initial commit of ebook 19832HEADmain

19 files changed, 2741 insertions, 0 deletions

diff --git a/.gitattributes b/.gitattributes
new file mode 100644
index 0000000..6833f05
--- /dev/null
+++ b/.gitattributes
@@ -0,0 +1,3 @@
+* text=auto
+*.txt text
+*.md text
diff --git a/19832-8.txt b/19832-8.txt
new file mode 100644
index 0000000..5f0d049
--- /dev/null
+++ b/19832-8.txt
@@ -0,0 +1,1123 @@
+The Project Gutenberg EBook of In en om Java's Paradijs, by A. Koorevaar
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+
+Title: In en om Java's Paradijs
+       De Aarde en haar Volken, 1907
+
+Author: A. Koorevaar
+
+Release Date: November 16, 2006 [EBook #19832]
+
+Language: Dutch
+
+Character set encoding: ISO-8859-1
+
+*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK IN EN OM JAVA'S PARADIJS ***
+
+
+
+
+Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
+Proofreading Team at http://www.pgdp.net/
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+				   In en om Java's Paradijs.
+
+					   Door A. Koorevaar.
+
+
+
+Wij wenschen in de herinnering van de vele Indische lezers die "De
+Aarde en haar Volken" ongetwijfeld telt, terug te roepen de gedachte
+aan Tosari en omstreken en den landgenoot in patria, nu het toerisme
+over de geheele wereld als het ware hand over hand toeneemt en ook
+de Nederlanders daarin niet achterblijven, een klein denkbeeld te
+geven van het wondervolle Tenggergebied, zoo rijk aan mysteries
+vooral voor hem, die eerbied heeft voor het grijs verleden van de
+zooeven genoemde streken en medevoelt de taal zonder woorden, die
+daar gesproken wordt door machtige bergen, die getuigen waren van
+het Hindoetijdvak, op Java een tijdvak, dat zich nog eeuwen lang aan
+ons zal blijven openbaren in tempels en andere overblijfselen van
+voortreffelijke bouwkunst, welke nog steeds de bewondering wekken van
+Insulindes bezoekers. Er schijnt zelfs, toen het grootste gedeelte van
+het eiland Java reeds geheel bekend was, toch nog lang een sluier van
+geheimzinnigheid gehangen te hebben over het Tenggerland, een sluier,
+die uit den aard der zaak eveneens de bewoners er van bedekte.
+
+Althans in 1778 werd van uit Batavia aan den commandant van Pasoeroean
+de vraag gesteld, of het waar was, dat op het gebergte Bromo onlangs
+nog menschen aan de goden geofferd waren. En zelfs in het jaar 1860, in
+onze dagen dus, verzocht een doctor in den "Amsterdamschen Navorscher"
+ingelicht te worden omtrent het feit, of er op Java wezenlijk nog
+een gebergte met Pythagoristen bevolkt, gelegen was.
+
+De eerste kennis van het prachtland hebben wij te danken aan de Britten
+(1815).
+
+In 1806 wist men evenmin iets van een krater Bromo als van den
+algemeenen naam Tengger. Men had toen nog zóó weinig kennis van
+Oost-Java, dat in allen ernst beweerd werd, dat door een brandenden
+berg op Bali alle koffieboomen in Pasoeroean verzengd waren geworden.
+
+De Javasche courant van 1829 verhaalde ons het eerst iets over het
+meergenoemde gebied. De latere litteratuur is mager. De reizigers
+kwamen, zagen en gingen. Een koude neus was genoeg. En toch, als men
+van uit het sanatorium Tosari als een leeuwerik op een zode op uitkijk
+staat, dan ziet men van alle zijden een gebergte, waarvan elk deel zijn
+legende heeft, ruggen, ravijnen, bronnen, steenen en bosschen en de
+dorpen zichtbaar naar alle windstreken zijn bewoond door het overschot
+van een stam, die drie eeuwen opwaarts tellen kan, 10 ŕ 13 geslachten.
+
+Hoe men naar Tosari komt? Van Pasoeroean tot Poespo per as, dan te
+paard of in een tandoe (draagstoel) binnen eenige uren van de hitte
+in de kou, uit de dichte in de ijle luchtlagen.
+
+Vooraf een blik op de bewoners van die hooge oorden.
+
+Die zwart geblakerde gespierde kerels met vodden voor broek, specie van
+hoofddoek, met om zoo te zeggen kattenpooten en tijgerklauwen waarmede
+zij de steile hellingen opklimmen, onvermoeid, immer kakelzuchtig
+en vertellend op weg, die lieden dan zijn het eenig overgebleven
+gedeelte van de oorspronkelijke polynesische inheemsche bewoners van
+Oud-Java. Zij hebben een eigen tijdrekening, eigen namen voor dagen,
+weken, maanden en jaren, eigen goden, eigen woon- en bouworde, eigen
+zeden en gewoonten.
+
+De groote, onzichtbare wereldkracht, die zich openbaart in vuur en
+rookwolken opwellend uit het hart der aarde door den grooten krater
+van den Tengger, die kracht, dat vuur, die krater is Bromo, een
+voorstelling van de scheppende en vernielende kracht, Bromo en Siva.
+
+Dat machtige, onbegrijpelijke wezen, dat zich enkel openbaart door
+vuur en rook, wordt jaarlijks bevredigd door offeranden.
+
+Straks komen wij op de daaraan verbonden plechtigheid terug. De eerste
+lieden, door wie de Tengger ten minste eenigszins in exploitatie
+kwam, waren de commandanten van Pasoeroean. Kleine potentaatjes,
+wel nederig in titel en rang (vaandrig, luitenant), maar met meer
+gezag bekleed dan tegenwoordig de generaals.
+
+Reeds ruim een eeuw geleden schijnt een dier commandanten te
+hebben opgemerkt, dat de aardappelen, de uien, de kool en andere
+"vaderlandsche" groenten uitstekend gedijden in een klimaat op een
+hoogte van zes duizend voet.
+
+Men kan aannemen, dat de eerste kool- en andere moesgroententuinen
+daar zijn aangelegd tusschen de jaren 1743 en 1751, want in dien tijd
+begon men een dergelijken aanleg te Buitenzorg, Tjipanas en Soerakarta,
+in West- en Midden Java dus.
+
+De vaandrig Adriaan van Rijck deed het eerst in den Tengger een
+"berghuis" bouwen en stelde er een Europeeschen tuinier aan, namelijk
+een Duitscher, die koolzaad aan de bevolking uitreikte, om te zaaien,
+edoch de Tenggertaal nog niet verstond.
+
+Toen nu de bergmenschen wilden weten, wat er van het uitgereikte zaad
+zoude opkomen, verstond onze Schulze--het kan ook Herr Meijer geweest
+zijn--hem niet, en zich boos makende over hunne domheid, schold hij
+hen uit voor koebeest. En de Tenggerees, meenende dat dit de naam
+was van de plant, noemde sedert de kool koebis, zooals heden nog.
+
+De Commissaris-generaal Nederburgh met gevolg, in 1798 te Pasoeroean
+zijnde, wenschte ook de kooltuinen van Tengger te zien.
+
+Er werden toen verkenners uitgezonden, die evenwel den weg te
+gevaarlijk vonden, zoodat een bezoek achterwege bleef.
+
+In 1820 maakte de Resident van Besoeki, Van IJseldijk, een tocht naar
+de dessa (dorp) Ngadisari, midden in het Tenggergebergte gelegen,
+en de Gouverneur-Generaal van der Capellen besteeg de Noordzijde van
+het hoogland in 1822 en beklom den Bromo.
+
+Sedert 1825 is de passage van en naar den krater zeer algemeen
+geworden. Wat vroeger een geduchte onderneming scheen, werd later
+een gewone zaak, weinig vermeldingswaardig althans, beschouwd uit
+het oogpunt van te overwinnen moeilijkheden.
+
+Sinds tal van jaren is de naam van den Tengger onafscheidelijk
+verbonden aan het aldaar gelegen Sanatorium Tosari, een inrichting
+die, destijds klein opgezet, langzamerhand de uitbreiding kreeg welke
+het gezondheidsoord thans maakt tot een verblijf, dat met glans de
+vergelijking doorstaan kan met zusterinstellingen in de tropische
+landen, getuige de lofspraak van de talrijke vreemdelingen uit alle
+landen der wereld, die deze kolonie bezoeken en steeds vol geestdrift
+over haar spreken.
+
+Laten wij, alvorens het Sanatorium nader te bezien, een en ander
+vertellen van de reis daarheen en deze aanvangen te Pasoeroean aan
+het station der Staatsspoorwegen Dit is van uit Soerabaia reeds om
+negen uur in den ochtend per sneltrein te bereiken. De agent van
+het etablissement is steeds aan het station aanwezig en zorgt geheel
+kosteloos voor goede karretjes met flinke bespanning.
+
+Van af eerstgenoemde plaats tot Poespo, het 2500 voet hoog gelegen
+acclimatisatie-station van Tosari, gaat de reis geheel per as en biedt,
+ten minste tot Passerpan, alwaar men bij den agent van het Sanatorium
+van karretjes verwisselt, voor iemand eenigszins op Java bekend,
+zeer weinig mooie natuurgezichten aan.
+
+Anders wordt het evenwel, als een drietal stevige bergpaardjes, voor
+het voertuig gespannen, den reiziger in matigen draf langs een zwaar
+stijgenden weg naar boven trekken.
+
+Al nader en nader komt het hooge land, en steeds duidelijker doemen
+voor het oog op de verschillende bergruggen, hier en daar scherpgerand,
+soms roodachtig van kleur; de opklimmende bergweg slingert zich door
+dessa's, waar de woningen der Inlanders reeds een anderen bouwtrant
+vertoonen dan in de vlakte--veel minder open, om meer tegen de koude
+beschut te zijn; en na een rit van ruim twee uren is Poespo bereikt.
+
+Reeds op weg daarheen kan men van tijd tot tijd, wanneer het
+uitzicht niet belemmerd wordt door hooge bamboegewassen, een blik
+slaan op de vlakte van Pasoeroean en Bangil, die schijnt weg te
+zinken naarmate men stijgt. Uit deze vlakte, waarin de uitgestrekte
+met suikerriet beplante velden, naar gelang van den ouderdom van het
+gewas, genuanceerde plekken vormen die door meer of mindere belichting
+zich duidelijk afteekenen, ziet men telkens als slanke witte zuilen
+de hooge schoorsteenen van de suikerondernemingen oprijzen naar mate
+de zon de nevelen optrekt; ziet men eindelijk de glinsterende zee,
+omzoomd door het schuim der branding.
+
+Te Poespo gebruiken de gasten in den regel de lunch die er uitstekend
+is ingericht. Van daar uit is de weg door het oerbosch gekapt, en
+kronkelt zigzagsgewijze naar boven.
+
+De reis moet nu te paard vervolgd worden, of wel per tandoe
+(draagstoel).
+
+Het landschap wordt grootscher. Wel is waar is het pad, dooreen
+genomen, aan beide zijden zwaar begroeid, maar hier en daar bij een
+open plek kunnen wij een blik slaan in de diepe ravijnen, die als
+het ware tegen ons aandonkeren, zwijgend en somber.
+
+Er gaat een geheimzinnige bekoring uit van het woud, een bekoring,
+waaraan men zich niet kan onttrekken. In verschillende toonaarden
+hoort men de bergstroomen, die klaterend van de rotsen komen; en
+het ruischen der tjemaraboomen (Indische dennen), paart zich aan het
+geluid van den specht, die hier veelvuldig voorkomt.
+
+En aldoor klautert het stevige bergpaardje voort, met rustige zekerheid
+immer hooger en hooger.
+
+De berglucht heeft op uw aangezicht een scherp prikkelenden invloed,
+die het vel doet barsten en aan het uiterste puntje van uw neus een
+kalkoenachtig aanzien geeft.
+
+Ge voelt u opgewekt en krijgt zelfs neiging een gesprek aan te knoopen
+met den Tenggerees, die u begeleidt en kalm achter uw paard aanstapt.
+
+De natuur, nog altijd tropisch natuurlijk, wordt gaandeweg veel minder
+specifiek Indisch.
+
+Hooger en hooger klimt ge, tot het snuiven van het paard wijst op
+vermoeidheid en de geleider het beest plotseling bij den teugel
+vattend, u verzoekt om af te stijgen, ten einde het dier op adem te
+laten komen. Een goede gelegenheid om even een blik achterwaarts te
+werpen. Veel is echter van den afgelegden weg niet te zien, verloren
+als deze ligt in de ravijnen, waar wij langs reden.
+
+Maar daar vóór ons, van tijd tot tijd zich verliezend in de vale
+wolkenmassa, die tegen de bergwanden blijft hangen en dieper in de
+afgronden zinkt, zoodat de zon niet meer bij machte is daarin door
+te dringen en ze op te lossen, daar vóór ons strekt zich het bergpad
+uit in grillige lijnen, omzoomd door slanke boomvarens, bepareld met
+dauwdruppels, en wordt het geboomte ijler, de vegetatie minder krachtig
+doch daarentegen fijner dan in de vlakte. Het groen is frisscher en
+komt levendiger uit tegen den blauwen hemel, die boven ons koepelt
+en aan den horizon samensmelt met de bergtoppen, die met donkergroen
+fluweel behangen lijken.
+
+Nu maar weer te paard gestegen. Een rit van een groot half uur nog
+brengt u, door de kampong van dien naam, tot voor het sanatorium
+Tosari, dat wij dus van uit Poespo in ongeveer twee uren bereiken. Wij
+zijn thans op zes duizend voet boven de oppervlakte der zee, en
+zullen, alvorens de omgeving nader te beschrijven, eerst nog in het
+kort spreken over vervlogen tijden, over den Tengger van weleer.
+
+Betrekkelijk lang geleden schijnt men reeds tot de wetenschap te zijn
+geraakt, dat het droge, versterkende klimaat aldaar te verkiezen was
+boven elk ander verblijf op Java, en reeds in 1840 verleende de van
+gouvernementswege in de dessa Ngadisari gebouwde pasangrahan (primitief
+logement voor inspecteerende en doortrekkende ambtenaren) gastvrijheid
+aan lieden, die daar herstel van gezondheid zochten. Geriefelijk
+schijnt evenwel het berghotel niet ingericht te zijn geweest.
+
+Een bezoeker in 1844 schrijft onder meer: "Ik vond het er tochtig
+en berookt, en de bouworde liet voor lui uit de vlakte ten minste
+tamelijk veel te wenschen over, van wege de luchtigheid." Ook de
+voeding daar schijnt onvoldoende geweest te zijn. Alleen op zon-
+en feestdagen een ei; water, eerste soort, plenty.
+
+In 1861 was de hotelhouder een oud militair, die uit vrees voor
+paardrijden zes en dertig palen te voet kwam loopen (ongeveer 12 uur
+gaans). Hij verkocht bier en jenever, maar geen wijn of port, want
+zulke "fijne kost" was te duur, en wat logeergasten betreft liep het
+niet druk.
