ontwikkeling kon +komen. De vergadering was dan ook niet druk bezocht, doch het gelukte +toch, niettegenstaande den sterken tegenstand door een debat van +hardnekkige anti’s, nog ongeveer dertig aanwezigen te overtuigen, +dat spoedige invoering van vrouwenkiesrecht noodzakelijk is en zij van +die overtuiging konden doen blijken door als leden onzer vereeniging +toe te treden, waarmede zij ons in onze taak in Nederland steunen.</p> + +<p>Ik moest den volgenden morgen reeds weder vroeg afreizen en kon om +die reden niet meer helpen de afdeeling Magelang in elkaar te zetten, +doch mevrouw Schriecke heeft die taak op zich genomen en in betere +handen kon ik die gewis niet achterlaten</p> + +<p>Onder mijn gehoor in Magelang bevond zich ook de Regent van daar. +Deze hoogst-beschaafde en zuiver Hollandsch sprekende man liet zich na +de vergadering aan mij voorstellen. Hij vertelde mij, ’t geen ik +reeds meer gehoord had doch steeds was het weder tegengesproken, dat de +Javaansche vrouw het kiesrecht onder dezelfde voorwaarden als de man +bezit. Beiden oefenen dit recht echter alleen uit bij de verkiezing van +dessahoofden. Het is verbonden aan grondbezit. Nu zijn de meeste +vrouwen op volwassen leeftijd gehuwd en hebben dan geen eigen bezit, +zoodat vrouwelijke kiezers zeldzaam zijn, maar toch komen zij in bijna +elke dessa voor. De Regent had in zijn dessa twee vrouwen die kiezers +waren en die bij eene verkiezing nooit ontbraken. Dus ook de Javaansche +vrouw is hare Nederlandsche zusters in dezen voor! Wordt het niet +beschamend?</p> + +<p>Hoe gaarne had ik den volgenden morgen even een bezoek gebracht aan +het Instituut van den heer en mevrouw Van der Steur, dat in Magelang +<span class="corr" id="xd0e5032" title="Bron: gevestgid"> +gevestigd</span> is. Hoe verdienstelijk <span class="pagenum">[<a id= +"pb483" href="#pb483">483</a>]</span>die menschen zich maken, door de +opvoeding van vele honderden kinderen op zich te nemen, kinderen van +Europeesche vaders en inlandsche moeders, kunnen alleen zij beseffen +die hier ’n beetje zich hebben vertrouwd gemaakt met de +ongelukkige positie waarin die arme slachtoffers van de in concubinaat +levende ouders verkeeren. Door de opvoeding van die kinderen, waarvan +anders niets zou terecht komen, op zich te nemen, verplichten zij de +maatschappij op onbetaalbare wijze aan zich.</p> + +<p>Toen ik om tien uur met den trein in Moentilan aankwam, stond mrs. +Catt mij daar <span class="corr" id="xd0e5039" title="Bron: reeeds"> +reeds</span> met een auto te wachten, waarmede zij van Djokja was +gekomen en waarmede wij nu samen ’n bezoek zouden brengen aan den +tempel van Boro Boedoer en aan dien van Tjandi Mendoet.</p> + +<p>Het is mij onmogelijk om van de Boro Boedoer, dit eeuwenoude +monument eene beschrijving te geven. Elke beschrijving van dit +meesterstuk van beeldhouwkunst uit de 8e eeuw, dat ons een beeld geeft +van wat de Javaan in dat voor hem gouden tijdperk op kunstgebied +vermocht, zou aan de waarheid te kort doen. De Buddhistische of +Hindutempel overtreft in grootte en schoonheid alle dergelijke tempels +in Ceylon en Britsch-Indië. Deze soliede, pyramidale tempel, uit +blokken lavasteen gebouwd, waarbij noch cement, noch pilaren of bogen +gebruikt zijn om het geheel samen te houden, is een van de wonderen der +wereld. Het is vreemd dat dit toonbeeld van menschelijk kunnen niet +door aardbevingen of door de beeldverwoestende Mohammedanen verwoest is +geworden, zooals toch bijna overal elders de Hindu en Boeddhatempels +door de Mohammedanen verwoest werden, zoodra zij er de macht toe +kregen. Zou ook vroeger hier het Mohammedanisme reeds doortrokken zijn +geweest van Hinduïsme en Boeddhisme?</p> + +<p>Maar niet alleen de tempel is imposant, ook de omgeving waarin hij +staat. Toen ik boven op den top van dezen kolossus zat en mijn blik +liet dwalen over het uitgestrekte panorama, toen had ik een stuk +Oostersch leven voor mij, zoo imponeerend, dat het mij onwillekeurig +aan het droomen bracht. Het voerde mijn geest terug naar de +interessante tijden van het verleden. In mijne verbeelding zag ik daar +die duizenden pelgrims over de, tot aan den top met palmen begroeide +bergen komen, om steeds weder op nieuw de hulde en dankbaarheid <span +class="pagenum">[<a id="pb484" href="#pb484">484</a>]</span>te betuigen +aan de honderden steenen afgodsbeelden, waarvan elk een zittenden +Boeddha voorstelt, den man die hun gebracht heeft innerlijken +vrede.</p> + +<p>Na de Boro Boedoer vallen, als van zelf sprekend, alle andere +ruïnes van tempels, die wij op onzen tocht bezochten, zeer in de +schaduw en toch is de tempel van Tjandi Mendoet, op eenige mijlen +afstand van de Boro Boedoer gelegen, ook een zeer merkwaardig monument +en een bezoek overwaard. Van de tempels in het laagland van Parambanan +gelegen, die wij den volgenden morgen een bezoek brachten, is door +aardbevingen en door den tand des tijds te weinig intakt gebleven om +door gewone stervelingen nog genoegzaam geapprecieerd te kunnen worden. +Er is juist zooveel van staan gebleven, dat men nog even den indruk +krijgt van de groote macht van het kunnen in dien tijd en van de groote +offers in geld en tijd en geestelijke en lichamelijke inspanning, die +deze menschen voor hunne godsvereering over hadden. Ook al die tempels +waren opgebouwd uit blokken lavasteen, die eenvoudig op elkaar +gestapeld werden, zonder dat zij door eenig cement aan elkaar verbonden +waren.</p> + +<p>Een bezoek aan een pandjeshuis in Djokja, door een Chinees gehouden, +deed ons nog eens sterk sprekend de waarde beseffen van den +regeeringsmaatregel om langzamerhand al deze instellingen in onze +koloniën onder Gouvernementsbeheer te brengen. Wat een enorm +verschil in onkosten, doch vooral in zekerheid voor den inlander, dat +hij zijne pandstukken terug krijgt, bestond tusschen deze Chineesche +onderneming en een dergelijke onder Gouvernementsbeheer.</p> + +<p>Op de kweekschool van inlandsche onderwijzers, waarvan de +vóór-opleidingsschool vooral eene model-inrichting mag +genoemd worden, zaten ook twee Javaansche meisjes. Deze twee schrander +uitziende persoontjes, konden niettegenstaande hare gebrekkige +vóór-opleiding en de minder gunstige voorwaarden +waaronder zij het onderwijs mochten volgen, toch zeer goed met de +mannelijke leerlingen wedijveren. Ook hier weder ontvangen de jongens +onderwijs, kost en inwoning—en dit laatste zeer goed—vrij, +benevens eene maandelijksche toelage van ƒ <span class="corr" +id="xd0e5054" title="Bron: 10.–">10,–</span>, terwijl de +meisjes voor dit alles zelf moeten zorgen. Ik haast mij echter hieraan +toe te voegen, dat onder dezen directeur van onderwijs met dit meten +met twee maten <span class="pagenum">[<a id="pb485" href= +"#pb485">485</a>]</span>langzamerhand gebroken zal worden en de +toekomstige meisjesleerlingen ook tegemoetkoming in de te maken kosten +zullen ontvangen,</p> + +<p>Een groote teleurstelling trof ons hier. Er zou Zondagavond een +gamelan en dansavond in de Kraton plaats hebben, door den sultan +gearrangeerd voor den resident en zijne logees. De resident was goed +genoeg om ook ons in deze uitnoodiging te betrekken, maar op den dag, +dat het feest zou plaats vinden, sterft een van de 153 kleinkinderen +van den sultan. Als men bedenkt dat deze oude sultan achtereenvolgens +drie wettige vrouwen heeft gehad en een bescheiden aantal bijwijven, +die hem te zamen eenige honderden kinderen schonken, waarvan nog over +de 70 in leven zijn en dat die kinderen hem nu reeds met 153 nog in +leven zijnde kleinkinderen vereerden, dan is het licht te begrijpen dat +Kratonfestiviteiten nog al eens in de war gestuurd worden door den +onverwachten dood van een dier nakomelingen. Ik vond het heel jammer, +dat die prinses op zoo’n ongelegen oogenblik het leven verliet, +een leven echter, dat voor een in de Kraton geboren prinses, naar onze +Westersche begrippen althans, niet anders dan een doelloos, monotoon en +in vele gevallen hoogst treurig bestaan kan zijn geweest.</p> + +<p>Geheel anders als het leven in de Kraton voor de daarin geboren +prinsessen, is het leven van de vrouwen in het huis van den Prins Paku +Alam. Ik verheug mij zeer dit interessante gezin te hebben leeren +kennen. Niet alleen de prins en zijn oom, doch ook alle prinsessen, +zuster en nichten van den prins spreken onberispelijk Hollandsch, +benevens eenige vreemde talen. Zij konden zich even goed met mrs. Catt +in het Engelsch, als met mij in het Hollandsch onderhouden. In deze +jeugdige prinsesjes begroette ik de moderne Javaansche vrouw, meisjes +van het slag van Karthini, die niets liever zouden willen dan zichzelf +te ontwikkelen, om deze ontwikkeling dienstbaar te maken tot verheffing +harer Javaansche zusters. Zou de schrijfster van Hilda van Suylenburg +wel gedacht hebben, dat zij hier, in het midden van Java, zulke lieve, +jonge, hooge vereersters vindt in de prinsessen van het huis van Paku +Alam?</p> + +<p>Niet weinig was ik verrast, toen ik Maandagavond in de vergadering +voor vrouwenkiesrecht, die door een zeer talrijk <span class="pagenum"> +[<a id="pb486" href="#pb486">486</a>]</span>publiek werd bijgewoond, +onder de aanwezigen ook den prins met vier prinsessen aantrof en dat ik +met mijne voordracht ook het hart dezer lieve hoorsters trof. Behalve +de vier prinsessen waren ook de beide Javaansche +adspirant-onderwijzeressen van de kweekschool onder mijn gehoor, voor +wie ook, hetgeen zij hoorden, niets bovennatuurlijks was. Ook deze +meisjes betuigden mij later hare instemming met het gehoorde. Dat het +Indische publiek ontvankelijk is voor rechtvaardigheid en gaarne +genegen is de strijd voor vrouwenkiesrecht in Nederland te helpen +steunen, getuige wel, dat na mijne voordracht 81 der aanwezigen als +leden tot de vereeniging toetraden. Nog deze week zullen deze leden een +bestuur uit hun midden kiezen en de Djokja’sche ledengroep der +Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht gaan vormen. Aan de flinke +voorbereiding van deze vergadering, door de dames Ter Horst en +Lokhorst, is dit prachtig resultaat voorzeker te danken.</p> + +<p>Mevrouw Ter Horst maakt zich op velerlei wijze verdienstelijk in +Java. Een van de meest sprekende is wel de permanente tentoonstelling +van vrouwenarbeid, waarmede zij een tweeledig doel bereikt. Eensdeels +houdt zij daarmede de oude Indische kunstindustrie staande en +anderdeels verschaft zij daarmede aan vele vrouwen werk, omdat de +zaken, op die tentoonstelling aanwezig, alle aangekocht kunnen worden. +In dit artistiek ingerichte lokaal zagen wij menig stuk zeer mooi +batikwerk, houtsnijkunst, leerbeschildering, graveerwerk, enz.</p> + +<p>Djokja, zoo in het midden van Java gelegen, gaf ons menige +gelegenheid om het echte Javaansche volksleven van nabij te leeren +kennen.</p> + +<p>Ook de temperatuur, die hier alleen midden op den dag erg warm is, +is overigens zoo heerlijk, dat men zich geen aangenamer kan denken; +zoodat, alles te zamen genomen, de zes dagen, die wij in Djokja +doorbrachten, mede behooren tot de zeer interessante en zeer aangename, +die wij in onze koloniën sleten.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">VII.</h3> + +<p>Alvorens ik over ons verblijf in Soerakarta, dat hier kortweg Solo +wordt genoemd, ga schrijven, wil ik toch even met een enkel woord +aanstippen, hetgeen ik over de geschiedenis van de Vorstenlanden las in +het boek van Cabaton. Deze <span class="pagenum">[<a id="pb487" href= +"#pb487">487</a>]</span>Fransche schrijver verheerlijkt over het +algemeen het Nederlandsch beheer in de koloniën en schrijft met +zeer veel waardeering over de Hollanders. Over de Vorstenlanden +schrijvende, merkt hij op: “Tot in het laatst der 18e eeuw waren +de Vorstenlanden geheel in de handen van den Soesoehoenan (sultan) van +Soerakarta, die bij een opstand der Chineezen in zijn rijk de hulp der +Hollanders inriep. Deze kwamen onmiddellijk ter hulp, brachten de +Chineezen tot rust en lieten zich daarvoor prachtig betalen. Zij stegen +daardoor zoo hoog in de achting van den sultan, dat hij ook het +conflict met een zijner broeders, die hem van den troon wilde werpen, +aan hunne uitspraak onderwierp. De Hollanders, die niet geheel vreemd +waren aan het oogenschijnlijk geheel onschuldige conflict der twee +broeders, spraken een oordeel uit, dat beide partijen bevredigde, doch +dat <span class="corr" id="xd0e5080" title="Bron: voooral"> +vooral</span> de toekomstige plannen der Hollanders diende. Zij +verdeelden het rijk in twee deelen en gaven den Soesoehoenan het stuk, +dat ⅔ deel van het geheel besloeg en waarvan Soerakarta de +hoofdstad bleef; het overblijvende derde deel, met Djokjakarta als +hoofdstad, viel zijn oom ten deel, met den titel van Sultan. De Sultan +bleef onderdaan van den Soesoehoenan, hij moest elk jaar met een +indrukwekkende ceremonie hulde komen brengen aan den Soesoehoenan, +daarbij zijne sandalen uittrekken en voor hem nederknielen.</p> + +<p><span class="corr" id="xd0e5084" title="Niet in bron"> +“</span>Het was de bedoeling der Hollanders verdeeldheid te +brengen tusschen deze vorsten, want bij de ceremonie van huldebetuiging +waren steeds een groot aantal Javanen tegenwoordig, die dan een +prachtige gelegenheid hadden om te conspireeren, ten einde zich +gezamenlijk weder van de heerschappij van Nederland te ontdoen. De +Sultan werd daarom herhaaldelijk opgestookt om zich toch aan die +vernederende huldebetuiging te onttrekken, waarmede hij zich de +ondergeschikte van den Soesoehoenan toonde, met dat gevolg, dat na +eenige jaren de Sultan zich op het aangegeven tijdstip in een +Hollandsche uniform aan den Soesoehoenan presenteerde. Ten gevolge van +het principe, dat, wie een Hollandsche uniform draagt, op Java niet mag +knielen voor welken sterveling ook, bleef ook de Sultan voor den +Soesoehoenan staan, die daarop in groote woede de samenkomst +verliet.</p> + +<p><span class="corr" id="xd0e5088" title="Niet in bron"> +“</span>De twee vorsten bleven voor een tijd vijandig, beiden +zich <span class="pagenum">[<a id="pb488" href= +"#pb488">488</a>]</span>onafhankelijk van elkander gevoelende, waarmede +de Hollanders volkomen hun doel hadden bereikt. Om de Sultan nog meer +onder hun macht te krijgen, stelden zij in beide rijken aan het hof een +onafhankelijken prins aan, die wel is waar onderdaan van den Sultan of +Soesoehoenan is, doch die, behalve zijn verplichte tegenwoordigheid bij +enkele hofceremoniën, even vrij zich kan bewegen in het +uitgestrekte gebied als zijn zoogenaamde meester. Deze twee +prinsen,—die van Soerakarta draagt den titel van Pangeran Adipati +Mangku Negoro en die van Djokjakarta dien van Pangeran Adipati Paku +Alam—ontleenen hun macht aan Holland en zijn steeds voor Holland +vol dankbaarheid geweest”.</p> + +<p>Daar de Hollandsche gidsboeken een beetje anders het verhaal +opdisschen van onze macht in de Vorstenlanden en niet alle lezers van +“De Telegraaf” het boek van Cabaton in handen krijgen, heb +ik gemeend hun geen ondienst te bewijzen met eens mede te deelen, hoe +schrijvers van andere natiën over ons beleid in Indië denken. +Als Cabaton gelijk heeft, dan moet ik met hem instemmen en zeggen, dat +wij “slim” zijn geweest.</p> + +<p>Van Djokjakarta naar Soerakarta vereischt met den sneltrein nog geen +anderhalf uur. Doch hoe betrekkelijk klein de afstand ook is, die de +beide hoofdsteden der twee keizerrijken scheidt, er bestaat toch in +heel veel opzichten een groot verschil tusschen beide. Opvallend in +Solo is de groote overeenkomst der mannelijke bevolking met de +Sinhaleezen, zooals wij die op Ceylon zagen. Ook hier dragen de mannen +hunne lange haren in een knot opgebonden en boven op het hoofd een kam, +precies als die der Sinhaleezen, Hun sarongs en vooral de snit hunner +baaitjes zijn geheel aan die hunner Ceylonsche broeders gelijk en +evenzeer vertoonen zij dat sterk vrouwelijk type. Er is hier tusschen +de mannen en vrouwen weder bijna geen verschil op te merken. Telkens +vragen wij ons af: is dat nu een man of eene vrouw? In de Kraton in +Djokja hadden wij ook enkele zulke typen opgemerkt, maar dan waren het +meestal kleinzonen van den sultan van Djokja; hier vinden wij dat +Sinhaleesche type onder bijna al de mannen in de straten.</p> + +<p>Een groot deel van den arbeid buitenshuis valt in Solo den vrouwen +ten deel. Die vindt men hier in alle mogelijke werk en op de +drukbezochte passars zagen wij bijna uitsluitend <span class="pagenum"> +[<a id="pb489" href="#pb489">489</a>]</span>vrouwen. Zelfs de +geldwisselaars in de straten, die in alle andere Oostersche landen, die +wij tot nu toe bezochten, mannen waren, zijn hier vrouwen. Het is +alleen kopergeld, dat zij voor zich in groote stapels hebben liggen, +centen en halve stuiverstukken, die zij dan in rijen van tien of vier +naast elkaar uittellen om den wisselaar snel te kunnen bedienen. +Meestal waren het jonge meisjes of jonge vrouwen, die dit vak, het +embryonale bankiersvak, uitoefenen. Op een laag tafeltje hebben zij +haar centen uitgeteld en daarachter zitten zij op haar gekruiste +beenen. Het schijnt, als de meeste bankierszaken, een voordeelige +handel te zijn, want die Javaansche geldwisselaarsters zagen er niet +alleen schrander, doch over het algemeen ook properder en beter gekleed +uit dan de andere vrouwen.</p> + +<p>O, wat is het toch afschuwelijk leelijk, die bijna algemeene +gewoonte hier, om de tanden tot op het tandvleesch af te vijlen en dan +den mond zwart te kleuren. Als die vrouwen dan nog de siripruim, die +zij tusschen de lippen houden, een eindweegs buiten den mond laten +hangen, dan is hiermede het meest afzichtelijke beeld, dat men van een +vrouw kan maken, bereikt.</p> + +<p>Een geheel anderen indruk dan in het huis van den prins Paku Alam in +Djokja, krijgt men hier in de woning van den onafhankelijken prins +Mangku Negoro. Hoewel ook het huis Mangku Negoro min of meer in +Europeeschen stijl ingericht is, verschilt het toch hemelsbreed van dat +van zijn prinselijken broeder. Wij woonden hier eene receptie bij, +waarop de prins in kolonels-uniform zijne gasten ontving. Zijne vrouw +schijnt ziek te zijn, daarom werd zij vervangen door eene der zusters +van den prins en een zijner dochters. Daar ik echter de Javaansche taal +niet meester ben, kon ik mij noch met den prins, noch met zijne dames +onderhouden en moest alles, wat ik graag wilde weten van een zijner +Europeesche employees vernemen. De oom en broeders van den prins, die +tegenwoordig waren, droegen allen een uniform, die mij heel veel aan +die van de Schotsche Hooglanders herinnerde. Nadat alle gasten aanwezig +waren, ging de prins ons voor om eene wandeling door het geheele groote +huis en door de tuinen te maken. Jammer dat de verlichting, vooral in +de tuinen, niet groot genoeg was, om ons een goeden indruk van <span +class="pagenum">[<a id="pb490" href="#pb490">490</a>]</span>het geheel +te geven. Toen wij weder in de ontvangstzaal teruggekeerd waren, werden +wij uitgenoodigd ons in groepjes neer te zetten op de gemakkelijke +canapé’s en fauteuils en toen kwamen tal van bedienden, +allen in uniform gekleed en met een kris achter in hun ceintuur, met +zilveren bladen, volgeladen met glazen, gevuld met limonade en +whisky-soda binnen en werden ons deze ververschingen aangeboden. Deze +bedienden kwamen rechtop geloopen binnen en droegen de bladen op hunne +handen boven hunne hoofden. Hier is dus gebroken met het afschuwelijk +systeem van kruipende bedienden. Na de verkoelende dranken werden +verwarmende dranken, port en jenever, rondgediend en daarna verlieten +wij allen tegelijk deze ceremonieele bijeenkomst.</p> + +<p>Als men zich, op welk uur van den dag ook, voor een poosje nederzet +op het balcon van het hotel Slier, dan ziet men de dwaaste vertooningen +voorbijtrekken. Toen wij voor het eerst zoo’n optochtje van +eenige mannen zagen, waarvan een paar iets op een zilveren blad of op +de handen droegen, waarover door andere mannen een gouden pajong werd +gehouden en die geëscorteerd werden door eenige mannen in uniform, +die elk een man achter zich hadden, die hun ook een pajong boven het +hoofd hield, dachten wij natuurlijk, dat wij met een heel bijzondere +zending te doen hadden. Niet weinig waren wij verwonderd, toen wij +vernamen, dat zoo’n optocht in den regel niets anders beteekende +dan dat een stuk van een of andere lekkernij, een koek of vrucht, van +de Kraton naar den Rijksbestierder werd gebracht en dat al zulke +boodschapjes nog met den noodigen ouderwetschen luister geschieden.</p> + +<p>Wil men het echte Javaansche leven leeren kennen, dan moet men naar +Midden Java gaan, daar ziet men onophoudelijk zaken, die met den echten +kinderlijken eenvoud dezer menschen in volkomen harmonie zijn, doch die +in onze Westersche oogen eene amusante comedie lijken.</p> + +<p>Tijdens ons verblijf in Solo, was de Soesoehoenan afwezig; hij +bezocht zijn ziek kind, waarvoor boven in de bergen genezing gezocht +wordt. Er bestaat onder de nakomelingen van den Soesoehoenan +tuberculose, een zijner kinderen is daarvoor nog in Zwitserland. Mij +werd verteld, dat de dochters en kleindochters van den vorst tot hun +tiende jaar geregeld <span class="pagenum">[<a id="pb491" href= +"#pb491">491</a>]</span>de lagere school bezoeken in Solo en daarna +door een gouvernante thuis verder onderricht worden. Het opgroeiende +geslacht, jongens en meisjes beiden, leert nu dan ook de Hollandsche +taal.</p> + +<p>Voor de vergadering voor vrouwenkiesrecht was de verwachting niet +groot. In de eerste plaats bevat Solo een geheel andere Europeesche +bevolking dan Djokja en in de tweede plaats moest de vrouw, die hier +alles geleid en geregeld had en van wie de geheele bezieling uitging, +juist eenige dagen te voren Solo verlaten om met haar man en kinderen +naar Holland af te reizen. Toch werden er na de lezing nog 29 nieuwe +leden gewonnen, waarvan er twee bereid waren het correspondentschap te +aanvaarden en zoo den band met de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht in +Holland te vormen.</p> + +<p>Maar nu zou ik haast vergeten, iets te vertellen van een receptie +ten huize van den Rijksbestierder, die toch zeer de vermelding waard +is. Alleen het bezichtigen van het groote, mooie marmeren paleis met +zijne vele kunstschatten, zijn heerlijke marmeren badkamers, zijn +verborgen deuren en zijne merkwaardige eetkamer en nog zoo veel meer, +hield ons meer dan een uur bezig. Dit heele paleis met zijne +phantastisch uitgedoste bedienden, honderden in aantal, het corps +inlandsche muzikanten, dat droomerige muziek speelde, de +ververschingen, die werden aangeboden en de wijze, waarop zij werden +aangeboden, het costuum van den Rijksbestierder en dat der heeren en +dames van zijn huis, dat alles deed denken aan een van de Arabische +vertellingen uit de duizend en één nacht. Van de +verknochtheid aan ons koninklijk huis gaf de Rijksbestierder opvallend +blijk, door de vele bustes en portretten, geschilderde en +gephotografeerde, van de Koningin, de Koningin-Moeder en den Prins. In +de meeste kamers zag men de Koningin op de een of andere wijze +vertegenwoordigd.</p> + +<p>Nu moet ik nog even wat vertellen, waarvoor ik vooraf +verontschuldiging vraag. Ik heb echter al zooveel wat ik hier zie en +bijwoon en hoor in de pen moeten houden, om den lieven vredes wil al +meer verzwegen dan gezegd, dat dit kleine tafereeltje, dat ik hier zag +en op mij zoo’n diepen indruk maakte, hier wel geschetst mag +worden. Lieve lezer, verbeeld u dan te zijn in een mooie, breede allee +van tamarinda-boomen, pisangboomen, kokosnootpalmen en velden met <span +class="pagenum">[<a id="pb492" href="#pb492">492</a>]</span>rijp +suikerriet op den achtergrond. Het is midden op den dag, de zon zendt +hare stralen regelrecht naar beneden, zelfs door het dichte geboomte. +Alles en allen zijn onder den invloed der hitte. Slaperig sukkelen onze +kleine paardjes voor het wagentje voort, ons meer dan genoeg tijd +gunnende onze omgeving goed in ons op te nemen. Een, twee, drie, neen +meer groepjes van vrouwen zitten onder de boomen, allen twee aan twee. +De voorsten hebben allen lang, dik loshangend haar en de achter haar +zittende vrouwen woelen daarin met de vingers van beide handen om al de +levende have daaruit te vangen, zoodat er niet een kan ontsnappen, die +dan met graagte verorberd worden, zooals geen aap in Artis haar +verbeteren zou. Bij een groepje krijgen de twee, oogenschijnlijk moeder +en dochter, ruzie. Het jonge meisje keert zich met een ruk om en tracht +een deel van de vangst uit moeders vingers los te krijgen, waarna zij +met eene schittering in hare groote zwarte oogen, het tusschen hare +vingers geperste wild uit moeders hand in den mond steekt +en.....smult.</p> + +<p>O, hoe dikwijls heb ik het hier op Java reeds betreurd, geen kodak +bij mij te hebben. Ik zag reeds zoo dikwijls iets, dat ik zoo gaarne in +beeld wilde vereeuwigen, waar ik het door woord niet durf doen.</p> + +<p>En hiermede stap ik van de Vorstenlanden af, want het zal zeker +niemand interesseeren wat wij hier zagen in de suikerfabrieken, in een +batikschool, en van de kunstnijverheid van midden-Java. Dit is alles +reeds zoo herhaaldelijk beschreven, dat ik er gerust over zwijgen +kan.</p> + +<p>Wij gaan nu naar Semarang, doch met een kloppend hart, want wij zijn +bang voor de hitte, die ons daar wacht.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">VIII.</h3> + +<p>Van Solo naar Semarang is slechts een reis van eenige uren, de trein +brengt ons echter in dien korten tijd in een geheel ander soort stad +dan wij tot dusver op Java gezien hebben. Het is een stad, die een +bijzonder prettigen indruk maakt, zoowel door de vele mooie huizen, die +allen door goed onderhouden en smaakvol aangelegde tuinen omgeven zijn, +als wel door de zindelijkheid en goed onderhouden straten, en ook door +zijne mooie omgeving. Het is mogelijk, dat mijn <span class="pagenum"> +[<a id="pb493" href="#pb493">493</a>]</span>smaak door het zien van +zoovele steden in de tropen bedorven is, want ik moet bekennen, dat ik, +in afwijking van al mijne gidsboeken en van zoovele bewonderaars van +Batavia, laatstgenoemde stad maar niet mooi heb kunnen vinden en in +geen geval zoo, dat ik haar verkies boven vele andere steden op Java of +Sumatra. Batavia maakte op ons, want mijne reisgenoote denkt er ook zoo +over, den indruk alsof de gegevens er zijn om er een mooie stad van te +maken, maar dat men nog maar steeds met den opbouw niet begonnen is. +Semarang is daarentegen af, de stad staat er en mag zich laten zien en +bewonderen.</p> + +<p>Maar, behalve dat de stad als zoodanig een bezoek waard is, biedt +zij overigens voor toeristen niet veel merkwaardigs. Ook bleven wij er +niet lang genoeg om sociale instellingen te gaan zien. Het nieuwe +hospitaal moet, zooals mij gezegd werd, het beste van heel Java zijn. +Ce n’est pas jurer gros voor dengene, die hier en daar eens een +kijkje genomen heeft, maar ik wil daarmede het nieuwe hospitaal in +Semarang niet afbreken, want ik heb het niet kunnen gaan zien, doch heb +gehoord, dat het up to date is.</p> + +<p>Voor onze vergadering kwamen wij er in den slechtsten tijd van het +jaar, want door de vacanties zijn bijna alle onderwijskrachten naar +boven in de bergen en ook vele gezinnen waren uit de stad. Het is +echter onmogelijk om op zoo’n rondreis door Java overal in een +geschikten tijd te komen en daarom hebben wij de vergadering toch maar +doorgezet en hadden het succes bij de ruim dertig daar reeds bestaande +leden nog ruim twintig nieuwe overtuigden te maken en uit dat aantal +den volgenden dag eene afdeeling samen te stellen met een uitstekend +voltallig bestuur. Mevrouw Wallbrink, die hare sporen op dit gebied +reeds verdiend heeft, liet zich de benoeming tot presidente welgevallen +en zal daarin gesteund worden door de vice-presidente, Mejuffrouw +Haverbult, terwijl de beide secretaressen, mevrouw de Vreede en mevrouw +Van den Ende, en de penningmeesteres, mevrouw von Hombracht, de overige +werkzaamheden op zich namen. Over dit gedeelte van ons verblijf in +Semarang waren wij dus alleszins voldaan, doch overigens dreef ons de +warmte zoo snel mogelijk verder.</p> + +<p>In Soerabaja hoopten wij ten slotte besliste informatiën te +<span class="pagenum">[<a id="pb494" href= +"#pb494">494</a>]</span>bekomen omtrent onze verdere route, want nog +steeds was het vaag, hoe wij het best van hier naar Manilla konden +komen. Wij kenden wel den gewonen weg, per paketvaart naar Singapore, +van daar naar Hongkong en dan naar Manilla, maar wij wilden <span +class="corr" id="xd0e5144" title="Bron: coute qui coute">coûte +que coûte</span> Singapore vermijden, deze zoo weinig +interessante, heete stad, alwaar wij met op bovengenoemde wijze te +reizen drie dagen zouden moeten verblijven, om de aansluiting naar +Hongkong met een goede boot te krijgen, en dan, wij wilden zoo gaarne +zonder veel tijdverlies nog wat meer van onze koloniën zien. Onze +Manillasche vriend, die wij op onzen tocht naar Sindanglaja ontmoet +hadden, had ons beslist gezegd, dat wij over Celebes konden gaan, met +die boot ook Borneo hier en daar aandoen, van Menado naar Sandaken in +Britsch-Borneo konden komen en vandaar met eene andere boot naar <span +class="corr" id="xd0e5147" title="Bron: Samboanga">Zamboanga</span> in +de Zuid-Philippijnen. Eenmaal in de Philippijnen zijnde, zou het zeer +gemakkelijk zijn de verdere verbindingen te vinden. Met zeer veel +navraag, getelegrafeer en getelefoneer hadden wij ten slotte die +geheele reis voor elkaar, maar een gewichtige schakel ontbrak. Over de +boot of de verbinding van Menado met Sandaken liepen de inlichtingen +spaak, niemand kon ons iets positiefs daarover berichten, terwijl het +negatieve bericht was, dat men niet geloofde, dat er eene goede +verbinding was. Deze reisroute werd daarom opgegeven.</p> + +<p>Er zou evenwel een boot van de Java-China-Japanlijn den 15en van +Soerabaja vertrekken, deze gaat gedurende een week langs de oostkust +van Java lading innemen, gaat dan naar Semarang en vertrekt 24 Juni van +Semarang naar Makassar en vandaar regelrecht naar Hongkong. Op deze +boot hebben wij van Semarang af passage besproken. Wij zullen nu dan +toch nog Makassar zien, daar blijft de boot twee dagen stil liggen, en +dan gaan wij naar Hongkong, zonder Singapore aan te doen.</p> + +<p>Maar nu loop ik met mijn verhaal vooruit. Ik dien eerst nog over +Soerabaja en veel andere plaatsen te spreken. Soerabaja is een +handelstad, de eerste handelstad van Java. Dat merkt men in de drukke, +stoffige straten, aan de hooge, leelijke gebouwen, dat handelskantoren +zijn, aan het gekrioel van Chineezen, Javanen, Arabieren, Europeanen. +Mooi is Soerabaja niet. Een aangenamen indruk verwekt de stad ook niet. +Hier <span class="pagenum">[<a id="pb495" href= +"#pb495">495</a>]</span>gaat men wonen om er zaken te doen, om er geld +te verdienen. Lukt dat laatste in voldoende mate, dan gaat men er gauw +weder uit om òf in Europa, òf <span class="corr" id= +"xd0e5156" title="Niet in bron">in</span> een beter oord op Java de nog +restende levensdagen te profiteeren van het zuur gewonnen kapitaal.</p> + +<p>Voor de vergadering voor vrouwenkiesrecht hadden wij niet veel +verwachtingen. Het was ook hier vacantie op school en daardoor velen +afwezig. Maar het viel mee. De vrij groote zaal van het Logegebouw was +geheel bezet met dames en heeren, waarvan na afloop 39 lid van de +Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht werden. Mevrouw Ingerman, die alles +zoo uitstekend had voorbereid, presideerde de vergadering, maar daar +zij op het punt staat Indië voorgoed te verlaten, konden wij haar +hier niet voor een blijvende kracht behouden. In de vergadering, den +volgenden morgen met verschillende leden gehouden, werd besloten eene +afdeeling Soerabaja te vormen, waarvoor de dames Broekman en Broese van +Groenou (ik wou dat deze laatste talrijke familie nog tienmaal +talrijker was) het presidium en vice-presidium op zich namen, mevrouw +Soesman het secretariaat en mevrouw Derx het penningmeesterschap. Een +tweede secretaresse zal spoedig aan dit bestuur toegevoegd worden. +Hiermede zijn de vergaderingen voor vrouwenkiesrecht in onze +koloniën voor ons afgeloopen, alwaar de vereeniging nu tien +centrale punten heeft, vanwaar verder propaganda en opvoedende kracht +kan uitgaan.</p> + +<p>Wij hadden nu nog bijna een week over, alvorens wij in Semarang aan +boord van de “Tjimanoek” behoefden te zijn en wij besloten +die dagen te gebruiken om de mooie omstreken van Soerabaja te gaan +zien. Het zijn wel ver afgelegen omstreken, maar Soerabaja beschouwt ze +toch als te behooren tot zijn gebied en van Soerabaja uit zijn ze ook +het gemakkelijkst te bereiken.</p> + +<p>Met den trein van 3.48 verlieten wij Soerabaja Zaterdagmiddag en +kwamen, na ruim twee uren door tal van dessa’s gespoord te zijn +en met weldra een prachtig uitzicht op de Welirang- en Ardjoeno-bergen, +om 6 uur te Lawang aan. Vooral het laatste uur, toen de zon als een +groote vuurbol achter die bergen onderging en ze met een krachtig +gouden licht overgoot, was ’t landschap onbeschrijfelijk mooi. +Onwillekeurig komt de gedachte op, hoe lang zal die berg zijn <span +class="pagenum">[<a id="pb496" href="#pb496">496</a>]</span>mooien +spitsen kop nog mogen behouden, wanneer zal het vuur, dat +ontegenzeggelijk in zijn binnenste woedt, dat heele phantastische +bovenstuk in duizend deelen heinde en ver om zich heen werpen en een +nieuwe kraterzee vormen?</p> + +<p>Lawang, dat 1700 voet hoog ligt, wordt voornamelijk bezocht door +Soerabajers, die slechts over een paar vacantiedagen kunnen beschikken +en in die dagen toch even willen bekomen van de onaangename hitte in de +stad. Het is gemakkelijk te bereiken, bezit een uitstekend hotel met +goede keuken en wat nog meer zegt, een aangenaam koel klimaat en tal +van mooie wandelingen. Wij hadden ons echter voorgenomen ons door al +deze aantrekkelijkheden niet te laten verlokken, doch Zondagmorgen door +te gaan naar het op 4000 voet hoog gelegen Nongo Djadjar, waarvoor wij +reeds van uit Soerabaja reisgelegenheid en kamers besteld hadden.</p> + +<p>Om 8 uur Zondagmorgen stond onze équipage voor. Het was een +op vier hooge ijzeren wielen staande houten bak, waarvan den bodem uit +wijd van elkaar liggende latten bestond en waar op twee ijzeren pijlen +een zitgelegenheid voor de reizigers was aangebracht. De heer en dame, +eigenaars van het Lawangsche hotel, meenden ons gerust te moeten +stellen, wij behoefden niet beangst te zijn, want, zeiden zij, de weg +is steil en slecht en alles moet zoo licht mogelijk zijn. Onze bagage, +die wij voor deze rondreis zoo beperkt mogelijk hadden gemaakt, en die +alleen bestond uit onze reistasschen en een mantelrol, werd op twee +bamboestokken geladen en door 4 koelies achter ons aangedragen. Toen +wij opgeladen waren, vleide ’t koetsiertje zich aan onze voeten +neder en daarna klommen twee palfreniers achter ons op het wagentje, +die zich aan de ijzeren stangen onzer zitgelegenheid staande hielden en +toen zetten onze halfdoode paardjes het op een loopen. Bang waren wij +niet, maar wij moesten ons toch eerst een beetje oefenen om ons op onze +hooge zitplaatsen te handhaven. De twee palfreniers stonden daar niet +alleen om ons aanzien te verhoogen, wij leerden spoedig inzien, dat zij +ook een andere bestemming hadden. De een toeterde op een +automobielhoorn als er in de verte een kip op den weg liep, of als wij +een stilstaanden wagen voorbij renden, of ook wel, als hij meende met +die muziek ons te amuseeren. De tweede schroefde een houten plank tegen +de ijzeren raderen aan, als <span class="pagenum">[<a id="pb497" href= +"#pb497">497</a>]</span>wij een helling afgingen, wat door een zeer +vernuftig toestel van achter het rijtuig beredderd kon worden.</p> + +<p>Na een half uur rijden arriveerden wij in Poerwodadi, alwaar nog +twee dito paardjes voor de beide andere gespannen en onze begeleiders +met 6 mannen vermeerderd werden. De twee vóórpaarden toch +luisterden niet erg naar de wenschen van onzen koetsier, zoodat twee +mannen elk een bij den kop pakten en ze in de goede richting trokken. +Twee andere mannen hielpen de kar van achteren opduwen en twee kwamen +op een gezadeld paard achteraan, misschien met het doel om de een of +ander onzer paarden te vervangen, als die er bij mochten neervallen, of +wel om ons als rijpaard te dienen als onze équipage op den tocht +mocht bezwijken. Het was zoo’n mooie optocht, dat mijn +reisgezellin meende, dat alleen de gouden pajong nog maar ontbrak om +den indruk te verwekken, dat de Soesoehoenan in hoogst eigen persoon +kwam aanrijden. Tot tien uur voelden wij ons trotsch op onze hooge +zetels en met onze schare volgelingen, doch toen kwamen wij in een +dorpje waar halt werd gehouden en onze vier paarden, die +niettegenstaande de pogingen van de drie mannen om ze op het rechte pad +te houden, toch telkens probeerden ons op zijwegen te brengen, +vervangen werden door twee.... zegge twee, koeien. Het waren geen ossen +of bullen, lezers, maar twee melkgevende koeien, waarvan de een nog +niet zoo heel lang geleden gekalfd had. Op onze vraag, wat dat te +beteekenen had, vernamen wij, dat de weg nu zóó steil en +slecht werd, dat de paarden ons niet meer naar boven konden trekken en +daarom door koeien vervangen moesten worden. Mijn trots zonk beneden +peil, maar toen ik mijn metgezellin aanzag, zag ik, dat zij haar +gezicht een nog voldaner plooi had gegeven en stralend merkte zij op: +“<span lang="en">of course, two females can do better than four +males</span>”, en op mijn vraag, of zij zeker was, dat onze vier +paarden tot het sterke geslacht behooren, antwoordde zij: “<span +lang="en">yes, females would never have given up their +task</span>”; voor deze heerlijke feministische ontboezeming, die +ook mij weder in goede stemming bracht, beloonde ik haar met een +Haagsch hopje.</p> + +<p>Toen wij eindelijk om één uur in het hotel aangeland +waren, konden wij ons niet voorstellen, dat wij vijf uren achtereen in +dat onmogelijke wagentje gereden hadden. De weg was zóó +<span class="pagenum">[<a id="pb498" href="#pb498">498</a>]</span>mooi +en zóó vol afwisseling, dat de tijd was omgevlogen. Toen +Wij eerst door suikerplantages en rijstvelden, daarna door een dicht +bosch en door verschillende dessa’s eindelijk aan de +koffieplantages geland waren, zagen wij voor het eerst deze mooie +boomen, met hunne mooi gevormde en als gepolijste bladeren, in volle +bloei en in het begin van vruchtzetting. De witte bloemen en de roode +besjes vormden met het donkergroen der bladeren een prachtig geheel. +Zóó hadden wij dit nog niet gezien. Verder werd de weg +zeer verlevendigd door tal van apen, die in de boomen speelden. Het +waren thans in hoofdzaak groote zwarte apen met lange staarten, slechts +enkele kaneelkleurige waren er onder.</p> + +<p>Wij hadden den 12 mijlen langen afstand in vijf uren afgelegd; +geraced hebben wij dus niet. Aan het hotel werden wij door den +vriendelijken eigenaar opgewacht, die ons onmiddellijk naar onze kamers +bracht, alwaar wij ons eerst wat konden verfrisschen, alvorens aan de +lunchtafel te verschijnen. Een groote vaas heerlijke frissche, +prachtige rozen stond in elk onzer kamers en van de veranda’s +hadden wij zoo’n prachtig uitzicht op het Tenggergebergte, dat +wij eerst eenigen tijd noodig hadden om van onze bewondering te +bekomen. Dit geheele hotel is zoo schilderachtig mooi gelegen, dat ik +er geen weerga nog van heb aangetroffen. Het bestaat uit tal van op +zich zelf staande gebouwtjes, paviljoens, die op verschillende punten +van den bergrug zijn gelegen en allen door overdekte wegen met het +hoofdgebouw zijn verbonden. De groote tuin bevat een schat van bloemen, +die het geheele jaar bloeien en waarvan enkele zeer zeldzame exemplaren +zijn.</p> + +<p>Behalve dit mooie hotel en een paar andere gebouwen waar Europeanen +wonen, is Nongko Djadjar, een koffie-dessa met alleen inboorlingen. Tal +van mooie wandelingen en grootere uitstapjes kan men van daar doen.</p> + +<p>Wij begonnen direct Maandagmorgen met een tocht naar den Ramboetmajo +waterval. Per rijtuig kan men daar niet komen, alleen te paard of per +tandoe moet men gaan. Voor een rit te paard hadden wij nog niet genoeg +moed verzameld, vooral niet nadat wij aan tafel te Lawang hadden +gehoord dat een Zondagsruiter op een kleinen tocht driemaal onder zijn +viervoeter was geraakt en zich erg gelukkig noemde zich als een gaaf +mensch aan tafel te kunnen presenteeren. De draagstoelen <span class= +"pagenum">[<a id="pb499" href="#pb499">499</a>]</span>moesten dus weder +dienst doen. Om 7 uur vertrokken wij Maandagmorgen van het hotel. Elke +draagstoel werd door 6 man gedragen, twee voor, twee in het midden en +twee van achter. Het was moeilijk deze 6 man zoo te laten loopen dat +wij niet onmenschelijk heen en weder en door elkaar werden geschud, +elke verandering in hun gewonen pas verergerde het. Wij probeerden +daarom maar spoedig ons te gewennen aan deze schommelingen, want het +was een lange tocht dien wij voor ons hadden. Bijna onophoudelijk +gingen wij door een dicht bosch vol groote zwarte apen, vogels en een +soort eekhorens, die men hier boomratten noemt en tal van ander +gedierte. Nu en dan piepten de Inlandsche huisjes door het dichte +geboomte door. Het was een zeer mooie tocht. Zooals in den regel in +zulke gevallen was ook hier de 300 voet hooge waterval op zich zelf de +moeite van den tocht niet waard, maar de schilderachtige omgeving +waarin hij zich <span class="corr" id="xd0e5193" title="Bron: bevind"> +bevindt</span> en de weg daarheen loonde des te meer alles wat wij er +voor gedaan en geleden hadden.</p> + +<p>Het was reeds over één, toen onze dozijn dragers ons +veilig, weder afleverden. Eerst nadat wij de lunch gebruikt en +gezamenlijk in een onzer veranda’s zaten om van de vermoeienis te +bekomen en van het prachtig uitzicht te genieten, kwam de vraag over +mijn lippen: in welk land ter wereld is het mogelijk, dat twee dames, +geheel ongewapend, met een dozijn mannen uit het volk, zes uren lang +door een dicht bosch durven trekken, zonder een oogenblik vrees te +gevoelen, dat haar iets onaangenaams wedervaren zal? Deze twaalf mannen +wisten, dat wij geld en andere waarde in onze kleine taschjes bij ons +hadden, dat wij hunne gesprekken niet konden volgen, dat wij slechts +enkele inboorlingen, en dan nog meest kinderen op onzen weg zouden +ontmoeten, en toch kwam geen enkel woord over hun lippen, deden zij +geen enkele beweging, die ook maar voor een oogenblik eenige vrees bij +ons deed opkomen.</p> + +<p>Twee keer op dien heelen langen tocht zetten zij de tandoes neder; +een keer vroegen zij om “persen” (fooi, drinkgeld) om +koffie te koopen bij ’n uitstallinkje en den tweeden keer, op den +terugweg, om djeroek van een voorbijtrekkenden jongen met een mand +sinaasappelen te koopen. Beide keeren willigden wij hun verzoek in met +hen voor het beoogde doel 50 cts. <span class="pagenum">[<a id="pb500" +href="#pb500">500</a>]</span>te geven, waarvoor zij zich zeer +erkentelijk betoonden. Onze dragers waren gedurende den geheelen tocht +vroolijk en levendig, zóó zelfs, dat wij de opmerking +maakten, dat zij in dit opzicht meer op Hindu’s geleken dan op de +tot dusver ontmoete Javanen, maar geen onbescheiden woord merkten wij +op en zeer zeker was de decente wijze, waarop zij zich onder het loopen +van een deel hunner kleeding ontdeden en waarop zij, toen wij nabij een +riviertje een oogenblik pauseerden, daar allen een bad namen, +opvallend. Van een volk dat uit zich zelf zoo beschaafd is, moreel en +hoog staat, kan met goede leiding wat goeds groeien. Op die leiding +komt ’t echter aan. Van wat zoogenaamde kenners van Java en de +Javanen ons hier soms willen wijs maken, dat de Javaan zoo te zeggen, +alle denkbare ondeugden zou bezitten, is niets waar, kan niets waar +zijn, want waar wij telkens en telkens weder met die menschen in +aanraking komen, ontdekken wij deugden en bijna uitsluitend deugden in +hen.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">IX.</h3> + +<p>Dinsdagmorgen schraapten wij al onzen moed bijeen en bestelden twee +rijpaarden, om een rit over de dorpjes Bodo en Toetoer te maken. Dit is +een twee uur lange rit te paard, de weg heeft hier en daar een paar +steile hellingen en is vrij wel te beschouwen als een proefrit. Zouden +wij dien tocht goed volbrengen, dan bestond er ook geen bezwaar, om ons +bezoek aan de Bromo, met een omweg over de “de Veths’ +hoogte” en terug naar Tosari, te paard te doen. Wij hadden zoo +genoeg van de tandoe’s, dat wij besloten, dien grooten tocht +alleen te doen, als wij ’t te paard aandurfden.</p> + +<p>Onze gastheer en gastvrouw, de heer en mevrouw Teves, hadden voor +een paar makke beestjes en een paar goede geleiders gezorgd en alles +verliep naar wensch. Het was een prachtige landweg, dien wij aflegden, +langs groote groenten-, vruchten- en bloemkweekerijen, (hier groeien +Europeesche vruchten en groenten uitstekend<a id="xd0e5209"></a>) door +koffietuinen en maïsvelden, met steeds het uitzicht op ’t +mooie gebergte. Het Tenggergebergte wint het in schoonheid van de +Preanger Regentschappen, maar deze laatste zijn uitgebreider. Onze twee +geleiders hadden goede instructies medegekregen, bij elke <span class= +"pagenum">[<a id="pb501" href="#pb501">501</a>]</span>groote kromming +of steile helling grepen zij het paard bij de teugels en geleiden het +op het rechte pad. Verder holden zij naast de paardjes voort, die meer +naar hunne uitroepen dan naar onze leiding luisterden. Wij kwamen +zóó weinig vermoeid tehuis, dat wij onmiddellijk paarden +bestelden voor den volgenden dag. Vóór wij echter +’s avonds naar bed gingen, begon mrs. Catt bang te worden en +bestelde een tandoe in plaats van een paard voor de reis naar de +Bromo.</p> + +<p>Ongeveer half zes, het morgenlicht was nog niet doorgebroken, +begonnen wij Woensdagmorgen onzen tocht. Ik voorop op een schimmel met +een jongen achter het paard. Mrs. Catt in een tandoe, door 6 mannen +gedragen, achter mij aan en gevolgd door twee koelies, die onze bagage +aan een langen bamboestok droegen. De hotelier en zijne lieve vrouw +hadden er voor gezorgd, dat wij vóór wij vertrokken toch +nog een eenvoudig ontbijt kregen en verder hadden zij ons zooveel +sandwiches en vruchten ingepakt voor een tweede ontbijt onderweg, dat +wij er gemakkelijk een heelen dag op hadden kunnen teren, ’t Was +jammer, dat het nog te donker was, want toen wij uittrokken was het de +moeite waard geweest er een kiekje van te nemen. Spoedig daarna liet +mijn paard de achterhoede in den steek en het kostte mij een uur +studie, om uit te vinden, hoe ik zoo’n Javaansch paard aan het +verstand kon brengen, dat het wat langzamer had te gaan, of dat het een +oogenblikje moest wachten, om de anderen ons te laten inhalen. Mijn +jongen vond het veel gezelliger met de tandoedragers te converseeren en +onderweg wat kattekwaad uit te halen dan achter mijn paard te hollen en +zoo was ik geheel aan de braafheid van het goede dier overgeleverd. Van +angst kon geen sprake zijn, want mijn geheele aandacht werd in beslag +genomen door het prachtige landschap, aan weerszijden van den weg. De +Kletakpas, die ik overtrok, te beschrijven, is niet mijn bedoeling, ik +wil alleen constateeren, dat ik nog nimmer zoo’n prachtige natuur +gezien heb. Het was in dat vroege morgenuur, onder het opkomende +daglicht, een onvergelijkelijk schoon gezicht. Om 7 uur arriveerde ik +in het dorpje Kletak, waar het paard uit zich zelf, of op mijn verzoek, +stilhield en ik kon afstijgen om op mijn achterhoede te wachten. Na +meer dan een half uur kwam die aan en de jongens maakten ons duidelijk, +dat zij nu eerst <span class="pagenum">[<a id="pb502" href= +"#pb502">502</a>]</span>geld voor makan moesten hebben. Wij gaven het +heele troepje elk een dubbeltje, en daarvoor zaten zij weldra allen met +een verrukkelijk ontbijt voor zich. Heete koffie en een stuk van een +pisangblad vol rijst met warm gebakken pisangs en allerlei andere +lekkernijen die zoo’n restaurant aan den weg, kan opdisschen. +Toen de heeren verzadigd waren mochten wij verder gaan. Nu was het +landschap geheel veranderd; het mooie, dichte geboomte had plaats +gemaakt voor, tot aan den top van den vrij steilen bergrug aangelegde +kool-, aardappel-, uien- en maïsakkers, waartusschen een rijkdom +van bloeiende, wilde kruid- en heestergewassen. In dit gebergte hebben +de Tenggereezen bijna alle geboomte omgehakt en er moestuinen met +Europeesche groenten voor in de plaats gebracht. Ook dit leverde een +mooi gezicht, doch de Moengalpas haalt het in schoonheid niet bij de +Kletakpas.</p> + +<p>Toen wij ongeveer half tien op een punt gekomen waren van waar de +weg zich in tweeën verdeelt en linksaf naar Tosari voert, het +einddoel van onzen tocht, wilden de jongens ons met geweld dien weg +opdrijven, in plaats van door te gaan tot de Bromo. Het kostte ons alle +moeite om hen te dwingen, met ons door te gaan. Ik ging eenvoudig met +mijn paard recht door, maar het duurde vrij lang eer de tandoedragers +met hun kostbaren last en mijn jongen mij volgden. Om tien uur hield ik +halt en wachtte hen op en toen zij aangekomen waren, maakten wij kennis +met een echt staaltje van inlandsche nukken. Nauwelijks was de tandoe +neergezet, of een der jongens gooide zich in het gras, trok heele +leelijke gezichten en uitte allerlei rare geluiden. Ajoe, ajoe, ajoe; +hij had overal pijn. De anderen zeiden, dat zij niet verder wilden +gaan, den zieken broeder konden zij niet alleen laten, wel wilden zij +ons terugbrengen naar Tosari. Ik zag heel gauw, dat de man kunstjes +maakte, vertelde de mannen zoo goed mij mogelijk was, dat zij ons naar +de Bromo moesten brengen en steeg te paard met het vaste idee, dat zij +dan wel zouden volgen. Toen ik een kwartier op weg was en niets zag of +hoorde naderen en ook op mijn geroep geen antwoord kreeg, bleef ik +wachten, en toen zag ik na eenigen tijd mrs. Catt met mijn jongen te +voet den steilen bergpas opklauteren. De koelies hadden haar aan het +verstand gebracht, dat zij niet verder wilden gaan, doch dat de weg +niet ver <span class="pagenum">[<a id="pb503" href= +"#pb503">503</a>]</span>meer was. Door om beurten toen van het paard +gebruik te maken, bereikten wij om elf uur de zandzee, waarin de Bromo +zich bevindt.</p> + +<p>Welk een schouwspel! Het is heel natuurlijk dat de Inlanders hier +aan bovenmenschelijke invloeden gelooven en deze plek niet durven +naderen, zonder offeranden te brengen aan de geesten die in de kraters +huizen. De dikke, grijze, wittige rook, die onophoudelijk uit de Bromo +opstijgt, verdicht zich onmiddellijk tot wollige wolken die slechts +langzaam stijgen en boven den krater een dikke wolkenlaag vormen.</p> + +<p>Gaat men naar boven, naar den top van den Moengalpas, dan krijgt men +eerst een goed overzicht over het geheel. Het is een volstrekt eenig +met niets te vergelijken natuurtafereel, dat men dan voor zich ziet. In +die enorme, grijs-grauwe zandvlakte, die men de zandzee noemt, stijgen +drie vulkanen op, waarvan twee, de Batok en Widodaren reeds uitgewoed +hebben, maar daarom niet minder indrukwekkend zijn, terwijl de Bromo +door zijn uitstootende rookwolken toont, dat het nog altijd laait in +zijn binnenste. En daar achter, ver weg doch bedriegelijk dichtbij, +steekt boven alles de Sméroe uit, die telkens met eenige +tusschenpoozen eveneens doet zien, dat in zijn binnenste het vuur +steeds woedt.</p> + +<p>Hoewel het er niets op lijkt, in geen enkel opzicht er mede te +vergelijken is, bracht toch dit schouwspel op den Moengalpas dezelfde, +droomerige stemming bij mij teweeg, die ook de woestijn in Egypte, met +zijn raadselachtige pyramiden en sphynx op mij uitoefende. Dit komt +waarschijnlijk, door die indrukwekkende stilte, die veelzeggender is +dan de grootste drukte.</p> + +<p>Aan de zandzee hadden wij twee heeren te paard ontmoet, die uit +Tosari kwamen en daar ook weder heengingen. Wij vertelden hun ons +wedervaren en vroegen hun als zij aankwamen, onmiddellijk voor ons een +tweede rijpaard te willen zenden, of een paar mannen voor de tandoe. +Zij beloofden ons, onmiddellijk onze eigen tandoe op te zenden. Mocht +het inderdaad waar zijn, dat de eene jongen ziek was, dan kon een van +hunne jongens hem vervangen en zij zouden zoolang voor den zieken man +zorgdragen. Zij geloofden echter, even als ik, dat de heele ziekte een +voorwendsel was. Na ruim een uur kwam inderdaad den tandoe met alle zes +jonge mannen aanzetten, de zieke man was heelemaal beter en op den +<span class="pagenum">[<a id="pb504" href= +"#pb504">504</a>]</span>geheelen terugweg hebben wij van ziek-zijn +niets meer gemerkt. Zouden kinderen niet evenzoo handelen om te +probeeren verlost te worden van een taak, die hen niet bevalt?</p> + +<p>Tosari wordt het Darjeeling van Java genoemd. Het heeft met +Darjeeling gemeen, dat het ongeveer even hoog ligt, het ligt slechts +1000 voet lager en verder wordt het ook bezocht door personen, die voor +de gezondheid eens een koeler klimaat behoeven, of die eens een kouden +neus willen halen. Maar overigens lijken die twee niets op elkaar. Ik +wil hiermede niet zeggen, dat Darjeeling, in Britsch-Indië, mooier +of belangwekkender is, maar het is geheel anders. Als men maar alleen +bedenkt, dat men in Darjeeling het gezicht op sneeuwbergen heeft en de +bergen er tot aan den top begroeid zijn met boomen en heesters, terwijl +in Tosari de bergen bijna geheel van het oorspronkelijke woud ontdaan +zijn, en de kale bergranden tot boven toe in goed aangelegde moestuinen +zijn herschapen, dan voelt men al wel het verschil in het +landschap.</p> + +<p>Maar ook de bevolking in beide bergstreken verschilt hemelsbreed. In +Darjeeling vijf of zes verschillende stammen, die alle in uiterlijk, +kleeding en gewoonten van elkaar verschillen en aan de plaats eene +groote levendigheid geven; in Tosari alleen de Tenggereezen, een +interessant volkje, doch die stil voor zich leven en zich den toerist +niet opdringen. Het verschil in levendigheid der beide plaatsen spreekt +ook wel daaruit, dat men in Darjeeling na eene vermoeide wandeling, in +welke richting ook, overal jinrickshaw-mannen met hun lichte +voertuigjes vindt, die je voor een paar centen weder bergopwaarts +voeren, terwijl in Tosari alleen paarden of tandoes bij +vooruitbestelling te bekomen zijn.</p> + +<p>Ik zou Tosari een rozenoord willen noemen, bij uitstek geschikt om +overspannen zenuwen tot kalmte te brengen. Alles ademt er rust en +vrede. Vooral de morgens zijn er heerlijk, ’s Middags hangt er +voor een groot deel van het jaar een dichte mist, die het uitzicht +belemmert en nat-koud aandoet. Wel wordt beweerd, dat die mist niet nat +zoude zijn, en dat Tosari een droge atmosfeer heeft, maar wie dat +gelooft moet wel nimmer de kille koude gevoeld hebben van die alles +doordringende wolkenlaag. Toch is, niettegenstaande dien mist, Tosari +het drukst bezochte plekje in Java. Er heerscht een mondaine drukte. +Men speelt er tennis, men maakt er <span class="pagenum">[<a id="pb505" +href="#pb505">505</a>]</span>toilet, er wordt geflirt, er worden +gezamenlijke uitstapjes ondernomen en verder alles wat in un monde +où l’on s’amuse voorvalt. Tosari heeft eene veel +grootere bekendheid dan Nongko Djadjar, alwaar men zich in alle eenvoud +amuseert en waar men heengaat om van de prachtige natuur en van de +hooge berglucht te genieten.</p> + +<p>De Tenggereezen in het Tenggergebergte zijn een merkwaardig volkje. +Zij hebben geen tempels, kerken of Moskeeën. Een bepaalden +godsdienst bezitten zij niet. Voor een deel zijn zij nog Hindoes. +Daaraan doen de gekleurde hoofddoeken der vrouwen en de aschmerken op +het voorhoofd van velen hunner ook uiterlijk het meest denken. Zij +hebben zich vroeger aan den invloed der Mohammedanen weten te +onttrekken door op deze bergtoppen, die bijna ongenaakbaar waren, een +schuilplaats te zoeken. Elk dorp heeft een soort priester, die als een +soort wonderdokter ziekten bezweert en andere priesterlijke +werkzaamheden verricht en eens in het jaar in de voorhoede loopt, als +zij gezamenlijk naar de Bromo trekken, om daar aan de in de daarin +huizende geesten te offeren. De Tenggereezen zien er uiterlijk veel +onbeschaafder uit dan de andere Javanen, hun kleeding is minder proper, +en hun geheele voorkomen geeft aan, dat daarboven gebrek aan water +bestaat en dat het er, om veel te baden te koud is. Hunne huizen en +dorpjes zien er van buiten echter opvallend netjes uit. Nog slechts een +jaar verheugen zij zich in het bezit van een school, waarvan +onmiddellijk een groot gebruik werd gemaakt, zoodat de opkomende jeugd +nu tenminste lezen en schrijven zal leeren. Rijstvelden ziet men in het +Tenggergebergte niet, omdat de Tenggereezen gelooven, dat het hun om +godsdienstige redenen verboden is rijst te telen. Zij voeden zich veel +meer met maïs en groenten, die er op groote schaal verbouwd +worden.</p> + +<p>Van Tosari wilden wij per auto naar Passoeroean terug om daar den +trein te nemen, die ons naar Soerabaja zou terugvoeren. Maar de auto +was voor reparatie afwezig en zoo moesten wij van Tosari naar Poespo +per paard of tandoe en van Poespo naar Passoeroean per karretje. De +ondervinding, den laatsten keer met de tandoe opgedaan, deed mrs. Catt +ook besluiten, ditmaal het rijpaard als vervoermiddel te gebruiken. In +allen eenvoud, met slechts één jongen voor <span class= +"pagenum">[<a id="pb506" href="#pb506">506</a>]</span>beide paarden, +verlieten wij ’s middags om drie uur Tosari en arriveerden +anderhalf uur later behouden in Poespo. Onze paardjes waren zoo tam en +kenden zoo goed den weg, dat wij niets anders te doen hadden, dan ons +in ’t zadel in evenwicht te houden, verder konden wij onze oogen +den kost geven en ons aan het mooie landschap rondom ons verlustigen. +Nog voor het laatst wilde ik genieten van al het schoone, dat het +Tenggergebergte den bezoeker biedt, en er zooveel mogelijk van in mij +opnemen, om den indruk een blijvende te doen zijn.</p> + +<p>In Poespo bleven wij den avond en nacht doorbrengen in het hotel, +dat eene dependance is van het sanatorium in Tosari. Poespo is +aanmerkelijk lager gelegen dan Tosari en daardoor minder koud. Ook +verkeert het niet een deel van den dag in een nevelmeer. Het wordt als +tusschenstation voor zieken en zwakken gebruikt, voor wie een direct +opgaan naar het 6000 voet hoog gelegen Tosari, niet raadzaam is. +Jammer, dat het hotel aldaar niet comfortabeler is, want het kleine +dorpje bevat overigens alle gegevens om er eenigen tijd zeer aangenaam +te verblijven. Het is er boschrijk, men heeft er prachtige +vergezichten, de temperatuur is een zeer aangename en nog tal van +andere gegevens wettigen het stichten van een goed herstellingsoord +aldaar, maar dan moet er een modern hotel met moderne geriefelijkheden +verrijzen.</p> + +<p>Van Poespo over Pasrepan naar Passoeroean in een karretje, was den +volgenden morgen een ware marteling. Het ding schudde zoo geweldig, dat +wij ons met beide handen moesten vasthouden om er niet uitgeslingerd te +worden. Hoewel de tocht slechts twee-en-een-half uur duurde, kwamen wij +toch zoo geradbraakt in Passoeroean aan, dat wij moeite hadden ons +staande te houden. Wij moesten er een uur wachten, alvorens de +eerstvolgende trein ons naar Soerabaja zou brengen en dien tijd +gebruikten wij om op een bank ons uit te strekken om zoo de trillende +leden tot rust te brengen.</p> + +<p>In Soerabaja viel ons de drukkende warmte weder erg tegen en reeds +den volgenden morgen om 6 uur verlieten wij deze stad om naar Semarang +terug te keeren, alwaar wij spoedig de boot verwachten die ons van Java +voor goed zal wegvoeren. <span class="pagenum">[<a id="pb507" href= +"#pb507">507</a>]</span></p> +</div> +</div> + +<div id="ch46" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-091.gif" alt= +"Ornament" width="607" height="210"></div> + +<h2 class="normal">Aan boord van de “Tjimanoek”.</h2> + +<p>Nu ik Java voor goed heb verlaten wil ik, vóór ik +overga mijn verdere reisindrukken neer te schrijven, eerst nog in het +kort den algemeenen indruk weergeven, dien Java bij mij verwekte en het +verschil, dat ik heb meenen op te merken tusschen dit deel van de +koloniën en Britsch-Indië. Dat verschil in een paar regels +saam te vatten: In Britsch-Indië welt telkens de gedachte op, en +herhaaldelijk heb ik die geuit, dat het land aldaar niet bewoonbaar is +voor Europeanen, het is alleen geschikt voor de inboorlingen, die zich +aan het klimaat en de daarmede verbonden bezwaren hebben aangepast, die +immuun zijn geworden voor de verschillende microben, die er overal +welig tieren. Europeanen doen verstandig aldaar zoo kort mogelijk te +verblijven. Men gevoelt er zich geen oogenblik veilig, het gevaar van +ziek worden dreigt steeds van zoovele verschillende kanten. Java +daarentegen is in elk opzicht geschikt gemaakt voor Europeanen en +inlanders, om er gezond en veilig te leven. Vele punten van Java zijn +ware lustoorden, bij uitstek geschikt, om er den levensavond rustig en +aangenaam door te brengen. Nederland heeft van het nog veel warmer Java +een land gemaakt, waar men even rustig en veilig kan leven als in elk +ander beschaafd land.</p> + +<p>Het zooveel grooter Britsch-Indië bezit veel meer kunstschatten +dan Java en heeft een oude en zeer belangwekkende geschiedenis. Het +leven der Hindoe’s, Mohammedanen, Parsees en andere sekten is +voor toeristen buitengewoon interessant, hoewel niet altijd aangenaam +aandoend. Natuurschoon, behalve in de bergen, bezit Britsch-Indië +niet. Bovendien <span class="pagenum">[<a id="pb508" href= +"#pb508">508</a>]</span>ontvangt elkeen er den indruk, dat er armoede, +gebrek en ontevredenheid onder de bevolking heerscht en men huivert bij +de gedachte, dat ’n oogstmislukking in een of ander deel van het +land duizenden en duizenden menschen den hongerdood doet sterven. Onder +de photographiën, die de toeristen koopen om zich een blijvend +aandenken van Britsch-Indië te verschaffen, ontbreken nooit de in +elken winkel uitgestalde platen van een “door hongersnood +geteisterd deel der bevolking”. Britsch-Indië is voor +Groot-Brittannië een niet te benijden bezit.</p> + +<p>Java staat in elk opzicht boven Britsch-Indië. Java is een +lustoord, van het begin tot het eind, indrukwekkend mooi. De natuur is +niet grootsch, maar liefelijk is zij overal. De natuur staat er nooit +stil, overal ziet men het jonge, frissche groen tusschen het oude, +afgedane weder opschieten. Het heele land is tot ontginning gebracht, +overal ziet men de bevolking ijverig werkzaam. Armoede, zooals die in +Britsch-Indië voorkomt, bestaat er niet; welvaart heerscht overal +en maakt zich duidelijk kenbaar. Het weinige, dat de Javaan voor zijn +levensonderhoud noodig heeft, is altijd en overal voor hem te vinden. +Mannen en vrouwen nemen er gezamenlijk deel aan den arbeid op het veld, +op de plantages, in de fabrieken, op de passars, overal vindt men beide +seksen ijverig deelnemen aan het maatschappelijk werk. Zelfs mijn +verkeerden indruk over de vrouwen in de Preanger, dien ik in een mijner +vroegere brieven uitte, moet ik intrekken, omdat verder de Preanger +doorgaande, deze indruk nergens bevestigd werd. Alleen op onzen tocht +over den Poentjakpas, troffen wij die door mij beschreven vrouwen +aan.</p> + +<p>Wat zeker wel het meest weldadig aandoet is het beschaafde, rustige, +tevreden optreden der Javaansche bevolking. Er mogen enkele minder +gewenschte elementen onder hen voorkomen, wie zou die onder eene +bevolking van meer dan 30.000.000 niet verwachten, over het algemeen +genomen steken zij echter gunstig af bij menig ander volk, zelfs bij +die, welke het voorrecht van eene verder gaande ontwikkeling genieten. +Ik weet wel, dat er vele Hollanders op Java zijn, die deze opinie niet +deelen, die mij willen diets maken, dat mijne meening zoude veranderen +als ik de Javanen maar als werkkrachten noodig had, maar daar staat +tegenover, dat ik door evenzoovele <span class="pagenum">[<a id="pb509" +href="#pb509">509</a>]</span>andere hier wonende Hollanders mijn indruk +bevestigd vond, wier jarenlange ondervinding als werkgevers of +-geefsters deze was, dat de Javaan een trouwe, goede, eerlijke +werkkracht is als men hem maar goed behandelt. Dat laatste pleit voor +den Javaan.</p> + +<p>Overal waar wij hier in de verschillende hotels buitenlandsche +toeristen aantroffen, met wie wij op een onzer vele boottochten in +aanraking waren gekomen, hoorden wij met den grootsten lof en +waardeering over Java spreken. Een heer, die de heele wereld kende, +noemde Java het eenige plekje op aarde, waar hij meende, dat de +menschen gelukkig leefden en waar hij zijne laatste levensjaren zou +wenschen door te brengen. Allen roemen de wijze, waarop dit land door +Nederland geregeerd wordt. Het komt mij voor, dat het onzen naam en ons +prestige in het buitenland slechts ten goede kan komen, indien wij op +alle mogelijke wijzen het toeristenverkeer hier trachten te bevorderen. +De gidsboeken moeten dan echter niet vermelden, dat men in acht of tien +dagen Java kan zien en dan een reisroute opgeven, die Batavia, +Buitenzorg met den plantentuin, Djokja met de Boroboedoer, Soerabaja +met Tosari insluit. Daarop afgaande maken vele vreemdelingen hunne +reisplannen, bespreken plaatsen op booten, die hen weder van Java +moeten terugvoeren en zien dan eerst als het te laat is, dat zij +eigenlijk het interessantste van het land niet gezien hebben. Het is +dan voor hen dikwijls te laat, om hunne reisplannen alsnog te wijzigen. +Een goede geschikte reisgids, zooals een Baedeker is, moet voor Java en +onze andere eilanden worden opgemaakt en in een of meer vreemde talen +worden uitgegeven. De Reisgids van de Koninkl. Paketvaart-Mij. bevat +nog te veel leemten.</p> + +<p>Toen wij onze plaatskaarten genomen hadden op de +“Tjimanoek” en hier en daar vertelden hoe wij onze reis van +plan waren te vervolgen, ontbrak het nergens aan afkeuring van ons +plan. Hoe wij op het dwaze denkbeeld waren gekomen, om met een +vrachtschip verder te reizen, kon niemand begrijpen. Allerlei dwaze +bezwaren werden te berde gebracht die ons zeker van ons plan zouden +hebben doen afzien, als wij wat gemakkelijker bang te maken waren +geweest. Men beweert hier wel eens, dat men in Indië fatalist +wordt; ’t kan zijn; wij zijn geen fatalisten, hoewel wij bij vele +onzer goede <span class="pagenum">[<a id="pb510" href= +"#pb510">510</a>]</span>raadgevers dien indruk verwekten, toen wij op +al hunne bezwaren slechts antwoordden, dat wij voor een ongeluk niet +bang waren en een schipbreukje of zoo iets een interessant reisavontuur +vonden. Zelfs toen men ons kwam zeggen, dat wij de eenige passagiers +eerste klasse op die boot zouden zijn, dat er nooit anders dan +Chineezen mede reisden, kon dit alles bij ons slechts den lust in dit +reisje verhoogen.</p> + +<p>De “Tjimanoek” lag voor Semarang in volle zee; met een +klein stoombootje moesten wij het schip bereiken, er was dus geen +gelegenheid om vooraf poolshoogte te nemen. Er was bericht gekomen, dat +de agent ons Dinsdagochtend om elf uur met het bootje zou komen halen +en prompt op tijd stonden wij met onze bagage aan het havenhoofd, om +met hem mede te gaan. Ook hij was op tijd en bracht ons na een +kwartiertje op het schip, dat ongeveer 14 dagen ons tot herberg en +voertuig zal dienen. Wat keken wij verrast op toen wij het groote, +stevige schip, dat er Nederlandsch zindelijk en aanlokkend uitziet, +betraden. Overal vonden wij comfort; de kleine, vriendelijke eetzaal +zoowel als de zes dubbele hutten, de gemakkelijke rieten stoelen en +tafeltjes op het dek, de badkamer en wat daarbij behoort, alles en +alles mooier, geriefelijker en ruimer <span class="corr" id="xd0e5275" +title="Bron: als">dan</span> wij het ooit tevoren op een boot hebben +aangetroffen. Wij konden natuurlijk ieder over zoo’n groote hut +beschikken, waarin de bedden beter zijn dan wij ze ergens op Java of op +een boot hebben gehad, waar electrische waaiers onze hutten koel +houden, waarin kasten voor onze kleeren en nog veel meer wat men op een +boot wenscht, doch maar zelden vindt, werd gevonden. Dat wij de eenige +eerste klasse passagiers zijn, is geen nadeel; wij hebben veel te lezen +en te schrijven en de kapitein, de eerste officier en de eerste +machinist zijn aangename en gezellige tafelgenooten.</p> + +<p>Woensdag, 26 Juni. De boot glijdt kalm over de stille zee voort, zoo +kalm en zoo onbeweeglijk, dat wij nu en dan eens over de verschansing +moeten kijken om ons te overtuigen, dat wij werkelijk voorwaarts gaan. +Nadat vanochtend de schoonmaak op het schip was afgeloopen, heerschte +er overal een stilte en rust als men zich op zoo’n groot schip +haast niet kan voorstellen. Ieder van de bemanning was op zijn post en +verrichte zijn taak bijna geruischloos, geen onderlinge gesprekken, +geen gezang of luidruchtigheid. De bemanning <span class="pagenum">[<a +id="pb511" href="#pb511">511</a>]</span>van de schepen van de +Java-China-Japanlijn bestaat uit Chineezen, wier kundigheid en +plichtsbetrachting door den kapitein zeer geroemd worden. Alleen de +hoofdpersonen op de boot zijn Nederlanders en de kok en tafelbedienden +zijn Maleiers.</p> + +<p>Een frissche bries waait en doet ons nog meer waardeeren, dat wij +hier zitten en niet in een der heete kustplaatsen. De keuken is als op +alle Nederlandsche schepen voortreffelijk, goed en overvloedig. Ik +bewonder het Maleische kokje, dat zulke lekkere taartjes kan bakken. Om +6 uur ’s avonds genoten wij van een prachtigen zonsondergang en +om tien uur gingen wij naar bed, voldaan over onzen eersten dag op dit +comfortabele schip.</p> + +<p>Donderdag, 27 Juni. Dezen dag was er een van rustigen arbeid. Door +een onweder in den afgeloopen nacht koelde de temperatuur zoodanig af, +dat wij onze mantels te voorschijn moesten halen om buiten te kunnen +zitten. Ik gebruikte den heelen dag om te schrijven; alleen gedurende +de maaltijden nam ik aan de conversatie deel. Vannacht gaan wij dicht +bij Makassar voor anker liggen, om morgen om 6 uur te kunnen +landen.</p> + +<p>Zaterdag, 29 Juni. Prompt om 6 uur lagen wij gisteren aan den +steiger te Makassar en spoedig daarna stonden mrs. Catt en ik gereed om +aan land te gaan. Vóór het ontbijt bezochten wij de +passar en de Chineesche buurt en bestelden een rijtuig, dat ons om 9 +uur van de boot zou afhalen, om een rijtoer door de stad en naaste +omstreken te maken. De oude stad maakte eenigszins een oud-Hollandschen +indruk; overigens is het een vriendelijke, Indische stad, met een mooi +plein en vele mooie lanen. Het interessantste vonden wij den tocht naar +Goa en het bezoek aan het oude koninklijk paleis, met zijn eigen moskee +en schatkamer. Wij hadden ons nu wel niet voorgesteld er een paleis te +zullen vinden, min of meer gelijkstaande met dat van onze Koningin op +het Loo, maar toch verwachtten wij een reeks gebouwen te zullen zien, +die op de een of andere wijze indruk zouden maken. Die verwachting is +in zekeren zin beantwoord, want de reeks oude, vuile, houten woninkjes, +waarin de smerigste vrouwen en kinderen rondliepen, die wij ooit zagen, +vrouwen en kinderen, die allen van koninklijken bloede zijn en waarvan +enkelen <span class="pagenum">[<a id="pb512" href= +"#pb512">512</a>]</span>nog een jaarlijksche toelage van +gouvernementswege ontvangen, lieten niet na een vreemden indruk achter +te laten. De schatkamer dient nu voor een inlandsche school, waar op +dat oogenblik alleen inlandsche jongens onderricht ontvangen. De +Goa’sche jonge dochteren groeien nog in onschuldige onwetendheid +op.</p> + +<p>Wij hadden op dezen rijtoer, die ons vier uur bezig hield, +gelegenheid het totale verschil in de menschen en de woningen van dit +gedeelte van Celebes en die van Java en Sumatra op te merken. Deze +menschen hebben een geheel ander type, zijn grooter en steviger gebouwd +dan de Javanen en verschillen in uiterlijk zoowel van den Javaan als +van den Sumatraan. Hoewel hunne kleeding uit dezelfde stukken bestaat, +is toch de kleederdracht anders. De mannen dragen hunne sarongs veel +hooger opgeschort, zoodat de beenen tot boven de knie bloot komen en +mannen en vrouwen beiden kleeden zich bij voorkeur in schitterende +kleuren, waarbij steenrood de hoofdtint is. De vrouwen dragen, in +plaats van een slendang, een tweede sarong om hoofd en schouders, +waardoor zij ons min of meer aan de Hindoe-vrouwen deden denken. De +huizen zijn alle op hooge palen, minstens twee meter hoog, gebouwd, +waaronder het huisgedierte, kippen, eenden, varkens, honden en wat +daartoe meer behoort, een verblijfplaats vindt. Van buiten gezien zagen +die woningen er niet erg netjes en zindelijk uit.</p> + +<p>’s Middags maakten wij nog een rijtoer, een anderen kant uit +en ook vanmorgen gingen wij nog een paar uur de stad in, maar veel te +zien is er niet in Makassar en nog minder is het de moeite waard er +over te schrijven. Om er met de volkseigenaardigheden op de hoogte te +komen, daarvoor moet men er langeren tijd vertoeven dan waarover wij te +beschikken hadden.</p> + +<p>1 Juli. Gistermiddag kregen wij Borneo in ’t zicht, alwaar wij +om 4 uur in Balik-Papan hoopten te landen. Op het laatste oogenblik had +de kapitein nog bericht gekregen, dat de boot in Balik-Papan moest +stoppen om eene lading paraffinekaarsen mede naar China en Japan te +nemen. Wij waren blij nu toch ook nog gelegenheid te krijgen om onze +voeten op Borneoschen bodem te zetten en hoopten daar minstens een +avontuurtje met een Dajakker of een oerang-oetangetje te zullen <span +class="pagenum">[<a id="pb513" href="#pb513">513</a>]</span>hebben. +Toen wij echter dit petroleumplaatsje naderden, bleek er te weinig +water in de zee te zijn, of het lag aan ons schip doch er was geen +sprake van dat wij den steiger konden naderen. Wij bleven voor anker +liggen en konden van af de boot vele petroleumtanks tellen en de +huisjes van Europeanen en inlanders en Chineezen, waarvan er vele op +den heuvel en andere langs het zeestrand gebouwd zijn, bewonderen. +Vooral toen kort daarna overal de lichten in Balik-Papan ontstoken +werden, hadden wij een aardig gezicht op die uitgestrekte, doch eenzame +bezitting van de Koninklijke Petroleum-Maatschappij. Maar vanmorgen +gingen wij reeds om 8 uur met den kapitein in een roeibootje aan wal, +alwaar ons spoedig bleek, dat er niet veel te wandelen en nog minder te +zien viel. Wij kregen wel een kijkje in de paraffinekaarsenfabriek, +waarvan echter de finesses stipt geheim gehouden worden en niet voor +het publiek te bezichtigen zijn. Om half elf Waren wij al weder op de +“Tjimanoek” terug, zonder eenigen indruk gekregen te hebben +van al de interessante bijzonderheden, die er op Borneo te vinden zijn. +De eenige, sterke impressie, die wij kregen, was, dat de Petroleum-Mij. +zijne ambtenaren wel met dubbel salaris beloonen mag, opdat zij na +jarenlange ontbering aldaar in dienst van die maatschappij +doorgebracht, kunnen terugkeeren naar Europa of naar een bewoonbaarder +oord in Indië, om een leven vrij van financieele zorgen te kunnen +leven. Als een van die ambtenaren dit onder de oogen krijgt, zal hij +wel met een zucht zeggen: ik wou dat het waar was.</p> + +<p>5 Juli. Sedert vier dagen gaat het schip in dezelfde kalmte door; +<span class="corr" id="xd0e5300" title="Niet in bron">om</span> ons +eerst door de Straat van Makassar, toen door de Straat van Celebes, +daarna door de Suluzee en door de honderden eilandjes heen, alle +behoorende tot de Philippijnen, alwaar eens de Vereenigde Staten hun +<span class="corr" id="xd0e5303" title="Bron: Star">Stars</span> and +Stripes plantten, in de Chineesche zee <span class="corr" id="xd0e5306" +title="Niet in bron">te</span> brengen. Sommige van die eilandjes zijn +niets meer dan een stuk koraalrif, onbegroeid en onbewoond, anderen +herbergen eenig visschersvolk of zeeroovers, slechts een enkele is +groot genoeg om eenige menschen en dieren tot woonplaats te dienen. Wij +zijn nu rechtstreeks op weg naar Hongkong, door het meest gevreesde en +onheilspellendste vaarwater, dat de wereld bezit, en vlak bij, nu reeds +achter ons, ligt Manilla, waarheen het doel van <span class="pagenum"> +[<a id="pb514" href="#pb514">514</a>]</span>dezen tocht eigenlijk +leidt. Hadden wij hier ergens aan wal gezet kunnen worden, dan zouden +wij niet nog eens tweemaal ditzelfde water behoeven te passeeren. De +zee is nu alleen wat woeliger, het schip rolt een beetje meer dan het +tevoren deed, doch de kapitein verzekert, dat wij geen typhoon te +duchten hebben vóór wij Hongkong bereiken.</p> + +<p>Zoo’n schip met eene Chineesche bemanning en Hollandsche +officieren brengt zijne eigenaardige bezwaren mede. De officieren +verstaan geen Chineesch en de Chineezen geen Hollandsch. De Engelsche +taal dient nu als spreektaal. Maar het Engelsch dat men te hooren +krijgt is een taaltje, waarvan de beteekenis pas eerst na lang nadenken +aan het licht komt. Een dezer dagen hadden eenige Chineezen een zware +machine te verzetten. Als <span class="corr" id="xd0e5313" title="Niet +in bron">bij</span> alle native-werklui begint er een zingende iets te +zeggen, dat door allen gezamenlijk luidkeels herhaald wordt; bij +’t laatste woord, waarop een bijzonderen nadruk wordt gelegd, +spannen ze ineens allen tegelijk hunne krachten in om het te verrichten +werk vooruit te brengen. Na verloop van eenigen tijd zeide onze +officier tot den voorzanger, “Zeg, jelui moet daar niet zoo bij +schreeuwen”. Onmiddellijk klapt de voorzanger zijne beide +handpalmen saam, brengt de handen tot de hoogte van zijn neus en zegt: +“Officer, Chinaman no cry no can”, en onmiddellijk wordt +het gezang weder aangeheven tot het werk is afgeloopen.</p> + +<p>Als er geen onverwachte typhoon komt opdagen, die ons op een of +ander van de onbewoonde eilandjes neerzet, alwaar geen postkantoor is, +dan zal ik deze in Hongkong posten, wanneer wij daar Zondag 7 Juli +arriveeren. <span class="pagenum">[<a id="pb515" href= +"#pb515">515</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch47" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-668.gif" alt= +"Ornament" width="611" height="215"></div> + +<h2 class="normal">Hongkong.</h2> + +<p>Zondag na den middag kwamen wij in Hongkong aan. Reeds des morgens +om tien uur werden de bergen zichtbaar, waarachter deze vrijhaven zich +verbergt. De kapitein had ons uitgenoodigd bij hem op de brug te komen, +waardoor wij een ruimer en vrijer uitzicht genoten en hij in staat was +ons alles te verklaren wat ons in den beginne niet duidelijk leek. Hoe +meer wij nader kwamen des te grootscher werd de indruk dien de omgeving +van deze stad maakt. Mooier binnenkomen in een havenplaats is niet +denkbaar; zooals mij gezegd werd evenaart alleen Rio de Janeiro in dit +opzicht de Chineesche stad Hongkong, die onder Britsch opperbestuur +staat. Het was ’n mooie Zondagmiddag, zoodat tal van mooi +opgetuigde picnic-bootjes, <span class="corr" id="xd0e5324" title= +"Bron: honderde">honderden</span> schilderachtige Chineesche +zeilbootjes en vele eigen jachtschepen ons als ’t ware tegemoet +voeren, vaartuigen en vaartuigjes alle beladen met menschen die den +vrijen Zondag gebruikten om de heete stadslucht te ontvlieden en een +paar teugen frissche zeelucht te halen. Men beweert dat de <span class= +"corr" id="xd0e5327" title="Bron: honderde">honderden</span> groene +rotspunten, die Hongkong omgeven, vóór 1841, toen het in +Britsche handen overging, slechts kale rotsblokken waren en dat de +Britten die hoogten beplant hebben, zoodat enkele er nu als een groot, +groen fluweel veld uitzien, andere vol boomen en heesters staan. Dicht +aan de zee hebben zij echter alle hun kaal koraalrif-aanzien +behouden.