NormalizeHEADmain

13 files changed, 17 insertions, 58574 deletions

diff --git a/.gitattributes b/.gitattributes
new file mode 100644
index 0000000..d7b82bc
--- /dev/null
+++ b/.gitattributes
@@ -0,0 +1,4 @@
+*.txt text eol=lf
+*.htm text eol=lf
+*.html text eol=lf
+*.md text eol=lf
diff --git a/LICENSE.txt b/LICENSE.txt
new file mode 100644
index 0000000..6312041
--- /dev/null
+++ b/LICENSE.txt
@@ -0,0 +1,11 @@
+This eBook, including all associated images, markup, improvements,
+metadata, and any other content or labor, has been confirmed to be
+in the PUBLIC DOMAIN IN THE UNITED STATES.
+
+Procedures for determining public domain status are described in
+the "Copyright How-To" at https://www.gutenberg.org.
+
+No investigation has been made concerning possible copyrights in
+jurisdictions other than the United States. Anyone seeking to utilize
+this eBook outside of the United States should confirm copyright
+status under the laws that apply to them.
diff --git a/README.md b/README.md
new file mode 100644
index 0000000..6f763b5
--- /dev/null
+++ b/README.md
@@ -0,0 +1,2 @@
+Project Gutenberg (https://www.gutenberg.org) public repository for
+eBook #62660 (https://www.gutenberg.org/ebooks/62660)
diff --git a/old/62660-8.txt b/old/62660-8.txt
deleted file mode 100644
index ed18cc5..0000000
--- a/old/62660-8.txt
+++ /dev/null
@@ -1,32179 +0,0 @@
-The Project Gutenberg EBook of De psychologie der sexen, by Havelock Ellis
-
-This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
-almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
-re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
-with this eBook or online at www.gutenberg.org/license
-
-
-Title: De psychologie der sexen
-       De sexen in hare verhouding tot de maatschappij
-
-Author: Havelock Ellis
-
-Translator: A. W. van Renterghem
-
-Release Date: July 15, 2020 [EBook #62660]
-
-Language: Dutch
-
-Character set encoding: ISO-8859-1
-
-*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK DE PSYCHOLOGIE DER SEXEN ***
-
-
-
-
-Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
-Proofreading Team at https://www.pgdp.net/ for Project
-Gutenberg
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-                             HAVELOCK ELLIS
-
-
-                        DE PSYCHOLOGIE DER SEXEN
-            DE SEXEN IN HARE VERHOUDING TOT DE MAATSCHAPPIJ
-
-
-     VERTAALD ONDER TOEZICHT VAN EN MET EEN VOORREDE VOORZIEN DOOR
-
-                        Dr. A. W. VAN RENTERGHEM
-
-                         GEAUTORISEERDE UITGAVE
-
-
-                                 BAARN
-                          HOLLANDIA-DRUKKERIJ
-                                  1915
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-WOORD VOORAF
-
-
-De taak om een woord vooraf te schrijven bij de hollandsche uitgave
-van Havelock Ellis' "Studies over de psychologie der Sexen", "De
-Sexen in hare verhouding tot de maatschappij", heb ik met genoegen op
-mij genomen omdat ik innig overtuigd ben dat het lezen van dat werk
-aan vele mijner landgenooten ten goede zal komen door hen vertrouwd
-te maken met en opheldering te geven omtrent vraagpunten van hoog
-maatschappelijk belang betreffende het geslachtsleven. De studie van
-dit onderwerp toch is tot dusverre al te veel verwaarloosd gebleven en
-verdient ernstig ondernomen te worden opdat het publiek beter worde
-ingelicht omtrent deze materie en daardoor in staat gerake zich een
-juist en degelijk gegrond oordeel te vormen in deze zaken.
-
-De aandachtige lezer die dit werk, van een geleerden, breed-denkenden
-vorscher als Havelock Ellis, tot zijn geestelijk eigendom zal hebben
-gemaakt, moet tot de overtuiging komen dat hem tot dusverre maar al
-te veel elementen hebben ontbroken en hij derhalve niet in staat was
-om zich een dergelijk deugdelijk inzicht in dit moeilijke vraagstuk
-te verschaffen.
-
-Het is maar al te waar dat tot heden bij velen de sexueele kwestie
-in kwaden reuk stond. De vele vooroordeelen van godsdienstigen,
-conventioneelen en moreelen aard die eene ernstige, opene bespreking
-er van bezwaarlijk maken doen elken schrijver, die zich de behandeling
-van dat onderwerp tot taak heeft gesteld, zich wapenen met geduld
-en lijdzaamheid.
-
-Nog in veel sterkere mate dan heden ten dage gold dit vooroordeel in
-den tijd dat Havelock Ellis het reuzenplan tot zijne Encyclopedie
-ontwierp, aan de volvoering waarvan hij 30 jaren van spannenden
-arbeid heeft ten koste gelegd. De eerste 15 jaren besteedde hij aan
-het verzamelen en ordenen van de noodige bouwstoffen, waarna hij--als
-inleiding tot zijn meesterwerk--"Man en Vrouw" schreef. Hierop liet
-hij achtereenvolgens in den loop van andermaal 15 jaren de zes deelen
-volgen waarmede zijn arbeid ten einde werd gebracht.
-
-In het slotwoord van het laatste deel van de reeks, het boek dat
-hier aan het Nederlandsch publiek wordt aangeboden, wijst Schrijver
-op den grooten tegenstand die zijn arbeid ondervonden heeft en op
-de verdachtmaking waaraan hij zelf van de zijde zijner landgenooten
-is blootgesteld geweest. Een ware vervolging viel de uitgave van het
-eerste deel van zijn arbeid in Engeland ten deel, zoodat hij zich wel
-genoodzaakt zag de volgende deelen niet meer in zijn vaderland maar
-in het gastvrije en meer liberaal gezinde Amerika te doen verschijnen.
-
-In de Vereenigde Staten, zoomede in Duitschland vond het werk een
-goed onthaal, werd het met de noodige waardeering ontvangen en niet
-lang duurde het of de Schrijver mocht zich verheugen in de eer, zijn
-arbeid, behalve in de Duitsche taal, ook in het Fransch, Spaansch en
-Italiaansch vertaald te zien.
-
-Het lijkt vaak wel een wanhopige taak, merkt H. E. op in bovengemeld
-slotwoord, om met vrucht te strijden tegen domme vooroordeelen. En
-op geen gebied bestaan zij in zulke mate als op dat van het sexueele
-vraagstuk.
-
-Het eenige wat ons troosten kan is de vaste overtuiging dat, als we
-eenige generaties verder zullen zijn, die vooroordeelen ook zullen
-opgeruimd wezen.
-
-Als men de natuur tot richtsnoer neemt en steunt op hare wetten die
-niet door 's menschen geest zijn gemaakt, dan weet men ook dat tijd
-en eeuwigheid onze bondgenooten zijn tot het doen doordringen van de
-waarheid. Men oefene slechts geduld en vreeze niet!
-
-De mensch sterft, maar zijne denkbeelden die men ten doode had willen
-opschrijven, leven voort.
-
-Al mochten boeken als dit op den brandstapel worden geworpen, toch
-zullen de denkbeelden daarin vervat uit de vlammen oprijzen en zich
-in de volgende generatie vervormen tot menschelijke zielen.
-
-De geneesheer in zijn spreekkamer, de onderwijzer op de school, de
-predikant op den kansel, de journalist in de pers, werken mede tot
-die vormverandering.
-
-En voortdurend heeft die omvorming plaats; zij gaat langzaam maar
-zeker.
-
-Havelock Ellis is overtuigd dat menigeen zijne opvatting van de
-sexueele kwestie niet zal deelen; de een zal haar wellicht te
-behoudend, de ander haar te revolutionair vinden.
-
-Er zijn toch steeds menschen die zich krampachtig aan het verleden
-vasthouden en anderen die nieuwe ideeën met geestdrift aanvaarden.
-
-Maar de wijze kiest den gulden middenweg, weegt en wikt het voor en het
-tegen van beide zienswijzen. Hij beseft dat we voortdurend ons bevinden
-in een tijdperk van overgang. Het tegenwoordige vormt eenvoudig
-het punt van overgang van het verledene tot het toekomstige en met
-beide moeten wij rekenschap houden. Een wereld zonder overleveringen
-kan men zich evenmin voorstellen als men zich een leven denken kan
-zonder beweging. Waar Heraclitus bij het eerste opleven der moderne
-philosophie terecht beweren mocht dat men geen tweemaal baden kan
-in eenzelfden stroom, weten wij heden dat de stroom niet ophoudt
-met vloeien en een oneindige cirkelgang vertoont. Nooit houdt het
-morgenrood op te gloren aan den horizont zoomin als ooit de zon
-vergeet onder te gaan.
-
-Het past ons dus het naderend daglicht, zoodra de zon opkomt, te
-begroeten en wij voelen ons verplicht het ondergaan van de zon te
-eeren wegens het stervend licht dat eens aanving te gloren. Wij zelf
-zijn in de zedelijke wereld de lichtdragers en het kosmisch proces
-is in ons belichaamd. Als wij willen is het ons voor een spanne tijds
-gegeven de duisternis die ons pad omringt te verlichten.
-
-Met den fakkel in de hand streven wij voorwaarts als in den fakkelloop
-der ouden door Lucretius als symbool van het leven gekozen. Achter ons
-ijlt de wedlooper die ons gaat voorbijsnellen. Laat ons gansche streven
-gericht zijn op het aan zijn hand toevertrouwen van de helderstralende
-brandende toorts, terwijl wij zelf in de duisternis verdwijnen.
-
-
-
-De schrijver heeft zich loffelijk weten te beperken, zijn onderwerp
-niet uitgeput. Voor elk onderdeel had hij stof genoeg om wel een heel
-boek te vullen. Toch mocht hij erin slagen zoo volledig mogelijk te
-zijn, den lezer te boeien en hem nooit door langdradig zijn of in
-herhalingen vallen te vervelen.
-
-Het boek is een vraagbaak, niet alleen voor ouders, opvoeders,
-geneesheeren, onderwijzers, maar in het algemeen voor ieder genoegzaam
-ontwikkeld mensch in wien de drang bestaat om zich op veilige wijze een
-weg te banen op het voor zoo velen--meestal tot hunne schade--onbekend
-gebied van het geslachtsleven.
-
-Het vormt in vele opzichten eene aanvulling, een complement op het in
-1908 in Hollandsch gewaad verschenen boek van Prof. Auguste Forel: "Het
-sexueele vraagstuk" waarvan onlangs een tweede uitgave verschenen is.
-
-In de bedoeling van de uitgevers ligt het om de vijf voorafgaande
-deelen eveneens in de hollandsche vertaling te doen verschijnen als
-het mocht blijken dat de belangstelling van het publiek in Havelock
-Ellis' arbeid groot genoeg is om die uitgave te wettigen.
-
-
-    Dr. A. W. VAN RENTERGHEM.
-
-        Amsterdam, October 1915.
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-INLEIDING
-
-
-In de andere deelen van deze "Studies" [1], heb ik mij voornamelijk
-bezig gehouden met de geslachtsdrift met betrekking tot haar voorwerp
-en ik heb derde personen buiten beschouwing gelaten, evenals de
-invloeden der omgeving, die toch machtig inwerken op die drift en hare
-bevrediging. Wij kunnen echter niet zonder meer deze betrekking van
-de geslachtsdrift tot derde personen en tot de maatschappij in haar
-geheel, met al haar van ouds ingestelde tradities, voorbijgaan. Wij
-moeten het geslacht beschouwen in zijn betrekking tot de maatschappij.
-
-Daarbij zullen wij, beknopter dan in die andere deelen, de vele
-en belangrijke vraagstukken, die zich aan ons voordoen, kunnen
-behandelen. Bij de beschouwing van de meer speciale vragen der
-sexueele psychologie betraden wij een verwaarloosd gebied en het was
-noodzakelijk een zorgvuldige en nauwkeurige analyse door te voeren,
-zooals in vele opzichten nog nooit tevoren op deze kwesties beproefd
-was. Maar als wij komen aan de betrekkingen tusschen geslacht
-en maatschappij, behoeven wij voor het meerendeel niet zulk een
-verwaarloozing te ontmoeten. Het onderwerp van ieder hoofdstuk
-in dit deel zou gemakkelijk het onderwerp kunnen uitmaken van
-een afzonderlijk deel en heeft dat ook dikwijls uitgemaakt; en de
-literatuur over vele van deze onderwerpen is al zeer uitgebreid. Het
-zal daarom mijn voornaamste doel zijn, niet om feiten op te sommen,
-maar om beurtelings ieder onderwerp zoo duidelijk en beknopt mogelijk
-te behandelen met betrekking tot die grond-principes van de sexueele
-psychologie, die--voor zoover de gegevens het toelaten--in de andere
-deelen zijn uiteengezet.
-
-Het kan misschien aan sommigen toeschijnen, dat ik mij bij deze
-uiteenzetting had moeten bepalen tot het tegenwoordige en dat ik
-niet ook een zoo ruimen blik had moeten slaan op den loop van de
-geschiedenis der menschheid en de tradities van het geslacht. Het zou
-vooral wel kunnen schijnen, dat ik te sterk den nadruk gelegd heb op
-den invloed van het Christendom op het vormen van sexueele idealen en
-het ontstaan van sexueele instellingen. Dat, ik ben er van overtuigd,
-is een dwaling. Het is omdat deze dwaling zoo dikwijls begaan is, dat
-de bewegingen van vooruitgang onder ons--bewegingen die nooit in eenige
-periode van de geschiedenis der maatschappij kunnen ophouden--door
-velen zoo ernstig worden misverstaan. Wij kunnen aan onze tradities
-niet ontkomen. Een "eeuw van het verstand" is er nooit geweest en kan
-er nooit zijn. De ijverigste zoogenaamde "vrijdenker", die naar hij
-meent het gezag van het Christelijk verleden geheel afwerpt, staat
-nog onder den invloed van dat verleden. Als de tradities daarvan hem
-niet geheel en al in vleesch en bloed zijn overgegaan, dan zijn zij
-toch samengeweven met de maatschappelijke instellingen waarbij hij
-is opgegroeid en zij werken in zelfs op zijne wijze van denken. De
-nieuwste wijzigingen in onze instellingen hebben onvermijdelijk den
-invloed ondervonden van den vroegeren vorm van die instellingen. Wij
-kunnen ons niet duidelijk voor oogen stellen waar we zijn, nòch waar
-we heen gaan, als we niet weten waar we vandaan komen. Wij kunnen de
-beteekenis van de veranderingen om ons heen niet begrijpen en wij
-kunnen ze niet met hoopvol vertrouwen onder de oogen zien, als wij
-niet bekend zijn met de richting van de groote stroomingen, die alle
-beschaving in eindeloozen kringloop voortbewegen.
-
-Bij de uiteenzetting der sexueele vragen, die in zeer ruime mate
-aangelegenheden zijn van maatschappelijke hygiëne, zullen wij ons
-dus nog op psychologisch standpunt stellen. Zulk een standpunt
-ten opzichte van deze zaken is niet alleen gewettigd, maar ook
-noodzakelijk. Uiteenzettingen over maatschappelijke hygiëne, die
-zuiver medisch zijn of zuiver juridisch of zuiver moreel of zuiver
-theologisch leiden niet alleen tot conclusies, die dikwijls lijnrecht
-tegenover elkaar staan, maar ze leenen zich klaarblijkelijk niet
-tot toepassing op de samengestelde menschelijke persoonlijkheid. De
-voornaamste taak, die wij voor ons hebben, moet zijn vast te stellen
-wat de gezamenlijke behoeften en ideeën van beschaafde mannen en
-vrouwen het best uitdrukt en bevredigt. Zoo dat, terwijl wij wel
-voortdurend medische, wettelijke en moreele eischen in het oog moeten
-houden--die alle in sommige opzichten beantwoorden aan de eene of
-andere persoonlijke of maatschappelijke behoefte--het toch hoofdzaak is
-te voldoen aan de eischen van de geheele menschelijke persoonlijkheid.
-
-Wij moeten op dit standpunt den nadruk leggen, omdat het wel
-eens schijnt, dat geen dwaling méer voorkomt onder hen, die over
-hygiënische en moreele sexueele vraagstukken schrijven, dan deze,
-dat zij het psychologisch standpunt buiten beschouwing laten.
-
-Zij zullen b.v. staan aan de zijde van beperking op sexueel gebied
-of aan de zijde van het emancipeeren, maar zij stellen zich niet
-duidelijk voor oogen, dat zulk een eng punt van uitgang niet voldoet
-aan de behoeften van samengestelde menschelijke wezens. Van het
-meer-omvattend psychologisch standpunt erkennen wij, dat wij aan
-elkaar tegenover gestelde aandriften, die beide evenzeer gronden in
-het menschelijke psychische organisme, tot samenwerking moeten brengen.
-
-In de andere deelen van deze "Studies" heb ik getracht mij te
-onthouden van het uitdrukken van eenige persoonlijke meening en,
-voor zoover dat mogelijk was een volkomen objectieve houding te
-handhaven. In deze poging ben ik, naar ik vertrouw, geslaagd, als
-ik mag oordeelen uit het feit, dat ik bewijzen van sympathie en van
-goedkeuring ontvangen heb van alle soorten van menschen, niet minder
-van den rationalistischen vrijdenker dan van den orthodoxen-geloovige,
-van hen, die onze meest heerschende ethische beschouwingen deelen,
-zoowel als van hen, die ze verwerpen. Zoo moet het ook zijn, want
-wat ook onze maatstaf ter bepaling der waarde van gevoelens en van
-levensgedrag is, het moet altijd nuttig voor ons zijn te weten,
-wat precies de gevoelens zijn van menschen en hoe die gevoelens
-strekken om in te werken op hun gedrag. In dit deel echter, waar
-maatschappelijke tradities noodzakelijk in overweging moeten komen
-en waar wij den groei van deze tradities in het verleden en hun
-waarschijnlijke ontwikkeling in de toekomst uiteen moeten zetten,
-daar heb ik niet de hoop, dat de objectiviteit van mijn houding den
-lezer even duidelijk zal zijn. Ik moet hier vaststellen, niet alleen,
-wat de menschen feitelijk voelen en doen, maar welke neiging tot
-ontwikkeling naar mijn meening hun voelen en hun handelen heeft. Dat
-is alleen maar een kwestie van appreciatie, met hoe ruimen blik en
-hoe voorzichtig men zich ook daartegenover stelt; het kan geen zaak
-zijn van absoluut bewijs. Ik hoop, dat zij, die mij vroeger gevolgd
-zijn, nog geduld met mij zullen hebben, zelfs als het hun onmogelijk
-is altijd de conclusies aan te nemen, waartoe ik zelf gekomen ben.
-
-
-    HAVELOCK ELLIS.
-
-        Carbis Bay, Cornwall, Engeland.
-
-
-
-
-
-
-INHOUD
-
-
-Hoofdstuk I                                                         blz.
-
-Moeder en kind                                                        3
-
-    Het recht van het kind om zijn voorouders te kiezen.--Hoe dit
-    gedaan wordt.--De moeder is de naaste bloedverwant van het
-    kind.--Moederschap en vrouwenbeweging.--De enorme beteekenis
-    van het moederschap.--De sterfte onder de zuigelingen en
-    de oorzaken daarvan.--De voornaamste oorzaak ligt bij de
-    moeder.--De behoefte aan rust tijdens de zwangerschap.--Het
-    veelvuldig vóorkomen van ontijdige geboorten.--De taak van
-    den Staat.--Nieuwste vorderingen in puericultuur.--De kwestie
-    van coïtus tijdens de zwangerschap.--De behoefte aan rust
-    gedurende den zoogtijd.--De plicht van de moeder haar kind te
-    zoogen.--De economische vraag.--De plicht van den Staat.--Nieuwste
-    vooruitgang in moederbescherming.--Het mislukken van openbare
-    kinderbewaarplaatsen.
-
-
-Hoofdstuk II
-
-Sexueele opvoeding                                                   33
-
-    Zorg voor het kroost is even zoo noodig als kroost.--Vroege
-    uitingen van de geslachtsdrift.--Moeten die als normaal beschouwd
-    worden?--Het sexueele spel van kinderen.--Het liefdegevoel in de
-    kinderjaren.--Zijn stadskinderen geslachtelijk eerder rijp dan
-    kinderen van het land?--De kinderlijke voorstellingen over de
-    herkomst van de kinderen.--De noodzakelijkheid met de sexueele
-    opvoeding van de kinderen vroeg te beginnen.--Het belang van
-    vroeg oefenen in verantwoordelijkheid.--Het verkeerde van
-    de oude leer der stilzwijgendheid over geslachtszaken.--Het
-    nadeel is grooter waar het meisjes geldt.--De moeder is de
-    natuurlijke en beste leermeesteres.--De ziekelijke invloed van
-    kunstmatige geheimzinnigheid in sexueele zaken.--De literatuur
-    over de sexueele opheldering der jeugd.--Aard van de taak
-    der moeder.--Sexueele opvoeding op de school.--De waarde van
-    botanie.--Zoölogie.--Sexueele opvoeding na de puberteit.--De
-    noodzakelijkheid den invloed van kwakzalver-literatuur te
-    verijdelen.--Het gevaar dat voortkomt uit het niet tijdig
-    voorbereiden op de eerste menstruatie.--De juiste houding tegenover
-    het geslachtsleven der vrouw.--De dringende noodzakelijkheid
-    van hygiëne der menstruatie tijdens de eerste jeugd.--Zulk een
-    hygiëne is te vereenigen met de gelijkstelling der geslachten
-    op opvoedkundig en maatschappelijk gebied.--De invaliditeit
-    van vrouwen komt voornamelijk voort uit verwaarloozing der
-    hygiëne.--De goede invloed van lichaamsoefening op vrouwen en de
-    slechte invloed der athletiek.--De nadeelen van het onderdrukken
-    van het gemoedsleven.--De noodzakelijkheid om jonge menschen
-    de waardigheid van het geslachtsleven te leeren.--Invloed van
-    deze factoren op het lot der vrouwen in het huwelijk.--Lezingen
-    en toespraken over sexueele hygiëne.--De rol van den dokter
-    in de sexueele opvoeding.--De invoering in de wereld der
-    idealen tijdens de puberteit.--De plaats van het godsdienst-
-    en zede-onderwijs.--De plechtigheden van natuurvolken bij het
-    inleiden in de geslachtsrijpheid.--De sexueele invloed van
-    literatuur.--De sexueele invloed van kunst.
-
-
-Hoofdstuk III
-
-Sexueele opvoeding en naaktheid                                      87
-
-    De houding van de Grieken tegenover de naaktheid.--Hoe de Romeinen
-    die houding wijzigden.--De invloed van het Christendom.--Naaktheid
-    in de Middeleeuwen.--De ontwikkeling van den afschuw voor de
-    naaktheid.--Daarmede samengaande veranderingen in de voorstelling
-    van de naaktheid.--Preutschheid.--De romantische beweging.--Het
-    ontstaan van een nieuwe wijze van voelen jegens de naaktheid.--De
-    hygiënische beschouwing van de naaktheid.--Hoe kinderen gewend
-    kunnen worden aan naaktheid.--Naaktheid staat niet vijandig
-    tegenover zedigheid.--Het instinct van lichaamstrots.--De
-    waarde van naaktheid in de opvoeding.--De æsthetische waarde der
-    naaktheid.--Het menschelijk lichaam als een van de voornaamste
-    levenwekkende factoren van het leven.--Hoe naaktheid aangekweekt
-    kan worden.--De zedelijke beteekenis der naaktheid.
-
-
-Hoofdstuk IV
-
-Het waardeeren van de geslachtsliefde                               109
-
-    Het begrip geslachtsliefde.--De houding van het middeleeuwsche
-    ascetisme.--St. Bernard en St. Odo van Cluny.--Het wijzen van
-    de asceten op het bij elkaar liggen van de sexueele- en de
-    excretie-organen.--De liefde als een sacrament der natuur.--De
-    voorstelling van de onreinheid van wat betrekking heeft op het
-    geslacht bij natuurvolken in het algemeen.--Theorieën over
-    den oorsprong van deze voorstelling.--Het anti-ascetische
-    element in den bijbel en het eerste Christendom.--Clemens
-    van Alexandrië.--De houding van den heiligen Augustinus.--De
-    erkenning van de heiligheid van het lichaam door Tertullianus,
-    Rufinus en Athanasius.--De hervorming.--Het sexueele instinct
-    beschouwd als dierlijk.--Het menschelijke sexueele instinct gelijkt
-    niet op dat van het dier.--Wellust en liefde.--De definitie van
-    liefde.--Liefde en namen voor liefde zijn onbekend in sommige
-    deelen van de wereld.--Romantische liefde heeft zich eerst laat
-    ontwikkeld bij het blanke ras.--Het mysterie van het sexueel
-    verlangen.--De kwestie of liefde een begoocheling is.--De
-    geestelijke zoowel als de physieke bouw van de wereld berust
-    voor een deel op geslachtsliefde.--Het getuigenis van mannen van
-    intellect voor de alleen-heerschappij der liefde.
-
-
-Hoofdstuk V
-
-De beteekenis der kuischheid                                        133
-
-    Kuischheid is onafscheidelijk van de waardigheid
-    der liefde.--Het verzet van de 18de eeuw tegen het
-    kuischheids-ideaal.--Onnatuurlijke vormen van kuischheid.--De
-    psychologische basis van de ascese.--Ascese en kuischheid als
-    deugden bij natuurvolken.--De beteekenis van Tahiti.--Kuischheid
-    onder barbaarsche volken.--Kuischheid onder de eerste
-    Christenen.--Worstelingen van de heiligen tegen de aanvechtingen
-    van het vleesch.--De fictie van de Christelijke kuischheid.--Het
-    verdwijnen ervan in de Middeleeuwen.--"Aucassin et Nicolette"
-    en de nieuwe romance van kuische liefde.--De onkuischheid van
-    de Noordelijke barbaren.--De boeten van de kerk.--Invloed
-    van de renaissance en van de hervorming.--Het verzet tegen
-    de jonkvrouwelijkheid als een deugd.--De moderne opvatting
-    der kuischheid als een deugd.--De invloeden, die de deugd der
-    kuischheid bevorderen.--Kuischheid als een wijze van tucht.--De
-    waarde van kuischheid voor den kunstenaar.--Welke waarde het volk
-    hecht aan potentie en impotentie.--De juiste definities van ascese
-    en kuischheid.
-
-
-Hoofdstuk VI
-
-Het vraagstuk der sexueele abstinentie                              165
-
-    De invloed van de traditie.--De theologische voorstelling van
-    wellust.--Neiging van deze invloeden om de sexueele moraal
-    te degradeeren.--Het resultaat daarvan de vorming van het
-    vraagstuk der sexueele abstinentie.--De protesten tegen sexueele
-    abstinentie.--Sexueele abstinentie en genialiteit.--Sexueele
-    abstinentie bij vrouwen.--De voorstanders van sexueele
-    abstinentie.--Bemiddelende houding.--Onbevredigende resultaten
-    van de geheele discussie.--Critiek op het begrip sexueele
-    abstinentie vergeleken met onthouding van voedsel.--Geen
-    volledige analogie.--De moraal van sexueele abstinentie is geheel
-    negatief.--Is het de plicht van den dokter buitenechtelijk
-    geslachtsverkeer aan te raden?--Meeningen van hen die dit
-    al of niet als plicht beschouwen.--De beslissing moet vallen
-    tegen het geven van zulk een raad.--De dokter gebonden door de
-    maatschappelijke en moreele denkbeelden van zijn eeuw.--De
-    dokter als hervormer.--Sexueele abstinentie en sexueele
-    hygiëne.--Alcohol.--De invloed van lichamelijke en geestelijke
-    inspanning.--De ontoereikendheid van de sexueele hygiëne op
-    dit gebied.--De onwerkelijke aard van het begrip sexueele
-    abstinentie.--De noodzakelijkheid het door een meer positief
-    ideaal te vervangen.
-
-
-Hoofdstuk VII
-
-Prostitutie                                                         201
-
-    I. "De orgie":--De godsdienstige oorsprong van de orgie.--Het
-    carneval.--De orgie erkend door de Grieken en Romeinen.--De orgie
-    bij natuurvolken.--Het drama.--Het door de orgie bevorderde doel.
-
-    II. "Oorsprong en ontwikkeling van de prostitutie":--De definitie
-    van prostitutie.--Prostitutie onder natuurvolken.--De voorwaarden
-    waaronder prostitutie als bedrijf ontstaat.--Geheiligde
-    prostitutie.--De dienst van Mylitta.--Het uitoefenen
-    van de prostitutie met het doel een huwelijksgift te
-    verkrijgen.--Het ontstaan van de wereldlijke prostitutie in
-    Griekenland.--Prostitutie in het Oosten.--Indië, China, Japan,
-    enz.--Prostitutie in Rome.--De invloed van het Christendom op
-    de prostitutie.--De poging de prostitutie te bestrijden.--Het
-    middeleeuwsch bordeel.--Het optreden van de courtisane.--Fullia
-    D'Aragona.--Veronica Franco.--Ninon de Lenclos.--Latere pogingen
-    de prostitutie uit te roeien.--Het politie-toezicht op de
-    prostitutie.--De nutteloosheid wordt langzamerhand erkend.
-
-    III. "De oorzaken der prostitutie":--Prostitutie als een deel
-    van het huwelijkssysteem.--Het complex van oorzaken voor de
-    prostitutie.--De motieven aangegeven door de prostituées.--(1)
-    De economische factor van de prostitutie.--Armoede is zelden
-    het hoofd-motief voor de prostitutie.--Maar economische druk
-    oefent een zeer werkelijken invloed uit.--Het hooge percentage
-    van prostituées geleverd door de dienstboden.--Beteekenis van
-    dit feit.--(2) De biologische factor van de prostitutie.--De
-    zoogenaamde geboren prostituée.--De aangehaalde identiteit met den
-    geboren misdadiger.--Het sexueele instinct bij prostituées.--De
-    physieke en psychische eigenaardigheden van prostituées.--(3)
-    De moreele noodzakelijkheid een factor in het bestaan van de
-    prostitutie.--De moreele voorstanders van de prostitutie.--De
-    moreele houding van het Christendom jegens de prostitutie.--De
-    houding van het protestantisme.--Nieuwere voorstanders van de
-    moreele noodzakelijkheid van de prostitutie.--(4) Waarde voor de
-    beschaving als een factor van de prostitutie.--De invloed van het
-    stadsleven.--De behoefte aan opwinding.--Waarom dienstmeisjes zoo
-    dikwijls prostituée worden.--De geringe rol die de verleiding
-    speelt.--Prostituées komen in grooten getale van het land.--De
-    lokstem van de beschaving trekt vrouwen naar de prostitutie.--De
-    overeenkomstige aantrekkingskracht wordt door mannen gevoeld.--De
-    prostituée als kunstenares en als leidsvrouw van de mode.--De
-    bekoring van het vulgaire.
-
-    IV. "De tegenwoordige houding der maatschappij tegenover de
-    prostitutie":--Het verval van het bordeel.--De neiging tot
-    humaniseeren van de prostitutie.--De pecuniaire zijde van de
-    prostitutie.--De Geisha.--De Hetere.--De moreele opstand tegen de
-    prostitutie.--Dure deugd ten koste van vuile ondeugd.--De gewone
-    houding tegenover prostituées.--De wreedheid daarvan is absurd.--De
-    noodzakelijkheid de prostitutie te hervormen.--De noodzakelijkheid
-    het huwelijk te hervormen.--Deze beide noodzakelijkheden hangen
-    nauw met elkander samen.--De daarbij in aanmerking komende
-    dynamische betrekkingen.
-
-
-Hoofdstuk VIII
-
-De bestrijding der geslachtsziekten                                 291
-
-    De beteekenis van de geslachtsziekten.--De geschiedenis der
-    syphilis.--Het vraagstuk van den oorsprong ervan.--De groote
-    maatschappelijke beteekenis van de syphilis.--De maatschappelijke
-    gevaren van de gonorrhoe.--De moderne verandering in de methoden
-    ter bestrijding van de geslachtsziekten.--Oorzaken van het
-    verval van het systeem van politie-toezicht.--Noodzakelijkheid
-    de feiten onder de oogen te zien.--De onschuldige offers der
-    geslachtsziekten.--Het zijn ziekten, en geen misdaden.--Het
-    principe van aanmelding.--Het Scandinavisch systeem.--Kostelooze
-    behandeling.--Straf op het overbrengen van venerische
-    ziekten.--Sexueele opvoeding met betrekking tot venerische
-    ziekten.--Lezingen, enz.--Uiteenzetting in romans en op het
-    tooneel.--Het "leelijke" is niet "immoreel".
-
-
-Hoofdstuk IX
-
-Geslachts-zedeleer                                                  331
-
-    Prostitutie met betrekking tot ons huwelijks-systeem.--Huwelijk
-    en moraal.--De definitie van het woord "moraal".--Theoretische
-    moraal.--Hare verdeeling in traditioneele moraal en ideëele
-    moraal.--Praktische moraal.--Praktische moraal gegrond op
-    gewoonte.--Deze is het eenige onderwerp van wetenschappelijke
-    zedeleer.--De reactie tusschen theoretische en praktische
-    moraal.--Sexueele moraal in het verleden is een toepassing van
-    economische moraal.--De vereeniging van starheid en van laksheid in
-    deze moraal.--Het ontstaan van een bijzondere geslachts-zedeleer
-    en de ontwikkeling van moreele idealen.--Uitingen van
-    sexueele moraal.--Gebrek aan eerbied voor de vormen van het
-    huwelijk.--Proef huwelijk.--Huwelijk na de conceptie van een
-    kind.--Verschijnselen in Duitschland, Angelsaksische landen,
-    Rusland enz.--De positie der vrouw.--De historische neiging
-    die de gelijkheid van vrouwen met mannen begunstigt.--De
-    theorie van het matriarchaat.--De moeder-familie.--Vrouwen
-    in Babylonië.--Egypte-Rome.--De 18de en de 19de eeuw.--De
-    historische neiging, die moreele ongelijkheid van de vrouw
-    begunstigt.--De tweeledige invloed van het Christendom.--Invloed
-    van de Germaansche gewoonte en van het leenstelsel.--De
-    ridderschap.--De vrouw in Engeland.--De vrouwenhandel.--Het
-    afnemen van de onderworpenheid der vrouw.--Ongeschiktheid van
-    den modernen man om te heerschen.--Het toenemen van de moreele
-    verantwoordelijkheid bij vrouwen.--De daarmee samengaande
-    ontwikkeling van economische onafhankelijkheid.--Het toenemen van
-    het aantal werkende vrouwen.--Het binnendringen van de vrouwen
-    in de moderne industrie.--In hoe ver dit maatschappelijk te
-    rechtvaardigen is.--De sexueele verantwoordelijkheid van vrouwen
-    en de gevolgen ervan.--De beweerde moreele inferioriteit van
-    vrouwen.--De "zelfopoffering" van vrouwen.--De maatschappij heeft
-    geen belang bij sexueele verhoudingen.--De voortplanting is het
-    eenige sexueele belang van den Staat.--De zeer hooge beteekenis
-    van het moederschap.
-
-
-Hoofdstuk X
-
-Het huwelijk                                                        383
-
-    De definitie van het huwelijk.--Het huwelijk in de
-    dierenwereld.--Het overheerschen van de monogamie.--Het vraagstuk
-    van het groepen-huwelijk.--Monogamie is een natuurlijk feit,
-    niet gebaseerd op een wet der menschen.--De neiging den vorm van
-    het huwelijk te stellen boven het feit van het huwelijk.--De
-    geschiedenis van het huwelijk.--Het huwelijk in het oude
-    Rome.--Germaansche invloed op het huwelijk.--De bruidkoop.--De
-    ring.--De invloed van het Christendom op het huwelijk.--De
-    groote uitbreiding van dezen invloed.--Het sacrament van
-    het huwelijk.--Oorsprong en ontwikkeling van de opvatting als
-    sacrament.--De kerk maakte het huwelijk tot een openbare daad.--Het
-    kanonieke huwelijksrecht.--De gezonde kern ervan.--De ontwikkeling
-    ervan.--De onduidelijkheden en dwaasheden ervan.--Eigenaardigheden
-    van het Engelsche huwelijksrecht.--Invloed van de hervorming op
-    het huwelijk.--De protestantsche opvatting van het huwelijk als een
-    wereldlijk verdrag.--De puriteinsche huwelijks-hervorming.--Milton
-    als de pionier voor de huwelijks-hervorming.--Zijn inzichten
-    over echtscheiding.--De achterlijke positie van Engeland op het
-    gebied van huwelijks-hervorming.--Critiek op de Engelsche wet op
-    de echtscheiding.--De tradities van het kanonieke recht werken nog
-    voort.--De kwestie van schadevergoeding bij echtbreuk.--Onderlinge
-    verstandhouding is een beletsel tegen echtscheiding.--Echtscheiding
-    in Frankrijk, Duitschland, Oostenrijk, Rusland enz.--De Vereenigde
-    Staten.--Onmogelijkheid de echtscheidingsgronden wettig vast te
-    stellen.--Echtscheiding bij wederzijdsch goedvinden.--De oorsprong
-    en de ontwikkeling daarvan.--Belemmering door de tradities van
-    het kanonieke recht.--Wilhelm von Humboldt.--Nieuwe voorstanders
-    van echtscheiding bij wederzijdsch goedvinden.--De argumenten
-    tegen het gemakkelijker maken van de echtscheiding.--De belangen
-    van de kinderen.--De bescherming der vrouwen; de tegenwoordige
-    neiging van de echtscheidingsbeweging.--Het huwelijk is geen
-    contract.--Het voorstel van het huwelijk voor een zeker aantal
-    jaren.--Wettelijke beperkingen en nadeelen in de positie
-    van man en vrouw.--Het huwelijk is geen contract maar een
-    feit.--Alleen de bijkomende zaken van het huwelijk, niet de
-    essentieele, leenen zich tot een regeling bij contract.--De
-    wettelijke erkenning van het huwelijk als een feit zonder
-    eenige ceremonie.--Contracten over de persoonlijkheid zijn
-    niet te vereenigen met de moderne neigingen.--De factor van
-    moreele verantwoordelijkheid.--Het huwelijk als een ethisch
-    sacrament.--Persoonlijke verantwoordelijkheid sluit vrijheid
-    in.--Vrijheid is de beste waarborg voor bestendigheid.--Onjuiste
-    denkbeelden over individualisme.--De moderne neiging van het
-    huwelijk.--Met de geboorte van een kind houdt het huwelijk op
-    een persoonlijke aangelegenheid te zijn.--Ieder kind moet een
-    wettigen vader en een wettige moeder hebben.--Hoe dit bereikt
-    kan worden.--De vaste grondslag der monogamie.--De kwestie van
-    huwelijks-variaties.--Zulke variaties staan niet vijandig tegenover
-    de monogamie.--De meest gewone variaties.--De buigzaamheid
-    van het huwelijk houdt variaties in toom.--Huwelijks-variaties
-    tegenover de prostitutie.--Het huwelijk op verstandigen en humanen
-    grondslag.--Samenvatting en besluit.
-
-
-Hoofdstuk XI
-
-De kunst van liefhebben                                             463
-
-    Het huwelijk is er niet alleen voor de voortplanting.--Theologen
-    over het "Sacramentum Solationis".--Het belang van de "kunst van
-    liefhebben".--De grondslag van bestendigheid in het huwelijk en
-    de voorwaarde voor juiste voortplanting.--De kunst van liefhebben
-    is het bolwerk tegen de echtscheiding.--De eenheid van liefde en
-    huwelijk is een principe der moderne moraal.--Het Christendom
-    en de kunst van liefhebben.--Ovidius.--De kunst van liefhebben
-    onder natuurvolken.--Sexueele inwijding in Afrika en elders.--De
-    neiging tot spontane ontwikkeling van de kunst van liefhebben
-    in de jeugd.--Flirt.--Sexueele onwetendheid bij vrouwen.--De
-    plaats van den echtgenoot bij de sexueele inwijding.--Sexueele
-    onwetendheid bij mannen.--De opvoeding van den echtgenoot voor
-    het huwelijk.--Het onheil gesticht door de onwetendheid van den
-    man.--De physieke en geestelijke gevolgen van den onbeholpen
-    coïtus.--Vrouwen verstaan de kunst van liefhebben beter dan
-    mannen.--Oude en nieuwe meeningen over de veelvuldigheid
-    van den coïtus.--Verschil in sexueele potentie.--De sexueele
-    begeerte.--De kunst van liefhebben berust op de biologische
-    feiten van het hofmaken.--De kunst aan vrouwen te behagen.--De
-    minnaar vergeleken bij den musicus.--Het aanzoek als een deel
-    van het hofmaken.--Divinatie in de kunst van liefhebben.--Het
-    belang van de preliminariën bij het aanzoek.--De onbeholpen
-    echtgenoot is dikwijls de oorzaak van de koelheid der vrouw.--De
-    moeilijkheid van het hofmaken.--Gelijktijdig orgasme.--De
-    nadeelen van onvolkomen bevrediging bij de vrouwen.--Coïtus
-    interruptus.--Coïtus reservatus.--De menschelijke wijze
-    van coïtus.--Variaties in coïtus.--Houding bij coïtus.--De
-    beste tijd voor den coïtus.--De invloed van coïtus in het
-    huwelijk.--De voordeelen van afwezigheid in het huwelijk.--De
-    gevaren der afwezigheid.--Jaloezie.--De oorspronkelijke functie
-    der jaloezie.--Het veel vóorkomen ervan bij dieren, natuurvolken,
-    enz. en in pathologische toestanden.--Een tegen-maatschappelijk
-    gevoel.--Jaloezie laat zich niet vereenigen met den vooruitgang
-    der beschaving.--De mogelijkheid meer dan een persoon tegelijk
-    lief te hebben.--De platonische vriendschap.--De voorwaarden,
-    die ze mogelijk maken.--Het moederlijk element in de liefde der
-    vrouw.--De eind-ontwikkeling van de huwelijksliefde.--Het vraagstuk
-    der liefde is een van de grootste maatschappelijke kwesties.
-
-
-Hoofdstuk XII
-
-De wetenschap der voortplanting                                     523
-
-    De betrekking tusschen de wetenschap der voortplanting en de
-    kunst van liefhebben.--Sexueele begeerte en sexueel genot als
-    de voorwaarden der conceptie.--De voortplanting was vroeger
-    overgelaten aan luim en begeerte.--Het vraagstuk der voortplanting
-    als een godsdienstkwestie.--Het geloof in eugeniek.--Ellen Key en
-    Francis Galton.--Onze schuld tegenover de nakomelingschap.--Het
-    vraagstuk natuurlijke keuze te vervangen.--De oorsprong en
-    de ontwikkeling der eugeniek.--Het algemeen aannemen van de
-    principes der eugeniek tegenwoordig.--De twee wegen, waarop de
-    principes der eugeniek in praktijk worden gebracht.--Het besef
-    van sexueele verantwoordelijkheid bij de vrouwen.--Verwerping van
-    het opgedrongen moederschap.--Het privilege van het vrijwillige
-    moederschap.--Oorzaken van het in minachting brengen van
-    het moederschap.--De beperking der conceptie.--Zij wordt
-    tegenwoordig door de meerderheid der bevolking in beschaafde
-    landen in praktijk gebracht.--De drogrede "zelfmoord van het
-    ras".--Zijn groote families een merkteeken van degeneratie?--Het
-    beperken van de voortplanting is het gevolg van natuurlijken en
-    beschaafden vooruitgang.--Het toenemen der Nieuw-Malthusiaansche
-    ideeën en gebruiken.--Facultatieve steriliteit onderscheiden van
-    Nieuw-Malthusianisme.--De medische en hygiënische noodzakelijkheid
-    van de beperking der conceptie.--Voorbehoedmiddelen.--Miskraam.--De
-    nieuwe leer van den plicht miskraam op te wekken.--In
-    hoeverre is dit te rechtvaardigen?--Castratie als methode
-    om de voortplanting te beperken.--Negatieve eugeniek en
-    positieve eugeniek.--De kwestie van getuigschriften voor het
-    huwelijk.--De ontoereikendheid van het vaststellen der eugeniek
-    door de wetgeving.--Het scherpen van het maatschappelijk
-    geweten met betrekking tot de erfelijkheid.--Beperking van
-    de geschiktheid voor het moederschap.--De voor de verwekking
-    gunstige voorwaarden.--Steriliteit.--De kwestie van kunstmatige
-    bevruchting.--De voor de voortplanting meest gunstige leeftijd.--De
-    kwestie van het vroege moederschap.--De beste tijd voor de
-    voortplanting.--De voleindiging van den goddelijken levenskring.
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-HOOFDSTUK I
-
-MOEDER EN KIND
-
-
-    Het recht van het kind om zich zijn voorouders te kiezen.--Hoe dit
-    verwerkelijkt kan worden.--De moeder is de naaste bloedverwant in
-    de opgaande lijn van het kind.--Moederschap en vrouwenbeweging.--De
-    enorme beteekenis van het moederschap.--De sterfte onder de
-    zuigelingen en de oorzaken daarvan.--De voornaamste oorzaak
-    ligt bij de moeder.--De noodzakelijkheid van rust tijdens
-    de zwangerschap.--Het veelvuldig vóorkomen van ontijdige
-    geboorten.--De taak van den staat.--Vooruitgang in den nieuweren
-    tijd van de puericultuur.--Het vraagstuk betreffende den coïtus
-    tijdens zwangerschap.--De noodzakelijkheid van rust gedurende den
-    zoogtijd.--De plicht van de moeder om haar kind te zoogen.--De
-    economische vraag.--De taak van den staat.--Vooruitgang der
-    moederbescherming.--Teleurstellingen ondervonden bij het inrichten
-    van openbare kinderbewaarplaatsen.
-
-
-De sexueele natuur van den mensch wortelt, evenals alles wat het meest
-essentieele in hem is, in een bodem, die lang vóor zijn geboorte
-gevormd werd.--In dit opzicht, evenals in alle andere, ontleent
-hij de elementen van zijn leven aan zijn voorouders, hoe nieuw de
-veranderde combinatie ook moge zijn en hoezeer die ook gewijzigd
-moge worden door latere omstandigheden. Het lot van den mensch ligt
-niet in de toekomst, maar in het verleden. Dat is, juist beschouwd,
-de meest levende van alle levende werkelijkheden. Ieder kind heeft
-dus het recht zijn eigen voorouders te kiezen. Natuurlijk kan het
-dat alleen doen door plaatsvervangers, door zijn ouders. Het is de
-ernstigste en heiligste plicht van den toekomstigen vader de eene
-helft te kiezen van het karakter naar voorouders en erfelijkheid van
-zijn toekomstig kind; het is de ernstigste en heiligste plicht van de
-toekomstige moeder ook zulk een keuze te doen [2]. Toen zij elkander
-kozen, hebben zij te zamen al de voorouders van hun kind gekozen. Zij
-hebben de sterren bepaald, die zijn lot zullen besturen.
-
-Vroeger werd dit besluit, dat zooveel mogelijkheden voor de toekomst
-bevat, gewoonlijk genomen op een hulpelooze, blinde, bijna onbewuste
-wijze. Het werd òf bestuurd door een instinct, dat over het geheel
-nogal goed gewerkt heeft, òf beïnvloed door economische belangen
-van wier resultaten men dat niet kan zeggen, of het werd overgelaten
-aan toevalligheden, die van nòg lager orde zijn dan zuiver dierlijke
-aandriften en die niets dan kwaad kunnen stichten. Voor de toekomst
-kunnen wij alleen het geloof hebben--want alle hoop van de menschheid
-moet op dat geloof berusten--dat een nieuwe impuls, die het natuurlijk
-instinct versterken en het mettertijd onafscheidelijk begeleiden
-zal, den beschaafden mensch den koers zal aangeven die het ras moet
-nemen. Evenals in het verleden het ras over het geheel gevormd is door
-een natuurlijke, gedeeltelijk sexueele, keuze, die onbewust was van
-zichzelf en onwetend omtrent de doeleinden waar ze toe leidde, zoo
-zal het ras in de toekomst gevormd worden door opzettelijke keuze,
-zal de scheppende energie van de natuur zelf bewust worden in het
-brein van den beschaafden mensch. Dit is niet een geloof dat zijn
-oorsprong heeft in een vage hoop. De problemen van het leven van het
-individu zijn verbonden aan het lot van het leven van het ras en ieder
-keer weer zullen wij bevinden, als wij peinzen over de individueele
-kwesties, met welke wij hier te maken hebben, dat zij in alle punten
-ten slotte samenloopen naar dit zelfde doeleinde van het ras.
-
-Daar we hier nu de sexueele betrekkingen moeten nagaan van het individu
-ten opzichte van de maatschappij, zal het praktisch zijn op dit punt
-de kwesties van voorouders terzijde te stellen en het individu te
-nemen zooals het, met een reeds bepaalden erfelijken aanleg, ligt
-onder het hart der moeder.
-
-Het is de moeder, die de naaste bloedverwant is van het kind. Op
-verschillende punten in de zoölogische ontwikkeling heeft het
-mogelijk geschenen dat de functies, die we nu kennen als die van het
-moederschap, in ruime mate en gelijkelijk gedeeld werden door den
-vader. De natuur heeft verschillende proeven genomen in deze richting,
-met visschen bijvoorbeeld, en zelfs met vogels. Maar hoe nuttig en
-uitmuntend deze proeven ook waren en ofschoon krachtig genoeg om hun
-voortzetting tot op dezen dag te verzekeren, blijft het toch waar, dat
-de mensch niet bestemd was zich langs dezen weg te verheffen. Onder al
-de zoogdieren, die er vóór den mensch geweest zijn, is het mannetje
-een indrukwekkende en belangrijke figuur in de eerste dagen van het
-hofmaken, maar nadat de conceptie verzekerd is, speelt de moeder de
-voornaamste rol in het leven van het ras. Het mannetje moet er zich mee
-tevreden stellen buiten het voedsel op te zoeken en op wacht staan als
-het thuis is in de voorkamer van het gezin. Als ze eenmaal bevrucht
-is, verwerpt het vrouwtje toornig de liefkoozingen, die zij tevoren
-zoo coquet in ontvangst genomen heeft, en zelfs bij den mensch is de
-positie van den vader bij de geboorte van zijn kind niet bijzonder
-waardig of aangenaam. De natuur staat aan den man slechts een tweede
-en betrekkelijk nederige plaats toe in het tehuis, de broedplaats
-van het ras; hij mag zich, als hij wil, schadeloos stellen door het
-zoeken van avonturen en roem in de wereld daarbuiten. De moeder is
-de naaste bloedverwant van het kind, en gedurende den tijd van de
-conceptie tot aan de geboorte, kan de hygiëne van den toekomstigen
-mensch alleen bevorderd worden door invloeden, die werken door haar.
-
-Zoo fundamenteel en elementair als het feit is van de overheerschende
-positie van de moeder voor het leven van het ras, zoo onbetwistbaar
-als het schijnen moet aan allen die er studie van gemaakt hebben,
-moeten we toch toegeven, dat het soms vergeten is of niet geteld. In
-de groote tijden van de menschheid is het inderdaad aangenomen als een
-centraal en heilig feit. In het klassieke Rome werd in een bepaalde
-periode het huis van de zwangere vrouw versierd met guirlandes, en in
-Athene was het een onschendbaar heiligdom, waar zelfs de misdadiger
-bescherming kon vinden. Zelfs te midden van de gemengde invloeden
-van tijden zoo vol van schuimend leven, als aan de opkomst van de
-Renaissance voorafgingen, was de ideaal mooie vrouw, zooals wij nog
-kunnen zien op schilderijen, de zwangere vrouw. Maar het is niet altijd
-zoo geweest. Tegenwoordig, bij voorbeeld, is er geen twijfel aan,
-dat we nog pas bezig zijn los te komen uit een periode, waarin dit
-feit dikwijls werd betwist of ontkend, in theorie en praktijk beide,
-ook door de vrouwen zelf. Dit was vooral opmerkelijk in Engeland en
-Amerika beide, en het ligt waarschijnlijk voor een groot deel aan de
-ongelukkige, dwaze verblindheid, die vrouwen in deze landen er toe
-bracht mannelijke idealen na te jagen, dat nu de inspiratie voor den
-vooruitgang in de vrouwenbeweging voornamelijk komt van de vrouwen
-van andere landen. Moederschap en de toekomst van het ras werden
-systematisch gekleineerd. Het vaderschap, zoo werd gezegd, was maar een
-ondergeschikte gebeurtenis in het leven van den man: waarom zou het
-moederschap meer dan louter een gebeurtenis zijn in het leven van de
-vrouw? In Engeland waren de vrouwen, door een merkwaardig verdraaiden
-vorm van sexueele aantrekkingskracht zoo betooverd door den glans,
-die de mannen omgaf, dat zij al de feiten van organische constitutie,
-die haar ongelijk maakten aan den man, wilden onderdrukken of vergeten,
-zich haar glorie tot schande rekenden en dezelfde opvoeding zochten
-als mannen, dezelfde bezigheden als mannen, ja dezelfde sport. Zooals
-wij weten was er oorspronkelijk een element van rechtvaardigheid in
-dezen aandrang [3]. Hij was volkomen gerechtvaardigd in zoover hij een
-aanspraak was op bevrijding van een kunstmatige beperking, en een eisch
-tot economische onafhankelijkheid. Maar hij werd noodlottig en dwaas,
-toen hij zich ontwikkelde in een hartstocht om, in alle opzichten,
-dezelfde dingen te doen, die mannen doen; hoe noodlottig en hoe dwaas
-kunnen we beseffen als wij ons mannen voorstellen, hartstochtelijk de
-wijzen van doen en de werkzaamheden van vrouwen nabootsende. Vrijheid
-is alleen goed, als zij is een vrijheid om de wetten te volgen van
-iemands eigen natuur; zij houdt op vrijheid te zijn als zij wordt
-een slaafsche poging anderen na te bootsen en ze zou slechts ongeluk
-aanbrengen als ze ooit slagen kon [4]. Tegenwoordig heeft deze beweging
-theoretisch opgehouden vertegenwoordigsters te bezitten, die ernstigen
-invloed uitoefenen. Toch vertoonen zich de praktische resultaten nog
-zeer zichtbaar in Engeland en de andere landen, waarin zij gevoeld
-is. De sterfte onder de zuigelingen is enorm en begint nog slechts,
-tenminste in Engeland, een neiging te vertoonen om af te nemen;
-het moederschap is zonder waardigheid en de levenskracht der moeders
-neemt spoedig af, zoodat zij niet eens haar kinderen kunnen zoogen;
-onwetende jonge moeders geven haar kinderen aardappelen en jenever;
-overal spreekt men ons van de teekenen van ontaarding van het ras,
-of zoo al niet van het ras, dan toch in ieder geval van de jonge
-individuen van tegenwoordig.
-
-
-    Het zou misplaatst zijn en ons te ver voeren om hier deze
-    verscheidenheid te bespreken van praktische gevolgen van de dwaze
-    poging, om het enorme belang van het moederschap voor het ras te
-    kleineeren. Het zij genoeg slechts dit eene punt aan te raken:
-    de bovenmatige sterfte onder de zuigelingen.
-
-    In Engeland--dat uit een maatschappelijk oogpunt niet in zoo veel
-    slechter toestand verkeert dan de meeste landen, want in Oostenrijk
-    en Rusland is de kindersterfte nog hooger, hoewel ze in Australië
-    en Nieuw-Zeeland veel lager is, maar toch nog buitensporig--komt
-    jaarlijks meer dan een vierde van alle sterfgevallen van kinderen
-    onder het jaar voor. Naar de meening van de medische ambtenaren van
-    den gezondheidsdienst, die het best in de gelegenheid zijn om een
-    opinie te vormen, hadden ongeveer de helft van deze sterfgevallen,
-    in het ruwe berekend, absoluut voorkomen kunnen worden. Bovendien
-    is het twijfelachtig of er een werkelijk dalende beweging is in
-    deze sterfte; in de laatste halve eeuw is zij nu eens gestegen en
-    dan weer gedaald, en hoewel in de paar laatste jaren de algemeene
-    beweging van de kindersterfte voor kinderen onder de vijf jaar in
-    Engeland en Wales een neiging getoond heeft om af te nemen, steeg
-    in Londen (volgens J. F. J. Sykes, ofschoon Sir Shirley Murphy
-    getracht heeft de beteekenis van deze cijfers te verminderen) de
-    kindersterfte voor de drie eerste levensmaanden van 69 per duizend
-    in het tijdverloop 1888-1892 tot 75 per duizend van 1898-1901. (Dit
-    heeft, dat moeten we bedenken, betrekking op de periode vóór
-    het invoeren van de wet op het kennisgeven van geboorten). In
-    ieder geval is er, hoewel de algemeene sterfte een bepaalde
-    neiging toont tot verbetering, zeker geen naar evenredigheid
-    daarmee overeenkomende verbetering in de kindersterfte. Dit kan
-    ternauwernood verwondering wekken, als wij ons voor oogen stellen,
-    dat er geen verandering ten goede, maar eerder ten kwade, geweest
-    is in de omstandigheden waaronder onze kinderen worden geboren en
-    opgevoed. Zoo zegt William Hall (British Medical Journal, October
-    14, 1905), die een grondige kennis had, loopende over 56 jaar,
-    van de achterbuurten van Leeds, en die verscheiden duizenden
-    van achterbuurtkinderen gewogen en gemeten heeft, behalve dat
-    hij meer dan 120.000 jongens en meisjes onderzocht heeft op hun
-    geschiktheid voor fabrieksarbeid, dat "vijftig jaar geleden
-    de moeder uit de achterbuurt veel verstandiger, zindelijker,
-    huiselijker en moederlijker was dan zij nu is; zij was zelf beter
-    gevoed en zij zoogde bijna altijd haar kinderen en na het speenen
-    kregen zij meer voedzaam, beenderenvormend voedsel, en zij was
-    in staat thuis gezonder voedsel klaar te maken". Het systeem van
-    leerplicht heeft een ongelukkigen invloed uitgeoefend door den
-    ouders een dwang op te leggen waardoor de toestanden van het tehuis
-    slechter werden. Want, hoe uitstekend onderwijs is, het is niet de
-    eerste levensbehoefte en het is verplichtend gemaakt, voordat de
-    meer essentieele dingen van het leven even verplichtend gemaakt
-    zijn. Hoe volkomen onnoodig deze groote sterfte is, kan blijken
-    zonder dat we het goede voorbeeld van Australië en Nieuw-Zeeland
-    noemen, wanneer wij slechts kleine Engelsche steden vergelijken:
-    terwijl in Guildford de kindersterfte 65 per duizend is, is het
-    in Burslem 205 per duizend.
-
-    Somtijds wordt gezegd, dat kindersterfte een economische kwestie
-    is en dat ze zou ophouden te bestaan met loonsverbetering. Dit is
-    alleen waar tot zekere hoogte en onder bepaalde voorwaarden. In
-    Australië is geen nijpende armoede, maar het aantal sterfgevallen
-    van kinderen onder het jaar is nog tusschen de 80 en 90 per
-    duizend, en een derde van deze sterfte is volgens Hooper (British
-    Medical Journal, 1908, vol II, p. 289) gemakkelijk te vermijden
-    omdat ze voortkomt uit de onwetendheid van de moeders en den
-    tegenzin in het zoogen. De loonarbeid van getrouwde vrouwen
-    vermindert zeer de armoede van een familie, maar niets kan
-    slechter zijn voor het welzijn van de vrouw als moeder, of voor
-    het welzijn van haar kind. Reid, de medische ambtenaar van den
-    gezondheidsdienst voor Staffordshire, waar twee groote centra
-    zijn van werkmansbevolking met dezelfde gezondheidsvoorwaarden,
-    heeft aangetoond, dat in het Noordelijk centrum, waar een groot
-    aantal vrouwen in fabrieken werkt, ontijdige geboorten driemaal
-    zooveel voorkomen als in het Zuidelijk centrum, waar feitelijk
-    geen beroepsloonarbeid voor vrouwen is; de veelvuldigheid van
-    abnormaliteiten is ook in dezelfde verhouding. De voorrang van
-    Joodsche boven Christenkinderen en hun geringere kindersterfte,
-    schijnen geheel te berusten op het feit dat Jodinnen betere moeders
-    zijn. "De Joodsche kinderen in de achterbuurten", zegt William Hall
-    (British Medical Journal, October 14, 1905), een man van ruime
-    en nauwkeurige kennis, "waren beter in gewicht, wat hun tanden
-    betreft en in algemeene lichamelijke ontwikkeling, en zij schenen
-    minder vatbaar te zijn voor besmettelijke ziekten. Toch woonden
-    deze Joden in overvolle woningen, zij namen weinig beweging, en de
-    ongezondheid van hun omgeving was in het oog vallend. De kwestie
-    was, dat hun kinderen veel beter gevoed waren. De zwangere Jodin
-    werd beter verzorgd en voedde ongetwijfeld den foetus beter. Nadat
-    de kinderen geboren waren, kregen 90 percent borstvoeding en later
-    in hun jeugd kregen zij overvloedig beenderenvormend voedsel;
-    eieren en olie, visch, versche groenten en vruchten namen een
-    groote plaats in in hun diëet". G. Newman, legt in zijn belangrijk
-    en groot boek over "kindersterfte" den nadruk op het besluit dat
-    wij "allereerst moeten hebben een hooger standaard van physiek
-    moederschap." Het probleem van kindersterfte, verklaart hij
-    (bladz. 259), is er niet een alleen van hygiëne, van huisvesting,
-    of zelfs van armoede als zoodanig, "maar het is voornamelijk een
-    kwestie van moederschap".
-
-
-De voornaamste behoefte van de zwangere vrouw is rust. Zonder een
-groote mate van rust voor de moeder kan er geen puericultuur zijn [5].
-
-De taak een mensch te scheppen neemt al de beste krachten van een
-vrouw in beslag, vooral gedurende de laatste drie maanden vóor
-de geboorte. Zij kan niet ondergeschikt gemaakt worden aan de
-belasting, die er op de krachten gelegd wordt door handenarbeid
-of geestelijken arbeid, of zelfs door ingespannen maatschappelijke
-plichten en vermaken. De talrijke proeven en waarnemingen, die in
-de laatste jaren gedaan zijn in de inrichtingen voor kraamvrouwen,
-voornamelijk in Frankrijk, hebben afdoende aangetoond, dat niet alleen
-het tegenwoordige en toekomstige welzijn van de moeder en het gemak
-van haar bevalling, maar ook het lot van het kind, een zeer grooten
-invloed ondervinden van rust gedurende de laatste maand van haar
-zwangerschap. "Iedere arbeidster heeft aanspraak op rust gedurende
-de laatste drie maanden van haar zwangerschap". Dit besluit werd
-aangenomen door het Internationale Congres voor Hygiëne in 1900, maar
-het kan niet in de praktijk uitgevoerd worden dan door samenwerking
-van de geheele gemeenschap. Want het is niet genoeg te zeggen, dat
-een vrouw rust moet hebben tijdens de zwangerschap; het is de taak van
-de gemeenschap te zorgen, dat die rust behoorlijk verzekerd wordt. De
-vrouw zelf, en haar werkgever, daar kunnen we zeker van zijn, zullen
-hun best doen de gemeenschap te bedriegen, maar het is de gemeenschap,
-die schade lijdt, zoowel economisch als moreel, als een vrouw
-minderwaardige kinderen ter wereld brengt en de gemeenschap moet, in
-haar eigen belang zoowel werkgever als werkneemster controleeren. Wij
-kunnen niet langer laten zeggen, met de woorden van Bouchacourt,
-dat "tegenwoordig het schuim van het menschengeslacht--de blinden,
-de doofstommen, gedegenereerden, nerveuzen, misdadigers, idioten,
-zwakzinnigen, crétins en epileptici--beter beschermd worden dan de
-zwangere vrouwen" [6].
-
-
-    Pinard, die altijd geëerd moet worden als een van de stichters
-    van de eugeniek, heeft, tezamen met zijn leerlingen, veel gedaan
-    om den weg te bereiden voor het aannemen van dit eenvoudig,
-    maar belangrijk axioma, door de gronden duidelijk te maken,
-    waarop het berust. Uit lang voortgezette waarnemingen op zwangere
-    vrouwen van alle standen, heeft Pinard de conclusie getrokken,
-    dat vrouwen, die tijdens de zwangerschap rusten, betere kinderen
-    hebben dan vrouwen, die niet rusten. Afgezien van de meer algemeene
-    nadeelen van werk tijdens de zwangerschap, bevond Pinard dat het,
-    gedurende de laatste maanden, een neiging had om de baarmoeder
-    naar beneden te drukken in het bekken, en zoo de ontijdige
-    geboorte te veroorzaken van onvoldragen kinderen; terwijl de
-    weeën moeilijker en gevaarlijker gemaakt werden (zie bv. Pinard,
-    Gazette des Hôpitaux, Nov. 28, 1895, en van denzelfden schrijver
-    Annales de Gynécologie, Aug. 1898).
-
-    Letourneux heeft de vraag bestudeerd of rust tijdens de
-    zwangerschap noodig is voor vrouwen, wier beroepsarbeid maar weinig
-    vermoeiend is. Hij onderzocht 732 opeenvolgende bevallingen in
-    de Clinique Baudeloque in Parijs. Hij bevond, dat 137 vrouwen,
-    die vermoeiende bezigheden hadden (dienstboden, keukenmeiden,
-    enz.) en die niet rustten tijdens de zwangerschap, kinderen
-    voortbrachten van een gemiddeld gewicht van 3.081 gram; 115
-    vrouwen, die maar weinig vermoeiende bezigheden hadden (naaisters,
-    modisten, enz.) en die ook niet rustten tijdens de zwangerschap,
-    kinderen hadden van een gemiddeld gewicht van 3.130 gram; een klein
-    verschil, maar toch van beteekenis, omdat de vrouwen van de eerste
-    groep groot waren en sterk, terwijl die van de tweede groep teer
-    en rank gebouwd waren. En weer, bij het vergelijken van groepen
-    vrouwen, die tijdens de zwangerschap rustten, werd bevonden,
-    dat de vrouwen, die gewend waren aan vermoeiend werk, kinderen
-    hadden met een gemiddeld gewicht van 3.319 gram, terwijl zij,
-    die gewend waren aan minder vermoeiend werk, kinderen hadden met
-    een gemiddeld gewicht van 3.318 gram. Het verschil tusschen rust
-    en geen rust is dus aanmerkelijk, daar het ook zware vrouwen,
-    die vermoeiende bezigheden hebben, in staat stelt de teerder
-    vrouwen, die minder vermoeiende bezigheden hebben, in te halen,
-    niet ze te overtreffen. Wij zien ook, dat zelfs bij de betrekkelijk
-    weinig vermoeiende bezigheden van modistes enz., rust tijdens de
-    zwangerschap toch van belang blijft, en niet veilig gemist kan
-    worden. "De maatschappij", zegt Letourneux, "moet rust verzekeren
-    aan vrouwen, die niet in gunstige omstandigheden verkeeren,
-    tijdens een deel van de zwangerschap. De kosten daarvan zal zij
-    terugbetaald krijgen door de vermeerderde kracht van de aldus
-    geboren kinderen" (Letourneux, "De l'Influence de la Profession
-    de la Mère sur le Poids de l'Enfant", Thèse de Paris, 1897).
-
-    Dr. Dweira-Bernson ("Revue Pratique d'Obstétrique et de Pédiatrie,"
-    1903, p. 370), vergeleek vier groepen van zwangere vrouwen
-    (dienstboden met zwaar werk, met licht werk, boerenmeisjes,
-    naaisters) die drie maanden lang rustten voor de bevalling, met
-    vier evenzoo samengestelde groepen, die geen rust namen voor
-    de bevalling. In iedere groep bevond hij, dat het verschil in
-    het gemiddelde gewicht van het kind was bepaald ten gunste van
-    de vrouwen, die gerust hadden en het was opmerkelijk, dat het
-    grootste verschil werd bevonden in het geval van de boerenmeisjes,
-    die waarschijnlijk de sterkste waren, die ook het hardst werkten.
-
-    De gewone duur der zwangerschap varieert tusschen 274 en 280
-    dagen (of 280 tot 290 dagen na de laatste menstruatie), en
-    soms een paar dagen langer, hoewel men het niet eens is over
-    den uitersten grens, die sommige autoriteiten zouden willen
-    uitstrekken tot 300 dagen (Pinard in Richet's Dictionaire de
-    Phisiologie, deel VII pp. 150-162; Taylor, Medical Jurisprudence,
-    5de uitgave, pp. 44, 98 en volgende; L. M. Allen, "Prolonged
-    Gestation", American Journal Obstetrics, April 1907). Het is
-    mogelijk, zooals Müller opperde in 1898 in een Thèse de Nancy,
-    dat de beschaving de neiging heeft den duur der zwangerschap
-    te verkorten en dat die in vroeger tijden langer was dan hij
-    nu is. Zulk een neiging tot vroege geboorte onder de opwindende
-    zenuwachtige invloeden van de beschaving zou dan overeenkomen,
-    zooals Bouchacourt aangetoond heeft (La Grossesse, p. 113), met
-    eenzelfde uitwerking op huisdieren. De sterke vrouw van het land
-    verandert in de sierlijker, maar ook teerder vrouw van de stad,
-    die eene mate van zorg en hygiëne noodig heeft, die de vrouw van
-    het land met haar zenuwstelsel met meer weerstandsvermogen tot
-    zekere hoogte ontberen kan, hoewel zelfs zij, zooals wij zien,
-    schade lijdt in de persoon van haar kind, en waarschijnlijk in
-    haar eigen persoon door de gevolgen van het werken tijdens de
-    zwangerschap. De ernstige aard van deze neiging der beschaving
-    tot vroege geboorte--waarvan gebrek aan rust in de zwangerschap
-    echter maar een van de vele belangrijke oorzaken is--blijkt uit het
-    feit dat Séropian (Fréquence Comparée des Causes de l'Accouchement
-    Prématuré, Thèse de Paris, 1907) bevond, dat omstreeks een derde
-    van de geboorten in Frankrijk (32.28 percent) in meerdere of
-    mindere mate te vroeg zijn. Zwangerschap is geen ziektetoestand;
-    integendeel, is een zwangere vrouw op het hoogtepunt van haar meest
-    normale physiologische leven, maar tengevolge van de spanning,
-    die er door veroorzaakt wordt, is zij er bijzonder aan onderhevig
-    te lijden door iederen kleinen schok of druk.
-
-    Men moet opmerken, dat de verhoogde neiging tot ontijdige geboorte,
-    terwijl zij gedeeltelijk mag berusten op algemeene neigingen der
-    beschaving, ook voor een deel berust op zeer bepaalde oorzaken,
-    die zeer goed te vermijden zijn. Syphilis, alcoholisme en pogingen
-    om miskraam op te wekken, behooren onder de niet ongewone oorzaken
-    van ontijdige geboorte (zie bv. G. F. Mc. Cleary, "The Influence
-    of Antenatal Conditions on Infantile Mortality", British Medical
-    Journal, Aug. 13, 1904).
-
-    Ontijdige geboorte moet vermeden worden, omdat het kind, dat
-    te vroeg geboren is, onvoldoende is toegerust voor de taak,
-    die voor hem ligt. Astengo bevond bij bijna 19.000 gevallen in
-    het Lariboisière Hospital in Parijs en in de Maternité, dat,
-    gerekend van den datum der laatste menstruatie, er een directe
-    verhouding is tusschen het gewicht van het kind bij de geboorte
-    en den duur der zwangerschap. Hoe langer de zwangerschap, des te
-    beter het kind (Astengo, Rapport du Poids des Enfants à la Durée
-    de la Grossesse, Thèse de Paris, 1905).
-
-    Ontijdige geboorten komen waarschijnlijk in Engeland evenveel
-    voor als in Frankrijk. Ballantyne zegt (Manual of Antenatal
-    Pathology; The Foetus p. 456) dat men voor praktische doeleinden de
-    veelvuldigheid van ontijdige weeën in kraaminrichtingen kan stellen
-    op 20 percent, maar dat, als alle kinderen, die minder wegen dan
-    3 KG. beschouwd moeten worden als ontijdig geboren, dit stijgt
-    tot 41.5 percent. Dat het aantal ontijdige geboorten toeneemt in
-    Engeland schijnt te blijken uit het feit, dat gedurende de laatste
-    25 jaar er een voortdurende toename is in de sterfte door ontijdige
-    geboorte. Mc. Cleary, die dit punt bespreekt en die de toename
-    als werkelijk bestaand beschouwt, komt tot het besluit, dat het
-    schijnt, of er een vermindering is in de qualiteit, zoowel als in
-    de quantiteit van onze kinderproductie. Zie ook een discussie,
-    ingeleid door Dawson Williams, over "Physical Deterioration",
-    British Medical Journal, Oct. 14, 1905.
-
-    Er behoeft nauwelijks op gewezen te worden, dat niet alleen
-    onrijpheid een oorzaak is van ontaarding in de kinderen die
-    blijven leven, maar dat deze alleen reeds er toe bijdraagt om het
-    aantal der kinderen te verminderen die in het leven blijven. Zoo
-    zegt Newman, (l.c.) dat in de meeste Engelsche stadsdistricten
-    ontijdige geboorte de voornaamste oorzaak is van sterfte onder
-    de zuigelingen en dat omstreeks 30 percent van de sterfgevallen
-    van zuigelingen er onder gebracht kunnen worden; zelfs in Londen
-    (Islington) bevindt Alfred Harris (British Medical Journal,
-    Dec. 14, 1907) dat bijna 17 percent van de sterfgevallen van
-    zuigelingen er toe gerekend kunnen worden. Newman meent, dat
-    ongeveer de helft der moeders van kinderen, die sterven door
-    ontijdige geboorte, gedecideerd ziek zijn of onvoldoende gevoed;
-    zij zijn daarom niet geschikt om moeder te worden.
-
-    Rust tijdens de zwangerschap is een machtig voorbehoedmiddel
-    tegen ontijdige geboorten. Zoo vergeleek Dr. Sarraute-Lourié 1.550
-    zwangere vrouwen in het Asile Michelet, die rust hadden vóor de
-    bevalling met 1.550 kraamvrouwen in het Hôpital Lariboisière,
-    die niet zoo'n rustperiode gehad hadden. Zij bevond, dat de
-    gemiddelde duur der zwangerschap tenminste twintig dagen korter
-    was in de laatste groep. (Mme Sarraute-Lourié, De l'Influence du
-    Repos sur la Durée de la Gestation, Thèse de Paris, 1899).
-
-    Leyboff heeft aangedrongen op de absolute noodzakelijkheid van rust
-    tijdens de zwangerschap, zoowel ter wille van de vrouw zelf als
-    van den last, dien zij draagt, en hij toont de slechte resultaten
-    aan, die volgen als de rust is verwaarloosd. Reizen per spoor,
-    paardrijden, fietsen en zeereizen kunnen, naar Leyboff meent, ook
-    nadeelig zijn aan het verloop van de zwangerschap. Leyboff erkent
-    de moeilijkheden, waar zwangere vrouwen door de tegenwoordige
-    toestanden in de industrie, onder lijden en komt tot het besluit,
-    "dat het dringend noodig is vrouwen bij de wet te verhinderen
-    gedurende de drie laatste maanden der zwangerschap te werken;
-    dat er in ieder district een moederschapfonds moest wezen; dat
-    gedurende dezen verplichten rusttijd een vrouw hetzelfde salaris
-    moest ontvangen als wanneer zij werkt". Hij voegt er aan toe, dat
-    kinderen van ongehuwde moeders moesten worden verzorgd door den
-    Staat, dat er een acht-urige werkdag moest zijn voor alle arbeiders
-    en dat geen kinderen onder de zestien jaar verlof mochten hebben
-    om te werken. (E. Leyboff, L'Hygiène de la Grossesse, Thèse de
-    Paris, 1905).
-
-    Perruc zegt dat een rust van tenminste twee maanden vóor de
-    bevalling verplichtend moest worden gesteld, en dat de vrouw
-    gedurende dien tijd een schadeloosstelling moest ontvangen van
-    Staatswege. Hij meent, dat die den vorm zou moeten aannemen van
-    verplichte verzekering en dat de arbeidster, de werkgever en de
-    Staat er gelijkelijk voor moesten bijdragen (Perruc, Assistance
-    aux Femmes Enceintes, Thèse de Paris, 1905).
-
-    Waarschijnlijk heeft werk gedurende de eerste maanden van de
-    zwangerschap, als het niet buitensporig zwaar en vermoeiend is,
-    weinig of geen slechten invloed; zoo bevond Bacchimont (Documents
-    pour servir à l'Histoire de la Puériculture Intra-utérine, Thèse
-    de Paris, 1898) dat, terwijl er een groote toename was in gewicht
-    van kinderen van moeders, die drie maanden gerust hadden, er
-    geen overeenkomstige toename was in de kinderen van die moeders,
-    die langeren tijd gerust hadden. Gedurende de laatste drie
-    maanden wordt vrijheid, rust, het ophouden van de verplichtende
-    routine van een beroep noodig. Dit is de meening van Pinard,
-    de voornaamste autoriteit in deze zaak. Velen echter, vreezende
-    dat economische en industrieele voorwaarden zoo'n langen rusttijd
-    praktisch tè moeilijk te bereiken zullen maken, zijn met Clappier
-    en G. Newman tevreden met twee maanden als minimum te eischen;
-    Salvat vraagt maar een maand rust vóor de bevalling, terwijl de
-    vrouw, of zij getrouwd is of niet, dan een schadeloosstelling in
-    geld zal krijgen gedurende dezen tijd en kosteloos geneeskundige
-    hulp en medicijnen. Ballantyne (Manual of Antenatal Pathology:
-    The Foetus, p. 475), zoowel als Niven, vragen slechts éen maand
-    verplichte rust gedurende de zwangerschap met schadeloosstelling
-    Arthur Helme echter overziet meer alle factoren van het probleem
-    en komt in een belangrijk geschrift over "The Unborn Child: Its
-    Care and Its Rights" (British Medical Journal, Aug. 24, 1907)
-    tot het besluit: "Dat, waar het op aankomt, zou zijn zwangere
-    vrouwen geheel te verhinderen naar haar werk te gaan en het komt
-    er evenzeer op aan van het standpunt van het kind, dat dit verbod
-    zich zoowel over de eerste als over de laatste maanden van de
-    zwangerschap moet uitstrekken."
-
-    In Engeland is tot nog toe weinig vooruitgang gekomen met
-    betrekking tot deze vraag van rust tijdens de zwangerschap,
-    zelfs niet in het veranderen van de publieke opinie. Sir William
-    Sinclair, professor in de verloskunde aan de Victoria University
-    in Manchester, heeft uitgegeven (1907) A Plea for Establishing
-    Municipal Maternity Homes. Ballantyne, een groot Engelsch
-    autoriteit op het gebied van de embryologie van het kind, heeft
-    uitgegeven een "Plea for a Pre-Maternity Hospital" (British Medical
-    Journal, Jan. 11, 1908), en heeft de kwestie verder besproken in
-    zijn Manual of Antenatal Pathology: The Foetus (Hoofdst. XXVII);
-    hij stelt echter meer belang in het oprichten van ziekenhuizen
-    voor de ziekten der zwangerschap dan in de meeromvattende en meer
-    fundamenteele kwestie van rust voor alle zwangere vrouwen. In
-    Engeland zijn wel is waar een paar inrichtingen welke ongehuwde
-    vrouwen opnemen, die een getuigschrift hebben van goed gedrag en
-    die voor de eerste maal zwanger zijn, want, zooals Bouchacourt
-    opmerkt, verzetten Engelsche vooroordeelen zich tegen ieder
-    medelijden, betoond aan vrouwen, die recidivisten zijn in de
-    misdaad der conceptie.
-
-    Tegenwoordig wordt alleen in Frankrijk de dringende behoefte aan
-    rust gedurende de laatste maanden der zwangerschap duidelijk in
-    het oog gehouden en eenige ernstige en officieele pogingen zijn
-    aangewend om er in te voorzien. In een belangwekkende Parijsche
-    verhandeling (De la Puériculture avant la Naissance, 1907) heeft
-    Clappier veel mededeelingen samengebracht, die betrekking hebben
-    op de pogingen, die nu gedaan worden om de kwestie praktisch
-    te behandelen. Er zijn vele Asiles in Parijs voor zwangere
-    vrouwen. Een van de beste is het Asile Michelet, in 1893 gesticht
-    door de "Assistance Publique" van Parijs. Dit is een sanatorium
-    voor zwangere vrouwen, die in het midden van de achtste maand
-    zijn. In naam worden alleen Fransche vrouwen toegelaten, die
-    een jaar haar domicilie in Parijs hebben gehad, maar inderdaad
-    schijnt het, dat vrouwen uit alle deelen van Frankrijk worden
-    opgenomen. Zij worden bezig gehouden met nu en dan voorkomend
-    licht werk voor de inrichting en zij worden voor dit werk betaald,
-    en ook houden zij zich bezig met het maken van kleertjes voor het
-    verwachte kind. Getrouwde en ongetrouwde vrouwen worden gelijkelijk
-    opgenomen, daar alle vrouwen gelijk zijn van het standpunt uit
-    van moederschap, en inderdaad zijn de meeste van de vrouwen,
-    die naar het Asile Michelet komen, ongetrouwd en sommige zijn
-    meisjes, die zich zelfs te voet gesleept hebben van Brittanje en
-    andere ver verwijderde plaatsen van Frankrijk, om zich te kunnen
-    verbergen voor haar vrienden in de gastvrije afzondering van deze
-    toevluchtsoorden in de groote stad. Het is niet het minste voordeel
-    van deze inrichtingen, dat zij ongetrouwde moeders en haar kind
-    beschermen tegen de vele ellenden, waaraan zij zijn blootgesteld en
-    zoo er toe bijdragen om misdaad en lijden te verminderen. Behalve
-    de moederschapstoevluchtsoorden zijn er instellingen in Frankrijk
-    om met hulp en raad die zwangere vrouwen bij te staan, die liever
-    thuis blijven, maar die zoodoende de noodzakelijkheid vermijden
-    van huiselijk werk dat niet voor haar past.
-
-    Er kan geen schaduw van twijfel zijn dat, zooals tegenwoordig in
-    ons eigen land en eenige andere landen, die beschaafd heeten,
-    moederschap buiten het huwelijk beschouwd wordt als bijna een
-    misdaad, er dus de allergrootste behoefte is aan passende zorg
-    voor ongetrouwde vrouwen, die op het punt zijn moeder te worden,
-    een zorg, die haar in staat stelt in het geheim bescherming en
-    verzorging te verkrijgen en haar gevoel van eigenwaarde en haar
-    maatschappelijke positie te bewaren. Dit is noodig niet alleen
-    in het belang der humaniteit en der publieke economie, maar ook,
-    zooals te dikwijls vergeten wordt, in het belang der zedelijkheid,
-    want het is zeker, dat door te verzuimen een passende voorzorg van
-    deze soort te verschaffen, vrouwen gedreven worden tot kindermoord
-    en prostitutie. In vroegere, meer humane tijden was het algemeen
-    zorgen voor het heimelijk ontvangen van en zorgen voor onwettige
-    kinderen zonder twijfel hoogst heilzaam. Het onderdrukken van de
-    middeleeuwsche methode, die in Frankrijk langzamerhand plaats
-    vond tusschen 1833 en 1862, leidde tot een groote toename van
-    kindermoord en miskraam en was een onmiddellijke aanmoediging tot
-    misdaad en zedeloosheid. In 1887 trachtte de "Conseil Général" van
-    de Seine de heerschende verwaarloozing van deze zaak te vervangen
-    door het aannemen van meer verlichte denkbeelden en stichtte een
-    bureau secret d'admission voor zwangere vrouwen. Sedert dien tijd
-    zijn zoowel kinderverlating als kindermoord zeer verminderd, hoewel
-    zij toenemen in die deelen van Frankrijk, die geen faciliteiten
-    van deze soort bezitten. Men meent in ruime kringen, dat de Staat
-    de inrichtingen moest vereenigen voor het verzekeren van geheim
-    moederschap en in zijn eigen belang de onkosten op zich nemen. In
-    1904 verzekerde de Fransche wet de bescherming van ongetrouwde
-    moeders door haar geheim te waarborgen, maar zij organiseerde
-    geen algemeene oprichting van geheime kraaminrichtingen en heeft
-    aan de medici overgelaten het pionierswerk te doen in dit groote
-    en menschlievende werk van algemeen belang (A. Maillard-Brune,
-    Refuges, Maternités, Bureaux d'Admission Secrets, comme Moyens
-    Préservatives de l'Infanticide, Thèse de Paris, 1908). Het
-    behoort niet onder de geringste voordeelen van het dalende
-    geboortecijfer, dat het geholpen heeft den stoot te geven tot
-    deze nuttige beweging.