+
+'s Mans uitwendig gevoel ging van lekker koud tot stekelig warm;
+met "geleerdheid" hield hij zich niet op, want toen men hem naar een
+thermometer vroeg, wist hij niet of dit een dier of een plant was. Hij
+droeg een bril van wege "de ziltigheid van de lucht".
+
+De gastvrijheid schijnt er met de jaren niet veel beter op te zijn
+geworden. Een logé schreef daaromtrent in Maart 1871: "Ik ben tien
+dagen te Ngadisari geweest als in arrest. Tien dagen lang regen. Voor
+geen geld, voor geen bidden is hier iets te krijgen. Ik ben half
+doodgevroren en uitgehongerd naar beneden gevlucht."
+
+Wel zijn de tijden in den Tengger veranderd!
+
+Thans is daar verrezen een complex van gebouwen, hoog opgetrokken
+van hout, te zamen vormend het Sanatorium Tosari, en bestaande uit
+villa's voorzien van ruime, goed geventileerde kamers, met groote
+voor- en achtergalerij en serres, uitzicht gevend op de schoonste
+gedeelten van het gebergte, beschut gelegen te midden van fraai
+aangelegd wandelterrein en europeesche bloemenpracht.
+
+Recreatie-, biljart-, lees- en eetzalen zijn keurig in orde, men is
+in de gelegenheid op daarvoor ingerichte terreinen tennis en croquet
+te spelen; kegel- en schietbaan voldoen aan de strengste eischen,
+de tafel is overvloedig en goed verzorgd. Zeer terecht geeft men hier
+boven niet de bekende Indische rijsttafel, maar laat de gasten smullen
+van de versche aardappelen en groenten, op eigen terrein verbouwd. Het
+is er in één woord up-to-date; daarvoor zorgt de geneesheer-directeur
+Dr. H. J. van Barmen 't Loo, arts, die er steeds op uit is, zijn
+logé's in ieder opzicht tegemoet te komen.
+
+En die taak is niet gemakkelijk, nu ook hier te lande het europeesche
+leven hand over hand toeneemt, de behoeften dagelijks grooter worden,
+de snelle gemeenschap met het moederland meer dan vroeger toeristen
+aanbrengt, die vergelijkingen maken met zusterinstellingen in niet
+tropische landen en daarbij vergeten de betrekkelijk geringe middelen,
+die hier ten dienste staan. De bekende professor Dr. Robert Koch
+stelde te Tosari een wetenschappelijk malaria-onderzoek in en vond
+het klimaat hoogst aanbevelenswaardig, absoluut vrij van malaria.
+
+Prévenir vaut mieux que guérir. Niet alleen zieke personen vertoeven
+daar, maar sinds jaren is het als het ware mode geworden, geregeld
+naar Tosari te trekken, en vele families uit de vlakte behooren er in
+de warme maanden Augustus, September, October tot de vaste gasten;
+het hoofd van het gezin komt, als zijn werkkring zulks toelaat, van
+tijd tot tijd eens over; menigeen doet er nieuw levensbloed op voor
+den zwaren arbeid die hem beneden wacht. Doordat Tosari telefonisch
+verbonden is met Pasoeroean--Soerabaia is trouwens van daar in een
+paar uren per spoor te bereiken--kunnen handelslui ook hier geregeld
+in verbinding blijven met hunne zaken.
+
+Onder de vorstelijke personen, die Tosari met een bezoek vereerden,
+noemen wij in de eerste plaats Prins Hendrik der Nederlanden, toen
+hij in 1837 met de _Bellona_ in deze gewesten kwam.
+
+Ook de koning van Siam, Prins Lodewijk van Savoye, hertog der
+Abruzzen, dezelfde die onlangs den Ruwenzori, besteeg, de Prins
+van Reus, kleinzoon van wijlen Prinses Sophia der Nederlanden,
+Kroonprins Ruprecht van Beieren, vertoefden er dagen lang, om de
+goddelijke omstreken te leeren kennen. En welk persoon van gewicht,
+zoowel in het particuliere als in het ambtelijke, kent niet Java's
+Paradijs uit eigen aanschouwing?
+
+Hier schreef Couperus zijn "Stille Kracht", Borel "Een Droom", hier
+hield de Minister van Sport uit patria, de heer C. A. A. Dudok de
+Wit, ambtshalve een inspectie over de geheele inrichting en sprak er
+onomwonden zijn volle tevredenheid over uit.
+
+Onder den indruk van de machtige natuur schijnen hier zelfs deftige
+lieden uit hun plooi te komen, te oordeelen naar de indrukken,
+gedurende hun verblijf in het etablissement vastgelegd in een register.
+
+Een bekend hoofdofficier, een vechtsabel, laat zich daarin uit als
+volgt: "Een best bivak." Een collega van de Marine hoopt er eenmaal
+"voor goed zijn anker te laten vallen", een rechterlijk ambtenaar
+oordeelt: "Oost-West, thuis best. Tosari thuis," en een grijs
+koopvaardijkapitein, die kort en bondig neerschrijft: "Alles in orde
+(R.)" wekt, wat zijn letterkundige ontwikkeling betreft, de geestdrift
+op van een aantal adelborsten, die onder 's mans gekrabbel met groote
+letters neerschrijven: "Drie hoera's voor de R."
+
+De humor ontbreekt er dus ook niet. Jammer is het zeer zeker, dat,
+nu men hier te lande zoo in het teeken van bezuiniging staat, de
+regeering er toe overging om de geldelijke subsidie in te trekken,
+die sinds jaren aan het Sanatorium werd verleend in verband met de
+plaatsen, die er moesten worden opengehouden voor zieke ambtenaren
+eerste klasse en officieren.
+
+Was evenwel het toekennen van subsidies aan sanatoria, vroeg "De
+Locomotief", wel een geldelijk offer, dat de regeering plengde ten
+behoeve van hare dienaren? Wij zijn in staat om een recent geval mede
+te deelen, waaruit blijkt dat het geld, aan bovenbedoelde subsidies
+besteed, zijn rente wel opbracht.
+
+De heer X, ambtenaar lijdende aan een tropische leverkwaal, verzocht,
+toen de behandelende geneesheer evacuatie naar Holland noodig achtte,
+een proef te nemen met Tosari, omdat het hem geldelijk niet gelegen
+kwam met buitenlandsch verlof te gaan.
+
+De patiënt herstelde, dank zij het uitnemende klimaat, gelijk in 90
+procent van deze ziektegevallen te Tosari behandeld, plaats vond.
+
+Evacuatie naar Europa werd dus voorkomen, en dit herstel bespaarde
+aan den lande ruim negen duizend twee honderd gulden (passage heen en
+terug naar Holland, benevens verlofstractement), ongeveer het bedrag
+dat door de regeering aan subsidie voor alle ambtenaren gedurende
+een geheel jaar aan genoemd herstellingsoord werd verleend.
+
+
+
+Bezien wij thans de omgeving van het Sanatorium eens meer van nabij,
+om tevens op te gaan naar den ouden Bromo, Tosari's wachter.
+
+Het is laat geworden gisteren avond. Bouwmeester met zijn wakker
+troepje voerde in de recreatiezaal "Voerman Henschel" op, en na
+afloop van de voorstelling is menigeen onder het genot van een glas
+wijn nog wat blijven napraten.
+
+Om vijf uur in den ochtend zouden de paarden voorkomen.
+
+Doel van den tocht: Zandzee, met Bromo.
+
+Daar recht vooruit slingert het pad langs ravijnen en berghellingen
+tot op den eigenlijken bergkam, die hier ruim zes duizend voet hoog
+is. Zie thans ver voor u uit in de diepte, als de morgennevelen
+genoegzame vensters in het hemelsch gordijn openlaten.
+
+Wat ge dan ziet? Een lappendeken van groen, geel, met een floers,
+een waas bedekt; bovenaan een horizontaal vlak, van links naar
+rechts helder schitterend, soms zwarte of witte stipjes. Dáárboven
+een ongelijke horizontale streep, naar boven weder een helderen rand.
+
+Die heldere, horizontale baan is de zee, die ongelijke horizontale
+streep is Madoera, het eiland waar ge over heen ziet.
+
+Die zigzagsgewijze grauwe baan links, aan de linkerzijde van
+Madoera, is de hoek van Grissee, en daarboven ziet ge flauw drie
+trapsgewijze, lange horizontale banen aaneen. Dat zijn de zoogenaamde
+doodkisten, aldus genoemd omdat die drie platte lange kalkheuvels
+er op gelijken. Daar ziet ge over geheel het "suikerparadijs" van
+Soerabaia, Bangil en Pasoeroean heen. En het koffieparadijs? Dat is
+achter u gelegen.
+
+Daar ziet ge nu een gebied, waar twee millioen menschen leven, werken
+en zwoegen voor handel en nijverheid, millioenen schats produceeren,
+een land waar vrede en welvaart heerscht door arbeid.
+
+We gaan verder oostwaarts op, eerst een tijd lang over den hoogen
+noordelijken bergwand, langs een pad van zand, door den Bromo tot
+hierheen uitgeworpen op zes ŕ acht palen afstand.
+
+Rondom u in alle geulen en hoeken, langs alle hellingen, op alle
+ruggen, houden zich onzichtbare wezens op, die u begluren, begeleiden
+en bespieden.
+
+Vrees evenwel niet! De geleider, Tenggerees, is de ware gids op
+dit pad, de vertrouweling der goden. Zie hem gedurig rondom zich
+heen kijken. Dit is de gewoonte der bergbewoners. Zijn er meerderen
+bijeen, gewis kakelen ze den ganschen weg over. Ge gelooft niet aan
+de onzichtbare wezens? Welaan, gelooft ge dan aan de u omgevende
+lucht, die in het benedenland zes en dertig duizend ponden zwaar op
+uw lichaam drukt, zonder dat ge iets voelt of ziet, en die hier in de
+hoogte aanmerkelijk lichter maar ook onzichtbaar is. Dat is ook een
+onzichtbaar wezen, en ge gelooft er aan, omdat de wetenschap het leert.
+
+Sta een oogenblik stil, zoo mogelijk alleen, op een rustig
+plekje. Hoort ge dat geruisch? Lispelend, glijdend, strijkend, als
+een zijden gewaad over een marmeren vloer, als het gemurmel van een
+verwijderd beekje. De taal der luchtgoden! Daar hoort ge op eens een
+uitbarstend geloei, als van een kudde vee in de verre weide, een gebrul
+met rollende tonen, gesis en gekraak, gefluit en dan weer een rollenden
+donder. Ge staat stil, ziet rondom u, niets dan ruggen en kruinen
+met gras en struikgewas. Wat was dat, man? Bromo-koelo, noehoen!
+
+Hoort ge! de goden zijn te gast in den grooten kelder, die verre,
+diep onder ons gelegen, reikt tot in het hart der aarde. Zoo wij nu
+straks den Lamongan in het oosten, den Smeroe in het zuiden zien,
+zullen zij waarschijnlijk niet rooken.
+
+De goden bezoeken hunne zetels bij beurten, liggen bij beurten rondom
+een disch aan; bij beurten rooken de hooge schoorsteenen.
+
+Eindelijk zien wij vooruit, in den wit-grauwen bergwand, een uitgekapte
+poort; opening, waardoor men naar het daarbuiten gelegene kan zien.
+
+Men blikt in een oneindige diepte, op een warrelende, schitterend witte
+dampmassa, een gezicht, dat het gemoed beklemt tot hartkloppens toe.
+
+Wij staan aan den Moenggal, 7574 voet boven de zee. Treft men het
+juist dat over de breede diepte wolkenmassa's hangen, dan gevoelt ge u
+verlegen en eenigszins bevreesd om in de schijnbaar eindelooze diepte
+af te dalen langs een zigzagpad, dat in den bergwand uitgehouwen
+en over een afstand van wellicht niet meer dan honderd voet zeven
+honderd en veertig voet daalt als de wenteltrap in een toren.
+
+De Moenggalpas is een uitkapping in den kraterrand aan de
+noordwest-zijde, een bergportaal van het groote paleis der
+Tenggergoden. Doe als de u begeleidende Tenggerees. Leg een paar
+duiten in een der gaten, breng dus uwe offerande aan den alhier
+geposteerden onzichtbaren portier, en ge kunt welgemoed verder gaan,
+al kunt ge geen twintig voet diepte, geen tien schreden naar beneden
+vooruit zien door het schitterend, warrelend ijle wolkenfloers.
+
+De goden hebben hunne gordijnen dicht geschoven totdat de hemelgeesten
+ze omhoog zullen trekken.
+
+Doch bezoekt ge, van Tosari uit, in de maanden Juni tot Augustus dit
+portaal van den Bromo, ga dan om half negen 's morgens op weg. Dan komt
+ge ongeveer half elf aan den Moenggalpas, vindt het zwerk weinig in
+wolken gehuld en aanschouwt er de volle heldere hemel van het bergland.
+
+Zie voor u neder in de diepte. Ge staat bij de planken hut, daar
+geplaatst door het Sanatorium. Daar beneden is een vale, grijze,
+schijnbaar doorploegde vlakte, doodsch, naakt, kaal.
+
+Noch vogel, noch insect, noch vlinder, noch mensch, noch dier ziet
+ge ergens. Zeldzaam dwalen verwilderde paarden in dit kraterdal. Zoo
+ze er zijn, als ge op den kraterwand bij Moenggal staat, gewis zoudt
+ge ze voor mieren aanzien, want afstand en hoogte zijn groot.
+
+Wij dalen langzaam neder in de kratervlakte, meer dan twintig
+duizend voet breed of ruim een uur gaans, tamelijk waterpas en alles
+zandbodem. Klompen, schijnbaar van steen en lava, verkoolde poreuze
+massa's als uit steenovens, wijzen den weg en zijn de levenlooze
+begeleiders op ons pad door de Zandzee.
+
+Daar vóór ons rijst somber en dreigend de Bromo, die tot zevenhonderd
+voet boven de zandvlakte zich verheft, één aschhoop zonder een enkel
+grasscheutje of sprietje. Een deel van zijn noordoostelijken voet hangt
+samen met den Batok, dat broodsuikervormig geribt bergje, 926 voet hoog
+en waarvan de smaragdgroene voet verdwijnt in den vaalgrijzen bodem. De
+sedert lang uitgedoofde en de nog werkende krater willen nog niet van
+elkander scheiden, houden elkander vast aan de zoomen van hun kleed.
+
+Maar dat kleed is bij den Batok groen als fluweel, door den verren
+afstand van de tjemaraboomen; bij den Bromo is het een treurig woest,
+doodsch, naakt en kaal gewaad.