</p> + +<p>De “Tjimanoek” bracht ons niet geheel in Hongkong. Vlak +bij den ingang van de havenmonding is een groote suikerraffinaderij, +waar een groote partij ongeraffineerde Java-suiker moest gelost worden +en daar werden wij op een <span class="pagenum">[<a id="pb516" href= +"#pb516">516</a>]</span>kleiner stoombootje overgeladen en vlak bij het +hotel aan land gezet.</p> + +<p>Nog meer als Singapore is Hongkong cosmopolitisch. Hier zijn nu in +werkelijkheid niet alleen menschen van alle Europeesche, Amerikaansche +en Australische streken aanwezig, maar men ziet hier ook en wel in de +eerste plaats, de Aziatische rassen in alle schakeeringen +vertegenwoordigd. De Engelsche politie bestaat hier uit Hindoes, +komende uit het Noorden van Britsch-Indië. De lange bleeke mannen, +zooals wij die in Lahore en Amritsar ontmoet hebben, met hunne groote, +zwarte oogen en bebaarde gezichten, die, niettegenstaande zij tot de +<span class="corr" id="xd0e5336" title="Bron: Sihks">Sikhs</span>, dat +is de oorloglievende kaste behooren, toch een zoo zacht vrouwelijk +voorkomen hebben, zijn in hun net sluitende khaki-uniform met roode +turbans waarlijk mooi te noemen. Nu er voor de <span class="corr" id= +"xd0e5339" title="Bron: Sihks">Sikhs</span> niet meer te oorlogvoeren +valt, kunnen zij Engeland als politiedienaren in deze en dergelijke +oorden goede diensten bewijzen. Door hun uiterlijk en uniform merkt men +hen in de drukke straten van Hongkong dadelijk op.</p> + +<p>Even opvallend zijn hier de Chineesche vrouwen in de straten. Hoe +internationaal het leven in de straten ook moge zijn, de Chineezen +vormen toch verreweg het grootste aantal en men ziet, vooral in de +winkelstraten en op de markten, minstens evenveel vrouwen als mannen +onder hen. Zijn in alle Aziatische landen mannen en vrouwen bijna +gelijk gekleed en is het meestal eerst na eenigen tijd, dat men +uitvindt wat eigenlijk mannen en wat vrouwen zijn, omdat de mannen er +rokken of sarongs of lange jurken dragen, evenals de vrouwen, zoo ook +kleeden de Chineezen zich gelijk, met dit onderscheid alleen, dat hier +de vrouwen evenals de mannen lange broeken en een soort loshangend +overhemd dragen. In kleeding zijn ook hier mannen en vrouwen gelijk, +maar het verschil tusschen beiden valt onmiddellijk op, omdat de mannen +hier bijna allen nu kort-geknipt haar dragen,—de staart ziet men +nog slechts bij groote uitzondering,—en de vrouwen allen het haar +glad naar achter gestreken en met een dubbele knoop tegen het +achterhoofd hebben bevestigd. Jongere vrouwen en meisjes hebben soms +een gedeelte van het voorhaar kort geknipt, ponyhaar, dat dan als een +zwarte, steile franje over het voorhoofd hangt. De stompvoetjes ziet +men hier gelukkig zelden in de straten, maar daarom kunnen er <span +class="pagenum">[<a id="pb517" href="#pb517">517</a>]</span>nog wel +velen tehuis zijn, want de arme vrouwen kunnen er bijna niet op +voortsukkelen en moeten meestal op den arm of schouder van een haar +begeleidend kind steunen. De jongere kinderen, die wij in de straten +zien, hebben echter allen hunne natuurlijke voeten, zoodat na eenige +geslachten, deze wreede verminking, evenals de staarten, wel geheel +verdwenen zal zijn.</p> + +<p>Maar over de Chineesche vrouwenkleeding moet ik het eens even +hebben. Doelmatiger, vrijer, practischer kleeding, die als men er +eenmaal aan gewend is, niets opvallends heeft en sierlijk staat, is +niet denkbaar. Waarom gaan de vrouwen, die aan reformkleeding doen, +hier niet de modellen zoeken? Het is heel eenvoudig te beschrijven en +is, zooals ik reeds schreef, voor mannen en vrouwen gelijk. Een lange, +zwarte pantalon, somtijds naar den enkel nauw toeloopend, om er zoo +mede op een fiets te springen; daarover heen een loshangend kleed, in +vorm het best te vergelijken met een heerenoverhemd zonder stijf front. +Dit kleed, dat bij de vrouwen niet langer dan tot ongeveer de +knieën, bij mannen dikwijls langer en soms tot de enkels afhangend +is, wordt in den regel van zwarte zijde of zwart, glimmend katoen, een +soort zeildoek, gemaakt, doch wordt ook somtijds heel elegant in +verschillende kleuren gedragen. Jonge meisjes zag ik dikwijls met een +zeer smaakvol blauw overkleed. Hoeden dragen de Chineesche dames in +Hongkong niet. De mannen dragen groote, zeer practische zonnehoeden, de +vrouwen gebruiken voor de zon mooie gekleurde pajongs. Nu de staarten +afgeknipt zijn, beginnen de Chineezen zich ook steeds meer Europeesch +te kleeden en ziet men nu vele Chineesche heeren in witte pakken van +het model als onze heeren in Indië dragen en zetten zij daarbij +dan een witte strooien matelot of een topee op. Over eenigen tijd zal +het aardige van een Chinees heelemaal weg zijn, zij zullen dan nog maar +alleen door hunne naar onder getrokken, buitenste ooghoeken, van gewone +menschen te onderscheiden zijn.</p> + +<p>Maar eigenlijk moet ik eerst wat van Hongkong vertellen, alvorens ik +over de bewoners <span class="corr" id="xd0e5350" title="Bron: +uitwijd">uitweid</span>. De naam beteekent “land van zoet +water”. Het is een eiland dat vóór 1841 aan China +behoorde en toen zeer dun bevolkt was met visschersvolk en zeeroovers. +In 1841 ging het in Engelsch bezit over. Nu is het een groote +schilderachtige stad met 250.000 inwoners, waarvan een gedeelte de City +of Victoria wordt genoemd. <span class="pagenum">[<a id="pb518" href= +"#pb518">518</a>]</span>Het is vol groote gebouwen, bankinstellingen, +kantoren, fabrieken, hotels, kazernes, hospitalen, en, hoewel zij niet +zeer in het oog springen, forten. De haven ligt vol vreemde schepen uit +alle landen, waaronder oorlogschepen. Drie bijna parallel loopende +straten, geheel geasphalteerd, loopen dwars door de stad van het eene +einde tot het andere en daarop komen tal van nauwere, bergopwaarts +gaande straten uit. De geheele stad is als ’t ware tegen een berg +opgebouwd. Een vreemd, schilderachtig gezicht is het als men in een der +hoofdstraten staat en het leven aanziet in zoo’n soms steil naar +boven gaande straat. Paarden en rijtuigen of automobielen of fietsen +ziet men er niet, alleen door de middelste van de drie breede straten +loopt een electrische tram, voor het overige bedient zich hier een +ieder voor vervoermiddel van een rickshaw of tandoe. De draagstoelen +worden hier slechts door twee man gedragen, die soms uren lang met +zoo’n zwaren dikken Chinees de steile wegen op- en afgaan. Wij +hadden er na eenmaal gebruik genoeg van en probeerden liever de +rickshaws, die echter in sommige steile straten maar half te vertrouwen +zijn.</p> + +<p>Een zeer mooien tocht maakten wij met de kabeltouwbaan, (dat is +geloof ik een heel mooi woord voor “<span lang= +"de">drahtseilbahn</span>”) naar den top van de Peak, ongeveer +500 meter hoog, waardoor wij een prachtig panoramisch gezicht op de +stad, de haven en de Chineesche zee kregen. In een half uur wandelt men +langs een mooien asphaltweg, en steeds voorbij mooie villa’s, +naar de stad terug.</p> + +<p>Als ik nu nog eens even op de bevolking in Hongkong terugkom, dan is +het om de groote menigte, “gemengde uiterlijken” die er te +constateeren waren. Het is alsof alle natiën er hare sporen meenen +te moeten achterlaten en Zuid met West, Oost met Noord, zich daar nu en +dan echtelijk, zij het dan ook niet wettig, vereenigt. Deze innige +rassenvermenging heeft wel eens goede resultaten gewrocht.</p> + +<p>Wij bleven juist twee volle dagen in Hongkong. Ons plan toch was om +nog van het goede weder te profiteeren en zoo gauw doenlijk naar +Manilla af te reizen, omdat wij in Hongkong toch terug komen. Wij +gingen daarom Maandagmorgen direkt naar het kantoor van Cook om +inlichtingen in te winnen omtrent de beste booten die deze week naar +<span class="pagenum">[<a id="pb519" href= +"#pb519">519</a>]</span>Manilla zouden vertrekken. Na de ondervinding +die wij in de kantoren van Cook op deze onze reizen hadden opgedaan, +zouden wij zeer zeker niet weder daar inlichtingen zijn gaan inwinnen, +ware het niet dat wij een reçu van pl.m. £ 10 op +Cook’s office in Hongkong hadden van geld, dat wij in Rangoon +voor kaarten hadden betaald die niet gebruikt waren. Dit geld was ons +niet terugbetaald, maar wij konden er over disponeeren in Hongkong, met +er andere biljetten voor in de plaats te nemen.</p> + +<p>Op het kantoor werd ons verteld, dat er den volgenden dag een goed +Engelsch schip zou vertrekken naar Manilla, waarop nog eenige goede +hutten disponibel waren. Wij merkten op, dat wij Zondagmiddag een mooi +Amerikaansch schip in de haven hadden zien liggen, en als dat schip nog +deze week ging, dan zouden wij dat prefereeren. De heeren wisten ons +onmiddellijk te vertellen, dat er geen Amerikaansch schip deze week +naar Manilla ging<span class="corr" id="xd0e5368" title="Bron: +,">;</span> dat wij gezien hadden, was juist terug van Manilla en ging +nu naar San Francisco. Bovendien<span class="corr" id="xd0e5371" title= +"Niet in bron">,</span> het schip de “Tean” was zoo’n +bijzonder recommandabele boot, dat zij ons toch nog zouden raden, dat +de voorkeur te geven. Wij lieten ons bepraten, doch ’s avonds +vernamen wij, dat het door ons geziene Amerikaansche schip wel degelijk +op weg was naar Manilla en Woensdagmiddag zou vertrekken. Wij gingen +daarop Dinsdagmorgen onmiddellijk weder naar Cook en vroegen onze +kaarten alsnog te ruilen. Met een stalen gezicht werd ons verzekerd, +dat zij dat in ons belang niet mochten doen, omdat wij de booten niet +kenden en de “Tean” een honderdmaal betere boot was dan de +“Saphiro”, de Amerikaansche. Nogmaals werd ons verzekerd, +dat de “Tean” door Engelsche officieren bestuurd werd en +dat hutten, voedsel en al wat men op een boot verwacht, van eerste +kwaliteit was. Wij waren stom genoeg, om geloof te slaan aan deze +woorden, behielden onze kaarten en trokken ’s middags tegen vier +uur per stoombootje van het Hongkong Hotel naar de “Tean”. +Onze bagage was ons reeds voorgegaan.</p> + +<p>Welk eene ontgoocheling! Wat een teleurstelling! De boot van de +Messageries Maritimes, die ons destijds van <span class="corr" id= +"xd0e5376" title="Bron: Beiroet">Beirût</span> naar +Alexandrië vlak in de quarantaine had gevoerd, kon een waardig +zusje van deze smerige boot zijn. Vuil, onordelijk, oud, vies, is alles +wat men ziet en aanraakt. Het is bovendien <span class="pagenum">[<a +id="pb520" href="#pb520">520</a>]</span>een Japansche boot met +Japansche bemanning en alleen een Engelsch sprekende kapitein. Een van +het soort, dat zich aan ons voorstelde met de opmerking, dat in een +heet klimaat whisky en soda de eenige aan te bevelen drank is en van +Holland weet, dat men er zulke lekkere gin maakt. En op deze boot +moeten wij tot Vrijdagmorgen elf uur vertoeven, dat zijn 67 volle uren. +Er zijn er nu gelukkig reeds 31 van verstreken en de barometer +voorspelt nog goed weder, zoodat de overblijvende 36 ook wel zonder +ongelukken zullen voorbij gaan, maar anders.... Wij hebben ons direct +voorgenomen, toen wij met den kapitein hadden kennis gemaakt, dat in +geval van noodweer, wij den kapitein eerst over boord zouden zetten en +dan met ons beiden de orders op de brug zouden gaan uitdeden, om +ongelukken te voorkomen. Men moet zich in alle gevallen weten te redden +en wij hebben op de “Tjimanoek” zooveel zeevaartkundige +wijsheid opgedaan, dat wij met ons beiden er licht meer van weten dan +deze kapitein. Hij is echter reeds vele jaren kapitein en op dit water +bekend.</p> + +<p>Wij zijn niet de eenige passagiers op deze boot, wij hebben hier nog +twee lotgenooten. Als iemand een jaar lang gezocht had, dan had hij +geen twee passender reisgenooten voor ons kunnen vinden. Eén +onzer reisgezellen is een Roomsch-Katholiek priester, die alleen +Spaansch spreekt. Hij is mijn tafelbuur.</p> + +<p>De andere is van het hout, waarvan men Engelsche zendelingen snijdt, +die in Shangai zijn kruit schijnt verschoten te hebben en nu op weg is +naar Manilla. Zoodra hij aan tafel komt, gooit hij steeds zijn +linkerbeen over de linker stoelleuning, leunt dan op zijn rechter +elleboog en tracht zoo, dwars zittende, zijn eten naar den mond te +brengen. Ik geloof het was de heer J. F. die eens in een reisbrief een +Engelschman aan tafel beschreef en die constateerde dat een Engelschman +van netjes eten een heele studie heeft gemaakt en alles correct +verorberde; onze Engelsche tafelgenoot zal echter met die studie nog +moeten beginnen. Onsmakelijker, femelender, ongesoigneerder vent is +niet denkbaar.</p> + +<p>Maar wij hebben nog drie andere tafelgenooten. Het zijn drie kleine +Japannertjes, die tot de bemanning van het schip behooren. Zij zijn aan +tafel op zijn ongegeneerdst gekleed, <span class="pagenum">[<a id= +"pb521" href="#pb521">521</a>]</span>spreken alleen onderling en hebben +zich reeds de gewoonte om met mes, lepel en vork, in plaats van met +stokjes te eten, eigen gemaakt. Wel gebruiken zij deze attributen in +den regel voor doeleinden waarvoor zij juist niet bestemd zijn, maar +dat hindert op dit schip heelemaal niet. Ook zitten zij steeds met den +rechter of linker arm zoo om het bord heen geslagen en hun hoofdje zoo +vlak boven het bord, dat het voor elken indringer onmogelijk is ook +maar een stukje van dat bord weg te kapen. Het kan echter zijn dat dit +om andere reden geschiedt.</p> + +<p>Gelegenheid om wat beweging te nemen of ergens comfortabel te +zitten, biedt dit miserabel schip zijn passagiers niet. Het is dan ook +geen wonder dat mijn lieve reisgezellin, die anders alle tegenspoeden +zoo philosophisch kalm opneemt, thans soms radeloos om zich heen blikt +en mij reeds eenige malen verzekerd heeft, waarbij hare zachte, +vriendelijke oogen van bloeddorst schitteren, dat zij, als zij in +Hongkong is teruggekeerd, direkt naar Cook’s Office wil gaan +“to kill all the men”, die zij daarin zal aantreffen. Zij +zweert nu nog meer dan voorheen bij Hollandsche booten en bij +“the Dutch captains”.</p> + +<p>Gelukkig hebben wij op heel Java geen kantoren van Cook +aangetroffen, maar bij het aldaar toenemend toeristenverkeer, is het +niet onmogelijk dat zij weldra ook daar zullen trachten zich te +nestelen. Laat men er toch voor waken dat die inlichtingsbureaux er +nooit komen, wij hebben er nooit anders dan ellende van ondervonden op +allerlei wijze. <span class="pagenum">[<a id="pb522" href= +"#pb522">522</a>]</span></p> +</div> + +<div id="ch48" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-777.gif" alt= +"Ornament" width="629" height="198"></div> + +<h2 class="normal">In de Philippijnen.</h2> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">I.</h3> + +<p>De kapitein had ons gezegd dat wij Vrijdagmorgen niet vroeger dan +elf uur in Manilla zouden zijn, daarom maakte ik ’s morgens geen +haast om vroeg uit mijn bed te komen. Om 7 uur werd ik echter wakker +gemaakt door een bijzondere drukte aan boord van het schip en merkte ik +dat wij stil lagen. Ik sprong gauw uit de veeren en begaf mij naar de +badkamer. Nauwelijks was ik daar toen er flink op de deur gebeukt werd +en gevraagd of Mrs. dr. Jacobs daar was. Op mijn bevestigend antwoord +kreeg ik tot bericht dat ik boven op het dek verwacht werd, waar een +heer was die mij wenschte te spreken. Ik antwoordde dat die heer een +poosje moest wachten, want dat ik juist in het bad was gegaan, maar +’t was mij toch een raadsel wie mij daar, aan die rotsige punt +van het eiland Luzon, wenschte te spreken. Geen tien minuten verliepen +toen er opnieuw geklopt werd, nu met een dringende eisch dat ik boven +<span class="letterspaced">moest</span> komen, ’t Was mij een +raadsel. Ik deed spoedig wat kleeren aan en vertoonde mij in mijn +kimono in de salon. Tegelijkertijd kwam ook mijne metgezellin voor den +dag, evenzoo gekleed en evenzoo gealarmeerd. Wij zonden een +“jongen” naar boven om te zeggen dat de dames in de salon +wachten en niet genoeg gekleed waren om boven te komen. Weldra +verscheen een vriendelijk uitziend blond jongmensch, die zichzelf als +dr. Nielssen voorstelde. Het was een Scandinavisch Amerikaan. Hij +vertelde ons dat de haven van Hongkong voor pokken besmet was verklaard +en alle van daar komende passagiers <span class="pagenum">[<a id= +"pb523" href="#pb523">523</a>]</span>hier in Mariveles eene +vijfdaagsche quarantaine hadden door te maken. Wij keken elkaar eens +even aan en in dien blik gaven wij elkaar genoegzaam te kennen dat wij +daartoe niet zoo gemakkelijk zouden overgaan. Ik stelde mij als zijn +collega voor, vertelde hem dat wij beiden gevaccineerd en +gerevaccineerd waren, dat wij Hongkong slechts als doorgangsstation +hadden aangedaan etc.etc. Doch al spoedig bleek dat wij niet zooveel te +redeneeren behoefden. Hij had reeds uit Manilla bericht ontvangen dat +hij ons beiden even zoude onderzoeken, zoo noodig revaccineeren en dan +moest laten doorgaan. Ik had in die revaccinatie niet veel zin, maar +mijn reisgenoote stak heel gelaten haar armen uit en liet zich op beide +eenige prikken geven. Dit geschiedde niet door den doctor, doch door +een inlandschen vaccinateur, die het echter zeer hygiënisch en +handig deed.</p> + +<p>Onze medepassagiers waren allen aan wal gezet en daarvoor in de +plaats kwamen nu een aantal reizigers, die daar 5 dagen geleden in +quarantaine gebracht waren en nu verder konden reizen.</p> + +<p>Mariveles had drie eeuwen geleden een anderen naam. Dit rotspuntje, +wat nu een bloeiend dorpje is, dankt deze mooie naam aan een +Philippino-meisje uit Manilla, Maria Velez genaamd, die met den gloed +van hare mooie zwarte oogen het hart van een jongen priester tot +kookhitte had gebracht. Deze jonge priester gooide zijn heilig gewaad +van zich af en vluchtte met het 17-jarig meisje, tot zij op dit +uiterste punt van Luzon aangekomen waren. Hier leefden zij vele jaren +een leven van liefde en weldoen onder de nog vrijwel geheel +natuur-bevolking, tot zij eindelijk ontdekt werden. De jonge priester +werd voor zijn menschelijke misdaad gestraft met verbanning naar het +meest onbewoonbare eiland van de Philippijnen, waar hij zijn verder +leven onder de geheel wilde bewoners moest doorbrengen, geheel +afgescheiden van de beschaafde wereld. Het mooie meisje werden de lange +zwarte haren afgeknipt en zij werd uiterlijk zoo geschonden, dat geen +man meer in de verleiding kon komen door haar zijne plichten te +vergeten. Zij bleef echter onder de bevolking, op alle mogelijke wijze +weldaden verspreiden en werd zoo geacht en vereerd dat men na haar dood +het dorpje naar haar noemde en zoo heet het nu reeds 300 jaren +Mariveles. <span class="pagenum">[<a id="pb524" href= +"#pb524">524</a>]</span></p> + +<p>Tegen ongeveer tien uur ’s morgens passeerden wij Cavite, de +plek waar in 1898 de Spaansche vloot door de Amerikanen in den grond +geboord werd, waarna zij toen als overwinnaars Manilla introkken.</p> + +<p>Precies om elf uur stoomden wij de Manilla-baai in en weldra lag +onze boot vlak voor den steiger, waarlangs wij van dit ongewenscht +logies verlost zouden worden. Verschillende heeren en dames stonden +reeds van verre met tooneelkijkers naar ons uit te zien, waaronder mrs. +Catt weldra vele oude vrienden en kennissen uit Amerika onderscheidde. +Een der heeren-compagnons, die thans de zaak van haar man dreven, kwam +het eerst aan boord om ons te <span class="corr" id="xd0e5416" title= +"Bron: verwelkommen">verwelkomen</span> en de zorg voor onze bagage +overnemen. Door zijne bemoeiingen ontkwamen wij aan de lastige +Amerikaansche douane-formaliteiten, die hier al even erg zijn als in +Amerika. In twee groote automobielen werden wij door de ons +verwelkomende heeren en dames naar het nieuwe +“Manilla-hotel” gebracht, alwaar men twee ruime, gezellige +kamers voor ons in gereedheid had laten brengen.</p> + +<p>Dit nieuwe hotel is nog slechts 6 weken geopend. Het is een echt +Amerikaansch hotel, met alle luxe en comfort aan die inrichtingen +eigen. Het is gebouwd aan de “Luneta”, een inham in zee, +zoodat het van drie kanten door de zee omgeven is. De kamers zijn allen +groot en luchtig, met warm en koud water en met geriefelijke badkamers. +Op elke kamer is een telefoon en in mooie nikkelen kannen staat steeds +frisch ijswater.</p> + +<p>Toen onze koffers gebracht en met behulp van een aardigen +Philippino-jongen ontpakt en beredderd waren, verkleedden wij ons +spoedig en gingen naar beneden om te lunchen. Daar wachtte ons niet +alleen een echte Amerikaansche lunch met ijswater, verfrisschende +dranken, in ijs afgekoelde vruchten, cocktails en allerlei +Amerikaansche gerechten, maar daar waren ook tal van dames en heeren om +ons welkom te heeten in Manilla en die ons voor allerlei bijzonderheden +hunne diensten aanboden. Ook de waarnemende Gouverneur-Generaal, mr. +Gilbert, was onder hen, die ons allervriendelijkst toesprak, zijn vrouw +verontschuldigde die verhinderd was te komen, en die ons zijn hulp +aanbood bij alles wat wij gaarne wilden zien en leeren kennen. <span +class="pagenum">[<a id="pb525" href="#pb525">525</a>]</span></p> + +<p>Na de lunch gingen wij het reuzengroote hotel in oogenschouw nemen, +door den directeur persoonlijk rondgeleid. De leeszalen, +conversatiezaal, groote en verschillende kleine eetzalen, kappers- en +barbierssalon en nog zoo veel meer, zijn allen gelijkvloers. Met twee +groote liften, aan elke zijde van het gebouw een, gaan de gasten naar +de kamers, die allen op een der vier étages gelegen zijn. Daar +boven—op het platte dak—zijn twee groote daktuinen. In de +een speelt elken middag een klein orkest, wanneer men door de in +’t groen verscholen gemakkelijke stoeltjes en tafeltjes, als +’t ware wordt uitgenoodigd om zich daar neder te vleien en daar +de thee te gebruiken. De andere is twee keer in de week ’s avonds +van 9–12 in een balzaal herschapen, waar de jonge—en soms +ook wel eens een oude—Amerikaansche officiertjes met de +Amerikaansche mevrouwtjes onafgebroken two-steps uitvoeren. De hitte in +de tropen schijnt toch nergens de danslustigen af te schrikken, want +nergens op aarde wordt zooveel gedanst als overal in Azië.</p> + +<p>’s Middags om 3 uur kwam een heer ons per rijtuig afhalen om +een paar uur in en rondom de stad te toeren, om zoo een algemeenen +indruk van Manilla te krijgen. Wonderlijk zoo gauw als de Amerikanen +deze Spaansche koloniale stad in een Westersche Amerikaansche stad +hebben omgetooverd. Uitstekende electrische trams snorren onophoudelijk +door de nauwe straten in de stad en door de ruime, breede buitenwijken, +waar de Amerikanen wonen. Café’s met de onmisbare +ice-creams, zitten van ’s morgens tot ’s avonds vol, groote +magazijnen, waar men van alles kan koopen voor even hooge prijzen als +in New-York zelf, staan aan alle hoeken der straten, automobielen +dreigen je overal van de been te rijden, groote inrichtingen en +allerlei soort kantoren zijn er in reuzengebouwen ondergebracht, alles +ademt er leven en vertier. Als men zou moeten opgeven waardoor Manilla +zich bijzonder kenmerkt, dan zou het zijn door zijne vele kerken. +Evenals Caïro door zijne <span class="corr" id="xd0e5428" title= +"Bron: moskeën">moskeeën</span>, menige Britsch-Indische stad +door zijne tempels zich onderscheidt, zoo Manilla door zijne katholieke +kerken en kerkinstellingen. Vijf verschillende katholieke <span class= +"corr" id="xd0e5431" title="Bron: orders">orden</span> hebben hier elk +hunne kerken, kloosters, scholen, hospitalen enz. De Augustiner <span +class="corr" id="xd0e5434" title="Bron: order">orde</span> is de +oudste, die waren hier reeds in de vijftiende eeuw. <span class= +"pagenum">[<a id="pb526" href="#pb526">526</a>]</span></p> + +<p>Toen wij om vijf uur tehuis kwamen wachtten ons weder verschillende +heeren en dames om ons te verwelkomen. Mrs. Catt heeft hier tal van +oude bekenden en ook menigeen die zij niet kent, maar die in Amerika +toch dikwijls bij hare talrijke lezingen onder haar gehoor waren. Onder +al die heeren en dames was ook onze hoffelijke Spaansche vriend, mr. +del Pan, die wij in Java ontmoet hadden. Hij bood zich aan om den +volgenden dag met ons eenige bijzonderheden van de stad te gaan zien, +doch daar wij reeds met een paar dames hadden afgesproken om ’s +morgens vroeg met hen naar eene der vier openbare markten te gaan, waar +vooral des Zaterdags veel vertier is, zouden wij hem telefoneeren, +zoodra wij van daar teruggekeerd waren. Nadat al onze bezoekers +vertrokken waren, bleven wij met een heele lijst van invitaties voor +tea’s, garden-parties, dinners, autotochten, <span class="corr" +id="xd0e5440" title="Bron: bal’s">bals</span> etc. achter. Men +had ook een victoria met twee paarden en een auto ter onzer dispositie +gesteld. Wij zagen direkt in dat het onmogelijk was aan al die +uitnoodigingen gevolg te geven, die ons onophoudelijk in het gezelschap +der aldaar wonende Amerikanen zou brengen, terwijl wij met de +inboorlingen in contact wilden komen, zoodat wij na rijp overleg +besloten voor vele van deze beleefdheden te bedanken en alleen de voor +ons interessante te accepteeren.</p> + +<p>Zaterdagmorgen om 8 uur waren de beide dames, met wie wij naar de +markt zouden gaan, ieder in haar eigen rijtuigje, reeds voor het hotel +om ons af te halen. Wij stapten ieder in een er van en waren weldra ter +bestemder plaatse. Wat een gewoel en gekrioel van kleurige inlanders! +Vrouwen waren er in overgroote meerderheid, zoowel bij de verkoopers +als inkoopers.</p> + +<p>Welk een vreemde, onhygiënische en ongemakkelijke kleederdracht +hebben die vrouwen. Hunne wijd uitstaande lange rokken, alsof er een +wijde crinoline onder gedragen wordt, zijn allen van onder van een +breede wijde strook voorzien en zouden rondom op den grond slieren en +van achter in een lange sleep uitloopen, als de vrouwen ze niet rondom +in de hoogte getild, met beide handen vasthielden, of door een +elastieken band om het middel opschorten. Worden de rokjes hoog genoeg +opgetild, dan ziet men er onder uit bloote beenen komen, waaraan bloote +voeten die in gekleurde muiltjes steken. Een <span class="pagenum">[<a +id="pb527" href="#pb527">527</a>]</span>loshangend jakje, met zeer +wijd-uitstaande mouwen, daarover een in 6 diepe plooien gevouwen en +wijd van de hals afstaande doek, maken de bekleeding van het bovenlijf +uit. In het prachtig gitzwarte glimmende haar stak altijd een bloem of +gekleurd lint. Het geheel maakt een indruk alsof de kleeding dezer +inboorlingen sterk door Spaansche smaak beïnvloed is geworden.</p> + +<p>De markt, zooals er vier op verschillende punten van de stad +gehouden worden, is een toonbeeld van zindelijkheid en ordelijkheid. +Wat zou ik graag onze Koloniale autoriteiten hier een lesje zien nemen! +Hoe gunstig steekt deze markt bij de passars op Java af! Alles wat +eetbaar is moet hier onder ijzergaas staan. Door opzichters en +opzichteressen wordt nauwkeurig nagegaan of al het verkochte of ten +verkoop aangeboden, van onbedorven kwaliteit is. Op verschillende +punten in de overdekte markthal zijn waterkranen, waar handen, schalen, +bakken enz., telkens weder gereinigd kunnen worden. Eene scrupuleuze +zindelijkheid heerschte overal.</p> + +<p>Vreemd keken wij op in den hoek waar de eierverkoop plaats vond. +Daar werden door de koopsters ook de eieren op de hand gewogen en tegen +het licht bezien, zooals men dat ook wel eens bij ons doet, maar hier +geschiedde dat met een ander doel. Terwijl wij een ei met een kuikentje +er in zouden afkeuren, worden die hier gezocht en veel hooger betaald. +Een ei dat 18 dagen onder de kip heeft gelegen is onbetaalbaar. Dat is +een lekkernij! Hoe ouder het kuikentje is dat in het ei zit, tot aan +den 18en dag, des te meer brengt het ei op. Een andere lekkernij zijn +eieren die een jaar of langer in een zoute kleimassa zijn bewaard +gebleven, die worden zoo rauw uitgezogen alsof het de grootste +delicatesse is.</p> + +<p>Om elf uur waren wij van de markt in het hotel terug, waar mr. Del +Pan ons met zijn auto wachtte. Het eerst gingen wij met hem naar het +gerechtshof, waar nog tot één uur zitting was. Er waren +slechts kleine misgrijpen aan de orde. Alles werd nog in de Spaansche +taal verhandeld, doch over een jaar moet in alle openbare lichamen de +Engelsche taal—en deze uitsluitend—gebruikt worden. De +heeren zullen zich dus nog in het Engelsch moeten oefenen.</p> + +<p>Van het gerechtsgebouw gingen wij eerst eenige kerken <span class= +"pagenum">[<a id="pb528" href="#pb528">528</a>]</span>en kloosters +zien. Er is een kerk met een daaraan verbonden klooster die meer dan +300 jaren oud is, en alle in dien tijd hevige aardbevingen weerstand +heeft geboden. De geschiedenis van deze merkwaardige kerk is te lang om +die hier te vermelden.</p> + +<p>Daarna bracht de heer Del Pan ons naar de plaatsen waaraan +geschiedkundige bijzonderheden verbonden zijn. Daar zijne voorouders in +de geschiedenis van Manilla een groote rol hebben gespeeld, zijn vader +en grootvader waren langen tijd Gouverneur-generaal onder het Spaansche +bewind, wist hij ons menige merkwaardige bijzonderheid te +vertellen.</p> + +<p>Om één uur ging hij met ons in het hotel lunchen ten +daarna bracht hij ons in aanraking met vele <span class="corr" id= +"xd0e5463" title="Bron: Phillippinoosche">Philippinoosche</span> dames +en heeren.</p> + +<p>In een zuigelingen kliniek, geheel door Philippino-dames op touw +gezet en beheerd, waar een Philippino-vrouwelijke arts aan het hoofd +staat, hadden wij gelegenheid met vele hoogst beschaafde en ontwikkelde +vrouwen van dit eiland kennis te maken. Wij waren verbaasd over alles +wat wij hier hooren en zagen. Elk kind dat om de een of andere reden de +moedermelk moet ontberen en ziek of gezond is, kan in dit lokaal +gebracht en hygiënisch gevoed worden. Hier komen daags 70 +zuigelingen en tien zulke lokalen bestaan in Manilla. Deze <span lang= +"fr">goutte du lait</span> club van vrouwen heeft buiten de stad zijn +eigen farm met een dozijn gezonde melkkoeien, die onder veterinair +toezicht staan. Volgens de albums met photographiën van de aldaar +gevoede kinderen, werken deze dames met schitterend succes.</p> + +<p>Tegen half vijf bracht onze vriendelijke gids ons in het clubgebouw +der Philippinoosche heeren en dames. Hier bleven wij theedrinken en +maakten met vele vrienden van den heer Del Pan kennis. Men inviteerde +ons om den volgenden Zaterdag hun bal te komen bijwonen, doch daar wij +dien avond reeds een invitatie hadden aangenomen om in de Elk Club, dat +is een club van Amerikaansche heeren, te komen dineeren, meenden wij +voor het bal te moeten bedanken. Maar daarvan wilden onze +Philippinoosche heeren niets weten, wij konden na het diner komen en +zooveel van onze dischgenooten medebrengen als wij verkozen. Zij +overhandigden ons voor dat doel eene heele pakket introductiekaarten, +waarop wij zelf de namen konden invullen. <span class="pagenum">[<a id= +"pb529" href="#pb529">529</a>]</span></p> + +<p>Des Zondags’ morgens kwam men ons reeds vroeg halen voor een +auto-tocht, omdat het weder zoo mooi was en men in dit jaargetijde +elken drogen dag moet waarnemen als men groote toeren wil maken. Wij +zouden naar Los Banos gaan, ongeveer <span class="corr" id="xd0e5476" +title="Bron: 100">50</span> kilometer van Manilla gelegen. Los Banos is +reeds sedert 300 jaren bekend door zijne heete zwavelbronnen. Het water +komt in kookhitte van onder den berg Maquiling opbruischen.</p> + +<p>Wij hadden nu ook gelegenheid wat meer van het eiland te zien. +’t Is opmerkelijk hoeveel Luzon op Java gelijkt, maar toch veel +minder mooi, veel minder vruchtbaar, veel minder welvarend, veel +slechter onderhouden er uitziet dan ons mooi eiland. Ook de menschen +zijn van hetzelfde type als de Javanen en hunne dorpjes en woningen op +dezelfde wijze gebouwd. Wij gingen door rijstvelden en suikerplantages, +door boomgaarden met mango, kokosnoot, bananen en papajaboomen, over +bergen en langs meren met steeds goede harde wegen voor de auto.</p> + +<p>In één opzicht was er in de dorpjes hier een groot +verschil met die in Java. In elk dorp zagen wij een groote omheinde +plek, waarop een groot houten gebouw. Zijn dat scholen, of worden +daarbinnen wedrennen gehouden, vroeg ik? Maar, o schande<a id= +"xd0e5483"></a> voor het Amerikaansch bestuur, men moest bekennen dat +het de arena’s waren, waarin geregeld hanengevechten plaats +vinden. Toen wij ’s middags tusschen 4 en 5 uur op den terugtocht +waren, was er in al deze lokalen een druk vertier. Van alle kanten +stroomden de mannen van het dorp, velen hunner met een haan onder den +arm, de arena binnen. Voor een er van hielden wij halt om een kijkje te +nemen. Binnen de omheining, doch buiten het gebouw, zaten tal van +vrouwen voor een brandend vuurtje, waarop een pan, waarin vruchten +gebraden of ander etenswaar bereid werd, om het aan eetlustigen voor +enkele centen te verkoopen. Andere vrouwen verkochten vruchten of +snoeperijen. Binnen in het gebouw waren de mannen en opgeschoten knapen +van het dorp, die daar de zuur verdiende penningen van moeder of vrouw +in een minuut, of soms in een deel er van verloren in weddenschappen. +Want dat is het meest immoreele van deze hanengevechten, zij +ruïneeren soms eene familie in eene ondeelbare tijdseenheid. <span +class="pagenum">[<a id="pb530" href="#pb530">530</a>]</span></p> + +<p>Wij traden naar binnen, nadat een der heeren uit ons gezelschap voor +elk een kaartje 1e rang genomen had, waarvoor per persoon ongeveer 7 +stuiver betaald moest worden. Dit entreegeld is voor de kas der +gemeente, daarvoor wordt voor het gebouw en het politietoezicht +gezorgd. Behalve op den 1en rang, waar buiten ons nog vier mannen +zaten, was overigens het heele gebouw stampvol. Binnen de arena stonden +eenige mannen, waarvan twee elk met een haan in de handen. Aan de +rechterpoot dezer hanen was aan of boven de sporen een vlijmscherp +scheermesje bevestigd. Onophoudelijk werden deze twee beesten tegen +elkaar opgehitst. Dan eens liet men den een, dan weder den ander zijn +tegenpartij een flinke snavelpik op den kop geven. Op de verschillende +rangen werden door de verschillende toeschouwers op beide of een van +beide hanen prijzen gezet. Toen de inzet hoog genoeg was begon het +gevecht. De beide mannen met de hanen gingen tegenover elkaar op de +hurken zitten en hitsten een paar keer de beesten tegen elkander op. Op +een gegeven wenk lieten zij beiden hun slachtoffer los, die +onmiddellijk met echte moordenaarslust op elkaar invlogen. Met de +mesjes aan hunne pooten gaven zij elkander vinnige houwen; nog eer een +minuut verstreken was lag reeds één zieltogende neer.</p> + +<p>Onmiddellijk daarop traden twee andere helden met hunne hanen onder +den arm het strijdperk binnen. Weder dezelfde voorbereiding en toen +beide hanen losgelaten konden worden, ging één er van, +zoo snel pooten en vleugels hem voeren konden, op den loop naar de +uiterste hoek van het gebouw, waaruit hij slechts met de grootste +moeite verdreven kon worden. Nog eens werd het met deze beestjes +geprobeerd, maar ’t verstandige dier koos weder zijn leven boven +de schande van een nederlaag. Zijn baas had nu het spel verloren en +naar het scheen was het een zeer oneervolle nederlaag, want hij droop +af alsof hem de grootste wandaad kon worden ten laste gelegd. Nog een +strijd woonden wij bij en toen verlieten wij dit onverkwikkelijke +schouwspel, vast overtuigd dat aan zulke menschbedervende uitspanningen +zoo spoedig mogelijk een einde moet worden gemaakt. Het strekt het +Amerikaansch bestuur niet tot eer dat het in dezen niet flink +doortastend durft optreden.</p> + +<p>In de “Manilla Times” die ons Maandagmorgen toegezonden +<span class="pagenum">[<a id="pb531" href="#pb531">531</a>]</span>werd, +stond een groot artikel aan mrs. Catt en mij gewijd, waarin de hoofden +van verschillende departementen van onderwijs en maatschappelijke +instellingen werden verzocht om ons in onze onderzoekingen zooveel +mogelijk behulpzaam te zijn, zoodat wij bij ons oordeel over het een en +ander over juiste gegevens konden beschikken. Ook werden wij +aangespoord om overal waar wij leemten of fouten meenden te ontdekken, +dit aan de betrokken hoofden mede te deelen, omdat hier vele +instellingen nog in proefstadium verkeeren. De geheele week brachten +wij door met daags allerlei soort hospitalen, kloosters, doofstommen- +en blinden-instituut, fabrieken en andere instellingen te bezien, +terwijl wij ’s middags of ’s avonds een tea, een diner, een +bal, een tuinfeest of iets dergelijks bij een of andere Amerikaansche +familie of in een der vele clubgebouwen, waarin de Amerikanen zoo sterk +zijn, bijwoonden. Onze dagen zijn geheel bezet en aan ’t eind der +week hadden wij reeds een goeden kijk op de Amerikaansche wereld in +Manilla en op de wijze hoe die zich hier het leven aangenaam en nuttig +weet te maken.</p> + +<p>Aan het eind van dit schrijven wil ik nog even gewagen van het +groote openlucht concert dat hier elken dag bij goed weder, van 5 tot 7 +uur, door het Manilla-orkest, bestaande uit 80 Philippino-mannen, ook +onder een Philippino-dirigent gegeven wordt. Dit orkest heeft in 1904 +op de St. Louis-tentoonstelling de eerste prijs behaald, en sedert +noemt het zich “het beste orkest van de wereld”. Mijne +lezers mogen gerust een beetje twijfel koesteren omtrent deze +uitspraak, maar ontegenzeggelijk is het waar, dat de <span class="corr" +id="xd0e5496" title="Bron: Philippinoos">Philippino’s</span> zeer +musicaal zijn en deze musicaliteit is gedurende drie eeuwen onder +Katholieken en Spaanschen invloed aangekweekt.</p> + +<p>Na zoolang van goede muziek verstoken te zijn geweest, vonden wij +twee het soms een groot genot een uurtje rustig op een der vele banken +te zitten luisteren naar hetgeen ons hier geboden werd.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">II.</h3> + +<p>Nu ben ik overtuigd, dat er onder mijn lezers en vooral onder de +lezeressen zijn, die verlangen, eenige bijzonderheden te vernemen over +het Philippino-bal, waarvan ik in mijn vorigen <span class="pagenum"> +[<a id="pb532" href="#pb532">532</a>]</span>brief gewaagde. Ik zal +daarom even uitvoerig als ik over ernstige bijzonderheden schrijf, ook +dit bal beschrijven. Het is trouwens de moeite waard.</p> + +<p>Toen ons diner in de Elks Club was afgeloopen, gingen 16 van de 24 +personen, die aan dat diner hadden deelgenomen in drie groote +auto’s met ons mede naar het nieuwe clubgebouw der Club +Nacionalista, ter inwijding waarvan de Philippino’s dit bal +gearrangeerd hadden. Toen wij om ongeveer half elf daar arriveerden, +werden wij zeer hoffelijk door ’t bestuur van die club ontvangen +en werd mrs. Catt en mij elk een zitplaats aangewezen, vanwaar wij het +bal goed konden overzien. Ik weet niet wat meer was te bewonderen, de +gracieuze wijze, waarop de dansende paartjes rondzweefden door de zaal, +dan wel de bonte pracht, die wij aanschouwden in kleeding en haartooi. +De dames waren allen in gekleurde toiletten, in het wit was er geen. +Lange, wijde rokken, met nog wijdere breede strooken en met ellenlange +sleepen in blauwe, gele, rose, roode en andere kleuren, daarover altijd +een kort, zwart kanten overkleed, bij wijze van tunica, het bovenlijf +in een camiso met zeer wijde mouwen en van zeer dun weefsel, altijd in +dezelfde kleur als de rok en daarover de zes-dubbel gevouwen doek van +dezelfde stof als de camiso, vormden het toilet der dames. Deze +camiso’s, eene soort wijde, loshangende blouse, die juist tot het +middel reikt, zijn zeer kostbaar. Zij worden van ragfijne zijde geweven +en met bonte bloemen geborduurd. Soms zijn de bloemen er in geweven en +de allerlaatste mode is de bloemen op de camiso’s te laten +schilderen door schilders of schilderessen van naam. De goudgele bloote +hals en armen hangen vol van schitterende diamanten en paarlen en deze +versierselen verhoogden ook de pracht van de haartooi. Het prachtige, +zwarte haar, in hooge, breede kapsels opgemaakt, waarop en waarin en +waaraan bloemen hangen, vormde steeds een harmonisch geheel met het +overige toilet. Dat bij elk toilet ook een passende waaier is, spreekt +in dit land vanzelf. Ook in de waaiers wordt een luxe ten toon gespreid +die voor ons nieuw is.</p> + +<p>De heeren waren allen gekleed in lange, zwarte pantalon, wit vest en +korte, witte rok, zonder slippen. Aan de wijze, waarop deze paartjes +dansten, kunnen onze Europeesche dansmeesters een lesje nemen. Het +heete klimaat werkt dat wel <span class="pagenum">[<a id="pb533" href= +"#pb533">533</a>]</span>in de hand. Het was meer een zich voortwiegen +op de tonen der muziek, dan wat wij gewoon zijn dansen te noemen. +Duncan zou er plezier in gehad hebben. De dames hielden allen op +gracieuze wijze hunne lange, wijde sleepen tusschen de vingers van +beide handen, de heeren slipten hun rechter arm onder den linker +damesarm rond haar middel, namen haar waaier in de rechter hand en al +voortwiegelende, wuifden zij daarmede hun partner af en toe koelte +toe.</p> + +<p>Wij bevonden ons in een kring van voorname Philippino’s. De +president van de club, die eerst het geheele bestuur aan ons had +voorgesteld, bracht onophoudelijk heeren en dames bij ons, die door de +een of andere daad naam gemaakt hebben. Zoo maakten wij kennis met den +architect van het gebouw, een volbloed Philippino, zooals hij ons +verzekerde, die zijne studies in Engeland begonnen en in Italië +voortgezet heeft; die daarna heel Europa doorreisde en met zeer veel +lof over ons Rijksmuseum sprak; daarna met een Philippino-generaal, die +in den Spaansch-Amerikaanschen oorlog tegen de Amerikanen vocht, doch +nu met den stand van zaken verzoend is. Ook deze generaal was van +onvermengd ras. Toen ik mijne verwondering uitte over hun jeugdig +uiterlijk,—de generaal en de architect waren beiden in de veertig +en zagen er uit alsof zij vijf-en-twintig waren,—antwoordde de +generaal, dat dit een gevolg Was van drie dingen, 1e zij rooken niet, +2e zij drinken geen alcoholische dranken en ten 3e, zij spelen of +wedden niet. Deze drie zaken brengen het bloed in te snelle beweging en +brengen rimpels en groeven op het gelaat, zoo verzekerde hij mij. Twee +Philippino-damesdoktoren, die in Amerika gestudeerd hadden, werden +voorgesteld, en ik vernam, dat beiden een zeer drukke praktijk onder +dames en kinderen hier hebben en onder hunne collega’s zeer +gezien zijn. Een beeldschoone, jonge vrouw werd voorgesteld, die aan +het hoofd van een meisjesschool staat. Zij vertelde ons, dat zij op +haar 20ste jaar weduwe werd en toen eerst naar Engeland en later naar +Frankrijk reisde om zich in de Engelsche en Fransche taal te bekwamen, +en daarna te Manilla terugkeerde, om op eigen initiatief en volgens +eigen plan eene school voor meisjes te openen. Deze school is zeer druk +bezocht en heeft den naam de liberaalste school in heel Manilla te +zijn. Ik noem slechts deze personen, om de lezers <span class= +"pagenum">[<a id="pb534" href="#pb534">534</a>]</span>een denkbeeld te +geven van de soort menschen, die wij op dit bal ontmoet hebben; en om +ook nog een idee te geven van de namen die hier inheemsch zijn, vermeld +ik<a id="xd0e5518"></a> de namen der bestuursleden van de club +Nacionalista, zooals ik die in het mooie balboekje, dat mij aangeboden +werd, vermeld vind. De president was Leonardo Osorio, vice-president +Pascual Ledesma, penningmeester Venancio Concepcion, 1e secretaris +Emilio Mapua, 2e secretaris Alejandro Ruiz, en vier stemgerechtigde +leden, Aguedo Velardo, Arcadio Arellanjo, José Lino Luna, Tomas +del Rosario. Na ook nog vermeld te hebben, dat het balboekje tien +nummers bevatte, waarvan vier two-steps en vier walzen en de beide +andere rigodon, stap ik van dit bal af.</p> + +<p>Als postcriptum—dat is immers het zwak van ons, +vrouwen,—voeg ik er dan nog bij, dat de mooie Philippino-meisjes +zeer coquet zijn, doch niet flirten, waartoe anders hare mooie, groote +zwarte oogen zoo uitnemend geschikt zijn, en dat de manieren der dames +en heeren, zooals wij die op het bal zagen, in de beste balzaal in +Europa niet verbeterd kunnen worden.</p> + +<p>Wij zijn hier in het regenseizoen en in den tijd der typhoons. Wat +het eerste te beteekenen heeft, daarvan ontvangen wij hier duidelijk +sprekende bewijzen. De eerste dagen van ons verblijf hier waren vol +zonneschijn en alleen een enkele wolk ontlastte zich dagelijks boven de +stad. Langzamerhand echter begon het regelmatiger te regenen, soms in +zulk eene uitbarsting, dat men zich afvroeg, of er wel iets voor een +volgend jaar zou overblijven. Daarna hield de regen plotseling op, de +zon brak door en in een oogenblik waren pleinen en straten weder droog; +een windzuchtje werkte dit opdrogen zeer in de hand. Later echter hield +het droge weder geen vijf minuten stand; onverwacht kwam dan soms de +wind van een anderen kant opzetten en ontlastte plotseling de heele +hemel zich van al het water, dat hij bevatte. Uren achtereen blijft het +dan doorkletteren, elke gietbui heviger dan de voorgaande en na acht of +tien uren zijn pleinen en straten in meren en rivieren herschapen. Hoe +lang deze hevige regens nog zullen aanhouden, een, twee, drie dagen of +een week of langer, is niet te bepalen, maar allen verzekeren ons, dat +na deze verfrisschende regens de natuur geheel verjongd te <span class= +"pagenum">[<a id="pb535" href="#pb535">535</a>]</span>voorschijn zal +komen en wij daarna meer zullen kunnen profiteeren van Manilla en de +Philippijnen, dan zonder deze regens. Wij helpen het hopen. Op het +oogenblik hinderen ons de regens nog niet, want de instellingen, die +wij des morgens gaan zien, kunnen wij alle in een dichte automobiel +bereiken, en de middag- en avond-amusementen zijn in dit jaargetijde +alle binnenshuis.</p> + +<p>Een werkelijke typhoon komt hier niet zoo dikwijls voor als men ons +wel heeft willen doen gelooven. Sommigen verzekeren ons, dat zij in de +tien of twaalf jaren, die zij hier doorbrachten, slechts een enkele +typhoon bijwoonden; anderen noemen elke flinke storm een typhoon en +verklaren, dat elk jaar twee of drie van zulke hevige stormen het +verblijf op de Philippijnen onveilig maken. Wij zullen afwachten wat de +6 weken, die wij hier zullen doorbrengen, ons in dit opzicht te +ondervinden zullen geven. In elk geval geven de regens ons thans, +prachtige, koele nachten; nachten, zooals wij die in lang niet gekend +hebben.</p> + +<p>Sedert ik het bovenstaande schreef, zijn twee dagen verloopen en in +dien tusschen tijd hebben wij een klein staaltje gezien van wat een +goede typhoon te beteekenen heeft. Het regent nog steeds en soms komt +de regen met zoo’n kracht neder, dat het schijnt, alsof hij alles +onder zijn val verpletteren zal. En vannacht was het zoo hevig, dat wij +alles in onze kamers moesten afsluiten. Aan eene zijde van het hotel, +waar de wind recht op staat, regende het echter zoo door de +ventilatie-openingen naar binnen, dat de gasten van daar allen hebben +moeten verhuizen. Wij hadden tegen negen uur vanochtend een rijtuig +besteld om eenige inrichtingen van onderwijs te gaan bezoeken, toen men +ons kwam waarschuwen, dat de typhoonseinen uithingen, en dat er tijding +was, dat op 300 mijl afstand een typhoon in de Chineesche Zee was, die +met een snelheid van 75 mijl in het uur in de richting van Manilla zich +voortbewoog. Wij rekenden uit, dat het dan nog vier uren zou duren, +alvorens die hier was en wij in dien tijd heel wat konden doen. Wij +zorgden evenwel om halfeen terug te zijn, juist op tijd +vóór de regen met zoo’n geweld neerplofte, dat geen +paard er door kon en wij in het dichtste rijtuig nog doornat zouden +zijn geworden. En toen op eens, zonder eenige voorafgaande +waarschuwing, kwam een storm <span class="pagenum">[<a id="pb536" href= +"#pb536">536</a>]</span>van den zeekant opzetten, die elkeen, die op +straat was, van de been gooide, alles wat los was in de lucht deed +warrelen, en die ons in de gangen van het hotel zelfs met moeite liet +staande blijven. Het duurde echter niet langer dan een half uur, toen +was de typhoon, zooals men deze storm hier noemt, voorbij; den geheelen +dag bleef het echter winderig en regenachtig buiten.</p> + +<p>Dat de Vereenigde Staten het ernstig meenen met de opvoeding der +Philippino’s tot zelf-regeering, blijkt niet alleen uit de vele +verschillende onderwijsinrichtingen, die zij hier tot stand brachten, +waarover ik later uitvoerig hoop te schrijven, maar nog meer uit de +wijze, waarop zij nu reeds een groot deel van hetgeen in het belang der +Philippijnen moet worden gedaan, in handen van het volk zelf gegeven +hebben. In plaats van, zooals bij ons geschiedt, alle wetten en +verordeningen van uit het moederland pasklaar naar de koloniën +over te zenden, wordt over de innerlijke zakenregeling hier in het land +zelf beslist. Als wij nagaan, dat voor onze koloniën alles +bedisseld wordt in een Tweede Kamer, waarvan in den regel 98% nooit +Java of een onzer Buitenbezittingen gezien heeft en waarvan 75% nooit +de minste belangstelling in de ontwikkeling onzer koloniën getoond +heeft, dan komt het mij voor, dat er voor ons veel te leeren valt in de +wijze, waarop de Amerikanen de regeering der Philippijnen geregeld +hebben.</p> + +<p>Men heeft hier een Eerste en Tweede Kamer, een gouverneur-generaal, +gouverneurs voor elk der provinciën en gemeenteraden voor alle +steden en dorpen. Alleen Sulu-land en het land der Moro’s, deze +nog onbeschaafde volkeren, worden van hooger hand geregeerd.</p> + +<p>Toen wij de wensch te kennen hadden gegeven om goed op de hoogte te +komen van de wijze, waarop de Philippijnen geregeerd worden, ontvingen +wij spoedig daarna een boodschap van den president der Assembly, zooals +de Tweede Kamer hier genoemd wordt, met de vraag, wanneer het ons +gelegen kwam hem te ontvangen om ons alle gewenschte inlichtingen te +geven. Nog dienzelfden avond ontvingen wij hem, alsmede Signor Antonio +Torres, de secretaris van de Assembly.</p> + +<p>Signor Sergio Osmena, de president, had alle brochures en <span +class="pagenum">[<a id="pb537" href="#pb537">537</a>]</span>gegevens +medegenomen, die ons in genoemd opzicht van dienst konden zijn en +verzekerde ons, dat hij gaarne bereid was, alle duistere punten voor +ons op te helderen.</p> + +<p>De Philippijnsche eilanden dan worden geregeerd ongeveer op de +wijze, waarop in de Vereenigde Staten een Territory geregeerd +wordt.</p> + +<p>Vooreerst is er een gouverneur-generaal, die door de Vereenigde +Staten wordt benoemd, en die naast zich heeft 8 personen, waarvan 4 +Amerikanen en 4 Philippino’s zijn, die ook door de regeering in +Washington D.C. worden aangesteld, die hem in de uitoefening zijner +taak ter zijde staan. Deze 9 personen vormen te zamen “<span +lang="en">The Commission</span>”, zooals zij hier genoemd worden, +en werken in den geest van een Upper House of Eerste Kamer. +Tegelijkertijd staan de 8 Commissioners aan het hoofd van vier +departementen, die verdeeld zijn in: 1. Binnenlandsche Zaken; 2. +Financiën en Justitie; 3. Handel en Politie; en 4. Openbaar +Onderwijs, en oefenen dus zoo iets als een ministerstaak uit. Aan het +hoofd van elk dier departementen staat een Amerikaan en een +Philippino.</p> + +<p>De Assembly, zoo iets als de Tweede Kamer, bestaat uit 81 +afgevaardigden, een voor elk distrikt, waarin de gezamenlijke eilanden +verdeeld zijn. Zij werden tot nu toe om de twee jaren gekozen, er is +echter een voorstel in behandeling, om de zittingsduur tot vier jaren +te verlengen, ’t geen alle kans heeft aangenomen te worden. De +Assembly benoemt uit zijn midden een Speaker (voorzitter) en deze stelt +zijn eigen secretarissen aan. Signor Osmena is sedert de 5 jaar, dat de +Assembly in functie is, steeds opnieuw tot Speaker gekozen. Om tot lid +van de Assembly gekozen te kunnen worden, moet men 25 jaren oud zijn en +verder aan dezelfde voorwaarden voldoen, waaraan een kiezer voldoet. +Kiezers zijn zij, die vóór 1898 burgers waren van de +Philippijnen en daarna trouw hebben gezworen aan de nieuwe constitutie. +Bovendien moeten zij kunnen lezen, spreken en schrijven in de Engelsche +of Spaansche taal, of een eigendom bezitten dat 500 pesos (een peso = +ƒ 1.20 ongeveer) waarde heeft, of minstens 30 pesos jaarlijks in +de directe belastingen betalen. Ook allen die vóór 1898 +tijdens de Spaansche regeering, eene officieele positie in staat of +gemeente innamen, zijn kiezers. Ik behoef er zeker niet bij te voegen, +dat al deze menschen, om kiezer <span class="pagenum">[<a id="pb538" +href="#pb538">538</a>]</span>te zijn, moeten zijn van het mannelijk +geslacht. Er heeft al reeds eens een voorstel de Assembly bereikt om +het kiesrecht in de Philippijnen tot de vrouwen uit te breiden, doch om +de een of andere reden is dit voorstel toen niet in behandeling +genomen. In begin October zal echter opnieuw zulk een voorstel worden +ingediend en <span class="letterspaced">behandeld</span>; de Speaker is +van oordeel, dat het in de Assembly met algemeene stemmen zal worden +aangenomen, doch door de “Commission” zal worden verworpen. +Mocht dat het geval zijn, dan zal een dergelijk voorstel elk jaar +opnieuw in de Assembly worden ingediend, tot ten slotte de +“Commission” er haar goedkeuring aan verleent.</p> + +<p>De macht van de Assembly gaat niet verder dan wetten en +verordeningen voor te stellen en te verwerpen of aan te nemen. +Vóór zij, in het laatste geval, echter tot wet worden +verheven, moet de Commission er over geraadpleegd worden; keurt die af, +dan is de wet verloren; keurt die goed, dan gaat zij naar het Congres +in de Vereenigde Staten, die er al dan niet het veto over +uitspreekt.</p> + +<p>Nu zitten in het Congres in Washington D.C. twee afgevaardigden van +de Philippijnen, die geen recht tot stemmen, maar wel recht tot spreken +hebben. Een der afgevaardigden wordt door de Assembly gekozen; de ander +wordt door de Commission aangewezen. Beiden moeten echter +Philippino’s zijn en die door de Assembly wordt gekozen, moet de +goedkeuring van de Commission, en die door deze laatste gekozen wordt, +de goedkeuring van de Assembly hebben.</p> + +<p>Deze twee mannen vertegenwoordigen in de Vereenigde Staten de +belangen der Philippino’s en worden door de Vereenigde Staten +betaald. Zij ontvangen jaarlijks ’n salaris van 5000 dollars en +bovendien 2000 dollars voor den eersten keer, om in de voorloopig te +maken onkosten te voorzien. Zoodra nu een wet, afkomstig van de +Philippijnen, het Congres bereikt, dan zijn zij daar om dat ontwerp toe +te lichten en te verdedigen. Men veronderstelt, dat de een daarbij het +gezichtspunt der Assembly, de ander dat van de Commission vertolkt, +vooral, wanneer deze beide lichamen niet in elk opzicht harmonieeren, +Laat mij niet vergeten te zeggen, dat de Commission niet alleen het +recht van aannemen of verwerpen van een wetsvoorstel heeft, maar dat +zij een wet ook mag amendeeren. <span class="pagenum">[<a id="pb539" +href="#pb539">539</a>]</span></p> + +<p>De leden van de Assembly ontvangen geen vast jaargeld, maar 30 pesos +voor elken dag, dat er een zitting plaats heeft en het lid aanwezig is. +Voor elke zittingsduur wordt eenmaal het reisgeld vergoed.</p> + +<p>Verder zijn de gezamenlijke eilanden in 38 provinciën +ingedeeld; aan het hoofd van elke provincie staat een +Philippino-gouverneur, die door de kiezers uit de provincie gekozen +wordt. Over de verkiezingen moet evenwel de gouverneur-generaal zijn +goedkeuring uitspreken.</p> + +<p>Elke stad en elk dorp of dorpje heeft zijn gemeenteraad met een +president, zooals hier de burgemeester genoemd wordt, en twee tot vier +wethouders. Dezelfde personen, die kiezers zijn voor de Assembly, zijn +dit ook voor de gouverneurs en gemeenteraden.</p> + +<p>Men ziet, dat Amerika slechts den een of anderen dag de +onafhankelijkheid der Philippijnen behoeft te verklaren, dan is het +geheele land gereed om de regeering in eigen handen over te nemen. +Daarnaar wordt sterk verlangd, want ondanks al het goede, dat de +Amerikanen hier gebracht hebben, zijn zij door het volk toch niet +geliefd. Het zijn alleen de ontwikkelde <span class="corr" id= +"xd0e5571" title="Bron: Philippnio’s">Philippino’s</span>, +die al het goede beseffen wat hier door de Vereenigde Staten tot stand +wordt gebracht, doch de groote onontwikkelde massa ziet in hen slechts +indringers, en wat meer zegt, menschen, die zij niet begrijpen en +daarom met groot wantrouwen bejegenen. Langzamerhand wordt dit wel +beter, nu zij de gunstige resultaten van al die nieuwigheden zien, maar +het zal nog een heelen tijd duren alvorens er een verhouding van +onderling vertrouwen tusschen Amerikanen en Philippino’s tot +stand is gebracht. Met hoeveel voorzichtigheid de Amerikanen hier vele +nieuwe verordeningen moeten invoeren en de bevolking gewennen aan een +hygiënisch leven, daarvan vertelde de directeur van den Openbaren +Gezondheidsdienst vermakelijke staaltjes.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">III.</h3> + +<p>De wijze waarop de Amerikanen hier de opvoeding der +Philippino’s hebben ter hand genomen wijkt zoo geheel af van die, +welke wij in andere door ons bezochte koloniën zagen, dat ik meen +daaraan grootendeels dezen brief te moeten <span class="pagenum">[<a +id="pb540" href="#pb540">540</a>]</span>wijden. De, ik zou het willen +noemen, brutale durf, waarmede zij het Amerikaansch opvoedingssysteem +plotseling hebben toegepast op dit Orientalisch volk, is alleen te +verwachten van een volk, dat, zooals de Amerikanen, vast overtuigd is +van de onfeilbaarheid van zijne opvoedingstheorieën. Elkeen die +zich interesseert voor de ontwikkeling van de Oostersche volken, moet +het oog gevestigd houden op wat de uitkomst zal zijn van deze +proefneming, die tot dusver eenig is in haar soort. Door een +300-jarigen invloed der Spanjaarden waren de Philippino’s wel is +waar min of meer geciviliseerd vóór zij onder het +Amerikaansch beheer kwamen, maar zij waren toch op geen stukken na in +ontwikkeling gelijk te stellen met eene of andere Europeesche +bevolking. Deze menschen, waarvan een dozijn jaren geleden slechts een +klein deel kon lezen en schrijven, zijn in 1901 plotseling begiftigd +met eene bezending van duizend Amerikaansche onderwijzers en +onderwijzeressen, die overal in de verschillende eilanden scholen +openden volgens Amerikaansch systeem en daar onmiddellijk onderwijs +begonnen te geven in de Engelsche taal. Langzamerhand zijn hier +Philippino-onderwijzers en -onderwijzeressen gevormd en zijn de +Amerikaansche thans meer werkzaam als inspecteurs en inspectrices van +onderwijs, maar toch zijn er thans nog 683 Amerikaansche onderwijzers +bij het lager onderwijs aangesteld. Over het geheel zijn er thans ruim +9000 mannelijke en vrouwelijke onderwijzers van het lager onderwijs +over alle eilanden verspreid en nemen er ongeveer 500.000 kinderen aan +het lager onderwijs deel.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-615a.jpg" alt= +"Thee-uurtje op de veranda in het Staats-pension voor onderwijzeressen in Manilla." + width="612" height="458"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Thee-uurtje op de veranda +in het Staats-pension voor onderwijzeressen in Manilla.</span></p> +</div> + +<p>Er zijn nu bijna 5000 openbare scholen, 245 scholen voor meer +uitgebreid lager onderwijs, 38 hoogere burgerscholen, 13 vakscholen en +één universiteit voor de bevolking in de Philippijnen. +Hieronder zijn niet begrepen de nog steeds hier in werking zijnde en +veel kinderen trekkende katholieke en kloosterscholen, benevens enkele +private inrichtingen van onderwijs, deze laatste vooral voor de +kinderen van hier levende Amerikanen.</p> + +<p>Onder de leiding van den hoofdinspecteur van onderwijs, mr. Dehuf, +bezochten wij systematisch de verschillende scholen hier, beginnende +met eenige scholen voor lager onderwijs en langzaam opklimmende, +eindelijk komende tot de universiteit. Daarna brachten wij een bezoek +aan het Bureau van Onderwijs, <span class="pagenum">[<a id="pb541" +href="#pb541">541</a>]</span>alwaar wij op allerlei punten, die open +vragen waren gebleven, antwoorden ontvingen.</p> + +<p>Men heeft hier nog geen leerplicht, doch op zeer enkele +uitzonderingen na, gaan alle kinderen van hun 5e of 6e jaar school. +Alle onderwijs, ook dat op de vakscholen en universiteit wordt zoo goed +als kosteloos gegeven. Zelfs de leerboeken en andere +onderwijsbenoodigdheden worden kosteloos verstrekt. Van het eerste +oogenblik dat het kind op school komt, ontvangt het zijne lessen in de +Engelsche taal. In den regel begint het kind als het pas op school +komt, met een soort Fröbelwerk. Het leert matjes vlechten van +bamboevezelen of andere plantenvezelen, tot het in staat is de omslagen +voor zijn eigen leerboeken te kunnen vlechten, die hem alsdan worden +ter hand gesteld. In die maanden heeft de onderwijzer gelegenheid het +kind de allereerste woorden Engelsch te leeren en hem althans een klein +beetje met die taal vertrouwd te maken. Dan wordt het lezen en +schrijven en rekenen enz. alles onmiddellijk verder in het Engelsch +geleerd.</p> + +<p>Aan elke school wordt een deel van den tijd besteed aan +handwerkonderwijs. Matten vlechten, manden maken, borduurwerk, +naaiwerk, houtsnijwerk wordt van den beginne in elke klasse onderwezen. +Ook is aan elke school een tuin verbonden, waarin de kinderen in hunne +vrije uren, onder leiding van een onderwijzer, kunnen komen werken. Elk +kind kan daar een stukje grond ter bewerking krijgen en de opbrengst +van dien grond mag hij of zij verkoopen of voor eigen familie +gebruiken. De schooluren zijn van 7½ uur ’s morgens tot 12 +uur met om 10 uur een half uur vrij. Aan elke school, van laag tot +hoog, is een eenvoudige kookschool verbonden, waarin de kinderen, +jongens en meisjes, leeren koken. Zooveel mogelijk wordt daarbij +gebruik gemaakt van de kookbenoodigdheden, waarover de +Philippino’s in den regel beschikken en wordt op hygiënische +wijze het voedsel bereid, dat deze menschen gewoonlijk eten. Van de +lagere tot de hoogere scholen voegt men echter langzamerhand een of +meer andere gerechten aan deze menu’s toe, om de bevolking aan +wat meer behoeften te gewennen en om hen van datgene wat de eilanden +opleveren, meer en beter te doen genieten. Deze kooklessen worden aan +een afwisselend 25-tal kinderen van de school des morgens van 8 tot 10 +gegeven. Op het oogenblik, dat het vrije half uurtje <span class= +"pagenum">[<a id="pb542" href="#pb542">542</a>]</span>begint is men met +de gerechten gereed en worden die aan de kinderen voor een minimum +prijs verkocht. Voor een cent kan zoo’n klein ding zijn buikje +vol eten. Maar hoe op dit alles de stempel van Amerika gedrukt is, zal +elkeen onmiddellijk voelen als ik vermeld, dat de eerste twee dingen, +die de jonge kinderen op school leeren bereiden, nadat zij hebben +leeren rijst koken en bananas bakken, etc., is, het maken van +ice-creams en vruchtenpuddings. Ik wist niet wat ik hoorde, toen ik de +eerste keer in een lagere school de kleine 6-jarige jongens en meisjes, +met de grootste aandacht een les in het maken van ice-cream zag volgen +en was niets verwonderd, dat om tien uur de pan met dat lekkere koele +goed het eerst was uitverkocht. Gelukkig kunnen de kinderen voor een +cent een goede portie rijst en bananas, of een boterham met ei en +tomaten krijgen en maar een kleine lik ijs of een klein stukje pudding, +anders zou het er spoedig met hunne maagjes niet goed uitzien. Dit is +echter maar een bijzaakje, er zijn daarnaast tal van goede dingen te +vermelden.</p> + +<p>Van de lagere school gaan de kinderen naar de meer uitgebreid lagere +school. Hetzelfde onderwijs wordt daar voortgezet, en eenige vakken +toegevoegd. In deze scholen mogen de kinderen gedurende de lesuren, ook +onderling zich alleen van de Engelsche taal bedienen. In de lagere en +meer uitgebreid lagere scholen wordt het vrije half uur niet alleen +gebruikt om de geest rust te gunnen en de maag eenigszins te vullen, +maar den kinderen wordt in dien tijd ook geleerd te spelen. Het is +opvallend, dat de kinderen in de Aziatische landen zich niet weten +bezig te houden. Spelen, zooals onze kinderen doen, kunnen zij +blijkbaar niet. Allerlei spellen, die op aantrekkelijke wijze +tegelijkertijd de physieke ontwikkeling van het kind bevorderen, worden +hen op school geleerd. Later, bij het middelbaar en hooger onderwijs, +worden zelfs de athletische spelen aangemoedigd, zoodat elk dezer +scholen zijn eigen football- en baseball- en tennis- en cricket<span +class="corr" id="xd0e5601" title="Niet in bron">-</span> en andere +clubs hebben, die eens in het jaar met elkaar om de eer van het spel en +om het tijdelijke bezit van een zilveren vaas of cup etc. strijden.</p> + +<p>Daar alle onderwijs vrij is, en een kind hier niet veel kan +verdienen en bovendien de ouders als zij willen, gemakkelijk in +’t onderhoud van het gezin kunnen voorzien, want de <span class= +"pagenum">[<a id="pb543" href="#pb543">543</a>]</span>onderhoudskosten +zijn hier even goed als op Java, zeer gering, nemen steeds meer +kinderen aan het lager en meer uitgebreid lager onderwijs deel. Bijna +alle kinderen van 12 tot 14 jaren, die men hier in de straten ontmoet +spreken nu dan ook reeds Engelsch en kunnen zich op verschillende +wijzen reeds nuttig maken en ruim genoeg in eigen onderhoud voorzien. +Kunnen de ouders hen nog wat langer onderhouden, dan staan vele +vakscholen voor hen open. De handelsschool neemt hen op en maakt +stenografen, typewriters, boekhouders, handelscorrespondenten enz. van +hen, en niettegenstaande deze school elk jaar eenige dozijnen van zulke +jongelui aflevert, staan toch nog tal van kantoren te wachten, om hunne +Amerikaansche klerken door deze Philippino’s te vervangen. Voor +eenige honderden van deze jongens en meisjes is er op ’t +oogenblik hier nog plaats.</p> + +<p>Willen zij niet naar de handelsschool, dan kunnen de jongens naar de +tuinbouwschool, of naar de school voor ambachten en beroepen. In deze +laatste school worden zij tot timmerman, meubelmaker of smid, +houtsnijwerker, beeldhouwer etc gevormd. Deze school levert jaarlijks +vele flinke ambachtslieden af. De meisjes kunnen naar huishoudscholen, +kantwerk-, borduur- of naaischolen gaan, alwaar zij ook de +verschillende daar onderwezen vakken leeren, dat zij er door in eigen +onderhoud kunnen voorzien.</p> + +<p>Van de meer uitgebreid lagere scholen kunnen de kinderen naar de +middelbare scholen gaan, waarvan er 38 over de eilanden verspreid zijn. +Deze scholen staan met onze hoogere burgerscholen gelijk, behalve dat +zij elken dag eenige uren besteden aan verschillend handwerk en aan +gymnastische spelen. De jongens en meisjes, die deze scholen doorloopen +hebben en daarna nog een cursus in stenografie en typewriten doormaken, +zijn op de handelskantoren zeer gewild, vooral ook omdat zij de +Engelsche taal grondig kennen en met meer oordeel werken. Na een +middelbare school doorloopen te hebben, zijn de leerlingen klaar voor +de normaalschool, waar zij tot onderwijzers en onderwijzeressen, ook +tot die voor de verschillende handwerken, gevormd worden. Tot nog toe +ontvingen al deze geëxamineerden onmiddellijk eene aanstelling en +het plan is om al de Amerikaansche krachten bij het lager onderwijs +door Philippino’s te vervangen. Zij zullen dan voorloopig <span +class="pagenum">[<a id="pb544" href="#pb544">544</a>]</span>nog wel +onder Amerikaansche inspecteurs(trices) werken, waarvan elk toezicht +over tien of twaalf scholen houden.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-615b.jpg" alt= +"Damesorkest in Manilla." width="611" height="465"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Damesorkest in +Manilla.</span></p> +</div> + +<p>Van de hoogere burgerschool kunnen de leerlingen ook naar de +universiteit gaan. Sedert drie jaren bezitten de Philippino’s een +eigen Hoogeschool, die voor die in Amerika of Europa niet behoeft onder +te doen. Aan de universiteit is verbonden een faculteit voor +Medicijnen, een voor Veeartsenij, een voor Rechten, een voor +Ingenieurs, een voor Pharmacie, een hoogere Landbouwschool, verbonden +met een cursus in het boschwezen, en een school voor Vrije Kunsten en +Wetenschappen. Laat men van deze universiteit niet gering denken. Zij +voert de leerlingen op tot eene wetenschappelijke hoogte, die in niets +voor onze universiteiten onderdoet. De beste Amerikaansche en een paar +Duitsche professoren wijden er hunne krachten aan. Jaarlijks gaan van +elke faculteit een paar van de beste leerlingen, die afgestudeerd +hebben, op staatskosten voor twee jaar naar Amerika of Europa, om zich +daar aan de beste bronnen verder te bekwamen. Uit deze jonge mannen en +vrouwen hoopt men later de professoren voor deze universiteit te +vormen. Uit den aard der zaak zijn nog niet veel van zulke krachten +afgeleverd, dit jaar heeft voor het eerst de faculteit der Medicijnen +twee goede operateurs naar Breslau en Weenen gezonden en zijn een paar +ingenieurs naar de Vereenigde Staten gegaan.</p> + +<p>Om een enkel voorbeeld te nemen. De studie in de medicijnen +vereischt 5 jaar, als de leerling op geregelde tijden het +overgangsexamen doet en daarna moet hij nog een vol jaar praktisch +werken, als assistent in eene der daarvoor aangewezen hospitalen, +alvorens het doctors-diploma wordt uitgereikt. De colleges zijn van +7.30 tot 11 uur ’s morgens en van 1 tot 4 uur ’s middags +practisch werk in laboratoria etc. In het eerste jaar wordt Anatomie, +Histologie, Zoölogie, Chemie en Embryologie onderwezen. In het +tweede jaar: Anatomie, Chemie, Physiologie en Bacteriologie. In het +derde jaar: Pharmacologie, Pathologie, Medische geschiedenis, Physische +diagnosis en Clinische diagnosis. Algemeene Chirurgie en Chirurgische +Pathologie, Clinische Microscopie en Protozoölogie. In het vierde +jaar: Obstetrie, Pediatrie, Chirurgie, Interne ziekten, Tropische +ziekten, Medische zoölogie, Medische Entomology, Clinische +Microscopie en Hygiëne. In het vijfde jaar: Chirurgie, <span +class="pagenum">[<a id="pb545" href= +"#pb545">545</a>]</span>Experimenteele Chirurgie, Neurologie, +Hersenziekten, Oog-, oor-, neus- en keelziekten, Obstetrie, Interne +ziekten, Tropische ziekten en Hygiëne, benevens Medische +Jurisprudentie. Als wij daaraan nog een jaar praktisch werk in een +algemeen hospitaal toevoegen, dan meen ik dat dit program vrijwel met +dat aan Europeesche Universiteiten kan wedijveren.</p> + +<p>Ik wil niet te veel van het geduld van mijne lezers vergen, anders +zou ik het leer-program van eenige andere faculteiten gaarne nog +hieraan toevoegen. Ik nam dat der medicijnen, omdat ik daarover het +best meen te kunnen oordeelen. Dat in alle genoemde scholen plaats is +voor jongens en meisjes beiden, spreekt voor een Amerikaansch systeem +van zelf; maar ook dat in al deze inrichtingen van onderwijs even zoo +goed vrouwelijke als mannelijke leerkrachten worden aangewend is wel de +vermelding waard. Men vertelde ons dat het aantal dames en heeren, in +de verschillende takken van onderwijs werkzaam, ongeveer even groot is +en in verschillende scholen waren man en vrouw, of duidelijkheidshalve +echtgenoot en echtgenoote, aan dezelfde school werkzaam. Aan het bureau +van onderwijs vernamen wij, dat gehuwde onderwijzers zooveel mogelijk +aan dezelfde scholen worden geplaatst en altijd in dezelfde plaats. In +plaats van gehuwde onderwijzeressen moeilijkheden in den weg te leggen, +werkt men hier het gehuwd-zijn van het onderwijzend personeel zooveel +mogelijk in de hand. Ook aan de Universiteit waren drie vrouwelijke +professoren werkzaam.</p> + +<p>De scholen, vooral de lagere, boden wel eens stof tot lachen. Als +daar zoo’n klein 6- of 8-jarig vrouwtje voor de klasse moest +komen om proeve van haar kennis af te leggen, dan vormde dat kleine +menschje in haar lange, wijde sleepjapon, een aardig contrast met de +naast haar staande slanke Amerikaansche onderwijzeres in haar +hygiënisch witte, korte en nauwe japon. De onderwijzeressen doen +alle moeite om de ondoelmatige kleeding der meisjes hier langzaam te +doen vervangen door een beter voor dit land geschikte. Voor de +gymnastiek en buiten-spelen moeten de meisjes in een kort, loshangend, +waschbaar kleed gekleed gaan. Deze japonnetjes worden op school, +tijdens de handwerklessen door de meisjes zelf gemaakt, de katoen-stof +wordt door de school verstrekt. Hier en daar beginnen nu de <span +class="corr" id="xd0e5630" title="Bron: kindren">kinderen</span> reeds +in zulke jurken op school te komen. <span class="pagenum">[<a id= +"pb546" href="#pb546">546</a>]</span></p> + +<p>In de vacanties, die hier van half April tot einde Juni duren, +worden er aan de Normaalschool en aan de Universiteit cursussen voor de +onderwijzers gegeven, voor zoo ver die zich voor een of ander vak +verder willen bekwamen, of het vroeger geleerde willen opfrisschen. +Deze cursussen zijn niet alleen ook gratis, maar voor de onderwijzers +die van andere plaatsen komen zijn verschillende pensions open gesteld, +waar zij op staatskosten gedurende dien tijd kunnen verblijven.</p> + +<p>Ook de leerlingen van Hoogere Burgerscholen, vakscholen, +universiteit etc., wier ouders niet wonen in een plaats waar een +dergelijke school is, kunnen in een staatspension gratis huisvesting +bekomen. Voor meisjes staan deze pensions onder het bestuur van een +Amerikaansche dame, voor jongens onder dat van een dito heer.</p> + +<p>Aan het Bureau van Onderwijs is een afdeeling verbonden, die wij bij +ons heelemaal niet kennen. Het is de afdeeling voor <span lang="en"> +Corresponding Education</span>, onderricht door correspondentie. Een +dozijn dames en heeren waren op die afdeeling werkzaam. Alle +onderwijzers, Philippino’s en Amerikanen, die eenige moeilijkheid +hebben bij de verklaring van het een of ander, kunnen zich schriftelijk +tot dit bureau wenden om inlichtingen. Ook voor zelfstudie kunnen zij +voorlichting bekomen. Vooral voor de vele onderwijskrachten, die op +afgelegen posten zitten, en die niet in contact staan met +collega’s, is dit een niet te hoog te waardeeren gelegenheid voor +verdere ontwikkeling.</p> + +<p>In al de scholen en in alle bureaux voor onderwijs ontmoetten wij +personen, bezield met de grootste enthousiasme voor hun werk. Elkeen +voelde als het ware, dat zij hier een groot experimenteel werk +verrichten, waarvan de uitkomsten op dit oogenblik nog niet te overzien +zijn. Elkeen wilde ons gaarne alle inlichtingen verstrekken, en elkeen +sprak met de grootste lof en bewondering over de leerlust, den ernst, +het bevattingsvermogen van dit Oostersche volk. Er waren natuurlijk +enkele pessimisten, die vreezen dat men hier bezig is een geleerd +proletariaat te vormen; dat alle jonge mannen en vrouwen later doctoren +en advocaten en ingenieurs willen worden en er voor landbouwarbeid en +de verschillende ambachten geen krachten te vinden zullen zijn; dat de +hersenen van deze menschen overvoed worden en de slechte gevolgen <span +class="pagenum">[<a id="pb547" href="#pb547">547</a>]</span>daarvan in +de volgende geslachten gevoeld zullen worden, enz. Het antwoord op alle +goede dingen, die de voorstanders hopen dat door de toepassing van hun +opvoedingssysteem bereikt zullen worden, of op alle slechte gevolgen +die de tegenstanders er van voorzien, zal eerst gegeven kunnen worden, +wanneer wij eenige geslachten verder zijn en wij den toestand van dit +volk dan in zijn geheel kunnen overzien. Zeer zeker zal over eenige +geslachten de Engelsche taal hier over alle eilanden gesproken worden +en de oorspronkelijke talen nog slechts als curiosum bestaan. Men is +daarmede nu reeds een heel eind gevorderd. In de Assembly en bij de +gerechtshoven wordt nu nog het Spaansch naast het Engelsch geduld, maar +reeds bereikte een voorstel de Assembly om, te beginnen met ’s +lands vergaderzaal, de Engelsche taal verplichtend te stellen.</p> + +<p>Op één ding in de scholen moet ik nog wijzen, omdat +dit zoo gemakkelijk kan nagevolgd worden en er m.i. zooveel goeds in +schuilt. In de corridor van elke school vonden wij een groot, zwart +bord, waarop met groote krijtletters een paar korte zinnen geschreven +waren. Een dier zinnen houdt een les van wellevendheid in, de andere +was een hygiënische raad. Natuurlijk waren die in de lagere +scholen geschikt voor jonge kinderen, terwijl die in de middelbare en +hoogere scholen voor volwassenen bestemd waren. Een week lang blijven +zulke spreuken op ’t bord en worden dan door andere vervangen. +Een groote opvoedende kracht moet op den duur van deze wenken +uitgaan.</p> + +<p>Onwillekeurig is deze mededeeling over het onderwijs zoo uitvoerig +geworden, dat ik er in een dagbladartikel niets meer aan kan toevoegen. +Ik zou over ditzelfde onderwerp nog wel bladzijden kunnen vullen en dan +ook duidelijker doen uitkomen in hoeverre het <span class="corr" id= +"xd0e5651" title="Bron: geheeele">geheele</span> systeem van ons +onderwijssysteem afwijkt en geheel een Amerikaansch karakter draagt. +Voor hen, die daarin bijzonder belang stellen, zijn de gegevens hier te +verkrijgen, als men zich wendt tot het Bureau of Education, Manila. +Voor een gewoon courantenlezend publiek meende ik niet in nog meer +détails te mogen vervallen.</p> + +<p>Er is hier nog zooveel merkwaardigs waarin Amerika alle andere +landen ten voorbeeld kan strekken, dat ik bij elk afzonderlijk punt +niet te lang mag stilstaan. In den volgenden brief hoop ik het een en +ander mede te deelen over de hier <span class="pagenum">[<a id="pb548" +href="#pb548">548</a>]</span>bestaande gevangenis, die door de +Amerikanen in een reformatorium is herschapen en waarvan heel veel +menschen met gefronst gelaat en met opgetrokken schouders gewagen.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">IV.</h3> + +<p>Even vast als de Amerikanen overtuigd zijn dat hun opvoedingssysteem +de beste is in de wereld, even vast gelooven zij, dat hun strafstelsel, +de inrichting hunner gevangenissen en de behandeling der gevangenen +door geen enkel land geëvenaard worden. Zij hebben van hunne +gevangenissen gaandeweg overal opvoedingsgestichten gemaakt, waarin de +veroordeelden tot bruikbaarder menschen worden opgevoed en die elkeen +die er een zekeren tijd moet vertoeven, als een beter en hooger +ontwikkeld mensch verlaat dan toen hij er in kwam. De Amerikanen hebben +in hun strafstelsel geheel gebroken met de opvatting, dat iemand, die +misdoet, gestraft moet worden; hun systeem beoogt van de veroordeelden +goede burgers te maken, die door geregelden arbeid, waarin zij belang +stellen, door gezonde ontspanning en regelmatige rust, aan een +regelmatig bestaan gewend worden, zoodat zij een andere opvatting van +het leven krijgen en lust in werken daardoor ontstaat. Bovendien laten +zij hen ’n ambacht grondig leeren, zoodat zij, in de maatschappij +teruggekeerd, den strijd om het bestaan met eerlijke middelen kunnen +strijden.