-
-
-De ontwikkeling van een systeem van industrie, dat het menschelijk
-lichaam en de menschelijke ziel ondergeschikt maakt aan de dorst
-naar goud, heeft tijdelijk de belangen van het ras en zelfs van
-het individu verbannen uit de gedachten van de maatschappij, maar
-men moet wel begrijpen, dat dit niet altijd en overal zoo geweest
-is. Hoewel in sommige deelen der wereld de vrouwen van natuurvolken
-dòorwerken tot den tijd der bevalling, moet men in het oog houden,
-dat de arbeidsvoorwaarden in het leven der natuurvolken niet gelijken
-op het inspannende en voortdurende werken in de moderne fabrieken. In
-vele deelen van de wereld echter, mogen vrouwen niet hard werken
-tijdens de zwangerschap en zij worden op alle wijzen ontzien. Dit is,
-bij voorbeeld, zoo onder de Pueblo Indianen, en onder de Indianen
-van Mexico. Op dergelijke wijze wordt gezorgd op de Carolinen en de
-Gilbert Eilanden en in vele andere streken over de geheele wereld. Op
-sommige plaatsen worden vrouwen afgezonderd tijdens de zwangerschap,
-en op andere plaatsen worden zij gedwongen meer of minder uitmuntende
-regels in acht te nemen. Het is waar, dat de oorzaak, die aan deze
-regels wordt toegeschreven, soms de vrees is voor booze geesten,
-maar zij hebben niettemin dikwijls een hygiënische waarde. In vele
-deelen van de wereld is de ontdekking van zwangerschap de aanleiding
-tot een feest van meer of minder godsdienstig karakter, en veel goede
-raad wordt aan de aanstaande hoeder gegeven. De moderne Muzelmannen,
-en zelfs de Chineezen, zorgen er voor, te waken over de gezondheid
-van hun vrouwen, als ze zwanger zijn [7]. Zelfs in Europa in de 13de
-eeuw namen, zooals Clappier opmerkt, industrieele vereenigingen dezen
-toestand soms in aanmerking en wilden niet toestaan, dat vrouwen
-tijdens de zwangerschap werkten. In IJsland, waar nog veel van het
-primitieve leven van Scandinavisch Europa bewaard is gebleven, worden
-groote voorzorgsmaatregelen genomen met zwangere vrouwen. Zij moeten
-een rustig leven leiden, nauwe kleeren vermijden, matig zijn in eten
-en drinken, geen alcohol gebruiken, bewaard worden voor alle schokken,
-terwijl haar echtgenooten en alle anderen om haar heen haar moeten
-behandelen met onderscheiding, haar moeten bewaren voor vermoeienis
-en altijd geduld met haar moeten hebben [8].
-
-Het is noodig op dit punt den nadruk te leggen, omdat wij ons voor
-oogen moeten stellen, dat de moderne beweging om de zwangere vrouw
-met teederheid en zorg te omringen, wel verre van enkel het gevolg
-te zijn van de zachtheid en verweekelijking der beschaving, naar
-alle waarschijnlijkheid is het terugkeeren op een hooger plan tot
-de gezonde practijken van die rassen, die den grondslag legden voor
-menschelijke grootheid.
-
-Terwijl rust de hoofdplicht is van een vrouw tijdens de laatste
-maanden der zwangerschap, zijn er andere punten in haar leefregel,
-die verre van onbelangrijk zijn in hun invloed op het lot van
-het kind. Een daarvan is de kwestie van het gebruik van alcohol
-door de moeder. Ongetwijfeld is alcohol de oorzaak geweest van veel
-fanatisme. Maar de hoogdravende buitensporigheid van anti-alcoholisten
-moet ons niet blind maken voor het feit, dat de nadeelen der alcohol
-werkelijkheid zijn. Vooral op het reproductieproces, op de melkklieren
-en op het kind heeft de alcohol een belemmerenden en degenereerenden
-invloed zonder dat er eenige voordeelen tegenover staan. Het is
-bewezen door proeven op dieren en waarnemingen op den mensch dat de
-alcohol, die de zwangere vrouw tot zich neemt, vrij overgaat uit den
-bloedsomloop der moeder naar den bloedsomloop van den foetus. Féré
-heeft verder aangetoond, dat het mogelijk is door alcohol en aldehyde
-in te spuiten in kippeneieren tijdens den broedtijd, stilstand van
-ontwikkeling en misvorming te weeg te brengen in het kuiken [9]. De
-vrouw, die een kind in haar schoot draagt, of aan haar borst zoogt,
-moest er aan denken, dat de alcohol, die misschien onschadelijk is
-voor haarzelf, niet veel beter is dan vergif voor het onrijpe wezen,
-dat zijn voedsel neemt uit haar bloed. Zij moest zich bepalen tot de
-allerlichtste alcoholbevattende dranken in zeer matige hoeveelheden,
-en zij zou nog beter doen, als zij er geheel en al van afzag en in
-plaats daarvan melk dronk. Zij is nu de eenige bron voor het leven
-van het kind en zij kan niet te zorgvuldig zijn in het scheppen
-van een atmospheer van reinheid en gezondheid er omheen. Geen later
-uitgeoefende invloed kan fouten goedmaken, die in dezen tijd gemaakt
-worden [10].
-
-Wat waar is van den alcohol, dat is even waar van andere sterk werkende
-geneesmiddelen en vergiften, die alle vermeden moesten worden zoover
-dat kan tijdens de zwangerschap, wegens den nadeeligen invloed, dien
-zij mogelijk direct op het embryo uitoefenen. Hygiëne is beter dan
-medicijnen, en er moet gelet worden op het diëet, dat in geenen deele
-overdadig moet zijn. Het is een dwaling te veronderstellen, dat de
-zwangere vrouw aanmerkelijk meer voedsel noodig heeft dan gewoonlijk
-en er is veel reden om aan te nemen, dat een zware vleeschvoeding
-neiging heeft steriliteit te veroorzaken, maar dat ze ook niet gunstig
-is voor de ontwikkeling van het kind in haar schoot [11].
-
-Hoe lang, wordt dikwijls gevraagd, kan sexueele omgang voortgezet
-worden, als hij al toegelaten is, nadat de bevruchting duidelijk
-is vastgesteld? Dit heeft men niet altijd een gemakkelijke vraag
-gevonden om te beantwoorden, want bij het menschelijk paar komen
-altijd veel overwegingen samen om het antwoord gecompliceerd te
-maken. Zelfs de Katholieke theologen zijn niet heelemaal eensgezind
-geweest op dit punt. Clemens van Alexandrië zeide, dat, als het zaad
-gezaaid was, de akker moest rusten tot den oogst. Maar wij mogen wel
-als regel stellen, dat de kerk geneigd was den omgang te beschouwen
-op zijn hoogst als een vergeeflijke zonde, mits er geen gevaar was
-voor ontijdige geboorte. Augustinus, Gregorius de Groote, Thomas van
-Aquino en Dens, bij voorbeeld, schijnen deze meening te zijn toegedaan;
-voor sommigen is het, inderdaad, in het geheel geen zonde [12]. Onder
-dieren is de regel eenvoudig en gelijkvormig; zoodra het vrouwtje
-bevrucht is in den paringstijd, verwerpt zij iedere toenadering van
-het mannetje, totdat, nadat de geboorte en de zoogtijd voorbij zijn
-er een nieuwe paringstijd begint. Onder natuurvolken is de neiging
-minder gelijkvormig en heeft sexueele abstinentie, als ze voorkomt
-tijdens de zwangerschap, de neiging minder een natuurlijk instinct
-te worden dan een voorschrift van het ritueel, of een gewoonte, nu
-voornamelijk berustend op bijgeloof. Onder vele natuurvolken wordt
-abstinentie tijdens de heele zwangerschap bevolen, omdat men meent
-dat het zaad den foetus zou dooden [13].
-
-
-    De Talmud is ongunstig gestemd jegens den coïtus tijdens de
-    zwangerschap, en de Koran verbiedt hem den geheelen tijd door,
-    zoowel als tijdens den zoogtijd. Onder de Hindoes, aan den
-    anderen kant, wordt de gemeenschap voortgezet tot aan de laatste
-    veertien dagen van de zwangerschap en er wordt zelfs geloofd, dat
-    het ingebrachte zaad den embryo helpt voeden (W. D. Sutherland,
-    "Ueber das Alltagsleben und die Volksmedizin unter den Bauern
-    Britischostindiens", Münchener Medizinische Wochenschrift,
-    Nos. 12 en 13, 1906). De groote Indische medicus Susruta, echter,
-    was tegen coïtus tijdens de zwangerschap, en de Chineezen stellen
-    zich met klem aan dezelfde zijde.
-
-
-Al naarmate de menschen zich los gemaakt hebben van de barbaarschheid
-in de richting der beschaving, is het dierlijk instinct van weigering
-na de bevruchting volkomen verloren geraakt bij vrouwen, terwijl
-terzelfder tijd beide seksen neiging hebben om onverschillig te worden
-voor die ritueele beperkingen, die in een vroegere periode bijna
-even bindend waren als het instinct. Sexueele omgang geraakte zoo in
-gebruik na de bevruchting evenzeer als er voor, als een deel van de
-gewone "huwelijksrechten", hoewel er toch soms een flauw vermoeden
-achterbleef, dat zich weerspiegelt in de aarzelende houding van de
-Katholieke kerk, waar we reeds op zinspeelden, dat zulke omgang een
-zondige toegeeflijkheid kan zijn. De moraal wordt echter te hulp
-geroepen, om deze toegevendheid te versterken. Als de echtgenoot in
-dezen tijd uitgesloten is van huwelijksverkeer, zegt men, dan zal hij
-verkeer buiten het huwelijk zoeken, zooals inderdaad in sommige deelen
-van de wereld erkend wordt dat hij wettig doen mag; daarom werken de
-belangen van de vrouw, die er op uit is de trouw van haar echtgenoot te
-bewaren, en de belangen van de Christelijke moraal, die de instelling
-der monogamie in eere wenscht te houden, samen om de voortzetting van
-den coïtus tijdens de zwangerschap te bevorderen. De gewoonte is in
-de hand gewerkt door het feit, dat bij beschaafde vrouwen tenminste,
-coïtus tijdens de zwangerschap gewoonlijk niet minder aangenaam is
-dan op andere tijden en door sommige vrouwen zelfs aangenamer wordt
-gevonden [14]. Dan is er verder nog de overweging, voor die paren die
-getracht hebben de conceptie te voorkomen, dat de omgang nu ongestraft
-genoten kan worden. Uit een hooger gezichtspunt kan zulk een omgang
-ook gerechtvaardigd zijn, want als, zooals al de betere moralisten
-over de sexueele aandrift nu gelooven, liefde haar waarde heeft, niet
-alleen voor zoover zij de voortplanting veroorzaakt, maar ook voor
-zoover zij individueele ontwikkeling bevordert en het wederzijdsch
-welzijn en de harmonie van het vereenigde paar, wordt deze omgang
-tijdens de zwangerschap moreel gerechtvaardigd.
-
-Al in den ouden tijd echter, hebben groote autoriteiten zich verklaard
-tégen de gewoonte den coïtus uit te voeren tijdens de zwangerschap. Op
-het einde van de eerste eeuw heeft Soranus, de eerste der groote
-gynecologen gezegd in zijn verhandeling over de vrouwenziekten, dat
-sexueele omgang schadelijk is de geheele zwangerschap door en vooral
-schadelijk tijdens de laatste maanden. Langer dan zestienhonderd jaren
-schijnt de kwestie, nadat ze in handen van de theologen gevallen was,
-te zijn verwaarloosd van medische zijde, totdat in 1721 een beroemd
-Fransch verloskundige, Mauriceau, gezegd heeft, dat geen zwangere
-vrouw de laatste twee maanden omgang moest hebben en dat een vrouw,
-die neiging had tot miskraam in het geheel geen omgang moest hebben
-tijdens de zwangerschap. Langer dan een eeuw echter, bleef Mauriceau
-een pionier met weinig of geen volgelingen. Het zou lastig zijn,
-was de algemeene opinie, zelfs als het noodig was, om den omgang
-tijdens de zwangerschap te verbieden [15].
-
-In de laatste jaren echter is er onder verloskundigen een toenemende
-sterke neiging geweest om met beslistheid te spreken over omgang
-tijdens de zwangerschap, hetzij om dien geheel te veroordeelen,
-of om er bij aan te manen tot groote voorzichtigheid. Het is zeer
-waarschijnlijk dat, in overeenstemming met de klassieke proeven
-van Doreste op embryo's van kippen, schokken en rustverstoringen op
-het menschelijk embryo ook nadeelige gevolgen kunnen te voorschijn
-roepen op den groei. De stoornis, die ontstaat door coïtus, tijdens
-den eersten tijd van de zwangerschap, kan zoodoende aanleiding geven
-tot misvorming. Als zulke toestanden gevonden worden in de kinderen
-van volkomen gezonde, krachtige en over het algemeen matige ouders,
-die zich zorgeloos aan coïtus hebben overgegeven in den eersten tijd
-van de zwangerschap, dan kan zulke coïtus op het embryo gewerkt hebben
-op dezelfde wijze, als wij weten dat schokken en dronkenschap werken
-op het embryo van lagere organismen. Hoe dit ook zij, het is zeker
-waar, dat bij vrouwen, die er aanleg voor hebben, coïtus tijdens de
-zwangerschap de oorzaak is van ontijdige geboorte; het gebeurt soms
-dat weeën beginnen een paar minuten na de daad [16]. Het natuurlijk
-instinct van dieren laat geen omgang toe tijdens de zwangerschap;
-het ritueele voorschrift van natuurvolken wijst in dezelfde richting;
-de stem van medische kennis, voor zoover zij spreekt, begint dezelfde
-waarschuwing te laten hooren en zal binnenkort waarschijnlijk dit
-kunnen doen op den grondslag van een meer soliede en samenhangend
-bewijs.
-
-
-    Pinard, de grootste der autoriteiten over puericultuur, verklaart,
-    dat er volkomen opgehouden moet worden met sexueelen omgang
-    tijdens de geheele zwangerschap en in zijn spreekkamer in de
-    "Clinique Baudelocque" heeft hij een groot plakkaat geplaatst met
-    een "Important Notice" in dezen geest. Féré was gedecideerd van
-    meening, dat sexueele relaties tijdens de zwangerschap, vooral als
-    zij roekeloos worden onderhouden, een belangrijke rol spelen in
-    het veroorzaken van zenuwbezwaren bij kinderen, die erfelijk niet
-    belast zijn en verder vrij van iedere ziekelijke infectie tijdens
-    de zwangerschap en de ontwikkeling; hij vermeldde in bijzonderheden
-    een geval, dat hij als afdoende beschouwde ("L'Influence de
-    l'Incontinence Sexuelle pendant la Gestation sur la Descendance",
-    Archives de Neurologie, April, 1905). Bouchacourt bespreekt
-    het onderwerp in bijzonderheden (La Grossesse, pag. 177-214),
-    en meent, dat sexueele omgang tijdens de zwangerschap zooveel
-    mogelijk vermeden moet worden. Fürbringer (Senator en Kaminer,
-    Health and Disease in Relation to Marriage, vol. I, pag. 226)
-    beveelt abstinentie aan van de 6de of 7de maand af, en de geheele
-    zwangerschap door waar er eenige neiging is tot miskraam, terwijl
-    in alle gevallen veel zorg en zachtheid moeten uitgeoefend worden.
-
-    Het geheele onderwerp is onderzocht in een Thèse de Paris door
-    H. Brénot (De l'Influence de la Copulation pendant la Grossesse,
-    1903); hij komt tot het besluit, dat sexueele relaties gevaarlijk
-    zijn de geheele zwangerschap door, omdat zij dikwijls ontijdige
-    bevalling of miskraam te voorschijn roepen en dat zij gevaarlijker
-    zijn bij primiparae dan bij multiparae.
-
-
-Bijna alles wat gezegd is over de hygiëne der zwangerschap en de
-behoefte aan rust, heeft ook betrekking op den tijd, die onmiddellijk
-op de geboorte van het kind volgt. Rust en hygiëne aan den kant der
-moeder blijven gelijkelijk noodig in haar eigen belang en in dat van
-haar kind. Deze behoefte heeft men meer algemeen en meer in de praktijk
-erkend dan de behoefte aan rust tijdens de zwangerschap. De wetten
-van verschillende landen maken een tijd van rust van beroepsbezigheid
-na de bevalling verplichtend, en in sommige landen trachten zij te
-voorzien in een vergoeding voor de moeder tijdens deze verplichte
-rust. In geen land echter wordt het principe zoo volkomen doorgevoerd
-en voor zoo langen tijd als wenschelijk is. Maar het is het juiste
-principe en het draagt in zich de kiem, die zich in de toekomst zal
-ontwikkelen. Er kan weinig twijfel aan bestaan, dat wat ook de zaken
-zijn, en dat zijn er zeker vele, die veilig overgelaten kunnen worden
-aan het oordeel van het individu, de zorg voor de moeder en haar kind
-daaronder niet behoort. Dat is een zaak, die meer dan eenige andere
-de gemeenschap als een geheel raakt en de gemeenschap mag niet traag
-zijn in het laten gelden van haar autoriteit daarin. De Staat heeft
-behoefte aan gezonde mannen en vrouwen en door iedere nalatigheid
-bij het in acht nemen van deze behoefte laadt hij zich ernstige
-moeilijkheden van allerlei soort op den hals en doet nadeel aan zijn
-kracht in de wereld. Volkeren zijn begonnen de wenschelijkheid van
-opvoeding te erkennen, maar zij zijn nog ternauwernood begonnen zich
-voor oogen te stellen, dat het nationaliseeren van de gezondheid van
-nog meer belang is dan het nationaliseeren van de opvoeding. Als het
-noodig was te kiezen tusschen de taak, kinderen onderwezen te krijgen
-en de taak, ze welgeboren en gezond te hebben, dan deed men beter
-het onderwijs te laten varen. Er zijn veel groote volkeren geweest,
-die nooit gedroomd hebben van nationale systemen van opvoeding; er
-is nooit een groot volk geweest, dat de kunst niet kende gezonde en
-krachtige kinderen voort te brengen.
-
-De zaak wordt van bijzonder belang in groote fabrieksstaten zooals
-Engeland, de Vereenigde Staten en Duitschland, omdat in zulke
-staten een stilzwijgende samenzwering geneigd is te ontstaan, die
-nationale doeleinden ondergeschikt maakt aan individueele doeleinden,
-en die in de praktijk de ontaarding van het ras in de hand werkt. In
-Engeland bv. is deze neiging bijzonder duidelijk zichtbaar geworden,
-met ongelukkige resultaten. Het belang van de werkende vrouw heeft
-neiging één te worden met het belang van haar werkgever; te zamen
-wrijven zij als het ware de belangen van het kind, dat het ras
-vertegenwoordigt, fijn en ontduiken zij de wetten, gemaakt in het
-belang van het ras, hetgeen het belang is van de gemeenschap als een
-geheel. De werkende vrouw wil zooveel loon verdienen als zij kan en
-met de kortst mogelijke onderbreking; als zij dien wensch bevredigt,
-handelt zij terzelfder tijd in het belang van den werkgever, die dus
-zorgvuldig vermijdt haar te dwarsboomen.
-
-Dit streven aan den kant van de werkende vrouw is in het geheel niet
-altijd en heelemaal het resultaat van armoede en zou daarom niet
-uit den weg geruimd worden door het verhoogen van het loon. Lang
-voor haar huwelijk, toen ze nog weinig meer dan een kind was, is
-zij gewoonlijk er op uit gegaan om te werken, en werken is haar een
-tweede natuur geworden. Zij doet haar werk goed, zij heeft een goede
-positie en wat voor haar "hoog loon" is; zij is onder vriendinnen
-en mede-arbeidsters; het leven en de drukte en de opwinding van de
-werkkamer of van de fabriek zijn haar een aangename prikkel geworden,
-waar ze niet meer buiten kan. Aan den anderen kant is haar huis
-haar niets; zij gaat daar alleen heen om te slapen, ze gaat er den
-volgenden morgen met het aanbreken van den dag, of eerder, uit;
-zij heeft zelfs de eenvoudigste huiselijke bekwaamheden niet; zij
-beweegt zich in haar eigen huis als een vreemd en onhandig kind. De
-enkele daad van huwen kan dezen stand van zaken niet veranderen; al
-wil ze nog zoo graag als ze trouwt een huiselijke vrouw worden, zij
-mist zoowel de neiging als de geschiktheid voor huiselijkheid. Zelfs
-ondanks haarzelf wordt ze naar de fabriek teruggedreven, naar de
-eenige plaats waar zij zich werkelijk thuis voelt.
-
-
-    In Duitschland mogen vrouwen niet werken vier weken na de
-    bevalling en ook niet de twee volgende weken als de dokter het
-    noodig oordeelt. De verplichte verzekering tegen ziekte, die
-    vrouwen dekt bij de bevalling, verzekert haar een uitkeering
-    in dezen tijd, die overeenkomt met een groot deel van haar
-    loon. Getrouwde en ongetrouwde moeders hebben gelijke rechten. De
-    Oostenrijksche wet is naar hetzelfde voorbeeld gemaakt. Deze
-    maatregel heeft geleid tot een groote afname in kindersterfte,
-    en daardoor tot een groote toename in gezondheid van hen, die
-    in leven blijven. Hij wordt echter beschouwd als onvoldoende,
-    en er is in Duitschland een beweging om den tijd te verlengen,
-    het systeem toe te passen op een grooter aantal vrouwen en het
-    nog meer bepaaldelijk verplichtend te maken.
-
-    In Zwitserland is het sinds 1877 onwettig eene vrouw te ontvangen
-    in een fabriek na de bevalling, tenzij zij in het geheel acht
-    weken rust genomen heeft, tenminste zes weken van dezen tijd nà
-    de bevalling. Sinds 1898 zijn Zwitsersche werkende vrouwen bij
-    de wet beschermd geweest tegen het doen van zwaar werk tijdens
-    de zwangerschap en tegen verschillende andere invloeden, die
-    waarschijnlijk nadeelig zijn. Maar deze wet is in de praktijk
-    ontdoken, omdat ze niet als schadevergoeding een uitkeering
-    verstrekt. Een poging, in 1899 gedaan, om de wet te verbeteren door
-    zulk een uitkeering te verstrekken, werd door het volk verworpen.
-
-    In België en Holland zijn er wetten tegen het werken van vrouwen
-    onmiddellijk na de bevalling, maar er wordt geen uitkeering
-    verstrekt, zoodat werkgevers en werkende vrouwen gezamenlijk
-    de wet ontduiken. In Frankrijk bestaat zulk een wet niet, hoewel
-    dikwijls met nadruk verklaard is, dat ze noodig is (zie bv. Salvat,
-    La Dépopulation de la France, Thèse de Lion, 1903).
-
-    In Engeland is het onwettig een vrouw "willens en wetens" in een
-    fabriek aan het werk te hebben vier weken nà de geboorte van haar
-    kind, maar de wet voorziet niet in een schadevergoeding voor de
-    vrouw, van wie men op deze wijze eischt, dat ze zich opoffert
-    voor de belangen van den Staat. De vrouw ontduikt de wet, in
-    stilzwijgende overeenkomst met haar werkgevers, die altijd wel
-    kunnen vermijden te "weten" dat er een geboorte heeft plaats
-    gevonden en zoo kunnen ontkomen aan alle verantwoordelijkheid
-    voor het aan het werk hebben van de moeder. Zoo kunnen de
-    fabrieksinspecteurs niet ingrijpen en de wet wordt een doode
-    letter; in 1906 kon maar één aanklacht ingebracht worden wegens
-    deze overtreding. Door invoeging van dit "willens en wetens"
-    wordt er een premie gesteld op onwetendheid. Het onverstandige
-    van zoo van te voren een premie te stellen op de onwetendheid is
-    altijd min of meer ontkend door hen, die de wetsartikelen maakten,
-    al in de dagen van de Tien geboden en de wetten van Hamurabi. Het
-    is de taak van de rechtbank, van hen die de wetten toepassen,
-    verzachtende omstandigheden aan te nemen, waar die verzachtende
-    omstandigheden aanwezig zijn; het is niet de taak van den wetgever
-    het pad van den wetbreker te effenen. Er zijn klaarblijkelijk
-    tegenwoordig wetgevers zoo nauwgezet of naïef, dat zij bereid
-    zouden zijn te eischen dat geen zakkenroller vervolgd mocht worden,
-    als hij in staat was onder eede te verklaren dat hij niet "wist",
-    dat de beurs, die hij gestolen had, toebehoorde aan de persoon,
-    van wie hij hem wegnam.
-
-    De jaarverslagen van de Engelsche fabrieksinspecteurs dienen
-    slechts om deze wet belachelijk te maken, die er zoo wijs humaan
-    uitziet en die toch niets beteekent, maar zij hebben tot nog toe
-    geen enkele verandering kunnen bewerken. Deze verslagen bewijzen,
-    bovendien, dat het bezwaar in omvang toeneemt. Zoo zegt Miss
-    Martindale, een fabrieksinspectrice, dat in al de steden die
-    zij bezoekt, van een rustige kathedraalstad af, tot een groote
-    fabrieksstad toe, het aan het werk hebben van getrouwde vrouwen
-    snel toeneemt; zij hebben haar geheele leven gewerkt in molens
-    en fabrieken en zij zijn niet gewend aan koken, huiswerk doen en
-    kinderen groot brengen, zoodat zij, na het huwelijk, zelfs als
-    ze niet door armoede gedwongen zijn, liever voortgaan met werken
-    zooals vroeger. Miss Vines, een andere fabrieksinspectrice, haalt
-    de opmerking aan van een vrouw, die in de fabriek werkte. "Ik
-    behoef niet te werken, maar ik blijf niet graag thuis", terwijl
-    een andere vrouw zeide: "Ik ben honderd maal liever aan het werk
-    dan thuis. Ik voel me ongelukkig thuis". (Annual Report Chief
-    Inspector of Factories and Workshops for 1906, pp. 325 etc.)
-
-    Hier kan aan toegevoegd worden, dat alleen de Engelsche wet, die
-    vier weken rust eischt voor de moeder na de geboorte van een kind,
-    in de praktijk onuitvoerbaar is, maar de tijd zelf is belachelijk
-    onvoldoende. Als een rusttijd voor de moeder is hij onvoldoende,
-    maar de Staat stelt nog meer belang in het kind dan in zijn moeder,
-    en het kind heeft veel langer dan voor vier weken behoefte aan de
-    verzorging der moeder. Helme raadt aan verbod van staatswege voor
-    vrouwen om te werken minstens zes maanden na de bevalling. Waar
-    kinderbewaarplaatsen verbonden zijn aan de fabrieken, die de
-    moeder in staat stellen haar kind te zoogen in de tusschentijden
-    tusschen het werk, kan de tijd zonder twijfel verkort worden.
-
-    Het is van belang de aandacht te vestigen op het feit, dat het
-    geenszins de vrouwen in fabrieken zijn, die er toe gebracht
-    worden als gewoonlijk door te werken gedurende den geheelen tijd
-    der zwangerschap, en tot haar werk terug te keeren onmiddellijk
-    na den korten rusttijd der bevalling. Het Comitee van Onderzoek
-    van de Christian Social Union (London Branch) ondernam, in 1905,
-    een onderzoek naar het werk van vrouwen na de geboorte. Vrouwen in
-    fabrieken en werkplaatsen waren van het onderzoek uitgesloten, dat
-    alleen maar betrekking had op vrouwen met huiswerk, huisindustrie
-    en met ongeregeld werk. Er werd bevonden, dat de meerderheid haar
-    werk voortzetten tot op den tijd van de bevalling en dat zij het
-    van tien tot veertien dagen daarna weer opvatten. De kindersterfte
-    voor kinderen van vrouwen met enkel huiswerk was veel lager,
-    dan die voor de kinderen van de andere vrouwen, terwijl, zooals
-    altijd, de flesschenkinderen een veel grootere sterfte hadden dan
-    de borstkinderen (British Medical Journal, Oct. 24, 1908, p. 1297).
-
-    In de groote Fransche gietstaalwerken in Creusot (Saône et Loire)
-    worden de salarissen van haar, die moeder zullen worden onder de
-    arbeidsters verhoogd; maatregelen worden getroffen, haar passende
-    raad en medische hulp te verschaffen; zij mogen niet werken na
-    het midden van de zwangerschap of naar haar werk terugkeeren nà
-    de bevalling zonder een medisch attest, dat zij er voor geschikt
-    zijn. Men zegt, dat de resultaten uitmuntend zijn, niet alleen
-    voor de gezondheid van de moeders, maar voor de vermindering
-    van ontijdige geboorten, de afname van de kindersterfte en het
-    algemeen voorkomen van de borstvoeding. Het zou waarschijnlijk
-    een hopelooze zaak zijn te verwachten, dat veel werkgevers in
-    Angelsaksische landen deze politiek zullen aannemen. Zij zijn te
-    "praktisch", zij weten hoe gering de geldswaarde van menschenlevens
-    is. Bij ons moet de Staat tusschenbeide komen.
-
-    Er kan geen twijfel aan bestaan dat, over het geheel, moderne
-    beschaafde gemeenschappen beginnen te erkennen, dat onder de
-    sociale en economische toestanden, die nu neiging hebben meer en
-    meer te gaan heerschen, zij in hun eigen belang moeten zorgen,
-    dat de beste energie en levenskracht van de moeder aan het kind
-    worden gewijd, zoowel vóor als nà de geboorte. Zij erkennen ook,
-    dat zij hun plicht in dit opzicht niet kunnen volbrengen, als ze
-    niet voldoende zorgen voor de moeders, die zoo gedwongen worden
-    haar werk op te geven, om zich aan haar kinderen te wijden. Wij
-    komen hier op een punt, waar Individualisme overeenstemt met
-    Socialisme. De individualiteit móet zien, dat het tot iederen
-    prijs noodig is de maatschappelijke toestanden te veranderen,
-    die alle individualiteit vernietigen; de socialist móet zien,
-    dat een maatschappij, die verzuimt orde te brengen op dit centrale
-    en hoofdpunt, de voortbrenging van het individu, spoedig moet te
-    gronde gaan.
-
-
-Het behoort tot het juiste vervullen van den plicht van een moeder
-jegens haar jonge kind dat, als zij gezond is, zij het zoogen
-zal. In de laatste jaren is deze kwestie een zaak van ernstig belang
-geworden. In het midden van de 18de eeuw, toen de vrouwen van de
-hoogere klassen ongeneigd waren geworden, om haar eigen kinderen te
-zoogen, deed Rousseau een zoo luid en welsprekend protest hooren,
-dat het weêr eens mode werd voor een vrouw, haar natuurlijke plichten
-te vervullen. Tegenwoordig, nu hetzelfde kwaad weer gevonden wordt
-en in een veel ernstiger vorm, want nu betreft het niet de kleine
-hoogere stand, maar de grootere lagere klasse, zou de welsprekendheid
-van Rousseau machteloos zijn, want het betreft niet zoozeer de mode
-als het gemak en vooral een onhandelbare economische factor. Niet de
-minst dringende reden om vrouwen, en vooral moeders, op een gezonden
-economischen basis te plaatsen, is de noodzakelijkheid haar in staat
-te stellen, haar kinderen te zoogen.
-
-
-    Geen vrouw is normaal, gezond en geheel ontwikkeld als zij geen
-    borsten heeft, die goed genoeg zijn om de belofte te geven van
-    voldoende te werken, als de tijd voor haar werkzaamheid komt,
-    en tepels die geschikt zijn tot zoogen. De ernst van de kwestie
-    tegenwoordig blijkt uit de veelvuldigheid waarmee jonge vrouwen
-    te kort schieten in dit essentieele element van vrouwelijkheid en
-    de jonge man van tegenwoordig, zegt men, als hij een vrouw neemt
-    "trouwt inderdaad slechts met een deel van een vrouw, waarvan
-    het andere deel uitgestald staat in den apothekers winkel, in den
-    vorm van een zuigflesch". Blacker bevond onder duizend patiënten
-    van de moederschapsafdeeling van University College Hospital, dat
-    39 nooit gezoogd hadden, 747 hadden al haar kinderen gezoogd, en
-    214 hadden alleen maar enkele gezoogd. De voornaamste reden, die
-    zij opgaven voor het niet zoogen was afwezigheid of onvoldoende
-    toevoer van melk; andere redenen waren ongeschiktheid voor of
-    tegenzin in het zoogen, en het weigeren van het kind om de borst
-    te nemen (Blacker, Medical Chronicle, Feb. 1900). Deze resultaten
-    onder de Londensche armen zijn zeker veel beter, dan die men
-    zou kunnen vinden in veel industrie-steden,  waar vrouwen na het
-    huwelijk werken. In de andere groote landen van Europa vindt men
-    even onbevredigende resultaten. In Parijs heeft Madame Dluska
-    aangetoond, dat van de 209 vrouwen, die voor haar bevalling
-    naar de Clinique Baudelocque kwamen, er maar 74 haar kinderen
-    zoogden; van de 135, die niet zoogden, waren er 35 verhinderd
-    door pathologische redenen of afwezigheid van melk, 100 door de
-    noodzakelijkheden van haar werk. Zelfs zij, die zoogden, konden
-    er zelden meer dan zeven maanden mee voortgaan tengevolge van
-    de lichamelijke inspanning van haar werk (Dluska, Contribution
-    à l'Etude de l'Allaitement Maternel, Thèse de Paris, 1894). Veel
-    statistieke gegevens zijn in de Duitsche landen verzameld. Zoo vond
-    Wiedow (Centralblatt für Gynäkologie, No. 29, 1895), dat van de
-    525 vrouwen in de kraaminrichting te Freiburg maar de helft goed
-    kon zoogen tijdens de eerste twee weken; onvoldoende tepels werden
-    opgemerkt in 49 gevallen en men bevond, dat de ontwikkeling van
-    den tepel een directe betrekking had op de waarde van de borst als
-    een afscheidingsorgaan. In München bevonden Escherich en Büller,
-    dat bijna 60 percent vrouwen van de lagere klasse niet in staat
-    waren haar kinderen te zoogen, en in Stuttgart waren driekwart
-    van de jonge moeders in dezen toestand.
-
-
-De redenen, waarom kinderen gezoogd behooren te worden aan de
-moederborst, zijn meer omvattend dan sommigen geneigd mogen zijn
-te gelooven. In de eerste plaats is de psychologische reden er een
-van geen gering belang. De borst met haar uiterst gevoeligen tepel,
-die trilt in harmonie met de sexueele organen, levert het normale
-mechanisme, waardoor moederliefde ontwikkeld wordt. Zonder twijfel
-kan de vrouw, die nooit haar kind zoogt, er van houden, maar zulk
-een liefde heeft neiging gebrekkig te blijven aan de fundamenteele en
-instinctieve zijde. Bij sommige vrouwen, die wij toch moeten aarzelen
-om abnormaal te noemen, ontwaakt de moederliefde in het geheel niet,
-voordat zij in werking gebracht wordt door dit mechanisme, door de
-daad van het zoogen.
-
-Een meer algemeen erkende en zeker fundamenteele reden om het kind
-te zoogen is, dat de melk van de moeder, zelfs als zij maar tamelijk
-gezond is, het eenige voedsel is, dat ideaal geschikt is voor het
-kind. Er zijn sommige menschen, wier vertrouwen in de wetenschap hen
-er toe brengt te gelooven, dat het mogelijk is, soorten van voedsel te
-fabriceeren, die even goed zijn, of beter dan moedermelk; zij meenen,
-dat de melk die het best is voor het kalf, evenzeer het best is voor
-een zoo verschillend dier als het kind. Dat is een dwaling. Het beste
-voedsel voor het kind is hetgeen voortgebracht wordt in het lichaam
-van zijn eigen moeder. Alle andere voedsels zijn min of meer bruikbare
-surrogaten, die het moeite kost te vervaardigen zooals het behoort,
-en bovendien zijn ze blootgesteld aan verschillende gevaren, waarvan
-de moedermelk vrij is.
-
-Een andere reden, voornamelijk onder de armen, tegen het gebruiken
-van ieder kunstmatig voedsel is deze, dat zij de omgeving van het
-kind er aan gewennen, proeven te nemen met zijn voedsel en zich te
-verbeelden, dat iedere soort van voedsel, die zij zelf eten, ook goed
-kan zijn voor het kind. Zoo komt het voor, dat brood en aardappelen,
-brandewijn en jenever, in den mond der kinderen gegoten worden. Bij
-het kind, dat de borst krijgt, is het gemakkelijker uit te leggen dat,
-behalve op raad van den dokter, niets anders moet worden gegeven.
-
-Nog een andere reden waarom de moeder haar kind moet zoogen, is de
-nauwe en veelvuldige omgang met het kind, die er uit voortvloeit. Niet
-alleen wordt het kind in alle opzichten beter verzorgd, maar de
-moeder wordt niet beroofd van de tucht, die de verzorging meebrengt,
-en wordt ook in staat gesteld van het begin af aan den aard van het
-kind te leeren kennen en te begrijpen.
-
-
-    Het onvermogen om te zoogen verkrijgt groote beteekenis, als we
-    erkennen, dat het waarschijnlijk in hooge mate als een directe
-    reden verbonden is met kindersterfte. De sterfte van kunstmatig
-    gevoede kinderen gedurende het eerste levensjaar is zelden minder
-    dan tweemaal die van de borstkinderen, soms is ze driemaal zooveel
-    als die van de borstkinderen, of zelfs nog meer; zoo sterven te
-    Derby 51.7 percent kunstmatig gevoede kinderen beneden den leeftijd
-    van twaalf maanden, maar slechts 8.6 percent borstkinderen. Zij,
-    die blijven leven, zijn in het geheel niet vrij van ellende. Aan
-    het einde van het eerste jaar heeft men bevonden, dat zij ongeveer
-    25 percent minder wegen dan de borstkinderen en dat ze veel kleiner
-    zijn; zij zijn meer onderhevig aan tuberculose en Engelsche ziekte,
-    met al de slechte gevolgen, die uit deze ziekten voortkomen;
-    en er is reden om te gelooven, dat de ontwikkeling van hun tanden
-    nadeel ondervindt. De slechte gesteldheid van de kunstmatig gevoede
-    kinderen wordt juist aangeduid door het feit, dat van de 40.000
-    kinderen, die naar het kinderziekenhuis in München gebracht waren
-    voor behandeling 86 percent met de flesch waren groot gebracht
-    en dat de weinige, die gezoogd waren, de borst gewoonlijk maar
-    voor een korten tijd gehad hadden. De nadeelige invloed wordt
-    zelfs nog gevoeld op den jongelingsleeftijd. In sommige deelen
-    van Frankrijk, waar bijna alle kinderen kunstmatig gevoed worden,
-    heeft men bevonden, dat het percentage van afgekeurde lotelingen
-    bijna tweemaal zoo groot is, als dat van Frankrijk in het
-    algemeen. Overeenkomstige resultaten heeft Friedjung gevonden
-    bij een groot Duitsch gymnastiekgezelschap. Van de 155 leden
-    bevond men bij navraag dat 65 percent borstkinderen geweest waren
-    (gemiddeld gedurende zeven maanden); maar onder de beste athleten
-    steeg het percentage van borstkinderen tot 72 percent (voor een
-    gemiddelden termijn van negen of tien maanden), terwijl voor de
-    groep van 56, die het laagste stonden in athletische kracht, het
-    percentage van borstkinderen daalde tot 57 (voor een gemiddelden
-    tijd van slechts drie maanden).
-
-    De voordeelen voor een kind om door zijn moeder gezoogd te worden,
-    zijn grooter dan dat ze verklaard kunnen worden door het enkele
-    feit dat ze gezoogd zijn, in plaats van kunstmatig gevoed. Dit
-    is aangetoond door Vitrey (De la Mortalité Infantile, Thèse de
-    Lyon, 1907), die uit de statistieken van het Hôtel-Dieu in Lyon
-    afleidde, dat kinderen, die door hun moeders gezoogd worden, een
-    sterfte hebben van slechts 12 percent, maar dat, als zij door
-    anderen gezoogd worden, de sterfte stijgt tot 33 percent. Wij
-    kunnen hieraan toevoegen, dat, terwijl het zoogen een hoofdpunt
-    is voor het volledig welzijn van het kind, het tevens hoogst
-    wenschelijk is voor de gezondheid der moeder. (Eenige belangrijke
-    statistieken zijn opgesomd in een artikel over "Infantile
-    Mortality" in het British Medical Journal, 2 Nov. 1907, terwijl
-    verschillende beschouwingen over het zoogen grondig besproken
-    zijn door Bollinger, "Ueber Säuglings-Sterblichkeit und die
-    Erbliche functionelle Atrophie der menschlichen Milchdrüse"
-    Correspondenz-blatt Deutschen Gesellschaft Anthropologie, Oct.,
-    1899).
-
-    Het schijnt dat het in Zweden, in het midden van de 18de eeuw een
-    strafbare overtreding was, als een vrouw haar kind de flesch gaf,
-    als zij het kon zoogen. In de laatste jaren heeft Prof. Anton
-    von Menger, in Weenen, betoogd (in zijn Das Bürgerliche Recht
-    und die besitzlosen Klassen) dat het toekomstige geslacht het
-    recht heeft dezen eisch te stellen, en hij stelt voor, dat iedere
-    moeder bij de wet verplicht zal zijn haar kind te zoogen, tenzij
-    zij een getuigschrift heeft van een dokter, dat zij het niet
-    kan. E. A. Schroeder (Das Recht in der Geschlechtlichen Ordnung,
-    1893, p. 346) betoogde ook, dat een moeder wettig verplicht moest
-    zijn haar kind te zoogen minstens negen maanden lang, tenzij er
-    voldoende redenen bijgebracht konden worden voor het tegendeel, en
-    deze eisch, die redelijk schijnt te zijn en natuurlijk, daar het
-    het voorrecht van een moeder is, zoowel als haar plicht, om haar
-    kind te zoogen, als ze er toe in staat is, is met klem ook door
-    anderen gedaan. Van het juridisch standpunt is hij ondersteund door
-    Weinberg (Mutterschutz, Sept. 1907). In Frankrijk verbiedt de Loi
-    Roussel een vrouw minnediensten te doen, vóor dat haar kind zeven
-    maanden oud is, en dit heeft een uitmuntend effect gehad daarin,
-    dat het de kindersterfte deed dalen (A. Allée, Puériculture et
-    la Loi Roussel, Thèse de Paris, 1908). In sommige streken van
-    Duitschland worden fabriekseigenaars gedwongen een kamer in de
-    fabriek beschikbaar te stellen, waar moeders het kind de borst
-    kunnen geven in de rusttijden tusschen het werk. De contrôle op
-    en het onderhoud van deze kamers en het aanstellen van dokters
-    en verpleegsters, geschiedt van gemeentewege. (Sexual-Probleme,
-    Sept. 1908, p. 573).
-
-
-Zooals de zaken tegenwoordig staan in moderne industrielanden, kan
-men het verbeteren van deze misstanden niet overlaten aan de natuur,
-dat is, aan de onwetende en onoordeelkundige aandriften van personen,
-die leven in een maalstroom van kunstmatig leven, waar de stem van het
-instinct verstikt wordt. De moeder, zijn wij geneigd te denken, mag
-men toevertrouwen, dat zij zal toezien op het welzijn van haar kind,
-en het is onnoodig, of zelfs "immoreel" haar te hulp te komen. Toch
-zijn er, naar ik meen, weinig dingen meer tragisch om te zien dan
-een jonge moeder uit Lancashire, die op de fabriek werkt, terwijl ze
-thuis moest blijven om op haar zieke kind te passen. Zij is gewend
-voor zonsopgang op te staan om naar de fabriek te gaan; zij heeft haar
-kind ternauwernood bij het licht der zon gezien, zij weet niets van
-wat het noodig heeft, de handen, die zoo goed het weefgetouw kunnen
-grijpen, kunnen het kind niet sussen. De moeder ziet er op neer in
-vage, onhandige, sprakelooze ellende. Het is een gezicht om nooit
-te vergeten.
-
-Het is Frankrijk, dat de leiding neemt om te beginnen met de
-wetenschappelijke en praktische bewegingen voor de verzorging van
-het jonge kind voor en na de geboorte, en het is in Frankrijk, dat
-wij de kiem vinden van bijna alle methoden, die nu langzamerhand
-aangenomen worden om kindersterfte tegen te houden. Het systeem van
-het dorp Villiers-le-Duc, nabij Dijon in de Côte d'Or, is een kiem
-gebleken van deze vruchtbare soort. Hier mag iedere zwangere vrouw,
-die niet in staat is te zorgen voor de juiste voorwaarden voor haar
-eigen leven en dat van het kind dat zij krijgt, de hulp inroepen van
-de dorpsautoriteiten; zij heeft, zonder betaling, recht op behandeling
-van een dokter en een vroedvrouw en op éen franc daags gedurende het
-kraambed. De maatregelen, in dit dorp genomen, hebben feitelijk een
-einde gemaakt aan moeder- en kindersterfte beide. Een paar jaar geleden
-hoorde Dr. Samson Moore, de stadsdokter voor Huddersfield, van dit
-dorp en de heer Benjamin Broadbent, de burgemeester van Huddersfield
-bezocht Villiers-le-Duc. Er werd besloten in Huddersfield een beweging
-op touw te zetten om de kindersterfte te bestrijden. Toen ontstond,
-wat bekend staat als het Hudderfieldsche systeem, een systeem, dat
-schitterende resultaten heeft gehad. De punten van het Hudderfieldsche
-systeem zijn: (1) verplichte aangifte van geboorten binnen de 48
-uur; (2) het aanstellen van dames tot behulp van de stadsdoktoren,
-om het huis te bezoeken, te onderzoeken, raad te geven en te helpen;
-(3) de georganiseerde hulp van dames-volontairs, onder toezicht van
-de gemeente; (4) recht van beroep op den stadsdokter, als het kind,
-dat niet onder medische verzorging is, niet groeit. De kindersterfte
-in Huddersfield is zeer gedaald door dit systeem [17].
-
-
-    Wij kunnen wel zeggen, dat het Hudderfieldsche systeem de oorsprong
-    geweest is van de Engelsche wet op de Geboorte-Aangifte, die
-    in 1908 in werking trad. Deze wet vertegenwoordigt in Engeland
-    het nationale begin van een systeem voor de rassenverbetering,
-    waarvan het niet mogelijk is de eindresultaten te voorzien. Als
-    deze wet algemeen in werking komt, zal ieder kind in het land
-    recht hebben--wettig en niet door individueele willekeur of
-    philantropische minzaamheid--op medische verzorging van den
-    dag van zijn geboorte af, en voor iedere moeder zal te bereiken
-    zijn de raad van een beschaafde vrouw, die voeling houdt met de
-    gemeenteautoriteiten. Er kon geen grootere triomf zijn voor de
-    medische wetenschap, voor de nationale kracht en voor de zaak der
-    menschlievendheid in het algemeen. Zelfs op het lagere plan van
-    financieele belangen is het gemakkelijk te zien, dat een enorme
-    besparing van openbare en persoonlijke middelen op die wijze zal
-    bereikt worden. De wet is facultatief en niet verplichtend. Dit
-    was een wijze voorzorg, want een wet van deze soort kan geen
-    uitwerking hebben, tenzij zij grondig wordt doorgevoerd door de
-    gemeenschap die haar aanneemt, en ze zal niet aangenomen worden
-    eer een gemeenschap duidelijk de voordeelen ervan heeft erkend,
-    en de methoden, om die te bereiken.
-
-    Een belangrijke aanvulling van deze organisatie is de School
-    voor Moeders. Van zulke scholen, die overal beginnen op te komen,
-    kan men zeggen dat zij hun oorsprong hebben in de Consultations
-    de Nourrissons (met hun vertakking de Goutte de Lait), opgericht
-    door Professor Budin in 1892, die zich over geheel Frankrijk
-    uitgebreid hebben en in ruimen kring een invloed ten goede hebben
-    gehad. In de Consultations worden kinderen iedere week onderzocht
-    en gewogen en de moeders krijgen er raad en worden aangemoedigd
-    haar kinderen te zoogen. De Gouttes zijn feitelijk poliklinieken
-    voor melkafgifte, waar kinderen voor wie borstvoeding onmogelijk
-    is, onder medisch toezicht met melk gevoed worden. Scholen voor
-    Moeders zijn een uitbreiding van hetzelfde systeem; zij omvatten
-    een menigte onderwerpen, die het voor een moeder noodig is te
-    weten. Sommige van de eerste van deze scholen werden opgericht in
-    Bonn, in de Beiersche stad Weissenberg en in Gent. Op eenige van
-    die Scholen voor Moeders, en zooals bekend is in Gent (beschreven
-    door Mrs. Bertrand Russell, in de Nineteenth Century, 1906),
-    is de belangrijke stap gedaan jonge meisjes van 14 tot 18 jaar
-    te onderrichten; zij worden ingelicht omtrent kinder-anatomie en
-    physiologie, omtrent het bereiden van gesteriliseerde melk, omtrent
-    het wegen van kinderen, omtrent het opnemen van temperaturen en het
-    maken van tabellen, omtrent het besturen van crêches, en na twee
-    jaar zijn zij in staat een salaris te verdienen. In verschillende
-    deelen van Engeland worden nu scholen voor jonge moeders en voor
-    jonge meisjes opgericht in dezen geest, eerst in Londen, onder
-    toezicht van Dr. F. J. Sykes, stadsdokter voor St. Pancreas (zie
-    bv. A School For Mothers, 1908, waarin een inrichting van deze
-    soort te Somers Town beschreven wordt, met een voorrede van Sir
-    Thomas Barlow; een verslag van de nieuwste pogingen, de verzorging
-    van kinderen in Londen te verbeteren, zal men ook vinden in de
-    Lancet, Sept. 26, 1908). We kunnen hier bijvoegen, dat sommige
-    Engelsche gemeentebesturen depôts hebben opgericht om moeders
-    goedkoop van goede melk te voorzien. Zulke depôts zullen echter
-    waarschijnlijk meer kwaad dan goed doen, als zij de vervanging
-    van borstvoeding door kunstmatige voeding bevorderen. Zij moesten
-    nooit opgericht worden, behalve in aansluiting met de Scholen voor
-    Moeders, waar een opvoedende invloed uitgeoefend kan worden, en
-    geen moeder moest van melk voorzien worden als ze niet een medisch
-    attest vertoont, waaruit blijkt dat zij niet in staat is haar kind
-    te voeden (Byers, "Medical Women and Public Health Questions",
-    British Medical Journal, Oct. 6, 1906). Het is een merkwaardig
-    feit, dat binnenkort de plaatselijke autoriteiten door de wet
-    gemachtigd zullen worden Scholen voor Moeders op te richten.
-
-    De groote voordeelen, door deze instellingen in Frankrijk
-    veroorzaakt, zoowel wat betreft het verminderen van de
-    kindersterfte als het bevorderen van de opvoeding der moeders en
-    haar trots en belangstelling in haar kinderen, zijn uiteengezet
-    in twee Thèses de Paris door G. Chaignon (Organisation des
-    Consultations de Nourrissons à la Campagne, 1908), en Alcide
-    Alexandre (Consultations de Nourrissons et Goutte de Lait d'Arques,
-    1908).
-
-    De beweging is nu bezig zich uit te breiden over geheel Europa
-    en er is een Internationale Unie gevormd, die al de instellingen
-    omvat, die speciaal berusten op de bescherming van kinderleven
-    en de bevordering van puericultuur. Het permanente comité is in
-    Brussel, en om het andere jaar wordt er een Congres gehouden voor
-    Kinderbescherming (Goutte de Lait).
-
-
-
-Men zal zien, dat al de bewegingen, die nu in werking gesteld worden
-voor de verbetering van het ras door het kind en de moeder van het
-kind, de intimiteit erkennen van de verhouding tusschen de moeder en
-haar kind en er op gericht zijn haar te helpen, zelfs als het noodig
-is door het uitoefenen van eenigen dwang, haar natuurlijke functies
-met betrekking tot haar kind, te vervullen. Voor den theoretischen
-philantroop, die begeerig is om de wereld op papier te verbeteren,
-schijnt niets eenvoudiger te zijn dan de tegenwoordige bezwaren van
-het opvoeden van kinderen uit den weg te ruimen door het oprichten
-van Staatskinderbewaarplaatsen, die tegelijk de moeders moeten
-ontheffen van alles wat met de productie van de menschen der toekomst
-in verband staat, behalve het genot--als het dat toevallig is--van
-ze te ontvangen en de moeite van ze te dragen, en ze tevens moeten
-opvoeden onafhankelijk van het tehuis, op een gezonde, zuinige en
-wetenschappelijke wijze [18]. Niets schijnt eenvoudiger, maar uit het
-fundamenteel psychologisch standpunt is niets onjuister. Het denkbeeld
-van een Staat, die er is buiten de gemeenschap, is een overblijfsel,
-in een anderen vorm van dat verouderde idee, dat Lodewijk XIV dwong
-te verklaren "L'État, c'est moi!" Een staat, die toelaat dat de
-individuen die hem vormen, niet in staat zijn hun heiligste en
-intiemste functies te vervullen en die op zich neemt, dit in hun
-plaats te doen, onderneemt een taak, die niet wenschelijk zou zijn,
-zelfs al kon zij volvoerd worden. Men moet altijd in gedachte houden
-dat een Staat, die zich voorstelt de leden die hem samenstellen te
-ontlasten van hun natuurlijke functies en verantwoordelijkheden,
-iets geheel anders is dan een Staat die zijn leden tracht te helpen
-hun eigen biologische en sociale functies meer naar behooren te
-vervullen. Een Staat, die moeders in de gelegenheid stelt te rusten
-als zij zwanger zijn, werkt aan een verstandige taak; een Staat, die
-de kinderen van zijn moeders overneemt, drijft de philantropie tot
-in het belachelijke. Het is gemakkelijk dit te erkennen, als wij den
-noodzakelijken loop der omstandigheden nagaan onder een systeem van
-"Staatskinderbewaarplaatsen". Het kind zou op den vroegsten leeftijd
-van de natuurlijke moeder verwijderd worden, maar iemand moet de
-moederplichten vervullen; en als die uitgeoefend worden onder gunstige
-omstandigheden, dan ontwikkelt zich een moederlijke betrekking tusschen
-het kind en de "moeder", die ongetwijfeld natuurlijke moederlijke
-instincten bezit, maar die door geen natuurlijken moederlijken band
-verbonden is met het kind, dat zij verzorgt. Zulk een verhouding heeft
-neiging om aan beide kanten praktisch en naar het gevoel de werkelijke
-verhouding te worden. Wij kunnen zeer dikwijls zien, hoe onbevredigd
-zulk een verhouding wordt. De kunstmatige moeder wordt beroofd van
-een kind, dat zij begonnen was te voelen als haar eigen; de gevoelens
-van het kind worden onderste boven gegooid, verdeeld en verdraaid;
-de echte moeder heeft het bittere gevoel, dat zij voor haar kind
-niet de echte moeder is. Zou het niet voor allen veel beter geweest
-zijn als de Staat het groote leger van vrouwen, die hij geoefend had
-voor de positie om de kinderen van andere vrouwen te verzorgen, had
-aangemoedigd om in plaats daarvan zelf kinderen te hebben? De moeders,
-die niet in staat zijn haar eigen kinderen te verzorgen, konden er dan
-toe opgevoed worden afstand te doen van het hebben van eigen kinderen.
-
-
-    Ellen Key (in haar Eeuw van het Kind, en elders) heeft voor
-    alle jonge vrouwen aangeraden een jaar verplichte "dienst",
-    overeenkomstig de militaire dienstplicht die in de meeste
-    landen voor jonge mannen verplichtend is. Gedurende dien tijd
-    zou het meisje geoefend worden in ordelijk huishouden, in de
-    grondbeginselen der hygiëne, in de verzorging van zieken en vooral
-    in de verzorging van kinderen en alles wat betrekking heeft op
-    de lichamelijke en geestelijke ontwikkeling van kinderen. Het
-    principe, dat aan dit voorstel ten grondslag ligt, is sindsdien in
-    ruimen kring aangenomen. Marie von Schmid (in haar Mutterdienst,
-    1907) gaat zoo ver een algemeene oefening aan te raden van
-    jonge vrouwen in die plichten, die gehouden moet worden in een
-    soort van uitgebreide en verbeterde kraaminrichting. De dienst
-    zou een jaar duren, en dan zou de jonge vrouw drie jaar lang in
-    reserve blijven, en zou opgeroepen kunnen worden in dienst. Er
-    is zeker veel te zeggen voor zoo'n voorstel, aanmerkelijk meer
-    dan er voor militaire dienstplicht te zeggen is. Want terwijl het
-    zeer twijfelachtig is, of een man ooit geroepen zal worden om te
-    vechten, worden de meeste vrouwen wel opgeroepen om huishoudelijke
-    plichten te vervullen of om op kinderen te passen, hetzij voor
-    haarzelf, hetzij voor andere menschen.
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-HOOFDSTUK II
-
-SEXUEELE OPVOEDING
-
-
-    Zorg voor het kroost is even noodig als kroost zelf.--Vroege
-    uitingen van de geslachtsdrift.--Moeten die als normaal beschouwd
-    worden?--Het sexueele spel van kinderen.--Het liefdegevoel in
-    de kinderjaren.--Zijn stadskinderen geslachtelijk eerder rijp
-    dan kinderen van het land?--De kinderlijke voorstellingen over
-    de herkomst van kinderen.--De noodzakelijkheid, met de sexueele
-    opvoeding van de kinderen vroeg te beginnen.--Het belang van
-    vroeg oefenen in verantwoordelijkheid.--Het verkeerde van
-    de oude leer der stilzwijgendheid over geslachtszaken.--Het
-    nadeel is grooter waar het meisjes geldt.--De moeder is de
-    natuurlijke en beste leermeesteres.--De ziekelijke invloed van
-    kunstmatige geheimzinnigheid in sexueele zaken.--De literatuur
-    over de sexueele opheldering der jeugd.--Aard van de taak
-    der moeder.--Sexueele opvoeding op de school.--De waarde van
-    botanie.--Zoölogie.--Sexueele opvoeding na de puberteit.--De
-    noodzakelijkheid om tegen de geschriften van kwakzalvers
-    te strijden.--Het gevaar dat voortkomt uit het niet tijdig
-    voorbereiden op de eerste menstruatie.--De juiste houding tegenover
-    het geslachtsleven der vrouw.--De dringende noodzakelijkheid
-    van hygiëne der menstruatie in de eerste jeugd.--Zulk een
-    hygiëne is te vereenigen met de gelijkstelling der geslachten
-    op opvoedkundig en maatschappelijk gebied.--De invaliditeit van
-    vrouwen komt voornamelijk voort uit hygiënische verwaarloozing.--De
-    goede invloed van lichaamsoefening op vrouwen en de slechte
-    invloed der athletiek.--De nadeelen van het onderdrukken van
-    het gemoedsleven.--De noodzakelijkheid om jonge menschen de
-    waardigheid van het geslachtsleven te leeren.--Invloed van
-    deze factoren op het lot der vrouw in het huwelijk.--Lezingen
-    en toespraken over sexueele hygiëne.--De rol van den dokter in
-    de sexueele opvoeding.--De invoering in de wereld der idealen
-    tijdens de puberteit.--De plaats van den religieuzen en ethischen
-    leeraar.--De plechtigheden van natuurvolken bij het inleiden in
-    de geslachtsrijpheid.--De sexueele invloed van literatuur.--De
-    sexueele invloed van kunst.
-
-
-Het mag sommigen toeschijnen dat, waar wij gewicht hechten aan de
-voorvaders, de bloedverwanten, de conceptie, de zwangerschap en
-zelfs aan de eerste jeugd van het kind, wij afdwalen van de sfeer
-van de psychologie van het geslacht. Dat is in het geheel niet het
-geval. Wij dalen, integendeel, af tot de wortels van het geslacht. Al
-onze aangroeiende kennis dient er toe, om aan te toonen, dat, tegelijk
-met zijn physieke natuur, de psychische natuur van het kind berust
-op geboorte en verzorging, op de hoedanigheid van den stam, waar
-het toe behoort, en op de zorg, die er aan besteed is in de eerste
-oogenblikken, als verzorgen van het grootste belang is om de goede
-hoedanigheid van dien stam te bewaren.
-
-
-    Wij moeten er natuurlijk aan denken, dat de invloeden zoowel
-    van afkomst als van verzorging gelijkelijk werken op het lot
-    van het individu. De invloed van verzorging is zoo duidelijk
-    zichtbaar, dat weinigen die licht zullen onderschatten. De
-    invloed van afkomst echter is niet zoo duidelijk, en wij kunnen
-    nog wel menschen ontmoeten, die zoo slecht op de hoogte zijn,
-    en misschien zoo bevooroordeeld, dat zij er in het geheel niet
-    van weten willen. Ons aangroeiend inzicht in deze zaak moet wel
-    het verkeerde idee bannen, doordat het doet zien hoe teeren en
-    diepgaanden invloed de erfelijkheid heeft. Geen gezonde beschaving
-    is mogelijk dan in een gemeenschap, die in zijn massa niet alleen
-    goed verzorgd, maar ook goed geboren is. En in geen levensgebied
-    is de invloed van het goed geboren zijn meer beslissend dan in
-    de sexueele verhoudingen. Een leerzaam voorbeeld kan men vinden
-    in de nauwkeurige en omstandige geschiedenis uit zijn jeugd, mij
-    verstrekt door een zeer beschaafd Russisch man. Hij was in zijn
-    kinderjaren opgevoed met zijn eigen broeders en zusters en met een
-    klein meisje van denzelfden leeftijd, dat al in haar eerste jeugd
-    was aangenomen, het dochtertje van een prostituée, die spoedig na
-    de geboorte van het kind gestorven was. Het aangenomen kind werd
-    behandeld als een van de familie, en al de kinderen dachten, dat
-    zij werkelijk een zuster was. Toch ontwikkelde zij al heel vroeg
-    instincten, ongelijk aan die van de kinderen, waarmee ze werd
-    opgevoed; ze jokte, ze was wreed, ze deed graag kattekwaad. en zij
-    ontwikkelde vroeg verkeerde sexueele neigingen; hoewel zorgvuldig
-    opgevoed, nam zij toch het beroep van haar moeder aan en op 22
-    jarigen leeftijd werd zij naar Siberië verbannen wegens roof
-    en poging tot moord. Het kind van een onbekenden vader en een
-    prostituée is niet door het noodlot gedoemd tot ondergang; maar
-    zulk een kind is van slechte afkomst en dat feit kan in sommige
-    gevallen alle invloeden van goede opvoeding te niet doen.
-
-
-Als wij den kinderlijken leeftijd bereiken, zijn wij de grondslagen
-en mogelijkheden van het sexueele leven al voorbij; dan zien wij in
-sommige gevallen al het werkelijk begin ervan. Het is een vastgesteld
-feit, dat auto-erotische uitingen soms al bij kinderen van minder dan
-twaalf maanden kunnen waargenomen worden. Het ligt nu niet op onzen
-weg dit punt van kwestie te bespreken en hoeverre zulke uitingen op
-dezen leeftijd normaal genoemd kunnen worden [19]. Een geringe mate
-van werkzaamheid van de ovariën en van de borstklieren bestaat soms
-bij de geboorte [20]. Het schijnt duidelijk, dat nerveuse en psychische
-sexueele werkzaamheid haar eerste bronnen vindt in dezen vroegen tijd
-en dat, naarmate de jaren voorbijgaan een toenemend aantal individuen
-zich door den drang aansluiten, totdat met de puberteit feitelijk
-allen meegesleept worden in den grooten stroom.
-
-Terwijl het dus mogelijk en zelfs waarschijnlijk is, dat de flinkste en
-gezondste individuen geen bepaalde teekenen van nerveuse en psychische
-sexualiteit in de jeugd vertoonen, toch zijn zulke uitingen nog
-voldoende veel voorkomend om te kunnen zeggen, dat sexueele hygiëne
-geheel en al buitengesloten kan blijven, totdat de puberteit nadert.
-
-
-    Vroegtijdige physieke ontwikkeling komt voor als een eenigszins
-    zeldzame variatie. W. Roger Williamson ("Precocious Sexual
-    Development with Abstracts of over One Hundred Cases", British
-    Gynaecological Journal, May, 1902) heeft een belangrijke bijdrage
-    geleverd lot de kennis van deze afwijking, die veel meer voorkomt
-    bij meisjes dan bij jongens. Bij de gevallen van Roger Williams
-    zijn slechts 20 jongens op de 80 meisjes, en vroegrijpheid
-    komt niet alleen meer voor, maar is ook meer geprononceerd bij
-    meisjes, waarvan men weet, dat zij op haar achtste jaar bevrucht
-    zijn geworden, terwijl 13 jaar genoemd wordt als de vroegste
-    leeftijd waarop jongens zich in staat getoond hebben om kinderen
-    te krijgen. Dit moeten we opmerken, is ook de vroegste leeftijd,
-    waarop spermatozoën gevonden worden in zaadvloeistof van jongens;
-    vóór dien leeftijd bevat de uitgeworpen stof geen spermatozoën,
-    en, zooals Fürbringer en Mol gevonden hebben, kunnen die
-    nog afwezig zijn op zestienjarigen leeftijd of nog later. Bij
-    meisjes gaat vroegtijdige sexueele ontwikkeling minder dikwijls
-    samen met een algemeene toename van lichamelijke ontwikkeling
-    dan bij jongens. (Een afzonderlijk geval van vroege sexueele
-    ontwikkeling bij een meisje van vijf jaar is volledig beschreven
-    en met illustraties voorzien in het Zeitschrift für Ethnologie,
-    1896, deel 4, pag. 262).
-
-    Vroegtijdige sexueele impulsen zijn gewoonlijk vaag, op zich
-    zelf staand en min of meer onschuldig. Een geval van zeldzamen
-    en uitgesproken aard, waarbij een kind, een jongen van twee
-    jaar, sexueel aangetrokken werd door meisjes en vrouwen,
-    en al zijn gedachten en daden richtte op sexueele pogingen op
-    haar, is beschreven door Herbert Rich, van Detroit (Alienist and
-    Neurologist, Nov. 1905). Algemeen bewijsmateriaal uit de literatuur
-    van het onderwerp van sexueele vroegrijpheid, de veelvuldigheid
-    ervan en de beteekenis ervan, is samengebracht door L. M. Terman
-    ("A Study in Precocity", American Journal of Psychology, April,
-    1905).
-
-    De erecties, die bij kleine jongens voorkomen, hebben gewoonlijk
-    geen sexueele beteekenis, hoewel zij, zooals Moll opmerkt, die
-    krijgen kunnen als ze de opmerkzaamheid van het kind trekken; zij
-    zijn alleen maar reflex. Sommige meenen echter, en voornamelijk
-    Freud, dat bepaalde kinderlijke eigenaardigheden, vooral het
-    duimzuigen, een sexueele oorzaak hebben en dat de sexueele
-    impuls zich voortdurend vertoont op zeer jeugdigen leeftijd. Het
-    geloof, dat het sexueele instinct in de jeugd niet bestaat,
-    beschouwt Freud als een ernstige dwaling, zoo gemakkelijk
-    door waarneming te corrigeeren, dat hij zich verwondert,
-    hoe zij kan ontstaan zijn. "In werkelijkheid", merkt Freud op,
-    "brengt het pasgeboren kind sexualiteit mee ter wereld, sexueele
-    gewaarwordingen vergezellen het tijdens de dagen van het zuigen en
-    van de kindsheid en maar zeer weinige kinderen ondervinden geen
-    sexueele aandriften en gevoelens vóór de puberteit" (Freud, "Zur
-    sexuellen Aufklärung der Kinder", Soziale Medizin und Hygiene,
-    Band II, 1907; cf. voor bijzonderheden zie men van denzelfden
-    schrijver Drei Abhandlungen zur Sexualtheorie, 1905). Moll, aan
-    den anderen kant, beschouwt Freud's beschouwingen over sexualiteit
-    in de jeugd als overdreven en vindt ze beslist verwerpelijk,
-    hoewel hij toegeeft, dat het moeilijk is, zoo niet onmogelijk, de
-    gevoelens in de jeugd te onderscheiden (Moll, Das Sexualleben des
-    Kindes, pag. 154.) Moll meent ook, dat psycho-sexueele uitingen,
-    die optreden na den leeftijd van acht jaar, niet pathologisch
-    zijn; kinderen, die zwak zijn en erfelijk belast, zijn niet zelden
-    sexueel vroegrijp, maar aan den anderen kant heeft Moll kinderen
-    gekend van 8 of 9 jaren met sterk ontwikkelde geslachtsdrift,
-    die toch flink ontwikkelde mannen werden.
-
-    Rudimentaire sexueele uitingen in de jeugd, vergezeld van sexueele
-    gevoelens, moeten inderdaad--als ze niet te uitgesproken of te
-    vroegtijdig zijn--beschouwd worden als te vallen binnen de normale
-    sfeer, ofschoon zij, als zij voorkomen bij erfelijk belaste
-    kinderen, niet zonder ernstige gevaren zijn. Maar bij gezonde
-    kinderen hebben zij gewoonlijk, na den leeftijd van zeven of
-    acht jaar geen slechte resultaten en moeten ze als spel beschouwd
-    worden. Spel, bij dieren en menschen beide, is zooals Groos met een
-    wonderbare veelheid van voorbeelden heeft aangetoond, een nuttig
-    opvoedingsproces; het jonge schepsel bereidt zich daardoor voor,
-    die functies uit te oefenen, die het in later jaren meer volkomen
-    en ernstiger moet uitoefenen. In zijn Spiele der Menschen past
-    Groos dit denkbeeld toe op het sexueele spel van kinderen, en
-    geeft als bewijs aanhalingen uit de literatuur. Keller heeft,
-    in zijn "Romeo und Julia auf dem Dorfe" een bewonderenswaardig
-    waar beeld gegeven van deze kinderlijke liefdesbetrekkingen. Emil
-    Schultze-Malkowsky (Geschlecht und Gesellschaft, Bd. II. pag. 370)
-    geeft eenige tooneelen uit het leven van een klein meisje van
-    zeven jaar, die een duidelijk beeld geven van den waren aard van
-    de sexueele uitingen op dezen leeftijd.
-
-    Een soort van rudimentaire sexueele omgang tusschen kinderen komt
-    voor zooals Bloch (Beiträge etc. Bd. II, pag. 254) heeft opgemerkt,
-    in vele deelen van de wereld, en wordt door hun ouders erkend
-    als spel. Dit is bv. het geval onder de Bawenda van Transvaal
-    (Zeitschrift für Ethnologie, 1896, Heft 4, pag. 364), en onder de
-    Papoea's van Kaiser-Wilhelms-Land, met goedvinden van de ouders,
-    hoewel veel terughouding in acht genomen wordt. (id., 1889,
-    Heft 1, pag. 16) Godard (Egypte et Palestine, 1867, pag. 105)
-    sloeg het sexueele spel gade van jongens en meisjes in Caïro. In
-    Nieuw-Mexico heeft W. A. Hammond (Sexual Impotence, pag. 107)
-    jongens en meisjes gezien die als spel sexueele vereeniging
-    beproefden onder aanmoediging van mannen en vrouwen en in
-    New-York heeft hij jongens en meisjes hetzelfde zien doen in
-    tegenwoordigheid van hun ouders, met alleen maar een lachende
-    terechtwijzing. "Vadertje en Moedertje spelen" is inderdaad zeer
-    gewoon onder kinderen in waarlijke onschuld, en met een algeheele
-    afwezigheid van verdorvenheid; en het beperkt zich in het geheel
-    niet tot kinderen van de lagere maatschappelijke klasse. Moll maakt
-    een opmerking over het veel voorkomen ervan (Libido Sexualis,
-    deel 1, pag. 277), en het comité van evangelische geestelijken
-    heeft, in hun onderzoek naar de moraal van het Duitsche landvolk
-    (Die geschlechtlich-sittlichen Verhältnisse, Bd. 1, pag. 102)
-    bevonden, dat kinderen die nog niet op school zijn, pogingen
-    tot coïtus doen. Het sexueele spel van kinderen is in het geheel
-    niet beperkt tot het vader en moedertje spelen; dikwijls wordt
-    er gespeeld met een climax in het vertoonen van en het slaan op
-    sommige lichaamsdeelen en nu en dan zijn er spelletjes van dokter
-    zijn en onderzocht worden. Zoo zegt een jonge Engelsche vrouw:
-    "Natuurlijk, toen wij op school waren (op den leeftijd van twaalf
-    jaar en vroeger) speelden wij met elkaar, verscheidene van ons
-    meisjes; we gingen dan naar een veld en deden of we dokters waren
-    en elkaar moesten onderzoeken, en dan deden we onze kleeren in
-    de hoogte en bevoelden elkaar".
-
-    Deze spelen sluiten niet noodzakelijk de medewerking van de
-    sexueele impuls in, en nog minder bevatten zij eenig element
-    van liefde. Maar liefdegevoelens, ternauwernood of in het geheel
-    niet te onderscheiden van sexueele liefde van volwassenen, komen
-    dikwijls op even jeugdigen leeftijd voor. Zij behooren tot het
-    spel, in zoover spel een voorbereiding is voor de werkzaamheden
-    van het latere leven, ofschoon zij, anders dan de spelen, niet
-    als spel gevoeld worden. Ramdohr heeft, meer dan een eeuw geleden
-    (Venus Urania, 1798) gewezen op de veel voorkomende liefde van
-    kleine jongens voor vrouwen. Meestal wordt de liefde gevoeld voor
-    individuen van de andere of van dezelfde sekse, die niet veel in
-    leeftijd verschillen, hoewel zij gewoonlijk ouder zijn. De meest
-    omvattende studie over deze zaak is gedaan door Sanford Bell in
-    Amerika op een basis van 2,300 gevallen (S. Bell, "A Preliminary
-    Study of the Emotion of Love Between the Sexes", American Journal
-    of Psychology, July, 1902). Bell bevindt, dat de aanwezigheid van
-    de aandoening tusschen de drie en de acht jaar blijkt uit daden
-    als pakken, kussen, elkaar opbeuren, worstelen, dicht bij elkaar
-    gaan zitten, bekentenissen doen aan elkaar en aan anderen, over
-    elkaar praten als ze van elkaar af zijn, elkaar zoeken en de rest
-    buitensluiten, verdriet bij scheiding, het geven van presenten,
-    elkaar speciale beleefdheden aandoen, kleine opofferingen voor
-    elkaar doen, jaloezie betoonen. De meisjes zijn, over het geheel,
-    aggressiever dan de jongens en er minder op uit om de zaak geheim
-    te houden. Na den leeftijd van acht, worden de meisjes bescheidener
-    en de jongens worden nog schuwer. De physieke sensaties komen
-    gewoonlijk niet voor in de sexueele organen; erectie van de penis
-    en hyperaemia van de vrouwelijke geslachtsdeelen beschouwt Bell
-    als teekenen van ongewone vroegrijpheid. Maar er is een verspreide
-    vasomotorische opzwelling en een toestand van opgewondenheid,
-    die te vergelijken is met wat ondervonden wordt op jongelings-
-    en volwassen leeftijd, al is het dan niet hetzelfde. Over het
-    geheel, besluit Bell terecht, staat de liefde tusschen kinderen van
-    verschillend geslacht met betrekking tot de liefde tot volwassenen,
-    als de bloem staat tot de vrucht en heeft ze misschien even weinig
-    in zich van physieke sexualiteit als een appelbloesem in zich
-    heeft van den appel, die er zich uit ontwikkelt. Moll meent ook,
-    (op. cit., pag. 76) dat kussen en andere dergelijke oppervlakkige
-    aanrakingen, die hij verschijnselen van contrectatie noemt, heel
-    dikwijls de eerste en eenige uiting zijn van den sexueelen impuls
-    in de jeugd.
-
-    Het is dikwijls gezegd, dat het voor kinderen gemakkelijker is
-    hun sexueele onschuld te bewaren op het land dan in de stad en
-    dat alleen in de steden de sexualiteit teugelloos en zichtbaar
-    is. Dit is in geenen deele waar en in sommige opzichten is het
-    het tegenovergestelde van de waarheid. Zeker, hard werken, een
-    natuurlijk en eenvoudig leven en geen ingespannen geestesarbeid,
-    werken dikwijls samen om den jongen van het land kuisch te houden
-    in gedachten en daden, totdat de tijd der jongelingschap voorbij
-    is. Ammon zegt, b.v. echter zonder bepaald bewijs te geven,
-    dat dit gewoon is onder de lotelingen in Baden. Zekerlijk leiden
-    ook al de velerlei zinsprikkelingen van het stadsleven er toe,
-    de prikkelbaarheid van zenuwen en hersenen van de jonge menschen
-    op te wekken op een betrekkelijk jeugdigen leeftijd op sexueel
-    evenals op ander gebied en vroeg begeerte en nieuwsgierigheid
-    aan te wakkeren. Maar aan den anderen kant biedt het stadsleven
-    den jongen menschen geen bevrediging voor hun wenschen en
-    nieuwsgierigheden. De openbaarheid van een stad, het algemeene
-    toezicht, het bestudeerde decorum van een bevolking, die zich
-    bewust is, dat ze voortdurend blootgesteld is aan den blik
-    van vreemdelingen, werken samen om een sluier te werpen over
-    de geheime zijde van het leven, die, zoo hij al niet voor de
-    jonge menschen verbergt de groote-stadsprikkels van dat leven,
-    toch voor het grootste deel verbergt hoe die prikkels bevredigd
-    worden. Op het land echter bestaan deze beperkingen niet in
-    overeenkomstigen graad; de dieren maken de elementaire feiten van
-    het sexueele leven voor allen duidelijk zichtbaar; er is minder
-    behoefte aan of respect voor decorum; men spreekt meer openlijk;
-    toezicht is onmogelijk en gelegenheden voor sexueele intimiteit
-    zijn in de ruimste mate voorhanden. Als men misschien zeggen kan,
-    dat de stad onkuischheid van gedachten bij jonge menschen kan
-    aanmoedigen, dan kan men zeker zeggen, dat het land onkuischheid
-    in daden aanmoedigt.
-
-    De uitgebreide onderzoekingen van het Comité van Luthersche
-    geestelijken over de sexueele moraal (Die geschlechtlich-sittlichen
-    Verhältnisse im Deutschen Reiche), een paar jaar geleden
-    uitgegeven, geven duidelijk blijk van de sexueele vrijheid op
-    het platteland van Duitschland, en Moll, die bepaald van meening
-    is, dat het land betrekkelijk niet vrij is van sexualiteit,
-    zegt (op. cit., pp. 137-139, 239) dat zelfs het circuleeren van
-    obscene boeken en prenten onder schoolkinderen meer schijnt voor
-    te komen in kleine steden en op het land, dan in groote steden. In
-    Rusland, waar men zou kunnen denken, dat toestanden van de stad
-    en van het land minder contrast opleverden dan in vele andere
-    landen, heeft men hetzelfde verschil opgemerkt. "Ik weet niet",
-    schrijft een Russisch correspondent, "of Zola in La Terre het
-    leven van Fransche dorpen juist beschrijft. Maar de manieren op
-    een Russisch dorp, waar ik een deel van mijn jeugd doorgebracht
-    heb, gelijken tamelijk wel op die, door Zola beschreven. In het
-    leven van de landelijke bevolking, waarin ik terecht kwam, was
-    alles doortrokken van erotica. Men was er omringd door dierlijke
-    wellust in al zijn onbescheidenheid. Tegenovergesteld aan de
-    algemeen gebruikelijke opinie, geloof ik, dat een kind zijn
-    sexueele onschuld gemakkelijker kan bewaren in de stad dan op
-    het land. Er zijn, zonder twijfel, veel uitzonderingen op dezen
-    regel. Maar de functies van het sexueele leven zijn in de steden
-    gewoonlijk meer verborgen dan op de velden. Zedigheid (hetzij
-    ze van de meer oppervlakkige en uiterlijke soort is of niet) is
-    sterker ontwikkeld bij de bevolkingen van de steden. Als zij over
-    sexueele zaken spreken, omsluieren de menschen in de steden hun
-    gedachten meer; zelfs de lagere klassen in steden gebruiken meer
-    terughouding, meer euphemismen, dan boeren. Zoo kan in de steden
-    een kind het gemakkelijk niet begrijpen als er over gewaagde
-    onderwerpen gesproken wordt in zijn tegenwoordigheid. Men kan
-    zeggen, dat de corruptie in de steden, hoewel meer verborgen,
-    des te dieper is. Het kan zijn, maar die verborgenheid beschermt
-    kinderen er tegen. Het stadskind ziet alle dagen op straat
-    prostituées, zonder ze van andere menschen te onderscheiden. Op
-    het land kan hij iederen dag in de ruwste bewoordingen hooren
-    zeggen, dat dat of dat meisje 's nachts in een schuur of in een
-    sloot gevonden is in liefdesverkeer met dien en dien jongen man,
-    of dat het dienstmeisje iederen nacht bij den koetsier in bed
-    kruipt, terwijl over de feiten van sexueelen omgang, zwangerschap
-    en geboorte in de duidelijkste woorden gesproken wordt. In steden
-    wordt de aandacht van het kind getrokken door duizend verschillende
-    onderwerpen; op het land hoort hij, behalve over veldarbeid,
-    die hem niet interesseert, alleen spreken over de voortbrenging
-    van dieren en over de erotische prestaties van meisjes en jonge
-    mannen. Als wij zeggen, dat het stadsleven meer opwindend is,
-    dan denken we aan volwassenen, maar de dingen, die den volwassene
-    prikkelen, hebben gewoonlijk geen erotische werking op het kind,
-    dat echter niet lang zonder sexueel gevoel kan blijven als het
-    ziet, hoe de groote boerenmeisjes zich, vurig als merries in een
-    wedloop, geven in de armen van krachtige jonge mannen. Het moet wel
-    deze vrije uitingen van sexualiteit opmerken, hoezeer de teere en
-    perverse verfijningen van de stad aan zijn opmerkzaamheid zouden
-    ontgaan. Ik weet, dat er in de landen van overdreven preutschheid
-    veel verborgen corruptie is, meer, is men wel eens geneigd te
-    denken, dan in minder huichelachtige landen. Maar ik geloof,
-    dat dat een onjuiste indruk is, en ik ben overtuigd, dat juist
-    tengevolge van al deze kleine geheimhoudingen, die het ondeugend
-    vermaak opwekken van de vreemdelingen, er werkelijk veel meer
-    jonge menschen in Engeland zijn, die kuisch blijven, dan in de
-    landen die sexueele verhoudingen meer openlijk behandelen. In
-    ieder geval, zoo ik al Engelschen heb leeren kennen, die zeer
-    losbandig waren en zeer verfijnd in de zonde, ik heb ook jonge
-    mannen van dezelfde natie gekend van over de 20 jaar, die zoo
-    onschuldig waren als kinderen, maar nooit een jongen Franschman,
-    Italiaan, of Spanjaard, waarvan men hetzelfde kon zeggen". Er
-    is, ongetwijfeld, waarheid in deze bewering, hoewel wij toch
-    moeten bedenken, dat, hoe uitstekend kuischheid ook is, als deze
-    kuischheid berust enkel op onwetendheid, de bezitter ervan aan
-    vreeselijke gevaren is blootgesteld.
-
-
-De kwestie van sexueele hygiëne, meer bijzonder het speciale onderdeel
-ervan, de sexueele opheldering, hangt echter niet af van het feit, dat
-bij sommige kinderen de psychische en nerveuze uiting van sekse op een
-vroeger leeftijd aan den dag treedt dan bij andere. Het berust op het
-ruimere, algemeene feit, dat bij alle kinderen het verstand begint te
-werken op een heel vroegen leeftijd en dat deze werkzaamheid van het
-verstand neiging heeft zich te openbaren in een weetgierige begeerte
-om vele grondfeiten van het leven te kennen, die inderdaad berusten
-op sekse. De eerste en meest algemeen voorkomende van deze wenschen
-is de wensch om te weten, waar de kinderen vandaan komen. Er is geen
-vraag, die natuurlijker is; de vraag naar oorzaken is noodzakelijk
-een grondvraag in kinderlijke philosophieën, zooals zij het in verder
-gevorderde gedaanten is van de philosophieën van volwassenen. De meeste
-kinderen, hetzij zij geleid worden door mededeelingen, gewoonlijk
-de onjuiste mededeelingen van ouderen, of door hun eigen verstand,
-dat werkt onder die aanwijzingen die het krijgen kan, hebben een
-theorie over de herkomst van kinderen.
-
-
-    Stanley Hall ("Contents of Children's Minds on Entering School",
-    Pedagogical Seminary, June, 1891) heeft eenige van de denkbeelden
-    van jonge kinderen over de herkomst van kinderen verzameld. "God
-    maakt de kinderen in den hemel, hoewel de Heilige Moeder en zelfs
-    Sint Niklaas er ook maken. Hij laat ze naar beneden en laat ze
-    zakken, en de vrouwen en de dokters pakken ze, of Hij legt ze
-    op het trottoir, of Hij brengt ze naar beneden langs een houten
-    ladder, die achterste voren is gezet en haalt dien weer in de
-    hoogte; of moeder of de dokter of de baker gaan er op en halen ze,
-    soms in een ballon, of zij vliegen naar beneden en leggen hier
-    of daar hun vleugels af en vergeten waar, en zij springen naar
-    beneden naar Jezus, die ze ronddeelt. Zoo werd er ook dikwijls
-    gezegd, dat ze gevonden werden in meelvaten en het meel kleeft
-    heel lang aan ze vast, of zij groeiden in koolen, of God legde ze
-    in het water, misschien wel in het riool, en de dokter haalt ze er
-    uit en brengt ze aan zieke menschen, die ze graag hebben willen,
-    of de melkboer brengt ze 's morgens vroeg; zij worden opgegraven
-    uit den grond, of ze worden in den kinderwinkel gekocht".
