7 files changed, 5814 insertions, 0 deletions
diff --git a/.gitattributes b/.gitattributes
new file mode 100644
index 0000000..6833f05
--- /dev/null
+++ b/.gitattributes
@@ -0,0 +1,3 @@
+* text=auto
+*.txt text
+*.md text
diff --git a/8119-0.txt b/8119-0.txt
new file mode 100644
index 0000000..7e9636b
--- /dev/null
+++ b/8119-0.txt
@@ -0,0 +1,2936 @@
+The Project Gutenberg EBook of Sklepy cynamonowe, by Bruno Schulz
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most
+other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
+whatsoever.  You may copy it, give it away or re-use it under the terms of
+the Project Gutenberg License included with this eBook or online at
+www.gutenberg.org.  If you are not located in the United States, you'll have
+to check the laws of the country where you are located before using this ebook.
+
+Title: Sklepy cynamonowe
+
+Author: Bruno Schulz
+
+Posting Date: September 16, 2014 [EBook #8119]
+Release Date: May, 2005
+First Posted: June 16, 2003
+
+Last Updated: November 20, 2017
+
+Language: Polish
+
+Character set encoding: UTF-8
+
+*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK SKLEPY CYNAMONOWE ***
+
+
+
+
+Produced by Pawel Sobkowiak and Polska Biblioteka Internetowa
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+BRUNO SCHULZ SKLEPY CYNAMONOWE
+
+
+Spis tresci:
+
+SIERPIEŃ  NAWIEDZENIE PTAKI MANEKINY  TRAKTAT O MANEKINACH ALBO WTÓRA
+KSIĘGA RODZAJU  TRAKTAT O MANEKINACH Ciąg dalszy  TRAKTAT O MANEKINACH
+Dokończenie  NEMROD  PAN  PAN KAROL  SKLEPY CYNAMONOWE   ULICA KROKODYLI
+KARAKONY  WICHURA  NOC WIELKIEGO SEZONU
+
+
+
+
+                                      SIERPIEŃ
+
+                                            1
+
+ W lipcu ojciec mój wyjeżdżał do wód i zostawiał mnie z matką i
+starszym bratem na pastwę białych od żaru i oszołamiających dni letnich.
+Wertowaliśmy, odurzeni światłem, w tej wielkiej księdze wakacji, której
+wszystkie karty pałały od blasku i miały na dnie słodki do omdlenia
+miąższ złotych gruszek. Adela wracała w świetliste poranki, jak Pomona z
+ognia dnia rozżagwionego, wysypując z koszyka barwną urodę słońca - 
+lśniące, pełne wody pod przejrzystą skórką czereśnie, tajemnicze, czarne
+wiśnie, których woń przekraczała to, co ziszczało się w smaku; morele, w
+których miąższu złotym był rdzeń długich popołudni; a obok tej czystej
+poezji owoców wyładowywała nabrzmiałe siłą i pożywnością płaty mięsa z
+klawiaturą żeber cielęcych, wodorosty jarzyn, niby zabite głowonogi i
+meduzy - surowy materiał obiadu o smaku jeszcze nie uformowanym i
+jałowym, wegetatywne i telluryczne ingrediencje obiadu o zapachu dzikim
+i polnym. Przez ciemne mieszkanie na pierwszym piętrze kamienicy w rynku
+przechodziło co dzień na wskroś całe wielkie lato: cisza drgających
+słojów powietrznych, kwadraty blasku śniące żarliwy swój sen na
+podłodze; melodia katarynki, dobyta z najgłębszej złotej żyły dnia; dwa,
+trzy takty refrenu, granego gdzie na fortepianie, wciąż na nowo,
+mdlejące w słońcu na białych trotuarach, zagubione w ogniu dnia
+głębokiego. Po sprzątaniu Adela zapuszczała cień na pokoje, zasuwając
+płócienne story. Wtedy barwy schodziły o oktawę głębiej, pokój napełniał
+się cieniem, jakby pogrążony w światło głębi morskiej, jeszcze mętniej
+odbity w zielonych zwierciadłach, a cały upał dnia oddychał na storach,
+lekko falujących od marzeń południowej godziny. W sobotnie popołudnia
+wychodziłem z matką na spacer. Z półmroku sieni wstępowało się od razu w
+słoneczną kąpiel dnia. Przechodnie, brodząc w złocie, mieli oczy
+zmrużone od żaru, jakby zalepione miodem, a podciągnięta górna warga
+odsłaniała im dziąsła i zęby. I wszyscy brodzący w tym dniu złocistym
+mieli ów grymas skwaru, jak gdyby słońce nałożyło swym wyznawcom jedną i
+tę samą maskę - złotą maskę bractwa słonecznego; i wszyscy, którzy szli
+dziś ulicami, spotykali się, mijali, starcy i młodzi, dzieci i kobiety,
+pozdrawiali się w przejściu tą maską, namalowaną grubą, złotą farbą na
+twarzy, szczerzyli do siebie ten grymas bakchiczny - barbarzyńską maskę
+kultu pogańskiego. Rynek był pusty i żółty od żaru, wymieciony z kurzu
+gorącymi wiatrami, jak biblijna pustynia. Cierniste akacje, wyrosłe z
+pustki żółtego placu, kipiały nad nim jasnym listowiem, bukietami
+szlachetnie uczłonkowanych filigranów zielonych, jak drzewa na starych
+gobelinach. Zdawało się, że te drzewa afektują wicher, wzburzając
+teatralnie swe korony, ażeby w patetycznych przegięciach ukazać
+wytworność wachlarzy listnych o srebrzystym podbrzuszu, jak futra
+szlachetnych lisic. Stare domy, polerowane wiatrami wielu dni, zabawiały
+się refleksami wielkiej atmosfery, echami, wspomnieniami barw,
+rozproszonymi w głębi kolorowej pogody. Zdawało się, że całe generacje
+dni letnich (jak cierpliwi sztukatorzy, obijający stare fasady z pleśni
+tynku) obtłukiwały kłamliwą glazurę, wydobywając z dnia na dzień
+wyraźniej prawdziwe oblicze domów, fizjonomię losu i życia, które
+formowało je od wewnątrz. Teraz okna, oślepione blaskiem pustego placu,
+spały; balkony wyznawały niebu swą pustkę; otwarte sienie pachniały
+chłodem i winem. Kupka obdartusów, ocalała w kącie rynku przed płomienną
+miotłą upału, oblegała kawałek muru, doświadczając go wciąż na nowo
+rzutami guzików i monet, jak gdyby z horoskopu tych metalowych krążków
+odczytać można było prawdziwą tajemnicę muru, porysowanego hieroglifami
+rys i pęknięć. Zresztą rynek był pusty. Oczekiwało się, że przed tę sień
+sklepioną z beczkami winiarza podjedzie w cieniu chwiejących się akacyj
+osiołek Samarytanina, prowadzony za uzdę, a dwóch pachołków zwlecze
+troskliwie chorego męża z rozpalonego siodła, ażeby go po chłodnych
+schodach wnieść ostrożnie na pachnące szabasem piętro. Tak wędrowaliśmy
+z matką przez dwie słoneczne strony rynku, wodząc nasze załamane cienie
+po wszystkich domach, jak po klawiszach. Kwadraty bruku mijały powoli
+pod naszymi miękkimi i płaskimi krokami - jedne bladoróżowe jak skóra
+ludzka, inne złote i sine, wszystkie płaskie, ciepłe, aksamitne na
+słońcu, jak jakie twarze słoneczne, zadeptane stopami aż do niepoznaki,
+do błogiej nicości. Aż wreszcie na rogu ulicy Stryjskiej weszliśmy w
+cień apteki. Wielka bania z sokiem malinowym w szerokim oknie aptecznym
+symbolizowała chłód balsamów, którym każde cierpienie mogło się tam
+ukoić. I po paru jeszcze domach ulica nie mogła już utrzymać nadal
+decorum miasta, jak chłop, który wracając do wsi rodzimej, rozdziewa się
+po drodze z miejskiej swej elegancji, zamieniając się powoli, w miarę
+zbliżania do wsi, w obdartusa wiejskiego. Przedmiejskie domki tonęły
+wraz z oknami, zapadnięte w bujnym i zagmatwanym kwitnieniu małych
+ogródków. Zapomniane przez wielki dzień, pleniły się bujnie i cicho
+wszelkie ziela, kwiaty i chwasty, rade z tej pauzy, którą prześnić mogły
+za marginesem czasu, na rubieżach nieskończonego dnia. Ogromny
+słonecznik, wydźwignięty na potężnej łodydze i chory na elephantiasis,
+czekał w żółtej żałobie ostatnich, smutnych dni żywota, uginając się pod
+przerostem potwornej korpulencji. Ale naiwne przedmiejskie dzwonki i
+perkalikowe, niewybredne kwiatuszki stały bezradne w swych
+nakrochmalonych, różowych i białych koszulkach, bez zrozumienia dla
+wielkiej tragedii słonecznika.
+
+                                          2 
+
+Splątany gąszcz traw, chwastów, zielska i bodiaków buzuje w ogniu
+popołudnia. Huczy rojowiskiem much popołudniowa drzemka ogrodu. Złote
+ciernisko krzyczy w słońcu, jak ruda szarańcza; w rzęsistym deszczu
+ognia wrzeszczą świerszcze; strąki nasion eksplodują cicho, jak koniki
+polne. A ku parkanowi kożuch traw podnosi się wypukłym garbem-pagórem,
+jak gdyby ogród obrócił się we śnie na drugą stronę i grube jego,
+chłopskie bary oddychają ciszą ziemi. Na tych barach ogrodu niechlujna,
+babska bujność sierpnia wyolbrzymiała w głuche zapadliska ogromnych
+łopuchów, rozpanoszyła się płatami włochatych blach listnych, wybujałymi
+ozorami mięsistej zieleni. Tam te wyłupiaste pałuby łopuchów wybałuszyły
+się jak babska szeroko rozsiadłe, na wpół pożarte przez własne oszalałe
+spódnice. Tam sprzedawał ogród za darmo najtańsze krupy dzikiego bzu,
+śmierdzącą mydłem, grubą kaszę babek, dziką okowitę mięty i wszelką
+najgorszą tandetę sierpniową. Ale po drugiej stronie parkanu, za tym
+matecznikiem lata, w którym rozrosła się głupota zidiociałych chwastów,
+było śmietnisko zarosłe dziko bodiakiem. Nikt nie wiedział, że tam
+właśnie odprawiał sierpień tego lata swoją wielką pogańską orgię. Na tym
+śmietnisku, oparte o parkan i zarośnięte dzikim bzem, stało łóżko
+skretyniałej dziewczyny Tłui. Tak nazywaliśmy ją wszyscy. Na kupie
+śmieci i odpadków, starych garnków, pantofli, rumowiska i gruzu stało
+zielono pomalowane łóżko, podparte zamiast brakującej nogi dwiema
+starymi cegłami. Powietrze nad tym rumowiskiem, zdziczałe od żaru, cięte
+błyskawicami lśniących much końskich, rozwścieczonych słońcem,
+trzeszczało jak od nie widzianych grzechotek, podniecając do szału.
+Tłuja siedzi przykucnięta wród żółtej pościeli i szmat. Wielka jej
+głowa jeży się wiechciem czarnych włosów. Twarz jej jest kurczliwa jak
+miech harmonii. Co chwila grymas płaczu składa tę harmonię w tysiąc
+poprzecznych fałd, a zdziwienie rozciąga ją z powrotem, wygładza fałdy,
+odsłania szparki drobnych oczu i wilgotne dziąsła z żółtymi zębami pod
+ryjowatą, mięsistą wargą. Mijają godziny pełne żaru i nudy, podczas
+których Tłuja gaworzy półgłosem, drzemie, zrzędzi z cicha i chrząka.
+Muchy obsiadają nieruchomą gęstym rojem. Ale z nagła ta cała kupa
+brudnych gałganów, szmat i strzępów zaczyna poruszać się, jakby ożywiona
+chrobotem lęgnących się w niej szczurów. Muchy budzą się spłoszone i
+podnoszą wielkim, huczącym rojem, pełnym wciekłego bzykania, błysków i
+migotań. I podczas gdy gałgany zsypują się na ziemię i rozbiegają po
+śmietnisku jak spłoszone szczury, wygrzebuje się z nich, odwija zwolna
+jądro, wyłuszcza się rdzeń śmietniska: na wpół naga i ciemna kretynka
+dźwiga się powoli i staje, podobna do bożka pogańskiego, na krótkich
+dziecinnych nóżkach, a z napęczniałej napływem złości szyi, z
+poczerwieniałej, ciemniejącej od gniewu twarzy, na której jak malowidła
+barbarzyńskie wykwitają arabeski nabrzmiałych żył, wyrywa się wrzask
+zwierzęcy, wrzask chrapliwy, dobyty ze wszystkich bronchij i piszczałek
+tej półzwierzęcej-półboskiej piersi. Bodiaki, spalone słońcem, krzyczą,
+łopuchy puchną i pysznią się bezwstydnym mięsem, chwasty ślinią się
+błyszczącym jadem, a kretynka, ochrypła od krzyku, w konwulsji dzikiej
+uderza mięsistym łonem z wściekłą zapalczywością w pień bzu dzikiego,
+który skrzypi cicho pod natarczywością tej rozpustnej chuci, zaklinany
+całym tym nędzarskim chórem do wynaturzonej, pogańskiej płodności. Matka
+Tłui wynajmuje się gospodyniom do szorowania podłóg. Jest to mała, żółta
+jak szafran kobieta i szafranem zaprawia też podłogi, jodłowe stoły,
+ławy i szlabany, które w izbach ubogich ludzi zmywa. Raz zaprowadziła
+mnie Adela do domu tej starej Maryki. Była wczesna poranna godzina,
+weszliśmy do małej izby niebiesko bielonej, z ubitą polepą glinianą na
+podłodze, na której leżało wczesne słońce, jaskrawożółte w tej ciszy
+porannej, odmierzanej przeraźliwym szczękiem chłopskiego zegara na
+ścianie. W skrzyni na słomie leżała głupia Maryka, blada jak opłatek i
+cicha jak rękawiczka, z której wysunęła się dłoń. I jakby korzystając z
+jej snu, gadała cisza, żółta, jaskrawa, zła cisza, monologowała, kłóciła
+się, wygadywała głośno i ordynarnie swój maniacki monolog. Czas Maryki
+- czas więziony w jej duszy, wystąpił z niej straszliwie rzeczywisty i
+szedł samopas przez izbę, hałaśliwy, huczący, piekielny, rosnący w
+jaskrawym milczeniu poranka z głośnego młyna-zegara, jak zła mąka, sypka
+mąka, głupia mąka wariatów.
+
+                                                3
+
+ W jednym z tych domków, otoczonym sztachetami brązowej barwy, tonącym
+w bujnej zieleni ogródka, mieszkała ciotka Agata. Wchodząc do niej,
+mijaliśmy w ogrodzie kolorowe szklane kule, tkwiące na tyczkach, różowe,
+zielone i fioletowe, w których zaklęte były całe świetlane i jasne
+światy, jak te idealne i szczęśliwe obrazy zamknięte w niedościgłej
+doskonałości baniek mydlanych. W półciemnej sieni ze starymi
+oleodrukami, pożartymi przez pleśń i oślepłymi od starości,
+odnajdowaliśmy znany nam zapach. W tej zaufanej starej woni mieściło się
+w dziwnie prostej syntezie życie tych ludzi, alembik rasy, gatunek krwi
+i sekret ich losu, zawarty niedostrzegalnie w codziennym mijaniu ich
+własnego, odrębnego czasu. Stare, mądre drzwi, których ciemne
+westchnienia wpuszczały i wypuszczały tych ludzi, milczący świadkowie
+wchodzenia i wychodzenia matki, córek i synów-otworzyły się bezgłośnie
+jak odrzwia szafy i weszliśmy w ich życie. Siedzieli jakby w cieniu
+swego losu i nie bronili się - w pierwszych niezręcznych gestach
+wydali nam swoją tajemnicę. Czyż nie byliśmy krwią i losem spokrewnieni z
+nimi? Pokój był ciemny i aksamitny od granatowych obić ze złotym
+deseniem, lecz echo dnia płomiennego drgało i tutaj jeszcze mosiądzem na
+ramach obrazów, na klamkach i listwach złotych, choć przepuszczone przez
+gęstą zieleń ogrodu. Spod ściany podniosła się ciotka Agata, wielka i
+bujna, o mięsie okrągłym i białym, centkowanym rudą rdzą piegów.
+Przysiedliśmy się do nich, jakby na brzeg ich losu, zawstydzeni trochę
+tą bezbronnością, z jaką wydali się nam bez zastrzeżeń, i piliśmy wodę z
+sokiem różanym, napój przedziwny, w którym znalazłem jakby najgłębszą
+esencję tej upalnej soboty. Ciotka narzekała. Był to zasadniczy ton jej
+rozmów, głos tego mięsa białego i płodnego, bujającego już jakby poza
+granicami osoby, zaledwie luźnie utrzymywanej w skupieniu, w więzach
+formy indywidualnej, i nawet w tym skupieniu już zwielokrotnionej,
+gotowej rozpaść się, rozgałęzić, rozsypać w rodzinę. Była to płodność
+niemal samoródcza, kobiecość pozbawiona hamulców i chorobliwie wybujała.
+Zdawało się, że sam aromat męskości, zapach dymu tytoniowego, dowcip
+kawalerski mógł dać impuls tej zaognionej kobiecości do rozpustnego
+dzieworództwa. I właściwie wszystkie jej skargi na męża, na służbę, jej
+troski o dzieci były tylko kapryszeniem i dąsaniem się nie zaspokojonej
+płodności, dalszym ciągiem tej opryskliwej, gniewnej i płaczliwej
+kokieterii, którą nadaremnie doświadczała męża. Wuj Marek, mały,
+zgarbiony, o twarzy wyjałowionej z płci, siedział w swym szarym
+bankructwie, pogodzony z losem, w cieniu bezgranicznej pogardy, w którym
+zdawał się wypoczywać. W jego szarych oczach tlił się daleki żar ogrodu,
+rozpięty w oknie. Czasem próbował słabym ruchem robić jakie
+zastrzeżenia, stawiać opór, ale fala samowystarczalnej kobiecości
+odrzucała na bok ten gest bez znaczenia, przechodziła triumfalnie mimo
+niego, zalewała szerokim swym strumieniem słabe podrygi męskości. Było
+coś tragicznego w tej płodności niechlujnej i nieumiarkowanej, była
+nędza kreatury walczącej na granicy nicości i śmierci, był jakiś heroizm
+kobiecości triumfującej urodzajnością nawet nad kalectwem natury, nad
+insuficjencją mężczyzny. Ale potomstwo ukazywało rację tej paniki
+macierzyńskiej, tego szału rodzenia, który wyczerpywał się w płodach
+nieudanych, w efemerycznej generacji fantomów bez krwi i twarzy. Weszła
+Łucja, średnia, z głową nazbyt rozkwitłą i dojrzałą na dziecięcym i
+pulchnym ciele o mięsie białym i delikatnym. Podała mi rączkę lalkowatą,
+jakby dopiero pączkującą, i zakwitła od razu całą twarzą, jak piwonia
+przelewająca się pełnią różową. Nieszczęśliwa z powodu swych rumieńców,
+które bezwstydnie mówiły o sekretach menstruacji, przymykała oczy i
+płoniła się jeszcze bardziej pod dotknięciem najobojętniejszego pytania,
+gdyż każde zawierało tajną aluzję do jej nadwrażliwego panieństwa. Emil,
+najstarszy z kuzynów, z jasnoblond wąsem, z twarzą, z której życie zmyło
+jakby wszelki wyraz, spacerował tam i z powrotem po pokoju, z rękami w
+kieszeniach fałdzistych spodni. Jego strój elegancki i drogocenny nosił
+piętno egzotycznych krajów, z których powrócił. Jego twarz, zwiędła i
+zmętniała, zdawała się z dnia na dzień zapominać o sobie, stawać się
+białą pustą ścianą z bladą siecią żyłek, w których jak linie na zatartej
+mapie plątały się gasnące wspomnienia tego burzliwego i zmarnowanego
+życia. Był mistrzem sztuk karcianych, palił długie, szlachetne fajki i
+pachniał dziwnie zapachem dalekich krajów. Z wzrokiem wędrującym po
+dawnych wspomnieniach opowiadał dziwne anegdoty, które w pewnym punkcie
+urywały się nagle, rozprzęgały i rozwiewały w nicość. Wodziłem za nim
+tęsknym wzrokiem, pragnąc, by zwrócił na mnie uwagę i wybawił mnie z
+udręki nudów. I w samej rzeczy zdawało mi się, że mrugnął na mnie
+oczyma, wychodząc do drugiego pokoju. Podążyłem za nim. Siedział nisko
+na małej kozetce, z kolanami krzyżującymi się niemal na wysokości głowy,
+łysej jak kula bilardowa. Zdawało się, że to ubranie samo leży,
+fałdziste, zmięte, przerzucone przez fotel. Twarz jego była jak
+tchnienie twarzy - smuga, którą nieznany przechodzień zostawił w
+powietrzu. Trzymał w bladych, emaliowanych błękitnie dłoniach portfel, w
+którym coś oglądał. Z mgły twarzy wyłoniło się z trudem wypukłe bielmo
+bladego oka, wabiąc mnie figlarnym mruganiem. Czułem doń nieprzepartą
+sympatię. Wziął mnie między kolana i tasując przed mymi oczyma wprawnymi
+dłońmi fotografie, pokazywał wizerunki nagich kobiet i chłopców w
+dziwnych pozycjach. Stałem oparty o niego bokiem i patrzyłem na te
+delikatne ciała ludzkie dalekimi, niewidzącymi oczyma, gdy fluid
+niejasnego wzburzenia, którym nagle zmętniało powietrze, doszedł do mnie
+i zbiegł mię dreszczem niepokoju, falą nagłego zrozumienia. Ale
+tymczasem ta mgiełka umiechu, która się zarysowała pod miękkim i
+pięknym jego wąsem, zawiązek pożądania, który napiął się na jego
+skroniach pulsującą żyłą, natężenie trzymające przez chwilę jego rysy w
+skupieniu - upadły z powrotem w nicość i twarz odeszła w nieobecnoć,
+zapomniała o sobie, rozwiała się,
+
+
+                               NAWIEDZENIE 
+
+                                       1 
+
+Już wówczas miasto nasze popadało coraz bardziej w
+chroniczną szarość zmierzchu, porastało na krawędziach liszajem cienia,
+puszystą pleśnią i mchem koloru żelaza. Ledwo rozpowity z brunatnych
+dymów i mgieł poranka - przechylał się dzień od razu w niskie
+bursztynowe popołudnie, stawał się przez chwilę przezroczysty i złoty
+jak ciemne piwo, ażeby potem zejść pod wielokrotnie rozczłonkowane,
+fantastyczne sklepienia kolorowych i rozległych nocy. Mieszkaliśmy w
+rynku, w jednym z tych ciemnych domów o pustych i ślepych fasadach,
+które tak trudno od siebie odróżnić. Daje to powód do ciągłych omyłek.
+Gdyż wszedłszy raz w niewłaściwą sień na niewłaściwe schody, dostawało
+się zazwyczaj w prawdziwy labirynt obcych mieszkań, ganków,
+niespodzianych wyjść na obce podwórza i zapominało się o początkowym
+celu wyprawy, ażeby po wielu dniach, wracając z manowców dziwnych i
+splątanych przygód, o jakimś szarym świcie przypomnieć sobie wśród
+wyrzutów sumienia dom rodzinny. Pełne wielkich szaf, głębokich kanap,
+bladych luster i tandetnych palm sztucznych mieszkanie nasze coraz
+bardziej popadało w stan zaniedbania wskutek opieszałości matki,
+przesiadującej w sklepie, i niedbalstwa smukłonogiej Adeli, która nie
+nadzorowana przez nikogo, spędzała dnie przed lustrami na rozwlekłej
+toalecie, zostawiając wszędzie ślady w postaci wyczesanych włosów,
+grzebieni, porzuconych pantofelków i gorsetów. Mieszkanie to nie
+posiadało określonej liczby pokojów, gdyż nie pamiętano, ile z nich
+wynajęte było obcym lokatorom. Nieraz otwierano przypadkiem którąś z
+tych izb zapomnianych i znajdowano ją pustą; lokator dawno się
+wyprowadził, a w nietkniętych od miesięcy szufladach dokonywano
+niespodzianych odkryć. W dolnych pokojach mieszkali subiekci i nieraz w
+nocy budziły nas ich jęki, wydawane pod wpływem zmory sennej. W zimie
+była jeszcze na dworze głucha noc, gdy ojciec schodził do tych zimnych i
+ciemnych pokojów, płosząc przed sobą świecą stada cieni, ulatujących
+bokami po podłodze i ścianach; szedł budzić ciężko chrapiących z
+twardego jak kamień snu. W świetle pozostawionej przezeń świecy wywijali
+się leniwie z brudnej pościeli, wystawiali, siadając na łóżkach, bose i
+brzydkie nogi i z skarpetką w ręce oddawali się jeszcze przez chwilę
+rozkoszy ziewania - ziewania przeciągniętego aż do lubieżności, do
+bolesnego skurczu podniebienia, jak przy tęgich wymiotach. W kątach
+siedziały nieruchomo wielkie karakony, wyogromnione własnym cieniem,
+którym obarczała każdego płonąca świeca i który nie odłączał się od nich
+i wówczas, gdy który z tych płaskich, bezgłowych kadłubów z nagła
+zaczynał biec niesamowitym, pajęczym biegiem. W tym czasie ojciec mój
+zaczął zapadać na zdrowiu. Bywało już w pierwszych tygodniach tej
+wczesnej zimy, że spędzał dnie całe w łóżku, otoczony flaszkami,
+pigułkami i księgami handlowymi, które mu przynoszono z kontuaru. Gorzki
+zapach choroby osiadał na dnie pokoju, którego tapety gęstwiały
+ciemniejszym splotem arabesek. Wieczorami, gdy matka przychodziła ze
+sklepu, bywał podniecony i skłonny do sprzeczek, zarzucał jej
+niedokładności w prowadzeniu rachunków, dostawał wypieków i zapalał się
+do niepoczytalności. Pamiętam, iż raz, obudziwszy się ze snu późno w
+nocy, ujrzałem go, jak w koszuli i boso biegał tam i z powrotem po
+skórzanej kanapie, dokumentując w ten sposób swą irytację przed bezradną
+matką. W inne dni bywał spokojny i skupiony i pogrążał się zupełnie w
+swych księgach, zabłąkany głęboko w labiryntach zawiłych obliczeń. Widzę
+go w świetle kopcącej lampy, przykucniętego wśród poduszek, pod wielkim
+rzeźbionym nadgłowiem łóżka, z ogromnym cieniem od głowy na ścianie,
+kiwającego się w bezgłośnej medytacji. Chwilami wynurzał głowę z tych
+rachunków, jakby dla zaczerpnięcia tchu, otwierał usta, mlaskał z
+niesmakiem językiem, który był suchy i gorzki, i rozglądał się
+bezradnie, jakby czegoś szukając. Wówczas bywało, że zbiegał po cichu z
+łóżka w kąt pokoju, pod ścianę, na której wisiał zaufany instrument. Był
+to rodzaj klepsydry wodnej albo wielkiej fioli szklanej, podzielonej na
+uncje i napełnionej ciemnym fluidem. Mój ojciec łączył się z tym
+instrumentem długą kiszką gumową, jakby krętą, bolesną pępowiną, i tak
+połączony z żałosnym przyrządem - nieruchomiał w skupieniu, a oczy jego
+ciemniały, zaś na twarz przybladłą występował wyraz cierpienia czy
+jakiej występnej rozkoszy. Potem znów przychodziły dni cichej skupionej
+pracy, przeplatanej samotnymi monologami. Gdy tak siedział w świetle
+lampy stołowej, wśród poduszek wielkiego łoża, a pokój ogromniał górą w
+cieniu umbry, który go łączył z wielkim żywiołem nocy miejskiej za oknem
+- czuł, nie patrząc, że przestrzeń obrasta go pulsującą gęstwiną tapet,
+pełną szeptów, syków i seplenień. Słyszał, nie patrząc, tę zmowę pełną
+porozumiewawczych mrugnięć perskich oczu, rozwijających się wśród
+kwiatów małżowin usznych, które słuchały, i ciemnych ust, które się
+uśmiechały. Wówczas pogrążał się pozornie jeszcze bardziej w pracę,
+liczył i sumował, bojąc się zdradzić ten gniew, który w nim wzbierał, i
+walcząc z pokusą, żeby z nagłym krzykiem nie rzucić się na oślep za
+siebie i nie pochwycić pełnych garści tych kędzierzawych arabesek, tych
+pęków oczu i uszu, które noc wyroiła ze siebie i które rosły i
+zwielokrotniały się, wymajaczając coraz nowe pędy i odnogi z
+macierzystego pępka ciemności. I uspokajał się dopiero, gdy z odpływem
+nocy tapety więdły, zwijały się, gubiły liście i kwiaty i przerzedzały
+się jesiennie, przepuszczając dalekie świtanie. Wtedy wśród świergotu
+tapetowych ptaków, w żółtym zimowym świcie zasypiał na parę godzin
+gęstym, czarnym snem. Od dni, od tygodni, gdy zdawał się być pogrążonym
+w zawiłych konto-korrentach - myśl jego zapuszczała się tajnie w
+labirynty własnych wnętrzności. Wstrzymywał oddech i nasłuchiwał. I gdy
+wzrok jego wracał zbielały i mętny z tamtych głębin, uspokajał go
+uśmiechem. Nie wierzył jeszcze i odrzucał jak absurd te uroszczenia, te
+propozycje, które nań napierały. Za dnia były to jakby rozumowania i
+perswazje, długie, monotonne rozważania prowadzone półgłosem i pełne
+humorystycznych interludiów, filuternych przekomarzań. Ale nocą
+podnosiły się te głosy namiętniej. Żądanie wracało coraz wyraźniej i
+donioślej i słyszeliśmy, jak rozmawiał z Bogiem, prosząc się jak gdyby i
+wzbraniając przed czym, co natarczywie żądało i domagało się. Aż pewnej
+nocy podniósł się ten głos groźnie i nieodparcie, żądając, aby mu dał
+świadectwo usty i wnętrznościami swymi. I usłyszeliśmy, jak duch weń
+wstąpił, jak podnosi się z łóżka, długi i rosnący gniewem proroczym,
+dławiąc się hałaśliwymi słowy, które wyrzucał jak mitralieza.
+Słyszeliśmy łomot walki i jęk ojca, jęk tytana ze złamanym biodrem,
+który jeszcze urąga. Nie widziałem nigdy proroków Starego Testamentu,
+ale na widok tego męża, którego gniew boży obalił, rozkraczonego szeroko
+na ogromnym porcelanowym urynale, zakrytego wichrem ramion, chmurą
+rozpaczliwych łamańców, nad którymi wyżej jeszcze unosił się głos jego,
+obcy i twardy - zrozumiałem gniew boży świętych mężów. Był to dialog
+groźny jak mowa piorunów. Łamańce rąk jego rozrywały niebo na sztuki, a
+w szczelinach ukazywała się twarz Jehowy, wzdęta gniewem i plująca
+przekleństwa. Nie patrząc widziałem go, groźnego Demiurga, jak leżąc na
+ciemnościach jak na Synaju, wsparłszy potężne dłonie na karniszu
+firanek, przykładał ogromną twarz do górnych szyb okna, na których
+płaszczył się potwornie mięsisty nos jego. Słyszałem jego głos w
+przerwach proroczej tyrady mego ojca, słyszałem te potężne warknięcia
+wzdętych warg, od których szyby brzęczały, mieszające się z wybuchami
+zaklęć, lamentów, gróźb mego ojca. Czasami głosy przycichały i zżymały
+się z cicha jak gaworzenie wiatru w nocnym kominie, to znowu wybuchały
+wielkim zgiełkliwym hałasem, burzą zmieszanych szlochów i przekleństw. Z
+nagła otworzyło się okno ciemnym ziewnięciem i płachta ciemności wionęła
+przez pokój. W świetle błyskawicy ujrzałem ojca mego w rozwianej
+bieliźnie, jak ze straszliwym przekleństwem wylewał potężnym chlustem w
+okno zawartość nocnika w noc szumiącą jak muszla.  
+
+                                                2
+
+  Mój ojciec powoli zanikał, wiądł w oczach. Przykucnięty pod wielkimi poduszkami, dziko
+nastroszony kępami siwych włosów, rozmawiał z sobą półgłosem, pogrążony
+cały w jakieś zawiłe wewnętrzne afery. Zdawać się mogło, że osobowość
+jego rozpadła się na wiele pokłóconych i rozbieżnych jaźni, gdyż kłócił
+się ze sobą głośno, pertraktował usilnie i namiętnie, przekonywał i
+prosił, to znowu zdawał się przewodniczyć zgromadzeniu wielu
+interesantów, których usiłował z całym nakładem żarliwości i swady
+pogodzić. Ale za każdym razem te hałaśliwe zebrania, pełne gorących
+temperamentów, rozpryskiwały się przy końcu, wśród klątw, złorzeczeń i
+obelg. Potem przyszedł okres jakiego uciszenia, ukojenia wewnętrznego,
+błogiej pogody ducha. Znowu wielkie folianty rozłożone były na łóżku, na
+stole, na podłodze i jakiś benedyktyński spokój pracy zalegał w świetle
+lampy nad białą pościelą łóżka, nad pochyloną siwą głową mego ojca. Ale
+gdy matka późnym wieczorem wracała ze sklepu, ojciec ożywiał się,
+przywoływał ją do siebie i z dumą pokazywał jej świetne, kolorowe
+odbijanki, którymi skrzętnie wylepił stronice księgi głównej.
+Zauważylimy wówczas wszyscy, że ojciec zaczął z dnia na dzień maleć jak
+orzech, który zsycha się wewnątrz łupiny. Zanikowi temu nie towarzyszył
+bynajmniej upadek sił. Przeciwnie, stan jego zdrowia, humor, ruchliwość
+zdawały się poprawiać. Często śmiał się teraz głośno i szczebiotliwie,
+zanosił się wprost od śmiechu, albo też pukał w łóżko i odpowiadał sobie
+proszę w różnych tonacjach, całymi godzinami. Od czasu do czasu złaził
+z łóżka, wspinał się na szafę i przykucnięty pod sufitem porządkował coś
+w starych gratach, pełnych rdzy i kurzu. Niekiedy ustawiał sobie dwa
+krzesła naprzeciw siebie i wspierając się rękami o poręcze, bujał się
+nogami wstecz i naprzód, szukając rozpromienionymi oczyma w naszych
+twarzach wyrazów podziwu i zachęty. Z Bogiem, zdaje się, pogodził się
+zupełnie. Niekiedy w nocy ukazywała się twarz brodatego Demiurga w oknie
+sypialni, oblana ciemną purpurą bengalskiego światła, i patrzyła przez
+chwilę dobrotliwie na uśpionego głęboko, którego śpiewne chrapanie
+zdawało się wędrować daleko po nieznanych obszarach światów sennych.
+Podczas długich, półciemnych popołudni tej późnej zimy ojciec mój
+zapadał od czasu do czasu na całe godziny w gęsto zastawione gratami
+zakamarki, szukając czegoś zawzięcie. I nieraz bywało podczas obiadu,
+gdy zasiadaliśmy wszyscy do stołu, brakło ojca. Wówczas matka musiała
+długo wołać Jakubie! i stukać łyżką w stół, zanim wylazł z jakiejś
+szafy, oblepiony szmatami pajęczyny i kurzu, z wzrokiem nieprzytomnym i
+pogrążonym w zawiłych, a jemu tylko wiadomych sprawach, które go
+zaprzątały. Czasem wdrapywał się na karnisz i przybierał nieruchomą pozę
+symetrycznie do wielkiego wypchanego sępa, który po drugiej stronie okna
+zawieszony był na ścianie. W tej nieruchomej, przykucniętej pozie, z
+wzrokiem zamglonym i z miną chytrze umiechniętą trwał godzinami, ażeby
+z nagła przy czyim wejściu zatrzepotać rękoma jak skrzydłami i zapiać
+jak kogut. Przestalimy zwracać uwagę na te dziwactwa, w które się z
+dnia na dzień głębiej wplątywał. Wyzbyty jakby zupełnie cielesnych
+potrzeb, nie przyjmując tygodniami pokarmu, pogrążał się z dniem każdym
+głębiej w zawiłe i dziwaczne afery, dla których nie mieliśmy
+zrozumienia. Niedosięgły dla naszych perswazji i próźb, odpowiadał
+urywkami swego wewnętrznego monologu, którego przebiegu nic z zewnątrz
+zmącić nie mogło. Wiecznie zaaferowany, chorobliwie ożywiony, z
+wypiekami na suchych policzkach nie zauważał nas i przeoczał.
+Przywykliśmy do jego nieszkodliwej obecności, do jego cichego
+gaworzenia, do tego dziecinnego, w sobie zatopionego świegotu, którego
+trele przebiegały niejako na marginesie naszego czasu. Wtedy już znikał
+niekiedy na wiele dni, podziewał się gdzieś w zapadłych zakamarkach
+mieszkania i nie można go było znaleźć. Stopniowo te zniknięcia
+przestały sprawiać na nas wrażenie, przywykliśmy do nich i kiedy po
+wielu dniach znów się pojawiał, o parę cali mniejszy i chudszy, nie
+zatrzymywało to na dłużej naszej uwagi. Przestaliśmy po prostu brać go w
+rachubę, tak bardzo oddalił się od wszystkiego, co ludzkie i co
+rzeczywiste. Węzeł po węźle odluźniał się od nas, punkt po punkcie gubił
+związki łączące go ze wspólnotą ludzką. To, co jeszcze z niego
+pozostało, to trochę cielesnej powłoki i ta garść bezsensownych dziwactw
+- mogły zniknąć pewnego dnia, tak samo nie zauważone jak szara kupka
+śmieci, gromadząca się w kącie, którą Adela co dzień wynosiła na
+śmietnik.
+
+                                     PTAKI 
+
+Nadeszły żółte, pełne nudy dni zimowe. Zrudziałą ziemię pokrywał
+dziurawy, przetarty, za krótki obrus śniegu. Na wiele dachów nie
+starczyło go i stały czarne lub rdzawe, gontowe strzechy i arki kryjące
+w sobie zakopcone przestrzenie strychów - czarne, zwęglone katedry,
+najeżone żebrami krokwi, płatwi i bantów - ciemne płuca wichrów
+zimowych. Każdy świt odkrywał nowe kominy i dymniki, wyrosłe w nocy,
+wydęte przez wicher nocny, czarne piszczałki organów diabelskich.
+Kominiarze nie mogli opędzić się od wron, które na kształt żywych
+czarnych liści obsiadały wieczorem gałęzie drzew pod kościołem, odrywały
+się znów, trzepocąc, by wreszcie przylgnąć, każda do właściwego miejsca
+na właściwej gałęzi, a o świcie ulatywały wielkimi stadami - tumany
+sadzy, płatki kopciu, falujące i fantastyczne, plamiąc migotliwym
+krakaniem mętnożółte smugi świtu. Dni stwardniały od zimna i nudy, jak
+zeszłoroczne bochenki chleba. Napoczynano je tępymi nożami, bez apetytu,
+z leniwą sennością. Ojciec nie wychodził już z domu. Palił w piecach,
+studiował nigdy niezgłębioną istotę ognia, wyczuwał słony, metaliczny
+posmak i wędzony zapach zimowych płomieni, chłodną pieszczotę
+salamander, liżących błyszczącą sadzę w gardzieli komina. Z zamiłowaniem
+wykonywał w owych dniach wszystkie reparatury w górnych regionach
+pokoju. O każdej porze dnia można go było widzieć, jak - przykucnięty na
+szczycie drabiny - majstrował coś przy suficie, przy kamiszach wysokich
+okien, przy kulach i łańcuchach lamp wiszących. Zwyczajem malarzy
+posługiwał się drabiną jak ogromnymi szczudłami i czuł się dobrze w tej
+ptasiej perspektywie, w pobliżu malowanego nieba, arabesek i ptaków
+sufitu. Od spraw praktycznego życia oddalał się coraz bardziej. Gdy
+matka, pełna troski i zmartwienia z powodu jego stanu, starała się go
+wciągnąć w rozmowę o interesach, o płatnościach najbliższego ultimo,
+słuchał jej z roztargnieniem, pełen niepokoju, z drgawkami w nieobecnej
+twarzy. I bywało, że przerywał jej nagle zaklinającym gestem ręki, ażeby
+pobiec w kąt pokoju, przylgnąć uchem do szpary w podłodze i z
+podniesionymi palcami wskazującymi obu rąk, wyrażającymi najwyższą
+ważność badania - nasłuchiwać. Nie rozumieliśmy wówczas jeszcze smutnego
+tła tych ekstrawagancji, opłakanego kompleksu, który dojrzewał w głębi.
+Matka nie miała nań żadnego wpływu, natomiast wielką czcią i uwagą
+darzył Adelę. Sprzątanie pokoju było dlań wielką i ważną ceremonią,
+której nie zaniedbywał nigdy być świadkiem, śledząc z mieszaniną strachu
+i rozkosznego dreszczu wszystkie manipulacje Adeli. Wszystkim jej
+czynnościom przypisywał głębsze, symboliczne znaczenie. Gdy dziewczyna
+młodymi i śmiałymi ruchami posuwała szczotkę na długim drążku po
+podłodze, było to niemal ponad jego siły. Z oczu jego lały się wówczas
+łzy, twarz zanosiła się od cichego śmiechu, a ciałem wstrząsał rozkoszny
+spazm orgazmu. Jego wrażliwość na łaskotki dochodziła do szaleństwa.
+Wystarczyło, by Adela skierowała doń palec ruchem oznaczającym
+łaskotanie, a już w dzikim popłochu uciekał przez wszystkie pokoje,
+zatrzaskując za sobą drzwi, by wreszcie w ostatnim paść brzuchem na
+łóżko i wić się w konwulsjach śmiechu pod wpływem samego obrazu
+wewnętrznego, któremu nie mógł się oprzeć. Dzięki temu miała Adela nad
+ojcem władzę niemal nieograniczoną. W tym to czasie zauważyliśmy u ojca
+po raz pierwszy namiętne zainteresowanie dla zwierząt. Była to
+początkowo namiętność myśliwego i artysty zarazem, była może także
+głębsza, zoologiczna sympatia kreatury dla pokrewnych, a tak odmiennych
+form życia, eksperymentowanie w nie wypróbowanych rejestrach bytu.
+Dopiero w późniejszej fazie wzięła sprawa ten niesamowity, zaplątany,
+głęboko grzeszny i przeciwny naturze obrót, którego lepiej nie wywlekać
+na światło dzienne. Zaczęło się to od wylęgania jaj ptasich. Z wielkim
+nakładem trudu i pieniędzy sprowadzał ojciec z Hamburga, z Holandii, z
+afrykańskich stacji zoologicznych zapłodnione jaja ptasie, które dawał
+do wylęgania ogromnym kurom belgijskim. Był to proceder nader zajmujący
+i dla mnie - to wykluwanie się piskląt, prawdziwych dziwotworów w
+kształcie i ubarwieniu. Nie podobna było dopatrzyć się w tych monstrach
+o ogromnych, fantastycznych dziobach, które natychmiast po urodzeniu
+rozdzierały się szeroko, sycząc żarłocznie czeluściami gardła, w tych
+jaszczurach o wątłym, nagim ciele garbusów - przyszłych pawi, bażantów,
+głuszców i kondorów. Umieszczony w koszykach, w wacie, smoczy ten pomiot
+podnosił na cienkich szyjach ślepe, bielmem zarosle głowy, kwacząc
+bezgłośnie z niemych gardzieli. Mój ojciec chodził wzdłuż półek w
+zielonym fartuchu, jak ogrodnik wzdłuż inspektów z kaktusami, i wywabiał
+z nicości te pęcherze ślepe, pulsujące życiem, te niedołężne brzuchy,
+przyjmujące świat zewnętrzny tylko w formie jedzenia, te narośle życia,
+pnące się omackiem ku światłu. W parę tygodni później, gdy te ślepe
+pączki życia pękły do światła, napełniły się pokoje kolorowym pogwarem,
+migotliwym świergotem swych nowych mieszkańców. Obsiadały one karnisze
+firanek, gzymsy szaf, gnieździły się w gęstwinie cynowych gałęzi i
+arabesek wieloramiennych lamp wiszących. Gdy ojciec studiował wielkie
+ornitologiczne kompendia i wertował kolorowe tablice, zdawały się
+ulatywać z nich te pierzaste fantazmaty i napełniać pokój kolorowym
+trzepotem, płatami purpury, strzępami szafiru, grynszpanu i srebra.
+Podczas karmienia tworzyły one na podłodze barwną, falującą grządkę,
+dywan żywy, który za czyimś niebacznym wejściem rozpadał się, rozlatywał
+w ruchome kwiaty, trzepocące w powietrzu, aby w końcu rozmieścić się w
+górnych regionach pokoju. W pamięci pozostał mi szczególnie jeden
+kondor, ogromny ptak o szyi nagiej, twarzy pomarszczonej i wybujałej
+naroślami. Był to chudy asceta, lama buddyjski, pełen niewzruszonej
+godności w całym zachowaniu, kierujący się żelaznym ceremoniałem swego
+wielkiego rodu. Gdy siedział naprzeciw ojca, nieruchomy w swej
+monumentalnej pozycji odwiecznych bóstw egipskich, z okiem zawleczonym
+białawym bielmem, które zasuwał z boku na źrenice, ażeby zamknąć się
+zupełnie w kontemplacji swej dostojnej samotności - wydawał się ze swym
+kamiennym profilem starszym bratem mego ojca. Ta sama materia ciała,
+ścięgien i pomarszczonej twardej skóry, ta sama twarz wyschła i
+koścista, te same zrogowaciałe, głębokie oczodoły. Nawet ręce, silne w
+węzłach, długie, chude dłonie ojca, z wypukłymi paznokciami, miały swój
+analogon w szponach kondora. Nie mogłem się oprzeć wrażeniu, widząc go
+tak uśpionego, że mam przed sobą mumię - wyschłą i dlatego pomniejszoną
+mumię mego ojca. Sądzę, że i uwagi matki nie uszło to przedziwne
+podobieństwo, chociaż nigdy nie poruszaliśmy tego tematu.
+Charakterystyczne jest, że kondor używał wspólnego z moim ojcem naczynia
+nocnego. Nie poprzestając na wylęganiu coraz nowych egzemplarzy, ojciec
+mój urządzał na strychu wesela ptasie, wysyłał swatów, uwiązywał w
+lukach i dziurach strychu ponętne, stęsknione narzeczone i osiągnął w
+samej rzeczy to, że dach naszego domu, ogromny, dwuspadowy dach gontowy,
+stał się prawdziwą gospodą ptasią, arką Noego, do której zlatywały się
+wszelkiego rodzaju skrzydlacze z dalekich stron. Nawet długo po
+zlikwidowaniu ptasiego gospodarstwa utrzymywała się w świecie ptasim ta
+tradycja naszego domu i w okresie wiosennych wędrówek spadały nieraz na
+nasz dach całe chmary żurawi, pelikanów, pawi i wszelkiego ptactwa.
+Impreza ta wzięła jednak niebawem - po krótkiej świetności - smutny
+obrót. Wkrótce okazała się bowiem konieczna translokacja ojca do dwóch
+pokojów na poddaszu, które służyły za rupieciarnie. Stamtąd dochodził
+już o wczesnym świcie zmieszany klangor głosów ptasich. Drewniane pudła
+pokojów na strychu, wspomagane rezonansem przestrzeni dachowej,
+dźwięczały całe od szumu, trzepotu, piania, tokowania i gulgotu. Tak
+straciliśmy ojca z widoku na przeciąg kilku tygodni. Rzadko tylko
+schodził do mieszkania i wtedy mogliśmy zauważyć, że zmniejszył się
+jakoby, schudł i skurczył. Niekiedy przez zapomnienie zrywał się z
+krzesła przy stole i trzepiąc rękoma jak skrzydłami, wydawał pianie
+przeciągłe, a oczy zachodziły mu mgłą bielma. Potem, zawstydzony, śmiał
+się razem z nami i starał się ten incydent obrócić w żart. Pewnego razu
+w okresie generalnych porządków zjawiła się niespodzianie Adela w
+państwie ptasim ojca. Stanąwszy we drzwiach, załamała ręce nad fetorem,
+który się unosił w powietrzu, oraz nad kupami kału, zalegającego
+podłogi, stoły i meble. Szybko zdecydowana otworzyła okno, po czym przy
+pomocy długiej szczotki wprawiła całą masę ptasią w wirowanie. Wzbił się
+piekielny tuman piór, skrzydeł i krzyku, w którym Adela, podobna do
+szalejącej Menady, zakrytej młyńcem swego tyrsu, tańczyła taniec
+zniszczenia. Razem z ptasią gromadą ojciec mój, trzepiąc rękoma, w
+przerażeniu próbował wznieść się w powietrze. Zwolna przerzedzał się
+tuman skrzydlaty, aż w końcu na pobojowisku została sama Adela,
+wyczerpana, dysząca, oraz mój ojciec z miną zafrasowaną i zawstydzoną,
+gotów do przyjęcia każdej kapitulacji. W chwilę później schodził mój
+ojciec ze schodów swojego dominium - człowiek złamany, król-banita,
+który stracił tron i królowanie.
+
+                                     MANEKINY
+
+ Ta ptasia impreza mego ojca była ostatnim wybuchem kolorowości,
+ostatnim i świetnym kontrmarszem fantazji, który ten niepoprawny
+improwizator, ten fechtmistrz wyobraźni poprowadził na szańce i okopy
+jałowej i pustej zimy. Dziś dopiero rozumiem samotne bohaterstwo, z
+jakim sam jeden wydał on wojnę bezbrzeżnemu żywiołowi nudy drętwiącej
+miasto. Pozbawiony wszelkiego poparcia, bez uznania z naszej strony
+bronił ten mąż przedziwny straconej sprawy poezji. Był on cudownym
+młynem, w którego leje sypały się otręby pustych godzin, ażeby w jego
+trybach zakwitnąć wszystkimi kolorami i zapachami korzeni Wschodu. Ale
+przywykli do świetnego kuglarstwa tego metafizycznego prestidigitatora,
+byliśmy skłonni zapoznawać wartość jego suwerennej magii, która nas
+ratowała od letargu pustych dni i nocy. Adeli nie spotkał żaden wyrzut
+za jej bezmyślny i tępy wandalizm. Przeciwnie, czuliśmy jakie niskie
+zadowolenie, haniebną satysfakcję z ukrócenia tych wybujałości, których
+kosztowaliśmy łakomie do syta, ażeby potem uchylić się perfidnie od
+odpowiedzialności za nie. A może był w tej zdradzie i tajny pokłon w
+stronę zwycięskiej Adeli, której przypisywaliśmy niejasno jakąś misję i
+posłannictwo sił wyższego rzędu. Zdradzony przez wszystkich, wycofał się
+ojciec bez walki z miejsc swej niedawnej chwały. Bez skrzyżowania szpad
+oddał w ręce wroga domenę swej byłej świetności. Dobrowolny banita
+usunął się do pustego pokoju na końcu sieni i oszańcował się tam
+samotnością. Zapomnieliśmy o nim. Obiegła nas znowu ze wszech stron
+żałobna szarość miasta, zakwitając w oknach ciemnym liszajem świtów,
+pasożytniczym grzybem zmierzchów, rozrastającym się w puszyste futro
+długich nocy zimowych. Tapety pokojów, rozluźnione błogo za tamtych dni
+i otwarte dla kolorowych lotów owej skrzydlatej czeredy, zamknęły się
+znów w sobie, zgęstniały plącząc się w monotonii gorzkich monologów.
+Lampy poczerniały i zwiędły jak stare osty i bodiaki. Wisiały teraz
+osowiałe i zgryźliwe, dzwoniąc cicho kryształkami szkiełek, gdy kto
+przeprawiał się omackiem przez zmierzch pokoju. Na próżno wetknęła Adela
+we wszystkie ramiona tych lamp kolorowe świece, nieudolny surogat, blade
+wspomnienie świetnych iluminacji, którymi kwitły niedawno wiszące ich
+ogrody. Ach! gdzie było to świegotliwe pączkowanie, to owocowanie
+pośpieszne i fantastyczne w bukietach tych lamp, z których jak z
+pękających czarodziejskich tortów ulatywały skrzydlate fantazmaty,
+rozbijające powietrze na talie kart magicznych, rozsypując je w kolorowe
+oklaski, sypiące się gęstymi łuskami lazuru, pawiej, papuziej zieleni,
+metalicznych połysków, rysując w powietrzu linie i arabeski, migotliwe
+ślady lotów i kołowań, rozwijając kolorowe wachlarze trzepotów,
+utrzymujące się długo po przelocie w bogatej i błyskotliwej atmosferze.
+Jeszcze teraz kryły się w głębi zszarzałej aury echa i możliwości
+barwnych rozbłysków, lecz nikt nie nawiercał fletem, nie doświadczał
+świdrem zmętniałych słojów powietrznych. Tygodnie te stały pod znakiem
+dziwnej senności. Łóżka cały dzień nie zaścielone, zawalone pościelą
+zmiętą i wytarzaną od ciężkich snów, stały jak głębokie łodzie gotowe do
+odpływu w mokre i zawiłe labirynty jakiejś czarnej, bezgwiezdnej
+Wenecji. O głuchym świcie Adela przynosiła nam kawę. Ubieraliśmy się
+leniwie w zimnych pokojach, przy świetle świecy odbitej wielokrotnie w
+czarnych szybach okien. Poranki te były pełne bezładnego krzątania się,
+rozwlekłego szukania w różnych szufladach i szafach. Po całym mieszkaniu
+słychać było kłapanie pantofelków Adeli. Subiekci zapalali latarnie,
+brali z rąk matki wielkie klucze sklepowe i wychodzili w gęstą, wirującą
+ciemność. Matka nie mogła dojść do ładu z toaletą. Świece dogasały w
+lichtarzu. Adela przepadała gdzie w odległych pokojach lub na strychu,
+gdzie rozwieszała bieliznę. Nie można jej się było dowołać. Młody
+jeszcze, mętny i brudny ogień w piecu lizał zimne, błyszczące narośle
+sadzy w gardzieli komina. Świeca gasła, pokój pogrążał się w ciemności.
+Z głowami na obrusie stołu, wród resztek śniadania zasypialiśmy na wpół
+ubrani. Leżąc twarzami na futrzanym brzuchu ciemności, odpływaliśmy na
+jego falistym oddechu w bezgwiezdną nicość. Budziło nas głośne
+sprzątanie Adeli. Matka nie mogła uporać się z toaletą. Nim skończyła
+czesanie, subiekci wracali na obiad. Mrok na rynku przybierał kolor
+złotawego dymu. Przez chwilę z tych dymnych miodów, z tych mętnych
+bursztynów mogły się rozpowić kolory najpiękniejszego popołudnia. Ale
+szczęśliwy moment mijał, amalgamat świtu przekwitał, wezbrany ferment
+dnia, już niemal dościgły, opadał z powrotem w bezsilną szarość.
+Zasiadaliśmy do stołu, subiekci zacierali czerwone z zimna ręce i nagle
+proza ich rozmów sprowadzała od razu pełny dzień, szary i pusty wtorek,
+dzień bez tradycji i bez twarzy. Ale gdy pojawiał się na stole półmisek
+z rybą w szklistej galarecie, dwie duże ryby leżące bok przy boku, głową
+do ogona jak figura zodiakalna, odpoznawaliśmy w nich herb owego dnia,
+emblemat kalendarzowy bezimiennego wtorku, i rozbieraliśmy go
+pospiesznie między siebie, pełni ulgi, że dzień odzyskał w nim swą
+fizjonomię. Subiekci spożywali go z namaszczeniem, z powagą
+kalendarzowej ceremonii. Zapach pieprzu rozchodził się po pokoju. A gdy
+wytarli bułką ostatek galarety ze swych talerzy, rozważając w myśli
+heraldykę następnych dni tygodnia, i na półmisku zostawały tylko głowy z
+wygotowanymi oczyma - czuliśmy wszyscy, że dzień został wspólnymi siłami
+pokonany i że reszta nie wchodziła już w rachubę. W samej rzeczy z
+resztą tą, wydaną na jej łaskę, Adela nie robiła sobie długich
+ceregieli. Wród brzęku garnków i chlustów zimnej wody likwidowała z
+energią tych parę godzin do zmierzchu, które matka przesypiała na
+otomanie. Tymczasem w jadalni przygotowywano już scenerię wieczoru.
+Polda i Paulina, dziewczęta do szycia, rozgospodarowywały się w niej z
+rekwizytami swego fachu. Na ich ramionach wniesiona wchodziła do pokoju
+milcząca, nieruchoma pani, dama z kłaków i płótna, z czarną drewnianą
+gałką zamiast głowy. Ale ustawiona w kącie, między drzwiami a piecem, ta
+cicha dama stawała się panią sytuacji. Ze swego kąta, stojąc nieruchomo,
+nadzorowała w milczeniu pracę dziewcząt. Pełna krytycyzmu i niełaski
+przyjmowała ich starania i umizgi, z jakimi przyklękały przed nią,
+przymierzając fragmenty sukni, znaczone białą fastrygą. Obsługiwały z
+uwagą i cierpliwością milczący idol, którego nic zadowolić nie mogło.
+Ten moloch był nieubłagany, jak tylko kobiece molochy być potrafią, i
+odsyłał je wciąż na nowo do pracy, a one, wrzecionowate i smukłe,
+podobne do szpuli drewnianych, z których odwijały się nici, i tak
+ruchliwe jak one, manipulowały zgrabnymi ruchami nad tą kupą jedwabiu i
+sukna, wcinały się szczękającymi nożycami w jej kolorową masę, furkotały
+maszyną, depcąc pedał lakierkową, tanią nóżką, a dookoła nich rosła kupa
+odpadków, różnokolorowych strzępów i szmatek, jak wyplute łuski i plewy
+dookoła dwóch wybrednych i marnotrawnych papug. Krzywe szczęki nożyc
+otwierały się ze skrzypieniem, jak dzioby tych kolorowych ptaków.