</p> + +<p>Hoe geheel anders is de opvatting van ons gevangeniswezen. Wij, en +bijna nog overal in Europa, meenen, dat wij iemand, die de wet +overtreedt, moeten straffen met dagen, maanden of jaren opsluiting in +cellen, waardoor wij ’t lichaam van zoo’n veroordeelde +verzwakken en zijn geest dooden. Wij ook laten hem arbeid verrichten, +maar een arbeid, die nog eentoniger en geestdoodender is dan niets +doen. Wij meenen, dat wij ons moeten wreken op een veroordeelde en +vergeten daarbij, dat die veroordeelde ons later die wraak dubbelvoudig +terugbetaalt, doordat wij in hem alle zachtere gevoelens tot zwijgen +hebben gebracht. Zijn de uitkomsten van ons strafstelsel niet slecht +genoeg om eens met de oude opvatting te breken en een proef te nemen +met een geheel ander stelsel, of ten minste grondig te bestudeeren, +welke de uitkomsten zijn, die de Vereenigde Staten met hun Reformatoria +verkrijgen? Acht jaren <span class="pagenum">[<a id="pb549" href= +"#pb549">549</a>]</span>geleden was ik in de gelegenheid in Amerika +eenige van deze instellingen te bezoeken, doch ik heb den verderen +ontwikkelingsgang van hun systeem niet bijgehouden. Hier vernam ik, dat +zij op den ingeslagen weg steeds verder waren gegaan, omdat de +verkregen resultaten schitterend waren. Toen de Amerikanen dan ook hier +de contrôle over de gevangenissen van de Philippijnen hebben +overgenomen, hebben zij onmiddellijk het geheele strafstelsel gewijzigd +en alle oude, onmenschelijke gevangenissen afgebroken, en er +reformatoria voor in de plaats gebracht, waarin zij met het in +toepassing brengen van nieuwe methoden verder gaan dan ergens in de +wereld, en dus ook op dit gebied proefnemingen op groote schaal +verrichten.</p> + +<p>Zooals ons hier alles gemakkelijk wordt gemaakt, zoo werd ook ons +bezoek aan de Bilibid prison, zooals de Amerikanen deze gevangenis +noemen, vergemakkelijkt. Het is eigenlijk een pleonasme van Bilibid +prison te spreken, want Bilibid is ’t Spaansche woord voor +gevangenis. Toen wij een dag voor ons bezoek hadden vastgesteld, +behoefden wij slechts in de auto plaats te nemen om te 9 uur, toen wij +aan de poort aankwamen, den directeur reeds wachtende te vinden, die +ons zelf wilde rondgeleiden en de noodige inlichtingen geven.</p> + +<p>Bij de overname van de gevangenissen vonden de Amerikanen daarin tal +van personen, over wie nooit een vonnis geveld was; menschen die reeds +lang van hunne vrijheid beroofd waren, zonder dat zij wisten waarom en +zonder dat iemand van de rechters of van de gevangenisemployees kon +vertellen, waarom die menschen daar zaten; anderen waren er, die lichte +vergrijpen gepleegd hadden, waarvoor men hen gevangen had genomen, doch +waarover nooit een vonnis was geveld, zoodat zij, noch iemand anders, +wisten aan te geven, hoelang die opsluiting moest duren. Schandelijk +was de rechtspraak in dit land door de Spanjaarden verwaarloosd. Men +vond er, om een enkel voorbeeld te noemen, een man, een gezeten burger +uit een provinciestadje, die steeds een deugdzaam leven had geleid en +die gevangen was genomen op vermoeden, dat hij een moord had gepleegd. +Of dat vermoeden enigen grond van waarheid bevatte, was nooit +onderzocht en een vonnis over hem was nooit geveld. Bij onderzoek bleek +nu, dat het vermoeden zijn oorsprong had gevonden in <span class= +"pagenum">[<a id="pb550" href="#pb550">550</a>]</span>een droom van een +oude vrouw uit het stadje. Zij had in haar droom gezien, dat die man +een kind vermoordde. Deze droom had zij hare buren verteld en nog voor +den dag om was, heette het, dat die vrouw den moord had gezien en +daarop werd de man gevangen genomen. Het feit, dat er nooit een levend +wezen in dat stadje gemist werd, dat de man dien nacht als een trouw +echtgenoot aan de zijde van zijn vrouw had geslapen en andere +bijgebrachte redenen, die de onschuld van dien man klaar en helder +bewezen, konden hem niet uit de gevangenis redden; “de rechters +moesten de zaak eerst onderzoeken” en daarvoor schenen zij nooit +tijd te hebben. Tal van zulke verhalen hoorden wij niet alleen daar, +doch vonden ze ook vermeld in de verschillende boeken, die wij over +deze kolonie lazen. Het spreekt vanzelf dat, toen de Amerikanen het +beheer in handen namen, er eerst een schifting moest gemaakt worden +tusschen de personen, die in de gevangenis behoorden te zijn en +degenen, aan wie de vrijheid teruggegeven kon worden. Ook werden tal +van onbehoorlijk lange straffen voor kleine vergrijpen in mildere +straffen omgezet Onmiddellijk was met den bouw van nieuwe gevangenissen +begonnen, waarvan er nu 39 in de verschillende provinciën +verspreid zijn; een er van doet dienst voor jeugdige veroordeelden.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-633.jpg" alt= +"Rijststampen in Manilla." width="720" height="450"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Rijststampen in +Manilla.</span></p> +</div> + +<p>Verreweg de grootste en de belangrijkste van deze gevangenissen is +de Bilibid, die gezegd wordt de grootste van de wereld te zijn. Zij +bestaat uit 50 verschillende gebouwen en kan 5000 veroordeelden +bevatten. Er zijn over het geheele land 50.000 veroordeelden en alleen +zij, die een vonnis hebben, waardoor zij meer dan twee jaren van hunne +vrijheid beroofd worden, gaan naar Bilibid.</p> + +<p>Dat de gevangenissen hier niet onder het departement van Justitie, +maar onder dat van onderwijs ondergebracht zijn, geeft reeds de aard +van hunne bestemming aan. Iemand die het niet vooraf wist, zou nooit +vermoeden, dat Bilibid eene gevangenis is. Men vindt er geene gewapende +wachters, er zijn nergens cellen, de kleeding der gevangenen wijkt niet +in ’t oogloopend af, van de gewone, hier gebruikelijke en men +passeert niemand die niet een of ander werk verricht. Alleen hebben de +mannen aan den boord van hun jas of baadje een nummer en ziet men +consequent drie verschillende kleuren van kleeding. Deze <span class= +"pagenum">[<a id="pb551" href="#pb551">551</a>]</span>kleuren geven aan +in welke klasse de dragers ingedeeld zijn. Zij beginnen allen in de +derde klasse en kunnen door goed gedrag opklimmen tot de tweede en +eerste klasse. Elke gevangene, die niet ziek is moet daags werken. Als +hij ziek is, gaat hij naar het hospitaal der gevangenis.</p> + +<p>Alle gevangenen komen bij hunne opname eerst bij den directeur. Deze +spreekt hen vertrouwelijk toe, vertelt hun, dat hij op de hoogte is van +hun misdrijf, dat hij en alle officieel daar aangestelde personen hun +persoonlijk belang beoogen, en niets liever zien, dan dat hun verblijf +in Bilibid in elk opzicht tot hun voordeel zal strekken en dat zij hun +best moeten doen van de gunstige omstandigheden, waaronder zij daar +geplaatst zijn, zooveel mogelijk te profiteeren. Daarna gaan zij in een +desinfectie-bad, worden naar de methode Bertillon gemeten, +gephotographeerd, ingeschreven, ondergaan het gewone systeem van +identificatie en daarna blijven zij 5 dagen in quarantaine, gedurende +welke hunne excrementen onderzocht en hun lichamelijke toestand +opgenomen wordt. Door goede voeding en geestelijke en lichamelijke rust +brengt men hen in die dagen in goede lichamelijke conditie. Zijn zij +ziek bevonden, dan gaan zij eerst naar het hospitaal, zijn zij gezond, +dan worden hun na die vijf dagen de orde en regels van die gevangenis +voorgehouden en worden zij in een werkafdeeling geplaatst. De eerste +week staan zij nog maar onder halve maatregelen, om met hunne omgeving +eerst bekend te raken, daarna vangt hunne geregelde dagtaak aan.</p> + +<p>Elke gevangene mag zelf bepalen, in welk vak hij wil opgeleid +wonden, welk werk hij het liefste doet. Heeft hij in de maatschappij +reeds een vak beoefend, dan wordt hem meestal geraden daarin voort te +gaan, om het in dat vak tot de grootste hoogte te brengen. Weet de +gevangene geen keuze te doen, dan treedt de directeur met hem in +overleg en tracht uit te vinden, wat voor zoo iemand de meest geschikte +arbeid is. Voor alle ambachten en voor elke in de eilanden bestaande +industrie bestaat in Bilibid een in alle opzichten up to date +werkplaats. In die werkplaatsen wordt het werk verricht onder geheel +dezelfde voorwaarden of omstandigheden, als in elke groote fabriek of +werkplaats, met dit verschil alleen, dat hier meer op het persoonlijk +belang van elken werkman dan op winst gelet wordt, zoodat er wordt +toegezien, dat dezelfde <span class="pagenum">[<a id="pb552" href= +"#pb552">552</a>]</span>persoon niet te lang bij hetzelfde onderdeel +van het vak geplaatst blijft en hij door op te klimmen langzamerhand +het heele vak meester wordt. Wij zagen er achtereenvolgens de gebouwen, +waarin de smederijen en het ijzeren machinewerk geplaatst zijn; die van +de wagenmakerij, waar zoowel mooie, luxe rijtuigen, als eenvoudige +boerenkarren gemaakt worden; de meubelmakerij, waar, van het prachtige +narrohout, dat ze hier hebben, zeer mooie ameublementen gemaakt worden; +de mandenmakerij, waar alle hier voorkomende en daartoe geschikte +plantenvezelen gebruikt worden om er allerlei soort rieten meubelen van +te vervaardigen; een goud- en zilversmederij, een zeepziederij, een +schoen- en kleermakerij, een bakkerij, een hygiënische wasch- en +strijkinrichting etc. Al deze ambachten en beroepen zijn elk in een +afzonderlijk gebouw ondergebracht, en al het daar vervaardigde werk +wordt gewoon op de arbeidsmarkt gebracht. Men werkt niet onder de +gewone prijzen, de prijzen van de artikelen zijn zelfs iets hooger dan +men hier gewoon is te betalen, maar daar al het afgeleverde van de +beste kwaliteit is en in de uiterste volmaaktheid is vervaardigd, +vinden alle artikelen steeds koopers. Heel dikwijls wordt op bestelling +geleverd.</p> + +<p>Voor gevangenen, die hunne vakopleiding in Bilibid gehad hebben is +na hunne invrijheidstelling altijd gemakkelijk een goede patroon te +vinden. Zij worden in de keuze van een patroon door den directeur +bijgestaan, die ook voor hun verder leven hun goede vriend en raadgever +blijft. Tot dusverre komen steeds de grootste tevredenheidsbetuigingen +in van de patroons, die ontslagenen uit Bilibid in hun werkplaats +hebben genomen; zij roemen hun uitstekend werk, hun ijver en hun goede +trouw.</p> + +<p>De dagindeeling van de gevangenen is zoo ingericht, dat behoorlijke +rust en ontspanning hunnen arbeid afwisselt. Om half zes staan zij +’s morgens op, zij kleeden en wasschen zich, maken hun bed in +orde en begeven zich naar de eetzaal. Om 6 uur is het ontbijt en om +half zeven moet elk in zijn werkplaats aanwezig zijn, waar tot 11.30 +gewerkt wordt. Deze vijf uur arbeid wordt echter door de meesten +onderbroken door een uur school. Alle gevangenen zijn verplicht +één uur daags naar school te gaan. Er zijn verschillende +scholen, maar van die duizenden gevangenen, waarvan niet meer dan 25 in +eene <span class="pagenum">[<a id="pb553" href= +"#pb553">553</a>]</span>klasse gaan, kan in een uur slechts een deel +onderricht ontvangen. De lessen gaan dan ook geregeld den geheelen dag +door en worden telkens door eene andere groep leerlingen bijgewoond. +Nooit gaan er echter uit een werkplaats zooveel tegelijk, dat daardoor +het werk stilstaat. De onderwijzers in de school zijn ook gevangenen. +Al het onderwijs wordt ook daar in de Engelsche taal gegeven.</p> + +<p>Om 11.30 wordt het werk overal stop gezet; de gevangenen gaan zich +dan wasschen, een schoon buis aandoen, en om 11.50 komen zij zich +aanmelden voor hun middagmaal. Dit geschiedt geheel op militaire wijze. +In precies tien minuten zagen wij in eene afdeeling 150 mannen bediend +worden van hun middagmaal en zich, zooals alle Aziatische volken doen, +op hunne hielen neerzetten om het sein van 12 uur af te wachten, waarop +allen, in rechte lijnen neergehurkt, begonnen te eten. Hun middagmaal +bestond dien dag in soep, een groot bord ongepelde rijst en een ander +bord vol groentencurry. ’s Morgens krijgen zij brood, koffie en +bananen, ’s avonds ook, maar dan worden de bananen dikwijls door +andere vruchten vervangen. Elken dag krijgen zij 1¼ ons vleesch +of visch, terwijl aardappelen, uien en meelspijzen het middagmenu +afwisselend maken. Het eten zag er hoogst zindelijk en smakelijk uit; +in de bakkerij vonden wij het brood zelfs zoo lekker, dat wij er met +smaak een stuk van verorberden.</p> + +<p>Na het eten krijgt elke veroordeelde eenige sigaretten en houdt tot +1.45 zijn siesta. Om twee uur begint het werk weder, dat tot 4.30 +duurt. Daarna nemen alle gevangenen een bad. Dit dagelijksch bad is +verplichtend. Zij kleeden zich dan in schoone kleederen, hun +muziekcorps speelt een vroolijken marsch en op de tonen van dien marsch +wordt op de uitgestrekte pleinen binnen de omheining van Bilibid +twintig minuten gemarcheerd. Daarna vangt het avondeten aan en als dat +is afgeloopen, is elkeen tot kwart voor negen vrij te doen wat hij wil. +In de recreatiezaal staan sigaretten voor de heeren en men vindt er +allerlei onschuldige spelen; er is een goede bibliotheek met boeken en +tijdschriften; in het gymnastieklokaal kunnen zij zich onder leiding +oefenen en velerlei <span class="corr" id="xd0e5701" title="Bron: +athletitische">athletische</span> spelen doen; in de schoolgebouwen +wordt een uur les gegeven aan hen, die zich voor een of ander vak +bijzonder willen bekwamen, deze lessen zijn niet verplichtend; in de +<span class="pagenum">[<a id="pb554" href= +"#pb554">554</a>]</span>vergaderzaal worden nu en dan lezingen gehouden +met of zonder lichtbeelden; door het eigen muziekcorps worden af en toe +concerten gegeven en door een andere club worden voordrachtavonden +georganiseerd. Op deze en andere wijze worden de avonden ten nutte +gemaakt.</p> + +<p>Om 8.45 begeeft zich ieder naar zijn slaapgebouw en om 9 uur moet +elkeen in zijn bed liggen. Ook des nachts worden de gevangenen niet +ingesloten. De slaapgebouwen waren precies zoo ingericht als wij dat +hier in de kazernes hebben gezien. In elk groot slaapgebouw, waar van +alle kanten de frissche lucht binnenstroomt, slapen 144 gevangenen. Elk +heeft een ijzeren ledikant met stroomatras, twee lakens, een kussen met +wit kussensloop en een wollen deken. Van elke zes is degeen, die de +beste cijfers voor gedrag heeft, de hoofdpersoon. Hij moet toekijken, +dat de anderen behoorlijk in hun bed liggen, hun bed netjes onderhouden +en dat zij niets doen, wat niet geoorloofd is. Over 4 van zulke groepen +is een hoogere bewaker aangesteld, terwijl in elk slaapgebouw twee +gevangenen de volle verantwoordelijkheid dragen voor de goede orde van +zaken. Deze twee worden alleen gekozen uit de eerste klas gevangenen, +dat zijn zij, die een volkomen smetteloos gedragboekje hebben. +Bovendien staat in elk gebouw elk der daar aanwezige gevangenen om +beurten één uur op schildwacht. Hij is verplicht +onmiddellijk één der laagste opzichters te wekken als er +met een van de vijf onder hem geplaatsten het een of ander gebeurt. +Ander toezicht wordt er ’s nachts niet uitgeoefend.</p> + +<p>De vrouwenafdeeling is geheel afgezonderd van de mannenafdeeling. +Deze staat onder toezicht van een directrice, die vroeger aan het hoofd +van een hospitaal heeft gestaan. Zij is hare ongeveer 150 vrouwen niet +alleen geheel meester, maar zij beheert dit heele gedeelte zonder +eenige hulp, dan alleen van de gevangenen zelf. Met de grootste liefde +en vertrouwelijkheid gaat zij met elk harer veroordeelden om en de +directeur verzekerde ons, dat er niet een onder haar was, die voor de +Matron niet haar leven zou willen geven. Toen de directrice eens, de +eene maal in de vijf jaren die zij daar is, voor zes weken eene +vacantie nam, dachten de vrouwen nooit dien tijd zonder haar te kunnen +doorkomen. Zij heeft ze toen geregeld met brieven op de hoogte gehouden +van haar doen en laten <span class="pagenum">[<a id="pb555" href= +"#pb555">555</a>]</span>en haar ’t een en ander van hetgeen zij +zag en ondervond medegedeeld. Bij haar terugkomst waren allen zoo +uitgelaten van vreugde, dat zij onmiddellijk besloot haar nooit meer +zoo lang alleen te laten. Sedert heeft zij Bilibid nooit langer dan +eenige uren achtereen verlaten. De vrouwen maken in hoofdzaak kant en +borduursels. Dit zijn de twee zaken, die hier bijna alle vrouwen kennen +en waarin zij het tot eene groote hoogte gebracht hebben. Langzamerhand +is dat werk hier door de kloosterscholen ingebracht en de +Philippino’s schijnen een bijzondere handigheid en een +bijzonderen smaak voor dit werk te bezitten. Wat wij in de gevangenis +zagen maken, was wel het mooiste en fijnste, wat wij hier tot dusver +van dit werk gezien hebben.</p> + +<p>Overigens worden op de vrouwen natuurlijk dezelfde regelen toegepast +als op de mannen.</p> + +<p>Het zou mij te ver voeren, als ik ook nog ’t hospitaal, met +het daaraan verbonden sanatorium voor longlijders, dat boven op het +platte dak is aangebracht, ging beschrijven. Dit hospitaal met zijne +verschillende afdeelingen en zijn operatiezaal is even zoo goed en zoo +hygiënisch ingericht als elk nieuw Amerikaansch hospitaal. Hoewel +er een vaste dokter is aangesteld, dienen de patiënten toch ook +voor klinisch onderwijs aan de studenten der universiteit, die daar +dagelijks hunne lessen aan het ziekbed hebben, terwijl er altijd eenige +afgestudeerde studenten als assistenten van den fungeerenden dokter +werkzaam zijn.</p> + +<p>Tal van zaken heb ik bij de beschrijving onaangeroerd moeten laten, +omdat het onmogelijk is een volledig overzicht van deze merkwaardige +instelling in briefvorm samen te pakken; bij eene afdeeling moet ik +echter nog een oogenblik stilstaan, omdat dit een geheele nieuwe zaak +is, die nog nergens, ook niet in Amerika, bestaat. Het spreekt van +zelf, dat men overal in Amerika en zelfs ook de directeur van hier met +de grootste belangstelling de uitkomsten van deze nieuwe proefneming +gadeslaat, waaruit niet alleen voor rechters en <span class="corr" id= +"xd0e5718" title="Bron: gevangenisspecialiteiten"> +gevangenisspecialisten</span>, maar ook voor psychologen zeer veel zal +te leeren vallen.</p> + +<p>Men heeft n.l. op een der vele eilanden, die de Philippijnen vormen, +een landbouwonderneming gesticht, die de Iwahig Penal Colony genoemd +wordt, waar elke zwaar of levenslang <span class="pagenum">[<a id= +"pb556" href="#pb556">556</a>]</span>veroordeelde, die het door goed +gedrag verdiend heeft, op eigen verzoek naar toegezonden kan worden. +Deze kolonie is in het midden van het eiland Palawan gelegen, een lang, +strookvormig eiland, dat het dichtst bij Britsch-Borneo ligt. Reeds +zijn daar in de vijf jaren, dat de kolonie bestaat, 1200 veroordeelden, +mannen en vrouwen, naar toe gebracht. Om ’t voorrecht te genieten +naar de Iwahig Penal Colony overgeplaatst te worden, moet de zwaar +veroordeelde drie jaren achtereen een smettelooze conduitestaat +bezitten. Gedragen zulke veroordeelden zich ook nog gedurende drie +jaren volkomen goed in de kolonie, dan wordt hun toegestaan hunne +familie te laten overkomen en een gezin op te bouwen. De familieleden +worden dan op staatskosten daarheen vervoerd. Een getrouwde man kan +echter zijne vrouw, noch zijne kinderen dwingen zijne ballingschap met +hem te komen deelen, dit moet door vrouw en kinderen geheel vrijwillig +geschieden. Ook mogen de mannen- en vrouwen-veroordeelden op het eiland +onderling trouwen, als beide personen althans niet met een andere man +of vrouw reeds getrouwd zijn. Zoo hebben er zich in den loop der jaren +verschillende gezinnen gevormd en worden er jaarlijks van 5 tot 8 +wettige kinderen geboren. Van onwettige geboorten zag ik niets +vermeld.</p> + +<p>Als de kolonisten zich in de kolonie één jaar goed +gedragen hebben en het landbouwwerk genoegzaam kennen, dan ontvangen +zij een stuk grond, dat zij voor eigen rekening mogen cultiveeren. Zij +ontvangen dan ook een voorschotsom om alle benoodigdheden te kunnen +koopen en om hunne gevangeniskleeding voor gewone kleeding te +verwisselen. Uit de opbrengst van den grond moet langzamerhand het +voorgeschoten kapitaal terugbetaald worden.</p> + +<p>Aan het hoofd van deze kolonie staat een directeur, die tevens de +leider van het landbouwwerk is. Hij wordt in zijn werk bijgestaan door +drie Amerikaansche en vier Philippino-assistenten. De overige +opzichters benoemt hij uit zijne gevangenen.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-651a.jpg" alt= +"Iwahig Straf-kolonie te Palawan. Woning van een gevangen-kolonist." +width="615" height="440"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Iwahig Straf-kolonie te +Palawan. Woning van een gevangen-kolonist.</span></p> +</div> + +<p>Verder wordt deze gemeente geregeerd als elke andere gemeente in de +Philippijnen. De kolonisten benoemen uit hun midden een president (een +burgemeester) en gemeenteraadsleden, die alle gemeentebelangen +onderling regelen. De directeur van de kolonie heeft echter het +veto-recht. <span class="pagenum">[<a id="pb557" href= +"#pb557">557</a>]</span></p> + +<p>Deze kolonie heeft een oppervlakte van 50 vierk. mijlen en eerst op +zeven mijlen afstand van daar is een kleine staf van +Philippino-politieagenten gestationneerd, die in tijd van gevaar +telefonisch opgeroepen kan worden. In de vijf jaren, dat de kolonie +bestaat, heeft de politie nog nooit dienst behoeven te doen. Het gedrag +van de kolonisten was zoo goed, dat men dit jaar voor het eerst eenigen +van de allerbesten een zesweeksch verlof heeft toegestaan, om in +Baguio, het Tosari der Philippino’s, een rusttijd in een koeler +klimaat door te maken. Ook deze proef is goed afgeloopen, heeft +gunstige gevolgen gehad en zal nu jaarlijks herhaald worden.</p> + +<p>Langzamerhand zal nu het eiland Palawan geheel in cultuur gebracht +en door veroordeelden bevolkt worden. Daar het bijna allen levenslang +of heel lang veroordeelden zijn, dus menschen, die een zware misdaad +hebben bedreven, die de bevolking van de kolonie uitmaken, en het hun +veroorloofd is onderling te trouwen en een nieuw geslacht te vormen, is +het zeker voor onze herediteitstheorieën van het hoogste belang, +om na te gaan wat uit deze bevolking groeit.</p> + +<p>Iets, naar mijne meening geheel in tegenstelling met de humane +geest, die in Bilibid heerscht en waarvoor de directeur mij ook geen +voldoende verklaring kon geven, was het terechtstellen van zeven +mannen, die achter een hek stonden te wachten tot zij geëxecuteerd +zouden worden, Deze zeven mannen waren geboren criminalisten, +onverbeterlijken, die allen gruwelijke moorden gepleegd hadden en in de +gevangenis, zelfs onder het strengste toezicht, gevaar voor hunne +medegevangenen opleverden. Hen wachtte de doodstraf door electriciteit. +Het gezicht van die zeven wachtende mannen zal mij nog lang +bijblijven.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-651b.jpg" alt= +"Iwahig Straf-kolonie Palawan. Een gevangen-kolonist die zijn eigen stuk grond bezit." + width="618" height="439"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Iwahig Straf-kolonie +Palawan. Een gevangen-kolonist die zijn eigen stuk grond +bezit.</span></p> +</div> + +<p>Om nu niet zoo griezelig te eindigen zal ik tot slot een eigenaardig +verzoek mededeelen, dat juist den directeur bereikte, toen wij ’s +morgens in Bilibid aankwamen. Het was eenig in zijn soort en bracht den +directeur in verlegenheid, zoodat onze komst een welkome gelegenheid +was, om de vrouw, die het verzoek deed, weg te sturen, om het antwoord +over eenige dagen te komen halen. Hij heeft nu tijd tot beraad.</p> + +<p>De vrouw was vier jaren in Bilibid geweest, en was zes weken geleden +ontslagen. Zij vroeg nu verlof om met den gevangene X., die tot twintig +jaren veroordeeld is, waarvan nu <span class="pagenum">[<a id="pb558" +href="#pb558">558</a>]</span>acht om waren, te mogen trouwen. Die man +wordt dus eerst in 1924 ontslagen en tot dusver was zijn gedrag nog +niet van dien aard, dat men hem eenige privilegiën heeft kunnen +toestaan. Hoe die man en vrouw liefde voor elkaar hebben kunnen +opvatten, was den directeur een raadsel, daar de mannen en vrouwen in +de gevangenis streng van elkander zijn gescheiden, en wat die +betrekkelijk jonge en vrij knap uitziende vrouw kon bewegen zich +wettelijk te binden aan een man, die haar pas over een dozijn jaren kan +toebehooren, is onverklaarbaar. De directeur verzekerde ons, dat hem +nog nooit een dergelijk verzoek bereikt had en dat hij geloofde, dat +het eenig was in zijn soort. In hoever hij er een gunstig oor aan kan +verleenen, zal afhangen van de uitkomsten van het onderhoud, dat hij +dien avond met den man in kwestie hoopte te hebben.</p> + +<p>Dengenen, die van Reformatoria eene studie maken en over deze +belangrijke inrichting meer willen weten, raad ik aan zich te wenden +tot mr. Geo Wolfe, director of Prisons, Manila.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">V.</h3> + +<p>Langzamerhand begin ik te begrijpen, wat het te beteekenen heeft +hier te zijn in het regenseizoen en in den typhoontijd. De regenmoesson +duurt van Juni tot November en de typhoonmaanden zijn Augustus en +September. Wij genieten nu van beide. Het regent nu reeds meer dan 14 +dagen en soms zoo erg, dat men er bijna doof van wordt. Onophoudelijk +klettert de regen in stroomen neer en het veroorzaakt daarbij soms +zoo’n geraas, dat het onmogelijk is zich alsdan verstaanbaar te +maken. Die de regens, zooals zij hier vallen, niet heeft bijgewoond, +kan er zich eenvoudig geen begrip van maken. Men berekent den regenval +hier niet in inches, maar in voeten; zooveel voet regen is er gisteren +gevallen, vindt men ’s morgens in de couranten vermeld. Manilla +staat dan ook reeds voor een deel onder water, met schuitjes moeten de +menschen, die in dat deel wonen, zich over straat voortbewegen. Tal van +diners en avondpartijen hebben reeds moeten worden uitgesteld, omdat +het eenvoudig onmogelijk is het huis goedschiks te bereiken.</p> + +<p>Heel erg ziet het er evenwel uit, wanneer deze regens <span class= +"pagenum">[<a id="pb559" href="#pb559">559</a>]</span>vergezeld gaan +van een typhoon. Ik heb ze hier nu bijgewoond, al waren ze dan maar van +korten duur en niet van de hevigste soort. Het zijn hevige +wervelwinden, die niemand weerstand kan bieden en elkeen tegen den +grond werpen. Zoo’n storm doet boomen ontwortelen, hooge palmen +middendoor breken, haalt telegraaf- en telefoonpalen omver, neemt de +daken van de lichtgebouwde huizen en voert ze honderd meter weg; kleine +vaartuigen worden in de <span class="corr" id="xd0e5767" title="Bron: +riveir">rivier</span> of in de zee opgenomen en onderstboven gekeerd en +hij doet zelfs dit massief gebouwde hotel, waarin wij ons bevinden, +schudden alsof het van papier is. Ik weet nu ook, waarom men hier geen +glasruiten heeft: zij zouden in zulke oogenblikken in honderden +scherven uiteenvallen. Daarom heeft men hier de vensters in kleine +ruitjes verdeeld en met een soort micaplaatjes ingevuld. Deze plaatjes +laten slechts een zeer gedempt licht door. Maar in gewone +omstandigheden hindert dat niet, omdat de vensters nacht en dag +openstaan en alleen in dagen, waarop de regen door alle openingen naar +binnen wil dringen, gesloten zijn.</p> + +<p>Wij ondervinden door dit weder de grootste teleurstellingen. De +ergste is wel, dat wij geen gebruik durfden maken van de ons aangeboden +gelegenheid om de voornaamste eilanden der Philippijnen te bezoeken. +Wij hadden in het begin van ons verblijf hier, onzen wensch te kennen +gegeven, om ook naar de andere eilanden van de Philippijnen te gaan, en +informeerden naar de meest geschikte gelegenheid. De +gouverneur-generaal had van onzen wensch gehoord en op een tea te +zijnen huize vroeg hij ons, of wij genegen waren als inspectrices van +onderwijs met een gouvernementstransportschip te reizen, dan zou hij +ons een aanstelling bezorgen en konden wij met het eerstvertrekkende +schip eene rondreis maken en alle voorname eilanden aandoen. Natuurlijk +namen wij deze prachtige aanbieding volgaarne aan, ontvingen spoedig +daarna onze stukken als staatsambtenaren en zouden 3 Augustus met de +“Merritt” vertrekken. Alles was zoo zorgvuldig voor ons +voorbereid, overal werd ons gedurende ons verblijf vriendelijke +gastvrijheid aangeboden en het zou een eenige gelegenheid zijn geweest +om in betrekkelijk korten tijd een goed overzicht te krijgen van de +geheele eilandenreeks. Maar het weder is zoo fataal, typhoons volgen +elkander zoo snel op, dat alle vrienden ons ten sterkste moesten +ontraden in dezen tijd op <span class="pagenum">[<a id="pb560" href= +"#pb560">560</a>]</span>zee te gaan. Wel zouden wij in anderhalven dag +buiten de typhoonstreek geraken, maar in dat eerste anderhalve etmaal +kon toch nog genoeg gebeuren. Het was zoo’n groote +teleurstelling, dat wij deze gelegenheid moesten laten voorbij gaan en +onder dankbetuiging onze stukken moesten terugzenden, dat wij den dag +tevoren nog eerst, in een oogenblik waarin de regen het mogelijk maakte +in een dichte automobiel even uit te gaan, ons naar het Observatorium +begaven, om van de heilige vaders te vernemen, welk weder er in de +eerstvolgende dagen te verwachten was. Maar ook deze goede oude heeren +vonden het raadzamer in de eerste dagen geen zeereis te ondernemen en +aan dien raad hebben wij ons ten slotte gehouden. En zoo zitten wij nu +hier kalm af te wachten, wanneer regen en wind tot bedaren zullen komen +en als er dan een goed schip vertrekt, dan zullen wij van de +gelegenheid gebruik maken om weer naar Hongkong terug te keeren.</p> + +<p>Heelemaal doelloos brengen wij onzen tijd daarom toch niet door. +Mrs. Catt hield reeds twee keeren een voordracht over vrouwenkiesrecht. +Den eersten keer sprak zij in de “Veertiendaagsche Club van +Amerikaansche vrouwen” en had toen tot onderwerp: “De +vrouwenkiesrechtbeweging in de verschillende landen”. Vele harer +hoorders gevoelden zich na hare voordracht opgewekt om op de een of +andere wijze hare eigen landgenooten in den kiesrechtstrijd te steunen +en beraamden achterna plannen op welke wijze zij dat het best kunnen +doen. Om hier tot eene organisatie te komen, heeft voor de +Amerikaansche dames eigenaardige bezwaren, want zij behooren tot +verschillende staten in Amerika en elke staat heeft daar zijn eigen +organisatie. Zij zullen echter trachten op de een of andere wijze hare +gevoelens in dezen blijk te geven.</p> + +<p>Hare tweede voordracht was in de Club Nacionalista Philippino. De +damesleden van deze club hadden ons voor een tea uitgenoodigd, +vergastten ons op bandoline-muziek, zang en Philippino-gebak en een +langen welkomstgroet van de presidente, een studentje in kunst en +literatuur, in de Spaansche taal. Deze groet werd later in het kort +voor ons vertaald in het Engelsch. Mrs. Catt sprak toen het jeugdig +auditorium toe over “de nieuwe plichten van de moderne +vrouw”. Een groep uit deze vrouwen heeft zich nu georganiseerd om +een rapport over de wettelijke en maatschappelijke positie van <span +class="pagenum">[<a id="pb561" href="#pb561">561</a>]</span>de +Philippino-vrouwen samen te stellen en om een of meer dames uit haar +midden te benoemen om haar het volgend jaar te vertegenwoordigen op het +internationaal congres te Budapest en daar het rapport uit te brengen. +Twee meisjes-studenten, die tegen dien tijd hare studie voleindigd +zullen hebben, hebben zich reeds beschikbaar gesteld, om op eigen +kosten de reis daarheen te maken. Als het enthusiasme, zooals dat thans +is gewekt, laaiende blijft, dan zal het plan zeker gelukken.</p> + +<p>De Philippino’s die, zooals men weet, tot hetzelfde ras als +onze Javanen behooren, en in uiterlijk zeer veel overeenkomst met hen +vertoonen, staan in het algemeen genomen in geestelijke ontwikkeling +veel hooger. Dit is in hoofdzaak het meest in het oogloopend het geval +met de vrouwen. Hoogstwaarschijnlijk danken de vrouwen haar grootere +vrijheid en hoogere ontwikkeling aan het feit, dat de Mohammedanen hier +nooit grooten invloed gehad hebben, dat hier nooit polygamie is kunnen +ingevoerd worden en dat de vrouwen zich nimmer hebben laten opsluiten +of haar gelaat achter dichte sluiers hebben verborgen. Overal waar wij +tot nog toe polygamie en opsluiting der vrouwen hebben aangetroffen, +was de wettelijke en maatschappelijke positie der vrouw eene +allerbedroevendste.</p> + +<p>De vrouwen in de Philippijnen doen ons het meest denken aan de +vrouwen in Burma, zooals wij die in Rangoon hebben aangetroffen. De +vrouwen hier hebben echter in de laatste jaren van de goede +Amerikaansche scholen kunnen profiteeren en daardoor staan de jongere +vrouwen in de Philippijnen in geestelijke ontwikkeling boven hare +Burmeesche zusters. Beiden zijn echter waardige vertegenwoordigsters +van het Maleische ras, die zich niet door godsdienstprofeten de plaats +hebben laten voorschrijven, waar de vrouw behoort te staan, noch +“haar Roeping” door mannen hebben laten vaststellen; zij +hebben haar eigen “Roeping” en eigen “Plaats” +bepaald en die plaats is in de Philippijnen eene zoo in het oogloopende +en een zoo goede, dat president Taft, toen hij in 1901 als +gouverneur-generaal in de Philippijnen kwam, in zijn eerst uitgegeven +rapport Over deze <span class="corr" id="xd0e5784" title="Bron: +eilenden">eilanden</span> als zijne meening uitsprak, dat in alle +eilanden hier de vrouwen superieurder waren dan de mannen en deze +superioriteit zoowel bestond in geestelijke ontwikkeling, als in +moreele levensopvatting en in energie en ijver. <span class="pagenum"> +[<a id="pb562" href="#pb562">562</a>]</span></p> + +<p>Het is zeker vreemd, dat Spanje en de Katholieke kerk, welks macht +hier ruim drie eeuwen gevoeld werd, nooit zoozeer hun stempel op de +vrouwen als op de mannen hebben kunnen drukken; de vrouwen hebben veel +meer den oorspronkelijken vrijen geest behouden dan de mannen. In de +Philippino-revolutie van 1898, de opstand van dit Orientalisch volk, om +zich van de Spaansche overmacht te ontdoen, omdat die macht hen niet +tot verdere ontwikkeling liet komen, werd de rol, die de vrouwen daarin +speelden, zeer sterk gevoeld en ofschoon de vrouwen meer een +dicteerende rol achter de schermen hebben gespeeld, namen zij toch ook +aan den wapenstrijd op menig eiland daadwerkelijk deel.</p> + +<p>Wij waren ook een avond de gasten van de Spaansche heeren- en +damesclub. Ook op dien avond maakte de gelegenheid tot dansen de +hoofdzaak van het programma uit. Met vele Spaansche dames hebben wij +toen kennis gemaakt, doch deze staan in geestelijke ontwikkeling niet +op één lijn met hare Philippino-zusters. De tijd, dien +deze laatsten gebruiken om zich wetenschappelijk te bekwamen en om zich +in of buiten huwelijk economisch vrij te maken, gebruiken de eersten om +allerlei Europeesche of Amerikaansche kunstjes aan te leeren en zich +vooral zeer Europeesch voor te doen. Zij spreken bij voorkeur Fransch, +kleeden zich bij Fransche modistes en leggen daarbij goeden smaak en +groot weeldevertoon aan den dag. Toch kunnen zij hun Carmencita-natuur +nu en dan niet geheel bemantelen. De Spaansche dames, zooals wij die +hier ontmoet hebben, bezitten voor ons weinig aantrekkelijks.</p> + +<p>Beter hebben wij ons geamuseerd toen wij in een vooravond de gasten +waren van de 180 Philippino-meisjes-studenten, die allen van buiten +Manilla komen en gezamenlijk in een van de <span class="corr" id= +"xd0e5794" title="Bron: dormitory">dormitories</span> door de regeering +gehuisvest zijn. Alle meisjes, die geen ouders of familieleden in +Manilla hebben en een van de <span class="corr" id="xd0e5797" title= +"Bron: inrichitngen">inrichtingen</span> van middelbaar of hooger +onderwijs hier bezoeken, worden door de regeering in groote pensions +ondergebracht, waar zij kosteloos voeding en huisvesting ontvangen. In +de grootste dezer, waar, zooals ik schreef, 180 meisjes bijeen zijn, +hadden de meisjes, met goedkeuring van de directrice, ons uitgenoodigd +te komen. Er waren leerlingen van de normaalschool, aanstaande +onderwijzeressen dus, studenten, <span class="pagenum">[<a id="pb563" +href="#pb563">563</a>]</span>in de pharmacie, medicijnen, rechten en +philosophie, leerling-verpleegsters en studenten in allerlei +afdeelingen van kunst.</p> + +<p>De versnaperingen ons dien avond aangeboden waren alle door de +meisjes zelven bereid, andere meisjes maakten muziek of dansten de +native-dansen voor ons en ten slotte vroegen zij ons om haar iets te +vertellen van meisjes-studenten uit Amerika en Holland. Zij waren ten +hoogste verbaasd, dat wij in Holland geen vrouwelijke professoren +hebben en dat wij eigenlijk niet veel verder zijn dan de +Philippino-vrouwen, en nog hooger steeg hare verwondering, toen ik +mededeelde, dat ons land met de ontwikkeling van ’t Javaansche +meisje, dat met het Philippino-meisje zooveel punten van overeenkomst +bezit, pas kort geleden een begin heeft gemaakt en dat verreweg het +grootste aantal Javaansche vrouwen nog niet lezen of schrijven kan. Dat +de Mohammedaansche godsdienst, die op Java beleden wordt, die de +vrouwen en meisjes binnen de perken der woning houdt, grootendeels +hiervan de schuld is, heb ik getracht haar duidelijk te maken, zoodat +onze regeering geen al te poover figuur in dezen naast die van Amerika +maakt.</p> + +<p>De Philippinoos houden van muziek en <span class="corr" id= +"xd0e5806" title="Bron: pleizier">plezier</span> maken, elke +gelegenheid wordt daartoe aangegrepen. Begrafenissen zijn hier +familiefeesten. Met de vroolijkste en soms allerzonderlingste muziek +worden hier de lijken grafwaarts gedragen en na de begrafenis keeren de +treurende familieleden en vrienden naar de woning van den overledene +terug, om er den heelen dag te smullen en den avond, soms tot den +volgenden morgen, in dans en muziek door te brengen. Als men +zoo’n woning passeert, gelooft men eerder dat er een bruiloft dan +een begrafenis <span class="letterspaced">gevierd</span> wordt. De +kerkhoven zijn hier ook zeer eigenaardig. Men begraaft de lijken niet +in den grond, maar in de nissen van dikke muren. Zoo’n +Philippino-kerkhof bestaat uit een klein Katholiek kerkje. Daaromheen +zijn cirkelgewijs drie of vier dikke wallen gebouwd, muren die een +dikte hebben van een man’s lengte. De muren zijn vol nissen en +elke nis bevat een lijk. Het lijk wordt uit de kist genomen en zoo in +de nis geduwd. De sluitsteen van de nis bevat den naam etc. van den +gestorvene. De huur van zoo’n nis bestaat in 5 pesos per jaar en +moet voor 5 jaar tegelijk voldaan worden. Wordt na afloop van dien +termijn de huur door de familieleden niet vernieuwd, dan werden, +vóór de Amerikanen hier kwamen, de overblijfselen <span +class="pagenum">[<a id="pb564" href="#pb564">564</a>]</span>eenvoudig +uit de nis genomen en buiten de muren op een hoop gesmeten; thans, +onder Amerikaansch regime, worden ze gecremeerd. Op die wijze zijn er +altijd nissen vrij om nieuwe bewoners te ontvangen en maakt de kerk een +goed zaakje van de sterfelijkheid der Philippinoos.</p> + +<p>Een allergekst contrast vormt de lawaaierige manier, waarop een lijk +naar de begraafplaats gebracht wordt en het totale gebrek aan +formaliteiten waarmede het in de nis geduwd wordt, zoodra het op het +kerkhof is aangekomen. Geen priester om daarbij een laatste woord of +een gebed uit te spreken is aanwezig, geen huilende of treurende +familieleden doen zich gelden, de kist wordt eenvoudig voor de nis +neergezet, geopend en het lijk er door een man uitgenomen, die voor het +verder werk zorgt. Met de ledige kist, die voor zoo’n gelegenheid +gehuurd wordt, aanvaardt men den terugtocht.</p> + +<p>Het aanhoudende natte weder, dat ons zooveel binnen de muren van het +hotel houdt, heeft toch ook wel eens zijn aangename zijde en bezorgde +ons een dezer dagen een avontuurtje, dat ons steeds als wij er aan +terugdenken, zal doen lachen en vroolijk stemmen. Door het vele tehuis +zijn hebben wij langzamerhand met de meeste toeristen in het hotel +kennis gemaakt en toen wij een avond vertelden van de verschillende +bals, die wij hier bijgewoond hebben, vroeg een der heeren ons of wij +dan niet ook eens kennis moesten maken met de bals, die er alle avonden +op verschillende plaatsen buiten Manilla gehouden worden en waarop de +Amerikaansche militairen zich met de Philippino-meisjes vermaken. Wij +waren een groep van zeven, vier dames en drie heeren, en allen dachten, +dat het zeer interessant zou zijn daar eens gezamenlijk heen te gaan. +Het was tien uur ’s avonds, de mooiste tijd, die men voor +zoo’n bezoek uitkiezen kon; de groote auto van het hotel kon 7 +personen bevatten, er was dus geen reden om niet onmiddellijk de daad +aan het woord te verbinden. De auto kwam voor en zooals wij daar zaten +in onze lichte avondtoiletten en met dunne schoentjes stapten wij in. +Eerst gingen wij naar de balzaal in St. Anna, welke door de militairen +van het fort Mc.Kinley gefrequenteerd wordt. Het ging er geanimeerd +toe. De dansmeisjes zitten rechts, de danslustige heeren links van de +zaal. Alleen als de muziek begint mogen de heeren zich van links naar +rechts begeven, om een meisje uit te zoeken, doch meestal treden de +<span class="pagenum">[<a id="pb565" href= +"#pb565">565</a>]</span>schoonen hen reeds halverwege tegemoet. Dan +wordt gedanst, vier minuten lang, en dan scheiden de paartjes zich voor +één minuut, doch niet voordat de cavalier uit zijn +broekzak 20 centavos (ongeveer een kwartje) opgediept heeft en die aan +zijn schoone ter hand gesteld. De helft van die som behoudt het meisje, +de andere helft heeft zij aan den eigenaar van het lokaal af te dragen. +Voor eene goede orde van zaken houdt de politie een oogje in het zeil. +Zoo moeten de dames en heeren als er niet gedanst wordt elk in eigen +afdeeling blijven, is het streng verboden alcoholische dranken te +gebruiken en wanneer een dansend paartje al te zinnelijk zich +voortbeweegt, worden zij door de politie uit elkaar gezet. In de +balzaal kan er dan ook niets onbehoorlijks gebeuren, maar het brengt de +jeugd van beiderlei kunne in nauw kontakt en als resultaat van +zoo’n kennismaking volgt dikwijls eene voortzetting buiten de +balzaal en uit deze intiemere verhouding wordt het aantal mestizos +sterk vermeerderd.</p> + +<p>Na dit bezoek zouden wij nog <span class="corr" id="xd0e5822" title= +"Bron: na">naar</span> een andere dergelijke gelegenheid gaan, aan de +andere zijde van Manilla gelegen. Weldra zaten wij weder in de auto en +voort ging het in een stortregen en in het middernachtelijk uur. +Manilla was in een oogenblik bereikt, wij stoven door de stille, nauwe +straten van de oude stad en waren heel gauw aan de andere zijde er +weder uit. Een dorp of voorstad gingen wij door, ’t was er zoo +stil of het geheel was uitgestorven, toen een langen modderigen landweg +over, door een ander native-dorp en daarna sloegen wij een zijweg in. +Hier begon het. De auto begon te schudden alsof zij ons wilde +uitwerpen, hokte, met rare, sissende geluiden en ging op eens niet +verder. Het was alsof wij ons op een zinkend schip bevonden, dat van +achter af langzaam naar beneden zakt. Eerst sprongen de heeren uit. Zij +zonken tot aan de knieën in een dikke modderlaag en waren +volstrekt niet zeker, dat zij toen op vasten bodem stonden. Met behulp +van den chauffeur werd geprobeerd de achterwielen te lichten, doch er +was geen beweging in het zware voertuig te brengen. Toen moesten wij er +uit. Het zeildoek, waarmede de kap van den auto bedekt was, werd los +gepeld en op den grond uitgespreid en daarop zouden wij gaan staan. +Eerst was ik aan de beurt. Alleen op het zeildoek staande en de +lichtste van de partij zijnde, hield het mij goed, ik <span class= +"corr" id="xd0e5825" title="Bron: zond">zonk</span> niet te diep <span +class="pagenum">[<a id="pb566" href="#pb566">566</a>]</span>in en stond +droog. Toen kwamen mijne lotgenooten. Elken keer als er een mijn +standplaats kwam deelen, zonken wij dieper en ten slotte kwam de modder +aan alle kanten over de randen heen loopen en stonden wij tot aan de +knieën in de natte massa.</p> + +<p>De pogingen van de heeren om toen de auto te lichten, mislukten en +eindelijk moesten wij van de sterke armen van een paar Philippinoos, +die waren komen kijken, gebruik maken, om ons naar den hoofdweg terug +te dragen en ons daar op een droog plekje neer te zetten. Doch hoe +konden wij naar Manilla terug komen? Wij waren vijf mijlen van ons +hotel verwijderd, geen voertuig bevond zich meer op den weg en de beide +mannen, die ons gedragen hadden, waren de eenige personen die wij in +het dorpje zagen. Deze mannen verstonden geen woord Engelsch en wij +verstonden niets van ’t geen zij spraken. Ten slotte werd hun +toch aan het verstand gebracht, dat wij rijtuigen moesten hebben en na +eenig wachten kwamen zij dan ook, elk met een wagen, waarop zij in den +morgen groenten naar de markt brengen, met een sukkelpaardje er voor, +aanzetten. Op deze beide wagentjes verdeelden wij ons, voor den regen +overdekt met de heerenjassen en groote palmbladen en toen ging het in +een sukkeldrafje naar Manilla terug. Onderwijl zaten wij aanhoudend in +angst, dat het paardje het niet halen zou, zoodat telkens de heeren +uitstapten om te loopen, doch zij durfden ons toch midden in den nacht +met deze mannen niet alleen te laten. Om twee uur kwamen wij eindelijk +in het hotel terug, nat van boven en van onder, nat door de modder, +waarin wij gestaan hadden, door den regen, die op ons neergekletterd +had en door het transpireeren dat wij onder de heerenjassen gedaan +hadden. In de wagentjes, waarin wij gekomen waren, zijn eenige +werklieden met de noodige instrumenten teruggezonden, om den chauffeur +te helpen zijn wagen te lichten om terug te kunnen keeren. Eerst tegen +den morgen was die arme man komen aanzetten.</p> + +<p>Van alles wat wij hier zien en beleven zal ik natuurlijk geen +getrouw verslag kunnen geven, maar ik zou toch een onvergeeflijke fout +maken, als ik brieven uit Manilla zond en met geen enkel woord gewaagde +van datgene waardoor deze stad in ons land het meest bekend is. Ik durf +wedden, dat er vele landgenooten zijn, die van Manilla niets anders +afweten, dan <span class="pagenum">[<a id="pb567" href= +"#pb567">567</a>]</span>dat er Manilla-sigaren vandaan komen en die +nooit iets anders uit Manilla gelezen hebben dan “La Flor de la +Isabela” op den binnenkant van sigarenkistjes. De bevoorrechten, +die Manilla-sigaren kunnen rooken, kan ik de geruststelling geven, dat +zij onder de uiterst hygiënische voorzorgen alhier gemaakt worden +en dat de Amerikaansche regeering bij geen ander verbruiksartikel +zoo’n groote mate van zorg ten toon spreidt als in de +surveillance der sigarenfabrieken. Er is een afzonderlijke wet, +gebaseerd op hygiënische voorschriften, waaraan de +sigarenfabrikanten hebben te gehoorzamen. Al de groote fabrieken hebben +dan ook hun eigen dokter, die dagelijks honderden werklieden +surveilleert en onmiddellijk elk verdacht ziektegeval uit de gelederen +verwijdert. Alleen de in elk opzicht gezonde jonge mannen en vrouwen +kunnen in de fabrieken als werklieden aangenomen worden en deze zijn +verplicht om zich twee keer in elke maand opnieuw aan een medisch +onderzoek te onderwerpen. Bovendien nemen alle werklieden, +vóór zij het werk aanvangen, telkens een desinfectiebad +en doen een schoon pak kleederen aan. In de badkamers, de W. C., de +gelegenheden waar de lunch gebruikt wordt, overal heerscht de uiterste +zindelijkheid en met zware boete wordt elkeen gestraft, die met lippen +of tong een sigaar aanraakt of die iets anders voor de bevestiging van +het dekblad gebruikt dan het daarvoor bestemde vocht. Eenige doktoren, +door de regeering aangesteld, hebben ten allen tijde het recht, elke +sigarenfabriek binnen te gaan en den een of anderen sigarenmaker +lichamelijk te onderzoeken, met het oog op zijn gezondheid. Wordt zoo +iemand ziek bevonden, dan wordt de fabrikant beboet, eene boete die +hooger wordt naarmate het meermalen voorkomt en zelfs, wanneer blijkt, +dat bij zoo’n fabrikant geen voldoende toezicht uitgeoefend +wordt, in gevangenisstraf kan worden omgezet. Geen wonder, dat +Manilla-sigaren duur betaald moeten worden. In de meeste fabrieken +geschiedt het sigarenmaken zoowel door mannen als vrouwen; voor zoover +deze dezelfde taak te verrichten hebben, is de belooning ook dezelfde. +In de fabriek, die wij hier bezochten, worden elken dag van het jaar +eenige millioenen sigaren vervaardigd. <span class="pagenum">[<a id= +"pb568" href="#pb568">568</a>]</span></p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">VI.</h3> + +<p>Die nu meent, dat na al het goede, dat de Amerikanen hier tot stand +hebben gebracht, de Amerikanen hier geliefd zijn, dat de +Philippino’s zich gelukkig gevoelen uit de Spaansche macht in die +van de Vereenigde Staten te zijn overgegaan, heeft het heelemaal mis. +De Philippino’s haten de Amerikanen meer dan zij ooit de +Spanjaarden hebben gedaan en van de belofte, om hen tot zelfregeering +op te voeden, gelooven zij niets. Zij meenen trouwens, zooals ieder +buitenstaander zou meenen, dat zelfregeering insluit onafhankelijkheid, +doch in Amerika heeft men geen plan hen onafhankelijk te maken, alleen +om hen homerule te geven.</p> + +<p>Er zijn hier twee groote politieke partijen, die natuurlijk zooals +overal, rechtsche en linksche vleugels hebben. De eene, verreweg de +grootste en die ook alle gestudeerde Philippino’s onder hare +leden telt, is de Nationalistische partij, die streeft naar +onafhankelijkheid in den kortst mogelijken tijd. Deze partij heeft ook +allerlei radicale hervormingen in haar program. Vele vrouwen maken deel +uit van deze partij. De andere is de progressieve, zoo genoemd, niet +omdat zij progressieve maatregelen wil trachten in te voeren, maar wijl +haar streven is, langs progressieven weg tot zelf-regeering te komen. +Uit deze partij kiest de Amerikaansche regeering steeds de +Philippino-leden van de Commission, het lichaam, dat werkt als een +Eerste Kamer, het lid, dat de Philippijnen in het Congres in Washington +vertegenwoordigt, den burgemeester van Manilla, (den eenigen +burgemeester door de Amerikaansche regeering aangewezen) en andere +officieele personen. De progressieve partij bestaat voornamelijk uit +(laat men niet vergeten, dat ik inlichtingen heb van leden der +Nationalistische partij) groote grondeigenaars en strevers, menschen, +die de huidige omstandigheden gebruiken om vooruit te komen. Onder het +volk bezitten zij weinig aanhangers en in de Assembly zijn zij bijna in +het geheel niet vertegenwoordigd. Hun partij is zoo zwak, dat, toen in +1911 er twee nieuwe vertegenwoordigers in het Congres gekozen moesten +worden, waarvan, zooals ik in een vroeger schrijven uiteenzette, +één door de Assembly gekozen en één door de +Commission wordt aangewezen, doch die beiden de goedkeuring van +Assembly èn Commission moeten <span class="pagenum">[<a id= +"pb569" href="#pb569">569</a>]</span>hebben, de aangewezene door de +Commission niet alleen niet de goedkeuring van de Assembly kon +verwerven, doch hij kon daar, bij een 5 maal herhaalde stemming in +verschillende zittingen, zelfs geen enkele stem op zich uitgebracht +krijgen. Op eene vergadering, samengesteld uit een commissie van vijf +uit de Assembly en eene van drie uit de Commission, waarvan ik het +stenografisch verslag las, werd toen geprobeerd tot een vergelijk te +komen, doch de waarnemende gouverneur-generaal, mr. Gilbert, bleef op +zijn stuk staan om den door de Commission gekozene vertegenwoordiger en +geen ander naar Washington te zenden, waarop de heer Osmena, de +president van de Assembly, in onbewimpelde termen uiteenzette waarom +deze man nooit de vertegenwoordiger van de Philippino’s kon zijn +en waarom de Amerikaansche regeering verkeerd handelde met uit deze +soort mannen hare medewerkers te kiezen. Als men het verslag van deze +vergadering leest, dan krijgt men den indruk, dat daar +staatsmanswijsheid en staatsmansrechtvaardigheid en welsprekendheid +meer zetelde aan den kant der Philippino’s dan aan die der +Amerikanen. Het gevolg was, dat geen der beide candidaten gekozen werd +en de ouden nog voor twee jaar werden gehandhaafd. In 1913 zal dezelfde +verkiezing weder gehouden worden en men vreest eene herhaling van het +gebeurde.</p> + +<p>Een andere groote grief, die de Philippino’s tegen de +Amerikanen hebben, is het opdringen van de Engelsche taal en Engelsche +gewoonten. Niet alleen wordt op alle scholen en zelfs in de gevangenis +het onderricht uitsluitend in de Engelsche taal gegeven en verbiedt men +den kinderen zelfs zich onderling van eigen taal te bedienen, maar +reeds was een besluit uitgevaardigd, dat in 1912 de Engelsche taal de +officieele taal moest zijn in alle vertegenwoordigende en openbare +lichamen. In den aanvang van dit jaar werd dit besluit verlengd met +1½ jaar, zoodat nu in het eind van 1913 de Engelsche taal hier +officieel overal zal worden ingevoerd. Proclamaties, die dit besluit +inhouden, ziet men elke week in alle groote bladen en verder aan alle +officieele gebouwen geplakt. Het verplicht ontblooten van het hoofd, +zoodra het Amerikaansche volkslied gespeeld wordt, is mede, nu het niet +vrijwillig geschiedt, een oorzaak, waardoor kwaad bloed gezet wordt. +Tal van zulke, op zich zelf beschouwd kleinigheden, <span class= +"pagenum">[<a id="pb570" href="#pb570">570</a>]</span>doch in +gezamenlijk verband groote kwesties, geven den Philippino’s de +overtuiging, dat de Vereenigde Staten nooit van plan zijn hun +goedwillig de vrijheid terug te geven, maar dat zij trachten hun alle +zelfstandigheid te ontnemen en hen tot Amerikaantjes op te voeden.</p> + +<p>Om de slechte verstandhouding, die hier tusschen de +Philippino’s en de Amerikanen bestaat, gaande te houden, werken +de hier verschijnende dag- en weekbladen zeer sterk mede. Er is +ononderbroken een opzettelijk verkeerd weergeven van soms de nietigste +gebeurtenissen in beiderlei pers. In de Amerikaansche bladen wordt het +eenvoudigste misdrijf of de kleinste verkeerde handeling van de zijde +van een Philippino met schelle kleuren geschetst, met de sterk in het +oogloopende strekking, somtijds zelfs in zoovele woorden gezegd, dat +dit het karakter van een Philippino toont, of dat zulke menschen nog in +geen drie generaties voor zelfregeering geschikt zijn. De een of ander +fout begaan of dwaze redeneering gehouden in een of ander +plattelands-gemeentebestuur wordt wekenlang in de <span class="corr" +id="xd0e5852" title="Bron: Amekaansche">Amerikaansche</span> pers met +allerlei vermakelijke commentaren vermeld, met geen andere bedoeling, +dan de onrijpheid der Philippino’s aan te toonen en hen tot spot +der zooveel wijzere Amerikanen te laten dienen. Van de zijde der +Philippino’s wordt evenzoo gehandeld. Ook zij overdrijven alles +wat de Amerikanen doen en zeggen, schrijven aan elk hunner handelingen +kwade bedoelingen toe en wakkeren een wantrouwen tegen hen aan, waaruit +op den duur niet veel goeds kan komen. In plaats van tegen de +Amerikanen op te zien als een boven hen staand volk, zooals zij +tegenover de Spanjaarden deden, zien zij met een zekere dédain +op de Amerikanen neder en toen ik eens in een gezelschap van +Philippino’s vroeg, waarom zij de Amerikanen van uit de hoogte +beschouwen, antwoordde een hunner, dat de Spanjaarden een natie vormen +met een mooi verleden, maar de Amerikanen behooren tot geen natie, zij +zijn een samenraapsel van het schuim van alle andere natiën.</p> + +<p>Deze weinige gegevens toonen genoegzaam aan, welke geest hier +heerscht, en dat de klove tusschen Philippino’s en Amerikanen te +groot is om die te kunnen overbruggen met tea-parties door mrs. Gilbert +gegeven voor Philippino- en American-ladies te zamen, of door +dergelijke onschuldige kleinigheden meer. Wij hoorden er voor het eerst +van, toen wij, eenigen tijd <span class="pagenum">[<a id="pb571" href= +"#pb571">571</a>]</span>geleden, op een avond een bezoek ontvingen van +den heer Osmena, den president van de Assembly; den heer Torres, den +secretaris en den heer Del Pan, lid van de Assembly, dien wij in Java +ontmoet hadden. Over dit bezoek schreef ik reeds in een mijner vorige +brieven. Bij dit bezoek zaten wij in een hoek van de hall van dit +groote hotel en niemand anders <span class="corr" id="xd0e5859" title= +"Bron: als">dan</span> wij <span class="corr" id="xd0e5862" title= +"Bron: vijf">vijven</span> kon een woord van ons gesprek hooren. Ons +gesprek liep over allerlei inlichtingen, die wij vroegen omtrent de +wijze, waarop de Philippijnen beheerd worden, over de positie van de +vrouw alhier enz. Bij dit onderhoud bleken de drie heeren hoogst +ontwikkelde personen te zijn, die groote algemeene kennis bezitten en +die aan groote kennis, zeer aangename manieren paren en aan wier +hoffelijken omgang met vrouwen alle natiën een voorbeeld kunnen +nemen. Den volgenden avond gaven de hier verschijnende Amerikaansche +bladen een uitvoerig verslag van dit bezoek, met een in elk woord +onwaar wedergeven van het gesprokene! De drie Philippino-heeren werden +als idioten voorgesteld, die op de eenvoudigste vragen van ons geen of +een allerdwaast antwoord konden geven en wij werden tegenover hen in +het zonnetje gezet. Toen mrs. Catt daarop ging informeeren, hoe men aan +een dergelijk onwaar verhaal kwam, werd lachend geantwoord, dat men +bericht had ontvangen van het bezoek dezer heeren en dat het overige op +het persbureau er aan toegevoegd was. Dat later de Philippijnsche pers +het verhaal omkeerde en ook een uit den duim gezogen verslag gaf, +waarin mrs. Catt, als Amerikaansche, een dwaze rol speelde, volgde als +van zelf. Met dit feit als uitgangspunt begonnen wij onze +onderzoekingen omtrent de verhouding van beide rassen, omdat wij +gedacht hadden, dat die verhouding niets te wenschen overliet en de +Philippino’s den dag zegenden, waarop zij uit de Spaansche +overheersching in die der Amerikaansche waren overgegaan. Wij waren +niet weinig ontgoocheld, toen wij de ware gevoelens leerden kennen.</p> + +<p>Den 13en Augustus is een dag, waarop, vooral voor diegene, die +ingelicht is, de verhouding goed duidelijk wordt. Dit is de dag, waarop +Manilla door de Amerikanen in beslag werd genomen en daarom nu tot een +algemeenen feestdag over heel de Philippijnen is verklaard. Alle +scholen, banken, kantoren, winkels etc. moeten dien dag gesloten zijn, +in parken en op pleinen spelen de muziekcorpsen ’s morgens en +’s middags en <span class="pagenum">[<a id="pb572" href= +"#pb572">572</a>]</span>van alle openbare gebouwen wapperen de vlaggen. +De militairen worden dien dag extra getracteerd en de +gouverneur-generaal houdt een speech voor het volk. Niettegenstaande al +dit geruchtmakend vertoon heerscht er in de straten en op de pleinen +van Manilla een welsprekende stilte en kalmte, dit als gevolg van het +al of niet gezamenlijk overeengekomene besluit der Philippinoos om dien +dag zoo min mogelijk hunne woningen te verlaten. Waren de Philippinoos +niet zoo verschrikkelijk bang om, wanneer zij nu onafhankelijk waren, +in de handen der Japanners te vallen, wat zij boven alles vreezen, dan +zouden zij zich onder Amerikaansch juk niet zoo mak gedragen. Japan, +dat is het vreeselijke spook, waarvoor elkeen hier bang is.</p> + +<p>Het weder is in de laatste dagen veel en veel beter, de storm is +gaan liggen en de regen valt nog maar in buien, terwijl het soms uren +achtereen en soms een heelen dag droog is. Van dit beter weder hebben +onze vele vrienden hier direct gebruik gemaakt om ons nog het een en +ander van andere plaatsen in Luzon te laten zien. Zoo waren wij l.l. +Zondag uitgenoodigd om met een groep Philippinoos een tocht te maken +naar Pagsanjan, een van de mooiste uitspanningsplaatsen op bereikbaren +afstand van Manilla. Wij verlieten ’s morgens om 8 uur Manilla in +een klein stoombootje en voeren eerst door de Pasig-rivier en daarna +door het meer van Bay, tot wij des avonds om 7 uur, in plaats van +’s middags om 3 uur, te Pagsanjan aankwamen. Deze heele tocht is +buitengewoon mooi. De oevers van de Pasig-rivier zijn van het begin tot +het eind met een tropischen plantengroei bedekt, die na zoovele regens +er bijzonder frisch en als verjongd uitzagen. Tengevolge van den Zondag +bevolkten tal van kleine bootjes met inlandsche jeugd de rivier en toen +wij op het vrij breede meer kwamen, zagen wij in plaats van de lage, +groene oevers, rondom groene bergtoppen, soms van vrij groote hoogte. +Het was een mooie, maar ook een vroolijke tocht; de Philippinoos houden +van muziek en zang en zijn goede musici; mandolines waren medegenomen +even goed als een copieuse lunch en allerlei versnaperingen, zoodat de +dag om was alvorens er een van ons aan dacht. Laat mij niet vergeten op +te merken, dat geen wijn of andere alcoholische dranken aanwezig waren +en dat geen der heeren ook later in het hotel iets van dien aard dronk. +Na een gezelligen gezamenlijken maaltijd in het hotel Pagsanjan <span +class="pagenum">[<a id="pb573" href="#pb573">573</a>]</span>legden wij +ons allen vroeg ter ruste; vier en vier moesten één kamer +deelen, alleen mrs. Catt en ik kregen er een voor ons beiden; den +volgenden morgen werden wij allen om 6 uur gewekt om den tocht naar de +gorges en watervallen, waardoor dit stadje zoo beroemd is, te +ondernemen. Wij verschenen den volgenden morgen allen in badcostuum, +ontbeten met een kop koffie en een stukje taart en toen ging ’t +elk in een canoe de rivier op. In ieder van deze ranke bootjes, die bij +de minste gewichtsverplaatsing dreigden om te tuimelen, zaten voor en +achter een native-boy, die elk met een houten schop, tot roeispaan +dienende, het vaartuigje pijlsnel door de nauwe rivier voort deed +snellen. Wij zaten vlak op den bodem en moesten ons met groote moeite +door den snelvlietenden stroom in evenwicht houden. Waar de rivier te +ondiep was en het bootje amper tusschen de rotsblokken door kon, daar +sprongen de jongens uit en trokken het vaartuigje over de nauwe en +ondiepe plekken heen, een enkelen keer moesten ook wij uitstappen en +werd het bootje over de rotsen heen getild; het was een exciting trip, +die naast het onbeschrijfelijk mooie, wat zij te genieten gaf, ons ook +telkens den vrij onschuldigen angst bezorgde om onderste boven te +kantelen. Of het was doordat de dames zich beter in evenwicht konden +houden, of omdat de aardige native-jongens zich met de heeren nu en dan +een grapje veroorloofden, weet ik niet, doch zeker is, dat de bootjes +der heeren herhaaldelijk zich van hunnen last ontdeden en den +inzittenden heer een frisch morgenbad bezorgden en dat wij allen +behouden aan het eind van den stroom landden en er ook den terugtocht +goed afbrachten. De geheele afstand van vier mijlen lang werd verder +opgevroolijkt door het aardige gezang van onze roeiers, die alle +nationale (Philippijnsche) liederen voor ons zongen, waarin vele leden +van ons gezelschap telkens lustig instemden. Toen wij om tien uur in +het hotel teruggekeerd waren, werden spoedig onze kletsnatte +badcostuums voor geregelde kleeding verwisseld, een zeer hartig ontbijt +genomen, daarna het stadje met zijn levendige passar, de zeer oude +kathedraal, het stadhuis enz. bezocht en daarop gingen wij per +rijtuigen naar Santa Cruz. Het waren de meest primitieve houten +karretjes, die men zich denken kan, met een bank, waarop nauwelijks +twee personen konden zitten, de koetsier zette zich op het paard, <span +class="pagenum">[<a id="pb574" href="#pb574">574</a>]</span>dat er +voorliep, en zoo gingen wij in tien van die rijtuigjes den landweg +over. Om drie uur namen wij aldaar den trein, die ons om half acht +’s avonds weder in Manilla bracht. Het waren twee gezellige, +vroolijke dagen vol van natuurschoon en bovenal, vol indrukken omtrent +dit land en zijne bewoners, in wier midden wij ons al dien tijd +bevonden hadden.</p> + +<p>Van een ander tochtje wil ik nog ’t een en ander mededeelen. +Ook hier waren wij de gasten van een Philippino-familie die ons voor +een autotocht naar Antipolo uitgenoodigd had. Antipolo is een zeer +wonderlijk oud dorpje, schilderachtig gelegen in de Mariquina vallei en +zijne vermaardheid dankende aan zijne oude kerk, die het beroemde beeld +van <span lang="es">Nuëstra Senora de la Paz y Buen Viaja</span> +(Onze dame van Vrede en Goede Reizen) bevat. Sedert 1672 is dat beeld +daar geplaatst en jaarlijks gaan duizenden pelgrims op om het te +verheerlijken en zijn zegeningen af te bidden. Bij deze gelegenheden +ontvangt het beeld kostbare geschenken, niemand komt met leege handen, +zoodat nu de kleederen van het beeld bedekt zijn met vele honderd +duizenden dollars waarde aan edelsteenen en is het geplaatst in een +kast van massief zilver, die op zich zelf reeds een groote schat +vertegenwoordigt.</p> + +<p>Van dit beeld worden de grootste wonderen verteld. Zeven keer heeft +het de reis vice versa van Mexico naar Manilla gemaakt en elken keer +heeft het de stormen tot bedaren gebracht die dreigden het schip, +waarop het zich bevond, ten ondergang te brengen. Herhaaldelijk is een +kerk, waarin het in dien tijd geplaatst was, door brand vernield, +terwijl het beeld ongedeerd bleef, ja, eens zelfs vond men het beeld +den volgenden dag, na den brand, hoog in een boom staan op ruim 100 M. +van de kerk verwijderd. Maar eens heeft het, en daarom heb ik het beeld +mijne hulde onthouden, twaalf Hollandsche oorlogsschepen in den grond +geboord. Het gebeurde in het midden der 17e eeuw. Twaalf Hollandsche +oorlogsschepen probeerden de Manillabaai binnen te komen om er de +Hollandsche vlag te planten. Zij waren reeds tot Cavite genaderd en de +bemanning meende reeds de overwinning te kunnen bezingen, toen de +Spanjaarden in radeloozen angst hun <span lang="es">Senora de la +Paz</span> grepen en naar de haven sleepten. Op dat gezicht gingen +onmiddellijk alle Dutchmen op de vlucht en lieten hun gewonden +aanvoerder in de macht der Spanjaarden. Maar ook zij <span class= +"pagenum">[<a id="pb575" href="#pb575">575</a>]</span>ontliepen hun +gerechte straf niet, want de Senora liet een storm komen, welke de +meeste schepen in de golven der Chineesche Zee met man en muis in den +grond boorde.</p> + +<p>Zoo zijn er nog tal van wonderen, die dit heilige beeld heeft +verricht, maar wijl die ons niet zoo direct raken, zal ik ze onvermeld +laten. Er is een heel boekdeel vol van. Het is niet te verwonderen, dat +de duizenden pelgrims bij hun jaarlijksch bezoek, dat in een van de +dagen van Mei valt, zich vol geloof tot deze heilige Maagd wenden, bij +wier verschijning alle rozeknoppen zich openen en elke vogel een +huldelied zingt, en dat zij dan vol troost huiswaarts keeren. Gelukkig +zijn de eenvoudigen van geest!</p> + +<p>De atmosfeer van heiligheid, die Antipolo omhult door de +aanwezigheid van het Heilige Beeld, is in schrille tegenspraak met den +werkelijken toestand, die in het dorp heerscht. Het is het centrum van +alle mogelijke misdadigers. Al wat de Philippijnen aan slechte +individuen oplevert, schijnt in dit dorp zijn opleiding te genieten. +Het wordt beschouwd als het brandpunt van misdaad, wij hebben dan ook +de voorzorg genomen om vóór zonsondergang den terugtocht +te aanvaarden.</p> + +<p>Van het gunstiger weder hebben wij gebruik gemaakt om plaatsen te +bespreken op de eerste goede boot, die van hier naar Hongkong terug +gaat en zoo zullen wij nu morgen met de “Prins Sigismund” +van de Norddeutsche Lloyd, naar China afreizen. Ik zal dezen brief in +Hongkong posten, de verschijning in “De Telegraaf” is dan +voor mijne goede vrienden een bewijs, dat wij goed de zeereis volbracht +hebben.</p> + +<p class="alignright">15 Augustus 1912. <span class="pagenum">[<a id= +"pb576" href="#pb576">576</a>]</span></p> +</div> +</div> + +<div id="ch49" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-668.gif" alt= +"Ornament" width="611" height="215"></div> + +<h2 class="normal">In China.</h2> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">I.</h3> + +<p>Vrijdagavond, den 16en Aug., verlieten wij Manilla onder een +prachtigen sterrenhemel. Den geheelen dag hadden wij het druk gehad, +doordat onophoudelijk goede vrienden ons kwamen bezoeken om adieu te +zeggen en velen ons een of ander als souvenir aan de gezellige dagen in +deze stad doorgebracht, kwamen brengen, wat dan nog weder ingepakt +moest worden. In welk ander land dan in Amerika of in een Amerikaansche +kolonie zal het echter kunnen gebeuren, dat de Gouverneur-Generaal en +zijne vrouw persoonlijk twee onofficieele <span class="corr" id= +"xd0e5904" title="Bron: persomen">personen</span> goeden dag zeggen, en +dat deze twee bovendien voor ieder van ons een doos met versche rozen +naar onze hut op de boot hadden gezonden, om ons het verblijf in de hut +op dit stuk onhebbelijke zee te veraangenamen? Wij waren door dit +bewijs van eenvoudigheid en beleefdheid niet weinig verrast.</p> + +<p>Voor het eerst op onze lange reis maakten wij nu eens gebruik van +een Duitsche boot. De “Prinz Sigismund” is een van de +kleine booten van de Nord Deutsche Lloyd; deze lijn onderhoudt een +geregelden dienst tusschen Japan en Australië, waarbij op de heen- +en terugvaart Manilla wordt aangedaan. De “Prinz Sigismund” +was vol passagiers, zoodat mrs. Catt en ik een hut moesten deelen; de +hutten zijn echter groot en zindelijk en gerieflijk ingericht. Ook het +eten en de bediening laat op de booten niets te wenschen over. Maar +toch in gerieflijkheid, zoowel als in alle andere zaken, kunnen deze +booten bij onze Hollandsche booten niet in de schaduw staan. Het was +niet ik, maar mijne Amerikaansche vriendin, die vanmorgen <span class= +"pagenum">[<a id="pb577" href="#pb577">577</a>]</span>tot mij zeide, +zullen wij niet probeeren om van Hongkong naar Shangaï weder een +Hollandsche boot te krijgen, die zijn toch in elk opzicht de beste van +alle, die wij tot dusver geprobeerd hebben. Om slechts een kleinigheid +te noemen: op de “Prinz Sigismund” was geen gelegenheid om +buiten te zitten als men zelf geen stoel had medegenomen. Het schip had +geen enkelen dekstoel aan boord, ook niet om te verhuren, en de stoelen +in den salon zaten allen vastgeschroefd, zoodat wij die niet naar +buiten konden brengen. Op het dek kon men alleen staan of loopen, om +een oogenblik ergens rustig te gaan zitten, gaf men den passagiers geen +gelegenheid. Deze onhebbelijkheid hebben wij nog nergens zoo sterk +aangetroffen.</p> + +<p>Op den gezetten tijd, Maandagmiddag om één uur, +stoomden wij de schilderachtige en drukke haven van Hongkong weder +binnen. De gloeiende middagzon deed het groen der heuvels en het rood +der zandbergen nog sterker uitkomen. Niettegenstaande wij op het dek +stonden te smelten, bleef toch elkeen van het begin tot het einde dit +binnenkomen aanschouwen. De “Prinz Sigismund” blijft +1½ dag in deze haven liggen; van deze gelegenheid maakten bijna +alle eerste klasse-passagiers gebruik om aan wal te gaan om Hongkong te +leeren kennen. Wij zullen hier tot 27 Augustus blijven, om gelegenheid +te hebben Macao en Canton, deze twee merkwaardige steden in Zuid-China, +die in de geschiedenis van China zoo’n belangrijke rol hebben +gespeeld, te bezoeken. Woensdagmorgen zullen wij met de eerste boot +naar Macao afreizen en daarmede onzen tocht door China beginnen.</p> + +<p>Men verwachte echter niet, dat het mij mogelijk zal zijn, den lezers +ook maar bij benadering een beeld te geven van een volk, dat in elk +opzicht zooveel verschilt van het onze en dat daarbij op het oogenblik +in dit oeroude land, met zijne oude gebruiken en instellingen, een +nieuw leven is begonnen.</p> + +<p>De Chineezen, een volk, dat met zijn 426 millioen, een derde van de +geheele menschheid uitmaakt, moest eenmaal als de eerste onder de +volkeren gerekend worden, omdat het toen in ontwikkeling en beschaving +bovenaan stond. Langzamerhand is het evenwel zoo gedaald, dat het tot +de laatsten is gaan behooren en elk volk het zich tot oneer rekent, +“de Chineezen van Europa” genoemd te worden. Het idee, dat +dit volk <span class="pagenum">[<a id="pb578" href= +"#pb578">578</a>]</span>zich van zijne overheerschers trachtte te +ontdoen en een republiek wou gaan stichten, bracht nog niet lang +geleden een glimlach op elks gelaat; niemand geloofde hen tot zoo iets +in staat. Toch hebben zij het feit volbracht, zich van de +Manchu-regeering ontdaan en een republiek gesticht, maar of deze +republiek genoeg levensvatbaarheid bezit om zich te kunnen handhaven, +is voorloopig nog een open vraag. Het is niet alleen gebrek aan de +noodige geldmiddelen, waardoor het voortbestaan van dezen +democratischen regeeringsvorm bedreigd wordt; oneenigheid, wantrouwen, +onderlinge jaloezie in eigen gelederen is een veel ernstiger factor +voor den mogelijken ondergang van dit pasgeboren wicht. Een zeer +ontwikkeld en vrijzinnig Chinees met wien wij dezen middag den +politieken toestand van het land bespraken, sprak onomwonden zijn vrees +uit, dat een wijd verspreide anarchie weldra zal volgen en dat de +geheele opstand ten slotte zal eindigen in eene verbrokkeling van dit +groote land.</p> + +<p>Het reizen in China is voor toeristen nog maar voor een gedeelte +mogelijk, alleen waar men met booten of per trein kan komen, en dat is, +in verhouding tot de uitgestrektheid van het land, niet zoo heel ver, +kan men gerust gaan. Van de prachtige bergen, duizenden dichtbevolkte +steden, die ieder op zich zelf door de godsdienstige of heilige +reliquien, die zij bevatten, een bezoek overwaard zijn, zullen wij +niets kunnen zien. Wij mogen blijde zijn dat Canton en <span class= +"corr" id="xd0e5921" title="Bron: Macco">Macao</span>, de twee +merkwaardigste steden in het zuiden van het land, op dit oogenblik zoo +rustig zijn, dat wij er onbevreesd kunnen heengaan. Weichow, dat wij in +dezen tocht ook wilden opnemen, moesten wij opgeven, omdat daar de +bevolking nog volstrekt niet rustig is en vreemden er niet veilig +zijn.</p> + +<p>Woensdag 21 Augustus. Toen de Hongkongsche toren, deze +sta-in-den-weg op het kruispunt van de twee drukste straten, +hedenmorgen met 7 slagen, die in staat waren heel Hongkong tot nieuw +leven te wekken, het vroege morgenuur aankondigde, stonden wij met onze +handbagage gereed om elk in een rickshaw te stappen om ons naar de werf +te begeven, vanwaar de boot naar Macao afvaart. De rickshaws worden +hier en in Japan Jinrikshaw genoemd, hetgeen beteekent “een door +menschenkracht voortbewogen wagen”. Onze vlugge dravers brachten +ons twintig minuten lang door de drukste straten van <span class= +"pagenum">[<a id="pb579" href="#pb579">579</a>]</span>Hongkong, voorbij +de vischhal, de vleeschhal, de groentemarkt, door dichtbevolkte +volksbuurten en naar dat deel van de haven, waar ontelbaar vele booten +liggen, die het verkeer in het binnenland onderhouden. Niettegenstaande +het vroege morgenuur, was toch overal reeds zoo’n groote +levendigheid en bedrijvigheid, dat het geheel op een groote mierenhoop +geleek. Elkeen rende volbeladen naar en van de haven, mannen en vrouwen +betwistten elkaar een zware vracht, en kinderen van 5, 6 tot 8 jaar +oud, met een nog kleiner broertje of zusje op den rug gebonden, raapten +den afval op en stopten al het bruikbare—en voor een Chinees +schijnt alles bruikbaar—in een meegebrachten zak.</p> + +<p>De Sui Ann, die ons in vier uren naar Macao zou brengen, was een +mooi bootje, met een zeer mooi bovendek vol gemakkelijke stoelen. Wij +hadden in het hotel zoo vroeg geen ontbijt kunnen krijgen en daarom +vroegen wij op de boot, of men iets voor ons kon gereed maken. Wij +waren zeer verrast, toen ons een ontbijt ten deel viel, beter, +smakelijker en rijker van goede vruchten voorzien dan wij in lang +genoten hadden. Wij waren weder de eenige eerste klasse passagiers.</p> + +<p>Nauwelijks waren wij de haven uit en een eindje door het +Lamma-kanaal gevaren, toen een bijzondere drukte van politiebootjes met +Engelsche politie en militairen bemand, onze aandacht trok. “Wat +beteekent dat?” vroeg ik den kapitein. “Houden zij +oefeningen of is er iets bijzonders?” De kapitein glimlachte even +en vertelde ons, dat in den afgeloopen nacht een troep zeeroovers, +ongeveer 50 man sterk, het dorpje Cheung-Chau, op het eiland Lamma +gelegen, letterlijk hadden uitgeplunderd en vier der +politie-autoriteiten hadden gedood. Het leek ons bijna ongelooflijk, +dat zoo iets zoo nabij Hongkong heeft kunnen gebeuren en dat deze +mannen hebben kunnen ontkomen, zonder een spoor achter te laten. Maar +toen wij wat verder tusschen de onophoudelijke heuvelenreeks +doorvoeren, was het toch ook wel duidelijk, dat het zelfs voor een +tienmaal grootere politiemacht niet mogelijk zou zijn deze misdadigers +op te sporen. Het dorpje Cheung-Chau, door de Engelschen +Dump-Bell-eiland genoemd, lag er zoo rustig, toen wij er voorbij +stoomden. Op elken heuveltop—en het waren er zeer +vele—stond een zendelingengesticht en aan den voet van den heuvel +lagen de tallooze kleine visschershuisjes, zoo <span class="pagenum"> +[<a id="pb580" href="#pb580">580</a>]</span>kalm, alsof er niets +gebeurd was. Het zijn voornamelijk Amerikaansche zendelingen, die in +den zomer naar dit eiland trekken. Ik had reeds van een onzer vroegere +kapiteins vernomen, dat dit heele gedeelte, van Hongkong tot Macao, +vroeger berucht was door de vele staaltjes van brutaal optreden der +<span class="corr" id="xd0e5934" title="Bron: zeeorovers"> +zeeroovers</span>, maar dat zulke dingen nu nog konden voorkomen en dat +nog wel op Britsch grondgebied, waar men zich zoo veilig waant, dat was +meer dan ik verwacht had. Er schijnt echter nog steeds gevaar te +bestaan, want onze kapitein zeide zeer geruststellend, dat geen schip +dezen tocht maakt, zonder voorzien te zijn van de noodige gewapende +Europeanen aan boord, om in geval van nood het leven en de have der aan +boord zijnden te beschermen. Vandaag waren wij natuurlijk al heel +veilig, omdat nu dit stukje zee van politie wemelt.</p> + +<p>Maar wat klonk dat alles in disharmonie met de prachtige natuur, die +ons daar omgaf. Wij gingen onophoudelijk dicht langs de kust en genoten +van hetgeen wij zagen. De tijd vloog om, zoodat, eer wij er aan +dachten, Macao reeds op het smalle, heuvelachtige eiland voor ons lag. +Reeds bijna vier eeuwen verheugen de Portugeezen zich in het bezit van +dit mooie stukje grond, waar zij echter dikwijls voor groote +moeilijkheden staan. De alhier wonende Chineezen schijnen bijzonder +revolutionnair gezind te zijn, waarvan trouwens op Java ook genoeg last +wordt ondervonden. Mij werd ten minste in Semarang en Soerabaja +verzekerd, dat het bijna altijd de Macaoërs waren, die daar de +moeilijkheden onder de Chineezen teweegbrengen.</p> + +<p>Daar lag dan Macao half cirkelvormig langs de zeekust, aan +weerszijden geflankeerd door ouderwetsche forten. Het was alsof wij +Nice of een der andere steden aan de Riviera voor ons zagen. Maar toen +wij den hoek omgingen naar het achtergedeelte van het eiland, naar de +binnenhaven, en daar de honderden Chineesche visschersvaartuigen zagen, +visschersschuiten, zooals men ze nergens anders ziet, toen was het +Europeesche beeld geheel verdwenen; het Chineesche leven, zooals dat +voor een deel op het water afgespeeld wordt, lag voor ons. In dit +waterleven spelen de vrouwen een groote rol. Booten, uitsluitend bemand +met vrouwen, of booten, waarop de hoofdfuncties door vrouwen worden +waargenomen, zagen wij er ontelbaar. Sommige van die vrouwen hadden +haar baby <span class="pagenum">[<a id="pb581" href= +"#pb581">581</a>]</span>op den rug gebonden en hanteerden de zware +roeispanen alsof het veertjes waren. Barbiers, acteurs en bootmenschen +behooren in China tot de laagste klasse der bevolking, zoo laag zelfs, +dat het drie generaties vereischt, alvorens men uit deze klasse oprijst +en een of andere burgerpositie kan innemen. Maar dat schijnt den +Chineeschen bootvrouwen niet te deren; zij zien er gezond, krachtig en +opgewekt uit en schijnen zich van de zorgen des levens niet veel aan te +trekken. Men ziet ze steeds lachen en gekheid maken.