-
-    In Engeland en Amerika vertelt men dikwijls aan het
-    nieuwsgierige kind, dat het kind in den tuin gevonden is onder een
-    kruisbessenstruik of ergens anders; of meermalen wordt er gezegd
-    met wat ongetwijfeld gevoeld wordt als een dichter naderen tot
-    de waarheid, dat de dokter het gebracht heeft. In Duitschland
-    is het gewone verhaaltje, dat men de kinderen vertelt, dat de
-    ooievaar het kind brengt. Verschillende theorieën, voor het
-    meerendeel gebaseerd op volkssagen, zijn voor den dag gebracht
-    om dit verhaaltje te verklaren, maar zij schijnen geen van allen
-    overtuigend te zijn (zie bv. G. Herman, "Sexual-Mythen", Geschlecht
-    und Gesellschaft, Bd. 1, afl. 5, 1906, pag. 176, en P. Näcke,
-    Neurologisches Centralblatt, No. 17, 1907). Näcke meent, dat er
-    iets aannemelijks is in de suggestie van Professor Petermann,
-    dat een kikvorsch, die zich wringt in den bek van een ooievaar,
-    op een menschelijk wezentje gelijkt.
-
-    In IJsland vinden we, volgens Max Bartels ("Isländischer Brauch
-    und Volksglaube", etc., Zeitschrift für Ethnologie, 1900, afl. 2
-    en 3) een overgang tusschen de werkelijkheid en de phantasie in
-    de verhalen, die aan kinderen verteld worden over de herkomst
-    van kinderen (de ooievaar is hier uitgesloten, want die komt
-    niet verder dan tot de zuidelijke grens van de Scandinavische
-    landen). In Noordelijk IJsland wordt gezegd, dat God het kind
-    gemaakt heeft en dat de moeder het gedragen heeft, en dat zij
-    daarom nu ziek is. In het Noord-Westen zegt men, dat God het
-    kind gemaakt heeft en het aan de moeder heeft gegeven. Elders
-    zegt men, dat God het kind gezonden heeft en dat de vroedvrouw
-    het heeft gebracht en dat de moeder alleen maar in bed ligt om
-    dicht bij het kind te zijn (wat maar zelden in een wieg wordt
-    gelegd). Soms wordt ook gezegd dat een lam of een vogel het kind
-    gebracht heeft. En dan weer zegt men, dat het in den nacht door
-    het raam is binnengekomen. Soms echter vertelt men het kind,
-    dat het kindje gekomen is uit de borsten van de moeder, of van
-    onder haar borsten, en dat zij daarom ziek is.
-
-    Zelfs als de kinderen te weten komen, dat kleine kinderen uit
-    het lichaam der moeder komen, dan blijft deze kennis dikwijls
-    nog heel vaag en onnauwkeurig. Het gebeurt bv. heel dikwijls
-    in alle beschaafde landen, dat de navel beschouwd wordt als het
-    punt, waar het kind uit het lichaam komt. Dit is een natuurlijke
-    conclusie, omdat de navel een kanaal schijnt te zijn naar binnen
-    in het lichaam, en een kanaal waarvoor geen zichtbaar gebruik is,
-    terwijl de geslachtsspleet zich niet zou opperen voor meisjes
-    (en nog minder voor jongens) als de doorgang der geboorte, omdat
-    die reeds gemonopoliseerd schijnt te worden door de afscheiding
-    der urine. Dit geloof omtrent den navel wordt soms behouden den
-    geheelen tijd der jeugd door, vooral bij meisjes van de zoogenaamde
-    welopgevoede klasse, die te wel opgevoed zijn om de zaak te
-    bespreken met haar getrouwde vriendinnen, en die werkelijk meenen,
-    dat zij reeds voldoende op de hoogte zijn. Op dezen leeftijd kan
-    het zijn, dat het geloof niet geheel onschadelijk is, in zooverre
-    het er toe leidt den werkelijken toegang der sexualiteit onbewaakt
-    te laten. In den Elzas, waar meisjes gewoonlijk gelooven, en waar
-    haar ook geleerd wordt, dat de kinderen door den navel komen,
-    loopen populaire verhalen (Anthropophyteia, deel III, pag. 89),
-    die de verkeerde gevolgen doen zien van dit geloof, die soms
-    leiden tot verlies der maagdelijkheid.
-
-    Freud, die meent dat kinderen niet hard gelooven aan den fabel
-    van den ooievaar en dergelijke verhalen, die uitgevonden zijn om
-    hen te misleiden, heeft een belangwekkend psychologisch onderzoek
-    gedaan naar de werkelijke theorieën, die kinderen zelf maken als
-    het resultaat van waarneming en nadenken van de sexueele feiten
-    van het leven (zie Freud, "Ueber Infantile Sexualtheorien",
-    Sexual-Probleme, Dec. 1908). Zulke theorieën, merkt hij op, komen
-    overeen met de schitterende, maar onvolledige veronderstellingen,
-    waar natuurvolken toe komen over den aard en den oorsprong der
-    wereld. Er zijn drie theorieën, die, zooals Freud geheel naar
-    waarheid besluit, zeer dikwijls door kinderen gevormd worden. De
-    eerste en de verst verspreide is, dat er geen werkelijk anatomisch
-    verschil is tusschen jongens en meisjes; als de jongen opmerkt dat
-    zijn zusje geen zichtbare penis heeft, dan komt hij zelfs tot het
-    besluit, dat het komt omdat ze nog te jong is, en het kleine meisje
-    zelf denkt hetzelfde. Het feit, dat in de kindsheid de clitoris
-    betrekkelijk grooter is en meer op een penis gelijkt, helpt deze
-    gedachte bevestigen, die Freud in verband brengt met de neiging
-    op lateren leeftijd tot erotische droomen over vrouwen voorzien
-    van een penis. Deze theorie begunstigt, zooals Freud opmerkt,
-    den groei der homo-sexualiteit, als de kiemen er van aanwezig
-    zijn. De tweede theorie is de fæcale theorie van de herkomst
-    van kinderen. Het kind, dat misschien denkt dat zijn moeder
-    een penis heeft, en dat in ieder geval niet weet van de vagina,
-    komt tot het besluit dat het kind ter wereld gebracht wordt door
-    een werking, gelijk aan de werking van de ingewanden. De derde
-    theorie, die misschien minder voorkomt dan de andere, noemt Freud
-    de sadistische theorie van den coïtus. Het kind erkent, dat zijn
-    vader op eene of andere wijze moet hebben deelgenomen aan zijn
-    verwekking. De theorie, dat sexueele omgang bestaat in geweld,
-    heeft een spoor van waarheid in zich, maar kinderen schijnen er op
-    duistere wijze toe te komen. De eigen sexueele gevoelens van het
-    kind worden dikwijls het eerst gewekt als het worstelt of vecht
-    met een kameraadje; het kan ook zijn, dat hij zijn moeder min of
-    meer speelsch ziet weerstand bieden aan een plotselinge liefkoozing
-    van zijn vader; en als een werkelijke twist plaats vindt, dan kan
-    die indruk versterkt worden. Wat de ideeën van het kind betreft
-    over den huwelijkschen staat, bevindt Freud, dat hij gewoonlijk
-    beschouwd wordt als een staat, die ingetogenheid afschaft; en
-    de meest voorkomende theorie is, dat getrouwd zijn beteekent,
-    dat de menschen in elkanders tegenwoordigheid kunnen urineeren,
-    terwijl een andere gewone kindertheorie is, dat getrouwd zijn is,
-    dat de menschen elkaar hun genitaliën laten zien.
-
-
-Zoo komt het, dat wij al op een zeer vroeg stadium van het leven
-van het kind tegenover de kwestie komen te staan, hoe wij het wijste
-kunnen beginnen met zijn inwijding in de kennis van de groote centrale
-feiten van sekse. Het is misschien wat achterlijk het als een kwestie
-te beschouwen, maar dat is het toch onder ons, ofschoon drie duizend
-vijf honderd jaar geleden de Egyptische vader tot zijn kind aldus
-heeft gesproken: "Ik heb je een moeder gegeven, die je bij zich
-gedragen heeft, als een zware last, om jouwentwille, en zonder op mij
-te steunen. Toen je eindelijk geboren was, onderwierp zij zich aan het
-juk, want drie jaar lang waren haar tepels in je mond. Je uitwerpselen
-hebben haar nooit tegenzin ingeboezemd, of haar doen zeggen: Wat doe
-ik? Toen je naar school gezonden waart, ging zij regelmatig iederen
-dag om eigengebakken brood en eigengebrouwen bier aan je meester te
-brengen. Als jij op jouw beurt trouwt en een kind krijgt, voed dan
-je kind op, zooals je moeder jou opgevoed heeft" [21].
-
-
-    "Alles wat de liefde en zorgvuldigheid van ouderlijke liefde
-    kan geven", schrijft Dr. G. F. Butler, van Chicago (Love and
-    its Affinities, 1899, pag. 83), "alles wat de meest verfijnde
-    godsdienstinvloed kan geven, alles wat de meest beschaafde
-    vereenigingen kunnen tot stand brengen, dat kan door een enkel
-    oogenblik teniet worden gedaan. Er is geen plaats voor ethisch
-    betoog, ja, er is zelfs dikwijls geen bewustzijn van kwaad,
-    maar alleen Gretchen's "Es war so süsz". Dezelfde schrijver
-    voegt er aan toe (wat al tevoren opgemerkt was door Mrs. Craik
-    en anderen) dat het onder de leden der kerk de fijnere en meer
-    gevoelige organisaties zijn, die het meest onderhevig zijn
-    aan sexueele emoties. Voor zoover het jongens aangaat, laten
-    wij de mededeeling in geslachtszaken, het heiligste en meest
-    centrale feit ter wereld, zooals de kanunnik Lyttelton opmerkt,
-    over aan onreindenkende schooljongens, rijknechts, tuinjongens,
-    in het kort aan iedereen, die op jeugdigen leeftijd voldoende
-    bedorven is en voldoende roekeloos om er over te spreken". Er,
-    wat meisjes aangaat, zooals Balzac lang geleden opmerkte, "een
-    moeder kan haar dochter streng opvoeden, en haar onder haar
-    vleugelen hoeden zeventien jaar lang; maar een dienstmeisje kan
-    dat lange werk teniet doen door een woord, zelfs door een gebaar".
-
-    De groote rol, die door dienstmeisjes van de lagere klasse
-    gespeeld wordt bij de sexueele inwijding van de kinderen van
-    den middenstand, is toegelicht bij de behandeling van "De
-    sexueele impuls bij vrouwen" in een van mijn andere werken, en
-    behoeft nu niet verder besproken te worden. Ik wil alleen hier
-    in het voorbijgaan een woord zeggen over de andere zijde. Hoe
-    dikwijls dienstmeisjes ook deze rol spelen, moeten we toch
-    niet zoo ver gaan van te zeggen, dat dit het geval is met
-    de meerderheid. Wat Duitschland aangaat, heeft Dr. Alfred Kind
-    onlangs zijn ondervinding medegedeeld: "Ik heb nooit in mijn jeugd
-    een slecht of ongepast woord gehoord over geslachtsverhoudingen
-    van een dienstmeisje, ofschoon de dienstmeisjes elkaar in ons
-    huis opvolgden als zonneschijn en regenbuien in April en er was
-    altijd een kameraadschappelijke betrekking tusschen ons kinderen
-    en de dienstboden". Wat Engeland aangaat, kan ik er bijvoegen,
-    dat mijn eigen jeugdondervindingen overeenkomen met die van
-    Dr. Kind. Dit behoeft geen verwondering te wekken, want we kunnen
-    zeggen, dat bij het gewone meisje in goede omstandigheden, hoewel
-    haar deugd misschien niet ontwikkeld is tot heldenverhoudingen,
-    toch gewoonlijk een natuurlijke eerbied is voor de onschuld van
-    kinderen, een natuurlijke sexueele onverschilligheid jegens hen
-    en een natuurlijke verwachting, dat de man de actieve rol moet
-    spelen als er een sexueele verhouding zal ontstaan.
-
-
-Men begint ook te voelen, dat, vooral met betrekking tot vrouwen,
-onschuld berustend op onwetendheid niet alleen is een te broos bezit om
-het behouden ervan waard te zijn, maar dat zij werkelijk verkeerd is,
-omdat zij het ontbreken van noodige kennis met zich mee brengt. "Het
-is weinig minder dan misdadig", schrijft Dr. T. M. Goodchild [22],
-"onze jonge menschen midden in de prikkelingen en verleidingen van een
-groote stad te zenden, met niet meer voorbereiding dan alsof zij in het
-Paradijs gingen leven". In het geval van de vrouwen, heeft onwetendheid
-nog verder het nadeel, dat het haar berooft van de kennis, die noodig
-is voor een sympathie, die andere vrouwen begrijpen kan. Het gebrek
-aan sympathie van vrouwen voor vrouwen berust dikwijls voor een groot
-deel op volkomen onbekendheid met de feiten van het leven. "Waarom",
-schrijft mij in een brief een getrouwde dame, die dit scherp voelt,
-"worden vrouwen opgevoed in zulk een diepe onwetendheid over haar eigen
-natuur en voornamelijk over die van andere vrouwen? Zij weten niet
-half zooveel van andere vrouwen als een man van de meest middelmatige
-capaciteit in den loop van een dag te weten komt". Wij probeeren onze
-fout bij het opvoeden van vrouwen in de hoofdfeiten van sekse, goed te
-maken door aan de politie en andere bewaarders van de algemeene orde,
-den plicht op te leggen de vrouwen en de moraal te beschermen. Maar,
-zooals Moll met nadruk zegt, het werkelijk probleem van kuischheid
-ligt niet in het vermeerderen van wetten en politiebeambten,
-maar in ruime mate in de kennis der vrouwen omtrent de gevaren van
-sekse en in het aankweeken van hun gevoel van verantwoordelijkheid
-[23]. Wij maken maar steeds wetten ter bescherming van kinderen en
-wij verscherpen het politietoezicht. Maar wetten en politie, hetzij
-hun werkzaamheid goed is of kwaad, zijn in beide gevallen zonder
-resultaat. Zij kunnen voor het grootste deel eerst ingeroepen worden
-als het nadeel al gedaan is. Wij moeten leeren tot op den wortel van
-de zaak door te dringen. Wij moeten onzen kinderen leeren zichzelf
-tot wet te zijn. Wij moeten hun die kennis geven, die hen in staat
-zal stellen hun eigen persoonlijkheid te bewaken [24]. Er is een
-ware geschiedenis van een dame, die had leeren zwemmen, tot grooten
-afschuw van haar geestelijke, die zwemmen onvrouwelijk vond. "Maar",
-zeide ze, "stel dat ik verdronk". "In dat geval", antwoordde hij,
-"moet ge wachten tot er een man komt, die u redt". Daar hebben we
-twee reddingsmethoden, die aan vrouwen gepredikt zijn, de oude en
-de nieuwe. In geen zee hebben vrouwen meer gevaar geloopen van te
-verdrinken dan in die van de sekse. Het moest geen vraag zijn, welke
-de beste methode van redding is.
-
-
-    Het is tegenwoordig moeilijk eenige ernstige argumenten te vinden
-    tegen de wenschelijkheid van vroege sexueele inlichting, en wij
-    vinden het bijna comisch te lezen, hoe de romanschrijver Alphonse
-    Daudet, toen hem naar zijn meening over zulke inlichting gevraagd
-    werd, betuigde--in een geest, die zeker gewoon was onder de
-    mannen van zijn tijd--dat ze onnoodig was, omdat jongens alles
-    konden leeren van de straat en uit de couranten, terwijl "wat
-    jonge meisjes betreft--neen! ik zou ze geen van de waarheden
-    der physiologie willen mededeelen. Ik kan alleen nadeelen zien
-    in zulk gedrag. Deze waarheden zijn leelijk, ontnuchterend, zij
-    zullen zeker den geest en de natuur van een meisje schokken,
-    haar verschrikt maken en walging in haar wekken". We kunnen
-    evengoed zeggen, dat het niet noodig is bronnen helder water te
-    verschaffen, zoolang er plassen op straat zijn, waar iedereen
-    uit drinken kan. Een tijdgenoot van Daudet, die een veel fijner
-    geestelijk inzicht had, Coventry Patmore, de dichter, heeft in zijn
-    verhandeling over "Ancient and Modern Ideas of Purity" in zijn
-    mooi boek, Religio Poetae, reeds in mooie woorden geprotesteerd
-    tegen die "ziekte der onreinheid", die voortkomt uit "our modern
-    undivine silences", waar Daudet voor gepleit heeft. En Metchnikoff
-    verklaarde, niet zoo lang geleden, van wetenschappelijke zijde,
-    vooral sprekend wat vrouwen aangaat, dat kennis zóo noodig is
-    voor moreel gedrag, dat "onwetendheid beschouwd moet worden als
-    de meest immoreele daad". (Essais Optimistes, pag. 420).
-
-    De beroemde Belgische romanschrijver, Camille Lemonnier, behandelt
-    in zijn L'Homme en Amour de kwestie van de sexueele opvoeding
-    van de jeugd, door de geschiedenis te geven van een jongen man,
-    opgevoed onder den invloed van de conventioneele en huichelachtige
-    ideeën, die leeren, dat naaktheid en sekse weerzinwekkende
-    zaken zijn. Zoodoende gaat hij de gelegenheden tot onschuldige
-    en natuurlijke liefde voorbij, om ten slotte hopeloos de slaaf
-    te worden van een zinnelijke vrouw, die hem enkel behandelt als
-    het voorwerp van haar lust, als den laatsten van een lange rij
-    minnaars. Het boek is een machtig pleidooi voor een verstandige,
-    gezonde en natuurlijke opvoeding in geslachtszaken. Er werd echter
-    in Brugge beslag op gelegd, in 1901, hoewel het proces tenslotte
-    eindigde met vrijspraak. Zulk een uitspraak is in harmonie met
-    de algemeene neiging van voelen in den tegenwoordigen tijd.
-
-    De oude ideeën, door Daudet uitgesproken, dat de sexueele feiten
-    leelijk en ontnuchterend zijn, en dat zij den geest van de jeugd
-    schokken, zijn beide evenzeer geheel onjuist. Zooals de kanunnik
-    Lyttelton opmerkt, waar hij er op aandringt, dat de wetten
-    der voorplanting aan de kinderen geleerd moeten worden door
-    de moeder: "De wijze waarop zij die mededeeling ontvangen met
-    aangeboren eerbied, waarheid van begrip en argelooze teerheid,
-    is niets minder dan een openbaring van de oneindige schoonheid
-    der natuur. Maar ik waag te zeggen, dat niemand heelemaal weet,
-    wat het is, die het voorrecht gemist heeft van de eerste te zijn,
-    die hun de ware beteekenis uitgelegd heeft van leven en geboorte
-    en het mysterie van hun eigen wezen. Niet alleen laten we na
-    gezonde kennis in hen op te bouwen, maar wij berooven onszelf
-    van de kans iets te weten te komen, dat goddelijk moet zijn". Op
-    dezelfde wijze spreekt Edward Carpenter, waar hij zegt dat het
-    gemakkelijk en natuurlijk is voor een kind van het begin af aan
-    zijn lichamelijke verhouding tot zijn moeder te weten (Love's
-    Coming of Age, pag. 9): "Een kind op den leeftijd van de puberteit,
-    bij de ontplooiing van zijn diep verborgen emotioneele en sexueele
-    natuur, is zeer goed in staat tot de meest gevoelige, liefderijke
-    en kalme appreciatie van wat sekse beteekent (gewoonlijk meer,
-    zooals de zaken tegenwoordig staan, dan zijn wereldschen vader of
-    voogd); en hij kan de inlichtingen, als die op sympathieke wijze
-    gegeven worden, in zich opnemen zonder eenigen schok of stoornis
-    voor zijn schaamtegevoel--dat gevoel dat zoo'n natuurlijke en
-    belangrijke bescherming is van de eerste jeugd".
-
-    Hoe wijd verspreid, zelfs nog eenige jaren geleden, de
-    overtuiging was ingeworteld, dat de sexueele feiten zoowel aan
-    jongens als aan meisjes moesten medegedeeld worden, bleek toen
-    de opinies van een zeer gemengde verzameling van min of meer op
-    den voorgrond tredende personen gezocht werd over dit vraagstuk
-    ("The Tree of Knowledge", New Review, June, 1894). Een kleine
-    minderheid van slechts twee (Rabbi Adler en Mrs. Lynn Lynton)
-    waren tegen die kennis, terwijl onder de meerderheid, die er
-    vóór waren, zich bevonden Mme Adam, Thomas Hardy, Sir Walter
-    Besant, Björnson, Hall Cain, Sarah Grand, Nordau, Lady Henry
-    Somerset, Barones von Suttner en Miss Willard. De leidsters van
-    de vrouwenbeweging zijn natuurlijk, vóór de kennis. Zoo keurde
-    een vergadering van den "Bund für Mutterschutz" te Berlijn, in
-    1905, bijna eenstemmig een besluit goed, waarbij verklaard werd,
-    dat de vroege sexueele inlichtingen aan kinderen over de feiten
-    van het sexueele leven dringend noodig zijn (Mutterschutz, 1905,
-    Heft 2, pag. 91). Wij kunnen er aan toevoegen, dat de medische
-    opinie deze mededeelingen al lang goedgekeurd heeft. Zoo werd
-    in Engeland namens de redactie gezegd in de British Medical
-    Journal eenige jaren geleden (June 9, 1894): "De meeste medici
-    van een leeftijd, waarop men confidenties krijgt over zulke zaken,
-    zullen zich gevallen kunnen herinneren, waarin een onwetendheid,
-    die belachelijk zou geweest zijn, als ze niet zoo droevig ware,
-    ten toon gespreid werd over zaken, waarover iedere vrouw, die het
-    huwelijk intrad, nauwkeurig ingelicht had moeten wezen. Wij meenen,
-    dat er geen twijfel aan kan zijn, dat veel ongeluk en veel ziekte
-    voorkomen zou worden, als jonge menschen van beide seksen een
-    weinigje nauwkeurige kennis hadden over sexueele verhoudingen
-    en als zij wel overtuigd waren van het groote belang gezonde
-    wederhelften te kiezen. Kennis behoeft niet noodzakelijk leelijk
-    te zijn, maar zelfs als ze dat was, dan is ze in dat opzicht zeker
-    niet te vergelijken met de voorstellingen van de onwetendheid." Zoo
-    ook in Amerika, waar bij een jaarlijksche meeting van de American
-    Medical Association, Dr. Denslow Lewis, van Chicago, welsprekend
-    aandrong op de behoefte om sexueele hygiëne te leeren aan jonge
-    mannen en meisjes: al de negen volgende sprekers, sommige van
-    hen doktoren van wereldberoemden naam, spraken in hoofdzaak hun
-    instemming uit (Medico-Legal Journal, June--Sept., 1903). En
-    Howard bevestigt aan het einde van zijn uitgebreide History of
-    Matrimonial Institutions (vol. III, pag. 257) de noodzakelijkheid
-    van opvoeding in sexueele zaken, als gaande tot den bodem van
-    het huwelijksprobleem. "In het toekomstige opvoedingsprogramma",
-    merkt hij op "nemen sexueele kwesties een eervolle plaats in".
-
-
-Hoewel het nu echter in ruimen kring erkend wordt, dat kinderen
-aanspraak hebben op inlichtingen in sexueele zaken, kan niet gezegd
-worden, dat dit geloof in ruimen kring in praktijk gebracht wordt. Vele
-personen, die er ten volle van overtuigd zijn, dat kinderen vroeger
-of later behooren ingelicht te worden over de sexueele levensbronnen,
-zijn wat zenuwachtig angstig omtrent den juisten leeftijd, waarop
-deze inlichtingen moeten beginnen. Hun verborgen gevoelen schijnt
-te zijn, dat sekse een kwaad is en inlichtingen over sekse ook een
-kwaad, hoewel een noodzakelijk kwaad, en dat het voornaamste punt is
-het laatste oogenblik te zoeken, waartoe we veilig dit noodzakelijk
-kwaad kunnen uitstellen. Zulk een houding is, natuurlijk, geheel
-verkeerd. De weetgierigheid van het kind omtrent zijn oorsprong is
-een volkomen natuurlijke, eerlijke en onschuldige wensch, zoolang zij
-niet bedorven is, doordat zij gedwarsboomd wordt. Een kind van vier
-jaar zal over deze kwestie vragen doen, eenvoudig en spontaan. Zoodra
-de vragen gesteld worden, inzonderheid zoodra ze dringend worden,
-moeten ze beantwoord worden in denzelfden eenvoudigen, spontanen
-geest, naar waarheid, maar naar de mate van het verstand van het kind
-en van zijn capaciteit en weetgierigheid. Dit tijdstip moet en, als
-deze aanwijzingen opgevolgd worden, zal ook in geen geval uitgesteld
-worden tot na het zesde jaar. Na dien leeftijd is zelfs het meest
-zorgvuldig beschermde kind blootgesteld aan nadeelige mededeelingen
-van buiten. Moll wijst er op, dat de sexueele inlichtingen aan meisjes
-in hun verschillende stadiën altijd wat eerder moeten komen dan die
-aan jongens, en daar de ontwikkeling van meisjes tot aan de puberteit
-altijd sneller gaat, is deze eisch redelijk.
-
-Als de elementen van sexueele opvoeding in de vroege jeugd moeten
-medegedeeld worden, dan is het duidelijk genoeg, wie de mededeelingen
-moet doen. Er is geen kwestie van of dit privilege behoort volgens alle
-recht aan de moeder. Behalve waar een kind kunstmatig gescheiden is
-van deze naaste van zijn opvoeders, is het inderdaad alleen de moeder,
-die de natuurlijke gelegenheid heeft deze vragen te krijgen en te
-beantwoorden. Zij behoeft in het geheel geen initiatief in de zaak
-te nemen. Het onvermijdelijke ontwaken van het verstand van het kind
-en de ontwikkeling van zijn grenzenlooze nieuwsgierigheid voorzien
-haar liefde en haar takt van alle gelegenheden om de gedachte en de
-kennis van haar kind te vormen. Ook behoeft zij op dezen trap niet de
-geringste technische kennis te bezitten. Zij moet alleen noodzakelijk
-het meest absolute geloof in de reinheid en in de waardigheid van haar
-lichamelijke verhouding tot haar kind hebben en zij moet er vrijmoedig
-en liefdevol over kunnen spreken. Als deze hoofdvoorwaarde vervuld is,
-dan heeft iedere moeder al de kennis, die haar jonge kind noodig heeft.
-
-
-    Onder de beste autoriteiten, zoowel mannen als vrouwen, in al de
-    landen, waar de zaak de aandacht trekt, schijnt men nu eensgezind
-    van meening te zijn, dat de grondfeiten van de betrekking van
-    het kind tot zijn moeder aan het kind uitgelegd moeten worden
-    door de moeder, zoodra het kind begint te vragen. Zoo heeft
-    in Duitschland Moll herhaaldelijk in dezen geest gesproken;
-    hij dringt er op aan, dat sexueele inlichtingen voornamelijk
-    een vertrouwelijke en individueele zaak moeten zijn; dat er op
-    scholen geen algemeene en persoonlijke waarschuwingen moeten
-    zijn tegen onanie, etc. (hoewel hij op later leeftijd inlichting
-    over venerische ziekten goedkeurt), maar dat de moeder de juiste
-    persoon is om intieme kennis aan het kind mede te deelen, en dat
-    iedere leeftijd goed is om met zulke inlichtingen te beginnen,
-    als ze maar gegoten worden in een vorm die voor den leeftijd past
-    (Moll, op. cit., pag. 264).
-
-    Bij de Mannheimer meeting van het Congres van het Duitsche
-    Genootschap ter Bestrijding van Venerische Ziekten was, toen
-    de kwestie van sexueele inlichting het eenige onderwerp van
-    discussie uitmaakte, de meening ten gunste van vroege leering
-    door de moeder, overheerschend. "Het is de moeder, die in de
-    eerste plaats verantwoordelijk gesteld moet worden voor het
-    duidelijk begrijpen van het kind der sexueele dingen, hetgeen
-    zoo dikwijls ontbreekt", zeide Frau Krukenberg ("Die Aufgabe
-    der Mutter", Sexualpädagogik, pag. 13), terwijl Max Enderlin,
-    een onderwijzer, bij dezelfde gelegenheid zeide ("Die Sexuelle
-    Frage in die Volksschule", id., pag. 35): "Het is de moeder,
-    die het kind zijn eersten uitleg moet geven, want tot de moeder
-    komt hij natuurlijk het eerst met zijn vragen". In Engeland zegt
-    de kanunnik Lyttelton, die uitmunt onder de hoofden van Public
-    Schools, niet het minst door zijn duidelijke en bewonderenswaardige
-    gezegden over deze kwesties (Mothers and Sons, pag. 99), dat
-    de rol van de moeder bij de sexueele inlichting en het sexueel
-    bewaken van haar zoon van overwegend belang is, en dat die in de
-    vroegste jaren een aanvang moet nemen. J. H. Badley, een andere
-    schoolmeester ("The Sex Difficulty", Broad Views, June 1904), zegt
-    ook, dat de rol van de moeder in de eerste plaats komt. Northcote
-    (Christianity and Sex Problems, pag. 25) gelooft, dat de plicht
-    van de ouders de hoofdzaak is in deze zaak, en dat de huisdokter
-    en de onderwijzer in een later stadium komen. In Amerika dringt
-    Dr. Mary Wood Allen, die een voorname en invloedrijke positie
-    inneemt in de maatschappelijke bewegingen van vrouwen, er op aan
-    (in Child-Confidence Rewarded, en andere pamphletten) dat een
-    moeder moet beginnen haar kind deze dingen te vertellen zoodra
-    het begint te vragen en dat de leeftijd van vier niet te jong is,
-    en zij zegt hoe dit gedaan kan worden en geeft voorbeelden van de
-    gelukkige resultaten ervan, daar het een teer vertrouwen tusschen
-    het kind en de moeder bevordert.
-
-
-Als, zooals sommigen willen, de eerste stap uitgesteld wordt tot
-het tiende jaar of zelfs later, dan komt de moeilijkheid, dat het
-niet langer zoo gemakkelijk is eenvoudig en natuurlijk over deze
-dingen te spreken; de moeder begint zich verlegen te voelen, om
-voor het eerst over deze moeilijke onderwerpen te spreken met een
-zoon of een dochter, die bijna zoo groot is als zij zelf. Zij voelt,
-dat zij het alleen maar onhandig kan doen en zonder succes, en zij
-besluit waarschijnlijk het in het geheel niet te doen. Zoo wordt een
-atmospheer van geheimzinnigheid geschapen met al de hinderlijke en
-verkeerde invloeden, die de geheimzinnigheid bevordert.
-
-
-    Er kan geen twijfel aan zijn dat, meer bepaald bij heel
-    intelligente kinderen met vage en niet gespecialiseerde, maar
-    aanhoudende sexueele impulsen, de kunstmatige geheimzinnigheid
-    waarmee de sekse maar al te dikwijls omgeven is, niet alleen
-    de natuurlijke nieuwsgierigheid accentueert, maar ook er toe
-    neigt de ziekelijke intensiteit en zelfs het hevig verlangen
-    van de sexueele impuls te begunstigen. Dit is al lang erkend
-    geweest. Dr. Beddoes schreef aan het begin van de 19de eeuw:
-    "Wij ontveinzen ons tevergeefs de gretigheid, waarmee kinderen
-    van beide geslachten zich zekerheid trachten te verschaffen
-    aangaande den bouw van het andere geslacht. Geen mate van
-    terughouding bij volwassenen, geen middelen, geen zorg om
-    boeken van zekere soort uit het gezicht te houden en om andere
-    te schiften, heeft misschien ooit, met welke soort van kinderen
-    ook, succes gehad om deze nieuwsgierigheid te voorkomen of te
-    onderdrukken. Geen deel van de geschiedenis van menschelijke
-    gedachte zou misschien zonderlinger zijn dan de krijgslisten,
-    uitgedacht door jonge menschen in verschillende toestanden om zich
-    meester te maken van het geheim. En iedere ontdekking, die zij aan
-    hun eigen onderzoekingen danken, kan slechts even zooveel olie
-    zijn, gegoten op een in vlam staande verbeelding". (T. Beddoes,
-    Hygeia, 1802, vol. III, pag. 59). Kaan noemt, in een van zijn
-    vroegste boeken over ziekelijke sexualiteit, geheimzinnigheid
-    een van de oorzaken van psychopatia sexualis. Marro (La Pubertà,
-    pag. 299) wijst er op, hoe de sluier van geheimzinnigheid, over
-    sexueele zaken geworpen, alleen maar dient om er de aandacht op
-    te vestigen. De beroemde Hollandsche schrijver Multatuli maakt,
-    in een van zijn brieven (met toestemming aangehaald door Freud),
-    opmerkzaam op het gevaar, de dingen voor jongens en meisjes te
-    verbergen achter een sluier van geheimzinnigheid en hij wijst
-    er op, dat dit slechts de nieuwsgierigheid van kinderen moet
-    verhoogen, en verre van hen rein te houden, wat enkel onwetendheid
-    nooit kan doen, hun verbeelding verhit en van de wijs brengt. Ook
-    Mrs. Mary Wood Allen waarschuwt de moeder (op. cit., pag. 5) tegen
-    het gevaar een geest van verwarring gevende geheimzinnigheid over
-    deze dingen te laten komen. "Als hij, die de mededeelingen geeft,
-    eenige gegeneerdheid voelt bij het beantwoorden van de vragen
-    van het kind, dan is hij niet geschikt leermeester te zijn, want
-    het gevoel van gegeneerdheid zal zich, ongemerkt, aan het kind
-    mededeelen en het zal een onbepaald gevoel hebben van beleedigde
-    kieschheid, hetgeen onnoodig en ongewenscht is. Het rein maken van
-    iemand's eigen gedachten is dus de eerste stap er toe om op reine
-    wijze de waarheid mede te deelen. Waarom", voegt zij er aan toe,
-    "is dood, de uitgang van het leven, waardiger of plechtiger
-    dan geboorte, de ingang in het leven? Of waarom is het nemen
-    van aardsch leven een meer indrukwekkend feit dan het geven van
-    leven?" Mrs. Ennis Richmond zegt, in een handleiding voor moeders,
-    die veel wijze en ware dingen bevat: "Ik wil er den nadruk op
-    vestigen, sterker dan op iets anders, dat het de geheimzinnigheid
-    is, die zekere deelen van het lichaam en hun functies omgeeft,
-    die ze gevaarlijk doet worden in de gedachte van het kind. Kleinen
-    kinderen wordt, van hun vroegste jaren geleerd om aan deze deelen
-    van hun lichaam te denken als geheimzinnig, en dat niet alleen,
-    maar zij zijn geheimzinnig, omdat zij onrein zijn. Kinderen hebben
-    er niet eens een naam voor. Als gij met uw kind er over spreken
-    moet, doet gij het geheimzinnig en half fluisterend als over
-    "dat deeltje van je waar je niet over spreekt", of in dergelijke
-    woorden. Vóor alles is het van belang, dat uw kind een goeden
-    naam weet voor deze deelen van zijn lichaam, en voor hun functies
-    en dat hem geleerd moet worden, deze namen te gebruiken en te
-    hooren, en dat wel even zoo natuurlijk en openlijk alsof hij of
-    gij spraakt over zijn hoofd of zijn voet. De conventie heeft het,
-    om verschillende redenen, onmogelijk gemaakt, zoo in het publiek te
-    spreken. Maar gij kunt, in ieder geval in de kinderkamer, hiervan
-    afwijken. Daar heeft deze regel der conventie geen voordeel, en
-    menig ernstig nadeel. Het is gemakkelijk tot een kind te zeggen,
-    de eerste keer dat hij een "rare" opmerking in het publiek maakt:
-    "Kijk eens, kindje, je mag zeggen wat je wilt tegen mij of tegen
-    vader, maar, om de eene of andere reden, moet je niet over deze
-    (en zeg dan wat voor dingen) tegen andere menschen spreken". Maar
-    laat uw kind de opmerking in het publiek maken eer gij spreekt
-    (bekommer u niet om den schok aan de gevoelens van uw bezoeker),
-    waarschuw hem er niet tegen, dit te doen" (Ennis Richmond,
-    Boyhood, pag. 60). Sekse moet altijd een mysterie zijn, maar,
-    zooals Mrs. Richmond terecht zegt, "de echte en ware mysteries van
-    voortbrenging en geboorte zijn zeer verschillend van de vulgaire
-    geheimzinnigheid waarmede de gewoonte ze omgeeft".
-
-    De kwestie van precies de namen, die gegeven moeten worden aan de
-    meer intieme lichamelijke deelen en functies, is soms wat moeilijk
-    op te lossen. Iedere moeder zal natuurlijk haar eigen instinct
-    volgen, en waarschijnlijk haar eigen tradities in deze zaak. Ik heb
-    elders er op gewezen (in de studie over "The Evolution of Modesty")
-    hoe ver verspreid en instinctief de neiging is om op dit gebied
-    voortdurend nieuwe verzachtende uitdrukkingen aan te nemen. De
-    oude en eenvoudige woorden, die in Engeland een groot dichter als
-    Chaucer nog op de juiste en natuurlijke manier gebruiken kon,
-    zijn zoo dikwijls door de modder gesleept door lage geesten,
-    dat er tegenwoordig een instinctmatige aarzeling is ze voor mooie
-    dingen te gebruiken. Zij zijn echter ongetwijfeld de beste, en,
-    naar hun oorsprong, de waardigste en krachtigste woorden. Vele
-    menschen zijn van meening, dat zij daarom uit de modder opgevischt
-    moesten worden, en dat hun heiligheid aan de kinderen geleerd moet
-    worden. Een met mij bevriend dokter schrijft, dat hij altijd aan
-    zijn zoon gezegd heeft, dat de vulgaire sexueele namen werkelijk
-    mooie woorden zijn van ouden oorsprong en dat, als we ze juist
-    verstaan, we met geen mogelijkheid eenige aanleiding er in
-    kunnen zien voor platte grappen. Het zijn eenvoudige, ernstige
-    en plechtige woorden, die de meest centrale feiten van het leven
-    aanduiden, en alleen aan onwetende en plebejische platheid kunnen
-    zij obscene vroolijkheid verschaffen. Een Amerikaansch geleerde,
-    die voor eigen rekening en anoniem eenige geschriften over
-    sexueele kwesties heeft laten drukken, neemt ook dit standpunt
-    in en gebruikt methodisch de oude en eenvoudige woorden. Ik ben
-    van meening, dat dit het ideaal is waar we naar zoeken moeten,
-    maar dat er tegenwoordig in het oog springende moeilijkheden
-    zijn om het te bereiken. In ieder geval echter, moet de moeder
-    een juiste woordenlijst hebben voor al de lichamelijke deelen en
-    daden, die voor haar kinderen nuttig zijn om te weten.
-
-
-Er wordt soms gezegd, dat de werkelijke feiten van hun oorsprong
-aan kinderen op dezen jeugdigen leeftijd niet moest verteld worden,
-zelfs niet in een eenvoudigen en elementairen vorm, maar dat zij,
-in plaats daarvan een sprookje moesten hooren, dat een soort van
-symbolieke waarheid bevat. Deze bewering mag absoluut verworpen worden,
-zonder daardoor, in eenige mate, de belangrijke plaats te loochenen,
-die sprookjes hebben voor de verbeelding van jonge kinderen. Sprookjes
-hebben een werkelijke waarde voor het kind; zij zijn een geestelijk
-voedsel, dat het noodig heeft, zal het niet geestelijk honger
-lijden; het op dezen leeftijd van sprookjes te berooven is hem een
-kwaad toebrengen, dat nooit op eenigen lateren leeftijd kan goed
-gemaakt worden. Maar niet alleen zijn sexueele zaken van tè veel
-beteekenis zelfs in de kindsheid om veilig gemaakt te worden tot een
-onderwerp voor een sprookje, maar de werkelijke feiten zijn zelf zoo
-wonderbaarlijk als het mooiste sprookje, en werken op de phantasie
-van het kind even sterk als een sprookje.
-
-Zelfs, als er geen andere redenen waren, om kinderen geen sprookjes
-te vertellen over geslachtszaken in plaats van de werkelijke feiten,
-dan is er toch een reden, die beslissend moest zijn voor iedere moeder
-die prijs stelt op den invloed op haar kind. Het zal zeer spoedig
-ontdekken, hetzij door mededeeling van anderen of door zijn eigen
-verstand, dat het sprookje hetwelk hem verteld werd in antwoord op
-een vraag over een eenvoudig feit, een leugen was. Met die ontdekking
-verdwijnt voor altijd moeders invloed op hem, want niet alleen heeft
-een kind er een afschuw van om bedrogen te worden, maar het is ook
-uiterst gevoelig voor iedere afwijzing van deze soort en doet nooit
-weer, wat men hem heeft laten voelen dat een fout was om zich over
-te schamen. Het zal zijn moeder niet meer lastig vallen met vragen
-over deze zaak; het zal haar niet vertrouwen; het zal zelf de kunst
-leeren om "sprookjes" te vertellen over geslachtszaken. Het had zich
-vol vertrouwen tot zijn moeder gewend; zij heeft niet met gelijk
-vertrouwen geantwoord, en zij moet de straf ondervinden, zooals
-Henriette Fürth zegt, te zien dat "de liefde en het vertrouwen van
-haar zoon haar ontstolen worden door den eersten jongen, met wien hij
-op straat vriendschap sluit". Als, zooals soms gebeurt (Moll vermeldt
-een geval), een moeder doorgaat met deze dwaze verhaaltjes te vertellen
-aan een meisje of een jongen van zeven jaar, die in het geheim goed
-ingelicht is, dan verlaagt zij slechts zichzelf in de oogen van haar
-kind. Het is deze noodlottige vergissing, zoo dikwijls door moeders
-begaan, die haar er eerst toe brengt zich in te beelden, dat haar
-kinderen zoo onschuldig zijn, en haar in later jaren zooveel uren van
-bitterheid veroorzaakt, wanneer zij bemerkt, dat zij het vertrouwen
-van haar kind niet bezit. In de zaak van vertrouwen moet de moeder
-de eerste stap doen; de kinderen, die hun moeders niet vertrouwen,
-herinneren zich, voor het meerendeel, de les die zij aan den schoot
-hunner moeder geleerd hebben.
-
-
-    Het aantal boekjes en vlugschriften, dat de kwestie behandelt
-    der sexueele opheldering van de jeugd--hetzij zij bedoeld zijn om
-    door de jonge menschen gelezen te worden, of om leiding te geven
-    aan moeders en onderwijzers in de taak kennis mede te deelen--is
-    in de laatste jaren in Amerika en Engeland buitengewoon groot
-    geworden, vooral ook in Duitschland, waar in den laatsten tijd
-    enorm veel van zulke literatuur geproduceerd is. Wijlen Ben Elmy,
-    die schrijft onder den pseudoniem "Ellis Ethelmer" heeft twee
-    boekjes gepubliceerd Baby Buds en The Human Flower (uitgegeven
-    door Mrs. Wolstenholme Elmy, Buxton House, Congleton), die de
-    feiten mededeelen op een eenvoudige en kiesche wijze, hoewel de
-    schrijfster niet een bijzonder betrouwbare gids is wat betreft
-    de wetenschappelijke gezichtspunten van deze vragen. Een mooi
-    gesprek tusschen een moeder en haar kind, uit een Fransche bron,
-    herdrukt door Edward Carpenter aan het einde van zijn Love's
-    Coming of Age. How We Are Born door Mrs. N. J. (blijkbaar een
-    Russische dame, die in het Engelsch schrijft), met een voorrede
-    van J. H. Badley, is redelijk goed. Vermelding verdient ook
-    The Wonder of Life, door Mary Tudor Pole. Song of Life, door
-    Margaret Morley, een Amerikaansch boek, dat ik persoonlijk niet
-    ken, wordt zeer geprezen. De meeste van deze boeken zijn bedoeld
-    voor zeer jonge kinderen, en terwijl zij min of meer duidelijk
-    den oorsprong van kleine kinderen verklaren, beginnen zij bijna
-    altijd met de feiten van het plantenleven en raken zeer vluchtig,
-    of in het geheel niet, de verhoudingen tusschen de seksen.
-
-    De boeken van Mrs. Ennis Richmond, die voornamelijk voor moeders
-    bestemd zijn, behandelen deze vragen op een zeer gezonde,
-    directe en uitmuntende wijze, en de boeken van den kanunnik
-    Lyttelton, die deze kwesties in het algemeen bespreekt, zijn ook
-    uitstekend. De meeste van de boeken, die we nu zullen noemen,
-    zijn bedoeld om gelezen te worden door jongens en meisjes,
-    die den leeftijd der puberteit bereikt hebben. Zij verwijzen
-    min of meer precies naar sexueele verhoudingen en zij roeren
-    even de onanie aan. The Story of Life, geschreven door een
-    zeer ontwikkelde vrouw, wijlen Ellice Hopkins, is wat vaag en
-    lascht te veel verheven godsdienstige ideeën in. Arthur Trewby's
-    Healthy Boyhood is een boekje met een gezonden geest; het handelt
-    voornamelijk over onanie. A Talk with Boys About Themselves en A
-    Talk with Girls About Themselves, beide door Edward Bruce Kirk
-    (het laatste boek geschreven in samenwerking met een dame)
-    handelen over algemeene, zoowel als sexueele hygiëne. Er kan
-    geen beter boek zijn om in handen te geven van een jongen of een
-    meisje tijdens de puberteit dan Almost Fourteen van M. A. Warren,
-    geschreven door een Amerikaansch schoolonderwijzer in 1892. Het
-    is een mooi en fijn geschreven werkje, dat de onschuld van het
-    gevoeligste meisje niet zou kunnen schokken. Niets echter is
-    heilig voor de onreinen en het was voor hen gemakkelijk de wet
-    op hun hand te krijgen en (in 1897) een wettige veroordeeling
-    van dit boek uit te lokken als "obsceen". Alles wat een onreinen
-    geest sexueel opwindt, is, het is waar, "obsceen voor dien geest",
-    want, zooals Mr. Theodore Schroeder opmerkt, obsceenheid is "de
-    bijdrage van den lezenden geest", maar wij hebben zulke boeken
-    als dit noodig om het aantal onreine geesten te verminderen en
-    de veroordeeling van een zoo volkomen bewonderenswaardig boek
-    bevordert niet de moraliteit, maar de immoraliteit. Men heeft mij
-    gezegd, dat het boek later opnieuw uitgegeven is, met zeer vele
-    van de beste deelen eruit geschrapt en Schroeder zegt (Liberty
-    of Speech and Press Essential to Purity Propaganda, pag. 34),
-    dat de schrijver gedwongen werd zijn positie als hoofd van een
-    "Public School" op te geven. Geschlechtliche Belehrung der Kinder
-    door Maria Lischnewska (herdrukt uit Mutterschutz, 1905, afl. 4
-    en 5) is een uitstekende en grondige bespreking van de geheele
-    kwestie van sexueele opvoeding, hoewel de schrijfster meer belang
-    stelt in het aandeel van den onderwijzer in deze kwestie dan in
-    dat van de moeder. Wenken aan moeders bevat Wo kommen die Kinder
-    her? van Hugo Salus, Eine Mutterpflicht van E. Stiehl en vele
-    andere boeken. Dr. Alfred Kind beveelt krachtig aan Der Verkehr mit
-    meinen Kindern van Ludwig Gurlitt, meer speciaal door de combinatie
-    van sexueele opvoeding met artistieke opvoeding. Op vele dergelijke
-    boeken wijst Bloch in zijn Sexual Life of Our Time, hfdst. XXVI.
-
-    Ik heb de namen van deze boekjes opgenoemd, omdat zij dikwijls
-    uitgegeven worden op een half geheime wijze en dat het
-    zelden gemakkelijk is ze te krijgen of er van te hooren. Het
-    verspreiden van zulke boeken schijnt gevoeld te worden als een
-    bijna schandelijke daad, die slechts in het geheim gedaan mag
-    worden. En zulk een gevoel schijnt niet onnatuurlijk, als wij
-    zien, zooals in het geval van den schrijver van Almost Fourteen,
-    dat een in naam beschaafd land, in plaats van een man, die voor het
-    moreele en physieke welzijn ervan gewerkt heeft, met eerbewijzen te
-    overladen, zooveel mogelijk tracht hem in het verderf te storten.
-
-    Ik mag er wel bijvoegen dat, terwijl het gewoonlijk zeer nuttig
-    voor een moeder zou zijn om een paar van de boekjes, die ik
-    genoemd heb, te kennen, zij toch goed doet, als zij met haar
-    kinderen praat, zich in hoofdzaak te verlaten op haar eigen kennis
-    en inspiratie.
-
-
-De sexueele opvoeding, die tot de plicht en het voorrecht van de moeder
-behoort, beginnende in de prille jeugd van het kind, kan en moet niet
-technisch zijn. Zij krijge niet den aard van vormelijke mededeeling,
-maar zij een persoonlijke en intieme inwijding. Ongetwijfeld moet
-de moeder zelf onderricht worden [25]. Maar de opvoeding, die zij
-noodig heeft, is voornamelijk een opvoeding in liefde en inzicht. De
-werkelijke feiten, die zij in dit vroege stadium noodig heeft te weten,
-zijn zeer eenvoudig. Haar voornaamste taak is de intieme verhouding van
-het kind tot haarzelf duidelijk te maken en er op te wijzen dat alle
-jonge wezens in gelijke intieme verhouding staan tot hun moeders; om
-dit te generaliseeren is het ei het eenvoudigste en meest fundamenteele
-type voor het verklaren van den oorsprong van individueel leven,
-want de idee van het ei--in den ruimsten zin als het zaad--is niet
-alleen waar voor het menschelijk schepsel, maar kan de geheele dieren-
-en plantenwereld door toegepast worden. Onder deze verklaring behoeft
-de physieke verhouding van het kind tot zijn vader niet noodzakelijk
-begrepen te zijn; die kan overgelaten worden voor een later stadium,
-of totdat de vragen van het kind er toe leiden.
-
-Behalve zijn belangstelling in zijn oorsprong, stelt het kind ook
-belang in zijn sexueele of, gelijk ze hem uitsluitend toeschijnen,
-zijn afscheidingsorganen en in die van andere menschen, zijn zusters en
-zijn ouders. Op die punten kan op dezen leeftijd de moeder eenvoudig en
-natuurlijk zijn eenvoudige en natuurlijke nieuwsgierigheid bevredigen
-en dan moet zij de dingen bij nauwkeurig vastgestelde namen noemen,
-hetzij de namen die zij gebruikt gewoon zijn of ongewoon, hetgeen
-een zaak is waarin zij haar oordeel en smaak kan oefenen. Zoodoende
-zal de moeder, indirect, in staat zijn haar kind van het begin af te
-vrijwaren zoowel voor preutsche als voor verhitte ideeën, die het later
-zal ontmoeten. Zij zal zoo, zonder onnoodigen nadruk, in staat zijn
-het kind te brengen tot een eerbiedige houding tegenover zijn eigen
-organen en aldus een invloed uitoefenen tegen het ongewenscht zich
-er mede bezighouden. Door met hem te spreken over den oorsprong van
-het leven en over zijn eigen lichaam en functies, op hoe elementaire
-wijze ook, zal zij het kind hebben ingeleid in sexueele kennis en
-sexueele hygiëne beide.
-
-De moeder, die op vertrouwelijke voet komt met haar kind in deze eerste
-jaren, zal waarschijnlijk, als zij eenige mate van wijsheid en takt
-bezit, in staat zijn dat vertrouwen te behouden, zelfs na het tijdperk
-van de puberteit in de moeilijke jaren van jongelingschap. Maar als
-opvoedster in engeren zin zullen haar functies, in de meeste gevallen,
-eindigen mèt of vòor de puberteit. Een eenigszins meer technische en
-volkomen onpersoonlijke bekendheid met de essentieele geslachtelijke
-zaken wordt dàn wenschelijk, en die zou gegeven moeten worden door
-de school.
-
-
-    De groote, hoewel eigenaardige opvoeder Basedow, tot op zekere
-    hoogte een leerling van Rousseau, was een pionier in de theorie
-    en in de praktijk beide, om schoolkinderen inlichtingen te
-    geven over de feiten van het sexueele leven, van den leeftijd
-    van tien jaar af. Hij dringt zeer op dit onderwerp aan in zijn
-    groote verhandeling, het Elementarwerk (1770-1774). De vragen
-    van kinderen moeten naar waarheid beantwoord worden, zegt hij,
-    en zij moeten leeren nooit te schertsen met iets zoo heiligs en
-    zoo ernstigs als de sexueele verhoudingen. Hun moeten platen
-    getoond worden over kindergeboorte en de gevaren van sexueele
-    afwijkingen moeten hun tevens duidelijk uitgelegd worden. Jongens
-    moeten mee naar ziekenhuizen genomen worden om de resultaten te
-    zien van venerische ziekten. Basedow weet wel, dat vele ouders
-    en onderwijzers zich zullen stooten aan zijn aandringen op deze
-    dingen in zijn boeken en in zijn praktisch pedagogisch werk, maar
-    zulke menschen, zegt hij, moesten zich stooten aan den bijbel
-    (zie bv. Pinloche, La Réforme de l'Education en Allemagne au
-    dixhuitième siècle: Basedow et le Philanthropinisme, pp. 125,
-    256, 260, 272). Basedow was zijn eigen tijd, en zelfs de onze,
-    te ver vooruit om veel invloed te hebben in deze zaak en hij had
-    weinig onmiddellijke navolgers.
-
-    Iets later dan Basedow heeft een beroemd Engelsch dokter Thomas
-    Beddoes in nagenoeg dezelfde richting gewerkt en getracht sexueele
-    kennis te bevorderen door lezingen en lichtbeelden. In zijn
-    merkwaardig boek Hygeia, uitgegeven in 1802 (deel 1, Essay IV)
-    zet hij de dwaasheid uiteen, dat "verstand en onwetendheid in
-    hetzelfde hart zouden wonen", en behandelt uitvoerig de kwestie
-    van onanie en de behoefte aan sexueele opvoeding. Hij weidt uit
-    over het groote belang van lezingen over natuurlijke historie,
-    die, naar hij bevonden had, uitstekend voor een gemengd gehoor
-    konden gegeven worden. Zijn ondervindingen hadden hem geleerd,
-    dat botanie, de amphibiën, de hen en haar eieren, menschelijke
-    anatomie, zelfs ziekte en soms het gezicht ervan, heilzaam zijn
-    van dit standpunt. Hij meent, dat het een goed ding is voor een
-    kind, zijn eerste kennis van sexueel verschil te krijgen van
-    anatomische onderwerpen en dat de waardigheid van den dood een
-    goed begin is tot de kennis van sekse, die dan geen aanleiding
-    geeft tot ziekelijke begeerte. Het is nauwelijks noodig op te
-    merken, dat deze methode om kinderen de elementen te leeren van
-    sexueele anatomie in de post-mortem kamer niet veel voorstanders
-    of volgelingen gevonden heeft; zij is niet gewenscht, want zij
-    neemt niet in aanmerking de gevoeligheid van kinderen voor zulke
-    indrukken, en zij is onnoodig, want het is even gemakkelijk
-    de waardigheid van het leven te leeren als de waardigheid van
-    den dood.
-
-    De plicht van de school om kinderen opleiding te geven
-    in geslachtszaken, is in de laatste jaren met kracht en
-    bekwaamheid gepredikt door Maria Lischnewska (op. cit.), die
-    met een dertigjarige onderwijzersondervinding en een intieme
-    bekendheid met kinderen en hun huiselijk leven spreekt. Zij
-    zegt dat bij de massa van de bevolking tegenwoordig, terwijl er
-    in het huiselijk leven alle mogelijke gelegenheid is voor ruwe
-    bekendheid met sexueele zaken, geen gelegenheid is voor een reine
-    en wijze inwijding, daar de ouders voor het grootste deel moreel
-    en intellectueel beide, niet in staat zijn hun kinderen hierin
-    te helpen. Dat de school de leiding in deze taak zal nemen, is,
-    naar zij meent, in overeenstemming met de geheele neiging van het
-    moderne beschaafde leven. Zij zou de inlichtingen zóo verdeeld
-    willen zien, dat gedurende het vijfde of zesde schooljaar de
-    leerling inlichting zou krijgen met behulp van teekeningen over
-    de sexueele organen en functies van de hoogere zoogdieren en dat
-    dan de os en de koe bij voorkeur zouden uitgekozen worden. De
-    feiten der zwangerschap zouden dan natuurlijk daaronder begrepen
-    zijn. Als dit stadium bereikt was, zou het gemakkelijk zijn over
-    te gaan tot het menschenras, door te zeggen: "Juist op dezelfde
-    wijze als het kalf zich ontwikkelt in de koe, zoo ontwikkelt het
-    kind zich in het moederlichaam".
-
-    Het is moeilijk om de kracht van het argument van Maria
-    Lischnewska te ontkennen, en het komt zeer waarschijnlijk voor,
-    dat de voorgestelde inlichting, naar zij beweert, ligt in den
-    loop van onzen tegenwoordigen vooruitgang. Zulk een mededeeling
-    zou vormelijk moeten zijn, niet emotioneel en onpersoonlijk;
-    zij zou gegeven moeten worden niet als een specifieke instructie
-    in geslachtszaken, maar eenvoudig als een deel der natuurlijke
-    historie. Zij zou voor zoover het enkel kennis aangaat, de
-    inlichtingen aanvullen, die het kind reeds van zijn moeder
-    ontvangen heeft. Maar zij zou in geenen deele verdringen of
-    vervangen de persoonlijke en intieme verhouding van vertrouwen
-    tusschen moeder en kind. Dat moet altijd nagestreefd worden,
-    en al is dit niet mogelijk onder de slecht opgevoede massa's van
-    tegenwoordig, iets anders kan niet de plaats er van innemen.
-
-
-Er kan echter geen twijfel aan zijn dat, terwijl in de toekomst de
-school zeer waarschijnlijk zal beschouwd worden als de juiste plaats
-om de beginselen der physiologie te onderwijzen--en niet zooals
-tegenwoordig enkel een ontzenuwde en verwijfde physiologie--de
-invoering van zulk een hervormd onderwijs nog in vele landen
-onpraktisch zou zijn. Een ruwe en slecht opgevoede gemeenschap
-draait rond in een circulus viciosus. De leden ervan zijn opgevoed
-in het geloof dat geslachtszaken vuil zijn en als zij volwassen
-worden protesteeren zij er hevig tegen dat hun kinderen deze vuile
-kennis zullen leeren. De taak van den leeraar wordt op deze wijze
-op zijn minst moeilijk gemaakt en onder democratische toestanden
-onmogelijk. Wij kunnen daarom niet op een onmiddellijke invoering
-van sexueele physiologie in de scholen hopen, zelfs niet in den
-bescheiden vorm, waarin zij alleen behoorlijk zou kunnen ingevoerd
-worden, dat is te zeggen als een natuurlijk en onvermijdelijk deel
-van algemeene physiologie.
-
-Dit bezwaar tegen dierlijke physiologie geldt echter geenszins
-voor botanie. Er kan weinig twijfel aan zijn, dat botanie van alle
-natuurwetenschappen degene is, die het best gelegenheid geeft tot
-toevallige mededeelingen op geslachtelijk gebied, als wij te doen
-hebben met kinderen beneden den puberteitsleeftijd. Er zijn ten
-minste twee redenen, waarom dit zoo moet zijn. In de eerste plaats
-vertoont de botanie werkelijk de geslachtsverschillen in hun meest
-naakte en essentieele vormen; het maakt den aard, den oorsprong
-en de beteekenis van sekse duidelijk. In de tweede plaats kan men,
-als men planten behandelt, de sexueele feiten aan kinderen van beide
-geslachten of van iederen leeftijd volkomen duidelijk en naakt zonder
-eenige terughouding noemen, want niemand beschouwt tegenwoordig de
-botanische geslachtszaken ook maar eenigszins als stuitend. Wie het
-geslachtsverschil bij planten uitlegt, heeft ook op zijn zijde het
-voordeel, dat hij kan getuigen, zonder er naar gevraagd te zijn, van
-de geheele schoonheid van het sexueele proces. Hij stuit niet op de
-onwetendheid, slechte opvoeding en valsche gevolgtrekkingen, die het
-zoo moeilijk gemaakt hebben zoowel om te zien als om te doen zien de
-schoonheid van het sexueele bij dieren. Van het sexueele leven van
-planten tot het sexueele leven der lagere dieren is echter slechts
-een stap, die de leeraar naar zijn inzicht doen kan.
-
-
-    Een oud autoriteit op onderwijsgebied, Salzmann, heeft in 1785
-    aangeraden, kinderen op sexueel gebied in te lichten door ze
-    eerst botanie te leeren en daarna zoölogie. In de moderne tijden
-    is de methode om sexueele kennis mede te deelen aan kinderen,
-    in de eerste plaats door middel van botanie, algemeen aangeraden
-    en van de meest verschillende zijden. Zoo raadt Marro (La Pubertà,
-    pag. 300) dit plan aan. J. Hudrey--Menos ("La Question du Sexe dans
-    l'Education", Revue Socialiste, Juni, 1895), geeft denzelfden raad,
-    Rudolf Sommer raadt in een geschrift getiteld "Mädchenerziehung
-    oder Menschenbildung?" (Geschlecht und Gesellschaft, Jahrgang I,
-    Heft 3) aan, de eerste inleiding in sexueele kennis aan kinderen
-    te doen door met ze te praten over eenvoudige onderwerpen uit de
-    natuurlijke historie; "er zijn eindeloos veel aanleidingen", zegt
-    hij "over een sprookje, of een vrucht, of een ei, het zaaien van
-    een zaad of het bouwen van hun nestje door vogels." De kanunnik
-    Lyttelton (Training of the Young in Laws of Sex, p.p. 74 et
-    seq.) raadt een eenigszins daarop gelijkende methode aan, hoewel
-    hij den grootsten nadruk legt op het persoonlijk vertrouwen
-    tusschen het kind en zijn moeder "er wordt verwezen naar de
-    dierenwereld juist zoover als de kennis van het kind gaat, om te
-    verhinderen dat de nieuwe feiten afzonderlijk zullen beschouwd
-    worden, maar de meeste nadruk wordt gelegd op zijn gevoel voor
-    zijn moeder en het instinct dat in bijna alle kinderen bestaat
-    van eerbied voor de verhouding tot de moeder"; hij voegt er bij
-    dat, hoe moeilijk het onderwerp ook schijnen mag, de essentieele
-    feiten van het vaderschap ook aan jongens en meisjes gelijkelijk
-    moeten uitgelegd worden. Ook Keyes raadt aan (New York Medical
-    Journal, Febr. 10, 1906), aan kinderen al op een vroegen leeftijd
-    de sexueele feiten uit het plantenleven te leeren en ook over
-    insecten en andere lagere dieren, en zoo trapsgewijze te komen
-    tot menschelijke wezens, omdat zoo de zaak ontdaan zou zijn van
-    haar ongezonde geheimzinnigheid. Mrs. Ennis Richmond (Boyhood,
-    p. 62) beveelt aan, dat kinderen voor een tijd op een boerderij
-    gestuurd zullen worden, zoodat zij niet alleen bekend worden met
-    de algemeene feiten van het buitenleven, maar ook met het sexueele
-    leven van dieren, en zoo de dingen leeren, die het moeilijk is
-    in woorden mede te deelen. Karina Karin ("Wie erzieht man ein
-    Kind zur wissenden Keuschheit?" Geschlecht und Gesellschaft,
-    Jahrgang I, Heft 4) geeft eenige van haar gesprekken met haar
-    negenjarigen zoon weer, van den tijd af dat hij haar voor het
-    eerst vroeg waar de kinderen vandaan kwamen, en laat zien, hoe
-    zij begon met hem te vertellen over bloemen, om over te gaan tot
-    visschen en vogels en ten slotte tot de feiten van menschelijke
-    zwangerschap te komen; hoe zij hem platen liet zien uit een
-    verloskundige handleiding van het kind in het lichaam van zijn
-    moeder. We willen er aan toevoegen, dat het aanbevelenswaardige
-    hetwelk gelegen is in het beginnen met de feiten uit de botanie
-    bij het inlichten van kinderen over geslachtszaken, herhaaldelijk
-    nadrukkelijk werd aanbevolen door verschillende sprekers op de
-    speciale meeting van het Duitsche Congres ter Bestrijding van
-    Venerische ziekten, die gewijd was aan het onderwerp van Sexueele
-    inlichting (Sexualpädagogik, vooral p.p. 36, 47, 76).
-
-
-De overgang van botanie tot de elementaire zoölogie van de lagere
-dieren, tot menschelijke anatomie en physiologie en tot de wetenschap
-der anthropologie, die op deze berust, is eenvoudig en natuurlijk. Het
-komt niet wenschelijk voor, ze in bijzonderheden te behandelen vóór
-den puberteits-leeftijd. Het geslacht komt bij al deze onderwerpen
-ter sprake en moet er niet opzettelijk buiten gehouden worden bij
-de opvoeding hetzij van jongens of meisjes. Leerboeken, waaruit
-het sexueele stelsel geheel en al weggelaten is, moesten niet
-langer geduld worden. De aard en de afscheiding van de zaadballen,
-de beteekenis van de eierstokken en van de menstruatie, zoowel als
-de beteekenis van de metaboliek en de urine-afscheiding, zou in
-hoofdlijnen duidelijk moeten zijn voor alle jongens en meisjes,
-die den leeftijd der puberteit bereikt hebben.
-
-Met de puberteit komt er een nieuwe, machtige reden bij, waarom
-jongens en meisjes bepaalde inlichtingen moeten hebben over sexueele
-zaken. Vóor dien leeftijd is het mogelijk dat de dwaze ouder denkt,
-dat een kind bewaard kan worden in onwetende onschuld [26]. Met de
-puberteit is dat geloof niet langer mogelijk. Het uitbotten van de
-puberteit met zijn ontwikkeling van de sexueele organen, het voor
-den dag komen van haar op ongewone plaatsen, de algemeene organische
-veranderingen die er mee in verband staan, het spontaan en misschien
-verontrustende voorkomen bij jongens van zaaduitstortingen en bij
-meisjes van de menstruatie, het ongewone en soms acuut ondervinden
-van sexueel verlangen, vergezeld door nieuwe gevoelens in de sexueele
-organen, dikwijls misschien leidende tot onanie; deze alle wekken,
-zooals wij wel moeten erkennen, een nieuwe onrust in den geest van
-den jongen en van het meisje, en een nieuwe nieuwsgierigheid, die
-te meer acuut is in vele gevallen, omdat ze zoo zorgvuldig verborgen
-wordt als te intiem en zelfs te schandelijk om er tegen iemand over
-te spreken. Bij jongens, vooral als ze van een gevoelig temperament
-zijn, kan het lijden, dat aldus veroorzaakt wordt, hevig zijn en van
-langen duur.
-
-
-    Een doctor in de philosophie, die uitmunt in zijn beroep, schreef
-    aan Stanley Hall (Adolescence, deel I, pag. 452): "Mijn geheele
-    jeugd, van mijn zesde tot mijn achttiende jaar, is ellendig
-    gemaakt door gebrek aan kennis, welke iedereen, die iets wist
-    van den aard der puberteit, mij had kunnen geven; jarenlang dat
-    gevoel van iets dat niet in orde is, die vrees voor werking der
-    genitaliën, schaamte en angst, heeft een onuitwischbaar merkteeken
-    achtergelaten". Er zijn zeker vele mannen, die hetzelfde zouden
-    kunnen zeggen. Lancaster ("Psychology and Pedagogy of Adolescence",
-    Pedagogical Seminary, July, 1897, pp. 123-5) spreekt met nadruk
-    over de nadeelen van onwetendheid in sexueele hygiëne en het
-    vreeselijke feit dat millioenen jonge mannen altijd in handen zijn
-    van kwakzalvers die hen bedriegen, totdat ze gelooven, dat zij
-    gedoemd zijn tot een ontzettend lot; alleen omdat zij nu en dan
-    emissies hebben in den slaap. "Dit is geen geringe zaak", zegt
-    Lancaster. "Zij raakt het diepste van ons innerlijk leven. Zij
-    heeft te doen met het voortbrengend deel van onze natuur en moet
-    een diepen, erfelijken invloed hebben. Het is een natuurlijk
-    gevolg van de dwaze, valsche zedigheid, die betreffende alle
-    sexueele inlichtingen in acht genomen wordt. Iedere jongen moest
-    de eenvoudige physiologische feiten leeren kennen, eer zijn leven
-    voor goed geschaad is door deze oorzaak". Lancaster heeft 1000
-    brieven in handen gehad, meest geschreven door jonge menschen
-    die gewoonlijk normaal waren, gericht aan kwakzalvers die hen
-    bedrogen. Van tijd tot tijd hoort men van zelfmoorden van jonge
-    menschen om deze reden, en van veel geheimzinnige zelfmoorden
-    is dit ongetwijfeld de werkelijke oorzaak geweest. "Week aan
-    week", schrijft het British Medical Journal in een hoofdartikel
-    ("Dangerous Quack Literature: The Moral of a Recent Suicide",
-    Oct. 1, 1892), "krijgen wij wanhopige brieven van slachtoffers
-    van die vuile roofvogels, welke hen, die zij berooven, kwellen
-    en dikwijls ruïneeren, het eerst te pakken hebben gekregen door
-    advertenties, opgenomen door couranten van een respectabel,
-    ja zelfs van een achtbaar en geacht karakter". Er wordt aan
-    toegevoegd, dat de rijke bezitters van zulke couranten, die
-    dikwijls een reputatie hebben van welwillendheid, zelfs als de zaak
-    hun onder de oogen gebracht wordt, weigeren tusschenbeide te komen,
-    omdat zij daardoor een bron van inkomsten zouden verliezen. Er is
-    een censuur op advertenties voorgesteld, doch dit is een moeilijke
-    zaak en zou geheel onnoodig zijn, als jonge menschen behoorlijk
-    inlichtingen kregen van hun natuurlijke voogden.
-
-    Onanie en de vrees dat zij door een nu en dan voorkomende
-    en misschien al overwonnen gewoonte van onanie zichzelven
-    onherstelbaar kwaad gedaan hebben, is een gewone bron van
-    angst voor jongens. Het is lang een punt van kwestie geweest
-    of een jongen tegen de onanie moest worden gewaarschuwd. Op
-    een meeting van de Afdeeling voor Psychologie van de British
-    Medical Association waren vier sprekers, daaronder de President
-    (Dr. Blandford), er bepaald voor, dat ouders hun kinderen zouden
-    waarschuwen tegen onanie, terwijl drie sprekers bepaald er tegen
-    waren, voornamelijk op dezen grond, dat het mogelijk was zelfs
-    door het schoolleven heen te komen zonder van onanie te hooren,
-    en ook dat het waarschuwen er tegen, de gewoonte van onanie
-    zou aanmoedigen. Het wordt meer en meer duidelijk erkend, dat
-    onwetendheid, zelfs als ze bewaard kan worden, een gevaarlijk
-    bezit is, terwijl de inlichting, die, als het goed is, bestaat
-    in den raad van een liefhebbende moeder aan het kind, van zijn
-    eerste jaren af, om zijn geslachtsdeelen met zorg en respect te
-    behandelen, alleen tot onanie kan leiden bij een kind dat er reeds
-    onweerstaanbaar toe getrokken wordt. De meeste handleidingen
-    over geestelijke voorlichting voor jongens raken de onanie
-    aan, soms overdrijven zij de bezwaren; zulk een overdrijving
-    moet vermeden worden, want zij leidt tot erger kwaad dan zij
-    tracht te voorkomen. Het schijnt niet wenschelijk, dat eenigerlei
-    waarschuwing over onanie deel zou uitmaken van het schoolonderwijs,
-    tenzij onder zeer bijzondere omstandigheden. De inlichtingen over
-    sexueele zaken, op de school medegedeeld, moeten, zoowel over
-    sexueele als over andere onderwerpen, volkomen onpersoonlijk en
-    objectief zijn.
-
-    Op dit punt komen we aan een van de moeilijkheden bij
-    de sexueele inlichting: de onwetendheid of het gebrek aan
-    wijsheid van de zoogenaamde onderwijzers. Deze moeilijkheid
-    bestaat op het oogenblik zoowel in huis als op school, terwijl
-    zij de waarde teniet doet van vele handleidingen, geschreven
-    tot sexueele inlichting van jonge menschen. De moeder, die de
-    voornaamste vertrouwde en gids van het kind moest zijn in zaken
-    van sexueele opvoeding en die dat van nature ook zou kunnen zijn
-    als zij aan haar eigen gezonde instincten werd overgelaten, is
-    gewoonlijk opgevoed onder valsche tradities, die een hooge mate
-    van intelligentie en karakter vorderen om er aan te ontkomen;
-    de schoolonderwijzer zelfs, als hij alleen maar geroepen wordt
-    om inlichtingen te geven in natuurlijke historie, wordt gehinderd
-    door dezelfde tradities, en door valsche schaamte ten opzichte van
-    het geheele sexueele vraagstuk; de schrijver van handleidingen
-    over geslachtszaken heeft zich dikwijls alleen maar bevrijd van
-    deze banden om dogmatische, onwetenschappelijke en soms verkeerde
-    opinies te verkondigen, die zich ontwikkeld hebben in volkomen
-    onwetendheid omtrent de werkelijke feiten. Zooals Moll zegt
-    (Das Sexualleben des Kindes, pag. 276) zoo noodig als sexueele
-    opheldering is, voelen wij ons toch eenigszins sceptisch tegenover
-    de resultaten ervan, zoolang als zij, die de inlichtingen geven,
-    zelf dikwijls behoefte aan inlichting hebben. Hij wijst ook op het
-    feit, dat zelfs onder bevoegde autoriteiten er verschil van opinie
-    is over belangrijke feiten, zooals bv. of onanie physiologisch
-    is bij de eerste ontwikkeling van den sexueelen impuls en in
-    hoeverre sexueele abstinentie goed is. Maar het is duidelijk,
-    dat de moeilijkheden, die voortvloeien uit valsche traditie en
-    onwetendheid verminderen zullen, zoodra gezonde tradities en
-    betere kennis in ruimer kring verspreid raken.
-
-
-Het meisje is in de puberteit zich gewoonlijk minder scherp en
-bepaald bewust van haar sexueele natuur dan de jongen. Maar de
-gevaren, die zij loopt door onwetendheid op sexueel gebied, zijn,
-hoewel ze voor het grootste deel anders zijn, teerder en moeilijker
-te herstellen. Zij is dikwijls heel nieuwsgierig naar deze dingen;
-de gedachten van aankomende meisjes en dikwijls haar gesprekken als
-ze bij elkaar zijn, draaien veel om sexueele en daarmee verbonden
-geheimen. Zelfs in de zaak van bewusten sexueelen impuls is het meisje
-dikwijls niet zoo heel verschillend van haar broeder en heeft ook niet
-zooveel minder kans aan de besmetting van verkeerde mededeelingen te
-ontsnappen, zoodat de gewetensbezwaren van dwaze en onwetende personen,
-die vreezen "haar reinheid te bezoedelen" door gepaste inlichtingen,
-geheel misplaatst zijn.
-
-
-    Gesprekken, die loopen over de belangrijke geheimen van
-    de menschelijke natuur zijn, naar aan Obici en Marchesini
-    verhaald werd door dames, die vroeger leerlingen waren geweest
-    van Italiaansche normaalscholen, aan de orde van den dag op
-    scholen en universiteiten en draaien vooral om de voortplanting,
-    het moeilijkste geheim van alle. In Engeland, zelfs op de
-    beste en meest moderne universiteiten, waar aan spelen en
-    lichaamsoefening veel wordt gedaan, zijn, zegt men mij, "de
-    meerderheid van de meisjes geheel en al onwetend in sexueele
-    zaken en zij begrijpen er niets van. Maar zij verwonderen zich
-    er over en spreken er voortdurend over". "Het leven binnen enge
-    perken en de aan banden gelegde geest van meisjes", schreef
-    eenige jaren geleden een bekend dokter (J. Milner Fothergill,
-    Adolescence, 1880, p.p. 20, 22) "geven haar minder gelegenheid
-    haar gedachten werkzaam bezig te houden dan het geval is met
-    jongens. Haar wordt ijverig geheimhouding geleerd, en een meisje
-    kan een volmaakt model zijn van uiterlijk fatsoen en toch een heel
-    vuilen geest hebben. De preutschheid, waarmee zij is opgevoed,
-    laat haar niets anders over dan haar hartstochten te bezien van
-    den leelijken kant van de menschelijke natuur. Iedere gezonde
-    gedachte over het onderwerp wordt met kracht teruggedrongen. Alles
-    wordt gedaan om haar geest te verduisteren en haar verbeelding te
-    verontreinigen door haar over te laten aan haar eigen gedachten
-    en aan een literatuur, waarvan zij zich schaamt te zeggen,
-    dat zij ze kent. Het is tegen de beste belangen van een meisje,
-    als men haar verhindert goede en juiste denkbeelden te hebben
-    over zichzelf en haar natuur. Menig mooi jong meisje wordt
-    reeds onherroepelijk in het verderf gestort op den drempel van
-    het leven, zijzelf en haar familie wordt onteerd, evenzeer door
-    onwetendheid als door misdaad. Als het oogenblik der verleiding
-    komt, valt zij zonder eenigen merkbaren tegenstand; zij heeft
-    geen geoefend, geschoold weerstandsvermogen in zichzelf; haar
-    geheele toekomst hangt niet af van haarzelf, maar van de mate van
-    volmaaktheid van de maatschappelijke bescherming, waardoor zij
-    is ingesloten en omringd". Onder de vrije maatschappelijke orde
-    van Amerika vindt men tegenwoordig voor een groot deel dezelfde
-    resultaten. In een leerzaam artikel ("Why Girls Go Wrong", Ladies'
-    Home Journal, Jan., 1907) levert B. B. Lindsey, die als rechter
-    van het "Juvenile Court" te Denver met authoriteit kan spreken,
-    ruim bewijsmateriaal op dit punt. Jongens en meisjes beide,
-    heeft hij bevonden, bezaten dikwijls schriften, waarin zij de
-    ruwste sexueele dingen neergeschreven hadden. Deze kinderen waren
-    meestal lief om te zien, prettig om mee om te gaan, verfijnd en
-    intelligent, en hadden achtbare ouders; maar niemand had ooit
-    met hen over sexueele zaken gesproken, behalve de slechtste van
-    hun schoolmakkertjes of de een of andere ruwe volwassene. Bij
-    zorgvuldige navraag bevond Lindsey, dat slechts in één van de
-    twintig gevallen de ouders eens met de kinderen hadden gesproken
-    over sexueele zaken. In bijna alle gevallen erkenden de kinderen,
-    dat het niet van hun ouders was, maar op straat of van oudere
-    makkers, dat zij de sexueele feiten hoorden. De ouders meenden
-    gewoonlijk, dat hun kinderen absoluut onwetend waren in deze
-    dingen en waren verwonderd als zij hun vergissing bemerkten;
-    "ouders kennen hun kinderen niet, en zij hebben niet het flauwste
-    denkbeeld van wat hun kinderen weten of waar hun kinderen over
-    spreken en wat ze doen als ze niet bij hen zijn". De ouders, die
-    aan dit verzuim, hun kinderen niet in te lichten, schuldig zijn,
-    zijn, zooals Lindsey verklaart, verraders van hun kinderen. Uit
-    zijn eigen ondervinding oordeelt hij, dat negen tienden van de
-    meisjes die "den verkeerden weg opgaan" hetzij zij achteruitgaan
-    in de wereld of niet, daartoe komen door onoplettendheid van hun
-    ouders, en dat in het geval van de meeste prostituées het kwaad
-    in werkelijkheid gedaan wordt vóór den twaalfjarigen leeftijd;
-    "ieder verloren meisje, waar ik mee gepraat heb, heeft mij
-    van deze waarheid verzekerd". Hij houdt het er voor, dat negen
-    tienden van de schooljongens en schoolmeisjes, in de stad zoowel
-    als op het land, zeer nieuwsgierig zijn naar sexueele zaken en,
-    tot zijn eigen verwondering, heeft hij bevonden, dat dit bij de
-    meisjes even diepgaand is als bij de jongens.
-
-
-Het is de taak van de moeder van het meisje evenzeer als van de
-moeder van den jongen, om over haar kind te waken van de vroegste
-jaren af en haar vertrouwen te winnen in al de intieme en persoonlijke
-zaken van sekse. In deze opzichten kan de school niet best tusschen
-beide komen. Maar in zaken van physische sexueele hygiëne, vooral
-van menstruatie, te welken opzicht alle meisjes gelijk staan, is het
-zeker de taak van den opvoeder, actief waakzaam te zijn en bovendien
-de geheele opvoeding in verband daarmee te leiden, en te zorgen dat
-de leerling rust krijgt steeds wanneer dat wenschelijk blijkt. Dit
-maakt deel uit van de allereerste grondslagen van de opvoeding van
-meisjes. Het niet letten hierop moest een onderwijzeres ongeschikt doen
-verklaren, verder deel te hebben aan opvoedkundig werk. Toch wordt
-het voortdurend en hardnekkig verwaarloosd. Een groot aantal meisjes
-zijn zelfs niet voorbereid door haar moeders en onderwijzeressen voor
-het eerste optreden van de menstruatie, soms met ongelukkige gevolgen
-voor haar lichamelijke en geestelijke gezondheid beide [27].
-
-
-    "Ik ken niet één groote meisjesschool", schreef een beroemd
-    gynæcoloog, Sir W. S. Playfair ("Education and Training of Girls
-    at Puberty", British Medical Journal, Dec. 7, 1895), "waar aan
-    het absolute verschil dat er bestaat tusschen jongens en meisjes,
-    aangaande de alles beheerschende menstrueele functie, systematisch
-    gedacht en op gelet wordt. Inderdaad staan alle schooljuffrouwen
-    beslist vijandig tegenover een dusdanig inzicht. De bewering
-    is, dat er geen werkelijk verschil bestaat tusschen een jongen
-    man en een jong meisje, dat wat goed is voor de een, ook goed
-    is voor de ander, en dat het verschil dat er nu is, voortkomt
-    uit de verkeerde gewoonten van het verleden, die aan vrouwen
-    onthouden hebben de ambities en voordeelen, die voor mannen open
-    stonden, en dat dit verdwijnen zal als een gelukkiger tijdperk
-    begonnen is. Als dat zoo is, hoe komt het dan dat, terwijl iedere
-    praktiseerende dokter van ondervinding veel gevallen heeft gezien
-    van anæmia en chlorosis bij meisjes, vergezeld door amenorrhoea
-    of menorrhagia, hoofdpijnen, hartkloppingen, vermagering en al
-    de gewone verschijnselen van een instorting, dat een dergelijke
-    toestand bij een schooljongen zóo zeldzaam is, dat we wel mogen
-    betwijfelen of zij wel ooit gezien is?"
-
-    Echter zijn alleen de excuses voor deze bijna misdadige
-    nalatigheid, zooals wij haar moeten betitelen, nieuw; de
-    nalatigheid zelf is oud. Een halve eeuw geleden, vóór het nieuwe
-    tijdperk in de opvoeding van vrouwen, zeide een ander beroemd
-    gynæcoloog, Tilt, (Elements of Health and Principles of Female
-    Hygiene, 1852, pag. 18) dat hij bij een statistisch onderzoek
-    aangaande het begin van de menstruatie bij bijna duizend vrouwen
-    bevond, dat "25 percent geheel onvoorbereid waren op het optreden
-    ervan; dat dertien van de vijf en twintig zeer geschrikt waren,
-    schreeuwden, of zenuwtoevallen kregen; en dat zes van de dertien
-    dachten dat ze gewond waren en zich met koud water waschten. Van
-    haar die geschrokken waren... was de algemeene gezondheid ernstig
-    benadeeld".
-
-    Engelmann deelt, nadat hij gezegd heeft dat zijn ondervinding in
-    Amerika gelijk was aan die van Tilt in Engeland, mede ("The Health
-    of the American Girl", Transactions of the Southern Surgical and
-    Gynæcological Society, 1890): "Aan onnoemelijk veel vrouwen heeft
-    schrik, opwinding door zenuwen en emoties, blootstellen aan koude,
-    kwaad gedaan in de puberteit. Wat is er natuurlijker dan dat
-    het angstige meisje, verrast door het plotseling en onverwacht
-    verlies van de kostbare levensvloeistof, tracht het bloeden van
-    de wond--wat zij meent dat het is--te stelpen? Voor dit doel is
-    het gebruik van koude afwasschingen en aanwenden van koud water
-    gewoon, sommigen trachten zelfs het vloeien te doen ophouden door
-    een koud bad, zooals gedaan werd door eene nu zorgvuldige moeder,
-    die lang op den rand van den dood lag als resultaat van zulk een
-    onbezonnenheid, en die maar langzaam, door jaren van zorg, haar
-    gezondheid terugkreeg. De verschrikkelijke waarschuwing is niet
-    verloren geweest, en gedachtig aan haar eigen ondervinding heeft
-    zij haar kinderen een les geleerd, die maar weinigen zoo gelukkig
-    zijn te leeren--de persoonlijke zorg gedurende de perioden van
-    werkzaamheid der organen, die noodig is voor het behoud van de
-    gezondheid der vrouw."