+Dziewczęta deptały nieuważnie po barwnych obrzynkach, brodząc
+nieświadomie niby w śmietniku możliwego jakiego karnawału, w rupieciami
+jakiejś wielkiej nieurzeczywistnionej maskarady. Otrzepywały się ze
+szmatek z nerwowym śmiechem, łaskotały oczyma zwierciadła. Ich dusze,
+szybkie czarodziejstwo ich rąk było nie w nudnych sukniach, które
+zostawały na stole, ale w tych setkach odstrzygnięć, w tych wiórach
+lekkomyślnych i płochych, którymi zasypać mogły cale miasto, jak
+kolorową fantastyczną śnieżycą. Nagle było im gorąco i otwierały okno,
+ażeby w niecierpliwości swej samotni, w głodzie obcych twarzy,
+przynajmniej bezimienną twarz zobaczyć, do okna przyciśniętą. Wachlowały
+rozpalone swe policzki przed wzbierającą firankami nocą zimową - 
+odsłaniały płonące dekolty, pełne nienawiści do siebie i rywalizacji,
+gotowe stanąć do walki o tego pierrota, którego by ciemny powiew nocy
+przywiał na okno. Ach! jak mało wymagały one od rzeczywistości. Miały
+wszystko w sobie, miały nadmiar wszystkiego w sobie. Ach! byłby im
+wystarczył pierrot wypchany trocinami, jedno-dwa słowa, na które od
+dawna czekały, by móc wpaść w swą rolę dawno przygotowaną, z dawna
+tłoczącą się na usta, pełną słodkiej i strasznej goryczy, ponoszącą
+dziko, jak stronice romansu połykane nocą wraz ze łzami ronionymi na
+wypieki lic. Podczas jednej ze swych wędrówek wieczornych po mieszkaniu,
+przedsiębranych pod nieobecność Adeli, natknął się mój ojciec na ten
+cichy seans wieczorny. Przez chwilę stał w ciemnych drzwiach przyległego
+pokoju, z lampą w ręku, oczarowany sceną pełną gorączki i wypieków, tą
+idyllą z pudru, kolorowej bibułki i atropiny, której jako tło pełne
+znaczenia podłożona była noc zimowa, oddychająca wśród wzdętych firanek
+okna. Nakładając okulary, zbliżył się w paru krokach i obszedł dookoła
+dziewczęta, oświecając je podniesioną w ręku lampą. Przeciąg z otwartych
+drzwi podniósł firanki u okna, panienki dawały się oglądać, kręcąc się w
+biodrach, polśniewając emalią oczu, lakiem skrzypiących pantofelków,
+sprzączkami podwiązek pod wzdętą od wiatru sukienką; szmatki jęły umykać
+po podłodze, jak szczury, ku uchylonym drzwiom ciemnego pokoju, a ojciec
+mój przyglądał się uważnie prychającym osóbkom, szepcąc półgłosem: - 
+Genus avium... jeśli się nie mylę, scansores albo pistacci... w
+najwyższym stopniu godne uwagi. Przypadkowe to spotkanie stało się
+początkiem całej serii seansów, podczas których ojciec mój zdołał rychło
+oczarować obie panienki urokiem swej przedziwnej osobistości. Odpłacając
+się za pełną galanterii i dowcipu konwersację, którą zapełniał im pustkę
+wieczorów - dziewczęta pozwalały zapalonemu badaczowi studiować
+strukturę swych szczupłych i tandetnych ciałek. Działo się to w toku
+konwersacji, z powagą i wytwornością, która najryzykowniejszym punktom
+tych badań odbierała dwuznaczny ich pozór. Odsuwając pończoszkę z kolana
+Pauliny i studiując rozmiłowanymi oczyma zwięzłą i szlachetną
+konstrukcję przegubu, ojciec mój mówił: - Jakże pełna uroku i jak
+szczęśliwa jest forma bytu, którą panie obrały. Jakże piękna i prosta
+jest teza, którą dano wam swym życiem ujawnić. Lecz za to z jakim
+mistrzostwem, z jaką finezją wywiązują się panie z tego zadania. Gdybym
+odrzucając respekt przed Stwórcą, chciał się zabawić w krytykę
+stworzenia, wołałbym: - mniej treści, więcej formy! Ach, jakby ulżył
+światu ten ubytek treści. Więcej skromności w zamierzeniach, więcej
+wstrzemięźliwości w pretensjach - panowie demiurdzy - a świat byłby
+doskonalszy! - wołał mój ojciec akurat w momencie, gdy dłoń jego
+wyłuskiwała białą łydkę Pauliny z uwięzi pończoszki. W tej chwili Adela
+stanęła w otwartych drzwiach jadalni, niosąc tacę z podwieczorkiem. Było
+to pierwsze spotkanie dwu tych wrogich potęg od czasu wielkiej rozprawy.
+My wszyscy, którzy asystowaliśmy przy tym spotkaniu, przeżyliśmy chwilę
+wielkiej trwogi. Było nam nadwyraz przykro być świadkami nowego
+upokorzenia i tak już ciężko doświadczonego męża. Mój ojciec powstał z
+klęczek bardzo zmieszany, falą po fali zabarwiała się jego twarz coraz
+ciemniej napływem wstydu. Ale Adela znalazła się niespodzianie na
+wysokości sytuacji. Podeszła z uśmiechem do ojca i dała mu prztyczka w
+nos. Na to hasło Polda i Paulina klasnęły radośnie w dłonie, zatupotały
+nóżkami i uwiesiwszy się z obu stron u ramion ojca, obtańczyły z nim
+stół dookoła. W ten sposób, dzięki dobremu sercu dziewcząt, rozwiał się
+zarodek przykrego konfliktu w ogólnej wesołości. Oto jest początek
+wielce ciekawych i dziwnych prelekcji, które mój ojciec, natchniony
+urokiem tego małego i niewinnego audytorium, odbywał w następnych
+tygodniach owej wczesnej zimy. Jest godne uwagi, jak w zetknięciu z
+niezwykłym tym człowiekiem rzeczy wszystkie cofały się niejako do
+korzenia swego bytu, odbudowywały swe zjawisko aż do metafizycznego
+jądra, wracały niejako do pierwotnej idei, ażeby w tym punkcie
+sprzeniewierzyć się jej i przechylić w te wątpliwe, ryzykowne i
+dwuznaczne regiony, które nazwiemy tu krótko regionami wielkiej herezji.
+Nasz herezjarcha szedł wśród rzeczy jak magnetyzer, zarażając je i
+uwodząc swym niebezpiecznym czarem. Czy mam nazwać i Paulinę jego
+ofiarą? Stała się ona w owych dniach jego uczennicą, adeptką jego
+teoryj, modelem jego eksperymentów. Tutaj postaram się wyłożyć z
+należytą ostrożnością, i unikając zgorszenia, tę nader kacerską
+doktrynę, która opętała wówczas na długie miesiące mego ojca i opanowała
+wszystkie jego poczynania.
+
+                          TRAKTAT O MANEKINACH ALBO
+                             WTÓRA KSIĘGA RODZAJU
+
+ Demiurgos - mówił mój ojciec - nie posiadł monopolu na tworzenie - tworzenie jest przywilejem
+wszystkich duchów. Materii dana jest nieskończona płodność,
+niewyczerpana moc życiowa i zarazem uwodna siła pokusy, która nas nęci
+do formowania. W głębi materii kształtują się niewyraźne uśmiechy,
+zawiązują się napięcia, zgęszczają się próby kształtów. Cała materia
+faluje od nieskończonych możliwości, które przez nią przechodzą mdłymi
+dreszczami. Czekając na ożywcze tchnienie ducha, przelewa się ona w
+sobie bez końca, kusi tysiącem słodkich okrąglizn i miękkości, które z
+siebie w ślepych rojeniach wymajacza. Pozbawiona własnej inicjatywy,
+lubieżnie podatna, po kobiecemu plastyczna, uległa wobec wszystkich
+impulsów - stanowi ona teren wyjęty spod prawa, otwarty dla wszelkiego
+rodzaju szarlatanerii i dyletantyzmów, domenę wszelkich nadużyć i
+wątpliwych manipulacji demiurgicznych. Materia jest najbierniejszą i
+najbezbronniejszą istotą w kosmosie. Każdy może ją ugniatać, formować,
+każdemu jest posłuszna. Wszystkie organizacje materii są nietrwałe i
+luźne, łatwe do uwstecznienia i rozwiązania. Nie ma żadnego zła w
+redukcji życia do form innych i nowych. Zabójstwo nie jest grzechem.
+Jest ono nieraz koniecznym gwałtem wobec opornych i skostniałych form
+bytu, które przestały być zajmujące. W interesie ciekawego i ważnego
+eksperymentu może ono nawet stanowić zasługę. Tu jest punkt wyjścia dla
+nowej apologii sadyzmu. Mój ojciec był niewyczerpany w gloryfikacji tego
+przedziwnego elementu, jakim była materia. - Nie ma materii martwej -
+nauczał - martwota jest jedynie pozorem, za którym ukrywają się nieznane
+formy życia. Skala tych form jest nieskończona, a odcienie i niuanse
+niewyczerpane. Demiurgos był w posiadaniu ważnych i ciekawych recept
+twórczych. Dzięki nim stworzył on mnogość rodzajów, odnawiających się
+własną siłą. Nie wiadomo, czy recepty te kiedykolwiek zostaną
+zrekonstruowane. Ale jest to niepotrzebne, gdyż jeśliby nawet te
+klasyczne metody kreacji okazały się raz na zawsze niedostępne,
+pozostają pewne metody illegalne, cały bezmiar metod heretyckich i
+występnych. W miarę jak ojciec od tych ogólnych zasad kosmogonii zbliżał
+się do terenu swych ciaśniejszych zainteresowań, głos jego zniżał się do
+wnikliwego szeptu, wykład stawał się coraz trudniejszy i zawilszy, a
+wyniki, do których dochodził, gubiły się w coraz bardziej wątpliwych i
+ryzykownych regionach. Gestykulacja jego nabierała ezoterycznej
+solenności. Przymykał jedno oko, przykładał dwa palce do czoła, chytrość
+jego spojrzenia stawała się wprost niesamowita. Wwiercał się tą
+chytrością w swe interlokutorki, gwałcił cynizmem tego spojrzenia
+najwstydliwsze, najintymniejsze w nich rezerwy i dosięgał wymykające się
+w najgłębszym zakamarku, przypierał do ściany i łaskotał, drapał
+ironicznym palcem, póki nie dołaskotał się błysku zrozumienia i śmiechu,
+śmiechu przyznania i porozumienia się, którym w końcu musiało się
+kapitulować. Dziewczęta siedziały nieruchomo, lampa kopciła, sukno pod
+igłą maszyny dawno się zsunęło, a maszyna stukotała pusto, stębnując
+czarne, bezgwiezdne sukno, odwijające się z postawu nocy zimowej za
+oknem. - Zbyt długo żyliśmy pod terrorem niedościgłej doskonałości
+Demiurga - mówił mój ojciec - zbyt długo doskonałość jego tworu
+paraliżowała naszą własną twórczość. Nie chcemy z nim konkurować. Nie
+mamy ambicji mu dorównać. Chcemy być twórcami we własnej, niższej
+sferze, pragniemy dla siebie twórczości, pragniemy rozkoszy twórczej,
+pragniemy - jednym słowem - demiurgii. - Nie wiem, w czyim imieniu
+proklamował mój ojciec te postulaty, jaka zbiorowość, jaka korporacja,
+sekta czy zakon, nadawała swą solidarnością patos jego słowom. Co do
+nas, to bylimy dalecy od wszelkich zakusów demiurgicznych. Lecz ojciec
+mój rozwinął tymczasem program tej wtórej demiurgii, obraz tej drugiej
+generacji stworzeń, która stanąć miała w otwartej opozycji do panującej
+epoki. - Nie zależy nam - mówił on - na tworach o długim oddechu, na
+istotach na daleką metę. Nasze kreatury nie będą bohaterami romansów w
+wielu tomach. Ich role będą krótkie, lapidarne, ich charaktery - bez
+dalszych planów. Często dla jednego gestu, dla jednego słowa podejmiemy
+się trudu powołania ich do życia na tę jedną chwilę. Przyznajemy
+otwarcie: nie będziemy kładli nacisku na trwałość ani solidność
+wykonania, twory nasze będą jak gdyby prowizoryczne, na jeden raz
+zrobione. Jeśli będą to ludzie, to damy im na przykład tylko jedną
+stronę twarzy, jedną rękę, jedną nogę, tę mianowicie, która im będzie w
+ich roli potrzebna. Byłoby pedanterią troszczyć się o ich drugą, nie
+wchodzącą w grę nogę. Z tyłu mogą być po prostu zaszyte płótnem lub
+pobielone. Naszą ambicję pokładać będziemy w tej dumnej dewizie: dla
+każdego gestu inny aktor. Do obsługi każdego słowa, każdego czynu
+powołamy do życia innego człowieka. Taki jest nasz smak, to będzie świat
+według naszego gustu. Demiurgos kochał się w wytrawnych, doskonałych i
+skomplikowanych materiałach, my dajemy pierwszeństwo tandecie. Po prostu
+porywa nas, zachwyca taniość, lichota, tandetność materiału. Czy
+rozumiecie - pytał mój ojciec - głęboki sens tej słabości, tej pasji do
+pstrej bibułki, do papier mâché , do lakowej farby, do kłaków i
+trociny? To jest - mówił z bolesnym umiechem - nasza miłość do materii
+jako takiej, do jej puszystości i porowatości, do jej jedynej,
+mistycznej konsystencji. Demiurgos, ten wielki mistrz i artysta, czyni
+ją niewidzialną, każe jej zniknąć pod grą życia. My, przeciwnie, kochamy
+jej zgrzyt, jej oporność, jej pałubiastą niezgrabność. Lubimy pod każdym
+gestem, pod każdym ruchem widzieć jej ociężały wysiłek, jej bezwład, jej
+słodką niedwiedziowatość. Dziewczęta siedziały nieruchomo z szklanymi
+oczyma. Twarze ich były wyciągnięte i zgłupiałe zasłuchaniem, policzki
+podmalowane wypiekami, trudno było w tej chwili ocenić, czy należą do
+pierwszej, czy do drugiej generacji stworzenia. - Słowem - konkludował
+mój ojciec - chcemy stworzyć po raz wtóry człowieka, na obraz i
+podobieństwo manekinu. Tu musimy dla wierności sprawozdawczej opisać
+pewien drobny i błahy incydent, który zaszedł w tym punkcie prelekcji i
+do którego nie przywiązujemy żadnej wagi. Incydent ten, całkowicie
+niezrozumiały i bezsensowny w tym danym szeregu zdarzeń, da się chyba
+wytłumaczyć jako pewnego rodzaju automatyzm szczątkowy, bez antecedensów
+i bez ciągłości, jako pewnego rodzaju złośliwość obiektu, przeniesiona w
+dziedzinę psychiczną. Radzimy czytelnikowi zignorować go z równą
+lekkomyślnością, jak my to czynimy. Oto jego przebieg: W chwili gdy mój
+ojciec wymawiał słowo manekin, Adela spojrzała na zegarek na
+bransoletce, po czym porozumiała się spojrzeniem z Poldą. Teraz wysunęła
+się wraz z krzesłem o piędź naprzód, podniosła brzeg sukni, wystawiła
+powoli stopę, opiętą w czarny jedwab, i wyprężyła ją jak pyszczek węża.
+Tak siedziała przez cały czas tej sceny, całkiem sztywno, z wielkimi,
+trzepoczącymi oczyma, pogłębionymi lazurem atropiny, z Poldą i Pauliną
+po obu bokach. Wszystkie trzy patrzyły rozszerzonymi oczami na ojca. Mój
+ojciec chrząknął, zamilkł, pochylił się i stał się nagle bardzo
+czerwony. W jednej chwili lineatura jego twarzy, dopiero co tak
+rozwichrzona i pełna wibracji, zamknęła się na spokorniałych rysach. On
+- herezjarcha natchniony, ledwo wypuszczony z wichru uniesienia - złożył
+się nagle w sobie, zapadł i zwinął. A może wymieniono go na innego. Ten
+inny siedział sztywny, bardzo czerwony, ze spuszczonymi oczyma. Panna
+Polda podeszła i pochyliła się nad nim. Klepiąc go lekko po plecach,
+mówiła tonem łagodnej zachęty: - Jakub będzie rozsądny, Jakub posłucha,
+Jakub nie będzie uparty. No, proszę... Jakub, Jakub... Wypięty
+pantofelek Adeli drżał lekko i błyszczał jak języczek węża. Mój ojciec
+podniósł się powoli ze spuszczonymi oczyma, postąpił krok naprzód, jak
+automat, i osunął się na kolana. Lampa syczała w ciszy, w gęstwinie
+tapet biegły tam i z powrotem wymowne spojrzenia, leciały szepty
+jadowitych języków, gzygzaki myśli...
+
+                       TRAKTAT O MANEKINACH
+                              Ciąg dalszy 
+
+Następnego wieczora ojciec podjął z odnowioną swadą ciemny i zawiły 
+swój temat. Lineatura jego zmarszczek rozwijała się i zawijała
+ z wyrafinowaną chytrością. W każdej spirali ukryty był pocisk ironii.
+ Ale czasami inspiracja rozszerzała kręgi jego
+zmarszczek, które rosły jaką ogromną wirującą grozą, uchodząc w
+milczących wolutach w głąb nocy zimowej. - Figury panopticum, moje panie
+- zaczął on - kalwaryjskie parodie manekinów, ale nawet w tej postaci
+strzeżcie się lekko je traktować. Materia nie zna żartów. Jest ona
+zawsze pełna tragicznej powagi. Kto ośmiela się myśleć, że można igrać z
+materią, że kształtować ją można dla żartu, że żart nie wrasta w nią,
+nie wżera się natychmiast jak los, jak przeznaczenie? Czy przeczuwacie
+ból, cierpienie głuche, nie wyzwolone, zakute w materię cierpienie tej
+pałuby, która nie wie, czemu nią jest, czemu musi trwać w tej gwałtem
+narzuconej formie, będącej parodią? Czy pojmujecie potęgę wyrazu, formy,
+pozoru, tyrańską samowolę, z jaką rzuca się on na bezbronną kłodę i
+opanowuje, jak własna, tyrańska, panosząca się dusza? Nadajecie jakiej
+głowie z kłaków i płótna wyraz gniewu i pozostawiacie ją z tym gniewem,
+z tą konwulsją, z tym napięciem raz na zawsze, zamkniętą ze ślepą
+złością, dla której nie ma odpływu. Tłum śmieje się z tej parodii.
+Płaczcie, moje panie, nad losem własnym, widząc nędzę materii więzionej,
+gnębionej materii, która nie wie, kim jest i po co jest, dokąd prowadzi
+ten gest, który jej raz na zawsze nadano. Tłum śmieje się. Czy
+rozumiecie straszny sadyzm, upajające, demiurgiczne okrucieństwo tego
+śmiechu? Bo przecież płakać nam, moje panie, trzeba nad losem własnym na
+widok tej nędzy materii, gwałconej materii, na której dopuszczono się
+strasznego bezprawia. Stąd płynie, moje panie, straszny smutek
+wszystkich błazeńskich golemów, wszystkich pałub, zadumanych tragicznie
+nad śmiesznym swym grymasem. Oto jest anarchista Luccheni, morderca
+cesarzowej Elżbiety, oto Draga, demoniczna i nieszczęśliwa królowa
+Serbii, oto genialny młodzieniec, nadzieja i duma rodu, którego zgubił
+nieszczęsny nałóg onanii. O, ironio tych nazw, tych pozorów! Czy jest w
+tej pałubie naprawdę co z królowej Dragi, jej sobowtór, najdalszy bodaj
+cień jej istoty? To podobieństwo, ten pozór, ta nazwa uspokaja nas i nie
+pozwala nam pytać, kim jest dla siebie samego ten twór nieszczęśliwy. A
+jednak to musi być kto, moje panie, kto anonimowy, kto groźny, kto
+nieszczęśliwy, kto, co nie słyszał nigdy w swym głuchym życiu o
+królowej Dradze... Czy słyszeliście po nocach straszne wycie tych pałub
+woskowych, zamkniętych w budach jarmarcznych, żałosny chór tych kadłubów
+z drzewa i porcelany, walących pięściami w ściany swych więzień? W
+twarzy mego ojca, rozwichrzonej grozą spraw, które wywołał z ciemności,
+utworzył się wir zmarszczek, lej rosnący w głąb, na którego dnie gorzało
+groźne oko prorocze. Broda jego zjeżyła się dziwnie, wiechcie i pędzle
+włosów, strzelające z brodawek, z pieprzów, z dziurek od nosa,
+nastroszyły się na swych korzonkach. Tak stał drętwy, z gorejącymi
+oczyma, drżąc od wewnętrznego wzburzenia, jak automat, który zaciął się
+i zatrzymał na martwym punkcie. Adela wstała z krzesła i poprosiła nas o
+przymknięcie oczu na to, co się za chwilę stanie. Potem podeszła do ojca
+i z rękoma na biodrach, przybierając pozór podkreślonej stanowczoci,
+zażądała bardzo dobitnie... Panienki siedziały sztywno, ze spuszczonymi
+oczyma, w dziwnej drętwości.
+
+                         TRAKTAT O MANEKINACH 
+                                 Dokończenie
+
+Któregoś z następnych wieczorów ojciec 
+mój w te słowa ciągnął dalej swą prelekcję: Nie o tych
+nieporozumieniach ucieleśnionych, nie o tych smutnych parodiach, moje
+panie, owocach prostackiej i wulgarnej niepowściągliwoci - chciałem
+mówić zapowiadając mą rzecz o manekinach. Miałem na myśli co innego. Tu
+ojciec mój zaczął budować przed naszymi oczyma obraz tej wymarzonej
+przez niego generatio aequivoca, jakiegoś pokolenia istot na wpół
+tylko organicznych, jakiejś pseudowegetacji i pseudofauny, rezultatów
+fantastycznej fermentacji materii. Były to twory podobne z pozoru do
+istot żywych, do kręgowców, skorupiaków, członkonogów, lecz pozór ten
+mylił. Były to w istocie istoty amorfne, bez wewnętrznej struktury,
+płody imitatywnej tendencji materii, która obdarzona pamięcią, powtarza
+z przyzwyczajenia raz przyjęte kształty. Skala morfologii, której
+podlega materia, jest w ogóle ograniczona i pewien zasób form powtarza
+się wciąż na różnych kondygnacjach bytu. Istoty te - ruchliwe, wrażliwe
+na bodźce, a jednak dalekie od prawdziwego życia - można było otrzymać
+zawieszając pewne skomplikowane koloidy w roztworach soli kuchennej.
+Koloidy te po kilku dniach formowały się, organizowały w pewne
+zagęszczenia substancji przypominającej niższe formy fauny. U istot tak
+powstałych można było stwierdzić proces oddychania, przemianę materii,
+ale analiza chemiczna nie wykazywała w nich nawet śladu połączeń
+białkowych ani w ogóle związków węgla. Wszelako prymitywne te formy były
+niczym w porównaniu z bogactwem kształtów i wspaniałości pseudofauny i
+flory, która pojawia się niekiedy w pewnych ściśle określonych
+środowiskach. Środowiskami tymi są stare mieszkania, przesycone
+emanacjami wielu żywotów i zdarzeń - zużyte atmosfery, bogate w
+specyficzne ingrediencje marzeń ludzkich - rumowiska, obfitujące w humus
+wspomnień, tęsknot, jałowej nudy. Na takiej glebie owa pseudowegetacja
+kiełkowała szybko i powierzchownie, pasożytowała obficie i efemerycznie,
+pędziła krótkotrwałe generacje, które rozkwitały raptownie i świetnie,
+ażeby wnet zgasnąć i zwiędnąć. Tapety muszą być w takich mieszkaniach
+już bardzo zużyte i znudzone nieustanną wędrówką po wszystkich
+kadencjach rytmów; nic dziwnego, że schodzą na manowce dalekich,
+ryzykownych rojeń. Rdzeń mebli, ich substancja musi już być rozluźniona,
+zdegenerowana i podległa występnym pokusom: wtedy na tej chorej,
+zmęczonej i zdziczałej glebie wykwita, jak piękna wysypka, nalot
+fantastyczny, kolorowa, bujająca pleśń. - Wiedzą panie - mówił ojciec
+mój - że w starych mieszkaniach bywają pokoje, o których się zapomina.
+Nie odwiedzane miesiącami, więdną w opuszczeniu między starymi murami i
+zdarza się, że zasklepiają się w sobie, zarastają cegłą i, raz na zawsze
+stracone dla naszej pamięci, powoli tracą też swą egzystencję. Drzwi,
+prowadzące do nich z jakiego podestu tylnych schodów, mogą być tak
+długo przeoczane przez domowników, aż wrastają, wchodzą w ścianę, która
+zaciera ich ślad w fantastycznym rysunku pęknięć i rys. - Wszedłem raz - 
+mówił ojciec mój - wczesnym rankiem na schyłku zimy, po wielu miesiącach
+nieobecności, do takiego na wpół zapomnianego traktu i zdumiony byłem
+wyglądem tych pokojów. Z wszystkich szpar w podłodze, z wszystkich
+gzymsów i framug wystrzelały cienkie pędy i napełniały szare powietrze
+migotliwą koronką filigranowego listowia, ażurową gęstwiną jakiejś
+cieplarni, pełnej szeptów, lśnień, kołysań, jakiejś fałszywej i błogiej
+wiosny. Dookoła łóżka, pod wieloramienną lampą, wzdłuż szaf chwiały się
+kępy delikatnych drzew, rozpryskiwały w górze w świetliste korony, w
+fontanny koronkowego listowia, bijące aż pod malowane niebo sufitu
+rozpylonym chlorofilem. W przyspieszonym procesie kwitnienia kiełkowały
+w tym listowiu ogromne, białe i różowe kwiaty, pączkowały w oczach,
+bujały od środka różowym miąższem i przelewały się przez brzegi, gubiąc
+płatki i rozpadając się w prędkim przekwitaniu. - Byłem szczęśliwy - 
+mówił mój ojciec - z tego niespodzianego rozkwitu, który napełnił
+powietrze migotliwym szelestem, łagodnym szumem, przesypującym się jak
+kolorowe confetti przez cienkie rózgi gałązek. Widziałem, jak z drgania
+powietrza, z fermentacji zbyt bogatej aury wydziela się i materializuje
+to pospieszne kwitnienie, przelewanie się i rozpadanie fantastycznych
+oleandrów, które napełniły pokój rzadką, leniwą śnieżycą wielkich,
+różowych kici kwietnych. - Nim zapadł wieczór - kończył ojciec - nie
+było już śladu tego świetnego rozkwitu. Cała złudna ta fatamorgana była
+tylko mistyfikacją, wypadkiem dziwnej symulacji materii, która podszywa
+się pod pozór życia. Ojciec mój był dnia tego dziwnie ożywiony,
+spojrzenia jego, chytre, ironiczne spojrzenia, tryskały werwą i humorem.
+Potem, nagle poważniejąc, znów rozpatrywał nieskończoną skalę form i
+odcieni, jakie przybierała wielokształtna materia. Fascynowały go formy
+graniczne, wątpliwe i problematyczne, jak ektoplazma somnambulików,
+pseudomateria, emanacja kataleptyczna mózgu, która w pewnych wypadkach
+rozrastała się z ust uśpionego na cały stół, napełniała cały pokój, jako
+bujająca, rzadka tkanka, astralne ciasto, na pograniczu ciała i ducha.
+ - Kto wie - mówił - ile jest cierpiących, okaleczonych, fragmentarycznych
+postaci życia, jak sztucznie sklecone, gwoździami na gwałt zbite życie
+szaf i stołów, ukrzyżowanego drzewa, cichych męczenników okrutnej
+pomysłowości ludzkiej. Straszliwe transplantacje obcych i nienawidzących
+się ras drzewa, skucie ich w jedną nieszczęliwą osobowość. Ile starej,
+mądrej męki jest w bejcowanych słojach, żyłach i fladrach naszych
+starych, zaufanych szaf. Kto rozpozna w nich stare, zheblowane,
+wypolerowane do niepoznaki rysy, umiechy, spojrzenia! Twarz mego ojca,
+gdy to mówił, rozeszła się zamyśloną lineaturą zmarszczek, stała się
+podobna do sęków i słojów starej deski, z której zheblowano wszystkie
+wspomnienia. Przez chwilę myślelimy, że ojciec popadnie w stan
+drętwoty, który nawiedzał go czasem, ale ocknął się nagle, opamiętał i
+tak ciągnął dalej: - Dawne, mistyczne plemiona balsamowały swych
+umarłych. W ściany ich mieszkań były wprawione, wmurowane ciała, twarze:
+w salonie stał ojciec - wypchany, wygarbowana żona-nieboszczka była
+dywanem pod stołem. Znałem pewnego kapitana, który miał w swej kajucie
+lampę-meluzynę, zrobioną przez malajskich balsamistów z jego
+zamordowanej kochanki. Na głowie miała ogromne rogi jelenie. W ciszy
+kajuty głowa ta, rozpięta między gałęziami rogów u stropu, powoli
+otwierała rzęsy oczu; na rozchylonych ustach lniła błonka śliny,
+pękająca od cichego szeptu. Głowonogi, żółwie i ogromne kraby,
+zawieszone na belkach sufitu jako kandelabry i pająki, przebierały w tej
+ciszy bez końca nogami, szły i szły na miejscu... Twarz mojego ojca
+przybrała naraz wyraz troski i smutku, gdy myśli jego na drogach nie
+wiedzieć jakich asocjacji przeszły do nowych przykładów: - Czy mam
+przemilczeć - mówił przyciszonym głosem - że brat mój na skutek długiej
+i nieuleczalnej choroby zamienił się stopniowo w zwój kiszek gumowych,
+że biedna moja kuzynka dniem i nocą nosiła go w poduszkach, nucąc
+nieszczęśliwemu stworzeniu nieskończone kołysanki nocy zimowych? Czy
+może być coś smutniejszego niż człowiek zamieniony w kiszkę hegarową? Co
+za rozczarowanie dla rodziców, co za dezorientacja dla ich uczuć, co za
+rozwianie wszystkich nadziei, wiązanych z obiecującym młodzieńcem! A
+jednak wierna miłość biednej kuzynki towarzyszyła mu i w tej przemianie.
+- Ach! nie mogę już dłużej, nie mogę tego słuchać! - jęknęła Polda
+przechylając się na krześle. - Ucisz go, Adelo... Dziewczęta wstały,
+Adela podeszła do ojca i wyciągniętym palcem uczyniła ruch zaznaczający
+łaskotanie. Ojciec stropił się, zamilkł i zaczął, pełen przerażenia,
+cofać się tyłem przed kiwającym się palcem Adeli. Ta szła za nim ciągle,
+grożąc mu jadowicie palcem, i wypierała go krok za krokiem z pokoju.
+Paulina ziewnęła przeciągając się. Obie z Poldą, wsparte o siebie
+ramionami, spojrzały sobie w oczy z uśmiechem.
+
+                                     NEMROD
+
+ Cały sierpień owego roku przebawiłem się z małym, kapitalnym
+pieskiem, który pewnego dnia znalazł się na podłodze naszej kuchni,
+niedołężny i piszczący, pachnący jeszcze mlekiem i niemowlęctwem, z nie
+uformowanym, okrągławym, drżącym łebkiem, z łapkami jak u kreta
+rozkraczonymi na boki i z najdelikatniejszą, mięciutką sierścią. Od
+pierwszego wejrzenia zdobyła sobie ta kruszynka życia cały zachwyt, cały
+entuzjazm chłopięcej duszy. Z jakiego nieba spadł tak niespodzianie ten
+ulubieniec bogów, milszy sercu od najpiękniejszych zabawek? Że też
+stare, zgoła nieinteresujące pomywaczki wpadają niekiedy na tak świetne
+pomysły i przynoszą z przedmieścia - o całkiem wczesnej,
+transcendentalnej porannej godzinie - takiego oto pieska do naszej
+kuchni! Ach! było się jeszcze - niestety - nieobecnym, nieurodzonym z
+ciemnego łona snu, a już to szczęście ziściło się, już czekało na nas,
+niedołężnie leżące na chłodnej podłodze kuchni, nie docenione przez
+Adelę i domowników. Dlaczego nie obudzono mnie wcześniej! Talerzyk mleka
+na podłodze świadczył o macierzyńskich impulsach Adeli, świadczył
+niestety także i o chwilach przeszłości, dla mnie na zawsze straconej, o
+rozkoszach przybranego macierzyństwa, w których nie brałem udziału. Ale
+przede mną leżała jeszcze cała przyszłość. Jakiż bezmiar doświadczeń,
+eksperymentów, odkryć otwierał się teraz! Sekret życia, jego
+najistotniejsza tajemnica sprowadzona do tej prostszej, poręczniejszej i
+zabawkowej formy odsłaniała się tu nienasyconej ciekawości. Było to
+nadwyraz interesujące, mieć na własność taką odrobinkę życia, taką
+cząsteczkę wieczystej tajemnicy, w postaci tak zabawnej i nowej,
+budzącej nieskończoną ciekawość i respekt sekretny swą obcością,
+niespodzianą transpozycją tego samego wątku życia, który i w nas był, na
+formę od naszej odmienną, zwierzęcą. Zwierzęta! cel nienasyconej
+ciekawości, egzemplifikacje zagadki życia, jakby stworzone po to, by
+człowiekowi pokazać człowieka, rozkładając jego bogactwo i komplikację
+na tysiąc kalejdoskopowych możliwości, każdą doprowadzoną do jakiegoś
+paradoksalnego krańca, do jakiejś wybujałości pełnej charakteru.
+Nieobciążone splotem egzotycznych interesów, mącących stosunki
+międzyludzkie, otwierało się serce pełne sympatii dla obcych emanacji
+wiecznego życia, pełne miłosnej współpracującej ciekawości, która była
+zamaskowanym głosem samopoznania. Piesek był aksamitny, ciepły i
+pulsujący małym, pospiesznym sercem. Miał dwa miękkie płatki uszu,
+niebieskawe, mętne oczka, różowy pyszczek, do którego można było włożyć
+palec bez żadnego niebezpieczeństwa, łapki delikatne i niewinne, z
+wzruszającą, różową brodaweczką z tyłu, nad stopami przednich nóg.
+Właził nimi do miski z mlekiem, żarłoczny i niecierpliwy, chłepcący
+napój różowym języczkiem, ażeby po nasyceniu się podnieść żałośnie małą
+mordkę z kroplą mleka na brodzie i wycofać się niedołężnie z kąpieli
+mlecznej. Chód jego był niezgrabnym toczeniem się, bokiem na ukos w
+niezdecydowanym kierunku, po linii trochę pijanej i chwiejnej. Dominantą
+jego nastroju była jaka nieokreślona i zasadnicza żałość, sieroctwo i
+bezradność - niezdolność do zapełnienia czymś pustki życia pomiędzy
+sensacjami posiłków. Objawiało się to bezplanowością i niekonsekwencją
+ruchów, irracjonalnymi napadami nostalgii z żałosnym skomleniem i
+niemożnością znalezienia sobie miejsca. Nawet jeszcze w głębi snu, w
+którym potrzebę oparcia się i przytulenia zaspokajać musiał używając do
+tego własnej swej osoby, zwiniętej w kłębek drżący - towarzyszyło mu
+poczucie osamotnienia i bezdomności. Ach, życie - młode i wątłe życie,
+wypuszczone z zaufanej ciemności, z przytulnego ciepła łona
+macierzystego w wielki i obcy, świetlany świat, jakże kurczy się ono i
+cofa, jak wzdraga się zaakceptować tę imprezę, którą mu proponują - 
+pełne awersji i zniechęcenia! Lecz zwolna mały Nemrod (otrzymał był to
+dumne i wojownicze imię) zaczyna smakować w życiu. Wyłączne opanowanie
+obrazem macierzystej prajedni ustępuje urokowi wielości. Świat zaczyna
+nań nastawiać pułapki: nieznany a czarujący smak różnych pokarmów,
+czworobok porannego słońca na podłodze, na którym tak dobrze jest
+położyć się, ruchy własnych członków, własne łapki, ogonek, figlarnie
+wyzywający do zabawy z samym sobą, pieszczoty ręki ludzkiej, pod którymi
+zwolna dojrzewa pewna swawolność, wesołość rozpierająca ciało i rodząca
+potrzebę zgoła nowych, gwałtownych i ryzykownych ruchów - wszystko to
+przekupuje, przekonywa i zachęca do przyjęcia, do pogodzenia się z
+eksperymentem życia. I jeszcze jedno. Nemrod zaczyna rozumieć, że to, co
+mu się tu podsuwa, mimo pozorów nowości jest w gruncie rzeczy czymś, co
+już było - było wiele razy - nieskończenie wiele razy. Jego ciało
+poznaje sytuacje, wrażenia i przedmioty. W gruncie rzeczy to wszystko
+nie dziwi go zbytnio. W obliczu każdej nowej sytuacji daje nura w swoją
+pamięć, w głęboką pamięć ciała, i szuka omackiem, gorączkowo - i bywa,
+że znajduje w sobie odpowiednią reakcję już gotową: mądrość pokoleń,
+złożoną w jego plazmie, w jego nerwach. Znajduje jakieś czyny, decyzje,
+o których sam nie wiedział, że już w nim dojrzały, że czekały na to, by
+wyskoczyć. Sceneria jego młodego życia, kuchnia z wonnymi cebrami, ze
+ścierkami o skomplikowanej i intrygującej woni, z kłapaniem pantofli
+Adeli, z jej hałaśliwym krzątaniem się - nie straszy go więcej. Przywykł
+uważać ją za swoją domenę, zadomowił się w niej i począł rozwijać w
+stosunku do niej niejasne poczucie przynależności, ojczyzny. Chyba że
+niespodzianie spadał nań kataklizm w postaci szorowania podłogi - 
+obalenie praw natury, chlusty ciepłego ługu, podmywające wszystkie
+meble, i groźny szurgot szczotek Adeli. Ale niebezpieczeństwo mija,
+szczotka uspokojona i nieruchoma leży cicho w kącie, schnąca podłoga
+pachnie miło mokrym drzewem. Nemrod, przywrócony znowu do swych
+normalnych praw i do swobody na terenie własnym, czuje żywą ochotę
+chwytać zębami stary koc na podłodze i targać nim z całej siły na prawo
+i lewo. Pacyfikacja żywiołów napełnia go niewymowną radością. Wtem staje
+jak wryty: przed nim, o jakie trzy kroki pieskie, posuwa się czarna
+maszkara, potwór sunący szybko na pręcikach wielu pogmatwanych nóg. Do
+głębi wstrząśnięty Nemrod posuwa wzrokiem za skośnym kursem błyszczącego
+owada, śledząc w napięciu ten płaski, bezgłowy i ślepy kadłub, niesiony
+niesamowitą ruchliwocią pajęczych nóg. Co w nim na ten widok wzbiera,
+co dojrzewa, pęcznieje, czego sam jeszcze nie rozumie, niby jaki gniew
+albo strach, lecz raczej przyjemny i połączony z dreszczem siły,
+samopoczucia, agresywności. I nagle opada na przednie łapki i wyrzuca z
+siebie głos, jeszcze jemu samemu nie znany, obcy, całkiem niepodobny do
+zwykłego kwilenia. Wyrzuca go z siebie raz, i jeszcze raz, i jeszcze,
+cienkim dyszkantem, który się co chwila wykoleja. Ale nadaremnie
+apostrofuje owada w tym nowym, z nagłego natchnienia zrodzonym języku. W
+kategoriach umysłu karakoniego nie ma miejsca na tę tyradę i owad odbywa
+dalej swą skośną turę ku kątowi pokoju, wśród ruchów uświęconych
+odwiecznym karakonim rytuałem. Wszelako uczucia nienawiści nie mają
+jeszcze trwałości i mocy w duszy pieska. Nowoobudzona radość życia
+przeistacza każde uczucie w wesołość. Nemrod szczeka jeszcze, lecz sens
+tego szczekania zmienił się niepostrzeżenie, stało się ono swoją własną
+parodią - pragnąc w gruncie rzeczy wysłowić niewymowną udatność tej
+świetnej imprezy życia, pełnej pikanterii, niespodzianych dreszczyków i
+point.
+
+                                        PAN
+
+ W kącie między tylnymi ścianami szop i przybudówek był zaułek
+podwórza, najdalsza, ostatnia odnoga, zamknięta między komorę, wychodek
+i tylną ścianę kurnika - głucha zatoka, poza którą nie było już wyjścia.
+Był to najdalszy przylądek, Gibraltar tego podwórza, bijący rozpaczliwie
+głową w ślepy parkan z poziomych desek, zamykającą i ostateczną ścianę
+tego świata. Spod jego omszonych dyli wyciekała strużka czarnej,
+śmierdzącej wody, żyła gnijącego, tłustego błota, nigdy nie wysychająca
+- jedyna droga, która poprzez granice parkanu wyprowadzała w świat. Ale
+rozpacz smrodliwego zaułka tak długo biła głową w tę zaporę, aż
+rozluźniła jedną z poziomych, potężnych desek. My, chłopcy, dokonaliśmy
+reszty i wyważyli, wysunęli ciężką omszałą deskę z osady. Tak zrobiliśmy
+wyłom, otworzyliśmy okno na słońce. Stanąwszy nogą na desce, rzuconej
+jak most przez kałużę, mógł więzień podwórza w poziomej pozycji
+przecisnąć się przez szparę, która wypuszczała go w nowy, przewiewny i
+rozległy świat. Był tam wielki, zdziczały stary ogród. Wysokie grusze,
+rozłożyste jabłonie rosły tu z rzadka potężnymi grupami, obsypane
+srebrnym szelestem, kipiącą siatką białawych połysków. Bujna, zmieszana,
+nie koszona trawa pokrywała puszystym kożuchem falisty teren. Były tam
+zwykłe, trawiaste źdźbła łąkowe z pierzastymi kitami kłosów; były
+delikatne filigrany dzikich pietruszek i marchwi; pomarszczone i
+szorstkie listki bluszczyków i ślepych pokrzyw, pachnące miętą;
+łykowate, błyszczące babki, nakrapiane rdzą, wystrzelające kićmi
+grubej, czerwonej kaszy. Wszystko to, splątane i puszyste, przepojone
+było łagodnym powietrzem, podbite błękitnym wiatrem i napuszczone
+niebem. Gdy się leżało w trawie, było się przykrytym całą błękitną
+geografią obłoków i płynących kontynentów, oddychało się całą rozległą
+mapą niebios. Od tego obcowania z powietrzem liście i pędy pokryły się
+delikatnymi włoskami, miękkim nalotem puchu, szorstką szczeciną haczków,
+jak gdyby dla chwytania i zatrzymywania przepływów tlenu. Ten nalot
+delikatny i białawy spokrewniał liście z atmosferą, dawał im srebrzysty,
+szary połysk fal powietrznych, cienistych zadumań między dwoma błyskami
+słońca. A jedna z tych roślin, żółta i pełna mlecznego soku w bladych
+łodygach, nadęta powietrzem, pędziła ze swych pustych pędów już samo
+powietrze, sam puch w kształcie pierzastych kul mleczowych rozsypywanych
+przez powiew i wsiąkających bezgłośnie w błękitną ciszę. Ogród był
+rozległy i rozgałęziony kilku odnogami i miał różne strefy i klimaty. W
+jednej stronie był otwarty, pełen mleka niebios i powietrza, i tam
+podścielał niebu co najmiększą, najdelikatniejszą, najpuszystszą zieleń.
+Ale w miarę jak opadał w głąb długiej odnogi i zanurzał się w cień
+między tylną ścianę opuszczonej fabryki wody sodowej, wyraźnie
+pochmurniał, stawał się opryskliwy i niedbały, zapuszczał się dziko i
+niechlujnie, srożył się pokrzywami, zjeżał bodiakami, parszywiał
+chwastem wszelkim, aż w samym końcu między ścianami, w szerokiej
+prostokątnej zatoce tracił wszelką miarę i wpadał w szał. Tam to nie był
+już sad, tylko paroksyzm szaleństwa, wybuch wciekłości, cyniczny
+bezwstyd i rozpusta. Tam, rozbestwione, dając upust swej pasji,
+panoszyły się puste, zdziczałe kapusty łopuchów - ogromne wiedźmy,
+rozdziewające się w biały dzień ze swych szerokich spódnic, zrzucając je
+z siebie, spódnica za spódnicą, aż ich wzdęte, szelestne, dziurawe
+łachmany oszalałymi płatami grzebały pod sobą kłótliwe to plemię
+bękarcie. A żarłoczne spódnice puchły i rozpychały się, piętrzyły się
+jedne na drugich, rozpierały i nakrywały wzajem, rosnąc razem wzdętą
+masą blach listnych, aż pod niski okap stodoły. Tam to było, gdziem go
+ujrzał jedyny raz w życiu, o nieprzytomnej od żaru godzinie południa.
+Była to chwila, kiedy czas, oszalały i dziki, wyłamuje się z kieratu
+zdarzeń i jak zbiegły włóczęga pędzi z krzykiem na przełaj przez pola.
+Wtedy lato, pozbawione kontroli, rośnie bez miary i rachuby na całej
+przestrzeni, rośnie z dzikim impetem na wszystkich punktach, w
+dwójnasób, w trójnasób, w inny jaki, wyrodny czas, w nieznaną dymensję,
+w obłęd. O tej godzinie opanowywał mnie szał łowienia motyli, pasja
+ścigania tych migocących plamek, tych błędnych, białych płatków,
+trzęsących się w rozognionym powietrzu niedołężnym gzygzakiem. I
+zdarzyło się wówczas, że któraś z tych jaskrawych plamek rozpadła się w
+locie na dwie, potem na trzy - i ten drgający, oślepiająco biały
+trójpunkt wiódł mnie, jak błędny ognik, przez szał bodiaków, palących
+się w słońcu. Dopiero na granicy łopuchów zatrzymałem się, nie śmiejąc
+się pogrążyć w to głuche zapadlisko. Wtedy nagle ujrzałem go. Zanurzony
+po pachy w łopuchach, kucał przede mną. Widziałem jego grube bary w
+brudnej koszuli i niechlujny strzęp surduta. Przyczajony jak do skoku,
+siedział tak - z barami jakby wielkim ciężarem zgarbionymi. Ciało jego
+dyszało z natężenia, a z miedzianej, błyszczącej w słońcu twarzy lał się
+pot. Nieruchomy, zdawał się ciężko pracować, mocować się bez ruchu z
+jakim ogromnym brzemieniem. Stałem, przygwożdżony jego wzrokiem, który
+mnie ujął jakby w kleszcze. Była to twarz włóczęgi lub pijaka. Wiecheć
+brudnych kłaków wichrzył się nad czołem wysokim i wypukłym jak buła
+kamienna, utoczona przez rzekę. Ale czoło to było skręcone w głębokie
+bruzdy. Nie wiadomo, czy ból, czy palący żar słońca, czy nadludzkie
+natężenie wkręciło się tak w tę twarz i napięło rysy do pęknięcia.
+Czarne oczy wbiły się we mnie z natężeniem najwyższej rozpaczy czy bólu.
+Te oczy patrzyły na mnie i nie patrzyły, widziały mnie i nie widziały
+wcale. Były to pękające gałki, wytężone najwyższym uniesieniem bólu albo
+dziką rozkoszą natchnienia. I nagle z tych rysów, naciągniętych do
+pęknięcia, wyboczył się jakiś straszny, załamany cierpieniem grymas i
+ten grymas rósł, brał w siebie tamten obłęd i natchnienie, pęczniał nim,
+wybaczał się coraz bardziej, aż wyłamał się ryczącym, charczącym kaszlem
+śmiechu. Do głębi wstrząśnięty, widziałem, jak hucząc śmiechem z
+potężnych piersi, dźwignął się powoli z kucek i zgarbiony jak goryl, z
+rękoma w opadających łachmanach spodni, uciekał, człapiąc przez łopocące
+blachy łopuchów, wielkimi skokami - Pan bez fletu, cofający się w
+popłochu do swych ojczystych kniei.
+
+                                  PAN KAROL
+
+ Po południu w sobotę mój wuj, Karol, wdowiec słomiany,
+wybierał się pieszo do letniska, oddalonego o godzinę drogi od miasta,
+do żony i dzieci, które tam na wywczasach bawiły. Od czasu wyjazdu żony
+mieszkanie było nie sprzątane, łóżko nie zaścielane nigdy. Pan Karol
+przychodził do mieszkania późną nocą, sponiewierany, spustoszony przez
+nocne pohulanki, przez które go wlokły te dni upalne i puste. Zmięta,
+chłodna, dziko rozrzucona pościel była dlań wówczas jakąś błogą
+przystanią, wyspą zbawczą, do której przypadał ostatkiem sił jak
+rozbitek, miotany wiele dni i nocy przez wzburzone morze. Omackiem, w
+ciemności zapadał się gdzieś między białawe chmury, pasma i zwały
+chłodnego pierza i spał tak w niewiadomym kierunku, na wspak, głową na
+dół, wbity ciemieniem w puszysty miąższ pościeli, jak gdyby chciał we
+śnie przewiercić, przewędrować na wskroś te rosnące nocą, potężne masywy
+pierzyn. Walczył we śnie z tą pościelą, jak pływak z wodą, ugniatał ją i
+miesił ciałem, jak ogromną dzieżę ciasta, w którą się zapadał, i budził
+się o szarym świcie zdyszany, oblany potem, wyrzucony na brzeg tego
+stosu pościeli, którego zmóc nie mógł w ciężkich zapasach nocnych. Tak
+na wpół wyrzucony z toni snu, wisiał przez chwilę nieprzytomny na
+krawędzi nocy, chwytając piersiami powietrze, a pościel rosła dokoła
+niego, puchła i nakisała - i zarastała go znowu zwałem ciężkiego,
+białawego ciasta. Spał tak do późnego przedpołudnia, podczas gdy
+poduszki układały się w wielką, białą, płaską równinę, po której
+wędrował uspokojony sen jego. Tymi białymi gościńcami powracał powoli do
+siebie, do dnia, do jawy - i wreszcie otwierał oczy, jak śpiący pasażer,
+gdy pociąg zatrzymuje się na stacji. W pokoju panował odstały półmrok z
+osadem wielu dni samotności i ciszy. Tylko okno kipiało od rannego
+rojowiska much i story płonęły jaskrawo. Pan Karol wyziewał ze swego
+ciała, z głębi jam cielesnych, resztki dnia wczorajszego. To ziewanie
+chwytało go tak konwulsyjnie, jak gdyby chciało go odwrócić na nice. Tak
+wyrzucał z siebie ten piasek, te ciężary - nie strawione restancje dnia
+wczorajszego. Ulżywszy sobie w ten sposób, i swobodniejszy, wciągał do
+notesu wydatki, kalkulował, obliczał i marzył. Potem leżał długo
+nieruchomy, z szklanymi oczyma, które były koloru wody, wypukłe i
+wilgotne. W wodnistym półmroku pokoju, rozjaśnionym refleksem dnia
+upalnego za storami, oczy jego jak maleńkie lusterka odbijały wszystkie
+błyszczące przedmioty: białe plamy słońca w szparach okna, złoty
+prostokąt stor, i powtarzały, jak kropla wody, cały pokój z ciszą
+dywanów i pustych krzeseł. Tymczasem dzień za storami huczał coraz
+płomienniej bzykaniem much oszalałych od słońca. Okno nie mogło
+pomieścić tego białego pożaru i story omdlewały od jasnych falowań.
+Wtedy wywlekał się z pościeli i siedział jeszcze jaki czas na łóżku,
+stękając bezwiednie. Jego trzydziestokilkoletnie ciało zaczynało
+skłaniać się do korpulencji. W tym organizmie, nabrzmiewającym
+tłuszczem, znękanym od nadużyć płciowych, ale wciąż wzbierającym bujnymi
+sokami, zdawał się teraz zwolna dojrzewać w tej ciszy jego przyszły los.
+Gdy tak siedział w bezmyślnym, wegetatywnym osłupieniu, cały zamieniony
+w krążenie, w respirację, w głębokie pulsowanie soków, rosła w głębi
+jego ciała, spoconego i pokrytego włosem w rozlicznych miejscach, jakaś
+nieświadoma, nie sformułowana przyszłość, niby potworna narośl,
+wyrastająca fantastycznie w nieznaną dymensję. Nie przerażał się jej,
+gdyż czuł już swoją tożsamoć z tym niewiadomym a ogromnym, które miało
+nadejść, i rósł razem z nim bez sprzeciwu, w dziwnej zgodzie, zdrętwiały
+spokojną grozą, odpoznając przyszłego siebie w tych kolosalnych
+wykwitach, w tych fantastycznych spiętrzeniach, które przed jego
+wzrokiem wewnętrznym dojrzewały. Jedno jego oko lekko wtedy zbaczało na
+zewnątrz, jak gdyby odchodziło w inny wymiar. Potem z tych bezmyślnych
+otumanieni z tych zatraconych dali powracał znów do siebie i do chwili;
+widział swe stopy na dywanie, tłuste i delikatne jak u kobiety, i powoli
+wyjmował złote spinki z mankietów dziennej koszuli. Potem szedł do
+kuchni i znajdował tam w cienistym kącie wiaderko z wodą, krążek
+cichego, czujnego zwierciadła, które nań tam czekało - jedyna żywa i
+wiedząca istota w tym pustym mieszkaniu. Nalewał do miednicy wody i
+kosztował skórą jej młodej i odstałej, słodkawej mokrości. Długo i
+starannie robił toaletę, nie spiesząc się i włączając pauzy między
+poszczególne manipulacje. To mieszkanie, puste i zapuszczone, nie
+uznawało go, te meble i ściany śledziły za nim z milczącą krytyką. Czuł
+się, wchodząc w ich ciszę, jak intruz w tym podwodnym, zatopionym
+królestwie, w którym płynął inny, odrębny czas. Otwierając własne
+szuflady, miał uczucie złodzieja i chodził mimo woli na palcach, bojąc
+się obudzić hałaśliwe i nadmierne echo, czekające drażliwie na
+najlżejszą przyczynę, by wybuchnąć. A gdy wreszcie, idąc cicho od szafy
+do szafy, znajdował kawałek po kawałku wszystko potrzebne i kończył
+toaletę wśród tych mebli, które tolerowały go w milczeniu, z nieobecną
+miną, i wreszcie był gotów, to stojąc na odejściu z kapeluszem w ręku,
+czuł się zażenowany, że i w ostatniej chwili nie mógł znaleźć słowa,
+które by rozwiązało to wrogie milczenie, i odchodził ku drzwiom
+zrezygnowany, zwolna, ze spuszczoną głową - gdy w przeciwną stronę
+oddalał się tymczasem bez pośpiechu - w głąb zwierciadła - ktoś
+odwrócony na zawsze plecami - przez pustą amfiladę pokojów, które nie
+istniały.
+
+                   SKLEPY CYNAMONOWE
+
+ W okresie najkrótszych, sennych dni zimowych, ujętych
+z obu stron, od poranku i od wieczora, w futrzane krawędzie zmierzchów,
+gdy miasto rozgałęziało się coraz głębiej w labirynty zimowych nocy, z
+trudem przywoływane przez krótki świt do opamiętania, do powrotu - 
+ojciec mój był już zatracony, zaprzedany, zaprzysiężony tamtej sferze.
+Twarz jego i głowa zarastały wówczas bujnie i dziko siwym włosem,
+sterczącym nieregularnie wiechciami, szczecinami, długimi pędzlami,
+strzelającymi z brodawek, z brwi, z dziurek od nosa - co nadawało jego
+fizjonomii wygląd starego, nastroszonego lisa. Węch jego i słuch
+zaostrzał się niepomiernie i znać było po grze jego milczącej i napiętej
+twarzy, że za pośrednictwem tych zmysłów pozostaje on w ciągłym
+kontakcie z niewidzialnym światem ciemnych zakamarków, dziur mysich,
+zmurszałych przestrzeni pustych pod podłogą i kanałów kominowych.
+Wszystkie chroboty, trzaski nocne, tajne, skrzypiące życie podłogi miały
+w nim nieomylnego i czujnego dostrzegacza, szpiega i współspiskowca.
+Absorbowało go to w tym stopniu, że pogrążał się zupełnie w tej
+niedostępnej dla nas sferze, z której nie próbował zdawać nam sprawy.
+Nieraz musiał strzepywać palcami i śmiać się cicho do siebie samego, gdy
+te wybryki niewidzialnej sfery stawały się zbyt absurdalne; porozumiewał
+się wówczas spojrzeniem z naszym kotem, który również wtajemniczony w
+ten świat, podnosił swą cyniczną, zimną, porysowaną pręgami twarz,
+mrużąc z nudów i obojętnoci skośne szparki oczu. Zdarzało się podczas
+obiadu, że wśród jedzenia odkładał nagle nóż i widelec i z serwetą
+zawiązaną pod szyją podnosił się kocim ruchem, skradał na brzuścach
+palców do drzwi sąsiedniego, pustego pokoju i z największą ostrożnością
+zaglądał przez dziurkę od klucza. Potem wracał do stołu, jakby
+zawstydzony, z zakłopotanym uśmiechem, wśród mruknięć i niewyraźnych
+mamrotań, odnoszących się do wewnętrznego monologu, w którym był
+pogrążony. Ażeby mu sprawić pewną dystrakcję i oderwać go od
+chorobliwych dociekań, wyciągała go matka na wieczorne spacery, na które
+szedł, milcząc, bez oporu, ale i bez przekonania, roztargniony i
+nieobecny duchem. Raz nawet poszliśmy do teatru. Znaleźliśmy się znowu w
+tej wielkiej, źle oświetlonej i brudnej sali, pełnej sennego gwaru
+ludzkiego i bezładnego zamętu. Ale gdy przebrnęliśmy przez ciżbę ludzką,
+wynurzyła się przed nami olbrzymia bladoniebieska kurtyna, jak niebo
+jakiegoś innego firmamentu. Wielkie, malowane maski różowe, z wydętymi
+policzkami, nurzały się w ogromnym płóciennym przestworzu. To sztuczne
+niebo szerzyło się i płynęło wzdłuż i w poprzek, wzbierając ogromnym
+tchem patosu i wielkich gestów, atmosferą tego świata sztucznego i
+pełnego blasku, który budował się tam, na dudniących rusztowaniach
+sceny. Dreszcz płynący przez wielkie oblicze tego nieba, oddech
+ogromnego płótna, od którego rosły i ożywały maski, zdradzał
+iluzoryczność tego firmamentu, sprawiał to drganie rzeczywistości, które
+w chwilach metafizycznych odczuwamy jako migotanie tajemnicy. Maski
+trzepotały czerwonymi powiekami, kolorowe wargi szeptały coś bezgłośnie
+i wiedziałem, że przyjdzie chwila, kiedy napięcie tajemnicy dojdzie do
+zenitu i wtedy wezbrane niebo kurtyny pęknie naprawdę, uniesie się i
+ukaże rzeczy niesłychane i olśniewające. Lecz nie było mi dane doczekać
+tej chwili, albowiem tymczasem ojciec zaczął zdradzać pewne oznaki
+zaniepokojenia, chwytał się za kieszenie i wreszcie oświadczył, że
+zapomniał portfelu z pieniędzmi i ważnymi dokumentami. Po krótkiej
+naradzie z matką, w której uczciwość Adeli została poddana pospiesznej,
+ryczałtowej ocenie, zaproponowano mi, żebym wyruszył do domu na
+poszukiwanie portfelu. Zdaniem matki do rozpoczęcia widowiska było
+jeszcze wiele czasu i przy mojej zwinności mogłem na czas powrócić.
+Wyszedłem w noc zimową, kolorową od iluminacji nieba. Była to jedna z
+tych jasnych nocy, w których firmament gwiezdny jest tak rozległy i
+rozgałęziony, jakby rozpadł się, rozłamał i podzielił na labirynt
+odrębnych niebios, wystarczających do obdzielenia całego miesiąca nocy
+zimowych i do nakrycia swymi srebrnymi i malowanymi kloszami wszystkich
+ich nocnych zjawisk, przygód, awantur i karnawałów. Jest lekkomyślnością
+nie do darowania wysyłać w taką noc młodego chłopca z misją ważną i
+pilną, albowiem w jej półświetle zwielokrotniają się, plączą i
+wymieniają jedne z drugimi ulice. Otwierają się w głębi miasta, żeby tak
+rzec, ulice podwójne, ulice sobowtóry, ulice kłamliwe i zwodne.
+Oczarowana i zmylona wyobraźnia wytwarza złudne plany miasta, rzekomo
+dawno znane i wiadome, w których te ulice mają swe miejsce i nazwę, a
+noc w niewyczerpanej swej płodności nie ma nic lepszego do roboty, jak
+dostarczać wciąż nowych i urojonych konfiguracji. Te kuszenia nocy
+zimowych zaczynają się zazwyczaj niewinnie od chętki skrócenia sobie
+drogi, użycia niezwykłego lub prędszego przejścia. Powstają ponętne
+kombinacje przecięcia zawiłej wędrówki jakąś nie wypróbowaną przecznicą.