</p> + +<p>De stad Macao is verdeeld in twee gedeelten, een zeer druk en +levendig lager gedeelte van de stad, waarin uitsluitend Chineezen wonen +en het zeer fraai en hooger gelegen deel, waar de Portugeezen zijn +gehuisvest en waar de officieele gebouwen zijn. Dit Portugeesche +gedeelte lijkt geheel niet op een Orientale stad, het zijn alle +Europeesche huizen, met prachtige tuinen, huizen echter, die in niets +beantwoorden aan de behoeften van het heete klimaat. Wij bezochten in +Macao de weelderig ingerichte woning van den gouverneur-generaal, met +den daarbij behoorenden merkwaardigen tuin en kwamen tot de conclusie, +dat de Portugeesche regeering haar vertegenwoordiger hier schitterend +heeft gehuisvest. Wij zagen een paar Chineesche tempels, eenige +bijzonder fraaie of liever oude Katholieke kerken, een Pagoda, de +openbare tuinen, en maakten een rickshawtocht door de stad.</p> + +<p>In het Chineesche gedeelte liepen de varkentjes in zoo grooten +getale en zoo genoegelijk met de kippen samen in de straten, dat men +telkens vreesde over ze te vallen. Varkens schijnen hier gewone +huisdieren te zijn, want ze liepen in de open winkels en huizen rond +alsof ze er thuis behooren. Men weet, dat de Chinees wel kip- en +varkensvleesch, maar geen ossevleesch bij zijn rijst nuttigt; het +laatste is verboden vrucht voor hem.</p> + +<p>De Chineesche straten in <span class="corr" id="xd0e5949" title= +"Bron: Macco">Macao</span> zijn vol speelhuizen; heele reeksen huizen +geven naast het Chineesche opschrift ook in de Engelsche taal te +kennen, dat zij “gambling houses” zijn. Bovendien zijn zij +door hun opzichtig vertoon van groote gekleurde Chineesche lantaarns, +beelden, die beschermgeesten van het spel voorstellen, en andere in het +oog loopende dingen, direct van andere huizen te onderkennen. De +Portugeesche regeering staat niet alleen dit spelen toe, maar verpacht +die <span class="pagenum">[<a id="pb582" href= +"#pb582">582</a>]</span>speelhuizen, of liever zij heeft het monopolie +van het houden van die walgelijke inrichtingen voor <span class="corr" +id="xd0e5954" title="Bron: 700,000">700.000</span> dollars aan een +syndicaat verpacht, dat nu honderden van die inrichtingen in het +Chineesche gedeelte van de stad heeft gevestigd, waar dag in dag uit, +het geheele jaar door, zonder een dag rust, gespeeld kan worden. Deze +huizen zijn altijd open, elke seconde van de 24 uren van een etmaal kan +men er binnengaan en zijn geluk beproeven of zijn geld verliezen. Wij +bezochten er een paar en sloegen eenige oogenblikken het spel gade. Mij +werd verteld, dat nooit een uur van den dag of van den nacht deze +huizen ledig zijn; ten allen tijde vindt men er menschen, die hun soms +zuur verdiende penningen daar in een oogwenk verliezen. Het is geen +roulette, maar een Chineesch spel, waarvan ik de finesses nog niet +begrijp, dat daar gespeeld wordt.</p> + +<p>Maar niets in de stad interesseerde ons zoo sterk als het leven in +de binnenhaven, dat wij niet moede waren van het dek van de boot af +gade te slaan, tot wij om 9 uur de reis naar Canton aanvaardden. Reeds +om 6 uur ging de zon onder en daarmede begon ook de verlichting der +tallooze schepen. Zij hadden alle één licht in den mast, +maar sommige hadden, er zooveel, alsof zij aan het illumineeren waren. +Bovendien zagen wij telkens vliegers in den vorm van mannetjes en +vrouwtjes de lucht invliegen, die op betrekkelijk geringe hoogte in +brand werden gestoken. Vuurpijlen vlogen onophoudelijk de lucht in en +vuurknappers hoorde men telkens met langgerekt geraas ontbranden. Van +verschillende booten bereikte een vervelende en eentonige muziek onze +ooren en dat alles geschiedde met de goedige bedoeling om de geesten +van afgestorven familieleden, die ’s avonds om de schepen dwalen, +aangenaam bezig te houden en goedgezind te stemmen.</p> + +<p>Het Chineesche volk is verschrikkelijk bijgeloovig; het zal de +nieuwe regeering, als die zich weet te handhaven, nog heel veel moeite +kosten, om alle hervormingen, die zij op haar program heeft, te kunnen +invoeren. Hoeveel moeite het gekost heeft om de eerste telegraaflijnen +en spoorlijnen hier tot stand te brengen, daarvan kan het volgend +verhaaltje een denkbeeld geven.</p> + +<p>De eerste telegraaflijn, die in China tot stand werd gebracht, +verbindt Hongkong met Canton en is het werk van Engelschen. Nu gelooven +de Chineezen vast, dat Hongkong de stad der <span class="pagenum">[<a +id="pb583" href="#pb583">583</a>]</span>“negen Draken” is +en Canton wordt de stad der “schapen” genoemd. Canton +ontleent dezen bijnaam aan de legende, waarin verteld wordt, dat +eenmaal 5 geniën op rammen door de lucht kwamen rijden en in +Canton nederdaalden. Onmiddellijk daarop versteenden de rammen; deze +versteende beesten worden thans nog in een tempel verheerlijkt, doch de +vijf geniën bleven in Canton nog langen tijd hunne wijsheid +verkondigen. Bovendien wordt de mond van de Cantonrivier, waarover de +telegraaflijn loopt, de “tijger’s mond” genoemd. De +Chineezen waren nu van oordeel, dat de nieuwe telegraaflijn +ontegenzeggelijk ongeluk moest aanbrengen, omdat zij de vijf schapen +regelrecht in des tijgers mond of in de macht der negen draken bracht. +Dat moest verhinderd worden en telkens werden de nieuwe telegraafpalen +uit den grond getrokken en het werk der ondernemers zeer bemoeilijkt. +Eerst nadat de Engelschen door een groote politiemacht het werk langs +de geheele lijn lieten bewaken, kon het tot een einde gebracht +worden.</p> + +<p>Met den aanleg der spoorwegen ging het niet beter. Telkens werden de +ondernemers bemoeilijkt bij het aanleggen van een nieuwe lijn, omdat +Fung-Shui er tegen is. Fung-Shui is een denkbeeldig iets, een geest, +die geluk of ongeluk aanbrengt, die zich overal kan nestelen. Als een +spoorlijn loopt over een stuk grond waar Fung-Shui huist, dan kan men +zeker zijn, dat er telkens ongelukken gebeuren. Wat Fung-Shui op zijn +geweten heeft, zou een geheel boek kunnen vullen.</p> + +<p>Maar over deze spokerijen schrijf ik vanavond niet meer, ’t is +reeds bijna middernacht en morgenochtend komen wij reeds vroeg in +Canton aan en dan moet ik vroeg gereed zijn.</p> + +<p>Hebben wij vandaag een stuk Chineesch leven gezien, dat geheel +verschilt van dat in Hongkong, het echte was het toch nog niet. Er +liepen nog te veel Portugeesche soldaten en officiertjes en te veel +Europeesch gekleede dames door de straten van Macao en er waren te veel +Katholieke kerken, om ons niet elk oogenblik te herinneren, dat wij ons +in eene Portugeesche kolonie bevonden.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">II.</h3> + +<p>22 Augustus. Om half zeven arriveerden wij vanmorgen in de haven van +Canton, waar direct door allerlei bijzonderheden <span class="pagenum"> +[<a id="pb584" href="#pb584">584</a>]</span>onze belangstelling werd +gewekt. Voor het eerst zagen wij hier van alle schepen de nieuwe vlag +van China wapperen, de vlag der Chineesche republiek. Het is een vlag +uit vijf even breede strepen rood, geel, grijs, wit en blauw bestaande. +Ook zagen wij hier voor het eerst Chineesche militairen, Chineesche +douanen en Chineesche politie. Na dezen eersten dag van ons verblijf in +Canton heerscht er in mijn hoofd zoo’n chaos van alles wat wij +hier zagen, hoorden en ondervonden, dat ik er dagen lang van zou kunnen +vertellen, als ik eerst alles goed gezift heb. Het is alles zoo vreemd, +zoo geheel iets anders dan wij verwacht hadden, zoo in niets gelijkend +op wat wij tot dusver gezien hebben.</p> + +<p>Canton, een verbastering van den eigenlijken naam Kwang Tung, is de +hoofdstad van de provincie van dien naam. Zij is echter tevens de +eerste commercieele stad van China en de tweede stad van beteekenis van +dit rijk. Zij ligt aan den voet van de Witte Wolken Bergen en aan de +Paarl Rivier.</p> + +<p>Canton was de eerste stad in China, die in handelsrelatie trad met +Europa; al ons oud Chineesch porselein en andere Chineesche +bijzonderheden, zijn uit deze stad ingevoerd. Men kan den handel met +Canton tot op twee eeuwen vóór Christus nasporen, maar +men vermoedt, dat hij reeds van vóór dien tijd +dagteekent. Tegenwoordig komt voornamelijk nog het Canton-linnen, +zijde, thee en porselein naar Europa.</p> + +<p>Eerst in het midden der 17e eeuw kwam dit district, het Zuidelijkste +van China, onder de Manchu-regeering. De Cantonneezen hebben zich +echter nooit goedwillig onder den druk van deze overheersching +gedragen, er heerschte altijd een revolutionnaire geest. Deze laatste +revolutie, waarvan de Chineesche republiek een gevolg is, heeft van +hieruit haar oorsprong genomen, had in Canton haar hart, waaruit steeds +nieuw voedsel, in den vorm van geld en strijdkrachten, naar het +revolutionnaire kamp gezonden werd. Dr. Sun Yat Sen, de eerste en +provisoire president der republiek, is hier geboren en gekweekt en de +Cantonneezen zijn er niet weinig trotsch op, dat de mannen van groote +beteekenis in deze laatste omwenteling alle van hier afkomstig +zijn.</p> + +<p>Canton, de stad alleen, bevat tusschen de 2½ tot 3 millioen +inwoners, waarvan echter een half millioen op schepen en schuiten in de +rivier en in de kanalen door de stad huist. <span class="pagenum">[<a +id="pb585" href="#pb585">585</a>]</span>Dat leven op die schuiten is +allermerkwaardigst. Zoo’n sampan lijkt niet groot genoeg om +één mensch te huisvesten en er leven en tieren soms een +dozijn menschen nacht en dag, hun geheele leven lang op. Generatie na +generatie wordt op zoo’n schuitje geboren en verlaat het alleen +na den dood. Dikwijls zagen wij er vier generaties tegelijk, +waartusschen dan nog de kippen en zwijnen vroolijk ronddartelden. En, +zooals ik reeds vroeger schreef, de meeste menschen op die schuiten +zijn vrouwen. Deze vrouwen verdienen voornamelijk hun schamelijk stukje +brood, zou ik willen zeggen, maar brood eten ze bijna niet, hun bakje +rijst komt beter de waarheid nabij, met menschen en goederen van het +eene schip naar het andere te brengen. Men moet ze hooren schreeuwen en +kijven als er zich een vrachtje voordoet, om er het groote belang voor +haar van te beseffen.</p> + +<p>Al dadelijk toen wij vanochtend van de boot kwamen, bleek, dat het +eenige vervoermiddel, waarvan men zich in Canton bedient, kan bedienen, +de sedan-chair (de draagstoel) is. De Cantonsche draagstoel is echter +bijzonder nauw, men past er net tusschen, hij wordt gedragen door twee, +drie of vier man, die echter achter elkaar loopen en daardoor den stoel +niet zoo doen schudden als op Java. Een stoel met twee dragers is erg +burgerlijk, deftige menschen, zooals wij, moesten er drie hebben, zei +onze kapitein, en officiëele personen, hooge oomes, laten zich +door vier koelies dragen.</p> + +<p>De kapitein van de boot had twee stoelen, met dragers, die aan de +boot bekend waren, voor ons laten komen, om ons naar het hotel te +brengen. Al spoedig werd ons duidelijk, waarom men zich hier alleen van +dit vervoermiddel bedient. Onophoudelijk toch ging onze tocht door +straten, waar onze stoelen juist door kunnen. Als er menschen van den +anderen kant ons passeerden, dan moesten die zich tegen den kant +wringen, of in de open winkeltjes gaan staan, om ons te laten +passeeren. Zonder ophouden schreeuwden onze koelies om plaats te maken, +om ons een doortocht te verleenen. Na een kwartier lang door deze nauwe +straatjes, waarvan elk huis een open winkeltje is, heen gedrongen te +zijn, daarbij herhaaldelijk over steenen bruggen komende, die over de +kanalen liggen, die vele straten doorkruisen, kwamen wij ten slotte aan +een breede brug, door een zwaar ijzeren hek gesloten en aan <span +class="pagenum">[<a id="pb586" href="#pb586">586</a>]</span>den +binnenkant door Europeesche militairen en een Chineeschen politie-agent +bewaakt. De poort werd van binnen geopend en er doorgaande bevonden wij +ons aan den anderen kant op het zoogenaamde Victoria-eiland, Shameen +genaamd. Dit is een aan alle kanten door de rivier ingesloten ruimte, +waarbinnen de Europeeërs wonen en de consulaten gevestigd zijn. +Het staat onder Fransche en Britsche regeering, van beide rijken zijn +er militairen, die hier de wacht houden.</p> + +<p>Op Shameen lag ook het Victoria-Hotel, het eenige Europeesche hotel, +dat hier bestaat, doch nu in handen is van een Amerikaanschen eigenaar. +Het hotel is vrij goed, doch bezit de pretentie van Amerikaansche +prijzen te vragen, in geen enkel opzicht in verhouding van hetgeen het +den gasten biedt en de goedkoope omstandigheden, waarin het hier +verkeert. Wil men in Canton echter een of meer dagen vertoeven, dan +moet men in dit hotel terechtkomen, tenzij men in de Chineesche stad in +een Chineesch hotel wil gaan. Dat zou natuurlijk veel interessanter +zijn geweest, maar daarvoor misten wij alsnog den moed.</p> + +<p>Nu was het ons plan om in Canton in de eerste plaats uit te visschen +wat wij hadden te gelooven van al de courantenberichten, die wij in het +afgeloopen jaar gelezen en vernomen hadden, waarin de Cantonneesche +vrouwen zoo’n groote rol spelen. Wij hadden gelezen, dat de +vrouwen in Canton persoonlijk en daadwerkelijk aan de revolutie hadden +deelgenomen, dat een regiment Cantonneesche vrouwen naar Nanking en +Peking was opgetrokken, dat de vrouwen onder de nieuwe regeering in +Canton het kiesrecht uitoefenden en er vele van deel uitmaakten van de +regeering van Canton. Ook van een suffragette-optreden der vrouwen in +Nanking, doch dit laatste hebben wij daar na te sporen.</p> + +<p>Al deze feiten waren in Manilla, toen wij er naar informeerden, +tegengesproken en in Hongkong had de Amerikaansche consul mrs. Catt zoo +vast verzekerd, dat niets van dien aard in China tijdens de revolutie +was voorgevallen, dat mrs. Catt zich verplicht gevoelde naar ons +Internationaal Vrouwenkiesrecht-orgaan “Jus Suffragii” en +naar de twee belangrijkste vrouwenkiesrechtbladen in Amerika te melden, +dat van al deze sensationeele berichten niets waar was.</p> + +<p>Onze consul was in zijne uitlatingen voorzichtiger; hij zeide, <span +class="pagenum">[<a id="pb587" href="#pb587">587</a>]</span>dat hij er +niets van wist, dat hij het meest omtrent den politieken toestand in +China uit de mail-editie van de “N. Rott. Ct.” leerde +kennen, omdat de in China verschijnende Engelsche bladen den +feitelijken toestand niet altijd uitvoerig vermelden. Hij was echter +zoo vriendelijk mij eenige waardevolle introducties voor Canton te +bezorgen, waarmede ik misschien de waarheid zou kunnen opsporen. Ook +mrs. Catt had van haar consul eenige introducties ontvangen en verder +had de Chinees, dien wij in Hongkong spraken, ons een paar brieven +medegegeven.</p> + +<p>Met deze brieven gewapend, begaven wij ons onmiddellijk na onze +aankomst op weg. Twee voor het hotel staande draagstoelen, heel +burgerlijk met slechts twee dragers, namen wij in beslag en lieten ons +het eerst brengen naar dr. Mary Fulton, een Amerikaansche vrouw-dokter, +die hier aan het hoofd van een Amerikaansch hospitaal staat, waaraan +een medische school voor Chineesche vrouwen en een opleidingsschool +voor verpleegsters verbonden is.</p> + +<p>Na een vol half uur door al die schilderachtige, maar vuile, nauwe +straten gedragen te zijn, zetten onze dragers ons neder voor een groote +poort, die op ons geklop onmiddellijk werd opengedaan. Daar achter +bevonden wij ons in een groote, vierkante ruimte, een groot, groen +grasveld, rondom omzoomd met in bloei staande witte lelies en hooge +palmboomen. Aan drie zijden van dit vierkant stonden vele kleurig +onderhouden gebouwen, die naderhand bleken links uit het hospitaal, met +de daarbij behoorende inrichtingen, in het midden de woonhuizen, en +rechts uit schoolgebouwen van een Amerikaansche missionary te bestaan. +Wij vernamen weldra, dat dr. Mary Fulton op reis was. Het is de +vacantietijd en de dokter had deze drie maanden gebruikt, in hoofdzaak +ter wille van de zeereis, om eens even naar de Vereenigde Staten te +gaan. Zij was op de terugreis en zou binnen veertien dagen terug zijn. +Haar schoonzuster, getrouwd met den broeder van dr. Mary stond ons +echter te woord. Zij en haar man staan aan het hoofd van de +onderwijsinstelling van dit Amerikaansch Zendelingeninstituut, maar zij +kon ons geen inlichtingen geven omtrent alles wat wij wilden weten. +Nadat wij de school, die juist begonnen was, vol van Chineesche kleine +jongens en meisjes, die hier tot goede, deugdzame Chineesche <span +class="pagenum">[<a id="pb588" href="#pb588">588</a>]</span>Christenen +worden opgevoed, vluchtig hadden bezichtigd, met een jonge Chineesche +lady-dokter het keurig ingerichte, up to date-hospitaal voor vrouwen en +kinderen hadden doorloopen, zetten wij ons weder in onze stoelen en +begaven ons naar een ander Amerikaansch zendelingeninstituut. Ook daar +wist men ons geen inlichtingen te geven en toen wij nog eerst een +dokter aan het Canton-hospitaal hadden getracht te spreken en vernamen, +dat deze dokter ernstig ziek was, begaven wij ons naar de woning van +een Chineesche dame, wier dochter lid van den Raad van Canton zou zijn, +zoo had men ons althans verzekerd. Deze dame ontving ons zeer +vriendelijk, zij was een weduwe en onderwijzeres aan een school. Zij +sprak een klein beetje Engelsch, te weinig om een geregeld gesprek te +voeren en ons altijd goed te begrijpen, maar genoeg om ons toch eenige +inlichtingen te geven. Haar dochter was werkelijk gekozen tot lid van +den Cantonschen Raad, zij was ook eene onderwijzeres, maar de moeder +hield niet van dit publieke optreden van haar dochter en daarom had zij +haar eenige maanden geleden voor twee jaar naar Amerika gezonden, om +daar een cursus in de philosophische Wetenschappen door te maken. Zij +wist ons te vertellen, dat er vrouwen in den Raad zaten, maar dat was +alles wat wij na een lang onderhoud te weten kwamen. Nog een ander +Chineesch adres probeerden wij, doch vonden de geadresseerde persoon +niet thuis. De afstanden in Cantor zijn groot, wij waren van 8 uur af +reeds aan het dwalen, wij gaven daarom onzen dragers last om ons eerst +naar het hotel terug te brengen, waar wij om half één +aankwamen.</p> + +<p>De hotelier stond ons buiten in groote vertwijfeling op te wachten +en verraste ons met de mededeeling, dat wij een hoogst onvoorzichtige +daad hadden verricht, door zonder geleide en in gewone draagstoelen de +stad in te gaan en ons overal te laten ronddragen. De stad was nog vol +gespuis, de koelies, die ons gedragen hadden, waren hem volmaakt +vreemd, wij hadden evengoed in alle moeilijkheden kunnen geraken als +veilig terug te keeren. Wij gaven daarom onze mannetjes een +extra-belooning, omdat zij ons zoo goed en veilig overal gebracht +hebben waar wij wilden komen en beloofden den hotelier verder zijn raad +te zullen volgen.</p> + +<p>Na een half uur rust en na onze lunch genoten te hebben, <span +class="pagenum">[<a id="pb589" href="#pb589">589</a>]</span>begaven wij +ons weder op weg; nu echter onder het vertrouwde geleide van een +Engelsch sprekenden Chineeschen gids. Wij zouden nu mijne speciale +introducties beproeven. Eerst bezochten wij dr. Emilie Bossoni, een +Italiaansche lady-dokter, die hier aan het hoofd van een Chineesch +hospitaal staat, geen stad- of staatsinrichting, maar een privaat +hospitaal, door giften en gaven onderhouden. Dr. Bossoni is een aardige +babbelaarster, levendig en vroolijk als al hare landgenooten, maar de +inlichtingen, die zij ons gaf, leken naar niets. Ook de onder haar +werkende Chineesche jonge mannen en vrouwen wisten niets te antwoorden +op de vragen, die wij hun stelden; zij hadden van dat alles nooit +gehoord. Dr. Bossoni wilde ons volstrekt rondvoeren door haar +hospitaal, maar na eenige oogenblikken werd mij dat te machtig. Alleen +in Italië en onder Italiaansche doktoren kunnen zulke hospitalen, +beter ware het ze lijkenhuizen te noemen, bestaan. De operatiekamer, +waar armen en beenen en vingers, etc. geamputeerd worden alsof het een +dood kalf geldt, een heele bak vol afgezette ledematen, had ze daar +staan—’t was haar morgentaak geweest—leek meer op een +ouderwetsch waschhuis bij een oude boerenwoning dan op een +operatiekamer. Het hok, waarin de apotheek, als men de verzameling +medicamenten, die daar stonden, zoo noemen mag, gehouden werd, zag er +zóó smerig uit en stond zoo vol gebruikte pannen en +potten, dat ik haar vroeg of zij dat heusch een plaats noemde, waarin +medicijnen voor zieken klaar gemaakt konden worden. O ja, dat was de +apotheek, en bij gebrek aan eert apotheker bereidde zij zelf de door +haar voorgeschreven recepten. Ziekenzalen waren er niet; hokken, waar +geen licht en geen lucht kon doordringen, waar het stonk en vreeselijk +smerig was, herbergden zieltogende menschen. ’t Was te erg, ik +wilde niet verder doorgaan, want ik ken zulke toestanden van hospitalen +in Italië.</p> + +<p>Nu restte ons nog één introductie, die wij voor het +laatst bewaard hadden, omdat wij er niet veel van verwachtten. Het was +een introductie van onzen Nederlandschen consul aan den <span lang= +"en">Commissioner for foreign trade</span>. Hoe ik dien titel in het +Nederlandsch moet vertalen, weet ik niet, wij bezitten zulk een +ambtenaar niet. Hij zetelt direct onder den gouverneur van de provincie +Canton en zijn zittingslokaal is gevestigd op den <span class= +"pagenum">[<a id="pb590" href="#pb590">590</a>]</span>grond, waar de +gouverneur woont en zijne bureaux zijn. Wij begonnen te vreezen daar +met een kluitje in het riet weggestuurd te zullen worden en ten slotte +Canton te moeten verlaten, zonder veel wijzer geworden te zijn omtrent +de zaken, die ons bovenal interesseeren.</p> + +<p>Toen wij aan de buitenste poort, die de gouverneurswoning omgeeft, +aangekomen waren, en onzen wensch te kennen gaven den +commissioner—wij wisten zelfs zijn naam niet—te spreken, +werden wij, na veel gedoe, tusschen een drievoudige rij soldaten +doorgelaten, naar de tweede poort en daarna naar de eerste poort +geleid. Daar ontving ons een Chineesch burger, die den introductiebrief +in ontvangst nam en ons verzocht, een oogenblik te wachten. Spoedig +daarna kwam hij ons halen, om ons naar binnen te geleiden. Reeds bij de +deur kwam ons een vriendelijk, jong man, in Europeesche kleeding, +tegemoet, zichzelf voorstellende als dr. Lou, de commissioner. +“En wie van u is dr. Jacobs en wie is mrs. Catt?” vroeg hij +onmiddellijk, na ons beide handen toegestoken te hebben. Wij keken hem +verbaasd aan, want de introductiebrief sprak alleen van mij. “O, +ik wist, dat gij komen zoudt,” zeide hij, “de Chineesche +bladen hebben ons reeds van uw werk in Manilla en uwe plannen in China +op de hoogte gebracht.” En nu vertelde deze ongeveer 30-jarige +man ons, in volmaakt Engelsch, dat hij een groot feminist is. Hij heeft +zijn opleiding gedeeltelijk in Amerika en gedeeltelijk in Engeland +genoten. Weldra kwam ook mr. Li—ik schrijf deze namen maar zoo +eenvoudig, zooals zij in de wandeling genoemd worden, maar feitelijk +hebben deze heeren een veel langeren naam—, een man van ongeveer +denzelfden leeftijd, zich bij ons voegen. Deze laatste is in Amerika +uit een Chineeschen vader en ’n Duitsche moeder geboren, heeft in +New-York gestudeerd en woont sedert 6 jaren weder in Canton. Hij is op +het bureau van dr. Lou werkzaam en is tevens redacteur van “<span +lang="en">The China Outlook</span>”, een in het Engelsch +uitgegeven dagblad van de politieke partij van dr. Sun.</p> + +<p>Met beide jonge mannen waren wij weldra in een belangrijk gesprek +omtrent den politieken toestand van het land, waaruit bleek met hoeveel +jeugdig optimisme zij bezield zijn. Zij twijfelen geen oogenblik +omtrent het voortbestaan der republiek en toen wij hen op de bestaande +moeilijkheden wezen, loochenden <span class="pagenum">[<a id="pb591" +href="#pb591">591</a>]</span>zij die niet, maar had niet elke republiek +in den beginne voor groote moeilijkheden gestaan? Zij herinnerden mrs. +Catt aan de eerste dagen der Amerikaansche republiek en spraken hunne +verbazing uit, dat de Vereenigde Staten niet vooraan staan om elke +jonge republiek onmiddellijk met uitgestoken handen te begroeten en te +helpen de moeilijkheden te overkomen. Dr. Sun Yat Sen is hun afgod. Zij +gaven toe, dat de tegenwoordige president met leede oogen aanziet, dat +dr. Sun zoo vereerd wordt, maar dat dr. Sun’s leven in gevaar zou +zijn, negeerden zij volkomen. Het is waar, dat de president twee hunner +generaals heeft laten doodschieten, maar vergissingen zullen er nog wel +eens meer gemaakt worden en dr. <span class="corr" id="xd0e6032" title= +"Bron: Yean Shi kaj">Yuan Shi-kai</span> heeft daarna toch een ode +gewijd aan den afgestorven vriend en zijn eigen zoon gestuurd, om hen +te eeren bij hunne begrafenis. Hoe vindt men zoo’n <span class= +"corr" id="xd0e6035" title="Bron: naïeveteit"> +naïeviteit</span>? Over de financieele moeilijkheden, waarin de +republiek thans verkeert, spraken zij zeer luchthartig. Dat geld zal +weldra komen; kleine sommen hadden zij reeds van verschillende kanten +kunnen krijgen, maar zij willen een groote som ineens, met het oog op +moeilijkheden bij de aflossing. Weldra zullen echter de eerste +belastingen geïnd worden en daarmede kunnen de groote gaten +voorloopig gestopt worden.</p> + +<p>Omtrent de bijzonderheden der Cantonneesche vrouwen verkregen wij +alle gewenschte inlichtingen. Het is waar, dat een 50-tal jonge +meisjes, meest studenten, onderwijzeressen, verpleegsters, in den +revolutietijd de wapens hebben opgevat en een eigen regiment hebben +gevormd. Zij hadden zich vooraf in het hanteeren der wapenen en andere +militaire wetenswaardigheden geoefend, een kapitein uit hun midden +gekozen en zich bij het leger gevoegd. Zij werden voornamelijk gebruikt +om een deel van de stad te bewaken, zoodat zij meer defensief dan +offensief behoefden op te treden. Nadat in Canton de groote strijd was +afgeloopen, zijn zij naar Nanking getogen en hebben zich ook daar op +dezelfde wijze verdienstelijk gemaakt. Wij waren het met de heeren +eens, dat meer het feit van dit optreden merkwaardig was, dan dat deze +fijn gebouwde, kleine, tengere vrouwtjes op die wijze veel +daadwerkelijke hulp hebben kunnen verleenen. Dit regiment is nu +ontbonden, doordat nu eenige hunner als militaire +hospitaalverpleegsters dienst doen, anderen administratieven arbeid in +het leger <span class="pagenum">[<a id="pb592" href= +"#pb592">592</a>]</span>verrichten en anderen haar studie weder hebben +opgevat.</p> + +<p>Het kiesrecht der vrouwen is in China nog niet geregeld, zooals nog +niets wettelijk geregeld is. Iedere provincie leeft nog onder een +provisoir bestuur en regelt voorloopig haar eigen zaken. De provincie +Canton nu heeft gemeend, de vrouwen, die in alle opzichten zoo’n +werkzaam aandeel in de revolutie geleverd hadden, die steeds ijverige +leden waren geweest van de geheime genootschappen, deel te moeten laten +nemen aan de voorloopige provinciale regelingen en van de 120 zetels +minstens tien door vrouwen te moeten laten bezetten. Men heeft verder +gemeend, <a id="xd0e6044"></a>vrouwen zelf te moeten laten bepalen, +welke vrouwen daarvoor gekozen moesten worden. De vrouwen van de +provincie Canton hebben dus alleen gestemd voor de verkiezing van de +tien vrouwen-leden.</p> + +<p>De Provinciale Raad houdt elken middag van 1–5 zitting; de +twee heeren zouden het op prijs stellen als wij zoo’n zitting +wilden gaan bijwonen. Op onze verzekering, dat wij niets liever +wenschten, gaf dr. Lou ons een introduceerend schrijven aan den +president van den Raad, dien hij ook nog persoonlijk over ons zou +spreken en bovendien gaf hij ons een brief aan den waarnemenden +voorzitter van de politieke vereeniging Tung Ming Hui, waarvan dr. Sun +de oprichter en <span class="corr" id="xd0e6048" title="Bron: +voorzitetr">voorzitter</span> is. Hij wilde, dat wij dien heer gingen +opzoeken, omdat wij van hem alle persoonlijke bijzonderheden omtrent de +vrouwen-leden van den Raad zouden kunnen vernemen.</p> + +<p>Het was toen half vijf; wij meenden nog een uurtje eenige +bijzonderheden te kunnen gaan zien en daarmede onzen dag als welbesteed +te kunnen eindigen. Van alle indrukken, die wij op onzen tocht door de +stad ’s morgens en des middags ontvingen, van de stad zelf en van +alles wat wij er zagen, zal ik later vertellen. Het is nu reeds lang +over den tijd, dat ik in bed had moeten liggen en slapen.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">III.</h3> + +<p class="alignright">24 Augustus.</p> + +<p>O, wat een dag hebben wij gisteren doorgebracht! Nimmer zal ik dien +23en Augustus vergeten. Als wij van China niets meer zien en hooren, +dan ’t geen wij gisteren beleefden, dan <span class="pagenum">[<a +id="pb593" href="#pb593">593</a>]</span>nog hebben wij meer gezien en +een dieperen blik kunnen slaan in het leven der Chineezen en in de +idealen van Jong China dan menig toerist, die hier weken lang vertoeft. +Het was een zeer vermoeiende dag, maar voor niets zou ik hem uit mijn +leven willen missen.</p> + +<p>Doch ik zal trachten er veel van te vertellen. Reeds om half acht +zaten wij ’s morgens weder in onze draagstoelen en gelastten +onzen begeleider, om ons successievelijk te brengen naar tempels, +pagoden, oude poorten, gevangenis en verschillende plaatsen waar een +bijzonder voor Canton kenmerkende <span class="corr" id="xd0e6064" +title="Bron: indrustrie">industrie</span> wordt uitgeoefend. Wij hadden +een lijstje gemaakt van de dingen, die wij wilden zien en lieten het +aan den gids over in welke volgorde wij dat alles zouden bezoeken. Over +dit alles zal ik in een anderen brief <span class="corr" id="xd0e6067" +title="Bron: uitwijden">uitweiden</span>, want de middag was veel +interessanter en daarover moet ik eerst mijn hart luchten.</p> + +<p>Om twaalf uur waren wij in het hotel terug, aten toen in haast een +koude lunch, om vooral op tijd aan het Assembly-gebouw te zijn, waarvan +wij ruim een half uur verwijderd waren. Het gebouw waar de +raadszittingen gehouden worden is even buiten de oude stad gelegen, +waar men thans is begonnen een nieuwe en nieuwerwetsche stad te bouwen. +Het is een volkomen cirkelvormig, uit grijs zandsteen bestaand, gebouw, +zeer eenvoudig en doelmatig ingericht. De hall, waarin de vergaderingen +gehouden worden, is als in een circus, en daarboven loopt rondom een +galerij voor ’t publiek, waarvan men van elke plaats alles wat in +de Hall gesproken en gedaan wordt, evengoed kan hooren en zien. Thans +zijn nog alle ingangen sterk met soldaten bezet en niemand krijgt +toegang tot de galerij, die niet deugdelijke identiteitsbewijzen bezit. +Wij waren om kwart voor één daar, gaven aan de poort het +introduceerend schrijven voor den president van den Raad af en +wachtten. Na een oogenblik kwam iemand ons halen en bracht ons bij den +voorzitter. Hij sprak zeer slecht Engelsch, zoodat wij geen geregeld +gesprek met hem konden voeren, hij had het bovendien zeer druk en kon +niets meer voor ons doen dan de reeds aanwezige dames-leden te roepen +en die aan ons voor te stellen.</p> + +<p>Daar stonden wij nu, tusschen deze parlementsleden, de een uit +Amerika, de ander uit Holland, beiden tot voorheen <span class= +"pagenum">[<a id="pb594" href="#pb594">594</a>]</span>trotsch op onze +natie en nu beschaamd over de kleinzieligheid, bekrompenheid van geest, +achterlijkheid, en nog zooveel meer van ons volk, dat nog steeds de +vrouwen laat strijden voor een haar toekomend recht en in plaats van +haar energie, werkkracht, inzicht en tijd te gebruiken, in het directe +belang van het volk, laat men die liever ongebruikt of geheel +verspillen in den strijd voor dat recht. Hier in China had men een +breeder inzicht in landsbelangen. Deze vrouwtjes strekten ons tot +voorbeeld! Zes leden spraken wij, doch geen harer kende genoeg van een +vreemde taal, om er een geregeld gesprek in te voeren. Onze gids diende +tot tolk.</p> + +<p>Een van de zes, die het meest tot mijn hart sprak, wil ik het eerst +beschrijven. Zij was 52 jaar oud, doch haar mager, gerimpeld gezichtje +deed een veel hooger leeftijd vermoeden. Zij was weduwe en moeder van +vijf kinderen. Twee zoons waren getrouwd en een had zij nog thuis. Hare +beide dochters waren studenten in Japan, de een studeerde voor doctor +in de medicijnen, de ander in de philosophie. Als zij in Japan haar +diploma gehaald zullen hebben, is zij van plan hen nog voor twee jaar +naar Amerika te zenden ter voltooiing van de studie en om goed Engelsch +te leeren. O, zij betreurde het zoo, niet regelrecht tot ons te kunnen +spreken, zij had ons zooveel te vragen en zooveel te vertellen. Het +kleine, tengere vrouwtje—zij reikte niet hooger dan mijn +schouders—dribbelde op haar mismaakte klompvoetjes zoo grappig +voort, uit hare oogen straalde echter zooveel energie, wilskracht en +verstand, dat ik mij niets verbaasde, toen ik vernam, dat zij een +vurige spreekster in meetings was en prachtige courantenartikelen +schreef. Zij had voor hare kinderen den kost verdiend in een +handelszaak, die nu door een harer zonen beheerd wordt. Het was een +vrouwtje, zooals wij wenschen, dat alle volkeren er vele bezitten, of +zooals mrs. Catt zegt: “One, that belongs to us”.</p> + +<p>Dan was er een heel jong ding, zij leek waarlijk een kind van 12 +à 14 jaar, maar zij was reeds 25 jaar. Een jong, vurig +strijdster voor menschenrecht. Zij heeft ook in Japan gestudeerd, was +juist benoemd tot leerares aan een groote meisjesschool, toen de +revolutie uitbrak, waaraan zij van den aanvang af een groot werkzaam +aandeel nam. Zij is nu lid van den Raad en geeft haar tijd, die over +is, voor administratieve <span class="pagenum">[<a id="pb595" href= +"#pb595">595</a>]</span>werkzaamheden ten behoeve van de politieke +partij, waartoe zij behoort. Haar voetjes waren niet zoo misvormd, geen +klompjesvoetjes, maar toch zoo klein als van een kind van 6 tot 8 +jaar.</p> + +<p>Twee dames waren echtgenooten van groote kooplieden in de stad, Zij +waren, zooals men ons verzekerde, goede spreeksters en ware feministen. +Zij vertelden ons, dat hunne respectieve echtgenooten zeer conservatief +zijn en haar publiek optreden en haar lidmaatschap van den Raad +ongaarne zien, daarom hadden zij beiden haar meisjesnaam weder +aangenomen en waren daardoor in het publiek alleen onder dien naam +bekend. De mannen konden zoodoende haar optreden niet beletten.</p> + +<p>De twee laatsten waren beide onderwijzeressen. Een er van was +getrouwd; op onze vraag of haar man het lidmaatschap goedkeurde, begon +zij te lachen en antwoordde alleen, dat haar man haar als onderwijzeres +getrouwd had en dus wist, dat zij een publieke persoonlijkheid was.</p> + +<p>Onderwijl was de raadszitting begonnen, de dames moesten naar binnen +en wij togen naar de galerij. Men had voor ons ieder een stoel in het +midden van het gebouw neergezet. Op de galerij bevonden zich vele +Chineesche toehoorders en toehoorderessen.</p> + +<p>Welk een gezicht! Een oogenblik moesten wij lachen, niet +realiseerende, dat wij ons in een Chineesche raadszitting bevonden. Het +zag er voor onze westersche oogen zoo vreemd uit. Al die mannen, +slechts zeer enkelen waren in Europeesche kleeding, zagen er uit alsof +zij ’s morgens bij ’t maken van hun toilet zeer in den +aanvang overvallen waren. Hun zwarte of gekleurde lage hakkelooze +zijden schoenen geleken op pantoffels. De witte of lichtgrijze broek is +precies als onze heeren de onderbroeken dragen en witte sokken. Over +dat hing een lange witte of grijze nachtjapon; geen overdrijving: hij +is precies van hetzelfde maaksel. De dames waren daarentegen allen in +een zwart of donkergrijze lange broek gekleed, met daarover heen een +nog niet tot de knieën reikend jasje. Als zij met gekruiste beenen +zaten, kwamen hare beenen tot boven toe te zien, de mannenbeenen bleven +steeds zedig onder het lange hemd verborgen. Telkens als de voorzitter, +die met zijn secretaris op eene twee treden hooge tribune zat, even +<span class="pagenum">[<a id="pb596" href= +"#pb596">596</a>]</span>opstond, was het alsof wij een man pas uit zijn +bed zagen komen.</p> + +<p>Alle heeren zaten met een Chineeschen waaier, dat is een geheel uit +veeren gemaakt en soms zeer kostbaar ding, onophoudelijk zich zelf wat +koelte toe te wuiven, de dames hadden ook wel een waaier, maar werkten +er niet zoo onophoudelijk mee. En aan enkele heerenarmen zagen wij een +fijne bracelet, de vrouwtjes droegen manchetten.</p> + +<p>Men vertelde ons, dat in den Raad de geldkwestie van de provincie +Canton geregeld werd en dien middag de zouthandel, een groote bron van +inkomen, besproken werd. Zeer bezadigd en kalm spraken de verschillende +woordvoerders, wij konden natuurlijk niet verstaan wat zij zeiden, doch +de korte inhoud werd ons even verklaard; slechts een enkele +humoristische spreker bracht nu en dan een beetje vroolijkheid aan, +alle andere namen hun taak ernstig op. Met zitten en opstaan werd over +elk voorstel gestemd.</p> + +<p>Van de 120 leden waren dien middag 97 aanwezig en van dezen kregen +wij den indruk, dat China of althans de provincie Canton, op dit +oogenblik door jong China geregeerd wordt. De meeste der daar aanwezige +mannen en vrouwen waren tusschen de 25 en 35 jaar oud, weinig waren van +40 tot 55 jaar, daarboven niet eene, daarentegen waren er verschillende +jonge mannen, waarvan wij vernamen, dat zij pas 20 of 21 jaar oud +waren. Verreweg het grootste deel van dit bestuur bestaat uit +gestudeerde jonge mannen en vrouwen, de <span lang="en"> +intellectuals</span> van het land, slechts eenige zijn +handelslieden.</p> + +<p>Tot drie uur bleven wij de zitting bijwonen, van het begin tot het +eind geboeid door alles wat wij daar zagen en hoorden.</p> + +<p>Ik weet niet of men in Holland weet hoe de toestanden hier op dit +oogenblik zijn. Sedert ik op reis ben heb ik geen Hollandsche courant +en slechts bij hooge uitzondering een Engelsch blad gelezen, het zou +dus wel eens kunnen gebeuren, dat ik over toestanden en dingen schrijf, +die men in Holland reeds weet, maar het komt mij voor, dat ik beter +doe, alles wat ik hier hoor en zie te vermelden, op gevaar af dan, dat +de lezers het voor den tweeden keer vernemen, dan dat ik ze onvermeld +laat.</p> + +<p>Nadat wij de vergaderzaal hadden verlaten, begaven wij ons naar den +heer Tze Ying Pak, waarnemend voorzitter van <span class="pagenum">[<a +id="pb597" href="#pb597">597</a>]</span>de Tung Ming Hui. Wij troffen +dien heer in het clubgebouw, omgeven door zijne zes secretarissen, +waarvan twee dames zijn. Onophoudelijk kwamen er heeren inloopen, +waarvan velen Engelsch spraken. Ook Tze Ying Pak sprak Engelsch en was +op onze komst voorbereid. Hij is <span class="corr" id="xd0e6109" +title="Bron: ongeveeer">ongeveer</span> 40 jaar oud, al de jongere lui +noemden hem mr. Chair, een verkorting van Chairman.</p> + +<p>Hij begon met ons uit te noodigen voor het verdere van den dag zijne +gasten te zijn, onze gids en draagstoelen weg te zenden en verder op +hem te vertrouwen. Wij namen volgaarne die uitnoodiging aan. Hij was +zoo’n aardige, goedige dikzak, die onmiddellijk onze sympathie en +ons vertrouwen won. Na met hem het clubgebouw doorgewandeld te hebben, +zetten wij ons op het groote balcon met uitzicht op de prachtige +rivier, waar zich gaandeweg verschillende jonge mannen en vrouwen, +allen leden van de vereeniging, bij ons voegden. Elk die plaats nam, +ontving, evenals wij, dadelijk een kop groene thee voor zich. Die thee +wordt in porseleinen kommetjes met dekseltjes rondgediend, dat is te +zeggen, een lepeltje theebladen wordt in het kommetje gedaan en daarop +wordt kokend water gegoten. Verder ontvangt ieder een heel klein leeg +kopje. Als men wat wil drinken, dan giet men een beetje thee uit het +kommetje in het kopje en dat drinkt men zonder suiker of melk. Als men +eenige keeren gedronken heeft, dan vult een bediende het kommetje +opnieuw met water.</p> + +<p>De jongelui toonden ons eene teekening voor een groot monument, dat +men bezig is op te richten aan de overzijde van de rivier, vlak +tegenover het clubgebouw, ter herinnering aan de 72 mannen, leden van +Tung Ming Hui, die het vorig jaar in de revolutie gesneuveld zijn. Voor +dit monument heeft elk lid der vereeniging naar vermogen +bijgedragen.</p> + +<p>Al deze heeren waren met het grootste optimisme omtrent den stand +van zaken bezield, elk onzer bezwaren trachtten zij op de +luchthartigste wijze te ontzenuwen. Zij spraken met ons over alle +hervormingen die zij tot stand willen brengen en vertelden ons, dat zij +in alles Amerika tot voorbeeld nemen. Er was in elke stad, waar hunne +vereeniging eene afdeeling heeft, een studieclub opgericht, waar, onder +goede leiding, studie wordt gemaakt van den regeeringsvorm in de +Vereenigde Staten en van de wetten en instellingen der meest +geavanceerde staten aldaar. <span class="pagenum">[<a id="pb598" href= +"#pb598">598</a>]</span></p> + +<p>Wij vernamen van hen, dat het plan, om de regeering naar Nanking +over te brengen, geheel is opgegeven, omdat men moeilijkheden met de +groote mogendheden vreest, die in Peking allen hun kostbare +regeeringsbureaux bezitten. Al deze jonge menschen hebben hunne studie +en positie voorloopig opgegeven om zich geheel te kunnen wijden aan de +werkzaamheden ter opbouwing van den nieuwen staat. Als het inderdaad +mag gelukken de republiek staande te houden, van China te maken een +modernen staat, dan zal dit te danken zijn aan de opoffering en +toewijding, aan den frisschen geest en het jeugdig optimisme van de +jonge mannen en vrouwen van het hedendaagsche China. Deze jonge mannen +wilden ons volstrekt overhalen ons verblijf in Canton met 3 of 4 dagen +te verlengen, dan wilden zij eene vergadering bijeen roepen, waar wij +met behulp van een tolk, zouden kunnen spreken en een vereeniging van +vrouwen stichten. Wij hebben evenwel alles voor onzen verderen tocht +reeds geregeld en meenden bovendien, dat na ons gesprek de duistere +punten per brief kunnen worden opgehelderd.</p> + +<p>Om half-zes begaven wij ons naar de woning van onzen gastheer, omdat +wij om zes uur moesten eten. Er waren vele gasten, doch niemand in +avondtoilet, elk kwam blijkbaar in het pakje dat hij of zij den heelen +dag gedragen had. Het was een echte Chineesche woning, in bouw heel +veel gelijkende op de Europeesche woning in Java, met een voor- en +achtergalerij, een binnenkamer en zijvertrekken, waar achter een gebouw +ligt voor keuken en bediendenkamers. De inrichting der woning is echter +geheel Chineesch.</p> + +<p>De vrouw des huizes, een klein, bleek, ziekelijk uitziend poppetje, +werd ons formeel voorgesteld, ook de andere gasten, waarvan de meesten +reeds aanwezig waren. De een was een Chineesch officier van gezondheid, +35 jaar oud, die uitstekend Engelsch sprak. Trouwens, met alle +heeren-gasten konden wij een goed gesprek voeren. Dan was er een +ingenieur, die in Amerika gestudeerd heeft en nu de uitvoerder is van +de nieuwe spoorlijn, die Canton met Hankow moet verbinden, waardoor de +afstand van Canton naar Peking, met 6 dagen verkort wordt. Nu moeten de +Cantonneezen nog eerst per boot naar Hongkong, van Hongkong per boot +naar Shanghai, van Shanghai per spoor naar Nanking en van Nanking weder +<span class="pagenum">[<a id="pb599" href="#pb599">599</a>]</span>per +boot naar Hankow, om vandaar verder naar Peking te kunnen komen. De +reis duurt 9 dagen als alle booten net aansluiten en zal later in drie +dagen kunnen worden afgelegd. Ook was er nog een jonge oogarts, die in +Japan heeft gestudeerd en een van de hoofdambtenaren van politie, die +ons mededeelde, dat onder de stadspolitie vele jonge mannen van goeden +huize waren, die voorloopig hunne studie vaarwel hebben gezegd en nu de +nieuwe omstandigheden dienen door een vertrouwde stadswacht te vormen. +Wij kregen die mededeeling nadat ik had opgemerkt dat de politie overal +in de stad zoo’n gunstigen indruk maakte, uit zulke flinke jonge +mannen bestond met opvallend eerlijke gezichten.</p> + +<p>Verder waren er drie dames, leden van den Raad, twee ervan hadden +wij ’s middags reeds gesproken, de andere was een dochter uit een +gegoede familie, ongehuwd, die zich aan allerlei hervormingswerk wijdt, +doch geen bepaald beroep uitoefent. Ook was een van de secretarissen +van de vereeniging aanwezig. Nauwelijks waren wij voorgesteld, toen ons +elk een klein kopje thee door de gastvrouw werd aangeboden, dat men +beleefdheidshalve aanneemt, als men geen lust heeft het te drinken dan +proeft men er even van. Wij werden in de binnengalerij ontvangen, omdat +men in de voorgalerij bezig was de tafel te dekken.</p> + +<p>Er liep nog een ander persoontje rond, een jong, burgerlijk +uitziend, vrouwtje, dat niet werd voorgesteld, doch in alles als +gelijke werd behandeld. Zij zette zich naast den heer des huizes neder, +en toen ik vroeg of zij een familielid was, zeide hij zeer verlegen +“neen”. Even daarna vroeg mrs. Catt de vrouw des huizes of +zij kinderen had, wat ontkennend werd beantwoord, doch waaruit wij +begonnen te begrijpen, dat die tweede vrouw een bijzit is. Ook had ik +reeds ’s middags in de Club opgemerkt, toen wij over de +hervormingen spraken, die ingevoerd moeten worden, dat men sprak over: +leerplicht, afschaffing van de meisjesslavernij, die nu formeel +bestaat, verbod van opiumschuiven, verbod om de voeten te mismaken, +betere strafwetten enz., maar niet van afschaffing van polygamie en +toen ik dat onderwerp te berde bracht, er even een stilte ontstond en +onze gastheer ineens over iets anders begon. Later vertelde de officier +van gezondheid mij, dat polygamie in China zeer verbreid is en sommige +mannen, <span class="pagenum">[<a id="pb600" href= +"#pb600">600</a>]</span>zelfs uit de vooruitstrevende kringen, tien tot +achttien vrouwen hebben. Wel kan in China een man slechts +één wettige vrouw hebben, de andere zijn niets anders dan +concubines en in elk opzicht ondergeschikt aan de wettige vrouw, maar +zij wonen meestal in dezelfde woning, deelen met haar de gunsten van +den man en dikwijls zelfs het echtelijk bed.</p> + +<p>Als een vrouw geen kinderen krijgt, of alleen meisjes, ’t geen +’t zelfde is, want meisjes worden niet als kinderen beschouwd, +dan neemt de man, soms met toestemming van zijn vrouw, een bijwijf. +Krijgt hij bij deze vrouwen kinderen, dan behooren die hem en zijne +wettige vrouw toe. Zoo’n kind noemt de eerste vrouw moeder, zijne +vleeschelijke moeder is niets voor hem, die mag blij wezen, als zij +zijne dienstmaagd mag zijn. Zoo’n bijwijf kan ook ten allen tijde +zonder vorm van proces, worden weggezonden, zij moet dus heel +voorzichtig zijn, om man en vrouw beide goed te stemmen. Zij zijn +goedkoope dienstboden, daarom duldt menige vrouw hen in huis. Bij +zoo’n Chineesch huwelijk gaat het heel vreemd toe. Alle +bijzonderheden er van zal ik niet verhalen, maar wel moet ik even +mededeelen, dat het niet noodig is, dat de man bij het huwelijk +tegenwoordig is. Evenals bij ons met de handschoen getrouwd kan worden, +kan ook de Chinees zich laten vertegenwoordigen. In den regel neemt men +als vertegenwoordiger een haan. Wat hier echter erger is, een jonge man +kan door zijn ouders uitgehuwelijkt worden, zonder dat hij er iets van +weet, zijn toestemming is zelfs niet noodig. Het is daarom heel +gevaarlijk voor een Europeesche vrouw, om met een Chinees te trouwen, +hij weet dikwijls zelf niet, of zijne ouders hem in zijne afwezigheid +hebben uitgehuwelijkt. Komt hij dan later met zijne Europeesche vrouw +in China terug, dan is deze niets meer en niets anders dan zijne +concubine, terwijl hare kinderen de andere vrouw toebedeeld worden. +Enkele afschuwelijke voorbeelden werden mij daarvan verteld.</p> + +<p>Dit huwen zonder toestemming van de betrokken partijen, zal wel +spoedig gewijzigd worden, want daarvan ondervinden ook de mannen te +veel de nadeelige gevolgen, maar het zal een groote krachtinspanning +der vrouwen vereischen, om de feitelijke polygamie afgeschaft te +krijgen, juist omdat die wettelijk niet bestaat. Het is zooveel +moeilijker oer-oude gebruiken te wijzigen, dan wetten veranderd te +krijgen. <span class="pagenum">[<a id="pb601" href= +"#pb601">601</a>]</span>Nadat wij ons met de verschillende gasten +geruimen tijd onderhouden hadden, werden wij verzocht in de voorgalerij +te komen en begon het diner.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">IV.</h3> + +<p>Ik zat naast de vrouw des huizes en had aan den anderen kant den +jongen oogarts. Mrs. Catt zat tusschen den gastheer en den ingenieur. +De anderen zaten daartusschen verdeeld. Ieder gast zat op een mooi +zwart houten Chineesch krukje. De gastheer en ook de andere heeren +merkten met trotsch op, dat de Chineezen gewoon zijn aan tafel te +zitten, doch wanneer wij in Japan ergens zullen worden uitgenoodigd, +dat wij dan op den grond plaats zullen moeten nemen.</p> + +<p>Op iedere plaats lag een porseleinen lepeltje, zooals wij voor +medicijnlepeltje gebruiken, en twee ivoren stokjes. De vrouw des huizes +en ook de gastheer schepten beiden met zoo’n klein lepeltje het +een en ander in verschillende kommetjes en ieder kreeg zoo’n mooi +Chineesch kommetje, zooals wij tehuis op onze buffetten hebben staan, +voor zich. Het leek mij zoo’n raar mengsel en daarom vroeg ik wat +dit alles was. Het was een groote vrucht, den Chineeschen naam weet ik +niet meer, het meest gelijkende op pompelmoes, daarvan wordt de kap +afgesneden, het binnenste uitgehold en dit vermengd met stukjes +varkensvleesch, kip, streepjes van het binnenste van <span class="corr" +id="xd0e6146" title="Bron: bamboo">bamboe</span> (’t geen hier +veel gegeten wordt), meloenzaad, boontjes, deze laatste waren de +vruchtjes van witte leliën, en nog andere roode en groene +vruchtjes meer. Dit alles wordt dan weder in de vrucht gedaan en +gezamenlijk gekookt. Deze heele vrucht wordt op tafel gebracht en +daaruit krijgt elkeen het zijne. Achter elks kommetje stond een heel +klein kopje, waarin soja was gegoten en waarin men zijn tusschen de +stokjes geknepen stukje van het een of ander doopte, alvorens het te +nuttigen.</p> + +<p>Nu begon men te eten. Mrs. Catt en ik deden wanhopige pogingen om +onze stokjes in de hand te houden en daarmede de stukjes van den rommel +in ons kommetje naar den mond te brengen. De vrouw des <span class= +"corr" id="xd0e6151" title="Bron: huizees">huizes</span> hielp mij een +beetje. Ook mrs. Catt kreeg hulp van haar buurman. Wat was ik blij als +ik zoo’n stukje beet had en naar mijn mond had gebracht, <span +class="pagenum">[<a id="pb602" href="#pb602">602</a>]</span>maar ik +vertrouwde mij niet om er eerst mede naar het sojabakje te gaan en het +daar in te dippen, zoo’n lange reis kon ik het niet vasthouden. +De nattigheid, die onder in het kommetje was, werd met het lepeltje +genuttigd. Dat proces ging beter.</p> + +<p>Toen kwam het tweede gerecht. Elk kreeg een schoteltje met gekookte +haai-vinnen. Die smaakten eigenlijk net als gekookte vinnen van andere +visschen, misschien iets slijmeriger, maar men zal wel Chinees moeten +zijn om er het fijne van te proeven. Bij de Chineezen gelden haaivinnen +voor een groote delicatesse. Wij twee hadden onze schoteltjes nog niet +half leeg, toen de anderen reeds lang klaar waren en het volgende +gerecht werd opgediend. Dat leek mij zoo raar, zoo wit vleezig en zoo +slijmerig, dat ik mijn buurman eerst vroeg “wat is dit?” +“Dat zijn kikvorschen,” zeide hij. Ik moet al een heel +bedremmeld gezicht gezet hebben, want oogenblikkelijk liet hij er op +volgen, “maar het zijn geen kikvorschen, die in slooten en +plassen leven, deze worden door de families zelve op de rijstvelden +gekweekt.” Wij hadden ’s morgens zooveel levende kikkertjes +in de markthalletjes aan touwtjes zien bengelen, in gezelschap van +muizen en ratten, dat ik bevreesd de vraag opperde: “Eet men hier +ook muizen en ratten?” “O ja,” was het eenvoudige +antwoord, “muizen, vooral wanneer die een tijd lang goed gevoed +zijn, beschouwen wij als een lekkernij; maar ratten, evenals honden en +katten, worden alleen door de arme menschen gegeten, dat is een grof +voedsel”.</p> + +<p>Ik kon mijn stukjes kikvorsch niet meer naar den mond brengen, +hoeveel moeite ik er ook voor deed. Mrs. Catt had echter haar bordje +reeds leeggegeten, zonder te weten wat het was, toen de gastheer haar +stralend vroeg of zij ook zoo’n liefhebster van kikvorschen was. +In het zuiden van Frankrijk at men alleen de achterpooten, maar de +ruggen waren juist het lekkerst. Mijn lieve, goede reisgezellin had een +oogenblik moeite haar maaginhoud binnen te houden, en kon met geen +mogelijkheid van het verdere diner nog iets nuttigen. En toen kwam +juist het fijne. Ieder kreeg een schoteltje met hartjes en levertjes. +Men zeide mij, dat het de hartjes van nachtegalen waren, maar ik wil +hopen, dat zij van minder edele vogeltjes afkomstig zijn. Daarna werd +de <span class="pagenum">[<a id="pb603" href= +"#pb603">603</a>]</span>pièce de résistance opgediend. +Elk kreeg weder een bakje, zooals in het begin, driekwart gevuld met +rijst, lekker korrelig gekookt. In ’t midden van de tafel werden +een dozijn grootere bakken gezet, elk gevuld met iets anders. Dat was +een formeele rijsttafel, maar zonder de sambals. Geen enkele kruidenij +werd aan tafel gebruikt en door niemand werd iets gedronken. Er stond +trouwens geen glas en geen drinken.</p> + +<p>Elkeen pakte nu met zijn stokjes, waarmede al het voorgaande gegeten +was, uit de verschillende bakjes wat hij of zij wilde hebben en at dat +met de rijst. Mijn buurman bediende mij. Ik vroeg alleen een stukje +eendvogel, wat hij met zijn stokjes op mijn rijst deponeerde, en toen +hij mij nog wat wilde geven, vroeg ik een gebakken ei. Maar, o, wee, +toen ik dat in mijn bakje had, zag ik, dat het een ei met een kuikentje +was. Onze Chineesche tafelgenooten verorberden zoo’n gevuld ei +met bijzonderen smaak, ik vergenoegde mij met een beetje van mijn +stukje eend te eten en wat rijst uit het bakje in mijn mond te +schuiven. Dat is eigenlijk het eenig wat de <span class="corr" id= +"xd0e6164" title="Bron: Chineeezn">Chineezen</span> heel onsmakelijk +doen, het eten van rijst met de stokjes. Zij kunnen de rijst niet met +de stokjes pakken, daarom zetten zij het bakje aan den mond en schuiven +de rijst met de stokjes naar binnen. Het leek heel veel op slobberen. +Messen worden aan tafel niet gebruikt, alles wordt in de keuken zoo +klein gesneden, dat men het zoo kan eten. Zij vinden het zeer +onbeschaafd van de Europeanen om zich aan tafel van messen te bedienen. +Voor toespijs kregen wij een heel dun rijstkoekje met een stukje vette +ham er boven op. Daarna kreeg elkeen weder een klein kopje thee en +daarmede was het diner afgeloopen. In de binnengalerij stonden vruchten +en zoetigheidjes op tafel; ieder bediende zich zelf daarvan.</p> + +<p>Weldra was het acht uur en toen vroeg de gastheer ons of wij plezier +hadden met het heele gezelschap mede naar een theater te gaan, waar een +echt Chineesch stuk, uit het Chineesche volksleven gegrepen, door +amateur-artisten gegeven zou worden. Wat konden wij meer wenschen! +Voordat wij de woning echter verlieten, bood de vrouw des huizes, door +middel van haren man, ons elk een paar ivoren, met zilver gemonteerde, +stokjes aan, als aandenken aan ons eerste Chineesche diner. Zij had in +elk glazen doosje haar miniatuurkaartje gelegd, in de hoop, dat wij +haar nooit zullen vergeten <span class="pagenum">[<a id="pb604" href= +"#pb604">604</a>]</span>en haar nog eens van ons zullen laten hooren. +Van alles wat ik van deze reis mede naar huis zal brengen, zal niets +zoo’n waardevol souvenir voor mij zijn, als deze twee stokjes, +omdat zij mij telkens weder den dag zullen te binnen roepen, die van +onze geheele reis de merkwaardigste is en die mij China en de +jong-Chineezen zoo van nabij heeft leeren kennen.</p> + +<p>Het stuk, dat opgevoerd zou worden, gaf ons een blik in toestanden, +zooals die vóór de revolutie in China heerschten en die +nu gaandeweg aan het verdwijnen zijn. Het was het huiselijk leven van +een mandarijn, die zich verrijkt had met de zuur verdiende gelden van +het arme volk. Hij is nu oud, verkoopt zijn plaats aan een collega en +vertrekt met zijn gezin naar elders. Zijn eenige zoon is een groot +speler, besteelt zijn vader en verliest al het geld van papa. De oude +mandarijn sterft van verdriet. Als de zoon geen geld meer bezit om te +spelen, verkwanselt hij zijn zusje aan een slecht befaamd huis en ten +slotte hangt hij zichzelf op. De moraal van het stuk: onrechtmatig +verkregen goed gedijt niet. Dat lag er dik op. Het gaf ons echter een +blik in zoovele huiselijke zaken in China, waarvan men wel leest, maar +die men anders nooit voor oogen krijgt en het werd meesterlijk gespeeld +door jonge studenten, die het opvoerden ten voordeele van de kas der +politieke vereeniging, waartoe ook zij behooren.</p> + +<p>In het eerste tooneel zien wij den ouden mandarijn met zijne dochter +en de vrouw van zijn zoon. Ieder der huisgenooten heeft een eigen +bediende, die hem of haar als een schaduw volgt en als zij stil zitten, +onophoudelijk koelte met een waaier toe wuift. Dan komt de zoon tehuis, +die voor zijn vader kruipt, maar zijn vrouw en zuster als een tyran +behandelt. Daarna ontvangt de vader bezoek van een anderen mandarijn, +die in rang beneden hem staat en wij zien de verschillende +plichtplegingen van deze twee tegenover elkander. Dan licht de eerste +zijn opvolger in hoe hij de <span class="corr" id="xd0e6175" title= +"Bron: 100,000">100.000</span> dollars, die hij hem voor de plaats +betaald heeft, gemakkelijk in korten tijd weder uit het volk kan +terugwinnen. Dat gaf natuurlijk menig staaltje van brutale uitzuigerij +van deze Manchu-ambtenaren te zien en te hooren.</p> + +<p>In het tweede bedrijf heeft de vader bemerkt, dat zijn zoon hem +besteelt en het geld in speelhuizen verliest. Een typische scène +tusschen vader en zoon, waarbij de vader zich zoo <span class= +"pagenum">[<a id="pb605" href="#pb605">605</a>]</span>opwindt, dat hij +neervalt, ziek wordt en sterft. De dokter-kwakzalver komt aan het +ziekbed en verricht hocus-pocus-kunstjes. De vader sterft en alle +formaliteiten, die bij zoo’n dood voorvallen, zien wij gebeuren. +De priester komt, de duivel wordt verbannen, de familieleden komen, de +begrafenis wordt voorbereid en alles wordt zoo aanschouwelijk +voorgesteld, alsof het in werkelijkheid plaats vindt.</p> + +<p>In het derde en laatste bedrijf is de zoon reeds geheel verarmd, +zijn schuldeischers maken het hem lastig, de <span class="corr" id= +"xd0e6184" title="Bron: bruidschat">bruidsschat</span> van zijne zuster +heeft hij ook reeds verkwanseld en dan komen een paar kerels hem geld +voor dat zusje zelf aanbieden. Hij hoopt met dat geld zijn verloren +kapitaal terug te kunnen winnen, zijne zuster zal hij dan weder +bevrijden en zoo brengt hij zijn geweten tot zwijgen en stemt met den +koop in. Het meisje wordt dan gesluierd, aan armen en voeten gebonden +en medegevoerd. Nauwelijks is zij weg of andere schuldeischers komen +hem het pas ontvangen geld afhandig maken tot hij geen cent over heeft +en radeloos hangt hij zich dan op. Wij krijgen dan een geheel ander +beeld van wat voorvalt in het huis van een zelfmoordenaar.</p> + +<p>Mrs. Catt en ik hadden elk een jongmensch naast ons zitten, die ons +telkens de vertaling gaf van hetgeen de acteurs zeiden, zoodat geen +woord van het geheele stuk verloren ging. Van het begin tot het eind +waren wij door het stuk en het spel der jongelieden geboeid, wij +gevoelden ons geheel tehuis in de wereld, die ons daar vertoond +werd.</p> + +<p>Om ruim elf uur was het stuk afgeloopen, waarna onze beide jonge +cavaliers ons in het private stoombootje van onzen gastheer over de +rivier naar het hotel brachten. Het was een prachtige sterrenhemel, van +vele schepen werden weder goede en booze geesten aangenaam bezig +gehouden, kleine bootjes met Boeddhistische nonnen en andere met +monniken zwierven op het water rond, om de watergoden te heiligen, de +eentonige Chineesche muziek werd van verschillende schepen gehoord, tal +van kleine vaartuigjes met gekookte rijst, gebakken of gekookte visch, +vruchten en andere etenswaren gondelden tusschen de groote schuiten +door om nog wat te verkoopen, de hel verlichte stad bood een +phantastisch beeld, dit alles stemde ons met een dankbaar gevoel en dit +prachtig slot aan zoo’n heerlijken dag maakte ons overgelukkig. +<span class="pagenum">[<a id="pb606" href="#pb606">606</a>]</span></p> + +<p>Toen wij ten slotte in het middernachtelijk uur op onze kamer +aangekomen waren, keken wij elkander eens goed aan en riepen uit: Wat +een onvergetelijke dag! Maar, vroegen wij ons af, zal men ons willen +gelooven, als wij onze lotgevallen van dezen eenen dag ook nog zoo +eenvoudig mogelijk beschrijven? Zal iemand, die niet hier is geweest, +die de Chineesche toestanden niet kent, onze beschrijving van het diner +en alles wat er opgediend werd voor waarheid aannemen? Zal men +realiseeren wat het beteekent, dat wij tweetjes hier in deze stad, die +nog in staat van beleg verkeert, twee dagen lang hebben rondgedwaald om +vrouwenkiesrecht en vrouwen-parlementsleden op te sporen en die niet +alleen hebben gevonden, maar zelfs met deze Cantonneesche +vrouwen-raadsleden hebben gesproken en met eenigen gedineerd en dat +terwijl zelfs in Canton doktoren, leeraren, de hotelier, vele +zendelingen en anderen ons niet eens wisten te vertellen, of er zulke +vrouwen, eenig in haar soort, in deze stad bestonden en waar het gebouw +is, waar de raadszittingen worden gehouden? Van den heer Tze Yin Pak +hebben wij nu aanbevelingen mede gekregen voor partijgenooten in +Shangai, Nanking en Peking, waardoor wij direct in aanraking zullen +komen met de personen, die wij vóór alles willen leeren +kennen. Treffen wij toevallig dr. Sun ergens aan, dan zullen wij ons +bij hem aandienen, want hij weet van onze komst en de heeren wisten ons +bepaald te verzekeren, dat dr. Sun ons gaarne zal willen spreken.</p> + +<p>Ondertusschen zijn wij nu weer in Hongkong teruggekeerd, na een +prachtigen tocht over de schilderachtige Paarlrivier. Van deze +boottochten hoort men hier nooit zoo heel veel gewagen, doch inderdaad +leveren zij meer natuurschoon en meer bezienswaardigs op dan een tocht +langs den Rijn of den Donau, of welke andere bekende Europeesche +rivier.</p> + +<p>Morgen willen wij naar Shangai vertrekken en daar zullen wij +vernemen, of het mogelijk is, dat wij naar Peking opgaan. Heel +gemakkelijk zullen wij ons niet laten uit het veld slaan, want wij +hopen te zeer Nanking en Peking te kunnen bezoeken. Voor den tocht naar +Canton had men ons ook zoo bevreesd gemaakt, ieder vertelde, dat wij +kans hadden er niet van terug te keeren en nu verheugen wij ons zoo, +dat wij het plan hebben doorgezet. Maar toch zullen wij voorzichtig +zijn, want <span class="pagenum">[<a id="pb607" href= +"#pb607">607</a>]</span>de toestanden veranderen hier bij den dag. Toen +wij in Canton waren, werd daar nog heel licht over het doodschieten van +de twee generaals, leden van de Tung Ming Hui, gesproken en hier +vernemen wij, dat de Nationale Raad en zelfs de Tung Ming Hui den +president Yuan om opheldering hebben gevraagd en als die ophelderingen +niet voldoende zijn er dan een leger naar Peking zal worden gezonden en +daar de strubbelingen opnieuw zullen beginnen.</p> + +<p>Ondertusschen rust op mij nog de taak om een beknopte beschrijving +te geven van de allerzonderlingste stad Canton en van alle +merkwaardigheden, die wij er zagen. Daaraan zal ik den volgenden brief +wijden, want dit pakket moet heden verzonden worden.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">V.</h3> + +<p>Zooals ik reeds schreef, de stad Canton is de allerzonderlingste +stad, die men zich denken kan. Verbeeldt u een stad van 2½ +à 3 millioen inwoners, een viermaal grootere bevolking dan de +stad Amsterdam, geheel bestaande uit straatjes, nauwelijks een paar +meter breed, waar alleen de zonnestralen zouden kunnen doordringen als +de zon zoo hoog aan den hemel staat, dat zij hare stralen verticaal +naar beneden zendt, maar op dat uur van den dag ziet men van +weerskanten van boven de huizen een mat rolgordijn uitspannen, om die +enkele stralen op te vangen. Deze nauwe straatjes schijnen nog nauwer +dan zij in werkelijkheid zijn, omdat elk huis een winkeltje is en deze +winkeltjes alle hun naam en kwaliteit en wat de Chineesche letters meer +mogen uitdrukken op lange, breede geverniste planken, die aan de +intrede van het winkeltje naar de straat uitsteken of op breede linnen +strooken, die in de lucht wapperen, hebben aangegeven. Deze planken of +linnen banden zijn rood, groen of geel geschilderd en in sterk +contrasteerende kleuren is de naam en reclame aangebracht. Sommige van +deze straatjes zijn een mijl lang en bijna alle bevatten slechts +één soort winkeltjes, waartusschen dan hier en daar een +restauratie of een tempel, soms een schooltje gevestigd is. Men heeft +de schoenmakersstraat of straten, de zilversmeden, de zijdeverkoopers, +de straat waar zijden of ander borduursel verkocht wordt. In al die +straten krioelt het den <span class="pagenum">[<a id="pb608" href= +"#pb608">608</a>]</span>geheelen dag van menschen; als men, zooals wij, +een heelen dag de stad van alle kanten doorkruist heeft, dan krijgt men +het gevoel die millioenen menschen vrijwel allen gezien te hebben. In +Caïro, Damascus en andere steden, heeft men een gedeelte van de +stad, de bazaar, dat een beetje aan Canton doet denken, maar hier +bestaat een stad met viermaal zooveel inwoners als Amsterdam, geheel +uit zulke straten. Op verschillende plaatsen wordt de stad door kanalen +of grachten, die in de rivier uitmonden, doorbroken en op die plaatsen +doet zij iets aan Venetië denken, maar toch is het weder anders, +want op deze kanalen, hoe nauw zij ook zijn, heerscht een levendigheid +en vertier, die men elders mist.</p> + +<p>In het begin gevoelt men zich totaal van streek, in deze nauwe +straatjes, te midden van een zoo vreemd volk, met zulke vreemde +gewoonten; men drukt den zakdoek voor den mond om de lucht niet in te +ademen en de onwelriekende geuren niet op te snuiven en men vraagt zich +verwonderd af, hoe de menschen hier kunnen leven en tieren. Maar weldra +raakt men aan deze omgeving gewend, men laat zich kalm uren lang door +deze drukke, schreeuwende menigte voortdragen en tracht aan beide +zijden tegelijk uit te kijken, om toch vooral zooveel mogelijk van +alles wat rondom geschiedt in zich op te nemen. O, wat had ik in Canton +gemakkelijk voor een paar dozijn oogen werk gevonden, mijne simpele +twee konden het in den regel alleen niet af; de dragers moesten nu en +dan even staan blijven om mij tijd te geven naar beide zijden, voor en +achter en naar onder en boven te kijken.</p> + +<p>De marktplaatsen,—bijna elke lange straat begint en eindigt +met ’n marktplaats—waren het onaangenaamste om te +passeeren. De meest afzichtelijkste en onsmakelijkst opgemaakte dingen +worden daar verkocht, terwijl de reuk, die deze dingen verspreiden, +ongenietbaar is. Levende ratten en muizen en kikvorschen heb ik in mijn +vorig schrijven reeds vermeld, stukken bloedig vleesch dat een uur in +den wind stonk en visch, die met bloed is overgoten om het frisch te +doen uitzien, en zulke walgelijke dingen zag men daar. Alleen de +vruchten- en groentenstalletjes zagen er goed uit. De overheid in +Canton, dat zijn nu de 120 jonge mannen en vrouwen, die den Raad +uitmaken, heeft reeds het besluit genomen om deze primitieve +marktplaatsen op te heffen en zestien markthallen, <span class= +"pagenum">[<a id="pb609" href="#pb609">609</a>]</span>rondom de stad, +maar buiten de nauwe straatjes gelegen, te bouwen. De stad zal rondom +uitgebreid worden, de wallen geslecht en daarbuiten zal men trachten +breedere straten, met moderne huizen, aan te leggen. De familie Tze +Pak, waar wij gedineerd hebben, woont nu reeds buiten de oude stad.</p> + +<p>Ieder winkeltje is tegelijkertijd de werkplaats, waar het te koop +gebodene gemaakt wordt. Men kan, als men wil, van het begin tot het +einde zien, hoe hetgeen men koopt, gefabriceerd is. En in elk winkeltje +ziet men een hoekje of plaatsje met een kastje, waarvoor een lichtje +brandt of een stokje staat te rooken. In dit kastje worden de geesten +bewaard van de dierbare afgestorvenen. Dat wil zeggen, de eene geest, +dien men mede naar huis neemt. Een Chinees bezit nl. drie geesten. Als +hij sterft gaat er één regelrecht naar den hemel of de +hel, al naardat hij het hier op aarde gemaakt heeft, een er van neemt +hij mede in de kist en de derde wordt door de nabestaanden opgevangen +en in een zeer kunstig gesloten doosje bewaard. Dat doosje wordt thuis +in een kastje gezet, expresselijk en alleen voor dat doel dienende, +zoodat de geest dagelijks verheerlijkt of geheiligd kan worden. Al is +de overledene nog zoo’n onaangenaam mensch geweest en elkeen +eigenlijk blijde was dat hij het heden met het hiernamaals verwisseld +heeft, dan nog doet men na zijn dood alles om zijn geest tevreden te +stellen en in een goed humeur te houden. Alle ongeluk in zaken, alle +ziekten, alle huiselijke onaangenaamheden, worden altijd op rekening +van de geesten van afgestorvenen geschoven, die over gebrek aan +toewijding ontevreden zijn.</p> + +<p>Op een oogenblik, dat wij juist een hoek van een straat zouden +passeeren, moesten onze dragers even stilstaan, omdat er een groote +lange processie voorbij toog. Het gold een begrafenis, d.w.z. het lijk +werd naar “de doodenstad” gebracht, waarover later. +Vóór de lijkkist, die door 12 man gedragen werd, liep een +man met een voorgebonden zak, waaruit hij onophoudelijk ronde stukjes +zilverpapier naar beide zijden van de straat strooide. Op onze vraag +wat dat beteekende, vernamen wij, dat die stukjes papier verbeelden +geld te zijn. Hij koopt met dat geld de geesten van de straat om, +zoodat zij de ziel van den doode, die in de kist het lijk <span class= +"pagenum">[<a id="pb610" href="#pb610">610</a>]</span>vergezelt, +ongestoord zullen laten passeeren. Al de volgelingen van het lijk waren +in oranjegele draagstoelen gezeten; de vrouwen droegen alleen een groot +wit jakje over hunne gewone kleeding en een dito doek los over het +hoofd gelegd. Mannen zagen wij niet bij den stoet. Dat was een bewijs, +dat er een vrouw begraven werd. Mannen vinden het niet noodig het lijk +hunner vrouwen naar het doodenhuis te begeleiden. Als een vrouw sterft, +kan zij hem in niets meer van dienst zijn, over hare begrafenis maakt +hij zich niet druk. Somtijds trouwt hij denzelfden dag reeds met een +ander.</p> + +<p>Laat men niet vergeten, dat er een oud- en een jong-China bestaat. +Verreweg het grootste deel van de bevolking behoort nog tot oud-China; +het kleiner deel, jong-China, heeft gebroken met tal van oude gewoonten +en gebruiken, dat tracht zooveel mogelijk Europa, of nog liever +Amerika, na te volgen. De menschen, waarmede wij in nauwer contact zijn +gekomen, en verder waarschijnlijk zullen komen, behooren allen tot +jong-China. Zoo kon het ook gebeuren, dat in het gezin van den heer Tze +Pak, de vrouwen mede aan tafel zaten, in een ouderwetsch Chineesch +gezin eten de mannen alleen en daarna pas de vrouwen.</p> + +<p>De oranje-gele kleur van de draagstoelen, waarin de volgelingen van +dien lijkstoet gezeten waren, toont aan, dat de familie tot den +Boeddhistischen godsdienst behoort. Er zijn niet veel Boeddhisten meer +in China. In het volkrijke Canton zijn er slechts eenige duizenden. +Verreweg het meerendeel der bevolking is Confucionist. Dit schijnt, +vooral voor de mannen, een zeer gemakkelijk geloof te zijn. De mannen +behoeven slechts den god van den oorlog en den god van den rijkdom te +heiligen, dan zal het hun goed gaan; de vrouwen hebben daarentegen tal +van goden te ontzien, voor alle zaken hebben zij een afzonderlijk +godje, dat zij bewierooken, met gekleurde papieren poppetjes vermaken +en met zilverpapier omkoopen.</p> + +<p>Het Boeddhisme is hier evenwel evenals op Ceylon zeer vervalscht; +van het zuivere Boeddhisme, zooals wij dat in Rangoon zagen, is hier +niet veel meer over. Het heeft hier geheel zijn philosophisch karakter +verloren en een zuiver afgodendienst-vorm aangenomen.</p> + +<p>Wij bezochten eenige voorname Boeddhisten-tempels. De <span class= +"pagenum">[<a id="pb611" href="#pb611">611</a>]</span>dwaaste van alle +is wel de tempel der 500 genieën. In dezen tempel zijn 500 +levensgroote vergulden mannenbeelden, de discipels van Boeddha +voorstellende. Er waren er met duidelijk Hindoe-type en met Chineesch +type en één Italiaan. Elk van deze beelden gaf door +houding en gebaren te kennen, wat soort discipel hij was. Boeddha zelf +wordt in dezen tempel en de andere tempels die wij zagen geheel anders +uitgebeeld dan de Burma-Boeddha. Hier is hij een vette, vroolijke +dikzak, die het liefst met zijne kinderen speelt. De wijsgeer in hem +raakt hier heelemaal op den achtergrond.</p> + +<p>De tweede belangrijke tempel dien wij bezochten was de tempel der +vijf genieën. Hier waren maar vijf mannetjes, maar ’t waren +de vijf, die op rammen door de lucht waren komen vliegen en in Canton +waren neergedaald. De versteende rammen liggen aan hunne voeten; maar +ik betwijfel of iemand, zelfs met de sterkst werkende fantasie, uit +deze steenklompen rammen kan herkennen. Deze tempel bevat een +merkwaardige klok, die heel hoog in de lucht hangt en bijna niet in +beweging kan worden gebracht. Deze klok is daar door de vijf +genieën duizenden jaren geleden aangebracht, ter waarschuwing als +de stad een ongeluk dreigt. Als die klok geluid geeft, dan volgt er +gewis een of ander onheil. Tal van verhalen zijn daarvan in omloop, het +een al griezeliger dan het ander. Den laatsten keer dat er geluid uit +deze bel kwam, was in den laatsten oorlog met Engeland. Een Engelsche +kogel raakte de bel, de heele omgeving hoorde het geluid, waarop de +Chineezen zich maar gauw overgaven, toch wetende, dat nu ongeluk hun +boven het hoofd hing.</p> + +<p>Er is ook een tempel aan een medicinischen god gewijd. Die god +geneest niet alleen alle bestaande ziekten, maar oefent ook alle macht +uit over toekomstige ziekten. Men kon vroeger een bakje vuil water voor +veel geld van hem koopen, dat gedronken, alle bestaande en komende +kwalen als met een tooverslag het veld doet ruimen. De tegenwoordige +regeering heeft echter aan dit gevaarlijke zaakje der priesters paal en +perk gesteld.</p> + +<p>De aardigste en kleinste tempel dien wij zagen is aan Boeddha zelf +gewijd. Drie groote beelden van Boeddha, het verleden, heden en de +toekomst voorstellende, stonden in het midden van den tempel. Er was +echter ook een heilige kast, geheel <span class="pagenum">[<a id= +"pb612" href="#pb612">612</a>]</span>van zilver, die bevatte een +reliquie van Boeddha. Het was de nagel van een van zijn teenen!!! +Pelgrims komen eens in het jaar om dat waardevolle ding te +verheerlijken.</p> + +<p>En zoo waren er nog tal van tempels, zonder eenige architectonische +bijzonderheid, noch mooi beeldhouwwerk of van andere artistieke waarde. +Men zegt, dat er meer dan 2000 tempels in Canton zijn. Ook de tempels +der Confucionisten zijn de moeite van een beschrijving niet waard. Zij +zien er alle even vuil en vies uit, niemand schijnt zich van een +schoonmaak iets aan te trekken. In de voorhal van sommige tempels wordt +gewoonweg een zaakje uitgeoefend of heeft een of ander werkman een +tijdelijke werkplaats gemaakt.</p> + +<p>Eén groote, hooge pagoda is nog in Canton; die wordt echter +niet meer gebruikt; hij ziet er erg schilderachtig uit, doordat hij in +den loop der tijden van onder tot boven begroeid is met gras en ander +groen.</p> + +<p>Meer merkwaardig dan mooi is de Clepsydra of de waterklok. Men +vertelde ons, dat er slechts twee zulke klokken op de wereld bestaan, +waarvan dan een in Peking en een in Canton is. Lang voor men van +klokken ooit iets vernomen had, heeft een geniaal Chinees den dag en +nacht in tweemaal twaalf uren verdeeld en een waterklok gemaakt, +bestaande uit vier boven elkaar staande bakken. De bovenste bak wordt +vol water gegoten en deze laat langzaam het water in de tweede lekken. +Vandaar gaat het naar de derde en eindelijk komt het in de vierde bak. +Als de onderste bak een zekere hoeveelheid water bevat, is het +één uur, wat men buiten kan aflezen, en zoo vervolgens +elk uur verder. Vroeger stond een wacht bij die klok, die elk uur dat +verstreken was, luide in de stad verkondigde, zoodat de heele bevolking +kon weten hoe laat het was. Men zegt, dat de arme menschen nog steeds +deze klok als hun tijdmeter gebruiken.</p> + +<p>Wij brachten ook een bezoek aan de doodenstad. Dat is een groot +steenen gebouw even buiten de stad gelegen. Er zijn 200 kamertjes in +deze woning, die door een gordijn kunnen worden afgesloten. In al die +kamertjes staat een groote doodkist, de een mooier dan de ander. Als +iemand sterft, dan moet hij na 24 uren begraven worden. Dat is een te +korte tijd voor de familieleden om een goed graf te vinden. Want niet +elk stuk grond is geschikt om een lijk te herbergen.... <span class= +"pagenum">[<a id="pb613" href="#pb613">613</a>]</span>De grond mag niet +te vochtig zijn, er mogen geen wormen of ander ongedierte huizen. Fung +<span class="corr" id="xd0e6249" title="Bron: Sui">Shui</span> mag er +niet heerschen en zoo meer. Ook mogen er geen boomen groeien, want +bladerengeritsel maakt de geesten zenuwachtig. Het liefst begraven de +Chineezen hunne dooden tegen een hellenden, rotsigen bergwand. +Zoo’n grafplaats wordt met groote zorg gekozen en dikwijls zeer +duur betaald.</p> + +<p>Zoolang men er nu nog niet in geslaagd is een geschikt graf te +vinden, bewaart men de dooden in een van de kamertjes in de doodenstad. +Voor drie maanden moet de huur van zoo’n kamertje te voren +betaald worden, ook al verwijlt het lijk er korter. Die huur bedraagt +tusschen de 5 tot 2000 dollars. Zoo’n kamertje wordt nu, zoolang +het lijk er vertoeft, echt gezellig ingericht. Er worden door de +familieleden een tafel en stoelen naar toe gebracht, de wanden worden +behangen met op rijstpapier geschilderde figuren, mooie Chineesche +vazen worden in de hoeken gezet, versche bloemen worden dagelijks +aangebracht en elken morgen wordt een kommetje versch gemaakte thee op +tafel voor de kist gezet, zoodat de geest, zoo noodig, zijn dorst kan +lesschen. Sommige van deze kamertjes, waarin een rijke doode vertoefde, +zagen er zeer weelderig en smaakvol uit.