+
+En als dan de Bromo in werking is, dan ziet men vuur en rook
+en vlammen en warrelende kolommen opstijgen uit den vuurmuil van
+vijftien honderd voet diameter; men ziet de schijnbaar als vuurvonken
+opgeworpen lavabrokken in bogen neervallen; men hoort het geraas en
+gerommel opkomen uit de diepten van het hart der aarde en de omgeving
+sidderen onder de machtige mokerslagen van den god Vulcaan, die met
+zijn trawanten daar den vuurhaard stookt.
+
+Doorleef het nog eens in uwe herinnering, gij die het ook gevoeld en
+ondervonden hebt; mededeeling door woorden aan anderen is ondoenlijk.
+
+Een koude wind komt opzetten, de wolken van Tosari hullen alles in
+een sluier, geheimzinnig en zwaar: langzaam verlaten wij de plek,
+waar de natuur haar wonderen wrocht. De Bromo is reeds onzichtbaar,
+de doodsche vlakte ligt daar vaalgrauw in indrukwekkende majesteit, en
+in galop voeren de paarden ons door de Zandzee wederom den Moenggalpas
+op en terug naar het Sanatorium.
+
+Daar liggen de golvende bergkammen en de ravijnen, daar blinken de
+prachtige dessa's en in de verte schemert de vlakte en de zee. En
+ziet! rijst daar niet in het allerverste Westen aan den lichten
+horizon Ardjoeno's goddelijk lichaam in maagdelijk blauw omhoog, met
+een blinkende glorie van witte, pure wolken om zijn statig hoofd? [1]
+
+Heerscht in gewone tijden een doodsche stilte in en om de Zandzee,
+anders is het wanneer het Bromo-offerfeest zal worden gevierd.
+
+Op de nauwe bergpaden, die naar den Moenggalpas voeren, verdringt zich
+dan de bont uitgedoste bevolking, gedeeltelijk gezeten op stevige
+bergpaardjes met rinkelende bellen behangen, op weg naar den ouden
+Wachter.
+
+Reeds dagen te voren verzamelen zich de Tengger-bewoners in de Zandzee
+en slaan daar een tijdelijke woning op, zoodat die zandvlakte een
+kermisplaats zonder tenten gelijkt. Bij het ochtendgloren wordt dan de
+aschkegel bestegen door duizenden lieden, voorafgegaan door priesters,
+dragende offers bestaande uit rijst, klappers en pisang.
+
+Ten opzichte van het brengen van levende offers zijn de tijden veel
+veranderd. In de 18e eeuw werd eenmaal per jaar een jonge maagd, bij
+het bergfeest, in den krater geworpen. Later, instede van de maagd,
+een stokoude vrouw reeds met één voet in het graf. Eindelijk werden,
+en maar gelukkig, dieren in plaats van menschen geofferd, en ook deze
+hoe langer hoe minder groot en kostbaar. Van een koe kwam men tot een
+kip. Schrijver dezes woonde het bij, dat men zelfs den kratergeest de
+kip niet meer gunde; althans het beest werd, zorgvuldig aan een touwtje
+gebonden, neergelaten en haastig weer opgehaald uit den vuurmuil.
+
+Andere tijden, andere zeden!
+
+
+
+Schier onhoorbaar is de stilte van den nacht gekomen over het
+wondervolle Tenggerland. In de helder verlichte zalen van het
+Sanatorium vermaakt men zich met spel en opgewekt discours, en naar
+buiten getreden, werpen wij een blik in de richting van het lage land
+in de vlakte, zes duizend voet beneden ons.
+
+Als een reusachtig mysterie donkert de omgeving tegen ons aan,
+diep en zwaar. Hier en daar blinken lichten op uit de velden; één
+plek komt helder uit, vermoedelijk een boschbrand. Daar in de verte
+wordt van tijd tot tijd zichtbaar het vuur van Zwaantjes-droogte,
+een lichttoren van de vierde orde.
+
+Als een reusachtig oog blikt het licht over het water. Het schijnt
+ook opwaarts te zien, als een symbool van hoop en vertrouwen.
+
+Men voelt zich hier verheven boven het klein gedoe der wereld,
+zwoegende beneden ons; de bergen stemmen tot weemoed en ernst,
+maken den mensch beter, geschikter om te volvoeren de plichten,
+die hem opgelegd zijn, de plichten waaraan wij ons niet kunnen
+onttrekken zonder te kort te schieten in 't geen wij der gemeenschap
+verschuldigd zijn.
+
+
+													Blitar, 1907.
+
+
+
+AANTEEKENING
+
+
+[1] Borel, "Een Droom."
+
+
+
+
+
+
+
+				   Uitstapje naar Kopenhagen.
+
+
+
+Wie de deensche hoofdstad gaat bezoeken, richte het zóó in, dat hij
+bij nacht of ten minste bij avond de haven binnenvaart, want al is
+de ligging van Kopenhagen uit een schoonheidsoogpunt te vergelijken
+met die van Napels, Lissabon, Stockholm en Konstantinopel en dus
+ook bij dag interessant en mooi, de nachtelijke binnenvaart is
+onvergetelijk. De door de zee omspoelde stad heeft vóór alles het
+karakter van een vesting, maar van een moderne vesting, welker wallen
+ver buiten liggen in de zee als schier onneembare forten, in een
+krans den Sond omgevend en dien naar het Zuiden en Oosten beschuttend.
+
+De binnenkomende stoomboot gaat er tusschen door, en van alle forten
+ziet men in het nachtelijke duister de schijnwerpers stralen,
+zoodat door fonkelende stralenbundels geëffend, de weg open ligt
+door de tallooze voor anker liggende schepen, de werven en de
+dag en nacht werkende baggermachines. De haven getuigt van een
+druk handelsleven. De oude vesting Driekronen, op welker wallen de
+kanonnen staan als wachters der stad, is de grens tusschen de buiten-
+en de binnenhaven. In de eerste gaan de schepen voor anker, die de
+Oostzeehavens bezoeken, in de laatste liggen de toeristenschepen,
+de pleiziervaartuigen en de kleine vaartuigen, door het land in het
+Westen en door een eiland in het Oosten voor wind en golfslag beschut.
+
+De zee is de toonaangeefster in het kopenhaagsche leven. Slechts in
+een zeestad vindt men zulke kolossale handelshuizen als hier in het
+centrum der stad; slechts daar komt zulk een overvloed van producten
+der zee ter markt en is zoo'n levendigheid op de kanalen en in de
+grachten. Op de groote verkeerswegen, die van het station uit naar
+alle richtingen loopen is het een woeligheid zonder weerga, vooral
+op de zoogenaamde Ströget, een reeks van straten met aangrenzende
+pleinen, waar het kopenhaagsche leven zich concentreert.
+
+De straten zijn niet breed en vertoonen moderne hooge huizen, terwijl
+vooral aan de mooie pleinen gebouwen uit vroegere eeuwen staan. Naast
+den stroom van voetgangers, die deze Frederiksgade, Bredgade en de
+andere straten, die de Ströget vormen, vult, ziet men alle soorten
+van voertuigen, cabs, met en zonder taxameter, hooge trams met twee
+étages, omnibussen, landauers en een massa fietsen, welk vervoermiddel
+bijna nergens zoo algemeen is als in Kopenhagen. Het drukste punt is
+de Kongens Nytorv of Konings Nieuwmarkt en verder is ook de Amagertorv
+zeer levendig en overal zijn aan de straten en op de pleinen de café's
+in de open lucht.
+
+Bij de Amagermarkt verrijst de ruďne van het Christiansborger slot,
+dat in 1884 een prooi der vlammen werd en niet weer werd opgebouwd. Het
+is een stuk deensche geschiedenis, want Christiansborg is het oude
+deensche koningsslot en de door het vuur geblakerde muren omsloten
+eens een der schoonste kasteelen van Europa. Thans is de Amalienborg,
+in hollandsche renaissance opgetrokken, zetel van de koninklijke
+familie. Het plein is van een uiterst deftig en oud aanzien met de vier
+in gelijken stijl gebouwde paleizen en daartegenover de Frederikskerk
+met zijn goudgestreepten koepel. Wat een onderscheid met de Kongens
+Nytorv, waar alles modern is, hotels, winkels en café's.
+
+Maar die tegenstelling treft telkens in Kopenhagen tusschen oude
+cultuur en moderne stroomingen. Eerbiedig is de hulde, die in het
+Thorwaldsenmuseum aan den grooten beeldhouwer is gebracht en niets
+kan soberder en tegelijk indrukwekkender wezen dan het eenvoudige
+graf op een plaats binnen de muren van het gebouw, waar geen steen
+en geen opschrift van hem getuigt, maar waar hij rust te midden van
+de marmeren bewijzen zijner grootheid.
+
+En hoezeer is de omgeving van Kopenhagen met natuurschoon
+gezegend! Dichtbij de stad parken en lanen; in het Oosten het park
+van het Rosenberger slot in engelschen stijl met het standbeeld
+van den grooten sprookjesdichter Hans Andersen en in het Westen de
+Frederiksborgallee met haar honderdjarige boomen. Die omgeving van
+Frederiksborg met het park is voor de Kopenhagers wat de Champs Elysées
+voor de Parijzenaars, de Prater voor de Weeners en de Tiergarten voor
+de Berlijners is. Maar er is hier een concurrent, dat is Tivoli,
+het wereldberoemde Tivoli, een volmaakter Dresdener Vogelwiese en
+Berlijnsche Hasenheide, waar acrobaten en dierentemmers en goochelaars
+en pantomimes, vroolijke muziek oostersche bazars en wat niet al,
+avond aan avond de scharen amuseeren, vooral de vreemdelingen, waar
+Kopenhagen in den zomer van krioelt.
+
+En dan is er de Sond, dat paradijs der Denen. Men wordt er aan
+Hamlet herinnerd, en in het park van Marienlyst wordt u zijn graf
+vertoond. Maar dat is sage, en er zijn herinneringen aan het echte
+verleden. Helsingör, thans een klein, stil plaatsje met zindelijke
+straten, was eenmaal, toen de beide oevers van den Sond nog aan
+Denemarken behoorden en het slot Kronborg als een wachtpost voor het
+rijk en de Oostzee lag, een veelbegeerde stad, waar het volkerenverkeer
+levendig was. Nu glijden de schepen, die door den Sond varen, lans
+Kronsborg en Helsingör en zien langs de kust van Seeland villa's
+en landhuizen in lange rijen, en stadjes en dorpen liggen tegen een
+achtergrond van groote bosschen.
+
+Bij Rungsted heeft men slechts over den weg te gaan, om in het mooiste
+beukenwoud te komen, waarna de villa's zich weer aaneensluiten tot
+de stad Vedback.
+
+De strandweg van Skadsborg naar Kopenhagen gelijkt een straat van
+villa's; kleine, sierlijke landhuisjes ziet men er naast prachtige
+kasteelen en hier en daar nog een eenvoudige vischershut. Om alles is
+geslagen de heerlijke band van bosch en zee en lachende tuinen. Hoog
+boven de vele concurrenten ligt Klampenborg, het bekende zeebad,
+waar de hôtels tusschen palmen staan en men broeikassen en terrassen
+ziet op de hoogte.
+
+Mijlen ver strekt zich achter de bebouwde strook de Dierentuin uit
+als een schitterend mooi park in de schilderachtige omgeving van
+Denemarkens hoofdstad.
+
+Tivoli heeft in de eerste week van October zijn
+automobielententoonstelling gehad. Het automobilisme heeft in het
+laatste jaar groote vorderingen in Kopenhagen gemaakt, ofschoon de
+ligging der stad niet juist bevorderlijk is voor de ontwikkeling der
+tuftufsport. Toch snorren thans veel prachtige wagens door de stad.
+
+De weinige motordroschke's die het vorige jaar reden, en van
+een voorhistorisch model waren, zijn verdrongen door een groot
+getal kostelijk er uitziende, splinternieuwe opvolgers, waaraan
+niets lachwekkends is dan de bestuurder op den bok, in zijn oude
+koetsierspak met den witten hoogen hoed op; en het is ook maar alleen
+'s mans kleedij, want hij verstaat zijn werk reeds uitstekend.
+
+De tegenzin, die hier als overal bij de menschen en vooral bij de
+paarden bestond, is bij beide reeds lang vervangen door een redelijker
+beschouwing, en men heeft zich met het nieuwe vehikel verzoend.
+
+Maar één ding is jammer. Met al te groote gestrengheid handhaaft de
+Deensche justitie bepalingen, die een ernstige belemmering zijn voor
+het automobilisme op het eiland Seeland. Strandvejen, de weg van
+Kopenhagen naar Klampenborg langs den Sond, een der meest geliefde
+wegen, de toegang tot de schoonste deelen van het eiland, en de weg
+naar de badplaatsen langs de kust, is voor de auto's verboden. Het is
+er dikwijls druk, en de weg is niet breed, maar het is er niet zoo druk
+en zoo smal dat het verbod er door verklaard wordt. Dit verbod is te
+gekker, als men weet, dat in de zeer smalle, geasfalteerde stratenreeks
+van het raadhuisplein naar het Nytorv, het bij den Kopenhagenaar sedert
+eeuwen geliefde "ströget", autoverkeer wel toegelaten is. En toch
+is het er in de middaguren zoo druk dat men moeite heeft er te voet
+vooruit te komen. Maar door die menschenmenigte tuffen automobielen,
+men begrijpt niet hoe, en doen niemand kwaad; wielrijden is er echter
+verboden, en daar ook alleen in de heele stad.
+
+Deze tegenstelling is wel zonderling, en de politie-directeur van
+Kopenhagen, die vroeger een streng heer was tegenover auto's, heeft
+zich dan ook met een uitvoerig gemotiveerd verzoek tot den minister
+gewend, om het verbod, wat het Kopenhaagsche gedeelte van Strandvejen
+aangaat, op te heffen. Hij wees daarbij op het onbillijke, om zonder
+voldoenden grond de zoover weg wonende en talrijke bewoners van dat
+stadsdeel te beletten de autodroschkes te gebruiken, en hun huizen
+onbereikbaar te maken voor de motorvrachtwagens, die hier hoe langer
+hoe meer in gebruik komen. Maar de minister heeft zonder opgaaf van
+redenen geantwoord, dat hij geen reden had om hierin verandering
+te brengen.
+
+Of het gemeentebestuur erin zal slagen, ten slotte een middel te
+vinden tot openstelling van dien weg voor auto's?
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+End of Project Gutenberg's In en om Java's Paradijs, by A. Koorevaar
+
+*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK IN EN OM JAVA'S PARADIJS ***
+
+***** This file should be named 19832-8.txt or 19832-8.zip *****
+This and all associated files of various formats will be found in:
+        http://www.gutenberg.org/1/9/8/3/19832/
+
+Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
+Proofreading Team at http://www.pgdp.net/
+
+
+Updated editions will replace the previous one--the old editions
+will be renamed.