+Ale tym razem zaczęło się inaczej. Uszedłszy parę kroków, spostrzegłem,
+że jestem bez płaszcza. Chciałem zawrócić, lecz po chwili wydało mi się
+to niepotrzebną stratą czasu, gdyż noc nie była wcale zimna, przeciwnie
+- pożyłkowana strugami dziwnego ciepła, tchnieniami jakiejś fałszywej
+wiosny. Śnieg skurczył się w baranki białe, w niewinne i słodkie runo,
+które pachniało fiołkami. W takie same baranki rozpuściło się niebo, w
+którym księżyc dwoił się i troił, demonstrując w tym zwielokrotnieniu
+wszystkie swe fazy i pozycje. Niebo obnażało tego dnia wewnętrzną swą
+konstrukcję w wielu jakby anatomicznych preparatach, pokazujących
+spirale i słoje światła, przekroje seledynowych brył nocy, plazmę
+przestworzy, tkankę rojeń nocnych. W taką noc nie podobna iść Podwalem
+ani żadną inną z ciemnych ulic, które są odwrotną stroną, niejako
+podszewką czterech linij rynku, i nie przypomnieć sobie, że o tej późnej
+porze bywają czasem jeszcze otwarte niektóre z owych osobliwych a tyle
+nęcących sklepów, o których zapomina się w dnie zwyczajne. Nazywam je
+sklepami cynamonowymi dla ciemnych boazeryj tej barwy, którymi są
+wyłożone. Te prawdziwie szlachetne handle, w późną noc otwarte, były
+zawsze przedmiotem moich gorących marzeń. Słabo oświetlone, ciemne i
+uroczyste ich wnętrza pachniały głębokim zapachem farb, laku, kadzidła,
+aromatem dalekich krajów i rzadkich materiałów. Mogłeś tam znaleźć ognie
+bengalskie, szkatułki czarodziejskie, marki krajów dawno zaginionych,
+chińskie odbijanki, indygo, kalafonium z Malabaru, jaja owadów
+egzotycznych, papug, tukanów, żywe salamandry i bazyliszki, korzeń
+Mandragory, norymberskie mechanizmy, homunculusy w doniczkach,
+mikroskopy i lunety, a nade wszystko rzadkie i osobliwe książki, stare
+folianty pełne przedziwnych rycin i oszołamiających historyj. Pamiętam
+tych starych i pełnych godności kupców, którzy obsługiwali klientów ze
+spuszczonymi oczyma, w dyskretnym milczeniu, i pełni byli mądrości i
+wyrozumienia dla ich najtajniejszych życzeń. Ale nade wszystko była tam
+jedna księgarnia, w której raz oglądałem rzadkie i zakazane druki,
+publikacje tajnych klubów, zdejmując zasłonę z tajemnic dręczących i
+upojnych. Tak rzadko zdarzała się sposobność odwiedzania tych sklepów - 
+i w dodatku z małą, lecz wystarczającą sumą pieniędzy w kieszeni. Nie
+można było pominąć tej okazji mimo ważności misji powierzonej naszej
+gorliwości. Trzeba się było zapuścić według mego obliczenia w boczną
+uliczkę, minąć dwie albo trzy przecznice, ażeby osiągnąć ulicę nocnych
+sklepów. To oddalało mnie od celu, ale można było nadrobić spóźnienie,
+wracając drogą na Żupy Solne. Uskrzydlony pragnieniem zwiedzenia sklepów
+cynamonowych, skręciłem w wiadomą mi ulicę i leciałem więcej, aniżeli
+szedłem, bacząc, by nie zmylić drogi. Tak minąłem już trzecią czy
+czwartą przecznicę, a upragnionej ulicy wciąż nie było. W dodatku nawet
+konfiguracja ulic nie odpowiadała oczekiwanemu obrazowi. Sklepów ani
+śladu. Szedłem ulicą, której domy nie miały nigdzie bramy wchodowej,
+tylko okna szczelnie zamknięte, ślepe odblaskiem księżyca. Po drugiej
+stronie tych domów musi prowadzić właściwa ulica, od której te domy są
+dostępne - myślałem sobie. Z niepokojem przyspieszałem kroku, rezygnując
+w duchu z myśli zwiedzenia sklepów. Byle tylko wydostać się stąd prędko
+w znane okolice miasta. Zbliżałem się do wylotu, pełen niepokoju, gdzie
+też ona mnie wyprowadzi. Wyszedłem na szeroki, rzadko zabudowany
+gościniec, bardzo długi i prosty. Owiał mnie od razu oddech szerokiej
+przestrzeni. Stały tam przy ulicy albo w głębi ogrodów malownicze wille,
+ozdobne budynki bogaczy. W przerwach między nimi widniały parki i mury
+sadów. Obraz przypominał z daleka ulicę Leszniańską w jej dolnych i
+rzadko zwiedzanych okolicach. Światło księżyca, rozpuszczone w
+tysiącznych barankach, w łuskach srebrnych na niebie, było blade i tak
+jasne jak w dzień - tylko parki i ogrody czerniały w tym srebrnym
+krajobrazie. Przyjrzawszy się bacznie jednemu z budynków, doszedłem do
+przekonania, że mam przed sobą tylną i nigdy nie widzianą stronę gmachu
+gimnazjalnego. Właśnie dochodziłem do bramy, która ku memu zdziwieniu
+była otwarta, sień oświetlona. Wszedłem i znalazłem się na czerwonym
+chodniku korytarza. Miałem nadzieję, że zdołam nie spostrzeżony
+przekraść się przez budynek i wyjść przednią bramą, skracając sobie
+znakomicie drogę. Przypomniałem sobie, że o tej późnej godzinie musi się
+w sali profesora Arendta odbywać jedna z lekcyj nadobowiązkowych,
+prowadzona w późną noc, na które zbieraliśmy się zimową porą, płonąc
+szlachetnym zapałem do ćwiczeń rysunkowych, jakim natchnął nas ten
+znakomity nauczyciel. Mała gromadka pilnych gubiła się prawie w wielkiej
+ciemnej sali, na której ścianach ogromniały i łamały się cienie naszych
+głów, rzucane od dwóch małych świeczek płonących w szyjkach butelek.
+Prawdę mówiąc, niewieleśmy podczas tych godzin rysowali i profesor nie
+stawiał zbyt ścisłych wymagań. Niektórzy przynosili sobie z domu
+poduszki i układali się na ławkach do powierzchownej drzemki. I tylko
+najpilniejsi rysowali pod samą świecą, w złotym kręgu jej blasku.
+Czekaliśmy zazwyczaj długo na przyjście profesora, nudząc się wśród
+sennych rozmów. Wreszcie otwierały się drzwi jego pokoju i wchodził - 
+mały, z piękną brodą, pełen ezoterycznych uśmiechów, dyskretnych
+przemilczeń i aromatu tajemnicy. Szybko zaciskał za sobą drzwi gabinetu,
+przez które w momencie otworzenia tłoczyła się za jego głową ciżba
+gipsowych cieni, fragmentów klasycznych, bolesnych Niobid, Danaid i
+Tantalidów, cały smutny i jałowy Olimp, więdnący od lat w tym muzeum
+gipsów. Zmierzch tego pokoju mętniał i za dnia i przelewał się sennie od
+gipsowych marzeń, pustych spojrzeń, blednących owali i zamyśleń
+odchodzących w nicość. Lubiliśmy nieraz podsłuchiwać pod drzwiami - 
+ciszy, pełnej westchnień i szeptów tego kruszejącego w pajęczynach
+rumowiska, tego rozkładającego się w nudzie i monotonii zmierzchu bogów.
+Profesor przechadzał się dostojnie, pełen namaszczenia, wzdłuż pustych
+ławek, wśród których rozrzuceni małymi grupkami, rysowaliśmy coś w
+szarym odblasku nocy zimowej. Było zacisznie i sennie. Gdzieniegdzie
+koledzy moi układali się do snu. Świeczki powoli dogasały w butelkach.
+Profesor pogrążał się w głęboką witrynę, pełną starych foliałów,
+staromodnych ilustracyj, sztychów i druków. Pokazywał nam wśród
+ezoterycznych gestów stare litografie wieczornych pejzaży, gęstwiny
+nocne, aleje zimowych parków, czerniejące na białych drogach
+księżycowych. Wśród sennych rozmów upływał niespostrzeżenie czas i biegł
+nierównomiernie, robiąc niejako węzły w upływie godzin, połykając kędyś
+całe puste interwały trwania, Niespostrzeżenie, bez przejścia,
+odnajdywaliśmy naszą czeredę już w drodze powrotnej na białej od śniegu
+ścieżce szpaleru, flankowanej czarną, suchą gęstwiną krzaków. Szliśmy
+wzdłuż tego włochatego brzegu ciemności, ocierając się o niedwiedzie
+futro krzaków, trzaskających pod naszymi nogami w jasną noc
+bezksiężycową, w mleczny, fałszywy dzień, daleko po północy. Rozprószona
+biel tego światła, mżąca ze śniegu, z bladego powietrza, z mlecznych
+przestworzy, była jak szary papier sztychu, na którym głęboką czernią
+plątały się kreski i szrafirunki gęstych zarośli. Noc powtarzała teraz
+głęboko po północy te serie nokturnów, sztychów nocnych profesora
+Arendta, kontynuowała jego fantazje. W tej czarnej gęstwinie parku, we
+włochatej sierści zarośli, w masie kruchego chrustu były miejscami
+nisze, gniazda najgłębszej puszystej czarnoci, pełne plątaniny,
+sekretnych gestów, bezładnej rozmowy na migi. Było w tych gniazdach
+zacisznie i ciepło. Siadaliśmy tam na letnim miękkim śniegu w naszych
+włochatych płaszczach, zajadając orzechy, których pełna była leszczynowa
+ta gęstwina w ową wiosenną zimę. Przez zarośla przewijały się bezgłośnie
+kuny, łasice i ichneumony, futrzane, węszące zwierzątka, śmierdzące
+kożuchem, wydłużone, na niskich łapkach. Podejrzewalimy, że były między
+nimi okazy gabinetu szkolnego, które choć wypatroszone i łysiejące,
+uczuwały w tę białą noc w swym pustym wnętrzu głos starego instynktu,
+głos rui, i wracały do matecznika na krótki, złudny żywot. Ale powoli
+fosforescencja wiosennego śniegu mętniała i gasła i nadchodziła czarna i
+gęsta oćma przed świtem. Niektórzy z nas zasypiali w ciepłym śniegu,
+inni domacywali się w gęstwinie bram swych domów, wchodzili omackiem do
+ciemnych wnętrzy, w sen rodziców i braci, w dalszy ciąg głębokiego
+chrapania, które doganiali na swych spóźnionych drogach. Te nocne seanse
+pełne były dla mnie tajemnego uroku, nie mogłem i teraz pominąć
+sposobności, by nie zaglądnąć na moment do sali rysunkowej,
+postanawiając, że nie pozwolę się tam zatrzymać dłużej nad krótką
+chwilkę. Ale wstępując po tylnych, cedrowych schodach, pełnych
+dźwięcznego rezonansu, poznałem, że znajduję się w obcej, nigdy nie
+widzianej stronie gmachu. Najlżejszy szmer nie przerywał tu solennej
+ciszy. Korytarze były w tym skrzydle obszerniejsze, wysłane pluszowym
+dywanem i pełne wytworności. Małe, ciemno płonące lampy świeciły na ich
+zagięciach. Minąwszy jedno takie kolano, znalazłem się na korytarzu
+jeszcze większym, strojnym w przepych pałacowy. Jedna jego ściana
+otwierała się szerokimi, szklanymi arkadami do wnętrza mieszkania.
+Zaczynała się tu przed oczyma długa amfilada pokojów, biegnących w głąb
+i urządzonych z olśniewającą wspaniałością. Szpalerem obić jedwabnych,
+luster złoconych, kosztownych mebli i kryształowych pająków biegł wzrok
+w puszysty miąższ tych zbytkownych wnętrzy, pełnych kolorowego wirowania
+i migotliwych arabesek, plączących się girland i pączkujących kwiatów.
+Głęboka cisza tych pustych salonów pełna była tylko tajnych spojrzeń,
+które oddawały sobie zwierciadła, i popłochu arabesek, biegnących wysoko
+fryzami wzdłuż ścian i gubiących się w sztukateriach białych sufitów. Z
+podziwem i czcią stałem przed tym przepychem, domyślałem się, że nocna
+moja eskapada zaprowadziła mnie niespodzianie w skrzydło dyrektora,
+przed jego prywatne mieszkanie. Stałem przygwożdżony ciekawością, z
+bijącym sercem, gotów do ucieczki za najlżejszym szmerem. Jakże mógłbym,
+przyłapany, usprawiedliwić to moje nocne szpiegowanie, moje zuchwałe
+wścibstwo? W którym z głębokich pluszowych foteli mogła, nie
+dostrzeżona i cicha, siedzieć córeczka dyrektora i podnieść nagle na
+mnie oczy znad książki - czarne, sybilińskie, spokojne oczy, których
+spojrzenia nikt z nas wytrzymać nie umiał. Ale cofnąć się w połowie
+drogi, nie dokonawszy powziętego planu, poczytałbym był sobie za
+tchórzostwo. Zresztą głęboka cisza panowała dookoła w pełnych przepychu
+wnętrzach, oświetlonych przyćmionym światłem nie określonej pory. Przez
+arkady korytarza widziałem na drugim końcu wielkiego salonu duże,
+oszklone drzwi, prowadzące na taras. Było tak cicho wokoło, że nabrałem
+odwagi. Nie wydawało mi się to połączone ze zbyt wielkim ryzykiem, zejść
+z paru stopni, prowadzących do poziomu sali, w kilku susach przebiegnąć
+wielki, kosztowny dywan i znaleźć się na tarasie, z którego bez trudu
+dostać się mogłem na dobrze mi znaną ulicę. Uczyniłem tak. Zeszedłszy na
+parkiety salonu, pod wielkie palmy, wystrzelające tam z wazonów aż do
+arabesek sufitu, spostrzegłem, że znajduję się już właściwie na gruncie
+neutralnym, gdyż salon nie miał wcale przedniej ściany. Był on rodzajem
+wielkiej loggii, łączącej się przy pomocy paru stopni z placem miejskim.
+Była to niejako odnoga tego placu i niektóre meble stały już na bruku.
+Zbiegłem z kilku kamiennych schodów i znalazłem się znów na ulicy.
+Konstelacje stały już stromo na głowie, wszystkie gwiazdy przekręciły
+się na drugą stronę, ale księżyc, zagrzebany w pierzyny obłoczków, które
+rozświetlał swą niewidzialną obecnością, zdawał się mieć przed sobą
+jeszcze nieskończoną drogę i, zatopiony w swych zawiłych procederach
+niebieskich, nie myślał o świcie. Na ulicy czerniało kilka dorożek,
+rozjechanych i rozklekotanych jak kalekie, drzemiące kraby czy karakony.
+Woźnica nachylił się z wysokiego kozła. Miał twarz drobną, czerwoną i
+dobroduszną. - Pojedziemy, paniczu? - zapytał. Powóz zadygotał we
+wszystkich stawach i przegubach swego wieloczłonkowego ciała i ruszył na
+lekkich obręczach. Ale kto w taką noc powierza się kaprysom
+nieobliczalnego dorożkarza? Wśród klekotu szprych, wśród dudnienia pudła
+i budy nie mogłem porozumieć się z nim co do celu drogi. Kiwał na
+wszystko niedbale i pobłażliwie głową i podśpiewywał sobie, jadąc drogą
+okrężną przez miasto. Przed jakimś szynkiem stała grupa dorożkarzy,
+kiwając nań przyjaźnie rękami. Odpowiedział im coś radośnie, po czym nie
+zatrzymując pojazdu, rzucił mi lejce na kolana, spuścił się z kozła i
+przyłączył do gromady kolegów. Koń, stary mądry koń dorożkarski,
+oglądnął się pobieżnie i pojechał dalej jednostajnym, dorożkarskim
+kłusem. Właciwie koń ten budził zaufanie - wydawał się mądrzejszy od
+woźnicy. Ale powozić nie umiałem - trzeba się było zdać na jego wolę.
+Wjechaliśmy na podmiejską ulicę ujętą z obu stron w ogrody. Ogrody te
+przechodziły zwolna, w miarę posuwania się, w parki wielkodrzewne, a te
+w lasy. Nie zapomnę nigdy tej jazdy świetlistej w najjaśniejszą noc
+zimową. Kolorowa mapa niebios wyogromniała w kopułę niezmierną, na
+której spiętrzyły się fantastyczne lądy, oceany i morza, porysowane
+liniami wirów i prądów gwiezdnych, świetlistymi liniami geografii
+niebieskiej. Powietrze stało się lekkie do oddychania i świetlane jak
+gaza srebrna. Pachniało fiołkami. Spod wełnianego jak białe karakuły
+śniegu wychylały się anemony drżące, z iskrą światła księżycowego w
+delikatnym kielichu. Las cały zdawał się iluminować tysiącznymi
+światłami, gwiazdami, które rzęsiście ronił grudniowy firmament.
+Powietrze dyszało jaką tajną wiosną, niewypowiedzianą czystością śniegu
+i fiołków. Wjechaliśmy w teren pagórkowaty. Linie wzgórzy, włochatych
+nagimi rózgami drzew, podnosiły się jak błogie westchnienia w niebo.
+Ujrzałem na tych szczęśliwych zboczach całe grupy wędrowców,
+zbierających wród mchu i krzaków opadłe i mokre od śniegu gwiazdy.
+Droga stała się stroma, koń poślizgiwał się i z trudem ciągnął pojazd,
+grający wszystkimi przegubami. Byłem szczęśliwy. Pierś moja wchłaniała
+tę błogą wiosnę powietrza, świeżość gwiazd i śniegu. Przed piersią konia
+zbierał się wał białej piany śnieżnej, coraz wyższy i wyższy. Z trudem
+przekopywał się koń przez czystą i świeżą jego masę. Wreszcie ustał.
+Wyszedłem z dorożki. Dyszał ciężko ze zwieszoną głową. Przytuliłem jego
+łeb do piersi, w jego wielkich czarnych oczach lśniły łzy. Wtedy
+ujrzałem na jego brzuchu okrągłą czarną ranę. - Dlaczego mi nie
+powiedziałeś? - szepnąłem ze łzami. - Drogi mój - to dla ciebie - rzekł
+i stał się bardzo mały, jak konik z drzewa. Opuściłem go. Czułem się
+dziwnie lekki i szczęśliwy. Zastanawiałem się, czy czekać na małą
+kolejkę lokalną, która tu zajeżdżała, czy też pieszo wrócić do miasta.
+Zacząłem schodzić stromą serpentyną wśród lasu, początkowo idąc krokiem
+lekkim, elastycznym, potem, nabierając rozpędu, przeszedłem w posuwisty
+szczęśliwy bieg, który zmienił się wnet w jazdę jak na nartach. Mogłem
+dowoli regulować szybkość, kierować jazdą przy pomocy lekkich zwrotów
+ciała. W pobliżu miasta zahamowałem ten bieg tryumfalny, zmieniając go
+na przyzwoity krok spacerowy. Księżyc stał jeszcze ciągle wysoko.
+Transformacje nieba, metamorfozy jego wielokrotnych sklepień w coraz to
+kunsztowniejsze konfiguracje nie miały końca. Jak srebrne astrolabium
+otwierało niebo w tę noc czarodziejską mechanizm wnętrza i ukazywało w
+nieskończonych ewolucjach złocistą matematykę swych kół i trybów. Na
+rynku spotkałem ludzi zażywających przechadzki. Wszyscy, oczarowani
+widowiskiem tej nocy, mieli twarze wzniesione i srebrne od magii nieba.
+Troska o portfel opuściła mnie zupełnie. Ojciec, pogrążony w swych
+dziwactwach, zapewne zapomniał już o zgubie, o matkę nie dbałem. W taką
+noc, jedyną w roku, przychodzą szczęśliwe myśli, natchnienia, wieszcze
+tknięcia palca bożego. Pełen pomysłów i inspiracji, chciałem skierować
+się do domu, gdy zaszli mi drogę koledzy z książkami pod pachą. Zbyt
+wcześnie wyszli do szkoły, obudzeni jasnością tej nocy, która nie
+chciała się skończyć. Poszlimy gromadą na spacer stromo spadającą
+ulicą, z której wiał powiew fiołków, niepewni, czy to jeszcze magia nocy
+srebrzyła się na śniegu, czy też świt już wstawał...
+
+                            ULICA KROKODYLI 
+
+ Mój ojciec przechowywał w dolnej szufladzie swego
+głębokiego biurka starą i piękną mapę naszego miasta. Był to cały
+wolumen in folio pergaminowych kart, które pierwotnie spojone skrawkami
+płótna, tworzyły ogromną mapę ścienną w kształcie panoramy z ptasiej
+perspektywy. Zawieszona na ścianie, zajmowała niemal przestrzeń całego
+pokoju i otwierała daleki widok na całą dolinę Tymienicy, wijącej się
+falisto bladozłotą wstęgą, na całe pojezierze szeroko rozlanych moczarów
+i stawów, na pofałdowane przedgórza, ciągnące się ku południowi, naprzód
+z rzadka, potem coraz tłumniejszymi pasmami, szachownicą okrągławych
+wzgórzy, coraz mniejszych i coraz bledszych, w miarę jak odchodziły ku
+złotawej i dymnej mgle horyzontu. Z tej zwiędłej dali peryferii
+wynurzało się miasto i rosło ku przodowi, naprzód jeszcze w nie
+zróżnicowanych kompleksach, w zwartych blokach i masach domów,
+poprzecinanych głębokimi parowami ulic, by bliżej jeszcze wyodrębnić się
+w pojedyncze kamienice, sztychowane z ostrą wyrazistością widoków
+oglądanych przez lunetę. Na tych bliższych planach wydobył sztycharz
+cały zawikłany i wieloraki zgiełk ulic i zaułków, ostrą wyrazistość
+gzymsów, architrawów, archiwolt i pilastrów, świecących w późnym i
+ciemnym złocie pochmurnego popołudnia, które pogrąża wszystkie załomy i
+framugi w głębokiej sepii cienia. Bryły i pryzmy tego cienia wcinały
+się, jak plastry ciemnego miodu, w wąwozy ulic, zatapiały w swej
+ciepłej, soczystej masie tu całą połowę ulicy, tam wyłom między domami,
+dramatyzowały i orkiestrowały ponurą romantyką cieni tę wieloraką
+polifonię architektoniczną. Na tym planie, wykonanym w stylu barokowych
+prospektów, okolica Ulicy Krokodylej świeciła pustą bielą, jaką na
+kartach geograficznych zwykło się oznaczać okolice podbiegunowe, krainy
+niezbadane i niepewnej egzystencji. Tylko linie kilku ulic wrysowane tam
+były czarnymi kreskami i opatrzone nazwami w prostym, nieozdobnym
+piśmie, w odróżnieniu od szlachetnej antykwy innych napisów. Widocznie
+kartograf wzbraniał się uznać przynależność tej dzielnicy do zespołu
+miasta i zastrzeżenie swe wyraził w tym odrębnym i postponującym
+wykonaniu. Aby zrozumieć tę rezerwę, musimy już teraz zwrócić uwagę na
+dwuznaczny i wątpliwy charakter tej dzielnicy, tak bardzo odbiegający od
+zasadniczego tonu całego miasta. Był to dystrykt przemysłowo-handlowy z
+podkreślonym jaskrawo charakterem trzeźwej użytkowości. Duch czasu,
+mechanizm ekonomiki, nie oszczędził i naszego miasta i zapuścił korzenie
+na skrawku jego peryferii, gdzie rozwinął się w pasożytniczą dzielnicę.
+Kiedy w starym mieście panował wciąż jeszcze nocny, pokątny handel,
+pełen solennej ceremonialności, w tej nowej dzielnicy rozwinęły się od
+razu nowoczesne, trzeźwe formy komercjalizmu. Pseudoamerykanizm,
+zaszczepiony na starym, zmurszałym gruncie miasta, wystrzelił tu bujną,
+lecz pustą i bezbarwną wegetacją tandetnej, lichej pretensjonalności.
+Widziało się tam tanie, marnie budowane kamienice o karykaturalnych
+fasadach, oblepione monstrualnymi sztukateriami z popękanego gipsu.
+Stare, krzywe domki podmiejskie otrzymały szybko sklecone portale, które
+dopiero bliższe przyjrzenie demaskowało jako nędzne imitacje
+wielkomiejskich urządzeń. Wadliwe, mętne i brudne szyby, łamiące w
+falistych refleksach ciemne odbicie ulicy, nie heblowane drzewo portali,
+szara atmosfera jałowych tych wnętrzy, osiadających pajęczyną i kłakami
+kurzu na wysokich półkach i wzdłuż odartych i kruszących się ścian,
+wyciskały tu, na sklepach, piętno dzikiego Klondike'u. Tak ciągnęły się
+jeden za drugim, magazyny krawców, konfekcje, składy porcelany,
+drogerie, zakłady fryzjerskie. Szare ich, wielkie szyby wystawowe nosiły
+ukośnie lub w półkolu biegnące napisy ze złoconych plastycznych liter:
+CONFISERIE, MANUCURE, KING OF ENGLAND. Rdzenni mieszkańcy miasta
+trzymali się z dala od tej okolicy, zamieszkiwanej przez szumowiny,
+przez gmin, przez kreatury bez charakteru, bez gęstości, przez istną
+lichotę moralną, tę tandetną odmianę człowieka, która rodzi się w takich
+efemerycznych środowiskach. Ale w dniach upadku, w godzinach niskiej
+pokusy zdarzało się, że ten lub ów z mieszkańców miasta zabłąkiwał się
+na wpół przypadkiem w tę wątpliwą dzielnicę. Najlepsi nie byli czasem
+wolni od pokusy dobrowolnej degradacji, zniwelowania granic i
+hierarchii, pławienia się w tym płytkim błocie wspólnoty, łatwej
+intymności, brudnego zmieszania. Dzielnica ta była eldoradem takich
+dezerterów moralnych, takich zbiegów spod sztandaru godności własnej.
+Wszystko zdawało się tam podejrzane i dwuznaczne, wszystko zapraszało
+sekretnym mrugnięciem, cynicznie artykułowanym gestem, wyraźnie
+przymrużonym perskim okiem - do nieczystych nadziei, wszystko wyzwalało
+z pęt niską naturę. Mało kto, nie uprzedzony, spostrzegał dziwną
+osobliwość tej dzielnicy: brak barw, jak gdyby w tym tandetnym, w
+pośpiechu wyrosłym mieście nie można było sobie pozwolić na luksus
+kolorów. Wszystko tam było szare jak na jednobarwnych fotografiach, jak
+w ilustrowanych prospektach. Podobieństwo to wychodziło poza zwykłą
+metaforę, gdyż chwilami, wędrując po tej części miasta, miało się w
+istocie wrażenie, że wertuje się w jakimś prospekcie, w nudnych
+rubrykach komercjalnych ogłoszeń, wśród których zagniedziły się
+pasożytniczo podejrzane anonse, drażliwe notatki, wątpliwe ilustracje; i
+wędrówki te były równie jałowe i bez rezultatu jak ekscytacje fantazji,
+pędzonej przez szpalty i kolumny pornograficznych druków. Wchodziło się
+do jakiegoś krawca, żeby zamówić ubranie - ubranie o taniej elegancji,
+tak charakterystycznej dla tej dzielnicy. Lokal był wielki i pusty,
+bardzo wysoki i bezbarwny. Ogromne wielopiętrowe półki wznoszą się jedne
+nad drugimi w nie określoną wysokość tej hali. Kondygnacje pustych półek
+wyprowadzają wzrok w górę aż pod sufit, który może być niebem - lichym,
+bezbarwnym, odrapanym niebem tej dzielnicy. Natomiast dalsze magazyny,
+które widać przez otwarte drzwi, pełne są aż pod sufit pudeł i kartonów,
+piętrzących się ogromną kartoteką, która rozpada się w górze, pod
+zagmatwanym niebem strychu w kubaturę pustki, w jałowy budulec nicości.
+Przez wielkie szare okna, kratkowane wielokrotnie jak arkusze papieru
+kancelaryjnego, nie wchodzi światło, gdyż przestrzeń sklepu już
+napełniona jest, jak wodą, indyferentną szarą poświatą, która nie rzuca
+cienia i nie akcentuje niczego. Wnet nawija się jakiś smukły
+młodzieniec, zadziwiająco usłużny, giętki i nieodporny, ażeby dogodzić
+naszym życzeniom i zalać nas tanią i łatwą wymową subiekta. Ale gdy,
+gadając, rozwija ogromne postawy sukna, przymierza, fałduje i drapuje
+niekończącą się strugę materiału, przepływającą przez jego ręce,
+formując z jego fal iluzoryczne surduty i spodnie, cała ta manipulacja
+wydaje się czym nieistotnym, pozorem, komedią, ironicznie zarzuconą
+zasłoną na prawdziwy sens sprawy. Panienki sklepowe, smukłe i czarne,
+każda z jakąś skazą piękności (charakterystyczną dla tej dzielnicy
+wybrakowanych artykułów), wchodzą i wychodzą, stają w drzwiach
+magazynów, sondując oczyma, czy rzecz wiadoma (powierzona doświadczonym
+rękom subiekta) dojrzewa do punktu właściwego. Subiekt przymila się i
+kryguje i chwilami robi wrażenie transwestyty. Chciałoby się go ująć pod
+miękko zarysowaną brodę lub uszczypnąć w upudrowany blady policzek, gdy
+z porozumiewawczym półspojrzeniem dyskretnie zwraca uwagę na markę
+ochronną towaru, markę o przejrzystej symbolice. Zwolna sprawa wyboru
+ubrania schodzi na plan dalszy. Ten miękki do efeminacji i zepsuty
+młodzieniec, pełen zrozumienia dla najintymniejszych poruszeń klienta,
+przesuwa teraz przed jego oczyma osobliwe marki ochronne, całą
+bibliotekę znaków ochronnych, gabinet kolekcjonerski wyrafinowanego
+zbieracza. Pokazywało się wówczas, że magazyn konfekcji był tylko
+fasadą, za którą kryła się antykwarnia, zbiór wysoce dwuznacznych
+wydawnictw i druków prywatnych. Usłużny subiekt otwiera dalsze składy,
+wypełnione aż pod sufit książkami, rycinami, fotografiami. Te winiety,
+te ryciny przechodzą stokrotnie najśmielsze nasze marzenia. Takich
+kulminacyj zepsucia, takich wymyślności wyuzdania nie przeczuwalimy
+nigdy. Panienki sklepowe przesuwają się coraz częściej pomiędzy
+szeregami książek, szare i papierowe, ale pełne pigmentu w zepsutych
+twarzach, ciemnego pigmentu brunetek o lśniącej i tłustej czarności,
+która zaczajona w oczach, z nagła wybiegała z nich zygzakiem lśniącego
+karakoniego biegu. Ale i w spalonych rumieńcach, w pikantnych stygmatach
+pieprzyków, we wstydliwych znamionach ciemnego puszku zdradzała się rasa
+zapiekłej, czarnej krwi. Ten barwik o nazbyt intensywnej mocy, ta mokka
+gęsta i aromatyczna zdawała się plamić książki, które brały one do
+oliwkowej dłoni, ich dotknięcia zdawały się je farbować i zostawiać w
+powietrzu ciemny deszcz piegów, smugę tabaki, jak purchawka o
+podniecającej, animalnej woni. Tymczasem powszechna rozwiązłość zrzucała
+coraz bardziej hamulce pozorów. Subiekt, wyczerpawszy swą natarczywą
+aktywność, przechodził powoli do kobiecej bierności. Leży teraz na
+jednej z wielu kanap, porozstawianych wród rejonów książek, w jedwabnej
+pidżamie, odsłaniającej kobiecy dekolt. Panienki demonstrują, jedna
+przed drugą, figury i pozycje rycin okładkowych, inne zasypiają już na
+prowizorycznych posłaniach. Nacisk na klienta rozluźniał się.
+Wypuszczano go z kręgu natarczywego zainteresowania, pozostawiano sobie
+samemu. Subiektki, zajęte rozmową, nie zwracały nań więcej uwagi.
+Odwrócone do niego tyłem lub bokiem, przystawały w aroganckim kontra
+poście, przestępowały z nogi na nogę, grając kokieteryjnym obuwiem,
+przepuszczały z góry na dół po smukłym ciele wężową grę członków,
+atakując nią spoza swej niedbałej nieodpowiedzialności podnieconego
+widza, którego ignorowały. Tak cofano się, wsuwano w głąb z
+wyrachowaniem, otwierając wolną przestrzeń dla aktywności gościa.
+Skorzystajmy z tego momentu nieuwagi, ażeby wymknąć się nieprzewidzianym
+konsekwencjom tej niewinnej wizyty i wydostać się na ulicę. Nikt nas nie
+zatrzymuje. Przez korytarze książek, pomiędzy długimi regałami czasopism
+i druków wydostajemy się ze sklepu i oto jestemy w tym miejscu Ulicy
+Krokodylej, gdzie z wyniesionego jej punktu widać niemal całą długość
+tego szerokiego traktu aż do dalekich, nie wykończonych zabudowań dworca
+kolejowego. Jest to szary dzień, jak zawsze w tej okolicy, i cała
+sceneria wydaje się chwilami fotografią z ilustrowanej gazety, tak
+szare, tak płaskie są domy, ludzie i pojazdy. Ta rzeczywistość jest
+cienka jak papier i wszystkimi szparami zdradza swą imitatywność.
+Chwilami ma się wrażenie, że tylko na małym skrawku przed nami układa
+się wszystko przykładnie w ten pointowany obraz bulwaru
+wielkomiejskiego, gdy tymczasem już na bokach rozwiązuje się i rozprzęga
+ta zaimprowizowana maskarada i, niezdolna wytrwać w swej roli, rozpada
+się za nami w gips i pakuły, w rupieciarnię jakiegoś ogromnego pustego
+teatru. Napięcie pozy, sztuczna powaga maski, ironiczny patos drży na
+tym naskórku. Ale dalecy jesteśmy od chęci demaskowania widowiska. Wbrew
+lepszej wiedzy czujemy się wciągnięci w tandetny czar dzielnicy. Zresztą
+nie brak w obrazie miasta i pewnych cech autoparodii. Rzędy małych,
+parterowych domków podmiejskich zmieniają się z wielopiętrowymi
+kamienicami, które zbudowane jak z kartonu, są konglomeratem szyldów,
+ślepych okien biurowych, szklistoszarych wystaw, reklam i numerów. Pod
+domami płynie rzeka tłumu. Ulica jest szeroka jak bulwar wielkomiejski,
+ale jezdnia, jak place wiejskie, zrobiona jest z ubitej gliny, pełna
+wybojów, kałuży i trawy. Ruch uliczny dzielnicy służy do porównań w tym
+mieście, mieszkańcy mówią o nim z dumą i porozumiewawczym błyskiem w
+oku. Szary, bezosobisty ten tłum jest nader przejęty swą rolą i pełen
+gorliwości w demonstrowaniu wielkomiejskiego pozoru. Wszelako, mimo
+zaaferowania i interesowności, ma się wrażenie błędnej, monotonnej,
+bezcelowej wędrówki, jakiegoś sennego korowodu marionetek. Atmosfera
+dziwnej błahości przenika tę całą scenerię. Tłum płynie monotonnie i,
+rzecz dziwna, widzi się go zawsze jakby niewyraźnie, figury przepływają
+w splątanym, łagodnym zgiełku, nie dochodząc do zupełnej wyrazistości.
+Czasem tylko wyławiamy z tego gwaru wielu głów jakieś ciemne, żywe
+spojrzenie, jakiś czarny melonik nasunięty głęboko na głowę, jakieś pół
+twarzy rozdarte uśmiechem, z ustami, które właśnie coś powiedziały,
+jakąś nogę wysuniętą w kroku i tak już zastygłą na zawsze. Osobliwością
+dzielnicy są dorożki bez woźniców, biegnące samopas po ulicach. Nie
+jakoby nie było tu dorożkarzy, ale wmieszani w tłum i zajęci tysiącem
+spraw, nie troszczą się o swe dorożki. W tej dzielnicy pozoru i pustego
+gestu nie przywiązuje się zbytniej wagi do ścisłego celu jazdy i
+pasażerowie powierzają się tym błędnym pojazdom z lekkomylnością, która
+cechuje tu wszystko. Nieraz można ich widzieć na niebezpiecznych
+zakrętach, wychylonych daleko z połamanej budy, jak z lejcami w dłoniach
+przeprowadzają z natężeniem trudny manewr wymijania. Mamy w tej
+dzielnicy także tramwaje. Ambicja rajców miejskich święci tu najwyższy
+swój triumf. Ale pożałowania godny jest widok tych wozów, zrobionych z
+papier mâché, o ścianach powyginanych i zmiętych od wieloletniego
+użytku. Często brak im zupełnie przedniej ściany tak, że widzieć można w
+przejeździe pasażerów, siedzących sztywnie i zachowujących się z wielką
+godnością. Tramwaje te popychane są przez tragarzy miejskich.
+Najdziwniejszą atoli rzeczą jest komunikacja kolejowa na Ulicy
+Krokodylej. Czasami, w nieregularnych porach dnia, gdzieś ku końcowi
+tygodnia można zauważyć tłum ludzi czekających na zakręcie ulicy na
+pociąg. Nie jest się nigdy pewnym, czy przyjedzie i gdzie stanie, i
+zdarza się często, że ludzie ustawiają się w dwóch różnych punktach, nie
+mogąc uzgodnić swych poglądów na miejsce przystanku. Czekają długo i
+stoją czarnym milczącym tłumem wzdłuż ledwo zarysowanych śladów toru, z
+twarzami w profilu, jak szereg bladych masek z papieru, wyciętych w
+fantastyczną linię zapatrzenia. I wreszcie niespodzianie zajeżdża, już
+wjechał z bocznej uliczki, skąd go oczekiwano, niski jak wąż,
+miniaturowy, z małą, sapiącą, krępą lokomotywą. Wjechał w ten czarny
+szpaler i ulica staje się ciemna od tego ciągu wozów, siejących pył
+węglowy. Ciemne sapanie parowozu i powiew dziwnej powagi, pełnej smutku,
+tłumiony pośpiech i zdenerwowanie zamieniają ulicę na chwilę w halę
+dworca kolejowego w szybko zapadającym zmierzchu zimowym. Plagą naszego
+miasta jest ażiotaż biletów kolejowych i przekupstwo. W ostatniej
+chwili, gdy pociąg już stoi na stacji, toczą się w nerwowym pośpiechu
+pertraktacje z przekupnymi urzędnikami linii żelaznej. Zanim te
+negocjacje się kończą, pociąg rusza, odprowadzany przez wolno sunący,
+rozczarowany tłum, który odprowadza go daleko, ażeby się wreszcie
+rozproszyć. Ulica, zacieśniona na chwilę do tego zaimprowizowanego
+dworca, pełnego zmierzchu i tchnienia dalekich dróg - rozwidnia się
+znowu, rozszerza i przepuszcza znów swym korytem beztroski monotonny
+tłum spacerowiczów, który wędruje wśród gwaru rozmów wzdłuż wystaw
+sklepowych, tych brudnych, szarych czworoboków, pełnych tandetnych
+towarów, wielkich woskowych manekinów i lalek fryzjerskich. Wyzywająco
+ubrane, w długich koronkowych sukniach przechodzą prostytutki. Mogą to
+być zresztą żony fryzjerów lub kapelmistrzów kawiarnianych. Idą
+drapieżnym, posuwistym krokiem i mają w niedobrych, zepsutych twarzach
+nieznaczną skazę, która je przekreśla: zezują czarnym, krzywym zezem lub
+mają usta rozdarte, lub brak im koniuszka nosa. Mieszkańcy miasta dumni
+są z tego odoru zepsucia, którym tchnie Ulica Krokodyli. Nie mamy
+potrzeby niczego sobie odmawiać - myślą z dumą - stać nas i na prawdziwą
+wielkomiejską rozpustę. Twierdzą oni, że każda kobieta w tej dzielnicy
+jest kokotą. W istocie wystarczy zwrócić uwagę na którą - a natychmiast
+spotyka się to uporczywe, lepkie spojrzenie, które nas zmraża rozkoszną
+pewnością. Nawet dziewczęta szkolne noszą tu w pewien charakterystyczny
+sposób kokardy, stawiają swoistą manierą smukłe nogi i mają tę nieczystą
+skazę w spojrzeniu, w której leży preformowane przyszłe zepsucie. A
+jednak - a jednak czy mamy zdradzić ostatnią tajemnicę tej dzielnicy,
+troskliwie ukrywany sekret Ulicy Krokodyli? Kilkakrotnie w trakcie
+naszego sprawozdania stawialiśmy pewne znaki ostrzegawcze, dawaliśmy w
+delikatny sposób wyraz naszym zastrzeżeniom. Uważny czytelnik nie będzie
+nie przygotowany na ten ostateczny obrót sprawy. Mówilimy o
+imitatywnym, iluzorycznym charakterze tej dzielnicy, ale słowa te mają
+zbyt ostateczne i stanowcze znaczenie, by określić połowiczny i
+niezdecydowany charakter jej rzeczywistości. Język nasz nie posiada
+określeń, które by dozowały niejako stopień realności, definiowały jej
+giętkość. Powiedzmy bez ogródek: fatalnością tej dzielnicy jest, że nic
+w niej nie dochodzi do skutku, nic nie odbiega od swego definitivum,
+wszystkie ruchy rozpoczęte zawisają w powietrzu, wszystkie gesty
+wyczerpują się przedwcześnie i nie mogą przekroczyć pewnego martwego
+punktu. Moglimy już zauważyć wielką bujność i rozrzutność - w
+intencjach, w projektach i antycypacjach, która cechuje tę dzielnicę.
+Cała ona nie jest niczym innym jak fermentacją pragnień, przedwcześnie
+wybujałą i dlatego bezsilną i pustą. W atmosferze nadmiernej łatwości
+kiełkuje tutaj każda najlżejsza zachcianka, przelotne napięcie puchnie i
+rośnie w pustą, wydętą narośl, wystrzela szara i lekka wegetacja
+puszystych chwastów, bezbarwnych włochatych maków, zrobiona z nieważkiej
+tkanki majaku i haszyszu. Nad całą dzielnicą unosi się leniwy i
+rozwiązły fluid grzechu i domy, sklepy, ludzie wydają się niekiedy
+dreszczem na jej gorączkującym ciele, gęsią skórką na jej febrycznych
+marzeniach. Nigdzie, jak tu, nie czujemy się tak zagrożeni
+możliwościami, wstrząśnięci bliskością spełnienia, pobladli i bezwładni
+rozkosznym truchleniem ziszczenia. Lecz na tym się też kończy.
+Przekroczywszy pewien punkt napięcia, przypływ zatrzymuje się i cofa,
+atmosfera gaśnie i przekwita, możliwości więdną i rozpadają się w
+nicość, oszalałe szare maki ekscytacji rozsypują się w popiół. Będziemy
+wiecznie żałowali, żeśmy wtedy wyszli na chwilę z magazynu konfekcji
+podejrzanej konduity. Nigdy nie trafimy już doń z powrotem. Będziemy
+błądzili od szyldu do szyldu i mylili się setki razy. Zwiedzimy
+dziesiątki magazynów, trafimy do całkiem podobnych, będziemy wędrowali
+przez szpalery książek, wertowali czasopisma i druki, konferowali długo
+i zawile z panienkami o nadmiernym pigmencie i skażonej pięknoci, które
+nie potrafią zrozumieć naszych życzeń. Będziemy się wikłali w
+nieporozumieniach, aż cała nasza gorączka i podniecenie ulotni się w
+niepotrzebnym wysiłku, w straconej na próżno gonitwie. Nasze nadzieje
+były nieporozumieniem, dwuznaczny wygląd lokalu i służby - pozorem,
+konfekcja była prawdziwą konfekcją, a subiekt nie miał żadnych ukrytych
+intencyj. Świat kobiecy Ulicy Krokodylej odznacza się całkiem miernym
+zepsuciem, zagłuszonym grubymi warstwami przesądów moralnych i banalnej
+pospolitości. W tym mieście taniego materiału ludzkiego brak także
+wybujałości instynktu, brak niezwykłych i ciemnych namiętności. Ulica
+Krokodyli była koncesją naszego miasta na rzecz nowoczesności i zepsucia
+wielkomiejskiego. Widocznie nie stać nas było na nic innego jak na
+papierową imitację, jak na fotomontaż złożony z wycinków zleżałych,
+zeszłorocznych gazet.
+
+                                  KARAKONY
+
+ Było to w okresie szarych dni, które nastąpiły po świetnej
+kolorowości genialnej epoki mego ojca. Były to długie tygodnie depresji,
+ciężkie tygodnie bez niedziel i świąt, przy zamkniętym niebie i w
+zubożałym krajobrazie. Ojca już wówczas nie było. Górne pokoje
+wysprzątano i wynajęto pewnej telefonistce. Z całego ptasiego
+gospodarstwa pozostał nam jedyny egzemplarz, wypchany kondor, stojący na
+półce w salonie. W chłodnym półmroku zamkniętych firanek stał on tam,
+jak za życia, na jednej nodze, w pozie buddyjskiego mędrca, a gorzka
+jego, wyschła twarz ascety skamieniała w wyraz ostatecznej obojętności i
+abnegacji. Oczy wypadły, a przez wypłakane, łzawe orbity sypały się
+trociny. Tylko rogowate egipskie narośle na nagim potężnym dziobie i na
+łysej szyi, narośle i gruzły spłowiałobłękitnej barwy nadawały tej
+starczej głowie coś dostojnie hieratycznego. Pierzasty habit jego był
+już w wielu miejscach przeżarty przez mole i gubił miękkie, szare
+pierze, które Adela raz w tygodniu wymiatała wraz z bezimiennym kurzem
+pokoju. W wyłysiałych miejscach widać było workowe, grube płótno, z
+którego wyłaziły kłaki konopne. Miałem ukryty żal do matki za łatwość, z
+jaką przeszła do porządku dziennego nad stratą ojca. Nigdy go nie
+kochała - myślałem - a ponieważ ojciec nie był zakorzeniony w sercu
+żadnej kobiety, przeto nie mógł też wróść w żadną realność i unosił się
+wiecznie na peryferii życia, w półrealnych regionach, na krawędziach
+rzeczywistości. Nawet na uczciwą obywatelską śmierć nie zasłużył sobie - 
+myślałem - wszystko u niego musiało być dziwaczne i wątpliwe.
+Postanowiłem w stosownej chwili zaskoczyć matkę otwartą rozmową. Owego
+dnia (był ciężki dzień zimowy i od rana już sypał się miękki puch
+zmierzchu) matka miała migrenę i leżała na sofie samotnie w salonie. W
+tym rzadko odwiedzanym, paradnym pokoju panował od czasu zniknięcia ojca
+wzorowy porządek, pielęgnowany woskiem i szczotkami przez Adelę. Meble
+przykryte były pokrowcami; wszystkie sprzęty poddały się żelaznej
+dyscyplinie, jaką Adela roztoczyła nad tym pokojem. Tylko pęk piór
+pawich, stojących w wazie na komodzie, nie dał się utrzymać w ryzach.
+Był to element swawolny, niebezpieczny, o nieuchwytnej rewolucyjności,
+jak rozhukana klasa gimnazjastek, pełna dewocji w oczy, a rozpustnej
+swawoli poza oczyma. Świdrowały te oczy dzień cały i wierciły dziury w
+ścianach, mrugały, tłoczyły się, trzepocąc rzęsami, z palcem przy
+ustach, jedne przez drugie, pełne chichotu i psoty. Napełniały pokój
+świergotem i szeptem, rozsypywały się, jak motyle, dookoła
+wieloramiennej lampy, uderzały tłumem barwnym w matowe, starcze dziurki
+od kluczy. Nawet w obecności matki, leżącej z zawiązaną głową na sofie,
+nie mogły się powstrzymać, robiły perskie oczko, dawały sobie znaki,
+mówiły niemym, kolorowym alfabetem, pełnym sekretnych znaczeń. Irytowało
+mnie to szydercze porozumienie, ta migotliwa zmowa poza mymi plecami. Z
+kolanami przyciśniętymi do sofy matki, badając dwoma palcami, jakby w
+zamyśleniu, delikatną materię jej szlafroka, rzekłem niby mimochodem: - 
+Chciałem cię już od dawna zapytać: prawda, że to jest on? - I chociaż
+nie wskazałem nawet spojrzeniem na kondora, matka odgadła od razu,
+zmieszała się bardzo i spuściła oczy. Dałem umyślnie upłynąć chwili,
+żeby wykosztować jej zmieszanie, po czym z całym spokojem, opanowując
+wzbierający gniew, spytałem: - Jaki sens mają w takim razie te wszystkie
+plotki i kłamstwa, które rozsiewasz o ojcu? Lecz jej rysy, które w
+pierwszej chwili rozpadły się były w panice, zaczęły się znowu
+porządkować. - Jakie kłamstwa? - spytała mrugając oczyma, które były
+puste, nalane ciemnym błękitem, bez białka. - Znam je od Adeli - rzekłem
+- ale wiem, że pochodzą od ciebie; chcę wiedzieć prawdę. Usta jej drżały
+lekko, źrenice, unikając mego wzroku, powędrowały w kąt oka. - Nie
+kłamałam - rzekła, a usta - jej napęczniały i stały się małe zarazem.
+Uczułem, że mnie kokietuje jak kobieta mężczyznę. - Z tymi karakonami to
+prawda - sam przecież pamiętasz... - Zmieszałem się. Pamiętałem w
+istocie tę inwazję karakonów, ten zalew czarnego rojowiska, które
+napełniało ciemność nocną, pajęczą bieganiną. Wszystkie szpary pełne
+były drgających wąsów, każda szczelina mogła wystrzelić z nagła
+karakonem, z każdego pęknięcia podłogi mogła zlęgnąć się ta czarna
+błyskawica, lecąca oszalałym zygzakiem po podłodze. Ach, ten dziki obłęd
+popłochu, pisany błyszczącą, czarną linią na tablicy podłogi. Ach, te
+krzyki grozy ojca, skaczącego z krzesła na krzesło z dzirytem w ręku.
+Nie przyjmując jadła ani napoju, z wypiekami gorączki na twarzy, z
+konwulsją wstrętu wrytą dookoła ust, ojciec mój zdziczał zupełnie. Jasne
+było, że tego napięcia nienawiści żaden organizm długo wytrzymać nie
+może. Straszliwa odraza zamieniała jego twarz w stężałą maskę tragiczną,
+w której tylko źrenice, ukryte za dolną powieką, leżały na czatach,
+napięte jak cięciwy, w wiecznej podejrzliwości. Z dzikim wrzaskiem
+zrywał się nagle z siedzenia, leciał na oślep w kąt pokoju i już
+podnosił dziryt, na którym utkwiony ogromny karakon przebierał
+rozpaczliwie gmatwaniną swych nóg. Adela przychodziła wówczas blademu ze
+zgrozy z pomocą i odbierała lancę wraz z utkwionym trofeum, ażeby ją
+utopić w cebrzyku. Już wówczas jednak nie umiałbym był powiedzieć, czy
+obrazy te zaszczepiły mi opowiadania Adeli, czy też sam byłem ich
+świadkiem. Ojciec mój nie posiadał już wtedy tej siły odpornej, która
+zdrowych ludzi broni od fascynacji wstrętu. Zamiast odgraniczyć się do
+straszliwej siły atrakcyjnej tej fascynacji, ojciec mój, wydany na łup
+szału, wplątywał się w nią coraz bardziej. Smutne skutki nie dały długo
+na siebie czekać. Wnet pojawiły się pierwsze podejrzane znaki, które
+napełniły nas przerażeniem i smutkiem. Zachowanie ojca zmieniło się.
+Szał jego, euforia jego podniecenia przygasła. W ruchach i mimice jęły
+się zdradzać znaki złego sumienia. Zaczął nas unikać. Krył się dzień
+cały po kątach, w szafach, pod pierzyną... Widziałem go nieraz, jak w
+zamyśleniu oglądał własne ręce, badał konsystencję skóry, paznokci, na
+których występować zaczęły czarne plamy, jak łuski karakona. W dzień
+opierał się jeszcze ostatkami sił, walczył, ale w nocy fascynacja
+uderzała nań potężnymi arakami. Widziałem go późną nocą, w świetle
+świecy stojącej na podłodze. Mój ojciec leżał na ziemi nagi, popstrzony
+czarnymi plamami totemu, pokreślony liniami żeber, fantastycznym
+rysunkiem przeświecającej na zewnątrz anatomii, leżał na czworakach,
+opętany fascynacją awersji, która go wciągała w głąb swych zawiłych
+dróg. Mój ojciec poruszał się wieloczłonkowym, skomplikowanym ruchem
+dziwnego rytuału, w którym ze zgrozą poznałem imitację ceremoniału
+karakoniego. Od tego czasu wyrzekliśmy się ojca. Podobieństwo do
+karakona występowało z dniem każdym wyraźniej - mój ojciec zamieniał się
+w karakona. Zaczęliśmy się przyzwyczajać do tego. Widywaliśmy go coraz
+rzadziej, całymi tygodniami znikał gdzieś na swych karakonich drogach - 
+przestaliśmy go odróżniać, zlał się w zupełności z tym czarnym
+niesamowitym plemieniem. Kto mógł powiedzieć, czy żył gdzie jeszcze w
+jakiej szparze podłogi, czy przebiegał nocami pokoje, zaplątany w afery
+karakonie, czy też był może między tymi martwymi owadami, które Adela co
+rana znajdowała brzuchem do góry leżące i najeżone nogami i które ze
+wstrętem brała na śmietniczkę i wyrzucała? - A jednak - powiedziałem
+zdetonowany - jestem pewny, że ten kondor to on. - Matka spojrzała na
+mnie spod rzęs: - Nie dręcz mnie, drogi - mówiłam ci już przecież, że
+ojciec podróżuje jako komiwojażer po kraju - przecież wiesz, że czasem w
+nocy przyjeżdża do domu, ażeby przed świtem jeszcze dalej odjechać.
+
+                                    WICHURA
+
+ Tej długiej i pustej zimy obrodziła ciemność w naszym mieście
+ogromnym, stokrotnym urodzajem. Zbyt długo snadź nie sprzątano na
+strychach i w rupieciarniach, stłaczano garnki na garnkach i flaszki na
+flaszkach, pozwalano narastać bez końca pustym bateriom butelek. Tam, w
+tych spalonych, wielkobelkowych lasach strychów i dachów ciemność
+zaczęła się wyradzać i dziko fermentować. Tam zaczęły się te czarne
+sejmy garnków, te wiecowania gadatliwe i puste, te bełkotliwe
+flaszkowania, bulgoty butli i baniek. Aż pewnej nocy wezbrały pod
+gontowymi przestworami falangi garnków i flaszek i popłynęły wielkim
+stłoczonym ludem na miasto. Strychy, wystrychnięte ze strychów,
+rozprzestrzeniały się jedne z drugich i wystrzelały czarnymi szpalerami,
+a przez przestronne ich echa przebiegały kawalkady tramów i belek,
+lansady drewnianych kozłów, klękających na jodłowe kolana, ażeby
+wypadłszy na wolność, napełnić przestwory nocy galopem krokwi i
+zgiełkiem płatwi i bantów. Wtedy to wylały się te czarne rzeki, wędrówki
+beczek i konwi, i płynęły przez noce. Czarne ich, połyskliwe, gwarne
+zbiegowiska oblegały miasto. Nocami mrowił się ten ciemny zgiełk naczyń
+i napierał jak armie rozgadanych ryb, niepowstrzymany najazd pyskujących
+skopców i bredzących cebrów. Dudniąc dnami, piętrzyły się wiadra, beczki
+i konwie, dyndały się gliniane stągwie zdunów, stare kapeluchy i
+cylindry dandysów gramoliły się jedna na drugie, rosnąc w niebo
+kolumnami, które się rozpadały. I wszystkie kołatały niezgrabnie kołkami
+drewnianych języków, mełły nieudolnie w drewnianych gębach bełkot klątw
+i obelg, bluźniąc błotem na całej przestrzeni nocy. Aż dobluźniły się,
+doklęły swego. Przywołane rechotem naczyń, rozplotkowanym od brzegu do
+brzegu, nadeszły wreszcie karawany, nadciągnęły potężne tabory wichru i
+stanęły nad nocą. Ogromne obozowisko, czarny ruchomy amfiteatr zstępować
+zaczął w potężnych kręgach ku miastu. I wybuchła ciemność ogromną
+wzburzoną wichurą i szalała przez trzy dni i trzy noce... - Nie
+pójdziesz dziś do szkoły - rzekła rano matka - jest straszna wichura na
+dworze. - W pokoju unosił się delikatny welon dymu, pachnący żywicą. Piec
+wył i gwizdał, jak gdyby uwiązana w nim była cała sfora psów czy
+demonów. Wielki bohomaz, wymalowany na jego pękatym brzuchu, wykrzywiał
+się kolorowym grymasem i fantastyczniał wzdętymi policzkami. Pobiegłem
+boso do okna. Niebo wydmuchane było wzdłuż i wszerz wiatrami.
+Srebrzystobiałe i przestronne, porysowane było w linie sił, natężone do
+pęknięcia, w srogie bruzdy, jakby zastygłe żyły cyny i ołowiu.
+Podzielone na pola energetyczne i drżące od napięć, pełne było utajonej
+dynamiki. Rysowały się w nim diagramy wichury, która sama niewidoczna i
+nieuchwytna, ładowała krajobraz potęgą. Nie widziało się jej. Poznawało
+się ją po domach, po dachach, w które wjeżdżała jej furia. Jeden po
+drugim strychy zdawały się rosnąć i wybuchać szaleństwem, gdy wstępowała
+w nie jej siła. Ogałacała place, zostawiała za sobą na ulicach białą
+pustkę, zamiatała całe połacie rynku do czysta. Ledwie tu i ówdzie giął
+się pod nią i trzepotał, uczepiony węgła domu, samotny człowiek. Cały
+plac rynkowy zdawał się wybrzuszać i lśnić pustą łysiną pod jej
+potężnymi przelotami. Na niebie wydmuchał wiatr zimne i martwe kolory,
+grynszpanowe, żółte i liliowe smugi, dalekie sklepienia i arkady swego
+labiryntu. Dachy stały pod tymi niebami czarne i krzywe, pełne
+niecierpliwości i oczekiwania. Te, w które wstąpił wicher, wstawały w
+natchnieniu, przerastały sąsiednie domy i prorokowały pod rozwichrzonym
+niebem. Potem opadały i gasły nie mogąc dłużej zatrzymać potężnego tchu,
+który leciał dalej i napełniał cały przestwór zgiełkiem i przerażeniem.
+I znów inne domy wstawały z krzykiem, w paroksyzmie jasnowidzenia, i
+zwiastowały. Ogromne buki koło kościoła stały z wniesionymi rękami, jak
+świadkowie wstrząsających objawień, i krzyczały, krzyczały. Dalej, za
+dachami rynku, widziałem dalekie mury ogniowe, nagie ściany szczytowe
+przedmieścia. Wspinały się jeden nad drugi i rosły, zesztywniałe z
+przerażenia i osłupiałe. Daleki, zimny, czerwony odblask zabarwiał je
+późnymi kolorami. Nie jedliśmy tego dnia obiadu, bo ogień w kuchni
+wracał kłębami dymu do izby. W pokojach było zimno i pachniało wiatrem.
+Około drugiej po południu wybuchł na przedmieściu pożar i rozszerzał się
+gwałtownie. Matka z Adelą zaczęły pakować pościel, futra i kosztowności.
+Nadeszła noc. Wicher wzmógł się na sile i gwałtowności, rozrósł się
+niepomiernie i objął cały przestwór. Już teraz nie nawiedzał domów i
+dachów, ale wybudował nad miastem wielopiętrowy, wielokrotny przestwór,
+czarny labirynt, rosnący w nieskończonych kondygnacjach. Z tego
+labiryntu wystrzelał całymi galeriami pokojów, wyprowadzał piorunem
+skrzydła i trakty, toczył z hukiem długie amfilady, a potem dawał się
+zapadać tym wyimaginowanym piętrom, sklepieniom i kazamatom i wzbijał
+się jeszcze wyżej, kształtując sam bezforemny bezmiar swym natchnieniem.
+Pokój drżał z lekka, obrazy na ścianach brzęczały. Szyby lśniły się
+tłustym odblaskiem lampy. Firanki na oknie wisiały wzdęte i pełne
+tchnienia tej burzliwej nocy. Przypomnieliśmy sobie, że ojca od rana nie
+widziano. Wczesnym rankiem, domyślaliśmy się, musiał udać się do sklepu,
+gdzie go zaskoczyła wichura, odcinając mu powrót. - Cały dzień nic nie
+jadł - biadała matka. Starszy subiekt Teodor podjął się wyprawić w noc i
+wichurę, żeby zanieść mu posiłek. Brat mój przyłączył się do wyprawy.
+Okutani w wielkie niedwiedzie futra, obciążyli kieszenie żelazkami i
+moździerzami, balastem, który miał zapobiec porwaniu ich przez wichurę.