</p> + +<p>Deze doodenvereering verliest echter alle poëzie, als men er de +reden van verneemt. Het is niet de ware vereering. Men wordt niet door +liefde en aanhankelijkheid voor den doode gedreven, alleen vrees dat de +geest van den doode onheil zal aanbrengen doet de overlevenden alles +doen om den geest aangenaam te stemmen. Elke Chinees tyranniseert zijn +familie na zijn dood veel meer dan hij ooit in zijn leven bij machte is +geweest te doen. Dat geloof aan het werk der geesten is algemeen +verbreid en zelfs onder de verlichtste menschen bestaat altijd nog een +twijfel; zij vinden het maar raadzaam de geesten der dooden te +vereeren, men kan nooit weten. Gelukkig blijven zulke geesten niet +eeuwig bestaan, na 16 jaar komen zij op de aarde terug in een lager of +een hooger wezen, naar gelang zij het vroeger op aarde gemaakt hebben. +Als een vrouw erg goed heeft opgepast, komt haar geest als man terug; +een man wordt voor straf in een vrouw herschapen. De laagste vorm +waarin men kan terugkeeren is een worm. <span class="pagenum">[<a id= +"pb614" href="#pb614">614</a>]</span></p> + +<p>Met een zeker welbehagen bracht de gids, ook zonder dat wij het +wenschten, ons naar het gevangenisgebouw. Dat is het treurigste wat men +zich denken kan. Vele mannen en vrouwen, gezamenlijk in groote cellen +van zware ijzeren pijlen, geheel gelijkende op wilde beestenhokken, +ongewasschen, ongekamd, in lompen, met de afzichtelijkste huidziekten, +worden daar weken en maanden, soms voor de minste kleinigheid, voor een +ieder zichtbaar, gevangen gehouden. Men zegt, dat het pijnigen en +kwellen der gevangenen onder deze regeering over heel China is +afgeschaft, maar van zeer bevoegde zijde vernamen wij, dat het toch nog +geregeld hier en daar wordt toegepast. Het door de straten van de stad +voortdrijven van een armen gevangene, dien men zware ijzeren gewichten +aan de beenen heeft gebonden, en wiens rug, zoodra hij staan, blijft, +met een gloeienden ijzeren bout van een achter hem loopenden vent in +aanraking komt, wordt nog dagelijks vertoond. En menschen met een +breede, houten, vierkante schijf, voorzien van een gat, waar het hoofd +net tusschen past, uren lang in de zon laten staan branden, zonder dat +zij met hunne handen hun gezicht kunnen bereiken, was nog niet zoo heel +lang geleden zelfs in Hongkong gezien. Gelukkig werd ons dat gezicht +bespaard en ook zagen wij op den executiegrond geen menschen met +afgesneden hoofd liggen. Tot nog voor zeer kort werden er dagelijks +vele lieden in Canton onthoofd en dat wel op de meest primitieve wijze. +Met een gewoon groot mes werden hun gewoon de koppen afgesneden op een +voor een ieder zichtbaar stuk grond en dagen lang bleven de onthoofde +lichamen daar liggen. Nu past men een beschaafder methode toe; men +neemt de gevangenen mede even buiten de stad en schiet hen dood. Ons +werd verteld, dat er kort geleden op één dag 50 +stadgenooten in Canton waren doodgeschoten, doch als regel helpt men +dagelijks niet meer dan tien tot twaalf naar de andere wereld. Dat de +Jong-Chineezen verbetering van het strafwezen op hun program hebben is +dan ook geen weelde.</p> + +<p>Terwijl wij in alle tot dusver geziene Oostersche landen den indruk +kregen dat het Oostersch klimaat de menschen, ook de inboorlingen, +traag en lui maakt, bieden de Chineezen een geheel ander beeld. +Onwillekeurig verkrijgt men in China de overtuiging, dat de Chineezen +het nijverste volk der aarde <span class="pagenum">[<a id="pb615" href= +"#pb615">615</a>]</span>zijn. Den geheelen dag, van ’s morgens +tot ’s avonds, zagen wij nooit een plek waar de mannen of vrouwen +lui neerzaten of lagen te slapen. Den geheelen dag waren allen druk in +de weer, alles met een zenuwachtigen haast doende; zelfs toen wij velen +midden op den dag in de open restauraties hun middagmaal zagen +nuttigen, schenen zij ook dit met denzelfden haast te doen. Zij +verdienen den naam, de werkbijen van de wereld te zijn.</p> + +<p>Er zijn in Canton wel barbierswinkeltjes, open als alle winkeltjes, +maar die zijn niet druk gefrequenteerd, want de meeste Chineezen gunnen +zich geen tijd om van hun werk naar den barbier te gaan; vlugger gaat +het, als de barbier bij hen komt. Overal ziet men dan ook midden op de +straat een barbier zijn werk verrichten. Barbier is eigenlijk een zeer +verkeerde naam voor deze beroepslieden, want bij een Chinees valt er +niet veel te scheren. De meeste Chineezen hebben gladde, baardelooze +gezichten. Eerst op ouderen leeftijd, zooals ook bij ons sommige +vrouwen, beginnen bij den Chinees onder den neus en aan de kin wat +haarstoppels te groeien. Maar geen Chinees zal zich die lang gewenschte +teekenen van manbaarheid laten afscheren. Daar is hij veel te trotsch +mee; met zorg worden die wijd uiteen geplante, stekelige borsteltjes +gekweekt. De barbier heeft dan ook in den regel alleen het hoofdhaar te +verzorgen, dat, nu de Chineezen hun staart hebben verloren, op +Europeesche wijze gemillimeterd wordt. Bij vele oudjes, waar het +hoofdhaar niet meer zoo vlug aangroeit, verraadt een zekere rare plek, +op het midden van het hoofd, nog zeer sterk waar de staart gezeten +heeft. Hoewel er in China nog wel enkele <span class="corr" id= +"xd0e6265" title="Bron: staartmenscehn">staartmenschen</span> zijn, +hebben wij toch in heel Canton geen enkelen staart gezien. Dat kenmerkt +eenigszins de stad.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">VI.</h3> + +<p>Nu zit ik voor het eerst op een Amerikaansche boot, die ons van +Hongkong naar <span class="corr" id="xd0e6273" title="Bron: +Shangaï">Shanghaï</span> zal voeren. Dit is een van de kleine +booten, die tusschen San Francisco en Hongkong varen, een die elk +tusschen gelegen havenplaats aandoet. De boot is stampvol, alle hutten +zijn tot het uiterste bezet, wij tweeën mogen blijde zijn, dat men +ons samen in een hut heeft <span class="pagenum">[<a id="pb616" href= +"#pb616">616</a>]</span>geplaatst en geen derde persoon bij ons heeft +ondergebracht.</p> + +<p>Vóór wij Shangaï Dinsdagmorgen verlieten +ontvingen wij nog eerst een bezoek van den heer Volpicelli, den +consul-generaal voor Italië, in Zuid-China. Deze heer was ons in +Canton zeer van dienst geweest en nu kwam hij ons eenige +introductiebrieven brengen voor zijne vrienden in verschillende steden +van China, die wij waarschijnlijk zullen bezoeken. Hij vertelde ons, +dat Zaterdag, een paar uur nadat wij Canton verlaten hadden, daar een +opstand was uitgebroken, grooter en ernstiger dan er gedurende de +revolutie was geweest. Een groote menigte rebellen had het huis van den +gouverneur omringd en dreigden al de binnen de poorten zich bevindenden +te dooden. Tegelijkertijd werd ook het raadsgebouw omsingeld, doch daar +er des Zaterdags geene zittingen gehouden worden, konden zij daar niets +uitvoeren, Vele dooden zijn er weder van weerszijden gevallen; +misschien zijn er van onze pas gemaakte vrienden wel onder de +gesneuvelden, doch toen mr. Volpicelli Maandagavond de stad verliet, +scheen het hem toe, dat alles weder tot rust was gebracht. Deze heer, +die reeds meer dan 30 jaar in China woont en het heele land en zijne +bevolking kent, gelooft niet aan het voortbestaan van deze +republiek.</p> + +<p>Hoewel deze boot, de Persia, aan zindelijkheid niets te wenschen +overlaat en ook alle comfort aanbiedt, die men op zoo’n kleine +boot van nog geen 3000 ton verwachten kan, is het toch geen schip, dat +mijne Amerikaansche reisgezellin met nationalen trots vervult. Dat men +zich op Amerikaanschen bodem bevindt, bemerkt men dadelijk. In het +midden van de eetzaal staat een enorm groot vat met gedistilleerd +ijswater. Ieder kan zich daaruit naar believen bedienen. Een Amerikaan +zonder ijswater is niet denkbaar. IJswater is het grootste gemis, wat +zij op reis in vreemde landen lijden, ’s Morgens, +vóór zij iets anders nuttigen, drinken zij een groot glas +ijswater en verder den geheelen dag en bij alle maaltijden. Maar +overigens zijn zij matige drinkers. Op de Persia, met zijn ruim 60 +eerste klasse passagiers, voor verreweg het grootste deel mannen, ziet +men den geheelen dag geen sterken drank gebruiken. Rooken doen zij +evenwel als schoorsteenen. Nauwelijks had de boot Dinsdagmiddag de +haven van Hongkong verlaten of de Bridge-tafeltjes werden in gereedheid +gebracht. Als men <span class="pagenum">[<a id="pb617" href= +"#pb617">617</a>]</span>niet in de eetzaal is om te eten, of in de hut +om te slapen, dan speelt men bridge. Hoe kan het, in gezelschap van +Amerikanen, anders. Maar ’t is goed, dat dit spel een beetje +afleiding geeft, anders zouden er velen zeeziek zijn. De zee is zoo +onstuimig, dat het onmogelijk is de gewone dekspelen te doen. Zelfs de +kapitein moet met zeemansbeenen loopen, om zich staande te houden, als +hij zich van het eene eind van het schip naar het andere begeeft.</p> + +<p>31 Aug. Tot zoover was ik Woensdag den 28sten Augustus om 6 uur +’s avonds met mijn geschrijf gekomen, toen ik mij niet langer +staande, of juister gezegd, zittende kon houden. De passagiers, die op +het dek waren, waren langzamerhand allen naar binnen gestuurd en de +uitgangen afgesloten. In de hutten, eetzaal en salon werden de +patrijspoortjes dicht gedaan. Overal heerschte een benauwende, dampige +hitte. Alleen de kleine electrische waaiers in de hoeken der salons +brachten een klein beetje verademing. Er was nog net een hoekje op een +van de banken in het salon open gelaten, waar ik mij kon laten +neervallen, doch bijna oogenblikkelijk daarna kwam de steward al de +daar aanwezigen verzoeken naar de hutten te gaan en ons in de bedden +neer te leggen. Tusschen den hofmeester en den administrateur werd ik +naar mijn hut geleid, want het was onmogelijk alleen staande te +blijven. Mrs. Catt lag reeds in bed. Ik gooide mij gekleed neder en +ontkleedde mij later gedeeltelijk, zonder op te staan. De nacht, die +volgde, zal ik—en met mij alle aan boord zijnden—nimmer +vergeten, Meer dan 14 uren lang hebben wij in het grootste levensgevaar +verkeerd. Wij waren met die kleine, oude boot midden in een typhoon +aangeland. Reeds toen wij Hongkong verlieten, hadden wij de +typhoonseinen gezien. De kapitein verzekerde ons echter, dat die +typhoon achter ons was en een andere richting nam. Hij kon gemakkelijk +buiten den koers blijven. Een beetje onstuimige zee was alles wat wij +er van merken zouden. Maar nu waren wij door te veel rechts te houden +regelrecht in een andere typhoon geloopen, die onverwacht van een +andere zijde was komen opzetten. Die was niet meer te ontloopen, wij +moesten kalm afwachten, wat voor ons de gevolgen zouden zijn.</p> + +<p>Het schip maakte de vreemdste bewegingen. Wij werden in onze bedden +naar voren en achteren, naar rechts en naar <span class="pagenum">[<a +id="pb618" href="#pb618">618</a>]</span>links geworpen en dat met +zoo’n geweldige kracht, dat wij ons slechts met de grootste +moeite in onze bedden konden handhaven. Geen oogenblik vertrouwden wij +het onze oogen te sluiten, uit vrees, dat wij in slaap zouden vallen en +dan tegen den muur, of nog onzachter, tegen den grond geworpen zouden +worden. En hoe zag die grond er uit! Alles wat in de hut aanwezig was, +lag in een chaos dooreen, onze handtasschen hadden zich van hunnen +inhoud ontdaan, de daarin aanwezige fleschjes gebroken en ammonia en +glycerine en brandspiritus en brillantine en tandpoeder en andere +poeder hadden zich vriendelijk vermengd en over onze kleederen +uitgestort. De waterglazen waren naar beneden gevallen en gebroken, de +waterkaraf hield zich beter, maar gulpte bij elke wending van het schip +een vroolijk straaltje over onze over den grond verspreide bagage. +Later voegde zich daarbij nog het zeewater, dat uit ongeziene hoeken +naar binnen drong.</p> + +<p>Nu en dan was het alsof het schip hoog boven de zee werd opgetild en +dan even daarna met een geweldigen slag in het water neerplofte, wat +ons het gevoel gaf, alsof wij dan regelrecht naar den bodem der zee +zonken. Wij hielden ons moedig. Om wakker te blijven en afleiding te +hebben, bleven mrs. Catt en ik onophoudelijk in gesprek. Wij namen ons +voor in geval wij naar den grond gingen, geen reddinggordels aan te +doen om te trachten het leven te redden. In zulk weder was het beter in +eens te verdrinken, dan tegen een der rotsen te pletter te slaan.</p> + +<p>Donderdagmorgen om 8 uur vertelde mrs. Catt mij, dat haar bed door +het van boven inkomende zeewater drijfnat was—zij lag in de +bovenste kooi—en dat zij wilde probeeren op te staan om te zien +wat er gaande was. Zij en twee heeren-passagiers waren de eenige +moedigen, die hun bed hebben durven verlaten en naar boven durfden gaan +om den stand van zaken op te nemen en te trachten iets te eten te +krijgen. Maar zij kwam spoedig terug. In de eetzaal lag alles wat zich +daar bevond over den vloer. Al wat breekbaar was, was gebroken; de +buffetten waren geheel ledig. Van de zware piano waren de touwen, +waarmede hij vastgebonden was, gebroken en het ding zelf was zoover van +zijn plaats geschoven, tot hij ergens in een hoek vastraakte. In het +salon lagen de boeken uit de kasten over den grond verspreid, de glazen +deuren <span class="pagenum">[<a id="pb619" href= +"#pb619">619</a>]</span>der kasten waren gebroken, van twee +schrijftafels waren de pooten, die vastgeschroefd zaten, eenvoudig door +midden geknapt en de tafels lagen met haar inhoud tusschen de boeken +verspreid. Wat met mogelijkheid verplaatsbaar was, had zich losgerukt +en verplaatst.</p> + +<p>Met behulp van den hutjongen maakten wij nu de canapé in orde +voor mrs. Catt, zoodat zij zich daar kon neerleggen. Dat ging echter +niet zoo gemakkelijk, onophoudelijk tuimelden wij over den vloer, +tusschen onze vuile rommel in en niet dan na menige blauwe plek +opgeloopen te hebben, kwamen wij met ons werk gereed. Wij waren echter +gelukkiger dan menige andere passagier. Een toch brak bij zoo’n +val zijn arm, menige hoofdwond moest door den dokter verbonden worden +en velen hadden belangrijke kneuzingen aan enkels, armen en beenen +opgedaan. Men vertelde ons, dat een der aan boord zijnde bakkers van +een trap viel en een schedelbreuk heeft gekregen.</p> + +<p>Tot twaalf uur ’s middags bleven wij in die gevaarlijke en +benauwde positie, waarin wij telkens gevaar liepen tegen een rotsblok +te pletter te slaan. Toen waren wij op het zoogenaamde kalme middenpunt +van de typhoon gekomen en moesten wij het tweede gedeelte nog door. Van +dat kalme oogenblik maakten velen gebruik om op te staan en even naar +boven te gaan om wat frissche lucht te krijgen. Welk een beeld gaf +echter het bovendek te aanschouwen! Buiten en behalve dat alles, wat +niet stevig vast zat, overal verspreid lag, vond men er ook tal van +doode vogeltjes, terwijl meer dan honderd grootere vogels verwilderd +boven het dek rondvlogen en door de passagiers zoo met de handen +gevangen konden worden. Zij werden allen in een groot, leeg vat gedaan +en ontvingen later, toen de storm voorbij was, hun vrijheid terug. Om +één uur kwamen wij in het tweede gedeelte, dat tot +’s avonds 8 uur duurde, doch niet zoo hevig was als het eerste. +Toen waren wij door de typhoon heen, maar de zee bleef toch nog +onstuimig, zoodat menige passagier voor het verder deel der reis niet +meer aan dek verscheen.</p> + +<p>De kapitein en de officieren aan boord vertelden ons, dat zij nog +nimmer zulk een weder hebben medegemaakt en dat het vorige jaar +ongeveer in dezen tijd en op bijna dezelfde hoogte, het zusterschip van +onze boot daar in een soortgelijke typhoon <span class="pagenum">[<a +id="pb620" href="#pb620">620</a>]</span>naar den grond is gegaan. Het +was meer geluk dan zeemanswijsheid, dat ons niet hetzelfde lot heeft +getroffen, want zoo’n wind speelt met een schip als met een +zeepbel. Wij hadden Donderdagmiddag, tusschen 3 en 4 uur, in Shanghai +kunnen zijn als alles normaal was gegaan; nu zaten wij Donderdagavond +in het Formosakanaal en arriveerden eerst Zaterdagmorgen om tien uur in +Shanghai. Doch, hoe ellendig wij dat lange verblijf op die onstuimige +zee ook vonden, niemand uitte een woord van beklag, gelukkig als elkeen +was, het levensgevaar ontkomen te zijn.</p> + +<p>Een typhoon waar wij zoo bang voor waren en die wij tusschen Manilla +en Hongkong zoo zorgvuldig hebben gemeden, hebben wij nu ook +meegemaakt, maar dit is een ondervinding, waarvan de gedachte ons +steeds met afgrijzen zal vervullen. Zoo’n langen tijd achtereen +in levensgevaar te verkeeren en bij elk gekraak van het schip te +meenen, dat nu het einde gekomen is, jaagt alle humor op de vlucht.</p> + +<p>Bij het binnenkomen in Shanghaï, op de Yang Tse-rivier, zag ik +tusschen de vele andere schepen een van onder tot boven met vlaggen +getooid. Was dat geen bekend schip? Zag ik daar niet de Nederlandsche +kleuren? Jawel, het was de “Holland”, die in deze verre +haven den verjaardag van Koningin Wilhelmina verkondigde. De Amerikanen +aan boord beweerden, dat het een Duitsch vaartuig was en velen vroegen +verbaasd: “Is it really a Holland Dutch ship?”</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-669.jpg" alt= +"Mrs. Chapman Catt en Dr. Aletta H. Jacobs te midden van een groep voorstandsters van vrouwenkiesrecht in Shanghai." + width="720" height="413"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Mrs. Chapman Catt en Dr. +Aletta H. Jacobs te midden van een groep voorstandsters van +vrouwenkiesrecht in Shanghai.</span></p> +</div> + +<p>In Shanghaï werden wij aan de boot begroet door een +Amerikaanschen heer, wiens dochter wij in Java ontmoet hadden. Zij had +haren vader over ons geschreven, zoodat, toen hij vernam, dat wij onder +de verwachte passagiers der “Persia” waren, hij ons was +komen verwelkomen. Hij bood ons onmiddellijk voor den duur van ons +verblijf in <span class="corr" id="xd0e6316" title="Bron: Shanghai"> +Shanghaï</span> zijn auto ten dienste aan, zoodat wij geen +kwartier na onze aankomst reeds per automobiel op weg waren naar onze +respectieve consuls. Ik trof in onzen consul, den heer von Zeppelin, en +zijn vrouw, allerliefste, voorkomende menschen, die mij zooveel +mogelijk ten dienste stonden. Ter eere van den verjaardag der Koningin +was er ’s middags een gardenparty, alwaar ik vele landgenooten, +onze kranige zeeofficieren, en bekende Chineesche personen, trof. Het +was toch weder aangenaam, in een, in hoofdzaak, Nederlandsche omgeving +te zijn. <span class="pagenum">[<a id="pb621" href= +"#pb621">621</a>]</span></p> + +<p>Zaterdagmiddag tuften wij per auto van den heer Kempfer een paar +uren door de stad en naaste omgeving. Shanghaï is geheel iets +anders <span class="corr" id="xd0e6322" title="Bron: als">dan</span> +Hongkong. Shanghaï is een groote stad, geheel Europeesch. Men +vindt er weder auto’s door de straten snorren, electrische +trammen, rijtuigen, met heusche paarden er voor, doch ook rickshaws en +draagstoelen, al zijn deze beide laatste er ook niet in zoo’n +groote hoeveelheid. Onmiddellijk viel het ons op, dat hier zoovele +Chineezen nog hun staarten dragen. In Hongkong en Canton hadden wij er +geen meer gezien, doch hier loopen er even zoovele Chineezen met als +zonder staarten.</p> + +<p>Terwijl wij aan de lunch zaten ontvingen wij bezoek van eenige +Amerikaansche dames, die mrs. Catt in Amerika hadden hooren spreken en +die haar nu kwamen uitnoodigen, hier in de Amerikaansche club een +voordracht te houden over de vrouwenkiesrechtbeweging der geheele +wereld. Eenigen van deze dames zijn reeds vele jaren hier en zijn +bekend met de leidsters der vrouwenbeweging onder de Chineesche +vrouwen. Mrs. Catt heeft die uitnoodiging aanvaard en de vergadering op +a.s. Dinsdag, om 6 uur, bepaald.</p> + +<p>1 September. Een kalme, aangename dag ligt achter ons. Het was +verrukkelijk mooi weder, niet te warm, niet te koud. Om 9 uur gingen +wij met eenige kennissen oud-Shanghaï, dat is de stad binnen de +wallen, zien. Het is een vies vuil stukje stad, met eenige zeer +schilderachtige gedeelten. ’t Theehuis, de tempel, etc. zijn, nu +wij dat alles in Canton veel interessanter hebben gezien, geen bezoek +waard. Om 12 uur kwam de heer Kempfer ons weder per auto halen, om +eerst een uurtje in de omgeving te toeren en daarna te zijnen huize, +met eenige Amerikaansche dames en heeren te lunchen. Na de lunch liet +hij ons naar den, ook in ons land bekenden heer Wu Ting-Fang brengen, +te wiens huize wij waren genoodigd te komen theedrinken.</p> + +<p>Wu Ting-Fang, of dr. Wu, zooals hij gewoonlijk toegesproken wordt, +was langen tijd ambassadeur in Washington, doch was minister van +Buitenlandsche Zaken in het voorgaande Chineesche ministerie. Hij is +een revolutionist, groot vriend van dr. Sun Yat-Sen en evenals deze +laatste ook in Canton geboren en opgevoed. Ook zijn vrouw is een zeer +vooruitstrevende dame, doch, daar zij slechts enkele woorden in een +<span class="pagenum">[<a id="pb622" href= +"#pb622">622</a>]</span>vreemde taal spreekt, konden wij van haar niet +veel vernemen.</p> + +<p>Dr. Wu is de eerste Chinees van bezadigden leeftijd, met wien wij +over de toestanden hier hebben kunnen spreken. Hij is echter evenzoo +optimistisch als alle zijne jonge geestverwanten, die wij in Canton +ontmoet hebben. Hij sprak met de grootste kalmte over de moeilijke +toestanden, waarin het land nu verkeert, vast en zeker overtuigd +zijnde, dat die moeilijkheden overwonnen zullen worden. Hij gelooft in +een oprijzing van China, zoo krachtig en zoo plotseling, alsof het een +springveer is, die samengedrukt, opeens wordt losgelaten. De veerkracht +is nog in het volk en nu het niet meer onderdrukt zal worden, zal het +weldra de wereld verbazen door wat het vermag. Hij is ook een groot +feminist, gelooft in gelijke politieke rechten voor mannen en vrouwen, +maar vreest, dat de meerderheid der regeering in dit opzicht niet zoo +vooruitstrevend is. Wij hoorden van hem voor het eerst, dat hier een +vrouwenkiesrechtvereeniging bestaat, die ook in Nanking en Peking een +vertakking heeft. De leidster der vereeniging is op het oogenblik in +Peking, doch met de andere bestuursleden zal de vrouw van dr. Wu ons in +contact brengen. Volgens dr. Wu werkt deze vereeniging nog niet +tactvol; hij stelde het daarom op hoogen prijs als wij met deze dames +wilden spreken en nagaan of hun organisatie goed geregeld is. Dat deze +Chineesche vrouwen lid van den Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht moesten +worden, leek hem als vanzelf sprekend en hij verwachtte daarvan, vooral +voor de Chineesche vrouwen, veel goeds.</p> + +<p>Dr. Wu, die met zijn familie—ook zijn getrouwde zoon en +schoondochter wonen bij hem in—in een prachtig huis woont, liet +ons daarna zijne geheele woning zien. Hij zeide, te weten, dat dames +altijd gaarne in een vreemd land de inrichting der woningen wilden zien +en dat een Chineesche woning toch nog iets meer origineels bezit dan de +meeste Europeesche of Amerikaansche woningen. Twee van de kamers in +zijn huis zijn geheel Chineesch ingericht, daarin duldt hij geen enkel +Europeesch meubeltje of schilderij. In het maken van deugdelijke en +zeer smaakvolle meubelen behoeven de Chineezen voor geen enkele natie +onder te doen.</p> + +<p>Na dit interessante bezoek begaven wij ons naar de Internationale +Club, waar een jong Chinees, die in Amerika aan de <span class= +"pagenum">[<a id="pb623" href="#pb623">623</a>]</span>Columbia +Universiteit in de philosophie gestudeerd heeft en daar zijn +doctorstitel haalde, op een dissertatie over Confucius, een voordracht +in de Engelsche taal hield over het confucionisme. Deze oude +godsdiensten, als men tenminste het confucionisme een godsdienst mag +noemen, hebben toch zoo bijzonder veel aantrekkelijks. De +afgodendienst, die er later aan verbonden is geworden, heeft met het +zuivere confucionisme niets te maken. Het is een wijsgeerig stelsel, +waarop niets valt af te dingen.</p> + +<p>Het is op het oogenblik in Nanking, Hankow en Peking heelemaal kalm, +zoodat wij gerust onze reis door dit deel van het binnenland kunnen +vervolgen. Wij zullen echter eerst nog eenige dagen hier blijven.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">VII.</h3> + +<p>4 Sept. Hoofdzakelijk heeft onze reis door China ten doel, uit te +vinden, welke de maatschappelijke positie van de hedendaagsche +Chineesche vrouw is, welk aandeel zij nam aan de revolutie, en wat hare +vooruitzichten zijn onder den nieuwen regeeringsvorm. Dit doel moeten +wij hier strikt voor oogen houden, anders zou onze tijd hier zoek raken +in lunches en diners en allerlei aantrekkelijke zaken meer. Wij gingen +daarom Maandagmorgen reeds vroeg op weg, om met de Chineesche vrouwen +in aanraking te komen, die in de revolutie een rol hebben gespeeld en +thans voor de politieke rechten der vrouwen opkomen. Het zou te lang +duren, als wij wachtten tot de verschillende personen die ons gezegd +hebben ons met deze vrouwen in aanraking te zullen brengen, daarvoor +den tijd gekomen achten. Bovendien had men ons van verschillende kanten +zulke overdreven verhalen gedaan, die ons zoo sterk herinnerden aan +dezelfde dwaze verdachtmakingen, waaraan alle vrouwen, in de +verschillende landen, in den aanvang van den strijd hebben +blootgestaan, dat wij geloofden beter te doen, zelf uit te vinden, wie +en wat deze strijdsters waren. Men had ons natuurlijk verteld, dat zij +allen socialisten zijn, die voor vrije liefde waren en die het +gezinsleven ondermijnden. Het waren vrouwen, waarmede wij eigenlijk +niet in aanraking moesten komen. Alleen dr. Wu en zijn vrouw spraken in +respecteerende termen over haar. <span class="pagenum">[<a id="pb624" +href="#pb624">624</a>]</span></p> + +<p>Het duurde niet lang, Maandagmorgen, alvorens wij den draad in +handen hadden, die ons naar het verlangde doel leidde. Spoedig hadden +wij genoeg Engelsch sprekende Chineesche vrouwen bereikt, die genegen +waren dienzelfden middag met andere Engelsch sprekende leden van de +vereeniging voor vrouwenkiesrecht in Shanghaï in het +Palace-Hôtel bij ons te komen, om ons van haren arbeid en hare +vooruitzichten te vertellen. Onderwijl brachten wij een bezoek aan het +clubgebouw van de Tung Ming Hui in Shanghaï. Wij troffen daar +verschillende Engelsch sprekende jonge mannen aan, o.a. ook een der +secretarissen van dr. Sun Yat-Sen. Door deze jongelieden lieten wij ons +het een en ander van het doel der reis van dr. Sun vertellen en van het +streven der vereeniging Tung Ming Hui.</p> + +<p>Dr. Sun’s reis naar Peking heeft voornamelijk ten doel, en +volgens de gisteravond alhier verschijnende bladen is dat doel reeds +bereikt, om al de vooruitstrevende politieke partijen in +één groote politieke partij samen te brengen. Deze partij +wordt dan de nationalistische partij gedoopt, terwijl de meer +conservatieve de Republikeinsche partij heet. Op het punt van den +regeeringsvorm zijn beide partijen het eens, maar omtrent de in te +voeren hervormingen loopen de inzichten wijd uiteen. Dr. Sun en zijne +volgelingen noemen zich <span class="letterspaced">socialisten</span>; +voor zoover de jongelieden ons echter over hunne hervormingsplannen +inlichtten, hebben die met socialisme niet veel gemeen. Deze jonge +mannen, spraken over de meest ingrijpende hervormingen met eene <span +class="corr" id="xd0e6356" title="Bron: naïve">naïeve</span> +oppervlakkigheid en eene opvatting over de uitvoerbaarheid, die ons een +beeld gaf van hun kinderlijk idealisme. Het eerste groote werk toch, +dat men wil ter hand nemen, is een uitgebreid spoorwegnet maken, dat +het geheele land in alle richtingen in het verkeer opneemt. Wij wezen +hen op de enorme kosten, die met dat plan gepaard gaan. O, een +Amerikaansche of Engelsche onderneming zou dat werk gaarne uitvoeren, +onder toezicht van de Chineesche regeering en met de bepaling, dat in +30 jaar tijds het geheele spoorwegnet in handen van den Staat viel. Het +moesten natuurlijk staatsspoorwegen worden, daarvan mocht niet worden +afgeweken.</p> + +<p>Dan moest alle grond aan den staat komen. Zij, de leden der Tung +Ming Hui, waren alle groote voorstanders van <span class="pagenum">[<a +id="pb625" href="#pb625">625</a>]</span>Henry George’s +theorieën, doch de meesten hunner hadden van die theorieën +slechts een zeer flauw begrip. Op onze vraag, hoe zij die plannen ten +uitvoer trachten te brengen, of de staat macht boven recht wilde laten +gaan en zich eenvoudig allen grond zou toeëigenen, of de meer +moderne methode zou toepassen, om allen grond eerst op te koopen, kon +men ons geen definitief antwoord geven.</p> + +<p>Ook wilde men onmiddellijk leerplicht over het geheele land +invoeren. Op dit oogenblik ontvangt nog geen 1 pCt. der bevolking het +meest elementaire onderwijs. Wij vroegen, of China reeds genoeg +onderwijzers telde, om die vele millioenen kinderen te onderrichten, +hetgeen natuurlijk ontkennend moest worden beantwoord. De meesten dezer +jonge mannen schenen niet te realiseeren, dat een land, in de meeste +opzichten eenige eeuwen ten achter bij alle cultuurstaten, niet opeens +van het eene uiterste in het andere kan stappen, doch eerst eenige +overgangsvormen heeft door te maken. Welke plannen de regeering +koesterde omtrent eene arbeidswetgeving en wat daaromtrent in het +program van Tung Ming Hui stond, wist men ons niet te zeggen. Wij +hoorden alleen, dat de rijkdom zich niet meer mocht ophoopen en de +armoede zich niet verder mocht uitbreiden, doch welke maatregelen men +wilde nemen om dat te voorkomen, scheen nog niet overwogen te zijn.</p> + +<p>Of men kinderbeschermingsplannen had, wilden wij weten. O ja, +daarmede was men al reeds begonnen. De meisjesslavenhandel moest +onmiddellijk onderdrukt worden en toen hoorden wij over dit +verschrikkelijke kwaad zooveel, dat wij besloten van de uitnoodiging +van een hunner gebruik te maken, om Dinsdagmorgen eene inrichting te +bezoeken, waar wij een kleinen indruk zouden krijgen van den omvang en +de ontzettende wreedheid van dezen handel.</p> + +<p>Als men van meisjesslavenhandel hoort spreken, denkt men +onwillekeurig aan den zoogenaamden “handel in blanke +slavinnen”, aan meisjes van zekeren leeftijd, die verkocht worden +of zich somtijds zelf verkoopen, om voor onzedelijke doeleinden te +dienen. Hier beteekent het echter nog iets ellendigers. Meisjes van +drie, vier, vijf jaar en ouder worden door de ouders verkocht om gewoon +als slavinnen te dienen. Zij worden voor allerlei vuil werk gebruikt, +ontvangen bijna geen voedsel, natuurlijk in ’t geheel geen +onderricht, worden mishandeld <span class="pagenum">[<a id="pb626" +href="#pb626">626</a>]</span>en zeer dikwijls door de mannen des huizes +misbruikt en overkomen zij dit alles, gaan zij aan de martelingen niet +ten gronde, dan worden zij op 12- à 14-jarigen leeftijd in den +regel opnieuw verkocht en nu met het doel om in huizen van ontucht te +dienen. Zoo’n kind krijgt haar heele leven haar vrijheid niet +terug, soms wordt zij een dozijn malen verhandeld, altijd als haar +meester een hoogere som voor haar kan terugkrijgen dan hij voor haar +betaald heeft. Alleen in de provincie Canton, zoo had men ons al reeds +daar verteld, zijn meer dan <span class="corr" id="xd0e6371" title= +"Bron: 200,000">200.000</span> meisjesslavinnen. Deze handel in kleine +meisjes is over geheel China verbreid; er is geen enkele provincie, +waar hij niet bestaat. In sommige provinciën verkoopen de ouders +de meisjes niet, doch dooden ze direct na de geboorte. Zij koopen dan +voor dienstboden meisjes uit andere provinciën en de zonen des +huizes moeten ook later over de grenzen van eigen provincie trekken om +zich een vrouw te zoeken.</p> + +<p>In sommige gevallen is het lot van zulke kinderen zoo wreed, dat de +politie zich er mee bemoeit. In dat geval kunnen die kinderen aan de +rechthebbenden ontnomen worden, doch tot voor kort wist men niet wat er +dan verder mede te doen. In verschillende steden hebben de zendelingen +zich het lot dezer kinderen aangetrokken en ook sommige Engelsche en +Amerikaansche vrouwen met een groot moederhart hebben een zeker aantal +tot zich genomen.</p> + +<p>Dinsdagmorgen waren wij in het tehuis voor meisjesslavinnen van miss +Henderson, eene Amerikaansche vrouw, die op dit oogenblik 146 van zulke +ongelukkige kinderen onder hare bescherming heeft. Zij woont even +buiten de stad, waar zij van een edelmoedig heer een stuk grond ten +geschenke kreeg, waarop haar groot, eenvoudig huis staat. Van +jaarlijksche contributie en giften moet zij hare inrichting staande +houden. Maar wat zagen wij daar? Er waren 6 kinderen van nog geen drie +jaar, meisjes, die al reeds door de ouders verkocht en mishandeld of +misbruikt waren geworden, want alleen als de politie tusschenbeide moet +komen, kunnen zij onteigend en naar miss Henderson of iemand anders +gebracht worden. Somtijds zijn zulke kinderen voor haar geheele leven +verminkt, maar soms ook kan miss Henderson er nog heel wat van terecht +brengen. Bijna tien jaren bestaat nu hare inrichting, die langzamerhand +zich zoo heeft uitgebreid, dat zij het geheel <span class="pagenum">[<a +id="pb627" href="#pb627">627</a>]</span>bijna niet meer kan overzien. +Zij doet al het werk zelf, met behulp van de thans reeds groot geworden +meisjes—hare groote dochters, zooals zij ze noemt. De groote +moeilijkheid voor haar is nu, wat zij met al die groot-geworden meisjes +op den duur moet doen. Voor dat soort meisjes bestaat in China nog geen +gelegenheid om in eigen onderhoud te voorzien. Het vrije +dienstbodenstelsel kent men er niet. Men houdt meisjesslavinnen of +mannelijk personeel. De afschaffing van den meisjeshandel, die deze +regeering wel zeer spoedig zal invoeren, zal gepaard moeten gaan met +tal van andere hervormingen, wil zij in staat zijn doel te treffen.</p> + +<p>Wij hoorden van de jonge leden van Tung Ming Hui ook, dat dr. Sun +nog steeds er op aandringt, om de regeering van Peking naar een der +andere groote steden: Nanking, Wuchang of Kaiphong, over te brengen, +omdat dr. Sun het niet goed acht, dat rondom de regeeringsgebouwen van +het land zoovele vreemde mogendheden hare militairen hebben. Hij vreest +de inmenging der vreemde mogendheden in hunne nationale zaken, en ook +internationale verwikkelingen tengevolge van het in dezelfde stad +aanwezig zijn van zoovele militairen van verschillende nationaliteit. +De president Yuan Shi-Kai schijnt over deze aangelegenheid echter +anders te denken.</p> + +<p>Maandagmiddag tegen drie uur kwamen achtereenvolgens een dozijn +leden van de Vereeniging voor vrouwenkiesrecht ons bezoeken, waaronder +drie jonge mannen. Allen spraken Engelsch of Fransch. Van drie tot zes +uur hebben wij met dit jonge clubje het voor ons interessantste gesprek +van de wereld gehad. Zij vertelden ons, dat de Vereeniging voor +Vrouwenkiesrecht in Shanghaï ruim 200 leden telt en dat de +minimum-contributie 6 dollar in het halve jaar bedraagt. De presidente, +mrs. Tong Kiang Young, was op het oogenblik met eenige leden in Peking, +alwaar zij de besprekingen van dr. Sun met de verschillende politieke +vereenigingen surveilleert. Ook de vrouwenkiesrechtvereeniging in +Nanking had eenige vertegenwoordigsters naar Peking gezonden. De +ineensmelting van de vijf <span class="corr" id="xd0e6384" title="Bron: +politeike">politieke</span> vereenigingen, waarvan Tung Ming Hui er een +is, tot één nationalistische partij, zou ten gevolge +hebben, dat het punt van het program van Tung Ming Hui: gelijke +politieke rechten voor mannen en vrouwen, voorloopig zou verdwijnen. De +vrouwen nu waren naar Peking <span class="pagenum">[<a id="pb628" href= +"#pb628">628</a>]</span>opgetrokken, om dat te verhoeden. Ondertusschen +hebben de couranten reeds bericht, dat—als steeds in de +geschiedenis der volkeren—de belangen der vrouwen ook hier weder +aan de belangen van politieke partijen zijn opgeofferd. Wel heeft dr. +Sun verzekerd, dat, zoodra de Republiek op vasten bodem rust, de +gelijkheid voor de wet, ook wat betreft de politieke rechten van man en +vrouw, het eerst dient te worden vastgesteld. Maar de vrouwen van +andere landen weten wat zulke beloften te beteekenen hebben.</p> + +<p>Verder vertelden deze jonge, intelligente vrouwtjes ons, welke rol +zij in de revolutie gespeeld hebben. Een er van, die, in afwezigheid +der presidente, de rol van Chairman der vrouwenkiesrechtvereeniging +vervult, vertelde ons, dat zij en een harer schoonzusters, met +verscheidene andere vrouwen uit Shanghai, als jonge mannen verkleed, in +de gelederen der revolutionnairen hebben gestreden. Reeds jaren te +voren hadden zij zich in schieten en schermen en dergelijke zaken, +onder leiding van een sergeant, geoefend. Vier der vriendinnen waren +gesneuveld. Van een paar was de sexe bekend geworden, deze zijn uit de +gelederen verwijderd, doch hebben verder als hospitaalsoldaten dienst +gedaan. Zij en hare schoonzuster hadden tot het einde hare rol +volgehouden en aan al het soldatenwerk deel genomen. Haar naam is +Sophia Chang.</p> + +<p>Eenige honderden meisjes uit Shanghai en andere steden zijn +gezamenlijk naar Nanking opgetrokken en hebben daar twee +compagnieën amazones gevormd, onder een uit haar midden gekozen +kapitein en een mannelijken drilmeester. Zij hebben voornamelijk dienst +gedaan als wachtsters voor de stad. Twee jonge meisjes, medische +studenten, die aanwezig waren, hadden in dat corps gediend.</p> + +<p>Een getrouwd vrouwtje, de zachtheid en vrouwelijke gratie ten top, +vertelde ons, dat zij en een groote groep vrouwen bommen gemaakt +hebben, die zij naar de legers brachten. Andere aanwezigen hadden als +post dienst gedaan, door brieven en boodschappen van de eene plaats +naar de andere over te brengen. Een jong ding vertelde ons, aan welke +gevaren zij daardoor soms blootgesteld was geweest. Dit waren allen +meisjes of vrouwtjes uit de hoogste kringen in China.</p> + +<p>Welke offers vele vrouwen van China in deze revolutie gebracht +hebben, is bijna ongelooflijk. Zij toonden ons het <span class= +"pagenum">[<a id="pb629" href="#pb629">629</a>]</span>portret van een +beeldschoon meisje, Chow Chin, die door de Manchu’s onthoofd was +geworden nog vóór de revolutie in vollen gang was. Dit +meisje, dat in Japan en in Amerika in de rechten had gestudeerd, werd +verdacht de medeplichtige te zijn in den moord op een +Manchu-gouverneur. Zij was echter daaraan volkomen onschuldig, maar zij +redigeerde een revolutionnaire courant en sprak in volksmeetings met +een onweerstaanbare kracht. Zij werd de beste spreekster van China +genoemd. Omdat zij gevaarlijk was voor de rust van het land, heeft men +haar op wreedaardige wijze onthoofd.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-723a.jpg" alt= +"Mej. Chow Chin, het onthoofde meisje uit Nanking." width="462" height= +"584"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Mej. Chow Chin, het +onthoofde meisje uit Nanking.</span></p> +</div> + +<p>Het trok onze aandacht, dat onze bezoeksters over hare lange +pantalon allen een dun rokje droegen. Overigens waren zij als de +vrouwen in Canton en Hongkong gekleed. Wij vroegen haar of dat een +overgang tot de Europeesche kleeding beteekende. Wel neen, ’t was +eenvoudig een provinciaal gebruik. In sommige provincies is het niet +netjes de beenen alleen in broekspijpen te toonen, daarom draagt men +een rokje over de broek. Om echter niet aangezien te worden voor een +prostituée, moet het rokje uit zulke dunne stof bestaan, dat men +duidelijk ziet, dat er een pantalon onder zit. Wij zullen op onzen +verderen tocht door China wel allerlei variaties zien op dit +hoofdmotief, broek en rok.</p> + +<p>Dinsdagmiddag om half zes hield mrs. Catt hier in een der zalen van +het Palace Hotel hare voordracht over de vrouwenkiesrechtbeweging in de +verschillende landen. Het was een in hoofdzaak Amerikaansch publiek, +dat hare helder toegelichte en op de aangenaamste wijze voorgedragen +uiteenzetting van den omvang der beweging, de reeds verkregen +resultaten en de verwachting in de naaste toekomst aanhoorde. De +Engelsche en Chineesche pers waren goed vertegenwoordigd.</p> + +<p>Vanochtend om twee uur waren wij samen de gasten der leden van de +Ver. v. Vrouwenkiesrecht alhier. Welk een ontvangst is ons daar te +beurt gevallen! Wij voelen ons beiden waarlijk overgelukkig, dat wij +dit alles beleven. In een vergadering van meer dan 500 personen, mannen +zoowel als vrouwen, werden wij met muziek ontvangen. De Chineesche en +andere vlaggen hingen niet alleen uit alle ingangen van die gebouwen, +maar ook het podium was geheel met groen en vlaggen getooid.</p> + +<p>Met een magnifieke openingsspeech van de presidente, <span class= +"pagenum">[<a id="pb630" href="#pb630">630</a>]</span>Sophia Chang, +werden mrs. Catt en ik bij het publiek geïntroduceerd en daarna +werd door haar het doel van den strijd voor politieke rechten der +vrouwen in zulke goed gekozen termen verklaard, dat geen onzer haar zou +hebben kunnen verbeteren. Zij sprak in de Chineesche taal, maar +onmiddellijk werd het door haar gesprokene door Charlotte Chang Wung +Shei in zuiver Engelsch overgebracht. Men had ons een lijstje vragen +gegeven, waarop zij van ons het antwoord verwachtten. Mrs. Catt sprak +eerst een inleidend woord en beantwoordde toen de vraag: In hoever de +strijdmethode voor vrouwenkiesrecht van de Amerikaansche vrouwen +verschilt van die der Engelsche vrouwen en welke methode wij voor de +Chineesche vrouwen het meest aanbevelenswaardig vinden? Verder +beantwoordde zij de vraag: Wat moeten, naar uw oordeel, de vrouwen van +China het eerst doen, om het kiesrecht te krijgen? en wat moeten wij +doen, zoolang wij het kiesrecht nog niet hebben, om ons voor te +bereiden tot de taak, die ons ongetwijfeld later wacht?</p> + +<p>Voor mij waren de vragen te beantwoorden gebleven: Wat kunnen wij +doen om ons ledenaantal te vergrooten? en hoe onze leden in staat +stellen, de argumenten der tegenstanders goed te beantwoorden? Welk +antwoord kunnen wij geven op de ons steeds voor de voeten geworpen +bewering, dat de plaats van de vrouw is in het gezin?</p> + +<p>Het door ons gesprokene werd door dezelfde Charlotte Chang +onmiddellijk in het Chineesch vertaald en van personen, die beide talen +machtig zijn, vernamen wij later, op welke meesterlijke wijze dit jonge +meisje, zoowel in de eene als in de andere taal het gesprokene weergaf. +Vier jonge meisjes zaten daar, om al het gesprokene, twee voor het +Engelsch en twee voor het Chineesch, te stenografeeren. Nadat wij +geëindigd hadden sloot de presidente op even goede en welsprekende +wijze de vergadering en overhandigde mrs. Catt en mij elk een door haar +zelf vervaardigden waaier, waarop zij met Chineesche letters een spreuk +en een toepasselijk vers schreef, benevens in het Engelsch een opdracht +aan ons beiden. Een op zijde geborduurde banier werd ons als souvenir +van de vereeniging aangeboden en daarna werden wij in de open lucht met +het bestuur en vele der leden van de vereeniging gephotografeerd. +Daarna wachtte ons een Chineesche tea. Vele <span class="pagenum">[<a +id="pb631" href="#pb631">631</a>]</span>vreemde, heerlijke lekkernijen +kregen wij daar te genieten, De boontjes van witte leliën, die wij +in Canton in een der gerechten op het diner hebben leeren kennen, +werden ons nu versuikerd aangeboden. Van de meeste zoetigheden en +vruchten weet ik den naam niet, maar ’t was alles even smakelijk +en geurig.</p> + +<p>Wie had het durven voorspellen, dat wij hier in China in een +overvolle zaal van enthusiaste Chineesche mannen en vrouwen over +vrouwenkiesrecht zouden spreken; dat het door ons gesprokene telkens +met een daverend applaus zou worden onderbroken, en dat wij ons hier +tusschen deze Aziatische jonge menschen als thuis zouden gevoelen, dat +wij in hen overtuigde geestverwanten zouden vinden. Deze vergadering +met haar regelmatig ordelijk verloop, belegd door jonge Chineesche +vrouwen, waarin jonge meisjes zachtjes rondliepen en elke nieuw +aangekomene een plaats aanwezen, waarin andere jonge meisjes een +stenografisch verslag van het gesprokene maakten, waarin een jong +meisje zoo uitstekend als presidente optrad en waar honderden jonge +mannen van ’t begin tot het einde aandachtig zaten te luisteren +en door hun applaus bewezen, hoezeer zij met het gesprokene instemden, +gaf ons een helderder beeld van wat er omgaat in de hoofden en harten +van het opkomend geslacht in China, dan al de boeken en +courantenartikelen, die wij hierover in de laatste weken gelezen +hebben. Van de ontwaking der Chineesche vrouw hebben wij in den +laatsten tijd veel gehoord en gelezen, maar thans hebben wij duidelijk +met eigen oogen aanschouwd, hoezeer dit reeds een voldongen feit is. En +als overal, troffen wij ook hier, naast en één met de +nieuwe, moderne vrouw, den nieuwen, modernen man, die met vreugde den +opstand zijner zusters begroet en bereid is haar in haren strijd tegen +oude opvattingen, zeden en gewoonten en wetten de behulpzame hand te +reiken. Wat zal het jammer zijn als dit jong-China zich niet zal weten +staande te houden, als vreemde mogendheden, die als gieren op dit land +azen, het zullen verbrokkelen en het volk opnieuw zullen knechten. Ik +hoop van harte, dat hun dit lot bespaard zal worden.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">VIII.</h3> + +<p>Wij hadden nog over anderhalven dag in Shanghaï te beschikken, +toen wij het werk met de leden der vereeniging <span class="pagenum"> +[<a id="pb632" href="#pb632">632</a>]</span>voor vrouwenkiesrecht +aldaar achter den rug hadden. Dezen tijd hadden wij bestemd om eenige +fabrieken te gaan zien, waarin voornamelijk vrouwen werken en die ook +interessant voor ons waren, omdat er wat voor ons te leeren viel. Wij +hadden herhaaldelijk over de zijde filature, als een bijzondere bron +van inkomsten voor China, gehoord, doch wij wisten niet wat daaronder +begrepen werd. Een onzer introductiebrieven van den Italiaanschen +consul-generaal was voor den heer Beretta, eigenaar van de grootste +“silk-filature” in China. Van deze gelegenheid maakten wij +gebruik om den heer Beretta te vragen zijne fabriek te mogen zien. Ons +verzoek werd dadelijk ingewilligd en de vriendelijke Italiaan maakte +van de gelegenheid gebruik ons zelf in zijne fabriek rond te geleiden +en ons het interessante proces, om uit de cocons der zijdewormen de +zijden vezels te prepareeren, van het begin tot het eind te laten zien +en ons alles zoo duidelijk mogelijk te verklaren. In een zijde-filature +wordt niets anders gedaan dan de ruwe cocons te sorteeren, daarna te +prepareeren en de zijden vezels af te spinnen en in groote strengen te +winden. Dat is bijna uitsluitend vrouwenwerk. Alleen voor het in orde +houden der machines en de verpakking der strengen worden mannen +gebruikt.</p> + +<p>Het was voor ons nieuw te vernemen, niet dat de kwaliteit van de +zijden stoffen afhangt van de kwaliteit der vezels, die voor het weven +gebruikt worden, maar wel, dat de kwaliteit der vezels afhangt van de +mate der civilisatie (zooals de heer Beretta het hoffelijk uitdrukte) +der zijdewormen. Hoe hooger de graad van ontwikkeling van een zijdeworm +des te witter, glansrijker en duurzamer is de vezel, die uit de cocon +komt, waarin hij zich nestelt. Uit iedere cocon wordt een duizend meter +lange vezel verkregen en zes zulke vezels te zamen gedraaid, hebben de +dikte van een draad, waaruit de zijde geweven kan worden.</p> + +<p>In verschillende oorden van China houdt een dichte bevolking zich +met de cultuur van zijdewormen bezig en bestaat daarvan grootendeels. +Er zijn gedeelten waar men de geslachtsboom der zijdewormen vele eeuwen +kan nasporen en waar men telkens, na verloop van jaren, een hoogere +ontwikkelingsvorm kan aantoonen. De pongé-zijde, de goedkoope, +sterke zijde, die tegenwoordig zooveel voor waschjapons gebruikt wordt, +<span class="pagenum">[<a id="pb633" href="#pb633">633</a>]</span>wordt +gemaakt van de vezel van den ongecultiveerden worm. De geciviliseerde +zijdeworm, wiens product alleen in de fabriek van den heer Beretta +verwerkt wordt, levert een prachtig glanzenden sneeuwwitten draad.</p> + +<p>Er waren in deze fabriek 1500 vrouwen werkzaam, waaronder vele +kinderen. De arbeid is licht, maar één enkel proces is +wreed, vooral voor de beginnenden. Als de cocons gesorteerd zijn, dan +worden zij gekookt in water van 120 gr. C. Uit dit water worden zij met +een zeef geschept en komen dan in water van 60 gr. C. Daaruit moeten +zij één voor één met de vingers genomen +worden. Voor dit werk gebruikt men nu de slavinnen-meisjes. Al de +wreedheid van den slavenhandel zagen wij hier weder voor ons. Elke +vrouw, die in die fabriek werkt, heeft zoo’n slavinnetje om met +haar fijne vingertjes de cocon voor haar uit het heete water te halen. +Rondom zulke groote fabrieken wordt een complete handel in die kleine, +fijne kindertjes gedreven. Vrouwen komen daar met dozijnen van die +slavinnetjes, die dan, naar gelang van den leeftijd, de uiterlijke +gezondheid en sterkte van het kind, meer of minder opbrengen. Van +sommige dier kindertjes in de fabriek waren de vingertjes en de +handpalm tot op de helft wit verbrand. Eerst na verloop van tijd +vereelt de huid en dan voelen zij de hitte van het water niet meer. De +vrouw die zoo’n kind koopt, is de uitsluitende meesteres. De +gevoelloosheid, de wreedheid, waarmede zulke kinderen behandeld worden, +is onbeschrijflijk. Een spoedige dood is ’t beste wat men zulke +kinderen wenschen kan. China heeft inderdaad nog vele hervormingen te +ondergaan, wil het als cultuurstaat in aanmerking komen.</p> + +<p>Wij bezochten ook een zeer groote Chineesche drukkerij, die van de +Europeesche drukkerijen vooral daarin verschilt, dat de letterteekens +zoo enorm veel uitgebreider zijn dan de onze. Tegen misschien 200 +verschillende letterteekens bij ons, waren er hier meer dan 8000. +Zoo’n Chineesche letterkast ziet er dan ook vrij wat omvangrijker +uit. Is eenmaal het werk gezet, dan geschiedt het afdrukken op dezelfde +wijze als overal elders. Ook hier waren vrouwen en kinderen voor +hongerloonen mede aan den arbeid.</p> + +<p>Met hetzelfde doel, om een indruk te krijgen van den vrouwen- en +kinderarbeid, bezochten wij ook nog een groote sigaretten- en een +porseleinfabriek. De treurige toestanden die <span class="pagenum">[<a +id="pb634" href="#pb634">634</a>]</span>in al die ondernemingen +heerschen, zal ik niet beschrijven. Het is genoeg als men weet, dat in +China de werkgever volkomen vrij is in zijne handelingen tegenover zijn +werkvolk en dat er onder de talrijke Chineezen altijd genoeg +plaatsvervangers te vinden zijn, als eenigen het werk staken of +weggezonden worden. Een begin van organisatie bestaat er in +Shanghaï onder het werkvolk, en men vertelde mij, ook hier en daar +elders in China, maar kracht kan van die werklieden-partij nog niet +uitgaan.</p> + +<p>Vrijdagmiddag om één uur, den 6en Sept, verlieten wij +Shanghaï om naar Nanking te gaan. Wij maakten voor het eerst met +een Chineeschen spoorweg kennis. Deze lijn die Shanghaï met +Nanking in 7 uren verbindt, loopt langs verschillende groote steden. Al +die steden kenmerken zich van buiten door den grooten hardsteenen muur +die de geheele stad omgeeft. Wij passeerden een mooi, vruchtbaar deel +van China. De rijst was juist rijp; hier en daar werd het gesneden en +in bundels gebonden om te drogen, of was men reeds bezig het te +dorschen; in andere streken was men bezig de rijpe maïskolven te +oogsten, of anderen veldarbeid te verrichten; langs den geheelen weg +heerschte een bedrijvigheid op het veld, die den Chinees in zijn waar +karakter toonde.</p> + +<p>De spoorwagens zijn nog nieuw en daarom zindelijk en goed. Zij +bieden den reizigers alle comfort, die men op reis kan verwachten. Elke +breede, ruime waggon heeft in het midden een lange tafel, die +uiteengezet of toegeklapt kan worden, al naar gelang de reizigers het +verkiezen. Electrische waaiers brengen koelte aan en goede electrische +verlichting maakt het mogelijk, ook bij avond te lezen of iets anders +te doen. Bovendien is elke trein voorzien van een restauratiewagen. Om +vier uur bestelden wij thee in onzen eigen waggon. Wij ontvingen zulke +goede thee met warme, geboterde toast en cakes, als in geen enkele +restaurant of tearoom verbeterd kan worden en verreweg beter dan in +eenigen restauratiewagen in Europa. Het werd ons keurig netjes met +servetjes voorgediend en voor al die luxe hadden wij ieder 25 cent te +betalen. Als de ondervinding die wij op onzen verderen tocht door China +op de spoorwegen zullen opdoen, overeenkomt met die op de lijn +Shanghaï-Nanking, dan staat het spoorwegwezen in China, <span +class="pagenum">[<a id="pb635" href="#pb635">635</a>]</span>voor zoover +het zich ontwikkeld heeft, hooger dan in menig land in Europa.</p> + +<p>Tegen 8 uur kwamen wij in Nanking aan, waar slechts +één Europeesch hotel is met een Engelschen eigenaar. Het +is een zeer primitief gebouw, maar alles is er uiterst zindelijk en +hygiënisch en de maaltijden waren goed. Wij bezochten Nanking, +omdat daar tijdens de revolutie door de vrouwen een belangrijke rol was +vervuld, waarvan wij alle bijzonderheden wilden weten en omdat Nanking +in geschiedkundig opzicht zoo bijzonder merkwaardig is. Reeds vijf maal +was Nanking de hoofdstad van China en ook thans weder staat deze stad +bovenaan in de rij om tot hoofdstad verheven te worden, indien de +regeering mocht besluiten Peking te verlaten en haar zetel ergens +anders te vestigen. Men vindt Nanking voor dit doel zoo geschikt, omdat +deze stad rondom, behalve ten westen, omgeven is door hooge bergen, +terwijl de westzijde beschermd wordt door goede, oude forten, van +waaruit men een vergezicht heeft over de Yang Tze rivier, waaraan +Nanking gelegen is.</p> + +<p>Nanking heeft nu nog een bevolking van 350.000, maar het heeft in de +verschillende opstanden, die China in den loop des tijds te doorstaan +heeft gehad, duizenden en duizenden van de bevolking verloren. Als men +thans door de stad rijdt vindt men overal groote open ruimten, Waar +vroeger huizen stonden en menschen woonden en de vroegere Imperial +City, een omwalde stad in de stad, waar in oude tijden de regeering +gevestigd was en tot voor een jaar al de Manchu’s leefden, is nu +totaal verwoest, daar is geen huis blijven staan. De duizenden +Manchu’s die daar gewoond hebben, zijn voor een deel naar +Manchuria vertrokken, voor een ander deel hebben zij hun heil in +Amerika of ergens anders in Azië gezocht, maar voor verreweg het +grootste deel zijn zij in deze laatste revolutie omgekomen. Sommigen +beweren, dat zij zelfmoord gepleegd hebben om hunne geesten, met die +hunner afgestorven familieleden daar te laten verwijlen, anderen +gelooven, dat hun gezamenlijke dood op een zelfde oogenblik aan toeval +moet worden toegeschreven, doordat een voorraad kruit, dat voor +zelfverdediging aanwezig was, op een gegeven oogenblik ontbrandde en de +totale verwoesting van de Imperial City, met allen die er nog in waren, +bewerkstelligde. Thans wordt <span class="pagenum">[<a id="pb636" href= +"#pb636">636</a>]</span>deze geheele uitgestrektheid grond door de +regeering streng bewaakt, omdat vermoed wordt, dat vele Manchu’s +hunne bezittingen hier of daar begraven hebben en de regeering +vooralsnog geen tijd heeft een onderzoek naar deze schatten in te +stellen.</p> + +<p>Aan bijna elk plekje grond in Nanking is de een of andere +historische bijzonderheid verbonden, elke heuvel, elke toren en elke +tempel heeft een legende en rondom elken berg zweven de geesten van +bijzondere dooden, die vereerd of gevierd moeten worden. Vooral de +Purperberg heeft een bijzondere vermaardheid, omdat daar de drie +Ming-keizers begraven liggen. Tot de graftomben van deze afgestorvenen +heeft ook de tegenwoordige regeering zich gericht, om de geesten der +Ming-keizers te vertellen, dat de Manchu-dynastie verwoest en de +republiek in China gevestigd was. Het was daar dat dr. Sun Yat Sen +afstand deed van zijn presidentale waardigheid en den generaal Yuan +Shi-Kai als zijn opvolger aanwees.</p> + +<p>Het was voor ons niet moeilijk in Nanking de vrouwen te vinden, die +wij wilden zien en spreken. Men had van uit Shanghaï hen reeds van +onze komst verwittigd. Zij kwamen Zaterdagmorgen reeds vroeg in ons +hotel, om te informeeren, of wij aangekomen waren en hoelang wij in +Nanking zouden vertoeven. Toen zij van den hotelier vernamen, dat wij +er waren en tot Maandagmorgen dachten te blijven, lieten zij de +boodschap voor ons achter, dat wij hen gezamenlijk den geheelen morgen +in het clubgebouw konden vinden en dat zij zouden zorg dragen, dat daar +iemand aanwezig was die als tolk kon dienen. Onmiddellijk na het +ontbijt begaven wij ons naar het clubgebouw, dat eigenlijk de zetel is +van de vrouwenafdeeling van de Tung Ming Hui. De Nanking-afdeeling van +de Tung Ming Hui heeft een afzonderlijke vrouwenafdeeling, die wel met +de mannen naar hetzelfde doel streven, doch die afgescheiden van +elkander en dikwijls langs andere lijnen werken. De +vrouwenkiesrechtvereeniging werkt op zich zelf en hoewel alle leden van +de vereeniging voor vrouwenkiesrecht leden van de Tung Ming Hui zijn, +zijn toch niet alle vrouwen leden van de Tung Ming Hui, leden van de +vereeniging voor vrouwenkiesrecht. Wel gelooven allen in gelijke +politieke rechten voor mannen en vrouwen, maar velen hebben zich door +hunne echtgenooten, vaders of broeders laten wijs maken, dat <span +class="pagenum">[<a id="pb637" href="#pb637">637</a>]</span>de tijd +voor de vrouwen nog niet gekomen is en zij eerst moeten medewerken tot +opbouwing van de republiek van en voor mannen.</p> + +<p>De flinke vrouwen, die het grootste heil voor het land verwachten +uit de samenwerking van mannen en vrouwen, een samenwerking, +die,—zoo ergens elders—zeker in China hoog noodig is, waar +het zedelijk peil der mannen nog zoo laag staat, deze vrouwen zijn in +Nanking een geheel ander soort, als die wij in Shanghaï +aantroffen.</p> + +<p>In het clubgebouw troffen wij de presidente van de vrouwenafdeeling +van de Tung Ming Hui, de presidente van de vrouwenkiesrechtvereeniging, +eenige andere bestuursleden van beide vereenigingen en twee jonge +mannen, studenten van de universiteit van Nanking, die zuiver Engelsch +spraken en zich als tolken beschikbaar hadden gesteld.</p> + +<p>Spoedig vernamen wij, dat de Nanking vrouwenkiesrechtvereeniging ook +ruim 200 leden telt, dat er op het oogenblik reeds 7 zulke +vereenigingen in China bestaan, die bezig zijn zich in een nationalen +bond te vereenigen, waarvan de zetel voorloopig in Peking zal gevestigd +worden en dat men bezig is in nog elf andere steden afdeelingen te +vormen. Nanking is de oudste afdeeling en schijnt de beste organisators +te bezitten, vandaar dat Nanking was uitgenoodigd de formeering van +andere afdeelingen op zich te nemen. Evenals in Shanghaï was men +ook in Nanking er sterk voor, dat China zich bij den Wereldbond voor +Vrouwenkiesrecht zou aansluiten en afgevaardigden naar het volgende +congres in Budapest zou zenden. De beslissing ligt echter in +Peking.</p> + +<p>Over eenige weken zullen eenige vrouwen uit Nanking ook naar Peking +vertrekken om de daar reeds uit andere provincies aanwezige vrouwen te +steunen in het werk om van deze regeering vrouwenkiesrecht op gelijke +voorwaarden als de mannen, te verkrijgen. Zij willen zich door dr. Sun +niet langer laten bepraten, omdat zij overtuigd zijn, dat het thans een +gemakkelijker strijd voor hen zal zijn om hare rechten te verkrijgen +dan later, als eenmaal de constitutie voor het geheele land is +aangenomen. Bovendien denkt deze regeering er sterk over om in China +het kiesrecht aan meer of mindere ontwikkeling vast te knoopen; men zal +een of andere school moeten doorloopen hebben, of een of ander examen +hebben afgelegd, <span class="pagenum">[<a id="pb638" href= +"#pb638">638</a>]</span>of lezen en schrijven kunnen en als dat wordt +aangenomen, dan bestaat er geen enkele gegronde reden om diezelfde +eischen niet ook op de vrouwen toe te passen.</p> + +<p>Wij vroegen de aanwezige vrouwen, welke middelen zij willen +toepassen om tot het doel te geraken, indien rede, gezonde argumenten, +beroep op hun recht, bij de regeering geen doel troffen. Het antwoord +dat wij daarop kregen bracht ons in de hoogste verwondering. Deze +Chineesche vrouwtjes vertelden ons met van durf schitterende oogen, dat +zij dan tot alles in staat zullen zijn. Zij zullen al het mogelijke +doen om langs vreedzamen weg haar doel te bereiken, doch als dat niet +gaat, dan was er nog genoeg revolutionnaire geest in hen overgebleven +om krachtige daden tot stand te brengen. In hunne afdeelingen hebben +zij een afzonderlijke groep vrouwen, die een geheim verbond gesloten +hebben, de leden daarvan zijn niet bekend. De naam van dat verbond +beteekent in het Engelsch “dare to die,” (durf te sterven), +wat genoegzaam den aard van het verbond aangeeft. Ongeveer 1000 leden +bezit dit verbond reeds over heel China. Vóór zij echter +tot geweld hun toevlucht zullen nemen, zullen zij eerst alle vreedzame +middelen in toepassing brengen. Zij willen o.a. naast den Nationalen +Raad van mannen, zooals het tegenwoordige parlement genoemd wordt, een +Nationalen Raad van vrouwen vormen, waarvan de kosten uit eigen fondsen +zullen bijeen gebracht worden. In dezen Raad zullen de vrouwen alle +nationale vraagstukken behandelen, die ook in den mannenraad behandeld +worden en de besluiten in den vrouwenraad genomen, zullen der regeering +worden aangeboden. Men zal afwachten hoe deze besluiten door de +regeering zullen worden ontvangen.</p> + +<p>Een sterke militante geest heerscht in al de vrouwen, die wij in +Nanking aantroffen. Wij wilden nu weten, uit den mond van deze vrouwen +zelf, wat er waar is in de sensationeele berichten, die er eenigen tijd +geleden in alle couranten hebben gestaan, over het bestormen van de +vergadering waarin de eerste Nationale Raad in Nanking gehouden werd en +het breken der glasruiten. Wij vroegen ons een volstandig verhaal te +geven van alles wat er toen was voorgevallen. Och, het was zoo +eenvoudig geweest. De mannen, die daar bijeen waren en zich het recht +toeëigenden de provisoire regeering van <span class="pagenum">[<a +id="pb639" href="#pb639">639</a>]</span>’s lands zaken vast te +stellen, waren wel is waar in menig opzicht de leiders der revolutie +geweest, maar toch ook menige vrouw had daarbij een zeer vooraanstaande +rol gespeeld. Bij de regeling van ’s lands zaken had men een of +meer dier vrouwen een stem moeten geven. Daaraan was niet gedacht. Toen +de vergadering gehouden zou worden, trokken daarom dertig dier vrouwen, +die allen konden wijzen op belangrijke daden of invloedrijke posities +gedurende de revolutie, naar het vergaderlokaal en vroegen om +gezamenlijk of enkelen van hen aan de beraadslagingen te mogen +deelnemen. Een weigerend antwoord volgde. De vrouwen besloten toen om +ongevraagd naar binnen te gaan, de discussie te volgen en mede te +spreken als zij zich daartoe gedwongen gevoelden. De mannen sloten +echter de vergadering en gingen huiswaarts. Den volgenden morgen werd +de bijeenkomst heropend, doch nu stond er een sterke politiemacht met +geladen geweer voor de deur, gereed om elke vrouw neder te schieten, +die durfde te naderen. Een der vrouwen, Woo Mok Lan, de presidente der +Nanking-afdeeling van de Tung Ming Hui, die voor ons zat, was toen naar +een andere zijde van het gebouw gegaan en heeft daar een groote ruit +ingeslagen. Dr. Sun, die de vergadering presideerde, is daarop naar +buiten gekomen en heeft den vrouwen toegesproken. Hij <span class= +"corr" id="xd0e6478" title="Bron: overreede">overreedde</span> hen, in +’s lands belang, niet langer aan te dringen om aan die +vergadering deel te nemen, het waren slechts de allereerste regelingen, +die vastgesteld zouden worden, die misschien van zeer korten duur +zouden zijn en bovendien was dr. Sun bereid om daarbij voor de belangen +der vrouwen te zorgen, zoo goed als zij maar konden wenschen. Hij was +bereid daarover met hen van gedachten te wisselen. De vrouwen hebben +zich door dr. Sun laten bepraten, en zijn naar huis gegaan, doch hebben +zeer spoedig ingezien, dat zij bedrogen zijn uitgekomen.</p> + +<p>Wij wilden toen nog de bijzonderheden weten, omtrent de amazones, +die in Nanking gestreden hadden. Woo Mok Lan was een der kapiteins +geweest. Zij vertelde ons, dat er 3 regimenten waren gevormd, een van +340, een van 200 en een van 120 vrouwen. Aan het kleinste regiment was +de bewaking der stad toevertrouwd, de twee anderen hadden aan al het +aanvallend en verdedigend werk deelgenomen. Deze twee hadden, toen het +gevecht op het hevigst was, het <span class="pagenum">[<a id="pb640" +href="#pb640">640</a>]</span>gevaarlijkste punt tegen den Purperberg +ingenomen, waarbij 12 van de soldaatjes van het regiment van Woo +gesneuveld zijn. Velen van haar regiment oefenen zich nog steeds in +militaire zaken; men kon immers niet weten, of zij de wapens niet nog +eens zullen moeten opnemen om eigen rechten te verdedigen. Wij hoorden +ook hier, dat vele Chineesche vrouwen, als mannen verkleed, in de +mannengelederen aan de revolutie hebben deelgenomen en op dit oogenblik +waren er nog 14 meisjes van Nanking in het leger in Mongolië om +tegen de Russen te strijden. Al deze zaken werden ons verteld op een +wijze, alsof zij vanzelf sprekend waren. Er bleek ons duidelijk uit, +dat deze vrouwen zich jarenlang vertrouwd hebben gemaakt met het +voornemen om in tijd van nood het land op die wijze te dienen.</p> + +<p>Nadat wij eenige uren met hen gesproken hadden, vroeg men ons +Zondagmorgen om tien uur te willen terugkomen om verdere besprekingen +te houden. De twee jonge mannen boden zich aan om voor het overige deel +van den dag ons als gids te dienen en ons Nanking te laten zien en al +de geschiedkundige bijzonderheden te vertellen. Van dat aanbod maakten +wij gaarne gebruik.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">IX.</h3> + +<p>Den geheelen Zaterdagmiddag reden wij met de twee studenten rond, +bezichtigden allerlei merkwaardigheden en hoorden tal van +bijzonderheden. Zondagmorgen zorgden wij tijdig aan het clubgebouw +aanwezig te zijn, omdat wij in den namiddag nog de Ming-graftomben en +de ruïnes van het oude keizerlijk paleis wilden bezichtigen, die +eenige mijlen buiten de stad gelegen zijn.</p> + +<p>Wij wisten niet wat wij zagen, toen wij het clubgebouw naderden. De +geheele poort was met groen en bloemen versierd en de regenboogvlaggen +wapperden in de lucht. Men vertelde ons, dat de Chineesche teekens, die +door de roode rozen in het groen gevormd waren, “Welkom aan onze +vreemde gasten” beteekenden. Woo Mok Lan, die ons bij den ingang +opwachtte, had zich ter onzer eere in Europeesche,—of, zooals zij +het uitdrukte, in Amerikaansche—kleeding gestoken, waaronder hare +hobbelvoetjes in zwart leeren kinderschoentjes <span class="pagenum"> +[<a id="pb641" href="#pb641">641</a>]</span>allerkoddigst uitstaken. +Zij liep nu veel hobbeliger als op hare Chineesche schoentjes. Wanneer +zij, om niet te vallen, haar rokje optilde, dan kwamen hare lange witte +broekspijpen ongegeneerd te voorschijn. Wij konden niet nalaten haar te +zeggen, hoezeer het ons speet, dat zij haar mooi, praktisch Chineesch +costuum voor het onze had verwisseld. De andere bestuursleden +vertoonden zich gelukkig in hun eigen nationale kleeding. Woo Mok Lan +was niet om aan te zien.</p> + +<p>In de zaal, die ook met bloemen en vlaggen versierd was, wachtte ons +een enthousiaste menigte, mannen zoowel als vrouwen. Ook hier werden +wij met muziek ontvangen, waarin wij de goede bedoeling moesten +apprecieeren, maar dat was ook alles wat wij er van konden waardeeren. +Een Chineesch raar gekapt meisje met hard-rose bloemen in haar gegomde +lokken, speelde op een oorverscheurend ontstemde piano eenige +oefeningen, zooals jonge kinderen spelen in de eerste weken van hunne +pianolessen. En toen wij door <span class="corr" id="xd0e6498" title= +"Bron: te">de</span> twee presidenten der beide vereenigingen naar onze +plaats in het midden der zaal geleid waren, zong een koor van tien +dames ons vanaf het podium een welkomstlied toe. Wij stemden na deze +zang met het hartelijk applaus, dat volgde, in, dankbaar gestemd dat +onze trommelvliezen deze marteling goed doorstaan hadden. In het midden +der zaal, waar onze zetels waren, stond een groote tafel met een wit +laken bedekt en daarop lagen allerlei vruchten en versnaperingen. Wij +waren nauwelijks gezeten, toen de thee werd rondgediend, bijna +onmiddellijk gevolgd door een kop koffie. Toen volgde stilte. De +presidente der vrouwenkiesrechtvereeniging, Chong Zian Yin, beklom het +podium en sprak een welkomstgroet uit, die onmiddellijk voor ons in het +Engelsch vertaald werd en later schriftelijk werd aangeboden. Daarin +werd de dank der Chineesche vrouwen uitgesproken voor onze komst en de +hulp en voorlichting, die wij haar verschaften. Toen zij de hoop +uitsprak, dat wij nog lang in China mochten blijven en overal waar wij +kwamen den vrouwen tot steun wilden zijn, werd, zoo waar, achter ons de +champagne ontkurkt en moesten wij dien wensch bezegelen met een +schuimenden dronk.</p> + +<p>Daarop hobbelde miss Woo naar het podium. Hare oogen schitterden van +moeilijk onderdrukt enthousiasme. Haar militante aard sprak uit elk +woord, uit elke beweging. Zij heette <span class="pagenum">[<a id= +"pb642" href="#pb642">642</a>]</span>ons welkom als de eerste vrouwen +van vreemden bodem, die in China kwamen om den Chineeschen vrouwen de +zusterhand te reiken in haar strijd voor vrijheid en recht. Wij twee +toonden liberaler te zijn dan de regeering der landen, Waaruit wij +kwamen, die nog steeds aarzelen de Chineesche republiek te erkennen; +wij waren gekomen om haar te steunen en de Chineesche vrouwen als onze +gelijken in den Wereldbond voor vrijheid en recht ook voor vrouwen op +te nemen. Zij dankte ons voor onze komst en zeide, dat onze namen in de +geschiedenis der Chineesche vrouwenvereenigingen, die voor de +verheffing der Chineesche vrouw strijden, steeds een eervolle plaats +zullen innemen. En toen werd zij hoe langer hoe enthousiaster. Zij +zette uiteen, dat het leven der vrouw altijd zwaarder en moeilijker is +dan dat van den man, dat, waar voor hem de dagtaak eindigt, zij er +dikwijls nog midden in zit. Zoo ook thans in China. De strijd voor +vrijheid en recht der mannen was geëindigd, die konden thans hun +arbeidsveld overzien en de zaken rustig regelen. Maar den vrouwen, die +schouder aan schouder met de mannen deze vrijheid bevochten hadden, +<span class="corr" id="xd0e6505" title="Bron: reste">restte</span> nu +nog een zwaardere strijd, een strijd, die misschien meer offers zou +kosten dan de afgeloopene en zeer zeker veel moeilijker zou zijn, omdat +hij moest gestreden worden, niet zooals de voorgaande, tegenover +vijanden, maar tegenover vrienden en naaste bloedverwanten. Het was de +strijd voor vrijheid en recht der Chineesche vrouw, een, door alle +eeuwen heen, vertrapt en geminacht wezen, die zich opeens oprichtte en +zich hare roeping op aarde bewust was geworden. Vanaf dezen tijd mocht +geen vrouw in China meer dulden, dat zij bij den man werd +achtergesteld, in het belang van het geheele land, moest zij pal staan +voor gelijke maatschappelijke en politieke rechten van mannen en +vrouwen. De woorden rolden van hare lippen en gaven de twee stenografen +moeite om haar bij te houden. Ons werd later een in het Engelsch +vertaald woordelijk verslag van hare rede ter hand gesteld. Beide +presidenten boden ons toen een eere-insigne van hunne respectieve +vereenigingen aan; behangen met deze groote stukken, een in zilver, +hangende aan een lint in de republikeinsche kleuren, de ander in koper, +beklom mrs. Catt het podium en heette China en de nieuwe republiek +geluk met de nieuwe Chineesche vrouw, zooals wij die tot dusver in +<span class="pagenum">[<a id="pb643" href="#pb643">643</a>]</span>dit +verjongde land hadden ontmoet. Zij wees op den moeilijken strijd die de +vrouwen overal in de wereld te strijden hebben, doch voornamelijk +richtte zij zich tot de aanwezige mannen om hen te wijzen op hunnen +plicht, thans even broederlijk naast en met de vrouw te strijden, als +deze het in den afgeloopen strijd naast hem heeft gedaan. Daarop moest +ik boven komen. Ik wees de vrouwen er op, dat overal waar de vrouwen op +de gemakkelijkste manier het doel van haar streven bereikt hadden, waar +zij reeds gelijke politieke rechten voor man en vrouw verkregen hadden, +dit bijna altijd was gekomen na een revolutie. Ik vertelde hen van de +vrouwen in Finland, van de vrouwen in Noorwegen en in Portugal en +spoorde hen aan geen inspanning te groot te achten om in de nieuwe +constitutie voor China, hare rechten verzekerd te krijgen. Kregen zij +die nu niet, dan wachtte hen een jarenlange zware strijd. Onze beide +toespraken werden onmiddellijk door een tolk in het Chineesch +overgezet</p> + +<p>Toen werden wij verzocht naar buiten te komen, waar wij met tal van +Chineesche geestverwanten op een plaatje vereeuwigd werden. Men zal ons +elk een afdruk van die photo naar Peking zenden. Wij moesten toen met +de hoofdpersonen, die ons deze ontvangst bereid hadden, in de pas +geopende industrieschool voor meisjes een Chineesche lunch gebruiken, +waarbij wij twee heel netjes vork en mes kregen. Wij zijn nu reeds aan +alle Chineesche lekkernijen gewend en beginnen er den smaak van te +krijgen. Na de lunch kwamen twee landauers voor, waarin wij met zes +onzer nieuw gemaakte vrienden naar de Mingtomben en de ruïnes van +het keizerlijke paleis reden. Om zes uur bracht men ons ’s avonds +naar het hotel terug.</p> + +<p>De indruk dien wij beiden van de Nanking’sche groep mannen en +vrouwen kregen, was niet zoo gunstig als van die in Shanghaï. In +Nanking waren wij meer in het midden van het land, waar de bevolking +niet zoo veel als in Shanghaï met de Europeesche en Amerikaansche +bevolking in aanraking komt. Het waren niet alleen de uiterlijke +manieren, maar ook de omgang der mannen en vrouwen onderling, de dingen +die wij zagen en hoorden vertellen, die ons dien indruk gaven. Wij +zagen en spraken hier de mannen en vrouwen die in China opgevoed zijn +en die nooit in vreemde omgeving vertoefd <span class="pagenum">[<a id= +"pb644" href="#pb644">644</a>]</span>hebben. Dit waren de echte +Chineezen. Intelligent zijn zij in hooge mate, maar in nog hooger mate +onpractisch en idealistisch, voorzoover dit laatste niet synoniem is +met het eerste. Van Europa weten zij zoo goed als niets, maar de stand +van zaken in Amerika, waarvan zij de opgesmukte verhalen hunner daar +vertoevende landgenooten gehoord en gelezen hebben, zweeft hen als een +ideaal voor oogen. In hunne verbeelding, die zij naïef onder +woorden brengen, zal China met Amerika de heele wereld hervormen; de +Vereenigde Staten moet hen spoedig de hand reiken, dat is in beider +belang, en dan kunnen de twee grootste Republieken der wereld door hun +voorbeeld een vreedzame evolutie in alle andere landen tot stand +brengen. Geen <span class="corr" id="xd0e6516" title="Bron: +monarchiën">monarchieën</span> meer, maar volksregeeringen +overal. Wat zij evenwel onder een volksregeering verstaan is verder van +daar verwijderd dan de constitutioneele regeeringsvormen in de meeste +koning- of keizerrijken. Wat ons ook in Nanking in onze gesprekken met +deze mannen en vrouwen zoo duidelijk bleek, was het totale gebrek aan +vertrouwen onderling. In niet een van hunne groote mannen en leiders +stellen zij een onbeperkt vertrouwen, volgens hen werkt<a id= +"xd0e6519"></a> elk voor eigen voordeel en naam en positie, het land +komt pas in de tweede plaats. Om hunne meening te illustreeren, deelde +men ons talrijke bijzonderheden mede uit het intieme leven van dr. Sun, +president Yuan, vice-president Lu en tal van andere grootheden.</p> + +<p>Maandagmorgen verlieten wij Nanking om per boot naar Hankow te +vertrekken. Deze driedaagsche tocht over de Yang Tze rivier, in een +mooie, zindelijke boot, met groote, comfortabele hutten en goede +maaltijden, is een waar genot. De geheele reis gaat de boot langs +groene oevers, met min of meer hooge heuvels en hooge bergen op den +achtergrond, telkens stoppen wij even bij een dorpje of door een hoogen +wal omgeven stadje, waarbuiten de hooge pagoden of kerktorens vroolijk +uitsteken, dan weder zien wij een ouden, schilderachtigen tempel +tusschen het groen te voorschijn komen en overal rondom ons zien wij +het echte-ware Chineesche leven te water en te land. Wij hebben reeds +de overtuiging gevestigd, dat een Chineesche tempel alleen +geapprecieerd kan worden als men hem op een afstand en liefst op zich +zelf staand kan zien. Hoe orthodox het Chineesche volk ook mag zijn, +zij geven zich niet veel moeite om hunne tempels in <span class= +"pagenum">[<a id="pb645" href="#pb645">645</a>]</span>zindelijken en +goed onderhouden staat te houden. Dichtbij bezien, zien zij er allen +onbeschrijfelijk vuil en oud en vermolmd uit.</p> + +<p>De Yang Tze-rivier is op een na de langst bevaarbare rivier in de +wereld. De tocht van Nanking tot Hankow is mooi, maar het +schilderachtigst, romantisch-mooie gedeelte komt eerst eenige honderden +mijlen verder dan Hankow.</p> + +<p>Wij genoten drie mooie, kalme dagen aan boord van de +“Luenyi”, die wij noodig hadden. Sedert wij Hongkong hadden +verlaten, was er geen rustig oogenblik voor ons geweest. De +zenuwschokkende tijd aan boord van de “Persia”, de angst, +die wij gedurende de typhoon hadden doorstaan, en het onmiddellijk +daarop in Shanghaï aan het werk gaan, met de daarop volgende +drukke en indrukvolle dagen, begon zich te laten gelden in den vorm van +slapeloosheid, lusteloosheid en afmatting. Toen wij echter +Woensdagavond om tien uur Hankow bereikten, was alle moeheid geweken en +gevoelden wij beiden ons weder frisch en gereed nieuwe indrukken te +ontvangen.</p> + +<p>De trein, die ons van Hankow naar Peking zal brengen, vertrekt +slechts eens per week en dat is des Vrijdagsmorgens. Wij hadden +derhalve twee nachten, en een geheelen dag in Hankow door te brengen. +Men had ons in Shanghaï geraden in Hankow de boot als hotel te +gebruiken, als ten minste de boot zoo lang in Hankow bleef liggen. Dien +raad hebben wij opgevolgd.</p> + +<p>Hankow is eigenlijk een groep van drie steden, Wuchang, Hankow en +Hanyang, die door de Yang Tze-rivier en de Han gescheiden zijn. Zij +bezitten elk een afzonderlijk gemeentebestuur, maar vormen toch +eigenlijk één groote, drukke stad, waar, zooals men zegt, +het commercieele, financieele en industrieele hart van China klopt. +Wuchang alleen bevat meer dan een half millioen zielen,—ik bedoel +menschen; hier in China, waar elke man en vrouw drie zielen heeft, moet +men dit woord correct gebruiken,—terwijl Hankow een bevolking +telt van bijna 90.000. Voegt men hierbij de 400.000 van Hanyang, dan +ziet men, van welke beteekenis deze stad, of groep van steden is. De +Engelschen, Franschen, Russen, Duitschers en Japanners bezitten hier +allen een stuk grond, te zamen 1½ millioen vierkante meters +groot, waar zij ieder hun eigen industrieele operaties uitoefenen. +<span class="pagenum">[<a id="pb646" href="#pb646">646</a>]</span></p> + +<p>Voor alle consulaten en voor alle fabrieken stond een vrij sterke +troepenmacht van eigen militairen en een oorlogschip van elke vreemde +natie lag in de rivier voor hunne bezitting. Overal in de stad vonden +wij nog in ’t oogloopend vele vreemde en Chineesche militairen, +men voelde en zag dat de rust in de stad nog niet volkomen was +teruggekeerd. Zooals men misschien weet, vormde Hankow het stormcentrum +van de pas afgeloopen revolutie; de verwoesting, die nog overal in de +stad zichtbaar is, gaf ons een klein beeld van den omvang en de +beteekenis, die de opstand daar genomen heeft. De twee generaals, die +pas geleden, op bevel van den president Yuan, zonder vorm van proces, +zijn doodgeschoten, zijn van Wuchang afkomstig en de gemoederen zijn +over deze daad nog lang niet tot rust gekomen. De kapitein van onze +boot raadde ons Donderdagmorgen, om de stad niet in te gaan, alvorens +wij bij onze consulaten inlichtingen hadden <span class="corr" id= +"xd0e6536" title="Bron: nigewonnen">ingewonnen</span>.