+
+Creating the works from public domain print editions means that no
+one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
+(and you!) can copy and distribute it in the United States without
+permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
+set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
+copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
+protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
+Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
+charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
+do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
+rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
+such as creation of derivative works, reports, performances and
+research.  They may be modified and printed and given away--you may do
+practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
+subject to the trademark license, especially commercial
+redistribution.
+
+
+
+*** START: FULL LICENSE ***
+
+THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
+PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
+
+To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
+distribution of electronic works, by using or distributing this work
+(or any other work associated in any way with the phrase "Project
+Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
+Gutenberg-tm License (available with this file or online at
+http://gutenberg.org/license).
+
+
+Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
+electronic works
+
+1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
+electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
+and accept all the terms of this license and intellectual property
+(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
+the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
+all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
+If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
+Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
+terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
+entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
+
+1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
+used on or associated in any way with an electronic work by people who
+agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
+things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
+even without complying with the full terms of this agreement.  See
+paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
+Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
+and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
+works.  See paragraph 1.E below.
+
+1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
+or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
+Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
+collection are in the public domain in the United States.  If an
+individual work is in the public domain in the United States and you are
+located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
+copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
+works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
+are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
+Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
+freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
+this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
+the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
+keeping this work in the same format with its attached full Project
+Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
+
+1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
+what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
+a constant state of change.  If you are outside the United States, check
+the laws of your country in addition to the terms of this agreement
+before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
+creating derivative works based on this work or any other Project
+Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
+the copyright status of any work in any country outside the United
+States.
+
+1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
+
+1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
+access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
+whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
+phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
+Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
+copied or distributed:
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
+from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
+posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
+and distributed to anyone in the United States without paying any fees
+or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
+with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
+work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
+through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
+Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
+1.E.9.
+
+1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
+with the permission of the copyright holder, your use and distribution
+must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
+terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
+to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
+permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
+
+1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
+License terms from this work, or any files containing a part of this
+work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
+
+1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
+electronic work, or any part of this electronic work, without
+prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
+active links or immediate access to the full terms of the Project
+Gutenberg-tm License.
+
+1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
+compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
+word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
+distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
+"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
+posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
+you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
+copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
+request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
+form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
+License as specified in paragraph 1.E.1.
+
+1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
+performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
+unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
+
+1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
+access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
+that
+
+- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
+     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
+     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
+     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
+     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
+     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
+     must be paid within 60 days following each date on which you
+     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
+     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
+     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
+     address specified in Section 4, "Information about donations to
+     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
+
+- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
+     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
+     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
+     License.  You must require such a user to return or
+     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
+     and discontinue all use of and all access to other copies of
+     Project Gutenberg-tm works.
+
+- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
+     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
+     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
+     of receipt of the work.
+
+- You comply with all other terms of this agreement for free
+     distribution of Project Gutenberg-tm works.
+
+1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
+electronic work or group of works on different terms than are set
+forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
+both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
+Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
+Foundation as set forth in Section 3 below.
+
+1.F.
+
+1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
+effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
+public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
+collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
+works, and the medium on which they may be stored, may contain
+"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
+corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
+property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
+computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
+your equipment.
+
+1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
+of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
+Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
+Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
+liability to you for damages, costs and expenses, including legal
+fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
+LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
+PROVIDED IN PARAGRAPH F3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
+TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
+LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
+INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
+DAMAGE.
+
+1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
+defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
+receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
+written explanation to the person you received the work from.  If you
+received the work on a physical medium, you must return the medium with
+your written explanation.  The person or entity that provided you with
+the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
+refund.  If you received the work electronically, the person or entity
+providing it to you may choose to give you a second opportunity to
+receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
+is also defective, you may demand a refund in writing without further
+opportunities to fix the problem.
+
+1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
+in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
+WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
+WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
+
+1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
+warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
+If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
+law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
+interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
+the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
+provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
+
+1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
+trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
+providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
+with this agreement, and any volunteers associated with the production,
+promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
+harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
+that arise directly or indirectly from any of the following which you do
+or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
+work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
+Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
+
+
+Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
+
+Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
+electronic works in formats readable by the widest variety of computers
+including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
+because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
+people in all walks of life.
+
+Volunteers and financial support to provide volunteers with the
+assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
+goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
+remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
+and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
+To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
+and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
+and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.
+
+
+Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
+Foundation
+
+The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
+501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
+state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
+Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
+number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
+http://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
+permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
+
+The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
+Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
+throughout numerous locations.  Its business office is located at
+809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
+business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
+information can be found at the Foundation's web site and official
+page at http://pglaf.org
+
+For additional contact information:
+     Dr. Gregory B. Newby
+     Chief Executive and Director
+     gbnewby@pglaf.org
+
+
+Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation
+
+Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
+spread public support and donations to carry out its mission of
+increasing the number of public domain and licensed works that can be
+freely distributed in machine readable form accessible by the widest
+array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
+($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
+status with the IRS.
+
+The Foundation is committed to complying with the laws regulating
+charities and charitable donations in all 50 states of the United
+States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
+considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
+with these requirements.  We do not solicit donations in locations
+where we have not received written confirmation of compliance.  To
+SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
+particular state visit http://pglaf.org
+
+While we cannot and do not solicit contributions from states where we
+have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
+against accepting unsolicited donations from donors in such states who
+approach us with offers to donate.
+
+International donations are gratefully accepted, but we cannot make
+any statements concerning tax treatment of donations received from
+outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.
+
+Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
+methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
+ways including checks, online payments and credit card donations.
+To donate, please visit: http://pglaf.org/donate
+
+
+Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
+works.
+
+Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm
+concept of a library of electronic works that could be freely shared
+with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
+Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
+
+
+Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
+editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
+unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
+keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
+
+
+Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
+
+     http://www.gutenberg.org
+
+This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
+including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
+Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
+subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
diff --git a/19832-8.zip b/19832-8.zip
new file mode 100644
index 0000000..9a21856
--- /dev/null
+++ b/19832-8.zip
diff --git a/19832-h.zip b/19832-h.zip
new file mode 100644
index 0000000..aa1830a
--- /dev/null
+++ b/19832-h.zip
diff --git a/19832-h/19832-h.htm b/19832-h/19832-h.htm
new file mode 100644
index 0000000..7b4589f
--- /dev/null
+++ b/19832-h/19832-h.htm
@@ -0,0 +1,1602 @@
+
+<!DOCTYPE html
+PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 4.01 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/html4/loose.dtd">
+
+<!-- This HTML file has been automatically generated from an XML source, using XSLT. If you find any mistakes, please edit the XML source. -->
+<html   lang="nl-1900">
+<head>
+<meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=ISO-8859-1">
+
+<title>In en om Java&#8217;s Paradijs</title>
+<link rel="schema.DC" href="http://dublincore.org/documents/1998/09/dces/">
+<meta name="author" content="A. Koorevaar">
+<meta name="DC.Creator" content="A. Koorevaar">
+<meta name="DC.Title" content="In en om Java&#8217;s Paradijs">
+<meta name="DC.Date" content="#### 2006">
+<meta name="DC.Language" content="nl-1900"><style type="text/css">
+
+
+body
+{
+font: 100%/1.2em "Times New Roman", Times, serif;
+margin: 1.58em 16%;
+text-align: left;
+}
+
+.titlePage
+{
+border: #DDDDDD 2px solid;
+margin: 3em 0% 7em 0%;
+padding: 5em 10% 6em 10%;
+}
+
+h1.docTitle
+{
+font-size:1.6em;
+line-height:2em;
+}
+
+h2.byline
+{
+font-size:1.1em;
+font-weight:normal;
+line-height:1.44em;
+}
+
+span.docAuthor
+{
+font-size:1.2em;
+font-weight:bold;
+}
+
+h2.docImprint
+{
+font-size:1.2em;
+font-weight:normal;
+}
+
+.transcribernote
+{
+background-color:#DDE;
+border:black 1px dotted;
+color:#000;
+font-family:sans-serif;
+font-size:80%;
+margin:2em 5%;
+padding:1em;
+}
+
+.div0
+{
+padding-top: 5.6em;
+}
+
+.div1
+{
+padding-top: 4.8em;
+}
+
+.index
+{
+font-size: 80%;
+}
+
+.div2
+{
+padding-top: 3.6em;
+}
+
+.div3, .div4, .div5
+{
+padding-top: 2.4em;
+}
+
+.footnotes .body,
+.footnotes .div1
+{
+padding: 0;
+}
+
+h1, h2, h3, h4, h5, h6
+{
+clear: both;
+font-style: normal;
+text-transform: none;
+}
+
+h3
+{
+font-size:1.2em;
+line-height:1.2em;
+}
+
+h3.label
+{
+font-size:1em;
+line-height:1.2em;
+margin-bottom:0;
+}
+
+h4
+{
+font-size:1em;
+line-height:1.2em;
+}
+
+h4.lghead
+{
+margin-left:10%;
+margin-right:10%;
+}
+
+.alignleft
+{
+text-align:left;
+}
+
+.alignright
+{
+text-align:right;
+}
+
+.alignblock
+{
+text-align:justify;
+}
+
+p.poetry
+{
+margin:0 10% 1.58em;
+}
+
+p.line
+{
+margin:0 10%;
+}
+
+p.argument,p.note
+{
+font-size:0.9em;
+line-height:1.2em;
+text-indent:0;
+}
+
+p.argument
+{
+margin:1.58em 10%;
+}
+
+div.epigraph
+{
+font-size:0.9em;
+line-height:1.2em;
+margin:1.58em 20% 1.58em 0;
+}
+
+.floatLeft
+{
+float:left;
+margin:10px 10px 10px 0;
+}
+
+.floatRight
+{
+float:right;
+margin:10px 0 10px 10px;
+}
+
+p.figureHead
+{
+font-size:100%;
+text-align:center;
+}
+
+.figure p
+{
+font-size:80%;
+margin-top:0;
+text-align:center;
+}
+
+p.smallprint,li.smallprint
+{
+color:#666666;
+font-size:80%;
+}
+
+p.question
+{
+margin-bottom:0;
+text-align:left;
+}
+
+p.answer
+{
+margin-top:0;
+text-align:right;
+}
+
+p.explanation
+{
+font-size:smaller;
+margin-left:0.9em;
+margin-right:0.9em;
+}
+
+.leftnote
+{
+font-size:0.8em;
+height:0;
+left:1%;
+line-height:1.2em;
+position:absolute;
+text-indent:0;
+width:14%;
+}
+
+.pagenum
+{
+display:inline;
+font-size:70%;
+font-style:normal;
+margin:0;
+padding:0;
+position:absolute;
+right:1%;
+text-align:right;
+}
+
+a.noteref
+{
+font-size: 80%;
+text-decoration: none;
+vertical-align: 0.25em;
+}
+
+div.footnotes
+{
+margin-top: 1em;
+padding: 0;
+}
+
+hr.fnsep
+{
+margin-left: 0;
+margin-right: 0;
+text-align: left;
+width: 25%;
+}
+
+p.footnote
+{
+font-size: 80%;
+margin-bottom: 0.5em;
+margin-top: 0.5em;
+}
+
+p.footnote .label
+{
+float: left;
+text-align:left;
+width:2em;
+}
+
+.footnotes td, .footnotes th, .footnotes .tablecaption
+{
+font-size: 80%;
+}
+
+
+.poem
+{
+margin-left:5%;
+position:relative;
+text-align:left;
+width:90%;
+}
+
+.poem h4
+{
+font-weight:normal;
+margin-left:5em;
+text-decoration:underline;
+}
+
+.poem .linenum
+{
+color:#777;
+font-size:90%;
+left:-2.5em;
+margin:0;
+position:absolute;
+text-align:center;
+text-indent:0;
+top:auto;
+width:1.75em;
+}
+
+.versenum
+{
+font-weight:bold;
+}
+
+.footnotes .line
+{
+font-size:80%;
+margin:0 5%;
+}
+
+.poem .i0
+{
+display:block;
+margin-left:2em;
+}
+
+.poem .i1
+{
+display:block;
+margin-left:3em;
+}
+
+.poem .i2
+{
+display:block;
+margin-left:4em;
+}
+
+.poem .i3
+{
+display:block;
+margin-left:5em;
+}
+
+.poem .i4
+{
+display:block;
+margin-left:6em;
+}
+
+.poem .i5
+{
+display:block;
+margin-left:7em;
+}
+
+.poem .i6
+{
+display:block;
+margin-left:8em;
+}
+
+.poem .i7
+{
+display:block;
+margin-left:9em;
+}
+
+.poem .i8
+{
+display:block;
+margin-left:10em;
+}
+
+.poem .i9
+{
+display:block;
+margin-left:11em;
+}
+
+span.corr
+{
+border-bottom:1px dotted red;
+}
+
+span.abbr
+{
+border-bottom:1px dotted gray;
+}
+
+span.measure
+{
+border-bottom:1px dotted green;
+}
+
+.letterspaced
+{
+letter-spacing:0.2em;
+}
+
+.smallcaps
+{
+font-variant:small-caps;
+}
+
+hr
+{
+clear:both;
+height:1px;
+margin-left:auto;
+margin-right:auto;
+margin-top:1em;
+text-align:center;
+width:45%;
+}
+
+h2.docImprint,h1.docTitle,h2.byline,h2.docTitle,.aligncenter,div.figure
+{
+text-align:center;
+}
+
+h1,h2
+{
+font-size:1.44em;
+line-height:1.5em;
+}
+
+h1.label,h2.label
+{
+font-size:1.2em;
+line-height:1.2em;
+margin-bottom:0;
+}
+
+h5,h6
+{
+font-size:1em;
+font-style:italic;
+line-height:1em;
+}
+
+p,p.initial
+{
+text-indent:0;
+}
+
+.poem .stanza
+{
+padding: .5em 0% .5em 0%;
+}
+
+p.quote,div.blockquote,div.argument
+{
+font-size:0.9em;
+line-height:1.2em;
+margin:1.58em 5%;
+}
+
+.pagenum a, a.noteref:hover, a.hidden:hover, a.hidden
+{
+text-decoration:none;
+}
+
+
+
+
+
+body
+{
+background: #FFFFFF;
+font-family: "Times New Roman", Times, serif;
+}
+
+body, a.hidden
+{
+color: black;
+}
+
+h1, h2, h3, h4, h5, h6
+{
+color: #001FA4;
+font-family: Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif;
+}
+
+p.byline
+{
+font-style: italic;
+margin-bottom: 2em;
+}
+
+.figureHead, .noteref, span.leftnote, p.legend, .versenum
+{
+color: #001FA4;
+}
+
+.rightnote, .pagenum, .linenum, .pagenum a
+{
+color: #AAAAAA;
+}
+
+a.hidden:hover, a.noteref:hover
+{
+color: red;
+}
+
+
+</style></head>
+<body>
+
+
+<pre>
+
+The Project Gutenberg EBook of In en om Java's Paradijs, by A. Koorevaar
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+
+Title: In en om Java's Paradijs
+       De Aarde en haar Volken, 1907
+
+Author: A. Koorevaar
+
+Release Date: November 16, 2006 [EBook #19832]
+
+Language: Dutch
+
+Character set encoding: ISO-8859-1
+
+*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK IN EN OM JAVA'S PARADIJS ***
+
+
+
+
+Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
+Proofreading Team at http://www.pgdp.net/
+
+
+
+
+
+
+</pre>
+
+
+<div class="body"><a id="d0e65"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e65">385</a>]</span><div class="&#xA; div1">
+<h2>In en om Java&#8217;s Paradijs.</h2>
+<p class="byline">Door A. Koorevaar.</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-385.jpg" alt="Tosari in vogelvlucht." width="720" height="435"><p class="figureHead">Tosari in vogelvlucht.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p style="&#xA; background: url(images/iw1907-385.gif) no-repeat top left;&#xA; &#xA; padding-top: 55px;&#xA; "><span style="&#xA; float: left;&#xA; width: 95px;&#xA; height: 95px;&#xA; background: url(images/iw1907-385.gif) no-repeat;&#xA; &#xA; background-position: 0px -55px;&#xA; &#xA; text-align: right;&#xA; color: white;&#xA; ">W</span>ij wenschen in de herinnering van de vele Indische lezers die &#8220;De Aarde en haar Volken&#8221; ongetwijfeld telt, terug te roepen
+de gedachte aan Tosari en omstreken en den landgenoot in patria, nu het toerisme over de geheele wereld als het ware hand
+over hand toeneemt en ook de Nederlanders daarin niet achterblijven, een klein denkbeeld te geven van het wondervolle Tenggergebied,
+zoo rijk aan mysteries vooral voor hem, die eerbied heeft voor het grijs verleden van de zooeven genoemde streken en medevoelt
+de taal zonder woorden, die daar gesproken wordt door machtige bergen, die getuigen waren van het Hindoetijdvak, op Java een
+tijdvak, dat zich nog eeuwen lang aan ons zal blijven openbaren in tempels en andere overblijfselen van voortreffelijke bouwkunst,
+welke nog steeds de bewondering wekken van Insulindes bezoekers. Er schijnt zelfs, toen het grootste gedeelte van het eiland
+Java reeds geheel bekend was, toch nog lang een sluier <span class="corr" title="Bron: vau">van</span> geheimzinnigheid gehangen te hebben over het Tenggerland, een sluier, die uit den aard der zaak eveneens de bewoners er van
+bedekte.