-
-    In een studie over honderd vijf en twintig meisjes van
-    een Amerikaansche hoogeschool, vestigt Dr. Helen Kennedy de
-    aandacht op de "kuischheid", die het onmogelijk maakt zelfs voor
-    moeders en dochters om met elkaar te spreken over het doel der
-    menstruatie. "Zes en dertig meisjes op deze hoogeschool werden
-    vrouw zonder eenige kennis, uit zuivere bron, van alles wat haar
-    tot vrouw maakt. Negen en dertig waren waarschijnlijk niet veel
-    wijzer, want zij zeiden, dat zij wel eenige inlichting ontvingen,
-    maar dat zij niet vrij uit over de zaak gesproken hadden. Uit het
-    feit dat het nieuwsgierige meisje niet vrij uit sprak over wat
-    haar natuurlijk interesseerde, blijkt, dat zij waarschijnlijk
-    afgescheept werd met een paar woorden over persoonlijke zorg
-    en met een vermaning over haar nieuwsgierigheid. Minder dan
-    de helft van de meisjes voelde zich vrij om met haar moeders
-    te praten over deze hoogst belangrijke zaak!" (Helen Kennedy,
-    "Effects of High School Work upon Girls During Adolescence",
-    Pedagogical Seminary, June, 1896).
-
-    Dezelfde staat van zaken is waarschijnlijk ook in andere landen
-    overheerschend. Zoo beschreef, wat Frankrijk aangaat, Edmond de
-    Goncourt in Chérie (pp. 137-139) de schrik van de jonge heldin
-    bij het verschijnen van de eerste menstruatieperiode, waarop zij
-    nooit voorbereid was geworden. Hij voegt er aan toe: "Het is maar
-    heel zelden, dat vrouwen over deze mogelijkheid spreken. Moeders
-    zijn bang haar dochters te waarschuwen, oudere zusters doen niet
-    graag confidenties aan haar jongere zusters, gouvernantes zwijgen
-    gewoonlijk tegenover meisjes, die geen moeders of zusters hebben".
-
-    Soms geeft dit aanleiding tot zelfmoord of tot pogingen tot
-    zelfmoord. Zoo werd een paar jaar geleden een geval gemeld in
-    de Fransche bladen van een jong meisje van vijftien jaar, dat
-    zich te Saint-Ouen in de Seine geworpen had. Zij werd gered,
-    en toen ze voor den commissaris van politie gebracht was, zeide
-    ze, dat ze aangetast was door een "onbekende ziekte", die haar
-    tot wanhoop gedreven had. Tactvol navragen bracht aan het licht,
-    dat de geheimzinnige ziekte er een was, die alle vrouwen gemeen
-    hebben, en het meisje werd teruggegeven aan haar niet voldoende
-    gestrafte ouders.
-
-
-Een halve eeuw geleden werd van het sexueele leven van meisjes geen
-notitie genomen door haar ouders en onderwijzers om redenen van
-preutschheid; tegenwoordig, nu geheel andere meeningen heerschen over
-vrouwenopvoeding, wordt er geen notitie van genomen op den grond, dat
-meisjes even onafhankelijk moeten zijn van haar physiologisch sexueel
-leven als jongens dat zijn. Het feit, dat deze noodlottige nalatigheid
-gelijkelijk geheerscht heeft onder zulke verschillende omstandigheden,
-bewijst duidelijk, dat de verschillende redenen, die er voor aangegeven
-worden, niets dan dekmantels zijn der onwetendheid. Met het aangroeien
-van kennis mogen wij met reden hopen, dat een van de voornaamste
-kwalen, die tegenwoordig in de jeugd niet alleen gezond moederschap
-ondermijnen maar ook een gezonde vrouwelijkheid, langzamerhand uit
-den weg geruimd zullen worden. De feiten, die nu verzameld zijn,
-toonen niet alleen het veelvuldig voorkomen van pijnlijke, ongeregelde
-en wegblijvende menstruatie bij aankomende meisjes en jonge vrouwen
-aan, maar ook de groote en soms blijvende nadeelen, die zelfs gezonde
-meisjes ondervinden, wanneer zij bij het begin van het sexueele leven
-onderworpen zijn aan inspanning van welken aard ook. Men kan nu zeggen,
-dat medische autoriteiten van beide seksen bijna of geheel eenstemmig
-zijn op dit punt. Eenige jaren geleden is Dr. Mary Putnam Jacobi, in
-een zeer knap boek, The Question of Rest for Women, tot het besluit
-gekomen dat "gewoonlijk gezonde" vrouwen de periode der menstruatie
-kunnen negeeren, maar zij gaf toe, dat zes en veertig percent der
-vrouwen niet "gewoonlijk gezond" zijn en een minderheid, die zoo dicht
-bij een meerderheid komt, kan maar niet als "quantité négligeable"
-buiten beschouwing gelaten worden. De meisjes zelf zijn, meegesleept
-door den ijver voor haar werk of vermaak, gewoonlijk onverschillig,
-uit roekeloosheid en onwetendheid, voor de groote gevaren die zij
-loopen. Maar de meeningen der onderwijzeressen hebben nu neiging
-overeen te komen met de medische opinie in het erkennen van het belang
-van zorg en rust tijdens de jeugdjaren, en onderwijzeressen zijn zelfs
-geneigd toe te geven, dat een jaar onthouding van hard werken tijdens
-de periode waarin het sexueele leven van een meisje zich vestigt, haar
-gezondheid en kracht kan geven, zelfs zonder nadeel op te leveren uit
-een opvoedkundig gezichtspunt. Met den groei van kennis en het verval
-van oude vooroordeelen mogen wij met reden hopen, dat vrouwen zich
-los zullen maken van de tradities van valsche beschaving, die haar
-gedwongen hebben haar glorie als haar schande te beschouwen,--hoewel
-het nooit zoo geweest is onder krachtige natuurvolken,--en het is
-bemoedigend te bevinden, dat een zoo bekend opvoeder als Stanley Hall
-met vertrouwen zulk een tijd tegemoet ziet. In zijn groote werk over
-Adolescence schrijft hij: "In plaats van schaamte over deze functie
-behoorde aan meisjes de grootste eerbied ervoor ingeprent te worden
-en moesten deze helpen om haar normaal te doen worden door eenige
-jaren lang geregeld op vaste tijden alle andere belangen hieraan
-ondergeschikt te maken, tot ze goed gevestigd is en normaal. Hooger
-wezens, neerziende op het menschenleven zooals wij neerzien op de
-bloemen, zouden deze uren de meest belangwekkende en mooiste voor
-ontknopping vinden. Met meer zelfkennis zullen vrouwen meer zelfrespect
-hebben in dezen tijd. Natuurvolken hebben eerbied voor dezen toestand:
-het geeft aan vrouwen een mystiek ontzag. De tijd zal misschien wel
-komen, wanneer wij zelfs de verdeelingen van het jaar voor vrouwen
-moeten veranderen, dat we aan den man zijn week moeten laten en aan
-haar moeten geven hetzelfde aantal Sabbathdagen per jaar, maar in
-groepen van vier opvolgende dagen per maand. Wanneer de vrouw haar
-ware physiologische rechten beseft, zal ze hier beginnen, en dan zal
-ze roem dragen op wat in een eeuw van onwetendheid de man haar deed
-denken, dat haar schande was. Het verkeerde in de leidsters van de
-zoogenaamde emancipatie der vrouw is, dat zij, zelfs meer dan degenen
-die zij zouden willen overtuigen, de waardeering van den man voor
-dezen toestand aannemen" [28].
-
-Deze wijze woorden kunnen niet te diep overdacht worden. Het verkeerde
-in den toestand is geweest--in ieder geval in het verleden, want nu
-is er een meer verlicht geslacht aan het opgroeien--dat de leidsters
-van de vrouwenbeweging zelf dikwijls de zaak der vrouwen verraden
-hebben. Zij hebben de idealen van mannen overgenomen, zij hebben
-vrouwen gedwongen tweede-hands-mannen te worden, zij hebben verklaard,
-dat de gezonde, natuurlijke vrouw geen acht geeft op de aanwezigheid
-van haar menstrueele functies. Dit is juist het tegendeel van de
-waarheid. "Zij eischen", merkt Engelmann op, "dat de vrouw in haar
-natuurlijken staat de physiek gelijke van den man zal zijn en wijzen
-voortdurend op de oorspronkelijke vrouw, de vrouw bij de natuurvolken
-als een voorbeeld van dit onderstelde axioma. Weten zij hoe goed
-deze zelfde wilde op de hoogte is van de zwakheid van de vrouw en
-haar gevoeligheid op zekere tijden van haar leven? En met wat een
-zorg hij haar beschermt tegen nadeel in deze tijden? Dat geloof ik
-niet. Het belang om vrouwen te omringen met zekere voorzorgen op
-het hoogtepunt van deze groote functioneele golven van haar bestaan,
-werd op de juiste waarde geschat door alle volken, die leven in een
-aan den natuurstaat grenzenden toestand, door alle rassen in alle
-tijden; en onder hun betrekkelijk weinige godsdienstige gewoonten
-werd die, welke rust verschafte aan vrouwen, degene waar het meest
-aan vastgehouden werd". Het is alleen onder de blanke rassen, dat
-de sexueele invaliditeit van vrouwen overheerschend is, en het zijn
-alleen de blanke rassen, welke, ontgroeiend aan de godsdienstige
-ideeën waarmede de afzondering tijdens de menstruatie verbonden was,
-die weldadige afzondering zelf hebben over boord gegooid, in een
-bijna letterlijken zin het kind wegwerpend met het badwater [29].
-
-
-    In Duitschland heeft Tobler onderzoek gedaan naar de geschiedenis
-    van de menstruatie van meer dan duizend vrouwen (Monatsschrift
-    für Geburtshülfe und Gynäkologie, Juli, 1905). Hij bevindt,
-    dat bij de groote meerderheid van vrouwen tegenwoordig de
-    menstruatie samengaat met bepaalde vermindering van de algemeene
-    gezondheid, en vermindering van de functioneele energie. Bij 26
-    percent bestonden tevens plaatselijke pijn, algemeene malaise,
-    en geestelijke en nerveuse afwijkingen; in grooter proportie
-    komen de gevallen, waarin plaatselijke pijn, algemeene zwakke
-    gezondheid of psychische abnormaliteit alleen voorkwamen in
-    dezen tijd. Alleen bij 16 percent werden geen van deze symptomen
-    gevonden. Bij een zeer kleine afzonderlijke groep waren de
-    physieke en geestelijke functies in dezen tijd verhoogd, maar
-    in de helft van die gevallen was er een bepaalde storing in den
-    tijd tusschen de menstruaties. Tobler komt tot het besluit dat,
-    terwijl de menstruatie zelf physiologisch is, al deze stoornissen
-    pathologisch zijn.
-
-    Voor zoover Engeland betreft, werd er, bij een discussie
-    over normale en pijnlijke menstruatie op een bijeenkomst van
-    de British Association of Registered Medical Women op den 7den
-    Juli, 1909, gezegd door Miss Bentham, dat 50 percent van meisjes
-    die in goede omstandigheden verkeerden, leden aan pijnlijke
-    menstruatie. Mrs. Dunnett zeide, dat het gewoonlijk voorkwam
-    tusschen den leeftijd van vier en twintig en dertig, en dat het
-    dikwijls ontstond uit het verwaarloozen van het rusten tijdens
-    de menstruatie in de jongere jaren en Mrs. Grainger Evans had
-    bevonden, dat deze toestand zeer gewoon was onder onderwijzeressen
-    van de lagere school, die in haar meisjestijd hard gewerkt hadden
-    voor examens.
-
-    In Amerika zijn verschillende onderzoekingen gedaan, die aantoonen
-    het veel vóorkomen van stoornis in de sexueele gezondheid van
-    schoolmeisjes en jonge vrouwen. Zoo verkreeg Dr. Helen P. Kennedy
-    uitgebreide gegevens over het menstrueele leven van honderd
-    vijf en twintig meisjes op de hoogeschool van ongeveer achttien
-    jarigen leeftijd ("Effect of High School Work upon Girls During
-    Adolescence", Pedagogical Seminary, June 1896). Slechts acht en
-    twintig voelden geen pijn vóór de periode (zooals hoofdpijn,
-    malaise, prikkelbaarheid van humeur), terwijl vier en veertig
-    klaagden over andere symptomen behalve pijn tijdens de periode
-    (vooral hoofdpijn en groote zwakte). Jane Kelley Sabine
-    (aangehaald in Boston Medical and Surgical Journal, Sept. 15,
-    1904) vond in scholen in Nieuw Engeland onder de twee duizend
-    meisjes, dat 75 percent moeilijkheden met de menstruatie had,
-    dat 90 percent leucorrhea en neuralgia van de ovariën had en dat
-    60 percent haar werk twee dagen iedere maand moest opgeven. Deze
-    resultaten schijnen meer dan gewoon ongunstig, maar zij zijn van
-    beteekenis, omdat zij een groot aantal gevallen omvatten. De
-    toestanden in de landen aan den stillen Oceaan zijn niet veel
-    beter. Dr. Mary Ritter zeide (in een geschrift dat ze heeft
-    voorgelezen voor de California State Medical Society in 1903), dat
-    van 660 pas aangekomen meisjes aan de Universiteit van Californië,
-    67 onderhevig waren aan onregelmatigheden in de menstruatie, 27
-    percent aan hoofdpijnen, 30 percent aan rugpijnen, 29 percent
-    hadden voortdurend constipatie, 16 percent hadden abnormale
-    hartgeluiden, slechts 23 percent waren vrij van functioneele
-    stoornissen. Dr. Helen Mac Murchey bevond in een belangwekkend
-    geschrift over "Physiological Phenomena Preceding or Accompanying
-    Menstruation" (Lancet, Oct. 5, 1901), door onderzoekingen onder
-    honderd vrouwelijke dokters, verpleegsters, onderwijzeressen
-    in Toronto over de aan- of afwezigheid van een en twintig
-    verschillende menstruatie-verschijnselen, dat tusschen de 50 en
-    60 percent bekenden dat zij in dezen tijd neiging hadden tot
-    onrustig slapen, tot geestelijke depressie, tot stoornis in
-    de spijsvertering, of tot stoornis van de speciale zintuigen,
-    terwijl ongeveer 25 tot 50 percent neiging hadden tot hoofdpijn,
-    tot duizeligheid, tot verhoogde zenuw-energie, tot gebrek aan
-    zenuw- en spierkracht, tot overgevoeligheid van de huid, tot
-    vaatstoornissen, tot constipatie, tot diarrhee, tot vermeerderd
-    urineeren, tot huiduitslag, tot vermeerderde vatbaarheid voor
-    kouvatten, of tot hinderlijke waterige afscheiding voor of na
-    de vloeiing der menstruatie. Dit onderzoek is van veel belang,
-    omdat het duidelijk doet blijken, het heerschen bij de menstruatie
-    van toestanden, die, hoewel ze niet noodzakelijk van eenig gewicht
-    zijn, toch bepaaldelijk wijzen op een verminderd weerstandsvermogen
-    tegen ziekelijke invloeden en verminderde geschiktheid tot werken.
-
-    Hoe ernstig bezwaar moeilijkheden door de menstruatie zijn voor
-    een vrouw, blijkt uit het feit dat de vrouwen, die tot succes en
-    roem komen, er zelden ernstig door schijnen geplaagd te zijn. Daar
-    mogen we voor een deel aan toeschrijven de veelvuldigheid, waarmee
-    leidsters van de vrouwenbeweging menstruatie behandeld hebben als
-    een zaak van geen belang in het leven van een vrouw. Adèle Gerhard
-    en Helene Simon hebben ook in haar belangrijk en onpartijdig werk,
-    Mutterschaft und Geistige Arbeit (p. 312), niet kunnen vinden
-    bij haar navragen onder vrouwen van uitstekende bekwaamheid,
-    dat menstruatie beschouwd werd als ernstig het werk te belemmeren.
-
-    In den laatsten tijd is dikwijls, niet alleen van medische maar
-    ook van opvoedkundige zijde, het denkbeeld ter sprake gebracht,
-    dat aankomende meisjes niet alleen twee dagen achtereen gedurende
-    de menstruatie moeten rusten, maar dat zij geheel vacantie
-    van school moeten hebben het eerste jaar van haar sexueele
-    leven. Bij een bijeenkomst van de Association of Registered
-    Medical Women, waarvan we reeds melding gemaakt hebben, sprak
-    Miss Sturge van de goede resultaten, die verkregen waren op een
-    school waar in de twee eerste jaren na de puberteit de meisjes
-    in bed werden gehouden gedurende de twee eerste dagen van iedere
-    menstruatie-periode. Eenige jaren geleden schreef Dr. G. W. Cook
-    ("Some Disorders of Menstruation", American Journal of Obstetrics,
-    April, 1896), na eenige gevallen gegeven te hebben als waarover we
-    spreken: "Het is mijn vaste overtuiging, dat geen meisje gedurende
-    het jaar van haar puberteit zich moet bepalen tot de studie,
-    maar ze moet een leven in de open lucht leiden". In een artikel
-    over "Alumna's kinderen", door "Een Alumna" (Popular Science
-    Monthly, Mei, 1904), handelend over de sexueele invaliditeit van
-    Amerikaansche vrouwen en de zware inspanning van haar geëischt
-    door het moederschap, pleit de schrijfster, hoewel zij geensdeels
-    vijandig staat tegenover de opvoeding, die, naar zij verklaart,
-    niet verkeerd is, voor rust voor het meisje in de puberteit. "Als
-    haar hoofd haar geheele levenskracht in beslag neemt, hoe kan
-    er dan eenige behoorlijke ontwikkeling zijn? Evenals zeer jonge
-    kinderen eenige jaren lang al hun kracht moeten geven alleen
-    aan physieken groei, voor wij aan de hersenen belangrijke eischen
-    mogen stellen, zoo moet in dezen critieken tijd in het leven van de
-    vrouw niets aan de ontwikkeling van dit belangrijke systeem in den
-    weg staan. Een jaar, op zijn minst, moet speciaal gemakkelijk voor
-    haar gemaakt worden, zonder geestelijke of zenuw-inspanning; en den
-    geheelen verderen schooltijd door moet zij op de vaste tijden haar
-    rustdag hebben, vrij van studie of te groote inspanning". In een
-    ander artikel over hetzelfde onderwerp in hetzelfde tijdschrift
-    ("The Health of American Girls", Sept 1907), raadt Nellie Comins
-    een dergelijke wijze van handelen aan. "Ik ben er overtuigd van,
-    eenigszins tegen mijn wil, dat er vele gevallen zijn, waarin het
-    meisje geheel van school genomen moet worden, eenige maanden,
-    tenminste een jaar lang ten tijde van de puberteit". Zij voegt
-    er aan toe, dat het voornaamste bezwaar is, de eigen voorliefde
-    en tegenzin van het meisje en de onwetendheid van haar moeder,
-    die er aan gewend is te denken, dat pijn het natuurlijk lot is
-    van een vrouw.
-
-    Zulk een periode van ontheffing van geestelijke inspanning behoeft,
-    omdat ze het organisme krachtiger zou maken in zijn weerstand
-    tegen mogelijken druk later, in het geheel niet verloren te zijn in
-    den ruimeren zin van het woord, want de opvoeding, die verkregen
-    wordt in schoolkamers is maar een klein deel van de opvoeding,
-    die voor het leven geëischt wordt. En ze behoorde ook in het
-    geheel niet alleen ten goede te komen aan het ziekelijke en zwakke
-    meisje. Het tragische van het tegenwoordige verzuim om meisjes een
-    werkelijk flinke en passende opvoeding te geven, is dat de beste
-    en knapste meisjes er zoo dikwijls door te gronde gaan. Zelfs de
-    Engelsche politie-agent, die, naar algemeen toegegeven wordt, in
-    physieke kracht en kalmte behoort tot de bloem van de bevolking,
-    is niet in staat de inspanning van zijn leven te verdragen, en
-    men zegt, dat hij op is in vijf-en-twintig jaar. Het is even dwaas
-    de mooiste bloemen der meisjesjaren te onderwerpen aan een druk,
-    die, naar algemeen toegegeven wordt, te zwaar is.
-
-
-Het schijnt wel duidelijk te zijn, dat de voornaamste factor in de
-gewone sexueele en algemeene invaliditeit van meisjes en jonge vrouwen
-slechte hygiëne is, in de eerste plaats bestaande in het verwaarloozen
-van de menstrueele functies, en in de tweede plaats in verkeerde
-gewoonten in het algemeen. In alle hoofdpunten, die betrekking hebben
-op de hygiëne van het lichaam, zijn de tradities van meisjes--en dit
-schijnt meer in het bijzonder het geval te zijn in Angelsaksische
-landen--minder goed dan die van jonge mannen. Vrouwen zijn veel meer
-geneigd dan mannen om deze dingen ondergeschikt te maken aan wat haar
-een meer dringend belang schijnt of aan een gril van het oogenblik;
-zij worden er in geoefend lastige en knellende kleedingstukken te
-dragen, zij geven niet om geregelde en voedzame maaltijden, gebruiken
-bij voorkeur onvoedzame en onverteerbare spijzen en dranken; zij zijn
-geneigd, niet te letten op de eischen van de ingewanden en de blaas,
-uit luiheid of kuischheid. Zij zijn zelfs onverschillig voor physieke
-reinheid [30]. In een groot aantal kleinere zaken, die afzonderlijk
-van weinig belang schijnen, werken zij een omgeving in de hand,
-tegen welke, daar deze niet altijd in overeenstemming is met hun
-speciale behoeften, aanzienlijke tegenstand noodzakelijk zou zijn,
-alleen reeds indien zij er ernstig aan gingen denken, zich ertegen
-te verzetten. Er is bevonden op een Amerikaansch Vrouwen-College,
-waar ongeveer de helft van de leerlingen corsetten droegen en de
-andere helft niet, dat bijna al de eerbewijzen en prijzen gingen
-naar haar, die geen corsetten droegen. Mc. Bride, die op dit feit de
-aandacht vestigt, maakt de opmerking: "Als het dragen van een enkel
-kleedingstuk dit verschil maakt in het leven van jonge vrouwen, en
-dat wel in den tijd van haar grootste kracht en weerstandsvermogen,
-hoe veel verschil zal dan een reeks ongezonde gewoonten maken, als
-ze een leven lang worden voortgezet? [31]
-
-
-    "Het schijnt gebleken te zijn", besluit A. E. Giles ("Some Points
-    of Preventive Treatment in the Diseases of Women", The Hospital,
-    April 10, 1897) "dat dysmenorrhea voor een groot deel voorkomen
-    kan worden door te letten op de algemeene gezondheid en opvoeding.
-    Korte werkuren, vooral van staand werk; veel lichaamsbeweging in
-    de open lucht--tennissen, roeien, fietsen, gymnastiek, en wandelen
-    voor hen die dit niet kunnen doen; regelmaat in maaltijden en
-    voedsel van behoorlijke kwaliteit--niet voortdurend thee en koffie
-    met koek; vermijden van te groote inspanning en van te veel
-    vermoeienis; dit zijn eenige van de voornaamste dingen, die de
-    aandacht vereischen. Laat meisjes studeeren, maar langzamer; zij
-    zullen hetzelfde doel bereiken, maar wat later". Het voordeel van
-    vrije beweging en oefening voor het geheele lichaam is ongetwijfeld
-    zeer groot, zoowel wat betreft de sexueele en algemeen physieke
-    gezondheid als het geestelijk evenwicht; om het zoover te brengen,
-    is het noodig, zware en knellende kleedingstukken te vermijden,
-    meer in het bijzonder rondom de borst, want juist in krachtig
-    ademhalen en uitzetting van de borst, meer dan in eenig ander
-    opzicht, staan meisjes achter bij jongens (zie bv. Havelock Ellis,
-    Man en Vrouw, hoofdst. IX). In vroeger tijd lag het groote bezwaar
-    voor de vrije lichaamsoefening van meisjes in het ideaal van
-    vrouwelijk gedrag, dat in zich sloot een gemaakte dwang op iedere
-    natuurlijke beweging van het lichaam. Tegenwoordig wordt dat ideaal
-    niet met zooveel ijver gepredikt als vroeger, maar de traditioneele
-    invloed ervan bestaat nog in zekere mate, terwijl er verder de
-    moeilijkheid is, dat gepaste tijd en gelegenheid en aanmoediging
-    in het geheel niet algemeen verschaft worden aan meisjes voor het
-    ontwikkelen en oefenen van de stoei-instincten, die werkelijk een
-    ernstig deel zijn van de opvoeding, want door zulk vrij oefenen van
-    het geheele lichaam wordt het stelsel van zenuwen en spieren, de
-    basis van alle levensactiviteit opgebouwd. De verwaarloozing van
-    die opvoeding is tegenwoordig duidelijk zichtbaar in den bouw van
-    onze vrouwen. Dr. F. May Dickinson Berry, Medisch examinator aan
-    de Technical Education Board van de London County Council, bevond
-    (British Medical Journal, May 28, 1904) dat van meer dan 1500
-    meisjes, die de bloem van de scholen vertegenwoordigen, sinds zij
-    beurzen gekregen hadden, die haar in staat stelden tot scholen van
-    een hoogeren rang op te klimmen, 22 percent een zekere mate van
-    zijdelingsche kromming van den ruggegraat hadden, terwijl zulke
-    gevallen zeer zeldzaam waren onder de jongens. Op dezelfde wijze
-    vond Miss Lura Sanborn onder een dergelijke klasse van de beste
-    meisjes van de normaalschool in Chicago (Doctors' Magazine, Dec.,
-    1900) er 17 percent met kromming van de ruggegraat, in sommige
-    gevallen van een zeer groote beteekenis. Er is geen reden, waarom
-    een meisje niet een even rechte rug zou hebben als een jongen; de
-    oorzaak kan alleen liggen in de onvoldoende ontwikkeling der
-    spieren, die in de meeste van de gevallen geconstateerd werd, soms
-    samengaande met anaemia. Hier en daar is er tegenwoordig, onder de
-    betere maatschappelijke klassen, ruime gelegenheid tot ontwikkeling
-    van spierkracht bij meisjes, maar in het algemeen is er geen
-    voldoende gelegenheid voor zulke oefeningen onder de werkende
-    klasse; vooral in dat deel ervan dat nadert tot de lagere
-    middelklasse, is er, hoewel haar leven bestemd is om gevuld te
-    zijn met een voortdurenden druk op het zenuw- en spierstelsel door
-    werk thuis of in winkels etc., gewoonlijk een minimum van gezonde
-    oefening en physieke ontwikkeling. Dr. W. B. Sellman van Baltimore
-    ("Causes of Painful Menstruation in Unmarried Women", American
-    Journal Obstetrics, Nov., 1907), legt den nadruk op de prachtige
-    resultaten, verkregen met lichaamsoefening voor jonge vrouwen en
-    door ze te oefenen in het zorgen voor haar lichaam en het doen
-    uitrusten van haar zenuwstelsel, terwijl Dr. Charlotte Brown, in
-    San Francisco terecht aandringt op het inrichten in alle steden
-    en dorpen van gymnastiekvelden in de open lucht voor vrouwen en
-    meisjes, en het hebben van een gebouw, behoorende bij iedere
-    groote school, voor oefening in physieke kennis, handenarbeid en
-    huishoudelijke kennis. Het verstrekken van speciale speelplaatsen
-    is noodig waar lichaamsoefening van meisjes zóo ongewoon is, dat
-    ze een hinderlijke mate van belangstelling veroorzaakt van de
-    andere sekse, hoewel, als ze een gewoonte sedert onheugelijke
-    tijden is, ze kan gehouden worden op de weide van het dorp zonder
-    in het minst de aandacht te trekken, zooals ik in Spanje gezien
-    heb, waar men ze wel in verband moet brengen met de physieke kracht
-    van de vrouwen. Op jongensscholen worden spelen niet alleen
-    aangemoedigd, doch verplichtend gesteld; maar dit is in het geheel
-    geen algemeene regel op meisjesscholen. Het is niet noodig, en het
-    is zelfs zeer ongewenscht, dat de daar aangenomen spelen, die van
-    jongens zouden zijn. Vooral in Engeland, waar de bewegingen van
-    vrouwen zoo dikwijls gekenmerkt worden door onhandigheid,
-    hoekigheid en gebrek aan bevalligheid, is het van het hoogste
-    belang, dat er niets gedaan zal worden om deze eigenaardigheden
-    te versterken, want waar kracht geweld insluit daar hebben wij een
-    gebrek aan voldoende samenwerking van zenuwen en spieren. Zwemmen,
-    als het mogelijk is, en vooral sommige vormen van dansen, zijn
-    uitmuntend geschikt om de lichamelijke bewegingen van vrouwen,
-    zoowel krachtig als harmonieus te ontwikkelen (zie b.v. Havelock
-    Ellis, Man en Vrouw, hoofdst. VII). Bij het Internationale Congres
-    van schoolhygiëne in 1907 (zie o.a. British Medical Journal, Aug,
-    24, 1907) zeide Dr. L. H. Gulick, die vroeger de leiding had van
-    de lichaamsoefeningen in de openbare scholen van New-York, dat men
-    in de lagere en hoogere scholen in New-York, na vele proeven
-    bevonden had dat het dansen van de volksdansen de allerbeste
-    lichaamsoefening was voor meisjes. "De dansen, die uitgekozen waren,
-    brachten groote spiermassa's van het lichaam tot samentrekking en
-    hadden daarom een grooten invloed op ademhaling, bloedsomloop en
-    voeding. Bovendien konden zulke bewegingen, wanneer ze als dansen
-    gedaan werden, drie of viermaal zoo lang volgehouden worden zonder
-    vermoeidheid te veroorzaken dan gewone gymnastiek. Vele volksdansen
-    waren nabootsingen, een zaai- en oogstdans, dansen die bewegingen
-    van ambachten uitdrukken (de schoenmakersdans), andere die aanval
-    en verdediging voorstellen of het achtervolgen van wild. Zulke
-    bewegingen van zenuwen en spieren zijn, om zoo te zeggen, zoo
-    oud als het ras en passen in het dagelijksch leven van den
-    mensch en neemt men eenmaal aan, dat de volksdansen inderdaad
-    een voorstelling geven van de geschiedenis van het zenuw en
-    spierstelsel van den mensch, en volstrekt niet zijn eenvoudige,
-    doellooze bewegingen, dan behoorde op grond van deze biologische
-    overwegingen aan de combinatie van volksdansen de voorkeur gegeven
-    te worden boven onuitgezochte en zelfs boven op physiologische
-    gronden aangenomen bewegingen. Uit een aesthetisch gezichtspunt
-    kwam de zin voor schoonheid, zooals ze vertoond wordt bij het
-    dansen, veel meer voor dan de aanleg om te zingen, te schilderen
-    of te boetseeren".
-
-
-We moeten er altijd aan denken dat, als wij de speciale eischen van
-de natuur der vrouw erkennen, wij daarom nog niet instemmen met het
-geloof, dat hoogere opvoeding ongeschikt is voor een vrouw. Die
-vraag mag nu als afgedaan beschouwd worden. Er is daarom nu geen
-behoefte meer aan den koortsigen ijver van de eerste leiders van
-vrouwenopvoeding, om aan te toonen, dat meisjes precies opgevoed kunnen
-worden alsof ze jongens waren en minstens even goede opvoedkundige
-resultaten geven. Thans is die ijver niet alleen onnoodig, maar
-nadeelig. Het is nu meer noodig om aan te toonen, dat vrouwen speciale
-behoeften hebben, juist zooals mannen speciale behoeften hebben en
-dat het even slecht is voor vrouwen, en daarom voor het menschdom,
-haar te dwingen de speciale wetten en beperkingen voor mannen aan
-te nemen, als het verkeerd zou zijn voor mannen, en daarom voor het
-menschdom, om mannen te dwingen de speciale wetten en beperkingen
-voor vrouwen aan te nemen. Iedere sekse moet trachten het doel te
-bereiken door de wetten te volgen van haar eigen natuur, hoewel het
-toch wenschelijk blijft dat, zoowel op school als in het leven, zij
-zoover als dat mogelijk is naast elkaar kunnen werken. Het groote
-feit, dat men altijd in herinnering moet houden is, dat niet alleen
-vrouwen in physieke afmeting en physieken bouw teerder en fijner zijn
-dan mannen, maar dat in een, onder mannen geheel onbekende mate,
-haar zwaartepunt neiging heeft verlegd te worden door de serie van
-rhythmische sexueele curven, volgens welke zij altijd leven. Zij zijn
-dus eerder uit haar evenwicht te brengen en iedere soort van druk
-of inspanning--van hersenen, zenuwen of spieren--heeft meer kans
-ernstige stoornissen teweeg te brengen en vereischt een nauwkeurig
-aanpassen aan haar speciale behoeften.
-
-
-    Het feit, dat het inspanning in het algemeen is, en niet alleen
-    wetenschappelijke studiën, die schadelijk zijn voor jonge vrouwen,
-    wordt voldoende bewezen, als er nog een bewijs noodig is,
-    door het feit, dat sexueele belemmering en physieke en nerveuse
-    instorting met groote veelvuldigheid voorkomen bij meisjes die
-    in winkels of in fabrieken werken, zelfs bij meisjes die in het
-    geheel nooit naar school zijn geweest. Zelfs onmatigheid in
-    lichaamsoefeningen--die nu niet zoo heel zelden voorkomt als
-    reactie tegen de onverschilligheid van de vrouw voor physieke
-    oefening--is slecht. Fietsen is heilzaam voor vrouwen, die kunnen
-    rijden zonder pijn of ongemak, en volgens Watkins is het zelfs
-    heilzaam in vele toestanden van een ziek en verkeerd bekken,
-    maar overdadig fietsen is verkeerd. Dit blijkt uit de resultaten
-    bij vrouwen, vooral doordat het stijfheid van het perineum
-    veroorzaakt in die mate zelfs dat bevallingen onmogelijk zijn
-    en operatie noodig maken. Ik mag er wel bijvoegen, dat hetzelfde
-    bezwaar geldt voor veel paardrijden. Op dezelfde wijze is alles wat
-    schokken veroorzaakt aan het lichaam, geneigd om gevaarlijk te zijn
-    voor vrouwen, omdat zij in de baarmoeder een teer geëquilibreerd
-    orgaan bezitten, dat op verschillende tijden in gewicht wisselt;
-    zoo zou het bv. onmogelijk zijn om voetbal aan te raden als een
-    spel voor meisjes. "Ik geloof niet", schreef Miss H. Ballantine,
-    directrice van het Tassar College Gymnasium aan Prof. W. Thomas
-    (Sex and Society, p. 22), "dat vrouwen ooit, hoe ze zich ook
-    oefenen, mannen kunnen nabij komen in hun physieke præstaties;
-    en", voegt zij er verstandig bij, "ik zie niet in waarom ze dat
-    zouden moeten". Er schijnen inderdaad, zooals reeds aangetoond
-    is, redenen te zijn waarom ze het niet moeten, vooral als zij
-    moeders denken te worden. Ik heb opgemerkt dat vrouwen, die een
-    zeer gezond en athletisch leven in de open lucht geleid hebben,
-    wel verre van altijd de gemakkelijke bevalling te hebben die wij
-    zouden mogen verwachten, uiterst moeilijke tijden hebben, die
-    het leven van het kind in gevaar brengen. Toen ik deze opmerking
-    maakte tegen een beroemd verloskundige, wijlen Dr. Engelmann,
-    die een vurig voorstander was van lichaamsoefening voor vrouwen
-    (bv. in zijn presidenteele rede "The Health of the American Girl",
-    Transactions Southern Surgical and Gynæcological Association,
-    1890), antwoordde hij, dat hij zelf deze opmerking gemaakt had,
-    en dat gymnastiekonderwijzers, zoowel in Amerika als in Engeland,
-    hem van zulke gevallen onder hun leerlingen verteld hadden. "Ik
-    ben", schreef hij, "precies van uw meening [wat den ongunstigen
-    invloed van spierontwikkeling bij vrouwen betreft]. Athletiek,
-    d.i. overdreven lichaamsoefening, doet den bouw van het meisje
-    naderen tot dien van den man; dit is zoo, hetzij het komt door
-    sport of door noodzakelijkheid. De vrouw, die er aan toegeeft
-    nadert tot het mannelijke in haar kenmerken; dit wordt duidelijk
-    in verminderde sexueele intensiteit en in verhoogde moeite bij
-    de bevalling, met ten slotte verminderde vruchtbaarheid. Gezonde
-    gewoonten verbeteren vrouwelijke eigenschappen, maar mannelijke
-    spierontwikkeling vermindert ze, hoewel het waar is dat de
-    boerin en de werkende vrouw goede weeën hebben. Ik heb nooit
-    spierontwikkeling voor meisjes aangeraden, alleen lichaamsoefening,
-    maar ik heb er misschien te veel van gezegd en ze te zorgeloos
-    aanbevolen. Op scholen en universiteiten echter is ze tot nu toe
-    eer onvoldoende dan te veel; alleen de rijken hebben te veel golf
-    en athletische sport. Ik ben bezig nieuw materiaal te verzamelen,
-    maar uit wat ik al gezien heb, ben ik overtuigd van de waarheid
-    van wat u zegt. Ik ben bezig het punt te bestudeeren en zal
-    de verklaring nauwkeurig bewerken". Iedere publicatie over dit
-    onderwerp werd echter verhinderd door den dood van Engelmann,
-    eenige jaren later.
-
-
-Een behoorlijke erkenning van den specialen aard van de vrouw, van
-haar bijzondere behoeften en haar waardigheid, heeft een beteekenis,
-nog verder strekkend dan het belang ervan voor opvoeding en hygiëne. De
-tradities en de oefeningen, waaraan zij hierbij onderworpen wordt,
-hebben een fijne en verstrekkende beteekenis, hetzij zij goed zijn of
-slecht. Als haar, stilzwijgend of uitgesproken, geringschatting voor de
-eigenaardigheden van haar eigen sekse geleerd wordt, dan ontwikkelt zij
-natuurlijk mannelijke idealen, die doorloopend haar kijk op het leven
-minder helder kunnen maken en haar praktisch werk kunnen verwringen;
-men heeft bevonden, dat wel vijftig percent Amerikaansche schoolmeisjes
-mannelijke idealen hebben, terwijl vijftien percent Amerikaansche en
-niet minder dan vier en dertig percent Engelsche schoolmeisjes graag
-mannen wilden wezen, terwijl er nauwelijks een enkele jongen was,
-die een vrouw wilde zijn [32]. Met dezelfde neiging kan in verband
-staan dat verzuim om gemoedsaandoeningen aan te kweeken, hetwelk,
-door een noodlottig overdreven maar onvermijdelijke reactie van het
-tegenovergestelde uiterste, soms de moderne opvoeding van vrouwen
-gekenmerkt heeft. Bij de mooi ontwikkelde vrouw is het verstand
-overal doordrongen van gevoel. Als er een overdreven en eenzijdige
-ontwikkeling van het verstand is, dan vertoont zich een neiging
-tot disharmonie, die het karakter verandert of de volkomenheid
-ervan benadeelt. In dit opzicht heeft Reibmayr opgemerkt, dat de
-Amerikaansche vrouw als een waarschuwing kan dienen [33]. Binnen de
-sfeer der gemoedsbewegingen zelf, kan men hier bijvoegen, is er een
-neiging tot disharmonie in vrouwen, die berust op den tegenstrijdigen
-aard van de gevoelens die door de traditie haar zijn ingeprent,
-een tegenstrijdigheid, die teruggaat tot de identificatie van
-heiligheid en onreinheid bij het begin van de beschaving. "Ieder
-meisje en iedere vrouw", schreef Hellmann, in een baanbrekend boek,
-dat een gezond principe tot buitensporige uitersten dreef, "leert
-haar geslachtsdeelen beschouwen als een kostbare en heilige plaats,
-die alleen genaderd mag worden door een echtgenoot of onder speciale
-omstandigheden door een dokter. Terzelfder tijd wordt haar geleerd,
-deze plaats te beschouwen als een soort van closet, over welks bezit
-zij zich zeer moet schamen, en waarvan het noemen alleen reeds haar
-een pijnlijke blos moet veroorzaken" [34]. De gewone vrouw, die niet
-nadenkt, neemt de ongerijmdheid van deze tegenstelling zonder vragen
-aan en raakt gewend zich aan ieder van deze onvereenigbaarheden aan
-te passen, al naar omstandigheden. De meer nadenkende vrouw werkt een
-eigen theorie uit voor zichzelf. Maar in zeer veel gevallen oefent
-deze noodlottige tegenstelling een fijnen verderfbrengenden invloed
-uit op den geheelen kijk op natuur en leven. In sommige gevallen,
-bij vrouwen van gevoelig temperament, ondermijnt en vernielt ze de
-psychische persoonlijkheid.
-
-
-    Zoo heeft Boris Sidis een geval vermeld, dat de ongelukkige
-    resultaten doet zien, wanneer men een ziekelijk gevoelig meisje de
-    leer van de onreinheid der vrouwen inprent. Zij was in een klooster
-    opgevoed. "Terwijl zij daar was, was haar het geloof ingeprent,
-    dat de vrouw een vat is van misdaad en onreinheid. Hiervan
-    scheen zij te zijn doordrongen geraakt door een van de nonnen,
-    die zeer heilig was en zelfvernietiging in praktijk bracht. Met
-    het begin van haar menstruatie en met het observeeren daarvan
-    in andere meisjes, was deze leer van de vrouwelijke onreinheid
-    des te sterker in haar gevoeligen geest gedrukt". Het ontglipte
-    echter aan haar bewuste herinnering en kwam alleen op den voorgrond
-    in later jaren na de uitputting en de vermoeienis van aanhoudend
-    kantoorwerk. Toen trouwde ze. Nu "heeft zij een vreeselijke afschuw
-    van vrouwen. De vrouw is voor de patient: onreinheid, vuilnis,
-    de verpersoonlijking zelf van vernedering en misdaad. De wasch
-    van het huis mag niet gegeven worden aan een waschinrichting,
-    waar vrouwen werken. Niets mag op straat opgeraapt worden, zelfs
-    niet het meest kostbare voorwerp, misschien kon een vrouw het
-    hebben laten vallen". (Boris Sidis, "Studies in Psychopathology"
-    Boston Medical and Surgical Journal, April 4, 1907). Dat is het
-    logisch gevolg van veel van wat volgens de traditie aan meisjes
-    gegeven wordt. Gelukkig biedt de gezonde geest een natuurlijken
-    weerstand tegen het algeheel aannemen er van, maar toch blijft
-    het in eenige mate bestaan en oefent een noodlottigen invloed uit.
-
-
-Het is echter niet alleen in haar relaties tot haarzelf en haar sekse,
-dat de gedachten en de gevoelens van een meisje neiging hebben om
-verwrongen te worden door de onwetendheid of de valsche tradities,
-waardoor zij zoo dikwijls zorgvuldig omringd is. Haar geluk in het
-huwelijk, haar geheele volgende loopbaan, wordt in gevaar gebracht. De
-onwetende jonge vrouw moet altijd veel wagen, wanneer ze de deur
-binnengaat van het onverbreekbaar huwelijk; zij weet waarlijk niets
-van haar man, zij weet niets van de groote wetten der liefde, zij weet
-niets van wat zij worden kan en, wat nog erger is, zij weet zelfs
-niet, dat ze niets weet. Zij loopt gevaar het spel te verliezen,
-terwijl zij nog bezig is met te beginnen het te leeren. Tot zekere
-hoogte is dat geheel onvermijdelijk, zoo lang wij er aan vasthouden,
-dat een vrouw zich door het huwelijk moet verbinden aan een man, eer
-zij den aard ondervonden heeft van de krachten, die dat huwelijk in
-haar kan ontketenen. Een jong meisje meent, dat ze een zeker karakter
-heeft; zij richt haar toekomst in in overeenstemming met dat karakter;
-zij trouwt. Dan bemerkt zij, in een groot aantal gevallen (vijf van
-de zes, volgens den romanschrijver Bourget), binnen een jaar of zelfs
-binnen een week, dat zij zich geheel en al vergist heeft in zichzelf
-en in den man, dien zij getrouwd heeft; zij ontdekt in zich een ander
-ik en dat ik verfoeit den man, waaraan ze gebonden is. Dat is een
-mogelijk lot, waartegen alleen de vrouw in wie reeds liefde is gewekt,
-zich als tamelijk goed beschermd kan beschouwen.
-
-Er is echter een zekere soort van bescherming, die men aan de bruid kan
-verschaffen, zelfs zonder af te wijken van onze meest conventioneele
-opvattingen over het huwelijk. We kunnen er tenminste op aandringen,
-dat zij nauwkeurig wordt ingelicht over den juisten aard van haar
-physieke relaties tot haar echtgenoot en dat ze gevrijwaard zal
-zijn tegen de schokken en desillusies die het huwelijk anders zou
-kunnen meebrengen. Niettegenstaande het afnemen van vooroordeelen,
-mag het waarschijnlijk heeten dat zelfs nu nog de meerderheid van de
-vrouwen uit de zoogenaamd welopgevoede klasse trouwen met alleen de
-meest vage en meest onnauwkeurige denkbeelden, meer of minder in het
-geheim opgedaan, over den aard van de sexueele verhoudingen. Een zoo
-hoogst intelligente vrouw als Madame Adam heeft gezegd, dat zij zich
-verplicht gevoelde een man te trouwen, die haar op de mond gekust had,
-daar ze meende, dat dit de opperste daad van sexueele vereeniging
-was [35], en het is dikwijls voorgekomen, dat vrouwen getrouwd zijn
-met sexueel geïnverteerde personen van haar eigen sekse, terwijl ze
-dit niet altijd wisten, maar meenden, dat het mannen waren, en die
-nooit haar vergissing ontdekten; het is nog niet lang geleden, dat in
-Amerika drie vrouwen op deze wijze achtereenvolgens met dezelfde vrouw
-trouwden, terwijl klaarblijkelijk geen van haar ooit de werkelijke
-sekse van den "echtgenoot" ontdekte. "Het beschaafde meisje wordt",
-zooals Edward Carpenter opmerkt, "naar het altaar gevoerd, dikwijls
-in de uiterste onwetendheid, en de offergebruiken die op het punt
-staan voltrokken te worden geheel misverstaande". Zeker zijn meer
-verkrachtingen gedaan in het huwelijk dan daar buiten [36]. Het meisje
-is vol van vaag en romantisch geloof in de beloften van de liefde,
-dat dikwijls nog verhoogd wordt door de verrukkingen, die beschreven
-worden in sentimenteele romans, waaruit ieder spoor van gezonde
-werkelijkheid zorgvuldig verwijderd schijnt. "Al de oprechtheid van
-geloof is daar", zooals Senancour het uitdrukt in zijn boek De l'Amour,
-"de wenschen van de onervarenheid, de behoefte aan een nieuw leven,
-de hoop van een oprecht hart. Zij heeft al de vermogens der liefde, zij
-moet liefhebben; zij heeft al de middelen tot vermaak, zij moet bemind
-worden. Alles drukt liefde uit en eischt liefde: deze hand gevormd voor
-teere liefkoozingen, een oog waarvan men het nut niet zou weten als
-het niet er in toestemt bemind te worden, een boezem die bewegingloos
-en nutteloos is zonder liefde en die verwelken zal zonder te zijn
-aangebeden; deze gevoelens, die zoo groot, zoo teer, zoo wellustig
-zijn, de eerzucht van het hart, de heldenmoed der hartstocht! Zij moet
-noodzakelijk de heerlijke regel volgen, die de wet der wereld heeft
-voorgeschreven. Die opwindende rol, die zij zoo goed kent, waar alles
-aan herinnert, die de dag ingeeft en die de nacht afdwingt,--welke
-jonge, gevoelige, liefhebbende vrouw kan zich voorstellen, dat ze haar
-niet zal spelen?" Maar als het werkelijke drama der liefde zich voor
-haar begint te ontplooien en als zij den waren aard inziet van de
-"opwindende rol" die zij spelen moet, dan is het dikwijls gebeurd,
-dat het geval veranderde; zij vindt zichzelf geheel onvoorbereid
-en ze wordt overweldigd door schrik en ongerustheid. Al het geluk
-van haar huwelijksleven kan dan afhangen van een paar toevallige
-omstandigheden, de handigheid en welwillendheid van haar echtgenoot,
-haar eigen tegenwoordigheid van geest. Hirschfeld vermeldt het geval
-van een onschuldig jong meisje van zeventien--in dit geval, bleek het
-toevallig een geïnverteerde te zijn--die er toe overgehaald was om te
-trouwen, maar toen ze ontdekte wat huwelijk beteekende, zich krachtig
-verzette tegen de sexueele naderingen van haar man. Hij wendde zich tot
-haar moeder, dat deze aan haar dochter den aard der "huwelijksplichten
-van de vrouw zou uitleggen". Maar de jonge vrouw antwoordde op de
-vermaningen van haar moeder: "Als dat mijn vrouwenplicht is, dan
-was het Uw ouderplicht geweest mij dat van tevoren te zeggen, want,
-als ik het geweten had, zou ik nooit getrouwd zijn". De echtgenoot,
-die in dit geval veel van zijn vrouw hield, trachtte acht jaar lang
-haar te overreden, maar tevergeefs, en eindelijk had een scheiding
-plaats [37]. Dat is ongetwijfeld een uiterst geval, maar hoe veel
-onschuldige jonge geïnverteerde meisjes komen nooit haar waren aard
-te weten voor nà het huwelijk, en hoe veel geheel normale meisjes
-worden zóo geschokt door de plotselinge inwijding in het huwelijk,
-dat haar mooie jeugddroomen over liefde nooit langzaam en gezond zich
-ontwikkelen tot het bereiken van de nòg mooiere werkelijkheden?
-
-Vóór den leeftijd der puberteit schijnt het wel dat de sexueele
-inwijding van het kind--afgezien van die wetenschappelijke inlichting,
-die een deel zou vormen van schoolcursussen in botanie en zoölogie--het
-uitsluitend voorrecht moet wezen van de moeder of van haar aan
-wie de moederplichten zijn toevertrouwd. Bij de puberteit is meer
-gezaghebbende en meer nauwkeurige raad noodig dan de moeder misschien
-kan of wil geven. Op dezen leeftijd moet zij haar zoon of dochter een
-of ander van de zeer talrijke handleidingen in handen geven, waar we
-reeds naar verwezen hebben (bladz. 49), die de physieke en moreele
-zijden verklaren van het sexueele leven en de grondbeginselen der
-sexueele hygiëne. De jongen of het meisje is dan reeds, dit mogen we
-aannemen, bekend met de feiten van het moederschap en den oorsprong
-van kinderen, en ook min of meer nauwkeurig met den rol van den vader
-in hun voortbrenging. De handleiding, die nu in zijn of haar handen
-gegeven wordt, moet ten minste in het kort, maar bepaaldelijk handelen
-over de sexueele verhouding, en moet ook uitleggen, waarschuwend maar
-niet in een verontrustenden geest, de voornaamste auto-erotische
-verschijnselen en geenszins alleen de onanie. Niets dan goed kan
-er voortkomen uit het gebruik van zulk een handleiding, als ze met
-wijsheid gekozen wordt; zij zal komen in de plaats van wat de moeder
-reeds gedaan heeft, wat de onderwijzer misschien nog doen zal en wat
-later misschien zal gedaan worden door een vertrouwelijk gesprek met
-een dokter. Men heeft aangevoerd, dat de jongen of het meisje, aan
-wie zulke lectuur wordt aangeboden, ze alleen maar zal maken tot een
-aanleiding tot ziekelijke brasserij en zinnelijk genot. Men kan wel
-aannemen dat dit soms zal gebeuren met jongens of meisjes, voor wie
-alle sexueele feiten altijd geheimzinnig verborgen zijn gehouden en
-dat, als zij eindelijk de gelegenheid vinden om hun lang onderdrukte
-en volkomen natuurlijke nieuwsgierigheid te voldoen, zij overweldigd
-worden door de opwinding van de gebeurtenis. Het zou niet kunnen
-gebeuren met kinderen, die natuurlijk en gezond opgevoed zijn. Later,
-tijdens den jongelingsleeftijd, heeft ongetwijfeld het systeem
-groot voordeel, dat nu veel toegepast wordt, vooral in Duitschland,
-n.l. lezingen te houden, toespraken of rustige gesprekken met jonge
-menschen voor beide geslachten afzonderlijk. De spreker is gewoonlijk
-een met zorg uitgekozen leeraar, een dokter of ander bevoegd persoon,
-die voor dit speciale doel komt.
-
-
-    Stanley Hall maakt de opmerking, dat sexueele opvoeding in
-    hoofdzaak moet gegeven worden door vaders aan zoons en door
-    moeders aan dochters, en voegt er bij: "Het kan wel zijn dat in
-    de toekomst deze soort van inwijding weer een kunst zal worden
-    en deskundigen ons met meer zelfvertrouwen zullen vertellen,
-    hoe we onzen plicht moeten doen tegenover de vele eischen, typen
-    en stadiën van de jeugd, en in plaats van bedrogen te worden en
-    verslagen, zullen wij zien dat deze leeftijd en dit onderwerp
-    het beste uitgangspunt zijn voor de hoogste pædagogie om haar
-    beste en meest hervormende werk te doen, zoo goed als het de
-    grootste van alle gelegenheden is voor den godsdienstleeraar
-    om invloed uit te oefenen". (Stanley Hall, Adolescence, deel I,
-    pag. 469). "Op Williams College, Harvard, Johns Hopkins and Clark",
-    merkt dezelfde beroemde leeraar op (ib., pag. 465), "heb ik het
-    tot mijn plicht gemaakt in mijn afdeelingsonderwijs zeer kort,
-    maar duidelijk te spreken tot jonge mannen, die ik inlichten moet,
-    persoonlijk, als mij dat verstandig toescheen, en dikwijls, hoewel
-    hier alleen in algemeene termen, voor studentengezelschappen;
-    ik geloof dat ik nergens meer goed gedaan heb, maar het is een
-    pijnlijke plicht. Hij vereischt tact en een zekere mate van flink
-    en doortastend gezond verstand, nog meer dan technische kennis".
-
-    Het is nauwelijks noodig te zeggen, dat de gewone onderwijzer
-    of onderwijzeres in het geheel niet geschikt is om over sexueele
-    hygiëne te spreken. Het is een taak waarin alle, althans sommige
-    onderwijzers geoefend moeten worden. Een begin in deze richting
-    is gemaakt in Duitschland door het houden van cursussen voor
-    onderwijzers over sexueele hygiëne in de opvoeding. In Pruisen
-    werd de eerste poging gedaan in Breslau, toen de centrale
-    schoolautoriteiten Dr. Martin Chotzen verzochten zulk een cursus
-    te houden voor honderd vijftig onderwijzers, die de grootste
-    belangstelling in de lezingen toonden, welke omvatten de anatomie
-    van de sexueele organen, de ontwikkeling van het sexueele instinct,
-    de voornaamste afwijkingen ervan, venerische ziekten en het
-    belang van het oefenen in zelfbeheersching. In Geschlecht und
-    Gesellschaft (deel I, afl. 7) geeft Dr. Fritz Reuther de korte
-    inhoud van lezingen, die hij gehouden heeft voor een klasse van
-    jonge onderwijzers; zij omvatten veelal hetzelfde terrein als
-    die van Chotzen.
-
-    Het is niet gebleken, dat in Engeland de Minister van Opvoeding
-    reeds stappen gedaan heeft om het houden van lezingen over
-    sexueele hygiëne te verzekeren aan jongens die op het punt zijn
-    de school te verlaten. In Pruisen echter toont de Minister van
-    Opvoeding een levendige belangstelling in deze zaak, en zulke
-    lezingen worden nu algemeen gehouden, hoewel het bijwonen ervan
-    gewoonlijk niet verplichtend is. Eenige jaren geleden (in 1900),
-    toen er voorgesteld werd een serie lezingen te houden over sexueele
-    hygiëne voor de meergevorderde leerlingen van Berlijnsche scholen,
-    onder de leiding van een genootschap ter verbetering der moraal,
-    weigerde het gemeentebestuur zijn toestemming om de schoolkamers
-    te gebruiken, omdat "zulke lezingen buitengemeen gevaarlijk zouden
-    zijn voor den moreelen zin van een zoo jeugdig gehoor". Hetzelfde
-    bezwaar is gemaakt door leden van het gemeentebestuur in
-    Frankrijk. In Duitschland echter is er een snelle vooruitgang in
-    de publieke opinie. In Engeland is nog weinig of geen vordering
-    gemaakt, maar in Amerika worden stappen in deze richting gedaan,
-    zooals door de Maatschappij voor Sociale Hygiëne in Chicago. Het
-    moet gezegd worden dat zij, die zich in groote steden verzetten
-    tegen sexueele opheldering van de jeugd, zich rechtstreeks tot
-    bondgenoot maken, of zij het weten of niet, van de invloeden die
-    misdaad en immoraliteit veroorzaken.
-
-    Zulke lezingen worden ook gegeven aan meisjes die van school
-    gaan, niet alleen meisjes van de gegoede, maar ook die van de
-    arme klasse, die ze zeker evenzoo noodig hebben en in sommige
-    opzichten meer. Zoo heeft Dr. A. Heidenhain een lezing uitgegeven
-    (Sexuelle Belehrung der aus den Volksschule entlassenen Mädchen,
-    1907) met anatomische tabellen, die hij gehouden heeft voor meisjes
-    die op het punt waren de school te verlaten, en die bedoeld is
-    haar in dien tijd in handen te geven. Salvat staat er op in een
-    thèse de Lyon (La Dépopulation de la France, 1903), dat de hygiëne
-    van de zwangerschap en de zorg voor kinderen een deel zou moeten
-    uitmaken van het onderwerp van zulke lezingen. Deze onderwerpen
-    konden echter wel tot een wat later tijd uitgesteld worden.
-
-
-Iets is er klaarblijkelijk noodig behalve lezingen over deze
-onderwerpen. Het moet de taak zijn van de ouders of de andere
-verzorgers van iederen jongen man en ieder jong meisje, om het
-zóó in te richten dat, tenminste eenmaal in deze levensperiode,
-er een vertrouwelijk, persoonlijk onderhoud is met een dokter,
-om gelegenheid te geven voor een vriendschappelijk, vertrouwelijk
-gesprek over de hoofdpunten van sexueele hygiëne. De huisdokter zou het
-best zijn voor dezen plicht, omdat hij op de hoogte kan zijn van het
-persoonlijk temperament van den jongen man en met de neigingen van de
-familie [38]. Voor meisjes verdient een vrouwelijke dokter dikwijls de
-voorkeur. Sekse is feitelijk een mysterie; voor den onbedorven jongen
-man is ze dat instinctief; behalve in een abstracten en technischen
-vorm kan ze feitelijk niet het onderwerp zijn voor lezingen. In een
-vertrouwelijk en geïndividualiseerd gesprek tusschen den nieuweling
-in het leven en den deskundige kunnen vele noodzakelijke dingen
-gezegd worden, die in het publiek niet gezegd zouden kunnen worden,
-en bovendien kan de jonge man vragen stellen, die door schuwheid
-en terughouding moeilijk aan ouders gesteld kunnen worden, terwijl
-de gemakkelijke gelegenheid om ze op natuurlijke wijze aan den
-vakman te stellen anders zelden of nooit voorkomt. De meeste jonge
-menschen hebben hun eigen speciale onwetendheden, hun eigen speciale
-moeilijkheden; moeilijkheden en onwetendheden die soms door een woord
-uit den weg geruimd kunnen worden. Toch gebeurt het volstrekt niet
-zelden, dat zij ze meedragen vèr in het volwassen leven, omdat zij de
-gelegenheid niet gehad hebben, òf de handigheid en de onbeschroomdheid
-misten om de gelegenheid te maken, om inlichting te verkrijgen.
-
-Men moet duidelijk begrijpen, dat deze gesprekken van medischen,
-hygiënischen en physiologischen aard zijn; zij moeten niet gebruikt
-worden om moreele platheden te debiteeren. Ze daarvoor te gebruiken,
-zou een noodlottige vergissing zijn. Jonge menschen zijn dikwijls zeer
-vijandig gezind tegenover enkel conventioneele moreele grondstellingen,
-en zij vermoeden de holheid ervan, niet altijd zonder reden. Het doel,
-dat hier beoogd wordt, is inlichting. Zeker kan kennis nooit immoreel
-zijn, maar er wordt niets gewonnen door kennis en moraal door elkaar
-te haspelen.
-
-Als wij den nadruk leggen op den aard van de taak van den dokter in
-deze zaak, als zuiver en alleen die van wijze, praktische inlichting,
-dan is daar niets mee gezegd tegen de voordeelen en de enorme
-beteekenis voor de sexueele hygiëne van de moreele, godsdienstige,
-ideale elementen van het leven. Het is niet in de eerste plaats de taak
-van den dokter om deze in te boezemen, maar zij hebben een zeer intieme
-betrekking tot het sexueele leven, en aan iederen jongen en ieder
-meisje met de puberteit, en nooit vóór de puberteit, moet het voorrecht
-gegeven worden--en niet de plicht of de taak--om ingewijd te worden
-in die elementen van het leven der wereld, die tevens natuurlijke
-functies zijn van de jeugdige ziel. Hier is echter de sfeer van den
-leeraar in godsdienst of zedeleer. Tijdens de puberteit heeft hij een
-goede gelegenheid, de beste die hij ooit krijgen kan. Dit opbloeien van
-de sexe in het lichaam tijdens de puberteit, heeft zijn geestelijken
-tegenhanger in het terzelfder tijd opbloeien van de ziel. De kerken
-hebben van de vroegste tijden af de godsdienstige beteekenis van dit
-oogenblik erkend, want deze levensperiode hebben zij aangewezen als den
-tijd voor de bevestiging en dergelijke riten. Met het voortschrijden
-van de eeuwen worden zulke godsdienstige gebruiken weliswaar slechts
-formeele fossielen, oogenschijnlijk zonder zin. Maar zij hebben toch
-een beteekenis en kunnen weer tot leven gewekt worden. Ook moeten zij
-niet beperkt blijven, wat hun geest en hun innerlijk wezen betreft,
-tot hen die een bovennatuurlijk geopenbaarden godsdienst belijden. Zij
-gaan alle zedeleeraars aan: die moeten zich duidelijk voor oogen
-stellen, dat zij tijdens de puberteit de groote ideale aspiraties
-moeten inboezemen of bevestigen, die in dezen tijd neiging hebben om
-spontaan te ontwaken in de ziel van den jongen of van het meisje [39].
-
-Het tijdvak van de puberteit, heb ik gezegd, is de periode waarin deze
-nieuwe soort van sexueele inwijding gewenscht is. Vóór de puberteit,
-hoewel de psychische emotie van liefde zich dan dikwijls ontwikkelt,
-zoo goed als soms physische sexueele emoties, die gewoonlijk vaag en
-verstrooid zijn, zijn bepaalde en plaatselijke sexueele gevoelens
-zeldzaam. Voor den normalen jongen of het normale meisje is liefde
-gewoonlijk een niet gespecialiseerde aandoening; het is, zooals Guyau
-zegt "een toestand, waarin het lichaam de kleinste plaats heeft". Bij
-het eerste opgaan van de zon van het geslacht ziet de jongen of het
-meisje, zooals Blake zei dat hij bij het opgaan van de zon zag, niet
-een rondgeel lichaam boven den horizon uit komen, of eenige andere
-physieke verschijning, maar een groot aantal zingende engelen. Met de
-bepaalde uitbarsting van physieke sexueele openbaring en verlangens,
-hetzij tijdens de puberteit of later in de jeugd, komt er een nieuwe
-onstuimige verontrustende invloed te voorschijn. Tegen de kracht
-van dezen invloed kunnen enkel intellectueele voorlichting of zelfs
-liefderijke moederlijke raad--de invloeden waarmee we tot dusver te
-doen gehad hebben--machteloos zijn. Om er macht over te krijgen, moeten
-wij hulp vinden in het feit, dat de puberteit de bloei is niet alleen
-van een nieuwe physieke, maar van een psychische kracht. De wereld
-der idealen ontplooit zich op natuurlijke wijze voor den jongen of het
-meisje met de puberteit. De tooverkracht van schoonheid, het instinct
-van zedigheid, het natuurlijke van zelfbeheersching, het denkbeeld
-van onzelfzuchtige liefde, de beteekenis van plicht, het gevoel
-voor kunst en poëzie, het verlangen naar godsdienstige opvattingen
-en aandoeningen--al deze dingen ontwaken spontaan in den onbedorven
-jongen of het onbedorven meisje met de puberteit. Ik zeg "onbedorven"
-want als deze dingen aan het kind opgedrongen zijn vóór de puberteit,
-wanneer zij nog geen beteekenis voor hem hebben--zooals ongelukkig
-veel te dikwijls gedaan wordt, meer speciaal wat godsdienstige ideeën
-aangaat--dan is het maar al te waarschijnlijk, dat het op dat oogenblik
-van zijn ontwikkeling niet behoorlijk zal reageeren op datgene waar
-hij anders op natuurlijke wijze gehoor aan zou geven. Onder natuurlijke
-omstandigheden is dit de tijd voor geestelijke inwijding. Nu, en niet
-eerder, is het tijd voor den godsdienst- of den zedeleeraar, al naar
-het geval is--want alle godsdiensten en ethische systemen kunnen zich
-gelijkelijk aan deze taak aanpassen--om den jongen of het meisje onder
-handen te nemen, niet met eenige speciale en opdringerige verwijzing
-naar de sexueele impulsen, maar om de ontwikkeling en manifestatie
-van deze psychische puberteit in de hand te werken, om indirect de
-jonge ziel te helpen ontsnappen aan de sexueele gevaren, door haar
-te laten voorlichten door een ster, die kan meewerken te voorkomen,
-dat ze vastraakt in de onreinheid van het vleesch.
-
-Zulk een inwijding, het is van belang het op te merken, is meer
-dan een introductie in de sfeer van godsdienstig gevoel. Het is een
-inwijding in mannelijkheid, het moet een erkenning in zich sluiten van
-de mannelijke, zelfs meer dan van de vrouwelijke deugden. Dit is door
-de beste onder de natuurvolken wèl verstaan. Zij geven hun jongens en
-meisjes steeds een inwijding bij de puberteit; het is een inwijding die
-niet alleen opvoeding in de gewone beteekenis in zich sluit, maar een
-strenge discipline van het karakter, daden van uithoudingsvermogen,
-het beproeven van het karakter, het toetsen van de spieren der ziel,
-evenzeer als van die van het lichaam.
-
-
-    Ceremonies van inwijding in mannelijkheid--die physieke en
-    geestelijke discipline in zich sluiten en die weken en maanden
-    duren en nooit dezelfde zijn voor beide seksen--zijn een gewone
-    zaak onder natuurvolken in alle deelen van de wereld. Zij
-    omvatten bijna altijd het verdragen van een zekere mate van pijn
-    en vermoeienissen, een wijze mate van oefenen, die de weekheid van
-    de beschaving tè dwaas heeft laten vallen, want de geschiktheid
-    om vermoeienis te verdragen is een grondvoorwaarde van alle
-    werkelijke mannelijkheid. Als een verbeteringsmiddel voor deze
-    neiging tot weekheid in de moderne opvoeding is de leer van
-    Nietzsche zoo onschatbaar.
-
-    De inwijding van jongens onder de inboorlingen van Straat Torres
-    is uitvoerig beschreven door A. C. Haddon (Reports Anthropological
-    Expedition to Torres Straits, deel V, Hoofdst. VII en XII). Zij
-    duurt een maand, omvat veel ernstige oefening, uithoudingsvermogen
-    en uitmuntende moreele voorlichting. Haddon merkt op, dat het "een
-    zeer goede tucht" was, en voegt er bij, "het is niet gemakkelijk
-    om een krachtiger middel te bedenken voor snelle oefening".
-
-    Onder de oorspronkelijke bewoners van Victoria, Australië, duren de
-    inwijdende ceremonies, zooals beschreven wordt door R. H. Mathews
-    ("Some Initiation Ceremonies", Zeitschrift für Ethnologie 1905,
-    afl. 6), zeven maanden en vormen ze een uitmuntende tucht. De
-    jongens worden meegenomen door de ouderen van den stam, zij worden
-    onderworpen aan menige proef van geduld en uithoudingsvermogen
-    voor pijn en onbehagelijkheid, waartoe soms zelfs behooren
-    het inslikken van urine en ontlasting; zij worden in aanraking
-    gebracht met andere stammen, de wetten worden hun geleerd en de
-    overleveringen van den stam, en aan het eind worden bijeenkomsten
-    gehouden, waar verlovingen worden tot stand gebracht.
-
-    Bij de noordelijke stammen van Centraal Australië behooren tot de
-    inwijdingsceremonies besnijdenis en gedeeltelijke opensnijding van
-    de penis, zoowel als zware handenarbeid en vermoeienissen. De
-    inwijding van meisjes tot vrouwelijkheid is verbonden met
-    opensnijden van de vagina. Deze ceremonies zijn beschreven
-    door Spencer en Gillen (Northern Tribes of Central Australia,
-    hoofdst. XI). Bij verschillende volken in Engelsch Oost-Afrika
-    (de Masai ingesloten) is inwijding tijdens de puberteit een
-    groote ceremonieele gebeurtenis, die zich uitstrekt over een
-    periode van vele maanden; zij sluit in besnijdenis bij jongens,
-    en bij meisjes clitoridectomie, zoowel als, onder andere stammen,
-    het wegnemen van de kleine schaamlippen. Een meisje, dat tijdens de
-    bewerking steunt of schreit, raakt in ongenade onder de vrouwen en
-    wordt uitgedreven uit de kolonie. Na bevredigenden afloop van de
-    ceremonies is de jongen of het meisje huwbaar (C. Marsh Beadnell,
-    "Circumcision and Clitoridectomy as Practiced by the Natives of
-    British East Africa", British Medical Journal, April 29, 1905).
-
-    De inwijding onder de Afrikaansche Bawenda, zooals ze beschreven
-    is door een zendeling, bestaat uit drie stadiën: (1). Een stadium
-    van leering en tucht, waarin de overleveringen en heiligdommen
-    van den stam geopenbaard worden, de krijgskunst geleerd,
-    zelfbeheersching en uithoudingsvermogen gekweekt; dan worden de
-    jongelingen beschouwd als volwassen. (2). In het volgende stadium
-    wordt de danskunst beoefend, door iedere sekse afzonderlijk,
-    overdag. (3). In het laatste stadium, dat het stadium is van
-    volledige sexueele inwijding, dansen de beide seksen 's avonds te
-    zamen; het tooneel, "laat zich" naar de meening van den zendeling
-    "niet beschrijven"; de ingewijden zijn nu geheel volwassen,
-    met al de voorrechten en verantwoordelijkheden van volwassenen
-    (Rev. E. Gottschling, "The Bawenda", Journal Anthropological
-    Institution, July to Dec., 1905, p. 372. Cf., een belangwekkend
-    verslag van de Bawenda Tondo scholen door een anderen zendeling,
-    Wessmann, The Bawenda, pp. 60 et seq.).
-
-    De inwijding van. meisjes in Azimba Land, Centraal Afrika, is
-    volledig en belangwekkend beschreven door H. Crawford Angus ("The
-    'Chensamwali' or Initiation Ceremony of Girls", Zeitschrift für
-    Ethnologie, 1898, Heft 6). Bij het eerste teeken van menstruatie
-    wordt het meisje door haar moeder meegenomen buiten het dorp naar
-    een hut van gras, die voor haar in orde is gemaakt, waar alleen de
-    vrouwen haar mogen bezoeken. Aan het einde der menstruatie wordt
-    zij meegenomen naar een afgelegen plaats en de vrouwen dansen om
-    haar heen; er zijn geen mannen bij tegenwoordig. Het meisje wordt
-    dan ingelicht over de hygiëne van de menstruatie. "Veel liederen
-    worden gezongen over de betrekkingen tusschen mannen en vrouwen,
-    en het meisje wordt ingelicht omtrent al haar plichten als ze
-    trouwt. Het meisje leert trouw te zijn aan haar echtgenoot en
-    de bezwaren van de zwangerschap te verdragen. De geheele zaak
-    wordt beschouwd als iets natuurlijks en niet als iets, waarover
-    men zich schamen moet of dat men moet verbergen; en daar zij zoo
-    openlijk behandeld wordt en er geen geheim van gemaakt wordt, zijn
-    de vrouwen van dezen stam zeer deugdzaam, omdat het onderwerp van
-    het gehuwde leven geen betoovering voor haar heeft. Als een vrouw
-    zwanger is, wordt er weer om haar gedanst: al de danseressen zijn
-    naakt; haar wordt dan geleerd, hoe zij zich moet gedragen en wat
-    zij doen moet als de tijd van haar bevalling komt".
-
-    Bij de Yuman Indianen van Californië, naar beschreven is door
-    Horatio Rust ("A Puberty Ceremony of the Mission Indians",
-    American Anthropologist, Jan. to March, 1906, pag. 28) worden
-    de meisjes bij de puberteit voorbereid op het huwelijk door een
-    ceremonie. Zij worden in dekens gewikkeld en gelegd in een warme
-    kuil, waar zij blijven liggen en er heel gelukkig uitzien als
-    ze uit hun deken kijken. Vier dagen en nachten liggen ze hier
-    (ze gaan nu en dan weg om voedsel te halen), terwijl de oude
-    vrouwen van den stam voortdurend om den kuil heen dansen en
-    zingen. Nu en dan werpen de oude vrouwen zilveren muntstukjes
-    onder de menigte om de meisjes te leeren edelmoedig te zijn. Zij
-    geven ook doeken en tarwe weg, om haar te leeren vriendelijk
-    te zijn voor de ouden en behoeftigen; en zij strooien met ruime
-    hand wilde zaadkorrels over de meisjes uit om ze vruchtbaar te
-    maken. Ten slotte moeten alle vreemdelingen zich verwijderen,
-    er worden kransen op de hoofden der meisjes geplaatst en zij
-    worden gebracht naar de helling van een heuvel. Daar wordt haar
-    de groote en heilige steen getoond, die het zinnebeeld is van de
-    vrouwelijke geslachtsorganen en er op gelijkt, waarvan men zegt,
-    dat hij vrouwen beschermt. Dan wordt koren geworpen over alle
-    aanwezigen, en de plechtigheid is afgeloopen.
-
-    De vrouwen van de Tlinkit Eskimo's zijn lang beroemd geweest door
-    haar goede eigenschappen. Bij het begin der puberteit werden zij
-    in afzondering gebracht, dikwijls een jaar lang; daarbij werden ze
-    in het donker gehouden, in ellende en vuil. Toch, hoe gebrekkig
-    en onvoldoende deze inwijding was, "meent Langsdorf", volgens
-    Bancroft (Native Races of Pacific, deel 1, pag. 110), waar hij
-    de deugden aanhaalt van de vrouwen der Thinkleets, "dat het wel
-    gedurende dezen tijd van opsluiting kan zijn, dat de grondslag
-    van haar deugden gelegd wordt; dat in bescheiden terughouding en
-    nadenken haar karakter wordt gestaald, en dat zij, gereinigd naar
-    den geest zoowel als naar het lichaam, weer voor den dag komt".
-
-
-Bij ons zijn deze oude en waardevolle inwijdings-riten in mannelijkheid
-en vrouwelijkheid, met hun onschatbare moreele voordeelen, verloren
-gegaan; op zijn best hebben wij alleen behouden de schil, waarin de pit
-is vergaan. Mettertijd, wij kunnen er niet aan twijfelen, zullen zij in
-nieuwe vormen herleven. Tegenwoordig wordt de geestelijke inwijding van
-jongens en meisjes overgelaten aan de kansen van een of ander gelukkig
-toeval; gewoonlijk is zij van een zuiver verstandelijken aard die niet
-geheel gezond kan wezen, en op zijn best is ze belachelijk onvolledig.
-
-Deze verstandelijke inwijding komt gewoonlijk tot den jongen man door
-middel van de literatuur. De invloed der literatuur strekt zich dus in
-de sexueele opvoeding, in een onberekenbare mate, uit buiten de nauwe
-sfeer van handboeken over sexueele hygiëne, hoe goed en wenschelijk
-deze ook zijn mogen. Het grootste deel van de literatuur is min of
-meer duidelijk doortrokken van erotische en auto-erotische opvattingen
-en impulsen; bijna alle verbeeldingsliteratuur komt voort uit den
-wortel sekse-verschil om op te bloeien in visioenen van schoonheid
-en extase. De "Divina Comedia" van Dante is hierin het onsterfelijke
-type van de ontwikkeling van den dichter. De jonge man raakt bekend
-met de phantastische uitbeeldingen van de liefde, voordat hij bekend
-raakt met de werkelijkheid van de liefde, zoodat, zooals Leo Berg
-het uitdrukt, "de weg naar de liefde bij beschaafde volken door de
-verbeelding gaat". Zoo is alle literatuur voor de jeugdige ziel een
-deel van de sexueele opvoeding [40]. Het hangt eenigszins, hoewel
-gelukkig niet geheel, af van het oordeel van hen die gezag hebben
-over de jonge ziel, of de literatuur waartoe de jongen of het meisje
-toegelaten wordt al of niet van groote en beschavende soort is.
-
-
-    Alle groote literatuur raakt naakt en gezond de centrale feiten
-    van het geslachtsleven aan. Het is altijd troostrijk zich dit te
-    herinneren in een tijd van kleingeestige preutschheid. En het
-    is een voldoening te weten, dat het niet mogelijk zou zijn de
-    literatuur van de groote tijden te ontmannen, hoe wenschelijk dit
-    ook moge schijnen aan de menschen van meer gedegenereerde tijden,
-    of om de toegangen tot die literatuur af te sluiten voor jonge
-    menschen. Al onze godsdienstige en letterkundige tradities dienen
-    om de positie van den Bijbel en van Shakespeare te versterken. "Zoo
-    vele mannen en vrouwen", schrijft een correspondent, een
-    letterkundig man, "krijgen in hun jeugd sexueele denkbeelden
-    door het lezen van het Oude Testament, dat de Bijbel wel een
-    erotisch tekstboek genoemd mag worden. De meeste personen van
-    beide seksen, waarmee ik over dit onderwerp gesproken heb, zeggen,
-    dat de Boeken van Mozes en de verhalen van Amnon en Tamar, Lot
-    en zijn dochter, de vrouw van Potiphar en Jozef, enz. aanleiding
-    waren tot overpeinzing en nieuwsgierigheid en hun inlichting gaven
-    over de sexueele verhouding. Een jongen en een meisje van vijftien
-    jaar, allebei vrienden van den schrijver, en nu boven de dertig
-    jaar oud, zochten 's Zondags morgens in den Bijbel erotische
-    plaatsen op, als ze in de kerk van de Dissenters waren, reikten
-    hun Bijbels aan elkaar toe, met hun vinger op de plaats die hun
-    belang inboezemde". Op dezelfde wijze heeft menige jonge vrouw
-    Shakespeare geleend, om de gloeiend erotische poëzie van Venus
-    en Adonis te lezen, waarvan haar vriendinnen haar verteld hadden.
-
-    De Bijbel, dit mag gezegd worden, is niet in ieder opzicht een
-    model inlichting voor den jongen geest over seksevragen. Maar zelfs
-    zijn vrije aanname, als van goddelijken oorsprong, van sexueele
-    regels die zoo ongelijk zijn aan die welke in naam de onze zijn,
-    zooals polygamie en concubinaat, helpt den gezichtskring verruimen
-    van den jeugdigen geest, door hem te toonen, dat de regels die
-    het kind omringen, niet altijd en overal van kracht zijn, terwijl
-    de naaktheid en het realisme van den Bijbel niet anders kan zijn
-    dan een gezond en tonisch verbeteringsmiddel voor conventioneele
-    preutschheden.
-
-    Wij moeten altijd protesteeren tegen de dwaze verwarring, die een
-    openhartige wijze van spreken gelijk stelt met immoraliteit, en dat
-    niet minder, omdat ze dikwijls zelfs in wat beschouwd worden als
-    intellectueele kringen, zoo dikwijls voorkomt. Toen in the House
-    of Lords, in de vorige eeuw, de uitsluiting van Byron's standbeeld
-    uit Westminster Abbey werd besproken, "ontkende" Lord Brougham
-    "dat Shakespeare moreeler was dan Byron. Hij kon, integendeel,
-    op een enkele bladzij van Shakespeare meer grofheid vinden dan in
-    al Lord Byron's werken te vinden was". De conclusie, waar Brougham
-    zoo toe kwam, dat Byron een onvergelijkelijk moreeler schrijver
-    is dan Shakespeare, moest een voldoende reductio ad absurdum
-    van zijn bewering geweest zijn, maar het blijkt niet, dat iemand
-    gewezen heeft op de vulgaire verwarring, waartoe hij vervallen was.
-
-    We kunnen wel zeggen, dat de speciale aantrekkingskracht, die de
-    naaktheid van groote literatuur soms heeft voor jonge geesten,
-    ongezond is. Maar men moet zich herinneren, dat het bijzondere
-    belang van dit element voornamelijk berust op het feit, dat
-    overal elders een ingeroeste en abnormale geheimzinnigheid
-    heerscht. Het moet ook gezegd worden, dat de uitingen van groote
-    schrijvers over natuurlijke dingen nooit verlagend zijn, en
-    zelfs niet erotisch prikkelend voor jonge menschen; wat Emilia
-    Pardo Bazan van zichzelf vertelt toen ze een kind was en over
-    haar pleizier in de historische boeken van het Oude Testament,
-    dat de ruwe passages daarin niet de flauwste schaduw van onrust
-    over haar jonge verbeelding wierpen, is even waar van de meeste
-    kinderen. Het is zelfs noodig, dat deze naakte en ernstige dingen
-    blijven staan, al was het alleen maar om een tegenwicht te vormen
-    tegen de ontuchtige, comische pogingen om liefde en sekse te
-    bezoedelen, die voor iedereen te zien zijn voor het raam van
-    elken ordinairen boekwinkel.
-
-    Dit gezichtspunt werd krachtig verdedigd door de sprekers
-    over sexueele opvoeding op het Derde Congres van de Duitsche
-    Maatschappij ter Bestrijding van Geslachtsziekten in 1907. Zoo
-    protesteerde Enderlin, die sprak als hoofd eener school, tegen de
-    gewoonte om plaatsen te schrappen in gedichten en volksliederen
-    voor het gebruik van kinderen en zoo ze te berooven van de mooiste
-    introductie tot gezuiverde sexueele impulsen en de hoogste sfeer
-    van emotie, terwijl zij terzelfder tijd roekeloos zijn blootgesteld
-    aan de "psychische infectie" van de vulgaire humoristische
-    bladen, die overal te koop worden aangeboden. "Zoolang kinderen
-    te jong zijn om te reageeren op erotische poëzie, kan die hun
-    geen kwaad doen; als zij oud genoeg zijn om er op te reageeren,
-    dan kan zij hun slechts ten goede komen door hun de hoogste
-    en zuiverste kanalen van menschelijke emotie te openen"
-    (Sexualpädagogik, p. 60). Professor Schäfenacker (id., p. 98)
-    uit zich in denzelfden geest en merkt op dat "de methode om uit
-    schoolboeken te verwijderen al die passages die naar de meening van
-    kortzichtige en enghartige onderwijzers niet geschikt zijn voor de
-    jeugd, beslist moet veroordeeld worden". Iedere gezonde jongen en
-    ieder gezond meisje dat den leeftijd der puberteit bereikt heeft,
-    mag veilig toestemming gegeven worden in een goede bibliotheek
-    te snuffelen, hoe verschillend de inhoud ervan ook is. Wel verre
-    van leiding noodig te hebben, zullen zij gewoonlijk een veel
-    verfijnder smaak toonen dan menschen die ouder zijn. Op dezen
-    leeftijd, terwijl de emoties nog maagdelijk zijn en gevoelig,
-    krassen de dingen, die realistisch, leelijk of ziekelijk zijn
-    op den jongen geest en zij worden ter zijde geworpen, terwijl op
-    den volwassen leeftijd, met het ruwer worden van het geestelijk
-    weefsel, veroorzaakt door de jaren en door de ondervinding, deze
-    tegenzin ongetwijfeld door een even gezond en natuurlijk instinct
-    veel minder sterk kan worden.