</p> + +<p>De Amerikaansche consul ontraadde ons ten sterkste, de Chineesche +stad in te gaan, waar wij de Chineesche vrouwenkiesrechtclub zouden +vinden; zelfs onder geleide, vreesde hij, dat ons onaangenaamheden +zouden overkomen. De inboorlingen zijn nog te opgewonden, telkens +breken er nog opstootjes uit; in het midden van de bevolking te gaan, +was voor elke vreemdeling nog gevaarlijk. Teleurgesteld waren wij over +dezen raad zeer zeker, maar wij hebben ons er toch maar aan gehouden. +De consul gaf ons, om deze teleurstelling een beetje te vergoeden, zijn +rijtuig dat hem juist naar zijn bureau had gebracht, om een toer langs +de breede, mooie kade te maken, waar de verschillende naties hunne +bezittingen hebben en noodigde ons uit daarna met hem in het clubgebouw +te lunchen.</p> + +<p>Van het platte dak van het sierlijke clubgebouw hadden wij een +prachtig overzicht over de heele omgeving en zagen in vogelvlucht alle +verwoeste gedeelten der stad. Menige bijzonderheid uit die gruwelijke, +maar interessante dagen vernamen wij daar. Noch in Nanking, noch in +Hankow hebben wij een Chinees met een staart gezien. Ik geloof niet, +dat in een dier steden de dragers van dat voorheen algemeene +herkenningsteeken nog een oogenblik veilig <span class="corr" id= +"xd0e6543" title="Bron: zou">zouden</span> zijn. Wij konden ons hier, +meer nog dan in Nanking en Canton een goed denkbeeld vormen van den +omvang en de ernst der afgeloopen revolutie. Na de lunch maakten wij +nog een rijtoer door een ander deel <span class="pagenum">[<a id= +"pb647" href="#pb647">647</a>]</span>der stad en daarna begaven wij ons +maar weder naar de boot terug om het altijd vreemde en interessante +leven te water in China gade te slaan. Geen Chineesch schipper vergeet, +zoodra de zon ondergaat, om van zijn schip op de een of andere wijze +zijne offers aan den watergeest of aan de geesten van afgestorvenen te +brengen.</p> + +<p>Vrijdagmorgen vertrokken wij per trein van Hankow naar Peking. Deze +lijn is door een Fransch-Belgisch gezelschap aangelegd, doch is sedert +vier jaar in het bezit der Chineesche regeering gekomen. Alle +employees, voor zoover zij geen Chineezen zijn, zijn nog Franschen of +Belgen; de wagons zijn van Belgisch maaksel en constructie, lang zoo +goed niet als de waggons op de lijn Shanghaï-Nanking. Alleen de +restauratiewagen was uitstekend en het opgediende boven allen lof. Men +kan overtuigd zijn, dat in de keuken Chineesche koks het werk +leverden.</p> + +<p>Langs de geheele lijn, de afstand is 700 Eng. mijlen en wordt in 28 +uren afgelegd, was bij elk station een sterke politiemacht geposteerd, +die, zooals wij hoorden, niet overbodig is, omdat nog herhaaldelijk +hier en daar treinen door zoogenaamde boksers overvallen worden, die de +reizigers uitplunderen. Boksers is een mooie naam voor deze kerels, die +niets anders dan brutale roovers zijn, roovers te land, neefjes of +broertjes van de talrijke zeeroovers hier.</p> + +<p>Het landschap bood niets bijzonders aan. Als men de in bijna elke +stad en dorp aanwezige pagoden en tempels en de Chineezen zelf niet in +aanmerking neemt, dan is het landschap vrijwel gelijk aan dat, wat men +in elk bergachtig land vindt. Ik zou haast vergeten ook nog op te +sommen onder de dingen, die men niet in aanmerking moet nemen, de +overal verspreide Chineesche graftomben, die dan eens op een heuveltje, +dan midden in een stuk bouwgrond, of op een stuk rots staan, en dan +eens van meer, dan eens van mindere pretentie zijn.</p> + +<p>Hoe meer wij Peking naderden, hoe meer staarten zagen wij. Er waren +zelfs hier en daar soldaten, die dat Chineezenteeken nog lang en breed +over den rug hadden hangen. In sommige dorpen droegen alle mannen, die +wij zagen nog dit herkenningsteeken. Daar leek alles oogenschijnlijk +zoo rustig, alsof de menschen heelemaal van een ommekeer in hun land +<span class="pagenum">[<a id="pb648" href="#pb648">648</a>]</span>niets +afwisten, en die óf nooit gehoord hebben dat er reeds twee keer +een regeeringsorder is gegeven, dat elke Chinees vóór +begin September, later verlengd tot eind September, zijn staart moet +hebben afgeknipt, <span class="corr" id="xd0e6558" title="Bron: of"> +óf</span> die om zoo’n regeeringsbevel niet heel veel +geven. Er is zelfs in het Noorden van China een beweging om de staart +weder te laten groeien en men zegt, dat er een geheime vereeniging +bestaat, die het dragen van den staart weder wil invoeren. Voor elken +onzin heeft men hier geheime vereenigingen. Er is geen Chinees, die +niet tot drie of vier geheime genootschappen behoort.</p> + +<p>Om 4 uur bereikten wij Zaterdagmiddag Peking, de stad waar wij vanaf +het begin van onze reis, ons voorgenomen hadden zeker heen te gaan, een +voornemen, dat ons telkens ontraden en als onuitvoerbaar voorgespiegeld +was, doch dat nu toch eindelijk in verwezenlijking was gekomen. +Eén jaar lang hebben wij in zoovele verschillende landen +gehoord: “naar China kunt gij niet gaan” en tot op het +laatste oogenblik heeft men ons nog zoo sterk ontraden in China verder +dan tot de kuststreken te gaan, dat wij ten laatste zelf waren begonnen +te twijfelen of wij Peking wel ooit bereiken zouden. Maar wij zijn hier +en wat wij in Peking hooren, zien en ondervinden, daarvan zal ik in een +volgend schrijven vertellen.</p> + +<p class="alignright">14 Sept. 1912.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">X.</h3> + +<p>Wij hebben niet voor niets gewenscht in Peking te komen. Peking is +een merkwaardige stad, in menig opzicht afwijkend van alle andere +steden. Door de herhaalde verwoestingen en ’t telkens opnieuw +opbouwen der stad, heeft zij het oude karakter verloren en is nu een +moderne Chineesche stad geworden, die echter niets van haar +oriëntalisch aspect verloren heeft en niet nalaat bij een eerste +bezoek een diepen indruk te maken. De oude monarchale macht en +grootheid spreken uit bijna elken tempel, woning, straat. Reeds bij het +in den trein naderen der stad worden ongewone, vreemde indrukken +gewekt. De hooge, zwaar gebouwde muur, die de geheele stad omgeeft, de +verblindende kleuren der hemelhooge pagoda, het dooreengewoel van de +altijd druk doende Chineezen, die hier, bijna zonder uitzondering hun +staart behouden hebben, de <span class="pagenum">[<a id="pb649" href= +"#pb649">649</a>]</span>overal opdoemende veelkleurige tempels, zijn +zoo <span class="corr" id="xd0e6572" title="Bron: inrdukwekkend"> +indrukwekkend</span>, dat zeker niemand den eersten indruk vergeten +zal, dien hij bij zijn eerste bezoek aan deze grootste der +oriëntalische steden ontving, Alleen wanneer men in het hotel des +Wagons Lits is gearriveerd, gelooft men zich een oogenblik in Europa. +Dit hotel bezit alle deugden van een goed geleid Europeesch hotel, met +het voordeel, dat de bedienden allen Chineezen zijn, die de beste +bedienden vormen die men ooit in een hotel kan aantreffen.</p> + +<p>Peking is een stad van hooge muren, waarbinnen zich kleine steden +gevormd hebben. Elke vreemde legatie is door een hooge muur omgeven, +waarbinnen dan een Italiaansche, Japansche, Engelsche, Amerikaansche of +andere stad bestaat. Vooral de Engelsche stad is de moeite van een +bezoek waard. Binnen de hooge muur, die heel Peking omgeeft, is in het +centrum een tweede muur met vier groote poorten, waar in hoofdzaak de +hooge officieele personen wonen. Dit deel, wordt de keizerlijke stad +genoemd. In het centrum nu weder van deze keizerlijke stad bevindt zich +weder een 30 voet hooge muur, waarbinnen de verboden stad gelegen is. +Daarbinnen bevinden zich de keizerlijke paleizen, de regeeringsgebouwen +en de woningen voor allen, die tot het keizerlijk hof behooren. Geen +vreemdeling mag daar een voet zetten, zonder zeer bijzondere redenen. +Op ’t oogenblik huist daar nog de keizerin-weduwe, het jonge +keizertje en de hofhouding. Reeds herhaaldelijk heeft de nieuwe +regeering deze hooglieden doen weten, dat zij de verboden stad +ontruimen moesten, en dat men het zomerpaleis, even buiten Peking +gelegen, voor hun verblijf had afgestaan. Op al die sommaties antwoordt +de keizerin-weduwe heel beleefd, dat zij het onthouden zal, maar +telkens blijkt, dat zij geen enkelen maatregel getroffen heeft om van +woonplaats te veranderen. Is het de regeering ernst om de poorten van +de verboden stad te openen en daarbinnen de nieuwe regeering te +vestigen, dan zal zij den een of anderen dag geweld moeten gebruiken om +de keizerin en de geheele hofhouding van haar plaats te verwijderen. +Nergens in China is ons nog zoo sterk opgevallen, hoe weinig kracht er +van deze regeering blijkbaar uitgaat als hier in Peking. Een hof, dat +stilletjes blijft, waar het zich thuis gevoelt, niettegenstaande +herhaalde sommaties van de regeering. Eene bevolking, die ongestoord +den staart blijft <span class="pagenum">[<a id="pb650" href= +"#pb650">650</a>]</span>dragen, alsof er nooit een bevel is geweest om +dit Chineezenteeken te verwijderen, de honderden en honderden +Manchu’s, die hier dagelijks door de straten wandelen en +oogenschijnlijk verreweg het grootste deel der bevolking uitmaken.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-705b.jpg" alt= +"Het marmeren schip in het zomerpaleis te Peking." width="613" height= +"351"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Het marmeren schip in het +zomerpaleis te Peking.</span></p> +</div> + +<p>De Manchu-mannen zijn van de andere Chineezen uiterlijk te +herkennen, door hun veel krachtiger en mannelijker voorkomen en hunne +forscher gestalten. Ook schijnen zij geestelijk hooger te staan. De +Manchu-vrouwen zijn onmiddellijk herkenbaar door hare bijzondere en +eigenaardige coiffures en doordat zij nooit de voeten gebonden hebben. +Het haar dezer schoonen is hoog en breed uit, boven op het hoofd, +opgemaakt en met frissche bloemen of papieren rozen versierd. Zelfs +oude vrouwtjes met gerimpelde gezichtjes, vergeten niet in haar kunstig +zwart gemaakte en vet-glanzende haarstrik, eenige hard-roode of +gele—soms beide kleuren tegelijk—rozen te steken. Het +schijnt bij haar dagelijksch toilet te behooren.</p> + +<p>Reeds den eersten dag, dien wij in Peking doorbrachten, was direct +een vrij drukke en vermoeiende dag voor ons. Bij het ontbijt vernamen +wij dat dien dag het zomerpaleis voor vreemdelingen te bezichtigen was. +Dit paleis wordt slechts eens in de tien dagen voor dat doel +opengesteld. Elke vreemdeling moet echter een bewijs van eigen +ambassade vertoonen om toegelaten te worden. ’t Was Zondag, de +bureaux derhalve gesloten, onmogelijk dus voor ons om zoo’n +bewijs te bemachtigen. Wij vroegen den directeur van het hotel om raad. +Een Engelschman, die ons gesprek hoorde, bood ons onmiddellijk zijn +kaarten aan. Hij had voor zich en zijne dames den dag te voren +toegangsbewijzen aan zijne legatie gehaald, maar nu was een zijner +dames ziek geworden, waardoor hun tocht was uitgesteld; hij vroeg of +wij van zijne kaarten gebruik wilden maken. Met deze valsche papieren +gewapend zetten wij ons ieder in een rickshaw en lieten ons twee uren +lang in aanhoudenden draf voorttrekken. Wij moesten voor dezen tocht de +stad doorkruisen van het eene uiteinde tot het andere en daarna nog +meer dan een uur ver buiten de stad. Het straatleven in Peking +verschilt van dat wat wij in Nanking, Canton en andere Chineesche +steden gezien hebben juist zooveel als het leven overal elders in een +groote stad verschilt van dat in een provinciestad. Het was iets geheel +anders, maar toch in zijn wezen op en top Chinees. Even <span class= +"pagenum">[<a id="pb651" href="#pb651">651</a>]</span>buiten de stad +zagen wij hier onophoudelijk kleine karavanen volgeladen kameelen, maar +nog meer ezeltjes, de beesten, die men overal ziet waar kameelen zijn. +Maar een Chinees op een ezel of op een kameel gezeten levert een geheel +ander beeld dan een Arabier, die een dier beesten voor een rijpaard +gebruikt. Ook ontmoetten wij langs den weg tallooze blinde bedelaars en +de vreemd uitgedoste blinde bedelares, die zingend de wereld haar nood +klaagt. Op onze heen en terugtocht passeerden wij tevens twee keer een +bont toegetakelden bruiloftstoet en een nog gekker opgemaakte +begrafenis. Bij deze laatste werd een oorverdoovend concert gegeven van +trommels, bekkens en bellen. Ik heb nog in geen land een lijkstoet +gezien, waarbij zoo weinig ernstige of medelijdende gedachten bij mij +opgewekt werden als hier in China. Men maakt zich onwillekeurig +vroolijk over dat vreemde gedoe en den weinigen ernst, die de +deelnemers in den stoet zelven vertoonen. Het gemaakte, rumoerige +gehuil der vrouwen, een gehuil dat is voorgeschreven en niet uit het +gemoed komt, wekt lachlust en soms weerzin op. Maar wij waren op weg +naar het zomerpaleis en daarvan moet ik het een en ander vertellen.</p> + +<p>Dit paleis werd in het eind der 17e eeuw gebouwd door den keizer +Kang-hsi, die het voor zijn eigen privaat gebruik inrichtte, wanneer +hij zich geheel van de wereld wilde afzonderen. Het is een prachtig, +weelderig ingericht paleis met vele even sierlijke bijgebouwen, maar +vooral aan den tuin, waar een eeuwige zomer moest heerschen, is +bijzondere zorg besteed. Van de heuvels en dalen, te midden waarin het +paleis gelegen is, is een gelukkig gebruik gemaakt. De wild groeiende +bloemen en planten heeft men daar tot een ongekende hoogte ontwikkeld. +Overal heeft men daar de natuur door de kunst geholpen, tot ten slotte +deze geheele omgeving eenig in haar soort is geworden. Het wordt met +recht een aardsch paradijs genoemd. Het van wit marmer gemaakte groote +schip, in den grooten vijver gelegen, en over een marmeren brug te +bereiken, daarvan is de bezichtiging alleen de moeite van den +vermoeienden tocht waard. Maar ook de vele tempelvormig gebouwde +paviljoens, vanwaar steeds een mooi vergezicht te genieten valt, +verdienen bewondering. Als inderdaad de hofstoet dit paradijs zal gaan +innemen en dit dan waarschijnlijk voor het publiek gesloten zal worden, +zal dit <span class="pagenum">[<a id="pb652" href= +"#pb652">652</a>]</span>een groot verlies zijn. Het behoort tot het +mooiste wat Peking ter bezichtiging aanbiedt.</p> + +<p>Want ook hier zijn weder tal van tempels, de een merkwaardiger dan +de andere, maar die bezitten noch artistieke, noch architectonische +waarde. Er is een tempel des hemels en een van de aarde, een voor den +landbouw, en een voor den regen, een Lama-tempel en een gele tempel en +nog tal van andere tempels, waarvan wij trouw de voornaamste bezichtigd +hebben, doch die alle een sterk onbevredigd gevoel bij ons +achterlieten. Wij bezochten ze meer om den geest, die de menschen +bezielt, die er hun gemoed komen uitstorten, beter te kunnen +doorgronden, dan om ons kunstgevoel te streelen. Geeft het iemand geen +denkbeeld van de geestelijke ontwikkeling van een volk, als men in den +tempel des hemels o.a. verneemt, dat daar twee keer in het jaar de +keizer zijn offeranden komt brengen in den vorm van het verbranden der +lijken van menschen, die te voren geëxecuteerd zijn? Het zijn de +onthoofde lijken van misdadigers, of wat men in China misdadigers +gelieft te noemen. Tegelijk met het verbranden der lijken, laat Zijne +Majesteit dan den inhoud van eenige reuzengroote gevulde urnen +verbranden. De inhoud bestaat uit stukjes papier, waarop de naam en +alle bijzonderheden van den verbranden persoon geschreven staat, zoodat +men daarboven precies weet wiens geest komt aanzeilen, benevens +papiertjes, waarop vermeld is, welke misdaad hij bedreven heeft en het +verzoek hem in den hemel niet nogmaals voor de daden te laten boeten +waarvoor hij op aarde reeds zijn straf ontving. Die papiertjes, die +misschien nog wel meer boodschappen inhouden aan dengeen, die in den +geest der Chineezen boven de wolken de lakens uitdeelt, worden +verbrand, opdat de daarop geschreven opdracht met den rook hemelwaarts +zal stijgen. Ook paarden en andere waardevolle beesten worden bij zulke +gelegenheden verbrand, doch men vertelde ons, dat alle levende wezens +eerst behoorlijk gedood worden.</p> + +<p>In de Confuciustempel,—Confucius wilde geen tempels en geen +priesters, maar zijn volgelingen waren met dien eenvoud niet +tevreden,—worden eigenlijk meer de boeken van Confucius +bestudeerd, dan dat er veel aan verheerlijking van zijn persoon gedaan +wordt. Toch zagen wij ook daar groote bronzen urnen. Deze tempel staat +in een grooten tuin, waarin <span class="pagenum">[<a id="pb653" href= +"#pb653">653</a>]</span>vele eeuwenoude cederboomen; er heerschte daar +zulk een rust en vrede, te midden van de woelige stad, dat het de +Confucionisten in Peking daar onwillekeurig tot nadenken en studie moet +brengen.</p> + +<p>De Lama-tempel, waaraan een monnikenklooster verbonden is, met ruim +1200 jongentjes-leerlingen, kinderen, die allen tot een leven van +nietsdoen worden groot gebracht, was natuurlijk een Buddhistentempel. +Maar de Buddha der Chineezen lijkt al heel weinig op den Buddha der +Burmeezen.</p> + +<p>Er was juist een offerdienst, toen wij dezen tempel en al wat +daarbij behoort, bezochten. Buddha ontving groote bakken vol +rozebladeren, maar ook eenige manden appels, een paar schalen koekjes +en twee bakken vol versch vleesch. Met een enorm leven van tromgeroffel +en bekkenslag en het eentonig gedreun van die honderden jongentjes, die +altijd door hetzelfde uitschreeuwden, werd dit alles den reuzengrooten, +van hout gemaakten, Buddha aangeboden.</p> + +<p>In één opzicht zijn al deze tempels aan elkaar gelijk. +Zonder uitzondering zijn zij vuil. Het is, alsof er in geen jaren +schoonmaak is gehouden. De vuile Chineezen, die de tempeldeuren voor je +openen, grijnslachen, als men ze vraagt, of niemand met den schoonmaak +van deze heilige plaats is belast. In de Hall der klassieken, +oorspronkelijk gebouwd als een instituut voor onderwijs, maar later ook +als plaats voor heilige doeleinden gebruikt, is zelfs een keizerlijke +troon met houtsneewerk, dat zoo schitterend moet zijn, dat het als het +grootste kunstwerk in China wordt beschouwd en ook die was zoo onder +stof en spinnewebben begraven, dat wij van het mooie niets konden +zien.</p> + +<p>In de trom- en beltoren moet men de enorme groote koperen bel +bewonderen. De legende, die aan het maken van die bel verbonden is, is +waard overgebriefd te worden. In de 15e eeuw, onder de regeering van +den keizer Yung-Loh, een Ming, werd een der hofbedienden, bekend voor +zijne bedrevenheid in het mengen en gieten van metaal, belast, om een +bel voor dien toren te maken, die een bijzonderen glans moest vertoonen +en een mooi geluid moest geven. De pogingen om dit keizerlijk bevel uit +te voeren, mislukten twee malen. De keizer was daarover zeer gebelgd, +hij liet den armen man bij zich komen en vertelde hem, dat, als de +derde keer weer <span class="pagenum">[<a id="pb654" href= +"#pb654">654</a>]</span>mislukte, hij onthoofd zou worden. Die arme man +bezat een zeer schoone dochter met amandeloogen, die in de zon +schitterden en appelkleurige wangen en nog allerlei moois meer. Bij al +haar schoonheid bezat zij ook alle huiselijke deugden en zij kon +dichten. Alle jonge mannen waren verliefd op haar.</p> + +<p>Dit mooie meisje, dat ook alle menschelijke deugden bezat bad tot +een van de vele goden om haar vader te helpen. Die god gaf geen +antwoord. Toen ging zij naar een waarzegger. Die vertelde haar, dat het +volgend gietsel weder mislukken zou, tenzij het gesmolten metaal +vermengd werd met het bloed van een levend meisje. Zij ging terug tot +haar vader, en vertelde hem, dat zij nu zeker was, dat het derde +gietsel een goed resultaat zou opleveren. Op den voorgeschreven dag +werd het metaal, in het bijzijn van den keizer en het geheele hof, +weder gesmolten, waarbij allen met spanning wachten, wat de uitslag zou +zijn. Even vóór het metaal in den vorm zou gegoten +worden, kwam plotseling het jonge meisje te voorschijn, die onder den +uitroep: “Om mijn vader te redden” in de ziedende +metaalmassa sprong. Iemand uit het volk wilde haar terughouden, doch +hij redde alleen een van haar schoentjes. Haar vader werd krankzinnig, +maar de klok was dezen keer volmaakt. En toen zij later werd opgehangen +en de keizer voor het eerst de mooie, volle klank der bel vernam, toen +hoorde hij duidelijk daarin de stem van het jonge meisje, dat vroeg om +haar verloren schoen. En nog meent het volk, dat die bel duidelijk een +meisjesstem verraadt en dat Koai nog steeds om haar schoentje +vraagt.</p> + +<p>Naast deze en dergelijke legenden zijn er aan elken tempel en toren +ook zoovele historische bijzonderheden verbonden, waarvan vele even +legendarisch klinken als de eigenlijke legenden. In de meeste +Buddha-tempels vindt men in China een Chim-qua-Seung, een soort van +hocus-pocusdoos van bamboe. Die doozen zijn van verschillenden vorm en +ook de inhoud verschilt. Maar zij komen alle daarin overeen, dat +iemand, die de goden of de geesten iets te vragen heeft, zulk een doos +schudt en haar dan op den grond gooit. Uit de wijze, waarop de inhoud +zich op den grond verspreidt, is ’t antwoord op te maken. De +antwoorden, die deze doozen in den loop der tijden aan keizers gegeven +hebben, zijn herhaaldelijk oorzaak geweest van den val van het +keizerrijk of den dood van <span class="pagenum">[<a id="pb655" href= +"#pb655">655</a>]</span>den vorst. De laatste Ming-keizer, Chung Chen, +pleegde zelfmoord, nadat hij een zeer onbevredigend antwoord door den +Chim-qua-Seung ontving.</p> + +<p>Maar de verlichting, die nu wel langzamerhand een grooter deel van +de Chineesche bevolking zal bereiken, zal aan al dat bijgeloof ten +slotte wel een einde maken. Op het oogenblik zijn echter de Chineezen, +die zich boven al die mysterieuse dingen hebben weten te verheffen, nog +met een lantaarntje te zoeken. Zelfs onder de meest verlichten is +altijd nog iets van dat bijgeloof te bespeuren.</p> + +<p>Wij zijn niet gelukkig in het treffen van dr. Sun Yat Sen. Toen wij +in Shanghai aankwamen, was hij juist naar Peking vertrokken en een dag +nadat wij in Peking arriveerden, reisde hij af naar het Zuiden van het +land. Hij is hier als een koning ontvangen, koninklijke eer heeft men +hem officieel en onofficieel aangedaan. Gedurende zijn verblijf alhier +hing van bijna elke Chineesche woning de republikeinsche vlag. Met den +president Yuan Shi Kai staat hij op goeden voet, maar in de couranten, +dit uitgegeven worden van de Tung Ming Hui, waarvan dr. Sun de +voorzitter is, wordt de president op de gemeenste manier afgekamd. +“The China Outlook” welke in Hongkong wordt <span class= +"corr" id="xd0e6621" title="Bron: utigegeven">uitgegeven</span>, en +over geheel Zuid-China verspreid is, “The China +Republican”, welke in Shanghai gevestigd is en zelfs hier tot +Peking reikt, zijn twee dagbladen die in het Engelsch geredigeerd +worden en wier hoofd-redacteuren beiden vroegere private secretarissen +van dr. Sun zijn. In beide bladen, die ons aanvankelijk dagelijks +werden toegezonden en die wij hier nu verder in het hotel vinden, wordt +dr. Sun op een onmogelijke, en mij persoonlijk zeer antipathieke, wijze +opgehemeld en president Yuan’s gezag zoodanig ondermijnd, dat het +op den duur onhoudbaar voor den president zal blijken te zijn. Nu heeft +dr. Sun hier in Peking beweerd, dat hij in geen connectie met die +bladen staat, doch dat is of royaal gelogen, of toch minstens zeer +verdraaid. Hij zal niet regelrecht den inhoud dier bladen dicteeren, +maar dat zij zijn geest ademen, of dat hij een algemeene gedragslijn +heeft voorgeschreven, is toch wel duidelijk. Ongevraagd hebben beide +redacteuren ons verteld, dat zij secretarissen van dr. Sun waren, doch +nu voorloopig belast zijn met de redactie der dagbladen. Zij staan +onophoudelijk met dr. Sun in <span class="pagenum">[<a id="pb656" href= +"#pb656">656</a>]</span>betrekking; elke beweging van dr. Sun wordt hun +onmiddellijk geseind.</p> + +<p>Maar in China zijn de grootste onmogelijkheden mogelijk. Dr. Sun, de +hoofdleider der revolutie, op wiens hoofd nog geen jaar geleden door +den voormaligen regent een losprijs was gesteld, heeft hier, tijdens +zijn verblijf, heel beleefd een bezoek gebracht aan den ex-regent en +andere personen van koninklijken bloede. Dat bezoek is niet alleen zeer +hoffelijk beantwoord, maar de ex-regent heeft zelfs een diner voor dr. +Sun gegeven, waaraan alle prinsen en prinsessen hebben deelgenomen. Het +toppunt van ridiculiteit werd bereikt, toen de ex-regent opstond en een +toast wijdde aan het succes van dr. Sun’s onderneming en de hoop +uitsprak, dat de nieuwe regeering mocht blijken in het belang van China +te zijn. Dr. Sun heeft op die welgemeende woorden even welgemeend +geantwoord, dat hij hoopte op de gelukkige samenwerking der +Manchu-grooten met de tegenwoordige regeering.</p> + +<p>Men spreekt hier in Peking, in de officieele buitenlandsche kringen, +niet meer zoo ongelooflijk over het voortbestaan der Republiek, als dat +wij dat in de havensteden hoorden. In China, waar alles op zoo’n +geheimzinnige wijze geschiedt, kan men echter nooit iets met zekerheid +zeggen, men weet nooit wat het volgend oogenblik zal brengen, en zeker +weet men niet of er niet den een of anderen dag een contra-revolutie +zal uitbreken, maar voor het oogenblik werkt de Nationale Raad rustig +voort en houdt president Yuan de teugels krachtig in handen. De +president is van kop tot teen militair, hij vestigt al zijn kracht in +het leger; zoolang hij maar over de vereischte financiën kan +beschikken om zijn militairen te betalen, is het land veilig. Het zal +echter de vraag zijn, of het land de uitgaven voor zoo’n groot +leger op den duur zal kunnen opbrengen, of het volk niet daarvoor nog +meer dan door de vroegere regeering uitgezogen zal worden.</p> + +<p>Hoe interessant dit land ook is, ik ben toch maar heel blij, niet +als Chinees geboren te zijn.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">XI.</h3> + +<p>Nu moet ik eerst van de vergaderingen en van de vrouwen vertellen, +die wij hier in Peking ontmoet hebben. Het spreekt <span class= +"pagenum">[<a id="pb657" href="#pb657">657</a>]</span>vanzelf, dat wij +Maandagmorgen er direct op uitgingen om de presidente en andere +bestuursleden der Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht op te sporen. Dat +bleek niet zoo gemakkelijk. Na lang zoeken—en de afstanden in +Peking zijn zeer groot—vonden wij de woning der presidente en +vernamen daar, dat zij niet thuis, maar den geheelen dag op kantoor +aanwezig was. Dat kantoor is het bureau van de “Peking +Times”, een dagblad, dat in de Chineesche taal uitgegeven wordt, +waarvan zij de hoofdredactrice is. Het bureau van dat blad was niet +moeilijk te vinden, maar daar vernamen wij, dat mrs. Tang Chuen Ying +met twee andere dames was uitgegaan, iets wat zij zelden of nooit deed. +Wij lieten onze kaartjes achter, met het adres van ons hotel. +Teruggekomen in het hotel vernamen wij daar, dat drie dames ons een +bezoek hadden gebracht en hare kaartjes afgegeven hadden. Het waren +Mrs. Tang, de presidente, miss Wang en miss Sung, bestuursleden der +vereeniging. Nog dienzelfden avond herhaalden zij haar bezoek. Geen van +de drie sprak een woord Engelsch, zoodat wij ons van ’n tolk +moesten bedienen. De vereeniging was zoowel uit Shanghaï als uit +Nanking van onze komst verwittigd, maar daar men niet had opgegeven +langs welke route wij kwamen, hadden de dames ons niet aan den trein +kunnen verwelkomen. Wij werden nu uitgenoodigd Woensdagmiddag in het +vereenigingsgebouw te willen komen, waar men ons een welkom wilde +aanbieden.</p> + +<p>Toen wij Woensdagmiddag om twee uur het vergaderlokaal binnentraden, +wachtte ons daar een enorm groote, enthousiaste menigte. Gelukkig was +er geen muziek, maar met een oorverdoovend handgeklap en Hu, hu-geroep +werden wij ontvangen, dat zoolang duurde tot wij op het podium +aangekomen en onze <span class="corr" id="xd0e6641" title="Bron: +plaasen">plaatsen</span> hadden ingenomen. De presidente leidde ons bij +het publiek van ongeveer duizend personen in, vertelde het een en ander +van ons beiden, wat niet voor ons vertaald werd, en toen zij +geëindigd had, stond heel de groote menigte op en boog voor ons. +In de groote zaal waren alle zitplaatsen door vrouwen ingenomen, +terwijl de galerij geheel gevuld was met mannen. Men stond letterlijk +plat gedrukt tegen de muren. Toen moest eerst mrs. Catt en daarna ik +een speech houden, die door een jongmensch, dat 5 jaar in Engeland was +geweest, woord voor woord in het Chineesch werd overgezet. <span class= +"pagenum">[<a id="pb658" href="#pb658">658</a>]</span>Het was een +dankbaar publiek, dat na elken zin, dien wij uitspraken, nadat die +vertaald was, warm applaudisseerde.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-687a.jpg" alt= +"Sing Pey Zung in haar officiers uniform." width="415" height="585"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Sing Pey Zung in haar +<span class="corr" id="xd0e6651" title="Bron: qfficiers"> +officiers</span> uniform.</span></p> +</div> + +<p>Daarop kreeg miss Sung het woord. Miss Sung is de Christabel +Pankhurst van China. Een jong, hartstochtelijk persoontje, met iets +bovennatuurlijks in haar fanatiek glinsterende oogen, begaafd met een +redenaarstalent en sprekende gestes, die zelden geëvenaard worden. +Het publiek hing aan hare lippen. Hoewel wij hare woorden niet konden +verstaan,—de zin van hetgeen zij zeide, werd evenwel voor ons +vertaald,—was het toch duidelijk, dat zij het publiek meesleepte. +Zij vertelde, hoe de hoofdpersonen in de revolutie de vrouwen behandeld +hebben, welke diensten zij van haar gevergd hadden en welke belooning +zij haar daarvoor thans gaven. Zij zelf, miss Sung, werd door een +generaal (zijn naam heb ik niet kunnen verstaan) aangewezen om een bom +te gooien in het rijtuig van den onderkoning, den dag +vóór de revolutie was uitgebroken. Haar daad werd evenwel +verijdeld en zij in de gevangenis geworpen, waar zij onthoofd zou +worden. Door een samenloop van omstandigheden ontkwam zij dien dood, +doch toen zij na een maand door de revolutionisten in vrijheid werd +gesteld, werd zij onmiddellijk in de voorste gelederen der vechtende +soldaten geplaatst, waar zij steeds de gevaarlijkste diensten heeft +moeten verrichten. Een heele reeks meisjes noemde zij op, die allen op +die wijze gesneuveld zijn, zij was op wonderbaarlijke wijze gespaard +gebleven. Miss Sung was een dergenen die als gewoon soldaat het leger +diende, doch tot officier opklom.</p> + +<p>Zij ging toen de argumenten na, die de mannen thans tegen de +invoering van vrouwenkiesrecht gebruiken, waarvan het krachtigste is, +dat China niet zoo iets nieuws kan invoeren, vóór dat de +groote Europeesche mogendheden zijn voorgegaan. Dit argument hekelde +zij op sarcastische wijze; China had niet geaarzeld de vrouwenkrachten +op eene wijze in de revolutie te gebruiken, als nimmer te voren een +Europeesche natie had gedaan, nu het op belooning dier diensten +aankomt, aarzelt men andere landen ten voorbeeld te zijn. Zij gispte de +handelingen van den president Yuan en van den Nationalen Raad, die bij +al hunne besprekingen vergeten, dat er vrouwen in China bestaan.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-687b.jpg" alt= +"Sing Pey Zung, de Christabel Pankhurst van China, in Europeesche kleeding." + width="413" height="592"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Sing Pey Zung, de +Christabel Pankhurst van China, in Europeesche kleeding.</span></p> +</div> + +<p>Daarop kreeg miss Wang het woord. Miss Wang is <span class= +"pagenum">[<a id="pb659" href="#pb659">659</a>]</span>onderwijzeres. +Zij stond aan ’t hoofd van een groote meisjesschool in Japan, die +zij, toen de revolutie uitbrak, verliet, om naar China over te komen en +haar diensten aan de revolutionisten aan te bieden. Zij is een kalme, +bezadigde spreekster, die de wetten van China voor de vrouwen besprak +en ze danig gispte. Zij zette uiteen hoe het Chineesche meisje van af +haar geboorte slavin is, een slavenleven, waaraan zij alleen kan +ontkomen door haar land te ontvluchten. Ook zij gispte de handelingen +van deze regeering, die de zaken in het land voor de vrouwen voorloopig +niet wil wijzigen en die zeker niet de polygamie in China zal +afschaffen, het kwaad, waaruit zooveel ellende voor de vrouwen +voortspruit. Waar de hoogste man in het land thuis een wettige vrouw en +dertien bijwijven bezit, en verder waar hij komt, zich meisjes laat +brengen, waar alle regeeringspersonen polygamisten zijn, daar was voor +de vrouwen niet veel heil te wachten.</p> + +<p>Toen spraken nog een paar andere jonge vrouwen, die er beide op +aandrongen, dat de Chineesche meisjes zouden weigeren te huwen en +daarna sloot de presidente de vergadering. Wij werden toen uitgenoodigd +met eenige uitverkorenen thee te drinken in een ander lokaal, waar men +ons dan het een en ander van haar doen en laten zou vertellen.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-705a.jpg" alt= +"Chineesche meisjesstudenten." width="613" height="464"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Chineesche +meisjesstudenten.</span></p> +</div> + +<p>’t Meest interesseerde ons, de wijze, waarop deze vrouwen het +werk der vereeniging geregeld hebben. De Peking-afdeeling telt duizend +leden. Zij hebben vier groepen gevormd, waarvan een het politieke werk +doet. Die groep gaat nauwgezet de handelingen der regeering na, zendt +verzoekschriften aan de regeering, waar die dienst kunnen doen, zorgt +voor persberichten, hekelt den Nationalen Raad als hij de vrouwen +vergeet, tracht nu en dan een persoonlijk onderhoud te verkrijgen met +regeeringspersonen en doet tal van zaken meer, die in die lijn vallen. +De tweede groep is de onderwijsgroep. Deze tracht scholen voor meisjes +tot stand te brengen en waar een school is, trachten de leden, door met +de ouders te spreken, deze te bewegen hunne dochters naar school te +zenden. Ook geven de onderwijzeressen, leden dier groep, ’s +avonds onderwijs aan vrouwen en meisjes, die daags in fabrieken en +werkplaatsen arbeiden. Deze groep moet alles doen, om het onderwijs der +vrouwen te bevorderen. De derde groep is de industrieele. Deze tracht +de werkende vrouwen tot organisatie <span class="pagenum">[<a id= +"pb660" href="#pb660">660</a>]</span>te brengen en waar zij de +omstandigheden geschikt acht, de vrouwen tot coöperatieven arbeid +aan te sporen en ze in die richting te vereenigen. Eenige +coöperatieve groepen zijn reeds gevormd en een paar kleine +vakorganisaties zijn tot stand gebracht. De vierde groep is de +propagandistische groep. De leden daarvan doen alles om de propaganda +voor vrouwenkiesrecht te bevorderen. Zij doen dat door ’t +beleggen van vergaderingen, door huisbezoek, door strooibiljetten en +alle ook bij ons gebruikelijke middelen.</p> + +<p>De leden van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht in Peking, zijn +niet slechts in naam lid: de meesten nemen op de een of andere wijze +ook deel aan het groote werk, dat er verricht moet worden.</p> + +<p>Ik vroeg ook hier, evenals in Nanking, wat de vereeniging dacht te +doen als de Nationale Raad eens niet de wenschen der leden inwilligde. +Zonder aarzelen antwoordde de presidente: “een bom gooien in de +eerste vergadering, die het parlement zonder de vrouwen zal gaan +houden.” Wij glimlachten en zeiden, dat zulke radicale middelen +zelden doel treffen, toen Miss Sung het woord nam, zeggende: “Men +heeft ons vrouwen in de revolutie gebruikt om bommen te maken en te +werpen, wij zullen ze ook voor eigen vrijheid weten aan te +wenden.” Mrs. Catt vroeg of die militante strijdwijze uit eigen +boezem voortkwam, of dat zij daartoe gedreven werden door wat de +couranten haar van uit Engeland berichten? De presidente beantwoordde +die vraag met op hoffelijke wijze te zeggen: “Wij hebben dat +geleerd van onze Amerikaansche en Europeesche zusters”. Wij +hebben haar toen verteld, dat alleen in Engeland een groep vrouwen op +militante wijze optrad, maar dat verreweg de meeste Engelsche +strijdsters voor kiesrecht en die uit alle andere landen den vreedzamen +weg volgen. Zij schoven toen de schuld op de Chineesche pers, die haar +nooit berichten over die vreedzame maatregelen bracht, maar alleen +mededeelde, welke handelingen de Engelsche suffragettes bedreven. Wij +hebben haar toen eenige vreedzame methoden aangeraden en wezen haar er +op, dat de vrouwen nooit de ruwe wegen, die de mannen dikwijls inslaan +om hun doel te bereiken, moesten volgen. Zelfs de Engelsche +suffragettes hadden bij al haar militant optreden, nimmer bloed +vergoten. <span class="pagenum">[<a id="pb661" href= +"#pb661">661</a>]</span></p> + +<p>Den volgenden dag woonden wij eene vergadering bij van de besturen +der verschillende groepen, waarin de verkregen resultaten van het +verschillend werk <span class="corr" id="xd0e6688" title="Bron: werd"> +werden</span> besproken en men elkaar nieuwe wenken gaf. Wij kregen +daartoe gelegenheid met de hoofdpersonen in het werk nader bekend te +worden. Als men hoort en ziet wat al deze vrouwen doen, welke groote +offers aan geld, tijd en krachten zij aan de zaak—de wettelijke +en sociale verheffing der vrouw—brengen, dan moeten wij allen +beschaamd staan tegenover onze Chineesche zusters.</p> + +<p>Na afloop van deze vergadering brachten eenige van deze dames ons +naar een nabijzijnd lokaal, waar eene vergadering gehouden werd van de +Tang Ming Hui en waar het woord gevoerd werd door den vecht-generaal +Chang, den revolutionist bij uitnemendheid. De generaal, gekleed in een +zwart pak met gekleede jas, zette na afloop van zijn speech den hoogen +zwarten zijden hoed van ’t jaar nul op zijn veel te kleinen kop +en toen zag hij er meer uit als iemand, die kleine kindertjes bang kan +maken, dan als iemand, waarvoor een leger op de vlucht zal gaan. Hij +scheen echter de gave van het woord te hebben, want de heele +vergadering was warm gestemd en bracht hem eene daverende ovatie.</p> + +<p>Vrijdag en Zaterdag maakten wij een tocht, die onvergetelijk is. Met +een groep van vijf Amerikanen, twee heeren en drie dames, gingen wij +gezamenlijk een bezoek aan de Ming-graftomben van Peking en de Big Wall +(groote muur) brengen. Dit is een tweedaagsche toer. Wij hadden drie +gidsen aangesteld, die alles voor ons in gereedheid moesten brengen. +Vrijdagmorgen om acht uur verlieten wij het hotel, om, na een uur +rijden in een rickshaw, aan een klein station aan te komen, vanwaar wij +per trein naar Nankau gingen. Om half twaalf kwamen wij daar aan en +vonden daar reeds voor elk een draagstoel met vier Chineesche koelies +wachtende, die ons naar de graftomben zouden brengen. Mandjes, gevuld +met een koude lunch, waren van uit Peking medegenomen. Drie uren lang +werden wij in bijna aanhoudenden draf door de koelies voortgedragen, +waarbij wij van voor naar achter, van rechts naar links en van onder +naar boven geschud werden. De weg ging over bergen en dalen, door +weilanden en over rotsblokken en door snelvlietende stroomen. Vooral +door deze laatste hadden wij veel angst uit den stoel en in het water +<span class="pagenum">[<a id="pb662" href="#pb662">662</a>]</span>aan +te landen, want de koelies sprongen daarbij dikwijls van steen tot +steen. Een van onze dames-metgezellen viel op den terugweg dan ook, +doch werd nog bijtijds door hare koelies gegrepen en kwam er met een +paar natte voeten en een nat handtaschje, waaruit eenige kleinigheden +in den stroom verdwenen, af. Om ongeveer twee uur arriveerden wij aan +het begin van den zoogenaamden “Heiligen Weg”, waar een +prachtige, vijfboogige poort van wit marmer, zeer mooi gebeeldhouwd, +den ingang vormt. Deze poort is nog in volkomen staat aanwezig en laat +niet na, een imposanten indruk te maken. Van af die poort gingen wij nu +een uur ver langs een geplaveide straat, die evenwel niet onderhouden +is, door een aan weerszijden door reuzenbeelden<a id="xd0e6697"></a> +afgepaalden weg naar den tempel, waar de lijken der gestorven keizers +eerst gebracht worden, alvorens zij in de graven nedergelegd worden. +Ook hier was weder alles meer indrukwekkend door het beeld dat het ons +gaf van den geest der Chineezen en van de hoogte van hun kunst in +verloopen eeuwen, dan door de artistieke waarde der dingen, die wij +zagen. Alleen het landschap, dat wij doortrokken, was zeer mooi en deed +ons allen denken aan de bergen van Arizona, hoewel toch ook weder de +bergen hier, zooals in elk land, iets bijzonders vertoonen, wat niet +onder woorden kan worden gebracht, iets dat alleen eigen is aan elk +land afzonderlijk. Om 7 uur kwamen wij ’s avonds in ons klein +Nankau-hotel aan, bijna allen te vermoeid om ons het zeer goede diner +goed te laten smaken.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-741a.jpg" alt= +"In de nabijheid van de “Groote muur”." width="612" height= +"361"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">In de nabijheid van de +“Groote muur”.</span></p> +</div> + +<p>Zaterdagmorgen werden wij allen om vijf uur gewekt om tegen zes uur +aan het station te kunnen zijn, om van daar naar Ching-lung Chiao te +vertrekken in een werkmanstrein. De spoorlijn van Nankau-lung tot +Ching-lung Chiao is in wording, maar met een speciale vergunning wordt +het toeristen vergund in een van de open bakken, waarmede de werklieden +op de verschillende punten langs den weg naar hun werk gebracht worden, +mede naar boven te gaan. Een snerpende koude bergwind deed ons in dat +vroege morgenuur en in die open bak bijna bevriezen. Wij apprecieerden +het ten zeerste, dat de gidsen wollen dekens uit het hotel hadden +medegenomen om ons in te wikkelen. Doch wij vergaten spoedig het vroege +morgenuur, koude en vermoeienis door de onbeschrijfelijk indrukwekkende +omgeving die wij doortrokken. Elf <span class="pagenum">[<a id="pb663" +href="#pb663">663</a>]</span>mijlen lang, in welken wij bijna duizend +meter stegen, en die wij in twee uren aflegden, gingen wij door een +vreemde, wilde bergstreek, met een even wilden plantengroei. Wij waren +op weg naar den Grooten muur. Dit is een muur, tien meter hoog en elf +meter dik, die over een afstand van 2.500 mijlen, (ongeveer zes maal de +afstand van Amsterdam naar Parijs) China van Mongolië en Thibet +scheidt. Deze muur begint in Shan-hai-kwan in zee en eindigt in Suchoo +in zee. In ongeveer 200 jaar vóór Christus begon de +keizer Chin-shi-Hwang-ti dezen muur te bouwen. De steenen, voor den +bouw gebruikt, zijn groote baksteenen, die in dien tijd in de zon +werden gebakken. Zij zijn viermaal zoo groot als onze baksteenen. Alle +troepen en karavanen, die sedert de laatste twee duizend eeuwen van uit +Mongolië en Thibet, China wilden bereiken, moesten den eenen +ingang der poort, die wij op weg waren te bezoeken, passeeren.</p> + +<p>Op weg naar Ching-lung Chiao gaat de trein steeds dicht langs het +pad, welke de karavanen nemen. Onophoudelijk zagen wij meters-lange +kameelengroepen, langzaam en statig dat pad afkomen en andere, die naar +boven trokken. In één groep telde een onzer heeren +reisgenooten 146 kameelen, kleinere van 50 tot 70 kameelen waren er +legio. Al die beesten die China introkken, waren beladen met ruw katoen +en versche appels, die op den terugweg waren naar Mongolië of +Thibet, droegen thee met zich. Schilderachtig was vooral het gezicht +als wij hier en daar een kamp passeerden, waar halt gehouden werd en +manschappen en beesten gelegenheid kregen te rusten en hun ontbijt te +gebruiken. Honderden bruine kameelen zagen wij dan, met het licht van +de vroege ochtendzon overgoten, liggen of grazen en daar tusschen in de +begeleiders, in hunne hemelsblauwe, lange kleederen. Het was, evenals +een onzer gidsboeken juist weergeeft, “het leven in de +middeleeuwen aanschouwelijk voorgesteld.” Wij zagen op dezen weg +meer kameelen dan wij in Egypte en Britsch-Indië in al den tijd, +dien wij er doorbrachten, gezien hebben.</p> + +<p>Om 8 uur waren wij aan het stationnetje, het voorloopige eind van de +baan; daar wachtte voor ons elk een ezeltje om ons verder naar boven te +brengen. Maar ’t waren Chineesche ezeltjes, zonder zadel, zooals +zij door de Chineezen bereden worden. Wij moesten niet alleen als +mannen te paard zitten, <span class="pagenum">[<a id="pb664" href= +"#pb664">664</a>]</span>maar wij hadden voor onze voeten bijna geen +steun. Een soort kussen lag op den rug van het kleine dier, en bij elk +ezeltje liep een man om ons, in tijd van nood, tot steun te dienen. +Voor ons dames was nog een ander groot bezwaar. Onze nauwe rokken +moesten tot boven toe opgeschort worden, anders was het bestijgen en +het berijden dier rijpaarden onmogelijk. Alleen mrs. Catt droeg een +practische rok. Om onze beenennaaktheid een beetje te bedekken, legden +de gidsen de meegebrachte dekens over ons, en zoo besteeg onze +fantastisch uitgedoste groep den eeuwenouden wal, die in den loop der +eeuwen nog wel bontere karavanen heeft zien passeeren.</p> + +<p>Boven aangekomen, vervalt men onwillekeurig in diep gepeins. Niemand +van de heele vroolijke groep sprak in den beginne ’n woord. Daar +stonden wij boven op den grooten wal, in een van de vele wachttorens, +vanwaar men een onmeetbaar vergezicht heeft tot diep in Mongolië, +vanwaar de bergen van Thibet aan den horizon verrijzen en geen +sterveling China kan naderen, zonder reeds van verre door de op wacht +staande Chineezen bespeurd te worden. Wat hebben die ouden zich +beveiligd voor indringing van ongewenschte gasten! Maar niet alleen in +een historisch opzicht was dit vergezicht indrukwekkend, ook als +landschap was het grootsch. Uren lang zou ik in een van die wachttorens +hebben kunnen zitten droomen. Op elken bergtop is een wachttoren +gebouwd, die boven over den steenen muur met elkander in verband staan. +Als men van uit den trein die spitse bergketen ziet en op elke punt een +toren, dan lijkt het, alsof er geen verband tusschen die punten +mogelijk is, maar boven aangekomen, ziet men, hoe dat kunststuk +tweeduizend jaren geleden tot stand werd gebracht. Thans is China bezig +midden door dien muur een spoortrein aan te leggen, die dwars door +Mongolië Siberia zal bereiken, en de Trans-Siberische route voor +China met eenige dagreizen zal verkorten.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-741b.jpg" alt= +"Chineesche schuiten." width="614" height="377"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Chineesche +schuiten.</span></p> +</div> + +<p>Op dezelfde avontuurlijke wijze als wij naar boven gekomen waren, +daalden wij ook weder naar beneden. De hotelier van het Nankau-hotel +had onze lunchmandjes weder gevuld en liet ons dien aan den trein +brengen, zoodat wij in eens door naar Peking konden terugkeeren. Dat +wij allen meer dan vermoeid daar laat in den middag aankwamen, behoeft +nauwelijks gezegd te worden. <span class="pagenum">[<a id="pb665" href= +"#pb665">665</a>]</span></p> + +<p>Wij gebruikten nog een paar dagen om tot rust te komen, +vóór wij verder reisden, in welken tijd ik een lunch bij +onzen Hollandschen ambassadeur, een tea bij de Italiaansche legatie en +een diner bij den Amerikaanschen vertegenwoordiger medemaakte. Den +overigen tijd gebruikten wij voor het bezoeken van eenige belangrijke +bazaars en voor echt vrouwelijk winkelen. Men kan dat laatste nergens +zoo gezellig doen als in China, waar tal van de curieuste dingen in de +winkels te zien en te koop zijn.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">XII.</h3> + +<p>Toen ik mijn vorigen brief eindigde waren wij van plan den volgenden +morgen af te reizen om naar Tientsin te gaan. Kort nadat de brief +verzonden was, ontvingen wij bericht van den Amerikaanschen +ambassadeur, dat hij voor ons had aangevraagd een zitting van den +Nationalen Bond bij te mogen wonen en dat dit verzoek voor den +volgenden morgen was ingewilligd. Wij besloten ons verblijf in Peking +met twee dagen te verlengen en ons bezoek aan Tientsin op te offeren. +De treinenloop in China is nog niet zoo goed geregeld als in Europa, +één dag uitstel van een reis, beteekent voor het minst +twee dagen, want slechts drie keer in de week loopt een sneltrein in de +richting Peking-Mukden. Wij vonden het echter van meer belang om dit +Chineesche parlement in werking te zien, dan om in Tientsin, een +havenstad als Shanghaï en Hongkong, waar het Europeesch element +overheerscht, eenige dagen over te blijven.</p> + +<p>Vergezeld van een Chineeschen tolk, die ons van de Amerikaansche +ambassade ter begeleiding was medegegeven, woonden wij Maandagmorgen +een zitting van het Chineesche parlement bij. Dit lichaam houdt zijn +vergaderingen op het oogenblik nog in de gehoorzaal van de Chineesche +Juristenschool te Peking. Het was een vrij volledige vergadering, +ongeveer 80 van de 120 leden waren aanwezig. Verreweg de meesten waren +mannen van 30 à 40 jarigen leeftijd, slechts enkelen leken ouder +en jonger. Niet alleen waren de meeste heeren in Chineesche kleeding, +hoewel vrij van alle praal en pracht, maar er waren zoowaar nog vijf +onder hen, die den staart <span class="pagenum">[<a id="pb666" href= +"#pb666">666</a>]</span>nog lang en breed over den rug hadden hangen. +Slechts zeer enkelen droegen een Europeesch costuum.</p> + +<p>Daar iedere provincie het recht heeft vijf afgevaardigden naar dit +parlement te zenden,—zooals men weet, is dit nog maar een +voorloopig parlement—zagen wij de typen der Chineezen uit +verschillende deelen van het land vrijwel allen voor ons. De Chineezen +zeggen, dat zij uit vijf stammen bestaan en dat de kleuren der +republikeinsche vlag die stammen vertegenwoordigen. Het zijn de +eigenlijke Chineezen, de Mohammedanen, de Thibetanen, de +Mongoliërs en de Manchu’s. De drie laatsten, die op het +oogenblik strijden voor hun onafhankelijkheid, een onafhankelijkheid, +die zichtbaar zal uitloopen op een indeeling bij Engeland, Rusland en +Japan, hebben geen vertegenwoordigers naar den Nationalen Raad +gezonden, en het zal de vraag zijn, hoelang de vijfkleurige vlag in +China nog gehandhaafd zal kunnen worden. Het eigenlijke China (China +proper) bestaat uit 18 provincies. Deze afgevaardigden vormen verreweg +het meerendeel in de vertegenwoordiging. De Mohammedanen zijn eigenlijk +ook Chineezen, die overal verspreid, doch meest in het Westen van het +land wonen. Zij waren oorspronkelijk Joden, die later tot het +Mohammedanisme zijn overgegaan en nu nog, heel eigenaardig, als een +afzonderlijke stam beschouwd worden. Door hun sterk Joodsch type, +vielen zij onmiddellijk in de vergadering op.</p> + +<p>Men bediscussieerde, toen wij op de tribune de vergadering +bijwoonden, den toestand in Thibet, doch door het niet geregeld +bijhouden der dagbladen waren wij niet geheel op de hoogte van den +tegenwoordigen stand der zaken aldaar en konden daardoor de waarde der +gehouden speeches, waarvan de inhoud ons door den tolk verklaard werd, +niet bepalen. Kalm en bezadigd was echter de toon van elken spreker, +hoffelijk waren deze mannen in al hunne uitingen, eenvoudig en zeker +leidde de president de discussiën, alles ging met een in het +oogvallende waardigheid en kalmte. Ik heb in ons land, in Engeland, in +Oostenrijk, in België en in Frankrijk parlementszittingen +bijgewoond, maar nergens heb ik zooveel ernst bij de behandeling van +’s lands zaken gezien, zooveel intelligente gezichten onder de +afgevaardigden geteld, als hier in dit Chineesche lichaam. Deze mannen +waren zich zichtbaar bewust van den ernst der taak, die hun was +toevertrouwd en <span class="pagenum">[<a id="pb667" href= +"#pb667">667</a>]</span>van den moeilijken en ernstigen tijd, waarin +hun land op dit oogenblik verkeert.</p> + +<p>Op eene der zijbanken naast den presidentszetel zaten de +vertegenwoordigers der verschillende departementen, waarin de Regeering +hare werkzaamheden heeft verdeeld. De departementen van Oorlog, van +Financiën, van Buitenlandsche en Binnenlandsche Zaken en dien van +Onderwijs waren dien morgen alleen vertegenwoordigd. Er zijn elf +departementen. Telkens als de afgevaardigden het wenschten, verstrekten +deze vertegenwoordigers de noodige inlichtingen. Door zitten en +opstaan, of door handopsteking, werd dien morgen over de verschillende +voorstellen gestemd. Toen men later aan financieele kwesties begon en +wij oneindige cijferreeksen te hooren kregen, vonden wij het tijd, om +ons bezoek af te breken.</p> + +<p>De tolk vertelde ons, dat kort geleden de godsdienstkwestie in den +Nationalen Raad behandeld was, waarbij was besloten, den Christelijken +godsdienst als nationalen godsdienst aan te nemen. Men was echter +gestuit op het bezwaar tusschen de keuze der Christelijke godsdiensten, +daarover kon men niet tot overeenstemming komen, zoodat de beslissing +tot later is uitgesteld. De bovendrijvende meening was evenwel, dat +China, evenals Engeland en Rusland, een eigen Christelijken godsdienst +zou aannemen.</p> + +<p>Toen wij Dinsdagmiddag Tientsin gepasseerd waren op weg naar +Shan-hai-Kwan, was de drukte langs de spoorlijn opvallend. Niet alleen +waren overal Chineesche troepen gewapend opgesteld, maar ook zagen wij +buitengewoon vele Europeesche en Amerikaansche militairen. Wat was er +gaande? Na verloop van eenigen tijd wist de Engelsche +conducteur—de lijn Peking-Mukden is een Engelsche onderneming, +doch is nu ook in staatsexploitatie—ons te vertellen dat dr. +<span class="corr" id="xd0e6749" title="Bron: Sun-Yat-Sen">Sun +Yat-Sen</span> met gevolg in ’n speciale trein ons vooruit was op +weg naar Shan-hai-Kwan, alwaar hij den nacht zou doorbrengen. De +conducteur raadde ons bij het eerstvolgend station, een telegram te +zenden naar het hotel om zeker te zijn goede kamers te vinden. Zouden +wij dr. Sun nu toch nog ontmoeten? Het had er alle schijn van. In +Pei-tai-ho, op nog ruim een half uur afstand van Shan-kai-Kwan haalden +wij den trein van dr. Sun in, die aldaar was uitgestapt om een +toespraak tot het volk te houden. Er heerschte daar een groote +opgewondenheid <span class="pagenum">[<a id="pb668" href= +"#pb668">668</a>]</span>en drukte en alles was met groen en vlaggen +mooi gemaakt. Wij waren nu den trein van dr. Sun vooruit en arriveerden +om 7 uur, zonder verdere bijzonderheden in Shan-hai-Kwan. Daar wachtte +een bijzonder zenuwachtige menigte den held der revolutie. De hotelier +kwam ons persoonlijk van den trein halen en ook hij vertoonde een +opvallende nerveusiteit. Wij vernamen van hem, dat dr. Sun met gevolg, +tezamen 18 personen, ’s avonds om 8 uur in zijn hotel zou +aankomen, dat hij een diner en de noodige kamers in gereedheid had +gebracht, maar dat hij nu vreesde dat niemand zou komen, omdat even +voor onze komst een complot van Manchu’s ontdekt was, dat bezig +was de laatste ijzeren brug, die wij zoo juist gepasseerd waren, in de +lucht te doen springen. Dat plan was verijdeld, maar daar men andere +onheilen vreesde, had men dr. Sun getelegrafeerd niet naar +Shan-hai-Kwan te komen en liever terug te gaan of in Pei-tai-ho te +blijven. Men had echter alle voorzorgen genomen om, in geval dr. Sun +toch zou komen, alle aanvallen te kunnen afweren.</p> + +<p>Van het station tot het hotel gingen wij door een dubbele rij +Chineesche soldaten, niemand mocht doorgaan die niet zijn alibi kon +bewijzen. Om ons moeilijkheden te besparen was de hotelier—een +Oostenrijker—ons persoonlijk van den trein komen halen. Het hotel +is een Europeesche inrichting, in 1900, na den bokseraanval, door de +Europeesche mogendheden daar gebouwd, om in tijd van nood als +vluchtheuvel te dienen voor de legaties. In tijd van vrede wordt het +als gewoon hotel gebruikt</p> + +<p>Om half negen kwam een telegram, dat dr. Sun niet zou komen en nu +konden wij met een viertal heeren-reizigers, meest allen “mannen +van zaken”, van het goede diner en de buitengewoon fijne vruchten +profiteeren. Om half elf echter—mijne reisgezellin lag reeds te +bed, terwijl ik met een der heeren in de hal van het hotel zat te +praten,—komt opeens met eene bijzondere drukte dr. Sun met zijn +heele gevolg aanzetten. Zijne vrouw en een zijner dochters en de vrouw +van generaal Wang waren bij hem. Deze drie vrouwen zijn bijzondere +Chineesche schoonheden. Slechts korten tijd vertoefden allen in de hal; +toen vroeg de secretaris van dr. Sun naar de kamers en begaf het +geheele gezelschap zich naar boven. Dr. Sun en eenige heeren kwamen +spoedig terug, die na een <span class="pagenum">[<a id="pb669" href= +"#pb669">669</a>]</span>kort gesprek met den hotelier weder naar buiten +togen om ergens anders den nacht door te brengen. Wij weten niet, of +dat geschiedde voor de veiligheid van degenen, die dien nacht in het +hotel doorbrachten, of met het oog op eigen behoud. Wij sliepen echter +dien nacht den slaap der onschuld en ontwaakten den volgenden morgen +zonder dat ons een haar gekrenkt was.</p> + +<p>Ik had ’s avonds twee keer slechts een betrekkelijk korten +tijd gelegenheid dr. Sun te zien en zijne gelaatstrekken in mij op te +nemen. Het spijt mij het te moeten zeggen, dat de indruk, dien hij op +mijn maakte, een bepaald ongunstige was. Het was een echt Chineesch +uiterlijk, niettegenstaande zijne Europeesche kleeding en Europeesche +manieren. Het gezicht boezemde mij heelemaal geen vertrouwen in; de +oogjes schitterden meer slim dan intelligent, het geheele type was dat +van een man, in staat om gauwigheidjes te doen, in plaats van te +handelen naar wijs beleid en met overdachte en eerlijk uitgevoerde +middelen. Denkelijk beleef ik nog van dien man den val, zooals ik thans +in China zijne vereering en verheerlijking heb gezien. Dat is nu echt +vrouwelijk na een eersten en korten indruk geoordeeld, maar ik wilde +dien indruk toch neerschrijven; de geschiedenis zal leeren, of ik goed +of slecht geoordeeld heb.</p> + +<p>Shan-hai-kwan is een zeer oud stadje, waar de “Groote +Muur” die China hier van Manchurië scheidt, in de golf van +Pe-Chili eindigt. In 1900, tijdens den bokseraanval, heeft men ook in +ons land van dit stadje gehoord, omdat alle mogendheden hier toen hare +troepen aan wal brachten en hare ammunitie opgestapeld hadden. Het is +een druk Chineesch stadje, waar echter voor toeristen niets bijzonders +te zien valt. Wij besloten daarom, nadat wij Woensdagmorgen reeds vroeg +de stad doorgetoerd hadden, nog met den komenden sneltrein om half tien +verder te reizen, om dienzelfden avond nog Mukden te bereiken.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-723b.jpg" alt= +"Straat in Mukden." width="469" height="585"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Straat in +Mukden.</span></p> +</div> + +<p>Kort nadat de trein het station van Shan-hai-kwan verlaten heeft, +gaat hij midden door den eeuwenouden muur en brengt de inzittenden +daarmede uit China en in Manchurië. Spoedig bemerkten wij dien +overgang. Niettegenstaande de vruchtbaarheid van de oneindig +uitgestrekte velden, die wij doortrokken, heerschte toch in alle +dorpjes langs den weg <span class="pagenum">[<a id="pb670" href= +"#pb670">670</a>]</span>zichtbare armoede. De leemen hutten, de +schamele kleeding, die volstrekt niet voldoende is voor het snerpend, +koude klimaat, de hongerige gezichten, alles sprak van armoede en +ellende. Aan elk station en overal langs den weg zagen wij nu Japansche +soldaten opgesteld. Die soldaten langs de spoorlijnen hier en elders, +dienen om de lijnen open te houden en om die te beschermen. Dit is +sedert 1900, na den bokseraanval, zoo ingesteld. Het is echter +opvallend, dat die taak overal onder de verschillende nationaliteiten +verdeeld is, doch in Manchurië heeft Japan alleen de verdediging +der geheele lijn op zich genomen. Ook troffen wij hier overal aan de +stations veel Japanners.</p> + +<p>Om tien uur arriveerden wij ’s avonds in Mukden, eerst aan het +station van de Noord-China-lijn en tien minuten later aan het station +van de Zuid-Manchuria of Japansche lijn. Aan dit station is een groot, +op Europeeschen voet ingericht, Japansch hotel, het Yamato-hotel, +verbonden, alwaar wij uitstekend gehuisvest zijn. Wij troffen daar tot +onze groote vreugde, den heer Kempfer, den Amerikaan, die ons in +Shanghaï elken dag zijn mooien, comfortabelen auto zond. Hij heeft +ons tweedaagsch verblijf in Mukden zeer veraangenaamd.</p> + +<p>Mukden is de hoofdstad van Manchurië, de stad vanwaar gedurende +de laatste drie opeenvolgende eeuwen de regeerende vorsten van China +kwamen. Slechts sedert 1906, nadat tusschen Japan en Rusland volledige +vrede tot stand was gekomen, wonen hier Europeanen en hebben de groote +mogendheden hier een consulaat gevestigd. De Europeanen wonen echter +allen buiten de eigenlijke Chineesche stad, waar ook het Yamato-hotel +gelegen is. In de stad zelf vindt men het leven van echt “oud +China” onveranderd, nog aanwezig en daardoor vooral is Mukden +voor toeristen zoo interessant.</p> + +<p>Op ongeveer twintig minuten afstand van ’t hotel is een +groote, nieuwe poort, de Russische poort, die daar tusschen +1903–1906, in den laatsten Russisch-Japanschen oorlog, door de +Russen werd opgericht, die zich toen van hunne zege bewust bleken te +zijn. Eerst na den grooten slag in Mukden, waarbij de Russen het totaal +tegen de Japanners hebben afgelegd, is de vrede tot stand gekomen.</p> + +<p>In de straten in de oude stad Mukden, zijn allerlei dingen, die de +aandacht trekken. Het meest opvallend, omdat zij zooveel <span class= +"pagenum">[<a id="pb671" href="#pb671">671</a>]</span>leven maken, zijn +de glinsterend geschuurde, groote koperen waterketels, die overal langs +een weg te hooren en te zien zijn. Deze ketels hebben van binnen een +vuurtje, de rook komt uit een lange kachelpijp, die door het deksel +steekt, naar buiten, waardoor het water verhit wordt en zoodra het +water gaat koken, wordt dit door een soort stoomfluitje aan de +buitenwereld kenbaar gemaakt. Dit water wordt verkocht om thee te +maken. Een Chinees doet een paar theeblaadjes in zijn kopje, giet daar +kokend water op en drinkt dan direct zijn kopje leeg. De vele koperen +waterketels maken te zamen zoo’n spektakel, dat men in den +aanvang denkt in een groot fabrieksdistrict aangeland te zijn.</p> + +<p>De haartooi der Manchu-vrouwen is ook zeer opvallend. Ik schreef +hierover reeds in Peking, doch hier in Mukden is de verscheidenheid zoo +groot, dat geen twee vrouwen hetzelfde kapsel vertoonen. Wel komen +allen daarin overeen, dat het haar hoog boven op het hoofd is opgemaakt +en vol kleurige bloemen, koralen, zilveren en gouden pennen en linten +zit, maar de wijze, waarop dit alles is aangebracht, verschilt van elke +vrouw. Ik heb gehoord, dat zoo’n kapsel een week en langer duurt +en dat deze vrouwen, als trouwens zoovele Aziatische menschen, in +halfzittende houding slapen, of achter in de nek een hard kussentje +aanbrengen, zoodat zij met het hoofd niet den grond of de mat waarop +zij liggen, kunnen raken.</p> + +<p>Even buiten de stad, langs een prachtigen boschweg, zijn de +graftomben van de Manchu-keizers. Deze zijn vooral de bezichtiging +waard om de schilderachtige omgeving, waarin zij zich bevinden.</p> + +<p>Het mooiste en belangrijkste zagen wij echter den eersten dag van +ons verblijf in Mukden, in het oude koninklijk paleis. Het paleis was +eigenlijk niet te bezichtigen, omdat het een Chineesche feestdag, de +eerste herfstdag was. Door bemiddeling evenwel van onzen goeden vriend, +die eerst van den Amerikaanschen consul een introductie tot de +Chineesche autoriteiten had verkregen en toen dezen had verteld, dat +wij zulke belangrijke personen waren dat wij niet op gewone wijze +ontvangen konden worden, verkregen wij permissie om ’s middags om +2 uur in het oude paleis te komen. Daar werden wij zeer hoffelijk, +eerst in de receptiezaal met thee, koekjes, fruit en sigaretten +ontvangen, daarna door het paleis geleid <span class="pagenum">[<a id= +"pb672" href="#pb672">672</a>]</span>en toen werden ons de enorme +schatten, die in dit paleis nog aanwezig zijn, vertoond, alsof wij de +eene of andere grootheid waren. Een halssnoer van parelen, twee meter +lang, waarvan elke parel zoo groot als een dikke erwt is, twee helmen, +met op den top een duiveneigroote parel, degens met handvatsels van +diamanten en robijnen, zijden mandarin-kleederen, waarvan de rozen met +gekleurde edelsteenen geborduurd zijn, een collectie oud brons en oud +Chineesch porselein, enz., alles van een onberekenbare waarde. Een +enorme groote bibliotheek met oude Chineesche manuscripten was mede +aanwezig. Onwillekeurig vraagt men zich af: waarom brengt de Chineesche +regeering deze schatten niet in veiligheid, nu het toch voor iedereen +duidelijk is, dat Japan op het oogenblik zit te wachten, waarop het +Manchurië, zonder veel gedoe, gaat inpalmen? Hier in Mukden met +Japan eenerzijds en den geest der bevolking anderzijds tegen zich, zijn +deze kostbaarheden voor China geen oogenblik veilig.</p> + +<p>Met den nachttrein, te middernacht, verlaten wij Mukden en nemen +daarmede afscheid van China. Morgenavond hopen wij behouden in Seoul, +de hoofdstad van Korea, aan te komen. <span class="pagenum">[<a id= +"pb673" href="#pb673">673</a>]</span></p> +</div> +</div> + +<div id="ch50" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-777.gif" alt= +"Ornament" width="629" height="198"></div> + +<h2 class="normal">In Japan.</h2> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">I.</h3> + +<p>Ik zou eigenlijk boven dezen brief: “In Korea” moeten +schrijven, maar daar dit land sedert 1910 eene Japansche bezitting is +geworden, kan ik, ’t geen ik over Korea te zeggen heb, +gevoegelijk onder bovenstaand hoofd rangschikken.</p> + +<p>Wij verlieten Mukden met den nachttrein en arriveerden des morgens +om 7 uur aan het eerste station in Korea. Al dadelijk toont dit land +een groot verschil met China en met alle landen, die wij tot dusver +gezien hebben. De huizenbouw, de vegetatie, de aan den weg liggende +dorpjes en steden, doch vooral de menschen, verschillen van al het +vroeger geziene. Deze menschen zien er uit, alsof zij nooit met de +Westersche volken in aanraking zijn gekomen. Zij zijn gekleed, maar zoo +vreemd, zoo leelijk, zoo slordig, alhoewel zindelijk, dat ik gerust kan +zeggen, nooit menschen gezien te hebben, die zich smakeloozer kleeden +dan dezen. De mannen zien er in hun witte, wijde, bij de enkels +vastgebonden, broekspijpen en hun lange witte nachthemden, met op hun +hoofd een bespottelijk klein hoog heerenhoedje, dat onder de kin is +vastgebonden, precies uit als een clown in een circus. Zijn zij in rouw +over een familielid, dan dragen zij als hoed een grooten rieten korf, +die tot over hun schouders reikt en het geheele gezicht bedekt. Sommige +menschen komen bijna hun geheele leven niet uit den rouw, want elke +rouw duurt drie jaren en in een groote familie sterft er allicht +één in de drie jaren. In zoo’n rouwtijd mag een +Koreër geen feestelijkheden bijwonen en ook niet trouwen; in den +trein vertelde ons een heer, <span class="pagenum">[<a id="pb674" href= +"#pb674">674</a>]</span>dat het in zijne familie was voorgekomen, dat +een man daardoor 15 jaar op zijne vrouw heeft moeten wachten,—en +bruid en bruidegom mogen elkaar in dien tijd niet zien—en toen de +tijd van trouwen eindelijk was aangebroken, stierf de bruid. De vrouwen +dragen ook die lange, witte, wijde broekspijpen, daar overheen een rok, +die eigenlijk een groote boezelaar is, zooals onze ouderwetsche +dienstmeiden droegen, toen ze nog flink moesten werken in de gezinnen, +een boezelaar, die van voor tot achter den geheelen omvang beschermt. +Deze boezelaar is ook wit en tot onder de borsten opgeschort, en op een +slordige manier met een band vastgemaakt. Daarover wordt een kort, wit +jakje gedragen, dat meestal niet verder reikt dan tot aan de borsten, +zoodat deze vrouwelijke waardigheden ongegeneerd, voor elkeen +zichtbaar, naar buiten hangen. Loopen deze dames in zonneschijn, dan +dragen zij over het hoofd een wit laken, of ook wel een gekleurde, +wijde mantel, waarmede hun geheele gezicht en ook het lichaam bedekt +wordt. Als zoo’n juffrouw onverwachts in een onzer dorpen zou +verschijnen, dan zou zij ongetwijfeld voor een spook worden aangezien, +zij zien er evenzoo uit. Mannen en vrouwen in Korea zijn leelijk; +alleen onder de hoogere standen hebben wij een beetje knapper menschen +gezien.</p> + +<p>Hoewel deze menschen uiterlijk niet onze sympathie konden wekken, +voelden wij toch een sterk medelijden met hen, omdat zij nooit tot +welvaart hebben kunnen komen, doordat nu eens China, dan weder Japan, +en dit laatste land vooral, den baas over hen speelden en hen +uitmergelden, zooveel zij konden. De bevolking heeft zich altijd meer +op landbouw dan op industrie en militairisme toegelegd, en is nooit bij +machte geweest China of Japan te bestrijden, wanneer die met +onmogelijke eischen tot hen kwamen. Tot voor 30 à 40 jaren +woonden in hun land geen Europeeërs (een enkeling uitgezonderd) en +gingen de Koreërs niet naar Europa, om kennis op te doen.</p> + +<p>Thans is dit anders. Velen gaan naar Amerika of Europa, om +onderwezen te worden. Zendelingen, vooral Amerikaansche zendelingen, +hebben nu groote hospitalen en vele scholen gesticht, waarmede zij een +enorm succes onder de bevolking hebben. Laat men hen ongehinderd +doorwerken, dan zal binnen niet al te langen tijd de Christelijke +godsdienst in Korea algemeen doorgedrongen zijn. Japan of de Japansche +regeering <span class="pagenum">[<a id="pb675" href= +"#pb675">675</a>]</span>schijnt dezen sterken Amerikaanschen invloed in +Korea niet te wenschen en tracht de zendelingen op alle mogelijke wijze +te bemoeilijken. Een van deze wijzen is de vervolging, die nu tegen tal +van Christenen is ingesteld.</p> + +<p>Toen wij Zaterdagmiddag in Seoul, de hoofdstad van Korea, +arriveerden, was daar juist de behandeling voor het gerechtshof van 123 +Christelijke beschuldigden afgeloopen. Tal van Amerikanen waren +daarvoor uit Japan, Peking, Shanghaï en zelfs uit Manilla +overgekomen, om deze gruwelijke zaak bij te wonen en te doen, wat +mogelijk was, om de ongelukkigen te helpen. Aanvankelijk had men ook +Amerikanen gevangen genomen, maar hoogst waarschijnlijk vreesde Japan +moeilijkheden met de Vereenigde Staten en heeft daarom den Amerikanen +spoedig de vrijheid terug gegeven.</p> + +<p>Als men hoort en leest, zelfs in de Japansche, sterk verdraaide +verslagen, wat hier op het oogenblik in naam der gerechtigheid +geschiedt, dan gelooft men zich terug in de middeleeuwen en dan ziet +men, dat de meerdere beschaving, die Japan en de Japanners zich in de +laatste jaren verworven hebben, niets anders is, dan een oppervlakkig +vertoon, een beetje aangeleerde manieren, doch dat hart en geest nog +even verstokt barbaarsch zijn als bij alle andere Aziatische +volken.</p> + +<p>De 123 Christenen worden beschuldigd van politieke samenzwering en +van eene poging om den gouverneur-generaal van Korea, een Japanner, te +hebben willen dooden. Een jaar geleden zijn zij daarvoor gevangen +genomen, zonder vorm van proces, en alleen met de grootste moeite en +<span class="corr" id="xd0e6819" title="Bron: finantieele"> +financieele</span> offers hebben de vrienden en geestverwanten van deze +ongelukkigen gedaan gekregen, dat ten slotte hun zaak voor een open +gerechtshof in behandeling is gekomen. In het jaar, dat zij in de +gevangenis te Seoul hebben doorgebracht, en men moet de gevangenissen +hier kennen, om er al het verschrikkelijke van te begrijpen, heeft men +alle contact met familieleden, vrienden en geestverwanten verhinderd en +hen aan zulke folteringen blootgesteld, dat het een wonder is, dat niet +allen aan de gevolgen zijn overleden. Slechts één van hen +stierf en een ander is krankzinnig geworden. Zaterdag, voor het +gerechtshof, waar alle gevangenen met groote korven-hoeden, zoodat +niemand hunne gezichten kon zien, en zij van hunne vrienden geen +troostende groet of sympathie-uiting konden opvangen, twee aan twee +<span class="pagenum">[<a id="pb676" href= +"#pb676">676</a>]</span>vastgebonden, werden voorgebracht, kwam de +vreeselijke foltering aan den dag, die men deze ongelukkigen heeft doen +ondergaan.</p> + +<p>Onder hen bevindt zich een man van invloed en fortuin, baron Yung +Chiho, een zeer vroom Christen, die aan het hoofd van de +Christengemeente in Seoul staat, en die overal in Korea de oprichting +van Christelijke onderwijs-inrichtingen zeer sterk met zijn geld +steunt. Hij wordt beschuldigd aan het hoofd der samenzwering te staan, +op grond van hetgeen hij predikt, waarin herhaaldelijk van een +“nieuw koninkrijk” wordt gesproken, wat in de ooren der +Japanners beteekent, een opstand tegen Japan om een nieuw koninkrijk +Korea te stichten. Zijne volgelingen worden beschuldigd de +tegenwoordige gouverneur-generaal te hebben willen dooden als begin van +den opstand. Onder dezen bevonden zich 40 schooljongens, leerlingen van +een zendelingenschool, waarvan 17 Zaterdag in vrijheid zijn gesteld, de +eenigen, wien dat geluk te beurt is gevallen. Baron Yung en 6 anderen +werden tot tien jaar gevangenisstraf veroordeeld, 19 tot 7 jaren, 40 +tot 6 jaren en 43 tot 5 jaren. De veroordeeling geschiedde op grond van +de bekentenis, die zij allen in den loop van het jaar hebben afgelegd, +eene bekentenis, die door allen in de terechtzitting werd herroepen, +omdat zij die in de gevangenis hebben afgelegd na de meest onduldbare +folteringen, die zij te doorstaan hebben gehad. Die folteringen +beschrijven, kan ik niet, zij zijn de gemeenste, de gruwelijkste, +waarvan ik ooit gehoord heb. De familie en vrienden, die tal van +getuigen hadden medegebracht, om de onschuld van de veroordeelden te +bewijzen (enkelen van dezen bevonden zich in Amerika op den datum, dat +de voorgewende aanval op den gouverneur-generaal zou hebben plaats +gevonden) werd niet veroorloofd te spreken en zelfs de twee Japansche +advocaten, een paar Japanners, die geheel te goeder trouw zijn, hebben +geen verlof kunnen verkrijgen, om hunne verdediging uit te spreken. +Deze twee zullen nu trachten de zaak voor een ander hof te doen +behandelen en onderwijl zal de Amerikaansche pers groote ruchtbaarheid +geven aan het voorgevallene, om daardoor indirect invloed op de +Japansche regeering uit te oefenen. De Japanners vreezen op dit +oogenblik niets zoozeer dan hun goeden naam in de Vereenigde Staten te +verliezen, zij flirten met Amerika <span class="pagenum">[<a id="pb677" +href="#pb677">677</a>]</span>en wordt deze vervolging in alle +bijzonderheden in Amerika bekend, dan zal dit ongetwijfeld kwaad doen +aan de onderhandelingen, die beide landen onderling te voeren +hebben.</p> + +<p>Voor de Hollanders is de geschiedenis van Korea bijzonder +interessant, omdat eenige onzer landgenooten daarin een avontuurlijke +rol gespeeld hebben. Het was in 1627, dat eenige Hollanders daar voor +het eerst voet aan wal zetten. Een Amerikaansch schrijver, Griffis, +vertelt daarvan in zijne geschiedenis van Korea, “dat een groote, +blauwoogige, rood-gebaarde robuste Hollander, Jan <span class="corr" +id="xd0e6830" title="Bron: Wetteree">Weltevree</span> genaamd, geboren +in de stad <span class="letterspaced"><span class="corr" id="xd0e6834" +title="Bron: Rip">De Rijp</span></span> in <span class="letterspaced"> +Noord</span>-<span class="letterspaced">Holland</span>, in 1626 in +Texel aan boord ging van het schip “De Hollandia”, met het +doel schatten uit Japan te halen. In 1627 aan de kust van Korea +aangeland, ging hij met eenige schepelingen aan wal om water te halen. +Jan <span class="corr" id="xd0e6843" title="Bron: Wetteree"> +Weltevree</span> werd toen door de Koreërs gevangen genomen en als +“<span class="letterspaced">een Zuidelijke wilde</span>” +aan den koning van Korea ten geschenke gegeven. Deze witte man, die +door den koning als een “geest” beschouwd werd, die van +veel waarde was, werd niet gedood, maar, hoewel aan het hof gevangen +gehouden, werd hij daar met vriendelijkheid en zekere eerbewijzen +behandeld. Gedurende 27 jaren heeft hij den koning als raadsman in +allerlei zaken gediend.”</p> + +<p>“In 1653 verliet een ander schip het eiland Texel, ook bestemd +voor Japan. Aan boord van dit schip, “De <span class="corr" id= +"xd0e6851" title="Bron: Spaarweer">Sperwer</span>”, bevond zich +Hendrik Hamel, die later de geschiedschrijver werd van hunne avonturen +en van die van Jan <span class="corr" id="xd0e6854" title="Bron: +Wetteree">Weltevree</span>. In 1654, gedurende een hevige typhoon, leed +dit schip, nabij de kust van Korea, schipbreuk, waarbij 36 van de 64 +opvarenden levend aan land spoelden. Deze werden eerst met rijstwater +gelaafd en toen voor den koning gebracht, die hen door Jan <span class= +"corr" id="xd0e6857" title="Bron: Wetteree">Weltevree</span> liet +ontvangen. Hoewel Jan in de groote neuzen, roode baarden en witte +gezichten, onmiddellijk zijne landgenooten herkende, kon hij in den +beginne toch niet met hen praten, omdat hij zijn moedertaal vergeten +was. Eerst na een maand omgang met deze Hollanders, kon hij zich weder +verstaanbaar maken. Ondertusschen beproefden deze 36 mannen eenige +malen te ontvluchten, wanneer zij een schip in zee zagen. Zij werden +echter telkens in hun vlucht verhinderd en als gevolg van deze pogingen +werden zij strenger bewaakt en meer als gevangenen behandeld. Zij +moesten aan het hof den koning <span class="pagenum">[<a id="pb678" +href="#pb678">678</a>]</span>amuseeren, de soldaten drillen en het volk +in allerlei industrie, die zij kenden, onderwijzen”.</p> + +<p>Van het leven van deze Hollanders, waarvan herhaaldelijk deze en +gene stierf, vertelt Griffis tal van bijzonderheden, totdat het ten +slotte de weinig overlevenden in den nacht van 4 September 1667 gelukte +te ontvluchten en met een kleine boot de kust van Japan te bereiken, +waar zij door de Japanners, toen zij zich als Hollanders hadden bekend +gemaakt, vriendelijk werden opgenomen. Den 20sten Juli 1668, stapten +zij in Holland aan wal<a id="xd0e6864"></a>.</p> + +<p><a class="pglink" title="Link naar Project Gutenberg eboek" href= +"https://www.gutenberg.org/etext/11467">Dit boek van Hendrik Hamel</a>, +dat ook in andere talen vertaald is geworden, schijnt het eerste boek +geweest te zijn, dat over dit land en zijn volk met werkelijke kennis +van zaken handelt. Langen tijd heeft men gemeend, dat bij de +beschrijving der menschen en toestanden de fantasie van Hendrik Hamel +een groote rol heeft gespeeld, maar het blijkt ten slotte, dat alles +naar waarheid is geboekstaafd en dat dit boek thans nog dienst doet om +vele onverklaarbare zaken tot een oplossing te brengen. Griffis geeft +onzen voormaligen landgenoot alle eer van zijn werk en schijnt geen +enkel neergeschreven woord in twijfel te trekken.