+
+</p>
+<p>Althans in 1778 werd van uit Batavia aan den commandant van Pasoeroean de vraag gesteld, of het waar was, dat op het gebergte
+Bromo onlangs nog menschen aan de goden geofferd waren. En zelfs in het jaar 1860, in onze dagen dus, verzocht een doctor
+in den &#8220;Amsterdamschen Navorscher&#8221; ingelicht te worden omtrent het feit, of er op Java wezenlijk nog een gebergte met Pythagoristen
+bevolkt, gelegen was.
+
+</p>
+<p>De eerste kennis van het prachtland hebben wij te danken aan de Britten (1815).
+
+</p>
+<p>In 1806 wist men evenmin iets van een krater Bromo als van den algemeenen naam Tengger. Men had toen nog z&oacute;&oacute; weinig kennis
+van Oost-Java, dat in allen ernst beweerd werd, dat door een brandenden berg op Bali alle koffieboomen in Pasoeroean verzengd
+waren geworden.
+
+</p>
+<p>De Javasche courant van 1829 verhaalde ons het eerst iets over het meergenoemde gebied. De latere litteratuur is mager. De
+reizigers kwamen, zagen en gingen. Een koude neus was genoeg. En toch, als men van uit het sanatorium Tosari als een leeuwerik
+op een zode op uitkijk staat, dan ziet men van alle zijden een gebergte, waarvan elk deel zijn legende heeft, ruggen, ravijnen,
+bronnen, steenen en bosschen <a id="d0e89"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e89">386</a>]</span>en de dorpen zichtbaar naar alle windstreken zijn bewoond door het overschot van een stam, die drie eeuwen opwaarts tellen
+kan, 10 &agrave; 13 geslachten.
+
+</p>
+<p>Hoe men naar Tosari komt? Van Pasoeroean tot Poespo per as, dan te paard of in een tandoe (draagstoel) binnen eenige uren
+van de hitte in de kou, uit de dichte in de ijle luchtlagen.
+
+</p>
+<p>Vooraf een blik op de bewoners van die hooge oorden.
+
+</p>
+<p>Die zwart geblakerde gespierde kerels met vodden voor broek, specie van hoofddoek, met om zoo te zeggen kattenpooten en tijgerklauwen
+waarmede zij de steile hellingen opklimmen, onvermoeid, immer kakelzuchtig en vertellend op weg, die lieden dan zijn het eenig
+overgebleven gedeelte van de oorspronkelijke polynesische inheemsche bewoners van Oud-Java. Zij hebben een eigen tijdrekening,
+eigen namen voor dagen, weken, maanden en jaren, eigen goden, eigen woon- en bouworde, eigen zeden en gewoonten.
+
+</p>
+<p>De groote, onzichtbare wereldkracht, die zich openbaart in vuur en rookwolken opwellend uit het hart der aarde door den grooten
+krater van den Tengger, die kracht, dat vuur, die krater is Bromo, een voorstelling van de scheppende en vernielende kracht,
+Bromo en Siva.
+
+</p>
+<p>Dat machtige, onbegrijpelijke wezen, dat zich enkel openbaart door vuur en rook, wordt jaarlijks bevredigd door offeranden.
+
+
+</p>
+<p>Straks komen wij op de daaraan verbonden plechtigheid terug. De eerste lieden, door wie de Tengger ten minste eenigszins in
+exploitatie kwam, waren de commandanten van Pasoeroean. Kleine potentaatjes, wel nederig in titel en rang (vaandrig, luitenant),
+maar met meer gezag bekleed dan tegenwoordig de generaals.
+
+</p>
+<p>Reeds ruim een eeuw geleden schijnt een dier commandanten te hebben opgemerkt, dat de aardappelen, de uien, de kool en andere
+&#8220;vaderlandsche&#8221; groenten uitstekend gedijden in een klimaat op een hoogte van zes duizend voet.
+
+</p>
+<p>Men kan aannemen, dat de eerste kool- en andere moesgroententuinen daar zijn aangelegd tusschen de jaren 1743 en 1751, want
+in dien tijd begon men een dergelijken aanleg te Buitenzorg, Tjipanas en Soerakarta, in West- en Midden Java dus.
+
+</p>
+<p>De vaandrig Adriaan van Rijck deed het eerst in den Tengger een &#8220;berghuis&#8221; bouwen en stelde er een Europeeschen tuinier aan,
+namelijk een Duitscher, die koolzaad aan de bevolking uitreikte, om te zaaien, edoch de Tenggertaal nog niet verstond.
+
+</p>
+<p>Toen nu de bergmenschen wilden weten, wat er van het uitgereikte zaad zoude opkomen, verstond onze Schulze&#8212;het kan ook Herr
+Meijer geweest zijn&#8212;hem niet, en zich boos makende over hunne domheid, schold hij hen uit voor koebeest. En de Tenggerees,
+meenende dat dit de naam was van de plant, noemde sedert de kool koebis, zooals heden nog.
+
+</p>
+<p>De Commissaris-generaal Nederburgh met gevolg, in 1798 te Pasoeroean zijnde, wenschte ook de kooltuinen van Tengger te zien.
+
+
+</p>
+<p>Er werden toen verkenners uitgezonden, die evenwel den weg te gevaarlijk vonden, zoodat een bezoek achterwege bleef.
+
+</p>
+<p>In 1820 maakte de Resident van Besoeki<span class="corr" title="Bron: .">,</span> Van IJseldijk, een tocht naar de dessa (dorp) Ngadisari, midden in het Tenggergebergte gelegen, en de Gouverneur-Generaal
+van der Capellen besteeg de Noordzijde van het hoogland in 1822 en beklom den Bromo.
+
+</p>
+<p>Sedert 1825 is de passage van en naar den krater zeer algemeen geworden. Wat vroeger een geduchte onderneming scheen, werd
+later een gewone zaak, weinig vermeldingswaardig althans, beschouwd uit het oogpunt van te overwinnen moeilijkheden.
+
+</p>
+<p>Sinds tal van jaren is de naam van den Tengger onafscheidelijk verbonden aan het aldaar gelegen Sanatorium Tosari, een inrichting
+die, destijds klein opgezet, langzamerhand de uitbreiding kreeg welke het gezondheidsoord thans maakt tot een verblijf, dat
+met glans de vergelijking doorstaan kan met zusterinstellingen in de tropische landen, getuige de lofspraak van de talrijke
+vreemdelingen uit alle landen der wereld, die deze kolonie bezoeken en steeds vol geestdrift over haar spreken.
+
+</p>
+<p>Laten wij, alvorens het Sanatorium nader te bezien, een en ander vertellen van de reis daarheen en deze aanvangen te Pasoeroean
+aan het station der Staatsspoorwegen Dit is van uit Soerabaia reeds om negen uur in den ochtend per sneltrein te bereiken.
+De agent van het etablissement is steeds aan het station aanwezig en zorgt geheel kosteloos voor goede karretjes met flinke
+bespanning.
+
+</p>
+<p>Van af eerstgenoemde plaats tot Poespo, het 2500 voet hoog gelegen acclimatisatie-station van Tosari, gaat de reis geheel
+per as en biedt, ten minste tot Passerpan, alwaar men bij den agent van het Sanatorium van karretjes verwisselt, voor iemand
+eenigszins op Java bekend, zeer weinig mooie natuurgezichten aan.
+
+</p>
+<p>Anders wordt het evenwel, als een drietal stevige bergpaardjes, voor het voertuig gespannen, den reiziger in matigen draf
+langs een zwaar stijgenden weg naar boven trekken.
+
+</p>
+<p>Al nader en nader komt het hooge land, en steeds duidelijker doemen voor het oog op de verschillende bergruggen, hier en daar
+scherpgerand, soms roodachtig van kleur; de opklimmende bergweg slingert zich door dessa&#8217;s, waar de woningen der Inlanders
+reeds een anderen bouwtrant vertoonen dan in de vlakte&#8212;veel minder open, om meer tegen de koude beschut te zijn; en na een
+rit van ruim twee uren is Poespo bereikt.
+
+</p>
+<p>Reeds op weg daarheen kan men van tijd tot tijd, wanneer het uitzicht niet belemmerd wordt door hooge bamboegewassen, een
+blik slaan op de vlakte van Pasoeroean en Bangil, die schijnt weg te zinken naarmate men stijgt. Uit deze vlakte, waarin de
+uitgestrekte met suikerriet beplante velden, naar gelang van den ouderdom van het gewas, genuanceerde plekken vormen die door
+meer of mindere belichting zich duidelijk afteekenen, ziet men telkens als slanke witte zuilen de hooge schoorsteenen van
+de suikerondernemingen oprijzen naar mate de zon de nevelen optrekt; ziet men eindelijk de glinsterende zee, omzoomd door
+het schuim der branding.
+
+</p>
+<p>Te <span class="corr" title="Bron: Poespa">Poespo</span> gebruiken de gasten in den regel de lunch die er uitstekend is ingericht. Van daar uit <a id="d0e139"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e139">387</a>]</span>is de weg door het oerbosch gekapt, en kronkelt zigzagsgewijze naar boven.
+
+</p>
+<p>De reis moet nu te paard vervolgd worden, of wel per tandoe (draagstoel).
+
+</p>
+<p>Het landschap wordt grootscher. Wel is waar is het pad, dooreen genomen, aan beide zijden zwaar begroeid, maar hier en daar
+bij een open plek kunnen wij een blik slaan in de diepe ravijnen, die als het ware tegen ons aandonkeren, zwijgend en somber.
+
+
+</p>
+<p>Er gaat een geheimzinnige bekoring uit van het woud, een bekoring, waaraan men zich niet kan onttrekken. In verschillende
+toonaarden hoort men de bergstroomen, die klaterend van de rotsen komen; en het ruischen der tjemaraboomen (Indische dennen),
+paart zich aan het geluid van den specht, die hier veelvuldig voorkomt.
+
+</p>
+<p>En aldoor klautert het stevige bergpaardje voort, met rustige zekerheid immer hooger en hooger.
+
+</p>
+<p>De berglucht heeft op uw aangezicht een scherp prikkelenden invloed, die het vel doet barsten en aan het uiterste puntje van
+uw neus een kalkoenachtig aanzien geeft.
+
+</p>
+<p>Ge voelt u opgewekt en krijgt zelfs neiging een gesprek aan te knoopen met den Tenggerees, die u begeleidt en kalm achter
+uw paard aanstapt.
+
+</p>
+<p>De natuur, nog altijd tropisch natuurlijk, wordt gaandeweg veel minder specifiek Indisch.
+
+</p>
+<p>Hooger en hooger klimt ge, tot het snuiven van het paard wijst op vermoeidheid en de geleider het beest plotseling bij den
+teugel vattend, u verzoekt om af te stijgen, ten einde het dier op adem te laten komen. Een goede gelegenheid om even een
+blik achterwaarts te werpen. Veel is echter van den afgelegden weg niet te zien, verloren als deze ligt in de ravijnen, waar
+wij langs reden.
+
+</p>
+<p>Maar daar v&oacute;&oacute;r ons, van tijd tot tijd zich verliezend in de vale wolkenmassa, die tegen de bergwanden blijft hangen en dieper
+in de afgronden zinkt, zoodat de zon niet meer bij machte is daarin door te dringen en ze op te lossen, daar v&oacute;&oacute;r ons strekt
+zich het bergpad uit in grillige lijnen, omzoomd door slanke boomvarens, bepareld met dauwdruppels, en wordt het geboomte
+ijler, de vegetatie minder krachtig doch daarentegen fijner dan in de vlakte. Het groen is frisscher en komt levendiger uit
+tegen den blauwen hemel, die boven ons koepelt en aan den horizon samensmelt met de bergtoppen, die met donkergroen fluweel
+behangen lijken.
+
+</p>
+<p>Nu maar weer te paard gestegen. Een rit van een groot half uur nog brengt u, door de kampong van dien naam, tot voor het sanatorium
+Tosari, dat wij dus van uit Poespo in ongeveer twee uren bereiken. Wij zijn thans op zes duizend voet boven de oppervlakte
+der zee, en zullen, alvorens de omgeving nader te beschrijven, eerst nog in het kort spreken over vervlogen tijden, over den
+Tengger van weleer.