+Ostrożnie otworzono drzwi prowadzące w noc. Zaledwie subiekt i brat mój
+z wzdętymi płaszczami wkroczyli jedną nogą w ciemność, noc ich połknęła
+zaraz na progu domu. Wicher zmył momentalnie ślad ich wyjścia. Nie widać
+było przez okno nawet latarki, którą ze sobą zabrali. Pochłonąwszy ich,
+wicher na chwilę przycichł. Adela z matką próbowały na nowo rozpalić
+ogień pod kuchnią. Zapałki gasły, przez drzwiczki dmuchało popiołem i
+sadzą. Staliśmy pod drzwiami i nasłuchiwali. W lamentach wichru dawały
+się słyszeć wszelkie głosy, perswazje, nawoływania i gawędy. Zdawało się
+nam, że słyszymy wołanie o pomoc ojca zabłąkanego w wichurze, to znowu,
+że brat z Teodorem gwarzą beztrosko pod drzwiami. Wrażenie było tak
+łudzące, że Adela otworzyła drzwi i w samej rzeczy ujrzała Teodora i
+brata mego, wynurzających się z trudem z wichury, w której tkwili po
+pachy. Weszli zdyszani do sieni, zaciskając z wysiłkiem drzwi za sobą.
+Przez chwilę musieli wesprzeć się o odrzwia, tak silnie szturmował
+wicher do bramy. Wreszcie zasunęli rygiel i wiatr pognał dalej.
+Opowiadali bezładnie o nocy, o wichurze. Ich futra, nasiąkłe wiatrem,
+pachniały teraz powietrzem. Trzepotali powiekami w świetle; ich oczy,
+pełne jeszcze nocy, broczyły ciemnością za każdym uderzeniem powiek. Nie
+mogli dojść do sklepu, zgubili drogę i ledwo trafili z powrotem. Nie
+poznawali miasta, wszystkie ulice były jak przestawione. Matka
+podejrzewała, że kłamali. W istocie cała ta scena sprawiała wrażenie,
+jakby przez ten kwadrans stali w ciemności pod oknem, nie oddalając się
+wcale. A może naprawdę nie było już miasta i rynku, a wicher i noc
+otaczały nasz dom tylko ciemnymi kulisami, pełnymi wycia, świstu i
+jęków. Może nie było wcale tych ogromnych i żałosnych przestrzeni, które
+nam wicher sugerował, może nie było wcale tych opłakanych labiryntów,
+tych wielookiennych traktów i korytarzy, na których grał wicher, jak na
+długich czarnych fletach. Coraz bardziej umacniało się w nas
+przekonanie, że cała ta burza była tylko donkiszoterią nocną, imitującą
+na wąskiej przestrzeni kulis tragiczne bezmiary, kosmiczną bezdomność i
+sieroctwo wichury. Coraz częściej otwierały się teraz drzwi sieni i
+wpuszczały okutanego w opończe i szale gościa. Zziajany sąsiad lub
+znajomy wywijał się powoli z chustek, płaszczy i wyrzucał z siebie
+zdyszanym głosem opowiadania, urywane bezładne słowa, które
+fantastycznie powiększały, kłamliwie przesadzały bezmiar nocy.
+Siedzieliśmy wszyscy w jasno oświetlonej kuchni. Za ogniskiem kuchennym
+i czarnym, szerokim okapem komina prowadziło parę stopni do drzwi
+strychu. Na tych schodkach siedział starszy subiekt Teodor i
+nasłuchiwał, jak strych grał od wichru. Słyszał, jak w pauzach wichury
+miechy żeber strychowych składały się w fałdy i dach wiotczał i zwisał
+jak ogromne płuca, z których uciekł oddech, to znowu nabierał tchu,
+nastawiał się palisadami krokwi, rósł jak sklepienia gotyckie,
+rozprzestrzeniał się lasem belek, pełnym stokrotnego echa, i huczał jak
+pudło ogromnych basów. Ale potem zapominaliśmy o wichurze, Adela tłukła
+cynamon w dźwięcznym moździerzu. Ciotka Perazja przyszła w odwiedziny.
+Drobna, ruchliwa i pełna zabiegliwości, z koronką czarnego szala na
+głowie, zaczęła krzątać się po kuchni, pomagając Adeli. Adela oskubała
+koguta. Ciotka Perazja zapaliła pod okapem komina garść papierów i
+szerokie płaty płomienia wzlatywały z nich w czarną czeluść. Adela,
+trzymając koguta za szyję, uniosła go nad płomień, ażeby opalić na nim
+resztę pierza. Kogut zatrzepotał nagle w ogniu skrzydłami, zapiał i
+spłonął. Wtedy ciotka Perazja zaczęła się kłócić, kląć i złorzeczyć.
+Trzęsąc się ze złości, wygrażała rękami Adeli i matce. Nie rozumiałem, o
+co jej chodzi, a ona zacietrzewiała się coraz bardziej w gniewie i stała
+się jednym pękiem gestykulacji i złorzeczeń. Zdawało się, że w
+paroksyzmie złości rozgestykuluje się na części, że rozpadnie się,
+podzieli, rozbiegnie w sto pająków, rozgałęzi się po podłodze czarnym,
+migotliwym pękiem oszalałych karakonach biegów. Zamiast tego zaczęła
+raptownie maleć, kurczyć się, wciąż roztrzęsiona i rozsypująca się
+przekleństwami. Z nagła podreptała, zgarbiona i mała, w kąt kuchni,
+gdzie leżały drwa na opał i, klnąc i kaszląc, zaczęła gorączkowo
+przebierać wśród dźwięcznych drewien, aż znalazła dwie cienkie, żółte
+drzazgi. Pochwyciła je latającymi ze wzburzenia rękami, przymierzyła do
+nóg, po czym wspięła się na nie, jak na szczudła, i zaczęła na tych
+żółtych kulach chodzić, stukocąc po deskach, biegać tam i z powrotem
+wzdłuż skośnej linii podłogi, coraz szybciej i szybciej, potem wbiegła
+na ławkę jodłową, kutykając na dudniących deskach, a stamtąd na półkę z
+talerzami, dźwięczną, drewnianą półkę obiegającą ściany kuchni, i biegła
+po niej, kolankując na szczudłowych kulach, by wreszcie gdzieś w kącie,
+malejąc coraz bardziej, sczernieć, zwinąć się jak zwiędły, spalony
+papier, zetlić się w płatek popiołu, skruszyć w proch i w nicość.
+Staliśmy wszyscy bezradni wobec tej szalejącej furii złości, która sama
+siebie trawiła i pożerała. Z ubolewaniem patrzyliśmy na smutny przebieg
+tego paroksyzmu i z pewną ulgą wróciliśmy do naszych zajęć, gdy żałosny
+ten proces dobiegł swego naturalnego końca. Adela zadzwoniła znowu
+moździerzem, tłukąc cynamon, matka ciągnęła dalej przerwaną rozmowę, a
+subiekt Teodor, nasłuchując proroctw strychowych, stroił śmieszne
+grymasy, podnosił wysoko brwi i śmiał się do siebie.
+
+NOC WIELKIEGO SEZONU
+
+ Każdy wie, że w szeregu zwykłych, normalnych lat
+rodzi niekiedy zdziwaczały czas ze swego łona lata inne, lata osobliwe,
+lata wyrodne, którym - jak szósty, mały palec u ręki- -wyrasta kędy
+trzynasty, fałszywy miesiąc. Mówimy fałszywy, gdyż rzadko dochodzi on do
+pełnego rozwoju. Jak dzieci późno spłodzone, pozostaje on w tyle ze
+wzrostem, miesiąc garbusek, odrośl w połowie uwiędła i raczej domyślna
+niż rzeczywista. Winna jest temu starcza niepowściągliwość lata, jego
+rozpustna i późna żywotność. Bywa czasem, że sierpień minie, a stary
+gruby pień lata rodzi z przyzwyczajenia jeszcze dalej, pędzi ze swego
+próchna te dni-dziczki, dni-chwasty, jałowe i idiotyczne, dorzuca na
+dokładkę, za darmo, dni-kaczany, puste i niejadalne - dni białe,
+zdziwione i niepotrzebne. Wyrastają one, nieregularne i nierówne, nie
+wykształcone i zrośnięte z sobą, jak palce potworkowatej ręki,
+pączkujące i zwinięte w figę. Inni porównywają te dni do apokryfów,
+wsuniętych potajemnie między rozdziały wielkiej księgi roku, do
+palimpsestów, skrycie włączonych pomiędzy jej stronice, albo do tych
+białych nie zadrukowanych kartek, na których oczy, naczytane do syta i
+pełne treści, broczyć mogą obrazami i gubić kolory na tych pustych
+stronicach, coraz bladziej i bladziej, ażeby wypocząć na ich nicości,
+zanim wciągnięte zostaną w labirynty nowych przygód i rozdziałów. Ach,
+ten stary, pożółkły romans roku, ta wielka, rozpadająca się księga
+kalendarza! Leży ona sobie zapomniana gdzie w archiwach czasu, a treść
+jej rośnie dalej między okładkami, pęcznieje bez ustanku od gadulstwa
+miesięcy, od szybkiego samorództwa blagi, od bajania i marzeń, które się
+w niej mnożą. Ach, i spisując te nasze opowiadania, szeregując te
+historie o moim ojcu na zużytym marginesie jej tekstu, czy nie oddaję
+się tajnej nadziei, że wrosną one kiedy niepostrzeżenie między zżółkłe
+kartki tej najwspanialszej, rozsypującej się księgi, że wejdą w wielki
+szelest jej stronic, który je pochłonie? To, o czym tu mówić będziemy,
+działo się tedy w owym trzynastym, nadliczbowym i niejako fałszywym
+miesiącu tego roku, na tych kilkunastu pustych kartkach wielkiej kroniki
+kalendarza. Ranki były podówczas dziwnie cierpkie i orzeźwiające. Po
+uspokojonym i chłodniejszym tempie czasu, po nowym całkiem zapachu
+powietrza, po odmiennej konsystencji światła poznać było, że weszło się
+w inną serię dni, w nową okolicę Bożego Roku. Głos drżał pod tymi nowymi
+niebami dźwięcznie i świeżo jak w nowym jeszcze i pustym mieszkaniu,
+pełnym zapachu lakieru, farb, rzeczy zaczętych i nie wypróbowanych. Z
+dziwnym wzruszeniem próbowało się nowego echa, napoczynało się je z
+ciekawością, jak w chłodny i trzeźwy poranek babkę do kawy w przeddzień
+podróży. Ojciec mój siedział znowu w tylnym kontuarze sklepu, w małej,
+sklepionej izbie, pokratkowanej jak ul w wielokomórkowe registratury i
+łuszczącej się bez końca warstwami papieru, listów i faktur. Z szelestu
+arkuszy, z nieskończonego kartkowania papierów wyrastała kratkowana i
+pusta egzystencja tego pokoju, z nieustannego przekładania plików
+odnawiała się w powietrzu z niezliczonych nagłówków firmowych apoteoza w
+formie miasta fabrycznego, widzianego z lotu ptaka, najeżonego dymiącymi
+kominami, otoczonego rzędami medali i ujętego w wywijasy i zakręty
+pompatycznych et i Comp. Tam siedział ojciec, jak w ptaszarni, na
+wysokim stołku, a gołębniki registratur szeleściły plikami papierów i
+wszystkie gniazda i dziuple pełne były świergotu cyfr. Głąb wielkiego
+sklepu ciemniała i wzbogacała się z dnia na dzień zapasami sukna,
+szewiotów, aksamitów i kortów. W ciemnych półkach, tych spichrzach i
+lamusach chłodnej, pilśniowej barwności, procentowała stokrotnie ciemna,
+odstała korowość rzeczy, mnożył się i sycił potężny kapitał jesieni. Tam
+rósł i ciemniał ten kapitał i rozsiadał się coraz szerzej na półkach,
+jak na galeriach jakiego wielkiego teatru, uzupełniając się jeszcze i
+pomnażając każdego rana nowymi ładunkami towaru, który w skrzyniach i
+pakach wraz z rannym chłodem wnosili na niedwiedzich barach stękający,
+brodaci tragarze w oparach świeżości jesiennej i wódki. Subiekci
+wyładowywali te nowe zapasy sycących bławatnych kolorów i wypełniali
+nimi, kitowali starannie wszystkie szpary i luki wysokich szaf. Był to
+rejestr olbrzymi wszelakich kolorów jesieni, ułożony warstwami,
+usortowany odcieniami, idący w dół i w górę, jak po dźwięcznych
+schodach, po gamach wszystkich oktaw barwnych. Zaczynał się u dołu i
+próbował jękliwie i nieśmiało altowych spełzłości i półtonów,
+przechodził potem do spłowiałych popiołów dali, do gobelinowych błękitów
+i rosnąc ku górze coraz szerszymi akordami, dochodził do ciemnych
+granatów, do indyga lasów dalekich i do pluszu parków szumiących, ażeby
+potem poprzez wszystkie ochry, sangwiny, rudości i sepie wejść w
+szelestny cień więdnących ogrodów i dojść do ciemnego zapachu grzybów,
+do tchnienia próchna w głębiach nocy jesiennej i do głuchego
+akompaniamentu najciemniejszych basów. Ojciec mój szedł wzdłuż tych
+arsenałów sukiennej jesieni i uspokajał i uciszał te masy, ich
+wzbierającą moc, spokojną potęgę Pory. Chciał jak najdłużej utrzymać w
+całości te rezerwy zamagazynowanej barwności. Bał się łamać, wymieniać
+na gotówkę ten fundusz żelazny jesieni. Ale wiedział, czuł, że przyjdzie
+czas i wicher jesienny, pustoszący i ciepły wicher, powieje nad tymi
+szafami i wtedy puszczą one i nic nie zdoła powstrzymać ich wylewu, tych
+strumieni kolorowości, którymi wybuchną na miasto całe. Przychodziła
+pora Wielkiego Sezonu. Ożywiały się ulice. O szóstej godzinie po
+południu miasto zakwitało gorączką, domy dostawały wypieków, a ludzie
+wędrowali ożywieni jakimś wewnętrznym ogniem, naszminkowani i ubarwieni
+jaskrawo, z oczyma błyszczącymi jaką odświętną, piękną i złą febrą. Na
+bocznych uliczkach, w cichych zaułkach, uchodzących już w wieczorną
+dzielnicę, miasto było puste. Tylko dzieci bawiły się na placykach pod
+balkonami, bawiły się bez tchu, hałaśliwie i niedorzecznie. Przykładały
+małe pęcherzyki do ust, ażeby wydmuchać je i naindyczyć się nagle
+jaskrawo w wielkie, gulgocące, rozpluskane narośle albo wykogucić się w
+głupią kogucią maskę, czerwoną i piejącą, w kolorowe jesienne maszkary
+fantastyczne i absurdalne. Zdawało się, że tak nadęte i piejące wzniosą
+się w powietrze długimi kolorowymi łańcuchami i jak jesienne klucze
+ptaków przeciągać będą nad miastem - fantastyczne flotylle z bibułki i
+pogody jesiennej. Albo woziły się wśród krzyków na małych zgiełkliwych
+wózkach, grających kolorowym turkotem kółek, szprych i dyszli. Wózki
+zjeżdżały naładowane ich krzykiem i staczały się w dół ulicy aż do nisko
+rozlanej, żółtej rzeczki wieczornej, gdzie rozpadały się na gruz
+krążków, kołków i patyczków. I podczas gdy zabawy dzieci stawały się
+coraz bardziej hałaśliwe i splątane, wypieki miasta ciemniały i
+zakwitały purpurą, nagle świat cały zaczynał więdnąć i czernieć i szybko
+wydzielał się zeń majaczliwy zmierzch, którym zarażały się wszystkie
+rzeczy. Zdradliwie i jadowicie szerzyła się ta zaraza zmierzchu wokoło,
+szła od rzeczy do rzeczy, a czego dotknęła, to wnet butwiało, czerniało,
+rozpadało się w próchno. Ludzie uciekali przed zmierzchem w cichym
+popłochu i naraz dosięgał ich ten trąd, i wysypywał się ciemną wysypką
+na czole, i tracili twarze, które odpadały wielkimi, bezkształtnymi
+plamami, i szli dalej, już bez rysów, bez oczu, gubiąc po drodze maskę
+po masce, tak że zmierzch roił się od tych larw porzuconych, sypiących
+się za ich ucieczką. Potem zaczynało wszystko zarastać czarną,
+próchniejącą korą, łuszczącą się wielkimi płatami, chorymi strupami
+ciemności. A gdy w dole wszystko rozprzęgło się i szło wniwecz w tej
+cichej zamieszce, w panice prędkiego rozkładu, w górze utrzymywał się i
+rósł coraz wyżej milczący alarm zorzy, drgający świergotem miliona
+cichych dzwonków, wzbierających wzlotem miliona cichych skowronków
+lecących razem w jedną wielką, srebrną nieskończoność. Potem była już
+nagle noc - wielka noc, rosnąca jeszcze podmuchami wiatru, które ją
+rozszerzały. W jej wielokrotnym labiryncie wyłupane były gniazda jasne:
+sklepy - wielkie, kolorowe latarnie, pełne spiętrzonego towaru i zgiełku
+kupujących. Przez jasne szyby tych latarni można było śledzić zgiełkliwy
+i pełen dziwacznego ceremoniału obrzęd zakupów jesiennych. Ta wielka,
+fałdzista noc jesienna, rosnąca cieniami, rozszerzona wiatrami, kryła w
+swych ciemnych fałdach jasne kieszenie, woreczki z kolorowym
+drobiazgiem, z pstrym towarem czekoladek, keksów, kolonialnej
+pstrokacizny. Te budki i kramiki, sklecone z pudełek po cukrach,
+wytapetowane jaskrawo reklamami czekolad, pełne mydełek, wesołej
+tandety, złoconych błahostek, cynfolii, trąbek, andrutów i kolorowych
+miętówek, były stacjami lekkomyślności, grzechotkami beztroski,
+rozsianymi na wiszarach ogromnej, labiryntowej, rozłopotanej wiatrami
+nocy. Wielkie i ciemne tłumy płynęły w ciemności, w hałaśliwym
+zmieszaniu, w szurgocie tysięcy nóg, w gwarze tysięcy ust - rojna,
+splątana wędrówka, ciągnąca arteriami jesiennego miasta. Tak płynęła ta
+rzeka, pełna gwaru, ciemnych spojrzeń, chytrych łypnięć, pokawałkowana
+rozmową, posiekana gawędą, wielka miazga plotek, śmiechów i zgiełku.
+Zdawało się, że to ruszyły tłumami jesienne, suche makówki sypiące
+makiem - głowy-grzechotki, ludzie-kołatki. Mój ojciec chodził
+zdenerwowany i kolorowy od wypieków, z błyszczącymi oczyma, w jasno
+oświetlonym sklepie, i nasłuchiwał. Przez szyby wystawy i portalu
+dochodził tu z daleka szum miasta, stłumiony gwar płynącej ciżby. Nad
+ciszą sklepu płonęła jasno lampa naftowa, zwisająca z wielkiego
+sklepienia, i wypierała najmniejszy ślad cienia z wszystkich szpar i
+zakamarków. Pusta, wielka podłoga trzaskała w ciszy i liczyła w tym
+świetle wzdłuż i wszerz swe błyszczące kwadraty, szachownicę wielkich
+tafli, które rozmawiały ze sobą w ciszy trzaskami, odpowiadały sobie to
+tu, to tam głośnym pęknięciem. Za to sukna leżały ciche, bez głosu, w
+swej pilśniowej puszystości i podawały sobie wzdłuż ścian spojrzenia za
+plecami ojca, wymieniały od szafy do szafy ciche znaki porozumiewawcze.
+Ojciec nasłuchiwał. Jego ucho zdawało się w tej ciszy nocnej wydłużać i
+rozgałęziać poza okno: fantastyczny koralowiec, czerwony polip falujący
+w mętach nocy. Nasłuchiwał i słyszał. Słyszał z rosnącym niepokojem
+daleki przypływ tłumów, które nadciągały. Rozglądał się z przerażeniem
+po pustym sklepie. Szukał subiektów. Ale ci ciemni i rudzi aniołowie
+dokądś odlecieli. Pozostał on sam tylko, w trwodze przed tłumami, które
+wnet miały zalać ciszę sklepu plądrującą hałaśliwą rzeszą i rozebrać
+między siebie, rozlicytować całą tę bogatą jesień, od lat zbieraną w
+wielkim zacisznym spichlerzu. Gdzie byli subiekci? Gdzie były te
+urodziwe cheruby, mające bronić ciemnych, sukiennych szańców? Ojciec
+podejrzewał bolesną myślą, że oto grzeszą gdzie w głębi domu z córami
+ludzi. Stojąc nieruchomy i pełen troski, z błyszczącymi oczyma w jasnej
+ciszy sklepu, czuł wewnętrznym słuchem, co działo się w głębi domu, w
+tylnych komorach wielkiej kolorowej tej latarni. Dom otwierał się przed
+nim, izba za izbą, komora za komorą, jak dom z kart, i widział gonitwę
+subiektów za Adelą przez wszystkie puste i jasno oświetlone pokoje,
+schodami na dół, schodami do góry, aż wymknęła się im i wpadła do jasnej
+kuchni, gdzie zabarykadowała się kuchennym kredensem. Tam stała
+zdyszana, błyszcząca i rozbawiona, trzepocąca z uśmiechem wielkimi
+rzęsami. Subiekci chichotali, przykucnięci pode drzwiami. Okno kuchni
+otwarte było na wielką, czarną noc, pełną rojeń i splątania. Czarne,
+uchylone szyby płonęły refleksem dalekiej iluminacji. Błyszczące garnki
+i butle stały nieruchomo dokoła i lśniły w ciszy tłustą polewą. Adela
+wychylała ostrożnie przez okno swą kolorową, uszminkowaną twarz z
+trzepoczącymi oczyma. Szukała subiektów na ciemnym podwórzu, pewna ich
+zasadzki. I oto ujrzała ich, jak wędrowali ostrożnie, gęsiego, po wąskim
+gzymsie podokiennym wzdłuż ściany piętra, czerwonej odblaskiem dalekiej
+iluminacji, i skradali się do okna. Ojciec krzyknął z gniewu i rozpaczy,
+ale w tej chwili gwar głosów stał się całkiem bliski i nagle jasne okna
+sklepu zaludniły się bliskimi twarzami, wykrzywionymi śmiechem,
+rozgadanymi twarzami, które płaszczyły nosy na lśniących szybach. Ojciec
+stał się purpurowy ze wzburzenia i wskoczył na ladę. I kiedy tłum
+szturmem zdobywał tę twierdzę i wkraczał hałaśliwą ciżbą do sklepu,
+ojciec mój jednym skokiem wspiął się na półki z suknem i, uwisły wysoko
+nad tłumem, dął z całej siły w wielki puzon z rogu i trąbił na alarm.
+Ale sklepienie nie napełniło się szumem aniołów, śpieszących na pomoc, a
+zamiast tego każdemu jękowi trąby odpowiadał wielki, roześmiany chór
+tłumu. - Jakubie, handlować! Jakubie, sprzedawać! - wołali wszyscy, a
+wołanie to, wciąż powtarzane, rytmizowało się w chórze i przechodziło
+powoli w melodię refrenu, śpiewaną przez wszystkie gardła. Wtedy mój
+ojciec dał za wygraną, zeskoczył z wysokiego gzymsu i ruszył z krzykiem
+ku barykadom sukna. Wyolbrzymiony gniewem, z głową spęczniałą w pięść
+purpurową, wbiegł, jak walczący prorok, na szańce sukienne i jął
+przeciwko nim szaleć. Wpierał się całym ciałem w potężne bale wełny i
+wyważał je z osady, podsuwał się pod ogromne postawy sukna i unosił je
+na ladę z głuchym łomotem. Bale leciały rozwijając się z łopotem w
+powietrzu w ogromne chorągwie, półki wybuchały zewsząd wybuchami
+draperii, wodospadami sukna, jak pod uderzeniem Mojżeszowej laski. Tak
+wylewały się zapasy szaf, wymiotowały gwałtownie, płynęły szerokimi
+rzekami. Wypływała barwna treść półek, rosła, mnożyła się i zalewała
+wszystkie lady i stoły. Ściany sklepu znikły pod potężnymi formacjami
+tej sukiennej kosmogonii, pod tymi pasmami górskimi, piętrzącymi się w
+potężnych masywach. Otwierały się szerokie doliny wśród zboczy górskich
+i wśród szerokiego patosu wyżyn grzmiały linie kontynentów. Przestrzeń
+sklepu rozszerzyła się w panoramę jesiennego krajobrazu, pełną jezior i
+dali, a na tle tej scenerii ojciec wędrował wśród fałd i dolin
+fantastycznego Kanaanu, wędrował wielkimi krokami, z rękoma
+rozkrzyżowanymi proroczo w chmurach, i kształtował kraj uderzeniami
+natchnienia. A u dołu, u stóp tego Synaju, wyrosłego z gniewu ojca,
+gestykulował lud, złorzeczył i czcił Baala, i handlował. Nabierali pełne
+ręce miękkich fałd, drapowali się w kolorowe sukna, owijali się w
+zaimprowizowane domina i płaszcze i gadali bezładnie a obficie. Mój
+ojciec wyrastał nagle nad tymi grupami kupczących wydłużony gniewem, i
+gromił z wysoka bałwochwalców potężnym słowem. Potem, ponoszony
+rozpaczą, wspinał się na wysokie galerie szaf, biegł obłędnie po bantach
+półek, po dudniących deskach ogołoconych rusztowań, ścigany przez obrazy
+bezwstydnej rozpusty, którą przeczuwał za plecami w głębi domu. Subiekci
+dosięgli właśnie żelaznego balkonu na wysokości okna i wczepieni w
+balustradę, pochwycili wpół Adelę i wyciągnęli ją przez okno,
+trzepocącą. oczyma i wlokącą za sobą smukłe nogi w jedwabnych
+pończochach. Gdy ojciec mój, przerażony ohydą grzechu, wrastał gniewem
+swych gestów w grozę krajobrazu, w dole beztroski lud Baala oddawał się
+wyuzdanej wesołości. Jaka parodystyczna pasja, jaka zaraza śmiechu
+opanowała tę gawiedź. Jakże można było żądać powagi od nich, od tego
+ludu kołatek i dziadków do orzechów! Jak można było żądać zrozumienia
+dla wielkich trosk ojca od tych młynków, mielących bezustannie kolorową
+miazgę słów! Głusi na gromy proroczego gniewu, przykucali ci handlarze w
+jedwabnych bekieszach małymi kupkami dookoła sfałdowanych gór materii,
+rozstrząsając gadatliwie wśród śmiechu zalety towaru. Ta czarna giełda
+roznosiła na swych prędkich językach szlachetną substancję krajobrazu,
+rozdrabniała ją siekaniną gadania i połykała niemal. Gdzie indziej stały
+grupy Żydów w kolorowych chałatach, w wielkich futrzanych kołpakach
+przed wysokimi wodospadami jasnych materii. Byli to mężowie Wielkiego
+Zgromadzenia, dostojni i pełni namaszczenia panowie, gładzący długie,
+pielęgnowane brody i prowadzący wstrzemięźliwe i dyplomatyczne rozmowy.
+Ale i w tej ceremonialnej konwersacji, w spojrzeniach, które wymieniali
+był błysk uśmiechniętej ironii. Wśród tych grup przewijał się pospolity
+lud, bezpostaciowy tłum, gawiedź bez twarzy i indywidualności. Wypełniał
+on niejako luki w krajobrazie, wyścielał tło dzwonkami i grzechotkami
+bezmyślnego gadania. Był to element błazeński, roztańczony tłum
+poliszynelów i arlekinów, który - sam bez poważnych intencyj handlowych
+- doprowadzał do absurdu gdzieniegdzie nawiązujące się transakcje swymi
+błazeńskimi figlami. Stopniowo jednak, znudzony błaznowaniem, wesoły ten
+ludek rozpraszał się w dalszych okolicach krajobrazu i tam powoli gubił
+się wród skalnych załomów i dolin. Prawdopodobnie jeden po drugim
+zapadały się te wesołki gdzieś w szczeliny i fałdy terenu, jak dzieci
+zmęczone zabawą po kątach i zakamarkach mieszkania w noc balową.
+Tymczasem ojcowie miasta, mężowie Wielkiego Synhedrionu, przechadzali
+się w grupach pełnych powagi i godności i prowadzili ciche, głębokie
+dysputy. Rozszedłszy się po całym, owym wielkim górzystym kraju,
+wędrowali po dwóch, po trzech na dalekich i krętych drogach. Małe i
+ciemne ich sylwety zaludniały całą tę pustynną wyżynę, nad którą zwisło
+ciężkie i ciemne niebo, sfałdowane i chmurne, poorane w długie
+równoległe bruzdy, w srebrne i białe skiby, ukazujące w głębi coraz
+dalsze pokłady swego uwarstwienia. Światło lampy stwarzało sztuczny
+dzień w owej krainie - dzień dziwny, dzień bez świtu i wieczoru. Ojciec
+mój uspokajał się powoli. Gniew jego układał się i zastygał w pokładach
+i warstwach krajobrazu. Siedział teraz na galeriach wysokich półek i
+patrzył w jesienniejący, rozległy kraj. Widział, jak na dalekich
+jeziorach odbywał się połów ryb. W maleńkich łupinkach łódek siedziało
+po dwóch rybaków, zapuszczając sieci w wodę. Na brzegach chłopcy
+dźwigali na głowach kosze, pełne trzepocącego się, srebrnego połowu.
+Wówczas to dostrzegł, jak grupy wędrowców w oddali zadzierały głowy ku
+niebu, wskazując coś wzniesionymi rękami. I wnet zaroiło się niebo jakąś
+kolorową wysypką, osypało się falującymi plamami, które rosły,
+dojrzewały i wnet napełniły przestworze dziwnym ludem ptaków, krążących
+i kołujących w wielkich, krzyżujących się spiralach. Całe niebo
+wypełniło się ich wzniosłym lotem, łopotem skrzydeł, majestatycznymi
+liniami cichych bujań. Niektóre z nich jak ogromne bociany płynęły
+nieruchomo na spokojnie rozpostartych skrzydłach, inne, podobne do
+kolorowych pióropuszów, do barbarzyńskich trofeów, trzepotały ciężko i
+niezgrabnie, ażeby utrzymać się na falach ciepłej aury; inne wreszcie,
+nieudolne konglomeraty skrzydeł, potężnych nóg i oskubanych szyj,
+przypominały źle wypchane sępy i kondory, z których wysypują się
+trociny. Były między nimi ptaki dwugłowe, ptaki wieloskrzydłe, były też
+i kaleki, kulejące w powietrzu jednoskrzydłym, niedołężnym lotem. Niebo
+stało się podobne do starego fresku, pełnego dziwolągów i fantastycznych
+zwierząt, które krążyły, wymijały się i znów wracały w kolorowych
+elipsach. Mój ojciec podniósł się na bantach, oblany nagłym blaskiem,
+wyciągnął ręce, przyzywając ptaki starym zaklęciem. Poznał je, pełen
+wzruszenia. Było to dalekie, zapomniane potomstwo tej ptasiej generacji,
+którą ongi Adela rozpędziła na wszystkie strony nieba. Wracało teraz,
+zwyrodniałe i wybujałe, to sztuczne potomstwo, to zdegenerowane plemię
+ptasie, zmarniałe wewnętrznie. Wystrzelone głupio wzrostem, wyogromnione
+niedorzecznie, było wewnątrz puste i bez życia. Cała żywotność tych
+ptaków przeszła w upierzenie, wybujała w fantastyczność. Było to jakby
+muzeum wycofanych rodzajów, rupieciarnia Raju ptasiego. Niektóre latały
+na wznak, miały ciężkie, niezgrabne dzioby, podobne do kłódek i zamków,
+obciążone kolorowymi naroślami, i były ślepe. Jakże wzruszył ojca ten
+powrót niespodziany, jakże zdumiewał się nad instynktem ptasim, nad tym
+przywiązaniem do Mistrza, które wygnany ów ród piastował jak legendę w
+duszy, ażeby wreszcie po wielu generacjach, w ostatnim dniu przed
+wygaśnięciem plemienia pociągnąć z powrotem w pradawną ojczyznę. Ale te
+papierowe, ślepe ptaki nie mogły już poznać ojca. Na darmo wołał na nie
+dawnym zaklęciem, zapomnianą mową ptasią, nie słyszały go i nie
+widziały. Nagle zagwizdały kamienie w powietrzu. To wesołki, głupie i
+bezmyślne plemię, jęły celować pociskami w fantastyczne niebo ptasie. Na
+darmo ojciec ostrzegał, na darmo groził zaklinającymi gestami, nie
+dosłyszano go, nie dostrzeżono. I ptaki spadały. Ugodzone pociskiem,
+obwisały ciężko i więdły już w powietrzu. Nim doleciały do ziemi, były
+już bezforemną kupą pierza. W mgnieniu oka pokryła się wyżyna tą dziwną,
+fantastyczną padliną. Zanim ojciec dobiegł do miejsca rzezi, cały ten
+świetny ród ptasi już leżał martwy, rozciągnięty na skałach. Teraz
+dopiero, z bliska, mógł ojciec obserwować całą lichotę tej zubożałej
+generacji, całą śmiesznoć jej tandetnej anatomii. Były to ogromne
+wiechcie piór, wypchane byle jak starym ścierwem. U wielu nie można było
+wyróżnić głowy, gdyż pałkowata ta część ciała nie nosiła żadnych znamion
+duszy. Niektóre pokryte były kudłatą, zlepioną sierścią, jak żubry, i
+śmierdziały wstrętnie. Inne przypominały garbate, łyse, zdechłe
+wielbłądy. Inne wreszcie były najwidoczniej z pewnego rodzaju papieru,
+puste w środku, a świetnie kolorowe na zewnątrz. Niektóre okazywały się
+z bliska niczym innym jak wielkimi pawimi ogonami, kolorowymi
+wachlarzami, w które niepojętym sposobem tchnięto jakiś pozór życia.
+Widziałem smutny powrót mego ojca. Sztuczny dzień zabarwiał się już
+powoli kolorami zwyczajnego poranka. W spustoszałym sklepie najwyższe
+półki syciły się barwami rannego nieba. Wśród fragmentów zgasłego
+pejzażu, wśród zburzonych kulis nocnej scenerii - ojciec widział
+wstających ze snu subiektów. Podnosili się spomiędzy bali sukna i
+ziewali do słońca. W kuchni, na piętrze, Adela, ciepła od snu i ze
+zmierzwionymi włosami, mełła kawę na młynku, przyciskając go do białej
+piersi, od której ziarna nabierały blasku i gorąca. Kot mył się w słońcu.
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+End of the Project Gutenberg EBook of Sklepy cynamonowe, by Bruno Schulz
+
+*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK SKLEPY CYNAMONOWE ***
+
+***** This file should be named 8119-0.txt or 8119-0.zip *****
+This and all associated files of various formats will be found in:
+        http://www.gutenberg.org/8/1/1/8119/
+
+Produced by Pawel Sobkowiak and Polska Biblioteka Internetowa
+Updated editions will replace the previous one--the old editions will
+be renamed.
+
+Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright
+law means that no one owns a United States copyright in these works,
+so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United
+States without permission and without paying copyright
+royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part
+of this license, apply to copying and distributing Project
+Gutenberg-tm electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG-tm
+concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark,
+and may not be used if you charge for the eBooks, unless you receive
+specific permission. If you do not charge anything for copies of this
+eBook, complying with the rules is very easy. You may use this eBook
+for nearly any purpose such as creation of derivative works, reports,
+performances and research. They may be modified and printed and given
+away--you may do practically ANYTHING in the United States with eBooks
+not protected by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the
+trademark license, especially commercial redistribution.
+
+START: FULL LICENSE
+
+THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
+PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
+
+To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
+distribution of electronic works, by using or distributing this work
+(or any other work associated in any way with the phrase "Project
+Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full
+Project Gutenberg-tm License available with this file or online at
+www.gutenberg.org/license.
+
+Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project
+Gutenberg-tm electronic works
+
+1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
+electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
+and accept all the terms of this license and intellectual property
+(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
+the terms of this agreement, you must cease using and return or
+destroy all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your
+possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a
+Project Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound
+by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the
+person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph
+1.E.8.
+
+1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be
+used on or associated in any way with an electronic work by people who
+agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
+things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
+even without complying with the full terms of this agreement. See
+paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
+Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this
+agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm
+electronic works. See paragraph 1.E below.
+
+1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the
+Foundation" or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection
+of Project Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual
+works in the collection are in the public domain in the United
+States. If an individual work is unprotected by copyright law in the
+United States and you are located in the United States, we do not
+claim a right to prevent you from copying, distributing, performing,
+displaying or creating derivative works based on the work as long as
+all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope
+that you will support the Project Gutenberg-tm mission of promoting
+free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg-tm
+works in compliance with the terms of this agreement for keeping the
+Project Gutenberg-tm name associated with the work. You can easily
+comply with the terms of this agreement by keeping this work in the
+same format with its attached full Project Gutenberg-tm License when
+you share it without charge with others.
+
+1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
+what you can do with this work. Copyright laws in most countries are
+in a constant state of change. If you are outside the United States,
+check the laws of your country in addition to the terms of this
+agreement before downloading, copying, displaying, performing,
+distributing or creating derivative works based on this work or any
+other Project Gutenberg-tm work. The Foundation makes no
+representations concerning the copyright status of any work in any
+country outside the United States.
+
+1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
+
+1.E.1. The following sentence, with active links to, or other
+immediate access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear
+prominently whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work
+on which the phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the
+phrase "Project Gutenberg" is associated) is accessed, displayed,
+performed, viewed, copied or distributed:
+
+  This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and
+  most other parts of the world at no cost and with almost no
+  restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it
+  under the terms of the Project Gutenberg License included with this
+  eBook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the
+  United States, you'll have to check the laws of the country where you
+  are located before using this ebook.
+
+1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is
+derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not
+contain a notice indicating that it is posted with permission of the
+copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in
+the United States without paying any fees or charges. If you are
+redistributing or providing access to a work with the phrase "Project
+Gutenberg" associated with or appearing on the work, you must comply
+either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or
+obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg-tm
+trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9.
+
+1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
+with the permission of the copyright holder, your use and distribution
+must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any
+additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms
+will be linked to the Project Gutenberg-tm License for all works
+posted with the permission of the copyright holder found at the
+beginning of this work.
+
+1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
+License terms from this work, or any files containing a part of this
+work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
+
+1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
+electronic work, or any part of this electronic work, without
+prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
+active links or immediate access to the full terms of the Project
+Gutenberg-tm License.
+
+1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
+compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including
+any word processing or hypertext form. However, if you provide access
+to or distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format
+other than "Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official
+version posted on the official Project Gutenberg-tm web site
+(www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense
+to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means
+of obtaining a copy upon request, of the work in its original "Plain
+Vanilla ASCII" or other form. Any alternate format must include the
+full Project Gutenberg-tm License as specified in paragraph 1.E.1.
+
+1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
+performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
+unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
+
+1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
+access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works
+provided that
+
+* You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
+  the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
+  you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed
+  to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he has
+  agreed to donate royalties under this paragraph to the Project
+  Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid
+  within 60 days following each date on which you prepare (or are
+  legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty
+  payments should be clearly marked as such and sent to the Project
+  Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in
+  Section 4, "Information about donations to the Project Gutenberg
+  Literary Archive Foundation."
+
+* You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
+  you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
+  does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
+  License. You must require such a user to return or destroy all
+  copies of the works possessed in a physical medium and discontinue
+  all use of and all access to other copies of Project Gutenberg-tm
+  works.
+
+* You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of
+  any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
+  electronic work is discovered and reported to you within 90 days of
+  receipt of the work.
+
+* You comply with all other terms of this agreement for free
+  distribution of Project Gutenberg-tm works.
+
+1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project
+Gutenberg-tm electronic work or group of works on different terms than
+are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing
+from both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and The
+Project Gutenberg Trademark LLC, the owner of the Project Gutenberg-tm
+trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3 below.
+
+1.F.
+
+1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
+effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
+works not protected by U.S. copyright law in creating the Project
+Gutenberg-tm collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm
+electronic works, and the medium on which they may be stored, may
+contain "Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate
+or corrupt data, transcription errors, a copyright or other
+intellectual property infringement, a defective or damaged disk or
+other medium, a computer virus, or computer codes that damage or
+cannot be read by your equipment.
+
+1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
+of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
+Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
+Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
+liability to you for damages, costs and expenses, including legal
+fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
+LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
+PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
+TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
+LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
+INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
+DAMAGE.
+
+1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
+defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
+receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
+written explanation to the person you received the work from. If you
+received the work on a physical medium, you must return the medium
+with your written explanation. The person or entity that provided you
+with the defective work may elect to provide a replacement copy in
+lieu of a refund. If you received the work electronically, the person
+or entity providing it to you may choose to give you a second
+opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If
+the second copy is also defective, you may demand a refund in writing
+without further opportunities to fix the problem.
+
+1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
+in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO
+OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT
+LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
+
+1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
+warranties or the exclusion or limitation of certain types of
+damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement
+violates the law of the state applicable to this agreement, the
+agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or
+limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or
+unenforceability of any provision of this agreement shall not void the
+remaining provisions.
+
+1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
+trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
+providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in
+accordance with this agreement, and any volunteers associated with the
+production, promotion and distribution of Project Gutenberg-tm
+electronic works, harmless from all liability, costs and expenses,
+including legal fees, that arise directly or indirectly from any of
+the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this
+or any Project Gutenberg-tm work, (b) alteration, modification, or
+additions or deletions to any Project Gutenberg-tm work, and (c) any
+Defect you cause.
+
+Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
+
+Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
+electronic works in formats readable by the widest variety of
+computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It
+exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations
+from people in all walks of life.
+
+Volunteers and financial support to provide volunteers with the
+assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
+goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
+remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
+and permanent future for Project Gutenberg-tm and future
+generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary
+Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see
+Sections 3 and 4 and the Foundation information page at
+www.gutenberg.org Section 3. Information about the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation
+
+The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
+501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
+state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
+Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification
+number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary
+Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by
+U.S. federal laws and your state's laws.
+
+The Foundation's principal office is in Fairbanks, Alaska, with the
+mailing address: PO Box 750175, Fairbanks, AK 99775, but its
+volunteers and employees are scattered throughout numerous
+locations. Its business office is located at 809 North 1500 West, Salt
+Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up to
+date contact information can be found at the Foundation's web site and
+official page at www.gutenberg.org/contact
+
+For additional contact information:
+
+    Dr. Gregory B. Newby
+    Chief Executive and Director
+    gbnewby@pglaf.org
+
+Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation
+
+Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
+spread public support and donations to carry out its mission of
+increasing the number of public domain and licensed works that can be
+freely distributed in machine readable form accessible by the widest
+array of equipment including outdated equipment. Many small donations
+($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
+status with the IRS.
+
+The Foundation is committed to complying with the laws regulating
+charities and charitable donations in all 50 states of the United
+States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
+considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
+with these requirements. We do not solicit donations in locations
+where we have not received written confirmation of compliance. To SEND
+DONATIONS or determine the status of compliance for any particular
+state visit www.gutenberg.org/donate
+
+While we cannot and do not solicit contributions from states where we
+have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
+against accepting unsolicited donations from donors in such states who
+approach us with offers to donate.
+
+International donations are gratefully accepted, but we cannot make
+any statements concerning tax treatment of donations received from
+outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.
+
+Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
+methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
+ways including checks, online payments and credit card donations. To
+donate, please visit: www.gutenberg.org/donate
+
+Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic works.
+
+Professor Michael S. Hart was the originator of the Project
+Gutenberg-tm concept of a library of electronic works that could be
+freely shared with anyone. For forty years, he produced and
+distributed Project Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of
+volunteer support.
+
+Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
+editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in
+the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not
+necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper
+edition.
+
+Most people start at our Web site which has the main PG search
+facility: www.gutenberg.org
+
+This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
+including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
+Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
+subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
+
diff --git a/8119-0.zip b/8119-0.zip
new file mode 100644
index 0000000..c03a92d
--- /dev/null
+++ b/8119-0.zip
diff --git a/LICENSE.txt b/LICENSE.txt
new file mode 100644
index 0000000..6312041
--- /dev/null
+++ b/LICENSE.txt
@@ -0,0 +1,11 @@
+This eBook, including all associated images, markup, improvements,
+metadata, and any other content or labor, has been confirmed to be
+in the PUBLIC DOMAIN IN THE UNITED STATES.
+
+Procedures for determining public domain status are described in
+the "Copyright How-To" at https://www.gutenberg.org.
+
+No investigation has been made concerning possible copyrights in
+jurisdictions other than the United States. Anyone seeking to utilize
+this eBook outside of the United States should confirm copyright
+status under the laws that apply to them.
diff --git a/README.md b/README.md
new file mode 100644
index 0000000..2923b9b
--- /dev/null
+++ b/README.md
@@ -0,0 +1,2 @@
+Project Gutenberg (https://www.gutenberg.org) public repository for
+eBook #8119 (https://www.gutenberg.org/ebooks/8119)
diff --git a/old/sklep10.txt b/old/sklep10.txt
new file mode 100644
index 0000000..f3b3f10
--- /dev/null
+++ b/old/sklep10.txt
@@ -0,0 +1,2862 @@
+The Project Gutenberg EBook of Sklepy cynamonowe, by Bruno Schulz
+
+Copyright laws are changing all over the world. Be sure to check the
+copyright laws for your country before downloading or redistributing
+this or any other Project Gutenberg eBook.
+
+This header should be the first thing seen when viewing this Project
+Gutenberg file.  Please do not remove it.  Do not change or edit the
+header without written permission.
+
+Please read the "legal small print," and other information about the
+eBook and Project Gutenberg at the bottom of this file.  Included is
+important information about your specific rights and restrictions in
+how the file may be used.  You can also find out about how to make a
+donation to Project Gutenberg, and how to get involved.
+
+
+**Welcome To The World of Free Plain Vanilla Electronic Texts**
+
+**eBooks Readable By Both Humans and By Computers, Since 1971**
+
+*****These eBooks Were Prepared By Thousands of Volunteers!*****
+
+
+Title: Sklepy cynamonowe
+
+Author: Bruno Schulz
+
+Release Date: May, 2005 [EBook #8119]
+[Yes, we are more than one year ahead of schedule]
+[This file was first posted on June 16, 2003]
+
+Edition: 10
+
+Language: Polish
+
+Character set encoding: Codepage 1250
+
+*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK SKLEPY CYNAMONOWE ***
+
+
+
+
+Produced by Pawel Sobkowiak--Scanned and proofread by
+Polska Biblioteka Internetowa
+
+
+
+
+BRUNO SCHULZ SKLEPY CYNAMONOWE
+
+
+Spis tresci:
+
+SIERPIE� NAWIEDZENIE PTAKI MANEKINY TRAKTAT O MANEKINACH ALBO WT�RA
+KSI�GA RODZAJU TRAKTAT O MANEKINACH Ci�g dalszy TRAKTAT O MANEKINACH
+Doko�czenie NEMROD PAN PAN KAROL SKLEPY CYNAMONOWE ULICA KROKODYLI
+KARAKONY WICHURA NOC WIELKIEGO SEZONU
+
+
+
+
+SIERPIE�
+
+1 W lipcu ojciec m�j wyje�d�a� do w�d i zostawia� mnie z matk� i
+starszym bratem na pastw� bia�ych od �aru i oszo�amiaj�cych dni letnich.
+Wertowali�my, odurzeni �wiat�em, w tej wielkiej ksi�dze wakacji, kt�rej
+wszystkie karty pa�a�y od blasku i mia�y na dnie s�odki do omdlenia
+mi��sz z�otych gruszek. Adela wraca�a w �wietliste poranki, jak Pomona z
+ognia dnia roz�agwionego, wysypuj�c z koszyka barwn� urod� s�o�ca--
+l�ni�ce, pe�ne wody pod przejrzyst� sk�rk� czere�nie, tajemnicze, czarne
+wi�nie, kt�rych wo� przekracza�a to, co ziszcza�o si� w smaku; morele, w
+kt�rych mi��szu z�otym by� rdze� d�ugich popo�udni; a obok tej czystej
+poezji owoc�w wy�adowywa�a nabrzmia�e si�� i po�ywno�ci� p�aty mi�sa z
+klawiatur� �eber ciel�cych, wodorosty jarzyn, niby zabite g�owonogi i
+meduzy--surowy materia� obiadu o smaku jeszcze nie uformowanym i
+ja�owym, wegetatywne i telluryczne ingrediencje obiadu o zapachu dzikim
+i polnym. Przez ciemne mieszkanie na pierwszym pi�trze kamienicy w rynku
+przechodzi�o co dzie� na wskro� ca�e wielkie lato: cisza drgaj�cych
+s�oj�w powietrznych, kwadraty blasku �ni�ce �arliwy sw�j sen na
+pod�odze; melodia katarynki, dobyta z najg��bszej z�otej �y�y dnia; dwa,
+trzy takty refrenu, granego gdzie� na fortepianie, wci�� na nowo,
+mdlej�ce w s�o�cu na bia�ych trotuarach, zagubione w ogniu dnia
+g��bokiego. Po sprz�taniu Adela zapuszcza�a cie� na pokoje, zasuwaj�c
+p��cienne story. Wtedy barwy schodzi�y o oktaw� g��biej, pok�j nape�nia�
+si� cieniem, jakby pogr��ony w �wiat�o g��bi morskiej, jeszcze m�tniej
+odbity w zielonych zwierciad�ach, a ca�y upa� dnia oddycha� na storach,
+lekko faluj�cych od marze� po�udniowej godziny. W sobotnie popo�udnia
+wychodzi�em z matk� na spacer. Z p�mroku sieni wst�powa�o si� od razu w
+s�oneczn� k�piel dnia. Przechodnie, brodz�c w z�ocie, mieli oczy
+zmru�one od �aru, jakby zalepione miodem, a podci�gni�ta g�rna warga
+ods�ania�a im dzi�s�a i z�by. I wszyscy brodz�cy w tym dniu z�ocistym
+mieli �w grymas skwaru, jak gdyby s�o�ce na�o�y�o swym wyznawcom jedn� i
+t� sam� mask�--z�ot� mask� bractwa s�onecznego; i wszyscy, kt�rzy szli
+dzi� ulicami, spotykali si�, mijali, starcy i m�odzi, dzieci i kobiety,
+pozdrawiali si� w przej�ciu t� mask�, namalowan� grub�, z�ot� farb� na
+twarzy, szczerzyli do siebie ten grymas bakchiczny--barbarzy�sk� mask�
+kultu poga�skiego. Rynek by� pusty i ��ty od �aru, wymieciony z kurzu
+gor�cymi wiatrami, jak biblijna pustynia. Cierniste akacje, wyros�e z
+pustki ��tego placu, kipia�y nad nim jasnym listowiem, bukietami
+szlachetnie ucz�onkowanych filigran�w zielonych, jak drzewa na starych
+gobelinach. Zdawa�o si�, �e te drzewa afektuj� wicher, wzburzaj�c
+teatralnie swe korony, a�eby w patetycznych przegi�ciach ukaza�
+wytwomo�� wachlarzy listnych o srebrzystym podbrzuszu, jak futra
+szlachetnych lisic. Stare domy, polerowane wiatrami wielu dni, zabawia�y
+si� refleksami wielkiej atmosfery, echami, wspomnieniami barw,
+rozproszonymi w g��bi kolorowej pogody. Zdawa�o si�, �e ca�e generacje
+dni letnich (jak cierpliwi sztukatorzy, obijaj�cy stare fasady z ple�ni
+tynku) obt�ukiwa�y k�amliw� glazur�, wydobywaj�c z dnia na dzie�
+wyra�niej prawdziwe oblicze dom�w, fizjonomi� losu i �ycia, kt�re
+formowa�o je od wewn�trz. Teraz okna, o�lepione blaskiem pustego placu,
+spa�y; balkony wyznawa�y niebu sw� pustk�; otwarte sienie pachnia�y
+ch�odem i winem. Kupka obdartus�w, ocala�a w k�cie rynku przed p�omienn�
+miot�� upa�u, oblega�a kawa�ek muru, do�wiadczaj�c go wci�� na nowo
+rzutami guzik�w i monet, jak gdyby z horoskopu tych metalowych kr��k�w
+odczyta� mo�na by�o prawdziw� tajemnic� muru, porysowanego hieroglifami
+rys i p�kni��. Zreszt� rynek by� pusty. Oczekiwa�o si�, �e przed t� sie�
+sklepion� z beczkami winiarza podjedzie w cieniu chwiej�cych si� akacyj
+osio�ek Samarytanina, prowadzony za uzd�, a dw�ch pacho�k�w zwlecze
+troskliwie chorego m�a z rozpalonego siod�a, a�eby go po ch�odnych
+schodach wnie�� ostro�nie na pachn�ce szabasem pi�tro. Tak w�drowali�my
+z matk� przez dwie s�oneczne strony rynku, wodz�c nasze za�amane cienie
+po wszystkich domach, jak po klawiszach. Kwadraty bruku mija�y powoli
+pod naszymi mi�kkimi i p�askimi krokami--jedne blador�owe jak sk�ra
+ludzka, inne z�ote i sine, wszystkie p�askie, ciep�e, aksamitne na
+s�o�cu, jak jakie� twarze s�oneczne, zadeptane stopami a� do niepoznaki,
+do b�ogiej nico�ci. A� wreszcie na rogu ulicy Stryjskiej weszli�my w
+cie� apteki. Wielka bania z sokiem malinowym w szerokim oknie aptecznym
+symbolizowa�a ch��d balsam�w, kt�rym ka�de cierpienie mog�o si� tam
+ukoi�. I po paru jeszcze domach ulica nie mog�a ju� utrzyma� nadal
+decorum miasta, jak ch�op, kt�ry wracaj�c do wsi rodzimej, rozdziewa si�
+po drodze z miejskiej swej elegancji, zamieniaj�c si� powoli, w miar�
+zbli�ania do wsi, w obdartusa wiejskiego. Przedmiejskie domki ton�y
+wraz z oknami, zapadni�te w bujnym i zagmatwanym kwitnieniu ma�ych
+ogr�dk�w. Zapomniane przez wielki dzie�, pleni�y si� bujnie i cicho
+wszelkie ziela, kwiaty i chwasty, rade z tej pauzy, kt�r� prze�ni� mog�y
+za marginesem czasu, na rubie�ach niesko�czonego dnia. Ogromny
+s�onecznik, wyd�wigni�ty na pot�nej �odydze i chory na elephantiasis,
+czeka� w ��tej �a�obie ostatnich, smutnych dni �ywota, uginaj�c si� pod
+przerostem potwornej korpulencji. Ale naiwne przedmiejskie dzwonki i
+perkalikowe, niewybredne kwiatuszki sta�y bezradne w swych
+nakrochmalonych, r�owych i bia�ych koszulkach, bez zrozumienia dla
+wielkiej tragedii s�onecznika.
+
+2 Spl�tany g�szcz traw, chwast�w, zielska i bodiak�w buzuje w ogniu
+popo�udnia. Huczy rojowiskiem much popo�udniowa drzemka ogrodu. Z�ote
+�ciernisko krzyczy w s�o�cu, jak ruda szara�cza; w rz�sistym deszczu
+ognia wrzeszcz� �wierszcze; str�ki nasion eksploduj� cicho, jak koniki
+polne. A ku parkanowi ko�uch traw podnosi si� wypuk�ym garbem-pag�rem,
+jak gdyby ogr�d obr�ci� si� we �nie na drug� stron� i grube jego,
+ch�opskie bary oddychaj� cisz� ziemi. Na tych barach ogrodu niechlujna,
+babska bujno�� sierpnia wyolbrzymia�a w g�uche zapadliska ogromnych
+�opuch�w, rozpanoszy�a si� p�atami w�ochatych blach listnych, wybuja�ymi
+ozorami mi�sistej zieleni. Tam te wy�upiaste pa�uby �opuch�w wyba�uszy�y
+si� jak babska szeroko rozsiad�e, na wp� po�arte przez w�asne oszala�e
+sp�dnice. Tam sprzedawa� ogr�d za darmo najta�sze krupy dzikiego bzu,
+�mierdz�c� myd�em, grub� kasz� babek, dzik� okowit� mi�ty i wszelk�
+najgorsz� tandet� sierpniow�. Ale po drugiej stronie parkanu, za tym
+matecznikiem lata, w kt�rym rozros�a si� g�upota zidiocia�ych chwast�w,
+by�o �mietnisko zaros�o dziko bodiakiem. Nikt nie wiedzia�, �e tam
+w�a�nie odprawia� sierpie� tego lata swoj� wielk� poga�sk� orgi�. Na tym
+�mietnisku, oparte o parkan i zaro�ni�te dzikim bzem, sta�o ��ko
+skretynia�ej dziewczyny T�ui. Tak nazywali�my j� wszyscy. Na kupie
+�mieci i odpadk�w, starych garnk�w, pantofli, rumowiska i gruzu sta�o
+zielono pomalowane ��ko, podparte zamiast brakuj�cej nogi dwiema
+starymi ceg�ami. Powietrze nad tym rumowiskiem, zdzicza�e od �aru, ci�te
+b�yskawicami l�ni�cych much ko�skich, rozw�cieczonych s�o�cem,
+trzeszcza�o jak od nie widzianych grzechotek, podniecaj�c do sza�u.
+T�uja siedzi przykucni�ta w�r�d ��tej po�cieli i szmat. Wielka jej
+g�owa je�y si� wiechciem czarnych w�os�w. Twarz jej jest kurczliwa jak
+miech harmonii. Co chwila grymas p�aczu sk�ada t� harmoni� w tysi�c
+poprzecznych fa�d, a zdziwienie rozci�ga j� z powrotem, wyg�adza fa�dy,
+ods�ania szparki drobnych oczu i wilgotne dzi�s�a z ��tymi z�bami pod
+ryjowat�, mi�sist� warg�. Mijaj� godziny pe�ne �aru i nudy, podczas
+kt�rych T�uja gaworzy p�g�osem, drzemie, zrz�dzi z cicha i chrz�ka.
+Muchy obsiadaj� nieruchom� g�stym rojem. Ale z nag�a ta ca�a kupa
+brudnych ga�gan�w, szmat i strz�p�w zaczyna porusza� si�, jakby o�ywiona
+chrobotem l�gn�cych si� w niej szczur�w. Muchy budz� si� sp�oszone i
+podnosz� wielkim, hucz�cym rojem, pe�nym w�ciek�ego bzykania, b�ysk�w i
+migota�. I podczas gdy ga�gany zsypuj� si� na ziemi� i rozbiegaj� po
+�mietnisku jak sp�oszone szczury, wygrzebuje si� z nich, odwija zwolna
+j�dro, wy�uszcza si� rdze� �mietniska: na wp� naga i ciemna kretynka
+d�wiga si� powoli i staje, podobna do bo�ka poga�skiego, na kr�tkich
+dziecinnych n�kach, a z nap�cznia�ej nap�ywem z�o�ci szyi, z
+poczerwienia�ej, ciemniej�cej od gniewu twarzy, na kt�rej jak malowid�a
+barbarzy�skie wykwitaj� arabeski nabrzmia�ych �y�, wyrywa si� wrzask
+zwierz�cy, wrzask chrapliwy, dobyty ze wszystkich bronchij i piszcza�ek
+tej p�zwierz�cej-p�boskiej piersi. Bodiaki, spalone s�o�cem, krzycz�,
+�opuchy puchn� i pyszni� si� bezwstydnym mi�sem, chwasty �lini� si�
+b�yszcz�cym jadem, a kretynka, ochryp�a od krzyku, w konwulsji dzikiej
+uderza mi�sistym �onem z w�ciek�� zapalczywo�ci� w pie� bzu dzikiego,
+kt�ry skrzypi cicho pod natarczywo�ci� tej rozpustnej chuci, zaklinany
+ca�ym tym n�dzarskim ch�rem do wynaturzonej, poga�skiej p�odno�ci. Matka
+T�ui wynajmuje si� gospodyniom do szorowania pod��g. Jest to ma�a, ��ta
+jak szafran kobieta i szafranem zaprawia te� pod�ogi, jod�owe sto�y,
+�awy i szlabany, kt�re w izbach ubogich ludzi zmywa. Raz zaprowadzi�a
+mnie Adela do domu tej starej Mary�ki. By�a wczesna poranna godzina,
+weszli�my do ma�ej izby niebiesko bielonej, z ubit� polep� glinian� na
+pod�odze, na kt�rej le�a�o wczesne s�o�ce, jaskrawo��te w tej ciszy
+porannej, odmierzanej przera�liwym szcz�kiem ch�opskiego zegara na
+�cianie. W skrzyni na s�omie le�a�a g�upia Mary�ka, blada jak op�atek i
+cicha jak r�kawiczka, z kt�rej wysun�a si� d�o�. I jakby korzystaj�c z
+jej snu, gada�a cisza, ��ta, jaskrawa, z�a cisza, monologowa�a, k��ci�a
+si�, wygadywa�a g�o�no i ordynarnie sw�j maniacki monolog. Czas Mary�ki
+- czas wi�ziony w jej duszy, wyst�pi� z niej straszliwie rzeczywisty i
+szed� samopas przez izb�, ha�a�liwy, hucz�cy, piekielny, rosn�cy w
+jaskrawym milczeniu poranka z g�o�nego m�yna-zegara, jak z�a m�ka, sypka
+m�ka, g�upia m�ka wariat�w.