-
-    Ellen Key somt in hoofdstuk VI van haar Eeuw van het Kind juist de
-    redenen op die er zijn tegen de gewoonte om voor kinderen boeken
-    te kiezen, die "geschikt" voor hen zijn, een gewoonte, die zij
-    beschouwt als een van de dwaasheden van de moderne opvoeding. Het
-    kind moet vrij zijn alle groote literatuur te lezen en het zal
-    zelf bij instinct de dingen terzijde schuiven voor welke het
-    nog niet rijp is. Zijn koele zinnen worden niet gehinderd door
-    tooneelen die ouderen te prikkelend vinden, terwijl het zelfs in
-    een later stadium niet de naaktheid van de groote literatuur is,
-    maar veeleer de methode van den modernen roman, die kans heeft
-    de verbeelding te bezoedelen, de waarheid te vervalschen en den
-    smaak te beleedigen. Het is geheimzinnigheid die misleidt en
-    ruw maakt, die een toestand van den geest schept, waarin zelfs
-    de Bijbel een prikkel wordt voor de zinnen. De geschriften van
-    de groote meesters geven het voedsel aan de verbeelding, dat het
-    kind verlangt; het erotisch moment daarin is te kort om te veel
-    te kunnen verhitten. Het is des te meer noodig voor kinderen,
-    merkt Ellen Key op, om ingeleid te worden in de groote literatuur,
-    omdat zij dikwijls weinig gelegenheid hebben zich er in hun later
-    leven mee bezig te houden. Vele jaren tevoren had Ruskin in Sesame
-    and Lilies welsprekend er op aangedrongen, dat zelfs aan jonge
-    meisjes moest worden toegestaan vrij in bibliotheken te snuffelen.
-
-
-Wat over literatuur gezegd is, is evenzeer van toepassing op de
-kunst. Kunst, zoowel als literatuur, en op dezelfde indirecte
-wijze, kan een waardevol hulpmiddel worden in de taak van sexueele
-inlichting en sexueele hygiëne. Moderne kunst kan voor het grootste
-deel voorbijgezien worden van dit gezichtspunt, maar kinderen kunnen
-niet te vroeg vertrouwd gemaakt worden met de voorstellingen van het
-naakt in de oude beeldhouwkunst en in de schilderijen van de oude
-meesters der Italiaansche school. Op deze wijze kunnen zij immuun
-gemaakt worden, zooals Enderlin het uitdrukt, tegen die voorstellingen
-van het naakt, die zich beroepen op de lagere instincten. Vroege
-bekendheid met het naakt in de kunst is terzelfder tijd een hulp
-tot het verkrijgen van een juiste houding tegenover reinheid in de
-natuur. "Hij die geleerd heeft", zooals Höller opmerkt, "rustig het
-naakt in de kunst te genieten, zal in staat zijn het naakt in de
-natuur te beschouwen als een kunstwerk".
-
-
-    Afgietsels van klassieke naakte standbeelden en reproducties van
-    de schilderijen van de oude Venetiaansche en andere Italiaansche
-    meesters kunnen goed gebruikt worden om schoolkamers te versieren,
-    niet zoozeer als voorwerpen van onderricht dan als dingen van
-    schoonheid, waarmee het kind niet te vroeg vertrouwd gemaakt
-    kan worden. In Italië zegt men, dat het een gewone zaak is, dat
-    schoolklassen door hun onderwijzers naar de museums van kunst
-    worden meegenomen, met goede resultaten; zulke bezoeken vormen
-    een deel van het officieele opvoedingsplan.
-
-    Er kan geen twijfel aan bestaan, dat zulke vroege vertrouwdheid
-    met de schoonheid van het naakt in de klassieke kunst in ruimen
-    kring een behoefte is onder alle maatschappelijke klassen en
-    in vele landen. Aan dit gebrek in onze opvoeding moeten wij
-    toeschrijven het nu en dan, en in Amerika en Engeland dikwijls,
-    voorkomen van zulke voorvallen als verzoekschriften en protesten
-    tegen het opstellen van naakte standbeelden in museums van kunst,
-    het vertoonen van schilderijen zoo onschuldig als Leighton's "Bath
-    of Psyche" achter winkelramen en de eisch van het drapeeren van de
-    naakte personificaties van abstracte deugden in architectonische
-    straatdecoratie. Zoo onvolkomen is nog de opvoeding van de massa,
-    dat in deze zaken het slecht opgevoede fanatisme van de onreinheid
-    gewoonlijk hoogtij viert. Zulk een stand van zaken kan slechts
-    een ongezonde reactie hebben op de moreele atmosfeer van de
-    gemeenschap, waarin ze mogelijk is. Zelfs uit een godsdienstig
-    gezichtspunt is verhitte preutschheid niet te verdedigen. Northcote
-    heeft zeer gematigd en gevoelig de kwestie van het naakt in de
-    kunst besproken van het standpunt der Christelijke moraal. Hij
-    wijst er op, dat niet alleen het naakt in de kunst niet onbevoegd
-    veroordeeld mag worden en dat het naakte in het geheel niet
-    noodzakelijk het erotische is, maar hij voegt er ook bij, dat
-    zelfs erotische kunst, in zijn beste en zuiverste uitingen,
-    slechts aandoeningen opwekt, die het waardige voorwerp zijn
-    van de aspiraties van een mensch. Het zou zelfs onmogelijk zijn
-    Bijbelsche verhalen goed op doek of in marmer voor te stellen,
-    als de erotische kunst in den ban gedaan werd. (Rev. H. Northcote,
-    Christianity and Sex Problems, hoofdst. XIV).
-
-    Vroege bekendheid met het naakt in klassieke en oude Italiaansche
-    kunst moet tijdens de puberteit verbonden worden met een even
-    groote bekendheid met photographieën van mooie en natuurlijk
-    ontwikkelde naakte modellen. In vroeger jaren waren boeken, die
-    platen bevatten geschikt om op aantrekkelijke wijze aan jonge
-    menschen voor te leggen, moeilijk te verschaffen. Nu bestaat
-    die moeilijkheid niet langer. Dr. C. H. Stratz, Den Haag, is de
-    pionier geweest in deze zaak. In een serie mooie boeken (vooral
-    in Der Körper des Kindes, Die Schönheit des Weiblichen Körpers
-    en Die Rassenschönheit des Weibes, alle uitgegeven door Enke
-    in Stuttgart), heeft hij een groot aantal mooi uitgezochte
-    photographieën van naakte, maar volkomen kuische figuren
-    samengebracht. Kort geleden heeft Dr. Schufeldt, van Washington
-    (die zijn werk opdraagt aan Stratz), uitgegeven zijn Studies of
-    the Human Form, waarin hij, in denzelfden geest, de resultaten
-    van zijn eigen studies van de naakte menschelijke gestalte
-    gedurende vele jaren heeft verzameld. Het is noodig de indrukken,
-    die uit klassieke bronnen gekregen zijn, te verbeteren door goede
-    photographische illustraties, uit hoofde van de valsche conventies
-    die in klassieke werken overheerschen, hoewel deze conventies niet
-    noodzakelijk valsch waren voor de artisten die ze schiepen. De
-    weglating van het schaamhaar, in voorstellingen van het naakt,
-    was bij voorbeeld heel natuurlijk voor de volken van landen,
-    die, nog onder Oosterschen invloed, gewend zijn het haar van
-    het lichaam te verwijderen. Als wij onder geheel verschillende
-    omstandigheden die artistieke conventie nu laten voortbestaan,
-    stellen wij ons in een verkeerde verhouding tot de natuur. Er
-    zijn vele bewijzen hiervoor. "Er is éen conventie zoo oud, zoo
-    noodig, zoo algemeen", schrijft Frederic Harrison (Nineteenth
-    Century and After), "dat het opzettelijk zondigen ertegen de gal
-    kan opwekken van den minst overdreven kieskeurigen man en dat
-    vrouwen zich ineens zouden terugtrekken". Als jongens en meisjes
-    opgevoed waren aan moeders knie in bekendheid met platen van mooie
-    en natuurlijke naaktheid, zou het voor een ieder onmogelijk zijn
-    zulke dwaze en schandelijke woorden te schrijven als deze.
-
-    Er kan geen twijfel aan zijn, dat onder ons de eenvoudige en open
-    houding van het kind jegens het naakt zoo vroeg is vernietigd,
-    dat verstandige opvoeding noodig is om het in staat te stellen,
-    te onderscheiden wat obsceen is en wat niet. Voor den jongen van
-    den ploeg en het dienstmeisje van het land is alle naaktheid,
-    óok die van een Grieksch beeld, even schandelijk of wellustig. "Ik
-    heb ook een plaat met zulke vrouwen", zei een boer met een grijns,
-    en hij wees naar een photographie van een van Tintoret's mooiste
-    groepen, "die rooken cigaretten". En het meerendeel der menschen in
-    de meeste Noordelijke landen is nog niet ver voorbij dit stadium
-    van gebrek aan onderscheiding; in bekwaamheid om onderscheid
-    te maken tusschen het mooie en het obscene staan zij nog op het
-    standpunt van den jongen van den ploeg en van het dienstmeisje.
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-HOOFDSTUK III
-
-SEXUEELE OPVOEDING EN NAAKTHEID
-
-
-    De Grieksche houding tegenover de naaktheid.--Hoe de Romeinen die
-    houding wijzigden.--De invloed van het Christendom.--Naaktheid
-    in middeleeuwsche tijden.--Ontwikkeling van den afschuw voor
-    naaktheid.--De daarmee samengaande verandering in de opvatting
-    van de naaktheid.--Preutschheid.--De romantische beweging.--Het
-    ontstaan van een nieuw gevoel met betrekking tot de naaktheid.--De
-    hygiënische beschouwing van de naaktheid.--Hoe kinderen aan
-    naaktheid gewend kunnen worden.--Naaktheid staat niet vijandig
-    tegenover zedigheid.--Het instinct van physieke trots.--De
-    waarde van naaktheid in de opvoeding.--De aesthetische waarde
-    van naaktheid.--Het menschelijk lichaam als een van de eerste
-    opwekkingsmiddelen in het leven.--Hoe naaktheid gecultiveerd kan
-    worden.--De moreele waarde van naaktheid.
-
-
-De discussie over de naaktheid in de kunst brengt ons tot
-de aanverwante kwestie van naaktheid in de natuur. Wat is de
-psychologische invloed van vertrouwdheid met het naakt? In hoe verre
-moeten kinderen vertrouwd gemaakt worden met het naakte lichaam? Over
-deze kwestie hebben de menschen op verschillende tijden verschillende
-meeningen gehad, en gedurende de laatste jaren is er daarover een
-opmerkelijke verandering beginnen te komen in den geest van praktische
-opvoeders.
-
-In Sparta, in Chios, en elders in Griekenland was er een tijd,
-dat vrouwen naakt gymnastische toeren deden en dansten, te zamen
-met de mannen, of in hun tegenwoordigheid [41]. Plato keurde in zijn
-"Republiek" zulke gewoonten goed en zeide, dat de bespotting van hen,
-die er om lachten, niets was dan "onrijp fruit, geplukt van den boom
-der kennis". Over vele kwesties zijn Plato's opinies veranderd, maar
-niet over deze. In de "Wetten", die het laatste resultaat zijn van zijn
-philosophische overdenking in zijn ouderdom, raadt hij nog (Bk. VIII)
-een dergelijke coëducatie van de seksen aan en hun coöperatie in
-alle werken van het leven, gedeeltelijk om den òverscherpen kant der
-sexueele begeerte af te stompen; met hetzelfde doel raadde hij aan
-het samen omgaan van jongens en meisjes zonder belemmering, in een
-kleeding, die den vorm niet bedekte.
-
-Het is opmerkelijk dat de Romeinen, een ruwer aangelegd volk dan de
-Grieken en in onzen engen zin meer "moreel", geen gevoel toonden voor
-den veredelenden en verfijnenden invloed van de naaktheid. Naaktheid
-was voor hen alleen een wellustig toegeven, dat met minachting
-behandeld moest worden, zelfs als men er van genoot. Ze werd beperkt
-tot het tooneel en er werd om geroepen door het volk. Vooral in de
-Floralia schijnt de menigte het als haar recht geëischt te hebben,
-dat de acteurs naakt zouden spelen, waarschijnlijk, naar men denkt,
-als een overblijfsel van een volksritueel. Maar de Romeinen, hoewel
-ze met graagte naar de comedie gingen, voelden niets dan minachting
-voor de tooneelspelers. "Flagitii principium est, nudare inter
-cives corpora". Dat is, wat de oude Ennius dacht, zooals vermeld
-wordt door Cicero, en dat bleef tot het laatst het echte Romeinsche
-gevoelen. "Quanta perversitas!" zooals Tertullianus uitriep. "Artem
-magnificant, artificem notant" [42]. Zoo legden de Romeinen, hoewel
-zij den afschuw van de Christenen opwekten, toch in werkelijkheid
-den grondslag van de Christelijke moraal.
-
-Het Christendom, dat het met zoo vele van Plato's ideeën eens was,
-wilde niets te doen hebben met zijn beschouwing van de naaktheid en
-zag de psychische juistheid ervan niet in. De reden was eenvoudig, en
-werkelijk onnoozel. De kerk was er hartstochtelijk op uit te vechten
-tegen wat zij "het vleesch" noemde, en zoo verviel zij in de dwaling,
-de subjectieve kwestie van sexueel verlangen te verwarren met het
-objectieve beschouwen van den naakten vorm. "Het vleesch" is slecht;
-dus moet "het vleesch" verborgen worden. En zij verborgen het, zonder
-te begrijpen, dat ze daarmee niet het verlangen naar de menschelijke
-gestalte onderdrukt hadden, maar dat ze dat integendeel aangewakkerd
-hadden door er de bekoring aan toe te voegen van een verboden mysterie.
-
-
-    Burton zegt, in zijn Anatomy of Melancholy (Deel III Sect. II,
-    Mem II, Subs. IV), waar hij wijst op de raadgevingen van Plato:
-    "Maar Eusebius en Theodoret geeselen hem er goed voor; en dat mogen
-    ze ook wel doen: want, zooals de een zegt, het zien alleen van
-    naakte deelen veroorzaakt enorme, hevige begeerten en prikkelt
-    mannen en vrouwen beide tot brandenden lust". "Toch", voegt
-    Burton er zelf verder in hetzelfde deel van zijn werk (Mem. V,
-    Subs. III), zonder protest bij, "meenen sommigen, dat het zien
-    van een naakte vrouw op zichzelf in staat is de genegenheid
-    van een man te veranderen; en het verdient overweging, zegt de
-    Franschman Montaigne, in zijn Essays, dat de kundigste meesters
-    in liefdezaken als geneesmiddel voor liefdehartstochten aanraden
-    een volledig beschouwen van het lichaam".
-
-    Er moest geen kwestie zijn over het feit, dat juist het versierde,
-    gedeeltelijk verborgen lichaam en niet het volkomen naakte,
-    werkt als een sexueele prikkel. Ik heb eenig bewijsmateriaal
-    samengebracht over dit punt, in de studie over "The Evolution
-    of Modesty". "In Madagascar, West-Afrika, en de Kaap", zegt
-    F. G. F. Scott Elliot (A Naturalist in Mid-Africa, pag. 36),
-    "heb ik altijd denzelfden regel gevonden. Kuischheid is omgekeerd
-    evenredig aan de hoeveelheid kleeding". Men is nu inderdaad
-    algemeen van opinie, dat een van de voornaamste bedoelingen
-    van versiering en kleeding was: het sexueele verlangen aan te
-    wakkeren, en schildersmodellen weten wel, dat als zij volkomen
-    zonder kleeding zijn, zij het veiligst zijn voor ongewenschte
-    toenadering van mannen. "Een van mijn geliefkoosde modellen
-    vertelde mij", zegt Dr. Shufeldt (Medical Brief Oct. 1904),
-    de beroemde schrijver van Studies of the Human Form, "dat zij
-    gewoon was zich, zoo spoedig mogelijk, na het betreden van het
-    atelier van den schilder te ontkleeden, want, daar mannen niet
-    altijd verantwoordelijk zijn voor hun emoties, voelde zij, dat
-    ze veel minder kans had ze op te wekken of te prikkelen, als ze
-    geheel naakt was, dan wanneer ze maar half gekleed was". Dit feit
-    is volkomen bekend aan schildersmodellen. Als het overwinnen van
-    het geslachtsverlangen het eerste en laatste punt was waar het op
-    aankwam in het leven, dan zou het verstandiger zijn om kleeding
-    dan om naaktheid te verbieden.
-
-
-Toen het Christendom de geheele Europeesche wereld beheerschte, kon
-dit strenge vermijden van zelfs het gezicht van "het vleesch", hoewel
-het in naam door allen aangenomen was als het wenschelijke ideaal,
-alleen geheel en volkomen doorgevoerd worden in het klooster. In de
-gewoonten van de wereld daarbuiten bleven, ofschoon de oorspronkelijke
-Christelijke idealen hun invloed behielden, verschillende heidensche en
-primitieve tradities, die aan de naaktheid gunstig waren, nog bestaan,
-en mochten zich, in zekere mate, uiten, evenzeer in het dagelijksch
-leven als bij bepaalde gelegenheden.
-
-
-    Hoe wijd verspreid de nu en dan voorkomende of algemeen
-    gebruikelijke gewoonte van naaktheid in de wereld over het
-    algemeen is, en hoe volkomen ze overeen te brengen is zelfs met
-    de allergevoeligste zedigheid is uiteengezet in "The Evolution
-    of Modesty", eveneens van mijne hand.
-
-    Zelfs tijdens het tijdperk van het Christendom is de impuls
-    om naaktheid aan te nemen, dikwijls met het gevoel dat het
-    een bijzonder geheiligde gewoonte was, blijven bestaan. De
-    Adamieten van de tweede eeuw, die naakt lazen en baden en die
-    naakt het sacrament vierden, volgens wat vermeld wordt door den
-    heiligen Augustinus, schijnen weinig aanstoot gegeven te hebben,
-    zoolang zij naaktheid alleen in praktijk brachten bij hun heilige
-    ceremonies. De Duitsche Broeders van den Vrijen Geest, in de
-    dertiende eeuw, verenigden zooveel kuischheid met algemeene
-    naaktheid, dat orthodoxe Katholieken meenden, dat ze door den
-    Duivel geholpen werden. De Fransche Picardiërs eischten, op een
-    veel later tijd, openbare naaktheid, in het geloof, dat God,
-    hun leider in de wereld gezonden had, om de wet der Natuur te
-    herstellen; zij werden vervolgd en ze werden tenslotte uitgeroeid
-    door de Hussieten.
-
-    In het dagelijksch leven werd echter tijdens de middeleeuwen
-    een vrij groote mate van naaktheid toegestaan. Dit was vooral
-    zoo in de openbare baden, die door mannen en vrouwen te zamen
-    bezocht werden. Zoo maakt Alwin Schultz de opmerking (in zijn
-    Höfische Leben zur Zeit der Minnesänger), dat de vrouwen van de
-    aristocratische klassen, niet de mannen, dikwijls in deze baden
-    naakt waren, behalve dat ze een hoed op hadden en een halssnoer om.
-
-    Er is somtijds gezegd, dat in de middeleeuwsche godsdienstige
-    spelen Adam en Eva absoluut naakt waren. Chambers betwijfelt dit en
-    meent dat zij vleeschkleurige tricots droegen, of dat ze evenals
-    in een later spel van deze soort "gekleed waren in wit leder"
-    (E. K. Chambers, The Mediæval Stage, deel I, p. 5). Het kan wel zoo
-    zijn, maar het openlijk vertoonen zelfs van de sexueele organen
-    was geoorloofd, en dat in aristocratische huizen, want John of
-    Salisbury (in een passage, die aangehaald wordt door Buckle,
-    Commonplace Book, 541) protesteert tegen deze gewoonte.
-
-    De vrouwen van de feministische zestiende eeuw in Frankrijk, zooals
-    R. de Maulde la Clavière opmerkt (Revue de l'Art, Jan. 1898),
-    hadden er geen bezwaar tegen haar aanbidders te beloonen, door hen
-    tot haar toilet toe te laten, of zelfs tot haar bad. Op het einde
-    der eeuw werden de dames nog minder preutsch, en vele welbekende
-    dames lieten zich schilderen, naakt tot het middel, zooals we zien
-    op het portret van "Gabrielle d'Estrées au Bain" in Chantilly. Vele
-    van deze schilderijen echter zijn zeker geen werkelijke portretten.
-
-    Zelfs in het midden van de zeventiende eeuw was naaktheid in
-    Engeland in het openbaar niet verboden, want Pepys vertelt ons,
-    dat op den 29sten Juli 1667 een kwaker naar Westminster Hall kwam,
-    roepende: "Hebt berouw! Hebt berouw!" geheel naakt, behalve dat
-    hij "zeer netjes gedekt was om de geheime deelen, om schandaal te
-    vermijden". (Dit was ongetwijfeld Solomon Eccles, die gewoon was
-    in dit costuum rond te loopen, vóor en nà de Restoratie beide. Hij
-    was een beroemd musicus geweest, en hoewel hij excentriek was,
-    was hij blijkbaar niet krankzinnig).
-
-    In een hoofdstuk "De la Nudité" en in de appendices van zijn boek
-    De l'Amour (deel I, p. 221) geeft Senancour voorbeelden van de nu
-    en dan voorkomende gewoonte in Europa om zich naakt te vertoonen,
-    en hij voegt er eenige belangwekkende opmerkingen van zichzelf bij;
-    zoo ook Dulaure (Des Divinités génératives, hoofdst. XV). Als regel
-    schijnt het dat, hoewel volkomen naaktheid in andere opzichten
-    toegestaan was, het gewoonte was de geslachtsdeelen te bedekken.
-
-
-Het verzet tegen de naaktheid heeft nooit geheel gezegevierd vóor
-de negentiende eeuw. Die eeuw vertegenwoordigde de triomf van
-al de krachten, die de naaktheid in het openbaar overal en geheel
-verboden. Als, zooals Pudor met nadruk zegt, naaktheid aristocratisch
-is en de slavernij van de kleeding een plebejische eigenaardigheid,
-aan de lagere klassen opgelegd door een hoogere klasse, die voor
-zichzelf het voorrecht behield van physieke beschaving, dan mogen we
-dit misschien in verband brengen met de uitbarsting van democratisch
-plebejerschap, die naar Nietzsche aantoonde, haar hoogtepunt bereikte
-in de negentiende eeuw. Het is in ieder geval zeker belangwekkend
-op te merken, dat de beweging te die tijde geheel van karakter
-veranderd was. Zij was algemeen geworden, maar terzelfder tijd
-waren de grondslagen ervan ondermijnd. Zij had in ruime mate haar
-godsdienstig en moreel karakter verloren en werd in plaats daarvan
-beschouwd als een zaak van conventie. De man van de negentiende eeuw,
-die het schouwspel zag van blanke ledematen, die in het zonlicht
-schitterden, voelde niet meer zooals de middeleeuwsche kluizenaar dat
-hij het heil van zijn onsterfelijke ziel in gevaar bracht of zelfs
-maar de achteruitgang van zijn moraal in de hand werkte; hij voelde
-alleen maar, dat het "onfatsoenlijk" was, of in het uiterste geval
-"walgelijk". Dat is te zeggen, hij beschouwde de zaak als eenvoudig
-een zaak van conventioneele etiquette, op zijn slechtst van smaak,
-van æsthetiek. Door zoo zijn tegenzin tegen naaktheid naar beneden
-te halen tot een zoo laag plan, had hij hem wel algemeen aannemelijk
-gemaakt, maar terzelfder tijd had hij hem beroofd van zijn hooge
-wijding. Zijn diepe afschuw van de naaktheid was buiten verhouding
-tot de lichtzinnige beweegredenen, waarop hij haar grondde.
-
-
-    Wij moeten echter niet de hardnekkigheid onderschatten, waarmee
-    deze afschuw van de naaktheid werd vastgehouden. Niets geeft de
-    diep ingewortelde haat, die de negentiende eeuw voor de naaktheid
-    voelde, levendiger weer dan de woestheid--er is geen ander
-    woord voor--waarmee Christelijke zendelingen naar wilden over
-    de geheele wereld, zelfs in de tropen, er op aandrongen dat hun
-    bekeerlingen de conventioneele kleeding van Noord-Europa zouden
-    aannemen. Verhalen van reizigers loopen over van verwijzingen
-    naar den nadruk, dien zendelingen legden op deze verandering
-    in de gewoonte, die schadelijk was voor de gezondheid van
-    het volk en tevens afbreuk deed aan hun waardigheid. Het is
-    voldoende een getuige van gezag aan te halen, Lord Stanmore,
-    vroeger Goeverneur van Fiji, die een lang stuk voorlas in de
-    Anglikaansche Zendingsconferentie in 1894, over het onderwerp
-    "Undue Introduction of Western Ways". "In het midden van het
-    dorp", merkte hij op in een aanhaling van een typisch geval (en
-    betrekking hebbende niet op Fiji maar op Tonga), "is de kerk,
-    een houten gebouw, dat op een schuur gelijkt. Als het Zondag is,
-    vinden wij den inboorling-voorzanger, gekleed in een groenzwarte
-    pandjesjas, een das, die eens wit geweest is, en een bril, die
-    hij waarschijnlijk niet noodig heeft, preeken voor een gemeente,
-    waarvan het mannelijk gedeelte gekleed is op een wijze, die veel
-    gelijkt op zijn kleeding, terwijl de vrouwen zijn opgetooid met
-    oude hoeden en mutsen, en vormelooze japonnen als badcostumes, of
-    misschien met ouderwetsche crinolines. Invloedrijke stamhoofden
-    en vrouwen van hooge geboorte, die in de kleeding van hun stam
-    er uit zouden zien en er ook werkelijk uitzien, als leden eener
-    natuurlijke aristocratie, maken door hun Zondagsopschik den indruk
-    van vogelverschrikkers. Als een bezoek gebracht wordt aan de
-    huizen van de stad, nadat het huiswerk van de menschen gedaan is,
-    vindt men de familie op stoelen zitten, lusteloos en ongezellig, in
-    een kamer vol rommel. In de huizen van de hoogere geestelijkheid
-    onder de inboorlingen ziet men nog grooter naäperij van de
-    manieren van het Westen. Daar vindt men stoelen met afschuwelijke
-    antimacassars, smakelooze ronde van wol gemaakte kleedjes voor
-    niet aanwezige bloempotten, en een massa leelijke, goedkoope en
-    ordinaire porseleinen schoorsteenmantelversieringen, die, omdat
-    er geen haard is en daarom geen schoorsteenmantel, in het gelid
-    uitgestald worden op een wankel houten tafeltje. Het geheele leven
-    van deze dorpsmenschen is een doellooze comedie. Zij vragen zich
-    voortdurend af of zij ook een van de straffen oploopen, die staan
-    op het inbreuk maken op de lange lijst van verbodsbepalingen, en
-    of ze wel zóo leven als het past bij de buitenlandsche kleeren, die
-    zij dragen. Hun gezichten hebben voor het merendeel een uitdrukking
-    van norsche ontevredenheid, zij bewegen zich stil en vreugdeloos,
-    opstandelingen in hun hart tegen den dwang, die hen drukt, maar
-    dien zij toch niet durven afwerpen, gedeeltelijk uit een vage
-    angst voor mogelijke wereldsche gevolgen, en gedeeltelijk omdat
-    zij meenen dat zij geen goede Christenen meer zijn, als zij dat
-    doen. Zij hebben goede reden voor hun ontevredenheid. Op den tijd,
-    toen ik de dorpen bezocht, waar ik bijzonder het oog op heb, was
-    het strafbaar met geldboete en gevangenisstraf om kleederen van
-    het land te dragen, strafbaar bij geldboete en gevangenisstraf om
-    lang haar te dragen of een guirlande van bloemen; strafbaar met
-    geldboete en gevangenisstraf om te worstelen of bal te spelen;
-    strafbaar met geldboete en gevangenisstraf om huizen te bouwen op
-    de wijze der inboorlingen; strafbaar om niet een hemd en broek
-    te dragen, en op sommige plaatsen ook jas en schoenen; en als
-    bijvoeging tot wetten, die een strikte puriteinsche inachtneming
-    van den Zondag eischen, was het strafbaar met geldboete en
-    gevangenisstraf op Zondag te baden. Op sommige andere plaatsen was
-    het baden op Zondag strafbaar met geeselslagen en voor zoover ik
-    weet zijn vrouwen gegeeseld om geen andere overtreding. In zulke
-    omstandigheden zijn de menschen rijp voor opstand en soms komt
-    het tot opstand".
-
-    Een in het oog springend resultaat van het terugbrengen van het
-    gevoel voor naaktheid tot een dwaze, maar gebiedende conventie
-    is de neiging tot preutschheid. Deze is, zooals we weten, een
-    vorm van nagemaakte zedigheid, die, omdat ze een conventie is,
-    vatbaar is voor onbegrensde uitbreiding. Zij beperkt zich in het
-    geheel niet tot moderne tijden of tot Christelijk Europa. De oude
-    Hebreërs waren niet geheel vrij van preutschheid, en we vinden
-    in het Oude Testament, dat door een merkwaardig euphemisme de
-    sexueele organen dikwijls vermeld werden als "de voeten". De Turken
-    zijn in staat tot preutschheid. En ook de oude Grieken. "Dion,
-    de philosoof, vertelt ons", merkt Clemens van Alexandrië op
-    (Stromates, Bk. IV, hoofdst. XIV) "dat een vrouw, Lysidica, door
-    overmaat van kuischheid, baadde in haar kleeren, en dat Philotera,
-    als zij op het punt was in het bad te gaan, langzamerhand
-    haar tunica naar boven trok, als het water haar naakte deelen
-    bedekte; en dat ze haar dan, langzamerhand overeind komende,
-    weer aantrok". Geaffecteerde preutsche vrouwen werden gevonden
-    onder de eerste Christenen, en haar manieren zijn beschreven door
-    den heiligen Jeronimus in een van zijn brieven aan Eustochius:
-    "Deze vrouwen", zegt hij, "spreken tusschen haar tanden, of met
-    bij elkaar getrokken lippen, en met een lispelende tong, en zij
-    spreken haar woorden maar half uit, omdat zij alles wat natuurlijk
-    is beschouwen als onbeschaafd. Zulke vrouwen", verklaart Jeronimus,
-    en hier overwint de philoloog in hem den asceticus, "bederven
-    zelfs de taal". Ieder keer wanneer een kunstmatige "zedigheid"
-    aan natuurvolken opgedrongen wordt, is er kans dat er preutschheid
-    optreedt. Haddon beschrijft dit voor de inboorlingen van Straat
-    Torres, waar zelfs de kinderen nu nog lijden onder overdreven
-    preutschheid, hoewel zij vroeger geheel naakt en zonder schaamte
-    waren (Cambridge Anthropological Expedition to Torres Straits,
-    vol. V, p. 271).
-
-
-De negentiende eeuw, die den triomf gezien heeft van schuchterheid
-en preutschheid in deze zaak, heeft ook de eerste vruchtbare kiem
-voortgebracht van nieuwe opvattingen van naaktheid. Tot zekere hoogte
-waren die belichaamd in de groote romantische beweging. Rousseau
-had niet speciaal den nadruk gelegd op de naaktheid als een element
-van den terugkeer tot de natuur, dien hij met zooveel invloed
-predikte. Een nieuwe wijze van voelen in deze zaak ontstond echter
-met karakteristieke buitensporigheid in sommige van de tijdperken
-der revolutie, terwijl in Duitschland in het baanbrekende Lucinde
-van Friedrich Schlegel, een karakteristieke figuur in de romantische
-beweging, een nog ongewone opvatting van het lichaam werd uitgebeeld
-op ernstige en waardige wijze.
-
-In Engeland verkondigde Blake, met zijn vreemd en vurig genie, een
-mystieke leer, die in zich sloot de geestelijke verheerlijking van het
-lichaam en verachting voor de kleederliefde van beschaafde menschen
-("Wat een modernen mensch aangaat", schreef hij, "als hij van zijn
-kleerenlast ontdaan is, dan is hij als een lijk"); terwijl later in
-Amerika, Thoreau en Burroughs nòg meer bepaald, een niet ongelijke
-boodschap over het noodzakelijke van het terugkeeren tot de natuur
-verkondigden.
-
-
-    Wij vinden het belang van het zien van het lichaam--hoezeer
-    ook binnen enge grenzen, tot het vermijden van bedrog bij de
-    voorbereidselen tot het huwelijk--uiteengezet al in de zestiende
-    eeuw door Sir Thomas More in zijn Utopia, dat zoo rijk is aan
-    nieuwe en vruchtbare ideeën. In Utopia vertoont, volgens Sir
-    Thomas More, een gezeten en eerbare matrone de vrouw, of zij een
-    meisje is of een weduwe, naakt aan den minnaar. En evenzoo vertoont
-    een wijs en betrouwbaar man den minnaar naakt aan de vrouw. Over
-    deze gewoonte lachten wij en keurden haar af als dwaas. Maar zij,
-    van hun kant, verwonderen zich zeer over de dwaasheid van alle
-    andere volken, die, als ze een paard koopen, waar een beetje
-    geld op het spel staat, zoo zorgvuldig en voorzichtig zijn dat,
-    al is het bijna naakt, zij het niet koopen willen tenzij het
-    zadel en het geheele harnas afgenomen is, uit angst dat onder
-    deze bedekkingen een of ander galgezwel of wonde verborgen zal
-    zijn. En toch, bij het kiezen van een vrouw, die voor hen hun
-    geheel verdere leven tot een genoegen of tot een verdriet zal
-    zijn, zijn zij zoo roekeloos, dat, terwijl de geheele rest van
-    het lichaam der vrouw bedekt is met kleeren, zij haar schatten
-    naar nauwelijks een handbreedte (want zij kunnen niet meer zien
-    dan haar gezicht) en haar zoo aan zich verbinden, niet zonder
-    gevaar te loopen van veel ellende, als misschien later iets aan
-    haar lichaam hen mocht hinderen of onaangenaam aandoen. Onder
-    deze bedekking kan vreeselijke mismaaktheid verborgen zijn, zóo,
-    dat het den man geheel van zijn vrouw kan vervreemden, en zijn
-    liefde van haar afwenden als hun lichamen niet meer zullen mogen
-    scheiden. Als zulk een misvorming door eenig toeval voorkomt,
-    nadat het huwelijk voltrokken is, nu, dan is er geen ander middel
-    dan geduld. Maar het zou goed zijn als er een wet werd gemaakt,
-    waardoor al zulke bedriegerijen van tevoren vermeden werden.
-
-    De duidelijke opvatting van wat men noemen mag de geestelijke
-    waarde van de naaktheid--geenszins van More's standpunt, maar
-    als een deel van natuurlijke hygiëne in den ruimsten zin, en als
-    een hooge en bijzondere wijze van beschouwen van de zuiverende en
-    veredelende functie der schoonheid--is van veel later datum. Zij
-    is niet duidelijk uitgedrukt vóór den tijd der Romantiek. Wij
-    vinden haar uitmuntend uiteengezet in De l'Amour van Senancour
-    (eerste uitgave, 1806; vierde en vermeerderde uitgave, 1834),
-    dat nog een van de beste boeken blijft over de moraal der
-    liefde. Na de opmerking gemaakt te hebben, dat naaktheid in het
-    geheel niet kuischheid uitsluit, gaat hij voort nu en dan bij
-    bepaalde gelegenheden gedeeltelijke of geheele naaktheid aan te
-    raden. "Laten we ons eens voorstellen", zegt hij, eenigszins
-    in den geest van Plato, "een land, waar bij zekere algemeene
-    feesten de vrouwen absoluut vrij waren om bijna of geheel naakt
-    te zijn. Dat bij het zwemmen, walzen, wandelen, zij, die dat
-    wilden, ongekleed mochten blijven in de tegenwoordigheid van
-    mannen. Zonder twijfel zouden de illusies van de liefde weinig
-    gekend worden, en de hartstocht zou een vermindering van zijn
-    hevigheid ondervinden. Maar is het de hartstocht, die in het
-    algemeen de menschelijke dingen veredelt? Wij hebben behoefte aan
-    eerlijke gehechtheid en teere genoegens, en die kunnen we allemaal
-    krijgen, terwijl we toch nog ons gezond verstand bewaren.... Zulk
-    een naaktheid zou daarmee overeenkomende instellingen eischen,
-    streng en eenvoudig, en een grooten eerbied voor die conventies,
-    die voor alle tijden gelden". (Senancour, De l'Amour, vol. 1,
-    p. 314).
-
-    Van dien tijd af worden verwijzingen naar de waarde en
-    wenschelijkheid van de naaktheid meer en meer veelvuldig in alle
-    beschaafde landen, soms vermengd met sarcastische toespelingen
-    op de valsche conventies, die wij in deze zaak geërfd hebben. Zoo
-    schrijft Thoreau in zijn dagboek op den 12den Juni 1852, als hij
-    kijkt naar de jongens, die in de rivier baden: "De kleur van
-    hun lichamen in de verte is aangenaam om te zien. Ik hoor het
-    geluid van hun geplas over het water klinken. Tot nu toe bestaat
-    de mensch in de Natuur niet. Wat een eigenaardig feit zou het
-    zijn voor een engel, die deze aarde bezocht, om op te teekenen
-    in zijn notitieboekje, dat den menschen bij de strengste straffen
-    verboden was hun lichamen te vertoonen".
-
-    Iwan Bloch bespreekt, in hoofdstuk VII van zijn Sexual Life
-    of Our Time, deze kwestie van de naaktheid uit het moderne
-    gezichtspunt en komt tot de conclusie: "Een natuurlijke opvatting
-    van de naaktheid: dat is het wachtwoord van de toekomst. Al de
-    hygiënische, aesthetische en moreele pogingen van onzen tijd
-    wijzen in die richting".
-
-    Stratz, zooals iemand betaamt die zoo ijverig gewerkt heeft in de
-    zaak van menschelijke gezondheid en schoonheid, zet prachtig het
-    standpunt uiteen, waarop we tegenwoordig, wat deze zaak betreft,
-    staan. Nadat hij er op gewezen heeft (Die Frauenkleidung, derde
-    uitgave, 1904, p. 30) dat, in tegenstelling met de heidensche
-    wereld, die naakte goden vereerde, het Christendom de idee
-    ontwikkelde, dat naaktheid enkel sexueel was, en daarom immoreel,
-    gaat hij voort: "Maar boven alles uit, schitterde op de hemelsche
-    hoogten van het Kruis, het naakte lichaam van den Heiland. Onder
-    deze bescherming heeft zich langzamerhand uit de verwarring van
-    ideeën een nieuwe veranderde vorm van naaktheid losgemaakt na een
-    langen strijd. Ik zou dit willen noemen artistieke naaktheid,
-    want, evenals ze onsterfelijk gemaakt is door de oude Grieken
-    door de kunst, zoo is ze ook onder ons tot nieuw leven gewekt
-    door de kunst. Artistieke naaktheid is, in haar aard, veel
-    hooger dan hetzij de natuurlijke of de sexueele opvatting
-    van de naaktheid. Het eenvoudige natuurkind ziet in naaktheid
-    niets bijzonders, de met kleeren gekleede mensch ziet in het
-    ongedekte lichaam slechts een sexueele prikkeling. Maar op het
-    hoogste standpunt keert de mensch bewust tot de natuur terug, en
-    erkent hij, dat onder de vele bedekkingen van menschelijk maaksel
-    verborgen is het mooiste schepsel, dat God gemaakt heeft. Het kan
-    zijn, dat de een blijft staan in stille, eerbiedige bewondering
-    voor den aanblik; en dat een ander zich gedrongen voelt om het na
-    te bootsen en om aan zijn medemenschen te toonen, wat hij in dat
-    heilig oogenblik gezien heeft. Maar beide genieten het zien van
-    menschelijke schoonheid met volle bewustheid en verheven reinheid
-    van gedachte".
-
-
-Het was echter niet zoozeer aan deze meer geestelijke zijden, maar
-aan de zijde der hygiëne, dat de negentiende eeuw haar voornaamste
-praktische bijdrage leverde tot de nieuwe wijze van voelen jegens
-de naaktheid.
-
-
-    Lord Monboddo, de Schotsche rechter, een pionier voor vele moderne
-    denkbeelden, had zich reeds in de achttiende eeuw de hygiënische
-    waarde van "luchtbaden" duidelijk voor oogen gesteld, en hij heeft
-    die nu gewone naam uitgevonden. "Lord Monboddo" zegt Boswell,
-    1777 (Leven van Johnson, uitgegeven door Hill, deel III, p. 168)
-    "vertelde mij, dat hij iederen morgen om vier uur wakker werd,
-    en dan voor zijn gezondheid opstond en naakt in zijn kamer
-    rond wandelde, met het raam open, wat hij noemde "een luchtbad
-    nemen"". Er wordt ook gezegd, ik weet niet op wiens gezag, dat
-    hij iederen morgen zijn dochters een luchtbad liet nemen op het
-    terras. Een ander bekend man van dezelfde eeuw, Benjamin Franklin,
-    werkte soms naakt in zijn studeerkamer op hygiënische gronden, en
-    maakte eens een dienstmeisje, naar men zegt, aan het schrikken,
-    door zoo, onaangekleed, de deur te openen in een oogenblik van
-    gedachteloosheid.
-
-    Rikli schijnt de apostel te zijn geweest van luchtbaden
-    en zonnebaden, beschouwd als een systematische methode. Hij
-    stichtte licht- en luchtbaden meer dan een halve eeuw geleden in
-    Triëst en overal elders in Oostenrijk. Zijn motto was: "Licht,
-    waarheid en vrijheid zijn de beweegkrachten, die voeren naar de
-    hoogste ontwikkeling van physieke en moreele gezondheid". De
-    mensch is geen visch, verklaarde hij; licht en lucht zijn de
-    eerste voorwaarden voor een hoog georganiseerd leven. Zonnebaden
-    voor de behandeling van een menigte verschillende ontredderde
-    toestanden zijn nu algemeen ingesteld en de meeste systemen van
-    natuurgeneeswijze hechten groote waarde aan licht en lucht, terwijl
-    men in de geneeskunde algemeen begint te erkennen, dat die invloed
-    geenszins kan worden verwaarloosd. Dr. Fernand Sandoz zet in zijn
-    Introduction à la Thérapeutique Naturiste par les agents Physiques
-    et Dietétiques (1907) zulke methoden zeer begrijpelijk uiteen. In
-    Duitschland zijn zonnebaden in ruimen kring gewoon geworden; zoo
-    schrijft Lenkei (in een geschrift, dat geresumeerd wordt in de
-    British Medical Journal, Oct. 31, 1908) ze met veel succes voor bij
-    tuberculose, rheumatische aandoeningen, gezetheid, bloedeloosheid,
-    neurasthenie, enz. Hij houdt het er voor, dat hun eigenaardige
-    waarde ligt in de inwerking van het licht. Professor J. N. Hyde,
-    van Chicago, gelooft zelfs ("Licht-honger in de voortbrenging van
-    Psoriasis", British Medical Journal, Oct. 6, 1906), dat psoriasis
-    veroorzaakt wordt door gebrek aan zonlicht, en het best genezen
-    kan worden door het toepassen van licht. Deze meening, die echter
-    niet algemeen aangenomen is in haar onvermengden vorm, steunt
-    hij vindingrijk door het feit, dat psoriasis neiging heeft zich
-    te vertoonen op de meest blootgestelde deelen van het lichaam,
-    waarvan men denken kan, dat ze van nature de grootste hoeveelheid
-    licht krijgen en noodig hebben, en door de afwezigheid van de
-    ziekte in heete landen en onder de negers.
-
-    De hygiënische waarde van naaktheid blijkt uit de robuste
-    gezondheid van de natuurvolken, de geheele wereld door, die naakt
-    loopen. De kracht van de Ieren heeft men ook in verband gebracht
-    met het feit, dat (zooals de Itinary van Fynes Morrison aantoont)
-    beide seksen, zelfs onder personen van hooge maatschappelijke
-    klasse gewend waren naakt te loopen, behalve dat ze een mantel
-    droegen, vooral in de meer afgelegen gedeelten van het land,
-    nog in de zeventiende eeuw. Overal waar de primitieve rassen de
-    naaktheid plaats laten maken voor kleeding, neemt tevens de neiging
-    tot ziekte, sterfte en degeneratie opmerkelijk toe, hoewel we niet
-    moeten vergeten, dat het gebruik van kleederen gewoonlijk samengaat
-    met de invoering van andere slechte gewoonten. "Naaktheid is de
-    eenige toestand, die krachtige en gezonde natuurvolken gemeen
-    hebben; op ieder ander punt misschien verschillen zij", merkt
-    Frederik Boyle op in een geschrift ("Natuurvolken en kleederen",
-    Monthly Review, Sept. 1905) waarin hij veel bewijsgronden
-    bijeenbrengt voor het hygiënisch voordeel van den natuurlijken
-    menschelijken staat, waarin de mensch "geheel aangezicht is".
-
-    Het is in Duitschland geweest, dat een terugkeer tot de
-    naaktheid met verstand en kracht is aangeraden, voornamelijk door
-    Dr. H. Pudor in zijn Nackt-Cultur, en door R. Ungewitter in Die
-    Nacktheit (het eerst gepubliceerd in 1905), een boek, dat in ruimen
-    kring gecirculeerd heeft in vele edities. Deze schrijvers raden met
-    enthousiasme de naaktheid aan, niet alleen op hygiënische, maar op
-    moreele en artistieke gronden. Pudor beweert speciaal met nadruk,
-    dat "naaktheid, zoowel in gymnastiek als in sport, een methode is
-    van genezing en een methode van herleving"; hij raadt co-educatie
-    aan bij deze naakt-cultuur. Ofschoon hij groote eischen stelt aan
-    de naaktheid--daar hij meent dat al de naties, die deze eischen
-    in den wind geslagen hebben, snel achteruit zijn gegaan--is Pudor
-    minder hoopvol dan Ungewitter met betrekking tot een spoedige
-    overwinning over de vooroordeelen die aan de naakt-cultuur in den
-    weg staan. Hij vindt, dat de onmiddellijke taak opvoeding is, en
-    dat een praktisch begin het best kan gemaakt worden met den voet,
-    die vooral behoefte heeft aan hygiëne en oefening; een groot deel
-    van het eerste deel van zijn boek is gewijd aan den voet.
-
-
-Daar de kwestie tegenwoordig beschouwd wordt door die opvoedkundigen,
-die evenzeer gevoelen voor hygiënische als voor sexueele overwegingen,
-worden de eischen van de naaktheid, voor zoover het jonge menschen
-betreft, beschouwd als een deel van de physieke en moreele hygiëne. De
-vrije aanraking van het naakte lichaam met lucht, water en licht,
-komt ten goede aan de gezondheid van het lichaam; gemeenzaamheid
-met het zien van het lichaam neemt kleingeestige begeerten weg,
-ontwikkelt het schoonheidsgevoel en komt ten goede aan de schoonheid
-van de ziel. Deze dubbele beschouwing van de zaak heeft ongetwijfeld
-veel gewicht in de schaal gelegd bij die leeraars, die nu gewoonten
-goedkeuren, die een paar jaar geleden, haastig veroordeeld zouden zijn
-als "indecent". Er is ook nog een groot verschil in meening over de
-grenzen, tot welke de gewoonte van naaktheid kan doorgevoerd worden,
-en ook over den leeftijd, waarop zij beperkt moet worden. Het feit, dat
-de volwassen generatie van heden opgegroeid is onder den invloed van
-den ouden afschuw van de naaktheid, is een onvermijdelijke hinderpaal
-voor alle mogelijke revolutionaire veranderingen in deze kwesties.
-
-
-    Maria Lischnewska, een van de bekwaamste voorstandsters van de
-    methodische inlichting aan kinderen in sexueele zaken (op. cit.),
-    stelt helder voor oogen, dat een gezonde houding tegenover
-    het lichaam de grondslag is van een goede opvoeding voor het
-    leven. Zij bevindt, dat het voornaamste bezwaar, dat men voor zulk
-    een opvoeding ontmoet, is "de afschuw van den beschaafden mensch
-    voor zijn eigen lichaam". Zij toont aan, dat er geen twijfel aan
-    kan zijn, dat zij, die bezig zijn met de moeilijke taak te werken
-    in de richting van het afschaffen van dien bijgeloovigen afschuw,
-    een moreele taak van het grootste belang op zich genomen hebben.
-
-    Walter Gerhard wijst er op, in een wel doordacht en verstandig
-    geschrift over de opvoedkundige kwestie ("Ein Kapitel zur
-    Erziehungsfrage", Geschlecht und Gesellschaft, vol. 1, Heft
-    2), dat het de volwassene is, die opvoeding noodig heeft
-    in deze zaak--evenals in zooveel andere zaken van sexueele
-    inlichting--aanmerkelijk meer dan het kind. Ouders voeden hun
-    kinderen van de eerste jaren af op in preutschheid, en vleien
-    zich te vergeefs, dat zij daardoor hun kuischheid en moraal hebben
-    vermeerderd. Hij vermeldt zijn eigen vroege leven in een tropisch
-    land en het gewend zijn aan naaktheid van den beginne. "Niet
-    voordat ik naar Duitschland kwam, toen ik bijna twintig jaar was,
-    kwam ik tot de ontdekking, dat het menschelijk lichaam indecent
-    is, en dat het niet vertoond moet worden omdat het "verkeerde
-    aandriften zou wekken". Niet voordat het menschelijk lichaam
-    geheel aan mijn gezicht onttrokken was en nadat mij voortdurend
-    verteld was, dat er iets onfatsoenlijks achter kleeren verborgen
-    was, heb ik dat kunnen begrijpen.... Tot dat oogenblik had ik
-    niet geweten dat een naakt lichaam, door het enkele feit van de
-    naaktheid, erotische gevoelens kon opwekken. Ik had erotische
-    gevoelens gekend, maar die waren niet ontstaan door het zien van
-    het naakte lichaam, maar waren langzamerhand opgebloeid uit de
-    vereeniging van onze zielen". En hij trekt de eindconclusie dat,
-    al was het alleen maar om de wille van onze kinderen, wij moeten
-    leeren ons zelf op te voeden.
-
-    Forel (Die sexuelle Frage, p. 140), spreekt in geheel denzelfden
-    geest als Gerhard en merkt op, dat preutschheid in kinderen kan
-    worden gekweekt of tegen gegaan. Ze kan gekweekt worden door
-    overmatigen angst bij het bedekken van hun lichamen en het
-    verbergen voor hen van de lichamen van anderen. Ze kan tegen
-    gegaan worden door hen zich voor oogen te doen stellen, dat er
-    niets in het lichaam is, dat onnatuurlijk is en waar wij ons over
-    behoeven te schamen, en ook door het baden van de seksen te zamen
-    aan te moedigen. Hij wijst (p. 512) op de voordeelen van het bekend
-    geraken van kinderen met de volwassen vormen, die zij eens zullen
-    aannemen, en hij veroordeelt het gedrag van die dwaze personen, die
-    denken, dat kinderen reeds de erotische gevoelens van volwassenen
-    over het lichaam bezitten. Dat is zoo ver er vandaan het geval
-    te zijn, dat kinderen dikwijls niet in staat zijn het geslacht
-    van andere kinderen te onderkennen, afgescheiden van hun kleeren.
-
-    Op het Mannheimer Congres van de Duitsche Vereeniging ter
-    Bestrijding van Venerische Zieken, speciaal gewijd aan sexueele
-    hygiëne, vermeldden de sprekers steeds weer de noodzakelijkheid van
-    het gemeenzaam zijn met het naakte lichaam. Zoo leggen Eulenburg en
-    Julian Marcuse den nadruk op het belang van luchtbaden, niet alleen
-    om de physieke gezondheid van de jonge menschen, maar in het belang
-    van een rationeele sexueele oefening. Höller, een onderwijzer,
-    die op hetzelfde congres spreekt (op cit. p. 85) gaat, nadat hij
-    aangedrongen heeft op het gemeenzaam zijn met het naakt in kunst
-    en literatuur, en na geprotesteerd te hebben tegen het pasklaar
-    maken van gedichten voor jonge menschen, voort: "Door bepalingen
-    over zwembroekjes is nog nooit een ziel van moreelen ondergang
-    gered. Iemand, die geleerd heeft, in vrede het naakt in de kunst
-    te genieten, wordt door het naakt in de natuur alleen aangedaan
-    als door een kunstwerk". Enderlin, een ander onderwijzer, die in
-    denzelfden geest spreekt (p. 58), wijst er op, dat naaktheid niet
-    sexueel of immoreel op het kind werken kan, omdat de sexueele
-    aandrift nog niet duidelijk uitgesproken is, en hoe eerder hij
-    ingeleid wordt in het naakt in de natuur en in de kunst, des
-    te minder hebben natuurlijk de sexueele gevoelens neiging zich
-    vroegtijdig te ontwikkelen. Het kind wordt zoodoende immuun tegen
-    onreine invloeden, zoodat later, wanneer voorstellingen van het
-    naakt tot hem gebracht worden met de bedoeling zijn lichtzinnigheid
-    op te wekken, zij niet bij machte zijn hem kwaad te doen. Het is
-    voor het gemeenzaam zijn met het naakt in de kunst van belang,
-    dat ze op school onderwezen wordt, want de meesten van ons moeten,
-    zooals Siebert opmerkt, reinheid leeren door de kunst.
-
-    Naaktheid bij het baden, merkt Bölsche op in zijn Liebesleben in
-    der Natur (vol. III, pp. 139 et seq.) hebben wij reeds eenigermate;
-    wij hebben er behoefte aan in lichaamsoefeningen, eerst voor de
-    beide seksen afzonderlijk; dan, als wij aan het idee gewend geraakt
-    zijn, voor beide geslachten te zamen. We moeten verkrijgen de
-    macht om de lichamen van individuen van de andere sekse te zien
-    met zooveel zelfbeheersching en zulk een natuurlijk instinct,
-    dat zij voor ons on-erotisch worden en dat we ze kunnen aanzien
-    zonder erotische gevoelens. Kunst, zegt hij, toont ons, dat dit
-    mogelijk is in de beschaving. Wetenschap, voegt hij er aan toe,
-    komt hetzelfde gezichtspunt te hulp.
-
-    Ungewitter (Die Nacktheit, p. 57) raadt ook aan, jongens en
-    meisjes te zamen bezig te houden met spelen en lichaamsoefeningen,
-    geheel naakt in luchtbaden. "Op deze wijze", meent hij, "zou het
-    gymnasium een school voor moraal worden, waar jonge menschelijke
-    wezens in staat zouden zijn hun reinheid zoolang mogelijk te
-    bewaren door het aan elkander gewoon geraken. Meteen zouden
-    hun lichamen gehard worden en ontwikkeld en de vatbaarheid voor
-    het waarnemen van schoone en natuurlijke vormen gewekt". Voor
-    hen, die "moreele" twijfelingen hebben over de zaak, vermeldt
-    hij de gewoonte in ver verwijderde landelijke districten van
-    jongens en meisjes, die te zamen geheel naakt baden en dit
-    zonder eenig sexueel bewustzijn. Rudolf Sommer raadt eveneens
-    aan, in een uitmuntend artikel getiteld "Mädchenerziehung oder
-    Menschenbildung?" (Geschlecht und Gesellschaft, Bd. i, Heft 3),
-    dat kinderen gewend moeten worden aan elkanders naaktheid al
-    in de vroege jeugd in het familieleven van huis en tuin, bij
-    spelen en voornamelijk bij het baden; hij merkt op, dat ouders,
-    die kinderen hebben van éen sekse alleen, om de wille van hun
-    kinderen intieme verhoudingen moeten zoeken met een familie, die
-    kinderen hebben van denzelfden leeftijd van het andere geslacht,
-    zoodat ze te zamen kunnen opgroeien.
-
-
-Het is nauwelijks noodig er bij te voegen, dat het cultiveeren van
-de naaktheid altijd moet samengaan met eerbied voor de natuurlijke
-instincten van ingetogenheid. Als de gewoonte van naaktheid de jonge
-menschen er toe bracht een verminderden eerbied te ondervinden voor
-hun eigen persoonlijkheid of voor die van andere menschen, dan zouden
-de voordeelen te duur gekocht zijn. Dit is voor een deel een zaak
-van gezond instinct, voor een deel van verstandige oefening. Wij
-weten nu, dat de afwezigheid van kleederen weinig verband houdt met
-de afwezigheid van ingetogenheid, en dat het verband, dat er is,
-van omgekeerde orde is, want de natuurvolken, die naakt loopen, zijn
-gewoonlijk meer ingetogen dan zij, die kleederen dragen. Het gezegde,
-aangehaald door Herodotus in de oude Grieksche wereld, dat "Een vrouw
-haar ingetogenheid aflegt met haar hemd" was een geliefkoosde tekst van
-de Christelijke Vaders. Maar Plutarchus, die ook een moralist was, had
-reeds daartegen geprotesteerd aan het einde van de Grieksche wereld:
-"In het geheel niet", verklaarde hij, "zij, die ingetogen is, kleedt
-zich in haar ingetogenheid, als zij haar tunica aflegt". "Een vrouw
-kan naakt zijn", zooals Mrs. Bishop, de reizigster, tot Dr. Baelz,
-in Japan, opmerkte, "en toch zich als een dame gedragen" [43].
-
-De kwestie is gecompliceerd bij ons, omdat ingestelde tradities
-van streng verbergen een verhitheid gekweekt hebben, die een
-aanstootelijke beleediging is voor naakte ingetogenheid. In vele
-landen, waar de vrouwen gewoon zijn bijna of geheel naakt te zijn
-in tegenwoordigheid van hun eigen landgenooten, daar bedekken zij
-zich zoodra zij zich bewust worden van de begeerige, onderzoekende
-blikken van Europeanen. Stratz vermeldt dit overheerschen van dezen
-impuls van beleedigde kuischheid in Japan, en zegt, dat hij zelf die
-niet verwekte, alleen omdat hij dokter was en bovendien lang in een
-ander land (Java) gewoond had, waar de gewoonte van naaktheid ook
-overheerschend is [44]. Zoolang als deze onnatuurlijke verhitheid
-bestaat, wordt een vrije, onvermengde naaktheid moeilijk gemaakt.
-
-Ingetogenheid is echter niet de eenige natuurlijke aandrift, die in
-beschouwing komt met betrekking tot de gewoonte van de naaktheid. Het
-schijnt waarschijnlijk, dat bij het kweeken van de gewoonte van
-naaktheid wij niet alleen een moreel en hygiënisch voorschrift ten
-uitvoer brengen, maar dat wij wettig vrij baan geven aan een instinct,
-dat op sommige tijden van het leven, vooral in de jeugd, spontaan
-en natuurlijk is en misschien zelfs gezond gebaseerd op de tradities
-van het ras in de sexueele keuze. Onze strenge conventies maken het
-voor ons onmogelijk de wetten der natuur te ontdekken, daar wij ze al
-dadelijk verstikken. Het kan wel zijn, dat er een rythmische harmonie
-en overeenkomst is tusschen impulsen van ingetogenheid en impulsen
-van ijdelheid, hoewel wij ons best gedaan hebben om de natuurlijke
-wet te verbergen onder onze domme en perverse bij-wetten.
-
-
-    Stanley Hall, die den nadruk legt op het belang van de naaktheid
-    merkt op, dat wij met de puberteit alle reden hebben, om aan te
-    nemen, dat in den natuurlijken staat er een zekere instinctieve
-    trots is en neiging tot vertoonen, die de nieuwe plaatselijke
-    ontwikkeling vergezelt, en hij haalt de opmerking aan van
-    Dr. Seerley, dat de impuls om de sexueele deelen te verbergen
-    vooral sterk is bij jonge mannen, die slecht ontwikkeld zijn,
-    maar dat hij niet merkbaar is bij hen, die meer dan middelmatig
-    ontwikkeld zijn. Stanley Hall (Adolescence, vol. II, p. 97) maakt
-    ook melding van de veelvuldigheid, waarmee niet alleen "deugdzame
-    jonge mannen, maar zelfs vrouwen, min of meer genieten van de
-    gelegenheden, waarbij zij de schoonheid van hun vormen kunnen
-    vertoonen zonder terughouding, niet alleen aan hen zelven en aan
-    menschen die zij lief hebben, maar ook onder goede voorwendsels,
-    aan anderen".
-
-    Velen hebben ongetwijfeld deze neiging opgemerkt, vooral bij
-    vrouwen, en vooral bij haar, die zich bewust zijn van een mooie
-    physieke ontwikkeling. Madame Céline Renooz meent, dat de neiging
-    overeenkomt met een diepgeworteld instinct bij vrouwen, dat zich
-    weinig of niet bij mannen openbaart, die daarom getracht hebben hun
-    eigen mannelijke opvattingen van kuischheid aan de vrouwen op te
-    dringen. "In het werkelijk leven van het jonge meisje tegenwoordig
-    is een oogenblik, waarop zij met een verborgen atavisme de trots
-    van haar geslacht voelt, de intuïtie van haar moreele meerderheid
-    en dat zij niet begrijpen kan, waarom zij de oorzaak ervan moet
-    verbergen. Op dit oogenblik weet zij, geslingerd tusschen de wetten
-    der Natuur en van maatschappelijke conventies, ternauwernood
-    of de naaktheid haar moet afschrikken of niet. Een soort van
-    verwarde atavistische herinnering brengt haar in herinnering
-    een tijd voordat kleederen bekend waren, en openbaart haar als
-    een ideaal uit het paradijs de gewoonten van dat menschelijk
-    tijdperk". (Céline Renooz, Psychologie Comparée de l'Homme et de
-    la Femme, pp. 85-87). Misschien werd dit duister gevoeld door het
-    Duitsche meisje (vermeld in Kalbeck's Life of Brahms), dat zeide:
-    "Men geniet tweemaal zooveel van muziek als men gedécolleteerd is".
-
-
-Van het standpunt, waarmee we hier voornamelijk te doen hebben, zijn
-er drie wegen, waarop het cultiveeren van naaktheid--voor zoover ze
-toegestaan is door de publieke opinie--neiging heeft invloed uit te
-oefenen: 1. Ze is een belangrijk element bij de sexueele hygiëne van
-jonge menschen, die een gezonde kennis en gebrek aan nieuwsgierigheid
-invoert in een sfeer, die eens overgegeven was aan preutschheid en
-verhitheid. 2. Het effect van naaktheid is gunstig voor hen, die wat
-ouder zijn ook, in zoover ze er toe leidt om het gevoel voor schoonheid
-aan te kweeken en tonische en troostende invloeden te verschaffen van
-natuurlijke kracht en bekoring. 3. De gewoonte van naaktheid heeft,
-bij haar begin tenminste, een dynamischen psychologischen invloed ook
-op de moraal, een invloed, die uitgeoefend wordt in het stellen van
-een krachtige en positieve moraal in de plaats van de enkel negatieve
-en schuchtere moraal, die in deze sfeer geheerscht heeft.
-
-Misschien zijn er niet veel volwassenen, die zich duidelijk voor oogen
-stellen de intense en heimelijke concentratie van de gedachten van veel
-jongens en sommige meisjes op het probleem van den lichaamsbouw van
-het andere geslacht, en den tijd, het geduld, en de intellectueele
-energie, die zij bereid zijn te besteden aan de oplossing van het
-probleem. Dit wordt meest in het geheim gedaan, maar niet zelden
-vertoont de verborgen aandrang zich met een plotseling geweld, dat in
-de blinde oogen der wet beschouwd wordt als een misdaad. Een Duitsch
-rechtsgeleerde, Dr. Werthauer, heeft onlangs geconstateerd, dat, als
-er een voldoende mate van bekendheid was met de natuurlijke organen
-en de functies van het andere geslacht, dan negentig percent van de
-onzedelijke daden van jonge mannen met meisjes zouden verdwijnen,
-want in de meeste gevallen zijn dat geen aanvallen, maar alleen
-het onschuldig, hoewel onbedwingbaar resultaat van een onderdrukte
-natuurlijke nieuwsgierigheid. Het is volkomen waar, dat niet weinig
-kinderen moedig elkanders medewerking inroepen bij het vaststellen
-van de zaak en dat zij haar oplossen tot elkander's wederkeerige
-tevredenheid. Maar zelfs dit is niet geheel voldoende, want het doel
-wordt niet openlijk bereikt en op een gezonde wijze, met een gepaste
-onderschikking van wat specifiek sexueel is, maar met een bewustheid
-van verkeerd-doen en een uitsluitende opmerkzaamheid op het enkele
-physieke feit, dat onmiddellijk leidt tot sexueele opwinding. Als
-gemeenzaamheid met het naakte lichaam van het andere geslacht openlijk
-verkregen wordt en zonder gevoel van ongepastheid, bij werk of bij
-spel, in lichaamsoefening en gymnastiek, bij het loopen en bij het
-baden, van de eerste jaren van het kind af, dan gaan geen ongezonde
-resultaten samen met de kennis van de essentieele feiten van physieken
-bouw, die op zulk een wijze natuurlijk verkregen zijn. De verhitheid
-en de preutschheid, die gelijkelijk het sexueele leven in het verleden
-vergiftigd hebben, zijn evenzeer onmogelijk gemaakt.
-
-Naaktheid heeft echter een hygiënische waarde, zoowel als een
-specifiek geestelijke beteekenis, zich uitstrekkende ver over den
-invloed ervan om de natuurlijke nieuwsgierigheid te doen bedaren
-van jonge menschen of om te werken als een voorbehoedmiddel tegen
-ziekelijke emotie. Zij is een inspiratie voor volwassenen, die al
-lang iedere jeugdnieuwsgierigheid zijn ontgroeid. Het zien van den
-essentieelen en eeuwigen menschelijken vorm, het ding dat ons het
-naast is in de geheele wereld, met zijn kracht en zijn schoonheid
-en zijn bevalligheid, is een van de machtigste opwekkingsmiddelen
-van het leven. "De macht van een vrouwenlichaam is niet méer
-lichamelijk", zeide James Hinton, "dan de macht van muziek een macht
-is van trillingen van de atmosfeer. Het is meer dan al de mooie en
-opwekkende dingen in de wereld, dan bloemen of sterren of de zee. De
-geschiedenis en de legende en de mythe openbaren ons den heiligen en
-ontzagwekkenden invloed van de naaktheid, want, zooals Stanley Hall
-zegt, naaktheid is altijd een talisman geweest van wonderbare macht bij
-menschen en goden". Hoe hevig verlangen de menschen naar het gezicht
-van het naakte lichaam--zelfs nu nog, nu geslachten achtereen ons
-het begrip ingeprent hebben, dat het onfatsoenlijk en zelfs walgelijk
-is--ziet men uit de begeerigheid, waarmee zij den aanblik zoeken van
-zelfs haar onvolkomen en bedriegelijke vormen, ofschoon deze zeker
-een koppige en prikkelende eigenschap hebben, die nooit kan gevonden
-worden in de pathetische eenvoud van naakte schoonheid. Het was een
-ander schouwspel, toen de koninginnen van het oude Madagascar op
-het jaarlijksche Fandroon, of badfeest, haar koninklijke kleeren
-ter zijde legden en terwijl haar onderdanen het voorplein van het
-paleis vulden, de marmeren trappen naar het bad afdaalden in volkomen
-naaktheid. Als wij onze conventies wat kleeding betreft streng maken,
-dan maken wij meteen open hof voor de wellust en wij ontzeggen ons
-een van de voornaamste opwekkingsmiddelen van het leven.
-
-
-    "Ik had eens een wanhopig gevoel en wandelde somber langs een
-    straat in Melbourne", schrijft de Australische schrijver van
-    een nog onuitgegeven autobiographie, "toen er drie kinderen
-    uit een steeg kwamen loopen en in het volle daglicht den weg
-    overstaken. De schoonheid en het weefsel van hun beenen in de
-    open lucht vervulden mij met vreugde, zoodat ik al mijn ellenden
-    vergat bij het kijken naar hen. Het was een lichtende openbaring,
-    een onverwachte glimp van het paradijs, en ik heb nooit opgehouden
-    dankbaar te zijn voor de gelukkige combinatie van vorm, zuiver
-    bloed en fijne huid van deze arme kinderen, want de wind scheen
-    hun gouden schoonheid te verhoogen, en ik behield het rozeroode
-    visioen van hun natuurlijke ledematen die zooveel goddelijker zijn
-    dan wanneer ze altijd onder bedekking gehouden worden. Een andere
-    gelegenheid, waarbij naakte jonge ledematen mij al mijn somberheid
-    en mijn gedruktheid deden vergeten, was bij mijn eerste bezoek aan
-    Adelaide. Ik kwam een naakten jongen tegen, die bij het bad tegen
-    het hekwerk leunde en de schoonheid van zijn gezicht, zijn romp
-    en zijn mooie jonge ledematen en prachtige voeten vervulde mij
-    met vreugde en vernieuwde hoop. De tranen kwamen mij in de oogen,
-    en ik zeide tot mij zelf: "Zoolang er schoonheid in de wereld is,
-    zal ik voortgaan te strijden"."
-
-    Wij moeten, zooals Bölsche verklaart (loc. cit.), ons gewennen
-    het menschelijk lichaam te beschouwen precies zooals wij een
-    mooie bloem beschouwen, niet alleen met het medelijden, waarmee
-    de dokter het lichaam beziet, maar met vreugde in zijn kracht en
-    gezondheid en schoonheid. Want een bloem, zooals Bölsche er naar
-    waarheid bijvoegt, is niet alleen "naakt lichaam", zij is het
-    heiligste deel van het lichaam, het sexueele orgaan van de plant.
-
-    "Voor meisjes is de eenige, waarlijk reine vorm van dansen, naakt
-    te dansen", zegt Hinton, "en te zijner tijd zal het dus zoover
-    komen. Dit is zeker: meisjes zullen naakt dansen en mannen zullen
-    rein genoeg zijn om er naar te kijken". Het is al zoo geweest in
-    Griekenland, merkt hij elders op, zooals het nu in Japan is (zooals
-    onlangs beschreven is door Stratz). Het is bijna veertig jaar
-    geleden sedert deze prophetische woorden geschreven werden, maar
-    Hinton zelf zou waarschijnlijk verwonderd zijn over de vorderingen,
-    die al gemaakt zijn, langzaam (want alle ware vorderingen moeten
-    langzaam zijn) naar dit doel. Zelfs op het tooneel beginnen nieuwe
-    en natuurlijker tradities in Europa overheerschend te worden. Het
-    is nog niet vele jaren geleden, dat een Engelsche actrice als
-    laster beschouwde het zeggen dat zij op het tooneel verscheen met
-    bloote voeten, en dat zij een aanklacht uitbracht wegens laster,
-    waarmee ze groote schadevergoeding kreeg. Zulk een resultaat zou
-    nu niet wel mogelijk wezen. De beweging, waarin Isidora Duncan een
-    pionier geweest is, heeft geleid tot een gedeeltelijk in onbruik
-    geraken onder danseressen van de hinderlijke vinding van tricots,
-    en het wordt niet langer als onfatsoenlijk beschouwd vele deelen
-    van het lichaam te vertoonen, die het vroeger gewoonte was te
-    bedekken.
-
-    We moeten hier echter meteen aan toevoegen dat danseressen, voor
-    zoover zij echte artiesten zijn, recht hebben de voorwaarden
-    te bepalen die het gunstigst zijn voor haar kunst, maar
-    dat er niets hoegenaamd gewonnen wordt voor de zaak van een
-    gezonde naakt-cultuur door de "levende beelden" en "levende
-    schilderijen" die in de laatste jaren in alle landen in de mode
-    zijn geweest. Het kan zijn dat ze gewettigd zijn, als vertooningen
-    in Cafés Chantants, maar zij hebben niets hoegenaamd uit te staan
-    met natuur noch met kunst. Dr. Pudor, die schrijft als een van
-    de eerste apostels van de naakt-cultuur, heeft energiek tegen
-    deze vertooningen geprotesteerd (Sexual-Probleme, Dec. 1908,
-    p. 828). Hij wijst er terecht op dat naaktheid, om gezond te
-    zijn, behoefte heeft aan open lucht, aan weiden en zonlicht, en
-    dat naaktheid bij avond, in een café-chantant bij kunstlicht,
-    in tegenwoordigheid van toeschouwers, die zelf gekleed zijn,
-    geen element van moraal in zich heeft. Hier en daar zijn rustig
-    pogingen gedaan om een zekere mate van wederzijdsche naaktheid
-    aan te kweeken, zooals tusschen de seksen op afgelegen landelijke
-    uitstapjes. Het is van beteekenis een verslag van zulk een proef
-    te vinden in Die Nacktheit van Ungewitter. In dit geval ging
-    een gezelschap menschen, mannen en vrouwen, geregeld elken Zondag
-    afgelegen plaatsen in het bosch opzoeken of weilanden, waar ze zich
-    dan legerden, picnicten en spellen deden. "Zij maakten het zich
-    zoo gemakkelijk als ze konden, de mannen deden hun jassen uit,
-    hun vesten, schoenen en sokken; de vrouwen haar blouses, rokken,
-    schoenen en kousen. Langzamerhand, naarmate de moreele opvatting
-    van naaktheid zich ontwikkelde in hun geest, viel meer en meer
-    kleeding weg, totdat de mannen niets meer droegen dan een zwembroek
-    en de vrouwen alleen maar haar hemd. In deze kleeding werden
-    gezamenlijk spelen gehouden en een echt kampleven werd geleid. De
-    dames (waarvan sommige ongetrouwd waren) lagen dan in hangmatten
-    en de mannen op het gras en het gesprek was heerlijk. Wij voelden
-    ons als leden van een familie en gedroegen ons als zoodanig. Op
-    een geheel natuurlijke en onbelemmerde wijze gaven wij ons geheel
-    over aan de vrijmakende gevoelens, die opgewekt werden door dit
-    licht- en luchtbad, en wij brachten deze heerlijke uren door
-    met vroolijk zingen en dansen, op lichtzinnig kinderlijke wijze,
-    bevrijd van den last van een valsche beschaving. Het was natuurlijk
-    noodig plaatsen te zoeken, die zoo ver mogelijk verwijderd waren
-    van de hoofdwegen, uit angst van gestoord te worden. Terzelfder
-    tijd schoten wij geenszins tekort in natuurlijke zedigheid en
-    égards voor elkander. Kinderen, die geheel naakt kunnen loopen,
-    kunnen permissie krijgen deel te nemen aan zulke bijeenkomsten
-    van volwassenen, en zullen zoodoende opgevoed worden, vrij van
-    ziekelijke preutschheid". (R. Ungewitter, Die Nacktheit, p. 58).
-
-    Ongetwijfeld is het ideaal in deze zaak, de mogelijkheid volkomen
-    naaktheid toe te staan. Dit kunnen we wel toegeven, en het is
-    ongetwijfeld waar, dat onze strenge politie-verordeningen er
-    veel toe bijdragen om kunstmatig een verbergen te bevorderen
-    in deze zaak, dat niet gegrond is op eenig natuurlijk
-    instinct. Dr. Shufeldt vertelt in zijn Studies of the Human Form,
-    dat hij eens bij een tocht, ondernomen om te photografeeren, in de
-    bosschen twee jongens tegenkwam, die naakt waren op een zwembroek
-    na, en die bezig waren in een vijver waterlelies te plukken. Hij
-    vond hen een goed onderwerp voor zijn photografietoestel, maar zij
-    konden er niet toe gebracht worden om hun broek uit te trekken,
-    in het geheel niet uit zedigheid of nagemaakte zedigheid, maar
-    eenvoudig omdat ze bang waren, dat ze mogelijk zouden worden gepakt
-    en gearresteerd. Wij moeten erkennen, dat op het tegenwoordig
-    oogenblik het algemeene gevoelen nog niet voldoende opgevoed is om
-    publieke veronachtzaming toe te staan van de conventie de sexueele
-    centra te bedekken, en alle pogingen om de grenzen van de naaktheid
-    te verwijden moeten voldoende eerbied toonen voor dezen eisch. Wat
-    vrouwen aangaat, heeft Valentine Lehr van Freiburg in Bresgau een
-    kleeding uitgevonden (uitgebeeld in Die Nacktheit van Ungewitter)
-    die geschikt is voor publieke waterbaden of luchtbaden beide,
-    omdat ze tegemoet komt aan den eisch van hen wier minimum-eisch
-    is, dat de voornaamste sexueele centra van het lichaam in het
-    publiek bedekt moeten zijn, terwijl er overigens nog al bezwaren
-    tegen aan te voeren zijn. Ze bestaat uit twee deelen, gemaakt
-    van poreuze stof, een deel dat de borst bedekt met een band over
-    de schouders, en het andere, dat het onderlijf bedekt onder den
-    navel en tusschen de beenen getrokken is. Dit minimale costuum,
-    dat noch ideaal, noch æsthetisch is, bedekt voldoende de sexueele
-    deelen van het lichaam, terwijl het de armen, het middel, de
-    heupen en de beenen geheel vrij laat.
-
-
-Dan blijft er ten slotte de moreele beschouwing van de
-naaktheid. Hoewel hierop door velen gedurende de laatste halve
-eeuw de nadruk is gelegd, is zij nog vreemd aan de meerderheid. Het
-menschelijk lichaam kan nooit een zaak zonder beteekenis zijn. De
-wijze opvoeder moge toezien, dat jongens en meisjes opgevoed worden in
-een natuurlijke en gezonde gemeenzaamheid met elkaar, maar een zekere
-angst en schoonheid moeten altijd verbonden zijn met de beschouwing
-van het lichaam, een gemengde aantrekking en afstooting. Omdat het
-deze kracht heeft, roept het natuurlijk de deugd te voorschijn van
-hen, die deelnemen aan het schouwspel en maakt ieder week toegeven
-aan gemoedsbeweging onmogelijk. Zelfs als wij toegeven, dat het zien
-van naaktheid den hartstocht oproept, dan is het nog een oproep,
-die de veredelende hoedanigheden van zelfbeheersching te voorschijn
-brengt. Het is maar een armoedig soort van deugd, die gelegen is
-in het vluchten in de woestijn voor dingen, waarvan we vreezen,
-dat ze verleiding in zich hebben. Wij moeten leeren, dat het zelfs
-nog erger is te trachten een woestijn om ons heen te scheppen in
-de beschaving. Wij zouden niets zonder hartstochten kunnen doen,
-zelfs al wilden we dat; de rede, zegt Holbach, is de kunst de juiste
-hartstochten te kiezen, en opvoeding de kunst die te zaaien en te
-kweeken in de harten der menschen. Het zien van de naaktheid heeft
-zijn moreele waarde daarin, dat het ons leert te genieten van wat
-we niet kunnen bezitten, een les, die een hoofdbestanddeel is van
-het trainen voor iedere soort van mooi maatschappelijk leven. Het
-kind moet leeren naar bloemen te kijken en ze niet te plukken; de
-man moet leeren naar de schoonheid van een vrouw te kijken en niet
-te begeeren ze te bezitten. De vreugdevolle overwinning over die
-"erotische kleptomanie", zooals Ellen Key terecht gezegd heeft,
-geeft blijk van het bloeien van een mooie beschaving. Wij denken
-dat de overwinning moeilijk, zelfs onmogelijk is. Maar dat is niet
-waar. Deze aandrift heeft, evenals andere menschelijke aandriften,
-neiging zich onder natuurlijke omstandigheden matig en gezond te
-ontwikkelen. Wij drukken ze dom en ruw naar beneden, en dan wordt
-ze gedreven in de twee onnatuurlijke uitersten van onderdrukking en
-uitspatting, waarvan het eene uiterste even verkeerd is als het andere.
-
-Voor hen, die opgevoed zijn onder slechte condities, mag het inderdaad
-hopeloos schijnen te trachten op te klimmen tot de hoogte van de
-Grieken en de andere fijner aangelegde volken van de oudheid, in het
-erkennen van de moreele, zoowel als de paedagogische, hygiënische
-en aesthetische voordeelen [45] van het toelaten in het leven van
-het schouwspel van het naakte lichaam. Maar als we dat niet doen,
-dan binden we ons zelf hopeloos vast op den weg van de beschaving,
-wij berooven ons tegelijk van een bron van moreele kracht en van
-vreugdevolle inspiratie. Juist zooals Wesley eens vroeg waarom de
-duivel al de beste melodieën moest hebben, zoo beginnen de menschen
-zich af te vragen, waarom het menschelijk lichaam, de goddelijkste
-melodie in de beste oogenblikken die de schepping heeft opgeleverd, het
-deel zou mogen worden van hen, die pleizier hebben in het obscene. En
-sommigen zijn er voorts van overtuigd, dat zij door ze in te brengen
-aan den kant van reinheid en kracht een zeer machtig bolwerk oprichten
-tegen het indringen van een slechte opvatting van het leven en de
-daarop volgende verlaging van het geslacht. Dit zijn overwegingen,
-die we niet langer buiten beschouwing kunnen laten, hoe groot de
-tegenstand ook zij, die zij verwekken onder hen die niet nadenken.
-
-
-    "De menschen zijn bang, dat zulke dingen de hartstochten zullen
-    opwekken", merkt Edward Carpenter op. "Er is geen twijfel
-    aan, dat ze dien kant uit kunnen werken. Maar waarom, mogen
-    we vragen, moeten de menschen zoo bang zijn hartstochten op te
-    wekken, die toch ten slotte de groote drijfkrachten zijn van het
-    menschelijk leven?" Het is waar, gaat dezelfde schrijver voort,
-    dat onze conventioneele moreele formules niet langer voldoende
-    sterk zijn om den hartstocht voldoende te beteugelen, en dat we
-    bezig zijn stoom te maken in een ketel, die weggevreten is van
-    de roest. "Het remedie is niet de hartstochten af te snijden,
-    of zwakkelijk ze te vreezen, maar een nieuwe, gezonde machine te
-    vinden van algemeene moraal en gezond verstand waarin zij kunnen
-    werken". (Edward Carpenter Albany Review, Sept., 1907).
-
-    Zoo ver ik weet echter was het James Hinton, die voornamelijk
-    trachtte de mogelijkheid uiteen te zetten van een positieve
-    moraal op de basis van naaktheid, schoonheid en sexueelen invloed,
-    beschouwd als dynamische krachten die, als ze onderdrukt worden,
-    verderf brengen, en als ze wijs gebruikt worden, er toe dienen het
-    leven te inspireeren en te veredelen. Hij werkte zijn gedachten
-    over deze zaak uit in manuscripten, geschreven van omstreeks
-    1870 tot zijn dood twee jaar later, die, omdat ze nooit in orde
-    gemaakt waren om uitgegeven te worden, in een onsamenhangenden
-    staat gebleven en niet gepubliceerd zijn. Ik haal een paar
-    korte karakteristieke passages aan: "Is niet", schrijft hij,
-    "de weigering van een Hindoe om een vrouw te zien eten,
-    vreemdsoortig gelijk aan de onze om er een naakt te zien? De
-    werkelijke zinnelijkheid van de gedachte is klaarblijkelijk
-    dezelfde.... Stel dat ananassen, omdat zij lekker zijn om te eten,
-    niet mochten gezien worden, behalve op schilderijen en dat men
-    het daarover zelfs nog niet eens was. Stel dat niemand een ananas
-    zien mocht, tenzij hij rijk genoeg was om er een te koopen voor
-    zijn eigen maal, daar het zien en het eten onverbreekbaar verbonden
-    was. Wat een begeerigheid zou er dan naar zijn, wat een voortdurend
-    verlangen, wat een diefstal!... Miss ---- vertelde ons van haar
-    Syrische avonturen, hoe zij in den winkel ging van een houtsnijder
-    en hoe hij niet naar haar wilde kijken; en hoe zij een instrument
-    opnam en werkte, tot hij ten laatste naar naar keek en zij beiden
-    in lachen uitbarstten. Zal het niet zoo zijn met ons kijken naar
-    vrouwen over het algemeen? Er zal een werk komen--en ten laatste
-    zullen wij opkijken en in lachen uitbarsten.... Als mannen zien
-    wat waarlijk verkeerd is en als zij met verstand en met voorzorg
-    handelen wat de sexueele verhoudingen betreft, zullen zij er dan
-    niet op staan, dat vrouwelijk schoon genoten wordt door jonge
-    menschen, en van de eerste jeugd af, opdat het eerste gevoel dat
-    moge zijn van schoonheid? Zullen zij niet zeggen: "Wij moeten de
-    valsche reinheid niet toelaten, wij moeten de echte hebben". Wij
-    hebben valsche beproefd en zij is niet goed genoeg; de macht moet
-    verkregen worden om rein schoonheid te genieten; het is noodlottig
-    te trachten het met minder te doen. Ieder leeraar van de jeugd
-    moet zeggen: "Deze schoonheid van de vrouw, Gods voornaamste werk
-    van schoonheid, het is goed, dat gij ze ziet; het is een genoegen,
-    dat het goede dient; alle schoonheid dient het goede en deze meer
-    dan alle, want de taak ervan is u rein te maken. Kom er heen,
-    zooals gij komt naar uw dagelijksch brood, of naar zuivere lucht,
-    of naar het reinigingsbad: dit is rein voor u, als gij rein zijt,
-    het zal u helpen in uw pogen om het te zijn. Maar als iemand van u
-    onrein is, en er voedsel der onreinheid uit maakt, dan moest gij
-    u schamen en bidden; het is niet voor u, dat ons leven ingericht
-    kan worden; het is voor menschen en niet voor beesten". Dit moet
-    komen als de menschen hun oogen openen, en koel handelen, en met
-    verstand en voorzorg en niet alleen in paniek als er kwestie is
-    van sexueelen hartstocht in zijn moreele verhoudingen."