+
+</p>
+<p>Betrekkelijk lang geleden schijnt men reeds tot de wetenschap te zijn geraakt, dat het droge, versterkende klimaat aldaar
+te verkiezen was boven elk ander verblijf op Java, en reeds in 1840 verleende de van gouvernementswege in de dessa Ngadisari
+gebouwde pasangrahan (primitief logement voor inspecteerende en doortrekkende ambtenaren) gastvrijheid aan lieden, die daar
+herstel van gezondheid zochten. Geriefelijk schijnt evenwel het berghotel niet ingericht te zijn geweest.
+
+</p>
+<p>Een bezoeker in 1844 schrijft onder meer: &#8220;Ik vond het er tochtig en berookt, en de bouworde liet voor lui uit de vlakte ten
+minste tamelijk veel te wenschen over, van wege de luchtigheid.&#8221; Ook de voeding daar schijnt onvoldoende geweest te zijn.
+Alleen op zon- en feestdagen een ei; water, eerste soort, plenty.
+
+</p>
+<p>In 1861 was de hotelhouder een oud militair, die uit vrees voor paardrijden zes en dertig palen te voet kwam loopen (ongeveer
+12 uur gaans). Hij verkocht bier en jenever, maar geen wijn of port, want zulke &#8220;fijne kost&#8221; was te duur, en wat logeergasten
+betreft liep het niet druk.
+
+</p>
+<p>&#8217;s Mans uitwendig gevoel ging van lekker koud tot stekelig warm; met &#8220;geleerdheid&#8221; hield hij zich niet op, want toen men hem
+naar een thermometer vroeg, wist hij niet of dit een dier of een plant was. Hij droeg een bril van wege &#8220;de ziltigheid van
+de lucht&#8221;.
+
+</p>
+<p>De gastvrijheid schijnt er met de jaren niet veel beter op te zijn geworden. Een log&eacute; schreef daaromtrent in Maart 1871: &#8220;Ik
+ben tien dagen te Ngadisari geweest als in arrest. Tien dagen lang regen. Voor geen geld, voor geen bidden is hier iets te
+krijgen. Ik ben half doodgevroren en uitgehongerd naar beneden gevlucht.&#8221;
+
+</p>
+<p>Wel zijn de tijden in den Tengger veranderd!
+
+</p>
+<p>Thans is daar verrezen een complex van gebouwen, hoog opgetrokken van hout, te zamen vormend het Sanatorium Tosari, en bestaande
+uit villa&#8217;s voorzien van ruime, goed geventileerde kamers, met groote voor- en achtergalerij en serres, uitzicht gevend op
+de schoonste gedeelten van het gebergte, beschut gelegen te midden van fraai aangelegd wandelterrein en europeesche bloemenpracht.
+
+
+</p>
+<p>Recreatie-, biljart-, lees- en eetzalen zijn keurig in orde, men is in de gelegenheid op daarvoor ingerichte terreinen tennis
+en croquet te spelen; kegel- en schietbaan voldoen aan de strengste eischen, de tafel is overvloedig en goed verzorgd. Zeer
+terecht geeft men hier boven niet de bekende Indische rijsttafel, maar laat de gasten smullen van de versche aardappelen en
+groenten, op eigen terrein verbouwd. Het is er in &eacute;&eacute;n woord up-to-date; daarvoor zorgt de geneesheer-directeur Dr. H. J. van
+Barmen &#8217;t Loo, arts, die er steeds op uit is, zijn log&eacute;&#8217;s in ieder opzicht tegemoet te komen.
+
+</p>
+<p>En die taak is niet gemakkelijk, nu ook hier te lande het europeesche leven hand over hand toeneemt, de behoeften dagelijks
+grooter worden, de snelle gemeenschap met het moederland meer dan vroeger toeristen aanbrengt, die vergelijkingen maken met
+zusterinstellingen in niet tropische landen en daarbij vergeten de betrekkelijk geringe middelen, die hier ten dienste staan.
+De bekende professor Dr. Robert Koch stelde te Tosari een wetenschappelijk malaria-onderzoek in en vond het klimaat hoogst
+aanbevelenswaardig, absoluut vrij van malaria.
+
+</p>
+<p>Pr&eacute;venir vaut mieux que gu&eacute;rir. Niet alleen zieke personen vertoeven daar, maar sinds jaren is het <a id="d0e183"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e183">388</a>]</span>als het ware mode geworden, geregeld naar Tosari te trekken, en vele families uit de vlakte behooren er in de warme maanden
+Augustus, September, October tot de vaste gasten; het hoofd van het gezin komt, als zijn werkkring zulks toelaat, van tijd
+tot tijd eens over; menigeen doet er nieuw levensbloed op voor den zwaren arbeid die hem beneden wacht. Doordat Tosari telefonisch
+verbonden is met Pasoeroean&#8212;Soerabaia is trouwens van daar in een paar uren per spoor te bereiken&#8212;kunnen handelslui ook hier
+geregeld in verbinding blijven met hunne zaken.
+
+</p>
+<p>Onder de vorstelijke personen, die Tosari met een bezoek vereerden, noemen wij in de eerste plaats Prins Hendrik der Nederlanden,
+toen hij in 1837 met de <i>Bellona</i> in deze gewesten kwam.
+
+</p>
+<p>Ook de koning van Siam, Prins Lodewijk van Savoye, hertog der Abruzzen, dezelfde die onlangs den Ruwenzori, besteeg, de Prins
+van Reus, kleinzoon van wijlen Prinses Sophia der Nederlanden, Kroonprins Ruprecht van Beieren, vertoefden er dagen lang,
+om de goddelijke omstreken te leeren kennen. En welk persoon van gewicht, zoowel in het particuliere als in het ambtelijke,
+kent niet Java&#8217;s Paradijs uit eigen aanschouwing?
+
+</p>
+<p>Hier schreef Couperus zijn &#8220;Stille Kracht&#8221;, Borel &#8220;Een Droom&#8221;, hier hield de Minister van Sport uit patria, de heer C. A.
+A. Dudok de Wit, ambtshalve een inspectie over de geheele inrichting en sprak er onomwonden zijn volle tevredenheid over uit.
+
+
+</p>
+<p>Onder den indruk van de machtige natuur schijnen hier zelfs deftige lieden uit hun plooi te komen, te oordeelen naar de indrukken,
+gedurende hun verblijf in het etablissement vastgelegd in een register.
+
+</p>
+<p>Een bekend hoofdofficier, een vechtsabel, laat zich daarin uit als volgt: &#8220;Een best bivak.&#8221; Een collega van de Marine hoopt
+er eenmaal &#8220;voor goed zijn anker te laten vallen&#8221;, een rechterlijk ambtenaar oordeelt: &#8220;Oost-West, thuis best. Tosari thuis,&#8221;
+en een grijs koopvaardijkapitein, die kort en bondig neerschrijft: &#8220;Alles in orde (R.)&#8221; wekt, wat zijn letterkundige ontwikkeling
+betreft, de geestdrift op van een aantal adelborsten, die onder &#8217;s mans gekrabbel met groote letters neerschrijven: &#8220;Drie
+hoera&#8217;s voor de R.&#8221;
+
+</p>
+<p>De humor ontbreekt er dus ook niet. Jammer is het zeer zeker, dat, nu men hier te lande zoo in het teeken van bezuiniging
+staat, de regeering er toe overging om de geldelijke subsidie in te trekken, die sinds jaren aan het Sanatorium werd verleend
+in verband met de plaatsen, die er moesten worden opengehouden voor zieke ambtenaren eerste klasse en officieren.
+
+</p>
+<p>Was evenwel het toekennen van subsidies aan sanatoria, vroeg &#8220;De Locomotief&#8221;, wel een geldelijk offer, dat de regeering plengde
+ten behoeve van hare dienaren? Wij zijn in staat om een recent geval mede te deelen, waaruit blijkt dat het geld, aan bovenbedoelde
+subsidies besteed, zijn rente wel opbracht.
+
+</p>
+<p>De heer X, ambtenaar lijdende aan een tropische leverkwaal, verzocht, toen de behandelende geneesheer evacuatie naar Holland
+noodig achtte, een proef te nemen met Tosari, omdat het hem geldelijk niet gelegen kwam met buitenlandsch verlof te gaan.
+
+
+</p>
+<p>De <span class="corr" title="Bron: patient">pati&euml;nt</span> herstelde, dank zij het uitnemende klimaat, gelijk in 90 procent van deze ziektegevallen te Tosari behandeld, plaats vond.
+
+
+</p>
+<p>Evacuatie naar Europa werd dus voorkomen, en dit herstel bespaarde aan den lande ruim negen duizend twee honderd gulden (passage
+heen en terug naar Holland, benevens verlofstractement), ongeveer het bedrag dat door de regeering aan subsidie voor alle
+ambtenaren gedurende een geheel jaar aan genoemd herstellingsoord werd verleend.
+</p>
+<hr><p>
+
+</p>
+<p>Bezien wij thans de omgeving van het Sanatorium eens meer van nabij, om tevens op te gaan naar den ouden Bromo, Tosari&#8217;s wachter.
+</p>
+
+
+
+<div class="body">
+<div class="div1">
+<h2 align="center">Het Sanatorium Tosari en zijn omgeving.</h2>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-389-1.jpg" alt="1. Dessa Tosari." width="457" height="323"><p class="figureHead">1. Dessa Tosari.</p>
+</div><p>
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-389-2.jpg" alt="2. Villa van het Sanatorium." width="452" height="321"><p class="figureHead">2. Villa van het Sanatorium.</p>
+</div><p>
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-389-3.jpg" alt="3. Oud-Tosari." width="456" height="324"><p class="figureHead">3. Oud-Tosari.</p>
+</div><p>
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-389-4.jpg" alt="4. De hoofdstraat van Tosari." width="454" height="324"><p class="figureHead">4. De hoofdstraat van Tosari.</p>
+</div><p>
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-389-5.jpg" alt="5. Eetzaal van het Sanatorium." width="455" height="311"><p class="figureHead">5. Eetzaal van het Sanatorium.</p>
+</div><p>
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-389-6.jpg" alt="6. Recreatiezaal van het Sanatorium." width="456" height="313"><p class="figureHead">6. Recreatiezaal van het Sanatorium.</p>
+</div><p>
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-389-7.jpg" alt="7. Grot bij Podokojo." width="453" height="324"><p class="figureHead">7. Grot bij Podokojo.</p>
+</div><p>
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-389-8.jpg" alt="8. De Zandzee met Smeroe-Batok en Bromo." width="455" height="324"><p class="figureHead">8. De Zandzee met Smeroe-Batok en Bromo.</p>
+</div><p>
+</p>
+</div>
+</div>
+
+
+
+<p>Het is laat geworden gisteren avond. Bouwmeester met zijn wakker troepje voerde in de recreatiezaal &#8220;Voerman Henschel&#8221; op,
+en na afloop van de voorstelling is menigeen onder het genot van een glas wijn nog wat blijven napraten.
+
+</p>
+<p>Om vijf uur in den ochtend zouden de paarden voorkomen.
+
+</p>
+<p>Doel van den tocht: Zandzee, met Bromo.
+
+</p>
+<p>Daar recht vooruit slingert het pad langs ravijnen en berghellingen tot op den eigenlijken bergkam, die hier ruim zes duizend
+voet hoog is. Zie thans ver voor u uit in de diepte, als de morgennevelen genoegzame vensters in het hemelsch gordijn openlaten.
+
+
+</p>
+<p>Wat ge dan ziet? Een lappendeken van groen, geel, met een floers, een waas bedekt; bovenaan een horizontaal vlak, van links
+naar rechts helder schitterend, soms zwarte of witte stipjes. D&aacute;&aacute;rboven een ongelijke horizontale streep, naar boven weder
+een helderen rand.
+
+</p>
+<p>Die heldere, horizontale baan is de zee, die ongelijke horizontale streep is Madoera, het eiland waar ge over heen ziet.
+
+</p>
+<p>Die zigzagsgewijze grauwe baan links, aan de linkerzijde van Madoera, is de hoek van Grissee, en daarboven ziet ge flauw drie
+trapsgewijze, lange horizontale banen aaneen. Dat zijn de zoogenaamde doodkisten, aldus genoemd omdat die drie platte lange
+kalkheuvels er op gelijken. Daar ziet ge over geheel het &#8220;suikerparadijs&#8221; van Soerabaia, Bangil en Pasoeroean heen. En het
+koffieparadijs? Dat is achter u gelegen.
+
+</p>
+<p>Daar ziet ge nu een gebied, waar twee millioen menschen leven, werken en zwoegen voor handel en nijverheid, millioenen schats
+produceeren, een land waar vrede en welvaart heerscht door arbeid.
+
+</p>
+<p>We gaan verder oostwaarts op, eerst een tijd lang over den hoogen noordelijken bergwand, langs een pad van zand, door den
+Bromo tot hierheen uitgeworpen op zes &agrave; acht palen afstand.
+
+</p>
+<p>Rondom u in alle geulen en hoeken, langs alle hellingen, op alle ruggen, houden zich onzichtbare wezens op, die u begluren,
+begeleiden en bespieden.
+
+</p>
+<p>Vrees evenwel niet! De geleider, Tenggerees, is de ware gids op dit pad, de vertrouweling der goden. Zie hem gedurig rondom
+zich heen kijken. Dit is de gewoonte der bergbewoners. Zijn er meerderen bijeen, gewis kakelen ze den ganschen weg over. Ge
+gelooft niet aan de onzichtbare wezens? Welaan, gelooft ge dan aan de u omgevende lucht, die in het benedenland zes en dertig
+duizend ponden zwaar op uw lichaam drukt, zonder dat ge iets voelt of ziet, en die hier in de hoogte aanmerkelijk lichter
+maar <a id="d0e283"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e283">390</a>]</span>ook onzichtbaar is. Dat is ook een onzichtbaar wezen, en ge gelooft er aan, omdat de wetenschap het leert.
+
+</p>
+<p>Sta een oogenblik stil, zoo mogelijk alleen, op een rustig plekje. Hoort ge dat geruisch? Lispelend, glijdend, strijkend,
+als een zijden gewaad over een marmeren vloer, als het gemurmel van een verwijderd beekje. De taal der luchtgoden! Daar hoort
+ge op eens een uitbarstend geloei, als van een kudde vee in de verre weide, een gebrul met rollende tonen, gesis en gekraak,
+gefluit en dan weer een rollenden donder. Ge staat stil, ziet rondom u, niets dan ruggen en kruinen met gras en struikgewas.
+Wat was dat, man? Bromo-koelo, noehoen!
+
+</p>
+<p>Hoort ge! de goden zijn te gast in den grooten kelder, die verre, diep onder ons gelegen, reikt tot in het hart der aarde.
+Zoo wij nu straks den Lamongan in het oosten, den Smeroe in het zuiden zien, zullen zij waarschijnlijk niet rooken.
+
+</p>
+<p>De goden bezoeken hunne zetels bij beurten, liggen bij beurten rondom een disch aan; bij beurten rooken de hooge schoorsteenen.