+
+3 W jednym z tych domk�w, otoczonym sztachetami br�zowej barwy, ton�cym
+w bujnej zieleni ogr�dka, mieszka�a ciotka Agata. Wchodz�c do niej,
+mijali�my w ogrodzie kolorowe szklane kule, tkwi�ce na tyczkach, r�owe,
+zielone i fioletowe, w kt�rych zakl�te by�y ca�e �wietlane i jasne
+�wiaty, jak te idealne i szcz�liwe obrazy zamkni�te w niedo�cig�ej
+doskona�o�ci baniek mydlanych. W p�ciemnej sieni ze starymi
+oleodrukami, po�artymi przez ple�� i o�lep�ymi od staro�ci,
+odnajdowali�my znany nam zapach. W tej zaufanej starej woni mie�ci�o si�
+w dziwnie prostej syntezie �ycie tych ludzi, alembik rasy, gatunek krwi
+i sekret ich losu, zawarty niedostrzegalnie w codziennym mijaniu ich
+w�asnego, odr�bnego czasu. Stare, m�dre drzwi, kt�rych ciemne
+westchnienia wpuszcza�y i wypuszcza�y tych ludzi, milcz�cy �wiadkowie
+wchodzenia i wychodzenia matki, c�rek i syn�w--otworzy�y si� bezg�o�nie
+jak odrzwia szafy i weszli�my w ich �ycie. Siedzieli jakby w cieniu
+swego losu i nie bronili si�--w pierwszych niezr�cznych gestach
+wydalinam swoj� tajemnic�. Czy� nie byli�my krwi� i losem spokrewnieni z
+nimi? Pok�j by� ciemny i aksamitny od granatowych obi� ze z�otym
+deseniem, lecz echo dnia p�omiennego drga�o i tutaj jeszcze mosi�dzem na
+ramach obraz�w, na klamkach i listwach z�otych, cho� przepuszczone przez
+g�st� ziele� ogrodu. Spod �ciany podnios�a si� ciotka Agata, wielka i
+bujna, o mi�sie okr�g�ym i bia�ym, centkowanym rud� rdz� pieg�w.
+Przysiedli�my si� do nich, jakby na brzeg ich losu, zawstydzeni troch�
+t� bezbronno�ci�, z jak� wydali si� nam bez zastrze�e�, i pili�my wod� z
+sokiem r�anym, nap�j przedziwny, w kt�rym znalaz�em jakby najg��bsz�
+esencj� tej upalnej soboty. Ciotka narzeka�a. By� to zasadniczy ton jej
+rozm�w, g�os tego mi�sa bia�ego i p�odnego, bujaj�cego ju� jakby poza
+granicami osoby, zaledwie lu�nie utrzymywanej w skupieniu, w wi�zach
+formy indywidualnej, i nawet w tym skupieniu ju� zwielokrotnionej,
+gotowej rozpa�� si�, rozga��zi�, rozsypa� w rodzin�. By�a to p�odno��
+niemal samor�dcza, kobieco�� pozbawiona hamulc�w i chorobliwie wybuja�a.
+Zdawa�o si�, �e sam aromat m�sko�ci, zapach dymu tytoniowego, dowcip
+kawalerski m�g� da� impuls tej zaognionej kobieco�ci do rozpustnego
+dziewor�dztwa. I w�a�ciwie wszystkie jej skargi na m�a, na s�u�b�, jej
+troski o dzieci by�y tylko kapryszeniem i d�saniem si� nie zaspokojonej
+p�odno�ci, dalszym ci�giem tej opryskliwej, gniewnej i p�aczliwej
+kokieterii, kt�r� nadaremnie do�wiadcza�a m�a. Wuj Marek, ma�y,
+zgarbiony, o twarzy wyja�owionej z p�ci, siedzia� w swym szarym
+bankructwie, pogodzony z losem, w cieniu bezgranicznej pogardy, w kt�rym
+zdawa� si� wypoczywa�. W jego szarych oczach tli� si� daleki �ar ogrodu,
+rozpi�ty w oknie. Czasem pr�bowa� s�abym ruchem robi� jakie�
+zastrze�enia, stawia� op�r, ale fala samowystarczalnej kobieco�ci
+odrzuca�a na bok ten gest bez znaczenia, przechodzi�a triumfalnie mimo
+niego, zalewa�a szerokim swym strumieniem s�abe podrygi m�sko�ci. By�o
+co� tragicznego w tej p�odno�ci niechlujnej i nieumiarkowanej, by�a
+n�dza kreatury walcz�cej na granicy nico�ci i �mierci, by� jaki� heroizm
+kobieco�ci triumfuj�cej urodzajno�ci� nawet nad kalectwem natury, nad
+insuficjencj� m�czyzny. Ale potomstwo ukazywa�o racj� tej paniki
+macierzy�skiej, tego sza�u rodzenia, kt�ry wyczerpywa� si� w p�odach
+nieudanych, w efemerycznej generacji fantom�w bez krwi i twarzy. Wesz�a
+�ucja, �rednia, z g�ow� nazbyt rozkwit�� i dojrza�� na dzieci�cym i
+pulchnym ciele o mi�sie bia�ym i delikatnym. Poda�a mi r�czk� lalkowat�,
+jakby dopiero p�czkuj�c�, i zakwit�a od razu ca�� twarz�, jak piwonia
+przelewaj�ca si� pe�ni� r�ow�. Nieszcz�liwa z powodu swych rumie�c�w,
+kt�re bezwstydnie m�wi�y o sekretach menstruacji, przymyka�a oczy i
+p�oni�a si� jeszcze bardziej pod dotkni�ciem najoboj�tniejszego pytania,
+gdy� ka�de zawiera�o tajn� aluzj� do jej nadwra�liwego panie�stwa. Emil,
+najstarszy z kuzyn�w, z jasnoblond w�sem, z twarz�, z kt�rej �ycie zmy�o
+jakby wszelki wyraz, spacerowa� tam i z powrotem po pokoju, z r�kami w
+kieszeniach fa�dzistych spodni. Jego str�j elegancki i drogocenny nosi�
+pi�tno egzotycznych kraj�w, z kt�rych powr�ci�. Jego twarz, zwi�d�a i
+zm�tnia�a, zdawa�a si� z dnia na dzie� zapomina� o sobie, stawa� si�
+bia�� pust� �cian� z blad� sieci� �y�ek, w kt�rych jak linie na zatartej
+mapie pl�ta�y si� gasn�ce wspomnienia tego burzliwego i zmarnowanego
+�ycia. By� mistrzem sztuk karcianych, pali� d�ugie, szlachetne fajki i
+pachnia� dziwnie zapachem dalekich kraj�w. Z wzrokiem w�druj�cym po
+dawnych wspomnieniach opowiada� dziwne anegdoty, kt�re w pewnym punkcie
+urywa�y si� nagle, rozprz�ga�y i rozwiewa�y w nico��. Wodzi�em za nim
+t�sknym wzrokiem, pragn�c, by zwr�ci� na mnie uwag� i wybawi� mnie z
+udr�ki nud�w. I w samej rzeczy zdawa�o mi si�, �e mrugn�� na mnie
+oczyma, wychodz�c do drugiego pokoju. Pod��y�em za nim. Siedzia� nisko
+na ma�ej kozetce, z kolanami krzy�uj�cymi si� niemal na wysoko�ci g�owy,
+�ysej jak kula bilardowa. Zdawa�o si�, �e to ubranie samo le�y,
+fa�dziste, zmi�te, przerzucone przez fotel. Twarz jego by�a jak
+tchnienie twarzy--smuga, kt�r� nieznany przechodzie� zostawi� w
+powietrzu. Trzyma� w bladych, emaliowanych b��kitnie d�oniach portfel, w
+kt�rym co� ogl�da�. Z mg�y twarzy wy�oni�o si� z trudem wypuk�e bielmo
+bladego oka, wabi�c mnie figlarnym mruganiem. Czu�em do� nieprzepart�
+sympati�. Wzi�� mnie mi�dzy kolana i tasuj�c przed mymi oczyma wprawnymi
+d�o�mi fotografie, pokazywa� wizerunki nagich kobiet i ch�opc�w w
+dziwnych pozycjach. Sta�em oparty o niego bokiem i patrzy�em na te
+delikatne cia�a ludzkie dalekimi, niewidz�cymi oczyma, gdy fluid
+niejasnego wzburzenia, kt�rym nagle zm�tnia�o powietrze, doszed� do mnie
+i zbieg� mi� dreszczem niepokoju, fal� nag�ego zrozumienia. Ale
+tymczasem ta mgie�ka u�miechu, kt�ra si� zarysowa�a pod mi�kkim i
+pi�knym jego w�sem, zawi�zek po��dania, kt�ry napi�� si� na jego
+skroniach pulsuj�c� �y��, nat�enie trzymaj�ce przez chwil� jego rysy w
+skupieniu--upad�y z powrotem w nico�� i twarz odesz�a w nieobecno��,
+zapomnia�a o sobie, rozwia�a si�,
+
+NAWIEDZENIE 1 Ju� w�wczas miasto nasze popada�o coraz bardziej w
+chroniczn� szaro�� zmierzchu, porasta�o na kraw�dziach liszajem cienia,
+puszyst� ple�ni� i mchem koloru �elaza. Ledwo rozpowity z brunatnych
+dym�w i mgie� poranka--przechyla� si� dzie� od razu w niskie
+bursztynowe popo�udnie, stawa� si� przez chwil� przezroczysty i z�oty
+jak ciemne piwo, a�eby potem zej�� pod wielokrotnie rozcz�onkowane,
+fantastyczne sklepienia kolorowych i rozleg�ych nocy. Mieszkali�my w
+rynku, w jednym z tych ciemnych dom�w o pustych i �lepych fasadach,
+kt�re tak trudno od siebie odr�ni�. Daje to pow�d do ci�g�ych omy�ek.
+Gdy� wszed�szy raz w niew�a�ciw� sie� na niew�a�ciwe schody, dostawa�o
+si� zazwyczaj w prawdziwy labirynt obcych mieszka�, gank�w,
+niespodzianych wyj�� na obce podw�rza i zapomina�o si� o pocz�tkowym
+celu wyprawy, a�eby po wielu dniach, wracaj�c z manowc�w dziwnych i
+spl�tanych przyg�d, o jakim� szarym �wicie przypomnie� sobie w�r�d
+wyrzut�w sumienia dom rodzinny. Pe�ne wielkich szaf, g��bokich kanap,
+bladych luster i tandetnych palm sztucznych mieszkanie nasze coraz
+bardziej popada�o w stan zaniedbania wskutek opiesza�o�ci matki,
+przesiaduj�cej w sklepie, i niedbalstwa smuk�onogiej Adeli, kt�ra nie
+nadzorowana przez nikogo, sp�dza�a dnie przed lustrami na rozwlek�ej
+toalecie, zostawiaj�c wsz�dzie �lady w postaci wyczesanych w�os�w,
+grzebieni, porzuconych pantofelk�w i gorset�w. Mieszkanie to nie
+posiada�o okre�lonej liczby pokoj�w, gdy� nie pami�tano, ile z nich
+wynaj�te by�o obcym lokatorom. Nieraz otwierano przypadkiem kt�r�� z
+tych izb zapomnianych i znajdowano j� pust�; lokator dawno si�
+wyprowadzi�, a w nietkni�tych od miesi�cy szufladach dokonywano
+niespodzianych odkry�. W dolnych pokojach mieszkali subiekci i nieraz w
+nocy budzi�y nas ich j�ki, wydawane pod wp�ywem zmory sennej. W zimie
+by�a jeszcze na dworze g�ucha noc, gdy ojciec schodzi� do tych zimnych i
+ciemnych pokoj�w, p�osz�c przed sob� �wiec� stada cieni, ulatuj�cych
+bokami po pod�odze i �cianach; szed� budzi� ci�ko chrapi�cych z
+twardego jak kamie� snu. W �wietle pozostawionej przeze� �wiecy wywijali
+si� leniwie z brudnej po�cieli, wystawiali, siadaj�c na ��kach, bose i
+brzydkie nogi i z skarpetk� w r�ce oddawali si� jeszcze przez chwil�
+rozkoszy ziewania--ziewania przeci�gni�tego a� do lubie�no�ci, do
+bolesnego skurczu podniebienia, jak przy t�gich wymiotach. W k�tach
+siedzia�y nieruchomo wielkie karakony, wyogromnione w�asnym cieniem,
+kt�rym obarcza�a ka�dego p�on�ca �wieca i kt�ry nie od��cza� si� od nich
+i w�wczas, gdy kt�ry� z tych p�askich, bezg�owych kad�ub�w z nag�a
+zaczyna� biec niesamowitym, paj�czym biegiem. W tym czasie ojciec m�j
+zacz�� zapada� na zdrowiu. Bywa�o ju� w pierwszych tygodniach tej
+wczesnej zimy, �e sp�dza� dnie ca�e w ��ku, otoczony flaszkami,
+pigu�kami i ksi�gami handlowymi, kt�re mu przynoszono z kontuaru. Gorzki
+zapach choroby osiada� na dnie pokoju, kt�rego tapety g�stwia�y
+ciemniejszym splotem arabesek. Wieczorami, gdy matka przychodzi�a ze
+sklepu, bywa� podniecony i sk�onny do sprzeczek, zarzuca� jej
+niedok�adno�ci w prowadzeniu rachunk�w, dostawa� wypiek�w i zapala� si�
+do niepoczytalno�ci. Pami�tam, i� raz, obudziwszy si� ze snu p�no w
+nocy, ujrza�em go, jak w koszuli i boso biega� tam i z powrotem po
+sk�rzanej kanapie, dokumentuj�c w ten spos�b sw� irytacj� przed bezradn�
+matk�. W inne dni bywa� spokojny i skupiony i pogr��a� si� zupe�nie w
+swych ksi�gach, zab��kany g��boko w labiryntach zawi�ych oblicze�. Widz�
+go w �wietle kopc�cej lampy, przykucni�tego w�r�d poduszek, pod wielkim
+rze�bionym nadg�owiem ��ka, z ogromnym cieniem od g�owy na �cianie,
+kiwaj�cego si� w bezg�o�nej medytacji. Chwilami wynurza� g�ow� z tych
+rachunk�w, jakby dla zaczerpni�cia tchu, otwiera� usta, mlaska� z
+niesmakiem j�zykiem, kt�ry by� suchy i gorzki, i rozgl�da� si�
+bezradnie, jakby czego� szukaj�c. W�wczas bywa�o, �e zbiega� po cichu z
+��ka w k�t pokoju, pod �cian�, na kt�rej wisia� zaufany instrument. By�
+to rodzaj klepsydry wodnej albo wielkiej fioli szklanej, podzielonej na
+uncje i nape�nionej ciemnym fluidem. M�j ojciec ��czy� si� z tym
+instrumentem d�ug� kiszk� gumow�, jakby kr�t�, bolesn� p�powin�, i tak
+po��czony z �a�osnym przyrz�dem--nieruchomia� w skupieniu, a oczy jego
+ciemnia�y, za� na twarz przyblad�� wyst�powa� wyraz cierpienia czy
+jakiej� wyst�pnej rozkoszy. Potem zn�w przychodzi�y dni cichej skupionej
+pracy, przeplatanej samotnymi monologami. Gdy tak siedzia� w �wietle
+lampy sto�owej, w�r�d poduszek wielkiego �o�a, a pok�j ogromnia� g�r� w
+cieniu umbry, kt�ry go ��czy� z wielkim �ywio�em nocy miejskiej za oknem
+- czu�, nie patrz�c, �e przestrze� obrasta go pulsuj�c� g�stwin� tapet,
+pe�n� szept�w, syk�w i seplenie�. S�ysza�, nie patrz�c, t� zmow� pe�n�
+porozumiewawczych mrugni�� perskich oczu, rozwijaj�cych si� w�r�d
+kwiat�w ma��owin usznych, kt�re s�ucha�y, i ciemnych ust, kt�re si�
+u�miecha�y. W�wczas pogr��a� si� pozornie jeszcze bardziej w prac�,
+liczy� i sumowa�, boj�c si� zdradzi� ten gniew, kt�ry w nim wzbiera�, i
+walcz�c z pokus�, �eby z nag�ym krzykiem nie rzuci� si� na o�lep za
+siebie i nie pochwyci� pe�nych gar�ci tych k�dzierzawych arabesek, tych
+p�k�w oczu i uszu, kt�re noc wyroi�a ze siebie i kt�re ros�y i
+zwielokrotnia�y si�, wymajaczaj�c coraz nowe p�dy i odnogi z
+macierzystego p�pka ciemno�ci. I uspokaja� si� dopiero, gdy z odp�ywem
+nocy tapety wi�d�y, zwija�y si�, gubi�y li�cie i kwiaty i przerzedza�y
+si� jesiennie, przepuszczaj�c dalekie �witanie. Wtedy w�r�d �wiergotu
+tapetowych ptak�w, w ��tym zimowym �wicie zasypia� na par� godzin
+g�stym, czarnym snem. Od dni, od tygodni, gdy zdawa� si� by� pogr��onym
+w zawi�ych konto-korrentach--my�l jego zapuszcza�a si� tajnie w
+labirynty w�asnych wn�trzno�ci. Wstrzymywa� oddech i nas�uchiwa�. I gdy
+wzrok jego wraca� zbiela�y i m�tny z tamtych g��bin, uspokaja� go
+u�miechem. Nie wierzy� jeszcze i odrzuca� jak absurd te uroszczenia, te
+propozycje, kt�re na� napiera�y. Za dnia by�y to jakby rozumowania i
+perswazje, d�ugie, monotonne rozwa�ania prowadzone p�g�osem i pe�ne
+humorystycznych interiudi�w, filuternych przekomarza�. Ale noc�
+podnosi�y si� te g�osy nami�tniej. ��danie wraca�o coraz wyra�niej i
+donios�ej i s�yszeli�my, jak rozmawia� z Bogiem, prosz�c si� jak gdyby i
+wzbraniaj�c przed czym�, co natarczywie ��da�o i domaga�o si�. A� pewnej
+nocy podni�s� si� ten g�os gro�nie i nieodparcie, ��daj�c, aby mu da�
+�wiadectwo usty i wn�trzno�ciami swymi. I us�yszeli�my, jak duch we�
+wst�pi�, jak podnosi si� z ��ka, d�ugi i rosn�cy gniewem proroczym,
+d�awi�c si� ha�a�liwymi s�owy, kt�re wyrzuca� jak mitralieza.
+S�yszeli�my �omot walki i j�k ojca, j�k tytana ze z�amanym biodrem,
+kt�ry jeszcze ur�ga. Nie widzia�em nigdy prorok�w Starego Testamentu,
+ale na widok tego m�a, kt�rego gniew bo�y obali�, rozkraczonego szeroko
+na ogromnym porcelanowym urynale, zakrytego wichrem ramion, chmur�
+rozpaczliwych �ama�c�w, nad kt�rymi wy�ej jeszcze unosi� si� g�os jego,
+obcy i twardy--zrozumia�em gniew bo�y �wi�tych m��w. By� to dialog
+gro�ny jak mowa piorun�w. �ama�ce rak jego rozrywa�y niebo na sztuki, a
+w szczelinach ukazywa�a si� twarz Jehowy, wzd�ta gniewem i pluj�ca
+przekle�stwa. Nie patrz�c widzia�em go, gro�nego Demiurga, jak le��c na
+ciemno�ciach jak na Synaju, wspar�szy pot�ne d�onie na karniszu
+firanek, przyk�ada� ogromn� twarz do g�rnych szyb okna, na kt�rych
+p�aszczy� si� potwornie mi�sisty nos jego. S�ysza�em jego g�os w
+przerwach proroczej tyrady mego ojca, s�ysza�em te pot�ne warkni�cia
+wzd�tych warg, od kt�rych szyby brz�cza�y, mieszaj�ce si� z wybuchami
+zakl��, lament�w, gr�b mego ojca. Czasami g�osy przycicha�y i z�yma�y
+si� z cicha jak gaworzenie wiatru w nocnym kominie, to znowu wybucha�y
+wielkim zgie�kliwym ha�asem, burz� zmieszanych szloch�w i przekle�stw. Z
+nag�a otworzy�o si� okno ciemnym ziewni�ciem i p�achta ciemno�ci wion�a
+przez pok�j. W �wietle b�yskawicy ujrza�em ojca mego w rozwianej
+bieli�nie, jak ze straszliwym przekle�stwem wylewa� pot�nym chlustem w
+okno zawarto�� nocnika w noc szumi�c� jak muszla. 2 M�j ojciec powoli
+zanika�, wi�d� w oczach. Przykucni�ty pod wielkimi poduszkami, dziko
+nastroszony k�pami siwych w�os�w, rozmawia� z sob� p�g�osem, pogr��ony
+ca�y w jakie� zawi�e wewn�trzne afery. Zdawa� si� mog�o, �e osobowo��
+jego rozpad�a si� na wiele pok��conych i rozbie�nych ja�ni, gdy� k��ci�
+si� ze sob� g�o�no, pertraktowa� usilnie i nami�tnie, przekonywa� i
+prosi�, to znowu zdawa� si� przewodniczy� zgromadzeniu wielu
+interesant�w, kt�rych usi�owa� z ca�ym nak�adem �arliwo�ci i swady
+pogodzi�. Ale za ka�dym razem te ha�a�liwe zebrania, pe�ne gor�cych
+temperament�w, rozpryskiwa�y si� przy ko�cu, w�r�d kl�tw, z�orzecze� i
+obelg. Potem przyszed� okres jakiego� uciszenia, ukojenia wewn�trznego,
+b�ogiej pogody ducha. Znowu wielkie folianty roz�o�one by�y na ��ku, na
+stole, na pod�odze i jaki� benedykty�ski spok�j pracy zalega� w �wietle
+lampy nad bia�� po�ciel� ��ka, nad pochylon� siw� g�ow� mego ojca. Ale
+gdy matka p�nym wieczorem wraca�a ze sklepu, ojciec o�ywia� si�,
+przywo�ywa� j� do siebie i z dum� pokazywa� jej �wietne, kolorowe
+odbijanki, kt�rymi skrz�tnie wylepi� stronice ksi�gi g��wnej.
+Zauwa�yli�my w�wczas wszyscy, �e ojciec zacz�� z dnia na dzie� male� jak
+orzech, kt�ry zsycha si� wewn�trz �upiny. Zanikowi temu nie towarzyszy�
+bynajmniej upadek si�. Przeciwnie, stan jego zdrowia, humor, ruchliwo��
+zdawa�y si� poprawia�. Cz�sto �mia� si� teraz g�o�no i szczebiotliwie,
+zanosi� si� wprost od �miechu, albo te� puka� w ��ko i odpowiada� sobie
+�prosz� w r�nych tonacjach, ca�ymi godzinami. Od czasu do czasu z�azi�
+z ��ka, wspina� si� na szaf� i przykucni�ty pod sufitem porz�dkowa� co�
+w starych gratach, pe�nych rdzy i kurzu. Niekiedy ustawia� sobie dwa
+krzes�a naprzeciw siebie i wspieraj�c si� r�kami o por�cze, buja� si�
+nogami wstecz i naprz�d, szukaj�c rozpromienionymi oczyma w naszych
+twarzach wyraz�w podziwu i zach�ty. Z Bogiem, zdaje si�, pogodzi� si�
+zupe�nie. Niekiedy w nocy ukazywa�a si� twarz brodatego Demiurga w oknie
+sypialni, oblana ciemn� purpur� bengalskiego �wiat�a, i patrzy�a przez
+chwil� dobrotliwie na u�pionego g��boko, kt�rego �piewne chrapanie
+zdawa�o si� w�drowa� daleko po nieznanych obszarach �wiat�w sennych.
+Podczas d�ugich, p�ciemnych popo�udni tej p�nej zimy ojciec m�j
+zapada� od czasu do czasu na ca�e godziny w g�sto zastawione gratami
+zakamarki, szukaj�c czego� zawzi�cie. I nieraz bywa�o podczas obiadu,
+gdy zasiadali�my wszyscy do sto�u, brak�o ojca. W�wczas matka musia�a
+d�ugo wo�a� �Jakubie!� i stuka� �y�k� w st�, zanim wylaz� z jakiej�
+szafy, oblepiony szmatami paj�czyny i kurzu, z wzrokiem nieprzytomnym i
+pogr��onym w zawi�ych, a jemu tylko wiadomych sprawach, kt�re go
+zaprz�ta�y. Czasem wdrapywa� si� na karnisz i przybiera� nieruchom� poz�
+symetrycznie do wielkiego wypchanego s�pa, kt�ry po drugiej stronie okna
+zawieszony by� na �cianie. W tej nieruchomej, przykucni�tej pozie, z
+wzrokiem zamglonym i z min� chytrze u�miechni�t� trwa� godzinami, a�eby
+z nag�a przy czyim� wej�ciu zatrzepota� r�koma jak skrzyd�ami i zapia�
+jak kogut. Przestali�my zwraca� uwag� na te dziwactwa, w kt�re si� z
+dnia na dzie� g��biej wpl�tywa�. Wyzbyty jakby zupe�nie cielesnych
+potrzeb, nie przyjmuj�c tygodniami pokarmu, pogr��a� si� z dniem ka�dym
+g��biej w zawi�e i dziwaczne afery, dla kt�rych nie mieli�my
+zrozumienia. Niedosi�g�y dla naszych perswazji i pr�b, odpowiada�
+urywkami swego wewn�trznego monologu, kt�rego przebiegu nic z zewn�trz
+zm�ci� nie mog�o. Wiecznie zaaferowany, chorobliwie o�ywiony, z
+wypiekami na suchych policzkach nie zauwa�a� nas i przeocza�.
+Przywykli�my do jego nieszkodliwej obecno�ci, do jego cichego
+gaworzenia, do tego dziecinnego, w sobie zatopionego �wiegotu, kt�rego
+trele przebiega�y niejako na marginesie naszego czasu. Wtedy ju� znika�
+niekiedy na wiele dni, podziewa� si� gdzie� w zapad�ych zakamarkach
+mieszkania i nie mo�na go by�o znale��. Stopniowo te znikni�cia
+przesta�y sprawia� na nas wra�enie, przywykli�my do nich i kiedy po
+wielu dniach zn�w si� pojawia�, o par� cali mniejszy i chudszy, nie
+zatrzymywa�o to na d�u�ej naszej uwagi. Przestali�my po prostu bra� go w
+rachub�, tak bardzo oddali� si� od wszystkiego, co ludzkie i co
+rzeczywiste. W�ze� po w�le odlu�nia� si� od nas, punkt po punkcie gubi�
+zwi�zki ��cz�ce go ze wsp�lnot� ludzk�. To, co jeszcze z niego
+pozosta�o, to troch� cielesnej pow�oki i ta gar�� bezsensownych dziwactw
+- mog�y znikn�� pewnego dnia, tak samo nie zauwa�one jak szara kupka
+�mieci, gromadz�ca si� w k�cie, kt�r� Adela co dzie� wynosi�a na
+�mietnik.
+
+PTAKI Nadesz�y ��te, pe�ne nudy dni zimowe. Zrudzia�� ziemi� pokrywa�
+dziurawy, przetarty, za kr�tki obrus �niegu. Na wiele dach�w nie
+starczy�o go i sta�y czarne lub rdzawe, gontowe strzechy i arki kryj�ce
+w sobie zakopcone przestrzenie strych�w--czarne, zw�glone katedry,
+naje�one �ebrami krokwi, p�atwi i bant�w--ciemne p�uca wichr�w
+zimowych. Ka�dy �wit odkrywa� nowe kominy i dymniki, wyros�e w nocy,
+wyd�te przez wicher nocny, czarne piszcza�ki organ�w diabelskich.
+Kominiarze nie mogli op�dzi� si� od wron, kt�re na kszta�t �ywych
+czarnych li�ci obsiada�y wieczorem ga��zie drzew pod ko�cio�em, odrywa�y
+si� zn�w, trzepoc�c, by wreszcie przylgn��, ka�da do w�a�ciwego miejsca
+na w�a�ciwej ga��zi, a o �wicie ulatywa�y wielkimi stadami--tumany
+sadzy, p�atki kopciu, faluj�ce i fantastyczne, plami�c migotliwym
+krakaniem m�tno��te smugi �witu. Dni stwardnia�y od zimna i nudy, jak
+zesz�oroczne bochenki chleba. Napoczynano je t�pymi no�ami, bez apetytu,
+z leniw� senno�ci�. Ojciec nie wychodzi� ju� z domu. Pali� w piecach,
+studiowa� nigdy niezg��bion� istot� ognia, wyczuwa� s�ony, metaliczny
+posmak i w�dzony zapach zimowych p�omieni, ch�odn� pieszczot�
+salamander, li��cych b�yszcz�c� sadz� w gardzieli komina. Z zami�owaniem
+wykonywa� w owych dniach wszystkie reparatury w g�rnych regionach
+pokoju. O ka�dej porze dnia mo�na go by�o widzie�, jak--przykucni�ty na
+szczycie drabiny--majstrowa� co� przy suficie, przy kamiszach wysokich
+okien, przy kulach i �a�cuchach lamp wisz�cych. Zwyczajem malarzy
+pos�ugiwa� si� drabin� jak ogromnymi szczud�ami i czu� si� dobrze w tej
+ptasiej perspektywie, w pobli�u malowanego nieba, arabesek i ptak�w
+sufitu. Od spraw praktycznego �ycia oddala� si� coraz bardziej. Gdy
+matka, pe�na troski i zmartwienia z powodu jego stanu, stara�a si� go
+wci�gn�� w rozmow� o interesach, o p�atno�ciach najbli�szego �ultimo�,
+s�ucha� jej z roztargnieniem, pe�en niepokoju, z drgawkami w nieobecnej
+twarzy. I bywa�o, �e przerywa� jej nagle zaklinaj�cym gestem r�ki, a�eby
+pobiec w k�t pokoju, przylgn�� uchem do szpary w pod�odze i z
+podniesionymi palcami wskazuj�cymi obu r�k, wyra�aj�cymi najwy�sz�
+wa�no�� badania--nas�uchiwa�. Nie rozumieli�my w�wczas jeszcze smutnego
+t�a tych ekstrawagancji, op�akanego kompleksu, kt�ry dojrzewa� w g��bi.
+Matka nie mia�a na� �adnego wp�ywu, natomiast wielk� czci� i uwag�
+darzy� Adel�. Sprz�tanie pokoju by�o dla� wielk� i wa�n� ceremoni�,
+kt�rej nie zaniedbywa� nigdy by� �wiadkiem, �ledz�c z mieszanin� strachu
+i rozkosznego dreszczu wszystkie manipulacje Adeli. Wszystkim jej
+czynno�ciom przypisywa� g��bsze, symboliczne znaczenie. Gdy dziewczyna
+m�odymi i �mia�ymi ruchami posuwa�a szczotk� na d�ugim dr��ku po
+pod�odze, by�o to niemal ponad jego si�y. Z oczu jego la�y si� w�wczas
+�zy, twarz zanosi�a si� od cichego �miechu, a cia�em wstrz�sa� rozkoszny
+spazm orgazmu. Jego wra�liwo�� na �askotki dochodzi�a do szale�stwa.
+Wystarczy�o, by Adela skierowa�a do� palec ruchem oznaczaj�cym
+�askotanie, a ju� w dzikim pop�ochu ucieka� przez wszystkie pokoje,
+zatrzaskuj�c za sob� drzwi, by wreszcie w ostatnim pa�� brzuchem na
+��ko i wi� si� w konwulsjach �miechu pod wp�ywem samego obrazu
+wewn�trznego, kt�remu nie m�g� si� oprze�. Dzi�ki temu mia�a Adela nad
+ojcem w�adz� niemal nieograniczon�. W tym to czasie zauwa�yli�my u ojca
+po raz pierwszy nami�tne zainteresowanie dla zwierz�t. By�a to
+pocz�tkowo nami�tno�� my�liwego i artysty zarazem, by�a mo�e tak�e
+g��bsza, zoologiczna sympatia kreatury dla pokrewnych, a tak odmiennych
+form �ycia, eksperymentowanie w nie wypr�bowanych rejestrach bytu.
+Dopiero w p�niejszej fazie wzi�a sprawa ten niesamowity, zapl�tany,
+g��boko grzeszny i przeciwny naturze obr�t, kt�rego lepiej nie wywleka�
+na �wiat�o dzienne. Zacz�o si� to od wyl�gania jaj ptasich. Z wielkim
+nak�adem trudu i pieni�dzy sprowadza� ojciec z Hamburga, z Holandii, z
+afryka�skich stacji zoologicznych zap�odnione jaja ptasie, kt�re dawa�
+do wyl�gania ogromnym kurom belgijskim. By� to proceder nader zajmuj�cy
+i dla mnie--to wykluwanie si� piskl�t, prawdziwych dziwotwor�w w
+kszta�cie i ubarwieniu. Nie podobna by�o dopatrzy� si� w tych monstrach
+o ogromnych, fantastycznych dziobach, kt�re natychmiast po urodzeniu
+rozdziera�y si� szeroko, sycz�c �ar�ocznie czelu�ciami gard�a, w tych
+jaszczurach o w�t�ym, nagim ciele garbus�w--przysz�ych pawi, ba�ant�w,
+g�uszc�w i kondor�w. Umieszczony w koszykach, w wacie, smoczy ten pomiot
+podnosi� na cienkich szyjach �lepe, bielmem zarosle g�owy, kwacz�c
+bezg�o�nie z niemych gardzieli. M�j ojciec chodzi� wzd�u� p�ek w
+zielonym fartuchu, jak ogrodnik wzd�u� inspekt�w z kaktusami, i wywabia�
+z nico�ci te p�cherze �lepe, pulsuj�ce �yciem, te niedo��ne brzuchy,
+przyjmuj�ce �wiat zewn�trzny tylko w formie jedzenia, te naro�le �ycia,
+pn�ce si� omackiem ku �wiat�u. W par� tygodni p�niej, gdy te �lepe
+p�czki �ycia p�k�y do �wiat�a, nape�ni�y si� pokoje kolorowym pogwarem,
+migotliwym �wiergotem swych nowych mieszka�c�w. Obsiada�y one karnisze
+firanek, gzymsy szaf, gnie�dzi�y si� w g�stwinie cynowych ga��zi i
+arabesek wieloramiennych lamp wisz�cych. Gdy ojciec studiowa� wielkie
+ornitologiczne kompendia i wertowa� kolorowe tablice, zdawa�y si�
+ulatywa� z nich te pierzaste fantazmaty i nape�nia� pok�j kolorowym
+trzepotem, p�atami purpury, strz�pami szafiru, grynszpanu i srebra.
+Podczas karmienia tworzy�y one na pod�odze barwn�, faluj�c� grz�dk�,
+dywan �ywy, kt�ry za czyim� niebacznym wej�ciem rozpada� si�, rozlatywa�
+w ruchome kwiaty, trzepoc�ce w powietrzu, aby w ko�cu rozmie�ci� si� w
+g�rnych regionach pokoju. W pami�ci pozosta� mi szczeg�lnie jeden
+kondor, ogromny ptak o szyi nagiej, twarzy pomarszczonej i wybuja�ej
+naro�lami. By� to chudy asceta, lama buddyjski, pe�en niewzruszonej
+godno�ci w ca�ym zachowaniu, kieruj�cy si� �elaznym ceremonia�em swego
+wielkiego rodu. Gdy siedzia� naprzeciw ojca, nieruchomy w swej
+monumentalnej pozycji odwiecznych b�stw egipskich, z okiem zawleczonym
+bia�awym bielmem, kt�re zasuwa� z boku na �renice, a�eby zamkn�� si�
+zupe�nie w kontemplacji swej dostojnej samotno�ci--wydawa� si� ze swym
+kamiennym profilem starszym bratem mego ojca. Ta sama materia cia�a,
+�ci�gien i pomarszczonej twardej sk�ry, ta sama twarz wysch�a i
+ko�cista, te same zrogowacia�e, g��bokie oczodo�y. Nawet r�ce, silne w
+w�z�ach, d�ugie, chude d�onie ojca, z wypuk�ymi paznokciami, mia�y sw�j
+analogon w szponach kondora. Nie mog�em si� oprze� wra�eniu, widz�c go
+tak u�pionego, �e mam przed sob� mumi�--wysch�� i dlatego pomniejszon�
+mumi� mego ojca. S�dz�, �e i uwagi matki nie usz�o to przedziwne
+podobie�stwo, chocia� nigdy nie poruszali�my tego tematu.
+Charakterystyczne jest, �e kondor u�ywa� wsp�lnego z moim ojcem naczynia
+nocnego. Nie poprzestaj�c na wyl�ganiu coraz nowych egzemplarzy, ojciec
+m�j urz�dza� na strychu wesela ptasie, wysy�a� swat�w, uwi�zywa� w
+lukach i dziurach strychu pon�tne, st�sknione narzeczone i osi�gn�� w
+samej rzeczy to, �e dach naszego domu, ogromny, dwuspadowy dach gontowy,
+sta� si� prawdziw� gospod� ptasi�, ark� Noego, do kt�rej zlatywa�y si�
+wszelkiego rodzaju skrzydlacze z dalekich stron. Nawet d�ugo po
+zlikwidowaniu ptasiego gospodarstwa utrzymywa�a si� w �wiecie ptasim ta
+tradycja naszego domu i w okresie wiosennych w�dr�wek spada�y nieraz na
+nasz dach ca�e chmary �urawi, pelikan�w, pawi i wszelkiego ptactwa.
+Impreza ta wzi�a jednak niebawem--po kr�tkiej �wietno�ci--smutny
+obr�t. Wkr�tce okaza�a si� bowiem konieczna translokacja ojca do dw�ch
+pokoj�w na poddaszu, kt�re s�u�y�y za rupieciarnie. Stamt�d dochodzi�
+ju� o wczesnym �wicie zmieszany klangor g�os�w ptasich. Drewniane pud�a
+pokoj�w na strychu, wspomagane rezonansem przestrzeni dachowej,
+d�wi�cza�y ca�e od szumu, trzepotu, piania, tokowania i gulgotu. Tak
+stracili�my ojca z widoku na przeci�g kilku tygodni. Rzadko tylko
+schodzi� do mieszkania i wtedy mogli�my zauwa�y�, �e zmniejszy� si�
+jakoby, schud� i skurczy�. Niekiedy przez zapomnienie zrywa� si� z
+krzes�a przy stole i trzepi�c r�koma jak skrzyd�ami, wydawa� pianie
+przeci�g�e, a oczy zachodzi�y mu mg�� bielma. Potem, zawstydzony, �mia�
+si� razem z nami i stara� si� ten incydent obr�ci� w �art. Pewnego razu
+w okresie generalnych porz�dk�w zjawi�a si� niespodzianie Adela w
+pa�stwie ptasim ojca. Stan�wszy we drzwiach, za�ama�a r�ce nad fetorem,
+kt�ry si� unosi� w powietrzu, oraz nad kupami ka�u, zalegaj�cego
+pod�ogi, sto�y i meble. Szybko zdecydowana otworzy�a okno, po czym przy
+pomocy d�ugiej szczotki wprawi�a ca�� mas� ptasi� w wirowanie. Wzbi� si�
+piekielny tuman pi�r, skrzyde� i krzyku, w kt�rym Adela, podobna do
+szalej�cej Menady, zakrytej m�y�cem swego tyrsu, ta�czy�a taniec
+zniszczenia. Razem z ptasi� gromad� ojciec m�j, trzepi�c r�koma, w
+przera�eniu pr�bowa� wznie�� si� w powietrze. Zwolna przerzedza� si�
+tuman skrzydlaty, a� w ko�cu na pobojowisku zosta�a sama Adela,
+wyczerpana, dysz�ca, oraz m�j ojciec z min� zafrasowan� i zawstydzon�,
+got�w do przyj�cia ka�dej kapitulacji. W chwil� p�niej schodzi� m�j
+ojciec ze schod�w swojego dominium--cz�owiek z�amany, kr�l-banita,
+kt�ry straci� tron i kr�lowanie.
+
+MANEKINY Ta ptasia impreza mego ojca by�a ostatnim wybuchem kolorowo�ci,
+ostatnim i �wietnym kontrmarszem fantazji, kt�ry ten niepoprawny
+improwizator, ten fechtmistrz wyobra�ni poprowadzi� na sza�ce i okopy
+ja�owej i pustej zimy. Dzi� dopiero rozumiem samotne bohaterstwo, z
+jakim sam jeden wyda� on wojn� bezbrze�nemu �ywio�owi nudy dr�twi�cej
+miasto. Pozbawiony wszelkiego poparcia, bez uznania z naszej strony
+broni� ten m�� przedziwny straconej sprawy poezji. By� on cudownym
+m�ynem, w kt�rego leje sypa�y si� otr�by pustych godzin, a�eby w jego
+trybach zakwitn�� wszystkimi kolorami i zapachami korzeni Wschodu. Ale
+przywykli do �wietnego kuglarstwa tego metafizycznego prestidigitatora,
+byli�my sk�onni zapoznawa� warto�� jego suwerennej magii, kt�ra nas
+ratowa�a od letargu pustych dni i nocy. Adeli nie spotka� �aden wyrzut
+za jej bezmy�lny i t�py wandalizm. Przeciwnie, czuli�my jakie� niskie
+zadowolenie, haniebn� satysfakcj� z ukr�cenia tych wybuja�o�ci, kt�rych
+kosztowali�my �akomie do syta, a�eby potem uchyli� si� perfidnie od
+odpowiedzialno�ci za nie. A mo�e by� w tej zdradzie i tajny pok�on w
+stron� zwyci�skiej Adeli, kt�rej przypisywali�my niejasno jak�� misje i
+pos�annictwo si� wy�szego rz�du. Zdradzony przez wszystkich, wycofa� si�
+ojciec bez walki z miejsc swej niedawnej chwa�y. Bez skrzy�owania szpad
+odda� w r�ce wroga domen� swej by�ej �wietno�ci. Dobrowolny banita
+usun�� si� do pustego pokoju na ko�cu sieni i osza�cowa� si� tam
+samotno�ci�. Zapomnieli�my o nim. Obieg�a nas znowu ze wszech stron
+�a�obna szaro�� miasta, zakwitaj�c w oknach ciemnym liszajem �wit�w,
+paso�ytniczym grzybem zmierzch�w, rozrastaj�cym si� w puszyste futro
+d�ugich nocy zimowych. Tapety pokoj�w, rozlu�nione b�ogo za tamtych dni
+i otwarte dla kolorowych lot�w owej skrzydlatej czeredy, zamkn�y si�
+zn�w w sobie, zg�stnia�y pl�cz�c si� w monotonii gorzkich monolog�w.
+Lampy poczernia�y i zwi�d�y jak stare osty i bodiaki. Wisia�y teraz
+osowia�e i zgry�liwe, dzwoni�c cicho kryszta�kami szkie�ek, gdy kto�
+przeprawia� si� omackiem przez zmierzch pokoju. Na pr�no wetkn�a Adela
+we wszystkie ramiona tych lamp kolorowe �wiece, nieudolny surogat, blade
+wspomnienie �wietnych iluminacji, kt�rymi kwit�y niedawno wisz�ce ich
+ogrody. Ach! gdzie by�o to �wiegotliwe p�czkowanie, to owocowanie
+po�pieszne i fantastyczne w bukietach tych lamp, z kt�rych jak z
+p�kaj�cych czarodziejskich tort�w ulatywa�y skrzydlate fantazmaty,
+rozbijaj�ce powietrze na talie kart magicznych, rozsypuj�c je w kolorowe
+oklaski, sypi�ce si� g�stymi �uskami lazuru, pawiej, papuziej zieleni,
+metalicznych po�ysk�w, rysuj�c w powietrzu linie i arabeski, migotliwe
+�lady lot�w i ko�owa�, rozwijaj�c kolorowe wachlarze trzepot�w,
+utrzymuj�ce si� d�ugo po przelocie w bogatej i b�yskotliwej atmosferze,
+Jeszcze teraz kry�y si� w g��bi zszarza�ej aury echa i mo�liwo�ci
+barwnych rozb�ysk�w, lecz nikt nie nawierca� fletem, nie do�wiadcza�
+�widrem zm�tnia�ych s�oj�w powietrznych. Tygodnie te sta�y pod znakiem
+dziwnej senno�ci. ��ka ca�y dzie� nie za�cielone, zawalone po�ciel�
+zmi�t� i wytarzan� od ci�kich sn�w, sta�y jak g��bokie �odzie gotowe do
+odp�ywu w mokre i zawi�e labirynty jakiej� czarnej, bezgwiezdnej
+Wenecji. O g�uchym �wicie Adela przynosi�a nam kaw�. Ubierali�my si�
+leniwie w zimnych pokojach, przy �wietle �wiecy odbitej wielokrotnie w
+czar-nych szybach okien. Poranki te by�y pe�ne bez�adnego krz�tania si�,
+rozwlek�ego szukania w r�nych szufladach i szafach. Po ca�ym mieszkaniu
+s�ycha� by�o k�apanie pantofelk�w Adeli. Subiekci zapalali latarnie,
+brali z r�k matki wielkie klucze sklepowe i wychodzili w g�st�, wiruj�c�
+ciemno��. Matka nie mog�a doj�� do �adu z toalet�. �wiece dogasa�y w
+lichtarzu. Adela przepada�a gdzie� w odleg�ych pokojach lub na strychu,
+gdzie rozwiesza�a bielizn�. Nie mo�na jej si� by�o dowo�a�. M�ody
+jeszcze, m�tny i brudny ogie� w piecu liza� zimne, b�yszcz�ce naro�le
+sadzy w gardzieli komina. �wieca gas�a, pok�j pogr��a� si� w ciemno�ci.
+Z g�owami na obrusie sto�u, w�r�d resztek �niadania zasypiali�my na wp�
+ubrani. Le��c twarzami na futrzanym brzuchu ciemno�ci, odp�ywali�my na
+jego falistym oddechu w bezgwiezdn� nico��. Budzi�o nas g�o�ne
+sprz�tanie Adeli. Matka nie mog�a upora� si� z toalet�. Nim sko�czy�a
+czesanie, subiekci wracali na obiad. Mrok na rynku przybiera� kolor
+z�otawego dymu. Przez chwil� z tych dymnych miod�w, z tych m�tnych
+bursztyn�w mog�y si� rozpowi� kolory najpi�kniejszego popo�udnia. Ale
+szcz�liwy moment mija�, amalgamat �witu przekwita�, wezbrany ferment
+dnia, ju� niemal do�cig�y, opada� z powrotem w bezsiln� szaro��.
+Zasiadali�my do sto�u, subiekci zacierali czerwone z zimna r�ce i nagle
+proza ich rozm�w sprowadza�a od razu pe�ny dzie�, szary i pusty wtorek,
+dzie� bez tradycji i bez twarzy. Ale gdy pojawia� si� na stole p�misek
+z ryb� w szklistej galarecie, dwie du�e ryby le��ce bok przy boku, g�ow�
+do ogona jak figura zodiakalna, odpoznawali�my w nich herb owego dnia,
+emblemat kalendarzowy bezimiennego wtorku, i rozbierali�my go
+pospiesznie mi�dzy siebie, pe�ni ulgi, �e dzie� odzyska� w nim sw�
+fizjonomi�. Subiekci spo�ywali go z namaszczeniem, z powag�
+kalendarzowej ceremonii. Zapach pieprzu rozchodzi� si� po pokoju. A gdy
+wytarli bu�k� ostatek galarety ze swych talerzy, rozwa�aj�c w my�li
+heraldyk� nast�pnych dni tygodnia, i na p�misku zostawa�y tylko g�owy z
+wygotowanymi oczyma--czuli�my wszyscy, �e dzie� zosta� wsp�lnymi si�ami
+pokonany i �e reszta nie wchodzi�a ju� w rachub�. W samej rzeczy z
+reszt� t�, wydan� na jej �ask�, Adela nie robi�a sobie d�ugich
+ceregieli. W�r�d brz�ku garnk�w i chlust�w zimnej wody likwidowa�a z
+energi� tych par� godzin do zmierzchu, kt�re matka przesypia�a na
+otomanie. Tymczasem w jadalni przygotowywano ju� sceneri� wieczoru.
+Polda i Paulina, dziewcz�ta do szycia, rozgospodarowywa�y si� w niej z
+rekwizytami swego fachu. Na ich ramionach wniesiona wchodzi�a do pokoju
+milcz�ca, nieruchoma pani, dama z k�ak�w i p��tna, z czarn� drewnian�
+ga�k� zamiast g�owy. Ale ustawiona w k�cie, mi�dzy drzwiami a piecem, ta
+cicha dama stawa�a si� pani� sytuacji. Ze swego k�ta, stoj�c nieruchomo,
+nadzorowa�a w milczeniu prac� dziewcz�t. Pe�na krytycyzmu i nie�aski
+przyjmowa�a ich starania i umizgi, z jakimi przykl�ka�y przed ni�,
+przymierzaj�c fragmenty sukni, znaczone bia�� fastryg�. Obs�ugiwa�y z
+uwag� i cierpliwo�ci� milcz�cy idol, kt�rego nic zadowoli� nie mog�o.
+Ten moloch by� nieub�agany, jak tylko kobiece molochy by� potrafi�, i
+odsy�a� je wci�� na nowo do pracy, a one, wrzecionowate i smuk�e,
+podobne do szpuli drewnianych, z kt�rych odwija�y si� nici, i tak
+ruchliwe jak one, manipulowa�y zgrabnymi ruchami nad t� kup� jedwabiu i
+sukna, wcina�y si� szcz�kaj�cymi no�ycami w jej kolorow� mas�, furkota�y
+maszyn�, depc�c peda� lakierkow�, tani� n�k�, a dooko�a nich ros�a kupa
+odpadk�w, r�nokolorowych strz�p�w i szmatek, jak wyplute �uski i plewy
+dooko�a dw�ch wybrednych i marnotrawnych papug. Krzywe szcz�ki no�yc
+otwiera�y si� ze skrzypieniem, jak dzioby tych kolorowych ptak�w.
+Dziewcz�ta depta�y nieuwa�nie po barwnych obrzynkach, brodz�c
+nie�wiadomie niby w �mietniku mo�liwego jakiego� karnawa�u, w rupieciami
+jakiej� wielkiej nieurzeczywistnionej maskarady. Otrzepywa�y si� ze
+szmatek z nerwowym �miechem, �askota�y oczyma zwierciad�a. Ich dusze,
+szybkie czarodziejstwo ich r�k by�o nie w nudnych sukniach, kt�re
+zostawa�y na stole, ale w tych setkach odstrzygni��, w tych wi�rach
+lekkomy�lnych i p�ochych, kt�rymi zasypa� mog�y cale miasto, jak
+kolorow� fantastyczn� �nie�yc�. Nagle by�o im gor�co i otwiera�y okno,
+a�eby w niecierpliwo�ci swej samotni, w g�odzie obcych twarzy,
+przynajmniej bezimienn� twarz zobaczy�, do okna przyci�ni�t�. Wachlowa�y
+rozpalone swe policzki przed wzbieraj�c� firankami noc� zimow�--
+ods�ania�y p�on�ce dekolty, pe�ne nienawi�ci do siebie i rywalizacji,
+gotowe stan�� do walki o tego pierrota, kt�rego by ciemny powiew nocy
+przywia� na okno. Ach! jak ma�o wymaga�y one od rzeczywisto�ci. Mia�y
+wszystko w sobie, mia�y nadmiar wszystkiego w sobie. Ach! by�by im
+wystarczy� pierrot wypchany trocinami, jedno-dwa s�owa, na kt�re od
+dawna czeka�y, by m�c wpa�� w sw� rol� dawno przygotowan�, z dawna
+t�ocz�c� si� na usta, pe�n� s�odkiej i strasznej goryczy, ponosz�c�
+dziko, jak stronice romansu po�ykane noc� wraz ze �zami ronionymi na
+wypieki lic. Podczas jednej ze swych w�dr�wek wieczornych po mieszkaniu,
+przedsi�branych pod nieobecno�� Adeli, natkn�� si� m�j ojciec na ten
+cichy seans wieczorny. Przez chwil� sta� w ciemnych drzwiach przyleg�ego
+pokoju, z lamp� w r�ku, oczarowany scen� pe�n� gor�czki i wypiek�w, t�
+idyll� z pudru, kolorowej bibu�ki i atropiny, kt�rej jako t�o pe�ne
+znaczenia pod�o�ona by�a noc zimowa, oddychaj�ca w�r�d wzd�tych firanek
+okna. Nak�adaj�c okulary, zbli�y� si� w paru krokach i obszed� dooko�a
+dziewcz�ta, o�wiecaj�c je podniesion� w r�ku lamp�. Przeci�g z otwartych
+drzwi podni�s� firanki u okna, panienki dawa�y si� ogl�da�, kr�c�c si� w
+biodrach, pol�niewaj�c emali� oczu, lakiem skrzypi�cych pantofelk�w,
+sprz�czkami podwi�zek pod wzd�t� od wiatru sukienk�; szmatki j�y umyka�
+po pod�odze, jak szczury, ku uchylonym drzwiom ciemnego pokoju, a ojciec
+m�j przygl�da� si� uwa�nie prychaj�cym os�bkom, szepc�c p�g�osem:--
+Genus avium... je�li si� nie myl�, scansores albo pistacci... w
+najwy�szym stopniu godne uwagi. Przypadkowe to spotkanie sta�o si�
+pocz�tkiem ca�ej serii seans�w, podczas kt�rych ojciec m�j zdo�a� rych�o
+oczarowa� obie panienki urokiem swej przedziwnej osobisto�ci. Odp�acaj�c
+si� za pe�n� galanterii i dowcipu konwersacj�, kt�r� zape�nia� im pustk�
+wieczor�w--dziewcz�ta pozwala�y zapalonemu badaczowi studiowa�
+struktur� swych szczup�ych i tandetnych cia�ek. Dzia�o si� to w toku
+konwersacji, z powag� i wytworno�ci�, kt�ra najryzykowniejszym punktom
+tych bada� odbiera�a dwuznaczny ich poz�r. Odsuwaj�c po�czoszk� z kolana
+Pauliny i studiuj�c rozmi�owanymi oczyma zwi�z�� i szlachetn�
+konstrukcj� przegubu, ojciec m�j m�wi�:--Jak�e pe�na uroku i jak
+szcz�liwa jest forma bytu, kt�r� panie obra�y. Jak�e pi�kna i prosta
+jest teza, kt�r� dano wam swym �yciem ujawni�. Lecz za to z jakim
+mistrzostwem, z jak� finezj� wywi�zuj� si� panie z tego zadania. Gdybym
+odrzucaj�c respekt przed Stw�rc�, chcia� si� zabawi� w krytyk�
+stworzenia, wo�a�bym:--mniej tre�ci, wi�cej formy! Ach, jakby ul�y�
+�wiatu ten ubytek tre�ci. Wi�cej skromno�ci w zamierzeniach, wi�cej
+wstrzemi�liwo�ci w pretensjach--panowie demiurdzy--a �wiat by�by
+doskonalszy!--wo�a� m�j ojciec akurat w momencie, gdy d�o� jego
+wy�uskiwa�a bia�� �ydk� Pauliny z uwi�zi po�czoszki. W tej chwili Adela
+stan�a w otwartych drzwiach jadalni, nios�c tac� z podwieczorkiem. By�o
+to pierwsze spotkanie dwu tych wrogich pot�g od czasu wielkiej rozprawy.
+My wszyscy, kt�rzy asystowali�my przy tym spotkaniu, prze�yli�my chwil�
+wielkiej trwogi. By�o nam nadwyraz przykro by� �wiadkami nowego
+upokorzenia i tak ju� ci�ko do�wiadczonego m�a. M�j ojciec powsta� z
+kl�czek bardzo zmieszany, fal� po fali zabarwia�a si� jego twarz coraz
+ciemniej nap�ywem wstydu. Ale Adela znalaz�a si� niespodzianie na
+wysoko�ci sytuacji. Podesz�a z u�miechem do ojca i da�a mu prztyczka w
+nos. Na to has�o Polda i Paulina klasn�y rado-�nie w d�onie, zatupota�y
+n�kami i uwiesiwszy si� z obu stron u ramion ojca, obta�czy�y z nim
+st� dooko�a. W ten spos�b, dzi�ki dobremu sercu dziewcz�t, rozwia� si�
+zarodek przykrego konfliktu w og�lnej weso�o�ci. Oto jest pocz�tek
+wielce ciekawych i dziwnych prelekcji, kt�re m�j ojciec, natchniony
+urokiem tego ma�ego i niewinnego audytorium, odbywa� w nast�pnych
+tygodniach owej wczesnej zimy. Jest godne uwagi, jak w zetkni�ciu z
+niezwyk�ym tym cz�owiekiem rzeczy wszystkie cofa�y si� niejako do
+korzenia swego bytu, odbudowywa�y swe zjawisko a� do metafizycznego
+j�dra, wraca�y niejako do pierwotnej idei, a�eby w tym punkcie
+sprzeniewierzy� si� jej i przechyli� w te w�tpliwe, ryzykowne i
+dwuznaczne regiony, kt�re nazwiemy tu kr�tko regionami wielkiej herezji.
+Nasz herezjarcha szed� w�r�d rzeczy jak magnetyzer, zara�aj�c je i
+uwodz�c swym niebezpiecznym czarem. Czy mam nazwa� i Paulin� jego
+ofiar�? Sta�a si� ona w owych dniach jego uczennic�, adeptk� jego
+teoryj, modelem jego eksperyment�w. Tutaj postaram si� wy�o�y� z
+nale�yt� ostro�no�ci�, i unikaj�c zgorszenia, t� nader kacersk�
+doktryn�, kt�ra op�ta�a w�wczas na d�ugie miesi�ce mego ojca i opanowa�a
+wszystkie jego poczynania.
+
+TRAKTAT O MANEKINACH ALBO WT�RA KSI�GA RODZAJU Demiurgos--m�wi� m�j
+ojciec--nie posiad� monopolu na tworzenie--tworzenie jest przywilejem
+wszystkich duch�w. Materii dana jest niesko�czona p�odno��,
+niewyczerpana moc �yciowa i zarazem uwodna si�a pokusy, kt�ra nas n�ci
+do formowania. W g��bi materii kszta�tuj� si� niewyra�ne u�miechy,
+zawi�zuj� si� napi�cia, zg�szczaj� si� pr�by kszta�t�w. Ca�a materia
+faluje od niesko�czonych mo�liwo�ci, kt�re przez ni� przechodz� md�ymi
+dreszczami. Czekaj�c na o�ywcze tchnienie ducha, przelewa si� ona w
+sobie bez ko�ca, kusi tysi�cem s�odkich okr�glizn i mi�kko�ci, kt�re z
+siebie w �lepych rojeniach wymajacza. Pozbawiona w�asnej inicjatywy,
+lubie�nie podatna, po kobiecemu plastyczna, uleg�a wobec wszystkich
+impuls�w--stanowi ona teren wyj�ty spod prawa, otwarty dla wszelkiego
+rodzaju szarlatanerii i dyletantyzm�w, domen� wszelkich nadu�y� i
+w�tpliwych manipulacji demiurgicznych. Materia jest najbierniejsz� i
+najbezbronniejsz� istot� w kosmosie. Ka�dy mo�e j� ugniata�, formowa�,
+ka�demu jest pos�uszna. Wszystkie organizacje materii s� nietrwa�e i
+lu�ne, �atwe do uwstecznienia i rozwi�zania. Nie ma �adnego z�a w
+redukcji �ycia do form innych i nowych. Zab�jstwo nie jest grzechem.