</p> + +<p>Toen wij Zaterdagmiddag in Seoul aankwamen, had daar juist eene +andere bijzonderheid plaats gevonden. Zes weken geleden was daar den +broeder van den ex-keizer gestorven en die was dien dag op oude +Seoul’sche of Korea’sche wijze begraven. Nog eenmaal kan +eene dergelijke plechtigheid in dit land plaats vinden, als namelijk de +nog levende oude keizer zelf sterft en begraven wordt. De begrafenis +had plaats in de bergen op ongeveer 15 mijlen afstand van Seoul, daar +moest het lijk gebracht worden door de volgelingen en niet voor +Zondagavond kon de stoet van daar terugkomen. Wij zouden dus +gelegenheid hebben de terugkomst te zien. Wij hoorden, dat men in +Korea, evenals in China, twee of meer doodkisten in de begrafenisstoet +opneemt. In een ligt natuurlijk het lijk, de andere kisten zijn leeg. +Bij den ouden keizer in China, begroef men twaalf doodkisten, deze +broeder van den ex-keizer van Korea had slechts een tweede kist, die +hem vergezelde. De dragers van beide kisten loopen dan eens rechts, dan +eens links van den weg, dan vlak voor elkaar, dan weer de een aan den +een, de andere aan den anderen kant van den weg. <span class="pagenum"> +[<a id="pb679" href="#pb679">679</a>]</span>Dat geschiedt om de +straatgeesten in de war te brengen, zoodat die niet weten, tot welke +kist zij zich te wenden hebben als zij met kwade bedoelingen +naderen.</p> + +<p>Wij hadden voor Zondag den geheelen dag een Engelsch sprekenden +Korea’sche gids aangenomen, die ons alle bijzonderheden van Seoul +moest laten zien en er voor moest zorgen, dat wij ’s avonds de +terugkomst der begrafenis in al haar bijzonderheden konden waarnemen. +Den geheelen dag brachten wij in tempels, parken, oude paleizen en in +het museum door. Vooral dit laatste is een bezoek overwaard. Het museum +is door de Japanners aangelegd en bevat tal van oudheden uit de +geschiedenis van Korea. Verreweg het grootste deel van al het aanwezige +is in oude graven gevonden of komt uit de paleizen der vroegere vorsten +en aanzienlijken. Alles is met zorg gerangschikt, van Japansche en +Engelsche etiketten voorzien, en ziet er goed onderhouden uit. Een +groot verschil met wat wij gewend waren in China van dien aard te +zien.</p> + +<p>’s Avonds om acht uur, terwijl wij nog aan tafel zaten, kwam +de gids ons waarschuwen om mede te gaan, want de begrafenisstoet was in +aantocht. Door eene dichte volksmenigte, ik kan gerust zeggen, dat heel +Seoul dezen prachtvollen avond op de been was, gingen wij in de +rickshaws, ongeveer twintig minuten ver, tot wij even buiten de stad +aangeland waren. Daar was een groot open veld, aan drie zijden met +zeildoek omspannen, waarop met wit linnen bedekte tafels en vele +stoelen stonden, en tal van in het wit gekleede priesters en +Korea’sch en Europeesch gekleede heeren rondliepen. De gids ging +naar een der heeren, die onmiddellijk daarna met hem terugkwam, ons +vroeg uit de rickshaws te stappen en hem naar het veld te volgen. Daar +werd ons elk een stoel aangeboden en konden wij de geheele ceremonie +van nabij volgen. De <span class="corr" id="xd0e6878" title="Bron: +Koreasche">Korea’sche</span> heer, die vrij goed Engelsch sprak, +vertelde ons, dat de daar aanwezige heeren, voor zoover zij geen +priesters waren, allen behoorden tot de notabelen van de stad, die +óf nog het bestuur van de stad uitmaakten, óf vroeger +onder den ex-keizer eene staatsbetrekking hadden bekleed. Hij zelf was +legercommandant geweest. Deze heeren en priesters waren allen daar, om +den zoon van den overledene, die zijn vader begraven had, +vóór hij de stad weder binnenging, hunne sympathie te +betuigen. De stoet zou vóór het veld een oogenblik halt +houden, <span class="pagenum">[<a id="pb680" href= +"#pb680">680</a>]</span>de zoon zou uit zijn draaistoel stijgen en op +de overdekte mat, in een der hoeken van het zeildoek neergelegd, de +troostwoorden der vrienden in ontvangst nemen. Op de tafels brandden +tal van kaarsen en door groote houtvuren werd de verlichting +aangebracht.</p> + +<p>Het werd ruim 9 uur alvorens de stoet naderde; eindelijk kwam de +voorrijder, een man met een groot vaandel op een prachtig paard. Hem +volgden dubbele rijen mannen en vrouwen te paard, die geheel in grauwe +zakken waren gehuld en luidkeels weeklaagden. Aan beide zijden van +dezen stoet liepen mannen met reuzen-groote roode lampions, die van +onder en boven een blauwen rand vertoonden. Daar tusschendoor liepen +mannen met fakkels, lange, brandende stukken hout, die zij meestal over +den grond sleepten, zoodat de vonken wijd en zijd uiteenspatten.</p> + +<p>Achter dezen stoet kwamen de draagstoelen. In de eerste zat de +oudste en trouwste bediende van den overledene; in de tweede (zoo werd +ons verteld) lag een stuk papier, waarop de naam en de bijzonderheden +van den overledene geschreven stonden, in dien stoel zat dus zijn +geest, en daarachter volgde de stoel van den zoon. Deze stapte uit en +ging ons rakelings voorbij, naar de mat. Hij zelf was als priester +gekleed en een werkelijke priester liep en stond aan elke zijde van +hem. Elk der aanwezige heeren reikte hem successievelijk de hand en +sprak een paar woorden, zooals ook bij ons geschiedt, de priesters +spraken eenige gebeden uit en toen zette de stoet zich weder in +beweging. Bij het tweede gedeelte van den stoet liepen aan weerszijden +vroegere Koreasche soldaten als lampions- en fakkeldragers. Deze hadden +groote, witte lampions met roode randen. Tusschen de stoeldragers en +fakkeldragers in, liepen in het wit gekleede, met zwarte hoofddoeken +bedekte vrouwen, die luide weeklaagden. Een allerdwaast, fantastisch +gezicht, leverde het geheele schouwspel op, dat toch iets bijzonder +tragisch had, omdat het volk merkbaar voelde, dat met dezen doode een +stuk van hun geschiedenis grafwaarts daalde. Alleen nog de oude +67-jarige keizer is van het oude vorstenhuis over, een man, die door +het geheele volk geliefd wordt, om zijn eenvoudigheid en +goedhartigheid.</p> + +<p>Al die weeklagende vrouwen, al die lampion-, stoel- en +fakkeldragende mannen, alle inzittenden in de draagstoelen, (achter +<span class="pagenum">[<a id="pb681" href="#pb681">681</a>]</span>den +zoon van den overledene volgde een heele stoet mannelijke familieleden +en nabestaanden) hadden op diezelfde wijze 30 mijlen afgelegd, sedert +den vorigen morgen, zonder dat zij gerust, gegeten of gedronken hadden; +zij moeten allen over een groot uithoudingsvermogen beschikken, om die +taak te hebben kunnen volbrengen.</p> + +<p>De onderwerping aan Japan bevalt den Koreërs geenszins; Japan +zal rechtvaardiger, beschaafder en wijzer moeten optreden, wil het op +den duur de genegenheid van het volk verwerven.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">II.</h3> + +<p>Ik sloot mijn vorigen brief over Korea zonder veel van Seoul en het +land zelf verteld te hebben, maar ons verblijf was er te kort om er +veel van te zien. Het waren slechts indrukken, die wij in den trein en +aan de stations en gedurende ons 1½ dag verblijf in Seoul +opdeden. Maandagmorgen zetten wij onze reis naar Fusan voort, om van +daar met de nachtboot door te gaan naar Shimoniseki, een havenplaats in +Japan. Gedurende den geheelen dag hadden wij nog gelegenheid van uit +onze waggonraampjes het mooie, vruchtbare land te bewonderen en de +smakeloos gekleede menschen te zien.</p> + +<p>Maar ook zagen wij de goede hygiënische zorgen der +spoorwegmaatschappij, die hier een Japansche is. Aan verschillende +stations, waar de treinen 5 minuten oponthoud hebben, wordt den +passagiers der derde- en tweede klasse gelegenheid gegeven, zich frisch +te wasschen. Een groote waschtafel met twaalf kranen, waaruit stroomend +water in losse koperen bakken, vloeit, geeft tegelijkertijd een dozijn +passagiers gelegenheid om zich te verfrisschen. Zeep en een handdoek +moet ieder zelf medebrengen of is voor een kleinigheid te krijgen. +Overal waar wij deze waschinrichtingen aantroffen, zagen wij mannen, +vrouwen en moeders met kinderen, handen, gezicht en dikwijls ook het +hoofd reinigen. Voor de eerste-klasse-passagiers waren voldoende en +zindelijk onderhouden waschgelegenheden in den trein.</p> + +<p>Van Fusan naar Shimoniseki is een boottocht van twaalf uren, maar +deze overtocht van Korea naar Japan op het punt, waar de Gele Zee, de +Japansche Zee en de Stille Oceaan <span class="pagenum">[<a id="pb682" +href="#pb682">682</a>]</span>samenstroomen, is dikwijls zeer onstuimig +en de kleine bootjes, die dezen overtocht bewerkstelligen, zijn niet +altijd in staat tegen de moeilijkheden op te tornen, die zich op hun +weg kunnen voordoen. Wij kwamen na een onrustigen nacht veilig aan wal, +maar de boot, die den volgenden nacht ging, heeft een zeer slechte reis +gehad en heeft zijne passagiers in een geheel verkeerde richting +gebracht, zoodat zij in plaats van ’s morgens in Shimoniseki +’s middags in Nagasaki aangeland zijn.</p> + +<p>Wij zetten Dinsdagmorgen om 8 uur in Japan, het land van de Rijzende +Zon, voet aan wal. Daar de trein pas om tien uur uit Shimoniseki zou +vertrekken, hadden wij ruim gelegenheid om even per rickshaw het +geheele havenstadje, dat uit een lange straat bestaat, in oogenschouw +te nemen. Daar was niets bijzonders te zien; het was een Japansch +havenstadje, met Japansche bewoners, waarvan, zooals in elke havenstad, +velen zeer sterk een gemengde afkomst verraden.</p> + +<p>Om twee uur kwamen wij aan het station Miyajima aan, onze eerste +plaats van oponthoud in Japan. Miyajima is een eiland; om er te komen, +moesten wij met het kleine electrische bootje van het Mikado Hotel +oversteken, of met de groote veerboot van de spoorwegmaatschappij gaan. +Het was mooi, stil weder, daarom verkozen wij de eerste.</p> + +<p>Dit eiland is een heilig eiland en een van de drie mooiste punten +van Japan. De laatste renommé verdient het ten volle, want +moeilijk kan men zich op aarde mooier plekje grond voorstellen. Het is +zeer berg- en rotsachtig, doch geen enkele van de bergen reikt hooger +dan vijf à zeshonderd meter en dit geheel is met oeroude, dichte +bosschen bedekt. Wij zagen oude kamferboomen uit de 7e en 8e eeuw; en +oude waringinboomen, waarvan men den leeftijd niet kan aangeven. Maar +bovenal gaven de mapleboomen, die zich thans in hun prachtige +herfsttint vertoonen en waarvan er geheele lanen vol waren, iets +onbeschrijfelijk schoons aan dit eiland. De aardige, schilderachtige +Japansche huisjes, die zich over het geheele eiland nestelen tusschen +het kleurige groen, met de veelkleurig gekleede vrouwen en de snoezige, +spelende Japansche kindertjes, voltooiden het beeld, dat wij soms op +oude Japansche prenten kunnen bewonderen en dat dan den indruk maakt, +alsof de schilder zijn phantasie sterk heeft laten werken. Hier zagen +wij het in werkelijkheid. <span class="pagenum">[<a id="pb683" href= +"#pb683">683</a>]</span></p> + +<p>De heiligheid van het eiland vindt zijn oorzaak in het feit, dat het +oorspronkelijk niets dan een grooten tempel, een Shinto-tempel, bezat, +en er toen alleen eenige Shinto-priesters leefden. Thans bevat het +ongeveer 3000 inwoners, die voor het grootste deel leven van de vele +Japanners en vreemdelingen, die jaarlijks dit eiland bezoeken en er +soms langen tijd vertoeven. Het Mikado-Hotel, waarin wij afgestapt +waren, is een uitstekend geleid en schilderachtig gelegen hotel, dat +als het ware de gasten lokt tot een lang verblijf. Wij begonnen +onmiddellijk onzen tocht over het eiland en bezochten den vermaarden +tempel. De groote poort, de Tor, zooals die hier genoemd wordt, reikt +bij vloed ver in zee, en maakt dan een zeer eigenaardigen, grootschen +indruk. Deze Tor komt bijna op alle Japansche illustraties voor. +Iedereen, die wel eens over Japan gelezen heeft, heeft ook eene <span +class="corr" id="xd0e6913" title="Bron: afbeeling">afbeelding</span> +van deze poort gezien. Allervreemdst zijn die Shinto-tempels. Zij +onderscheiden zich in bijna elk opzicht van de Buddha-tempels, doch het +onmiddellijk opvallend verschil is, dat er in deze tempels geen +afgodsbeelden zijn. De Shinto-godsdienst, dat is in hoofdzaak de +godsdienst der Japanners, bezit wel een legio afgoden, eenige +honderdduizenden, maar die zijn niet in de tempels in beeld gebracht en +behoeven niet aangebeden te worden. Het is eigenlijk de gemakkelijkste +godsdienst, die men zich denken kan. Slechts eens in het jaar behoeven +de belijders naar den tempel te gaan. Voor het overige bevat hun +zedeleer slechts dit ééne voorschrift: “Volg uwe +natuurlijke impulsies en gehoorzaam de voorschriften van den +Mikado”. De Shinto-priesters zijn gewone menschen, die alleen +’s avonds en ’s morgens priesterdiensten vervullen, doch +verder den geheelen dag houtsnijwerk, beeldhouwwerk, boetseeren, +schilderen of zoo iets doen. Shinto is een Chineesch woord, dat +“de Weg der Goden” beteekent. Het is een mengsel van de +vereering der natuurverschijnselen en van voorvaders. Aether, lucht, +wind, water, vuur, aarde en voedsel, evenals sommige bergen, rivieren, +boomen en dieren zijn heilig voor de belijders van den +Shinto-godsdienst. Terwijl wij in den tempel waren, werden er +achtereenvolgens twee kinderen gedoopt. Gedoopt is misschien niet het +goede woord, maar ’t geeft toch het best weder wat geschiedde. De +moeders knielden met het jonge wicht op een mat neder, een priester +prevelde eenige woorden, waarbij hij <span class="pagenum">[<a id= +"pb684" href="#pb684">684</a>]</span>herhaaldelijk in de handen klapte, +twee jonge meisjes, tempelmaagden, voerden eenige bewegingen uit, +waarbij ook zij in de handen klapten, toen raakte de priester het +hoofdje van het kind met een stuk papier, waarvan er honderden aan een +langen stok bevestigd waren, aan, en de plechtigheid was afgeloopen. De +moeder offerde daarvoor twee kopercenten. Wij lieten ons naderhand door +den priester dien doop verklaren. Het papier, dat het hoofdje van het +kind had aangeraakt, bevat den naam van een god of godin. De geheele +plechtigheid beteekent, het kind een schutsengel te geven. De god, +wiens naam op het papier geschreven staat, is daarmede tot petevader +over het kind aangesteld.</p> + +<p>Een bijzonderheid van dit eiland is, dat er niemand mag sterven of +geboren worden. Als iemand ziek is en de dokters beginnen het ernstig +in te zien, dan moet zoo’n lijder van het eiland verwijderd en +ergens in een ziekenhuis opgenomen worden. Zwangere vrouwen mogen de +laatste maanden niet op het eiland doorbrengen en bij eene ontijdige +geboorte, wordt de moeder onmiddellijk met het, zoo mogelijk nog +ongeboren vruchtje, naar het naastbijzijnde stadje overgebracht. Ook +mogen er geen rijtuigen, van welken aard ook, op het eiland komen. +Zelfs geen rickshaws of rijwielen, zelfs geen kruiwagen om de koffers +der passagiers van het hotel naar de veerpont te brengen. Iedereen moet +er loopen, alles moet er gedragen worden. Dit is de geest der +heiligheid, die er heerscht. Er zijn natuurlijk tal van legenden aan +dit eiland verbonden, waarvan de gewichtigste is, dat het aanvankelijk +bewoond werd door drie godinnen, die daar door haren vader naar +toegezonden waren, om er voor eeuwig te verblijven en zijne keizerlijke +nakomelingen bij het regeeren van het land met goede ingevingen te +dienen. Het is vreemd hoe in een land, waar de vrouwen zulk een +belangrijke geschiedkundige rol hebben gespeeld, de vrouw in het +dagelijksche leven zoo geminacht, achtergesteld en minderwaardig geacht +wordt. Er is misschien geen volk in de wereld, dat zooveel godinnen +aanbidt als de Japanners en waar al de machtigste en wijste regeerders +vorstinnen waren. En toch is de plaats, die de vrouw hier wettelijk, +maatschappelijk en huiselijk inneemt, een zeer lage. Polygamie is ook +hier schering en inslag; wel is waar mag, evenals in China, elke man +slechts één wettige vrouw <span class="pagenum">[<a id= +"pb685" href="#pb685">685</a>]</span>hebben, maar het aantal bijwijven, +dat hij kan nemen, is ongelimiteerd, de grens daarvan reikt zoover als +zijn portemonnaie gaat.</p> + +<p>Wij bleven tot Donderdagmorgen in Miyajima en vertrokken toen naar +Kobe. De zee was ’s morgens zoo onstuimig, dat het electrische +bootje niet kon gaan, zoodat wij met de veerpont overgezet moesten +worden, ’s Middags kwamen wij in Kobe aan. Een mooie, groote +havenstad, met vele schilderachtige punten, een paar mooie watervallen, +sommige mooie bergwandelingen, eenige oude, doch goed onderhouden +tempels en vele mooie winkelstraten met winkels, die men graag leeg zou +willen koopen, als de beurs geen grenzen stelde. Het is alsof elk stuk +werk, dat uit de handen van een Japanschen werkman komt, een +kunstartikel is, alles ziet er even volmaakt artistiek uit.</p> + +<p>Het Cloisonné-, Satzuma- en Damascenewerk, dat alleen +menschen met een groote mate van artistiek gevoel en aanleg kunnen +uitvoeren, is alleen te vervaardigen in een land, waar het volk +artistiek van aard en met kleine loonen tevreden is, want een +kunstartikeltje, dat nu voor tien of twintig yen (een yen is ongeveer +ƒ <span class="corr" id="xd0e6926" title="Bron: 1.25"> +1,25</span>) te koop is, zou anders honderden moeten kosten. Wij hebben +het proces van deze drie kunstwerken gezien en de mannen bewonderd, die +het uitvoeren. Het is op porselein of op metaal schilderen van de +fijnste figuurtjes. Een klein bakje, waarin vijf tot achthonderd +bontgekleurde vlinders of Japansche figuurtjes voorkomen, die door een +loup gezien, alle de grootste volmaaktheid bezitten, is geene +bijzonderheid. Doch ook het ivoorwerk is, wat het snijwerk betreft, +eenig in zijn soort. Voeg daarbij het borduurwerk op zijde, linnen en +katoen, het prachtige kantwerk, het goudlakwerk, het kunstbloemen maken +en nog zooveel mooie zaken meer, wat alles hier voor de winkelramen te +bezichtigen viel, dan kan men gemakkelijk begrijpen, dat twee +vrouwelijke vrouwen, als mijne lieve metgezellin en ik, den anderhalven +dag, die wij voor Kobe bestemd hadden, veel te kort vonden. Doch wij +moesten Zaterdag verder, want sedert wij Hongkong verlaten hebben, +heeft geen mail ons kunnen bereiken en wij wisten, dat in Yokohama +’n groot aantal brieven op ons lag te wachten. Wij besloten +daarom regelrecht naar Yokohama door te sporen en vandaar uit Japan +verder te bezoeken. <span class="pagenum">[<a id="pb686" href= +"#pb686">686</a>]</span></p> + +<p>Wij hadden den extra-prijs van 3 yen boven onzen vaarprijs aan het +station in Kobe betaald en daarmede het recht gekocht tot Yokohama een +plaats in den observatiewagen in te nemen. Deze wagen, die achter aan +den trein is gehaakt, een flink, ruim achterbalcon met vier zitplaatsen +heeft, van gemakkelijke fauteuils is voorzien en groote, heldere +spiegelruiten bezit, biedt den reizigers alle gelegenheid om op de +meest gemakkelijke wijze van het prachtige landschap te genieten, dat +onophoudelijk aan het oog voorbij trekt. De bosschen en bergen, de zee, +de rivieren en de meren, de artistiek aangelegde tuinen, de kleine aan +den weg liggende dorpjes, alles ziet er even verrukkelijk mooi uit. Men +wordt den geheelen dag het uitzicht niet moede. De spoorwegmaatschappij +heeft de voorzorg genomen, om op deze lijnen, waar zij observatiewagens +verschaft, de zuiverste steenkool te gebruiken, zoodat men ongehinderd +op het balcon kan zitten, zonder door zware rookwolken gehinderd te +worden. Wij beiden droegen een licht linnen reispak, dat geen spatje +vertoonde toen wij ’s avonds in Yokohama aankwamen.</p> + +<p>Wij zijn hier in een bijzonder mooien tijd aangekomen. Het is de +tijd van de bloeiende chrysanthemums en van de mapleboomen. Ik had +gedacht hier veel mooier chrysanthemums aan te treffen, dan ik ooit in +Holland zag, maar daarin ben ik zeer teleurgesteld. De gekweekte +chrysanthemums zijn niets mooier dan de onze. Ik heb in de groote +bloemenwinkels van Amsterdam dikwijls veel mooier gekleurde en gevormde +soorten gezien, dan hier. De bijzonderheid is echter de mooi getinte en +bijna overal voorkomende wild-groeiende chrysanthemums. Die +verlevendigden thans bijna overal het landschap en veroorzaken een +allerkleurigst effect. De mapleboomen, die zich thans in herfsttint +vertoonen, zijn zoo schitterend mooi, dat ik telkens meen, kunstmatig +aangebrachte tinten te zien. Het is zoo’n schitterend roodbruin, +als wij bij onze herfstbladeren nimmer zien.</p> + +<p>Wij genoten van dit alles nog eens recht, toen wij Zondagmiddag een +automobieltocht maakten van Yokohama naar Kamakura. Het was een +prachtige Octoberdag; een prachtige najaarszon vroolijkte over de bont +getinte boomen en had tal van Japansche moedertjes met hare poppige +kindertjes naar buiten gedreven. Die kleine kinderen zien er uit als +bont <span class="pagenum">[<a id="pb687" href= +"#pb687">687</a>]</span>gekleurde vlinders, ieder op zich zelf vormt +een schilderijtje. Sommige heele gezinnen hadden zich nog eens op dezen +mooien najaarsdag opgemaakt om van de mooie natuur gezamenlijk te +genieten. Vaders en moeders met al hun kroost trokken soms gezamenlijk +er op uit. Wij zagen een vader, die zijn twee jongste spruiten ieder in +een mand gezet had en zoo aan een juk over zijn schouders medevoerde. +Verscheidenen droegen in de eene mand de proviand voor dien dag buiten +en in de andere, om ’t evenwicht te maken, zat de zuigeling. Maar +in den regel gaat het kleintje op den rug van moeder of op die van +broertje of zusje gebonden mede naar buiten.</p> + +<p>In Kamakura was natuurlijk weder een oude tempel te zien, maar de +bijzonderheid daarvan is, dat er een 16 meter hoog Buddhabeeld, een +bijzonder mooi bronzen beeld, in aanwezig is. Er waren in Kamakura tal +van tempels, die alle Buddhist-tempels zijn. Naast den +Shinto-godsdienst bestaat in Japan de Buddhist-godsdienst. Het is +echter een Buddhisme, dat van uit Burma naar Britsch-Indië, +vandaar over Thibet naar China kwam en van China over Korea Japan +bereikte. Op dien langen tocht, waarvoor vele eeuwen noodig waren, +alvorens Japan bereikt werd, heeft het Buddhisme veel van zijn waar +karakter verloren en een eigen Japansch karakter aangenomen. De +Shinto-godsdienst en het Buddhisme schijnen zich altijd goed verdragen +te hebben; vele Japanners zijn gedurende hun geheele leven +Shinto’s, doch laten zich op Buddhistische wijze begraven. In den +Hachimantempel, den tempel, die aan den God van den oorlog gewijd is, +genoten wij vooral van het prachtige uitzicht. De berg Fuji, de hoogste +en de heilige berg in Japan, was zeer duidelijk te zien.</p> + +<p>Toen wij ’s avonds in het hotel teruggekeerd waren, wachtte +ons beiden een groote bundel brieven, die zich gedurende zes weken hier +opgestapeld hadden. Voor beiden was de inhoud van vele dier brieven +ongeveer gelijkluidend. Men wenscht ons in het land terug, er is te +veel te doen voor de thuis zijnde werksters, enz., enz., waardoor wij +beiden den indruk kregen, dat het zelfzuchtig van ons zoude zijn, +indien wij onze reis niet gingen bekorten en terugkeerden om de +vrienden bij te staan in het werk, dat op het oogenblik in eigen land +aller krachten vordert. Dientengevolge was Maandagmorgen ons eerste +werk naar de verschillende kantoren te gaan om onze <span class= +"pagenum">[<a id="pb688" href="#pb688">688</a>]</span>tehuisreis voor +te bereiden. Mrs. Catt kan eerst op de boot, die 19 Oct. van hier +vertrekt naar San Francisco afreizen en heeft die plaats besproken, +terwijl ik dan den volgenden dag per Trans-Siberische lijn naar Holland +kom. Wij hebben nu nog anderhalve week in Japan, die wij zoo goed +mogelijk hopen te besteden. Tijd en lust om hier vergaderingen te +beleggen en voor vrouwenkiesrecht te werken, ontbreekt ons geheel, +zoodat wij de propaganda voor de goede zaak in Japan tot later zullen +uitstellen. Japan is waard voor ’n tweeden keer bezocht te worden +en via Rusland is de afstand zoo klein geworden, dat men tegen de reis +niet behoeft op te zien.</p> + +<p>Ik ga dezen brief nu eindigen, omdat de mail weldra gesloten wordt. +Over ’t geen ik hier nog zie en wedervaar, zal ik nog het een en +ander in een volgenden brief melden, al bereikt die dan ook Holland +niet, vóórdat ik zelf daar aankom.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">III.</h3> + +<p>Ik wil dezen brief beginnen met een praatje over de kleeding der +Japanners; dat is hier wel de moeite van eene korte beschrijving waard. +Beginnen ook in de hoogere standen de heeren—en ook enkele +dames—zich Europeesch te kleeden, verreweg het grootste aantal +der bevolking draagt nog de typische Japansche kleeding. Die is voor de +vrouwen schilderachtig mooi, maar onpractischer kan ik mij haast niets +voorstellen. Zij is goed geschikt voor nietsdoende, thuiszittende +dames, maar de vrouwen nemen hier aan heel veel arbeid deel en daarbij +hindert hare kleeding op allerlei wijze. De mooie, lange kimono, met +hare ellenlange mouwen, die door ’n breeden band om het middel +vastgebonden wordt, hindert in elke armbeweging en maakt een geregeld +loopen onmogelijk. Schuifelend, met binnenwaarts gekeerde voeten, +moeten de vrouwen zich voortbewegen, anders slaat de kimono van onder +open en laat dikwijls een paar ongegeneerde bloote beenen zien. Als +schoeisel dragen de dames op straat houten klompjes, zoo eenvoudig als +men zich maar voorstellen kan. Een vierkant plankje met een lint, dat +tusschen den grooten en tweeden teen door gaat, en onder het plankje +van voor en achter een paar klosjes, dat is alles. Als het regent en de +straten zijn <span class="pagenum">[<a id="pb689" href= +"#pb689">689</a>]</span>vol modder, dan worden klompjes gedragen, die +minstens tien centimeter hoog zijn, zoodat de modder hoog moet spatten, +wil zij de voetjes der kleine Japansche bevuilen. Allergrappigst +trippelen ze op die hooge houtjes voort.</p> + +<p>Hoeden worden door de dames niet gedragen; heur mooi zwart haar is +altijd smaakvol opgemaakt en met gekleurde spelden, een bloem of een +strik verfraaid. Alleen bij de vrouwen uit ’t volk ziet men soms +hoofddoeken, die meestal van witte stof zijn, doch die met blauwe en +roode bloemen of figuren geborduurd, aan het mooie gezichtje een +frissche omlijsting geven.</p> + +<p>De mannen dragen ook kimono’s, die oogenschijnlijk gelijk zijn +aan die der vrouwen, doch op verre na niet zoo lang. Zij zijn meestal +van een effen en stemmige tint, maar de band om het middel is dikwijls +ook van een heldere kleur. Veel ziet men hier ook de divided skirt, de +rokbroek zegt men bij ons, door de mannen dragen. Deze is precies zoo +als zij een kwart eeuw geleden door sommige dames in Europa en Amerika +gedragen werd en later op de fiets nog wel eens dienst deed. Of de +vrouwen dit model uit Japan hebben overgenomen, of dat de Japanners het +van de Europeesche dames hebben afgezien, weet ik niet met zekerheid te +zeggen. Voor de laatste onderstelling pleit, dat men deze dracht het +meest bij schooljongens en bij het onderwijzend deel der bevolking +ziet. Het zou mij niet verwonderen, als het door de Amerikaansche +zendelingen hier op de scholen was ingevoerd. Deze zijn het ook die +begonnen de meisjes een eenvoudig rokje over de <span class="corr" id= +"xd0e6957" title="Bron: kinomo">kimono</span> te laten dragen en deze +laatste een eind te bekorten, zoodat de kinderen vrij kunnen loopen. +Deze rokjes zijn nu overal op de scholen ingevoerd, en worden ook door +de onderwijzeressen gedragen.</p> + +<p>Nu ik toch over kleeding schrijf, wil ik er wat over Europeesche +kleeding aan toevoegen. Het wemelt in Yokohama van kleermakers, voor +heeren zoowel als voor dames. Niemand komt hier, die zich niet in een +paar dagen eenige pakken of japonnen laat maken. Of men ze noodig heeft +of niet, men bestelt hier. In 24 uur maakt men hier een of ander zijden +damescostuum, vol met de hand geborduurd garneersel en betaalt daarvoor +niet meer dan men thuis voor maakloon gewoon is te geven. Geen +Amerikaansche dame of heer gaat <span class="pagenum">[<a id="pb690" +href="#pb690">690</a>]</span>van hier, die niet eerst zijn heele +garderobe vernieuwt. Het zijn allen Chineezen, die dit meesterwerk +leveren. Het borduren geschiedt alleen door mannen, die soms met vijf +tegelijk aan één patroon werken. Ook deze borduurders +zijn meestal Chineezen, alhoewel er ook vele Japanners onder hen zijn, +doch de Chineezen leveren verreweg het knapste werk.</p> + +<p>Nadat wij in Yokohama nog verschillende uitstapjes in de omgeving +gemaakt hadden, togen wij naar Tokio, de hoofdstad van Japan, waar +tegenwoordig ook de regeering zetelt en de keizer woont. Slechts een +half uur behoeft de trein, om de menschen van <span class="corr" id= +"xd0e6966" title="Bron: Yohohama">Yokohama</span> naar Tokyo over te +brengen. En daar komt men dan in een geheel andere omgeving. In +eerstgenoemde stad wonen duizenden Europeanen van allerlei landaard en +zeer vele Chineezen, daar is het centrum van zakendoende menschen, de +handelsstand deelt er de lakens uit, terwijl in Tokio de staatslieden, +de regeeringspersonen leven, en de adelstand en de voorname Japanners +er de hoofdpersonen zijn. Het geheele aantal Europeanen, dat in Tokio +woont, is nog geen 150. Men verwacht hier dus een Japansche stad bij +uitnemendheid te vinden, maar daarin wordt men teleurgesteld. De +omgeving van het keizerlijke paleis, het paleis zelf mag men niet +bezichtigen, de verschillende groote regeeringsgebouwen, de groote +handelsbanken en kantoren, de groote winkels, de openbare bibliotheek, +het post- en telegraafkantoor, etc., ziet er alles echt Europeesch uit +of laat mij liever zeggen, zijn meestal trouwe nabootsingen van hetgeen +Amerika op dit gebied levert. Er is natuurlijk nog een groot gedeelte +oude stad, waar men het Japansche leven nog in ongerepten vorm kan +bewonderen, maar dat zal niet zoo heel lang meer zijn, want Japan en de +Japanners zijn haastig bezig zich te veramerikaniseeren en te +vereuropiseeren. De Engelsche taal wordt op alle scholen onderwezen en +voor de reeds opgegroeide jeugd zijn avondscholen, waar uitsluitend +Engelsch onderwezen wordt. In alle winkels, in treinen en trammen +spreken dan ook de bedienden en conducteurs min of meer goed +Engelsch.</p> + +<p>Er is op het oogenblik in Tokyo een koloniale tentoonstelling, waar +de producten, de menschen en alles wat de koloniën opleveren, +tentoongesteld worden. Dat is een zeer leerzame tentoonstelling, die +een goed beeld geeft van het leven en de ontwikkeling der bevolking in +de Japansche koloniën. Wij zagen <span class="pagenum">[<a id= +"pb691" href="#pb691">691</a>]</span>er de Ainu’s, die in Yezo +leven, het Noordelijkste punt van Japan, en die, volgens sommige +schrijvers, de oorspronkelijke bevolking van Japan uitmaakten. Het is +nog een zeer primitief volk. De mannen zijn breed en zwaar gebouwd, met +lange, zwarte of grijze baarden, en zeer klein van gestalte. Zij +gelijken precies op de kaboutermannetjes, die in steen zooveel in onze +tuinen voorkomen. De vrouwen zijn leelijk en hebben bijna allen zware +snorbaarden, waarvan de punten naar beneden hangen of over de wangen +naar boven gekeerd zijn. Korea wordt nu ook onder de Japansche kolonies +gerangschikt en was goed vertegenwoordigd. Wij brachten op deze +tentoonstelling een heelen middag zoek, omdat het ons zoo’n goed +beeld van den vooruitstrevenden geest der Japanners gaf. Den geheelen +middag waren tal van onderwijzers en onderwijzeressen met geheele +klassen kinderen in de verschillende afdeelingen aanwezig, om den +kinderen aanschouwelijk onderricht te geven in hetgeen Japan op dit +gebied vermag. Een der onderwijzers vertelde ons, dat voor alle scholen +in Japan vrij entrée op deze tentoonstellingen is. Ook wij +hadden slechts een minimum entrée te betalen.</p> + +<p>Een anderen middag, toen wij met onzen gids tal van tempels en +dergelijke merkwaardigheden gezien hadden en wij moede waren, bracht +hij ons in het clubgebouw van voorname Japanners, de Mapleclub. De +heeren dezer club veroorloven den gidsen overdag vreemdelingen daar te +brengen om hun mooi gebouw te doen bewonderen en zich door de +Geisha’s van thee te laten bedienen. Het was een typisch Japansch +gebouw met grooten tuin. Wij kregen slofjes over onze schoenen, doch de +gids moest zijne schoenen uittrekken, en zoo werden wij rondgeleid. Wij +troffen het, dat eenige Geisha’s juist onderricht in muziek +kregen en in een andere kamer vijf anderen dansles hadden. Het +muziekonderricht werd door een man gegeven en kwam ons vrij primitief +voor. Op onmogelijke instrumenten werden leelijke geluiden +voortgebracht en nog leelijker gezongen. Maar de dansles was +allervermakelijkst. Een oude vrouw gaf het onderricht. Dit vrouwtje was +gewis tusschen de 60 en 70 jaar, maar was nog zoo lenig, vertoonde in +elke beweging nog zooveel gratie, dat het hoogst interessant was, haar +gade te slaan. Zij deed elke beweging voor en gaf steeds, in voor ons +onverstaanbare taal, eene <span class="pagenum">[<a id="pb692" href= +"#pb692">692</a>]</span>verklaring van de beteekenis der beweging. Een +paar andere meisjes gaven de maat aan, spelende op een guitaar, maar +het oude moedertje zong de melodie al dansende. Zij moet in hare goede +jaren eene betooverende Geisha geweest zijn, want nog vertoonde zij, +bij al hare gratie, mooie regelmatige gelaatstrekken. Er waren twintig +Geisha’s in dit clubgebouw, waarvan er velen ware schoonheden +zijn, die den heerenclubleden op alle mogelijke wijze het leven moeten +veraangenamen. Wij zagen er zelfs twee kindertjes van tien jaren, die +nog geen vollen dienst doen, maar voor het vak worden opgeleid. Toen +wij alles gezien hadden, vlijden wij ons in een der vertrekken op +Japansche wijze op den grond neder en ontvingen elk een geurig kopje +groene thee met een paar rijstkoekjes, waarvoor dit huis bijzonder +gerenommeerd is.</p> + +<p>Toen wij in het hotel teruggekeerd waren, vroegen eenige daar ook +vertoevende Amerikaansche dames ons, om ons met haar dien avond te +vereenigen om in een der gerenommeerde theehuizen een Geishadans te +laten organiseeren. Sommige theehuizen geven daartoe de gelegenheid en +laten daarvoor van 10 tot 30 Yen betalen, onverschillig hoe groot het +gezelschap is, dat komt zien en luisteren. Zoo’n voorstelling +duurt ongeveer anderhalf uur. Om 9 uur ging het heele gezelschap dames +met één gids in rickshaws (rikisha, zal ik in Japan +moeten schrijven) naar het aangegeven theehuis. Zoo’n lange rij +rikishaas is in Japan bij avond op zich zelf reeds een mooi gezicht, +omdat elk voertuigje door bont gekleurde lampions verlicht wordt. Aan +het theehuis aangekomen, werden wij door een bijdehante madam zeer +hartelijk ontvangen. Zij liet ons allen ’n paar bonte slofjes +over onze schoenen aantrekken, door lieve kinderen geholpen en daarna +mochten wij den drempel van haar heiligdom overschrijden. Nu werden wij +naar boven geleid, waar wij ons allen op den matten vloer neervlijden, +met een klein bankje voor rustpunt voor de armen en toen werd ons door +de poppige kindertjes de Japansche groene thee met Japansche +rijstkoekjes voorgediend. Ieder kreeg zijn eigen mooi-gelakt blaadje +met klein theepotje en kopje en koekjes voor zich en kon zich daarvan +naar believen bedienen. Onderwijl hadden de Geisha’s zich voor +den dans gereed gemaakt en waren de muziekinstrumenten opgesteld. Het +was heel mooi en heel interessant, wat wij te zien en te <span class= +"pagenum">[<a id="pb693" href="#pb693">693</a>]</span>hooren kregen, +maar mrs. Catt en ik vonden het zeer veel gelijken op de Javaansche +gamelang en de Javaansche danseressen, zooals wij het op Java gezien +hebben. In elk geval houden beide nauw verband met elkaar. Tusschen de +dansen van de Geisha’s in, gaven de kinderen, +leerling-Geisha’s, ons verschillende van hare dansen te zien. Dat +was echt mooi door den eenvoud en de gratie. Dit is echter volkomen +gelijk aan wat in Zwitserland, door Dalcroze, is ingevoerd en van daar +nu ook in ons land grooten opgang maakt. Het waren in beeld gebrachte +fabeltjes of kindervertellingen, die allerguitigst aanschouwelijk +werden gemaakt.</p> + +<p>De gids zelf gaf ons van elken dans vooraf eene korte verklaring. +Hebben Isidore Duncan en Dalcroze in Azië hunne eerste indrukken +opgedaan, die hen leidden tot eene hervorming van den Europeeschen +dans, is een vraag, die onwillekeurig tot ons komt, als men de pogingen +van deze twee artisten gadeslaat en de volmaaktheid van ’t geen +zij beoogen in verschillende Aziatische landen voor zich ziet.</p> + +<p>Van Tokyo uit, gingen wij twee dagen naar boven, naar Nikko. Dit is +een ander van de drie mooiste punten van Japan en in dit seizoen, door +de tot den top begroeide bergen met Mapleboomen, zeer bijzonder +prachtig. Wij hadden ons van het natuurschoon in Nikko zeer veel +voorgesteld, omdat wij er aanhoudend van gehoord en gelezen hebben, +maar wat wij zagen overtrof onze stoutste verwachtingen. Men staat +eenvoudig ademloos te kijken naar alles rondom, en weet geen woorden te +vinden, om zijne indrukken weder te geven. De natuur is daar +onbeschrijfelijk grootsch. En in die schoone omgeving heeft Japan zijne +prachtigste tempels, die als kunstgewrochten wedijveren met de +schoonheid der natuur waarin zij zich bevinden. Ook de geschiedenis, +aan deze tempels verbonden, is zoo belangrijk en geeft elk onderdeel +eene historische waarde. Voor de Hollanders is het interessant te +weten, dat de mooiste bronzen, reuzengroote candelabre, eene +Hollandsche kandelaar is, een prachtig oud-Hollandsch model, die ruim +300 jaren geleden door de Hollandsche handels-compagnie in Japan den +Shogun ten geschenke is aangeboden, met het doel, om in +één der tempels van Nikko geplaatst te worden. De tweede +in grootte en pracht is een kandelaar door de bewoners van Yezo den +Shogun aangeboden; deze is ook in Holland <span class="pagenum">[<a id= +"pb694" href="#pb694">694</a>]</span>vervaardigd en moest dienen als +pendant van den eerstgenoemden. Vreemd is zeker, dat deze twee +prachtige candelabres nimmer zijn opgehangen, doch door een steenen +omhulsel beschermd, bij den ingang van den tempel tentoongesteld +zijn.</p> + +<p>De tempels in Nikko leveren een aardig mengsel van den Shinto- en +den Buddhistengodsdienst. Het zijn Shintotempels met de Shinto Tori er +voor, doch met de Buddhabeelden binnen in. Men kan in deze tempels +tezelfdertijd de Godin van de Zon, of den God van den Wind, of een +ander afgodje aanbidden en Buddha met zijne discipelen verheerlijken. +Ook de priesters leveren zoo’n heerlijk mixtum. Het zijn mannen, +die zich geheel aan het priesterschap wijden, geen ander werk +verrichten om den kost te verdienen, doch die gewoon wereldsch getrouwd +zijn en een of meer vrouwen en kindertjes bezitten. Deze vrouwen doen +dan dikwijls dienst als tempelmaagden, dat is te zeggen, zij zitten in +een wit gewaad op een mat voor een tempelingang en voeren min of meer +een dans uit, als men een paar centen of een dubbeltje op de voor haar +liggende mat gooit. Wij offerden het dubbeltje, toen stond de +tempelmaagd op, die een hoogst zwangere vrouw bleek te zijn, voerde +eenige ronddraaiende bewegingen uit, accompagneerde zich zelve met een +in de rechterhand dragend belletje en maakte met de linkerhand eenige +ongracieuse handbewegingen.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-775.jpg" alt= +"Het meer Churenji bij Nikko." width="720" height="494"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">Het meer Churenji bij +Nikko.</span></p> +</div> + +<p>Ook in Nikko zagen wij, vooral den Zondag, weder tal van +schoolkinderen met de hun begeleidende onderwijzers en +onderwijzeressen. Elk deel van de tempels werd hun verklaard; telkens +zagen wij eene klasse neerhurken en hoorden dan den voor hen staanden +onderwijzer eene uitlegging geven van wat de volgende tempel voor +historische beteekenis heeft en welke onderdeelen het meest te +bewonderen zijn.</p> + +<p>Een van de karakteristieke bijzonderheden van Nikko is de Roode +Brug. Dit is een heilige brug, waar niemand over loopen mag. Alleen de +vroegere Shoguns en nu de Mikado en bij heel enkele bijzonderheden de +hooge priesters mogen hunne voeten op deze brug zetten. Aan deze brug +is natuurlijk eene geschiedenis verbonden, die fabelachtig genoeg +klinkt, doch die door de Japanners toch als waarheid wordt aangenomen. +Heel erg verkort komt zij daarop neder, dat eene der Japansche +heiligen, Södö Shöhun, eens in zijn droom vier wolken +zag, <span class="pagenum">[<a id="pb695" href= +"#pb695">695</a>]</span>die hem noodigden te volgen. Hij maakte zich +onmiddellijk gereed, om dat bevel op te volgen en liep dagen achtereen +over bergen en dalen tot hij ten slotte kwam voor den grooten, +snelvlietenden stroom, waar nu de brug staat. Daar kon hij niet verder. +Hij ging bidden om hulp. Na lang genoeg gebeden te hebben, verschenen +twee roode draken, die van beide oevers zich verhieven en boven het +midden van den stroom zich vereenigden. Onmiddellijk zag Shöhun, +dat dit de brug was, waarover hij gaan moest, en aan de andere zijde +gekomen, merkte hij de plek, om daar later een roode brug te bouwen. +Dit is nu de mooie, boogvormige, prachtig roodbruin gelakte roode brug, +die met het veelkleurige groen boven, en den witschuimenden stroom +onder zich, een schilderachtig geheel vormt. De twee dagen, die wij in +Nikko doorbrachten, waren juist genoeg om een onvergetelijken indruk +achter te laten en den wensch te vestigen er nog eens voor langeren +tijd te mogen vertoeven.</p> + +<p>Toen wij van Nikko weder in het Imperial-hotel in Tokyo aangeland +waren, vonden wij daar eenige kaartjes van Japansche dames, die onze +namen in de lijst der gasten van het hotel vermeld hadden gezien en +getracht hadden ons te bezoeken. Het was ons eerste werk den volgenden +morgen, om deze visites te beantwoorden. Het eerste bezoek, dat wij +brachten, was bij mad. Ma Tsuruda, die een private +hoogeronderwijs-inrichting voor meisjes heeft, doch wier school door de +regeering erkend is, zoodat de diploma’s aan haar school behaald, +gelijk gesteld zijn met de regeerings-diploma’s. Hoewel mad. +Tsuruda hare leerlingen, meisjes van 16 tot 20 of 22 jaar, +hoofdzakelijk tot onderwijzeressen voor hoogere- en middelbare scholen +opleidt, zijn er toch ook vele meisjes uit de voorname standen onder +hare leerlingen, die eenvoudig de school bezoeken, voor meerdere +ontwikkeling. Wij hoorden van deze interessante Japansche vrouw, die +hare opleiding in Engeland heeft genoten, vele bijzonderheden omtrent +het leven en het werken der moderne Japansche vrouwen, die op het +oogenblik eene geheele hervorming door maken en over niet al te langen +tijd met de Europeesche vrouwen op één lijn gesteld +kunnen worden. Voor de politieke rechten der vrouw, wordt in Japan nog +niet veel gevoeld, wat verklaard moet worden uit het feit, dat de +politieke toestand van het land een zoo geheel <span class="pagenum"> +[<a id="pb696" href="#pb696">696</a>]</span>bijzondere is en ook de +mannen geen noembaren directen invloed op de regeering uitoefenen. Men +gelooft nog heel sterk, dat de Mikado een godsgezant is en wat hij +doet, of wat in zijn, naam gedaan wordt, door menschelijke inmenging +niet verbeterd kan worden. Zooals de Mikado doet, heeft de god der +Japanners het gewild en zoo moet het uitgevoerd worden.</p> + +<p>Na ons bezoek bij mad. Tsuruda, begonnen wij toch een beetje hoop te +koesteren, om in den korten tijd van ons verblijf in Japan, toch nog +iets van een comité of <span class="corr" id="xd0e7007" title= +"Bron: vereenigingje">vereeniginkje</span> tot stand te brengen, die op +de een of andere wijze aan den Wereldbond verbonden kan worden. Mad. +Tsuruda werd daarover geraadpleegd en als antwoord zond zij ons niets +anders dan een invitatie voor een lunch, die door 8 Japansche dames +onderteekend was.</p> + +<p class="alignright">16 October 1912.</p> +</div> + +<div class="div2"> +<h3 class="normal">IV.</h3> + +<p>De acht dames die de uitnoodiging voor een lunch onderteekend +hadden, waren aangegroeid tot achttien, waaronder Mme Osaki, de vrouw +van den vorigen burgemeester van Tokyo. Wij hadden gehoopt dat men ons +een huiselijk Japansch diner zou aanbieden, doch in plaats daarvan +werden wij Donderdagmiddag om half één zeer officieel en +Europeesch door de Japansche dames in het Imperial hotel ontvangen en +had ook daar een half uur later de lunch plaats. Behalve madame Osaki, +die in een prachtig zwart-kanten costuum verscheen, waren alle andere +dames in Japansche kleedij. De houten klompjes van deze dames waren +alleen van wat fijner hout en velen met paarlemoer ingelegd, de +kimono’s waren van prachtige zware zijde en zeer stemmig van +kleur, alleen de prachtige parelen en diamanten gaven uiterlijk eenig +vertoon van rijkdom. Een der dames, madame Ishi, was 25 jaar geleden +als jong meisje drie jaar in Holland geweest. Haar meisjesnaam is +Watanabe. Haar vader, baron Watanabe, was een groot vriend van Holland +en de Hollanders, hij sprak onze taal met groot gemak en was een +bewonderaar van de Hollandsche literatuur. Hij wilde dat zijn eenige +dochter goed Hollandsch zou leeren en daarom had hij haar naar haar oom +<span class="pagenum">[<a id="pb697" href= +"#pb697">697</a>]</span>gezonden, die toen gezant in Den Haag was. Maar +madame Ishi heeft haar Hollandsch geheel vergeten en kon zelfs geen +enkel woord meer verstaan. Alle aanwezige dames namen op de een of +andere wijze aan de vrouwenbeweging deel, die hier in Japan +voornamelijk daarin bestaat, dat zij het onderwijs der vrouwen tracht +te bevorderen en den maatschappelijken werkkring der vrouwen uit te +breiden. Daarnaast hebben zij allerlei patriottische en philantropische +vereenigingen.</p> + +<p>Na de zeer goede lunch, die echter in geenen deele een Japansch +karakter droeg, kreeg Mrs. Catt gelegenheid om het doel van den +Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht uiteen te zetten. Zij deed dat in zeer +korte trekken, legde voornamelijk het gewicht van haar speech op het +aanstaande congres in Budapest, waar vele Aziatische vrouwen +vertegenwoordigd zullen zijn en waar wij bij bijna alle volkeren, die +wij in het afgeloopen jaar bezocht hebben, van eenige vrouwen +toezegging ontvingen, om in elk geval een volledig rapport van den +maatschappelijken en wettelijken toestand der vrouw in haar land te +zullen zenden. Japan, het leidende land in Azië, moest natuurlijk +op dat congres ook vertegenwoordigd zijn en zeer zeker mocht een +rapport van dat land niet ontbreken. Met een paar woorden wees zij even +op het feit dat China niet alleen vertegenwoordigd zal zijn, maar dat +de Chineesche vrouwen nationaal georganiseerd voor vrouwenkiesrecht +strijden en aansluiting aan den Wereldbond aangevraagd hebben. Dit is +voor Japan de grootste prikkel om ook aan het werk te gaan. Bij China +achterstaan, dat kan dit fiere Japansche volk niet verdragen. Een +rapport werd verzekerd en eenige dames beloofden, als niet onvoorziene +omstandigheden het onmogelijk maken, zelf in Budapest te komen om het +rapport voor te lezen of aan te bieden.</p> + +<p>Daarna werden wij in den kring onzer gastvrouwen door twee +weekblad-reporters gephotographeerd en toen werden wij onthaald op +muzikale voordrachten. Ik weet niet wat meer te bewonderen was, den +eenvoud en de gratie van de artisten, dan wel het sublieme werk dat zij +leverden. Wij kregen een piano-solo van Schumann en van Chopin, +liederen van Weber, Franz, Rubinstein en Mattei en een viool-solo van +Max Bruch te hooren, zoo volmaakt in uitvoering en voordracht, dat +daaruit gerust de conclusie getrokken mag worden dat de Japanners <span +class="pagenum">[<a id="pb698" href="#pb698">698</a>]</span>in muzikaal +opzicht zeer zeker de eersten onder de Aziatische en in geenen deele de +laatsten onder de Westersche volken gerekend moeten worden. Hebben de +Japanners tot heden nog geen wereldberoemde muzikale artisten geleverd, +’t geen wij Donderdagmiddag te hooren kregen doet voor de +toekomst veel verwachten. Het was zoo aardig die kleine handjes van de +pianiste over de pianotoetsen te zien glijden en de kleine violiste +haar klein viooltje te zien hanteeren; alleen de zangeres was een klein +beetje grooter dan een gemiddelde Japansche, doch zij ontwikkelde een +stemgeluid die een veel forscher gestalte zou doen vermoeden.</p> + +<p>Om 5 uur spoedden wij ons naar Yokohama terug, omdat mrs. Catt +beloofd had, daar dien avond in een literaire en muzikale club van +uitlanders over de wereldbeweging voor vrouwenkiesrecht te zullen +spreken. Toen wij daar ’s avonds om 9 uur in de Van Schaick-Hall +binnenkwamen, was de zaal geheel gevuld met Amerikanen, Engelschen, +Duitschers, Franschen, Hollanders en misschien nog andere +nationaliteiten, die mrs. Catt een warm welkom boden. Door den +president der club, predikant Dearing, werd zij bij het publiek +ingeleid met een speech, die het gevolg had, dat mrs. Catt onmiddellijk +vuur vatte en dien avond sprak, zooals zij in haar beste momenten +alleen kan spreken. De heer Dearing toch deed mrs. Catt alle eer aan, +maar gaf, zonder het te willen, blijk, dat hij van de geheele +vrouwenkiesrechtbeweging niets begrijpt en nooit de moeite genomen +heeft zich er in te verdiepen. Noch van de beteekenis, noch van den +omvang, noch van den voortgang, van deze beweging had hij eenig begrip +en dat toonde hij glashelder in zijn korte inleiding aan. Bovendien las +hij zijne vijf-minuten-speech van een papier, en toen direct daarna +mrs. Catt opstond en met haar heerlijk geluid de prachtig gevormde +zinnen, zoo logisch gedacht en zoo samenhangend, van haar lippen deed +rollen, moest zij onwillekeurig bij elkeen de overtuiging vestigen, dat +het bespottelijk is, dat zulken vrouwen elke invloed op de regeering +wordt onthouden, terwijl den mannen, uit het feit alleen, dat zij man +zijn, die invloed in alle constitutioneele landen is gegeven. Mrs. Catt +gaf dien avond het geheele gezelschap herhaaldelijk gelegenheid om te +schaterlachen over de dwaze positie, waarin de hedendaagsche vrouw door +de veranderde sociale toestanden is komen te <span class="pagenum">[<a +id="pb699" href="#pb699">699</a>]</span>staan en waaruit zij nooit zal +kunnen komen, zoolang de regeering uitsluitend in handen van mannen +blijft. Glashelder toonde zij aan, dat onze strijd niet gaat tegen +mannen, doch dat wij te strijden hebben tegen vooroordeel, +bekrompenheid, zelfvoldaanheid en dergelijke hoedanigheden bij mannen +en vrouwen beiden.</p> + +<p>Met een enkel woord wil ik hier nog iets over het Japansche tooneel +zeggen. Het naïeve ouderwetsche tooneel, waarbij de acteurs met +een gemaakt hoog geluid spreken, alsof zij menschen uit een onder- of +bovenwereld zijn en waarop alleen middeleeuwsche toestanden +aanschouwelijk worden gemaakt, staat op het punt te verdwijnen en voor +de in Azië overal veelvuldig verrijzende cinematografen plaats te +maken. Hier en daar is nog zoo’n theater te bewonderen. De +stukken duren meestal den geheelen dag, doch een gewoon mensch heeft er +genoeg van als hij er een uur naar heeft gezien en geluisterd. +Begrijpen doet men er niet veel van, maar het oog wordt onophoudelijk +geboeid door de schilderachtige tooneeltjes; de kleeding, de houding, +de grimeering der acteurs—ook de vrouwenrollen worden door mannen +vervuld—alles doet aan de ouderwetsche Japansche plaatjes denken. +Elk tooneeltje is een schilderij. Maar naïef is alles in groote +mate. Tooneelveranderingen, costuumverwisseling, alles geschiedt bij +open doek; de man of mannen, die daarbij dienst doen, verschijnen in +een zwart gewaad en met een zwarten sluier voor, wat beteekent, dat men +ze eigenlijk niet zien moet, dat zij eigenlijk niet bestaan. Geesten +komen natuurlijk ook ten tooneele, die houden zeer huiselijke praatjes +en verdwijnen of worden verondersteld, dat zij verdwenen zijn, als een +zwart doek hun gestalte bedekt. Het is voor de vele vreemdelingen, die +Japan tegenwoordig overstroomen, jammer, dat dit stukje ouderwetsch +Japansch leven op het punt staat van de aarde te verdwijnen. In Tokyo, +de drukke havensteden en in Kyoto worden thans stukken van Bernard +Shaw, Ibsen, Sudermann, Shakespeare, Molière in het Japansch +vertaald opgevoerd, waarbij de censuur brutaalweg die momenten schrapt, +die gevaarlijk voor de Japansche jeugd worden geacht. Dat zijn niet de +scrabeuse punten, als men die bij zulke schrijvers meent te moeten +zoeken, maar dat zijn de gedeelten, waarin de oudervereering niet haar +deel krijgt, of waarin de vrouw <span class="pagenum">[<a id="pb700" +href="#pb700">700</a>]</span>niet genoeg op haar plicht, zich alles te +laten welgevallen, gewezen wordt, of waarin de man niet als het +superieure wezen verschijnt. In deze moderne stukken spelen nu ook +vrouwen mede en het zijn de meisjes uit de gegoede kringen, die zich +aan het tooneel, het nieuwe, willen wijden. Eenige zeer goede actrices +zijn reeds gevormd.</p> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-b-793.jpg" alt= +"In de theaterstraat te Yokohama." width="720" height="565"> +<p class="figureHead"><span class="smallcaps">In de theaterstraat te +Yokohama.</span></p> +</div> + +<p>Daar ik vóór mijn vertrek uit Japan Kyoto nog wilde +zien, verliet ik mrs. Catt Vrijdagmorgen, om naar deze stad te gaan. +Zij gaat Zaterdagmorgen en voor dien laatsten dag liet ik haar bij hare +Amerikaansche kennissen achter. In Kyoto aangekomen nam ik onmiddellijk +een gids, die mij voor de paar dagen die ik er verblijven moet zal +vergezellen en overal rondgeleiden. Natuurlijk bracht hij mij het eerst +naar een tempel, den oudsten tempel in Japan, ’n tempel vol van +historische bijzonderheden; maar ik heb in de laatste maanden zoovele +tempels gezien, die uit den aard der zaak alle in hoofdzaak +overeenstemmen, dat ik mijn gids in zachte woorden te verstaan gaf, dat +hij mij Kyoto met alle Japansche bijzonderheden moest laten zien, maar +dat ik van tempels nu genoeg had.</p> + +<p>Kyoto is van alle Japansche steden in menig opzicht de +interessantste, want zij is geheel en al Japansch, vreemde invloeden +hebben er nog niet veel verandering gebracht. Van 749 tot 1867 was +Kyoto de hoofdstad van Japan en de residentie van den Mikado. Het hof +is nu naar Tokyo overgebracht, maar Kyoto blijft toch de grootste +aantrekking voor de vele vreemdelingen die Japan willen zien en het +Japansche volk willen leeren kennen. De stad ligt bovendien in de +mooist denkbare omgeving, zoodat de mooiste uitstapjes van hieruit +gemaakt kunnen worden. Kunst en industrie, Japansche kunst en industrie +wel te verstaan, hebben hier hun hoogtepunt bereikt en de zijde-, +porselein-, brons- en ivoorwinkels stallen een pracht uit, die alleen +een bezoek aan deze stad zouden rechtvaardigen. Het paleis en het +kasteel, waar vroeger de keizer en de <span class="corr" id="xd0e7043" +title="Bron: Shögun">Shogun</span> woonden, zijn nu voor het +publiek te bezichtigen en zijn ter wille van de zeldzame schilderijen +een bezoek waard.</p> + +<p>Toen mijn gids wist wat mij eigenlijk het meest interesseerde bracht +hij mij eerst naar een chrysanthemum-tuin, een publieke gelegenheid, +waar de mooie najaarsbloemen in volle <span class="pagenum">[<a id= +"pb701" href="#pb701">701</a>]</span>pracht aanwezig waren. Maar toch +was ik daar zeer teleurgesteld, want onder al die vele bloemen, in +groote verscheidenheid, was er niet een zoo mooi als ik ze in Holland +dikwijls gezien heb. Daarbij kwam, dat men heel smakeloos, van elke +plant een of ander figuur had gemaakt, door de bloemen onzichtbaar +langs ijzerdraad te geleiden. Er waren scheepjes, violen, +tempelpoorten, waaiers, parapluies, etc., het kwam mij voor dat de +bloem door die gedwongen houding niet tot wasdom heeft kunnen +komen.</p> + +<p>Een korten tijd vertoefden wij in een wassenbeelden-vertooning, +alwaar zeer plastische scènes uit de Japansche geschiedenis, of +liever de Japansche mythologie, waren in beeld gebracht. Hoewel ik nog +slechts kort geleden die geschiedenis las, was deze opfrissching van +mijne memorie mij toch zeer welkom. Dat <span class="corr" id= +"xd0e7052" title="Bron: naieve">naïeve</span> geloof der Japanners +dat hun Mikado regelrecht van God, hun God, afstamt, geeft hun politiek +leven een bijzondere kleur. Als men ziet hoe tal van eenvoudige +landslieden dagelijks pelgrimstochten maken naar de begraafplaats van +den pas overleden keizer, daar offers brengen en uren lang liggen te +bidden, dan begrijpt men pas van welke beteekenis het is het eenvoudige +volk in het geloof te brengen, dat God de oervader van de keizers der +Japanners is. Hun geschiedenis, die vol is van onderlinge oorlogen, +oorlogen zoo wreed en zoo bloedig dat men verbaasd is dat er nog +Japanners zijn overgebleven, vertelt brutaalweg dat Japan in oorlog met +andere volken steeds de overwinnaar is gebleven, wat natuurlijk een +gevolg is van de hooge bescherming waaronder het land staat. Zelfs in +oorlogen waarbij zij het onderspit hebben moeten delven, weten zij de +geschiedenis toch zoo te verdraaien dat het eigenlijk voor hun eene +overwinning is geweest. Tegenwoordig gelooven zij, dat Japan niet +alleen het leidende land der Aziatische volken is, maar dat weldra ook +Europa en Amerika bij Japan ter school zullen gaan. Alleen enkele +pessimistische Japanners waarschuwen hunne landgenooten openlijk in de +dagbladen om geen verkeerde stappen te doen, omdat zij vreezen dat +Japan thans zijn hoogtepunt heeft bereikt en een stilstand of +achteruitgang in ontwikkeling wel eens spoedig zou kunnen intreden.</p> + +<p>Wij gingen daarna de Nyokoba, een gouvernementschool voor +Geisha’s bezoeken. Dit is zeker wel het toppunt van <span class= +"pagenum">[<a id="pb702" href="#pb702">702</a>]</span>brutaliteit. Een +regeeringsinrichting voor dansmeisjes en <span class="corr" id= +"xd0e7059" title="Bron: Geisah’s">Geisha’s</span>! In geen +land ter wereld treedt de prostitutie zoo schaamteloos op, wordt zij +door de regeering zoo in de hand gewerkt en wordt zij zoo royaalweg +beschouwd als een sociale instelling als in Japan. Maar laat mij er +onmiddellijk aan toevoegen dat ook nergens de prostitutie zoo +aantrekkelijk wordt gemaakt en dat het voor oppervlakkige toeschouwers +lijkt, alsof zij al het walgelijke heeft afgelegd. In deze Nyokoba +waren 570 leerlingen, meisjes van 8–15 jaar, die uit alle deelen +van het land kwamen en die daar opgeleid worden, om, na een schooltijd +van 3–5 jaar, aan den meestbiedenden bordeelhouder verkocht te +worden. De ouders dezer kinderen hebben een maandelijks schoolgeld van +8 yen te betalen, waarvoor hun dochtertje dan kost, inwoning en +onderricht ontvangt. Dat schoolgeld wordt echter gaarne betaald, want +na eenige jaren daar geweest te zijn, brengt zoo’n kind van +één tot twee duizend yen op. Voor dat geld moet zij dan +drie jaar dienst doen en heeft zij gedurende die jaren niet het geluk, +om, tengevolge van hetgeen van haar gevergd wordt, ziek te worden en in +een hospitaal te sterven, dan heeft haar vader het recht, haar daarna +opnieuw te verkoopen. Eenige jaren geleden hebben wij in het Maandblad +voor Vrouwenkiesrecht een brief gepubliceerd, die door een groep van +zulke meisjes tot eenige Amerikaansche vrouwen gericht was, met +’n noodkreet om haar te hulp te komen en de Japansche meisjes te +redden uit een leven van diepste ellende, waarin zij vaak gestooten +worden doordat de vader een opiumschuiver of speler is en dan zijn +schulden betaalt met het geld, dat hij voor zijn dochter kan maken. +Onwillekeurig kwam die brief mij voor den geest, toen ik deze +Geisha-school, zooals de volksterm luidt, bezocht en die honderden +jonge slachtoffers daar zag zich voorbereiden voor haar ongeluk. Het +kwam mij voor, dat een sombere trek in al die lieve gezichtjes aanwezig +was. Het is mogelijk, dat Japan’s moraliteit niet lager staat dan +die van alle andere naties, dat de immoraliteit hier alleen openlijker +optreedt, doch alvorens Japan onder de beschaafde volkeren kan gerekend +worden, zal zijn opvatting der prostitutie toch zeker een totale +wijziging moeten ondergaan. Op die school wordt voor de kleintjes ook +elementair onderricht gegeven in rekenen, schrijven, lezen etc., doch +het onderwijs is er voornamelijk op <span class="pagenum">[<a id= +"pb703" href="#pb703">703</a>]</span>ingericht om de verschillende +kunsten te leeren, die een Geisha aantrekkelijk maken. Muziek, zang en +dans, zich kappen en grimeeren, zijn de hoofdfactoren bij het +onderwijs. De meeste onderwijzeressen zijn oude vrouwen, vroegere +Geisha’s, alleen voor zeer enkele vakken zijn mannen voor het +onderricht aangesteld. Wij woonden er een muziek- en dansles bij. Bij +deze laatste zagen wij een stuk van den beroemden Nö-dans +instudeeren. Deze dans werd vroeger alleen op zeer bijzondere dagen aan +het hof en voor de keizerlijke omgeving uitgevoerd, doch tegenwoordig +wordt zij ook op het tooneel voor een betalend publiek gegeven, +waarvoor dan altijd de Japanners uit alle deelen van het land +overkomen. Er zijn nu reeds drie avonden in de Maand November voor +Nö-dansen aangekondigd en de gids verzekerde mij, dat, wilde men +op een dier avonden zeker zijn van een plaats in het theater, de +kaarten dan nu reeds genomen moesten worden. Enkele van de leerlingen +der Nyokoba, die bijzonder uitmunten in het dansen, worden ook wel aan +theaterdirecteuren verkocht, maar dan is haar leven niet zooveel beter, +want maar al te dikwijls moeten zij ook voor den directeur door dansen +en op andere wijze het geld weder opbrengen, wat hij voor haar +betaalde. Het spreekt van zelf, dat, in een land als hier, de +prostitutie een gepatenteerd beroep is en de Staat van iedere Geisha +een zekere belasting trekt, die hooger is, naarmate ook het meisje meer +opbrengt voor den eigenaar.</p> + +<p>Wij zijn gewend al die meisjes Geisha’s te noemen; de Japanner +maakt echter een groot verschil tusschen een Geisha en een gewone +prostituee. Geisha’s zijn de meisjes, die in de clubhuizen een +bepaalde club heeren dienen, of in de theehuizen dienst doen, terwijl +de prostituee ’s avonds achter hare tralies te pronk zit en elken +binnenkomende moet dienen. Elke min of meer groote stad in Japan heeft +een heele buurt, waarin deze huizen gevestigd zijn en waarbinnen alleen +deze vrouwen zich vrij mogen bewegen. In andere straten mogen zij niet +komen.</p> + +<p>Morgenochtend ga ik Japan verlaten<span class="corr" id="xd0e7068" +title="Niet in bron">;</span> ik heb er dan juist genoeg van gezien om +den wensch levendig te houden, er nog eens terug te mogen komen. Want +bij al het artistiek mooie wat het land te bewonderen geeft, heeft het +ook een heerlijk klimaat, waarin men zich frisch en opgewekt gevoelt, +<span class="pagenum">[<a id="pb704" href="#pb704">704</a>]</span>en +bezit het bijna overal goede hotels, met matige prijzen, waarin de +bezoeker niet geëxploiteerd wordt. Laat mij er nog aan toevoegen, +dat in geen land in de heele wereld de spoorwegmaatschappijen zoo goed +zorgen voor de passagiers als in Japan. Aan elk station zijn steeds tal +van spoorweg-aangestelden aanwezig, die uitstekend voor de bagage der +reizigers zorgen en waarvoor men niet verplicht is te betalen. Een +fooitje van ’n dubbeltje voor 5 à 6 stuks bagage, maakt +deze mannen uiterst dankbaar en men kan zeker zijn, dat alles terecht +komt, waar men het besteld heeft. <span class="pagenum">[<a id="pb705" +href="#pb705">705</a>]</span></p> +</div> +</div> + +<div id="ch51" class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/i-a-811.gif" alt= +"Ornament" width="616" height="191"></div> + +<h2 class="normal">Op den terugtocht.</h2> + +<p>Bij een opkomende zon op een prachtigen herfstmorgen verliet ik +Kyoto, in een dankbare stemming voor al het schoone en aangename wat +Japan mij in korten tijd van mijn verblijf geboden heeft. Alle +voorzorgen waren door den hotelier van het Kyoto-hotel genomen, dat +mijne bagage goed bezorgd werd en ik eene goede plaats in den trein +kreeg. Hij had zelfs naar een zijner collega’s in Tsuruga +getelefoneerd om aan den trein te zijn en daar te zorgen dat ik goed op +de boot, die mij naar Vladivostock moest voeren, met al mijne bagage +terecht kwam. De vriendelijkheid en voorkomendheid der Japansche +hoteliers, de goede bediening, de zindelijkheid en de goede keukens in +hunne hotels, wordt in geen enkel land overtroffen. In het algemeen +genomen, kan ik gerust zeggen, dat Japan in dit opzicht zeer zeker +boven alle andere landen in Azië staat en dat slechts weinige +Europeesche landen het daarin evenaren. Japan trekt met elk jaar meer +toeristen, die er bijna allen met het grootste enthusiasme vertoeven; +alle krachten werken er samen om het verblijf in en het reizen door het +land gemakkelijk te maken en te veraangenamen. In de grootste en beste +hotels worden matige prijzen gevraagd, de spoorwegen zijn goedkoop en +de meeste winkels zijn betrouwbaar. Het is mogelijk, dat de Japanner +zich er vroeger op heeft toegelegd, om door bedrog rijk te worden, +tegenwoordig doet elkeen echter zijn best om eerlijk te handelen. Toen +wij in China waren, hebben wij steeds gehoord, dat de Chineezen +betrouwbaarder dan de Japanners zijn, dat men in China de handelaars +kan vertrouwen en in menigen winkel, <span class="pagenum">[<a id= +"pb706" href="#pb706">706</a>]</span>waar wij <span class="corr" id= +"xd0e7081" title="Bron: trachten">trachtten</span> koopjes te doen, +werd ons gezegd “gij zijt niet in Japan, wij Chineezen bedriegen +de menschen niet”, wat zooveel beteekende, als dat wij den +gevraagden prijs betalen moesten of konden heengaan. En in Japan nu +hoorden wij precies het omgekeerde. Als wij probeerden af te dingen, +dan werd ons herhaaldelijk verzekerd, dat Japan geen China is en dat +men de Japanners vertrouwen kan. In hoeverre dit laatste waar is, weet +ik niet, maar wel weet ik, dat in Japan alles veel mooier en veel +goedkooper is dan in China, en dat verschillende winkels ons attent +maakten op het verschil in kwaliteit der goederen en wij voor zeker +soort goed bijna overal denzelfden prijs moesten betalen. Ik heb zeer +sterk den indruk gekregen, dat Japan betrouwbare winkeliers bezit en +men in geen land in de wereld voor weinig geld zooveel kan koopen als +daar.</p> + +<p>Op mijn reis van Kyoto naar Tsuruga, had ik nog de gelegenheid het +mooie landschap in Japan te bewonderen. De geheele weg toch voer +tusschen prachtige bergen, soms tot boven toe beplant met theeboompjes, +langs rivieren en meren en bracht mij om één uur in +Tsuruga. Er was nog één heer van Kyoto, ook met +bestemming voor de boot naar Vladivostock, met mij medegekomen. De +sneltrein die van Tokyo en Yokohama de reizigers van de +Trans-Siberische lijn vervoert, was reeds een uur te voren gearriveerd +en de agenten voor die lijn waren met deze passagiers op weg naar de +boot en zouden niet vóór drie uur voor de tweede maal +gaan. Ik ging dus met den vertegenwoordiger van het Kaimugo-Hotel, tot +wien de hotelier uit Kyoto getelefoneerd had, mede om daar eerst te +lunchen, om tegen drie uur met het kleine stoombootje naar de Portawa, +zoo heet de boot, te gaan. Eerst moest echter mijn paspoort nagezien +worden. Gelukkig had de heer von Zeppelin, onze consul-generaal in +Shanghaï, er voor gezorgd, dat mijn paspoort in elk opzicht in +orde was, ook had hij het door den Russischen consul laten viseeren. +Het werd dan ook op het bureau van den Russischen Volunteer fleet, waar +ik het moest laten nazien, goedgekeurd en om drie uur kon ik aan boord +gaan.</p> + +<p>Het is een Russische boot, met Russische bemanning. Een onoogelijke +stewardess ontving mij in mijn hut, eene vrouw, die geen vertrouwen en +geen toenadering uitlokt. De groote <span class="pagenum">[<a id= +"pb707" href="#pb707">707</a>]</span>hut, die er zindelijk uitziet, +miste alle comfort. Op het tweede, leege bed moest ik mijne zeven zaken +uitstallen. De kapitein en de bedienden spreken Russisch, in de +Russische taal met Russische letters is het menu geschreven en het +ergst van al, het eten is Russisch. Dikke, vette soep en al het verdere +klevende van vet en zwemmende er in. Daarbij ruw, stormachtig, mistig +weder, dat de bijna niet geladen boot rollen en zwaaien doet, zoodat de +maag alleen naar wat licht verteerbaar voedsel vraagt. Ik was de eenige +vrouw met achttien heeren passagiers aan boord, en werd daardoor +buitengewoon goed bediend.</p> + +<p>Om één uur kwamen wij Woensdagmiddag in Vladivostock +aan en daar maakte ik voor het eerst kennis met Rusland en Russische +gebruiken. Al de bagage der passagiers werd gevisiteerd, maar dat +geschiedde op een wijze als ik nog nooit te voren heb bijgewoond. Zelfs +de bagage die transit naar Holland ging, of van andere reizigers naar +Londen of Berlijn, werd nagezocht, elk doosje opengemaakt en alleen als +men het verzegeld wilde doorzenden, behoefde men de inkomende rechten +er voor niet opbrengen. Een Duitscher, die een paar mooie zijden +pantoffels bij zich had, die hij niet kon verzenden, omdat hij ze op +reis draagt, moest de rechten er voor betalen. Van eenige Japansche +heeren, die zijden overhemden bij zich hadden, werden de inkomende +rechten opgeëischt, niettegenstaande hunne verzekering, dat die +hemden gedragen en reeds gewasschen waren.</p> + +<p>Ik werd nog al genadig behandeld. Men stond mij toe alles uit mijn +handbagage, wat de Russische heeren, die er meer als bandieten dan als +heeren uitzagen, verdacht voorkwam, in mijn koffer over te laden en die +dan verzegeld transito naar Holland te zenden. Een man werd aangewezen, +die mij daarbij behulpzaam zou zijn en die, nadat ik alles had +ingepakt, mijn goed sluitende koffer met één touw omwond +en dat touw met een loodje bezegelde. Nadat dit alles was afgeloopen, +werd de koffer voor Amsterdam ingeschreven. Voor de hulp, het touw en +het loodje moest ik den man 4 roebels 75 kopeken betalen. Waarom het +juist die som was, of dat de man mij niet veel te veel liet betalen, +wie zou dat uitmaken? Er was niemand die ik het vragen kon en in +Rusland mag men blij zijn, als men met geld en goede woorden heelhuids +de handen <span class="pagenum">[<a id="pb708" href= +"#pb708">708</a>]</span>van beambten ontkomt. Dit alles ging nu niet +zoo gemakkelijk als ik het hier neerschrijf, want geen der beambten +sprak iets anders dan Russisch of verstond een woord in een andere +taal. Als niet een der Russische heeren, die met mij de bootreis van +Tsuruga naar Vladivostock had gemaakt en Engelsch sprak, mijn tolk was +geweest en mij door het moeilijkste deel had geholpen, dan weet ik niet +of ik het ooit met die lui had klaar gespeeld. Met dat alles was het +drie uur geworden. Met den Duitscher met wien ik van Kyoto naar Tsuruga +was gereisd en die ook dezelfde moeilijkheden had, nam ik een rijtuig, +dat ons een uur lang door Vladivostock zou rijden.</p> + +<p>Vladivostock maakt geen grooten indruk. De stad is vrijwel +onvoltooid, overal ziet men groote huizen en vrij groote winkels en +kantoorgebouwen en daarnaast nog een heele open ruimte, wachtende op +ondernemers, die er wat op bouwen willen. Straten zijn nog niet +voltooid, en de wegen daardoor slecht. Het meest interesseerde mij de +bevolking in de straten. Het begon reeds bij den koetsier op den bok, +die er met zijn groote bontmuts en zijn jas met lange, wijde +rokspanden, die er uitzagen alsof zij een lange sleepjapon moesten +voorstellen, reeds recht Russisch uitzag. Had ik het nog niet genoeg +bij de douanen ondervonden dat ik nu in Rusland was, hier in de straten +zag ik Russen, typische Russen, zooals wij ze op het tooneel en in de +illustraties te zien krijgen. Maar spoedig hadden wij genoeg van het +ritje en daar wij wisten dat er nog allerlei formaliteiten te vervullen +waren, alvorens wij rustig in de coupé konden plaats nemen, +spoedden wij ons maar weder terug naar het station. Onze paspoorten, +die bij aankomst op de boot in Tsuruga door den eersten officier waren +in beslag genomen, zouden ons vóór ons vertrek uit +Vladivostock weder overhandigd worden. Toen wij dan ook aan het station +kwamen, stond de trein reeds gereed en was een hooge politiebeambte +bezig de namen der reizigers af te roepen, die dan uit zijn handen +hunne paspoorten konden terug bekomen. Precies op tijd, 4.51, begon +onze twaalfdaagsche treintocht. De trein bestond uit een waggon eerste +en een waggon tweede klasse, benevens een restauratiewagen en een +goederenwagen.</p> + +<p>Het begin van de reis was niet zeer interessant, wij gingen door een +bergland, met nog uitgestrekte, ongecultiveerde dalen. <span class= +"pagenum">[<a id="pb709" href="#pb709">709</a>]</span>Alleen aan de +verschillende stations zagen wij de armoedig in dierenhuiden gekleede +Russen en vele Chineezen, die er altijd even vuil en verkommerd +uitzagen. De Manchurische Chineezen in dit Noordelijk gedeelte dragen +allen nog hunne staarten. Het was reeds echt koud, overal op de wegen +lag reeds een dunne laag sneeuw en elk riviertje of meertje lag reeds +onder een ijslaag.</p> + +<p>Midden in den nacht bereikten wij de grens van China, alwaar een +Chineesche douane in de coupé kwam om te vragen of er ook iets +“zu verzollen” was. Ik lag in diepe rust en wist niet wat +er gebeurde, toen plotseling met een ruk mijn goed afgesloten +coupé werd opengemaakt en twee mannen binnentraden. Ik had hen +er echter spoedig uitgebonjoerd en nog voor zij iets van mijne plunje +met hunne vuile vingers konden betasten, stonden zij al weder buiten de +deur. Men vertelde mij dat wij ’s nachts een mooi gedeelte +gepasseerd waren, maar ik kan daar niets van navertellen, want ’t +was een stikdonkere nacht, die ik vrijwel geheel slapende doorbracht. +Bovendien waren in den vroegen ochtend de coupé-raampjes zoo dik +bevroren, dat ik er niets doorheen kon zien. Verder op den morgen +gingen wij door een onafzienbare woeste, dorre streek, tot wij om twee +uur, Donderdagmiddag, in Charbin aankwamen. Daar hadden wij drie +kwartier rust. Wij moesten wachten op den trein die van Peking door +Mukden hier zich met den trein van Vladivostock vereenigt. En dezen +keer zou die trein Prins Heinrich van Pruisen met zijn heele gevolg met +zich voeren.</p> + +<p>Op het perron in Charbin stond de kleine Duitsche kolonie, die in +deze stad woont, allen in Zondagsche plunje, gereed om hun prins te +verwelkomen, en ook de Russische en Chineesche autoriteiten uit +Charbin, waren voor dat zelfde doel aanwezig. Drie groote +photographietoestellen stonden opgesteld, om gauw een kiek te nemen, +indien de prins zich ten minste zou willen vertoonen. Een kwartier +later kwam de Peking-trein binnen en zeer spoedig daarna trad de prins, +in generaalsuniform gekleed, naar buiten. Eerst hield hij een huiselijk +praatje met zijn landgenooten en daarna schudde hij de vreemde +autoriteiten hartelijk de hand. Ik zag prins Heinrich voor den eersten +keer, en was gefrappeerd door zijn groote gelijkenis met den tsaar van +Rusland en den koning van Engeland. Maar ook viel mij <span class= +"pagenum">[<a id="pb710" href="#pb710">710</a>]</span>het oude +uiterlijk op. Hij ziet er veel ouder uit dan zijn oudere broeder, de +keizer van Duitschland. Hij lijkt op een man van 60 jaar.</p> + +<p>Charbin staat bekend om zijn vele bandieten; men had mij reeds +gewaarschuwd, als om de een of andere reden de trein daar langer zou +stoppen, de stad niet in te gaan. Allerlei verhalen omtrent diefstal en +oplichterij daar bedreven, doen de ronde. Nadat wij Charbin verlaten +hadden, gingen wij een korten tijd door een pijnbosch en zilverberken +en daarna begonnen de troostelooze vlakten weder. De trein gaat dan +eens over bergen, 2 à 3 duizend voet hoog, om direct daarna +weder te dalen. Het verschil in temperatuur boven of beneden is zelfs +in mijn verwarmde coupé goed te voelen en bovendien zichtbaar +aan de dikkere sneeuwlagen en de ijsmassa’s boven. De trein wordt +door twee kolossaal groote machines, die met hout gestookt worden, +voortbewogen.</p> + +<p>Twee vertegenwoordigers van de Trans-Siberische spoorweglijn maken +van Charbin de reis met den trein mede. Dit is ter wille van Prins +Heinrich. Met den oudsten van beiden houdt prins Heinrich, als hij aan +de verschillende stations op en neder wandelt, vrij luide gesprekken in +het Fransch. Die zit ook naast den prins aan tafel. Door het gezelschap +van den prins is onze eetzaal nu propvol. De prins zelf en vijf +volgelingen eten, nadat wij gegeten hebben. Zij zitten dan in het +kleine vertrekje, dat buiten de etensuren voor conversatiekamer en +speelclub etc. dient. Men moet steeds dat vertrekje passeeren als men +uit de eetzaal naar de coupé wil en soms is de prins wat +ongeduldig en begint met zijn heeren reeds den maaltijd, alvorens wij +goed en wel geëindigd hebben. Dat schijnt den prins echter niet te +hinderen; hij doet trouwens alles zoo doodeenvoudig, dat niemand in hem +een hooggeplaatst persoon zou vermoeden, als men het niet vooruit +wist.</p> + +<p>Gistermorgen had een treffend tafereeltje plaats. Wij waren aan het +station genaderd, waar in de nabijheid, op de heenreis den trein van +prins Heinrich gederailleerd is. Opeens kruipt een armoedig uitziende +Rus naar den prins en begint met opgeheven handen iets te prevelen. Den +armen kerel biggelden de tranen langs de wangen, met smeekende oogen +zag hij den prins aan. De prins liet zich door den Russischen +spoorwegautoriteit verklaren, wat de man wilde, en vernam toen, <span +class="pagenum">[<a id="pb711" href="#pb711">711</a>]</span>dat hij de +bestuurder der locomotief was, waarmede de prins gederailleerd was. Die +arme man was het slachtoffer van het ongeluk geworden, hij werd +gestraft en uit zijn ambt ontslagen. Hij smeekte den prins nu om +vergiffenis, welke hem van harte gegeven werd en de prins hoopte, dat +men hem weder in zijn vroegere positie plaatsen zou. Toen de autoriteit +dat vertaald en den armen man medegedeeld had, voegde hij er aan toe, +dat hij spoedig een nieuwe aanstelling zou ontvangen.</p> + +<p>Tegen den middag bereikten wij Zaterdag de oevers van het +uitgestrekte Baikalmeer, waar wij tot middernacht dicht langs bleven +gaan. Dat gaf een prachtige afwisseling in het natuurtafereel. Oneindig +grootsch was hier het landschap. De spoorweglijn langs dit bergachtig +gedeelte is een meesterstuk van constructie. Het eene oogenblik kromde +de baan zich vlak langs het meer, om een grooten berg, het andere +oogenblik doorboorde hij een andere reuzenrots. Het was bitter koud +hier, de sneeuw lag ruim een halven meter hoog, de pijnboomen konden de +vracht van die losse, droge sneeuwmassa bijna niet torschen en het +geheel zag er uit, alsof het onveranderlijk zoo zou blijven liggen, +totdat in 1913 de voorjaarszon hare krachtige stralen zal zenden.</p> + +<p>Zaterdag te middernacht bereikten wij Irkutsk, waar wij van trein +moesten verwisselen. Elkeen kreeg in den nieuwen trein weder precies +dezelfde coupé en dezelfde plaats als in den voorgaanden. Mijn +bed was reeds netjes gereed toen ik in mijn afdeeling kwam, zoodat ik +mij onmiddellijk kon ontkleeden en te slapen leggen.</p> + +<p>Irkutsk, de hoofdstad van Oost-Siberië, schijnt de eenige stad +te zijn, waar men, als men wil, de reis tusschen Vladivostock en Moscou +onderbreken kan. Daar zijn goede hotels, en genoeg bezienswaardigs, om +eenige dagen interessant te maken.