+
+
+</p>
+<p>Eindelijk zien wij vooruit, in den wit-grauwen bergwand, een uitgekapte poort; opening, waardoor men naar het daarbuiten gelegene
+kan zien.
+
+</p>
+<p>Men blikt in een oneindige diepte, op een warrelende, schitterend witte dampmassa, een gezicht, dat het gemoed beklemt tot
+hartkloppens toe.
+
+</p>
+<p>Wij staan aan den Moenggal, 7574 voet boven de zee. Treft men het juist dat over de breede diepte wolkenmassa&#8217;s hangen, dan
+gevoelt ge u verlegen en eenigszins bevreesd om in de schijnbaar eindelooze diepte af te dalen langs een zigzagpad, dat in
+den bergwand uitgehouwen en over een afstand van wellicht niet meer dan honderd voet zeven honderd en veertig voet daalt als
+de wenteltrap in een toren.
+
+</p>
+<p>De Moenggalpas is een uitkapping in den kraterrand aan de noordwest-zijde, een bergportaal van het groote paleis der Tenggergoden.
+Doe als de u begeleidende Tenggerees. Leg een paar duiten in een der gaten, breng dus uwe offerande aan den alhier geposteerden
+onzichtbaren portier, en ge kunt welgemoed verder gaan, al kunt ge geen twintig voet diepte, geen tien schreden naar beneden
+vooruit zien door het schitterend, warrelend ijle wolkenfloers.
+
+</p>
+<p>De goden hebben hunne gordijnen dicht geschoven totdat de hemelgeesten ze omhoog zullen trekken.
+
+</p>
+<p>Doch bezoekt ge, van Tosari uit, in de maanden Juni tot Augustus dit portaal van den Bromo, ga dan om half negen &#8217;s morgens
+op weg. Dan komt ge ongeveer half elf aan den Moenggalpas, vindt het zwerk weinig in wolken gehuld en aanschouwt er de volle
+heldere hemel van het bergland.
+
+</p>
+<p>Zie voor u neder in de diepte. Ge staat bij de planken hut, daar geplaatst door het Sanatorium. Daar beneden is een vale,
+grijze, schijnbaar doorploegde vlakte, doodsch, naakt, kaal.
+
+</p>
+<p>Noch vogel, noch insect, noch vlinder, noch mensch, noch dier ziet ge ergens. Zeldzaam dwalen verwilderde paarden in dit kraterdal.
+Zoo ze er zijn, als ge op den kraterwand bij Moenggal staat, gewis zoudt ge ze voor mieren aanzien, want afstand en hoogte
+zijn groot.
+
+</p>
+<p>Wij dalen langzaam neder in de kratervlakte, meer dan twintig duizend voet breed of ruim een uur gaans, tamelijk waterpas
+en alles zandbodem. Klompen, schijnbaar van steen en lava, verkoolde poreuze massa&#8217;s als uit steenovens, wijzen den weg en
+zijn de levenlooze begeleiders op ons pad door de Zandzee.
+
+</p>
+<p>Daar v&oacute;&oacute;r ons rijst somber en dreigend de Bromo, die tot zevenhonderd voet boven de zandvlakte zich verheft, &eacute;&eacute;n aschhoop
+zonder een enkel grasscheutje of sprietje. Een deel van zijn noordoostelijken voet hangt samen met den Batok, dat broodsuikervormig
+geribt bergje, 926 voet hoog en waarvan de smaragdgroene voet verdwijnt in den vaalgrijzen bodem. De sedert lang uitgedoofde
+en de nog werkende krater willen nog niet van elkander scheiden, houden elkander vast aan de zoomen van hun kleed.
+
+</p>
+<p>Maar dat kleed is bij den Batok groen als fluweel, door den verren afstand van de tjemaraboomen; bij den Bromo is het een
+treurig woest, doodsch, naakt en kaal gewaad.
+
+</p>
+<p>En als dan de Bromo in werking is, dan ziet men vuur en rook en vlammen en warrelende kolommen opstijgen uit den vuurmuil
+van vijftien honderd voet diameter; men ziet de schijnbaar als vuurvonken opgeworpen lavabrokken in bogen neervallen; men
+hoort het geraas en gerommel opkomen uit de diepten van het hart der aarde en de omgeving sidderen onder de machtige mokerslagen
+van den god Vulcaan, die met zijn trawanten daar den vuurhaard stookt.
+
+</p>
+<p>Doorleef het nog eens in uwe herinnering, gij die het ook gevoeld en ondervonden hebt; mededeeling door woorden aan anderen
+is ondoenlijk.
+
+</p>
+<p>Een koude wind komt opzetten, de wolken van Tosari hullen alles in een sluier, geheimzinnig en zwaar: langzaam verlaten wij
+de plek, waar de natuur haar wonderen wrocht. De Bromo is reeds onzichtbaar, de doodsche vlakte ligt daar vaalgrauw in indrukwekkende
+majesteit, en in galop voeren de paarden ons door de Zandzee wederom den Moenggalpas op en terug naar het Sanatorium.
+
+</p>
+<p>Daar liggen de golvende bergkammen en de ravijnen, daar blinken de prachtige dessa&#8217;s en in de verte schemert de vlakte en
+de zee. En ziet! rijst daar niet in het allerverste Westen aan den lichten horizon Ardjoeno&#8217;s goddelijk lichaam in maagdelijk
+blauw omhoog, met een blinkende glorie van witte, pure wolken om zijn statig hoofd?<a id="d0e321src" href="#d0e321" class="noteref">1</a>
+
+</p>
+<p>Heerscht in gewone tijden een doodsche stilte in en om de Zandzee, anders is het wanneer het Bromo-offerfeest zal worden gevierd.
+
+
+</p>
+<p>Op de nauwe bergpaden, die naar den Moenggalpas voeren, verdringt zich dan de bont uitgedoste bevolking, gedeeltelijk gezeten
+op stevige bergpaardjes met rinkelende bellen behangen, op weg naar den ouden Wachter.
+
+</p>
+<p>Reeds dagen te voren verzamelen zich de Tengger-bewoners in de Zandzee en slaan daar een tijdelijke woning op, zoodat die
+zandvlakte een kermisplaats zonder tenten gelijkt. Bij het ochtendgloren wordt dan de aschkegel bestegen door duizenden lieden,
+voorafgegaan door priesters, dragende offers bestaande uit rijst, klappers en pisang.
+
+</p>
+<p>Ten opzichte van het brengen van levende offers <a id="d0e332"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e332">391</a>]</span>zijn de tijden veel veranderd. In de 18<sup>e</sup> eeuw werd eenmaal per jaar een jonge maagd, bij het bergfeest, in den krater geworpen. Later, instede van de maagd, een stokoude
+vrouw reeds met &eacute;&eacute;n voet in het graf. Eindelijk werden, en maar gelukkig, dieren in plaats van menschen geofferd, en ook deze
+hoe langer hoe minder groot en kostbaar. Van een koe kwam men tot een kip. Schrijver dezes woonde het bij, dat men zelfs den
+kratergeest de kip niet meer gunde; althans het beest werd, zorgvuldig aan een touwtje gebonden, neergelaten en haastig weer
+opgehaald uit den vuurmuil.
+
+</p>
+<p>Andere tijden, andere zeden!
+</p>
+<hr><p>
+
+</p>
+<p>Schier onhoorbaar is de stilte van den nacht gekomen over het wondervolle Tenggerland. In de helder verlichte zalen van het
+Sanatorium vermaakt men zich met spel en opgewekt discours, en naar buiten getreden, werpen wij een blik in de richting van
+het lage land in de vlakte, zes duizend voet beneden ons.
+
+</p>
+<p>Als een reusachtig mysterie donkert de omgeving tegen ons aan, diep en zwaar. Hier en daar blinken lichten op uit de velden;
+&eacute;&eacute;n plek komt helder uit, vermoedelijk een boschbrand. Daar in de verte wordt van tijd tot tijd zichtbaar het vuur van Zwaantjes-droogte,
+een lichttoren van de vierde orde.
+
+</p>
+<p>Als een reusachtig oog blikt <span class="corr" title="Bron: lichthet">het licht</span> over het water. Het schijnt ook opwaarts te zien, als een symbool van hoop en vertrouwen.
+
+</p>
+<p>Men voelt zich hier verheven boven het klein gedoe der wereld, zwoegende beneden ons; de bergen stemmen tot weemoed en ernst,
+maken den mensch beter, geschikter om te volvoeren de plichten, die hem opgelegd zijn, de plichten waaraan wij ons niet kunnen
+onttrekken zonder te kort te schieten in &#8217;t geen wij der gemeenschap verschuldigd zijn.
+
+
+</p>
+<p class="alignright"><i>Blitar</i>, 1907.
+
+
+
+
+</p>
+<div class="footnotes">
+<hr class="fnsep">
+<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e321" href="#d0e321src" class="noteref">1</a></span> Borel, &#8220;Een Droom.&#8221;
+</p>
+</div>
+</div>
+<div class="&#xA; div1">
+<h2>Uitstapje naar Kopenhagen.</h2>
+<p>Wie de deensche hoofdstad gaat bezoeken, richte het z&oacute;&oacute; in, dat hij bij nacht of ten minste bij avond de haven binnenvaart,
+want al is de ligging van Kopenhagen uit een schoonheidsoogpunt te vergelijken met die van Napels, Lissabon, Stockholm en
+Konstantinopel en dus ook bij dag interessant en mooi, de nachtelijke binnenvaart is onvergetelijk. De door de zee omspoelde
+stad heeft v&oacute;&oacute;r alles het karakter van een vesting, maar van een moderne vesting, welker wallen ver buiten liggen in de zee
+als schier onneembare forten, in een krans den Sond omgevend en dien naar het Zuiden en Oosten beschuttend.
+
+</p>
+<p>De binnenkomende stoomboot gaat er tusschen door, en van alle forten ziet men in het nachtelijke duister de schijnwerpers
+stralen, zoodat door fonkelende stralenbundels ge&euml;ffend, de weg open ligt door de tallooze voor anker liggende schepen, de
+werven en de dag en nacht werkende baggermachines. De haven getuigt van een druk handelsleven. De oude vesting Driekronen,
+op welker wallen de kanonnen staan als wachters der stad, is de grens tusschen de buiten- en de binnenhaven. In de eerste
+gaan de schepen voor anker, die de Oostzeehavens bezoeken, in de laatste liggen de toeristenschepen, de pleiziervaartuigen
+en de kleine vaartuigen, door het land in het Westen en door een eiland in het Oosten voor wind en golfslag beschut.
+
+</p>
+<p>De zee is de toonaangeefster in het kopenhaagsche leven. Slechts in een zeestad vindt men zulke kolossale handelshuizen als
+hier in het centrum der stad; slechts daar komt zulk een overvloed van producten der zee ter markt en is zoo&#8217;n levendigheid
+op de kanalen en in de grachten. Op de groote verkeerswegen, die van het station uit naar alle richtingen loopen is het een
+woeligheid zonder weerga, vooral op de zoogenaamde Str&ouml;get, een reeks van straten met aangrenzende pleinen, waar het kopenhaagsche
+leven zich concentreert.
+
+</p>
+<p>De straten zijn niet breed en vertoonen moderne hooge huizen, terwijl vooral aan de mooie pleinen gebouwen uit vroegere eeuwen
+staan. Naast den stroom van voetgangers, die deze Frederiksgade, Bredgade en de andere straten, die de Str&ouml;get vormen, vult,
+ziet men alle soorten van voertuigen, cabs, met en zonder taxameter, hooge trams met twee &eacute;tages, omnibussen, landauers en
+een massa fietsen, welk vervoermiddel bijna nergens zoo algemeen is als in Kopenhagen. Het drukste punt is de Kongens Nytorv
+of Konings Nieuwmarkt en verder is ook de Amagertorv zeer levendig en overal zijn aan de straten en op de pleinen de caf&eacute;&#8217;s
+in de open lucht.
+
+</p>
+<p>Bij de Amagermarkt verrijst de ru&iuml;ne van het Christiansborger slot, dat in 1884 een prooi der vlammen werd en niet weer werd
+opgebouwd. Het is een stuk deensche geschiedenis, want Christiansborg is het oude deensche koningsslot en de door het vuur
+geblakerde muren omsloten eens een der schoonste kasteelen van Europa. Thans is de Amalienborg, in hollandsche renaissance
+opgetrokken, zetel van de koninklijke familie. Het plein is van een uiterst deftig en oud aanzien met de vier in gelijken
+stijl gebouwde paleizen en daartegenover de Frederikskerk met zijn goudgestreepten koepel. Wat een onderscheid met de Kongens
+Nytorv, waar alles modern is, hotels, winkels en caf&eacute;&#8217;s.
+
+</p>
+<p>Maar die tegenstelling treft telkens in Kopenhagen tusschen oude cultuur en moderne stroomingen. Eerbiedig is de hulde, die
+in het Thorwaldsenmuseum aan den grooten beeldhouwer is gebracht en niets kan soberder en tegelijk indrukwekkender wezen dan
+het eenvoudige graf op een plaats binnen de muren van het gebouw, waar geen steen en geen opschrift van hem getuigt, maar
+waar hij rust te midden van de marmeren bewijzen zijner grootheid.
+
+</p>
+<p>En hoezeer is de omgeving van Kopenhagen met natuurschoon gezegend! Dichtbij de stad parken en lanen; in het Oosten het park
+van het Rosenberger slot in engelschen stijl met het standbeeld van den grooten sprookjesdichter Hans Andersen en in het Westen
+de Frederiksborgallee met haar honderdjarige boomen. Die omgeving van Frederiksborg met het park is voor de Kopenhagers wat
+de Champs Elys&eacute;es voor de Parijzenaars, de Prater voor de Weeners <a id="d0e373"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e373">392</a>]</span>en de Tiergarten voor de Berlijners is. Maar er is hier een concurrent, dat is Tivoli, het wereldberoemde Tivoli, een volmaakter
+Dresdener Vogelwiese en Berlijnsche Hasenheide, waar acrobaten en dierentemmers en goochelaars en pantomimes, vroolijke muziek
+oostersche bazars en wat niet al, avond aan avond de scharen amuseeren, vooral de vreemdelingen, waar Kopenhagen in den zomer
+van krioelt.
+
+</p>
+<p>En dan is er de Sond, dat paradijs der Denen. Men wordt er aan Hamlet herinnerd, en in het park van Marienlyst wordt u zijn
+graf vertoond. Maar dat is sage, en er zijn herinneringen aan het echte verleden. Helsing&ouml;r, thans een klein, stil plaatsje
+met zindelijke straten, was eenmaal, toen de beide oevers van den Sond nog aan Denemarken behoorden en het slot Kronborg als
+een wachtpost voor het rijk en de Oostzee lag, een veelbegeerde stad, waar het volkerenverkeer levendig was. Nu glijden de
+schepen, die door den Sond varen, lans Kronsborg en Helsing&ouml;r en zien langs de kust van Seeland villa&#8217;s en landhuizen in lange
+rijen, en stadjes en dorpen liggen tegen een achtergrond van groote bosschen.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-392.jpg" alt="De Beurs te Kopenhagen." width="604" height="418"><p class="figureHead">De Beurs te Kopenhagen.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Bij Rungsted heeft men slechts over den weg te gaan, om in het mooiste beukenwoud te komen, waarna de villa&#8217;s zich weer aaneensluiten
+tot de stad Vedback.