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-HOOFDSTUK IV
-
-HET WAARDEEREN VAN DE GESLACHTSLIEFDE
-
-
-    Het begrip geslachtsliefde.--De houding van het middeleeuwsch
-    ascetisme.--St. Bernard en St. Udo van Cluny.--Het wijzen
-    van de asceten op het bij elkaar liggen van de sexueele en de
-    excretie-organen.--De liefde als een sacrament der natuur.--De
-    voorstelling van de onreinheid van wat betrekking heeft op het
-    geslacht in de primitieve godsdiensten in het algemeen.--Theorieën
-    over den oorsprong van deze voorstelling.--Het anti-ascetische
-    element in den bijbel en het oudste Christendom.--Clemens van
-    Alexandrië.--De houding van den heiligen Augustinus.--De erkenning
-    van de heiligheid van het lichaam door Tertullianus, Rufinus en
-    Athanasius.--De hervorming.--Het sexueele instinct beschouwd als
-    dierlijk.--Het menschelijk sexueele instinct gelijkt niet op dat
-    van het dier.--Wellust en liefde.--De definitie van liefde.--Liefde
-    en namen voor liefde zijn onbekend in sommige deelen van de
-    wereld.--De romantische liefde heeft zich eerst laat ontwikkeld
-    bij het blanke ras.--Het mysterie van het sexueel verlangen. De
-    kwestie of liefde een begoocheling is.--De geestelijke zoowel
-    als de physieke bouw van de wereld berust voor een deel op
-    sexueele liefde.--Het getuigenis van mannen van intellect voor
-    de alléén-heerschappij van de liefde.
-
-
-Het zal blijken, dat de gehouden bespreking over de naaktheid een
-diepere beteekenis heeft dan men uit het voorafgaande zou afleiden. De
-hygiënische waarde, zoowel physiek als geestelijk, van gemeenzaamheid
-met de naaktheid gedurende de eerste jaren van het leven, hoe groot ze
-ook wezen mag, is niet de eenige waarde, die zulk een gemeenzaamheid
-bezit. Behalve haar æsthetische waarde ligt er ook een moreele
-waarde in, een bron van dynamische kracht. En nog een stap verder
-gaande, mogen we wel zeggen dat ze een geestelijke waarde heeft met
-betrekking tot onze geheele opvatting van de sexueele aandrift. Onze
-houding tegenover het naakte lichaam is de toetssteen van onze houding
-tegenover het geslachts-instinct. Als ons eigen lichaam en dat van onze
-medemenschen ons in ons binnenste schandelijk of walgelijk toeschijnt,
-dan zal niets ooit in werkelijkheid onze opvattingen over sexueele
-liefde veredelen of louteren. Liefde verlangt naar het vleesch,
-en als het vleesch schandelijk is, dan moet hij, die liefheeft,
-schandelijk zijn. "Se la cosa amata è vile", zooals Leonardo da Vinci
-vol diepe wijsheid opmerkte, "l'amante se fa vile". Hoe onlogisch ze
-ook geweest mag zijn, er was inderdaad eenige rechtvaardiging voor
-de oude Christelijke identificatie van het vleesch met het sexueele
-instinct. Zij staan of vallen te zamen; wij kunnen niet het eene
-verlagen en het andere verheerlijken. Zooals onze gevoelens zijn
-tegenover de naaktheid, zoo zullen onze gevoelens zijn tegenover
-de liefde.
-
-"De mensch is niets dan vuil sperma, een zak vol mest, het voedsel
-voor wormen.... Gij hebt nooit een vuiler mesthoop gezien". Dat was
-het resultaat van de Meditationes Piissimae [46] van St. Bernardus in
-het klooster. Soms wilden die middeleeuwsche monniken inderdaad wel
-toegeven, dat de huid een zekere oppervlakkige schoonheid bezat, maar
-zij gaven dat alleen toe om met meer nadruk te wijzen op de leelijkheid
-van het lichaam, als het ontdaan was van dezen schijn van schoonheid,
-en spanden al hun perverse intellectueele scherpzinnigheid en hun
-woeste ironie in, om met begeerigen spot te wijzen op ieder onderdeel
-van wat hun de armzalige menschelijke figuur toescheen. De heilige Odo
-van Cluny, de beminnelijke heilige, een pionier in zijn appreciatie
-van de wilde schoonheid der Alpen, die hij dikwijls was doorgetrokken,
-was er bijzonder ver in, de schoonheid van het menschelijk lichaam
-naar beneden te halen. Hij zegt met nadruk, dat schoonheid alleen in
-de huid ligt; als wij onder de huid konden zien, dan zouden vrouwen
-niets dan walging opwekken. Haar bekoorlijkheden zijn slechts bloed,
-slijm en gal. Als wij weigeren vuil en slijm aan te raken, zelfs
-maar met de toppen van onze vingers, hoe kunnen we dan begeeren
-een zak met vuil te omarmen? [47] De middeleeuwsche monniken van de
-meer beschouwende soort vonden hier dikwijls een heerlijk veld van
-meditatie, en de Christelijke wereld in het algemeen was er tevreden
-mee hun opinies in meer of minder verdunde lezing aan te nemen,
-of protesteerde er tenminste nooit bepaald tegen.
-
-Zelfs mannen van de wetenschap namen deze opvattingen aan en beginnen
-zich eerst nu los te maken van dat oude bijgeloof. R. de Graef vond
-het noodig in de Voorrede van zijn beroemde verhandeling over de
-voortbrengingsorganen van vrouwen, De Mulierum Organis Generatione
-Inservientibus, opgedragen aan Cosmo III de Medici in 1672, zich over
-het onderwerp van zijn werk te verontschuldigen. Zelfs een eeuw later
-veroordeelde Linnaeus in zijn groote werk, The System of Nature, als
-"afschuwelijk" de nauwkeurige studie der vrouwelijke genitaliën, hoewel
-hij het wetenschappelijk belang van zulke nasporingen toegaf. En als
-mannen van de wetenschap het moeilijk gevonden hebben tot een objectief
-standpunt te komen over vrouwen, dan kunnen we ons niet verwonderen,
-dat middeleeuwsche en nog oudere opvattingen dikwijls fijn doorweven
-zijn geweest met de ideeën van philosofische en half philosofische
-schrijvers [48].
-
-We mogen als een speciale variëteit van het ascetisch bezien van
-de sekse beschouwen,--want de asceten grondden vrijelijk, zooals we
-zien, maar niet geheel terecht, hun ascetisme voor een groot deel op
-æsthetische overwegingen--dat herhaalde wijzen op het bij elkaar liggen
-van de sexueele en de excretorische centra, hetgeen in de oude Kerk
-zijn uitdrukking vond in de geringschattende bewering van Augustinus:
-"Inter faeces et urinam nascimur", en dat blijft voortbestaan bij
-velen, die het in het geheel niet altijd in verband brengen met
-godsdienstig ascetisme [49]. "Als resultaat van welk een belachelijke
-zuinigheid, en van welk een Mephistopheles ironie", vraagt Tarde
-[50], "heeft de Natuur gemeend, dat een functie zoo verheven, zoo de
-poëtische en philosofische hymnen, die ze bezongen hebben, waardig,
-niet beter verdiende dan haar uitsluitend orgaan te hebben te zamen
-met dat van de minste lichamelijke functies?"
-
-Wij mogen er echter op wijzen, dat deze beschouwing van de zaak,
-hoewel onbewust, zelf het gevolg is van de ascetische depreciatie van
-het lichaam. Van een wetenschappelijk standpunt zijn de processen
-van stofwisseling van het lichaam van a tot z, alle met elkander
-ineen geweven en van gelijke waardigheid, hetzij ze chemisch of
-psychologisch beschouwd worden. Wij kunnen niet eenig speciaal chemisch
-of biologisch proces afzonderen en verklaren: Dit is leelijk. Zelfs
-wat wij uitwerpsel noemen, helpt nog de stof opbouwen van onze
-levens. Eten is sommigen een walgelijke bezigheid toegeschenen. Maar
-toch is het mogelijk geweest te zeggen, met Thoreau, dat "de goden
-inderdaad bedoeld hebben, dat de menschen zich als de goden zouden
-voeden, evenals zij zelve, met hun eigen nectar en ambrosia ... Ik heb
-gevoeld, dat eten een sacrament werd, een middel tot gemeenschap, een
-extatische oefening, en een zitten aan de avondmaalstafel der wereld".
-
-De sacramenten van de natuur zijn op deze wijze overal samengeweven
-in het weefsel van de lichamen van mannen en vrouwen. Lippen, goed om
-te kussen, zijn voor alles goed om mee te eten en te drinken. Zoo
-opeengehoopt en over elkaar heen geschoven zijn de centra van
-kracht langzamerhand geworden, in den langen loop der ontwikkeling,
-dat alle slijmvliezen van de natuurlijke lichaamsopeningen, door de
-gevoeligheid, die zij verkregen hebben bij hun speciale werkzaamheid,
-werktuigen zijn geworden, die de ziel in vervoering kunnen brengen
-bij de aanraking in liefde; het is nutteloos verschil te maken
-tusschen hoog en laag, rein of onrein; ze zijn alle gelijkelijk
-reeds geheiligd door de uiterste wijding der natuur. De neus ontvangt
-den levensadem; de vagina ontvangt het levenswater. Ten slotte moet
-de waarde en liefelijkheid van het leven afgemeten worden naar de
-waarde en liefelijkheid, die de werktuigen van het leven voor ons
-hebben. De zwellende borsten zijn zulke goddelijk mooie teekenen van
-vrouwelijkheid ter wille van het kind, dat er mogelijk aan hangen en
-zuigen zal; de groote lijnen van de heupen zijn zoo wellustig ter wille
-van het kind, dat zij mogelijk eens zullen bevatten; er kan hier geen
-onderscheid gemaakt worden, wij kunnen de wortels niet van den boom
-scheiden. Het is waar, dat de hoogste functie van de mannelijkheid--het
-overreiken van de levenslamp aan toekomstige rassen, ten uitvoer wordt
-gebracht door hetzelfde werktuig, dat tot dagelijkschen afvoer van
-de blaas dient. Er is honend gezegd, dat wij geboren worden tusschen
-urine en uitwerpselen; er kon ook, vol eerbied, gezegd worden, dat de
-doorgang door dit geboortekanaal een sacrament is der natuur, heiliger
-en van meer beteekenis dan menschen het ooit zouden kunnen bedenken.
-
-Soms zijn deze verhoudingen opgemerkt en is hun beteekenis erkend door
-een soort van mystische intuïtie. Wij nemen nu en dan sporen van zulk
-een inzicht waar, eerst onder de dichters en later onder de medici
-van de Renaissance. In 1864 zet Rolfincius, in zijn Ordo et Methodus
-Generationi Partium etc. aan het begin van zijn tweede deel, gewijd
-aan de geslachtsdeelen der vrouw, uiteen, wat oude schrijvers gezegd
-hebben over de Eleusische en andere mysteriën en over de toewijding en
-reinheid, vereischt van hen, die de heilige riten naderden. "Zoo is het
-ook met ons," gaat hij voort, "bij de riten van het wetenschappelijk
-onderzoek. Ook wij werken met heilige dingen. De geslachtorganen
-moeten onder heilige dingen gerekend worden. Zij, die deze altaren
-naderen, moeten komen met vromen geest. Laat de profanen buiten staan,
-laat de deuren gesloten worden". In die dagen waren, zelfs voor de
-wetenschap, alleen geloof en intuïtie mogelijk. Het is eerst in de
-laatste jaren, dat de microscoop van den histoloog en het proefbuisje
-van den physiologischen chemicus hem van een verstandelijke basis
-voorzien hebben. Het is niet langer mogelijk, de natuur in tweeën te
-knippen en te verzekeren, dat ze hier rein is en daar onrein [51].
-
-
-    Er schijnt dus geen voldoende grond te zijn om het eens te
-    zijn met hen, die het bij elkaar liggen van de voortbrengende
-    en de excretorische centra beschouwen als "een dom knoeiwerk der
-    natuur". Een associatie, die zoo oud en primitief is als de natuur,
-    kan alleen stuitend toeschijnen aan hen, wier gevoelens ziekelijk
-    onnatuurlijk geworden zijn. We mogen verder opmerken, dat de anus,
-    die aesthetisch het minst aantrekkelijke is van de excretorische
-    centra, betrekkelijk ver verwijderd is van de sexueele centra,
-    en dat, zooals R. Hellmann vele jaren geleden opmerkte, toen hij
-    deze kwestie besprak (Ueber Geschlechtsfreiheit, p. 82): "In de
-    eerste plaats pas afgescheiden urine niets bijzonder onaangenaams
-    in zich heeft, en in de tweede plaats, als ze dat al had, we dan
-    wel mochten bedenken, dat een rozenroode mond in het geheel niet
-    zijn bekoring verliest, alleen omdat hij niet aanlokkend is om
-    te kussen op het oogenblik, dat zijn bezitter bezig is te braken".
-
-    Een geestelijke oppert zelfs in een zijner geschriften, dat
-    wij verder mogen gaan en een positief voordeel vinden in deze
-    nabijheid. "Ik ben blij, dat gij het niet eens zijt met den man,
-    die vond, dat de natuur geknoeid had, toen ze de genitaliën
-    gebruikte voor de doeleinden van het urineeren; afgezien van
-    teleologische en theologische redenen zou ik die redeneeringslijn
-    niet kunnen volgen. Ik vind, dat er geen reden is voor walging
-    wat de organen voor het urineeren betreft, hoewel ik gevoel, dat
-    de anus nooit aantrekkelijk kan zijn voor den normalen geest; maar
-    de anus is geheel afgescheiden van de genitaliën. Mijn opinie is,
-    dat het nabij elkaar liggen een goed doel heeft, doordat het de
-    organen min of meer geheim maakt, behalve in tijden van sexueele
-    opwinding of in die van liefde. Het resultaat is, dat die deelen in
-    gewone tijden een zekere mate van weerzin wekken, maar een sterke
-    aantrekking oefenen in tijden van sexueele werkzaamheid. Vandaar
-    dat het gewone beschermen van de geslachtsdeelen, uit vrees afkeer
-    te wekken, zeer hun aantrekkelijkheid verhoogt op andere tijden,
-    wanneer de sexueele werkzaamheid onbeperkt is. Verder is het gevoel
-    van afkeer zelf alleen het resultaat van gewoonte en gevoelen,
-    hoe nuttig het ook is, en volgens de Schrift is alles rein en
-    goed. Het ascetisch gevoel van tegenzin berust, als we terug
-    gaan tot zijn oosprong, op anderen dan christelijken invloed. Het
-    christendom kwam voort uit het Judaisme, dat geen gevoel had voor
-    de onreinheid van het huwelijk, want "onrein" beteekent in het
-    Oude Testament eenvoudig "heilig". De ascetische zijde van den
-    godsdienst van het christendom is geen deel van den godsdienst
-    van Christus, zooals hij kwam uit de handen van den stichter, en
-    het moderne gevoel in deze zaak is een weifelend overblijfsel van
-    de ketterij van de Manichaeërs". Ik mag er echter wel bijvoegen,
-    dat er, zooals Northcote zegt (Christianity and Sex Problems,
-    p. 14), naast de vrije erkenning van sexualiteit in het Oude
-    Testament, een kring van denkbeelden is, die blijk geeft van
-    een gevoel van onreinheid en schaamte wat de sekse betreft. Het
-    christendom heeft deze gemengde gevoelens geërfd. Het is inderdaad
-    onder de oude en primitieve volken een ver verspreid en bijna
-    algemeen gevoelen geweest, dat er iets onreins en zondigs is in de
-    dingen van het geslacht, zoodat zij, die een godsdienstig leven
-    zouden willen leiden, sexueele verhoudingen moeten vermijden;
-    zelfs in Indië heeft het coelibaat eerbied ingeboezemd (zie
-    b.v. Westermarck, Marriage, pp. et seq.) Wat den oorspronkelijken
-    grond van dit denkbeeld aangaat--dien we hier niet nauwkeuriger
-    behoeven te bespreken--zijn vele theorieën op den voorgrond
-    gebracht; de heilige Augustinus zet, in zijn De Civitate Dei
-    het vernuftige idee uiteen, dat de penis, omdat hij onderhevig
-    is aan spontane bewegingen en erecties, die niet door den wil
-    beheerscht worden, een orgaan is om zich over te schamen, dat
-    de geheele geslachtssfeer in zijn schande meetrekt. Westermarck
-    beweert, dat er onder bijna alle volken gevoelens voorkomen
-    tegen sexueele verhoudingen met leden van dezelfde familie of
-    hetzelfde huishouden, en daar het geslacht zoo verbannen werd uit
-    de sfeer van het huiselijk leven, ontstond er een opvatting over
-    de onreinheid ervan; Northcote wijst op het feit, dat het van
-    het begin af aan noodig is geweest verborgenheid te zoeken voor
-    sexueelen omgang, omdat het paar op dat oogenblik een prooi zou
-    zijn voor vijandelijke aanvallen, en dat door een gemakkelijken
-    overgang de sekse beschouwd begon te worden als iets, dat verborgen
-    behoort te worden en daarom als iets zondigs. (Diderot had reeds
-    in zijn Supplément au Voyage de Bougainville gewezen op dit
-    motief voor afzondering als "het eenige natuurlijke element voor
-    kuischheid"). Crawley heeft een groot deel van zijn suggestief
-    werk, The Mystic Rose, gewijd aan het aantoonen van het feit,
-    dat voor den wilde de sekse een gevaarlijk en verzwakkend element
-    in het leven is en daarom zondig.
-
-
-Het zou echter een dwaling zijn te denken, dat zulke mannen als
-St. Bernard en de heilige Odo van Cluny, hoe bewonderenswaardig zij
-ook de ascetische en zelfs de algemeen Christelijke gezichtspunten
-van hun eigen tijd vertegenwoordigden, beschouwd moeten worden als
-geheel typische voorbeelden van het echt Christelijke en primitief
-Christelijke gezichtspunt. Voor zoover ik heb kunnen ontdekken, vinden
-wij deze geconcentreerde intellectueele en emotioneele woestheid
-van aanval op het lichaam niet tijdens de eerste duizend jaar van
-het Christendom; die ontwikkelde zich eerst op het oogenblik toen,
-met paus Gregorius VII, het middeleeuwsche Christendom de climax
-bereikte van zijn overwinning over de zielen van de Europeesche
-menschen, in de instelling van het coelibaat van de wereldlijke
-geestelijkheid en den groei van de groote, in kloosters verzamelde
-gemeenschappen van monniken in streng geregelde en afgezonderde orden
-[52]. Daarvoor deden de leeraars van het ascetisme meer hun best om
-aan te sporen tot kuischheid en zedigheid dan dat ze een aanval deden
-op het geheele lichaam; zij concentreerden hun aandacht liever op
-geestelijke deugden dan op physieke onvolkomenheden. En als wij tot
-de Evangeliën teruggaan, dan vinden we weinig van den middeleeuwschen
-ascetischen geest in de gezegden en daden, die van Jezus vermeld
-worden, waarvan we zelfs eerder mogen zeggen dat ze over het geheel,
-niettegenstaande het ascetisme dat er aan ten grondslag ligt, een
-zekere teerheid openbaren en een toegevendheid jegens het lichaam,
-terwijl zelfs Paulus, hoewel hij niet zacht is voor het lichaam, tot
-eerbied er voor aanspoort als voor een tempel van den Heiligen Geest.
-
-Wij kunnen niet verwachten, dat wij de Kerkvaders sympathiek gezind
-zullen vinden tegenover het vertoonen van het naakte menschelijk
-lichaam, want hun positie was gegrond op een opstand tegen het
-heidendom en het heidendom had het lichaam gekoesterd. De naaktheid was
-meer speciaal verbonden geweest met het publieke bad, het gymnasium
-en het tooneel; en daar het van harte deze heidensche instellingen
-afkeurde, werkte het Christendom de naaktheid tegen. Het feit, dat
-gemeenzaamheid met de naaktheid eer gunstig dan ongunstig was voor de
-kuischheid, waaraan ze zooveel waarde hechtte, kon de Kerk--hoewel ze
-op zekeren tijd de naaktheid opnam in het ritueel van den doop--voor
-het grootste deel niet inzien, als deze kuischheid al werkelijk een
-feit was, hetwelk de speciale condities van het decadente klassieke
-leven neiging hadden gehad te verbergen. Maar in hun bepaalde voorkeur
-voor het aangekleede lichaam boven het naakte aarzelden de eerste
-Christenen dikwijls om den verderen stap te doen door te verzekeren,
-dat het lichaam een brandpunt is van onreinheid en dat de physieke
-sexueele organen een uitvindsel zijn van den duivel. Integendeel
-spraken sommige van de beroemdste Kerkvaders, vooral zij die tot
-de Grieksche kerk behoorden en die den levenwekkenden adem gevoeld
-hadden van het Grieksche denken, zich nu en dan uit over de onderwerpen
-natuur, sekse, en het lichaam in een geest, die de instemming verworven
-zou hebben van Goethe en Whitman.
-
-Clemens van Alexandrië was, met al de excentriciteit van zijn
-overfijn intellect, de meest Grieksche van al de Kerkvaders en het
-is niet te verwonderen, dat de laatste glimp van klassiek licht,
-die van zijn geest uitstraalde, eenig licht wierp over deze kwestie
-van sekse. Hij protesteerde bv. tegen die preutschheid die, toen
-de zon van de klassieke wereld onderging, begonnen was het leven
-te overschaduwen. "Wij moeten ons niet schamen te noemen wat God
-zich niet geschaamd heeft te maken" [53]. Het was een merkwaardige
-verklaring omdat, terwijl ze het oude klassieke gevoel aannam van
-geen schaamte jegens de natuur, ze dat gevoel plaatste op een nieuwe
-en godsdienstige basis in overeenstemming met het Christendom. Over
-het geheel, hoewel niet altijd consequent, verdedigt Clemens van
-Alexandrië het lichaam en de sexueele functies tegen hen, die ze met
-verachting behandelden. En daar de zaak van het geslacht de zaak is
-der vrouwen, houdt hij de waardigheid der vrouwen altijd krachtig
-staande en verkondigt hij ook de heiligheid van het huwelijk, een
-staat, dien hij somtijds plaatst boven dien der maagdelijkheid? [54]
-
-Ongelukkig, het moet gezegd worden, meende de heilige Augustinus--een
-andere Noord-Afrikaner, maar uit Romeinsch Carthago en niet uit
-Grieksch Alexandrië--dat hij een overtuigend antwoord had op het
-argument dat Clemens opperde, en zoo groot was de kracht van zijn
-hartstochtelijk en machtig genie, dat hij ten slotte zijn antwoord
-overheerschend kon maken. Voor Augustinus was de zonde erfelijk, en
-de zonde had haar specialen zetel in de sexueele organen; de daad der
-zonde had de oorspronkelijke goddelijke daad der schepping gewijzigd,
-en wij kunnen de sekse en de sexueele organen niet behandelen
-alsof er geen erfzonde was geweest. Onze genitaliën, verklaart hij,
-zijn schandelijk geworden omdat zij, door de zonde, nu in beweging
-gebracht worden door de wellust. Toch neemt Augustinus op verre
-na niet de middeleeuwsche ascetische houding aan van minachtenden
-haat jegens het lichaam. Niets kan verder van Odo van Cluny af zijn
-dan het enthusiasme van Augustinus over het lichaam, zelfs over de
-volkomen harmonie van de deelen onder de huid. "Ik geloof, dat wij
-tot het besluit kunnen komen", zegt hij zelfs, "dat bij het scheppen
-van het menschelijk lichaam de schoonheid meer in het oog gehouden is
-dan het nut. Waarlijk, nut is een voorbijgaand iets, en de tijd zal
-komen dat we elkanders schoonheid kunnen genieten zonder wellust"
-[55]. Zelfs in de sfeer van sekse zou hij geneigd zijn reinheid en
-schoonheid aan te nemen, afgescheiden van den erfelijken invloed van
-Adam's zonde. In het Paradijs, zegt hij, als het Paradijs was blijven
-bestaan, zou de daad van het voortbrengen even eenvoudig zijn geweest
-en vrij van schande als de daad van de hand bij het uitstrooien van
-het zaad op de aarde. "Sexueele vereeniging zou onder de heerschappij
-van den wil geweest zijn zonder eenig sexueel verlangen. Het zaad
-zou in de vagina gebracht worden op even eenvoudige wijze als de
-menstrueele vloeistof er nu uitgeworpen wordt. Er zouden geen woorden
-geweest zijn die obsceen genoemd konden worden, maar al wat van deze
-deelen kon gezegd worden, zou even rein geweest zijn als wat gezegd
-wordt van de andere deelen van het lichaam" [56]. Dat is echter voor
-Augustinus wat had kunnen wezen in het Paradijs, waar, naar hij meende,
-sexueel verlangen niet bestond. Zooals de dingen zijn, meende hij,
-is het juist dat wij ons schamen, doen wij goed te blozen. En het was
-natuurlijk dat, zooals Clemens van Alexandrië vermeldt, vele ketters
-verder gingen op dezen weg en geloofden dat, terwijl God den mensch
-maakte tot aan den navel, de rest door een andere macht gemaakt was;
-zulke ketters hebben zelfs nu nog hun aanhangers onder ons.
-
-Evenzeer in de Oostersche als in de Westersche kerken echter, zoowel
-voor en na Augustinus, hoewel niet dikwijls er na, hebben groote
-Kerkvaders en leeraars meeningen geuit, die eer die van Clemens dan
-die van Augustinus herroepen. Wij kunnen niet veel waarde hechten aan
-de uiting van den buitensporigen en dikwijls zichzelf tegensprekenden
-Tertullianus, maar het is de moeite waard op te merken, dat, terwijl
-hij verklaarde dat de vrouw de poort is tot de hel, hij toch ook gezegd
-heeft, dat wij de natuur moeten naderen met eerbied en niet met een
-blos. "Natura veneranda est, non erubescenda". "Geen Christelijk
-schrijver", heeft men gezegd, "heeft zoo energiek gesproken tegen
-de kettersche verachting van het lichaam als Tertullianus. Lichaam
-en ziel zijn, volgens Tertullianus, ten nauwste verbonden. De ziel
-is het levensprincipe van het lichaam, maar er is geen werkzaamheid
-van de ziel, die zich niet openbaart door en invloed ondervindt van
-het vleesch" [57]. Van meer belang is Rufinus Tyrannius, de vriend
-en medeleerling van den heiligen Jeronimus, in de vierde eeuw, die
-een commentaar schreef op de Apostolische geloofsleer, die zeer in
-aanzien was bij de oude en middeleeuwsche kerk en die zelfs nu nog
-gewaardeerd wordt. Rufinus zegt, in antwoord aan hen, die verklaarden
-dat er obsceniteit was in het feit van de geboorte van Christus door de
-sexueele organen van een vrouw, dat God de sexueele organen geschapen
-heeft, en dat "het niet de natuur is, maar alleen de opinie der
-menschen, die ons leert dat deze deelen obsceen zijn. Verder zijn al
-de deelen van het lichaam gemaakt van dezelfde klei, welke verschillen
-er ook mogen zijn in hun gebruik en hun functies" [58]. Hij bekijkt
-de zaak zooals we zien, wel vroom, maar toch natuurlijk en eenvoudig,
-zooals Clemens, en niet zooals Augustinus door het verwringende medium
-van een theologisch systeem. Athanasius sprak in de Oostelijke Kerk
-in denzelfden geest als Rufinus in de Westelijke. Een zekere monnik,
-genaamd Amun, had veel verdriet ondervonden door het voorkomen van
-zaaduitstortingen in den slaap, en hij schreef aan Athanasius om te
-vragen of zulke uitstortingen zonde zijn. In den brief, dien hij tot
-antwoord schreef, tracht Athanasius Amun gerust te stellen. "Alle
-dingen", zegt hij tot hem, "zijn rein voor den reine. Want wat, vraag
-ik u, lieve en vrome vriend, kan er voor zondigs of van nature onreins
-zijn in een uitwerpsel? De mensch is het werk van Gods handen. Er is
-zeker niets in ons dat onrein is" [59]. Als wij deze uitingen lezen,
-gevoelen wij, dat de zaden van preutschheid en verhitheid reeds in
-den geest van het volk aanwezig zijn, maar toch zien wij ook dat
-sommige van de meest bekende denkers van de eerste Christelijke
-Kerk in opvallend contrast met de meer ziekelijke en kleingeestige
-middeleeuwsche asceten, duidelijk afgezonderd stonden van de populaire
-beweging. Over het geheel werden zij overstemd, omdat het Christendom,
-evenals het Boeddhisme, van het begin af aan een kiem in zich droeg,
-die zich leende tot ascetische onthouding, en het sexueele leven is
-altijd de eerste impuls, die opgeofferd moet worden aan den hartstocht
-voor onthouding. Maar er waren ook andere kiemen in het Christendom,
-en Luther, die op zijn eigen plebejische wijze opkwam voor de rechten
-van het lichaam, ofschoon hij brak met het middeleeuwsch ascetisme,
-stelde daardoor geenszins de tradities van de oudste Christelijke
-Kerk ter zijde.
-
-Ik heb gemeend, dat het de moeite waard was dezen bewijsgrond aan
-te voeren, alhoewel ik zeer wel weet, dat de feiten der Natuur
-geen meerderen steun verkrijgen door het gezag van de Kerkvaders of
-zelfs van den Bijbel. De natuur en de menschheid hebben bestaan vóór
-den Bijbel en zouden voortgaan te bestaan al zou de Bijbel vergeten
-zijn. Maar de houding van het Christendom op dit punt is zoo dikwijls
-zonder voorbehoud veroordeeld geworden, dat het wel goed schijnt
-aan te toonen, dat in zijn beste oogenblikken, toen het een jonge en
-aangroeiende macht in de wereld was, de uitingen van het Christendom
-dikwijls gelijkluidend waren met die van de Natuur en van de rede. Er
-zijn vele menschen, mogen we er aan toevoegen, die het een troost
-vinden te weten, dat zij, als zij in deze zaak den natuurlijken en
-verstandelijken weg volgen, daardoor niet geheel en al breken met de
-godsdienstige tradities van hun ras.
-
-
-    Het is wel nauwelijks noodig op te merken, dat wij, als wij ons van
-    het Christendom afwenden naar de andere groote wereldgodsdiensten,
-    gewoonlijk zoo'n dubbelzinnige houding jegens de sekse niet
-    ontmoeten. De Mohammedanen waren even nadrukkelijk in het
-    beweren, dat de sekse heilig was, als zij waren in hun zorg voor
-    de lichamelijke reinheid; zij waren bereid de sexueele functies
-    in het leven hiernamaals mee te nemen, en zij hebben zich nooit,
-    zooals Luther en zoo vele andere Christenen, vermoeid met peinzen
-    over het gebrek aan bezigheid in den Hemel. In Indië, hoewel Indië
-    het tehuis is van de uiterste vormen van godsdienstig ascetisme, is
-    de sexueele liefde in een grootere mate, geheiligd en vergoddelijkt
-    geworden dan in eenig ander deel van de wereld. "Het schijnt
-    nooit in de hoofden van de Hindoe-wetgevers te zijn opgekomen",
-    zeide Sir William Jones lang geleden (Works, vol. ii, p. 311),
-    "dat iets natuurlijks hinderlijk obsceen zou kunnen zijn, een
-    eigenaardigheid, die al hun geschriften doordringt, maar die geen
-    bewijs is voor de verdorvenheid van hun zeden". De sexueele daad
-    heeft in Indië dikwijls een godsdienstige beteekenis gehad, en
-    de meest nauwkeurige bijzonderheden van het sexueele leven en de
-    verscheidenheden ervan zijn in Indische erotische verhandelingen op
-    ernstige wijze besproken, terwijl nergens anders de anatomische en
-    physiologische sexueele eigenaardigheden van vrouwen met zulk een
-    nauwkeurigen en devoten eerbied zijn bestudeerd. "Liefde heeft in
-    Indië, zoowel in theorie als in de praktijk" merkt Richard Schmidt
-    op (Beiträge zur Indischen Erotik, p. 2) "een belangrijkheid,
-    zooals wij ons zelfs niet kunnen voorstellen".
-
-
-In Protestantsche landen heeft de invloed van de Hervorming, door
-de sekse als iets natuurlijks in eere te herstellen, indirect er
-toe geleid, in het populaire voelen jegens de sekse den smaad van
-zondigheid te vervangen door den smaad van dierlijkheid. Voortaan moet
-de sexueele impuls worden verborgen of opgetooid, om fatsoenlijk
-menschelijk te worden. Dit blijkt duidelijk uit een passage in
-het dagboek van Pepys, in de zeventiende eeuw. Op den morgen na den
-huwelijksdag was het gewoonte pas getrouwde menschen met muziek wakker
-te maken; de afwezigheid van deze muziek bij een bepaalde gelegenheid
-(in 1667), maakte op Pepys den indruk "alsof zij zoo maar als een
-paar honden bij elkaar waren gekomen". Wij geven niet langer om de
-muziek, maar hetzelfde gevoelen bestaat nog in den wensch naar andere
-vermommingen en versieringen voor den sexueelen impuls. Wij stellen
-ons niet altijd duidelijk voor oogen, dat liefde haar eigen heiliging
-met zich brengt.
-
-Als tegenwoordig de tegenzin tegen de sexueele zijde van het leven zich
-vertoont, wordt bijna altijd beweerd niet zoozeer, dat ze "zondig"
-is als wel dat ze "dierlijk" is. Ze wordt beschouwd als dat deel van
-den mensch, dat hem het nauwste verbindt met de lagere dieren. Het
-moest nauwelijks noodig zijn er op te wijzen, dat dit een dwaling
-is. Van wat voor zijde we ze ook naderen, de bewering, dat sekse
-bij den mensch en bij de dieren hetzelfde is kan niet volgehouden
-worden. Van het standpunt van hen, die deze identiteit aannemen,
-zou het juister zijn te zeggen, dat de menschen inferieur zijn aan
-de dieren, dan dat ze gelijk zijn met de dieren, want bij dieren
-is onder natuurlijke omstandigheden het sexueele instinct strikt
-ondergeschikt aan de voortplanting en zeer weinig onderhevig aan
-afwijking, zoo dat van het standpunt van hen, die de sekse willen
-kleineeren, de dieren dichter bij het ideaal zijn, en zulke menschen
-moeten met Woods Hutchinson zeggen: "Alles te zamen genomen hebben onze
-dier-voorouders evenveel reden zich over ons te schamen, als wij over
-hen". Maar als we de zaak bezien van een ruimer biologisch standpunt
-van ontwikkeling, dan moet onze conclusie geheel verschillend zijn.
-
-Wel verre van aan de dieren gelijk te zijn, behooren de menschelijke
-sexueele impulsen onder de minst op de dieren gelijkende aanwinsten
-van den mensch. De menschelijke sexueele sfeer verschilt in
-een buitengewoon groote mate van de dierlijke sexueele sfeer
-[60]. Ademhalen is een dierlijke functie en hierin kunnen we niet
-wedijveren met de vogels; beweging is een dierlijke functie en hier
-kunnen wij de viervoeters niet evenaren; wij zijn niet merkbaar
-vooruit gegaan wat onze circuleerende, verteringbevorderende, nier-
-of leverfuncties betreft. Zelfs wat het gezicht en het gehoor betreft,
-zijn er veel dieren, die scherper van gezicht zijn dan de mensch, en
-vele, die in staat zijn geluiden te hooren, die voor hem onhoorbaar
-zijn. Maar er zijn geen dieren, waarbij het sexueele instinct zoo
-gevoelig is, zoo hoog ontwikkeld, zoo verscheiden in zijn uitingen,
-zoo voortdurend waakzaam, zoo in staat om uit te stralen naar
-de hoogste en de verst verwijderde deelen van het organisme. De
-sexueele werkzaamheden van den man en van de vrouw behooren niet tot
-dat lagere deel van onze natuur, dat ons degradeert tot het niveau
-van het "dier", maar tot het hoogere deel, dat ons opheft tot al
-de hoogste werkzaamheden en idealen, waartoe we in staat zijn. Het
-is waar, dat er voornamelijk in den mond van enkele onwetende en
-slecht opgevoede vrouwen over sekse gesproken wordt als "dierlijk"
-of als "het dierlijke deel van onze natuur" [61]. Maar daar vrouwen
-de moeders en de onderwijzeressen zijn van het menschelijk ras is
-dit een onwetendheid en een blijk van slechte opvoeding, die niet te
-spoedig met wortel en tak kunnen uitgeroeid worden.
-
-Er zijn sommigen, die schijnen te denken, dat zij de weegschaal in
-evenwicht hebben gehouden en de zaak voor goed opgelost, als zij
-erkennen, dat sexueele liefde zoowel mooi kan zijn als walgelijk, en
-dat beide beschouwingen even normaal en wettig zijn. "Luister om de
-beurt", merkt Tarde op, "naar twee mannen, die de een koud, de ander
-vurig, de een kuisch, de ander verliefd, beiden even welopgevoed en
-ruim van geest, de waarde van hetzelfde ding bepalen: de een noemt
-walgelijk, leelijk, weerzinwekkend en dierlijk, wat de ander heerlijk,
-verrukkelijk, onuitsprekelijk, goddelijk noemt. Wat voor den een, in de
-Christelijke phraseologie, een onvergeeflijke zonde is, dat is voor den
-ander de staat van ware genade. Daden, die voor den een een treurige
-en nu en dan voorkomende noodzakelijkheid schijnen te zijn, vlekken
-die zorgvuldig uitgewischt moeten worden door lange tusschenpoozen
-van zelfbeheersching, zijn voor den ander de gouden spijkers, waar
-het geheele overige levensgedrag en bestaan van afhangt, de dingen,
-die alleen aan het menschelijk leven zijn waarde geven" [62]. Toch
-mogen we wel betwijfelen of deze beide personen "even welopgevoed en
-ruim van geest" zijn. De wilde gevoelt, dat sekse gevaarlijk is en hij
-heeft gelijk. Maar de mensch, die gevoelt dat de sexueele impuls slecht
-is, of zelfs maar laag bij den grond en vulgair, is een absurditeit
-in het heelal, een afwijking. Hij is evenals die menschen in onze
-krankzinnigengestichten, die gevoelen, dat het instinct om zich te
-voeden slecht is en zoo er toe overgaan om zich uit te hongeren. Zij
-zijn evenzeer geestelijke verworpelingen in het heelal, welks kinderen
-zij zijn. Het is een andere zaak, als een mensch verklaart, dat hij
-persoonlijk in zijn geval een ascetisch ideaal heeft, dat hem er toe
-brengt zich zooveel mogelijk te onthouden van een van beide of van
-beide impulsen. De mensch, die gezond ascetisch is, streeft naar een
-discipline, die te hulp komt aan het ideaal, dat hij zich persoonlijk
-gesteld heeft. Hij kan theoretisch nog in harmonie blijven met het
-heelal, waartoe hij behoort. Maar verachting uit te spreken over het
-sexueele leven, den sluier der "onreinheid" er over uit te spreiden,
-dat is, zooals Nietzsche verklaarde, de onvergeeflijke zonde tegen
-den Heiligen Geest van het Leven.
-
-Er zijn veel menschen, die vooroordeel en rede trachten te verzoenen
-in hun waardeering van de liefde door een scherpe scheidingslijn te
-trekken tusschen "lust" en "liefde", de eene verwerpend en de andere
-goedkeurend. Het is zeer juist zulk een onderscheid te maken, maar
-de wijze waarop het gemaakt wordt, kan gewoonlijk in het geheel geen
-onderzoek verdragen. Wij moeten uitmaken, wat we meenen met "wellust"
-en wat we meenen met "liefde", en dat is niet gemakkelijk, als zij
-beschouwd moeten worden alsof ze elkaar uitsluiten. Soms wordt gezegd,
-dat we onder "lust" moeten verstaan een roekeloos toegeven aan den
-sexueelen impuls zonder op andere overwegingen te letten. Als we hem
-zoo verstaan, kunnen we hem veilig verwerpen. Maar dat is een volkomen
-willekeurige definitie van het woord. "Lust" is inderdaad een zeer
-dubbelzinnig woord; het is een goed woord, dat zijn moreele waarde
-veranderd heeft, en daarom moeten wij het zeer zorgvuldig verklaren,
-eer wij het durven gebruiken. Eigenlijk gezegd, is "lust" een volkomen
-kleurloos woord [63] en beteekent eenvoudig verlangen in het algemeen
-en sexueel verlangen in het bijzonder; het komt overeen met "honger"
-of "dorst"; het in een beleedigende beteekenis te gebruiken is
-ongeveer hetzelfde als aan te nemen, dat het woord "hongerig" dezelfde
-beleedigende beteekenis heeft als "begeerig". Het resultaat is geweest,
-dat gevoelige geesten verontwaardigd het woord "lust" in verband met
-de liefde verwerpen [64]. In het vroegste gebruik van onze taal, had
-"lust" den zin van gezonde en normale sexueele kracht; nu is het woord
-zoo zeer naar beneden gehaald, dat, hoewel het gemakkelijk zou zijn het
-weer op zijn juiste plaats, die nog open blijft, te brengen, de poging
-hiertoe welhaast een hopelooze taak lijkt. Wij hebben de bronnen van
-gevoel in deze zaken zoozeer vergiftigd met middeleeuwsche ascetische
-ruwheden, dat al onze woorden voor sekse spoedig neiging-hebben met
-modder bespat te geraken; we kunnen ze oprapen uit de modder, waarin
-ze gevallen zijn en trachten ze te reinigen, maar aan vele oogen
-zullen ze toch nog vuil toeschijnen. Een gevolg van deze neiging
-is, dat wij geen eenvoudig, precies, natuurlijk woord hebben voor
-de liefde van de seksen, en we gedwongen worden onze toevlucht te
-nemen tot den algemeenen term, die zoo veelomvattend is, dat men
-in Engeland en in de meeste andere landen die den toon aangeven,
-met hetzelfde woord spreekt van God "liefhebben" of van eten "houden".
-
-Liefde, in de sexueele beteekenis, is in het kort beschouwd, een
-samenstelling van lust (in den primitieven en ongekleurden zin van
-sexueele aandoening) en vriendschap. Er kan geen sexueele liefde zijn
-zonder lust; maar, aan den anderen kant, niet voordat stroomen van
-lust in het organisme zijn uitgestraald, zoo, dat zij andere deelen
-van het psychische organisme raken--ten minste de aandoeningen en de
-maatschappelijke gevoelens--is het sexueele liefde. Lust, de specifieke
-sexueele impuls, is wel het eerste en meest essentieele element in
-deze samenstelling, want die alleen is geschikt voor het doel van de
-reproductie, niet alleen bij dieren maar ook bij menschen. Maar niet
-voordat lust zich uitgezet heeft en uitgestraald is, ontwikkelt hij
-zich tot de heerlijke en betooverende bloem der liefde. Wij mogen ons
-voor den geest halen, wat onder de planten gebeurt: aan den eenen
-kant hebben wij de lagere organismen, waarbij het sexueele leven
-beknopt en cryptogamisch voortgaat zonder ooit eenigen overvloed van
-schitterende bloemen over de wereld uit te storten, en aan den anderen
-kant de hoogere planten, waar sekse zich geopenbaard vertoont en zich
-aanmerkelijk uitgezet heeft in vorm en kleur en geur.
-
-
-    Terwijl "lust" natuurlijk over de geheele wereld bekend is,
-    en er overal woorden zijn om hem aan te duiden, is "liefde"
-    niet algemeen bekend, en in vele talen zijn er geen woorden voor
-    "liefde". De mislukte pogingen om liefde te vinden, zijn dikwijls
-    opmerkelijk en onverwacht. We kunnen ze soms vinden, waar we ze
-    het minst verwachten. Het sexueele verlangen raakte zelfs bij
-    sommige dieren geïdealiseerd, (zooals Sergi opgemerkt heeft),
-    voornamelijk bij vogels, want als een vogel zich dood treurt over
-    zijn wijfje, kan dat niet voortkomen uit het ongecompliceerde
-    sexueele instinct, maar moet het de combinatie in zich sluiten
-    van dat instinct met de andere levenselementen in een mate, die
-    zeldzaam is zelfs onder de meest beschaafde menschen. Sommige
-    wilde stammen schijnen geen fundamenteele voorstelling te hebben
-    over liefde, en (zooals de Amerikaansche Nahua's) geen elementair
-    woord er voor, terwijl er, aan den anderen kant, in Quichua, in
-    de taal van de oude Peruvianen, bijna zeshonderd combinaties zijn
-    van het werkwoord munay, liefhebben. Bij sommige volken schijnt
-    de liefde beperkt te zijn tot de vrouwen. Letourneau (L'Evolution
-    Littéraire, p. 529) wijst er op, dat in verschillende deelen van
-    de wereld vrouwen de leiding genomen hebben in het scheppen van
-    erotische poëzie. In dit verband mogen we de opmerking maken,
-    dat zelfmoorden uit erotische overwegingen bij primitieve
-    volken voornamelijk voorkomen onder vrouwen (Zeitschrift für
-    Sozialwissenschaft, 1899, P. 578). Verscheidene natuurvolken
-    hebben liefdeliederen, b.v. de Suaheli (Velten, in zijn Prosa und
-    Poesie der Suaheli, wijdt een deel aan liefdeliederen, geschreven
-    in de taal der Suaheli). D. G. Brinton zegt, in een belangwekkend
-    geschrift over "The Conception of Love in Some American Languages"
-    (Proceedings American Philosophical Society, vol. XXIII, p. 546;
-    1886), dat de woorden voor liefde in deze taal blijk geven van vier
-    hoofdwijzen om het begrip uit te drukken: (1) ongearticuleerde
-    uitroepen van emotie; (2) betuigingen van hetzelfde te zijn of
-    op elkaar te gelijken; (3) betuigingen van samen te hooren en
-    verbonden te zijn; (4) betuigingen van een wensch, verlangen of een
-    begeerte. Brinton voegt er bij, dat "deze zelfde denkbeelden ten
-    grondslag liggen aan de meeste woorden voor liefde in de groote
-    Arische taalgroep". Het opmerkelijke feit doet zich echter voor,
-    dat de menschen, die de Arische taal spraken, langzaam waren in
-    het ontwikkelen van hun opvatting van sexueele liefde. Brinton
-    merkt op, dat de Amerikaansche Mayas gesteld moeten worden
-    boven de volken van oude Arische beschaving, in dit opzicht,
-    dat zij een grondwoord bezitten voor de vreugde der liefde, dat
-    naar zijn beteekenis zuiver psychisch was en strikt betrekking
-    had op den geestelijken toestand, en niet op gelijkheid noch op
-    verlangen. Zelfs de Grieken waren laat met het vormen van eenig
-    ideaal van sexueele liefde. Dit is duidelijk aangetoond door
-    E. F. M. Benecke in zijn Antimachus of Colophon and the Position
-    of Women in Greek Poetry, een boek, dat eenige gewaagde stellingen
-    bevat, maar dat van het tegenwoordige standpunt uit zeer leerzaam
-    is. De Grieksche lyrische dichters schreven om zoo te zeggen geen
-    liefdeliederen aan vrouwen vóor Anacreon, en de zijne werden eerst
-    geschreven toen hij oud was. Ware liefde was voor de Grieken bijna
-    altijd homosexueel. De Ionische lyrische dichters van het oude
-    Griekenland beschouwden de vrouw alleen als speelgoed en als de
-    stichtster van de familie. Theognis vergelijkt het huwelijk bij
-    het fokken van vee; Alcman spreekt, als hij complimenteus wil zijn
-    voor de Spartaansche meisjes, van haar als van zijn "vrouwelijke
-    vrienden". Aeschylus laat zelfs een vader zeggen, dat zijn dochters
-    zich zullen misdragen als zij aan zichzelf zijn overgelaten. Er
-    is geen sexueele liefde bij Sophocles, en bij Euripides zijn het
-    alleen de vrouwen die verliefd worden. Benecke komt tot het besluit
-    (p. 67), dat in Griekenland sexueele liefde tot een tamelijk laat
-    tijdstip in minachting was, en dat ze beschouwd werd als niet
-    waardig om in het publiek besproken of voorgesteld te worden. Het
-    was in Groot-Griekenland eerder dan in Griekenland zelf, dat mannen
-    belangstelling hadden voor vrouwen, en het was niet eerder dan in
-    den tijd van Alexander, en vooral bij Asclepiades, zegt Benecke,
-    dat de liefde van vrouwen beschouwd werd als een zaak van leven
-    en dood. Daarna komt de opvatting van de sexueele liefde, van
-    het romantisch gezichtspunt, in het Europeesche leven. Met de
-    Keltische geschiedenis van Tristam verschijnt ze, naar Gaston
-    Paris opmerkt, eindelijk in de Christelijke Europeesche wereld
-    der poëzie als het voornaamste punt in het menschelijk leven,
-    de groote drijfkracht voor het gedrag der menschen.
-
-    Romantische liefde is echter tot de massa in Europa niet
-    doorgedrongen. In de zestiende eeuw, of in den tijd dat de ballade
-    van "Glasgerion" geschreven werd, zien wij aangenomen, dat de
-    verhouding van een boer tot zijn meisje beperkt is tot de enkele
-    daad van sexueelen omgang; hij kust haar niet bij het komen of
-    bij het weggaan; alleen de ridder, de man van de hoogere klasse
-    denkt er aan, die teedere beleefdheid aan te bieden. En heden
-    ten dage is, bijvoorbeeld in de streek tusschen Oost-Friesland en
-    de Alpen, naar Bloch meedeelt (Sexualleben unserer Zeit, p. 29)
-    in navolging van E. H. Meyer, het woord "liefde" bij de groote
-    massa onbekend en erkent men alleen den ruwen tegenhanger ervan.
-
-    Aan de andere zijde van de wereld, in Japan, schijnt sexueele
-    liefde evenzeer in discrediet te zijn als het was in het oude
-    Griekenland; zoo merkt Miss Tsuda, het hoofd van een Japansche
-    school en zelf een Christin, op (zooals aangehaald wordt door
-    Mrs. Fraser in World's Work and Play, Dec. 1906): "Dat woord
-    "liefde" is tot nog toe een woord geweest, dat niet bekend was
-    onder onze meisjes, in de buitenlandsche beteekenis. Plicht,
-    onderwerping, vriendelijkheid--dat waren de gevoelens, die een
-    meisje voor den echtgenoot moest hebben, die voor haar gekozen
-    was--en vele gelukkige, harmonische huwelijken waren hiervan
-    het resultaat. Nu zeggen uwe lieve, sentimenteele buitenlandsche
-    vrouwen tot onze meisjes: "Het is slecht te trouwen zonder liefde;
-    de gehoorzaamheid aan ouders voert in zulk een geval tot geweld
-    aandoen aan de natuur en aan het Christendom. Als je van een man
-    houdt, moet je alles opofferen om hem te trouwen"."
-
-    Als liefde echter volledig ontwikkeld is, wordt ze een aandoening
-    van een enorme uitgebreidheid en zeer samengesteld, en lust
-    wordt, zelfs in de beste beteekenis van dat woord, een element,
-    dat staat naast vele andere elementen. Herbert Spencer heeft,
-    in een belangwekkende passage van zijn Principles of Psychology
-    (Deel IV, hoofdst. VIII), liefde ontleed in negen onderscheiden
-    en belangrijke elementen: (1) de physieke sexueele impuls; (2)
-    het gevoel voor schoonheid; (3) genegenheid; (4) bewondering en
-    eerbied; (5) behoefte aan goedkeuring; (6) gevoel van eigenwaarde;
-    (7) gevoel van eigendomsrecht; (8) grooter vrijheid van handelen
-    door de afwezigheid van persoonlijke hinderpalen; (9) verheffing
-    van de sympathieën. "Deze hartstocht", zegt hij ten slotte,
-    "smelt de meeste van de elementaire opwindingen, waartoe we in
-    staat zijn, tot een enorm groote massa samen".
-
-
-Het is nauwelijks noodig te zeggen, dat het definieeren van de
-sexueele liefde, of zelfs het ontleden van de samenstellingen
-ervan, in het geheel niet hetzelfde is als het verklaren van het
-mysterie. Wij trachten ons verstand te bevredigen door middel van een
-samenhangend beeld der liefde, maar de afstand tusschen dat beeld en
-de werkelijkheid van de aandoening, die we ondervinden, moet altijd
-onmeetbaar en niet te overbruggen zijn. "Er is geen woord dat meer
-uitgesproken wordt dan dat van liefde", schreef Bonstetten vele jaren
-geleden, "en toch is er geen onderwerp, dat geheimzinniger is. Van dat,
-wat ons het naaste raakt, weten we het minste. Wij kunnen den loop
-van de sterren en we weten niet, hoe we liefhebben". En hoe bedreven
-we ook geworden zijn in het ontdekken en ontleden van de oorzaken,
-de bijkomstigheden en de resultaten van de liefde, moeten we toch nog
-heden dezelfde bekentenis doen. Wij kunnen trachten, zooals sommigen
-gedaan hebben, liefde te verklaren als een vorm van honger en dorst,
-of als een kracht, die overeenkomt met electriciteit, of als een
-soort van magnetisme, of als een soort van chemische affiniteit,
-of als een reflexwerking, maar deze verklaringen zijn niets meer dan
-pogingen om voor onszelf de grootheid van het verschijnsel, waarmee
-we te doen hebben, tot uitdrukking te brengen.
-
-Wat altijd de menschen bij het denken over de sexueele liefde
-verbluft heeft, is de schijnbare onevenredigheid van de oorzaak
-ervan, het enorme verschil tusschen het noodzakelijk beperkte deel
-slijmvlies, dat het einddoel van zulke liefde is en de oceaan van
-wereld-omvattende gevoelens, waartoe het de toegang verleent, zoodat,
-naar Remy de Gourmont gezegd heeft, "de slijmvliezen, krachtens een
-onoplosbaar mysterie, in hun donkere plooien al de rijkdommen besloten
-houden van het oneindige". Het is een mysterie, waardoor de denker
-en de kunstenaar gelijkelijk overweldigd worden. Donnay beeldt, in
-zijn spel L'Escalade, een koud en streng man van de wetenschap uit,
-die liefde alleen beschouwt als een geestelijke ongesteldheid, die
-genezen kan worden evenals andere ongesteldheden en die tenslotte zelf
-wanhopig verliefd wordt. Hij dringt in de kamer van het meisje binnen
-op een ladder, midden in den nacht, en breekt los in een langen en
-hartstochtelijken woordenvloed: "Alles wat met je in aanraking komt,
-wordt voor mij geheimzinnig en heilig. O! te denken, dat iets zoo wel
-bekends als een vrouwenlichaam, dat beeldhouwers gemodelleerd hebben,
-waar dichters over gezongen hebben, dat mannen van de wetenschap,
-zooals ik, hebben ontleed, dat dit plotseling een onbekend mysterie
-moet worden en een oneindige vreugde, alleen omdat het 't lichaam
-is van een bepaalde vrouw--wat een waanzin! En toch, dat is, wat ik
-gevoel" [65].
-
-Dat de liefde een natuurlijke waanzin is, een tijdelijke begoocheling,
-die het individu gedwongen is te lijden ter wille van het ras, is een
-uitleg, die menigeen, die door dit mysterie in verwarring is geraakt,
-in de gedachte is gekomen. Dat was, zooals wij weten, de uitleg,
-door Schopenhauer gegeven. Als een jonge man en een meisje elkaar in
-de armen vallen in liefdesextase, dan verbeelden zij zich, dat zij
-hun eigen geluk zoeken. Maar dat is zoo niet, zeide Schopenhauer;
-zij worden bedrogen door den genius van het ras tot zij meenen,
-dat zij een persoonlijk doel nastreven, opdat zij er toe gebracht
-zouden worden een veel grooter onpersoonlijk doel te bereiken: het
-scheppen van het toekomstige ras. De hevigheid van hun hartstocht
-is niet de maatstaf voor het persoonlijk geluk, dat zij verkrijgen
-zullen, maar de maatstaf voor hun geschiktheid om nakomelingschap
-voort te brengen. Als zij den hartstocht volgen en de raadgevingen
-van zorgvuldige voorzichtigheid in den wind slaan, dan offeren de
-jonge man en het meisje in werkelijkheid hun kansen op zelfzuchtig
-geluk op en vervullen zij de grootere doeleinden der Natuur. Zooals
-Schopenhauer de zaak zag, was er geen vulgaire illusie. De minnenden
-dachten, dat zij een grenzenloos persoonlijk geluk bereikten; zij
-bedrogen zich waarschijnlijk. Maar zij bedrogen zich, niet omdat de
-werkelijkheid minder was dan hun voorstelling, maar omdat ze meer was;
-inplaats van alleen maar een persoonlijk doel na te streven, zooals zij
-meenden, volbrengen zij het scheppingswerk van de wereld, een taak,
-die beter ongedaan was gebleven, zooals Schopenhauer het beschouwde,
-maar een taak waarvan hij de grootschheid volkomen erkende [66].
-
-We moeten er aan denken, dat in de lagere beteekenis van het woord,
-liefde een ontgoocheling zijn kan en dat dikwijls ook is. Een man kan
-zich vergissen, of bedrogen worden door het voorwerp, dat hem aantrekt,
-in de eigenschappen die zij bezit of die ze niet bezit. Bij de eerste
-liefde, als ze in de jeugd voorkomt, is zulke teleurstelling zeker
-volkomen normaal, en bij zekere typen, die vatbaar voor indrukken
-en ontvlambaar zijn, heeft dit veel kans voor te komen. Deze soort
-van teleurstelling, hoewel ze veel meer voorkomt en veel meer in
-het oog valt in liefdezaken--en ernstiger is, omdat de huwelijksband
-zoo strak is--heeft neiging in iedere verhouding van het leven voor
-te komen. Voor de meeste menschen echter, en dat wel niet voor de
-minst verstandige of de minst wijze, blijft de herinnering aan de
-liefdeverrukking, zelfs als de tijd van die verrukking voorbij is,
-toch bestaan als, op zijn minst, de herinnering aan een van de meest
-werkelijke en essentieele feiten van het leven [67].
-
-
-    Sommige schrijvers schijnen de geneigdheid tot ontgoocheling en
-    teleurstelling in liefdeszaken te verwarren met de meeromvattende
-    kwestie van een wijsgeerige illusie in de beteekenis van
-    Schopenhauer. Tot zekere hoogte bestaat deze verwarring misschien
-    in het gesprek over liefde door Renouvier en Prot in La Nouvelle
-    Monadologie (pp. 216 et seq.). Waar zij overwegen of liefde al of
-    niet een begoocheling is, antwoorden zij, dat ze dat is of niet
-    is naar gelang we al of niet worden beheerscht door zelfzucht en
-    onrechtvaardigheid. "Het is geen essentieele dwaling geweest, die
-    voorgezeten heeft bij de schepping van den afgod, want de afgod is
-    alleen maar wat in alle dingen het ideale is. Maar om het ideale
-    in de liefde te verwezenlijken zijn er twee menschen noodig,
-    en dat is de groote moeilijkheid. We zijn nooit gerechtigd,"
-    zoo besluiten ze, "verachting op onze liefde te werpen, of zelfs
-    op het voorwerp ervan; want als het waar is dat wij niet in
-    het bezit zijn geraakt van de hoogste schoonheid van de wereld,
-    dan is het even waar, dat wij zelf niet een trap van volmaking
-    bereikt hebben, die ons reden zou gegeven hebben om met recht
-    een zoo grooten prijs te eischen". En misschien mogen we er wel
-    aan toevoegen, dat de meeste van ons ten slotte moeten toegeven
-    als wij eerlijk zijn jegens onszelf, dat de liefdeprijzen, die
-    we in de wereld verkregen hebben, wat hun gebreken ook zijn,
-    veel grooter zijn dan we verdiend hebben.
-
-
-Wij mogen wel erkennen, dat in zekeren zin niet alleen de liefde,
-maar al de hartstochten en begeerten van de menschen illusies zijn. In
-die beteekenis is het Evangelie van Boeddha gerechtvaardigd, en wij
-mogen wel de inspiratie erkennen van Shakespeare (in the Tempest)
-en van Calderon (in La Vida es Sueno), die voelden, dat ten slotte
-de geheele wereld een droom is zonder inhoud. Maar niet dan in deze
-groote en laatste visie kunnen wij van illusie spreken; wij kunnen
-niet toegeven, dat liefde een begoocheling is in eenige speciale en
-bijzondere beteekenis, waaronder de andere wenschen en aspiraties niet
-vallen. Integendeel is zij de meest vaste van alle werkelijkheden. Al
-de vormen van vooruitgang van het leven zijn opgebouwd op de sexueele
-aantrekking. Als wij de werking erkennen van sexueele keuze--zooals
-we wel bijna moeten doen als we ze ontdoen van de dingen, die er aan
-toegevoegd zijn zonder tot het wezen ervan te behooren [68]--dan heeft
-liefde de juiste vorm en kleur, de essentieele schoonheid gegeven,
-aan het leven van dieren en menschen gelijkelijk.
-
-Als wij verder bedenken dat, zooals vele onderzoekers meenen, niet
-alleen de physieke bouw van het leven, maar ook de geestelijke bouw
-ervan--onze maatschappelijke gevoelens, onze moraal, onze godsdienst,
-onze poëzie en kunst--ten minste in zekere mate opgebouwd zijn op de
-sexueele impulsen, en dat zij, als ze al bestaan hadden, zeker geheel
-verschillend zouden geweest zijn, als andere dan sexueele wijzen van
-voortplanten geheerscht hadden in de wereld, dan kunnen we gemakkelijk
-erkennen, dat we slechts in verwarring kunnen geraken door de liefde
-af te wijzen als een begoocheling. Het geheele gebouw van het leven
-wankelt dan, want zooals de idealist Schiller lang geleden gezegd
-heeft, het is geheel en al opgebouwd van honger en van liefde. Liefde
-te beschouwen als in eenige speciale beteekenis een begoocheling, is
-niets anders dan het vallen in den strik van een ondiep cynisme. Liefde
-is alleen maar een waan in zooverre het geheele leven een waan is,
-en als wij het feit van het leven aannemen, dan is het onphilosofisch
-te weigeren het feit van de liefde aan te nemen.
-
-
-    Het is onnoodig hier de functies der liefde in de wereld te
-    verheerlijken; het is voldoende de werking ervan na te gaan in
-    eigen sfeer. Het kan echter de moeite loonen eenige uitdrukkingen
-    aan te halen van denkers van verschillende scholen, die aangetoond
-    hebben wat hun de ver strekkende beteekenis toescheen van de
-    sexueele emoties voor het moreele leven. "De hartstochten zijn het
-    hemelsch vuur, dat leven geeft aan de moreele wereld", schreef
-    Helvetius lang geleden in De l'Esprit. "De werkzaamheid van den
-    geest is afhankelijk van de werkzaamheid van de hartstochten,
-    en het is ten tijde van de hartstochten, van den leeftijd van
-    vijf en twintig tot vijf en dertig of veertig, dat mannen tot de
-    grootste inspanningen van deugd en genie in staat zijn". "Wat
-    de sekse raakt", schreef Zola, "raakt het middelpunt van
-    het maatschappelijk leven". Zelfs ons gevoel voor de goed-
-    of afkeuring van anderen heeft een sexueelen oorsprong, beweert
-    Professor Thomas (Psychological Review, Jan. 1904, pp. 61-67), en
-    het is de liefde, die de bron is van gevoeligheid in het algemeen
-    en van de altruïstische zijde van het leven. "Het optreden van
-    sekse", tracht Professor Woods Hutchinson aan te toonen ("Love
-    as a Factor in Evolution", Monist, 1898), "de ontwikkeling van
-    mannelijkheid en vrouwelijkheid, was niet alleen de grondslag voor
-    genegenheid, de bron van alle moraal, maar een enorm economisch
-    voordeel voor het ras en een absolute noodzakelijkheid voor den
-    vooruitgang. Daarin vinden we het eerst eenig bewust verlangen
-    naar een actieven impuls jegens een medeschepsel". "Als de mensch
-    beroofd werd van het voortplantingsinstinct, en van alles wat daar
-    geestelijk uit voortkomt", riep Maudsley uit in zijn Physiology
-    of Mind, "dan zou op dat oogenblik alle poëzie en misschien ook
-    alle zin voor moraal uit zijn leven verdwijnen". "We schijnen
-    onszelf verheerlijkt, sterker, rijker, meer volkomen toe; we zijn
-    meer volkomen", zegt Nietzsche (Der Wille zur Macht, p. 389),
-    "we vinden hier de kunst als een organische functie: we vinden ze
-    gelegd in het meest engelachtig instinct der "liefde": we vinden
-    ze als de grootste prikkel van het leven... Het is niet alleen,
-    dat ze het gevoel voor woorden verandert: hij, die liefheeft, is
-    meer waard, is sterker. Bij dieren brengt deze toestand nieuwe
-    wapens tot stand, kleuren en vormen, vooral nieuwe bewegingen,
-    nieuwe rhythmen, een nieuwe verlokkende muziek. Het is niet
-    anders met den mensch... Zelfs in de kunst is de deur voor hem
-    geopend. Als wij uit de lyrische werken in woorden en geluiden
-    datgene verwijderen, wat door dat inwendige vuur wordt ingegeven,
-    wat blijft er dan over in de poëzie en de muziek? L'Art pour
-    l'art misschien, de bluffende virtuositeit van oude kikkers,
-    die in hun moeras omkomen. De geheele rest is door de liefde in
-    het leven geroepen".
-
-    Het zou gemakkelijk zijn meerdere aanhalingen te geven, die
-    aantoonen hoeveel verschillende denkers tot de conclusie zijn
-    gekomen, dat de sexueele liefde (daarbij ingesloten de vader- en
-    vooral de moederliefde) de bron is van de voornaamste uitingen in
-    het leven. In hoeverre zij gerechtvaardigd zijn in die conclusie,
-    het is niet onze zaak er navraag naar te doen.
-
-
-Het is ongetwijfeld waar, dat, zooals we gezien hebben toen we de
-excentrieke en onvolkomene verdeeling van het begrip liefde, en zelfs
-van woorden voor liefde, over de geheele wereld, bespraken, volstrekt
-niet alle menschen even geschikt zijn om, in welken tijd van hun
-leven ook, de aandoeningen van sexueele exaltatie te ondervinden. Het
-verschil tusschen den ridder en den boer bestaat nog en beiden kunnen
-soms in alle maatschappelijke lagen gevonden worden. Zelfs de uitingen
-van sexueel genot, het is onnoodig er op te wijzen, berusten gewoonlijk
-op een zuiver physieken basis en hebben weinig uitwerking op het
-intellectueele deel der natuur [69]. Maar dit is niet het geval met de
-menschen, die het krachtigst invloed hebben uitgeoefend op de gedachte
-en de gevoelens van de wereld. De persoonlijke realiteit van de liefde,
-het belang ervan voor het leven van het individu, dat zijn feiten,
-waarvan getuigenis afgelegd is door eenige van de grootste denkers,
-na levens gewijd aan intellectueelen arbeid. De ondervinding van
-Renan, die tegen het einde van zijn leven in zijn merkwaardig drama
-L'Abbesse de Jouarre aan zijn overtuiging uitdrukking gaf, dat, zelfs
-van het standpunt van kuischheid, de liefde tenslotte het hoogste
-is in de wereld, staat in het geheel niet alleen. "Liefde is altijd
-beschouwd geweest als een mindere uiting van menschelijke muziek,
-de eerzucht als de hoogere", schreef Tarde, de beroemde socioloog,
-op het einde van zijn leven. "Maar zal het altijd zoo zijn? Zijn
-er geen redenen om te denken, dat de toekomst misschien voor ons in
-bewaring heeft de onuitsprekelijke verrassing van een omkeering van die
-wereldorde?" Laplace nam, een half uur voor zijn dood, een deel op van
-zijn eigen Mécanique Céleste, en zeide: "Dat is allemaal waardeloos,
-er is niets waar dan de liefde". Comte, die zijn leven besteed had
-aan het opbouwen van een positieve philosophie, die absoluut werkelijk
-zou zijn, vond (zooals we wel kunnen zeggen, dat de groote Engelsche
-positivist Mill ook vond) het toppunt van al zijn idealen in een vrouw,
-die zooals hij zeide, was Egeria en Beatrice en Laura in éen persoon,
-en hij schreef: "Er is niets werkelijk in de wereld dan de liefde. Men
-krijgt genoeg van denken en zelfs van handelen; men krijgt nooit genoeg
-van liefhebben en ook niet van het te zeggen. Bij de ergste kwellingen
-van de liefde heb ik nooit opgehouden te voelen, dat de hoofdzaak voor
-geluk is, dat het hart op waardige wijze gevuld zal zijn--zelfs met
-pijn, de bitterste pijn". En Sophie Kowalewsky schreef pathetisch,
-na intellectueele successen, die haar onder de meest beroemden van
-haar geslacht geplaatst hebben: "Waarom kan niemand mij liefhebben? Ik
-zou meer kunnen geven dan de meeste vrouwen, en toch worden de meest
-onbeteekenende vrouwen bemind en ik niet". Liefde, schijnen ze allen te
-zeggen, is het eenige ding, dat in hoogste instantie de moeite waard
-is. De grootste en schitterendste van de intellectueele reuzen der
-wereld bereiken blijkbaar, in hun oogenblikken van hoogste inzicht,
-het gewone niveau van de nederige en bijna anonieme personen, die,
-afgesloten van de wereld, schreven The Imitation of Christ of The
-Letters of a Portuguese Nun. En hoeveel anderen!
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-HOOFDSTUK V
-
-HET WEZEN DER KUISCHHEID
-
-
-    Kuischheid is een wezenlijk bestanddeel van de waardigheid
-    der liefde.--Het verzet van de achttiende eeuw tegen het
-    kuischheidsideaal.--Onnatuurlijke vormen van kuischheid.--De
-    psychologische basis van ascetisme.--Ascetisme en
-    kuischheid als deugden onder natuurvolken.--De beteekenis van
-    Tahiti.--Kuischheid onder barbaarsche volken.--Kuischheid onder
-    de eerste Christenen.--Worstelingen van de heiligen tegen het
-    vleesch.--De legende van de Christelijke kuischheid.--Het verval
-    ervan in middeleeuwsche tijden.--Aucassin et Nicolette en de nieuwe
-    legende van kuische liefde.--De onkuischheid van de Noordelijke
-    barbaren.--De poenitentialia.--Invloed van de renaissance en de
-    hervorming.--Het verzet tegen maagdelijkheid als een deugd.--De
-    moderne opvatting van kuischheid als een deugd.--De invloeden,
-    die de deugd der kuischheid bevorderen.--Kuischheid als een
-    tucht.--De waarde van kuischheid voor den kunstenaar.--Potentie
-    en impotentie in de algemeene schatting.--De juiste definities
-    van ascetisme en kuischheid.
-
-
-Het hooge belang van kuischheid, en zelfs van ascetisme, is
-nooit te eeniger tijd, of in een van levenskracht tintelende
-menschenmaatschappij, geheel zonder erkenning gebleven. Soms is
-de kuischheid in de schatting der menschen verheerlijkt en soms is
-ze naar beneden gehaald; ze heeft herhaaldelijk den aard van haar
-uitingen gewijzigd; maar ze is er altijd geweest. Wat meer zegt: zonder
-haar kan niemand een mooien, zelfs een deel van een mooien kijk op de
-Natuur hebben. "De glorie van de wereld wordt alleen gezien door een
-kuischen geest", zeide Thoreau met zijn fijne overdrijving. "Voor een
-ieder, voor wien dit feit geen ontzagwekkend, maar toch mooi mysterie
-is, bestaan er geen bloemen in de Natuur". Zonder kuischheid is het
-onmogelijk de waardigheid van sexueele liefde staande te houden. De
-maatschappij, waarin de waardeering daarvan tot een minimum daalt, is
-in de laatste stadia van ontaarding. Kuischheid heeft voor sexueele
-liefde een belang, dat ze nooit verliezen kan, en het allerminst
-tegenwoordig.
-
-Het is volkomen waar, dat gedurende de achttiende en negentiende eeuw
-vele moreel en intellectueel zeer hoogstaande mannen het ideaal van
-kuischheid uitdrukkelijk veroordeeld hebben. De groote Buffon weigerde
-kuischheid als een ideaal te erkennen en verwees toornig naar "die
-soort van krankzinnigheid, die de maagdelijkheid van een meisje tot
-iets wezenlijks gemaakt heeft", terwijl William Morris eens, op de
-hem eigen openhartige wijze, in een bijeenkomst van de Fellowship of
-the New Life verklaarde, dat het "ascetisme de meest weerzinwekkende
-ondeugd is, die de menschelijke natuur bezocht heeft". Blake, hoewel
-hij in den meest conventioneelen zin een strikt moreel man was,
-voelt niets dan minachting voor kuischheid en voedt soms een soort
-van godsdienstigen eerbied voor het denkbeeld van onkuischheid. Ook
-Shelley, die in sexueele zaken misschien niet verstandig geweest
-is, maar die toch nauwelijks onkuisch genoemd kan worden, schijnt
-dikwijls godsdienst en moraal te verbinden niet met kuischheid,
-maar met onkuischheid, en ongeveer hetzelfde kan van James Hinton
-[70] gezegd worden. Maar al deze mannen--mèt andere mannen van een
-hoog karakter, die soortgelijke meeningen hebben uitgesproken--waren
-in opstand tegen valsche, decadente en conventioneele vormen van
-kuischheid. Zij kantten zich niet tegen een ideaal; zij trachtten een
-ideaal te stellen op de plaats waar zij bemerkten, dat een schadelijk
-voorwendsel prijkte als een moreele werkelijkheid.
-
-Wij kunnen geen ideaal van kuischheid aannemen, als we niet
-onbarmhartig alle onnatuurlijke en ledige vormen van kuischheid
-verwerpen. Als kuischheid alleen maar is een vermoeiende poging om in
-de sexueele sfeer te wedijveren met de prestaties van mannen, die voor
-hun beroep vasten, een poging, die al de krachten van het organisme
-verbruikt, en op geen grooter succes uitloopt dan de abstinentie
-die ze in zich heeft, dan is ze zeker een onwaardig ideaal. Als ze
-is een zwak zich onderwerpen aan een uiterlijke wet der conventie,
-omdat men geen moed heeft er mee te breken, dan is ze in het geheel
-geen ideaal. Als ze een moreel voorschrift is, dat door de eene sekse
-opgedrongen wordt aan de andere, dan is ze een onrechtvaardigheid en
-prikkelt tot verzet. Als ze is een zich onthouden van de gebruikelijke
-vormen van sexualiteit, die dan vervangen worden door meer abnormale
-of meer geheime vormen, dan is ze eenvoudig een onwerkelijkheid,
-gebaseerd op een verkeerde voorstelling. En als ze alleen is een
-uiterlijk aannemen van conventies zonder eenige verdere aanname, zelfs
-in de daad, dan is ze een verachtelijke klucht. Dit zijn de vormen
-van kuischheid, die, in de laatste twee eeuwen, vele fijngevoelige
-mannen met kracht hebben verworpen.
-
-Het feit, dat kuischheid of ascetisme een werkelijke deugd is,
-die aanleiding geeft tot mooie gebruiken, wordt duidelijk, als we
-ons voor oogen stellen, dat ze gebloeid heeft in alle tijden, in
-verband met alle soorten van godsdiensten en de meest verschillende
-moreele wetboeken. Wij vinden ze geldend onder natuurvolken, en de
-speciale deugden dier natuurvolken--harding, weerstandsvermogen en
-doodsverachting--zijn innig verbonden met het kweeken van kuischheid
-en ascetisme [71]. Het is waar, dat natuurvolken zelden een ideaal van
-kuischheid hebben in de lagere moderne beteekenis als een toestand
-van doorloopende abstinentie van sexueele verhoudingen, die dan
-op zichzelf verdienstelijk zou zijn, afgezien van ieder nut. Zij
-eeren kuischheid om de magische of werkelijke waarde ervan, als een
-methode van zelfbeheersching, die medewerkt tot het bereiken van
-belangrijke doeleinden. Het vermogen om pijn en dwang te verdragen
-is bijna altijd een hoofdbestanddeel bij het inwijden van jonge
-menschen tijdens de puberteit. De gewoonte, zich te onthouden
-van sexueelen omgang vóor oorlogs- of jachtexpedities en andere
-ernstige ondernemingen, die groote inspanning van spieren en hersenen
-vereischen is, welke de motieven ook zijn waar ze aan toegeschreven
-wordt, een wijze methode om kracht te sparen. De zeer ver verspreide
-gewoonte omgang te vermijden tijdens de zwangerschap en het zoogen,
-is weer een uitmuntende voorzorgsmaatregel in de sexueele hygiëne,
-die het onder de meer beschaafde volken zeer moeilijk is te blijven
-in acht nemen. Natuurvolken weten ook zeer wel hoe waardevol sexueele
-matigheid, te zamen met vasten en eenzaamheid is, om de geschiktheid
-te verkrijgen voor buitengewone geestelijke krachten.
-
-
-    Zoo geeft C. Hill Tout (Journal Anthropological Institute,
-    Jan.-Juni 1905, pp. 143-145) een belangwekkend verslag van
-    de zelftucht, waaraan diegenen onder de Salische Indianen van
-    Britsch Columbia zich onderwerpen, die shamanistische krachten
-    trachten te verkrijgen. De psychische uitwerking van zulk oefenen
-    op deze menschen is, naar Hill Tout zegt, boven allen twijfel
-    verheven. "Ze stelt hen in staat daden van buitengewone kracht,
-    behendigheid en uithoudingsvermogen te ondernemen en te volbrengen;
-    en ze geeft hun nu en dan, behalve een algemeene verheffing van
-    de zinnen, ontwijfelbaar clairvoyante en andere bovennatuurlijke
-    geestelijke en lichamelijke krachten". Ook aan de andere zijde van
-    de wereld zijn, zooals aangetoond wordt door de Reports of the
-    Anthropological Expedition to Torres Straits (vol. V, p. 321),
-    dergelijke gewoonten gebruikelijk om bovennatuurlijke krachten
-    te verkrijgen.
-
-    Er zijn fundamenteele psychologische redenen voor het veel
-    voorkomen van het ascetisme en voor de opmerkelijke wijze,
-    waarop het zelfvernietiging in zich sluit, zelfs acuut physiek
-    lijden. Zulke pijn is een werkelijke psychische prikkel, vooral
-    bij licht neurotische personen. Het bewijs hiervoor gaf een jonge
-    vrouw, een patient van Janet, die leed aan geestelijke depressie
-    en die gewoon was verlichting te vinden door even haar handen en
-    voeten te branden. Zij begreep zelf duidelijk den aard van haar
-    daden. "Ik voel", zeide zij, "dat ik een krachtsinspanning doe, als
-    ik mijn handen op de kachel houd, of als ik kokend water op mijn
-    voeten giet; het is een daad van geweld en ze maakt mij wakker:
-    ik voel, dat ze werkelijk door mijzelf gedaan wordt en niet door
-    een ander... Een geestelijke inspanning op zichzelf is mij te
-    moeilijk; ik moet er physieke krachtsinspanningen voor in de plaats
-    stellen. Ik heb op geen andere wijze succes gehad; dat is alles;
-    als ik mijzelf er toe breng mij te branden, maak ik mijn geest voor
-    verscheidene dagen vrijer, lichter en actiever. Waarom spreekt gij
-    van mijn behoefte aan zelfkastijding? Mijn ouders gelooven hieraan,
-    maar het is belachelijk. Het zou een zelfkastijding zijn als het
-    lijden aanbracht, maar ik geniet van dit lijden, het geeft mij mijn
-    geestvermogens terug; het verhindert, dat mijn gedachten stilstaan;
-    wat zou men niet doen om zulk een geluk te bereiken?" (P. Janet,
-    "The Pathogenesis of Some Impulsions", Journal of Abnormal
-    Psychology, April 1906). Als wij dit psychologisch proces
-    begrijpen, dan kunnen we beseffen hoe het komt, dat zelfs bij de
-    hoogere godsdiensten, hoeveel ze overigens ook mogen verschillen,
-    de praktische waarde van ascetisme en zelfkastijding bijna algemeen
-    erkend is als noodzakelijk ter bereiking van den meest verheven
-    godsdienstigen staat en met volkomen opgewektheid. "Ascetisme
-    en extase zijn onafscheidelijk", zooals Probst-Biraben aan het
-    begin van een belangwekkend geschrift over het Mohammedaansche
-    mysticisme opmerkt ("L'Extase dans le Mysticisme Musulman", Revue
-    Philosophique, Nov. 1906). Slechts door ascetisme bereikt men de
-    geestelijke volmaking.
-
-
-Zoo komt het, dat natuurvolken in ruime mate hun dikwijls
-bewonderenswaardige handhaving van ascetisme niet gronden op
-den praktischen basis, die het zou rechtvaardigen, maar op den
-godsdienstigen grondslag, die in discrediet komt met het aangroeien
-van het verstand [72]. Maar zelfs als de nauwgezette voorschriften
-van natuurvolken, zoowel in sexueele als in niet-sexueele zaken
-zonder eenigen merkbaren gezonden basis zijn, dan kan toch niet
-gezegd worden dat ze volkomen nutteloos zijn, als zij er toe leiden
-zelfbeheersching en het gevoel van eerbied aan te moedigen [73]. De
-zoogenaamde intelligente en praktische volken, die oorspronkelijke
-gebruiken opgeven, omdat die hun doelloos toeschijnen of zelfs
-belachelijk, moesten een nog fijner practischen zin hebben en een
-nog grooter verstand om te begrijpen dat, al zijn de redenen voor
-de gebruiken verkeerd geweest, toch de gebruiken zelf noodzakelijke
-methoden kunnen geweest zijn om persoonlijke en maatschappelijke
-capaciteiten te verkrijgen. Het gebeurt voortdurend in den loop van
-de beschaving, dat wij oude gebruiken moeten doen herleven, en dat
-wij ze moeten voorzien van nieuwe redenen.
-
-
-    Als wij de moreele hoedanigheid van kuischheid onder de
-    natuurvolken beschouwen, dan moeten we zorgvuldig die kuischheid
-    afscheiden, die onder half barbaarsche volken uitsluitend
-    aan vrouwen opgelegd is. Deze heeft in het geheel geen moreele
-    hoedanigheid, want ze wordt niet uitgeoefend als een nuttige tucht,
-    maar ze wordt alleen opgedrongen om de economische en erotische
-    waarde van de vrouwen te verhoogen. Vele autoriteiten meenen, dat
-    het beschouwen van vrouwen als eigendom, de ware oorzaak is voor
-    het wijd verspreide aandringen op maagdelijkheid in bruiden. Zoo
-    zegt A. B. Ellis, waar hij spreekt over de Westkust van Afrika
-    (Yoruba-Speaking Peoples, pp. 183 et seq.), dat meisjes van goeden
-    stand verloofd worden terwijl ze nog slechts kinderen zijn, en dat
-    ze zorgvuldig tegen mannen beschermd worden; terwijl meisjes van
-    de lagere klassen zelden verloofd zijn, en mogen leven, zooals ze
-    dat zelf willen. "In deze gewoonte van kinderverlovingen vinden
-    we waarschijnlijk den sleutel tot dien merkwaardigen eerbied voor
-    kuischheid vóór het huwelijk, die niet alleen gevonden wordt onder
-    de stammen van de Goudkust en de Slavenkust, maar ook onder vele
-    andere onbeschaafde volken in verschillende deelen der wereld". In
-    een geheel anderen streek, in Noord-Siberië, "zien de Yakuts",
-    zooals Sieroshevski zegt (Journal Anthropological Institute,
-    Jan.--Juni 1901, p. 96), "niets immoreels in onwettige liefde, als
-    er maar niemand materieele schade door ondervindt. Het is waar,
-    dat ouders een dochter beknorren, als haar gedrag hen dreigt te
-    berooven van hun deel aan den bruidsschat; maar als zij eenmaal de
-    hoop verloren hebben haar uit te huwelijken, of als de bruidschat
-    betaald is, dan vertoonen zij een volkomen onverschilligheid voor
-    haar gedrag. Meisjes, die geen huwelijk meer verwachten, worden in
-    het geheel niet teruggehouden; als zij het decorum in acht nemen,
-    dan is dat alleen uit eerbied voor de gewoonte". Westermarck toont
-    ook (in History of Human Marriage, pp. 123 et seq.) het verband aan
-    tusschen de hooge achting voor de maagdelijkheid en de opvatting
-    de vrouw als bezit te beschouwen, en als hij in zijn later werk,
-    The Origin and Development of the Moral Ideas (vol. II, Ch. XLII),
-    op de kwestie terugkomt, na er op gewezen te hebben, dat "het
-    koophuwelijk zoo den standaard der vrouwelijke kuischheid heeft
-    verhoogd", verwijst hij (p. 437) naar het veelbeteekenend feit,
-    dat het verleiden van een ongetrouwd meisje "voornamelijk, zoo niet
-    uitsluitend, beschouwd wordt als een beleediging, aangedaan aan de
-    ouders of de familie van het meisje", en er is geen aanwijzing,
-    dat natuurvolken ooit gemeend hebben, dat er eenig kwaad gedaan
-    werd aan de vrouw zelf. Westermarck zegt terzelfder tijd, dat de
-    voorkeur aan maagdelijkheid gegeven, ook een biologischen basis
-    heeft in het instinctieve gevoel van jaloezie jegens vrouwen, die
-    omgang hebben gehad met andere mannen, en vooral in de erotische
-    bekoring, die er voor mannen gelegen is in den gemoedstoestand
-    van verlegenheid, die met maagdelijkheid samengaat.