+Jest ono nieraz koniecznym gwa�tem wobec opornych i skostnia�ych form
+bytu, kt�re przesta�y by� zajmuj�ce. W interesie ciekawego i wa�nego
+eksperymentu mo�e ono nawet stanowi� zas�ug�. Tu jest punkt wyj�cia dla
+nowej apologii sadyzmu. M�j ojciec by� niewyczerpany w gloryfikacji tego
+przedziwnego elementu, jakim by�a materia.--Nie ma materii martwej--
+naucza�--martwota jest jedynie pozorem, za kt�rym ukrywaj� si� nieznane
+formy �ycia. Skala tych form jest niesko�czona, a odcienie i niuanse
+niewyczerpane. Demiurgos by� w posiadaniu wa�nych i ciekawych recept
+tw�rczych. Dzi�ki nim stworzy� on mnogo�� rodzaj�w, odnawiaj�cych si�
+w�asn� si��. Nie wiadomo, czy recepty te kiedykolwiek zostan�
+zrekonstruowane. Ale jest to niepotrzebne, gdy� je�liby nawet te
+klasyczne metody kreacji okaza�y si� raz na zawsze niedost�pne,
+pozostaj� pewne metody illegalne, ca�y bezmiar metod heretyckich i
+wyst�pnych. W miar� jak ojciec od tych og�lnych zasad kosmogonii zbli�a�
+si� do terenu swych cia�niejszych zainteresowa�, g�os jego zni�a� si� do
+wnikliwego szeptu, wyk�ad stawa� si� coraz trudniejszy i zawilszy, a
+wyniki, do kt�rych dochodzi�, gubi�y si� w coraz bardziej w�tpliwych i
+ryzykownych regionach. Gestykulacja jego nabiera�a ezoterycznej
+solenno�ci. Przymyka� jedno oko, przyk�ada� dwa palce do czo�a, chytro��
+jego spojrzenia stawa�a si� wprost niesamowita. Wwierca� si� t�
+chytro�ci� w swe interlokutorki, gwa�ci� cynizmem tego spojrzenia
+najwstydliwsze, najintymniejsze w nich rezerwy i dosi�ga� wymykaj�ce si�
+w najg��bszym zakamarku, przypiera� do �ciany i �askota�, drapa�
+ironicznym palcem, p�ki nie do�askota� si� b�ysku zrozumienia i �miechu,
+�miechu przyznania i porozumienia si�, kt�rym w ko�cu musia�o si�
+kapitulowa�. Dziewcz�ta siedzia�y nieruchomo, lampa kopci�a, sukno pod
+ig�� maszyny dawno si� zsun�o, a maszyna stukota�a pusto, st�bnuj�c
+czarne, bezgwiezdne sukno, odwijaj�ce si� z postawu nocy zimowej za
+oknem.--Zbyt d�ugo �yli�my pod terrorem niedo�cig�ej doskona�o�ci
+Demiurga--m�wi� m�j ojciec--zbyt d�ugo doskona�o�� jego tworu
+parali�owa�a nasz� w�asn� tw�rczo��. Nie chcemy z nim konkurowa�. Nie
+mamy ambicji mu dor�wna�. Chcemy by� tw�rcami we w�asnej, ni�szej
+sferze, pragniemy dla siebie tw�rczo�ci, pragniemy rozkoszy tw�rczej,
+pragniemy--jednym s�owem--demiurgii.--Nie wiem, w czyim imieniu
+proklamowa� m�j ojciec te postulaty, jaka zbiorowo��, jaka korporacja,
+sekta czy zakon, nadawa�a sw� solidarno�ci� patos jego s�owom. Co do
+nas, to byli�my dalecy od wszelkich zakus�w dem�urgicznych. Lecz ojciec
+m�j rozwin�� tymczasem program tej wt�rej demiurgii, obraz tej drugiej
+generacji stworze�, kt�ra stan�� mia�a w otwartej opozycji do panuj�cej
+epoki.--Nie zale�y nam--m�wi� on--na tworach o d�ugim oddechu, na
+istotach na dalek� met�. Nasze kreatury nie b�d� bohaterami romans�w w
+wielu tomach. Ich role b�d� kr�tkie, lapidarne, ich charaktery--bez
+dalszych plan�w. Cz�sto dla jednego gestu, dla jednego s�owa podejmiemy
+si� trudu powo�ania ich do �ycia na t� jedn� chwil�. Przyznajemy
+otwarcie: nie b�dziemy k�adli nacisku na trwa�o�� ani solidno��
+wykonania, twory nasze b�d� jak gdyby prowizoryczne, na jeden raz
+zrobione. Je�li b�d� to ludzie, to damy im na przyk�ad tylko jedn�
+stron� twarzy, jedn� r�k�, jedn� nog�, t� mianowicie, kt�ra im b�dzie w
+ich roli potrzebna. By�oby pedanteri� troszczy� si� o ich drug�, nie
+wchodz�c� w gr� nog�. Z ty�u mog� by� po prostu zaszyte p��tnem lub
+pobielone. Nasz� ambicj� pok�ada� b�dziemy w tej dumnej dewizie: dla
+ka�dego gestu inny aktor. Do obs�ugi ka�dego s�owa, ka�dego czynu
+powo�amy do �ycia innego cz�owieka. Taki jest nasz smak, to b�dzie �wiat
+wed�ug naszego gustu. Demiurgos kocha� si� w wytrawnych, doskona�ych i
+skomplikowanych materia�ach, my dajemy pierwsze�stwo tandecie. Po prostu
+porywa nas, zachwyca tanio��, lichota, tandetno�� materia�u. Czy
+rozumiecie--pyta� m�j ojciec--g��boki sens tej s�abo�ci, tej pasji do
+pstrej bibu�ki, do papier m� ch� , do lakowej farby, do k�ak�w i
+trociny? To jest--m�wi� z bolesnym u�miechem--nasza mi�o�� do materii
+jako takiej, do jej puszysto�ci i porowato�ci, do jej jedynej,
+mistycznej konsystencji. Demiurgos, ten wielki mistrz i artysta, czyni
+j� niewidzialn�, ka�e jej znikn�� pod gr� �ycia. My, przeciwnie, kochamy
+jej zgrzyt, jej oporno��, jej pa�ubiast� niezgrabno��. Lubimy pod ka�dym
+gestem, pod ka�dym ruchem widzie� jej oci�a�y wysi�ek, jej bezw�ad, jej
+s�odk� nied�wiedziowato��. Dziewcz�ta siedzia�y nieruchomo z szklanymi
+oczyma. Twarze ich by�y wyci�gni�te i zg�upia�e zas�uchaniem, policzki
+podmalowane wypiekami, trudno by�o w tej chwili oceni�, czy nale�� do
+pierwszej, czy do drugiej generacji stworzenia.--S�owem--konkludowa�
+m�j ojciec--chcemy stworzy� po raz wt�ry cz�owieka, na obraz i
+podobie�stwo manekinu. Tu musimy dla wierno�ci sprawozdawczej opisa�
+pewien drobny i b�ahy incydent, kt�ry zaszed� w tym punkcie prelekcji i
+do kt�rego nie przywi�zujemy �adnej wagi. Incydent ten, ca�kowicie
+niezrozumia�y i bezsensowny w tym danym szeregu zdarze�, da si� chyba
+wyt�umaczy� jako pewnego rodzaju automatyzm szcz�tkowy, bez antecedens�w
+i bez ci�g�o�ci, jako pewnego rodzaju z�o�liwo�� obiektu, przeniesiona w
+dziedzin� psychiczn�. Radzimy czytelnikowi zignorowa� go z r�wn�
+lekkomy�lno�ci�, jak my to czynimy. Oto jego przebieg: W chwili gdy m�j
+ojciec wymawia� s�owo �manekin�, Adela spojrza�a na zegarek na
+bransoletce, po czym porozumia�a si� spojrzeniem z Pold�. Teraz wysun�a
+si� wraz z krzes�em o pi�d� naprz�d, podnios�a brzeg sukni, wystawi�a
+powoli stop�, opi�t� w czarny jedwab, i wypr�y�a j� jak pyszczek w�a.
+Tak siedzia�a przez ca�y czas tej sceny, ca�kiem sztywno, z wielkimi,
+trzepocz�cymi oczyma, pog��bionymi lazurem atropiny, z Pold� i Paulina
+po obu bokach. Wszystkie trzy patrzy�y rozszerzonymi oczami na ojca. M�j
+ojciec chrz�kn��, zamilk�, pochyli� si� i sta� si� nagle bardzo
+czerwony. W jednej chwili lineatura jego twarzy, dopiero co tak
+rozwichrzona i pe�na wibracji, zamkn�a si� na spokornia�ych rysach. On
+- herezjarcha natchniony, ledwo wypuszczony z wichru uniesienia--z�o�y�
+si� nagle w sobie, zapad� i zwin��. A mo�e wymieniono go na innego. Ten
+inny siedzia� sztywny, bardzo czerwony, ze spuszczonymi oczyma. Panna
+Polda podesz�a i pochyli�a si� nad nim. Klepi�c go lekko po plecach,
+m�wi�a tonem �agodnej zach�ty:--Jakub b�dzie rozs�dny, Jakub pos�ucha,
+Jakub nie b�dzie uparty. No, prosz�... Jakub, Jakub... Wypi�ty
+pantofelek Adeli dr�a� lekko i b�yszcza� jak j�zyczek w�a. M�j ojciec
+podni�s� si� powoli ze spuszczonymi oczyma, post�pi� krok naprz�d, jak
+automat, i osun�� si� na kolana. Lampa sycza�a w ciszy, w g�stwinie
+tapet bieg�y tam i z powrotem wymowne spojrzenia, lecia�y szepty
+jadowitych j�zyk�w, gzygzaki my�li...
+
+TRAKTAT O MANEKINACH Ci�g dalszy Nast�pnego wieczora ojciec podj�� z
+odnowion� swad� ciemny i zawi�y sw�j temat. Lineatura jego zmarszczek
+rozwija�a si� i zawija�a z wyrafinowan� chytro�ci�. W ka�dej spirali
+ukryty by� pocisk ironii. Ale czasami inspiracja rozszerza�a kr�gi jego
+zmarszczek, kt�re ros�y jak�� ogromn� wiruj�c� groz�, uchodz�c w
+milcz�cych wolutach w g��b nocy zimowej.--Figury panopticum, moje panie
+- zacz�� on--kalwaryjskie parodie manekin�w, ale nawet w tej postaci
+strze�cie si� lekko je traktowa�. Materia nie zna �art�w. Jest ona
+zawsze pe�na tragicznej powagi. Kto o�miela si� my�le�, �e mo�na igra� z
+materi�, �e kszta�towa� j� mo�na dla �artu, �e �art nie wrasta w ni�,
+nie w�era si� natychmiast jak los, jak przeznaczenie? Czy przeczuwacie
+b�l, cierpienie g�uche, nie wyzwolone, zakute w materi� cierpienie tej
+pa�uby, kt�ra nie wie, czemu ni� jest, czemu musi trwa� w tej gwa�tem
+narzuconej formie, b�d�cej parodi�? Czy pojmujecie pot�g� wyrazu, formy,
+pozoru, tyra�sk� samowol�, z jak� rzuca si� on na bezbronn� k�od� i
+opanowuje, jak w�asna, tyra�ska, panosz�ca si� dusza? Nadajecie jakiej�
+g�owie z k�ak�w i p��tna wyraz gniewu i pozostawiacie j� z tym gniewem,
+z t� konwulsj�, z tym napi�ciem raz na zawsze, zamkni�t� ze �lep�
+z�o�ci�, dla kt�rej nie ma odp�ywu. T�um �mieje si� z tej parodii.
+P�aczcie, moje panie, nad losem w�asnym, widz�c n�dz� materii wi�zionej,
+gn�bionej materii, kt�ra nie wie, kim jest i po co jest, dok�d prowadzi
+ten gest, kt�ry jej raz na zawsze nadano. T�um �mieje si�. Czy
+rozumiecie straszny sadyzm, upajaj�ce, demiurgiczne okrucie�stwo tego
+�miechu? Bo przecie� p�aka� nam, moje panie, trzeba nad losem w�asnym na
+widok tej n�dzy materii, gwa�conej materii, na kt�rej dopuszczono si�
+strasznego bezprawia. St�d p�ynie, moje panie, straszny smutek
+wszystkich b�aze�skich golem�w, wszystkich pa�ub, zadumanych tragicznie
+nad �miesznym swym grymasem. Oto jest anarchista Luccheni, morderca
+cesarzowej El�biety, oto Draga, demoniczna i nieszcz�liwa kr�lowa
+Serbii, oto genialny m�odzieniec, nadzieja i duma rodu, kt�rego zgubi�
+nieszcz�sny na��g onanii. O, ironio tych nazw, tych pozor�w! Czy jest w
+tej pa�ubie naprawd� co� z kr�lowej Dragi, jej sobowt�r, najdalszy bodaj
+cie� jej istoty? To podobie�stwo, ten poz�r, ta nazwa uspokaja nas i nie
+pozwala nam pyta�, kim jest dla siebie samego ten tw�r nieszcz�liwy. A
+jednak to musi by� kto�, moje panie, kto� anonimowy, kto� gro�ny, kto�
+nieszcz�liwy, kto�, co nie s�ysza� nigdy w swym g�uchym �yciu o
+kr�lowej Dradze... Czy s�yszeli�cie po nocach straszne wycie tych pa�ub
+woskowych, zamkni�tych w budach jarmarcznych, �a�osny ch�r tych kad�ub�w
+z drzewa i porcelany, wal�cych pi�ciami w �ciany swych wi�zie�? W
+twarzy mego ojca, rozwichrzonej groz� spraw, kt�re wywo�a� z ciemno�ci,
+utworzy� si� wir zmarszczek, lej rosn�cy w g��b, na kt�rego dnie gorza�o
+gro�ne oko prorocze. Broda jego zje�y�a si� dziwnie, wiechcie i p�dzle
+w�os�w, strzelaj�ce z brodawek, z pieprz�w, z dziurek od nosa,
+nastroszy�y si� na swych korzonkach. Tak sta� dr�twy, z gorej�cymi
+oczyma, dr��c od wewn�trznego wzburzenia, jak automat, kt�ry zaci�� si�
+i zatrzyma� na martwym punkcie. Adela wsta�a z krzes�a i poprosi�a nas o
+przymkni�cie oczu na to, co si� za chwil� stanie. Potem podesz�a do ojca
+i z r�koma na biodrach, przybieraj�c poz�r podkre�lonej stanowczo�ci,
+za��da�a bardzo dobitnie... Panienki siedzia�y sztywno, ze spuszczonymi
+oczyma, w dziwnej dr�two�ci...
+
+TRAKTAT O MANEKINACH Doko�czenie Kt�rego� z nast�pnych wieczor�w ojciec
+m�j w te s�owa ci�gn�� dalej sw� prelekcj�:--Nie o tych
+nieporozumieniach uciele�nionych, nie o tych smutnych parodiach, moje
+panie, owocach prostackiej i wulgarnej niepow�ci�gliwo�ci--chcia�em
+m�wi� zapowiadaj�c m� rzecz o manekinach. Mia�em na my�li co� innego. Tu
+ojciec m�j zacz�� budowa� przed naszymi oczyma obraz tej wymarzonej
+przez niego �generaiio aequivoca�, jakiego� pokolenia istot na wp�
+tylko organicznych, jakiej� pseudowegetacji i pseudofauny, rezultat�w
+fantastycznej fermentacji materii. By�y to twory podobne z pozoru do
+istot �ywych, do kr�gowc�w, skorupiak�w, cz�onkonog�w, lecz poz�r ten
+myli�. By�y to w istocie istoty amorfne, bez wewn�trznej struktury,
+p�ody imitatywnej tendencji materii, kt�ra obdarzona pami�ci�, powtarza
+z przyzwyczajenia raz przyj�te kszta�ty. Skala morfologii, kt�rej
+podlega materia, jest w og�le ograniczona i pewien zas�b form powtarza
+si� wci�� na r�nych kondygnacjach bytu. Istoty te--ruchliwe, wra�liwe
+na bod�ce, a jednak dalekie od prawdziwego �ycia--mo�na by�o otrzyma�
+zawieszaj�c pewne skomplikowane koloidy w roztworach soli kuchennej.
+Koloidy te po kilku dniach formowa�y si�, organizowa�y w pewne
+zag�szczenia substancji przypominaj�cej ni�sze formy fauny. U istot tak
+powsta�ych mo�na by�o stwierdzi� proces oddychania, przemian� materii,
+ale analiza chemiczna nie wykazywa�a w nich nawet �ladu po��cze�
+bia�kowych ani w og�le zwi�zk�w w�gla. Wszelako prymitywne te formy by�y
+niczym w por�wnaniu z bogactwem kszta�t�w i wspania�o�ci pseudofauny i
+flory, kt�ra pojawia si� niekiedy w pewnych �ci�le okre�lonych
+�rodowiskach. �rodowiskami tymi s� stare mieszkania, przesycone
+emanacjami wielu �ywot�w i zdarze�--zu�yte atmosfery, bogate w
+specyficzne ingrediencje marze� ludzkich--rumowiska, obfituj�ce w humus
+wspomnie�, t�sknot, ja�owej nudy. Na takiej glebie owa pseudowegetacja
+kie�kowa�a szybko i powierzchownie, paso�ytowa�a obficie i efemerycznie,
+p�dzi�a kr�tkotrwa�e generacje, kt�re rozkwita�y raptownie i �wietnie,
+a�eby wnet zgasn�� i zwi�dn��. Tapety musz� by� w takich mieszkaniach
+ju� bardzo zu�yte i znudzone nieustann� w�dr�wk� po wszystkich
+kadencjach rytm�w; nic dziwnego, �e schodz� na manowce dalekich,
+ryzykownych roje�. Rdze� mebli, ich substancja musi ju� by� rozlu�niona,
+zdegenerowana i podleg�a wyst�pnym pokusom: wtedy na tej chorej,
+zm�czonej i zdzicza�ej glebie wykwita, jak pi�kna wysypka, nalot
+fantastyczny, kolorowa, bujaj�ca ple��.--Wiedz� panie--m�wi� ojciec
+m�j--�e w starych mieszkaniach bywaj� pokoje, o kt�rych si� zapomina.
+Nie odwiedzane miesi�cami, wi�dn� w opuszczeniu mi�dzy starymi murami i
+zdarza si�, �e zasklepiaj� si� w sobie, zarastaj� ceg�� i, raz na zawsze
+stracone dla naszej pami�ci, powoli trac� te� sw� egzystencj�. Drzwi,
+prowadz�ce do nich z jakiego� podestu tylnych schod�w, mog� by� tak
+dhigo przeoczane przez domownik�w, a� wrastaj�, wchodz� w �cian�, kt�ra
+zaciera ich �lad w fantastycznym rysunku p�kni�� i rys.--Wszed�em raz--
+m�wi� ojciec m�j--wczesnym rankiem na schy�ku zimy, po wielu miesi�cach
+nieobecno�ci, do takiego na wp� zapomnianego traktu i zdumiony by�em
+wygl�dem tych pokoj�w. Z wszystkich szpar w pod�odze, z wszystkich
+gzyms�w i framug wystrzela�y cienkie p�dy i nape�nia�y szare powietrze
+migotliw� koronk� filigranowego listowia, a�urow� g�stwin� jakiej�
+cieplarni, pe�nej szept�w, l�nie�, ko�ysa�, jakiej� fa�szywej i b�ogiej
+wiosny. Dooko�a ��ka, pod wieloramienn� lamp�, wzd�u� szaf chwia�y si�
+k�py delikatnych drzew, rozpryskiwa�y w g�rze w �wietliste korony, w
+fontanny koronkowego listowia, bij�ce a� pod malowane niebo sufitu
+rozpylonym chlorofilem. W przyspieszonym procesie kwitnienia kie�kowa�y
+w tym listowiu ogromne, bia�e i r�owe kwiaty, p�czkowa�y w oczach,
+buja�y od �rodka r�owym mi��szem i przelewa�y si� przez brzegi, gubi�c
+p�atki i rozpadaj�c si� w pr�dkim przekwitaniu.--By�em szcz�liwy--
+m�wi� m�j ojciec--z tego niespodzianego rozkwitu, kt�ry nape�ni�
+powietrze migotliwym szelestem, �agodnym szumem, przesypuj�cym si� jak
+kolorowe confetti przez cienkie r�zgi ga��zek. Widzia�em, jak z drgania
+powietrza, z fermentacji zbyt bogatej aury wydziela si� i materializuje
+to pospieszne kwitnienie, przelewanie si� i rozpadanie fantastycznych
+oleandr�w, kt�re nape�ni�y pok�j rzadk�, leniw� �nie�yc� wielkich,
+r�owych ki�ci kwietnych.--Nim zapad� wiecz�r--ko�czy� ojciec--nie
+by�o ju� �ladu tego �wietnego rozkwitu. Ca�a z�udna ta fatamorgana by�a
+tylko mistyfikacj�, wypadkiem dziwnej symulacji materii, kt�ra podszywa
+si� pod poz�r �ycia. Ojciec m�j by� dnia tego dziwnie o�ywiony,
+spojrzenia jego, chytre, ironiczne spojrzenia, tryska�y werw� i humorem.
+Potem, nagle powa�niej�c, zn�w rozpatrywa� niesko�czon� skal� form i
+odcieni, jakie przybiera�a wielokszta�tna materia. Fascynowa�y go formy
+graniczne, w�tpliwe i problematyczne, jak ektoplazma somnambulik�w,
+pseudomateria, emanacja kataleptyczna m�zgu, kt�ra w pewnych wypadkach
+rozrasta�a si� z ust u�pionego na ca�y st�, nape�nia�a ca�y pok�j, jako
+bujaj�ca, rzadka tkanka, astralne ciasto, na pograniczu cia�a i ducha.--
+Kto wie--m�wi�--ile jest cierpi�cych, okaleczonych, fragmentarycznych
+postaci �ycia, jak sztucznie sklecone, gwo�dziami na gwa�t zbite �ycie
+szaf i sto��w, ukrzy�owanego drzewa, cichych m�czennik�w okrutnej
+pomys�owo�ci ludzkiej. Straszliwe transplantacje obcych i nienawidz�cych
+si� ras drzewa, skucie ich w jedn� nieszcz�liw� osobowo��. Ile starej,
+m�drej m�ki jest w bejcowanych s�ojach, �y�ach i fladrach naszych
+starych, zaufanych szaf. Kto rozpozna w nich stare, zheblowane,
+wypolerowane do niepoznaki rysy, u�miechy, spojrzenia! Twarz mego ojca,
+gdy to m�wi�, rozesz�a si� zamy�lon� lineatur� zmarszczek, sta�a si�
+podobna do s�k�w i s�oj�w starej deski, z kt�rej zheblowano wszystkie
+wspomnienia. Przez chwil� my�leli�my, �e ojciec popadnie w stan
+dr�twoty, kt�ry nawiedza� go czasem, ale ockn�� si� nagle, opami�ta� i
+tak ci�gn�� dalej:--Dawne, mistyczne plemiona balsamowa�y swych
+umar�ych. W �ciany ich mieszka� by�y wprawione, wmurowane cia�a, twarze:
+w salonie sta� ojciec--wypchany, wygarbowana �ona-nieboszczka by�a
+dywanem pod sto�em. Zna�em pewnego kapitana, kt�ry mia� w swej kajucie
+lamp�-meluzyn�, zrobion� przez malajskich balsamist�w z jego
+zamordowanej kochanki. Na g�owie mia�a ogromne rogi jelenie. W ciszy
+kajuty g�owa ta, rozpi�ta mi�dzy ga��ziami rog�w u stropu, powoli
+otwiera�a rz�sy oczu; na rozchylonych ustach l�ni�a b�onka �liny,
+p�kaj�ca od cichego szeptu. G�owonogi, ��wie i ogromne kraby,
+zawieszone na belkach sufitu jako kandelabry i paj�ki, przebiera�y w tej
+ciszy bez ko�ca nogami, sz�y i sz�y na miejscu... Twarz mojego ojca
+przybra�a naraz wyraz troski i smutku, gdy my�li jego na drogach nie
+wiedzie� jakich asocjacji przesz�y do nowych przyk�ad�w:--Czy mam
+przemilcze�--m�wi� przyciszonym g�osem--�e brat m�j na skutek d�ugiej
+i nieuleczalnej choroby zamieni� si� stopniowo w zw�j kiszek gumowych,
+�e biedna moja kuzynka dniem i noc� nosi�a go w poduszkach, nuc�c
+nieszcz�liwemu stworzeniu niesko�czone ko�ysanki nocy zimowych? Czy
+mo�e by� co� smutniejszego ni� cz�owiek zamieniony w kiszk� hegarow�? Co
+za rozczarowanie dla rodzic�w, co za dezorientacja dla ich uczu�, co za
+rozwianie wszystkich nadziei, wi�zanych z obiecuj�cym m�odzie�cem! A
+jednak wierna mi�o�� biednej kuzynki towarzyszy�a mu i w tej przemianie.
+- Ach! nie mog� ju� d�u�ej, nie mog� tego s�ucha�!--j�kn�a Polda
+przechylaj�c si� na krze�le.--Ucisz go, Adelo... Dziewcz�ta wsta�y,
+Adela podesz�a do ojca i wyci�gni�tym palcem uczyni�a ruch zaznaczaj�cy
+�askotanie. Ojciec stropi� si�, zamilk� i zacz��, pe�en przera�enia,
+cofa� si� ty�em przed kiwaj�cym si� palcem Adeli. Ta sz�a za nim ci�gle,
+gro��c mu jadowicie palcem, i wypiera�a go krok za krokiem z pokoju.
+Paulina ziewn�a przeci�gaj�c si�. Obie z Pold�, wsparte o siebie
+ramionami, spojrza�y sobie w oczy z u�miechem.
+
+NEMROD Ca�y sierpie� owego roku przebawi�em si� z ma�ym, kapitalnym
+pieskiem, kt�ry pewnego dnia znalaz� si� na pod�odze naszej kuchni,
+niedo��ny i piszcz�cy, pachn�cy jeszcze mlekiem i niemowl�ctwem, z nie
+uformowanym, okr�g�awym, dr��cym �ebkiem, z �apkami jak u kreta
+rozkraczonymi na boki i z najdelikatniejsz�, mi�ciutk� sier�ci�. Od
+pierwszego wejrzenia zdoby�a sobie ta kruszynka �ycia ca�y zachwyt, ca�y
+entuzjazm ch�opi�cej duszy. Z jakiego nieba spad� tak niespodzianie ten
+ulubieniec bog�w, milszy sercu od najpi�kniejszych zabawek? �e te�
+stare, zgo�a nieinteresuj�ce pomywaczki wpadaj� niekiedy na tak �wietne
+pomys�y i przynosz� z przedmie�cia--o ca�kiem wczesnej,
+transcendentalnej porannej godzinie--takiego oto pieska do naszej
+kuchni! Ach! by�o si� jeszcze--niestety--nieobecnym, nieurodzonym z
+ciemnego �ona snu, a ju� to szcz�cie zi�ci�o si�, ju� czeka�o na nas,
+niedo��nie le��ce na ch�odnej pod�odze kuchni, nie docenione przez
+Adel� i domownik�w. Dlaczego nie obudzono mnie wcze�niej! Talerzyk mleka
+na pod�odze �wiadczy� o macierzy�skich impulsach Adeli, �wiadczy�
+niestety tak�e i o chwilach przesz�o�ci, dla mnie na zawsze straconej, o
+rozkoszach przybranego macierzy�stwa, w kt�rych nie bra�em udzia�u. Ale
+przede mn� le�a�a jeszcze ca�a przysz�o��. Jaki� bezmiar do�wiadcze�,
+eksperyment�w, odkry� otwiera� si� teraz! Sekret �ycia, jego
+najistotniejsza tajemnica sprowadzona do tej prostszej, por�czniejszej i
+zabawkowej formy ods�ania�a si� tu nienasyconej ciekawo�ci. By�o to
+nadwyraz interesuj�ce, mie� na w�asno�� tak� odrobink� �ycia, tak�
+cz�steczk� wieczystej tajemnicy, w postaci tak zabawnej i nowej,
+budz�cej niesko�czon� ciekawo�� i respekt sekretny sw� obco�ci�,
+niespodzian� transpozycj� tego samego w�tku �ycia, kt�ry i w nas by�, na
+form� od naszej odmienn�, zwierz�c�. Zwierz�ta! cel nienasyconej
+ciekawo�ci, egzemplifikacje zagadki �ycia, jakby stworzone po to, by
+cz�owiekowi pokaza� cz�owieka, rozk�adaj�c jego bogactwo i komplikacj�
+na tysi�c kalejdoskopowych mo�liwo�ci, ka�d� doprowadzon� do jakiego�
+paradoksalnego kra�ca, do jakiej� wybuja�o�ci pe�nej charakteru.
+Nieobci��one splotem egzotycznych interes�w, m�c�cych stosunki
+mi�dzyludzkie, otwiera�o si� serce pe�ne sympatii dla obcych emanacji
+wiecznego �ycia, pe�ne mi�osnej wsp�pracuj�cej ciekawo�ci, kt�ra by�a
+zamaskowanym g�osem samopoznania. Piesek by� aksamitny, ciep�y i
+pulsuj�cy ma�ym, pospiesznym sercem. Mia� dwa mi�kkie p�atki uszu,
+niebieskawe, m�tne oczka, r�owy pyszczek, do kt�rego mo�na by�o w�o�y�
+palec bez �adnego niebezpiecze�stwa, �apki delikatne i niewinne, z
+wzruszaj�c�, r�ow� brodaweczk� z ty�u, nad stopami przednich n�g.
+W�azi� nimi do miski z mlekiem, �ar�oczny i niecierpliwy, ch�epc�cy
+nap�j r�owym j�zyczkiem, a�eby po nasyceniu si� podnie�� �a�o�nie ma��
+mordk� z kropl� mleka na brodzie i wycofa� si� niedo��nie z k�pieli
+mlecznej. Ch�d jego by� niezgrabnym toczeniem si�, bokiem na ukos w
+niezdecydowanym kierunku, po linii troch� pijanej i chwiejnej. Dominant�
+jego nastroju by�a jaka� nieokre�lona i zasadnicza �a�o��, sieroctwo i
+bezradno��--niezdolno�� do zape�nienia czym� pustki �ycia pomi�dzy
+sensacjami posi�k�w. Objawia�o si� to bezplanowo�ci� i niekonsekwencj�
+ruch�w, irracjonalnymi napadami nostalgii z �a�osnym skomleniem i
+niemo�no�ci� znalezienia sobie miejsca. Nawet jeszcze w g��bi snu, w
+kt�rym potrzeb� oparcia si� i przytulenia zaspokaja� musia� u�ywaj�c do
+tego w�asnej swej osoby, zwini�tej w k��bek dr��cy--towarzyszy�o mu
+poczucie osamotnienia i bezdomno�ci. Ach, �ycie--m�ode i w�t�e �ycie,
+wypuszczone z zaufanej ciemno�ci, z przytulnego ciep�a �ona
+macierzystego w wielki i obcy, �wietlany �wiat, jak�e kurczy si� ono i
+cofa, jak wzdraga si� zaakceptowa� t� imprez�, kt�r� mu proponuj�--
+pe�ne awersji i zniech�cenia! Lecz zwolna ma�y Nemrod (otrzyma� by� to
+dumne i wojownicze imi�) zaczyna smakowa� w �yciu. Wy��czne opanowanie
+obrazem macierzystej prajedni ust�puje urokowi wielo�ci. �wiat zaczyna
+na� nastawia� pu�apki: nieznany a czaruj�cy smak r�nych pokarm�w,
+czworobok porannego s�o�ca na pod�odze, na kt�rym tak dobrze jest
+po�o�y� si�, ruchy w�asnych cz�onk�w, w�asne �apki, ogonek, figlarnie
+wyzywaj�cy do zabawy z samym sob�, pieszczoty r�ki ludzkiej, pod kt�rymi
+zwolna dojrzewa pewna swawolno��, weso�o�� rozpieraj�ca cia�o i rodz�ca
+potrzeb� zgo�a nowych, gwa�townych i ryzykownych ruch�w--wszystko to
+przekupuje, przekonywa i zach�ca do przyj�cia, do pogodzenia si� z
+eksperymentem �ycia. I jeszcze jedno. Nemrod zaczyna rozumie�, �e to, co
+mu si� tu podsuwa, mimo pozor�w nowo�ci jest w gruncie rzeczy czym�, co
+ju� by�o--by�o wiele razy--niesko�czenie wiele razy. Jego cia�o
+poznaje sytuacje, wra�enia i przedmioty. W gruncie rzeczy to wszystko
+nie dziwi go zbytnio. W obliczu ka�dej nowej sytuacji daje nura w swoj�
+pami��, w g��bok� pami�� cia�a, i szuka omackiem, gor�czkowo--i bywa,
+�e znajduje w sobie odpowiedni� reakcj� ju� gotow�: m�dro�� pokole�,
+z�o�on� w jego plazmie, w jego nerwach. Znajduje jakie� czyny, decyzje,
+o kt�rych sam nie wiedzia�, �e ju� w nim dojrza�y, �e czeka�y na to, by
+wyskoczy�. Sceneria jego m�odego �ycia, kuchnia z wonnymi cebrami, ze
+�cierkami o skomplikowanej i intryguj�cej woni, z k�apaniem pantofli
+Adeli, z jej ha�a�liwym krz�taniem si�--nie straszy go wi�cej. Przywyk�
+uwa�a� j� za swoj� domen�, zadomowi� si� w niej i pocz�� rozwija� w
+stosunku do niej niejasne poczucie przynale�no�ci, ojczyzny. Chyba �e
+niespodzianie spada� na� kataklizm w postaci szorowania pod�ogi--
+obalenie praw natury, chlusty ciep�ego �ugu, podmywaj�ce wszystkie
+meble, i gro�ny szurgot szczotek Adeli. Ale niebezpiecze�stwo mija,
+szczotka uspokojona i nieruchoma le�y cicho w k�cie, schn�ca pod�oga
+pachnie mi�o mokrym drzewem. Nemrod, przywr�cony znowu do swych
+normalnych praw i do swobody na terenie w�asnym, czuje �yw� ochot�
+chwyta� z�bami stary koc na pod�odze i targa� nim z ca�ej si�y na prawo
+i lewo. Pacyfikacja �ywio��w nape�nia go niewymown� rado�ci�. Wtem staje
+jak wryty: przed nim, o jakie trzy kroki pieskie, posuwa si� czarna
+maszkara, potw�r sun�cy szybko na pr�cikach wielu pogmatwanych n�g. Do
+g��bi wstrz��ni�ty Nemrod posuwa wzrokiem za sko�nym kursem b�yszcz�cego
+owada, �ledz�c w napi�ciu ten p�aski, bezg�owy i �lepy kad�ub, niesiony
+niesamowit� ruchliwo�ci� paj�czych n�g. Co� w nim na ten widok wzbiera,
+co� dojrzewa, p�cznieje, czego sam jeszcze nie rozumie, niby jaki� gniew
+albo strach, lecz raczej przyjemny i po��czony z dreszczem si�y,
+samopoczucia, agresywno�ci. I nagle opada na przednie �apki i wyrzuca z
+siebie g�os, jeszcze jemu samemu nie znany, obcy, ca�kiem niepodobny do
+zwyk�ego kwilenia. Wyrzuca go z siebie raz, i jeszcze raz, i jeszcze,
+cienkim dyszkantem, kt�ry si� co chwila wykoleja. Ale nadaremnie
+apostrofuje owada w tym nowym, z nag�ego natchnienia zrodzonym j�zyku. W
+kategoriach umys�u karakoniego nie ma miejsca na t� tyrad� i owad odbywa
+dalej sw� sko�n� tur� ku k�towi pokoju, w�r�d ruch�w u�wi�conych
+odwiecznym karakonim rytua�em. Wszelako uczucia nienawi�ci nie maj�
+jeszcze trwa�o�ci i mocy w duszy pieska. Nowoobudzona rado�� �ycia
+przeistacza ka�de uczucie w weso�o��. Nemrod szczeka jeszcze, lecz sens
+tego szczekania zmieni� si� niepostrze�enie, sta�o si� ono swoj� w�asn�
+parodi�--pragn�c w gruncie rzeczy wys�owi� niewymown� udatno�� tej
+�wietnej imprezy �ycia, pe�nej pikanterii, niespodzianych dreszczyk�w i
+point.
+
+PAN W k�cie mi�dzy tylnymi �cianami szop i przybud�wek by� zau�ek
+podw�rza, najdalsza, ostatnia odnoga, zamkni�ta mi�dzy komor�, wychodek
+i tyln� �cian� kurnika--g�ucha zatoka, poza kt�r� nie by�o ju� wyj�cia.
+By� to najdalszy przyl�dek, Gibraltar tego podw�rza, bij�cy rozpaczliwie
+g�ow� w �lepy parkan z poziomych desek, zamykaj�c� i ostateczn� �cian�
+tego �wiata. Spod jego omszonych dyli wycieka�a stru�ka czarnej,
+�mierdz�cej wody, �y�a gnij�cego, t�ustego b�ota, nigdy nie wysychaj�ca
+- jedyna droga, kt�ra poprzez granice parkanu wyprowadza�a w �wiat. Ale
+rozpacz smrodliwego zau�ka tak d�ugo bi�a g�ow� w t� zapor�, a�
+rozlu�ni�a jedn� z poziomych, pot�nych desek. My, ch�opcy, dokonali�my
+reszty i wywa�yli, wysun�li ci�k� omsza�� desk� z osady. Tak zrobili�my
+wy�om, otworzyli�my okno na s�o�ce. Stan�wszy nog� na desce, rzuconej
+jak most przez ka�u��, m�g� wi�zie� podw�rza w poziomej pozycji
+przecisn�� si� przez szpar�, kt�ra wypuszcza�a go w nowy, przewiewny i
+rozleg�y �wiat. By� tam wielki, zdzicza�y stary ogr�d. Wysokie grusze,
+roz�o�yste jab�onie ros�y tu z rzadka pot�nymi grupami, obsypane
+srebrnym szelestem, kipi�c� siatk� bia�awych po�ysk�w. Bujna, zmieszana,
+nie koszona trawa pokrywa�a puszystym ko�uchem falisty teren. By�y tam
+zwyk�e, trawiaste �d�b�a ��kowe z pierzastymi kitami k�os�w; by�y
+delikatne filigrany dzikich pietruszek i marchwi; pomarszczone i
+szorstkie listki bluszczyk�w i �lepych pokrzyw, pachn�ce mi�t�;
+�ykowate, b�yszcz�ce babki, nakrapiane rdz�, wystrzelaj�ce ki��mi
+grubej, czerwonej kaszy. Wszystko to, spl�tane i puszyste, przepojone
+by�o �agodnym powietrzem, podbite b��kitnym wiatrem i napuszczone
+niebem. Gdy si� le�a�o w trawie, by�o si� przykrytym ca�� b��kitn�
+geografi� ob�ok�w i p�yn�cych kontynent�w, oddycha�o si� ca�� rozleg��
+map� niebios. Od tego obcowania z powietrzem li�cie i p�dy pokry�y si�
+delikatnymi w�oskami, mi�kkim nalotem puchu, szorstk� szczecin� haczk�w,
+jak gdyby dla chwytania i zatrzymywania przep�yw�w tlenu. Ten nalot
+delikatny i bia�awy spokrewnia� li�cie z atmosfer�, dawa� im srebrzysty,
+szary po�ysk fal powietrznych, cienistych zaduma� mi�dzy dwoma b�yskami
+s�o�ca. A jedna z tych ro�lin, ��ta i pe�na mlecznego soku w bladych
+�odygach, nad�ta powietrzem, p�dzi�a ze swych pustych p�d�w ju� samo
+powietrze, sam puch w kszta�cie pierzastych kul mleczowych rozsypywanych
+przez powiew i wsi�kaj�cych bezg�o�nie w b��kitn� cisz�. Ogr�d by�
+rozleg�y i rozga��ziony kilku odnogami i mia� r�ne strefy i klimaty. W
+jednej stronie by� otwarty, pe�en mleka niebios i powietrza, i tam
+pod�ciela� niebu co najmi�ksz�, najdelikatniejsz�, najpuszystsz� ziele�.
+Ale w miar� jak opada� w g��b d�ugiej odnogi i zanurza� si� w cie�
+mi�dzy tyln� �cian� opuszczonej fabryki wody sodowej, wyra�nie
+pochmurnia�, stawa� si� opryskliwy i niedba�y, zapuszcza� si� dziko i
+niechlujnie, sro�y� si� pokrzywami, zje�a� bodiakami, parszywia�
+chwastem wszelkim, a� w samym ko�cu mi�dzy �cianami, w szerokiej
+prostok�tnej zatoce traci� wszelk� miar� i wpada� w sza�. Tam to nie by�
+ju� sad, tylko paroksyzm szale�stwa, wybuch w�ciek�o�ci, cyniczny
+bezwstyd i rozpusta. Tam, rozbestwione, daj�c upust swej pasji,
+panoszy�y si� puste, zdzicza�e kapusty �opuch�w--ogromne wied�my,
+rozdziewaj�ce si� w bia�y dzie� ze swych szerokich sp�dnic, zrzucaj�c je
+z siebie, sp�dnica za sp�dnic�, a� ich wzd�te, szelestne, dziurawe
+�achmany oszala�ymi p�atami grzeba�y pod sob� k��tliwe to plemi�
+b�karcie. A �ar�oczne sp�dnice puch�y i rozpycha�y si�, pi�trzy�y si�
+jedne na drugich, rozpiera�y i nakrywa�y wzajem, rosn�c razem wzd�t�
+mas� blach listnych, a� pod niski okap stodo�y. Tam to by�o, gdziem go
+ujrza� jedyny raz w �yciu, o nieprzytomnej od �aru godzinie po�udnia.
+By�a to chwila, kiedy czas, oszala�y i dziki, wy�amuje si� z kieratu
+zdarze� i jak zbieg�y w��cz�ga p�dzi z krzykiem na prze�aj przez pola.
+Wtedy lato, pozbawione kontroli, ro�nie bez miary i rachuby na ca�ej
+przestrzeni, ro�nie z dzikim impetem na wszystkich punktach, w
+dw�jnas�b, w tr�jnas�b, w inny jaki�, wyrodny czas, w nieznan� dymensj�,
+w ob��d. O tej godzinie opanowywa� mnie sza� �owienia motyli, pasja
+�cigania tych migoc�cych plamek, tych b��dnych, bia�ych p�atk�w,
+trz�s�cych si� w rozognionym powietrzu niedo��nym gzygzakiem. I
+zdarzy�o si� w�wczas, �e kt�ra� z tych jaskrawych plamek rozpad�a si� w
+locie na dwie, potem na trzy--i ten drgaj�cy, o�lepiaj�co bia�y
+tr�jpunkt wi�d� mnie, jak b��dny ognik, przez sza� bodiak�w, pal�cych
+si� w s�o�cu. Dopiero na granicy �opuch�w zatrzyma�em si�, nie �miej�c
+si� pogr��y� w to g�uche zapadlisko. Wtedy nagle ujrza�em go. Zanurzony
+po pachy w �opuchach, kuca� przede mn�. Widzia�em jego grube bary w
+brudnej koszuli i niechlujny strz�p surduta. Przyczajony jak do skoku,
+siedzia� tak--z barami jakby wielkim ci�arem zgarbionymi. Cia�o jego
+dysza�o z nat�enia, a z miedzianej, b�yszcz�cej w s�o�cu twarzy la� si�
+pot. Nieruchomy, zdawa� si� ci�ko pracowa�, mocowa� si� bez ruchu z
+jakim� ogromnym brzemieniem. Sta�em, przygwo�d�ony jego wzrokiem, kt�ry
+mnie uj�� jakby w kleszcze. By�a to twarz w��cz�gi lub pijaka. Wieche�
+brudnych k�ak�w wichrzy� si� nad czo�em wysokim i wypuk�ym jak bu�a
+kamienna, utoczona przez rzek�. Ale czo�o to by�o skr�cone w g��bokie
+bruzdy. Nie wiadomo, czy b�l, czy pal�cy �ar s�o�ca, czy nadludzkie
+nat�enie wkr�ci�o si� tak w t� twarz i napi�o rysy do p�kni�cia.
+Czarne oczy wbi�y si� we mnie z nat�eniem najwy�szej rozpaczy czy b�lu.
+Te oczy patrzy�y na mnie i nie patrzy�y, widzia�y mnie i nie widzia�y
+wcale. By�y to p�kaj�ce ga�ki, wyt�one najwy�szym uniesieniem b�lu albo
+dzik� rozkosz� natchnienia. I nagle z tych rys�w, naci�gni�tych do
+p�kni�cia, wyboczy� si� jaki� straszny, za�amany cierpieniem grymas i
+ten grymas r�s�, bra� w siebie tamten ob��d i natchnienie, p�cznia� nim,
+wybacza� si� coraz bardziej, a� wy�ama� si� rycz�cym, charcz�cym kaszlem
+�miechu. Do g��bi wstrz��ni�ty, widzia�em, jak hucz�c �miechem z
+pot�nych piersi, d�wign�� si� powoli z kucek i zgarbiony jak goryl, z
+r�koma w opadaj�cych �achmanach spodni, ucieka�, cz�api�c przez �opoc�ce
+blachy �opuch�w, wielkimi skokami--Pan bez fletu, cofaj�cy si� w
+pop�ochu do swych ojczystych kniei.
+
+PAN KAROL Po po�udniu w sobot� m�j wuj, Karol, wdowiec s�omiany,
+wybiera� si� pieszo do letniska, oddalonego o godzin� drogi od miasta,
+do �ony i dzieci, kt�re tam na wywczasach bawi�y. Od czasu wyjazdu �ony
+mieszkanie by�o nie sprz�tane, ��ko nie za�cielane nigdy. Pan Karol
+przychodzi� do mieszkania p�n� noc�, sponiewierany, spustoszony przez
+nocne pohulanki, przez kt�re go wlok�y te dni upalne i puste. Zmi�ta,
+ch�odna, dziko rozrzucona po�ciel by�a dla� w�wczas jak�� b�og�
+przystani�, wysp� zbawcz�, do kt�rej przypada� ostatkiem si� jak
+rozbitek, miotany wiele dni i nocy przez wzburzone morze. Omackiem, w
+ciemno�ci zapada� si� gdzie� mi�dzy bia�awe chmury, pasma i zwa�y
+ch�odnego pierza i spa� tak w niewiadomym kierunku, na wspak, g�ow� na
+d�, wbity ciemieniem w puszysty mi��sz po�cieli, jak gdyby chcia� we
+�nie przewierci�, przew�drowa� na wskro� te rosn�ce noc�, pot�ne masywy
+pierzyn. Walczy� we �nie z t� po�ciel�, jak p�ywak z wod�, ugniata� j� i
+miesi� cia�em, jak ogromn� dzie�� ciasta, w kt�r� si� zapada�, i budzi�
+si� o szarym �wicie zdyszany, oblany potem, wyrzucony na brzeg tego
+stosu po�cieli, kt�rego zm�c nie m�g� w ci�kich zapasach nocnych. Tak
+na wp� wyrzucony z toni snu, wisia� przez chwil� nieprzytomny na
+kraw�dzi nocy, chwytaj�c piersiami powietrze, a po�ciel ros�a doko�a
+niego, puch�a i nakisa�a--i zarasta�a go znowu zwa�em ci�kiego,
+bia�awego ciasta. Spa� tak do p�nego przedpo�udnia, podczas gdy
+poduszki uk�ada�y si� w wielk�, bia��, p�ask� r�wnin�, po kt�rej
+w�drowa� uspokojony sen jego. Tymi bia�ymi go�ci�cami powraca� powoli do
+siebie, do dnia, do jawy--i wreszcie otwiera� oczy, jak �pi�cy pasa�er,
+gdy poci�g zatrzymuje si� na stacji. W pokoju panowa� odsta�y p�mrok z
+osadem wielu dni samotno�ci i ciszy. Tylko okno kipia�o od rannego
+rojowiska much i story p�on�y jaskrawo. Pan Karol wyziewa� ze swego
+cia�a, z g��bi jam cielesnych, resztki dnia wczorajszego. To ziewanie
+chwyta�o go tak konwulsyjnie, jak gdyby chcia�o go odwr�ci� na nice. Tak
+wyrzuca� z siebie ten piasek, te ci�ary--nie strawione restancje dnia
+wczorajszego. Ul�ywszy sobie w ten spos�b, i swobodniejszy, wci�ga� do
+notesu wydatki, kalkulowa�, oblicza� i marzy�. Potem le�a� d�ugo
+nieruchomy, z szklanymi oczyma, kt�re by�y koloru wody, wypuk�e i
+wilgotne. W wodnistym p�mroku pokoju, rozja�nionym refleksem dnia
+upalnego za storami, oczy jego jak male�kie lusterka odbija�y wszystkie
+b�yszcz�ce przedmioty: bia�e plamy s�o�ca w szparach okna, z�oty
+prostok�t stor, i powtarza�y, jak kropla wody, ca�y pok�j z cisz�
+dywan�w i pustych krzese�. Tymczasem dzie� za storami hucza� coraz
+p�omienniej bzykaniem much oszala�ych od s�o�ca. Okno nie mog�o
+pomie�ci� tego bia�ego po�aru i story omdlewa�y od jasnych falowa�.
+Wtedy wywleka� si� z po�cieli i siedzia� jeszcze jaki� czas na ��ku,
+st�kaj�c bezwiednie. Jego trzydziestokilkoletnie cia�o zaczyna�o
+sk�ania� si� do korpulencji. W tym organizmie, nabrzmiewaj�cym
+t�uszczem, zn�kanym od nadu�y� p�ciowych, ale wci�� wzbieraj�cym bujnymi
+sokami, zdawa� si� teraz zwolna dojrzewa� w tej ciszy jego przysz�y los.
+Gdy tak siedzia� w bezmy�lnym, wegetatywnym os�upieniu, ca�y zamieniony
+w kr��enie, w respiracj�, w g��bokie pulsowanie sok�w, ros�a w g��bi
+jego cia�a, spoconego i pokrytego w�osem w rozlicznych miejscach, jaka�
+niewiadoma, nie sformu�owana przysz�o��, niby potworna naro�l,
+wyrastaj�ca fantastycznie w nieznan� dymensj�. Nie przera�a� si� jej,
+gdy� czu� ju� swoj� to�samo�� z tym niewiadomym a ogromnym, kt�re mia�o
+nadej��, i r�s� razem z nim bez sprzeciwu, w dziwnej zgodzie, zdr�twia�y
+spokojn� groz�, odpoznaj�c przysz�ego siebie w tych kolosalnych
+wykwitach, w tych fantastycznych spi�trzeniach, kt�re przed jego
+wzrokiem wewn�trznym dojrzewa�y. Jedno jego oko lekko wtedy zbacza�o na
+zewn�trz, jak gdyby odchodzi�o w inny wymiar. Potem z tych bezmy�lnych
+otumanieni z tych zatraconych dali powraca� zn�w do siebie i do chwili;
+widzia� swe stopy na dywanie, t�uste i delikatne jak u kobiety, i powoli
+wyjmowa� z�ote spinki z mankiet�w dziennej koszuli. Potem szed� do
+kuchni i znajdowa� tam w cienistym k�cie wiaderko z wod�, kr��ek
+cichego, czujnego zwierciad�a, kt�re na� tam czeka�o--jedyna �ywa i
+wiedz�ca istota w tym pustym mieszkaniu. Nalewa� do miednicy wody i
+kosztowa� sk�r� jej m�odej i odsta�ej, s�odkawej mokro�ci. D�ugo i
+starannie robi� toalet�, nie spiesz�c si� i w��czaj�c pauzy mi�dzy
+poszczeg�lne manipulacje. To mieszkanie, puste i zapuszczone, nie
+uznawa�o go, te meble i �ciany �ledzi�y za nim z milcz�c� krytyk�. Czu�
+si�, wchodz�c w ich cisz�, jak intruz w tym podwodnym, zatopionym
+kr�lestwie, w kt�rym p�yn�� inny, odr�bny czas. Otwieraj�c w�asne
+szuflady, mia� uczucie z�odzieja i chodzi� mimo woli na palcach, boj�c
+si� obudzi� ha�a�liwe i nadmierne echo, czekaj�ce dra�liwie na
+najl�ejsz� przyczyn�, by wybuchn��. A gdy wreszcie, id�c cicho od szafy
+do szafy, znajdowa� kawa�ek po kawa�ku wszystko potrzebne i ko�czy�
+toalet� w�r�d tych mebli, kt�re tolerowa�y go w milczeniu, z nieobecn�
+min�, i wreszcie by� got�w, to stoj�c na odej�ciu z kapeluszem w r�ku,
+czu� si� za�enowany, �e i w ostatniej chwili nie m�g� znale�� s�owa,
+kt�re by rozwi�za�o to wrogie milczenie, i odchodzi� ku drzwiom
+zrezygnowany, zwolna, ze spuszczon� g�ow�--gdy w przeciwn� stron�
+oddala� si� tymczasem bez po�piechu--w g��b zwierciad�a--kto�
+odwr�cony na zawsze plecami--przez pust� amfilad� pokoj�w, kt�re nie
+istnia�y.
+
+SKLEPY CYNAMONOWE W okresie najkr�tszych, sennych dni zimowych, uj�tych
+z obu stron, od poranku i od wieczora, w futrzane kraw�dzie zmierzch�w,
+gdy miasto rozga��zia�o si� coraz g��biej w labirynty zimowych nocy, z
+trudem przywo�ywane przez kr�tki �wit do opami�tania, do powrotu--
+ojciec m�j by� ju� zatracony, zaprzedany, zaprzysi�ony tamtej sferze.
+Twarz jego i g�owa zarasta�y w�wczas bujnie i dziko siwym w�osem,
+stercz�cym nieregularnie wiechciami, szczecinami, d�ugimi p�dzlami,
+strzelaj�cymi z brodawek, z brwi, z dziurek od nosa--co nadawa�o jego
+fizjonomii wygl�d starego, nastroszonego lisa. W�ch jego i s�uch
+zaostrza� si� niepomiernie i zna� by�o po grze jego milcz�cej i napi�tej
+twarzy, �e za po�rednictwem tych zmys��w pozostaje on w ci�g�ym
+kontakcie z niewidzialnym �wiatem ciemnych zakamark�w, dziur mysich,
+zmursza�ych przestrzeni pustych pod pod�og� i kana��w kominowych.
+Wszystkie chroboty, trzaski nocne, tajne, skrzypi�ce �ycie pod�ogi mia�y
+w nim nieomylnego i czujnego dostrzegacza, szpiega i wsp�spiskowca.
+Absorbowa�o go to w tym stopniu, �e pogr��a� si� zupe�nie w tej
+niedost�pnej dla nas sferze, z kt�rej nie pr�bowa� zdawa� nam sprawy.
+Nieraz musia� strzepywa� palcami i �mia� si� cicho do siebie samego, gdy
+te wybryki niewidzialnej sfery stawa�y si� zbyt absurdalne; porozumiewa�
+si� w�wczas spojrzeniem z naszym kotem, kt�ry r�wnie� wtajemniczony w
+ten �wiat, podnosi� sw� cyniczn�, zimn�, porysowan� pr�gami twarz,
+mru��c z nud�w i oboj�tno�ci sko�ne szparki oczu. Zdarza�o si� podczas
+obiadu, �e w�r�d jedzenia odk�ada� nagle n� i widelec i z serwet�
+zawi�zan� pod szyj� podnosi� si� kocim ruchem, skrada� na brzu�cach
+palc�w do drzwi s�siedniego, pustego pokoju i z najwi�ksz� ostro�no�ci�
+zagl�da� przez dziurk� od klucza. Potem wraca� do sto�u, jakby
+zawstydzony, z zak�opotanym u�miechem, w�r�d mrukni�� i niewyra�nych
+mamrota�, odnosz�cych si� do wewn�trznego monologu, w kt�rym by�
+pogr��ony. A�eby mu sprawi� pewn� dystrakcj� i oderwa� go od
+chorobliwych docieka�, wyci�ga�a go matka na wieczorne spacery, na kt�re
+szed�, milcz�c, bez oporu, ale i bez przekonania, roztargniony i
+nieobecny duchem. Raz nawet poszli�my do teatru. Znale�li�my si� znowu w
+tej wielkiej, �le o�wietlonej i brudnej sali, pe�nej sennego gwaru
+ludzkiego i bez�adnego zam�tu. Ale gdy przebrn�li�my przez ci�b� ludzk�,
+wynurzy�a si� przed nami olbrzymia bladomebieska kurtyna, jak niebo
+jakiego� innego firmamentu. Wielkie, malowane maski r�owe, z wyd�tymi
+policzkami, nurza�y si� w ogromnym p��ciennym przestworzu. To sztuczne
+niebo szerzy�o si� i p�yn�o wzd�u� i w poprzek, wzbieraj�c ogromnym
+tchem patosu i wielkich gest�w, atmosfer� tego �wiata sztucznego i
+pe�nego blasku, kt�ry budowa� si� tam, na dudni�cych rusztowaniach
+sceny. Dreszcz p�yn�cy przez wielkie oblicze tego nieba, oddech
+ogromnego p��tna, od kt�rego ros�y i o�ywa�y maski, zdradza�
+iluzoryczno�� tego firmamentu, sprawia� to drganie rzeczywisto�ci, kt�re
+w chwilach metafizycznych odczuwamy jako migotanie tajemnicy. Maski
+trzepota�y czerwonymi powiekami, kolorowe wargi szepta�y co� bezg�o�nie
+i wiedzia�em, �e przyjdzie chwila, kiedy napi�cie tajemnicy dojdzie do
+zenitu i wtedy wezbrane niebo kurtyny p�knie naprawd�, uniesie si� i
+uka�e rzeczy nies�ychane i ol�niewaj�ce. Lecz nie by�o mi dane doczeka�
+tej chwili, albowiem tymczasem ojciec zacz�� zdradza� pewne oznaki
+zaniepokojenia, chwyta� si� za kieszenie i wreszcie o�wiadczy�, �e
+zapomnia� portfelu z pieni�dzmi i wa�nymi dokumentami. Po kr�tkiej
+naradzie z matk�, w kt�rej uczciwo�� Adeli zosta�a poddana pospiesznej,
+rycza�towej ocenie, zaproponowano mi, �ebym wyruszy� do domu na
+poszukiwanie portfelu. Zdaniem matki do rozpocz�cia widowiska by�o
+jeszcze wiele czasu i przy mojej zwinno�ci mog�em na czas powr�ci�.
+Wyszed�em w noc zimow�, kolorow� od iluminacji nieba. By�a to jedna z
+tych jasnych nocy, w kt�rych firmament gwiezdny jest tak rozleg�y i
+rozga��ziony, jakby rozpad� si�, roz�ama� i podzieli� na labirynt
+odr�bnych niebios, wystarczaj�cych do obdzielenia ca�ego miesi�ca nocy
+zimowych i do nakrycia swymi srebrnymi i malowanymi kloszami wszystkich
+ich nocnych zjawisk, przyg�d, awantur i karnawa��w. Jest lekkomy�lno�ci�
+nie do darowania wysy�a� w tak� noc m�odego ch�opca z misj� wa�n� i
+piln�, albowiem w jej p�wietle zwielokrotniaj� si�, pl�cz� i
+wymieniaj� jedne z drugimi ulice. Otwieraj� si� w g��bi miasta, �eby tak
+rzec, ulice podw�jne, ulice sobowt�ry, ulice k�amliwe i zwodne.
+Oczarowana i zmylona wyobra�nia wytwarza z�udne plany miasta, rzekomo
+dawno znane i wiadome, w kt�rych te ulice maj� swe miejsce i nazw�, a
+noc w niewyczerpanej swej p�odno�ci nie ma nic lepszego do roboty, jak
+dostarcza� wci�� nowych i urojonych konfiguracji. Te kuszenia nocy
+zimowych zaczynaj� si� zazwyczaj niewinnie od ch�tki skr�cenia sobie
+drogi, u�ycia niezwyk�ego lub pr�dszego przej�cia. Powstaj� pon�tne
+kombinacje przeci�cia zawi�ej w�dr�wki jak�� nie wypr�bowan� przecznic�.