+
+</p>
+<p>De strandweg van Skadsborg naar Kopenhagen gelijkt een straat van villa&#8217;s; kleine, sierlijke landhuisjes ziet men er naast
+prachtige kasteelen en hier en daar nog een eenvoudige vischershut. Om alles is geslagen de heerlijke band van bosch en zee
+en lachende tuinen. Hoog boven de vele concurrenten ligt Klampenborg, het bekende zeebad, waar de h&ocirc;tels tusschen palmen staan
+en men broeikassen en terrassen ziet op de hoogte.
+
+</p>
+<p>Mijlen ver strekt zich achter de bebouwde strook de Dierentuin uit als een schitterend mooi park in de schilderachtige omgeving
+van Denemarkens hoofdstad.
+
+</p>
+<p>Tivoli heeft in de eerste week van October zijn automobielententoonstelling gehad. Het automobilisme heeft in het laatste
+jaar groote vorderingen in Kopenhagen gemaakt, ofschoon de ligging der stad niet juist bevorderlijk is voor de ontwikkeling
+der tuftufsport. Toch snorren thans veel prachtige wagens door de stad.
+
+</p>
+<p>De weinige motordroschke&#8217;s die het vorige jaar reden, en van een voorhistorisch model waren, zijn verdrongen door een groot
+getal kostelijk er uitziende, splinternieuwe opvolgers, waaraan niets lachwekkends is dan de bestuurder op den bok, in zijn
+oude koetsierspak met den witten hoogen hoed op; en het is ook maar alleen &#8217;s mans kleedij, want hij verstaat zijn werk reeds
+uitstekend.
+
+</p>
+<p>De tegenzin, die hier als overal bij de menschen en vooral bij de paarden bestond, is bij beide reeds lang vervangen door
+een redelijker beschouwing, en men heeft zich met het nieuwe vehikel verzoend.
+
+</p>
+<p>Maar &eacute;&eacute;n ding is jammer. Met al te groote gestrengheid handhaaft de Deensche justitie bepalingen, die een ernstige belemmering
+zijn voor het automobilisme op het eiland Seeland. <span class="corr" title="Bron: Strantvejen">Strandvejen</span>, de weg van Kopenhagen naar Klampenborg langs den Sond, een der meest geliefde wegen, de toegang tot de schoonste deelen
+van het eiland, en de weg naar de badplaatsen langs de kust, is voor de auto&#8217;s verboden. Het is er dikwijls druk, en de weg
+is niet breed, maar het is er niet zoo druk en zoo smal dat het verbod er door verklaard wordt. Dit verbod is te gekker, als
+men weet, dat in de zeer smalle, geasfalteerde stratenreeks van het raadhuisplein naar het Nytorv, het bij den Kopenhagenaar
+sedert eeuwen geliefde &#8220;str&ouml;get&#8221;, autoverkeer wel toegelaten is. En toch is het er in de middaguren zoo druk dat men moeite
+heeft er te voet vooruit te komen. Maar door die menschenmenigte tuffen automobielen, men begrijpt niet hoe, en doen niemand
+kwaad; wielrijden is er echter verboden, en daar ook alleen in de heele stad.
+
+</p>
+<p>Deze tegenstelling is wel zonderling, en de politie-directeur van Kopenhagen, die vroeger een streng heer was tegenover auto&#8217;s,
+heeft zich dan ook met een uitvoerig gemotiveerd verzoek tot den minister gewend, om het verbod, wat het Kopenhaagsche gedeelte
+van Strandvejen aangaat, op te heffen. Hij wees daarbij op het onbillijke, om zonder voldoenden grond de zoover weg wonende
+en talrijke bewoners van dat stadsdeel te beletten de autodroschkes te gebruiken, en hun huizen onbereikbaar te maken voor
+de motorvrachtwagens, die hier hoe langer hoe meer in gebruik komen. Maar de minister heeft zonder opgaaf van redenen geantwoord,
+dat hij geen reden had om hierin verandering te brengen.
+
+</p>
+<p>Of het gemeentebestuur erin zal slagen, ten slotte een middel te vinden tot openstelling van dien weg voor auto&#8217;s?
+
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/o1907-392.gif" alt="Ornament." width="304" height="16"></div><p>
+
+
+</p>
+</div>
+</div>
+
+
+
+
+
+
+
+<pre>
+
+
+
+
+
+End of Project Gutenberg's In en om Java's Paradijs, by A. Koorevaar
+
+*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK IN EN OM JAVA'S PARADIJS ***
+
+***** This file should be named 19832-h.htm or 19832-h.zip *****
+This and all associated files of various formats will be found in:
+        http://www.gutenberg.org/1/9/8/3/19832/
+
+Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
+Proofreading Team at http://www.pgdp.net/
+
+
+Updated editions will replace the previous one--the old editions
+will be renamed.
+
+Creating the works from public domain print editions means that no
+one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
+(and you!) can copy and distribute it in the United States without
+permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
+set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
+copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
+protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
+Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
+charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
+do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
+rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
+such as creation of derivative works, reports, performances and
+research.  They may be modified and printed and given away--you may do
+practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
+subject to the trademark license, especially commercial
+redistribution.
+
+
+
+*** START: FULL LICENSE ***
+
+THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
+PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
+
+To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
+distribution of electronic works, by using or distributing this work
+(or any other work associated in any way with the phrase "Project
+Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
+Gutenberg-tm License (available with this file or online at
+http://gutenberg.org/license).
+
+
+Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
+electronic works
+
+1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
+electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
+and accept all the terms of this license and intellectual property
+(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
+the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
+all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
+If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
+Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
+terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
+entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
+
+1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
+used on or associated in any way with an electronic work by people who
+agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
+things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
+even without complying with the full terms of this agreement.  See
+paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
+Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
+and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
+works.  See paragraph 1.E below.
+
+1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
+or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
+Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
+collection are in the public domain in the United States.  If an
+individual work is in the public domain in the United States and you are
+located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
+copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
+works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
+are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
+Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
+freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
+this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
+the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
+keeping this work in the same format with its attached full Project
+Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
+
+1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
+what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
+a constant state of change.  If you are outside the United States, check
+the laws of your country in addition to the terms of this agreement
+before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
+creating derivative works based on this work or any other Project
+Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
+the copyright status of any work in any country outside the United
+States.
+
+1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
+
+1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
+access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
+whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
+phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
+Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
+copied or distributed:
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
+from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
+posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
+and distributed to anyone in the United States without paying any fees
+or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
+with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
+work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
+through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
+Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
+1.E.9.
+
+1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
+with the permission of the copyright holder, your use and distribution
+must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
+terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
+to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
+permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
+
+1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
+License terms from this work, or any files containing a part of this
+work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
+
+1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
+electronic work, or any part of this electronic work, without
+prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
+active links or immediate access to the full terms of the Project
+Gutenberg-tm License.
+
+1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
+compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
+word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
+distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
+"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
+posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
+you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
+copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
+request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
+form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
+License as specified in paragraph 1.E.1.
+
+1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
+performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
+unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
+
+1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
+access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
+that
+
+- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
+     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
+     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
+     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
+     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
+     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
+     must be paid within 60 days following each date on which you
+     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
+     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
+     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
+     address specified in Section 4, "Information about donations to
+     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
+
+- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
+     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
+     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
+     License.  You must require such a user to return or
+     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
+     and discontinue all use of and all access to other copies of
+     Project Gutenberg-tm works.
+
+- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
+     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
+     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
+     of receipt of the work.
+
+- You comply with all other terms of this agreement for free
+     distribution of Project Gutenberg-tm works.
+
+1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
+electronic work or group of works on different terms than are set
+forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
+both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
+Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
+Foundation as set forth in Section 3 below.
+
+1.F.
+
+1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
+effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
+public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
+collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
+works, and the medium on which they may be stored, may contain
+"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
+corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
+property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
+computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
+your equipment.
+
+1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
+of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
+Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
+Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
+liability to you for damages, costs and expenses, including legal
+fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
+LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
+PROVIDED IN PARAGRAPH F3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
+TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
+LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
+INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
+DAMAGE.
+
+1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
+defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
+receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
+written explanation to the person you received the work from.  If you
+received the work on a physical medium, you must return the medium with
+your written explanation.  The person or entity that provided you with
+the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
+refund.  If you received the work electronically, the person or entity
+providing it to you may choose to give you a second opportunity to
+receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
+is also defective, you may demand a refund in writing without further
+opportunities to fix the problem.
+
+1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
+in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
+WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
+WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
+
+1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
+warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
+If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
+law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
+interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
+the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
+provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
+
+1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
+trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
+providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
+with this agreement, and any volunteers associated with the production,
+promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
+harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
+that arise directly or indirectly from any of the following which you do
+or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
+work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
+Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
+
+
+Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
+
+Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
+electronic works in formats readable by the widest variety of computers
+including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
+because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
+people in all walks of life.
+
+Volunteers and financial support to provide volunteers with the
+assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
+goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
+remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
+and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
+To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
+and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
+and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.
+
+
+Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
+Foundation
+
+The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
+501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
+state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
+Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
+number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
+http://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
+permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
+
+The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
+Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
+throughout numerous locations.  Its business office is located at
+809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
+business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
+information can be found at the Foundation's web site and official
+page at http://pglaf.org
+
+For additional contact information:
+     Dr. Gregory B. Newby
+     Chief Executive and Director
+     gbnewby@pglaf.org
+
+
+Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation
+
+Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
+spread public support and donations to carry out its mission of
+increasing the number of public domain and licensed works that can be
+freely distributed in machine readable form accessible by the widest
+array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
+($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
+status with the IRS.
+
+The Foundation is committed to complying with the laws regulating
+charities and charitable donations in all 50 states of the United
+States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
+considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
+with these requirements.  We do not solicit donations in locations
+where we have not received written confirmation of compliance.  To
+SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
+particular state visit http://pglaf.org
+
+While we cannot and do not solicit contributions from states where we
+have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
+against accepting unsolicited donations from donors in such states who
+approach us with offers to donate.
+
+International donations are gratefully accepted, but we cannot make
+any statements concerning tax treatment of donations received from
+outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.
+
+Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
+methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
+ways including checks, online payments and credit card donations.
+To donate, please visit: http://pglaf.org/donate
+
+
+Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
+works.
+
+Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm
+concept of a library of electronic works that could be freely shared
+with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
+Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
+
+
+Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
+editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
+unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
+keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
+
+
+Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
+
+     http://www.gutenberg.org
+
+This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
+including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
+Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
+subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
+
+
+</pre>
+
+</body>
+</html>
diff --git a/19832-h/images/iw1907-385.gif b/19832-h/images/iw1907-385.gif
new file mode 100644
index 0000000..d25ceb1
--- /dev/null
+++ b/19832-h/images/iw1907-385.gif
diff --git a/19832-h/images/o1907-392.gif b/19832-h/images/o1907-392.gif
new file mode 100644
index 0000000..9153ff8
--- /dev/null
+++ b/19832-h/images/o1907-392.gif
diff --git a/19832-h/images/p1907-385.jpg b/19832-h/images/p1907-385.jpg
new file mode 100644
index 0000000..c9117b7
--- /dev/null
+++ b/19832-h/images/p1907-385.jpg
diff --git a/19832-h/images/p1907-389-1.jpg b/19832-h/images/p1907-389-1.jpg
new file mode 100644
index 0000000..787fa24
--- /dev/null
+++ b/19832-h/images/p1907-389-1.jpg
diff --git a/19832-h/images/p1907-389-2.jpg b/19832-h/images/p1907-389-2.jpg
new file mode 100644
index 0000000..d8f9e5c
--- /dev/null
+++ b/19832-h/images/p1907-389-2.jpg
diff --git a/19832-h/images/p1907-389-3.jpg b/19832-h/images/p1907-389-3.jpg
new file mode 100644
index 0000000..c911cc7
--- /dev/null
+++ b/19832-h/images/p1907-389-3.jpg
diff --git a/19832-h/images/p1907-389-4.jpg b/19832-h/images/p1907-389-4.jpg
new file mode 100644
index 0000000..0a5745e
--- /dev/null
+++ b/19832-h/images/p1907-389-4.jpg
diff --git a/19832-h/images/p1907-389-5.jpg b/19832-h/images/p1907-389-5.jpg
new file mode 100644
index 0000000..67ca380
--- /dev/null
+++ b/19832-h/images/p1907-389-5.jpg
diff --git a/19832-h/images/p1907-389-6.jpg b/19832-h/images/p1907-389-6.jpg
new file mode 100644
index 0000000..c43248f
--- /dev/null
+++ b/19832-h/images/p1907-389-6.jpg
diff --git a/19832-h/images/p1907-389-7.jpg b/19832-h/images/p1907-389-7.jpg
new file mode 100644
index 0000000..0d95d5f
--- /dev/null
+++ b/19832-h/images/p1907-389-7.jpg
diff --git a/19832-h/images/p1907-389-8.jpg b/19832-h/images/p1907-389-8.jpg
new file mode 100644
index 0000000..44b57dc
--- /dev/null
+++ b/19832-h/images/p1907-389-8.jpg
diff --git a/19832-h/images/p1907-392.jpg b/19832-h/images/p1907-392.jpg
new file mode 100644
index 0000000..2e71504
--- /dev/null
+++ b/19832-h/images/p1907-392.jpg
diff --git a/LICENSE.txt b/LICENSE.txt
new file mode 100644
index 0000000..6312041
--- /dev/null
+++ b/LICENSE.txt
@@ -0,0 +1,11 @@
+This eBook, including all associated images, markup, improvements,
+metadata, and any other content or labor, has been confirmed to be
+in the PUBLIC DOMAIN IN THE UNITED STATES.
+
+Procedures for determining public domain status are described in
+the "Copyright How-To" at https://www.gutenberg.org.
+
+No investigation has been made concerning possible copyrights in
+jurisdictions other than the United States. Anyone seeking to utilize
+this eBook outside of the United States should confirm copyright
+status under the laws that apply to them.
diff --git a/README.md b/README.md
new file mode 100644
index 0000000..4c5fc77
--- /dev/null
+++ b/README.md
@@ -0,0 +1,2 @@
+Project Gutenberg (https://www.gutenberg.org) public repository for
+eBook #19832 (https://www.gutenberg.org/ebooks/19832)