</p> + +<p>Zondagmorgen was het uitzicht geheel veranderd. Even onafzienbaar +als voorheen de kale vlakten waren geweest, even uitgestrekt waren toen +de bosschen. Boomen, boomen en niets dan boomen, en eeuwigdurend +dezelfde soort. Pijnboomen en zilverberken, deze laatste bladloos, +kaal. Geen afwisseling den geheelen dag. Daarbij ging de trein uiterst +langzaam, wij stegen steeds. De temperatuur was buiten 12 gr. C. onder +nul en een vinnige wind, soms van een sneeuwstorm vergezeld, maakt +<span class="pagenum">[<a id="pb712" href="#pb712">712</a>]</span>het +alleen voor de heel moedigen mogelijk, bij een halte even naar buiten +te gaan om een luchtje te scheppen.</p> + +<p>Maandagmorgen hadden de bosschen weder plaats gemaakt voor de +oneindig groote, troostelooze steppen. Alles leek weder meer op +Siberië, zooals wij dit uit de boeken van Dostojevsky en anderen +kennen. Om 6 uur kwamen wij Maandagavond in Taiga, vanwaar een +zijlijntje Tomsk met de hoofdlijn verbindt, Tomsk, de hoofdstad van +West-Siberië. Hier hadden wij een kwartier rust, de eenige groote +rust, die wij sedert Charbin gehad hebben. Er waren daar tal van +tentjes, waar men voor veel geld allerlei zaken van Russische +bergproducten gemaakt, kon koopen.</p> + +<p>Dinsdagmiddag om twee uur bereikten wij Omsk, de plaats waar een +halve eeuw geleden Dostojevsky als een banneling heeft geleefd. Omsk is +nu een vrij belangrijk stadje, al ligt het ook nog verlaten in de +steppen.</p> + +<p>Langs den geheelen weg, van Vladivostock af reeds, is men druk bezig +met het leggen van een dubbel spoor. Op het oogenblik loopt de +Trans-Siberische trein op enkel spoor. Dit werk is een enorme +onderneming, want niet alleen moeten daarvoor de rails verdubbeld +worden, maar over vele der tallooze rivieren moeten ook de bruggen +verdubbeld worden. In Oost-Siberië is men reeds voor een groot +deel gereed, waardoor 50.000 arbeiders nu vandaar weder naar hunne +woonplaatsen teruggevoerd moeten worden. Dat doet de Russische staat op +Russische wijze. Dagelijks passeeren wij eenige van die +arbeiderstreinen. Deze menschen worden vervoerd in beestenwagens. In +ieder van die wagens huizen 40 mannen. Iedere trein vervoert twintig +wagens. Vijf zulke treinen gaan elken dag. Die arme kerels zitten, of +liever, liggen daar dag en nacht; zij moeten daar hun eigen potje koken +en alles doen, wat men gedurende zoo vele dagen, als die mannen daar +vertoeven moeten, te doen heeft. Als onze trein passeert, zien wij door +de vierkante openingen koppen van menschen steken, zooals er anders +koppen van koeien of paarden door zichtbaar worden. ’t Zijn +koppen van ruwe, stoere kerels, mannen, die niets dan hun ruwe, +ongeleide spierkracht aan te bieden hebben in ruil voor hun +levensonderhoud. Dezulken zijn er blijkbaar velen in Rusland, anders +zou die kracht beter betaald worden, althans door den staat op hoogere +waarde worden gesteld. <span class="pagenum">[<a id="pb713" href= +"#pb713">713</a>]</span></p> + +<p>Woensdagmorgen om 8 uur waren wij in Cheliabinsk, alwaar dat deel +van den trein, dat naar Petersburg gaat, ons verliet. Wij hadden daar +ruim een half uur oponthoud, maar de sneeuw viel in zulke dikke vlokken +neder, dat het niet doenlijk was, om naar buiten te gaan, om wat op en +neder te loopen. Van daar af wordt de reis interessanter. Wij komen +door een meer bewoond gedeelte. Herhaaldelijk passeeren wij nu +Russische sleden met in vliegende vaart rennende paarden, zien wij de +bergen, waaruit goud, kwikzilver en steenkool gedolven worden en +passeeren wij tallooze kleine stations, altijd vol mannen, vrouwen en +kinderen, maar mannen vooral, die met hun heele bezitting in een groote +zak gebonden of in een doek geknoopt, op een boemeltrein staan te +wachten, die hen naar een beter oord moet voeren. Emigranten, zoowel +zij, die over Europa naar Amerika trekken, als zij, die in het +uitgestrekte Rusland een ander oord zoeken om zich daar te +koloniseeren. Deze laatste emigratie wordt door den Russischen staat +zeer in de hand gewerkt, vooral als men zich wil vestigen in het verre +Oosten van het land.</p> + +<p>Een trein passeerden wij, uit beestenwagens bestaande, waarvan de +luchtgaten door zware ijzeren bouten afgesloten waren. Het was een +volle trein met veroordeelden, die naar een der mijnstreken vervoerd +worden.</p> + +<p>Spoedig hadden wij nu Siberië achter den rug en bevonden ons in +het eigenlijke Rusland. In den namiddag zagen wij van uit onze +coupé-raampjes de groote, witte obelisk, die Azië van +Europa scheidt. Den geheelen middag hadden wij een prachtig mooi +winterlandschap. Reinwit lag een dik sneeuwkleed over bergen en velden, +de rivieren waren dichtgevroren, de huizen in de dorpjes en stadjes +gaven alleen eenige kleur, Vroolijk scheen de zon over dit glinsterend +witte natuurtafereel, zij had de bewoners der lage huisjes naar buiten +gelokt en tal van snorrende Russische sleden, met gezonde, lachende +menschen bevolkt, passeerden wij op hunnen tocht.</p> + +<p>Naarmate wij Moscou naderden nam ook de koude af en werd de omgeving +interessanter. Maar toch ligt alles nog onder de sneeuw. In het midden +van den dag passeerden wij Donderdag Samara en kort daarna ging de +trein de Volga over. De Alexanderbrug, die dit mogelijk maakt, is meer +dan een kilometer lang en is de trots der Russen. <span class= +"pagenum">[<a id="pb714" href="#pb714">714</a>]</span></p> + +<p>Toen ik Vrijdagmorgen ontwaakte en uit mijn coupé-raampje +keek, was alle sneeuw verdwenen. Een nachtvorstje had nog wel het groen +der velden wit getint, maar van sneeuw was hier geen sprake meer. Toen +ik in den restauratiewagen kwam, zat reeds de prins met zijn heele +gevolg aan de ontbijttafeltjes. Allen waren in groot uniform. Ook de +prins. Hij zag er opgewekt en veel jonger in zijn prachtige uniform +uit, dan toen ik hem in Charbin voor het eerst zag.</p> + +<p>Om half tien kwamen wij in Moscou aan het Koursk-station<span class= +"corr" id="xd0e7146" title="Bron: ,">.</span> Daar stonden prinses +Heinrich en vorstin Sergeï en vele hooge Russische en Duitsche +autoriteiten reeds te wachten. De begroeting tusschen den prins en zijn +vrouw was allerhartelijkst, zooals trouwens na zoo’n lange +scheiding van een gelukkig echtpaar te wachten is. Daarna werd vorstin +Sergeï, die in een grijs nonnenkleed was, hartelijk door den prins +de hand gedrukt. Sedert vorst Sergeï, nu zes jaren geleden, werd +doodgeschoten, is de vorstin in een klooster gegaan, waarvan zij nu de +overste is. Zij is een oudere zuster van de Czarina, een prinses van +Hessen en dus met den prins verwant. Zij liep tusschen den prins en +prinses Heinrich in, toen zij het perron verlieten. Prachtig blonken de +gouden helmen met de dubbele adelaars van de Russische autoriteiten, +die hen met het gevolg van den prins op den voet volgden. De hooge +vorstelijke personen onderbreken blijkbaar hun reis in Moscou, want al +hun bagage is uit den trein gezet.</p> + +<p>Ik had ook graag mijn reis in Moscou onderbroken, maar mijn plicht +roept mij nu thuis. Ik bleef derhalve zitten tot de trein mij naar het +station Moscou-Brest bracht, waar de Nord Express, die, in aansluiting +aan den Trans-Siberischen trein, eenmaal in de week de passagiers in 36 +uren naar Berlijn voert, reeds gereed stond. Er was juist genoeg tijd +om van trein te verwisselen, toen de Nord Express, die alleen uit een +restauratiewagen, een goederenwagen en drie eerste klasse waggons +bestaat, het station en daarmede ook Moscou verliet.</p> + +<p>Deze trein vindt in Berlijn directe aansluiting met den sneltrein +naar Brussel en heeft een waggon, die direct doorgaat naar Ostende ten +behoeve der reizigers voor Londen, en een waggon die doorgaat naar +Parijs. Ik moest in Berlijn ervaren, de nachttrein naar Holland juist +vertrokken was; die verlaat Berlijn juist tien minuten eerder +vóórdat deze sneltrein <span class="pagenum">[<a id= +"pb715" href="#pb715">715</a>]</span>aankomt. Ik moest derhalve voor +den nacht een hotel zoeken, om den volgenden morgen mijn reis naar +Holland voort te zetten.</p> + +<p>De natte koude, die Holland’s klimaat zoo onaangenaam maakt, +overviel mij plotseling toen de trein de grenzen van ons land bereikte. +Maar ook daaraan gewent men spoedig. Het maakte alleen “home +sweet home”, minder aantrekkelijk.</p> +</div> +</div> + +<div class="back"> +<div class="div1"><span class="pagenum"> [<a href= +"#toc">Inhoud</a>]</span> + +<div class="figure"><img border="0" src="images/back.jpg" alt= +"Oorspronkelijke achterkant." width="498" height="720"></div> + +<div class="transcribernote"> +<h2>Colofon</h2> + +<h3>Beschikbaarheid</h3> + +<p>Dit eBoek is voor kosteloos gebruik door iedereen overal, met +vrijwel geen beperkingen van welke soort dan ook. U mag het +kopiëren, weggeven of hergebruiken onder de voorwaarden van de +Project Gutenberg Licentie bij dit eBoek of on-line op <a class= +"exlink" title="Externe link" href="https://www.gutenberg.org/"> +www.gutenberg.org</a>.</p> + +<p>Dit eBoek is geproduceerd door het on-line gedistribueerd correctie +team op <a class="exlink" title="Externe link" href= +"https://www.pgdp.net/">www.pgdp.net</a>.</p> + +<ol class="lsoff"> +<li>Auteur: Aletta Henriëtte Jacobs (Sappemeer, 9 februari 1854 +– Baarn, 10 augustus 1929)</li> + +<li>Illustrator: Cornelis André Vlaanderen (Amsterdam, 1 +september 1881 - Brugge, 5 augustus 1955)</li> +</ol> + +<h3>Codering</h3> + +<p>Dit bestand is in een verouderde spelling. Er is geen poging gedaan +de tekst te moderniseren. Afgebroken woorden aan het einde van de regel +zijn stilzwijgend hersteld. Kennelijke zetfouten in het origineel zijn +gecorrigeerd. Dergelijke correcties zijn gemarkeerd met het +corr-element.</p> + +<p>Hoewel in het origineel laag liggende aanhalingstekens openen +gebruikt, zijn deze in dit bestand gecodeerd met “. Geneste +dubbele aanhalingstekens zijn stilzwijgend veranderd in enkele +aanhalingstekens.</p> + +<h3>Documentgeschiedenis</h3> + +<ol class="lsoff"> +<li>2009-07-15 Begonnen.</li> +</ol> + +<h3>Externe Referenties</h3> + +<p>Dit Project Gutenberg eBoek bevat externe referenties. Het kan zijn +dat deze links voor u niet werken.</p> + +<h3>Verbeteringen</h3> + +<p>De volgende verbeteringen zijn aangebracht in de tekst:</p> + +<table width="75%" summary="Overzicht van verbeteringen aangebracht in +de tekst."> +<tr> +<th>Bladzijde</th> +<th>Bron</th> +<th>Verbetering</th> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e256">III</a></td> +<td width="40%">Aag</td> +<td width="40%">Aan</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e593">12</a></td> +<td width="40%">älar</td> +<td width="40%">Älar</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e658">17</a></td> +<td width="40%">Lagerlöv</td> +<td width="40%">Lagerlöf</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e689">21</a></td> +<td width="40%">Dalecarlier</td> +<td width="40%">Dalecarliër</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e704">22</a></td> +<td width="40%">Dalecarlier</td> +<td width="40%">Dalecarliër</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e717">24</a></td> +<td width="40%">Oberstabsartst</td> +<td width="40%">Oberstabsarzt</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e775">31</a></td> +<td width="40%">slaaggelegenheden</td> +<td width="40%">slaapgelegenheden</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e812">33</a></td> +<td width="40%">metgezelinnen</td> +<td width="40%">metgezellinnen</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e895">43</a></td> +<td width="40%">Andeneas</td> +<td width="40%">Andenaes</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1056">57</a></td> +<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td> +<td width="40%">”</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1089">60</a></td> +<td width="40%">madera</td> +<td width="40%">Madera</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1393">94</a></td> +<td width="40%">Riebeek</td> +<td width="40%">Riebeeck</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1463">100</a></td> +<td width="40%">Riebeck’s</td> +<td width="40%">Riebeeck’s</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1495">103</a></td> +<td width="40%">enthusiasme</td> +<td width="40%">enthousiasme</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1500">103</a></td> +<td width="40%">,</td> +<td width="40%">[<i>Verwijderd</i>]</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1519">106</a></td> +<td width="40%">atmospheer</td> +<td width="40%">atmosfeer</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1562">111</a></td> +<td width="40%">10,000</td> +<td width="40%">10.000</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1742">129</a></td> +<td width="40%">Zambesi-rivier</td> +<td width="40%">Zambesie-rivier</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1747">129</a></td> +<td width="40%">praeperatieven</td> +<td width="40%">praeparatieven</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1825">139</a></td> +<td width="40%">Zambesi-rivier</td> +<td width="40%">Zambesie-rivier</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1846">142</a></td> +<td width="40%">Zambezie-rivier</td> +<td width="40%">Zambesie-rivier</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1931">153</a></td> +<td width="40%">voorzein</td> +<td width="40%">voorzien</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1966">157</a></td> +<td width="40%">de</td> +<td width="40%">te</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2015">164</a></td> +<td width="40%">eenvouding</td> +<td width="40%">eenvoudig</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2063">169</a></td> +<td width="40%">kreeeg</td> +<td width="40%">kreeg</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2070">169</a></td> +<td width="40%">Johnanesburg</td> +<td width="40%">Johannesburg</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2119">175</a></td> +<td width="40%">Marques</td> +<td width="40%">Marquez</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2126">175</a></td> +<td width="40%">ijzern</td> +<td width="40%">ijzeren</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2129">175</a></td> +<td width="40%">maispap</td> +<td width="40%">maïspap</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2134">176</a></td> +<td width="40%">grooote</td> +<td width="40%">groote</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2145">177</a></td> +<td width="40%">Britsch Indië</td> +<td width="40%">Britsch-Indië</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2164">178</a></td> +<td width="40%">tafals</td> +<td width="40%">tafels</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2253">186</a></td> +<td width="40%">geborudurd</td> +<td width="40%">geborduurd</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2276">189</a></td> +<td width="40%">,</td> +<td width="40%">[<i>Verwijderd</i>]</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2288">190</a></td> +<td width="40%">Hiedoor</td> +<td width="40%">Hierdoor</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2300">190</a></td> +<td width="40%">mais</td> +<td width="40%">maïs</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2321">193</a></td> +<td width="40%">Said</td> +<td width="40%">Saïd</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2326">193</a></td> +<td width="40%">behoooren</td> +<td width="40%">behooren</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2349">196</a></td> +<td width="40%">kooldepots</td> +<td width="40%">kooldepôts</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2359">197</a></td> +<td width="40%">officiëele</td> +<td width="40%">officieele</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2385">200</a></td> +<td width="40%">ruimschooots</td> +<td width="40%">ruimschoots</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2413">202</a></td> +<td width="40%">Bedouinen</td> +<td width="40%">Bedouïnen</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2418">202</a></td> +<td width="40%">steets</td> +<td width="40%">steeds</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2434">203</a></td> +<td width="40%">Jerusalem</td> +<td width="40%">Jeruzalem</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2442">204</a></td> +<td width="40%">Bedouinen</td> +<td width="40%">Bedouïnen</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2463">205</a></td> +<td width="40%">35,000</td> +<td width="40%">35.000</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2466">205</a></td> +<td width="40%">hectolitier</td> +<td width="40%">hectoliter</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2476">205</a></td> +<td width="40%">Jerusalem</td> +<td width="40%">Jeruzalem</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2486">206</a></td> +<td width="40%">frs.</td> +<td width="40%">frcs.</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2603">219</a></td> +<td width="40%">Mohamemdaansche</td> +<td width="40%">Mohammedaansche</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2615">220</a></td> +<td width="40%">Beirut</td> +<td width="40%">Beirût</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2620">221</a></td> +<td width="40%">Näbulus</td> +<td width="40%">Nabulus</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2623">221</a></td> +<td width="40%">bizonderheden</td> +<td width="40%">bijzonderheden</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2626">221</a></td> +<td width="40%">onmolijk</td> +<td width="40%">onmogelijk</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2703">230</a></td> +<td width="40%">twintig eeuwsche</td> +<td width="40%">twintigste-eeuwsche</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2813">245</a></td> +<td width="40%">gesuffoqeerd</td> +<td width="40%">gesuffoqueerd</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2828">246</a></td> +<td width="40%">klasse-pasagiers</td> +<td width="40%">klasse-passagiers</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2841">248</a></td> +<td width="40%">Vermecellisoep</td> +<td width="40%">Vermicellisoep</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2848">248</a></td> +<td width="40%">..</td> +<td width="40%">.</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2855">249</a></td> +<td width="40%">menscheid</td> +<td width="40%">menschheid</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2860">249</a></td> +<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td> +<td width="40%">,</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2863">249</a></td> +<td width="40%">boutweg</td> +<td width="40%">boudweg</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2873">250</a></td> +<td width="40%">Alexdrië</td> +<td width="40%">Alexandrië</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2896">251</a></td> +<td width="40%">Cairo</td> +<td width="40%">Caïro</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2904">252</a></td> +<td width="40%">Cairo</td> +<td width="40%">Caïro</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2914">252</a></td> +<td width="40%">Cairo</td> +<td width="40%">Caïro</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2978">260</a></td> +<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td> +<td width="40%">,</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e2987">261</a></td> +<td width="40%">vasstgelegd</td> +<td width="40%">vastgelegd</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3000">262</a></td> +<td width="40%">Behaïsme</td> +<td width="40%">Béhaïsme</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3007">263</a></td> +<td width="40%">fusileerde</td> +<td width="40%">fusilleerde</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3020">264</a></td> +<td width="40%">Béhais</td> +<td width="40%">Béhaïs</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3029">265</a></td> +<td width="40%">Behaïsme</td> +<td width="40%">Béhaïsme</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3043">267</a></td> +<td width="40%">beinvloeden</td> +<td width="40%">beïnvloeden</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3060">269</a></td> +<td width="40%">gemummifieerd</td> +<td width="40%">gemummificeerd</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3079">271</a></td> +<td width="40%">scarabeen</td> +<td width="40%">scarabeeën</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3111">275</a></td> +<td width="40%">difileerde</td> +<td width="40%">defileerde</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3140">278</a></td> +<td width="40%">finantieele</td> +<td width="40%">financieele</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3181">283</a></td> +<td width="40%">onmiddelijk</td> +<td width="40%">onmiddellijk</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3237">289</a></td> +<td width="40%">kindertes</td> +<td width="40%">kindertjes</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3246">290</a></td> +<td width="40%">Lavina-Hotel</td> +<td width="40%">Lavinia-Hotel</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3271">292</a></td> +<td width="40%">,</td> +<td width="40%">;</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3311">297</a></td> +<td width="40%">volkstammen</td> +<td width="40%">volksstammen</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3328">299</a></td> +<td width="40%">constateeern</td> +<td width="40%">constateeren</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3346">300</a></td> +<td width="40%">25,000</td> +<td width="40%">25.000</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3402">306</a></td> +<td width="40%">konigszoon</td> +<td width="40%">koningszoon</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3440">310</a></td> +<td width="40%">indentiteit</td> +<td width="40%">identiteit</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3466">312</a></td> +<td width="40%">begint</td> +<td width="40%">begin</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3489">314</a></td> +<td width="40%">indentificeeren</td> +<td width="40%">identificeeren</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3518">318</a></td> +<td width="40%">banyananboom</td> +<td width="40%">banyanboom</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3525">318</a></td> +<td width="40%">vertek</td> +<td width="40%">vertrek</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3554">322</a></td> +<td width="40%">;</td> +<td width="40%">,</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3576">323</a></td> +<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td> +<td width="40%">,</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3591">325</a></td> +<td width="40%">rupee’s</td> +<td width="40%">rupees</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3598">325</a></td> +<td width="40%">unviersiteiten</td> +<td width="40%">universiteiten</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3629">330</a></td> +<td width="40%">doctortstitel</td> +<td width="40%">doctorstitel</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3632">330</a></td> +<td width="40%">Cursetje</td> +<td width="40%">Cursetji</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3715">340</a></td> +<td width="40%">Jeypur</td> +<td width="40%">Jaipur</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3816">350</a></td> +<td width="40%">paarl-moskee</td> +<td width="40%">Paarl Moskee</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3833">351</a></td> +<td width="40%">gefrabriceerde</td> +<td width="40%">gefabriceerde</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3838">352</a></td> +<td width="40%">misscihen</td> +<td width="40%">misschien</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3849">353</a></td> +<td width="40%">Fatehpur Likri</td> +<td width="40%">Fatehpur-Sikri</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3855">353</a></td> +<td width="40%">Fateh-pur-Sikri</td> +<td width="40%">Fatehpur-Sikri</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3885">357</a></td> +<td width="40%">waaarin</td> +<td width="40%">waarin</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3905">358</a></td> +<td width="40%">Dehli</td> +<td width="40%">Delhi</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3920">359</a></td> +<td width="40%">Minor</td> +<td width="40%">Minar</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3949">362</a></td> +<td width="40%">Ruduyard</td> +<td width="40%">Rudyard</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3961">363</a></td> +<td width="40%">Shiks</td> +<td width="40%">Sikhs</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e3975">364</a></td> +<td width="40%">overpeinzng</td> +<td width="40%">overpeinzing</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4024">370</a></td> +<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td> +<td width="40%">“</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4071">375</a></td> +<td width="40%">naïver</td> +<td width="40%">naïever</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4086">377</a></td> +<td width="40%">ver lof</td> +<td width="40%">verlof</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4093">377</a></td> +<td width="40%">verbeelde</td> +<td width="40%">verbeeldde</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4110">378</a></td> +<td width="40%">Thibeth</td> +<td width="40%">Thibet</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4140">380</a></td> +<td width="40%">geehele</td> +<td width="40%">geheele</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4149">381</a></td> +<td width="40%">dames-doktoren</td> +<td width="40%">dames-doctoren</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4197">387</a></td> +<td width="40%">,</td> +<td width="40%">[<i>Verwijderd</i>]</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4235">393</a></td> +<td width="40%">interssantste</td> +<td width="40%">interessantste</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4242">394</a></td> +<td width="40%">Rangooon</td> +<td width="40%">Rangoon</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4295">402</a></td> +<td width="40%">dood gemakkelijk</td> +<td width="40%">doodgemakkelijk</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4318">404</a></td> +<td width="40%">jonges</td> +<td width="40%">jongens</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4444">420</a></td> +<td width="40%">persoonhlijk</td> +<td width="40%">persoonlijk</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4453">421</a></td> +<td width="40%">kiersecht</td> +<td width="40%">kiesrecht</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4466">422</a></td> +<td width="40%">toetatingskaart</td> +<td width="40%">toelatingskaart</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4546">432</a></td> +<td width="40%">Koniklijke</td> +<td width="40%">Koninklijke</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4620">440</a></td> +<td width="40%">bedistelen</td> +<td width="40%">bedisselen</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4650">442</a></td> +<td width="40%">“</td> +<td width="40%">[<i>Verwijderd</i>]</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4652">442</a></td> +<td width="40%">ververgrooten</td> +<td width="40%">vergrooten</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4673">443</a></td> +<td width="40%">Pajacomba</td> +<td width="40%">Pajacombo</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4694">446</a></td> +<td width="40%">leisman</td> +<td width="40%">leidsman</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4743">453</a></td> +<td width="40%">geillumineerd</td> +<td width="40%">geïllumineerd</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4746">453</a></td> +<td width="40%">porcelein</td> +<td width="40%">porselein</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4804">459</a></td> +<td width="40%">Poentak-pas</td> +<td width="40%">Poentjakpas</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4815">460</a></td> +<td width="40%">naïviteit</td> +<td width="40%">naïeviteit</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4824">461</a></td> +<td width="40%">,</td> +<td width="40%">[<i>Verwijderd</i>]</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4877">465</a></td> +<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td> +<td width="40%">van</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4952">474</a></td> +<td width="40%">Jerusalem</td> +<td width="40%">Jeruzalem</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4966">476</a></td> +<td width="40%">verscheidenhveid</td> +<td width="40%">verscheidenheid</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e4992">479</a></td> +<td width="40%">Djocjacarta</td> +<td width="40%">Djokjakarta</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5007">480</a></td> +<td width="40%">Djocjakarta</td> +<td width="40%">Djokjakarta</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5010">480</a></td> +<td width="40%">vergelken</td> +<td width="40%">vergeleken</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5021">481</a></td> +<td width="40%">Djocja</td> +<td width="40%">Djokja</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5032">482</a></td> +<td width="40%">gevestgid</td> +<td width="40%">gevestigd</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5039">483</a></td> +<td width="40%">reeeds</td> +<td width="40%">reeds</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5054">484</a></td> +<td width="40%">10.–</td> +<td width="40%">10,–</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5080">487</a></td> +<td width="40%">voooral</td> +<td width="40%">vooral</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5084">487</a></td> +<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td> +<td width="40%">“</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5088">487</a></td> +<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td> +<td width="40%">“</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5144">494</a></td> +<td width="40%">coute qui coute</td> +<td width="40%">coûte que coûte</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5147">494</a></td> +<td width="40%">Samboanga</td> +<td width="40%">Zamboanga</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5156">495</a></td> +<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td> +<td width="40%">in</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5193">499</a></td> +<td width="40%">bevind</td> +<td width="40%">bevindt</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5209">500</a></td> +<td width="40%">,</td> +<td width="40%">[<i>Verwijderd</i>]</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5275">510</a></td> +<td width="40%">als</td> +<td width="40%">dan</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5300">513</a></td> +<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td> +<td width="40%">om</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5303">513</a></td> +<td width="40%">Star</td> +<td width="40%">Stars</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5306">513</a></td> +<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td> +<td width="40%">te</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5313">514</a></td> +<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td> +<td width="40%">bij</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5324">515</a></td> +<td width="40%">honderde</td> +<td width="40%">honderden</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5327">515</a></td> +<td width="40%">honderde</td> +<td width="40%">honderden</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5336">516</a></td> +<td width="40%">Sihks</td> +<td width="40%">Sikhs</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5339">516</a></td> +<td width="40%">Sihks</td> +<td width="40%">Sikhs</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5350">517</a></td> +<td width="40%">uitwijd</td> +<td width="40%">uitweid</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5368">519</a></td> +<td width="40%">,</td> +<td width="40%">;</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5371">519</a></td> +<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td> +<td width="40%">,</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5376">519</a></td> +<td width="40%">Beiroet</td> +<td width="40%">Beirût</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5416">524</a></td> +<td width="40%">verwelkommen</td> +<td width="40%">verwelkomen</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5428">525</a></td> +<td width="40%">moskeën</td> +<td width="40%">moskeeën</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5431">525</a></td> +<td width="40%">orders</td> +<td width="40%">orden</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5434">525</a></td> +<td width="40%">order</td> +<td width="40%">orde</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5440">526</a></td> +<td width="40%">bal’s</td> +<td width="40%">bals</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5463">528</a></td> +<td width="40%">Phillippinoosche</td> +<td width="40%">Philippinoosche</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5476">529</a></td> +<td width="40%">100</td> +<td width="40%">50</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5483">529</a></td> +<td width="40%">,</td> +<td width="40%">[<i>Verwijderd</i>]</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5496">531</a></td> +<td width="40%">Philippinoos</td> +<td width="40%">Philippino’s</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5518">534</a></td> +<td width="40%">,</td> +<td width="40%">[<i>Verwijderd</i>]</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5571">539</a></td> +<td width="40%">Philippnio’s</td> +<td width="40%">Philippino’s</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5601">542</a></td> +<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td> +<td width="40%">-</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5630">545</a></td> +<td width="40%">kindren</td> +<td width="40%">kinderen</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5651">547</a></td> +<td width="40%">geheeele</td> +<td width="40%">geheele</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5701">553</a></td> +<td width="40%">athletitische</td> +<td width="40%">athletische</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5718">555</a></td> +<td width="40%">gevangenisspecialiteiten</td> +<td width="40%">gevangenisspecialisten</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5767">559</a></td> +<td width="40%">riveir</td> +<td width="40%">rivier</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5784">561</a></td> +<td width="40%">eilenden</td> +<td width="40%">eilanden</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5794">562</a></td> +<td width="40%">dormitory</td> +<td width="40%">dormitories</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5797">562</a></td> +<td width="40%">inrichitngen</td> +<td width="40%">inrichtingen</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5806">563</a></td> +<td width="40%">pleizier</td> +<td width="40%">plezier</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5822">565</a></td> +<td width="40%">na</td> +<td width="40%">naar</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5825">565</a></td> +<td width="40%">zond</td> +<td width="40%">zonk</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5852">570</a></td> +<td width="40%">Amekaansche</td> +<td width="40%">Amerikaansche</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5859">571</a></td> +<td width="40%">als</td> +<td width="40%">dan</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5862">571</a></td> +<td width="40%">vijf</td> +<td width="40%">vijven</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5904">576</a></td> +<td width="40%">persomen</td> +<td width="40%">personen</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5921">578</a></td> +<td width="40%">Macco</td> +<td width="40%">Macao</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5934">580</a></td> +<td width="40%">zeeorovers</td> +<td width="40%">zeeroovers</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5949">581</a></td> +<td width="40%">Macco</td> +<td width="40%">Macao</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e5954">582</a></td> +<td width="40%">700,000</td> +<td width="40%">700.000</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6032">591</a></td> +<td width="40%">Yean Shi kaj</td> +<td width="40%">Yuan Shi-kai</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6035">591</a></td> +<td width="40%">naïeveteit</td> +<td width="40%">naïeviteit</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6044">592</a></td> +<td width="40%">dat</td> +<td width="40%">[<i>Verwijderd</i>]</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6048">592</a></td> +<td width="40%">voorzitetr</td> +<td width="40%">voorzitter</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6064">593</a></td> +<td width="40%">indrustrie</td> +<td width="40%">industrie</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6067">593</a></td> +<td width="40%">uitwijden</td> +<td width="40%">uitweiden</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6109">597</a></td> +<td width="40%">ongeveeer</td> +<td width="40%">ongeveer</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6146">601</a></td> +<td width="40%">bamboo</td> +<td width="40%">bamboe</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6151">601</a></td> +<td width="40%">huizees</td> +<td width="40%">huizes</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6164">603</a></td> +<td width="40%">Chineeezn</td> +<td width="40%">Chineezen</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6175">604</a></td> +<td width="40%">100,000</td> +<td width="40%">100.000</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6184">605</a></td> +<td width="40%">bruidschat</td> +<td width="40%">bruidsschat</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6249">613</a></td> +<td width="40%">Sui</td> +<td width="40%">Shui</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6265">615</a></td> +<td width="40%">staartmenscehn</td> +<td width="40%">staartmenschen</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6273">615</a></td> +<td width="40%">Shangaï</td> +<td width="40%">Shanghaï</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6316">620</a></td> +<td width="40%">Shanghai</td> +<td width="40%">Shanghaï</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6322">621</a></td> +<td width="40%">als</td> +<td width="40%">dan</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6356">624</a></td> +<td width="40%">naïve</td> +<td width="40%">naïeve</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6371">626</a></td> +<td width="40%">200,000</td> +<td width="40%">200.000</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6384">627</a></td> +<td width="40%">politeike</td> +<td width="40%">politieke</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6478">639</a></td> +<td width="40%">overreede</td> +<td width="40%">overreedde</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6498">641</a></td> +<td width="40%">te</td> +<td width="40%">de</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6505">642</a></td> +<td width="40%">reste</td> +<td width="40%">restte</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6516">644</a></td> +<td width="40%">monarchiën</td> +<td width="40%">monarchieën</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6519">644</a></td> +<td width="40%">,</td> +<td width="40%">[<i>Verwijderd</i>]</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6536">646</a></td> +<td width="40%">nigewonnen</td> +<td width="40%">ingewonnen</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6543">646</a></td> +<td width="40%">zou</td> +<td width="40%">zouden</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6558">648</a></td> +<td width="40%">of</td> +<td width="40%">óf</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6572">649</a></td> +<td width="40%">inrdukwekkend</td> +<td width="40%">indrukwekkend</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6621">655</a></td> +<td width="40%">utigegeven</td> +<td width="40%">uitgegeven</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6641">657</a></td> +<td width="40%">plaasen</td> +<td width="40%">plaatsen</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6651">658</a></td> +<td width="40%">qfficiers</td> +<td width="40%">officiers</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6688">661</a></td> +<td width="40%">werd</td> +<td width="40%">werden</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6697">662</a></td> +<td width="40%">,</td> +<td width="40%">[<i>Verwijderd</i>]</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6749">667</a></td> +<td width="40%">Sun-Yat-Sen</td> +<td width="40%">Sun Yat-Sen</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6819">675</a></td> +<td width="40%">finantieele</td> +<td width="40%">financieele</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6830">677</a></td> +<td width="40%">Wetteree</td> +<td width="40%">Weltevree</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6834">677</a></td> +<td width="40%">Rip</td> +<td width="40%">De Rijp</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6843">677</a></td> +<td width="40%">Wetteree</td> +<td width="40%">Weltevree</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6851">677</a></td> +<td width="40%">Spaarweer</td> +<td width="40%">Sperwer</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6854">677</a></td> +<td width="40%">Wetteree</td> +<td width="40%">Weltevree</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6857">677</a></td> +<td width="40%">Wetteree</td> +<td width="40%">Weltevree</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6864">678</a></td> +<td width="40%">”</td> +<td width="40%">[<i>Verwijderd</i>]</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6878">679</a></td> +<td width="40%">Koreasche</td> +<td width="40%">Korea’sche</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6913">683</a></td> +<td width="40%">afbeeling</td> +<td width="40%">afbeelding</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6926">685</a></td> +<td width="40%">1.25</td> +<td width="40%">1,25</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6957">689</a></td> +<td width="40%">kinomo</td> +<td width="40%">kimono</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e6966">690</a></td> +<td width="40%">Yohohama</td> +<td width="40%">Yokohama</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e7007">696</a></td> +<td width="40%">vereenigingje</td> +<td width="40%">vereeniginkje</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e7043">700</a></td> +<td width="40%">Shögun</td> +<td width="40%">Shogun</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e7052">701</a></td> +<td width="40%">naieve</td> +<td width="40%">naïeve</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e7059">702</a></td> +<td width="40%">Geisah’s</td> +<td width="40%">Geisha’s</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e7068">703</a></td> +<td width="40%">[<i>Niet in bron</i>]</td> +<td width="40%">;</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e7081">706</a></td> +<td width="40%">trachten</td> +<td width="40%">trachtten</td> +</tr> + +<tr> +<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e7146">714</a></td> +<td width="40%">,</td> +<td width="40%">.</td> +</tr> +</table> +</div> +</div> +</div> + + + + + + + +<pre> + + + + + +End of the Project Gutenberg EBook of Reisbrieven uit Afrika en Azië, by +Aletta Henriëtte Jacobs + +*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK REISBRIEVEN UIT AFRIKA EN AZIË *** + +***** This file should be named 29507-h.htm or 29507-h.zip ***** +This and all associated files of various formats will be found in: + https://www.gutenberg.org/2/9/5/0/29507/ + +Produced by The Online Distributed Proofreading Team at +https://www.pgdp.net/ + + +Updated editions will replace the previous one--the old editions +will be renamed. + +Creating the works from public domain print editions means that no +one owns a United States copyright in these works, so the Foundation +(and you!) can copy and distribute it in the United States without +permission and without paying copyright royalties. Special rules, +set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to +copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to +protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project +Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you +charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you +do not charge anything for copies of this eBook, complying with the +rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose +such as creation of derivative works, reports, performances and +research. They may be modified and printed and given away--you may do +practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is +subject to the trademark license, especially commercial +redistribution. + + + +*** START: FULL LICENSE *** + +THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE +PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK + +To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free +distribution of electronic works, by using or distributing this work +(or any other work associated in any way with the phrase "Project +Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project +Gutenberg-tm License (available with this file or online at +https://gutenberg.org/license). + + +Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm +electronic works + +1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm +electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to +and accept all the terms of this license and intellectual property +(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all +the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy +all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. +If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project +Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the +terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or +entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. + +1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be +used on or associated in any way with an electronic work by people who +agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few +things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works +even without complying with the full terms of this agreement. See +paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project +Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement +and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic +works. See paragraph 1.E below. + +1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" +or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project +Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the +collection are in the public domain in the United States. If an +individual work is in the public domain in the United States and you are +located in the United States, we do not claim a right to prevent you from +copying, distributing, performing, displaying or creating derivative +works based on the work as long as all references to Project Gutenberg +are removed. Of course, we hope that you will support the Project +Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by +freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of +this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with +the work. You can easily comply with the terms of this agreement by +keeping this work in the same format with its attached full Project +Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. + +1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern +what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in +a constant state of change. If you are outside the United States, check +the laws of your country in addition to the terms of this agreement +before downloading, copying, displaying, performing, distributing or +creating derivative works based on this work or any other Project +Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning +the copyright status of any work in any country outside the United +States. + +1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: + +1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate +access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently +whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the +phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project +Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, +copied or distributed: + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + +1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived +from the public domain (does not contain a notice indicating that it is +posted with permission of the copyright holder), the work can be copied +and distributed to anyone in the United States without paying any fees +or charges. If you are redistributing or providing access to a work +with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the +work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 +through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the +Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or +1.E.9. + +1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted +with the permission of the copyright holder, your use and distribution +must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional +terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked +to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the +permission of the copyright holder found at the beginning of this work. + +1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm +License terms from this work, or any files containing a part of this +work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. + +1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this +electronic work, or any part of this electronic work, without +prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with +active links or immediate access to the full terms of the Project +Gutenberg-tm License. + +1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, +compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any +word processing or hypertext form. However, if you provide access to or +distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than +"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version +posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), +you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a +copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon +request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other +form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm +License as specified in paragraph 1.E.1. + +1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, +performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works +unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. + +1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing +access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided +that + +- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from + the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method + you already use to calculate your applicable taxes. The fee is + owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he + has agreed to donate royalties under this paragraph to the + Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments + must be paid within 60 days following each date on which you + prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax + returns. Royalty payments should be clearly marked as such and + sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the + address specified in Section 4, "Information about donations to + the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." + +- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies + you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he + does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm + License. You must require such a user to return or + destroy all copies of the works possessed in a physical medium + and discontinue all use of and all access to other copies of + Project Gutenberg-tm works. + +- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any + money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the + electronic work is discovered and reported to you within 90 days + of receipt of the work. + +- You comply with all other terms of this agreement for free + distribution of Project Gutenberg-tm works. + +1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm +electronic work or group of works on different terms than are set +forth in this agreement, you must obtain permission in writing from +both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael +Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the +Foundation as set forth in Section 3 below. + +1.F. + +1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable +effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread +public domain works in creating the Project Gutenberg-tm +collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic +works, and the medium on which they may be stored, may contain +"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or +corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual +property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a +computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by +your equipment. + +1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right +of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project +Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project +Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all +liability to you for damages, costs and expenses, including legal +fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT +LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE +PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE +TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE +LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR +INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH +DAMAGE. + +1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a +defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can +receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a +written explanation to the person you received the work from. If you +received the work on a physical medium, you must return the medium with +your written explanation. The person or entity that provided you with +the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a +refund. If you received the work electronically, the person or entity +providing it to you may choose to give you a second opportunity to +receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy +is also defective, you may demand a refund in writing without further +opportunities to fix the problem. + +1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth +in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER +WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO +WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. + +1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied +warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. +If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the +law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be +interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by +the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any +provision of this agreement shall not void the remaining provisions. + +1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the +trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone +providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance +with this agreement, and any volunteers associated with the production, +promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, +harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, +that arise directly or indirectly from any of the following which you do +or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm +work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any +Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. + + +Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm + +Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of +electronic works in formats readable by the widest variety of computers +including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists +because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from +people in all walks of life. + +Volunteers and financial support to provide volunteers with the +assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's +goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will +remain freely available for generations to come. In 2001, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure +and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. +To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation +and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 +and the Foundation web page at https://www.pglaf.org. + + +Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive +Foundation + +The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit +501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the +state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal +Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification +number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at +https://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent +permitted by U.S. federal laws and your state's laws. + +The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. +Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered +throughout numerous locations. Its business office is located at +809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email +business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact +information can be found at the Foundation's web site and official +page at https://pglaf.org + +For additional contact information: + Dr. Gregory B. Newby + Chief Executive and Director + gbnewby@pglaf.org + + +Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation + +Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide +spread public support and donations to carry out its mission of +increasing the number of public domain and licensed works that can be +freely distributed in machine readable form accessible by the widest +array of equipment including outdated equipment. Many small donations +($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt +status with the IRS. + +The Foundation is committed to complying with the laws regulating +charities and charitable donations in all 50 states of the United +States. Compliance requirements are not uniform and it takes a +considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up +with these requirements. We do not solicit donations in locations +where we have not received written confirmation of compliance. To +SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any +particular state visit https://pglaf.org + +While we cannot and do not solicit contributions from states where we +have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition +against accepting unsolicited donations from donors in such states who +approach us with offers to donate. + +International donations are gratefully accepted, but we cannot make +any statements concerning tax treatment of donations received from +outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. + +Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation +methods and addresses. Donations are accepted in a number of other +ways including including checks, online payments and credit card +donations. To donate, please visit: https://pglaf.org/donate + + +Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic +works. + +Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm +concept of a library of electronic works that could be freely shared +with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project +Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. + + +Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed +editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. +unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily +keep eBooks in compliance with any particular paper edition. + + +Most people start at our Web site which has the main PG search facility: + + https://www.gutenberg.org + +This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, +including how to make donations to the Project Gutenberg Literary +Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to +subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. + + +</pre> + +</body> +</html> + diff --git a/29507-h/images/back.jpg b/29507-h/images/back.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..5a12848 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/back.jpg diff --git a/29507-h/images/book.png b/29507-h/images/book.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..963d165 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/book.png diff --git a/29507-h/images/card.png b/29507-h/images/card.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..69f4fd4 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/card.png diff --git a/29507-h/images/cover-tn.jpg b/29507-h/images/cover-tn.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..e2b5c47 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/cover-tn.jpg diff --git a/29507-h/images/cover.jpg b/29507-h/images/cover.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..2b767fb --- /dev/null +++ b/29507-h/images/cover.jpg diff --git a/29507-h/images/external.png b/29507-h/images/external.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..ba4f205 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/external.png diff --git a/29507-h/images/i-a-031.gif b/29507-h/images/i-a-031.gif Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..892bd6c --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-a-031.gif diff --git a/29507-h/images/i-a-091.gif b/29507-h/images/i-a-091.gif Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..5816395 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-a-091.gif diff --git a/29507-h/images/i-a-126.gif b/29507-h/images/i-a-126.gif Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..0aa6135 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-a-126.gif diff --git a/29507-h/images/i-a-271.gif b/29507-h/images/i-a-271.gif Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..fea2885 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-a-271.gif diff --git a/29507-h/images/i-a-455.gif b/29507-h/images/i-a-455.gif Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..93f10bc --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-a-455.gif diff --git a/29507-h/images/i-a-488.gif b/29507-h/images/i-a-488.gif Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..7959538 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-a-488.gif diff --git a/29507-h/images/i-a-668.gif b/29507-h/images/i-a-668.gif Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..893a9a7 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-a-668.gif diff --git a/29507-h/images/i-a-777.gif b/29507-h/images/i-a-777.gif Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..7b93de6 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-a-777.gif diff --git a/29507-h/images/i-a-811.gif b/29507-h/images/i-a-811.gif Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..1b980f2 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-a-811.gif diff --git a/29507-h/images/i-b-006.jpg b/29507-h/images/i-b-006.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..187364c --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-006.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-029a.jpg b/29507-h/images/i-b-029a.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..741eefc --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-029a.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-029b.jpg b/29507-h/images/i-b-029b.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..75dba23 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-029b.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-047a.jpg b/29507-h/images/i-b-047a.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..375848a --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-047a.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-047b.jpg b/29507-h/images/i-b-047b.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..ca2aa4f --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-047b.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-065.jpg b/29507-h/images/i-b-065.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..e4c5679 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-065.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-083.jpg b/29507-h/images/i-b-083.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..47a161d --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-083.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-101.jpg b/29507-h/images/i-b-101.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..74bc33f --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-101.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-119a.jpg b/29507-h/images/i-b-119a.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..81cdd95 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-119a.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-119b.jpg b/29507-h/images/i-b-119b.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..1bd7141 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-119b.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-137a.jpg b/29507-h/images/i-b-137a.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..64f39e5 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-137a.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-137b.jpg b/29507-h/images/i-b-137b.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..a62a287 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-137b.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-155.jpg b/29507-h/images/i-b-155.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..d5547bf --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-155.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-173.jpg b/29507-h/images/i-b-173.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..0f009bd --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-173.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-191.jpg b/29507-h/images/i-b-191.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..582c2bf --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-191.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-209.jpg b/29507-h/images/i-b-209.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..897e28a --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-209.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-219.jpg b/29507-h/images/i-b-219.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..b87c095 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-219.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-229.jpg b/29507-h/images/i-b-229.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..2504d13 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-229.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-239a.jpg b/29507-h/images/i-b-239a.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..ef7dae8 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-239a.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-239b.jpg b/29507-h/images/i-b-239b.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..9fa02b2 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-239b.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-249a.jpg b/29507-h/images/i-b-249a.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..85b3d9b --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-249a.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-249b.jpg b/29507-h/images/i-b-249b.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..3365704 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-249b.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-267a.jpg b/29507-h/images/i-b-267a.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..ce987cb --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-267a.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-267b.jpg b/29507-h/images/i-b-267b.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..56c1434 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-267b.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-285.jpg b/29507-h/images/i-b-285.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..199dade --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-285.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-303.jpg b/29507-h/images/i-b-303.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..015556e --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-303.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-321.jpg b/29507-h/images/i-b-321.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..8cdb457 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-321.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-339.jpg b/29507-h/images/i-b-339.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..dcf2eaf --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-339.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-349.jpg b/29507-h/images/i-b-349.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..0598b91 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-349.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-359.jpg b/29507-h/images/i-b-359.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..7a90f26 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-359.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-377a.jpg b/29507-h/images/i-b-377a.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..c67dbe3 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-377a.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-377b.jpg b/29507-h/images/i-b-377b.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..ea363bd --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-377b.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-395a.jpg b/29507-h/images/i-b-395a.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..99f90c1 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-395a.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-395b.jpg b/29507-h/images/i-b-395b.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..9c50ea7 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-395b.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-405a.jpg b/29507-h/images/i-b-405a.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..e14edb7 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-405a.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-405b.jpg b/29507-h/images/i-b-405b.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..39a1e69 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-405b.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-415a.jpg b/29507-h/images/i-b-415a.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..58c4ced --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-415a.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-415b.jpg b/29507-h/images/i-b-415b.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..000ea69 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-415b.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-433a.jpg b/29507-h/images/i-b-433a.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..97a20e2 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-433a.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-433b.jpg b/29507-h/images/i-b-433b.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..ebbee7d --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-433b.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-443a.jpg b/29507-h/images/i-b-443a.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..2870117 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-443a.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-443b.jpg b/29507-h/images/i-b-443b.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..6c21e22 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-443b.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-453.jpg b/29507-h/images/i-b-453.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..21e3bad --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-453.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-463a.jpg b/29507-h/images/i-b-463a.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..2c1935f --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-463a.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-463b.jpg b/29507-h/images/i-b-463b.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..20156e3 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-463b.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-489a.jpg b/29507-h/images/i-b-489a.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..4133c64 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-489a.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-489b.jpg b/29507-h/images/i-b-489b.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..d441e04 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-489b.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-507.jpg b/29507-h/images/i-b-507.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..68eedb7 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-507.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-517.jpg b/29507-h/images/i-b-517.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..608da74 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-517.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-527.jpg b/29507-h/images/i-b-527.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..e663bb2 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-527.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-545.jpg b/29507-h/images/i-b-545.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..88a3382 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-545.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-563.jpg b/29507-h/images/i-b-563.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..f7e8802 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-563.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-597.jpg b/29507-h/images/i-b-597.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..e236bff --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-597.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-615a.jpg b/29507-h/images/i-b-615a.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..6af473f --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-615a.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-615b.jpg b/29507-h/images/i-b-615b.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..fe7d54c --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-615b.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-633.jpg b/29507-h/images/i-b-633.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..cafc703 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-633.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-651a.jpg b/29507-h/images/i-b-651a.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..60ec27c --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-651a.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-651b.jpg b/29507-h/images/i-b-651b.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..28671ba --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-651b.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-669.jpg b/29507-h/images/i-b-669.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..ca2597b --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-669.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-687a.jpg b/29507-h/images/i-b-687a.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..28cd79c --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-687a.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-687b.jpg b/29507-h/images/i-b-687b.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..9730906 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-687b.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-705a.jpg b/29507-h/images/i-b-705a.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..0c5c326 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-705a.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-705b.jpg b/29507-h/images/i-b-705b.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..1784924 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-705b.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-723a.jpg b/29507-h/images/i-b-723a.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..e307d63 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-723a.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-723b.jpg b/29507-h/images/i-b-723b.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..4aa5953 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-723b.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-741a.jpg b/29507-h/images/i-b-741a.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..14d64d7 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-741a.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-741b.jpg b/29507-h/images/i-b-741b.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..b5b1d37 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-741b.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-775.jpg b/29507-h/images/i-b-775.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..d0b3d4b --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-775.jpg diff --git a/29507-h/images/i-b-793.jpg b/29507-h/images/i-b-793.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..0be49cf --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-b-793.jpg diff --git a/29507-h/images/i-c-028-z.gif b/29507-h/images/i-c-028-z.gif Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..ba394d3 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-c-028-z.gif diff --git a/29507-h/images/i-c-054-s.gif b/29507-h/images/i-c-054-s.gif Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..5c1219a --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-c-054-s.gif diff --git a/29507-h/images/i-c-109-x.gif b/29507-h/images/i-c-109-x.gif Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..c80d9d6 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/i-c-109-x.gif diff --git a/29507-h/images/logo.gif b/29507-h/images/logo.gif Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..fd71245 --- /dev/null +++ b/29507-h/images/logo.gif diff --git a/29507-h/images/spine.jpg b/29507-h/images/spine.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..26329cc --- /dev/null +++ b/29507-h/images/spine.jpg |