-
-    Het is nauwelijks nodig hier bij te voegen, dat het aandringen op
-    maagdelijkheid van bruiden in het geheel niet, zooals A. B. Ellis
-    schijnt te meenen, beperkt is tot onbeschaafde volken, en het
-    is ook niet noodig, dat het koopen van vrouwen er altijd mede
-    samengaat. De voorkeur bestaat nog steeds, niet alleen krachtens
-    zijn natuurlijken biologischen basis, maar als een verfijning en
-    uitbreiding van het denkbeeld dat de vrouw eigendom is, onder
-    die volken, die evenals wijzelven een vorm van huwelijk hebben
-    geërfd, die tot zekere hoogte gebaseerd is op den koop van de
-    vrouw. Onder zulke omstandigheden heeft de kuischheid van een vrouw
-    een belangrijke maatschappelijke functie te vervullen, daar ze,
-    zooals Mrs. Mona Caird gezegd heeft (The Morality of Marriage,
-    1897, p. 88), de wachthond is van het bezit van den man. Het feit,
-    dat geen element van ideale moraal in het geding komt, blijkt wel
-    uit het gewoonlijk afwezig zijn van eenigen eisch van kuischheid
-    vóór het huwelijk bij den man.
-
-    Wij moeten niet meenen, dat, indien er, zooals meestal het geval
-    is, geen volkomen en voortdurend verbod van buitenechtelijken
-    omgang is, enkel onbeperkte vrijheid overheerschend is. Dat is
-    blijkbaar nooit ergens onder onvervalschte natuurvolken het geval
-    geweest. Regel is blijkbaar, dat er, evenals onder de stammen
-    in Straat Torres (Reports Cambridge Anthropological Expedition
-    vol. v, p. 275), geen volkomen onthouding is vóór het huwelijk,
-    maar ook geen onbeperkte vrijheid.
-
-    Het voorbeeld van Tahiti is leerrijk wat het algemeen voorkomen van
-    kuischheid betreft onder volken, die wij gewoonlijk beschouwen als
-    op lagen trap van beschaving staande. Tahiti is, volgens allen,
-    die het bezocht hebben, van de eerste onderzoekers af tot dien
-    beroemden Amerikaanschen dokter wijlen Dr. Nicholas Senn toe,
-    een eiland, dat eigenschappen bezit van natuurlijke schoonheid
-    en uitmuntendheid van klimaat, die we onmogelijk te hoog kunnen
-    stellen. "Ik scheen overgeplant te zijn in den hof van Eden",
-    zeide Bougainville in 1768. Maar, vooral onder den invloed van
-    de eerste Engelsche zendelingen, die denkbeelden hadden over
-    theoretische moraal, geheel verschillend van die van de bewoners
-    van die eilanden, zijn de bewoners van Tahiti het geijkte voorbeeld
-    geworden van een bevolking, overgegeven aan losbandigheid en
-    al de verschrikkelijke gevolgen ervan. Zoo zegt William Ellis
-    in zijn beroemde Polynesian Researches (second edition, 1832,
-    vol. i Ch. IX), dat de bewoners van Tahiti "de ergste bevlekkingen
-    in praktijk brachten, waaraan een mensch schuldig kon zijn",
-    hoewel hij ze niet nader aanduidt. Als wij echter zorgvuldig
-    de verhalen van de eerste bezoekers van Tahiti nagaan, voordat
-    de bevolking besmet werd door de aanraking met de Europeanen,
-    dan wordt het duidelijk, dat deze beschouwing ernstig behoefte
-    heeft aan wijziging. "De groote overvloed van goed en voedzaam
-    voedsel", schreef een der eerste onderzoekers, J. R. Forster
-    (Observations Made on a Voyage Round the World, 1778, pp. 231,
-    409, 422), "gepaard met het mooie klimaat, de schoonheid en de
-    toeschietelijkheid van de vrouwen van het land, noodigen zeer
-    tot de vreugden en genoegens van de liefde. Zij beginnen al zeer
-    vroeg zich over te geven aan de meest losbandige tooneelen. Hun
-    liederen, hun dansen en dramatische uitvoeringen, ademen een
-    geest van weelderigheid". Toch wordt hij ieder keer gedrongen
-    feiten mede te deelen, die blijk geven van de deugden van deze
-    menschen. Hoewel tamelijk verwijfd van bouw, zijn ze athletisch,
-    zegt hij. Bovendien vechten zij in hun oorlogen met grooten moed
-    en ongeëvenaarde dapperheid. Verder zijn ze gastvrij. Hij merkt
-    op, dat zij hun getrouwde vrouwen met grooten eerbied behandelen,
-    en dat de vrouwen over het algemeen bijna de gelijken zijn van
-    de mannen, zoowel in verstand als in maatschappelijke positie;
-    hij geeft een mooie beschrijving van de vrouwen. "In het kort,
-    hun karakter is zoo beminnelijk", besluit Forster, "als dat van
-    eenige natie, die ooit onverbeterd uit de handen der Natuur kwam",
-    en hij merkt op, dat, zooals door de volken van de Zuidzee in
-    het algemeen gevoeld werd, we altijd, als we naar dit gelukkige
-    eiland kwamen, duidelijk den rijkdom en het geluk van zijn inwoners
-    konden bemerken. Het is ook opmerkelijk, dat ondanks het groote
-    belang, dat de bewoners van Tahiti hechtten aan de erotische
-    zijde van het leven, zij niet te kort schoten in eerbied voor de
-    kuischheid. Toen Cook, die Tahiti verscheidene malen bezocht, te
-    midden van "dit welwillende en menschlievende" volk was, merkte
-    hij hun achting voor kuischheid op, en bevond hij, dat, niet
-    alleen verloofde meisjes streng bewaakt werden voor het huwelijk,
-    maar dat men ook meende, dat mannen, die zich eenigen tijd voor
-    het huwelijk van sexueelen omgang onthouden hadden, bij hun dood
-    onmiddellijk naar het verblijf der gezegenden overgingen. "Hun
-    gedrag schijnt, bij alle gelegenheden, een groote openhartigheid
-    en edelmoedigheid van aard aan te duiden. Ik heb ze nooit, onder
-    welke moeilijkheid ook, zien werken onder een schijn van angst,
-    nadat het kritieke oogenblik voorbij was. En ook schijnt nooit
-    de zorg hun voorhoofd te rimpelen. Integendeel kan zelfs de
-    nadering van den dood hun gewone levendigheid niet veranderen"
-    (Third voyage of Discovery, 1776-1780). Turnbull bezocht Tahiti
-    op een lateren tijd, (A Voyage Round the World in 1800, etc.,
-    pp. 374-5), maar terwijl hij allerlei ondeugden onder hen vindt,
-    moet hij toch hun deugden erkennen: "Hun wijze van vreemdelingen
-    toe te spreken, is, van den koning tot den minsten onderdaan,
-    in de hoogste mate beleefd en minzaam... Zij leven voorzeker
-    onder elkaar in meer harmonie dan het de gewoonte is onder
-    Europeanen. Den geheelen tijd, dat ik onder hen verkeerde, heb
-    ik nooit zoo iets als een gevecht gezien... Ik herinner mij niet,
-    dat ik ooit een bewoner van Tahiti gezien heb, die uit zijn humeur
-    was. Zij bespotten elkaar vrijer dan de Europeanen, maar deze
-    spotternijen worden nooit slecht opgenomen... Wat voedsel aangaat,
-    is het, geloof ik, een onveranderlijke wet in Tahiti, dat al wat
-    de een bezit, voor allen gemeenschappelijk is". Zoo zien we, dat
-    zelfs bij een volk, waarnaar gewoonlijk verwezen wordt als naar
-    het voorbeeld bij uitnemendheid van een natie, die overgegeven is
-    aan onbeteugelde losbandigheid, de eischen der kuischheid werden
-    erkend, en vele andere deugden krachtig bloeiden. De bewoners
-    van Tahiti waren dapper, gastvrij, vol zelfbedwang, beleefd, zij
-    sloegen acht op de behoeften van anderen, waren ridderlijk voor
-    vrouwen, waardeerden zelfs de voordeelen van sexueele beperking,
-    in een mate, zooals ze zelden of misschien wel nooit gekend is
-    onder die Christelijke naties, die op hen hebben neergezien,
-    alsof ze overgegeven waren aan verschrikkelijke ondeugden.
-
-
-Als wij ons van de natuurvolken afwenden naar de volken in de
-barbaarsche en de beschaafde stadiën, vinden wij een algemeene
-neiging tot kuischheid, in zoover ze een gewoon bezit is onder de
-lagere klassen, die minder in acht genomen behoeft te worden, of
-alleen maar behouden wordt als een traditioneele conventie, die in
-onbruik begint te geraken. De oude beweegredenen voor de kuischheid
-in primitieve godsdiensten en tabu hebben hun kracht verloren en geen
-nieuwe beweegredenen zijn ervoor in de plaats gekomen. "Hoewel de
-vooruitgang der beschaving", schreef Gibbon lang geleden, "ongetwijfeld
-er toe bijgedragen heeft de woestere hartstochten van de menschelijke
-natuur te verzachten, schijnt ze minder gunstig geweest te zijn voor
-de deugd der kuischheid", en Westermarck komt tot het besluit, dat
-"ongeregelde betrekkingen tusschen de seksen over het geheel een
-neiging hebben vertoond zich met den voortgang van de beschaving
-te ontwikkelen".
-
-Het voornaamste verschil in de maatschappelijke functie van kuischheid
-als deugd, schijnt bij den overgang van primitieve toestanden tot de
-hoogere stadiën van beschaving, te zijn, dat ze ophoudt te bestaan
-als een algemeene hygiënische maatregel of als een algemeene regel
-van ceremonieel, en voor het grootste deel beperkt wordt tot speciale
-philosofische en godsdienstige sekten, die ze tot een uitersten graad,
-min of meer als een beroep aankweeken. Dit is de stand van zaken in
-het Romeinsche Keizerrijk tijdens de eerste eeuwen van het Christelijk
-tijdperk [74]. Het Christendom zelf was in het begin een van die
-sekten, welke bekoord waren door het ideaal van de kuischheid; maar
-door zijn grootere levenskracht verving het al de andere en drong
-ten slotte zijn idealen, niet zijn primitieve gebruiken, op aan de
-Europeesche maatschappij in het algemeen.
-
-De kuischheid vertoonde zich in het primitieve Christendom op twee
-verschillende, toch niet aan elkaar tegenovergestelde wijzen. Aan den
-eenen kant nam het een strengen en praktischen vorm aan bij krachtige
-mannen en vrouwen, die, na opgevoed te zijn in een maatschappij,
-die een hoogen graad van sexueele vrijheid toestaat, plotseling
-overtuigd werden van het zondige van zulk een toegeven. De strijd
-met de maatschappij, waarin ze geboren waren, en met hun eigen
-oude aandriften en gewoonten, werd zoo hevig, dat zij zich dikwijls
-gedrongen zagen zich geheel van de wereld terug te trekken. Zoo kwam
-het, dat de dorre woestijnen van Egypte bevolkt werden met hermieten,
-die zich voornamelijk bezig hielden met het vraagstuk, hun eigen
-vleesch te onderwerpen. Men kan wel zeggen, dat hun aandacht voor
-sexueele zaken, ook merkbaar in de oudste Christelijke literatuur,
-veel grooter was, dan het geval was in de heidensche maatschappij,
-die zij verlaten hadden. Het heidendom was toegevend in sexueele
-aangelegenheden, en kon ze dus uit zijn gedachten bannen, zoodat we in
-de klassieke literatuur zeer weinig melding vinden gemaakt van sexueele
-bijzonderheden, behalve bij schrijvers zooals Martialis, Juvenalis en
-Petronius, die ze speciaal voor satirische doeleinden invoeren. Maar de
-Christenen konden niet ontsnappen aan de benauwenis der sexualiteit;
-ze was altijd met hen. Wij krijgen nu en dan belangwekkende kijkjes
-op hun worstelingen, in de Brieven van den heiligen Jeronimus, die
-zelf een athleet geweest is in dezen ascetischen strijd.
-
-
-    "O, hoe dikwijls", schreef de heilige Jeronimus aan Antiochia,
-    de maagd aan wie hij een van de langste en meest belangwekkende
-    van zijn brieven richtte, "heb ik in de woestijn, in die wijde
-    eenzaamheid, die, verbrand door de gloeiende stralen der zon,
-    slechts een afschuwelijke woonplaats aanbiedt aan monniken, mijzelf
-    voorgesteld te midden van de genoegens van Rome! Ik was alleen,
-    want mijn ziel was vol bitterheid. Mijn ledematen waren bedekt
-    met een ellendigen zak en mijn huid was zoo zwart als die van een
-    Ethiopiër. Iederen dag weende en steunde ik, en als ik buiten
-    mijn wil door slaap overvallen werd, lag mijn magere lichaam
-    op den naakten grond. Ik zeg niets van mijn voedsel en drank,
-    want in de wildernis hebben zelfs zieken geen anderen drank dan
-    koud water, en gekookt voedsel wordt beschouwd als een weelde. Nu
-    dan, ik, die mijzelf uit vrees voor de hel tot deze gevangenis
-    veroordeeld had, een metgezel van schorpioenen en wilde dieren,
-    scheen dikwijls in mijn verbeelding onder troepen jonge meisjes
-    te vertoeven. Mijn gezicht was bleek van het vasten en mijn geest
-    in mijn koude lichaam gloeide van begeerte; het vuur der wellust
-    vlamde nog op in een lichaam, dat reeds dood scheen. Dan, van alle
-    hulp verstoken als ik was, wierp ik mij voor de voeten van Jezus,
-    waschte ze met mijn tranen en droogde ze met mijn haren en bracht
-    mijn vleesch door lang vasten ten onder. Ik herinner mij, dat ik
-    meer dan eens den nacht doorbracht schreeuwende en mij op de borst
-    slaande, tot God mij vrede zond". "Onze eeuw", schreef de heilige
-    Chrysostomus in zijn Discourse to Those Who keep Virgins in Their
-    Houses, "heeft vele mannen gezien, die hun lichamen met kettingen
-    gebonden hebben, die zich gekleed hebben in zakken, die zich
-    teruggetrokken hebben tot de toppen der bergen, waar zij geleefd
-    hebben in voortdurend bidden en vasten, en die het voorbeeld gaven
-    van de strengste tucht en alle vrouwen verboden den drempel van hun
-    nederige woning te overtreden; en toch, ondanks al de gestrengheid,
-    die zij op zichzelf toepasten, konden zij nog maar met moeite de
-    woede van hun hartstochten onderdrukken". Hilarion, zegt Jeronimus,
-    zag visioenen van naakte vrouwen als hij neerlag op zijn eenzaam
-    leger, en heerlijke maaltijden, als hij neerzat aan zijn sober
-    maal. Zulke ondervindingen maakten de eerste heiligen zeer
-    nauwgezet. "Zij zeiden", zoo vertelt men ons in de belangwekkende
-    geschiedenis van de Egyptische kluizenaars in het Paradise of the
-    Holy Fathers van Palladius, hetwelk behoort tot de vierde eeuw
-    (A. W. Budge, The Paradise, vol. II, p. 129), "dat Abbâ Isaac
-    uitging en op den weg een voetspoor van een vrouw vond, en hij
-    dacht er over na in zijn geest en vernietigde hem, zeggende, "als
-    een broeder hem ziet, zou hij kunnen vallen"." Evenzoo mochten,
-    volgens de regels van den heiligen Caesarius van Arles voor nonnen,
-    geen kleedingstukken van mannen in het klooster gebracht worden
-    om ze te wasschen of te verstellen. Zelfs in den ouderdom bleef
-    er nog een zekere ongerustheid bestaan over de kuischheid. Een
-    van de broeders, naar ons verteld wordt in The Paradise (p. 132)
-    zeide tot Abbâ Zeno, "Zie, gij zijt oud geworden, hoe is het
-    met de ontucht?" De waardige heilige antwoordde, "Ze klopt aan,
-    maar ze gaat voorbij".
-
-    Naarmate de eeuwen voorbijgingen bleef dezelfde groote ongerustheid
-    nog bestaan, en de oude strijd kwam voortdurend weer voor den dag
-    (zie b.v. Migne's Dictionnaire d'Ascétisme, art. "Démon, Tentation
-    du"). Het is waar, dat sommige heiligen zoo bovenaardsch aangelegd
-    waren, dat zij nooit den prikkel van het sexueel verlangen
-    gevoelden. Deze schijnen echter uitzondering geweest te zijn. De
-    heilige Benedictus en de heilige Franciscus ondervonden zeer zeker
-    de moeilijkheid van het ten onder brengen van het vleesch. De
-    heilige Magdalena de Pozzi rolde zich, om sexueele verlangens te
-    verjagen, tot bloedens toe op doornige struiken. Sommige heiligen
-    hadden een speciale ton met water in hun cellen waar ze in konden
-    gaan staan (Lea, Sacerdotal Celibacy, vol. I, p. 124). Aan den
-    anderen kant vertelt ons de heilige Angela de Fulginio in haar
-    Visiones (cap. XIX) dat zij, zoolang, totdat haar biechtvader het
-    haar verbood, brandende kolen in haar geheime deelen bracht, in de
-    hoop door werkelijk vuur het branden van de ontuchtige begeerte
-    uit te dooven. St. Aldhelm, de heilige bisschop van Sherborne in
-    de achtste eeuw, nam ook een homoeopathische wijze van behandelen
-    aan, en dan van een meer letterlijke soort, want William van
-    Malmsbury zegt, dat hij, als hij door het vleesch in verleiding
-    kwam, vrouwen bij zich liet komen zitten en liggen, totdat hij
-    weer kalm werd; de methode bleek zeer doelmatig, omdat, naar men
-    meende, de Duivel voelde, dat hij voor den gek was gehouden.
-
-    Na eenigen tijd werd de Katholieke praktijk en theorie van
-    het ascetisme meer formeel en uitgebreid, en de weldadige
-    gevolgen ervan strekten zich, naar men meende, verder uit dan
-    het individu zelf. "Ascetisme van het Christelijk standpunt",
-    schrijft Brenier de Montmorand in een belangwekkende studie
-    ("Ascétisme et Mysticisme", Revue Philosophique, Maart, 1904)
-    "is niets anders dan al de therapeutische middelen, samenwerkend
-    tot moreele heiliging. De Christelijke asceet is een athleet,
-    die zijn verdorven natuur tracht te veranderen en een weg tot God
-    te banen door de hinderpalen heen, die door zijn hartstochten en
-    door de wereld veroorzaakt worden. Hij werkt niet alleen in zijn
-    eigen belang, maar--door den terugslag van verdienste, welke die
-    der solidariteit in de dwaling weer goed maakt--voor het nut en
-    het heil van de geheele maatschappij".
-
-
-Dit is het gezichtspunt van de ascese, waarop het oudste Christendom
-het meest den nadruk gelegd heeft. Maar er is een ander gezichtspunt,
-dat misschien minder gewoon is, maar dat in het geheel niet minder
-van belang is geweest. Primitieve Christelijke kuischheid was
-aan den eenen kant een strenge tucht. Aan den anderen kant was ze
-romantisch en dit was wel de meest speciaal Christelijke kant, want
-athletisch ascetisme is verbonden geweest met de meest verschillende
-godsdienstige en philosofische geloofsbelijdenissen. Als ze niet de
-bekoring bezeten had van een nieuwe sensatie, van een verrukkelijke
-vrijheid, van een onbekend avontuur, dan zou ze nooit de Europeesche
-wereld veroverd hebben. Er zijn er in die wereld maar enkelen, die
-den aanleg voor moreele athleten in zich hebben; er zijn er velen,
-die op de aantrekkelijkheid van het romantische reageeren.
-
-De Christenen verwierpen de grovere vormen van sexueel toegeven,
-maar terwijl ze dat deden, gaven zij zich met des te meer ijver over
-aan de meer verfijnde vormen van sexueele intimiteit. Zij kweekten
-een verhouding aan van broeders en zusters, zij kusten elkaar; op een
-bepaalden tijd schaamden zij zich niet, bij de geestelijke braspartij
-van den doop bij voorbeeld, volkomen naakt te zijn [75].
-
-Een zeer leerrijk beeld van de vormen, die de kuischheid onder de
-eerste Christenen aannam, is ons gegeven in de verhandeling van
-den heiligen Chrysostomus Against Those who Keep Virgins in their
-Houses. Onze vaders, begint Chrysostomus, kenden alleen maar twee
-vormen van sexueele intimiteit, huwelijk en ontucht. Nu is er een
-nieuwe vorm voor den dag gekomen: mannen nemen jonge meisjes in hun
-huis en houden die daar doorloopend, terwijl ze haar maagdelijkheid
-eerbiedigen. "Wat", vraagt Chrysostomus, "is de reden? Het schijnt
-mij toe, dat het leven te zamen met een vrouw, aangenaam is,
-zelfs buiten huwelijksvereeniging en vleeschelijken omgang. Dat
-is mijn gevoelen; en misschien is het niet mijn gevoelen alleen;
-het is misschien ook het gevoelen van deze mannen. Zij zouden hun
-eer niet zoo te grabbel gooien en geen aanleiding geven tot zulke
-schandalen, als dit genoegen niet hevig en tyranniek was.... Dat deze
-verhouding werkelijk genoegen geeft, dat ze een liefde veroorzaakt,
-die vuriger is dan huwelijksvereeniging, zal u misschien in het eerst
-verwonderen. Maar als ik u de bewijzen geef, zult ge overtuigd zijn
-van de waarheid mijner bewering". In het huwelijk, gaat hij voort,
-leidt de afwezigheid van beperking der begeerte dikwijls tot spoedige
-walging, en zelfs afgezien daarvan verwoesten de sexueele omgang,
-zwangerschap, geboorte, het zoogen, het opvoeden van kinderen, en
-al de moeiten en pijnen en angsten, die met deze dingen samengaan,
-de jeugd en stompen het genoegen af. De maagd is vrij van deze
-lasten. Zij behoudt haar kracht en jeugd, en zelfs op den leeftijd
-van veertig kan zij wedijveren met het jonge huwbare meisje. "Een
-dubbele gloed brandt dus in het hart van hem, die haar liefheeft
-en met haar leeft, en nooit dooft de bevrediging van het verlangen
-de heldere vlam, die voortdurend in kracht toeneemt". Chrysostomus
-beschrijft in bijzonderheden al de kleine zorgen en attenties, waaraan
-de moderne meisjes van zijn tijd behoefte hadden, en die deze mannen
-met vreugde aan hun maagdelijke geliefden besteedden, zoowel in het
-publiek als tehuis. Hij kan echter niet nalaten te denken, dat de
-man, die een vrouw, wier maagdelijkheid hij eerbiedigt, met kussen
-en liefkoozingen overlaadt, zichzelf Tantaluskwellingen aandoet. Maar
-deze nieuwe verfijning van teedere kuischheid, die als een heerlijke
-ontdekking kwam tot de eerste Christenen, die resoluut de losbandigheid
-van de heidensche wereld hadden verworpen, had diepe wortels geschoten,
-zooals wij kunnen opmerken uit de veelvuldigheid, waarmee de ernstige
-Kerkvaders, bang voor schandaal, zich geroepen gevoelden ze te laken,
-hoewel hun veroordeeling soms niet zonder geheime sympathie is [76].
-
-Er was éen vorm, waarin de nieuwe Christelijke kuischheid overvloedig
-en ongehinderd bloeide: zij maakte zich meester van de literatuur. De
-bekoorlijkste en zeker de meest populaire literatuur van de oudste
-kerk vormden de onnoemelijk vele legenden van erotische kuischheid--tot
-zekere hoogte misschien wel gebaseerd op feiten--die samengevat zijn in
-de Acta Sanctorum. Wij kunnen, zelfs in de meest eenvoudige en weinig
-wonderbaarlijke oudste Christelijke verslagen van het martelaarschap
-van vrouwen zien, dat de schrijvers zich volkomen bewust waren van
-de teere bekoring van de heldin, die, evenals Perpetua, in Carthago,
-door wilde dieren in de arena heen en weer geworpen, opstaat om zich
-in haar gescheurde kleeren te hullen en haar verwarde haren in orde
-te brengen [77]. Van deze legenden tot de verhalen van romantisch
-avontuur was een gemakkelijke stap. Onder deze heerlijke verhalen mag
-ik voornamelijk verwijzen naar de legende van Thekla, die, misschien
-wel ten onrechte, al in de eerste eeuw gesteld wordt, "De Bruid en
-Bruidegom van Indië" in de handelingen van Judas Thomas, "De Maagd van
-Antiochië", verteld door den heiligen Ambrosius, de geschiedenis van
-"Achillus en Nereus", "Mygdonia en Karish", en "Twee Minnenden van
-Auvergne", zooals ze verteld zijn door Gregorius van Tours. De oudste
-Christelijke literatuur is vol van verhalen van minnenden, die hun
-kuischheid bewaard hadden, en die toch de heerlijkste geheimen van
-de liefde hadden ontdekt.
-
-
-    Thekla's dag is de drie en twintigste September. Er is een zeer
-    goede Syrische lezing (door Lipsius en anderen beschouwd als ouder
-    dan de Grieksche vertaling) van de Handelingen van Paul en Thekla
-    (zie b.v. van Wright, de Apocryphal Acts). Deze Acts behooren
-    tot het tweede gedeelte van de tweede eeuw. De geschiedenis is,
-    dat Thekla, daar ze weerstand bood aan den hartstocht van den
-    hoogepriester van Syrië, naakt op een gordel (subligaculum) na,
-    geplaatst werd op den rug van een leeuwin, die haar de voeten
-    likte en tegen de andere dieren vocht, en die bij haar verdediging
-    stierf. De andere dieren deden haar echter geen kwaad en zij werd
-    eindelijk los gelaten. Een koningin overlaadde haar met geld, zij
-    veranderde haar kleeding om er als een man uit te zien, ging op
-    reis om Paulus te ontmoeten, en bereikte een hoogen ouderdom. Sir
-    W. M. Ramsay heeft een belangwekkende studie over deze Handelingen
-    geschreven (The Church in the Roman Empire, hoofdstuk XVI). Hij
-    meent, dat de Handelingen hun grondslag vinden in een document
-    uit de eerste eeuw, en hij ziet kans om verscheidene elementen
-    van waarheid uit het verhaal los te warren. Hij zegt, dat het
-    het eenige bewijs is, hetwelk wij bezitten van de denkbeelden en
-    van de daden van vrouwen gedurende de eerste eeuw in Klein-Azië,
-    waar haar positie zoo hoog was en haar invloed zoo groot. Thekla
-    vertegenwoordigt de handhaving van de rechten der vrouw en zij
-    diende het sacrament van den doop toe, hoewel deze trekken in
-    de bestaande vertalingen van de Handelingen onduidelijk geworden
-    zijn of uitgewischt.
-
-    Sommige van de meest typische van deze Christelijke legenden
-    worden beschreven als Gnostisch in oorsprong, met iets van de
-    zaden van het Manichaeisch dualisme, die vervat waren in den
-    schoot van het gnosticisme, terwijl de geest van deze legenden ook
-    zeer Montanistisch is, met de gemengde kuischheid en gloed, den
-    uitgesproken feministischen toon, die past bij den oorsprong ervan
-    in Klein-Azië, en die het kenmerk was van het Montanisme. Het kan
-    echter niet ontkend worden, dat zij in grooten getale overgingen
-    in den stroom van Christelijke traditie, en een essentieel
-    en belangwekkend deel van die traditie vormen. (Renan wijst,
-    in zijn Marc-Aurèle, hoofdst. IX en XV, op de enorme schuld van
-    het Christendom aan Gnostische en Montanistische bijdragen). Een
-    karakteristiek voorbeeld is de geschiedenis van "De Verloofde uit
-    Indië" in de Handelingen van Judas Thomas (Wright's Apocryphal
-    Acts). Judas Thomas werd door zijn meester Jezus verkocht aan een
-    Indischen koopman, die een timmerman noodig had om met hem naar
-    Indië te gaan. Toen ze zich in de stad Sandaruk ontscheepten,
-    hoorden ze de tonen van muziek en zang, en werd hun verteld, dat
-    het het huwelijksfeest was van de dochter des konings, waarbij
-    allen moesten tegenwoordig zijn, rijken en armen, slaven en vrijen,
-    vreemdelingen en burgers. Judas Thomas ging, met zijn nieuwen
-    meester naar het feestmaal en lag aan, met een myrthe guirlande
-    op zijn hoofd geplaatst. Toen een Joodsche fluitspeler kwam en
-    tegenover hem ging staan en speelde, zong hij de liederen van
-    Christus, en zij zagen, dat hij schooner was dan allen, die daar
-    waren en de koning liet hem roepen om het jonge paar te zegenen in
-    de huwelijkskamer. En toen zij allen weg waren gegaan en de deur
-    van de huwelijkskamer gesloten was, naderde de bruigom de bruid, en
-    het scheen hem toe, alsof Judas Thomas nog met haar praatte. Maar
-    het was onze Heer, die tot hem zeide: "Ik ben niet Judas, maar
-    zijnen broeder". En onze Heer zat neer op het bed naast de jonge
-    menschen en begon tot ze te zeggen: "Herinner u, mijn kinderen,
-    wat mijn broeder tot u gesproken heeft, en weet aan wien hij u
-    opgedragen heeft, en weet, dat als gij uzelven bewaart voor dien
-    onreinen omgang, gij reine tempels zult worden en beveiligd tegen
-    vele en verborgen smarten en tegen den zwaren zorg van kinderen,
-    waarvan het einde altijd bittere smart is. Om hunnentwille zult
-    gij onderdrukkers worden en roovers, en gij zult bitter lijden
-    door hun verkeerdheden. Want kinderen zijn de oorzaak van vele
-    ellenden; hetzij de koning beslag op hen legt, of dat een duivel
-    ze te pakken neemt, of dat zij bezocht worden door verlamming. En
-    als zij gezond zijn, komen zij tot het kwade, door echtbreken of
-    diefstal, of ontucht of begeerte, of ijdelheid. Maar als gij u door
-    mij wilt laten raden, en uzelven rein voor God zult bewaren, dan
-    zult gij levende kinderen hebben, tot wie geen van deze ellenden en
-    bezwaren komen; en gij zult zonder zorg zijn en zonder ergernis en
-    zonder smart, en gij zult hopen op den tijd, waarop gij het ware
-    huwelijksfeest zult aanschouwen". Het jonge paar was overtuigd;
-    zij zagen van den wellust af en onze Heer verdween. En 's morgens
-    toen de dag aanbrak, liet de koning de tafel vroeg aanrichten,
-    en bracht die binnen bij den bruidegom en de bruid. En hij vond
-    ze tegenover elkaar zitten, en het gelaat der bruid was onbedekt
-    en de bruidegom was zeer vroolijk. De moeder van de bruid zeide
-    tot haar: "Waarom zit je zoo en schaam je je niet, maar doet net
-    alsof je al lang getrouwd waart, vele dagen?" En ook haar vader
-    zeide tot haar: "Is het de groote liefde voor je echtgenoot,
-    die je ervan terughoudt je te sluieren?" En de bruid antwoordde
-    en zeide: "Waarlijk vader, mijn liefde is zeer groot, en ik bid
-    den Heer, dat ik deze liefde, die ik vannacht ondervonden heb,
-    zal blijven behouden. Ik ben niet gesluierd, omdat de sluier der
-    verdorvenheid van mij afgenomen is, en ik schaam mij niet, omdat
-    de daad, die schaamte geeft, ver van mij verwijderd is, en ik ben
-    opgewekt en vroolijk, en ik veracht deze daad der verdorvenheid en
-    de vreugden van dit huwelijksfeest, omdat ik uitgenoodigd ben tot
-    het ware huwelijksfeest, Ik heb met mijn echtgenoot geen omgang
-    gehad, waarvan het einde bitter berouw is, omdat ik verloofd
-    ben met den waren Echtgenoot". De echtgenoot antwoordde ook in
-    dezelfden geest, zeer natuurlijk tot schrik van den Koning, die
-    een bode zond naar den toovenaar, aan wien hij gevraagd had zijn
-    ongelukkige dochter te zegenen. Maar Judas Thomas had de stad
-    reeds verlaten en in de herberg, waar hij gelogeerd had, vond de
-    bottelier van den Koning alleen den fluitspeler, die daar zat en
-    weende, omdat hij hem niet meegenomen had. Hij was echter blij,
-    toen hij hoorde wat er gebeurd was, haastte zich naar het jonge
-    paar en woonde daarna altijd met hen samen. De Koning werd ten
-    slotte ook verzoend en alles eindigde in kuischheid en geluk.
-
-    In deze zelfde Handelingen van Judas Thomas, die niet van later
-    datum zijn dan van de vierde eeuw, vinden we (vierde daad),
-    de geschiedenis van Mygdonia en Karish. Mygdonia, de vrouw van
-    Karish, wordt door Thomas overtuigd en vlucht, naakt, alleen
-    bedekt door een gordijn van de kamerdeur, dat zij omgeslagen heeft,
-    van haar echtgenoot naar haar oude min. Met de min gaat zij naar
-    Thomas, die heilige olie over haar hoofd giet, terwijl hij de min
-    verzoekt haar er geheel mee te zalven; dan wordt er een laken om
-    haar lendenen geslagen en hij doopt haar; waarna zij aangekleed
-    wordt en hij haar het sacrament geeft. De jonge verrukking over
-    de kuischheid wordt soms lyrisch, en Judas Thomas roept uit:
-    "Reinheid is de athleet, die niet overwonnen wordt. Reinheid
-    is de waarheid, die niet terugdeinst. Reinheid is waardig voor
-    God, een vertrouwde dienares voor Hem te zijn. Reinheid is de
-    boodschapper van eendracht, die de vredestijdingen brengt".
-
-    Een andere kuischheidslegende wordt gegeven in de episode
-    van Drusiana in The history of the Apostles, die volgens de
-    traditie toegeschreven wordt aan Abdias, den Bisschop van Babylon
-    (Bk. v. hoofdst. IV, et seq.). Drusiana is de vrouw van Andronicus;
-    ze is zoo vroom, dat ze geen omgang met hem wil hebben. De
-    jongeling Callimachus wordt doodelijk op haar verliefd, en zijn
-    verliefde pogingen hebben vele opwindende avonturen ten gevolge,
-    maar ten slotte overwint de kuischheid van Drusiana.
-
-    Een karakteristiek voorbeeld van de literatuur die wij hier
-    bedoelen, is de geschiedenis van den heiligen Ambrosius over
-    "de Maagd in het Bordeel" (verteld in zijn De Virginibus, Migne's
-    editie van de werken van Ambrosius, deelen iii-iv, p. 211). Een
-    zekere maagd, vertelt de heilige Ambrosius ons, die onlangs in
-    Antiochië woonde, werd veroordeeld om òf aan de goden te worden
-    geofferd òf om naar het bordeel te gaan. Zij koos het laatste
-    alternatief. Maar de eerste man, die bij haar binnen kwam, was een
-    Christen soldaat, die haar "zuster" noemde en die haar verzocht
-    niet te vreezen. Hij stelde voor, dat zij van kleederen zouden
-    verwisselen. Dit werd gedaan en zij ontsnapte, terwijl de soldaat
-    weggevoerd werd, om ter dood gebracht te worden. Op de plaats
-    van de terechtstelling kwam zij echter te voorschijn en riep,
-    dat het niet den dood was, dien ze vreesde, maar de schande. Hij
-    stond er echter op, dat hij in haar plaats ter dood veroordeeld
-    werd. Ten slotte werd de kroon van het martelaarschap, waarvoor
-    ze gestreden hadden, aan beiden toegekend.
-
-    In de oudere documenten van deze romantische literatuur der
-    kuischheid nemen we voortdurend waar, dat er op kuischheid
-    aangedrongen wordt, volstrekt niet voornamelijk om de belooning
-    ervoor na den dood, en ook zelfs niet, omdat de maagd, die er
-    zich aan wijdt, in Christus een altijd jongen minnaar ziet,
-    wiens guldenharige schoonheid soms met nadruk vermeld wordt. De
-    voornaamste bekoring ervan ligt in de eigen vrijheid, en in de
-    zekerheid, dat men ontkomt aan al de moeiten, ongemakken en banden
-    van het huwelijk. Deze oudste Christelijke beweging van romantische
-    kuischheid was klaarblijkelijk in groote mate een opstand van
-    vrouwen tegen de mannen en tegen het huwelijk. Dit wordt wel
-    duidelijk uit de leerzame geschiedenis, die men veronderstelt dat
-    haar oorsprong heeft in de derde eeuw, van de eunuchen Achilles
-    en Nereus, zooals ze verteld wordt in de Acta Sanctorum, van den
-    12en Mei. Achilles en Nereus waren Christelijke eunuchen van de
-    slaapkamer van Domitia, een maagd van edele geboorte, die verwant
-    was aan Keizer Domitianus en verloofd met Aurelianus, den zoon van
-    den consul. Eens, toen hun meesteres bezig was zich te versieren
-    met haar juweelen en haar purperen gewaden, met goud geborduurd,
-    begonnen zij om beurten haar te spreken over al de genoegens en
-    voordeelen van de maagdelijkheid, vergeleken met een huwelijk met
-    niet meer dan één man. Zij had ten gevolge daarvan veel te lijden
-    van Aurelianus, en toen hij bewerkte, dat zij naar een eiland
-    verbannen werd, ging zij daarheen met Achilles en Nereus, die ter
-    dood gebracht werden. Als een onderdeel van het verhaal wordt de
-    dood van Felicula, een andere kuischheidsheldin, beschreven. Toen
-    zij op de pijnbank gelegd werd, weigerde zij voortdurend Jezus
-    te verloochenen, dien zij haar minnaar noemde. "Ego non nego
-    amatorem meum".
-
-    Een speciale afdeeling van deze literatuur heeft betrekking
-    op de geschiedenissen van de bekeeringen of het berouw van
-    courtisanes. De heilige Martinianus bijvoorbeeld (Feb. 13) werd
-    in verleiding gebracht door de courtisane Zoe, maar bekeerde
-    haar. De geschiedenis van de heilige Margaretha van Cortona
-    (Feb. 22), een berouwvolle courtisane, is van lateren datum,
-    want zij behoort tot de dertiende eeuw. Het mooiste document in
-    deze literatuur is waarschijnlijk de laatste, de Italiaansche
-    stichtelijke legende uit de veertiende eeuw, genaamd The Life
-    of Saint Mary Magdalen, die gewoonlijk in verband gebracht wordt
-    met den naam van Frater Dominico Cavalca. (Ze is in het Engelsch
-    vertaald). Het is de zoo fijn en mooi vertelde legende van de
-    kuische en hartstochtelijke liefde van de beminnelijke zondares
-    Maria Magdalena voor haar geliefden Meester.
-
-    Naarmate de tijd verliep, werd het aandringen op de vreugden
-    van de kuischheid in dit leven minder in het oog vallend, en
-    werd zij meer en meer beschouwd als de toestand, die alleen zijn
-    volledige belooning vindt in het toekomstig leven. Toch worden
-    zelfs in de bekoorlijke geschiedenis van Gregorius van Tours van
-    "De Twee minnenden van Auvergne", waarin deze houding duidelijk
-    is, de genoegens van kuische liefde in dit leven evenzeer op den
-    voorgrond gesteld als in een van de eerste legenden (Historia
-    Francorum, lib. I, hoofdst. XLII). Twee senatoren van Auvergne
-    hadden ieder een eenig kind en die verloofden zij met elkaar. Toen
-    de huwelijksdag kwam en het jonge paar te bed gelegd was, keerde de
-    bruid zich naar den muur en weende bitterlijk. De bruidegom smeekte
-    haar hem te zeggen wat er was; toen keerde zij zich tot hem en
-    zeide, dat zij haar verdriet niet kon uitwisschen, al zou zij al de
-    dagen van haar leven weenen, want dat zij besloten had haar kleine
-    lichaam onbevlekt aan Christus te geven, onaangeroerd door mannen;
-    nu had zij in plaats van onsterfelijke rozen alleen maar verlepte
-    rozen op haar voorhoofd gehad, die het eer mismaakten dan dat zij
-    het versierden, en in plaats van den bruidsschat van het Paradijs,
-    dien Christus haar beloofd had, was zij de echtgenoote geworden
-    van een sterfelijk man. Zij beklaagde haar droevig lot lang en met
-    veel liefelijke welsprekendheid. Ten laatste voelde de bruidegom,
-    door haar lieve woorden overtuigd, dat het eeuwige leven voor
-    hem geschenen had als een groot licht, en verklaarde hij, dat
-    als zij zich wenschte te onthouden van vleeschelijke begeerten,
-    hij dat ook wilde. Zij was zeer dankbaar, en met gevouwen handen
-    vielen zij in slaap. Verscheidene jaren leefden zij zoo te
-    zamen, in kuischheid hetzelfde bed deelende. Ten slotte stierf
-    zij en werd begraven; haar minnaar gaf haar onbevlekt over in de
-    handen van Christus. Spoedig daarna stierf ook hij en werd in een
-    afzonderlijke graftombe begraven. Toen geschiedde er een wonder,
-    dat de grootschheid van deze kuische liefde duidelijk in het licht
-    stelde, want de twee lichamen werden gevonden, op geheimzinnige
-    wijze bijeen geplaatst. Tot op dezen dag, zoo besluit Gregorius
-    (schrijvende in de zesde eeuw), noemen de menschen van de plaats
-    hen "De Twee Minnenden".
-
-    Hoewel Renan (Marc-Aurèle, hoofdst. XV) met korte woorden de
-    aandacht op het bestaan van deze uitgebreide oude Christelijke
-    literatuur vestigt, die de romantiek der kuischheid voortzet,
-    schijnt ze tot nog toe weinig of niet bestudeerd te zijn. Ze heeft
-    echter groot belang, niet alleen om zichzelf, maar ter wille van de
-    psychologische beteekenis, daar ze den aard van de beweegkrachten
-    duidelijk maakt, die de kuischheid gemakkelijk en aantrekkelijk
-    maakten voor de menschen van de vroegste Christelijke wereld,
-    zelfs als ze volkomen sexueele abstinentie met zich bracht. De
-    oude Kerk vervloekte de erotiek van de Heidensche wereld en bande
-    ze uit op de meest krachtdadige wijze door een eigen nieuwe en
-    fijnere erotiek er voor in de plaats te stellen.
-
-
-Gedurende de middeleeuwen begon de oorspronkelijke frischheid
-van de Christelijke kuischheid haar bekoring te verliezen. Geen
-kuischheidslegenden werden geschreven en in het werkelijke
-leven zochten de menschen geen avonturen meer op het gebied der
-kuischheid. Voor zoover de oude idealen al in leven bleven, was dit
-op het wereldsch gebied der ridderlijkheid. De laatste bekende figuur,
-die streefde naar de heldenfeiten van de eerste Christenen was Robert
-van Arbrissel in Normandië.
-
-
-    Robert van Arbrissel, die, in de elfde eeuw, de beroemde en bekende
-    orde van Fontevrault voor vrouwen stichtte, kwam uit Bretagne. Deze
-    Keltische oorsprong is ongetwijfeld van beteekenis, want hij
-    kan misschien zijn nooit falenden ijver en zijn enthusiaste
-    vereering voor vrouwen verklaren. Zelfs zij, onder zijn vrienden,
-    die afkeurden wat zij zijn schandelijk gedrag noemden, leggen
-    getuigenis af van zijn nooit falend vroolijk temperament,
-    zijn wakkerheid in het handelen, zijn bereidwilligheid voor
-    welke daad van humaniteit ook en zijn volkomen vrij zijn van
-    gestrengheid. Hij trok groote massa's menschen van allerlei
-    soort aan, vooral vrouwen, ook prostituées, en zijn invloed
-    over vrouwen was groot. Eens ging hij in een bordeel om zijn
-    voeten te warmen en bekeerde terloops alle vrouwen die daar
-    waren. "Wie zijt gij?" vroeg een van haar, "ik ben hier al vijf
-    en twintig jaar en niemand is mij hier ooit komen spreken over
-    God". Robert's betrekking tot de nonnen van Fontevrault was
-    zeer intiem, en hij sliep dikwijls met haar. Dit wordt door
-    vrienden van hem, bisschoppen en abten, nauwkeurig beschreven,
-    waarvan een opmerkt, dat Robert "een nieuwen, maar vruchteloozen
-    vorm van martelaarschap ontdekt had". Een koninklijke abdis van
-    Fontevrault, in de zeventiende eeuw, beweerde, dat de vereerde
-    stichter van de orde met geen mogelijkheid schuldig kon geweest
-    zijn aan zulk schandelijk gedrag, en dat de brieven daarom valsch
-    moesten zijn en liet de origineelen vernietigen voor zoover dat
-    mogelijk was. De Bollandisten namen, in een niet wetenschappelijk
-    en onvolledig verslag van de zaak (Acta Sanctorum, Feb. 25),
-    dit gezichtspunt over. J. von Walter echter toont in een onlangs
-    verschenen en grondige studie over Robert van Arbrissel (Die Ersten
-    Wanderprediger Frankreichs, deel I) aan, dat er hoegenaamd geen
-    reden is om aan het echte, authentieke en betrouwbare karakter
-    van de bestreden brieven te twijfelen.
-
-
-De vroeg-Christelijke kuischheidslegenden hadden echter hun
-opvolgers. Aucassin et Nicolette, dat waarschijnlijk in Noordelijk
-Frankrijk geschreven is tegen het einde van de twaalfde eeuw, is
-vooral de afstammeling van de geschiedenissen in de Acta Sanctorum en
-elders. Het belichaamde hun geest, droeg hem verder en vereenigde
-hun teer gevoel voor kuischheid en reinheid met het ideaal van
-monogamische liefde. Aucassin et Nicolette was de doodsklok van de
-primitief Christelijke kuischheidslegende. Het was de ontdekking,
-dat de kuische verfijningen van teerheid en toewijding mogelijk waren
-binnen de strikt normale sfeer van sexueele liefde.
-
-Er waren minstens twee oorzaken, die de neiging hadden de primitief
-Christelijke voorliefde voor de kuischheid uit te wisschen,
-zelfs afgezonderd van den invloed van de Kerk-autoriteiten bij
-het terugdringen van de romantische uitingen ervan. In de eerste
-plaats verwijderde het ondergaan van de oude heidensche wereld,
-met zijn gewoonte en tot op zekere hoogte zijn ideaal van sexueele
-toegevendheid, den achtergrond, die gratie en teerheid gegeven had
-aan de teedere vrijheid der jonge Christenen. In de tweede plaats
-waren de gestrengheden, die de eerste Christenen met vreugde
-in praktijk hadden gebracht ter wille van de gezondheid hunner
-ziel, beroofd van hun bekoring en vrijwilligheid, toen zij tot een
-formeel deel gemaakt waren van strafwetboeken voor zonde, eerst in
-de Poenitentialia en later in de handen van biechtvaders. Dit was,
-we mogen het er aan toevoegen, te meer noodzakelijk geworden, omdat
-het ideaal van Christelijke kuischheid niet langer in ruimen kring
-het bezit was van verfijnde menschen, die immuun gemaakt waren tegen
-heidensche losbandigheid, doordat zij te midden daarvan opgevoed waren
-en er zelf in ondergedompeld waren geweest. Het was klaarblijkelijk
-van het begin af aan een ernstige zaak voor de hartstochtelijke
-Noord-Afrikanen het ideaal van kuischheid te handhaven en toen het
-Christendom zich over Noordelijk Europa verspreidde, scheen het
-bijna een hopelooze taak de idealen ervan te acclamatiseeren onder
-de wilde Germanen. Later werd het noodig, het celibaat aan de vaste
-geestelijkheid op te leggen door de sterke kracht van kerkelijke
-authoriteit, terwijl vrijwillig celibaat alleen levendig gehouden
-werd door een opeenvolgende reeks van godsdienstige enthusiasten, die
-telkens weer nieuwe orden stichtten. Een ascetisme, dat zoo opgedrongen
-was, kon niet altijd vergezeld gaan van de vurige exaltatie, die noodig
-is om het in stand te houden, en in zijn kunstmatige pogingen tot
-zelfbehoud, viel het dikwijls van de onzekere hoogten in de diepten van
-onbeteugelde losbandigheid [78]. Toen de middeleeuwen voorbij waren,
-begonnen helderziende denkers het fatale van alle gewaagde pogingen
-om de normale grenzen van de menschelijkheid te buiten te gaan,
-te erkennen. "Qui veut faire l'ange", zeide Pascal, terwijl hij met
-scherpte deze beschouwing van de zaak opsomde, "fait la bête". Dat
-was dikwijls duidelijk gebleken in de geschiedenis van de Kerk.
-
-
-    In de zevende eeuw begonnen de Poenitentialia in gebruik te komen;
-    ze werden gedurende de negende en tiende eeuw zeer overheerschend
-    en hadden groote authoriteit. Zij waren wetslichamen, gedeeltelijk
-    geestelijk en gedeeltelijk wereldsch, en werden gegoten in den
-    vorm van catalogussen van vergrijpen met de juiste maat van straf,
-    voorgeschreven voor ieder vergrijp. Zij vertegenwoordigden de
-    introductie van maatschappelijke orde onder ongetemde barbaren
-    en waren meer wetboeken van strafwet dan deel van een systeem van
-    sacramenteele confessie en boetedoening. In Frankrijk en Spanje,
-    waar reeds orde en regel bestond op een Christelijke basis,
-    waren zij weinig noodig. Zij hadden hun oorsprong in Ierland en
-    Engeland en bloeiden voornamelijk in Duitschland; Karel de Groote
-    ondersteunde ze (zie, b.v. Lea, History of Auricular Confession,
-    deel II, p. 96, ook hoofdst. XVII; Hugh Williams, uitgave van
-    Gildas, deel II, Appendix 3; de voornaamste Poenitentialia
-    worden vermeld in de Bussordnungen van Wasserschleben). In 1216
-    maakte het Lateraansch concilie, onder Innocentius III, biechten
-    verplichtend. Het voorrecht van den priester om de mate van de
-    straf te regelen naar omstandigheden met grooter buigzaamheid
-    dan de strenge Poenitentialia toelieten, werd eerst absoluut
-    gehandhaafd door Peter van Poitiers. Toen wierp Alain van Rijssel
-    de Poenitentialia als verouderd ter zijde en verklaarde, dat de
-    priester zelf navraag moest doen naar de omstandigheden van iedere
-    zonde en precies de schuld ervan moest afwegen. (Lea, op. cit.,
-    deel II, p. 171).
-
-    Lang voor dezen tijd echter hadden de idealen der kuischheid,
-    voor zoover zij een belangrijke mate van zelfbeheersching in
-    zich sloten, ofschoon zij stevig vast gegroeid waren in de
-    conventioneele tradities en idealen van de Christelijke Kerk,
-    opgehouden eenige bekoring of kracht te hebben voor de bevolking,
-    die in het Christendom leefde. Onder de Noordelijke barbaren,
-    met hun verschillende tradities van een krachtiger en natuurlijker
-    soort achter zich, werden de geslachts-eischen dikwijls vrijmoedig
-    ten toon gespreid. De monnik Ordericus Vitalis vestigt in de
-    elfde eeuw de aandacht op wat hij noemt de "wulpschheid" van
-    de vrouwen van de Noorsche veroveraars van Engeland, die, toen
-    ze alleen thuis gelaten waren, boodschappen stuurden, dat ze,
-    als haar echtgenooten niet spoedig terug kwamen, andere mannen
-    zouden nemen. Het celibaat van de geestelijkheid werd alleen
-    met de grootste moeite ingesteld en toen het ingesteld was,
-    werden de geestelijken onkuisch. Aartsbisschop Odo van Rouaan,
-    in de dertiende eeuw, vermeldde in het dagboek van de bezoeken in
-    zijn diocese, dat er éen onkuische geestelijke was op iedere vijf
-    gemeenten, en zelfs toont de monnik Salimbene in zijn merkwaardige
-    autobiographie met betrekking tot het Italië van denzelfden
-    tijd aan, hoe weinig kuischheid in het godsdienstige leven in
-    acht genomen werd. Kuischheid kon nu alleen gehandhaafd worden
-    door geweld, gewoonlijk door de moreele kracht van kerkelijke
-    autoriteit, die zelf door onkuischheid ondermijnd werd, maar
-    soms zelfs door physiek geweld. Het was in de dertiende eeuw,
-    volgens de opinie van sommigen, dat de kuischheidsgordel
-    (cingula castatis) zich het eerst begint te vertoonen, maar
-    de voornaamste autoriteit Caufeynon (La Ceinture de Chasteté,
-    1904) meent, dat ze dateert uit de Renaissance (Schultz, Das
-    höfische Leben zur Zeit der Minnesänger, deel V. p. 272; Krauss,
-    Anthropophyteia, deel III, p. 247). In de zestiende eeuw werden
-    de kloosters bijna tot bordeelen, zooals we hooren op het niet
-    bestreden gezag van Burchard, een secretaris van den Paus, in
-    zijn Diarium, uitgegeven door Thuasne, die nog meer autoriteiten
-    voor deze bewering samenbrengt in een noot onder aan de bladzij
-    (deel II, p. 79); dat zij dat bleven in de achttiende eeuw, zien
-    wij duidelijk in de bladzijden van de Mémoires van Casanova en
-    in veel andere documenten van dien tijd.
-
-
-De Renaissance en de opkomst van het humanisme had ongetwijfeld invloed
-op het gevoel jegens het ascetisme en de kuischheid. Aan den eenen kant
-werd er een nieuwe en oude wettiging gevonden voor het niet in acht
-nemen van deugden, die de menschen begonnen te beschouwen als enkel
-monnikachtig, en aan den anderen kant begonnen de fijnere geesten, die
-den invloed van de nieuwe beweging ondervonden, zich duidelijk bewust
-te worden, dat kuischheid beter gekweekt kan worden en in acht genomen
-door hen, die vrij waren te doen zooals zij wilden, dan door hen,
-die onder den dwang stonden van priesterlijke autoriteit. Dat is het
-gevoel, dat in Montaigne overheerscht, en dat is het idee van Rabelais,
-toen hij het tot den eenigen regel van zijn abdij van Thelème maakte:
-"Fay ce que vouldras".
-
-
-    Iets later werd deze leer in verschillende toonaarden herhaald door
-    vele schrijvers, alle meer of min verlicht door de beschaving, die
-    door de Renaissance in de mode was gebracht. "Zoolang Danae vrij
-    was", merkt Ferrand op in zijn verhandeling uit de zestiende eeuw,
-    De la Maladie d'Amour, "was zij kuisch". En Sir Kenelm Digby,
-    de laatste vertegenwoordiger van den geest der Renaissance,
-    wijst in zijn Private Memoirs op het feit, dat de vrijheid, die
-    Lycurgus "de wijste menschelijke wetgever, die er ooit geweest
-    is", aan de vrouwen gaf om haar lichaam te geven aan mannen,
-    tot wie zij zich door edele genegenheid en door de hoop op een
-    goed nageslacht voelden aangetrokken, de ware oorzaak was, dat
-    "werkelijke kuischheid in Sparta meer bloeide dan in eenig ander
-    deel van de wereld".
-
-
-In Protestantsche landen werd het ascetisch ideaal nog verder in
-discrediet gebracht door de Hervorming, die voor een groot gedeelte
-een opstand was tegen gedwongen celibaat. Zoodoende werd de godsdienst
-niet langer aan de zijde van de kuischheid geplaatst. In de achttiende
-eeuw, zoo niet eerder, werd de autoriteit van de Natuur ook gewoonlijk
-ingeroepen tegen de kuischheid. Zoo is het gekomen, dat in de laatste
-twee eeuwen ernstige denkers maar gedeeltelijk gunstig gestemd waren
-jegens de kuischheid. Het begon gevoeld te worden, dat een ongelukkige
-en schadelijke vergissing begaan was door te trachten een verheven
-ideaal te handhaven, hetgeen huichelarij aanmoedigde. "Het menschelijk
-ras zou veel winnen", zooals Senancour in het begin der negentiende
-eeuw in zijn merkwaardig boek over liefde schreef, "als de deugd niet
-zoo moeilijk gemaakt werd. De verdienste zou niet zoo groot zijn,
-maar wat is het nut van een verhevenheid, die zelden kan volgehouden
-worden?" [79].
-
-
-
-Er kan geen twijfel aan zijn, dat de overmatige minachting, waartoe de
-kuischheids-idee in de achttiende eeuw en later begon te vervallen,
-voornamelijk voortkwam uit het bestaan van die enkel uitwendige en
-conventioneel physieke kuischheid, die willekeurig opgedrongen werd,
-voor zoover ze opgedrongen kon worden, en die in zekere mate nog
-opgedrongen wordt, in naam of in werkelijkheid,--aan alle respectabele
-vrouwen buiten het huwelijk. De opvatting van de physieke deugd der
-maagdelijkheid had de opvatting van de geestelijke deugd van kuischheid
-verlaagd. Een enkele gewoonte, voelde men, voorgeschreven aan een
-geheele sekse, of zij het wilde of niet, kon nooit de schoonheid en
-de bekoring bezitten van een deugd. Terzelfder tijd begon men zich
-voor oogen te stellen, dat de staat van gedwongen maagdelijkheid niet
-alleen niet een staat is, die bijzonder gunstig is voor het kweeken
-van werkelijke deugden, maar dat die verbonden is met eigenschappen,
-die niet langer beschouwd worden als te zijn van hooge waarde [80].
-
-
-    "Hoe willekeurig, kunstmatig en strijdig met de Natuur is het
-    leven, dat nu in deze zaak der kuischheid aan vrouwen opgedrongen
-    wordt!" schreef James Hinton veertig jaar geleden. "Denk aan dezen
-    regel: "Een vrouw, die in overweging neemt, is verloren". Wij
-    scheppen het gevaar, door de geheele vrouwelijkheid afhankelijk
-    te maken van een punt als dit, en door haar te omringen met
-    onnatuurlijke en bovennatuurlijke gevaren. Er wordt thans een
-    lichtzinnige onredelijkheid belichaamd in het leven der vrouw;
-    de tegenwoordige "deugd" is een ziekelijke ongezonde plant. De
-    Natuur en God hebben nooit het leven van een vrouw zoo op de
-    punt van een naald gewogen. Het geheele moderne denkbeeld der
-    kuischheid heeft sensueele overdrijving in zich, die zeker voor
-    een deel is overgebleven uit andere tijden, terwijl wat er goed
-    in was voor het grootste gedeelte verdwenen is".
-
-    "De geheele bekoring der maagdelijkheid", schreef een andere
-    Philosoof, Guyau, "is onwetendheid. Maagdelijkheid kan, evenals
-    sommige vruchten, alleen bewaard worden door een proces van
-    verdroging".
-
-    Mérimée wees op denzelfden verdrogenden invloed van de
-    maagdelijkheid. In een brief, gedateerd van 1859 schreef hij:
-    "Ik vind, dat tegenwoordig de menschen veel te veel waarde hechten
-    aan kuischheid. Niet, dat ik ontken, dat kuischheid een deugd is,
-    maar er zijn graden in deugden evenals in ondeugden. Het schijnt
-    belachelijk, dat een vrouw uit de maatschappij verbannen zal
-    worden, omdat zij een minnaar gehad heeft, terwijl een vrouw,
-    die gierig is, onoprecht en zuur, overal vrij uit kan gaan. De
-    moraal van deze eeuw is zeker niet die, die geleerd wordt in het
-    Evangelie. Naar mijn meening is het beter te veel lief te hebben,
-    dan te weinig. Tegenwoordig worden droge harten in de hoogte
-    gestoken" (Revue des Deux Mondes, April, 1896).
-
-    Dr. H. Paul heeft een daarmee verwant punt behandeld. Zij schrijft:
-    "Er zijn meisjes, die zich, zelfs al als kinderen, geprostitueerd
-    hebben door onanie en wulpsche gedachten. De reinheid harer zielen
-    is al lang verloren en niets blijft voor haar verborgen, maar--zij
-    hebben haar hymen bewaard! Dat is ter wille van den toekomstigen
-    echtgenoot. Laat niemand haar onschuld durven betwijfelen, met
-    dat onwederlegbaar bewijsmateriaal! En als dan een ander meisje,
-    dat haar kindsheid in volkomen reinheid doorgebracht heeft, nu,
-    met ontwaakte zinnen en warme, onstuimige vrouwelijkheid, zich
-    in liefde of ook maar alleen in hartstocht aan een man geeft,
-    dan staan ze allen op en roepen, dat zij "onteerd" is! En niet het
-    minst het geprostitueerde meisje met het hymen. Zij is het juist,
-    die het hardst schreeuwt en die de grootste steenen gooit. Toch
-    behoeft de "onteerde" vrouw, die gezond en krachtig is, niet bang
-    te zijn, te vertellen wat zij gedaan heeft aan den man, die haar
-    ten huwelijk begeert, als zij spreekt van het eene menschelijke
-    wezen tot het andere. Zij behoeft niet te blozen; zij heeft haar
-    menschenrechten uitgeoefend en geen verstandig man zal haar om
-    die reden minder achten". (Dr. H. Paul, "Die Ueberschätzung der
-    Jungfernschaft", Geschlecht und Gesellschaft Bd. II, p. 14, 1907).
-
-    In gelijken geest schrijft F. Erhard (Geschlecht und Gesellschaft
-    Bd. I, p. 408): "Maagdelijkheid in een zekere beteekenis heeft
-    haar waarde, maar in de gewone beteekenis wordt ze grootelijks
-    te hoog geschat. Afgezonderd van het feit, dat een meisje,
-    dat ze bezit, toch door en door verdorven kan zijn, leidt deze
-    overschatting van de maagdelijkheid er toe, dat het meisje, die ze
-    niet heeft, veracht wordt, en verder heeft ze tot resultaat gehad
-    de ontwikkeling van een speciale industrie om meisjes klaar te
-    maken, door middel van een preutsche kloosterachtige opvoeding,
-    die haar echtgenooten de speciale delicatesse zullen brengen
-    van een bruid, die nergens van weet. Natuurlijk kan dit alleen
-    bereikt worden ten koste van iedere verstandige opvoeding. Wat
-    de onontwikkelde kleine gans kan worden, dat kan niemand voorzien".
-
-    Freud (Sexual-Probleme, Maart, 1908) wijst ook op het
-    slechte resultaat van de opvoeding voor het huwelijk, die
-    aan de meisjes gegeven wordt op den basis van dit ideaal van
-    maagdelijkheid. "Opvoeding onderneemt de taak de zinnelijkheid van
-    een meisje terug te dringen tot den tijd van de verloving. Zij
-    verbiedt niet alleen sexueele verhoudingen en stelt een hooge
-    premie op onschuld, maar ze onttrekt de rijpende vrouwelijke
-    individualiteit aan de verleiding, door een staat van onwetendheid
-    te handhaven omtrent de praktische zijde van de rol, die zij in
-    het leven zal moeten spelen, en door geen opwekking tot liefde
-    toe te laten, die niet tot het huwelijk kan leiden. Het resultaat
-    is, dat, als haar plotseling door de autoriteit van de ouders
-    wordt toegestaan te verlieven, het meisje zich psychisch niet kan
-    aanpassen, en dat zij het huwelijk ingaat, onzeker van haar eigen
-    gevoelens. Als een gevolg van deze kunstmatige vertraging van de
-    liefdesfunctie, brengt zij niets dan teleurstelling aan haar man,
-    en is koel in haar physieke verhouding tot hem".
-
-    Senancour (De l'Amour, deel i, p. 285) meent zelfs, dat, als het
-    mogelijk is de kwestie van de nakomelingschap er buiten te laten,
-    niet alleen de wet van kuischheid gelijk zal worden voor de beide
-    geslachten, maar dat er een neiging zal zijn om de verhouding van
-    de seksen, in zekere mate, te veranderen. "Zelfbeheersching wordt
-    dan een raad eerder dan een voorschrift, en dan zal in vrouwen de
-    wellustige neiging met de meeste toegevendheid beschouwd worden. De
-    man is gemaakt om te werken; hij ontmoet het pleizier alleen maar
-    in het voorbijgaan; hij moet er mee tevreden zijn, dat de vrouwen
-    zich er meer mee zullen bezig houden dan hij. Het zijn de mannen,
-    die er door uitgeput raken, en mannen moeten altijd voor een deel
-    hun wenschen beperken".
-
-
-Als wij ons echter bevrijden van den band van een gedwongen physieke
-kuischheid, dan wordt het mogelijk kuischheid als een deugd in eere
-te herstellen. In den tegenwoordigen tijd kan het niet langer gezegd
-worden, dat er van den kant van denkers en moralisten eenige actieve
-vijandigheid jegens het denkbeeld van kuischheid bestaat; er is
-integendeel een neiging om de waarde van kuischheid te erkennen. Maar
-deze erkenning is vergezeld gegaan van een terugkeer tot de oudere
-en gezondere opvatting van de kuischheid. Het bewaren van een
-strenge sexueele abstinentie, niets dan de maagdelijkheid, kan alleen
-beschouwd worden als een pseudo-kuischheid. De eenige positieve deugd,
-die Aristoteles op dit gebied kon erkend hebben was een matiging, die
-beperking van de lagere impulsen in zich sloot, een wijs uitoefenen en
-niet een niet-uitoefenen [81]. De beste denkers van de Christelijke
-Kerk hebben dezelfde opvatting gehad; de heilige Basilius hechtte in
-zijn belangrijke reglementen voor monniken geen waarde aan zelftucht
-als een doel op zichzelf, maar beschouwde ze als een werktuig, om
-den geest in staat te stellen, macht over het vleesch te krijgen. De
-heilige Augustinus verklaarde, dat zelfbeheersching alleen uitstekend
-is, als ze in praktijk gebracht wordt in het geloof aan het hoogste
-goed [82], en hij beschouwde kuischheid als "een ordelijke beweging
-van de ziel, die lagere dingen ondergeschikt maakt aan hoogere dingen,
-en die voornamelijk moet blijken in huwelijksverhoudingen"; Thomas
-van Aquino die de kuischheid op veelal dezelfde wijze aanduidde,
-definieerde onreinheid als het smaken van sexueel genot dat niet van
-de rechte soort is, noch wat het voorwerp, noch wat de omstandigheden
-aangaat [83]. Maar een tijdlang werden de stemmen van de groote
-moralisten niet gehoord. De deugd der kuischheid was ondergegaan in
-den populairen Christelijken hartstocht voor de vernietiging van het
-vleesch, en dat gezichtspunt werd in de zestiende eeuw ten slotte
-geheiligd door het Concilie van Trente, dat formeel een banvloek
-uitsprak over iedereen, die zou willen verklaren, dat de staat van
-maagdelijkheid en celibaat niet beter was dan de huwelijksstaat. Nu
-behoort de pseudo-kuischheid, die waarde had alleen op grond dat
-iedere soort van zelfbeheersching beter was dan iedere soort van
-sexueele verhouding, tot het verleden, behalve voor hen, die aan oude
-ascetische geloofsbelijdenissen hangen. De mystieke waarde van de
-maagdelijkheid is verdwenen; zij schijnt in den geest van den modernen
-mensch alleen maar het denkbeeld op te wekken van een pikantheid,
-die begeerd wordt door den verstokten lichtmis; het zijn de mannen,
-die zelf al lang den leeftijd der onschuld voorbij zijn, die zooveel
-waarde hechten aan de onschuld van hun bruiden. De opvatting van
-levenslange zelfbeheersching als een ideaal is ook verdwenen; op zijn
-best wordt ze beschouwd als een zaak van persoonlijke voorkeur. En de
-conventioneele veinzerij van algemeene kuischheid, om voor respectabel
-te gelden, begint men te beschouwen als een bezwaar, eer dan als een
-hulp voor het kweeken van eenige werkelijke kuischheid [84].
-
-De kuischheid, die door den moralist van tegenwoordig als een deugd
-beschouwd wordt, heeft haar waarde geensdeels in haar abstinentie. Zij
-is niet, in de woorden van de heilige Theresa, de deugd van de
-schildpad, die haar leden onder haar schild terugtrekt. Zij is een
-deugd, omdat zij een oefenen in zelfbeheersching is, omdat ze het
-karakter en den wil helpt stalen, en omdat ze direct gunstig is
-voor het kweeken van het mooiste, meest verheven en meest krachtige
-sexueele leven. Zoo beschouwd, mag men kuischheid stellen tegenover
-de eischen van het verlaagde middeleeuwsche Catholicisme, maar zij is
-in harmonie met de eischen van ons beschaafde leven van tegenwoordig
-en in het geheel niet in disharmonie met de eischen der Natuur.
-
-Er is altijd een analogie tusschen het instinct van reproductie en het
-instinct van voeding. Bij de voeding is het de invloed van de kennis,
-van physiologie, die ten slotte een overdreven ascetisme op zijde
-heeft geschoven, en eten "rein" gemaakt heeft. Hetzelfde proces is,
-zooals James Hinton duidelijk aangewezen heeft, mogelijk gemaakt in
-de sexueele verhoudingen; "kennis heeft den sleutel in handen tot
-reinheid" [85].
-
-Vele invloeden hebben echter samengewerkt om een aandringen
-tot kuischheid te bevorderen. Er is in de eerste plaats een
-onvermijdelijke reactie geweest tegen de sexueele gemakkelijkheid,
-die men als natuurlijk was beginnen te beschouwen. Men bemerkte,
-dat zulk een gemakkelijkheid geen moreele waarde had, want zij had
-neiging de moreele kracht te verslappen en ze was niet gunstig voor
-de mooiste sexueele satisfactie. Ze kon niet eens aanspraak maken
-op natuurlijkheid in de ruime beteekenis van het woord, want in de
-natuur in het algemeen is de sexueele bevrediging meestal zeldzaam
-en moeilijk. Het hof maken kost moeite en is van langen duur; de
-tijd der liefde is strikt afgeperkt, de zwangerschap onderbreekt
-sexueele verhoudingen. Zelfs onder natuurvolken, zoolang zij niet
-door de beschaving besmet zijn, wordt mannelijkheid gewoonlijk
-gehandhaafd door een mooi ascetisme; het verdragen van ontbering,
-zelfbeheersching en beperking, gematigd door zeldzame orgiën, geven
-een tucht, die zoowel het sexueele deel als ieder ander deel van
-het leven der natuurvolken beheerscht. Om dezelfde mannelijkheid
-in het beschaafde leven te behouden, moeten wij, dat mogen we wel
-inzien, opzettelijk een deugd kweeken, die onder levenstoestanden
-bij natuurvolken natuurlijk is [86].
-
-De sympathie van Nietzsche, zoowel direct als indirect, is geweest aan
-de zijde van de deugd der kuischheid in haar moderne beteekenis. Het
-voorschrift: "Wees hard", zooals Nietzsche het gebruikte, was niet
-zoozeer een opdracht tot ongevoelige onverschilligheid jegens anderen,
-als wel een beroep op een meer energieke houding jegens onszelf,
-het kweeken van een zelfbeheersching, die in staat is de krachten
-der ziel te verzamelen en in te houden, om ze te besteden aan met
-opzet gekozen doeleinden. "Een betrekkelijke kuischheid", schreef
-hij, "een fundamenteel en wijs overleg in erotische zaken, zelfs
-in gedachte, is een deel van een mooie gematigdheid in het leven,
-ook in rijk begaafde en volkomen naturen" [87]. In deze zaak is
-Nietzsche een typische vertegenwoordiger van de moderne beweging tot
-herstel van de kuischheid op haar juiste plaats als een werkelijke
-en nuttige deugd, en niet als louter conventie. Zulk een beweging
-kon niet nalaten zich te doen voelen, want men begrijpt spoedig,
-dat alles wat gemakkelijkheid en weelderige zachtheid in sexueele
-zaken begunstigt, het karakter verlaagt en de heerlijkste erotische
-satisfactie vermindert. Want erotische satisfactie van de hoogste
-soort is alleen mogelijk als wij aan den sexueelen impuls een hooge
-mate verzekerd hebben van wat Colin Scott noemt "irradiatie", dat wil
-zeggen een in ruime mate zich verspreiden door het geheele psychische
-organisme. En dat kan alleen bereikt worden door belemmeringen op
-te werpen op den weg naar de snelle en directe bevrediging van de
-sexueele begeerte, door haar te dwingen haar kracht te vermeerderen,
-lange omwegen te nemen, het geheele organisme zoo sterk te laden, dat
-de eindelijke climax van bevredigde liefde niet triviale afdoening van
-een klein verlangen is, maar de enorme vervulling van een hartstocht,
-waarin zoowel de geheele ziel als het geheele lichaam zijn aandeel
-heeft. "Alleen de kuische kan werkelijk obsceen zijn", zeide
-Huysmans. En op een hooger plan: alleen de kuische kan liefhebben.
-
-
-    "Physieke reinheid", merkte Hans Menjago op ("Die Ueberschätzung
-    der Physischen Reinheit", Geschlecht und Gesellschaft, deel II,
-    hoofdst. VIII) "werd oorspronkelijk gewaardeerd als een teeken van
-    grootere sterkte van wil en kracht van karakter; ze beteekende
-    een zich verheffen boven primitieve toestanden. Deze reinheid
-    was moeilijk te bewaren; ze was zeldzaam en ongewoon. Uit deze
-    zeldzaamheid ontstond het bijgeloof van een bovennatuurlijke macht,
-    die in de maagd zou wonen. Maar deze heeft geen beteekenis, zoodra
-    reinheid algemeen wordt en een speciaal zichtbare mate van kracht
-    van karakter niet langer noodig is om ze te handhaven... Physieke
-    reinheid kan alleen waarde bezitten als zij het resultaat is van
-    individueele sterkte van karakter, en niet als zij het resultaat
-    is van gedwongen moreele regels".
-
-    Konrad Höller, die speciale aandacht gewijd heeft aan de sexueele
-    kwestie op scholen, merkt met betrekking tot physieke oefening op:
-    "Het grootste voordeel van physieke oefening is echter niet de
-    ontwikkeling van actieve en passieve kracht van het lichaam en
-    zijn behendigheid, maar het instellen en het versterken van de
-    heerschappij van den wil over het lichaam en zijn behoeften,
-    die zoozeer te lijden heeft van traagheid. Hij, die geleerd
-    heeft voor een bepaald doel honger en dorst en vermoeidheid te
-    verdragen en te overwinnen, zal beter in staat zijn sexueele
-    impulsen en de verleiding om er aan toe te geven te weerstaan,
-    wanneer beter inzicht en æsthetisch gevoel hem duidelijk gemaakt
-    hebben, dat toegeven nadeelig en schandelijk zou zijn" (K. Höller,
-    "Die Aufgabe der Volksschule", Sexualpädagogik, p. 70). Professor
-    Schäfenacker (id., p. 102), die ook den nadruk legt op het belang
-    van zelfbeheersching en zelfbeperking, meent dat een jong mensch
-    zijn toekomstige zending als burger en vader van een familie in
-    gedachte moet houden.
-
-    Een fijn en diepzinnig denker van den tegenwoordigen tijd,
-    Jules de Gaultier, heeft, waar hij over moraal schrijft, zonder
-    te verwijzen naar deze specifieke kwestie, besproken tot welke
-    nieuwe, innerlijke, verbodsmotieven wij ons kunnen wenden als
-    wij het oude uiterlijke verbod van autoriteit en geloof, dat nu
-    in verval is geraakt, willen vervangen. Hij antwoordt, dat de
-    gemoedstoestand, waar oude geloofsbelijdenissen op gebaseerd
-    waren, nog bestaat. "Kan niet", vraagt hij, "het verlangen
-    naar een ding, dat wij liefhebben en waar wij naar verlangen,
-    gevoegelijk de plaats innemen van het geloof, dat een ding bestaat
-    door den goddelijken wil of door de natuur der dingen? Zal niet
-    de beteugeling van de waanzin van het instinct zich openbaren als
-    een nuttige houding, aangenomen door het instinct zelf voor zijn
-    eigen behoud, als een symptoom van de kracht en gezondheid van
-    het instinct? Is niet de heerschappij over zichzelf, de macht zijn
-    daden te regelen, een teeken van superioriteit en een reden voor
-    zelfrespect? Zal niet deze trotsche vreugde dezelfde autoriteit
-    hebben bij het bewaren van de instincten, als eens bezeten werd
-    door godsdienstige vrees en de beweerde dwang der rede?" (Jules de
-    Gaultier, La Dépendance de la Morale et l'Indépendance des Moeurs,
-    p. 153).
-
-    H. G. Wells (in A Modern Utopia), die wees op het belang van de
-    kuischheid, hoewel hij het celibaat verwierp, roept, evenals Jules
-    de Gaultier het motief van den trots op. "De beschaving heeft
-    zich veel sneller ontwikkeld dan de mensch veranderd is. Onder
-    de onnatuurlijke volmaking van veiligheid, vrijheid en overvloed,
-    die onze beschaving heeft bereikt, is de gewone ongeoefende mensch
-    tot excessen geneigd in bijna alle richtingen; hij heeft neiging
-    te veel te eten en te overvloedig, te veel te drinken, lui te
-    worden sneller dan zijn werk kan verminderen, zijn belangstelling
-    aan vertoon te verspillen, en te veel en te omslachtig lief te
-    hebben. Hij verliest zijn training en concentreert zijn aandacht
-    op egoïstische en erotische peinzerijen. Onze groote voorgangers
-    zochten motieven op uit allerlei soorten van bronnen, maar ik denk,
-    dat de beste bron om de menschen zelfbeheersching te leeren, de
-    trots is. Trots is misschien niet het mooiste wat er in de ziel
-    is, maar het is toch nog de beste koning. Zij bedoelden ermede
-    den mensch rein en gezond te houden. In deze zaak, evenals in alle
-    zaken van natuurlijke begeerte, meenden zij, dat geen begeerte moet
-    worden verzadigd, geen begeerte kunstmatige prikkels moet hebben
-    en evenzeer, dat geen begeerte van gebrek moet omkomen. Een mensch
-    moet van tafel komen, voldaan, maar niet overladen. En in de zaak
-    der liefde was een oprecht en rein verlangen naar een rein en
-    oprecht medeschepsel het ideaal van onze voorouders. Zij bevalen
-    een huwelijk tusschen gelijken aan als de plicht jegens het ras,
-    en zij maakten aanwijzingen van de meest preciese soort, om die
-    echtelijke onscheidbaarheid, dien echtelijken staat te verhinderen,
-    die somtijds een paar er toe brengt, te zamen minder te zijn dan
-    ieder afzonderlijk was".
-
-    Met betrekking tot de kuischheid als een element van erotische
-    satisfactie, schrijft Edward Carpenter (Love's Coming of Age,
-    p. 11): "Er is een soort van illusie omtrent physieke begeerte,
-    die gelijk is aan die waaraan een kind lijdt als het, wanneer
-    het een mooie bloem ziet, die onmiddellijk aftrekt en in een paar
-    oogenblikken den vorm en de geur vernielt, die het aantrokken. Hij
-    alleen krijgt de volle glorie, die zich een weinig terughoudt,
-    en hij alleen bezit waarlijk, die als het noodig is in staat is
-    niet te bezitten. Hij is inderdaad een levensmeester, die, terwijl
-    hij de grovere begeerten aanneemt, als zij tot zijn lichaam komen
-    en ze niet weigert, ze weet te veranderen naar zijn wil in de
-    zeldzaamste en geurigste bloemen van menschelijke emotie".
-
-
-Behalve haar functies in het opbouwen van het karakter, in het
-verhoogen en veredelen van het erotisch leven, en in het dienstbaar
-zijn aan de gepaste vervulling van familie- en maatschappelijke
-plichten, heeft de kuischheid een meer speciale waarde voor hen,
-die de kunsten beoefenen. We zijn misschien niet altijd geneigd de
-schrijvers te gelooven, die verklaard hebben, dat hun vers alleen
-losbandig is, maar hun leven kuisch. Het is zeker waar, dat een
-verhouding van deze soort neiging heeft om voor te komen. De grondslag
-van het sexueele leven is de grondslag van de kunst; als zij in
-het eene kanaal verbruikt wordt, is ze verloren voor het andere. De
-meesters in al de meer intens emotioneele kunsten hebben dikwijls
-een hoogen graad van kuischheid in praktijk gebracht. Dit is vooral
-het geval, wat muziek betreft; men denke aan Mozart [88], Beethoven,
-aan Schubert, en aan vele mannen van minder beteekenis. In het geval
-van dichters en romanschrijvers schijnt kuischheid gewoonlijk minder
-overheerschend te zijn, maar ze is dikwijls duidelijk merkbaar, en
-wordt niet zelden verborgen onder de weergalmende echo's, die zelfs de
-geringste liefde-episode uitoefent op het dichterlijk organisme. Het
-leven van Goethe schijnt, op het eerste gezicht, een lange reeks van
-onophoudelijke liefde-episoden. Maar als wij bedenken, dat het het zeer
-lange leven was van een man, wiens kracht bleef tot het einde, dat zijn
-liefden een langen en diepen invloed uitoefenden op zijn emotioneele
-werk en op zijn leven, en dat hij met de meeste van de vrouwen die hij
-vereeuwigd heeft, nooit werkelijke sexueele verhoudingen heeft gehad,
-en als we ons bovendien voor oogen stellen, dat hij door alles heen,
-een bijna onbegrijpelijk groote hoeveelheid werk deed, dan zullen
-wij waarschijnlijk tot het besluit komen, dat het toegeven aan
-sexualiteit een veel kleiner deel had in het leven van Goethe dan
-in dat van menig gewoon man, op wien het geen merkbaar emotioneel
-of intellectueel spoor achterlaat. Sterne verklaarde, dat hij altijd
-een dulcinea in zijn hoofd moest hebben dansen, maar toch schijnt de
-mate van zijn intieme verhoudingen met vrouwen maar klein geweest te
-zijn. Balzac bracht zijn leven door met zwoegen aan zijn schrijftafel
-en met het volhouden van een liefde-correspondentie vele jaren lang
-met een vrouw, die hij bijna nooit zag en met wie hij ten slotte een
-paar maanden huwelijksleven doorbracht. Dezelfde ondervinding hebben
-vele artistieke scheppers van kunstwerken gehad. Want, in de woorden
-van Landor, "afwezigheid is de onzichtbare en onlichamelijke moeder
-der ideale schoonheid".
-
-Wij doen goed ons te herinneren, dat, terwijl de auto-erotische
-manifestaties door de hersens van oneindige verscheidenheid en belang
-zijn, de hersens en de sexueele organen toch de groote mededingers
-zijn voor het verbruiken van de lichamelijke energie, en dat er een
-antagonisme is tusschen uiterste hersenkracht en uiterste sexueele
-kracht, al kunnen zij soms beide op verschillende tijden in hetzelfde
-individu voorkomen [89]. In deze beteekenis is er geen paradox in de
-woorden van Ramon Correa, dat potentie impotentie is en impotentie
-potentie, want een groote mate van energie, hetzij in athletiek of in
-intellect of in sexueele activiteit, is ongunstig voor het ontvouwen
-van energie in andere richtingen. Iedere hooge mate van potentie
-heeft haar daarmee in verband staande impotenties.
-
-
-    We mogen er aan toevoegen, dat we een merkwaardig onlogisch bewijs
-    van het bovenmatige belang, dat aan sexueele functies gehecht
-    wordt door een maatschappij, die systematisch de sekse tracht
-    te kleineeren, vinden in de schande die gehecht wordt aan het
-    gebrek aan "mannelijke" potentie. Hoewel het beschavingsleven een
-    enorme plaats aanbiedt voor de werkzaamheden van sexueel impotente
-    personen, laat men den impotenten man voelen, dat, terwijl hij
-    het zich niet behoeft aan te trekken, als hij lijdt aan nerveuse
-    stoornissen van de spijsvertering, het bijna een misdaad is als
-    hij, even onschuldig, lijdt aan nerveuse stoornissen van den
-    sexueelen impuls. Een treffend voorbeeld hiervan vertoonde zich,
-    eenige jaren geleden, toen er geopperd werd, dat de betrekkingen
-    van Carlyle tot zijn vrouw het best verklaard konden worden door
-    te veronderstellen, dat hij lijdende was geweest aan sexueele
-    impotentie. In eens stormden er bewonderaars naar voren, om Carlyle
-    te "verdedigen" tegen deze "schandelijke" aantijging; zij waren
-    meer geschokt, dan wanneer beweerd ware, dat hij syphilitisch
-    was. Toch is impotentie, op zijn meest, een zwakheid, hetzij ze
-    voortkomt uit eenig aangeboren gebrek, of aan een stoornis van
-    het zenuwevenwicht in het teere sexueele mechanisme, zooals het
-    neiging heeft voor te komen bij mannen van abnormaal gevoelig
-    temperament. Het is niet schandelijker daar aan te lijden, dan aan
-    dyspepsia, waarmee het ook samen kan voorkomen. Vele mannen van
-    genie en hoog moreel karakter zijn sexueel misvormd geweest. Dit
-    was het geval met Cowper (hoewel dit veelbeteekenend feit door
-    zijn levensbeschrijvers is verheeld); Ruskin heeft zijn huwelijk
-    ontbonden om een dergelijke reden; en van J. Stuart Mill zegt men,
-    dat hij sexueel weinig meer ontwikkeld was dan een kind.