+Ale tym razem zacz�o si� inaczej. Uszed�szy par� krok�w, spostrzeg�em,
+�e jestem bez p�aszcza. Chcia�em zawr�ci�, lecz po chwili wyda�o mi si�
+to niepotrzebn� strat� czasu, gdy� noc nie by�a wcale zimna, przeciwnie
+- po�y�kowana strugami dziwnego ciep�a, tchnieniami jakiej� fa�szywej
+wiosny. �nieg skurczy� si� w baranki bia�e, w niewinne i s�odkie runo,
+kt�re pachnia�o fio�kami. W takie same baranki rozpu�ci�o si� niebo, w
+kt�rym ksi�yc dwoi� si� i troi�, demonstruj�c w tym zwielokrotnieniu
+wszystkie swe fazy i pozycje. Niebo obna�a�o tego dnia wewn�trzn� sw�
+konstrukcj� w wielu jakby anatomicznych preparatach, pokazuj�cych
+spirale i s�oje �wiat�a, przekroje seledynowych bry� nocy, plazm�
+przestworzy, tkank� roje� nocnych. W tak� noc nie podobna i�� Podwalem
+ani �adn� inn� z ciemnych ulic, kt�re s� odwrotn� stron�, niejako
+podszewk� czterech linij rynku, i nie przypomnie� sobie, �e o tej p�nej
+porze bywaj� czasem jeszcze otwarte niekt�re z owych osobliwych a tyle
+n�c�cych sklep�w, o kt�rych zapomina si� w dnie zwyczajne. Nazywam je
+sklepami cynamonowymi dla ciemnych boazeryj tej barwy, kt�rymi s�
+wy�o�one. Te prawdziwie szlachetne handle, w p�n� noc otwarte, by�y
+zawsze przedmiotem moich gor�cych marze�. S�abo o�wietlone, ciemne i
+uroczyste ich wn�trza pachnia�y g��bokim zapachem farb, laku, kadzid�a,
+aromatem dalekich kraj�w i rzadkich materia��w. Mog�e� tam znale�� ognie
+bengalskie, szkatu�ki czarodziejskie, marki kraj�w dawno zaginionych,
+chi�skie odbijanki, indygo, kalafonium z Malabaru, jaja owad�w
+egzotycznych, papug, tukan�w, �ywe salamandry i bazyliszki, korze�
+Mandragory, norymberskie mechanizmy, homunculusy w doniczkach,
+mikroskopy i lunety, a nade wszystko rzadkie i osobliwe ksi��ki, stare
+folianty pe�ne przedziwnych rycin i oszo�amiaj�cych historyj. Pami�tam
+tych starych i pe�nych godno�ci kupc�w, kt�rzy obs�ugiwali klient�w ze
+spuszczonymi oczyma, w dyskretnym milczeniu, i pe�ni byli m�dro�ci i
+wyrozumienia dla ich najtajniejszych �ycze�. Ale nade wszystko by�a tam
+jedna ksi�garnia, w kt�rej raz ogl�da�em rzadkie i zakazane druki,
+publikacje tajnych klub�w, zdejmuj�c zas�on� z tajemnic dr�cz�cych i
+upojnych. Tak rzadko zdarza�a si� sposobno�� odwiedzania tych sklep�w--
+i w dodatku z ma��, lecz wystarczaj�c� sum� pieni�dzy w kieszeni. Nie
+mo�na by�o pomin�� tej okazji mimo wa�no�ci misji powierzonej naszej
+gorliwo�ci. Trzeba si� by�o zapu�ci� wed�ug mego obliczenia w boczn�
+uliczk�, min�� dwie albo trzy przecznice, a�eby osi�gn�� ulic� nocnych
+sklep�w. To oddala�o mnie od celu, ale mo�na by�o nadrobi� sp�nienie,
+wracaj�c drog� na �upy Solne. Uskrzydlony pragnieniem zwiedzenia sklep�w
+cynamonowych, skr�ci�em w wiadom� mi ulic� i lecia�em wi�cej, ani�eli
+szed�em, bacz�c, by nie zmyli� drogi. Tak min��em ju� trzeci� czy
+czwart� przecznic�, a upragnionej ulicy wci�� nie by�o. W dodatku nawet
+konfiguracja ulic nie odpowiada�a oczekiwanemu obrazowi. Sklep�w ani
+�ladu. Szed�em ulic�, kt�rej domy nie mia�y nigdzie bramy wchodowej,
+tylko okna szczelnie zamkni�te, �lepe odblaskiem ksi�yca. Po drugiej
+stronie tych dom�w musi prowadzi� w�a�ciwa ulica, od kt�rej te domy s�
+dost�pne--my�la�em sobie. Z niepokojem przyspiesza�em kroku, rezygnuj�c
+w duchu z my�li zwiedzenia sklep�w. Byle tylko wydosta� si� st�d pr�dko
+w znane okolice miasta. Zbli�a�em si� do wylotu, pe�en niepokoju, gdzie
+te� ona mnie wyprowadzi. Wyszed�em na szeroki, rzadko zabudowany
+go�ciniec, bardzo d�ugi i prosty. Owia� mnie od razu oddech szerokiej
+przestrzeni. Sta�y tam przy ulicy albo w g��bi ogrod�w malownicze wille,
+ozdobne budynki bogaczy. W przerwach mi�dzy nimi widnia�y parki i mury
+sad�w. Obraz przypomina� z daleka ulic� Lesznia�sk� w jej dolnych i
+rzadko zwiedzanych okolicach. �wiat�o ksi�yca, rozpuszczone w
+tysi�cznych barankach, w �uskach srebrnych na niebie, by�o blade i tak
+jasne jak w dzie�--tylko parki i ogrody czernia�y w tym srebrnym
+krajobrazie. Przyjrzawszy si� bacznie jednemu z budynk�w, doszed�em do
+przekonania, �e mam przed sob� tyln� i nigdy nie widzian� stron� gmachu
+gimnazjalnego. W�a�nie dochodzi�em do bramy, kt�ra ku memu zdziwieniu
+by�a otwarta, sie� o�wietlona. Wszed�em i znalaz�em si� na czerwonym
+chodniku korytarza. Mia�em nadziej�, �e zdo�am nie spostrze�ony
+przekra�� si� przez budynek i wyj�� przedni� bram�, skracaj�c sobie
+znakomicie drog�. Przypomnia�em sobie, �e o tej p�nej godzinie musi si�
+w sali profesora Arendta odbywa� jedna z lekcyj nadobowi�zkowych,
+prowadzona w p�n� noc, na kt�re zbierali�my si� zimow� por�, p�on�c
+szlachetnym zapa�em do �wicze� rysunkowych, jakim natchn�� nas ten
+znakomity nauczyciel. Ma�a gromadka pilnych gubi�a si� prawie w wielkiej
+ciemnej sali, na kt�rej �cianach ogromnia�y i �ama�y si� cienie naszych
+g��w, rzucane od dw�ch ma�ych �wieczek p�on�cych w szyjkach butelek.
+Prawd� m�wi�c, niewiele�my podczas tych godzin rysowali i profesor nie
+stawia� zbyt �cis�ych wymaga�. Niekt�rzy przynosili sobie z domu
+poduszki i uk�adali si� na �awkach do powierzchownej drzemki. I tylko
+najpilniejsi rysowali pod sam� �wiec�, w z�otym kr�gu jej blasku.
+Czekali�my zazwyczaj d�ugo na przyj�cie profesora, nudz�c si� w�r�d
+sennych rozm�w. Wreszcie otwiera�y si� drzwi jego pokoju i wchodzi�--
+ma�y, z pi�kn� brod�, pe�en ezoterycznych u�miech�w, dyskretnych
+przemilcze� i aromatu tajemnicy. Szybko zaciska� za sob� drzwi gabinetu,
+przez kt�re w momencie otworzenia t�oczy�a si� za jego g�ow� ci�ba
+gipsowych cieni, fragment�w klasycznych, bolesnych Niobid, Danaid i
+Tantalid�w, ca�y smutny i ja�owy Olimp, wi�dn�cy od lat w tym muzeum
+gips�w. Zmierzch tego pokoju m�tnia� i za dnia i przelewa� si� sennie od
+gipsowych marze�, pustych spojrze�, bledn�cych owali i zamy�le�
+odchodz�cych w nico��. Lubili�my nieraz pods�uchiwa� pod drzwiami--
+ciszy, pe�nej westchnie� i szept�w tego kruszej�cego w paj�czynach
+rumowiska, tego rozk�adaj�cego si� w nudzie i monotonii zmierzchu bog�w.
+Profesor przechadza� si� dostojnie, pe�en namaszczenia, wzd�u� pustych
+�awek, w�r�d kt�rych rozrzuceni ma�ymi grupkami, rysowali�my co� w
+szarym odblasku nocy zimowej. By�o zacisznie i sennie. Gdzieniegdzie
+koledzy moi uk�adali si� do snu. �wieczki powoli dogasa�y w butelkach.
+Profesor pogr��a� si� w g��bok� witryn�, pe�n� starych folia��w,
+staromodnych ilustracyj, sztych�w i druk�w. Pokazywa� nam w�r�d
+ezoterycznych gest�w stare litografie wieczornych pejza�y, g�stwiny
+nocne, aleje zimowych park�w, czerniej�ce na bia�ych drogach
+ksi�ycowych. W�r�d sennych rozm�w up�ywa� niespostrze�enie czas i bieg�
+nier�wnomiernie, robi�c niejako w�z�y w up�ywie godzin, po�ykaj�c k�dy�
+ca�e puste interwa�y trwania, Niespostrze�enie, bez przej�cia,
+odnajdywali�my nasz� czered� ju� w drodze powrotnej na bia�ej od �niegu
+�cie�ce szpaleru, flankowanej czarn�, such� g�stwin� krzak�w. Szli�my
+wzd�u� tego w�ochatego brzegu ciemno�ci, ocieraj�c si� o nied�wiedzie
+futro krzak�w, trzaskaj�cych pod naszymi nogami w jasn� noc
+bezksi�ycow�, w mleczny, fa�szywy dzie�, daleko po p�nocy. Rozpr�szona
+biel tego �wiat�a, m��ca ze �niegu, z bladego powietrza, z mlecznych
+przestworzy, by�a jak szary papier sztychu, na kt�rym g��bok� czerni�
+pl�ta�y si� kreski i szrafirunki g�stych zaro�li. Noc powtarza�a teraz
+g��boko po p�nocy te serie nokturn�w, sztych�w nocnych profesora
+Arendta, kontynuowa�a jego fantazje. W tej czarnej g�stwinie parku, we
+w�ochatej sier�ci zaro�li, w masie kruchego chrustu by�y miejscami
+nisze, gniazda najg��bszej puszystej czarno�ci, pe�ne pl�taniny,
+sekretnych gest�w, bez�adnej rozmowy na migi. By�o w tych gniazdach
+zacisznie i ciep�o. Siadali�my tam na letnim mi�kkim �niegu w naszych
+w�ochatych p�aszczach, zajadaj�c orzechy, kt�rych pe�na by�a leszczynowa
+ta g�stwina w ow� wiosenn� zim�. Przez zaro�la przewija�y si� bezg�o�nie
+kuny, �asice i ichneumony, futrzane, w�sz�ce zwierz�tka, �mierdz�ce
+ko�uchem, wyd�u�one, na niskich �apkach. Podejrzewali�my, �e by�y mi�dzy
+nimi okazy gabinetu szkolnego, kt�re cho� wypatroszone i �ysiej�ce,
+uczuwa�y w t� bia�� noc w swym pustym wn�trzu g�os starego instynktu,
+g�os rui, i wraca�y do matecznika na kr�tki, z�udny �ywot. Ale powoli
+fosforescencja wiosennego �niegu m�tnia�a i gas�a i nadchodzi�a czarna i
+g�sta o�ma przed �witem. Niekt�rzy z nas zasypiali w ciep�ym �niegu,
+inni domacywali si� w g�stwinie bram swych dom�w, wchodzili omackiem do
+ciemnych wn�trzy, w sen rodzic�w i braci, w dalszy ci�g g��bokiego
+chrapania, kt�re doganiali na swych sp�nionych drogach. Te nocne seanse
+pe�ne by�y dla mnie tajemnego uroku, nie mog�em i teraz pomin��
+sposobno�ci, by nie zagl�dn�� na moment do sali rysunkowej,
+postanawiaj�c, �e nie pozwol� si� tam zatrzyma� d�u�ej nad kr�tk�
+chwilk�. Ale wst�puj�c po tylnych, cedrowych schodach, pe�nych
+d�wi�cznego rezonansu, pozna�em, �e znajduj� si� w obcej, nigdy nie
+widzianej stronie gmachu. Najl�ejszy szmer nie przerywa� tu solennej
+ciszy. Korytarze by�y w tym skrzydle obszerniejsze, wys�ane pluszowym
+dywanem i pe�ne wytworno�ci. Ma�e, ciemno p�on�ce lampy �wieci�y na ich
+zagi�ciach. Min�wszy jedno takie kolano, znalaz�em si� na korytarzu
+jeszcze wi�kszym, strojnym w przepych pa�acowy. Jedna jego �ciana
+otwiera�a si� szerokimi, szklanymi arkadami do wn�trza mieszkania.
+Zaczyna�a si� tu przed oczyma d�uga amfilada pokoj�w, biegn�cych w g��b
+i urz�dzonych z ol�niewaj�c� wspania�o�ci�. Szpalerem obi� jedwabnych,
+luster z�oconych, kosztownych mebli i kryszta�owych paj�k�w bieg� wzrok
+w puszysty mi��sz tych zbytkownych wn�trzy, pe�nych kolorowego wirowania
+i migotliwych arabesek, pl�cz�cych si� girland i p�czkuj�cych kwiat�w.
+G��boka cisza tych pustych salon�w pe�na by�a tylko tajnych spojrze�,
+kt�re oddawa�y sobie zwierciad�a, i pop�ochu arabesek, biegn�cych wysoko
+fryzami wzd�u� �cian i gubi�cych si� w sztukateriach bia�ych sufit�w. Z
+podziwem i czci� sta�em przed tym przepychem, domy�la�em si�, �e nocna
+moja eskapada zaprowadzi�a mnie niespodzianie w skrzyd�o dyrektora,
+przed jego prywatne mieszkanie. Sta�em przygwo�d�ony ciekawo�ci�, z
+bij�cym sercem, got�w do ucieczki za najl�ejszym szmerem. Jak�e m�g�bym,
+przy�apany, usprawiedliwi� to moje nocne szpiegowanie, moje zuchwa�e
+w�cibstwo? W kt�rym� z g��bokich pluszowych foteli mog�a, nie
+dostrze�ona i cicha, siedzie� c�reczka dyrektora i podnie�� nagle na
+mnie oczy znad ksi��ki--czarne, sybili�skie, spokojne oczy, kt�rych
+spojrzenia nikt z nas wytrzyma� nie umia�. Ale cofn�� si� w po�owie
+drogi, nie dokonawszy powzi�tego planu, poczyta�bym by� sobie za
+tch�rzostwo. Zreszt� g��boka cisza panowa�a dooko�a w pe�nych przepychu
+wn�trzach, o�wietlonych przy�mionym �wiat�em nie okre�lonej pory. Przez
+arkady korytarza widzia�em na drugim ko�cu wielkiego salonu du�e,
+oszklone drzwi, prowadz�ce na taras. By�o tak cicho woko�o, �e nabra�em
+odwagi. Nie wydawa�o mi si� to po��czone ze zbyt wielkim ryzykiem, zej��
+z paru stopni, prowadz�cych do poziomu sali, w kilku susach przebiegn��
+wielki, kosztowny dywan i znale�� si� na tarasie, z kt�rego bez trudu
+dosta� si� mog�em na dobrze mi znan� ulic�. Uczyni�em tak. Zeszed�szy na
+parkiety salonu, pod wielkie palmy, wystrzelaj�ce tam z wazon�w a� do
+arabesek sufitu, spostrzeg�em, �e znajduj� si� ju� w�a�ciwie na gruncie
+neutralnym, gdy� salon nie mia� wcale przedniej �ciany. By� on rodzajem
+wielkiej loggii, ��cz�cej si� przy pomocy paru stopni z placem miejskim.
+By�a to niejako odnoga tego placu i niekt�re meble sta�y ju� na bruku.
+Zbieg�em z kilku kamiennych schod�w i znalaz�em si� zn�w na ulicy.
+Konstelacje sta�y ju� stromo na g�owie, wszystkie gwiazdy przekr�ci�y
+si� na drug� stron�, ale ksi�yc, zagrzebany w pierzyny ob�oczk�w, kt�re
+roz�wietla� sw� niewidzialn� obecno�ci�, zdawa� si� mie� przed sob�
+jeszcze niesko�czon� drog� i, zatopiony w swych zawi�ych procederach
+niebieskich, nie my�la� o �wicie. Na ulicy czernia�o kilka doro�ek,
+rozjechanych i rozklekotanych jak kalekie, drzemi�ce kraby czy karakony.
+Wo�nica nachyli� si� z wysokiego koz�a. Mia� twarz drobn�, czerwon� i
+dobroduszn�.--Pojedziemy, paniczu?--zapyta�. Pow�z zadygota� we
+wszystkich stawach i przegubach swego wielocz�onkowego cia�a i ruszy� na
+lekkich obr�czach. Ale kto w tak� noc powierza si� kaprysom
+nieobliczalnego doro�karza? W�r�d klekotu szprych, w�r�d dudnienia pud�a
+i budy nie mog�em porozumie� si� z nim co do celu drogi. Kiwa� na
+wszystko niedbale i pob�a�liwie g�ow� i pod�piewywa� sobie, jad�c drog�
+okr�n� przez miasto. Przed jakim� szynkiem sta�a grupa doro�karzy,
+kiwaj�c na� przyja�nie r�kami. Odpowiedzia� im co� rado�nie, po czym nie
+zatrzymuj�c pojazdu, rzuci� mi lejce na kolana, spu�ci� si� z koz�a i
+przy��czy� do gromady koleg�w. Ko�, stary m�dry ko� doro�karski,
+ogl�dn�� si� pobie�nie i pojecha� dalej jednostajnym, doro�karskim
+k�usem. W�a�ciwie ko� ten budzi� zaufanie--wydawa� si� m�drzejszy od
+wo�nicy. Ale powozi� nie umia�em--trzeba si� by�o zda� na jego wol�.
+Wjechali�my na podmiejsk� ulic� uj�t� z obu stron w ogrody. Ogrody te
+przechodzi�y zwolna, w miar� posuwania si�, w parki wielkodrzewne, a te
+w lasy. Nie zapomn� nigdy tej jazdy �wietlistej w najja�niejsz� noc
+zimow�. Kolorowa mapa niebios wyogromnia�a w kopu�� niezmiern�, na
+kt�rej spi�trzy�y si� fantastyczne l�dy, oceany i morza, porysowane
+liniami wir�w i pr�d�w gwiezdnych, �wietlistymi liniami geografii
+niebieskiej. Powietrze sta�o si� lekkie do oddychania i �wietlane jak
+gaza srebrna. Pachnia�o fio�kami. Spod we�nianego jak bia�e karaku�y
+�niegu wychyla�y si� anemony dr��ce, z iskr� �wiat�a ksi�ycowego w
+delikatnym kielichu. Las ca�y zdawa� si� iluminowa� tysi�cznymi
+�wiat�ami, gwiazdami, kt�re rz�si�cie roni� grudniowy firmament.
+Powietrze dysza�o jak�� tajn� wiosn�, niewypowiedzian� czysto�ci� �niegu
+i fio�k�w. Wjechali�my w teren pag�rkowaty. Linie wzg�rzy, w�ochatych
+nagimi r�zgami drzew, podnosi�y si� jak b�ogie westchnienia w niebo.
+Ujrza�em na tych szcz�liwych zboczach ca�e grupy w�drowc�w,
+zbieraj�cych w�r�d mchu i krzak�w opad�e i mokre od �niegu gwiazdy.
+Droga sta�a si� stroma, ko� po�lizgiwa� si� i z trudem ci�gn�� pojazd,
+graj�cy wszystkimi przegubami. By�em szcz�liwy. Pier� moja wch�ania�a
+t� b�og� wiosn� powietrza, �wie�o�� gwiazd i �niegu. Przed piersi� konia
+zbiera� si� wa� bia�ej piany �nie�nej, coraz wy�szy i wy�szy. Z trudem
+przekopywa� si� ko� przez czyst� i �wie�� jego mas�. Wreszcie usta�.
+Wyszed�em z doro�ki. Dysza� ci�ko ze zwieszon� g�ow�. Przytuli�em jego
+�eb do piersi, w jego wielkich czarnych oczach l�ni�y �zy. Wtedy
+ujrza�em na jego brzuchu okr�g�� czarn� ran�.---Dlaczego mi nie
+powiedzia�e�?--szepn��em ze �zami.--Drogi m�j--to dla ciebie--rzek�
+i sta� si� bardzo ma�y, jak konik z drzewa. Opu�ci�em go. Czu�em si�
+dziwnie lekki i szcz�liwy. Zastanawia�em si�, czy czeka� na ma��
+kolejk� lokaln�, kt�ra tu zaje�d�a�a, czy te� pieszo wr�ci� do miasta.
+Zacz��em schodzi� strom� serpentyn� w�r�d lasu, pocz�tkowo id�c krokiem
+lekkim, elastycznym, potem, nabieraj�c rozp�du, przeszed�em w posuwisty
+szcz�liwy bieg, kt�ry zmieni� si� wnet w jazd� jak na nartach. Mog�em
+dowoli regulowa� szybko��, kierowa� jazd� przy pomocy lekkich zwrot�w
+cia�a. W pobli�u miasta zahamowa�em ten bieg tryumfalny, zmieniaj�c go
+na przyzwoity krok spacerowy. Ksi�yc sta� jeszcze ci�gle wysoko.
+Transformacje nieba, metamorfozy jego wielokrotnych sklepie� w coraz to
+kunsztowniejsze konfiguracje nie mia�y ko�ca. Jak srebrne astrolabium
+otwiera�o niebo w t� noc czarodziejsk� mechanizm wn�trza i ukazywa�o w
+niesko�czonych ewolucjach z�ocist� matematyk� swych k� i tryb�w. Na
+rynku spotka�em ludzi za�ywaj�cych przechadzki. Wszyscy, oczarowani
+widowiskiem tej nocy, mieli twarze wzniesione i srebrne od magii nieba.
+Troska o portfel opu�ci�a mnie zupe�nie. Ojciec, pogr��ony w swych
+dziwactwach, zapewne zapomnia� ju� o zgubie, o matk� nie dba�em. W tak�
+noc, jedyn� w roku, przychodz� szcz�liwe my�li, natchnienia, wieszcze
+tkni�cia palca bo�ego. Pe�en pomys��w i inspiracji, chcia�em skierowa�
+si� do domu, gdy zaszli mi drog� koledzy z ksi��kami pod pach�. Zbyt
+wcze�nie wyszli do szko�y, obudzeni jasno�ci� tej nocy, kt�ra nie
+chcia�a si� sko�czy�. Poszli�my gromad� na spacer stromo spadaj�c�
+ulic�, z kt�rej wia� powiew fio�k�w, niepewni, czy to jeszcze magia nocy
+srebrzy�a si� na �niegu, czy te� �wit ju� wstawa�...
+
+ULICA KROKODYLI M�j ojciec przechowywa� w dolnej szufladzie swego
+g��bokiego biurka star� i pi�kn� map� naszego miasta. By� to ca�y
+wolumen in folio pergaminowych kart, kt�re pierwotnie spojone skrawkami
+p��tna, tworzy�y ogromn� map� �cienn� w kszta�cie panoramy z ptasiej
+perspektywy. Zawieszona na �cianie, zajmowa�a niemal przestrze� ca�ego
+pokoju i otwiera�a daleki widok na ca�� dolin� Ty�mienicy, wij�cej si�
+falisto bladoz�ot� wst�g�, na ca�e pojezierze szeroko rozlanych moczar�w
+i staw�w, na pofa�dowane przedg�rza, ci�gn�ce si� ku po�udniowi, naprz�d
+z rzadka, potem coraz t�umniejszymi pasmami, szachownic� okr�g�awych
+wzg�rzy, coraz mniejszych i coraz bledszych, w miar� jak odchodzi�y ku
+z�otawej i dymnej mgle horyzontu. Z tej zwi�d�ej dali peryferii
+wynurza�o si� miasto i ros�o ku przodowi, naprz�d jeszcze w nie
+zr�nicowanych kompleksach, w zwartych blokach i masach dom�w,
+poprzecinanych g��bokimi parowami ulic, by bli�ej jeszcze wyodr�bni� si�
+w pojedyncze kamienice, sztychowane z ostr� wyrazisto�ci� widok�w
+ogl�danych przez lunet�. Na tych bli�szych planach wydoby� sztycharz
+ca�y zawik�any i wieloraki zgie�k ulic i zau�k�w, ostr� wyrazisto��
+gzyms�w, architraw�w, archiwolt i pilastr�w, �wiec�cych w p�nym i
+ciemnym z�ocie pochmurnego popo�udnia, kt�re pogr��a wszystkie za�omy i
+framugi w g��bokiej sepii cienia. Bry�y i pryzmy tego cienia wcina�y
+si�, jak plastry ciemnego miodu, w w�wozy ulic, zatapia�y w swej
+ciep�ej, soczystej masie tu ca�� po�ow� ulicy, tam wy�om mi�dzy domami,
+dramatyzowa�y i orkiestrowa�y ponur� romantyk� cieni t� wielorak�
+polifoni� architektoniczn�. Na tym planie, wykonanym w stylu barokowych
+prospekt�w, okolica Ulicy Krokodylej �wieci�a pust� biel�, jak� na
+kartach geograficznych zwyk�o si� oznacza� okolice podbiegunowe, krainy
+niezbadane i niepewnej egzystencji. Tylko linie kilku ulic wrysowane tam
+by�y czarnymi kreskami i opatrzone nazwami w prostym, nieozdobnym
+pi�mie, w odr�nieniu od szlachetnej antykwy innych napis�w. Widocznie
+kartograf wzbrania� si� uzna� przynale�no�� tej dzielnicy do zespo�u
+miasta i zastrze�enie swe wyrazi� w tym odr�bnym i postponuj�cym
+wykonaniu. Aby zrozumie� t� rezerw�, musimy ju� teraz zwr�ci� uwag� na
+dwuznaczny i w�tpliwy charakter tej dzielnicy, tak bardzo odbiegaj�cy od
+zasadniczego tonu ca�ego miasta. By� to dystrykt przemys�owo-handlowy z
+podkre�lonym jaskrawo charakterem trze�wej u�ytkowo�ci. Duch czasu,
+mechanizm ekonomiki, nie oszcz�dzi� i naszego miasta i zapu�ci� korzenie
+na skrawku jego peryferii, gdzie rozwin�� si� w paso�ytnicz� dzielnic�.
+Kiedy w starym mie�cie panowa� wci�� jeszcze nocny, pok�tny handel,
+pe�en solennej ceremonialno�ci, w tej nowej dzielnicy rozwin�y si� od
+razu nowoczesne, trze�we formy komercjalizmu. Pseudoamerykanizm,
+zaszczepiony na starym, zmursza�ym gruncie miasta, wystrzeli� tu bujn�,
+lecz pust� i bezbarwn� wegetacj� tandetnej, lichej pretensjonalno�ci.
+Widzia�o si� tam tanie, marnie budowane kamienice o karykaturalnych
+fasadach, oblepione monstrualnymi sztukateriami z pop�kanego gipsu.
+Stare, krzywe domki podmiejskie otrzyma�y szybko sklecone portale, kt�re
+dopiero bli�sze przyjrzenie demaskowa�o jako n�dzne imitacje
+wielkomiejskich urz�dze�. Wadliwe, m�tne i brudne szyby, �ami�ce w
+falistych refleksach ciemne odbicie ulicy, nie heblowane drzewo portali,
+szara atmosfera ja�owych tych wn�trzy, osiadaj�cych paj�czyn� i k�akami
+kurzu na wysokich p�kach i wzd�u� odartych i krusz�cych si� �cian,
+wyciska�y tu, na sklepach, pi�tno dzikiego Klondike'u. Tak ci�gn�y si�
+jeden za drugim, magazyny krawc�w, konfekcje, sk�ady porcelany,
+drogerie, zak�ady fryzjerskie. Szare ich, wielkie szyby wystawowe nosi�y
+uko�nie lub w p�kolu biegn�ce napisy ze z�oconych plastycznych liter:
+CONFISERIE, MANUCURE, KING OF ENGLAND. Rdzenni mieszka�cy miasta
+trzymali si� z dala od tej okolicy, zamieszkiwanej przez szumowiny,
+przez gmin, przez kreatury bez charakteru, bez g�sto�ci, przez istn�
+lichot� moraln�, t� tandetn� odmian� cz�owieka, kt�ra rodzi si� w takich
+efemerycznych �rodowiskach. Ale w dniach upadku, w godzinach niskiej
+pokusy zdarza�o si�, �e ten lub �w z mieszka�c�w miasta zab��kiwa� si�
+na wp� przypadkiem w t� w�tpliw� dzielnic�. Najlepsi nie byli czasem
+wolni od pokusy dobrowolnej degradacji, zniwelowania granic i
+hierarchii, p�awienia si� w tym p�ytkim b�ocie wsp�lnoty, �atwej
+intymno�ci, brudnego zmieszania. Dzielnica ta by�a eldoradem takich
+dezerter�w moralnych, takich zbieg�w spod sztandaru godno�ci w�asnej.
+Wszystko zdawa�o si� tam podejrzane i dwuznaczne, wszystko zaprasza�o
+sekretnym mrugni�ciem, cynicznie artyku�owanym gestem, wyra�nie
+przymru�onym perskim okiem--do nieczystych nadziei, wszystko wyzwala�o
+z p�t nisk� natur�. Ma�o kto, nie uprzedzony, spostrzega� dziwn�
+osobliwo�� tej dzielnicy: brak barw, jak gdyby w tym tandetnym, w
+po�piechu wyros�ym mie�cie nie mo�na by�o sobie pozwoli� na luksus
+kolor�w. Wszystko tam by�o szare jak na jednobarwnych fotografiach, jak
+w ilustrowanych prospektach. Podobie�stwo to wychodzi�o poza zwyk��
+metafor�, gdy� chwilami, w�druj�c po tej cz�ci miasta, mia�o si� w
+istocie wra�enie, �e wertuje si� w jakim� prospekcie, w nudnych
+rubrykach komercjalnych og�osze�, w�r�d kt�rych zagnie�dzi�y si�
+paso�ytniczo podejrzane anonse, dra�liwe notatki, w�tpliwe ilustracje; i
+w�dr�wki te by�y r�wnie ja�owe i bez rezultatu jak ekscytacje fantazji,
+p�dzonej przez szpalty i kolumny pornograficznych druk�w. Wchodzi�o si�
+do jakiego� krawca, �eby zam�wi� ubranie--ubranie o taniej elegancji,
+tak charakterystycznej dla tej dzielnicy. Lokal by� wielki i pusty,
+bardzo wysoki i bezbarwny. Ogromne wielopi�trowe p�ki wznosz� si� jedne
+nad drugimi w nie okre�lon� wysoko�� tej hali. Kondygnacje pustych p�ek
+wyprowadzaj� wzrok w g�r� a� pod sufit, kt�ry mo�e by� niebem--lichym,
+bezbarwnym, odrapanym niebem tej dzielnicy. Natomiast dalsze magazyny,
+kt�re wida� przez otwarte drzwi, pe�ne s� a� pod sufit pude� i karton�w,
+pi�trz�cych si� ogromn� kartotek�, kt�ra rozpada si� w g�rze, pod
+zagmatwanym niebem strychu w kubatur� pustki, w ja�owy budulec nico�ci.
+Przez wielkie szare okna, kratkowane wielokrotnie jak arkusze papieru
+kancelaryjnego, nie wchodzi �wiat�o, gdy� przestrze� sklepu ju�
+nape�niona jest, jak wod�, indyferentn� szar� po�wiat�, kt�ra nie rzuca
+cienia i nie akcentuje niczego. Wnet nawija si� jaki� smuk�y
+m�odzieniec, zadziwiaj�co us�u�ny, gi�tki i nieodporny, a�eby dogodzi�
+naszym �yczeniom i zala� nas tani� i �atw� wymow� subiekta. Ale gdy,
+gadaj�c, rozwija ogromne postawy sukna, przymierza, fa�duje i drapuje
+nieko�cz�c� si� strug� materia�u, przep�ywaj�c� przez jego r�ce,
+formuj�c z jego fal iluzoryczne surduty i spodnie, ca�a ta manipulacja
+wydaje si� czym� nieistotnym, pozorem, komedi�, ironicznie zarzucon�
+zas�on� na prawdziwy sens sprawy. Panienki sklepowe, smuk�e i czarne,
+ka�da z jak�� skaz� pi�kno�ci (charakterystyczn� dla tej dzielnicy
+wybrakowanych artyku��w), wchodz� i wychodz�, staj� w drzwiach
+magazyn�w, sonduj�c oczyma, czy rzecz wiadoma (powierzona do�wiadczonym
+r�kom subiekta) dojrzewa do punktu w�a�ciwego. Subiekt przymila si� i
+kryguje i chwilami robi wra�enie transwestyty. Chcia�oby si� go uj�� pod
+mi�kko zarysowan� brod� lub uszczyp-n�� w upudrowany blady policzek, gdy
+z porozumiewawczym p�spojrzeniem dyskretnie zwraca uwag� na mark�
+ochronn� towaru, mark� o przejrzystej symbolice. Zwolna sprawa wyboru
+ubrania schodzi na plan dalszy. Ten mi�kki do efeminacji i zepsuty
+m�odzieniec, pe�en zrozumienia dla najintymniejszych porusze� klienta,
+przesuwa teraz przed jego oczyma osobliwe marki ochronne, ca��
+bibliotek� znak�w ochronnych, gabinet kolekcjonerski wyrafinowanego
+zbieracza. Pokazywa�o si� w�wczas, �e magazyn konfekcji by� tylko
+fasad�, za kt�r� kry�a si� antykwarnia, zbi�r wysoce dwuznacznych
+wydawnictw i druk�w prywatnych. Us�u�ny subiekt otwiera dalsze sk�ady,
+wype�nione a� pod sufit ksi��kami, rycinami, fotografiami. Te winiety,
+te ryciny przechodz� stokrotnie naj�mielsze nasze marzenia. Takich
+kulminacyj zepsucia, takich wymy�lno�ci wyuzdania nie przeczuwali�my
+nigdy. Panienki sklepowe przesuwaj� si� coraz cz�ciej pomi�dzy
+szeregami ksi��ek, szare i papierowe, ale pe�ne pigmentu w zepsutych
+twarzach, ciemnego pigmentu brunetek o l�ni�cej i t�ustej czarno�ci,
+kt�ra zaczajona w oczach, z nag�a wybiega�a z nich zygzakiem l�ni�cego
+karakoniego biegu. Ale i w spalonych rumie�cach, w pikantnych stygmatach
+pieprzyk�w, we wstydliwych znamionach ciemnego puszku zdradza�a si� rasa
+zapiek�ej, czarnej krwi. Ten barwik o nazbyt intensywnej mocy, ta mokka
+g�sta i aromatyczna zdawa�a si� plami� ksi��ki, kt�re bra�y one do
+oliwkowej d�oni, ich dotkni�cia zdawa�y si� je farbowa� i zostawia� w
+powietrzu ciemny deszcz pieg�w, smug� tabaki, jak purchawka o
+podniecaj�cej, animalnej woni. Tymczasem powszechna rozwi�z�o�� zrzuca�a
+coraz bardziej hamulce pozor�w. Subiekt, wyczerpawszy sw� natarczyw�
+aktywno��, przechodzi� powoli do kobiecej bierno�ci. Le�y teraz na
+jednej z wielu kanap, porozstawianych w�r�d rejon�w ksi��ek, w jedwabnej
+pid�amie, ods�aniaj�cej kobiecy dekolt. Panienki demonstruj�, jedna
+przed drug�, figury i pozycje rycin ok�adkowych, inne zasypiaj� ju� na
+prowizorycznych pos�aniach. Nacisk na klienta rozlu�nia� si�.
+Wypuszczano go z kr�gu natarczywego zainteresowania, pozostawiano sobie
+samemu. Subiektki, zaj�te rozmow�, nie zwraca�y na� wi�cej uwagi.
+Odwr�cone do niego ty�em lub bokiem, przystawa�y w aroganckim kontra
+po�cie, przest�powa�y z nogi na nog�, graj�c kokieteryjnym obuwiem,
+przepuszcza�y z g�ry na d� po smuk�ym ciele w�ow� gr� cz�onk�w,
+atakuj�c ni� spoza swej niedba�ej nieodpowiedzialno�ci podnieconego
+widza, kt�rego ignorowa�y. Tak cofano si�, wsuwano w g��b z
+wyrachowaniem, otwieraj�c woln� przestrze� dla aktywno�ci go�cia.
+Skorzystajmy z tego momentu nieuwagi, a�eby wymkn�� si� nieprzewidzianym
+konsekwencjom tej niewinnej wizyty i wydosta� si� na ulic�. Nikt nas nie
+zatrzymuje. Przez korytarze ksi��ek, pomi�dzy d�ugimi rega�ami czasopism
+i druk�w wydostajemy si� ze sklepu i oto jeste�my w tym miejscu Ulicy
+Krokodylej, gdzie z wyniesionego jej punktu wida� niemal ca�� d�ugo��
+tego szerokiego traktu a� do dalekich, nie wyko�czonych zabudowa� dworca
+kolejowego. Jest to szary dzie�, jak zawsze w tej okolicy, i ca�a
+sceneria wydaje si� chwilami fotografi� z ilustrowanej gazety, tak
+szare, tak p�askie s� domy, ludzie i pojazdy. Ta rzeczywisto�� jest
+cienka jak papier i wszystkimi szparami zdradza sw� imitatywno��.
+Chwilami ma si� wra�enie, �e tylko na ma�ym skrawku przed nami uk�ada
+si� wszystko przyk�adnie w ten pointowany obraz bulwaru
+wielkomiejskiego, gdy tymczasem ju� na bokach rozwi�zuje si� i rozprz�ga
+ta zaimprowizowana maskarada i, niezdolna wytrwa� w swej roli, rozpada
+si� za nami w gips i paku�y, w rupieciarni� jakiego� ogromnego pustego
+teatru. Napi�cie pozy, sztuczna powaga maski, ironiczny patos dr�y na
+tym nask�rku. Ale dalecy jeste�my od ch�ci demaskowania widowiska. Wbrew
+lepszej wiedzy czujemy si� wci�gni�ci w tandetny czar dzielnicy. Zreszt�
+nie brak w obrazie miasta i pewnych cech autoparodii. Rz�dy ma�ych,
+parterowych domk�w podmiejskich zmieniaj� si� z wielopi�trowymi
+kamienicami, kt�re zbudowane jak z kartonu, s� konglomeratem szyld�w,
+�lepych okien biurowych, szklistoszarych wystaw, reklam i numer�w. Pod
+domami p�ynie rzeka t�umu. Ulica jest szeroka jak bulwar wielkomiejski,
+ale jezdnia, jak place wiejskie, zrobiona jest z ubitej gliny, pe�na
+wyboj�w, ka�u�y i trawy. Ruch uliczny dzielnicy s�u�y do por�wna� w tym
+mie�cie, mieszka�cy m�wi� o nim z dum� i porozumiewawczym b�yskiem w
+oku. Szary, bezosobisty ten t�um jest nader przej�ty sw� rol� i pe�en
+gorliwo�ci w demonstrowaniu wielkomiejskiego pozoru. Wszelako, mimo
+zaaferowania i interesowno�ci, ma si� wra�enie b��dnej, monotonnej,
+bezcelowej w�dr�wki, jakiego� sennego korowodu marionetek. Atmosfera
+dziwnej b�aho�ci przenika t� ca�� sceneri�. T�um p�ynie monotonnie i,
+rzecz dziwna, widzi si� go zawsze jakby niewyra�nie, figury przep�ywaj�
+w spl�tanym, �agodnym zgie�ku, nie dochodz�c do zupe�nej wyrazisto�ci.
+Czasem tylko wy�awiamy z tego gwaru wielu g��w jakie� ciemne, �ywe
+spojrzenie, jaki� czarny melonik nasuni�ty g��boko na g�ow�, jakie� p�
+twarzy rozdarte u�miechem, z ustami, kt�re w�a�nie co� powiedzia�y,
+jak�� nog� wysuni�t� w kroku i tak ju� zastyg�� na zawsze. Osobliwo�ci�
+dzielnicy s� doro�ki bez wo�nic�w, biegn�ce samopas po ulicach. Nie
+jakoby nie by�o tu doro�karzy, ale wmieszani w t�um i zaj�ci tysi�cem
+spraw, nie troszcz� si� o swe doro�ki. W tej dzielnicy pozoru i pustego
+gestu nie przywi�zuje si� zbytniej wagi do �cis�ego celu jazdy i
+pasa�erowie powierzaj� si� tym b��dnym pojazdom z lekkomy�lno�ci�, kt�ra
+cechuje tu wszystko. Nieraz mo�na ich widzie� na niebezpiecznych
+zakr�tach, wychylonych daleko z po�amanej budy, jak z lejcami w d�oniach
+przeprowadzaj� z nat�eniem trudny manewr wymijania. Mamy w tej
+dzielnicy tak�e tramwaje. Ambicja rajc�w miejskich �wi�ci tu najwy�szy
+sw�j triumf. Ale po�a�owania godny jest widok tych woz�w, zrobionych z
+papier m�ch�, o �cianach powyginanych i zmi�tych od wieloletniego
+u�ytku. Cz�sto brak im zupe�nie przedniej �ciany tak, �e widzie� mo�na w
+przeje�dzie pasa�er�w, siedz�cych sztywnie i zachowuj�cych si� z wielk�
+godno�ci�. Tramwaje te popychane s� przez tragarzy miejskich.
+Najdziwniejsz� atoli rzecz� jest komunikacja kolejowa na Ulicy
+Krokodylej. Czasami, w nieregularnych porach dnia, gdzie� ku ko�cowi
+tygodnia mo�na zauwa�y� t�um ludzi czekaj�cych na zakr�cie ulicy na
+poci�g. Nie jest si� nigdy pewnym, czy przyjedzie i gdzie stanie, i
+zdarza si� cz�sto, �e ludzie ustawiaj� si� w dw�ch r�nych punktach, nie
+mog�c uzgodni� swych pogl�d�w na miejsce przystanku. Czekaj� d�ugo i
+stoj� czarnym milcz�cym t�umem wzd�u� ledwo zarysowanych �lad�w toru, z
+twarzami w profilu, jak szereg bladych masek z papieru, wyci�tych w
+fantastyczn� lini� zapatrzenia. I wreszcie niespodzianie zaje�d�a, ju�
+wjecha� z bocznej uliczki, sk�d go oczekiwano, niski jak w��,
+miniaturowy, z ma��, sapi�c�, kr�p� lokomotyw�. Wjecha� w ten czarny
+szpaler i ulica staje si� ciemna od tego ci�gu woz�w, siej�cych py�
+w�glowy. Ciemne sapanie parowozu i powiew dziwnej powagi, pe�nej smutku,
+t�umiony po�piech i zdenerwowanie zamieniaj� ulic� na chwil� w hal�
+dworca kolejowego w szybko zapadaj�cym zmierzchu zimowym. Plag� naszego
+miasta jest a�iota� bilet�w kolejowych i przekupstwo. W ostatniej
+chwili, gdy poci�g ju� stoi na stacji, tocz� si� w nerwowym po�piechu
+pertraktacje z przekupnymi urz�dnikami linii �elaznej. Zanim te
+negocjacje si� ko�cz�, poci�g rusza, odprowadzany przez wolno sun�cy,
+rozczarowany t�um, kt�ry odprowadza go daleko, a�eby si� wreszcie
+rozproszy�. Ulica, zacie�niona na chwil� do tego zaimprowizowanego
+dworca, pe�nego zmierzchu i tchnienia dalekich dr�g--rozwidnia si�
+znowu, rozszerza i przepuszcza zn�w swym korytem beztroski monotonny
+t�um spacerowicz�w, kt�ry w�druje w�r�d gwaru rozm�w wzd�u� wystaw
+sklepowych, tych brudnych, szarych czworobok�w, pe�nych tandetnych
+towar�w, wielkich woskowych manekin�w i lalek fryzjerskich. Wyzywaj�co
+ubrane, w d�ugich koronkowych sukniach przechodz� prostytutki. Mog� to
+by� zreszt� �ony fryzjer�w lub kapelmistrz�w kawiarnianych. Id�
+drapie�nym, posuwistym krokiem i maj� w niedobrych, zepsutych twarzach
+nieznaczn� skaz�, kt�ra je przekre�la: zezuj� czarnym, krzywym zezem lub
+maj� usta rozdarte, lub brak im koniuszka nosa. Mieszka�cy miasta dumni
+s� z tego odoru zepsucia, kt�rym tchnie Ulica Krokodyli. Nie mamy
+potrzeby niczego sobie odmawia�--my�l� z dum�--sta� nas i na prawdziw�
+wielkomiejsk� rozpust�. Twierdz� oni, �e ka�da kobieta w tej dzielnicy
+jest kokot�. W istocie wystarczy zwr�ci� uwag� na kt�r��--a natychmiast
+spotyka si� to uporczywe, lepkie spojrzenie, kt�re nas zmra�a rozkoszn�
+pewno�ci�. Nawet dziewcz�ta szkolne nosz� tu w pewien charakterystyczny
+spos�b kokardy, stawiaj� swoist� manier� smuk�e nogi i maj� t� nieczyst�
+skaz� w spojrzeniu, w kt�rej le�y preformowane przysz�e zepsucie. A
+jednak--a jednak czy mamy zdradzi� ostatni� tajemnic� tej dzielnicy,
+troskliwie ukrywany sekret Ulicy Krokodyli? Kilkakrotnie w trakcie
+naszego sprawozdania stawiali�my pewne znaki ostrzegawcze, dawali�my w
+delikatny spos�b wyraz naszym zastrze�eniom. Uwa�ny czytelnik nie b�dzie
+nie przygotowany na ten ostateczny obr�t sprawy. M�wili�my o
+imitatywnym, iluzorycznym charakterze tej dzielnicy, ale s�owa te maj�
+zbyt ostateczne i stanowcze znaczenie, by okre�li� po�owiczny i
+niezdecydowany charakter jej rzeczywisto�ci. J�zyk nasz nie posiada
+okre�le�, kt�re by dozowa�y niejako stopie� realno�ci, definiowa�y jej
+gi�tko��. Powiedzmy bez ogr�dek: fatalno�ci� tej dzielnicy jest, �e nic
+w niej nie dochodzi do skutku, nic nie odbiega od swego definitivum,
+wszystkie ruchy rozpocz�te zawisaj� w powietrzu, wszystkie gesty
+wyczerpuj� si� przedwcze�nie i nie mog� przekroczy� pewnego martwego
+punktu. Mogli�my ju� zauwa�y� wielk� bujno�� i rozrzutno��--w
+intencjach, w projektach i antycypacjach, kt�ra cechuje t� dzielnic�.
+Ca�a ona nie jest niczym innym jak fermentacj� pragnie�, przedwcze�nie
+wybuja�� i dlatego bezsiln� i pust�. W atmosferze nadmiernej �atwo�ci
+kie�kuje tutaj ka�da najl�ejsza zachcianka, przelotne napi�cie puchnie i
+ro�nie w pust�, wyd�t� naro�l, wystrzela szara i lekka wegetacja
+puszystych chwast�w, bezbarwnych w�ochatych mak�w, zrobiona z niewa�kiej
+tkanki majaku i haszyszu. Nad ca�� dzielnic� unosi si� leniwy i
+rozwi�z�y fluid grzechu i domy, sklepy, ludzie wydaj� si� niekiedy
+dreszczem na jej gor�czkuj�cym ciele, g�si� sk�rk� na jej febrycznych
+marzeniach. Nigdzie, jak tu, nie czujemy si� tak zagro�eni
+mo�liwo�ciami, wstrz��ni�ci blisko�ci� spe�nienia, pobladli i bezw�adni
+rozkosznym truchleniem ziszczenia. Lecz na tym si� te� ko�czy.
+Przekroczywszy pewien punkt napi�cia, przyp�yw zatrzymuje si� i cofa,
+atmosfera ga�nie i przekwita, mo�liwo�ci wi�dn� i rozpadaj� si� w
+nico��, oszala�e szare maki ekscytacji rozsypuj� si� w popi�. B�dziemy
+wiecznie �a�owali, �e�my wtedy wyszli na chwil� z magazynu konfekcji
+podejrzanej konduity. Nigdy nie trafimy ju� do� z powrotem. B�dziemy
+b��dzili od szyldu do szyldu i mylili si� setki razy. Zwiedzimy
+dziesi�tki magazyn�w, trafimy do ca�kiem podobnych, b�dziemy w�drowali
+przez szpalery ksi��ek, wertowali czasopisma i druki, konferowali d�ugo
+i zawile z panienkami o nadmiernym pigmencie i ska�onej pi�kno�ci, kt�re
+nie potrafi� zrozumie� naszych �ycze�. B�dziemy si� wik�ali w
+nieporozumieniach, a� ca�a nasza gor�czka i podniecenie ulotni si� w
+niepotrzebnym wysi�ku, w straconej na pr�no gonitwie. Nasze nadzieje
+by�y nieporozumieniem, dwuznaczny wygl�d lokalu i s�u�by- pozorem,
+konfekcja by�a prawdziw� konfekcj�, a subiekt nie mia� �adnych ukrytych
+intencyj. �wiat kobiecy Ulicy Krokodylej odznacza si� ca�kiem miernym
+zepsuciem, zag�uszonym grubymi warstwami przes�d�w moralnych i banalnej
+pospolito�ci. W tym mie�cie taniego materia�u ludzkiego brak tak�e
+wybuja�o�ci instynktu, brak niezwyk�ych i ciemnych nami�tno�ci. Ulica
+Krokodyli by�a koncesj� naszego miasta na rzecz nowoczesno�ci i zepsucia
+wielkomiejskiego. Widocznie nie sta� nas by�o na nic innego jak na
+papierow� imitacj�, jak na fotomonta� z�o�ony z wycink�w zle�a�ych,
+zesz�orocznych gazet.
+
+KARAKONY By�o to w okresie szarych dni, kt�re nast�pi�y po �wietnej
+kolorowo�ci genialnej epoki mego ojca. By�y to d�ugie tygodnie depresji,
+ci�kie tygodnie bez niedziel i �wi�t, przy zamkni�tym niebie i w
+zubo�a�ym krajobrazie. Ojca ju� w�wczas nie by�o. G�rne pokoje
+wysprz�tano i wynaj�to pewnej telefonistce. Z ca�ego ptasiego
+gospodarstwa pozosta� nam jedyny egzemplarz, wypchany kondor, stoj�cy na
+p�ce w salonie. W ch�odnym p�mroku zamkni�tych firanek sta� on tam,
+jak za �ycia, na jednej nodze, w pozie buddyjskiego m�drca, a gorzka
+jego, wysch�a twarz ascety skamienia�a w wyraz ostatecznej oboj�tno�ci i
+abnegacji. Oczy wypad�y, a przez wyp�akane, �zawe orbity sypa�y si�
+trociny. Tylko rogowate egipskie naro�le na nagim pot�nym dziobie i na
+�ysej szyi, naro�le i gruz�y sp�owia�ob��kitnej barwy nadawa�y tej
+starczej g�owie co� dostojnie hieratycznego. Pierzasty habit jego by�
+ju� w wielu miejscach prze�arty przez mole i gubi� mi�kkie, szare
+pierze, kt�re Adela raz w tygodniu wymiata�a wraz z bezimiennym kurzem
+pokoju. W wy�ysia�ych miejscach wida� by�o workowe, grube p��tno, z
+kt�rego wy�azi�y k�aki konopne. Mia�em ukryty �al do matki za �atwo��, z
+jak� przesz�a do porz�dku dziennego nad strat� ojca. Nigdy go nie
+kocha�a--my�la�em--a poniewa� ojciec nie by� zakorzeniony w sercu
+�adnej kobiety, przeto nie m�g� te� wr�� w �adn� realno�� i unosi� si�
+wiecznie na peryferii �ycia, w p�realnych regionach, na kraw�dziach
+rzeczywistosci. Nawet na uczciw� obywatelsk� �mier� nie zas�u�y� sobie--
+my�la�em--wszystko u niego musia�o, by� dziwaczne i w�tpliwe.
+Postanowi�em w stosownej chwili zaskoczy� matk� otwart� rozmow�. Owego
+dnia (by� ci�ki dzie� zimowy i od rana ju� sypa� si� mi�kki puch
+zmierzchu) matka mia�a migren� i le�a�a na sofie samotnie w salonie. W
+tym rzadko odwiedzanym, paradnym pokoju panowa� od czasu znikni�cia ojca
+wzorowy porz�dek, piel�gnowany woskiem i szczotkami przez Adel�. Meble
+przykryte by�y pokrowcami; wszystkie sprz�ty podda�y si� �elaznej
+dyscyplinie, jak� Adela roztoczy�a nad tym pokojem. Tylko p�k pi�r
+pawich, stoj�cych w wazie na komodzie, nie da� si� utrzyma� w ryzach.
+By� to element swawolny, niebezpieczny, o nieuchwytnej rewolucyjno�ci,
+jak rozhukana klasa gimnazjastek, pe�na dewocji w oczy, a rozpustnej
+swawoli poza oczyma. �widrowa�y te oczy dzie� ca�y i wierci�y dziury w
+�cianach, mruga�y, t�oczy�y si�, trzepoc�c rz�sami, z palcem przy
+ustach, jedne przez drugie, pe�ne chichotu i psoty. Nape�nia�y pok�j
+�wiergotem i szeptem, rozsypywa�y si�, jak motyle, dooko�a
+wieloramiennej lampy, uderza�y t�umem barwnym w matowe, starcze dziurki
+od kluczy. Nawet w obecno�ci matki, le��cej z zawi�zan� g�ow� na sofie,
+nie mog�y si� powstrzyma�, robi�y perskie oczko, dawa�y sobie znaki,
+m�wi�y niemym, kolorowym alfabetem, pe�nym sekretnych znacze�. Irytowa�o
+mnie to szydercze porozumienie, ta migotliwa zmowa poza mymi plecami. Z
+kolanami przyci�ni�tymi do sofy matki, badaj�c dwoma palcami, jakby w
+zamy�leniu, delikatn� materi� jej szlafroka, rzek�em niby mimochodem:--
+Chcia�em ci� ju� od dawna zapyta�: prawda, �e to jest on?--I chocia�
+nie wskaza�em nawet spojrzeniem na kondora, matka odgad�a od razu,
+zmiesza�a si� bardzo i spu�ci�a oczy. Da�em umy�lnie up�yn�� chwili,
+�eby wykosztowa� jej zmieszanie, po czym z ca�ym spokojem, opanowuj�c
+wzbieraj�cy gniew, spyta�em:--Jaki sens maj� w takim razie te wszystkie
+plotki i k�amstwa, kt�re rozsiewasz o ojcu? Lecz jej rysy, kt�re w
+pierwszej chwili rozpad�y si� by�y w panice, zacz�y si� znowu
+porz�dkowa�.--Jakie k�amstwa?--spyta�a mrugaj�c oczyma, kt�re by�y
+puste, nalane ciemnym b��kitem, bez bia�ka.--Znam je od Adeli--rzek�em
+- ale wiem, �e pochodz� od ciebie; chc� wiedzie� prawd�. Usta jej dr�a�y
+lekko, �renice, unikaj�c mego wzroku, pow�drowa�y w k�t oka.--Nie
+k�ama�am--rzek�a, a usta- jej nap�cznia�y i sta�y si� ma�e zarazem.
+Uczu�em, �e mnie kokietuje jak kobieta m�czyzn�.--Z tymi karakonami to
+prawda--sam przecie� pami�tasz...--Zmiesza�em si�. Pami�ta�em w
+istocie t� inwazj� karakon�w, ten zalew czarnego rojowiska, kt�re
+nape�nia�o ciemno�� nocn�, paj�cz� bieganin�. Wszystkie szpary pe�ne
+by�y drgaj�cych w�s�w, ka�da szczelina mog�a wystrzeli� z nag�a
+karakonem, z ka�dego p�kni�cia pod�ogi mog�a zl�gn�� si� ta czarna
+b�yskawica, lec�ca oszala�ym zygzakiem po pod�odze. Ach, ten dziki ob��d
+pop�ochu, pisany b�yszcz�c�, czarn� lini� na tablicy pod�ogi. Ach, te
+krzyki grozy ojca, skacz�cego z krzes�a na krzes�o z dzirytem w r�ku.
+Nie przyjmuj�c jad�a ani napoju, z wypiekami gor�czki na twarzy, z
+konwulsj� wstr�tu wryt� dooko�a ust, ojciec m�j zdzicza� zupe�nie. Jasne
+by�o, �e tego napi�cia nienawi�ci �aden organizm d�ugo wytrzyma� nie
+mo�e. Straszliwa odraza zamienia�a jego twarz w st�a�� mask� tragiczn�,
+w kt�rej tylko �renice, ukryte za doln� powiek�, le�a�y na czatach,
+napi�te jak ci�ciwy, w wiecznej podejrzliwo�ci. Z dzikim wrzaskiem
+zrywa� si� nagle z siedzenia, lecia� na o�lep w k�t pokoju i ju�
+podnosi� dziryt, na kt�rym utkwiony ogromny karakon przebiera�
+rozpaczliwie gmatwanin� swych n�g. Adela przychodzi�a w�wczas blademu ze
+zgrozy z pomoc� i odbiera�a lanc� wraz z utkwionym trofeum, a�eby j�
+utopi� w cebrzyku. Ju� w�wczas jednak nie umia�bym by� powiedzie�, czy
+obrazy te zaszczepi�y mi opowiadania Adeli, czy te� sam by�em ich
+�wiadkiem. Ojciec m�j nie posiada� ju� wtedy tej si�y odpornej, kt�ra
+zdrowych ludzi broni od fascynacji wstr�tu. Zamiast odgraniczy� si� do
+straszliwej si�y atrakcyjnej tej fascynacji, ojciec m�j, wydany na �up
+sza�u, wpl�tywa� si� w ni� coraz bardziej. Smutne skutki nie da�y d�ugo
+na siebie czeka�. Wnet pojawi�y si� pierwsze podejrzane znaki, kt�re
+nape�ni�y nas przera�eniem i smutkiem. Zachowanie ojca zmieni�o si�.
+Sza� jego, euforia jego podniecenia przygas�a. W ruchach i mimice j�y
+si� zdradza� znaki z�ego sumienia. Zacz�� nas unika�. Kry� si� dzie�
+ca�y po k�tach, w szafach, pod pierzyn�. .Widzia�em go nieraz, jak w
+zamy�leniu ogl�da� w�asne r�ce, bada� konsystencj� sk�ry, paznokci, na
+kt�rych wyst�powa� zacz�y czarne plamy, jak �uski karakona. W dzie�
+opiera� si� jeszcze ostatkami si�, walczy�, ale w nocy fascynacja
+uderza�a na� pot�nymi arakami. Widzia�em go p�n� noc�, w �wietle
+�wiecy stoj�cej na pod�odze. M�j ojciec le�a� na ziemi nagi, popstrzony
+czarnymi plamami totemu, pokre�lony liniami �eber, fantastycznym
+rysunkiem prze�wiecaj�cej na zewn�trz anatomii, le�a� na czworakach,
+op�tany fascynacj� awersji, kt�ra go wci�ga�a w g��b swych zawi�ych
+dr�g. M�j ojciec porusza� si� wielocz�onkowym, skomplikowanym ruchem
+dziwnego rytua�u, w kt�rym ze zgroz� pozna�em imitacj� ceremonia�u
+karakoniego. Od tego czasu wyrzekli�my si� ojca. Podobie�stwo do
+karakona wyst�powa�o z dniem ka�dym wyra�niej--m�j ojciec zamienia� si�
+w karakona. Zacz�li�my si� przyzwyczaja� do tego. Widywali�my go coraz
+rzadziej, ca�ymi tygodniami znika� gdzie� na swych karakonich drogach--
+przestali�my go odr�nia�, zla� si� w zupe�no�ci z tym czarnym
+niesamowitym plemieniem. Kto m�g� powiedzie�, czy �y� gdzie� jeszcze w
+jakiej� szparze pod�ogi, czy przebiega� nocami pokoje, zapl�tany w afery
+karakonie, czy te� by� mo�e mi�dzy tymi martwymi owadami, kt�re Adela co
+rana znaj-dowa�a brzuchem do g�ry le��ce i naje�one nogami i kt�re ze
+wstr�tem bra�a na �mietniczk� i wyrzuca�a?--A jednak--powiedzia�em
+zdetonowany--jestem pewny, �e ten kondor to on.--Matka spojrza�a na
+mnie spod rz�s:--Nie dr�cz mnie, drogi--m�wi�am ci ju� przecie�, �e
+ojciec podr�uje jako komiwoja�er po kraju--przecie� wiesz, �e czasem w
+nocy przyje�d�a do domu, a�eby przed �witem jeszcze dalej odjecha�.
+
+WICHURA Tej d�ugiej i pustej zimy obrodzi�a ciemno�� w naszym mie�cie
+ogromnym, stokrotnym urodzajem. Zbyt d�ugo snad� nie sprz�tano na
+strychach i w rupieciarniach, st�aczano garnki na garnkach i flaszki na
+flaszkach, pozwalano narasta� bez ko�ca pustym bateriom butelek. Tam, w
+tych spalonych, wielkobelkowych lasach strych�w i dach�w ciemno��
+zacz�a si� wyradza� i dziko fermentowa�. Tam zacz�y si� te czarne
+sejmy garnk�w, te wiecowania gadatliwe i puste, te be�kotliwe
+flaszkowania, bulgoty butli i baniek. A� pewnej nocy wezbra�y pod
+gontowymi przestworami falangi garnk�w i flaszek i pop�yn�y wielkim
+st�oczonym ludem na miasto. Strychy, wystrychni�te ze strych�w,
+rozprzestrzenia�y si� jedne z drugich i wystrzela�y czarnymi szpalerami,
+a przez przestronne ich echa przebiega�y kawalkady tram�w i belek,
+lansady drewnianych koz��w, kl�kaj�cych na jod�owe kolana, a�eby
+wypad�szy na wolno��, nape�ni� przestwory nocy galopem krokwi i
+zgie�kiem p�atwi i bant�w. Wtedy to wyla�y si� te czarne rzeki, w�dr�wki
+beczek i konwi, i p�yn�y przez noce. Czarne ich, po�yskliwe, gwarne
+zbiegowiska oblega�y miasto. Nocami mrowi� si� ten ciemny zgie�k naczy�
+i napiera� jak armie rozgadanych ryb, niepowstrzymany najazd pyskuj�cych
+skopc�w i bredz�cych cebr�w. Dudni�c dnami, pi�trzy�y si� wiadra, beczki
+i konwie, dynda�y si� gliniane st�gwie zdun�w, stare kapeluchy i
+cylindry dandys�w gramoli�y si� jedna na drugie, rosn�c w niebo
+kolumnami, kt�re si� rozpada�y. I wszystkie ko�ata�y niezgrabnie ko�kami
+drewnianych j�zyk�w, me��y nieudolnie w drewnianych g�bach be�kot kl�tw
+i obelg, blu�ni�c b�otem na ca�ej przestrzeni nocy. A� doblu�ni�y si�,
+dokl�y swego. Przywo�ane rechotem naczy�, rozplotkowanym od brzegu do
+brzegu, nadesz�y wreszcie karawany, nadci�gn�y pot�ne tabory wichru i
+stan�y nad noc�. Ogromne obozowisko, czarny ruchomy amfiteatr zst�powa�
+zacz�� w pot�nych kr�gach ku miastu. I wybuch�a ciemno�� ogromn�
+wzburzon� wichur� i szala�a przez trzy dni i trzy noce...--Nie
+p�jdziesz dzi� do szko�y--rzek�a rano matka--jest straszna wichura na
+dworze.--W pokoju unosi� si� delikatny welon dymu, pachn�cy �ywic�. Piec
+wy� i gwizda�, jak gdyby uwi�zana w nim by�a ca�a sfora ps�w czy
+demon�w. Wielki bohomaz, wymalowany na jego p�katym brzuchu, wykrzywia�
+si� kolorowym grymasem i fantastycznia� wzd�tymi policzkami. Pobieg�em
+boso do okna. Niebo wydmuchane by�o wzd�u� i wszerz wiatrami.
+Srebrzystobia�e i przestronne, porysowane by�o w linie si�, nat�one do
+p�kni�cia, w srogie bruzdy, jakby zastyg�e �y�y cyny i o�owiu.
+Podzielone na pola energetyczne i dr��ce od napi��, pe�ne by�o utajonej
+dynamiki. Rysowa�y si� w nim diagramy wichury, kt�ra sama niewidoczna i
+nieuchwytna, �adowa�a krajobraz pot�g�. Nie widzia�o si� jej. Poznawa�o
+si� j� po domach, po dachach, w kt�re wje�d�a�a jej furia. Jeden po
+drugim strychy zdawa�y si� rosn�� i wybucha� szale�stwem, gdy wst�powa�a
+w nie jej si�a. Oga�aca�a place, zostawia�a za sob� na ulicach bia��
+pustk�, zamiata�a ca�e po�acie rynku do czysta. Ledwie tu i �wdzie gi��
+si� pod ni� i trzepota�, uczepiony w�g�a domu, samotny cz�owiek. Ca�y
+plac rynkowy zdawa� si� wybrzusza� i l�ni� pust� �ysin� pod jej
+pot�nymi przelotami. Na niebie wydmucha� wiatr zimne i martwe kolory,
+grynszpanowe, ��te i liliowe smugi, dalekie sklepienia i arkady swego
+labiryntu. Dachy sta�y pod tymi niebami czarne i krzywe, pe�ne
+niecierpliwo�ci i oczekiwania. Te, w kt�re wst�pi� wicher, wstawa�y w
+natchnieniu, przerasta�y s�siednie domy i prorokowa�y pod rozwichrzonym
+niebem. Potem opada�y i gas�y nie mog�c d�u�ej zatrzyma� pot�nego tchu,
+kt�ry lecia� dalej i nape�nia� ca�y przestw�r zgie�kiem i przera�eniem.
+I zn�w inne domy wstawa�y z krzykiem, w paroksyzmie jasnowidzenia, i
+zwiastowa�y. Ogromne buki ko�o ko�cio�a sta�y z wniesionymi r�kami, jak
+�wiadkowie wstrz�saj�cych objawie�, i krzycza�y, krzycza�y. Dalej, za
+dachami rynku, widzia�em dalekie mury ogniowe, nagie �ciany szczytowe
+przedmie�cia. Wspina�y si� jeden nad drugi i ros�y, zesztywnia�e z
+przera�enia i os�upia�e. Daleki, zimny, czerwony odblask zabarwia� je
+p�nymi kolorami. Nie jedli�my tego dnia obiadu, bo ogie� w kuchni
+wraca� k��bami dymu do izby. W pokojach by�o zimno i pachnia�o wiatrem.
+Oko�o drugiej po po�udniu wybuch� na przedmie�ciu po�ar i rozszerza� si�
+gwa�townie. Matka z Adel� zacz�y pakowa� po�ciel, futra i kosztowno�ci.
+Nadesz�a noc. Wicher wzm�g� si� na sile i gwa�towno�ci, rozr�s� si�
+niepomiernie i obj�� ca�y przestw�r. Ju� teraz nie nawiedza� dom�w i
+dach�w, ale wybudowa� nad miastem wielopi�trowy, wielokrotny przestw�r,
+czarny labirynt, rosn�cy w niesko�czonych kondygnacjach. Z tego
+labiryntu wystrzela� ca�ymi galeriami pokoj�w, wyprowadza� piorunem
+skrzyd�a i trakty, toczy� z hukiem d�ugie amfilady, a potem dawa� si�
+zapada� tym wyimaginowanym pi�trom, sklepieniom i kazamatom i wzbija�
+si� jeszcze wy�ej, kszta�tuj�c sam bezforemny bezmiar swym natchnieniem.
+Pok�j dr�a� z lekka, obrazy na �cianach brz�cza�y. Szyby l�ni�y si�
+t�ustym odblaskiem lampy. Firanki na oknie wisia�y wzd�te i pe�ne
+tchnienia tej burzliwej nocy. Przypomnieli�my sobie, �e ojca od rana nie
+widziano. Wczesnym rankiem, domy�lali�my si�, musia� uda� si� do sklepu,
+gdzie go zask�czy�a wichura, odcinaj�c mu powr�t.--Ca�y dzie� nic nie
+jad�--biada�a matka. Starszy subiekt Teodor podj�� si� wyprawi� w noc i
+wichur�, �eby zanie�� mu posi�ek. Brat m�j przy��czy� si� do wyprawy.
+Okutani w wielkie nied�wiedzie futra, obci��yli kieszenie �elazkami i
+mo�dzierzami, balastem, kt�ry mia� zapobiec porwaniu ich przez wichur�.
+Ostro�nie otworzono drzwi prowadz�ce w noc. Zaledwie subiekt i brat m�j
+z wzd�tymi p�aszczami wkroczyli jedn� nog� w ciemno��, noc ich po�kn�a
+zaraz na progu domu. Wicher zmy� momentalnie �lad ich wyj�cia. Nie wida�
+by�o przez okno nawet latarki, kt�r� ze sob� zabrali. Poch�on�wszy ich,
+wicher na chwil� przycich�. Adela z matk� pr�bowa�y na nowo rozpali�
+ogie� pod kuchni�. Zapa�ki gas�y, przez drzwiczki dmucha�o popio�em i
+sadz�. Stali�my pod drzwiami i nas�uchiwali. W lamentach wichru dawa�y
+si� s�ysze� wszelkie g�osy, perswazje, nawo�ywania i gaw�dy. Zdawa�o si�
+nam, �e s�yszymy wo�anie o pomoc ojca zab��kanego w wichurze, to znowu,
+�e brat z Teodorem gwarz� beztrosko pod drzwiami. Wra�enie by�o tak
+�udz�ce, �e Adela otworzy�a drzwi i w samej rzeczy ujrza�a Teodora i
+brata mego, wynurzaj�cych si� z trudem z wichury, w kt�rej tkwili po
+pachy. Weszli zdyszani do sieni, zaciskaj�c z wysi�kiem drzwi za sob�.
+Przez chwil� musieli wesprze� si� o odrzwia, tak silnie szturmowa�
+wicher do bramy. Wreszcie zasun�li rygiel i wiatr pogna� dalej.
+Opowiadali bez�adnie o nocy, o wichurze. Ich futra, nasi�k�e wiatrem,
+pachnia�y teraz powietrzem. Trzepotali powiekami w �wietle; ich oczy,
+pe�ne jeszcze nocy, broczy�y ciemno�ci� za ka�dym uderzeniem powiek. Nie
+mogli doj�� do sklepu, zgubili drog� i ledwo trafili z powrotem. Nie
+poznawali miasta, wszystkie ulice by�y jak przestawione. Matka
+podejrzewa�a, �e k�amali. W istocie ca�a ta scena sprawia�a wra�enie,
+jakby przez ten kwadrans stali w ciemno�ci pod oknem, nie oddalaj�c si�
+wcale. A mo�e naprawd� nie by�o ju� miasta i rynku, a wicher i noc
+otacza�y nasz dom tylko ciemnymi kulisami, pe�nymi wycia, �wistu i
+j�k�w. Mo�e nie by�o wcale tych ogromnych i �a�osnych przestrzeni, kt�re
+nam wicher sugerowa�, mo�e nie by�o wcale tych op�akanych labirynt�w,
+tych wielookiennych trakt�w i korytarzy, na kt�rych gra� wicher, jak na
+d�ugich czarnych fletach. Coraz bardziej umacnia�o si� w nas
+przekonanie, �e ca�a ta burza by�a tylko donkiszoteri� nocn�, imituj�c�
+na w�skiej przestrzeni kulis tragiczne bezmiary, kosmiczn� bezdomno�� i
+sieroctwo wichury. Coraz cz�ciej otwiera�y si� teraz drzwi sieni i
+wpuszcza�y okutanego w opo�cze i szale go�cia. Zziajany s�siad lub
+znajomy wywija� si� powoli z chustek, p�aszczy i wyrzuca� z siebie
+zdyszanym g�osem opowiadania, urywane bez�adne s�owa, kt�re
+fantastycznie powi�ksza�y, k�amliwie przesadza�y bezmiar nocy.
+Siedzieli�my wszyscy w jasno o�wietlonej kuchni. Za ogniskiem kuchennym
+i czarnym, szerokim okapem komina prowadzi�o par� stopni do drzwi
+strychu. Na tych schodkach siedzia� starszy subiekt Teodor i
+nas�uchiwa�, jak strych gra� od wichru. S�ysza�, jak w pauzach wichury
+miechy �eber strychowych sk�ada�y si� w fa�dy i dach wiotcza� i zwisa�
+jak ogromne p�uca, z kt�rych uciek� oddech, to znowu nabiera� tchu,
+nastawia� si� palisadami krokwi, r�s� jak sklepienia gotyckie,
+rozprzestrzenia� si� lasem belek, pe�nym stokrotnego echa, i hucza� jak
+pud�o ogromnych bas�w. Ale potem zapominali�my o wichurze, Adela t�uk�a
+cynamon w d�wi�cznym mo�dzierzu. Ciotka Perazja przysz�a w odwiedziny.
+Drobna, ruchliwa i pe�na zabiegliwo�ci, z koronk� czarnego szala na
+g�owie, zacz�a krz�ta� si� po kuchni, pomagaj�c Adeli. Adela oskuba�a
+koguta. Ciotka Perazja zapali�a pod okapem komina gar�� papier�w i
+szerokie p�aty p�omienia wzlatywa�y z nich w czarn� czelu��. Adela,
+trzymaj�c koguta za szyj�, unios�a go nad p�omie�, a�eby opali� na nim
+reszt� pierza. Kogut zatrzepota� nagle w ogniu skrzyd�ami, zapia� i
+sp�on��. Wtedy ciotka Perazja zacz�a si� k��ci�, kl�� i z�orzeczy�.
+Trz�s�c si� ze z�o�ci, wygra�a�a r�kami Adeli i matce. Nie rozumia�em, o
+co jej chodzi, a ona zacietrzewia�a si� coraz bardziej w gniewie i sta�a
+si� jednym p�kiem gestykulacji i z�orzecze�. Zdawa�o si�, �e w
+paroksyzmie z�o�ci rozgestykuluje si� na cz�ci, �e rozpadnie si�,
+podzieli, rozbiegnie w sto paj�k�w, rozga��zi si� po pod�odze czarnym,
+migotliwym p�kiem oszala�ych karakonach bieg�w. Zamiast tego zacz�a
+raptownie male�, kurczy� si�, wci�� roztrz�siona i rozsypuj�ca si�
+przekle�stwami. Z nag�a podrepta�a, zgarbiona i ma�a, w k�t kuchni,
+gdzie le�a�y drwa na opa� i, kln�c i kaszl�c, zacz�a gor�czkowo
+przebiera� w�r�d d�wi�cznych drewien, a� znalaz�a dwie cienkie, ��te
+drzazgi. Pochwyci�a je lataj�cymi ze wzburzenia r�kami, przymierzy�a do
+n�g, po czym wspi�a si� na nie, jak na szczud�a, i zacz�a na tych
+��tych kulach chodzi�, stukoc�c po deskach, biega� tam i z powrotem
+wzd�u� sko�nej linii pod�ogi, coraz szybciej i szybciej, potem wbieg�a
+na �awk� jod�ow�, ku�tykaj�c na dudni�cych deskach, a stamt�d na p�k� z
+talerzami, d�wi�czn�, drewnian� p�k� obiegaj�c� �ciany kuchni, i bieg�a
+po niej, kolankuj�c na szczud�owych kulach, by wreszcie gdzie� w k�cie,
+malej�c coraz bardziej, sczernie�, zwin�� si� jak zwi�d�y, spalony
+papier, zetli� si� w p�atek popio�u, skruszy� w proch i w nico��.
+Stali�my wszyscy bezradni wobec tej szalej�cej furii z�o�ci, kt�ra sama
+siebie trawi�a i po�era�a. Z ubolewaniem patrzyli�my na smutny przebieg
+tego paroksyzmu i z pewn� ulg� wr�cili�my do naszych zaj��, gdy �a�osny
+ten proces dobieg� swego naturalnego ko�ca. Adela zadzwoni�a znowu
+mo�dzierzem, t�uk�c cynamon, matka ci�gn�a dalej przerwan� rozmow�, a
+subiekt Teodor, nas�uchuj�c proroctw strychowych, stroi� �mieszne
+grymasy, podnosi� wysoko brwi i �mia� si� do siebie.
+
+NOC WIELKIEGO SEZONU Ka�dy wie, �e w szeregu zwyk�ych, normalnych lat
+rodzi niekiedy zdziwacza�y czas ze swego �ona lata inne, lata osobliwe,
+lata wyrodne, kt�rym--jak sz�sty, ma�y palec u r�ki--wyrasta k�dy�
+trzynasty, fa�szywy miesi�c. M�wimy fa�szywy, gdy� rzadko dochodzi on do
+pe�nego rozwoju. Jak dzieci p�no sp�odzone, pozostaje on w tyle ze
+wzrostem, miesi�c garbusek, odro�l w po�owie uwi�d�a i raczej domy�lna
+ni� rzeczywista. Winna jest temu starcza niepow�ci�gliwo�� lata, jego
+rozpustna i p�na �ywotno��. Bywa czasem, �e sierpie� minie, a stary
+gruby pie� lata rodzi z przyzwyczajenia jeszcze dalej, p�dzi ze swego
+pr�chna te dni-dziczki, dni-chwasty, ja�owe i idiotyczne, dorzuca na
+dok�adk�, za darmo, dni-kaczany, puste i niejadalne--dni bia�e,
+zdziwione i niepotrzebne. Wyrastaj� one, nieregularne i nier�wne, nie
+wykszta�cone i zro�ni�te z sob�, jak palce potworkowatej r�ki,
+p�czkuj�ce i zwini�te w fig�. Inni por�wnywaj� te dni do apokryf�w,
+wsuni�tych potajemnie mi�dzy rozdzia�y wielkiej ksi�gi roku, do
+palimpsest�w, skrycie w��czonych pomi�dzy jej stronice, albo do tych
+bia�ych nie zadrukowanych kartek, na kt�rych oczy, naczytane do syta i
+pe�ne tre�ci, broczy� mog� obrazami i gubi� kolory na tych pustych
+stronicach, coraz bladziej i bladziej, a�eby wypocz�� na ich nico�ci,
+zanim wci�gni�te zostan� w labirynty nowych przyg�d i rozdzia��w. Ach,
+ten stary, po��k�y romans roku, ta wielka, rozpadaj�ca si� ksi�ga
+kalendarza! Le�y ona sobie zapomniana gdzie� w archiwach czasu, a tre��
+jej ro�nie dalej mi�dzy ok�adkami, p�cznieje bez ustanku od gadulstwa
+miesi�cy, od szybkiego samor�dztwa blagi, od bajania i marze�, kt�re si�
+w niej mno��. Ach, i spisuj�c te nasze opowiadania, szereguj�c te
+historie o moim ojcu na zu�ytym marginesie jej tekstu, czy nie oddaj�
+si� tajnej nadziei, �e wrosn� one kiedy� niepostrze�enie mi�dzy z��k�e
+kartki tej najwspanialszej, rozsypuj�cej si� ksi�gi, �e wejd� w wielki
+szelest jej stronic, kt�ry je poch�onie? To, o czym tu m�wi� b�dziemy,
+dzia�o si� tedy w owym trzynastym, nadliczbowym i niejako fa�szywym
+miesi�cu tego roku, na tych kilkunastu pustych kartkach wielkiej kroniki
+kalendarza. Ranki by�y pod�wczas dziwnie cierpkie i orze�wiaj�ce. Po
+uspokojonym i ch�odniejszym tempie czasu, po nowym ca�kiem zapachu
+powietrza, po odmiennej konsystencji �wiat�a pozna� by�o, �e wesz�o si�
+w inn� seri� dni, w now� okolic� Bo�ego Roku. G�os dr�a� pod tymi nowymi
+niebami d�wi�cznie i �wie�o jak w nowym jeszcze i pustym mieszkaniu,
+pe�nym zapachu lakieru, farb, rzeczy zacz�tych i nie wypr�bowanych. Z
+dziwnym wzruszeniem pr�bowa�o si� nowego echa, napoczyna�o si� je z
+ciekawo�ci�, jak w ch�odny i trze�wy poranek babk� do kawy w przeddzie�
+podr�y. Ojciec m�j siedzia� znowu w tylnym kontuarze sklepu, w ma�ej,
+sklepionej izbie, pokratkowanej jak ul w wielokom�rkowe registratury i
+�uszcz�cej si� bez ko�ca warstwami papieru, list�w i faktur. Z szelestu
+arkuszy, z niesko�czonego kartkowania papier�w wyrasta�a kratkowana i
+pusta egzystencja tego pokoju, z nieustannego przek�adania plik�w
+odnawia�a si� w powietrzu z niezliczonych nag��wk�w firmowych apoteoza w
+formie miasta fabrycznego, widzianego z lotu ptaka, naje�onego dymi�cymi
+kominami, otoczonego rz�dami medali i uj�tego w wywijasy i zakr�ty
+pompatycznych et i Comp. Tam siedzia� ojciec, jak w ptaszarni, na
+wysokim sto�ku, a go��bniki registratur szele�ci�y plikami papier�w i
+wszystkie gniazda i dziuple pe�ne by�y �wiergotu cyfr. G��b wielkiego
+sklepu ciemnia�a i wzbogaca�a si� z dnia na dzie� zapasami sukna,
+szewiot�w, aksamit�w i kort�w. W ciemnych p�kach, tych spichrzach i
+lamusach ch�odnej, pil�niowej barwno�ci, procentowa�a stokrotnie ciemna,
+odsta�a korowo�� rzeczy, mno�y� si� i syci� pot�ny kapita� jesieni. Tam
+r�s� i ciemnia� ten kapita� i rozsiada� si� coraz szerzej na p�kach,
+jak na galeriach jakiego� wielkiego teatru, uzupe�niaj�c si� jeszcze i
+pomna�aj�c ka�dego rana nowymi �adunkami towaru, kt�ry w skrzyniach i
+pakach wraz z rannym ch�odem wnosili na nied�wiedzich barach st�kaj�cy,
+brodaci tragarze w oparach �wie�o�ci jesiennej i w�dki. Subiekci
+wy�adowywali te nowe zapasy syc�cych b�awatnych kolor�w i wype�niali
+nimi, kitowali starannie wszystkie szpary i luki wysokich szaf. By� to
+rejestr olbrzymi wszelakich kolor�w jesieni, u�o�ony warstwami,
+usortowany odcieniami, id�cy w d� i w g�r�, jak po d�wi�cznych
+schodach, po gamach wszystkich oktaw barwnych. Zaczyna� si� u do�u i
+pr�bowa� j�kliwie i nie�mia�o altowych spe�z�o�ci i p�ton�w,
+przechodzi� potem do sp�owia�ych popio��w dali, do gobelinowych b��kit�w
+i rosn�c ku g�rze coraz szerszymi akordami, dochodzi� do ciemnych
+granat�w, do indyga las�w dalekich i do pluszu park�w szumi�cych, a�eby
+potem poprzez wszystkie ochry, sangwiny, rudo�ci i sepie wej�� w
+szelestny cie� wi�dn�cych ogrod�w i doj�� do ciemnego zapachu grzyb�w,
+do tchnienia pr�chna w g��biach nocy jesiennej i do g�uchego
+akompaniamentu najciemniejszych bas�w. Ojciec m�j szed� wzd�u� tych
+arsena��w sukiennej jesieni i uspokaja� i ucisza� te masy, ich
+wzbieraj�c� moc, spokojn� pot�g� Pory. Chcia� jak najd�u�ej utrzyma� w
+ca�o�ci te rezerwy zamagazynowanej barwno�ci. Ba� si� �ama�, wymienia�
+na got�wk� ten fundusz �elazny jesieni. Ale wiedzia�, czu�, �e przyjdzie
+czas i wicher jesienny, pustosz�cy i ciep�y wicher, powieje nad tymi
+szafami i wtedy puszcz� one i nic nie zdo�a powstrzyma� ich wylewu, tych
+strumieni kolorowo�ci, kt�rymi wybuchn� na miasto ca�e. Przychodzi�a
+pora Wielkiego Sezonu. O�ywia�y si� ulice. O sz�stej godzinie po
+po�udniu miasto zakwita�o gor�czk�, domy dostawa�y wypiek�w, a ludzie
+w�drowali o�ywieni jakim� wewn�trznym ogniem, naszminkowani i ubarwieni
+jaskrawo, z oczyma b�yszcz�cymi jak�� od�wi�tn�, pi�kn� i z�� febr�. Na
+bocznych uliczkach, w cichych zau�kach, uchodz�cych ju� w wieczorn�
+dzielnic�, miasto by�o puste. Tylko dzieci bawi�y si� na placykach pod
+balkonami, bawi�y si� bez tchu, ha�a�liwie i niedorzecznie. Przyk�ada�y
+ma�e p�cherzyki do ust, a�eby wydmucha� je i naindyczy� si� nagle
+jaskrawo w wielkie, gulgoc�ce, rozpluskane naro�le albo wykoguci� si� w
+g�upi� koguci� mask�, czerwon� i piej�c�, w kolorowe jesienne maszkary
+fantastyczne i absurdalne. Zdawa�o si�, �e tak nad�te i piej�ce wznios�
+si� w powietrze d�ugimi kolorowymi �a�cuchami i jak jesienne klucze
+ptak�w przeci�ga� b�d� nad miastem--fantastyczne flotylle z bibu�ki i
+pogody jesiennej. Albo wozi�y si� w�r�d krzyk�w na ma�ych zgie�kliwych
+w�zkach, graj�cych kolorowym turkotem k�ek, szprych i dyszli. W�zki
+zje�d�a�y na�adowane ich krzykiem i stacza�y si� w d� ulicy a� do nisko
+rozlanej, ��tej rzeczki wieczornej, gdzie rozpada�y si� na gruz
+kr��k�w, ko�k�w i patyczk�w. I podczas gdy zabawy dzieci stawa�y si�
+coraz bardziej ha�a�liwe i spl�tane, wypieki miasta ciemnia�y i
+zakwita�y purpur�, nagle �wiat ca�y zaczyna� wi�dn�� i czernie� i szybko
+wydziela� si� ze� majaczliwy zmierzch, kt�rym zara�a�y si� wszystkie
+rzeczy. Zdradliwie i jadowicie szerzy�a si� ta zaraza zmierzchu woko�o,
+sz�a od rzeczy do rzeczy, a czego dotkn�a, to wnet butwia�o, czernia�o,
+rozpada�o si� w pr�chno. Ludzie uciekali przed zmierzchem w cichym
+pop�ochu i naraz dosi�ga� ich ten tr�d, i wysypywa� si� ciemn� wysypk�
+na czole, i tracili twarze, kt�re odpada�y wielkimi, bezkszta�tnymi
+plamami, i szli dalej, ju� bez rys�w, bez oczu, gubi�c po drodze mask�
+po masce, tak �e zmierzch roi� si� od tych larw porzuconych, sypi�cych
+si� za ich ucieczk�. Potem zaczyna�o wszystko zarasta� czarn�,
+pr�chniej�c� kor�, �uszcz�c� si� wielkimi p�atami, chorymi strupami
+ciemno�ci. A gdy w dole wszystko rozprz�g�o si� i sz�o wniwecz w tej
+cichej zamieszce, w panice pr�dkiego rozk�adu, w g�rze utrzymywa� si� i
+r�s� coraz wy�ej milcz�cy alarm zorzy, drgaj�cy �wiergotem miliona
+cichych dzwonk�w, wzbieraj�cych wzlotem miliona cichych skowronk�w
+lec�cych razem w jedn� wielk�, srebrn� niesko�czono��. Potem by�a ju�
+nagle noc--wielka noc, rosn�ca jeszcze podmuchami wiatru, kt�re j�
+rozszerza�y. W jej wielokrotnym labiryncie wy�upane by�y gniazda jasne:
+sklepy--wielkie, kolorowe latarnie, pe�ne spi�trzonego towaru i zgie�ku
+kupuj�cych. Przez jasne szyby tych latani mo�na by�o �ledzi� zgie�kliwy
+i pe�en dziwacznego ceremonia�u obrz�d zakup�w jesiennych. Ta wielka,
+fa�dzista noc jesienna, rosn�ca cieniami, roszerzona wiatrami, kry�a w
+swych ciemnych fa�dach jasne kieszenie, woreczki z kolorowym
+drobiazgiem, z pstrym towarem czekoladek, keks�w, kolonialnej
+pstrokacizny. Te budki i kramiki, sklecone z pude�ek po cukrach,
+wytapetowane jaskrawo reklamami czekolad, pe�ne myde�ek, weso�ej
+tandety, z�oconych b�ahostek, cynfolii, tr�bek, andrut�w i kolorowych
+mi�t�wek, by�y stacjami lekkomy�lno�ci, grzechotkami beztroski,
+rozsianymi na wiszarach ogromnej, labiryntowej, roz�opotanej wiatrami
+nocy. Wielkie i ciemne t�umy p�yn�y w ciemno�ci, w ha�a�liwym
+zmieszaniu, w szurgocie tysi�cy n�g, w gwarze tysi�cy ust--rojna,
+spl�tana w�dr�wka, ci�gn�ca arteriami jesiennego miasta. Tak p�yn�a ta
+rzeka, pe�na gwaru, ciemnych spojrze�, chytrych �ypni��, pokawa�kowana
+rozmow�, posiekana gaw�d�, wielka miazga plotek, �miech�w i zgie�ku.
+Zdawa�o si�, �e to ruszy�y t�umami jesienne, suche mak�wki sypi�ce
+makiem--g�owygrzechotki, ludzie-ko�atki. M�j ojciec chodzi�
+zdenerwowany i kolorowy od wypiek�w, z b�yszcz�cymi oczyma, w jasno
+o�wietlonym sklepie, i nas�uchiwa�. Przez szyby wystawy i portalu
+dochodzi� tu z daleka szum miasta, st�umiony gwar p�yn�cej ci�by. Nad
+cisz� sklepu p�on�a jasno lampa naftowa, zwisaj�ca z wielkiego
+sklepienia, i wypiera�a najmniejszy �lad cienia z wszystkich szpar i
+zakamark�w. Pusta, wielka pod�oga trzaska�a w ciszy i liczy�a w tym
+�wietle wzd�u� i wszerz swe b�yszcz�ce kwadraty, szachownic� wielkich
+tafli, kt�re rozmawia�y ze sob� w ciszy trzaskami, odpowiada�y sobie to
+tu, to tam g�o�nym p�kni�ciem. Za to sukna le�a�y ciche, bez g�osu, w
+swej pil�niowej puszysto�ci i podawa�y sobie wzd�u� �cian spojrzenia za
+plecami ojca, wymienia�y od szafy do szafy ciche znaki porozumiewawcze.
+Ojciec nas�uchiwa�. Jego ucho zdawa�o si� w tej ciszy nocnej wyd�u�a� i
+rozga��zia� poza okno: fantastyczny koralowiec, czerwony polip faluj�cy
+w m�tach nocy. Nas�uchiwa� i s�ysza�. S�ysza� z rosn�cym niepokojem
+daleki przyp�yw t�um�w, kt�re nadci�ga�y. Rozgl�da� si� z przera�eniem
+po pustym sklepie. Szuka� subiekt�w. Ale ci ciemni i rudzi anio�owie
+dok�d� odlecieli. Pozosta� on sam tylko, w trwodze przed t�uma-mi, kt�re
+wnet mia�y zala� cisz� sklepu pl�druj�c� ha�a�liw� rzesz� i rozebra�
+mi�dzy siebie, rozlicytowa� ca�� t� bogat� jesie�, od lat zbieran� w
+wielkim zacisznym spichlerzu. Gdzie byli subiekci? Gdzie by�y te
+urodziwe cheruby, maj�ce broni� ciemnych, sukiennych sza�c�w? Ojciec
+podejrzewa� bolesn� my�l�, �e oto grzesz� gdzie� w g��bi domu z c�rami
+ludzi. Stoj�c nieruchomy i pe�en troski, z b�yszcz�cymi oczyma w jasnej
+ciszy sklepu, czu� wewn�trznym s�uchem, co dzia�o si� w g��bi domu, w
+tylnych komorach wielkiej kolorowej tej latarni. Dom otwiera� si� przed
+nim, izba za izb�, komora za komor�, jak dom z kart, i widzia� gonitw�
+subiekt�w za Adel� przez wszystkie puste i jasno o�wietlone pokoje,
+schodami na d�, schodami do g�ry, a� wymkn�a si� im i wpad�a do jasnej
+kuchni, gdzie zabarykadowa�a si� kuchennym kredensem. Tam sta�a
+zdyszana, b�yszcz�ca i rozbawiona, trzepoc�ca z u�miechem wielkimi
+rz�sami. Subiekci chichotali, przykucni�ci pode drzwiami. Okno kuchni
+otwarte by�o na wielk�, czarn� noc, pe�n� roje� i spl�tania. Czarne,
+uchylone szyby p�on�y refleksem dalekiej iluminacji. B�yszcz�ce garnki
+i butle sta�y nieruchomo doko�a i l�ni�y w ciszy t�ust� polew�. Adela
+wychyla�a ostro�nie przez okno sw� kolorow�, uszminkowan� twarz z
+trzepocz�cymi oczyma. Szuka�a subiekt�w na ciemnym podw�rzu, pewna ich
+zasadzki. I oto ujrza�a ich, jak w�drowali ostro�nie, g�siego, po w�skim
+gzymsie podokiennym wzd�u� �ciany pi�tra, czerwonej odblaskiem dalekiej
+iluminacji, i skradali si� do okna. Ojciec krzykn�� z gniewu i rozpaczy,
+ale w tej chwili gwar g�os�w sta� si� ca�kiem bliski i nagle jasne okna
+sklepu zaludni�y si� bliskimi twarzami, wykrzywionymi �miechem,
+rozgadanymi twarzami, kt�re p�aszczy�y nosy na l�ni�cych szybach. Ojciec
+sta� si� purpurowy ze wzburzenia i wskoczy� na lad�. I kiedy t�um
+szturmem zdobywa� t� twierdz� i wkracza� ha�a�liw� ci�b� do sklepu,
+ojciec m�j jednym skokiem wspi�� si� na p�ki z suknem i, uwis�y wysoko
+nad t�umem, d�� z ca�ej si�y w wielki puzon z rogu i tr�bi� na alarm.
+Ale sklepienie nie nape�ni�o si� szumem anio��w, �piesz�cych na pomoc, a
+zamiast tego ka�demu j�kowi tr�by odpowiada� wielki, roze�miany ch�r
+t�umu.--Jakubie, handlowa�! Jakubie, sprzedawa�!--wo�ali wszyscy, a
+wo�anie to, wci�� powtarzane, rytmizowa�o si� w ch�rze i przechodzi�o
+powoli w melodi� refrenu, �piewan� przez wszystkie gard�a. Wtedy m�j
+ojciec da� za wygran�, zeskoczy� z wysokiego gzymsu i ruszy� z krzykiem
+ku barykadom sukna. Wyolbrzymiony gniewem, z g�ow� sp�cznia�� w pi��
+purpurow�, wbieg�, jak walcz�cy prorok, na sza�ce sukienne i j��
+przeciwko nim szale�. Wpiera� si� ca�ym cia�em w pot�ne bale we�ny i
+wywa�a� je z osady, podsuwa� si� pod ogromne postawy sukna i unosi� je
+na lad� z g�uchym �omotem. Bale lecia�y rozwijaj�c si� z �opotem w
+powietrzu w ogromne chor�gwie, p�ki wybucha�y zewsz�d wybuchami
+draperii, wodospadami sukna, jak pod uderzeniem Moj�eszowej laski. Tak
+wylewa�y si� zapasy szaf, wymiotowa�y gwa�townie, p�yn�y szerokimi
+rzekami. Wyp�ywa�a barwna tre�� p�ek, ros�a, mno�y�a si� i zalewa�a
+wszystkie lady i sto�y. �ciany sklepu znik�y pod pot�nymi formacjami
+tej sukiennej kosmogonii, pod tymi pasmami g�rskimi, pi�trz�cymi si� w
+pot�nych masywach. Otwiera�y si� szerokie doliny w�r�d zboczy g�rskich
+i w�r�d szerokiego patosu wy�yn grzmia�y linie kontynent�w. Przestrze�
+sklepu rozszerzy�a si� w panoram� jesiennego krajobrazu, pe�n� jezior i
+dali, a na tle tej scenerii ojciec w�drowa� w�r�d fa�d i dolin
+fantastycznego Kanaanu, w�drowa� wielkimi krokami, z r�koma
+rozkrzy�owanymi proroczo w chmurach, i kszta�towa� kraj uderzeniami
+natchnienia. A u do�u, u st�p tego Synaju, wyros�ego z gniewu ojca,
+gestykulowa� lud, z�orzeczy� i czci� Baala, i handlowa�. Nabierali pe�ne
+r�ce mi�kkich fa�d, drapowali si� w kolorowe sukna, owijali si� w
+zaimprowizowane domina i p�aszcze i gadali bez�adnie a obficie. M�j
+ojciec wyrasta� nagle nad tymi grupami kupcz�cych wyd�u�onych gniewem, i
+gromi� z wysoka ba�wochwalc�w pot�nym s�owem. Potem, ponoszony
+rozpacz�, wspina� si� na wysokie galerie szaf, bieg� ob��dnie po bantach
+p�ek, po dudni�cych deskach ogo�oconych rusztowa�, �cigany przez obrazy
+bezwstydnej rozpusty, kt�r� przeczuwa� za plecami w g��bi domu. Subiekci
+dosi�gli w�a�nie �elaznego balkonu na wysoko�ci okna i wczepieni w
+balustrad�, pochwycili wp� Adel� i wyci�gn�li j� przez okno,
+trzepoc�c�. oczyma i wlok�c� za sob� smuk�e nogi w jedwabnych
+po�czochach. Gdy ojciec m�j, przera�ony ohyd� grzechu, wrasta� gniewem
+swych gest�w w groz� krajobrazu, w dole beztroski lud Baala oddawa� si�
+wyuzdanej weso�o�ci. Jaka� parodystyczna pasja, jaka� zaraza �miechu
+opanowa�a t� gawied�. Jak�e mo�na by�o ��da� powagi od nich, od tego
+ludu ko�atek i dziadk�w do orzech�w! Jak mo�na by�o ��da� zrozumienia
+dla wielkich trosk ojca od tych m�ynk�w, miel�cych bezustannie kolorow�
+miazg� s��w! G�usi na gromy proroczego gniewu, przykucali ci handlarze w
+jedwabnych bekieszach ma�ymi kupkami dooko�a sfa�dowanych g�r materii,
+rozstrz�saj�c gadatliwie w�r�d �miechu zalety towaru. Ta czarna gie�da
+roznosi�a na swych pr�dkich j�zykach szlachetn� substancj� krajobrazu,
+rozdrabnia�a j� siekanin� gadania i po�yka�a niemal. Gdzie indziej sta�y
+grupy �yd�w w kolorowych cha�atach, w wielkich futrzanych ko�pakach
+przed wysokimi wodospadami jasnych materii. Byli to m�owie Wielkiego
+Zgromadzenia, dostojni i pe�ni namaszczenia panowie, g�adz�cy d�ugie,
+piel�gnowane brody i prowadz�cy wstrzemi�liwe i dyplomatyczne rozmowy.
+Ale i w tej ceremonialnej konwersacji, w spojrzeniach, kt�re wymieniali
+by� b�ysk u�miechni�tej ironii. W�r�d tych grup przewija� si� pospolity
+lud, bezpostaciowy t�um, gawied� bez twarzy i indywidualno�ci. Wype�nia�
+on niejako luki w krajobrazie, wy�ciela� t�o dzwonkami i grzechotkami
+bezmy�lnego gadania. By� to element b�aze�ski, rozta�czony t�um
+poliszynel�w i arlekin�w, kt�ry--sam bez powa�nych intencyj handlowych
+- doprowadza� do absurdu gdzieniegdzie nawi�zuj�ce si� tansakcje swymi
+b�aze�skimi figlami. Stopniowo jednak, znudzony b�aznowaniem, weso�y ten
+ludek rozprasza� si� w dalszych okolicach krajobrazu i tam powoli gubi�
+si� w�r�d skalnych za�om�w i dolin. Prawdopodobnie jeden po drugim
+zapada�y si� te weso�ki gdzie� w szczeliny i fa�dy terenu, jak dzieci
+zm�czone zabaw� po k�tach i zakamarkach mieszkania w noc balow�.
+Tymczasem ojcowie miasta, m�owie Wielkiego Synhedrionu, przechadzali
+si� w grupach pe�nych powagi i godno�ci i prowadzili ciche, g��bokie
+dysputy. Rozszed�szy si� po ca�ym, owym wielkim g�rzystym kraju,
+w�drowali po dw�ch, po trzech na dalekich i kr�tych drogach. Ma�e i
+ciemne ich sylwety zaludnia�y ca�� t� pustynn� wy�yn�, nad kt�r� zwis�o
+ci�kie i ciemne niebo, sfa�dowane i chmurne, poorane w d�ugie
+r�wnoleg�e bruzdy, w srebrne i bia�e skiby, ukazuj�ce w g��bi coraz
+dalsze pok�ady swego uwarstwienia. �wiat�o lampy stwarza�o sztuczny
+dzie� w owej krainie--dzie� dziwny, dzie� bez �witu i wieczoru. Ojciec
+m�j uspokaja� si� powoli. Gniew jego uk�ada� si� i zastyga� w pok�adach
+i warstwach krajobrazu. Siedzia� teraz na galeriach wysokich p�ek i
+patrzy� w jesienniej�cy, rozleg�y kraj. Widzia�, jak na dalekich
+jeziorach odbywa� si� po��w ryb. W male�kich �upinkach ��dek siedzia�o
+po dw�ch rybak�w, zapuszczaj�c sieci w wod�. Na brzegach ch�opcy
+d�wigali na g�owach kosze, pe�ne trzepoc�cego si�, srebrnego po�owu.
+W�wczas to dostrzeg�, jak grupy w�drowc�w w oddali zadziera�y g�owy ku
+niebu, wskazuj�c co� wzniesionymi r�kami. I wnet zaroi�o si� niebo jak��
+kolorow� wysypk�, osypa�o si� faluj�cymi plamami, kt�re ros�y,
+dojrzewa�y i wnet nape�ni�y przestworze dziwnym ludem ptak�w, kr���cych
+i ko�uj�cych w wielkich, krzy�uj�cych si� spiralach. Ca�e niebo
+wype�ni�o si� ich wznios�ym lotem, �opotem skrzyde�, majestatycznymi
+liniami cichych buja�. Niekt�re z nich jak ogromne bociany p�yn�y
+nieruchomo na spokojnie rozpostartych skrzyd�ach, inne, podobne do
+kolorowych pi�ropusz�w, do barbarzy�skich trofe�w, trzepota�y ci�ko i
+niezgrabnie, a�eby utrzyma� si� na falach ciep�ej aury; inne wreszcie,
+nieudolne konglomeraty skrzyde�, pot�nych n�g i oskubanych szyj,
+przypomina�y �le wypchane s�py i kondory, z kt�rych wysypuj� si�
+trociny. By�y mi�dzy nimi ptaki dwug�owe, ptaki wieloskrzyd�e, by�y te�
+i kaleki, kulej�ce w powietrzu jednoskrzyd�ym, niedo��nym lotem. Niebo
+sta�o si� podobne do starego fresku, pe�nego dziwol�g�w i fantastycznych
+zwierz�t, kt�re kr��y�y, wymija�y si� i zn�w wraca�y w kolorowych
+elipsach. M�j ojciec podni�s� si� na bantach, oblany nag�ym blaskiem,
+wyci�gn�� r�ce, przyzywaj�c ptaki starym zakl�ciem. Pozna� je, pe�en
+wzruszenia. By�o to dalekie, zapomniane potomstwo tej ptasiej generacji,
+kt�r� ongi Adela rozp�dzi�a na wszystkie strony nieba. Wraca�o teraz,
+zwyrodnia�e i wybuja�e, to sztuczne potomstwo, to zdegenerowane plemi�
+ptasie, zmarnia�e wewn�trznie. Wystrzelone g�upio wzrostem, wyogromnione
+niedorzecznie, by�o wewn�trz puste i bez �ycia. Ca�a �ywotno�� tych
+ptak�w przesz�a w upierzenie, wybuja�a w fantastyczno��. By�o to jakby
+muzeum wycofanych rodzaj�w, rupieciarnia Raju ptasiego. Niekt�re lata�y
+na wznak, mia�y ci�kie, niezgrabne dzioby, podobne do k��dek i zamk�w,
+obci��one kolorowymi naro�lami, i by�y �lepe. Jak�e wzruszy� ojca ten
+powr�t niespodziany, jak�e zdumiewa� si� nad instynktem ptasim, nad tym
+przywi�zaniem do Mistrza, kt�re wygnany �w r�d piastowa� jak legend� w
+duszy, a�eby wreszcie po wielu generacjach, w ostatnim dniu przed
+wyga�ni�ciem plemienia poci�gn�� z powrotem w pradawn� ojczyzn�. Ale te
+papierowe, �lepe ptaki nie mog�y ju� pozna� ojca. Na darmo wo�a� na nie
+dawnym zakl�ciem, zapomnian� mow� ptasi�, nie s�ysza�y go i nie
+widzia�y. Nagle zagwizda�y kamienie w powietrzu. To weso�ki, g�upie i
+bezmy�lne plemi�, j�y celowa� pociskami w fantastyczne niebo ptasie. Na
+darmo ojciec ostrzega�, na darmo grozi� zaklinaj�cymi gestami, nie
+dos�yszano go, nie dostrze�ono. I ptaki spada�y. Ugodzone pociskiem,
+obwisa�y ci�ko i wi�d�y ju� w powietrzu. Nim dolecia�y do ziemi, by�y
+ju� bezforemn� kup� pierza. W mgnieniu oka pokry�a si� wy�yna t� dziwn�,
+fantastyczn� padlin�. Zanim ojciec dobieg� do miejsca rzezi, ca�y ten
+�wietny r�d ptasi ju� le�a� martwy, rozci�gni�ty na ska�ach. Teraz
+dopiero, z bliska, m�g� ojciec obserwowa� ca�� lichot� tej zubo�a�ej
+generacji, ca�� �mieszno�� jej tandetnej anatomii. By�y to ogromne
+wiechcie pi�r, wypchane byle jak starym �cierwem. U wielu nie mo�na by�o
+wyr�ni� g�owy, gdy� pa�kowata ta cz�� cia�a nie nosi�a �adnych znamion
+duszy. Niekt�re pokryte by�y kud�at�, zlepion� sier�ci�, jak �ubry, i
+�mierdzia�y wstr�tnie. Inne przypomina�y garbate, �yse, zdech�e
+wielb��dy. Inne wreszcie by�y najwidoczniej z pewnego rodzaju papieru,
+puste w �rodku, a �wietnie kolorowe na zewn�trz. Niekt�re okazywa�y si�
+z bliska niczym innym jak wielkimi pawimi ogonami, kolorowymi
+wachlarzami, w kt�re niepoj�tym sposobem tchni�to jaki� poz�r �ycia.
+Widzia�em smutny powr�t mego ojca. Sztuczny dzie� zabarwia� si� ju�
+powoli kolorami zwyczajnego poranka. W spustosza�ym sklepie najwy�sze
+p�ki syci�y si� barwami rannego nieba. W�r�d fragment�w zgas�ego
+pejza�u, w�r�d zburzonych kulis nocnej scenerii--ojciec widzia�
+wstaj�cych ze snu subiekt�w. Podnosili si� spomi�dzy bali sukna i
+ziewali do s�o�ca. W kuchni, na pi�trze, Adela, ciep�a od snu i ze
+zmierzwionymi w�osami, me��a kaw� na m�ynku, przyciskaj�c go do bia�ej
+piersi, od kt�rej ziarna nabiera�y blasku i gor�ca. Kot my� si� w
+
+
+
+
+
+End of the Project Gutenberg EBook of Sklepy cynamonowe, by Bruno Schulz
+
+*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK SKLEPY CYNAMONOWE ***
+
+This file should be named sklep10.txt or sklep10.zip
+Corrected EDITIONS of our eBooks get a new NUMBER, sklep11.txt
+VERSIONS based on separate sources get new LETTER, sklep10a.txt
+
+Produced by Pawel Sobkowiak--Scanned and proofread by
+Polska Biblioteka Internetowa
+
+Project Gutenberg eBooks are often created from several printed
+editions, all of which are confirmed as Public Domain in the US
+unless a copyright notice is included.  Thus, we usually do not
+keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
+
+We are now trying to release all our eBooks one year in advance
+of the official release dates, leaving time for better editing.
+Please be encouraged to tell us about any error or corrections,
+even years after the official publication date.
+
+Please note neither this listing nor its contents are final til
+midnight of the last day of the month of any such announcement.
+The official release date of all Project Gutenberg eBooks is at
+Midnight, Central Time, of the last day of the stated month.  A
+preliminary version may often be posted for suggestion, comment
+and editing by those who wish to do so.
+
+Most people start at our Web sites at:
+http://gutenberg.net or
+http://promo.net/pg
+
+These Web sites include award-winning information about Project
+Gutenberg, including how to donate, how to help produce our new
+eBooks, and how to subscribe to our email newsletter (free!).
+
+
+Those of you who want to download any eBook before announcement
+can get to them as follows, and just download by date.  This is
+also a good way to get them instantly upon announcement, as the
+indexes our cataloguers produce obviously take a while after an
+announcement goes out in the Project Gutenberg Newsletter.
+
+http://www.ibiblio.org/gutenberg/etext03 or
+ftp://ftp.ibiblio.org/pub/docs/books/gutenberg/etext03
+
+Or /etext02, 01, 00, 99, 98, 97, 96, 95, 94, 93, 92, 92, 91 or 90
+
+Just search by the first five letters of the filename you want,
+as it appears in our Newsletters.
+
+
+Information about Project Gutenberg (one page)
+
+We produce about two million dollars for each hour we work.  The
+time it takes us, a rather conservative estimate, is fifty hours
+to get any eBook selected, entered, proofread, edited, copyright
+searched and analyzed, the copyright letters written, etc.   Our
+projected audience is one hundred million readers.  If the value
+per text is nominally estimated at one dollar then we produce $2
+million dollars per hour in 2002 as we release over 100 new text
+files per month:  1240 more eBooks in 2001 for a total of 4000+
+We are already on our way to trying for 2000 more eBooks in 2002
+If they reach just 1-2% of the world's population then the total
+will reach over half a trillion eBooks given away by year's end.
+
+The Goal of Project Gutenberg is to Give Away 1 Trillion eBooks!
+This is ten thousand titles each to one hundred million readers,
+which is only about 4% of the present number of computer users.
+
+Here is the briefest record of our progress (* means estimated):
+
+eBooks Year Month
+
+    1  1971 July
+   10  1991 January
+  100  1994 January
+ 1000  1997 August
+ 1500  1998 October
+ 2000  1999 December
+ 2500  2000 December
+ 3000  2001 November
+ 4000  2001 October/November
+ 6000  2002 December*
+ 9000  2003 November*
+10000  2004 January*
+
+
+The Project Gutenberg Literary Archive Foundation has been created
+to secure a future for Project Gutenberg into the next millennium.
+
+We need your donations more than ever!
+
+As of February, 2002, contributions are being solicited from people
+and organizations in: Alabama, Alaska, Arkansas, Connecticut,
+Delaware, District of Columbia, Florida, Georgia, Hawaii, Illinois,
+Indiana, Iowa, Kansas, Kentucky, Louisiana, Maine, Massachusetts,
+Michigan, Mississippi, Missouri, Montana, Nebraska, Nevada, New
+Hampshire, New Jersey, New Mexico, New York, North Carolina, Ohio,
+Oklahoma, Oregon, Pennsylvania, Rhode Island, South Carolina, South
+Dakota, Tennessee, Texas, Utah, Vermont, Virginia, Washington, West
+Virginia, Wisconsin, and Wyoming.
+
+We have filed in all 50 states now, but these are the only ones
+that have responded.
+
+As the requirements for other states are met, additions to this list
+will be made and fund raising will begin in the additional states.
+Please feel free to ask to check the status of your state.
+
+In answer to various questions we have received on this:
+
+We are constantly working on finishing the paperwork to legally
+request donations in all 50 states.  If your state is not listed and
+you would like to know if we have added it since the list you have,
+just ask.
+
+While we cannot solicit donations from people in states where we are
+not yet registered, we know of no prohibition against accepting
+donations from donors in these states who approach us with an offer to
+donate.
+
+International donations are accepted, but we don't know ANYTHING about
+how to make them tax-deductible, or even if they CAN be made
+deductible, and don't have the staff to handle it even if there are
+ways.
+
+Donations by check or money order may be sent to:
+
+Project Gutenberg Literary Archive Foundation
+PMB 113
+1739 University Ave.
+Oxford, MS 38655-4109
+
+Contact us if you want to arrange for a wire transfer or payment
+method other than by check or money order.
+
+The Project Gutenberg Literary Archive Foundation has been approved by
+the US Internal Revenue Service as a 501(c)(3) organization with EIN
+[Employee Identification Number] 64-622154.  Donations are
+tax-deductible to the maximum extent permitted by law.  As fund-raising
+requirements for other states are met, additions to this list will be
+made and fund-raising will begin in the additional states.
+
+We need your donations more than ever!
+
+You can get up to date donation information online at:
+
+http://www.gutenberg.net/donation.html
+
+
+***
+
+If you can't reach Project Gutenberg,
+you can always email directly to:
+
+Michael S. Hart <hart@pobox.com>
+
+Prof. Hart will answer or forward your message.
+
+We would prefer to send you information by email.
+
+
+**The Legal Small Print**
+
+
+(Three Pages)
+
+***START**THE SMALL PRINT!**FOR PUBLIC DOMAIN EBOOKS**START***
+Why is this "Small Print!" statement here? You know: lawyers.
+They tell us you might sue us if there is something wrong with
+your copy of this eBook, even if you got it for free from
+someone other than us, and even if what's wrong is not our
+fault. So, among other things, this "Small Print!" statement
+disclaims most of our liability to you. It also tells you how
+you may distribute copies of this eBook if you want to.
+
+*BEFORE!* YOU USE OR READ THIS EBOOK
+By using or reading any part of this PROJECT GUTENBERG-tm
+eBook, you indicate that you understand, agree to and accept
+this "Small Print!" statement. If you do not, you can receive
+a refund of the money (if any) you paid for this eBook by
+sending a request within 30 days of receiving it to the person
+you got it from. If you received this eBook on a physical
+medium (such as a disk), you must return it with your request.
+
+ABOUT PROJECT GUTENBERG-TM EBOOKS
+This PROJECT GUTENBERG-tm eBook, like most PROJECT GUTENBERG-tm eBooks,
+is a "public domain" work distributed by Professor Michael S. Hart
+through the Project Gutenberg Association (the "Project").
+Among other things, this means that no one owns a United States copyright
+on or for this work, so the Project (and you!) can copy and
+distribute it in the United States without permission and
+without paying copyright royalties. Special rules, set forth
+below, apply if you wish to copy and distribute this eBook
+under the "PROJECT GUTENBERG" trademark.
+
+Please do not use the "PROJECT GUTENBERG" trademark to market
+any commercial products without permission.
+
+To create these eBooks, the Project expends considerable
+efforts to identify, transcribe and proofread public domain
+works. Despite these efforts, the Project's eBooks and any
+medium they may be on may contain "Defects". Among other
+things, Defects may take the form of incomplete, inaccurate or
+corrupt data, transcription errors, a copyright or other
+intellectual property infringement, a defective or damaged
+disk or other eBook medium, a computer virus, or computer
+codes that damage or cannot be read by your equipment.
+
+LIMITED WARRANTY; DISCLAIMER OF DAMAGES
+But for the "Right of Replacement or Refund" described below,
+[1] Michael Hart and the Foundation (and any other party you may
+receive this eBook from as a PROJECT GUTENBERG-tm eBook) disclaims
+all liability to you for damages, costs and expenses, including
+legal fees, and [2] YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE OR
+UNDER STRICT LIABILITY, OR FOR BREACH OF WARRANTY OR CONTRACT,
+INCLUDING BUT NOT LIMITED TO INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE
+OR INCIDENTAL DAMAGES, EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE
+POSSIBILITY OF SUCH DAMAGES.
+
+If you discover a Defect in this eBook within 90 days of
+receiving it, you can receive a refund of the money (if any)
+you paid for it by sending an explanatory note within that
+time to the person you received it from. If you received it
+on a physical medium, you must return it with your note, and
+such person may choose to alternatively give you a replacement
+copy. If you received it electronically, such person may
+choose to alternatively give you a second opportunity to
+receive it electronically.
+
+THIS EBOOK IS OTHERWISE PROVIDED TO YOU "AS-IS". NO OTHER
+WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, ARE MADE TO YOU AS
+TO THE EBOOK OR ANY MEDIUM IT MAY BE ON, INCLUDING BUT NOT
+LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR A
+PARTICULAR PURPOSE.
+
+Some states do not allow disclaimers of implied warranties or
+the exclusion or limitation of consequential damages, so the
+above disclaimers and exclusions may not apply to you, and you
+may have other legal rights.
+
+INDEMNITY
+You will indemnify and hold Michael Hart, the Foundation,
+and its trustees and agents, and any volunteers associated
+with the production and distribution of Project Gutenberg-tm
+texts harmless, from all liability, cost and expense, including
+legal fees, that arise directly or indirectly from any of the
+following that you do or cause:  [1] distribution of this eBook,
+[2] alteration, modification, or addition to the eBook,
+or [3] any Defect.
+
+DISTRIBUTION UNDER "PROJECT GUTENBERG-tm"
+You may distribute copies of this eBook electronically, or by
+disk, book or any other medium if you either delete this
+"Small Print!" and all other references to Project Gutenberg,
+or:
+
+[1]  Only give exact copies of it.  Among other things, this
+     requires that you do not remove, alter or modify the
+     eBook or this "small print!" statement.  You may however,
+     if you wish, distribute this eBook in machine readable
+     binary, compressed, mark-up, or proprietary form,
+     including any form resulting from conversion by word
+     processing or hypertext software, but only so long as
+     *EITHER*:
+
+     [*]  The eBook, when displayed, is clearly readable, and
+          does *not* contain characters other than those
+          intended by the author of the work, although tilde
+          (~), asterisk (*) and underline (_) characters may
+          be used to convey punctuation intended by the
+          author, and additional characters may be used to
+          indicate hypertext links; OR
+
+     [*]  The eBook may be readily converted by the reader at
+          no expense into plain ASCII, EBCDIC or equivalent
+          form by the program that displays the eBook (as is
+          the case, for instance, with most word processors);
+          OR
+
+     [*]  You provide, or agree to also provide on request at
+          no additional cost, fee or expense, a copy of the
+          eBook in its original plain ASCII form (or in EBCDIC
+          or other equivalent proprietary form).
+
+[2]  Honor the eBook refund and replacement provisions of this
+     "Small Print!" statement.
+
+[3]  Pay a trademark license fee to the Foundation of 20% of the
+     gross profits you derive calculated using the method you
+     already use to calculate your applicable taxes.  If you
+     don't derive profits, no royalty is due.  Royalties are
+     payable to "Project Gutenberg Literary Archive Foundation"
+     the 60 days following each date you prepare (or were
+     legally required to prepare) your annual (or equivalent
+     periodic) tax return.  Please contact us beforehand to
+     let us know your plans and to work out the details.
+
+WHAT IF YOU *WANT* TO SEND MONEY EVEN IF YOU DON'T HAVE TO?
+Project Gutenberg is dedicated to increasing the number of
+public domain and licensed works that can be freely distributed
+in machine readable form.
+
+The Project gratefully accepts contributions of money, time,
+public domain materials, or royalty free copyright licenses.
+Money should be paid to the:
+"Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
+
+If you are interested in contributing scanning equipment or
+software or other items, please contact Michael Hart at:
+hart@pobox.com
+
+[Portions of this eBook's header and trailer may be reprinted only
+when distributed free of all fees.  Copyright (C) 2001, 2002 by
+Michael S. Hart.  Project Gutenberg is a TradeMark and may not be
+used in any sales of Project Gutenberg eBooks or other materials be
+they hardware or software or any other related product without
+express permission.]
+
+*END THE SMALL PRINT! FOR PUBLIC DOMAIN EBOOKS*Ver.02/11/02*END*
+
diff --git a/old/sklep10.zip b/old/sklep10.zip
new file mode 100644
index 0000000..f8cff08
--- /dev/null
+++ b/old/sklep10.zip