-
-
-Tot op dit punt heb ik de kuischheid en de hoedanigheid van ascetisme
-in hun meest algemeene beteekenis beschouwd zonder eenige poging
-tot preciese onderscheiding [90]. Maar zullen wij deze aannemen als
-moderne deugden, die tegenwoordig nog gelden, dan is het noodig,
-dat wij wat precieser zijn als we ze definieeren. Het schijnt het
-gemakkelijkst, en ook strikt overeenkomende met de etymologie, als
-wij aannemen om met ascetisme of ascesis te bedoelen de athletische
-eigenschap van zelfbeheersching die, niet bepaald noodzakelijk voor
-onbeperkt lange perioden, de bevrediging van den sexueelen impuls in
-bedwang houdt. Onder kuischheid, die in de eerste plaats de eigenschap
-der reinheid is en in de tweede plaats die van heiligheid, veeleer
-dan van abstinentie, kunnen wij het best een gepaste verhouding
-tusschen erotische eischen en de andere eischen van het leven
-verstaan. "Kuischheid is", zooals Ellen Key juist opmerkt, "harmonie
-tusschen lichaam en ziel met betrekking tot liefde". Zoo begrepen, is
-ascetisme de deugd van beperken, die leidt tot erotische bevrediging,
-en kuischheid de deugd, die haar harmonie brengenden invloed uitoefent
-over het erotische leven zelf.
-
-We zullen zien, dat ascetisme niet noodzakelijkerwijze voortdurende
-zelfbeheersching in zich sluit. Juist verstaan, is ascetisme een tucht,
-een oefening, die betrekking heeft op een doel, dat niet in zichzelf
-ligt. Als ze gedwongen voortbestaat, hetzij naar de voorschriften van
-een godsdienstig dogma, of enkel als een fetish, dan berust ze niet
-langer op een natuurlijke basis; dan is ze ook niet meer moreel, want
-de onthouding van een mensch, die zijn geheele leven in een gevangenis
-heeft doorgebracht, is van geen waarde voor het leven. Om natuurlijk
-te zijn en moreel, moet ascetisme een doel hebben buiten zichzelf,
-moet ze de doeleinden van het levenswerk dienen, die niet gediend
-kunnen worden door een persoon, die in een voortdurenden strijd
-gewikkeld is met zijn eigen natuurlijke instincten. Een mensch kan,
-wel is waar, als een kwestie van smaak of van voorkeur, zijn geheele
-leven vrij en gemakkelijk in sexueele abstinentie doorbrengen, maar in
-dit geval is hij geen asceet, en zijn ascetisme is noch een voorwerp
-van toejuiching, noch van critiek.
-
-Op dezelfde wijze heeft kuischheid, wel verre van sexueele abstinentie
-in zich te sluiten, alleen waarde, als ze onder invloed gebracht
-wordt van de erotische sfeer. Een reinheid uit onwetendheid is,
-als de leeftijd van kinderlijke onschuld eenmaal voorbij is, enkel
-een domheid; ze is dichter bij de misdaad dan bij de deugd. Reinheid
-is ook niet gelijkluidend met inspanning en strijd; in dat opzicht
-verschilt ze van ascetisme. "Wij overwinnen de gebondenheid der
-sekse", zegt Rosa Mayreder, "door ze aan te nemen en niet door ze
-te ontkennen, en mannen kunnen dit alleen maar doen met behulp van
-vrouwen". De zoogenaamde kuischheid van koude berekening is even
-onschoon als onwerkelijk, en zonder eenigerlei waarde. Een ware
-en waardige kuischheid kan alleen onderhouden worden door een vurig
-ideaal van een nieuwe romantiek, of, zooals tegenwoordig, als een meer
-menschelijk erotisch ideaal. "Alleen erotisch idealisme", zegt Ellen
-Key, "kan enthoesiasme voor de kuischheid wekken". Kuischheid kan
-dus in een gezond ontwikkeld persoon alleen mooi toegepast worden in
-het werkelijk erotische leven; voor een deel is zij het instinct van
-waardigheid en matigheid; voor een deel is zij de kunst de sexueele
-dingen aan te raken met handen, die zich hun geschiktheid herinneren
-voor al de mooie doeleinden van het leven. Boven de ingangspoort
-tot het binnenste heiligdom der liefde staat dus hetzelfde opschrift
-als boven de poort voor het Epidaurische Heiligdom van Aesculapius:
-"Alleen de reine mag hier binnentreden".
-
-
-    Men zal opmerken, dat de definitie van kuischheid aan
-    nauwkeurigheid te wenschen overlaat. Dat is onvermijdelijk. We
-    hebben aan reinheid geen stevig houvast, want, evenals sneeuw
-    voor de zon, smelt ze in onze handen weg. "Reinheid zelf verbiedt
-    een te nauwkeurig systeem van regels voor het in acht nemen van
-    reinheid", zegt Sidgwick zoo juist (Methods of Ethics, Bk, III,
-    hoofdst. XI). Elders (op. cit.; Bk, III, hoofdst. XI) tracht
-    hij de kwestie te beantwoorden: Welke sexueele verhoudingen
-    zijn essentieel onrein? en komt hij tot de conclusie, dat geen
-    antwoord mogelijk is. "Er schijnt geen bepaald principe te zijn,
-    dat eenige aanspraak heeft op vanzelfsprekendheid, waarnaar de
-    kwestie kan beantwoord worden, zóó dat ze algemeene goedkeuring
-    vindt". Zelfs wat "Vrije Liefde" genoemd wordt, voegt hij er
-    aan toe, "in zoover als ze ernstig aangeraden is als een middel
-    tot een meer volkomen harmonie van gevoelen tusschen mannen en
-    vrouwen, kan niet als onrein veroordeeld worden, want het schijnt
-    paradoxaal, reinheid van onreinheid te onderscheiden alleen door
-    een mindere snelheid van overgang".
-
-    Moll komt van het standpunt van medische psychologie tot dezelfde
-    conclusie als Sidgwick van dat van ethica. In een verslag over de
-    "Waarde van Kuischheid voor de Menschen", dat gepubliceerd is
-    als een appendix bij de derde uitgave (1899) van zijn Konträre
-    Sexualempfindung, bespreekt de beroemde Berlijnsche medicus de zaak
-    met zeer veel gezond verstand, en wijst hij er op, dat "kuisch en
-    onkuisch betrekkelijke ideeën zijn". Wij moeten niet, zegt hij,
-    zooals dikwijls gedaan wordt, "kuisch" identificeeren met "sexueele
-    onthouding". Hij voegt er bij, dat wij niet gerechtigd zijn ieder
-    buitenechtelijk sexueel verkeer onkuisch te noemen, want, als we
-    dat doen, zullen we gedwongen zijn bijna alle mannen en sommige
-    zeer respectabele vrouwen als onkuisch te beschouwen. Hij staat er
-    terecht op, dat wij in deze zaak denzelfden regel zullen toepassen
-    op vrouwen als op mannen, en hij wijst aan, dat sexueele omgang
-    niet noodzakelijk onkuisch is, zelfs al rangschikt men er onder wat
-    technisch echtbreuk kan zijn. Hij noemt het geval van een meisje,
-    dat op haar achttiende jaar, toen ze geestelijk nog onrijp was,
-    trouwt met een man, met wien zij het niet mogelijk vindt samen
-    te leven; een scheiding heeft ten gevolge daarvan plaats, hoewel
-    een wettige echtscheiding onmogelijk te verkrijgen is. Als zij
-    nu hartstochtelijk verliefd wordt op een man, dan kan haar liefde
-    geheel kuisch zijn, hoewel zij omvat wat technisch echtbreuk is.
-
-
-Als we zoo ascetisme en kuischheid en hun weldadige functies in
-het leven begrijpen, zien wij, dat zij een plaats innemen midden
-tusschen de kunstmatig overdreven positie die zij eens hadden,
-en die waartoe zij verlaagd waren door de onvermijdelijke reactie
-en algemeene onverschilligheid of werkelijke vijandigheid, die er
-op volgde. Ascetisme en kuischheid zijn geen strenge categorische
-eischen; zij zijn nuttige middelen tot wenschenswaardige doeleinden,
-zij zijn wijze en schoone kunsten. Zij hebben recht op onze achting,
-maar niet op onze overschatting. Want, waar we ze overschatten, wordt
-te dikwijls vergeten, dat wij het sexueele instinct overschatten. Het
-sekse-instinct is inderdaad zeer belangrijk. Toch heeft het niet
-dat alles omvattende en uitnemende belang, dat sommigen, zelfs
-van hen die er tegen strijden, gewoon zijn er aan te hechten. Dat
-kunstmatig vergrooten van de belangrijkheid van den sexueelen impuls
-wordt versterkt door den kunstmatigen nadruk, die op ascetisme gelegd
-wordt. Wij kunnen de werkelijke plaats van den sexueelen impuls leeren
-kennen, als we leeren inzien, hoe we de beperkingen van dien impuls
-met verstand en op natuurlijke wijze kunnen beschouwen.
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-HOOFDSTUK VI
-
-HET VRAAGSTUK VAN SEXUEELE ONTHOUDING
-
-
-    De invloed van de traditie.--De theologische voorstelling van
-    wellust.--Neiging van deze invloeden om de sexueele moraal te
-    degradeeren.--Het resultaat ervan voor de vorming van de sexueele
-    abstinentie.--De protesten tegen sexueele abstinentie.--Onthouding
-    en genialiteit.--Sexueele abstinentie bij vrouwen.--De voorstanders
-    van sexueele abstinentie.--De middenrichting.--Onbevredigende
-    resultaten van de geheele discussie.--Critiek op het begrip
-    abstinentie.--Sexueele abstinentie vergeleken met het onthouden
-    van voedsel.--Geen complete analogie.--De moraal van sexueele
-    abstinentie is geheel negatief.--Is het de plicht van den dokter
-    buitenechtelijk geslachtsverkeer aan te raden?--Meeningen van
-    hen, die dezen plicht bevestigen of ontkennen.--De beslissing
-    moet vallen tègen het geven van zulk een raad.--De dokter
-    gebonden door de maatschappelijke en moreele denkbeelden van
-    zijn eeuw.--De dokter als hervormer.--Sexueele abstinentie
-    en sexueele hygiëne.--Alcohol.--De invloed van geestelijke en
-    lichamelijke inspanning.--De ontoereikendheid van de sexueele
-    hygiëne op dit gebied.--De onwerkelijke aard van het begrip
-    sexueele abstinentie.--De noodzakelijkheid om het door een meer
-    positief ideaal te vervangen.
-
-
-Als wij de zaak beschouwen uit een zuiver abstract of zelfs zuiver
-biologisch gezichtspunt dan zou het kunnen schijnen, dat wij, door te
-beslissen, dat ascetisme en kuischheid van hooge waarde zijn voor het
-persoonlijke leven, alles gezegd hebben, wat er te zeggen valt. Dat
-is echter op verre na het geval niet. Wij bemerken hier, evenals bij
-ieder punt in de praktische toepassing van sexueele psychologie, dat
-het niet voldoende is langs biologische lijnen den weg te bepalen, die
-in abstracten zin de rechte is. Wij moeten onze biologische eischen in
-harmonie brengen met maatschappelijke eischen. Wij worden beheerscht
-niet alleen door natuurlijke instincten, maar door geërfde tradities,
-die in het verre verleden stevig gebaseerd waren op begrijpelijke
-gronden, en die zelfs nu nog, door het enkele feit van hun bestaan,
-een macht uitoefenen, die we niet kunnen en niet mogen voorbijzien.
-
-Toen we de waarde van den sexueelen impuls bespraken, hebben
-wij bevonden, dat wij alle reden hadden, liefde zeer hoog te
-schatten. Bij het bespreken van kuischheid en ascese vonden we, dat
-ook deze zeer hoog geschat moeten worden. En wij hebben gezien, dat
-hier geen contradictie in opgesloten ligt; integendeel, dat liefde en
-kuischheid in al hun fijnste ontwikkelingen zijn samengegroeid, en dat
-er dus een volkomen harmonie is in een schijnbare tegenspraak. Maar
-als wij de zaak in bijzonderheden beschouwen, in haar speciale
-persoonlijke toepassingen, dan zien wij, dat een nieuwe factor zich
-doet gelden. Wij bemerken, dat onze geërfde maatschappelijke en
-godsdienstige tradities een druk uitoefenen, geheel aan éen zijde,
-die het onmogelijk maakt de verhoudingen van liefde en kuischheid op
-de basis van biologie en rede alleen te stellen. Aan den eenen kant
-hebben deze tradities het woord "lust"--beschouwd als uitdrukking
-gevend aan al de uitingen van den sexueelen impuls, die buiten het
-huwelijk liggen of die niet het huwelijk als hun direct en zichtbaar
-doel hebben--belast met geringschattende en sinistere beteekenissen. En
-aan den anderen kant hebben deze tradities het probleem geschapen van
-"sexueele abstinentie", dat niets te maken heeft met ascetisme of met
-kuischheid, zooals deze in het vorige hoofdstuk gedefiniëerd zijn,
-maar dat alleen den zuiver negatieven druk op den sexueelen impuls
-bedoelt, die, onafhankelijk van de wenschen van het individu, door
-zijn godsdienstige en maatschappelijke omgeving wordt uitgeoefend.
-
-De theologische opvatting van "lust" of "libido" als zonde, volgde
-logisch op de oud-Christelijke opvatting van het "vleesch", en werd
-onvermijdelijk, zoodra die opvatting algemeen was geworden. Niet
-alleen hadden de oud-Christelijke idealen een kleineerenden invloed
-op de waardeering van het sexueel verlangen per se, maar zij hadden
-neiging de waardigheid van de sexueele verhouding in discrediet
-te brengen. Als een man een vrouw buiten huwelijk sexueel naderde,
-en haar daardoor binnen den verachten kring van "wellust" bracht,
-dan bracht hij haar nadeel toe, omdat hij afbreuk deed aan haar
-godsdienstige en moreele waarde [91]. De eenige wijze, waarop hij
-de aangerichte schade kon goed maken, was haar geld te betalen of
-een gedwongen en daardoor waarschijnlijk ongelukkig huwelijk met
-haar aan te gaan. Dat wil zeggen, dat sexueele verhoudingen door
-de kerkelijke tradities op een pecuniaire basis geplaatst waren, op
-hetzelfde niveau als prostitutie. Door haar welgemeende pogingen om
-de theologische moraal, die zich op een ascetische basis ontwikkeld
-had, te steunen, ondermijnde de kerk dus feitelijk zelf dien vorm
-van sexueele verhouding, dien zij heiligde.
-
-
-    Gregorius de Groote vaardigde het bevel uit, dat hij, die een
-    meisje verleidde, met haar trouwen moest, of, in geval van
-    weigering, lichamelijk streng gestraft moest worden en in een
-    klooster opgesloten om boete te doen. Volgens andere kerkelijke
-    regels werd van hem, die een meisje verleid had, zelfs indien hij
-    in het geheel niet verantwoordelijk gesteld werd door den civielen
-    rechtbank, gevergd, dat hij haar zou trouwen, of een echtgenoot
-    voor haar vinden en haar een bruidsschat verschaffen. Zulke regels
-    hadden hun goede zijde en waren vooral billijk, als het verleiden
-    door bedrog was geschied. Maar zij droegen er in ruime mate toe
-    bij om alle kwesties van sexueele moraal ondergeschikt te maken
-    aan een geldkwestie. De vergoeding aan de vrouw werd ook daardoor
-    zeer noodig, omdat de kerkelijke opvatting van wellust haar waarde
-    deed verminderen door aanraking met dien wellust, en de vergoeding
-    als een deel van de boete kon gelden. Aquino was van meening,
-    dat wellust, in hoe geringe mate ook, een doodzonde was, en de
-    meeste van de meer invloedrijke theologen namen een bijna zoo
-    streng, zoo al niet even streng standpunt in. Sommigen meenden
-    echter, dat een zekere mate van genot op dit gebied mogelijk is
-    zonder doodzonde, of verzekerden bij voorbeeld, dat het voelen
-    van de aanraking van een zachte en warme hand geen doodzonde is,
-    zoolang daardoor geen sexueel gevoelen wordt opgewekt. Anderen
-    meenden echter, dat zulke onderscheidingen niet mogelijk zijn
-    en dat alle genoegens van deze soort zondig zijn. Tomás Sanchez
-    trachtte regels te maken voor de gecompliceerde problemen van
-    genot, die op deze wijze ontstonden, maar hij was gedwongen
-    toe te geven, dat geen regels werkelijk mogelijk zijn, en dat
-    zulke zaken overgelaten moeten worden aan het oordeel van een
-    voorzichtig man. Op dit punt houdt het sophisme op te bestaan
-    en het moderne gezichtspunt komt voor den dag (zie b.v. Lea,
-    History of Auricular Confession, deel II, blz. 57, 115, 246, etc.).
-
-
-Zelfs nu nog leeft de invloed van de oude tradities der Kerk onbewust
-onder ons voort. Dat is onvermijdelijk bij godsdienstonderwijzers,
-maar ook bij mannen van wetenschap, zelfs in Protestantsche landen,
-is die invloed merkbaar. Het resultaat is, dat geheel tegenstrijdige
-dogma's naast elkaar voorkomen, zelfs bij denzelfden schrijver. Aan
-den eenen kant worden de uitingen van den sexueelen impuls nadrukkelijk
-veroordeeld als zoowel onnoodig als slecht; aan den anderen kant wordt
-het huwelijk, dat fundamenteel (wat het verder ook wezen moge) een
-uiting is van den sexueelen impuls, evenzeer met nadruk goedgekeurd als
-de eenige moreele vorm van leven [92]. Er kan geen redelijke twijfel
-bestaan, dat het de overlevende en doordringende invloed is van de
-oude traditioneele theologische opvatting van libido, waaraan wij voor
-een groot deel het enorme verschil van meeningen onder medici moeten
-toeschrijven over de kwestie van sexueele abstinentie, en de overigens
-onnoodige scherpte, waarmee deze meeningen somtijds worden geuit.
-
-Aan de eene zijde vinden wij de nadrukkelijke bewering, dat sexueele
-omgang noodig is en dat de gezondheid niet kan in stand blijven tenzij
-de sexueele werkzaamheden geregeld uitgeoefend worden.
-
-"Alle deelen van het lichaam, die ontwikkeld zijn voor een bepaald
-doel, worden alleen gezond, en in het genot van een flinken groei
-en van een lange jeugd gehouden door het vervullen van dat gebruik,
-en door hun gepaste oefening in de werkzaamheid waaraan zij gewend
-zijn". In die bewering, die voorkomt in de groote verhandeling van
-Hippocrates "On the Joints", hebben wij de klassieke uitdrukking van
-de leer, die in altijd veranderende vormen onderwezen is door allen,
-die tegen sexueele abstinentie geprotesteerd hebben. Als wij komen
-tot de zestiende eeuwsche opkomst van het Protestantisme, vinden wij,
-dat Luther's opstand tegen het Catholicisme voor een deel een protest
-tegen de leer der sexueele abstinentie was. "Hij, aan wien de gave
-van zelfbeheersching niet gegeven is", zeide hij in zijn Tafelrede,
-"zal niet kuisch worden door vasten en nachtwaken. Wat mij betreft,
-ik werd niet bovenmatig gekweld (hoewel hij elders spreekt van de
-groote vuren van wellust, waardoor hij verontrust werd), maar toch,
-hoe meer ik mij kastijdde, des te vuriger werd ik". En driehonderd
-jaar later nam Bebel, de would-be Luther van de negentiende eeuw van
-een ander soort Protestantisme, dezelfde houding jegens de sexueele
-abstinentie aan, terwijl Hinton, de medicus en philosoof, levend in
-een land van streng sexueel conventionalisme en sexueele preutschheid,
-door een warme sympathie met het lijden, dat hij om zich heen zag,
-bewogen, in hartstochtelijk sarcasme losbrak, telkens als hij met de
-leer der sexueele abstinentie in aanraking kwam. "Er zijn onnoemelijk
-veel kwalen--verschrikkelijke kwellingen, zelfs krankzinnigheid,
-de verwoesting van levens--waarvoor de omhelzing van man en vrouw
-het geneesmiddel zou zijn. Niemand denkt er aan het in twijfel te
-trekken. Afschuwelijke kwalen en een geneesmiddel in een genoegen
-en genot! En de mensch heeft verkozen zoo zijn leven te verknoeien,
-dat hij zeggen moet: "Daar, dat zou een geneesmiddel zijn, maar ik
-kan het hier niet gebruiken. Ik moet deugdzaam zijn!""
-
-
-    Als wij ons beperken tot moderne tijden en tot tamelijk preciese
-    medische opgaven, dan vinden we in Schurig's Spermatologia
-    (1720, blz. 274 et seq.), niet alleen een bespreking van de
-    voordeelen van een matigen sexueelen omgang voor een aantal
-    gezondheidsstoornissen, zooals door beroemde autoriteiten
-    getuigd wordt, maar ook een lijst van gevolgen--anorexia,
-    krankzinnigheid, impotentie, epilepsie, zelfs dood er
-    onder begrepen--die men meende, dat voortkwamen uit sexueele
-    abstinentie. Dit uiterste standpunt van de mogelijke nadeelen
-    van sexueele abstinentie schijnt een deel te zijn geweest van
-    de tradities van de Renaissance in de geneeskunde, aangewakkerd
-    door een zekere oppositie tusschen godsdienst en kennis. Het werd
-    nog krachtig staande gehouden door Lallemand, in het begin van
-    de negentiende eeuw. Daarna werden de medische opgaven over de
-    slechte gevolgen van sexueele abstinentie meer gematigd, hoewel
-    ze dikwijls nog uitgesproken werden. Zoo meent Gyurkovechky,
-    dat deze gevolgen even ernstig kunnen zijn als die van sexueele
-    uitspatting. Krafft-Ebing toonde aan, dat sexueele abstinentie een
-    toestand van algemeene nerveuse opwinding kon te voorschijn roepen
-    (Jahrbuch für Psychiatrie, Bd. VIII, Heft 1 en 2). Schrenck-Notzing
-    beschouwt sexueele abstinentie als een oorzaak van uiterste
-    sexueele overgevoeligheid en van verschillende perversies (in een
-    hoofdstuk over sexueele abstinentie in zijn Kriminalpsychologische
-    und Psychopathologische Studien, 1902, pp. 174--178). Hij vermeldt,
-    ter verduidelijking, het geval van een man van zes en dertig
-    jaar, die als jongen matig gemasturbeerd had, maar die twintig
-    jaar geleden de gewoonte op moreele gronden geheel liet varen,
-    en die nooit sexueelen omgang gehad heeft; hij was er trotsch op,
-    dat hij het huwelijk zou ingaan als een kuisch man, maar heeft
-    nu jaren lang geleden aan sexueele overgevoeligheid, terwijl zijn
-    gedachten voortdurend op sexueele onderwerpen geconcentreerd waren,
-    ondanks een sterken wil en het besluit om niet te masturbeeren
-    of zich aan ongeoorloofden omgang over te geven. In een ander
-    geval lijdt een krachtig en gezond man, die niet geïnverteerd
-    is en sterke sexueele wenschen heeft, en die kuisch bleef tot
-    zijn huwelijk, aan psychische impotentie, en zijn vrouw blijft
-    maagd ondanks al haar liefde en haar liefkoozingen. Ord meende,
-    dat sexueele abstinentie vele kleinere bezwaren in het leven kon
-    roepen. "De meesten van ons", schreef hij (British Medical Journal,
-    Aug. 2, 1884) "zijn ongetwijfeld geraadpleegd door mannen, die,
-    kuisch in daden, door sexueele opwinding geplaagd worden. Zij
-    vertellen u verhalen van lang aanhoudende, plaatselijke sexueele
-    opwinding, gevolgd door intense vermoeidheid in de spieren, of
-    door hevige pijn in den rug en de beenen. Bij sommigen heb ik
-    klachten gehoord over opzwellen en stijfheid van de beenen, en
-    over pijnen in de lendenen en gewrichten, vooral in de knieën";
-    hij vertelt het geval van een man, die na lange kuischheid leed
-    aan ontsteking van de knieën en die door het huwelijk genezen
-    werd. Pearce Gould, mogen we er aan toevoegen, merkt op, dat
-    "bovenmatige onbevredigde sexueele begeerte" een van de oorzaken is
-    van acute orchitis. Remondino "Some Observations on Continence as
-    a Factor in Health and Disease", (Pacific Medical Journal, Jan.,
-    1900) vermeldt het geval van een man van bijna zeventig jaar,
-    die gedurende een langdurige ziekte van zijn vrouw, leed aan veel
-    voorkomend en hevig priapisme, dat slapeloosheid veroorzaakte. Hij
-    was er zeker van, dat zijn bezwaren niet voortkwamen uit zijn
-    zelfbeheersching, maar alle behandeling bleef zonder succes en
-    er waren geen spontane emissies. Ten slotte raadde Remondino
-    hem aan om, zooals hij het uitdrukte "Salomo na te volgen". Hij
-    deed het en al de symptomen verdwenen in eens. Dit geval is van
-    bijzonder belang, omdat de symptomen niet vergezeld waren van
-    eenig bewust sexueel verlangen. Het wordt niet langer algemeen
-    geloofd, dat sexueele abstinentie soms tot krankzinnigheid kan
-    leiden, en men zal opmerken dat de nu en dan voorkomende gevallen,
-    waarin voortgezet en intens sexueel verlangen bij jonge vrouwen
-    gevolgd wordt door krankzinnigheid, alleen voorkomen op een
-    basis van erfelijke degeneratie. Vele autoriteiten meenen echter,
-    dat kleinere geestelijke stoornissen, van een min of meer vaag
-    karakter, zoowel neurasthenie als hysterie, dikwijls voortkomen
-    uit sexueele abstinentie. Zoo vindt Freud, die zorgvuldig de
-    angst-neurose, de obsessie van angst bestudeerd heeft, dat zij een
-    gevolg is van sexueele abstinentie, en dat zij inderdaad beschouwd
-    mag worden als een uiting van zulke abstinentie (Freud, Sammlung
-    Kleiner Schriften zur Neurosenlehre, 1906, blz. 76 et seq.).
-
-    Het geheele onderwerp van de sexueele abstinentie is in den breede
-    besproken door Nyström, uit Stockholm, in Das Geschlechtsleben
-    und seine Gesetze, hoofdst. III. Hij komt tot het besluit,
-    dat het wenschelijk is, dat zelfbeheersching beoefend wordt,
-    zoolang het mogelijk is, om de physieke gezondheid te versterken
-    en het verstand en het karakter te ontwikkelen. De leer van
-    voortdurende sexueele abstinentie beschouwt hij echter als geheel
-    valsch, behalve in het geval van een klein aantal godsdienstig en
-    philosofisch aangelegde personen. "Volkomen abstinentie gedurende
-    een lange periode van jaren kan niet verdragen worden zonder
-    ernstige gevolgen te hebben, zoowel voor het lichaam als voor den
-    geest.... Zeker, een jonge man moet zijn sexueele impulsen zoolang
-    mogelijk terugdringen en alles vermijden wat kunstmatig als een
-    sexueele prikkel kan werken. Als hij dat echter gedaan heeft,
-    en hij lijdt nog aan onbevredigde normale sexueele begeerten,
-    en als hij geen mogelijkheid ziet binnen afzienbaren tijd te
-    trouwen, dan mag niemand zeggen dat hij zonde doet, als hij met
-    wederzijdsch goedvinden in sexueele betrekkingen treedt met een
-    vriendin, of tijdelijke sexueele betrekkingen aanknoopt, mits hij
-    namelijk de fatsoenlijke voorzorg neemt geen kinderen te krijgen,
-    tenzij zijn deelgenoot nadrukkelijk wenscht moeder te worden, en
-    hij bereid is al de verantwoordelijkheden van het vaderschap op
-    zich te nemen". In een artikel van later datum ("Die Einwirkung
-    der Sexuellen Abstinenz auf die Gesundheit", Sexual-Probleme,
-    Juli, 1908) zet Nyström op krachtige wijze zijn gezichtspunten
-    uiteen. Hij noemt onder de gevolgen van sexueele abstinentie
-    orchitis, veel voorkomende onwillekeurige zaaduitstortingen,
-    impotentie, depressie, en een groote menigte nerveuze stoornissen
-    van een vager karakter, daar onder begrepen verminderd vermogen
-    om te werken, beperkte levensvreugde, slapeloosheid, nerveusheid,
-    en het vervuld zijn van sexueele verlangens en voorstellingen. Meer
-    speciaal noemt hij verhoogde sexueele prikkelbaarheid met erecties,
-    of zaaduitstortingen bij de minste aanleiding, zooals bij het
-    kijken naar een aantrekkelijke vrouw of in het maatschappelijk
-    verkeer met haar of in tegenwoordigheid van kunstwerken, die
-    naakte figuren voorstellen. Nyström heeft de gelegenheid gehad te
-    onderzoeken en te vermelden negentig gevallen van personen, die
-    deze en soortgelijke symptomen vertoond hebben, naar hij meent,
-    als het resultaat van sexueele abstinentie. Hij heeft sommige van
-    deze gevallen gepubliceerd (Zeitschrift für Sexualwissenschaft,
-    Oct., 1908), maar we kunnen er aan toevoegen, dat Rohleder ("Die
-    Abstinentia Sexualis", ib., Nov., 1908) deze gevallen gecritiseerd
-    heeft en twijfelt of eenige daarvan afdoende zijn. Rohleder meent,
-    dat de slechte gevolgen van sexueele abstinentie nooit duurzaam
-    zijn, en ook, dat geen anatomische pathologische toestanden (zooals
-    orchitis) er door veroorzaakt kunnen worden. Maar hij meent toch,
-    dat zelfs onvolledige en tijdelijke sexueele abstinentie tamelijk
-    ernstige gevolgen kan hebben, en vooral neurasthenische stoornissen
-    van verschillenden aard, zooals nerveuze prikkelbaarheid, angst,
-    depressie, ongeschiktheid om te werken; ook emissies bij dag,
-    vroegtijdige ejaculaties, en zelfs een staat, die grenst
-    aan satyriasis; en bij vrouwen hysterie, hystero-epilepsie,
-    en nymphomaniacale uitingen; al deze symptomen kunnen echter,
-    naar mijn meening, genezen, als de abstinentie ophoudt.
-
-    Vele voorstanders van sexueele abstinentie hebben gewicht gehecht
-    aan het feit, dat mannen van groote genialiteit schijnbaar
-    volkomen zelfbeheerscht zijn geweest, hun geheele leven door. Dit
-    is zeker waar (zie boven, p. 173). Maar dit feit kan nauwelijks
-    aangehaald worden als een argument ten gunste van de voordeelen van
-    sexueele abstinentie onder de gewone bevolking. J. F. Scott kiest
-    Jezus uit, Newton, Beethoven en Kant als "mannen van kracht en
-    scherpzinnigheid, die kuisch geleefd hebben als jonggezellen". We
-    kunnen echter niet zeggen, dat Dr. Scott gelukkig geweest is
-    in de vier figuren, die hij heeft uitgekozen uit de geheele
-    geschiedenis van het menschelijk genie als voorbeelden van
-    levenslange sexueele abstinentie. Wij weten van Jezus weinig met
-    absolute zekerheid, en zelfs als wij de diagnose verwerpen, die
-    Professor Binet-Sanglé (in zijn Folie de Jesus) opgebouwd heeft uit
-    een nauwkeurige studie van de Evangeliën, zijn er vele redenen,
-    waarom wij ons moeten onthouden van het leggen van den nadruk op
-    het voorbeeld van zijn sexueele abstinentie; Newton was, afgezien
-    van zijn machtig genie op een speciaal gebied, een onvolkomen en
-    onbevredigend mensch, die ten slotte in een toestand kwam, die
-    zeer veel had van krankzinnigheid; Beethoven was een door en door
-    ziekelijk en ziek man, die een intens ongelukkig leven leidde;
-    Kant was van het begin tot het einde een zwakke zieke. Het zou
-    waarschijnlijk moeilijk wezen een gezond, normaal man te vinden,
-    die vrijwillig het leven zou aannemen, dat geleid werd door een
-    van deze vier, zelfs tot den prijs van hun roem. J. A. Godfrey
-    (Science of Sex, pp. 139-147) bespreekt in den breede de kwestie,
-    of sexueele abstinentie gunstig is voor gewone intellectueele
-    kracht en hij beslist dat zij dat niet is, en dat we voor den
-    normaal ontwikkelden man geen gevolgtrekking kunnen maken uit
-    de nu en dan voorkomende sexueele abstinentie van mannen van
-    genie, die dikwijls abnormaal aangelegd en physiek beneden het
-    middelmatige zijn. Sexueele abstinentie is in het geheel niet
-    altijd een gunstig teeken, mogen we er aan toevoegen, zelfs
-    bij mannen, die intellectueel boven het middelmatige zijn. "Ik
-    heb niet den indruk gekregen", merkt Freud op (Sexual-Probleme,
-    Maart, 1908), "dat sexueele abstinentie nuttig is voor energieke
-    en onafhankelijke mannen van de daad of voor oorspronkelijke
-    denkers, voor moedige bevrijders en hervormers. Het sexueele
-    gedrag van een mensch is dikwijls het symbool van zijn geheele
-    wijze van reageeren in de wereld. Van den man, die energiek het
-    voorwerp van zijn sexueele begeerte neemt, mogen wij verwachten
-    dat hij een dergelijke onvermoeibare energie zal vertoonen bij
-    het streven naar andere doeleinden".
-
-
-Velen, hoewel niet allen, die ontkennen, dat voortgezette sexueele
-abstinentie onschadelijk is, nemen vrouwen in deze bewering op. Er
-zijn inderdaad eenige autoriteiten die meenen, dat, hetzij eenig
-bewust sexueel verlangen aanwezig is of niet, sexueele abstinentie
-minder gemakkelijk verdragen wordt door vrouwen dan door mannen.
-
-
-    Cabanis zeide, in 1802, in zijn beroemd en vooruitstrevend werk,
-    Rapports du Physique et du Moral, dat vrouwen niet alleen sexueel
-    exces gemakkelijker verdragen dan mannen, maar dat zij onder
-    sexueele ontberingen meer lijden, en een zorgvuldig en ervaren
-    onderzoeker van den tegenwoordigen tijd, Löwenfeld, (Sexualleben
-    und Nervenleiden, 1899, p. 53), hoewel hij niet meent, dat normale
-    vrouwen sexueele abstinentie minder gemakkelijk verdragen dan
-    mannen, voegt er bij, dat dit niet het geval is met vrouwen van
-    een neuropatischen aanleg, die uit deze oorzaak veel meer lijden,
-    en die òf masturbeeren als sexueele omgang onmogelijk is, of in
-    hystero-neurasthenische toestanden vervallen. Busch zegt (Das
-    Geschlechtsleben des Weibes, 1839, deel I, blz. 69, 71), dat
-    niet alleen de werking van de sexueele functies in het organisme
-    bij vrouwen sterker is dan bij mannen, maar dat de slechte
-    gevolgen van sexueele abstinentie duidelijker merkbaar zijn bij
-    vrouwen. Sir Benjamin Brodie heeft lang geleden gezegd, dat de
-    nadeelen van zelfbeheersching voor vrouwen misschien grooter
-    zijn dan die van onmatigheid, en in den tegenwoordigen tijd
-    zegt Hammer (Die Gesundheitlichen Gefahren der Geschlechtlichen
-    Enthaltsamkeit, 1904) dat, om gezondheidsredenen sexueele
-    abstinentie aan vrouwen niet meer moet aangeraden worden dan aan
-    mannen. Nyström is van dezelfde meening, hoewel hij verklaart,
-    dat vrouwen sexueele abstinentie beter verdragen dan mannen;
-    hij heeft deze speciale kwestie in den breede besproken in een
-    hoofdstuk van zijn Geschlechtsleben und seine Gesetze. Hij is het
-    eens met den ervaren Erb, dat een groot aantal volkomen kuische
-    vrouwen van hoog karakter, die in het bezit zijn van uitmuntende
-    eigenschappen van geest en hart, min of meer ongesteld zijn door
-    sexueele abstinentie; dit is vooral dikwijls het geval met vrouwen,
-    die getrouwd zijn met impotente mannen, hoewel het meestal niet
-    vóór den leeftijd van dertig jaar is, dat, zooals Nyström opmerkt,
-    vrouwen zich van haar sexueele behoeften duidelijk bewust worden.
-
-    Een groot aantal vrouwen, die gezond, kuisch en ingetogen zijn,
-    gevoelen bij tijden zulk een machtig sexueel verlangen, dat zij
-    nauwelijks de verzoeking kunnen weerstaan de straat op te gaan en
-    den eersten den besten man, dien zij tegen komen, te vragen. Niet
-    weinige van zulke vrouwen, dikwijls van goeden huize, bieden
-    zich inderdaad aan aan mannen, die ze misschien maar weinig
-    kennen. Routh vermeldt zulke gevallen (British Gynaecological
-    Journal, Feb. 1887), en de meeste mannen hebben te eeniger
-    tijd dergelijke vrouwen ontmoet. Als een vrouw van hoog moreel
-    karakter en sterke hartstochten voor een zeer langen tijd aan
-    den voortdurenden druk van zulk sexueel verlangen onderworpen
-    wordt, vooral als dit samengaat met liefde voor een bepaald
-    persoon, dan kan er een reeks van slechte, physieke en moreele
-    gevolgen optreden. Vele beroemde medici hebben zulke gevallen
-    vermeld, die plotseling in volkomen herstel eindigden, zoodra de
-    hartstocht bevredigd werd. Lauvergne beschreef lang geleden een
-    dergelijk geval. Een tamelijk typisch geval van deze soort werd
-    in bijzonderheden medegedeeld door Brachet, (De l'Hypochondrie,
-    p. 69) en door Griesinger samengevat in zijn klassieke werk
-    over "Mental Pathology". Het betrof een gezonde gehuwde dame
-    van zes en twintig jaar, die drie kinderen had. Een kennis, die
-    haar bezocht, won haar liefde, maar zij bood ernstig weerstand
-    aan den verleidenden invloed en verborg den hevigen hartstocht,
-    dien hij in haar gewekt had. Verschillende ernstige, physieke en
-    geestelijke symptomen begonnen zich langzamerhand te vertoonen, en
-    er traden verschijnselen op, die op tering wezen. Een verblijf van
-    zes maanden in het zuiden van Frankrijk bracht geen verbetering
-    in den lichamelijken of geestelijken toestand. Toen ze thuis
-    kwam, werd ze nog erger. Daar ontmoette zij het voorwerp van haar
-    hartstocht weer, zij bezweek, verliet haar echtgenoot en kinderen,
-    en vluchtte met hem. Zes maanden later was zij onherkenbaar:
-    schoonheid, frischheid en gevuldheid hadden de plaats ingenomen
-    van dorheid en magerheid; terwijl de symptomen van tering en alle
-    andere bezwaren geheel verdwenen waren. Een eenigszins hierop
-    gelijkend geval wordt vermeld door Camill Lederer, uit Weenen
-    (Monatsschrift für Harnkrankheiten und Sexuelle Hygiene, 1906,
-    aflevering 3). Een weduwe begon eenige maanden na den dood van
-    haar echtgenoot te kuchen, met symptomen van longcatarrh, maar
-    geen bepaalde teekenen van longlijden. Behandeling en verandering
-    van klimaat bleken geheel onvoldoende een verbetering te weeg
-    te brengen. Twee jaren later trouwde ze weer, daar er geen
-    teekenen van ongesteldheid in de longen verschenen waren, hoewel
-    de symptomen voortduurden. Binnen zeer enkele weken waren alle
-    symptomen verdwenen en was zij volkomen frisch en gezond.
-
-    Talrijke beroemde gynaecologen hebben als hun overtuiging vermeld,
-    dat sexueele opwinding een geneesmiddel is voor verschillende
-    ongesteldheden in de sexueele organen van vrouwen, en dat
-    abstinentie een oorzaak is van zulke ongesteldheden. Matthews
-    Duncan zeide, dat sexueele opwinding het eenige geneesmiddel is
-    voor amenorrhoea; "het eenig menstruatie-bevorderend geneesmiddel,
-    dat ik ken", schreef hij (Medical Times, Feb. 2, 1884), "wordt
-    niet gevonden in de Pharmacopae: het is erotische opwinding. Er
-    is geen twijfel aan de waarde van erotische opwinding". Anstie
-    verwijst in zijn werk over Neuralgia, naar het weldadige gevolg
-    van sexueelen omgang op dysmenorrhoë, en hij maakt de opmerking,
-    dat de noodzakelijkheid van de volle natuurlijke uitoefening
-    van de sexueele functie blijkt uit de groote verbetering in
-    zulke gevallen na het huwelijk, en vooral na de geboorte van een
-    kind. (Wij moeten opmerken, dat niet alle autoriteiten dysmenorrhea
-    verbeterd vinden door het huwelijk; sommige meenen, dat de kwaal
-    er dikwijls door verergerd wordt; zie, b.v., Wythe Cook, American
-    Journal Obstetrics, Dec., 1893). De beroemde gynaecoloog Tilt
-    noemde al vroeger, met nadruk (On Uterine and Ovarian Inflammation,
-    1862, blz. 309), de slechte gevolgen van sexueele abstinentie,
-    doordat ze prikkeling en misschien eenigszins acute ontsteking
-    van de ovariën te voorschijn roepen, en hij merkt op, dat ze
-    vooral veel voorkomen bij jonge weduwen en bij prostituées, die
-    in verbeteringsgestichten geplaatst worden. Intens verlangen,
-    merkte hij op, veroorzaakt organische bewegingen, gelijkende
-    op de bewegingen, die noodig zijn voor de bevrediging van de
-    begeerte. Deze brandende verlangens, die alleen maar gedoofd
-    kunnen worden door hun wettige bevrediging, worden nog verder
-    verhoogd door den erotischen invloed van gedachten, boeken,
-    schilderijen, muziek, die dikwijls sexueel nog meer prikkelend
-    zijn dan vleeschelijke omgang met mannen, maar de opwinding,
-    die zoo te voorschijn geroepen wordt, wordt niet verlicht door
-    dien natuurlijken terugval, die op iedere levensaanzwelling
-    zou moeten volgen. Nadat hij gewezen heeft op de biologische
-    feiten, die de uitwerking aantoonen van psychische invloeden op de
-    ontwikkelingskracht van de vrouwelijke geslachtsorganen bij dieren,
-    gaat Tilt voort: "Ik mag hieruit gerust besluiten, dat dergelijke
-    prikkels op den geest van vrouwen een opwekkende uitwerking
-    kunnen hebben op de ovulatie organen. Ik weet herhaaldelijk van
-    menstruatie, die in den verlovingstijd onregelmatig, overvloedig
-    of abnormaal was bij vrouwen, bij wie niets dergelijks te voren was
-    voorgekomen; dit maakte dan de behandeling van chronische ovaritis
-    en van ontsteking van den uterus noodzakelijk". Bonnifield, van
-    Cincinnati (Medical Standard, Dec., 1896) meent, dat onbevredigde
-    sexueele begeerte een belangrijke oorzaak is van catarrhale
-    endometritis. Het is wel bekend, dat gezwellen van den uterus in
-    een zekere betrekking staan tot de organische sexueele activiteit,
-    en dat sexueele abstinentie, voornamelijk de lang voortgezette
-    ontbering van zwangerschap, een zeer belangrijke oorzaak is van
-    de kwaal. Dit wordt bevestigd door een analyse van A. E. Giles
-    (Lancet, Maart 2, 1907) van honderd vijftig gevallen. Zes en
-    vijftig van deze gevallen, meer dan een derde, waren ongetrouwde
-    vrouwen, hoewel ze bijna alle over de dertig jaar oud waren. Van
-    de vier en negentig getrouwde vrouwen, waren vier en dertig nooit
-    zwanger geweest; van haar, die zwanger geweest waren, waren zes
-    en dertig niet zwanger geweest in de laatste tien jaar. Zoo waren
-    acht en veertig percent òf nooit zwanger geweest, òf ze waren
-    ten minste de laatste tien jaar niet zwanger geweest. Het blijkt
-    dus duidelijk, dat verhindering van de sexueele functie, hetzij
-    die abstinentie van sexueelen omgang met zich brengt of niet, een
-    belangrijke oorzaak is van febroide uterusgezwellen. Balls-Headley,
-    uit Victoria, (Evolution of the Diseases of Women, 1894, en
-    "Etiology of Diseases of Female Genital Organs", Allbutt en
-    Playfair, System of Gynaecology), meent, dat onbevredigd sexueel
-    verlangen een factor is bij zeer vele ongesteldheden van de
-    sexueele organen bij vrouwen. "Mijn meeningen", schrijft hij in een
-    particulieren brief, "berusten op een zeer speciaal gynaecologische
-    praktijk gedurende twintig jaar, in welken tijd ik zeven duizend
-    diagnosen bizonder zorgvuldig heb opgemaakt. De normale vrouw
-    is sexueel goed gevormd en haar sexueele gevoelens eischen
-    bevrediging door het voortbrengen van het volgende geslacht,
-    maar onder de beperkende en vooral nu abnormale omstandigheden
-    van de beschaving ondergaan sommige vrouwen erfelijke atrophie,
-    en zijn de uterus en de sexueele gevoelens zwak; bij anderen van
-    gemiddelde goede locale ontwikkeling staat het gevoel onder druk;
-    bij weer anderen zijn de gevoelens zoowel als de organen sterk
-    en als normaal gebruik onthouden wordt, komen er verkeerde
-    gevolgen. Als wij deze vele verscheidenheden van aangeboren
-    ontwikkeling wat de verschillende toestanden van maagdelijkheid,
-    steriel of vruchtbaar huwelijk betreft, in gedachte houden, dan
-    dringt zich de wijze van ontstaan en de ontwikkeling der ziekte
-    aan den geest van den medicus op, en er is voor hem niet meer
-    aanleiding tot verwondering, dan er is voor den wiskunstenaar,
-    die de kegelsneden bestudeert, als hij de grondslagen ervan heeft
-    leeren kennen. Het vraagstuk is opgeworpen: Zijn een aantal niet
-    met elkander verband houdende vrouwenziekten uit de lucht komen
-    vallen, of zijn deze kwalen noodzakelijkerwijze een gevolg van
-    de omstandigheden eener onnatuurlijke levenswijze?" We kunnen
-    er aan toe voegen, dat Kisch (Sexual Life of Woman), die toch
-    tegen iedere overdreven waardeering van de gevolgen van sexueele
-    abstinentie protesteert, meent, dat ze bij vrouwen niet alleen
-    vele plaatselijke ongesteldheden, maar ook nerveuse stoornis,
-    hysterie, en zelfs krankzinnigheid ten gevolge kan hebben,
-    terwijl bij neurasthenische vrouwen "geregelde sexueele omgang
-    een actief weldadige uitwerking heeft, die dikwijls opvallend is".
-
-    Het is van belang op te merken, dat de slechte gevolgen van
-    sexueele abstinentie bij vrouwen, naar de meening van hen,
-    die op het belang er van den nadruk leggen, in het geheel niet
-    alleen te wijten zijn aan onbevredigde sexueele begeerte. Zij
-    kunnen aanwezig zijn, zelfs als de vrouw zelf niet het minste
-    bewustzijn heeft van sexueele behoeften. Dit werd veertig jaar
-    geleden duidelijk aangetoond door den scherpzinnigen Anstie
-    (op. cit.). Bij vrouwen vooral, merkt hij op, "schijnt een zekere
-    rustelooze overgroote werkzaamheid van geest, en misschien van het
-    lichaam ook, de uiting te zijn van den onbewusten wrok der natuur
-    over de verwaarloozing der sexueele functies". Zulke vrouwen,
-    voegt hij er bij, hebben zich vrij gehouden van masturbatie
-    "ten koste van een voortdurende en bijna woeste werkzaamheid
-    van geest en spieren". Anstie had opgemerkt, dat sommige van de
-    ergste gevallen van nervositeit en neurasthenie, die hij "spinale
-    prikkeling" noemde, dikwijls samen gaande met een gevoelige maag en
-    bloedarmoede, beter worden met het huwelijk. "Het kan niet ontkend
-    worden", gaat hij voort, "dat een zeer groot aantal van deze
-    gevallen bij ongetrouwde vrouwen (die verreweg het grootste getal
-    vormen van lijderessen aan ruggemergsprikkeling) voortkomen uit
-    deze bewuste of onbewuste prikkeling, die onderhouden wordt door
-    een onbevredigde sexueele behoefte. Het is zeker, dat zeer veel
-    jonge menschen (vooral vrouwen) geplaagd worden door de prikkeling
-    van de sexueele organen zonder ook maar de minste bewustheid te
-    hebben van sexueele begeerte, en dat zij het treurig schouwspel
-    opleveren van een mislukt leven zonder ooit de ware reden te
-    kennen van het ongeluk, dat hen ongeschikt maakt voor al de
-    actieve plichten van het leven. Het is een opmerkelijk feit, dat
-    er zelfs voorbeelden zijn kunnen van twee zusters, die dezelfde
-    soort van nerveuzen aanleg geërfd hebben, beiden geplaagd door de
-    verschijnselen van ruggemergsprikkeling en beiden waarschijnlijk
-    lijdende door teruggedrongen sexueele functies, maar waarvan de
-    eene rein van geest kan zijn en volkomen onbewust van de werkelijke
-    oorzaak van haar moeilijkheden, terwijl de andere een slachtoffer
-    is van bewuste en vruchtelooze sexueele prikkeling". In deze
-    zaak kan Anstie beschouwd worden als een voorlooper van Freud,
-    die met groote fijnheid en ontledingskracht de leer ontwikkeld
-    heeft van den overgang van teruggedrongen sexueel instinct bij
-    vrouwen in ziekelijke toestanden. Hij meent, dat de nervositeit
-    van tegenwoordig voor een groot gedeelte te wijten is aan de
-    nadeelige werking op het sexueele leven van dat terugdringen
-    van natuurlijke instincten, waarop onze beschaving opgebouwd is
-    (Misschien kan men de duidelijkste korte opsomming van de ideeën
-    van Freud over deze kwestie vinden in een zeer suggestief artikel,
-    "Die Kulturelle Sexualmoral und die Moderne Nervosität", in
-    Sexual-Probleme, Maart 1908, herdrukt in de tweede serie van
-    de Sammlung kleiner Schriften zur Neurosenlehre, 1909). Wij
-    bezitten de geschiktheid, zegt hij, onze sexueele activiteiten
-    te sublimeeren of te veranderen in andere activiteiten van
-    een psychisch daarmee verwant, maar niet-sexueel karakter. Dit
-    proces kan echter niet uitgevoerd worden in een onbegrensde mate,
-    evenmin als de verandering van warmte in mechanisch werk in onze
-    machines. Een zekere mate van directe sexueele bevrediging is
-    voor de meeste gestellen noodzakelijk en de verzaking van deze
-    individueel verschillende mate wordt gestraft met verschijnselen,
-    die wij wel als ziekelijk moeten beschouwen. Het proces van
-    het sublimeeren leidt, onder den invloed van de beschaving, tot
-    sexueele perversies en psycho-neuroses beide. Deze twee toestanden
-    staan nauw met elkaar in verband, wat blijkt uit de wijze, waarop
-    Freud het proces van hun ontwikkeling beschouwt; zij staan tot
-    elkaar als positief en negatief, en dan zijn sexueele perversies
-    de positieve pool en psycho-neurosen de negatieve. Het gebeurt
-    dikwijls, merkt hij op, dat een broeder sexueel pervers kan
-    zijn, terwijl zijn zuster met een zwakker sexueel temperament,
-    een zenuwlijderes is, wier symptomen een wijziging zijn van
-    de perversies van den broeder; terwijl in veel families de
-    mannen immoreel zijn en de vrouwen rein en verfijnd, maar zwaar
-    nerveus. Die vrouwen, die geen tekort aan sexueele impuls hebben,
-    lijden toch onder denzelfden druk van de beschaafde moraal,
-    die ze in neurotische toestanden drijft. Het is een zeer ernstige
-    onbillijkheid, merkt Freud op, dat de standaard der beschaving voor
-    het sexueel leven dezelfde is voor alle menschen, omdat, hoewel
-    sommigen hem, door hun gestel, gemakkelijk kunnen aannemen, hij
-    voor anderen de zwaarste psychische opofferingen in zich sluit. Het
-    ongetrouwde meisje, dat zwak van zenuwen geworden is, kunnen we
-    niet aanraden verlichting te zoeken in het huwelijk, want zij moet
-    sterk zijn om het huwelijk te "verdragen", terwijl wij een man
-    aanraden in geen geval te trouwen met een meisje, dat niet sterk
-    is. De getrouwde vrouw, die de teleurstellingen van het huwelijk
-    ondervonden heeft, vindt gewoonlijk geen weg ter verlichting,
-    dan door haar deugd op te geven. "Hoe strenger zij opgevoed is,
-    en hoe volkomener zij onderworpen is geweest aan de eischen van
-    de beschaving, des te meer vreest zij deze wijze van ontkomen,
-    en in dezen strijd tusschen haar wenschen en haar plichtgevoel
-    zoekt ook zij haar toevlucht--in de neurose. Niets beschermt haar
-    deugd zoo zeker als de ziekte". Als we den invloed van de enge
-    "beschaafde" opvatting van de sexueele moraal op vrouwen van een
-    nog ruimer standpunt beschouwen, heeft Freud opgemerkt, blijkt,
-    dat die niet beperkt is tot het voortbrengen van neurotische
-    toestanden; hij raakt de geheele intellectueele geschiktheid van
-    vrouwen. Haar opvoeding ontzegt haar iedere belangstelling voor
-    sexueele kwesties, hoewel zulke kwesties van het hoogste belang
-    voor haar zijn, want zij prent haar het oude vooroordeel in,
-    dat iedere nieuwsgierigheid in zulke zaken onvrouwelijk en een
-    bewijs van slechte neigingen is. Zoo worden zij afgeschrikt van het
-    denken, en het weten verliest zijn waarde. Het denkverbod strekt
-    zich automatisch en onvermijdelijk uit ver buiten de sexueele
-    sfeer. "Ik geloof niet", eindigt Freud, "dat er een tegenstelling
-    is tusschen intellectueel werk en sexueele werkzaamheid, zooals
-    door Möbius verondersteld werd. Ik ben van meening, dat het
-    ontwijfelbare feit van de intellectueele inferioriteit van zoo
-    vele vrouwen voortkomt uit de belemmering in het denken, die haar
-    opgelegd wordt met het doel haar sexualiteit te beteugelen".
-
-    Het is eerst in de laatste jaren, dat dit probleem erkend is
-    en in het oog gevat, hoewel eenzelvige denkers, zooals Hinton,
-    zich scherp bewust zijn geweest van het bestaan ervan; want
-    "treurende deugd", zooals Mrs. Ella Wheeler Wilcox het uitdrukt,
-    "schaamt zich meer voor haar smart dan ongelukkige zonde,
-    omdat de wereld tranen heeft voor deze en voor gene alleen
-    spot". "Het is een bijna cynische trek van onze eeuw", schreef
-    Hellpách eenige jaren geleden, "dat ze voortdurend het probleem
-    behandelt van prostitutie, van politie-contrôle, van den leeftijd,
-    waarop toestemming tot sexueelen omgang gegeven kan worden,
-    van de "blanke slavernij", en dat zij den moreelen strijd van
-    de vrouwelijke ziel voorbijgaat, zonder eenige poging om haar
-    brandende vragen te beantwoorden".
-
-
-Aan den anderen kant zien we, dat medische schrijvers niet alleen
-met veel moreel vuur beweren, dat sexueele omgang buiten het huwelijk
-altijd en volkomen onnoodig is, maar bovendien voor de onschadelijkheid
-en zelfs voor de voordeelen van sexueele abstinentie pleiten.
-
-
-    Ribbing, de Zweedsche professor, raadt, in zijn Hygiène Sexuelle
-    sexueele abstinentie buiten het huwelijk aan, en beweert, dat
-    ze onschadelijk is. Gilles de la Tourette, Féré, en Augagneur in
-    Frankrijk zijn het daarmee eens. In Duitschland zegt Fürbringer
-    (Senator and Kaminer, Health and Disease in Relation to Marriage,
-    deel I, p. 228), dat zelfbeheersching mogelijk is en noodig, hoewel
-    hij toegeeft, dat ze toch in buitengewone gevallen ernstige schade
-    kan doen. Eulenburg (Sexuale Neuropathie, p. 14), betwijfelt of wel
-    iemand, die overigens een verstandig leven leidde, ooit ziek werd,
-    of meer beslist neurasthenisch door sexueele abstinentie. Hegar
-    ontkent in zijn antwoord op de argumenten van Bebel in zijn
-    welbekend boek over vrouwen, dat sexueele abstinentie ooit
-    satiriasis of nymphomania kan veroorzaken. Näcke, die herhaaldelijk
-    het vraagstuk der sexueele abstinentie behandeld heeft (bv., Archiv
-    für Kriminal-Anthropologie, 1903, deel I en Sexual-Probleme,
-    Juni 1908), houdt staande, dat sexueele abstinentie, op zijn
-    ergst zeldzame en lichte ongunstige gevolgen kan hebben, en dat
-    ze niet meer kans heeft om krankzinnigheid te veroorzaken, zelfs
-    bij individuen die er aanleg voor hebben, dan de tegenovergestelde
-    uitersten van sexueele excessen en masturbatie. Hij voegt er bij,
-    dat voor zoover zijn eigen waarnemingen betreft, de patienten in
-    krankzinnigengestichten maar zelden lijden onder hun gedwongen
-    sexueele abstinentie.
-
-    Het is echter in Engeland, dat de deugden van sexueele abstinentie
-    het luidst en met den meesten nadruk verkondigd zijn, soms
-    inderdaad met een groot gebrek aan verstandige matiging. Acton zet,
-    in zijn Reproductive Organs het traditioneele Engelsche standpunt
-    uiteen, evenals Beale in zijn Morality and the Moral Question. Een
-    meer bekend vertegenwoordiger van hetzelfde gezichtspunt was Paget,
-    die in zijn verhandeling over "Sexueele Hypochondriasis", sexueelen
-    omgang verbond met "diefstal of leugen". Ook Sir William Gowers
-    (Syphilis and the Nervous System, 1892, p. 126) verkondigt de
-    voordeelen van "ongeschonden kuischheid", meer speciaal als een
-    methode om syphilis te vermijden. Hij is echter niet zeer hoopvol,
-    zelfs wat zijn eigen geneesmiddel aangaat, want hij voegt er bij:
-    "Wij kunnen maar weinig grond vinden voor de hoop, dat de kwaal
-    zoodoende belangrijk zal verminderen". Hij zou echter aan het
-    individu toch kuischheid willen prediken en doet het met al den
-    ijver van een middeleeuwsch monnik. "Met al de kracht, die kennis,
-    welke ik bezit en met de autoriteit, die ik heb, geven kan,
-    verklaar ik, dat geen mensch nog ooit in het minst er slechter
-    aan toe was, omdat hij zelfbeheersching in praktijk bracht,
-    of er beter aan toe, omdat hij dat niet deed. Van de laatsten
-    zijn allen moreel slechter geworden; een duidelijke meerderheid
-    is er ook physiek op achteruit gegaan; en voor geen klein deel
-    is het resultaat, en dat zal het altijd zijn, volkomen physieke
-    schipbreuk op een van de vele scherpe, puntige rotsen, die op den
-    levensweg voorkomen en die niemand kan vermijden". In Amerika geldt
-    hetzelfde standpunt in ruimen kring en Dr. J. F. Scott betoogt in
-    zijn Sexual-Instinct (tweede druk, 1908, hoofdst. III) met veel
-    kracht en met een grooten woordenvloed ten gunste van sexueele
-    abstinentie. Hij wil zelfs niet toegeven dat de zaak van twee
-    kanten beschouwd kan worden, hoewel als hij hierin gelijk had, de
-    lengte en de kracht van zijn betoog onnoodig zouden zijn geweest.
-
-    Onder medische autoriteiten, die de kwestie van sexueele
-    abstinentie in den breede hebben behandeld is het inderdaad
-    gewoonlijk niet mogelijk zulke onvermengd gunstige meeningen
-    te vinden, als die ik juist aangehaald heb. Er kan echter
-    geen twijfel aan zijn, dat een groot deel der medici, op den
-    voorgrond tredende en uitstekende autoriteiten niet uitgesloten,
-    als zij nu en dan tegenover de kwestie komen te staan of sexueele
-    abstinentie onschadelijk is, meteen den weg zullen inslaan,
-    die klaarblijkelijk den minsten tegenstand geeft en antwoorden:
-    Ja. Slechts in een paar gevallen zullen zij eenige beperking
-    maken bij dit bevestigend antwoord. Deze neiging wordt zeer
-    goed geïllustreerd door een onderzoek gedaan door Dr. Ludwig
-    Jacobsohn, van St. Petersburg ("Die Sexuelle Enthaltsamkeit im
-    Lichte der Medizin", St. Petersburger Medizinische Wochenschrift,
-    Maart den 17den 1907). Hij schreef aan meer dan twee honderd
-    bekende Russische en Duitsche professoren in de physiologie,
-    neurologie, psychiatrie, om hun te vragen of zij sexueele
-    abstinentie als onschadelijk beschouwden. De meerderheid
-    gaf geen antwoord; elf Russische en acht en twintig Duitsche
-    professoren antwoordden, maar vier van hen zeiden alleen maar,
-    dat "zij geen persoonlijke ondervinding" hadden etc.; er bleven
-    er dus vijf en dertig over. Van deze was P. E. Pflüger, uit Bonn,
-    sceptisch gestemd jegens het voordeel van eenige propaganda voor
-    de abstinentie: "als al de autoriteiten van de wereld verklaarden,
-    dat abstinentie onschadelijk was, dan zou dat geen invloed op de
-    jeugd hebben. Er zijn hier krachten in het spel, die door alle
-    hinderpalen heenbreken". De onschadelijkheid van abstinentie werd
-    toegegeven door Kräpelin, Cramer, Gärtner, Tuczek, Schottelius,
-    Gaffky, Finkler, Selenew, Lassar, Seifert, Gruber; de laatste
-    voegde er echter aan toe, dat hij zeer weinig abstinente jonge
-    mannen kende, en dat hijzelf abstinentie alleen goed vond vóór
-    de volle ontwikkeling, en omgang zelfs vóór dien tijd niet
-    gevaarlijk achtte, als hij matig was. Brieger kende gevallen van
-    abstinentie zonder schadelijke gevolgen, maar hij zelf meende,
-    dat geen algemeene opinie kon gegeven worden. Jürgensen zeide,
-    dat abstinentie op zichzelf niet schadelijk is, maar dat in sommige
-    gevallen omgang een meer weldadigen invloed heeft. Hoffmann zeide,
-    dat abstinentie onschadelijk is, en hij voegde er bij dat, hoewel
-    ze zeker tot onanie leidt, deze beter is dan gonorrhea, om van
-    syphilis te zwijgen, en gemakkelijk binnen de perken gehouden
-    kan worden. Strümpell antwoordde, dat sexueele abstinentie
-    onschadelijk is, en indirect nuttig, omdat ze beschermt tegen
-    het gevaar van venerische ziekten, maar dat sexueele omgang, daar
-    deze het normale is, altijd meer wenschelijk blijft. Hensen zeide,
-    dat abstinentie niet onvoorwaardelijk aanbevolen kan worden. Rumpff
-    antwoordde, dat abstinentie voor de meeste menschen niet schadelijk
-    was vóór den leeftijd van dertig, maar dat er na dien leeftijd
-    een neiging was tot geestelijke obsessies, en dat het huwelijk
-    op vijf en twintigjarigen leeftijd gesloten moest worden. Ook
-    Leyden meende dat abstinentie onschadelijk is tot omstreeks
-    dertig jaar, waarna ze leidt tot psychische onregelmatigheden,
-    vooral toestanden van angst en een zekere onnatuurlijkheid. Hein
-    antwoordde, dat abstinentie onschadelijk is voor de meesten,
-    maar dat ze bij sommigen leidt tot hysterische uitingen en
-    indirect tot slechte gevolgen door masturbatie, terwijl voor
-    den normalen mensch abstinentie niet direct weldadig kan zijn,
-    omdat omgang natuurlijk is. Grützner meende, dat abstinentie bijna
-    nooit schadelijk is. Neisser geloofde, dat een langer volgehouden
-    abstinentie dan nu de gewoonte is, weldadig zou zijn, maar gaf
-    toe, dat door onze beschaving de sexueele prikkels ontstaan;
-    hij voegde er bij, dat hij natuurlijk voor gezonde menschen
-    geen bezwaar zag in omgang. Hoche antwoordde, dat abstinentie
-    volkomen onschadelijk is bij normale personen, maar niet altijd bij
-    abnormale personen. Weber meende, dat ze een nuttigen invloed had
-    door het vermeerderen van de kracht van den wil. Tarnowsky zeide,
-    dat abstinentie goed is op jeugdigen mannelijken leeftijd, maar
-    dat ze waarschijnlijk ongunstig zal werken na de vijf en twintig
-    jaar. Orlow antwoordde, dat ze vooral in de jeugd onschadelijk
-    is en dat een man even kuisch moest zijn als zijn vrouw. Popow
-    zeide, dat abstinentie op iederen leeftijd goed is en de energie
-    bewaart. Blumenau zeide, dat op den volwassen leeftijd abstinentie
-    noch normaal noch weldadig is, en gewoonlijk tot masturbatie leidt,
-    hoewel niet altijd tot nerveuze ongesteldheden; maar dat zelfs
-    masturbatie beter is dan syphilis. Tschririew zag tot dertig
-    jaar geen nadeel in abstinentie, en meende, dat sexueele zwakte
-    waarschijnlijk eer volgen zou op exces dan op abstinentie. Tschish
-    beschouwde abstinentie als weldadig eer dan als schadelijk tot
-    vijf en twintig of acht en twintig, maar meende, dat het na
-    dien leeftijd moeilijk was te beslissen; dan schijnen nerveuze
-    veranderingen te worden veroorzaakt. Darkschewitz beschouwde
-    abstinentie als onschadelijk tot vijf en twintig jaar. Fränkel
-    zeide, dat ze onschadelijk is voor de meesten, maar dat voor een
-    groot aantal menschen omgang noodzakelijk is. Erb's opinie wordt
-    door Jacobsohn beschouwd als alleen te staan; hij plaatste den
-    leeftijd, waarop abstinentie onschadelijk is op twintig jaar; na
-    dien leeftijd beschouwde hij ze als nadeelig voor de gezondheid, en
-    hij meent, dat ze een ernstige belemmering is voor het werk en voor
-    het karakter, terwijl ze bij neurotische personen tot nog ernstiger
-    gevolgen leidt. Jacobsohn komt tot de conclusie, dat de algemeene
-    opinie van hen, die de vraag beantwoorden, aldus kan uitgedrukt
-    worden: "De jeugd behoort abstinent te zijn. Abstinentie kan hen
-    op geenerlei wijze benadeelen; integendeel, ze is weldadig. Als
-    onze jonge menschen abstinent willen blijven en buitenechtelijk
-    verkeer vermijden, dan zullen zij een hoog liefde-ideaal behouden
-    en zich bewaren voor venerische ziekten".
-
-    De onschadelijkheid van sexueele abstinentie werd in Amerika
-    evenzeer verkondigd in een besluit, dat de American Medical
-    Association in 1906 nam. De conclusie, die aldus formeel
-    aangenomen werd, was in deze woorden vervat: "Zelfbeheersching
-    is niet onbestaanbaar met gezondheid". We moeten ons algemeen
-    voor oogen stellen, dat abstracte voorstellen van deze soort
-    geen waarde hebben, omdat zij niets beteekenen. Ieder persoon,
-    die in het bezit van zijn verstand is, moet, als hij gesteld
-    wordt voor den eisch stoutweg de verklaring "Zelfbeheersching is
-    niet onbestaanbaar met gezondheid" goed te keuren of te verwerpen,
-    die goedkeuren. Hij zou vast kunnen gelooven, dat zelfbeheersching
-    onbestaanbaar is met de gezondheid van een ieder, en toch, als hij
-    eerlijk was in het gebruik van de taal, zou het onmogelijk voor hem
-    zijn om de vage en abstracte propositie, dat "Zelfbeheersching niet
-    onbestaanbaar is met gezondheid" te verwerpen. Zulke verklaringen
-    zijn daarom niet alleen waardeloos, maar werkelijk misleidend.
-
-    Het is duidelijk, dat volstrekt onbeperkte opinies ten gunste van
-    sexueele abstinentie niet berusten op medische, maar op wat de
-    schrijvers beschouwen als te zijn moreele overwegingen. Bovendien
-    is het, daar dezelfde schrijvers zich gewoonlijk even nadrukkelijk
-    uitspreken over de voordeelen van sexueelen omgang in het
-    huwelijk, duidelijk, dat zij zich schuldig gemaakt hebben aan een
-    tegenstrijdigheid. Dezelfde daad kan niet, zooals Näcke terecht
-    zegt, goed of slecht worden, al naar dat ze gedaan wordt in het
-    huwelijk of daar buiten. Er is geen tooverkracht in een paar
-    woorden, uitgesproken door een priester of een ambtenaar van den
-    burgerlijken stand.
-
-    Remondino (loc. cit.) merkt op, dat de autoriteiten, die
-    zich schuldig hebben gemaakt aan verklaringen ten gunste van
-    de onvoorwaardelijke voordeelen van sexueele abstinentie,
-    dikwijls in drie dwalingen vervallen: (1) zij generaliseeren
-    te veel; in plaats van ieder geval afzonderlijk te beschouwen,
-    naar zijn aard; (2) zij stellen zich niet duidelijk voor oogen,
-    dat de menschelijke natuur door zeer heterogene en samengestelde
-    motieven beïnvloed wordt en dat men niet kan aannemen, dat ze
-    alleen afhankelijk is van motieven van abstracte moraal; (3)
-    zij negeeren het groote leger van onanisten en sexueel perversen,
-    die niet klagen over sexueel lijden, maar die door het volhouden
-    van een strenge sexueele abstinentie, voor zoover het normale
-    verhoudingen betreft, langzamerhand in stroomen geraken, waaruit
-    geen terugkeer mogelijk is.
-
-
-Tusschen hen, die onvoorwaardelijk de onschadelijkheid van sexueele
-abstinentie toegeven of verwerpen, vinden wij een gematigde partij
-van autoriteiten, wier opinies meer voorwaardelijk zijn. Velen van
-hen, die deze meer voorzichtige positie innemen, zijn mannen, wier
-opinie groot gewicht in de schaal legt, en het is waarschijnlijk,
-dat eerder bij hen, dan bij de meer uiterste voorstanders aan beide
-zijden, de verstandigste zienswijze voorkomt. Een zoo samengestelde
-kwestie als deze kan niet goed alleen in het abstracte onderzocht
-worden en kan evenmin door kortweg een ontkenning of bevestiging
-opgelost worden. Het is een zaak, waarin ieder geval zijn eigen
-speciale en persoonlijke overweging vereischt.
-
-
-    "Waar zulk een duidelijke tegenstelling tusschen de meeningen
-    is, daar ligt de waarheid niet uitsluitend aan één kant", merkt
-    Löwenfeld op (Sexualleben und Nervenleiden, tweede uitgave,
-    p. 40). Sexueele abstinentie is zeker dikwijls nadeelig voor
-    neuropatische personen. (Dit wordt tegenwoordig door een groot
-    aantal autoriteiten aangenomen, en werd misschien het eerst
-    beslist geconstateerd door Krafft-Ebing, "Ueber Neurosen durch
-    Abstinenz", Jahrbuch für Psychiatrie 1889, p. 1). Löwenfeld
-    vindt geen speciale neiging tot neurasthenie onder de Katholieke
-    geestelijkheid, en als ze voorkomt, is er geen reden een sexueele
-    oorzaak aan te nemen. "Bij gezonde en niet erfelijk neuropatische
-    menschen is volkomen abstinentie mogelijk zonder nadeel voor
-    het zenuwstelsel". Schadelijke gevolgen, gaat hij voort, komen,
-    als zij zich voordoen, zelden voor tusschen de vier en twintig
-    en zes en dertig jaar, en zelfs dan zijn ze gewoonlijk niet
-    ernstig genoeg om aanleiding te geven tot een bezoek aan den
-    dokter, daar ze voornamelijk bestaan in het veelvuldig voorkomen
-    van zaaduitstortingen, pijn in de ballen of in het rectum,
-    overgevoeligheid in tegenwoordigheid van vrouwen of het zich
-    verdiepen in sexueele denkbeelden. Als zich echter omstandigheden
-    voordoen, die speciaal de sexueele emoties prikkelen, dan kan
-    neurasthenie veroorzaakt worden. Löwenfeld is het eens met Freud en
-    Gattel, dat de angstneurose meermalen voorkomt bij de abstinenten,
-    en dat zorgvuldig onderzoek aantoont, dat de abstinentie een
-    factor is, die ze te voorschijn roept in beide seksen. Het is
-    een gewoon verschijnsel bij jonge vrouwen, die getrouwd zijn
-    met veel oudere mannen, en komt dikwijls voor in de eerste jaren
-    van het huwelijk. Onder speciale omstandigheden kan abstinentie
-    dus schadelijk zijn, maar over het geheel zijn de moeilijkheden,
-    die voortkomen uit deze abstinentie niet ernstig; zij veroorzaken
-    alleen bij uitzondering werkelijke stoornissen in de nerveuze en
-    psychische sferen. Ook Moll neemt een dergelijk gematigd standpunt
-    in. Hij beschouwt sexueele abstinentie vóor het huwelijk als het
-    ideaal, maar hij wijst er op, dat wij alle doctrinaire uitersten
-    bij het prediken van sexueele abstinentie moeten vermijden,
-    omdat zulke prediking slechts leiden zal tot huichelarij. Omgang
-    met prostituées en de neiging om van vrouw te veranderen als
-    van een kleedingstuk, voeren tot verlies van gevoeligheid
-    voor het geestelijke en persoonlijke element in de vrouw,
-    terwijl de gevaren van sexueele abstinentie niet meer overdreven
-    moeten worden dan de gevaren van sexueelen omgang (Moll, Libido
-    Sexualis 1898, deel i p. 848; id., Konträre Sexualempfindung,
-    1899, p. 588). Ook Bloch (in een hoofdstuk over de kwestie van
-    sexueele abstinentie in zijn Sexualleben unserer Zeit, 1908)
-    neemt een dergelijk standpunt in. Hij raadt aan onthouding in de
-    jeugd en tijdelijke onthouding op den volwassen leeftijd, omdat
-    zulke abstinentie waarde heeft niet alleen voor het behouden
-    en wijzigen van de energie, maar ook om den nadruk te leggen
-    op het feit, dat het leven andere dingen heeft om na te streven
-    dan alleen sexueele. Redlich (Medizinische Klinik, 1908, No. 7)
-    neemt in een nauwkeurige studie over de medische gezichtspunten
-    van de kwestie, een gemiddeld standpunt in, wat de betrekkelijke
-    voor- en nadeelen van sexueele abstinentie betreft. "Wij zouden
-    willen zeggen, dat sexueele abstinentie niet een toestand is,
-    die onder alle omstandigheden en tot iederen prijs moet vermeden
-    worden, hoewel het waar is, dat voor de meerderheid van de gezonde
-    volwassen personen geregeld sexueel verkeer goed is en soms zelfs
-    moet aangeraden worden".
-
-    We kunnen er bijvoegen, dat van het standpunt van Christelijke
-    godsdienstige moraal deze zelfde houding tusschen de uitersten van
-    beide partijen, die de voordeelen van sexueele abstinentie erkent,
-    maar er niet op staat, dat zij tot iederen prijs moeten verkregen
-    worden, ook vertegenwoordigers heeft gevonden. Zoo behandelt in
-    Engeland een Anglikaansch geestelijke, de Reverend H. Northcote
-    (Christianity and Sex Problems, blz. 58, 60) gematigd en op
-    sympathieke wijze de moeilijkheden van sexueele abstinentie; hij
-    is er in het geheel niet van overtuigd, dat zulke abstinentie
-    altijd een onvermengd voordeel is; terwijl in Duitschland een
-    Katholiek priester, Karl Jentsch (Sexualethik, Sexual Justiz,
-    Sexualpolizei, 1900) zich er toe zet, de sterke en onvermengde
-    beweringen van Ribbing ten gunste van de sexueele abstinentie
-    te weerleggen. Jentsch drukt zijn opinie aldus uit: "De houding
-    van vaders, van de publieke opinie, van den Staat en van de Kerk
-    tegenover den jongen man in deze zaak moest zijn: Tracht u te
-    onthouden tot het huwelijk. Velen slagen hierin. Als gij slaagt,
-    is het goed. Maar als ge niet kunt slagen, is het onnoodig uzelf
-    verwijten te doen en u te beschouwen als een schurk of als een
-    verloren zondaar. Als gij u maar niet overgeeft aan enkel genot
-    of losbandigheid, maar tevreden zijt met wat noodig is om uw
-    gemoedsrust, zelfbeheersching, en opgewekte geschiktheid tot
-    werken te herstellen, en mits gij vooral de voorzorgen in acht
-    neemt, die dokters of ervaren vrienden u op het hart drukken".
-
-
-Als wij zoo de drie stroomen van meeningen van deskundigen over
-deze kwestie van sexueele abstinentie analyseeren en nauwkeurig
-onderzoeken--de opinies van hen, die er gunstig jegens gestemd
-zijn, van hen, die er tegen zijn, en van hen die den middenweg
-kiezen--dan kunnen we nauwelijks nalaten tot de conclusie te komen,
-dat de geheele discussie al zeer onbevredigend is. De toestand van
-"sexueele abstinentie" is een volkomen vage en onbepaalde toestand. Het
-onbepaalde karakter, het zinlooze zelfs van de uitdrukking "sexueele
-abstinentie" blijkt uit de veelvuldigheid waarmee zij, die er over
-redeneeren, aannemen dat ze kan, misschien zal, of zelfs moet omvatten
-masturbatie. Dat feit op zichzelf berooft ze voor een groot deel van
-haar waarde als moraal en ook als abstinentie. Op dit punt komen we
-inderdaad tot de meest fundamenteele critiek, die op het begrip van
-"sexueele abstinentie" toepasselijk is. Rohleder, een ervaren medicus
-en een erkend autoriteit in kwesties van sexueele pathologie, heeft
-de gangbare denkbeelden over "sexueele abstinentie" aan een scherpe
-critiek onderworpen in een tamelijk uitgebreid en belangrijk artikel
-[93]. Hij ontkent, dat er strikte abstinentie bestaat. "Sexueele
-abstinentie", zegt hij, in de strikte beteekenis van het woord, moet
-abstinentie in zich sluiten niet alleen van sexueelen omgang, maar ook
-van auto-erotische uitingen, van masturbatie, van homosexueele daden,
-van alle sexueel perverse handelingen. Ze moet verder omvatten een
-voortdurende abstinentie van toegeven aan erotische voorstellingen
-en wellustige droomerijen. Als het echter mogelijk is zoo het
-geheele psychische veld te maken tot een tabula rasa, voor zoover
-de sexueele werkzaamheid betreft--en als ze dat niet voortdurend en
-onafgebroken is, dan is er geen strikte sexueele abstinentie--dan,
-zegt Rohleder, moeten wij overwegen of we niet te doen hebben met
-een geval van sexueele ongevoeligheid, anaphrodisia sexualis. Dat is
-een kwestie die maar zelden zoo al ooit in het oog gevat wordt door
-hen, die sexueele abstinentie bespreken. Het is echter een uiterst
-gepaste kwestie, zooals Rohleder met nadruk zegt, want, als er
-sexueele ongevoeligheid bestaat, dan vervalt de kwestie van sexueele
-abstinentie, daar wij ons alleen kunnen "onthouden" van handelingen,
-die in onze macht zijn. Volkomen sexueele ongevoeligheid is echter
-een zoo zeldzame toestand, dat ze in de praktijk buiten beschouwing
-kan blijven, en daar de sexueele impuls, als zij bestaat, door een
-physiologische noodzakelijkheid soms op een of andere wijze werkzaam
-moet worden--zelfs als het, volgens het standpunt van Freud alleen maar
-is door verandering in een of anderen neurotischen toestand--komen
-wij tot de conclusie, dat "sexueele abstinentie" strikt onmogelijk
-is. Rohleder heeft een paar gevallen gehad, waarbij het scheen
-dat hij met geen mogelijkheid kon ontkomen aan de conclusie, dat
-sexueele abstinentie bestond, maar bij deze alle vond hij later
-dat hij zich vergist had, meestal ten gevolge van de gewoonte van
-masturbatie bij den patient, waarvan hij meent, dat ze zeer veel
-voorkomt en zeer dikwijls vergezeld gaat van een hardnekkige poging
-om den medicus over het bestaan ervan te misleiden. De eenige soort
-van "sexueele abstinentie", die bestaat, is een gedeeltelijke en
-tijdelijke abstinentie. In plaats van, zooals sommigen, te zeggen:
-"Voortdurende abstinentie is onnatuurlijk en kan niet bestaan zonder
-lichamelijk en geestelijk nadeel", moesten we volgens Rohleder zeggen:
-"Voortdurende abstinentie is onnatuurlijk en heeft nooit bestaan".
-
-Als we deze chaotische massa van opinies beschouwen, moeten wij wel
-gevoelen dat de geheele discussie om een zuiver negatief denkbeeld
-draait, en dat fundamenteele feit is verantwoordelijk voor wat op
-het eerste gezicht verbluffend tegenstrijdige verklaringen schenen te
-zijn. Als wij dat, wat algemeen beschouwd wordt als het godsdienstige
-en moreele standpunt van de zaak, zouden moeten uitschakelen, een
-standpunt, laten we dat niet vergeten, dat geen betrekking heeft op
-de essentieele natuurlijke feiten van de kwestie--dan moeten we wel
-opmerken, dat deze groot schijnende verschillen in overtuiging binnen
-zeer nauwe en beuzelachtige grenzen zouden worden teruggebracht.
-
-Wij kunnen de impuls van reproductie niet gelijk stellen met de
-voedingsimpuls. Er zijn zeer belangrijke verschillen tusschen de
-twee, meer speciaal het fundamenteele verschil, dat, terwijl de
-bevrediging van de eene impuls absoluut noodzakelijk is voor het
-leven van het individu en van het ras beide, de bevrediging van
-de andere alleen absoluut noodzakelijk is voor het leven van het
-ras. Maar als we deze kwestie terug voeren tot een van "sexueele
-abstinentie", dan plaatsen we ze klaarblijkelijk op dezelfde basis
-als die van abstinentie van voedsel, dat is te zeggen juist aan
-den tegenovergestelden pool dan waarop we ze plaatsen, als we
-ze (evenals in het voorafgaande hoofdstuk) beschouwen van het
-standpunt van ascetisme en kuischheid. Zoo komt het, dat er op
-deze negatieve basis werkelijk een belangwekkende analogie bestaat
-tusschen onthouding van voedsel, hoewel die noodzakelijkerwijze
-alleen maar onvolkomen en voor korten tijd kan worden gehandhaafd,
-en sexueele abstinentie, die langer en meer volkomen volgehouden
-wordt. Een patient van Janet schijnt deze overeenkomst duidelijk
-aan te toonen. Nadia, die Janet vijf jaar lang kon bestudeeren,
-was een jonge vrouw van zeven en twintig, gezond en intelligent,
-en niet lijdende aan hysterie of anorexia, want zij had een normalen
-eetlust. Maar ze had een manie; zij wenschte mager te zijn en om dit
-doel te bereiken verminderde zij haar maaltijden tot op een minimum,
-alleen wat soep en een paar eieren. Zij leed zeer onder de abstinentie,
-die zij zich zelf zoo oplegde, en was altijd hongerig, hoewel soms
-haar honger verborgen werd door de onvermijdelijke maagbezwaren, door
-een zoo lang volharden in dit régime veroorzaakt. Soms was ze wel zoo
-hongerig geweest, dat ze begeerig alles verslonden had wat ze machtig
-kon worden, en herhaaldelijk kon zij de verleiding niet weerstaan in
-het geheim een paar biscuits te eten. Zulke daden veroorzaakten haar
-een verschrikkelijk berouw, maar toch deed zij ze weer. Zij besefte de
-groote krachtsinspanning, die van haar door deze levenswijze geëischt
-werd, en beschouwde zichzelf werkelijk als een heldin, omdat ze zoo
-lang weerstand bood. "Soms", vertelde zij aan Janet, "bracht ik uren
-door met denken aan voedsel, zoo hongerig was ik. Ik slikte mijn
-speeksel in, ik beet op mijn zakdoek, ik rolde mij over den grond,
-zoo verlangde ik naar eten. Ik zocht boeken op met beschrijvingen van
-maaltijden en feesten, ik trachtte mijn honger te bedaren, door mij
-te verbeelden dat ook ik al die goede dingen genoot. Ik was werkelijk
-uitgehongerd, en behalve een paar zwakheden met biscuits, weet ik dat
-ik veel moed getoond heb". [94] Het denkbeeld, dat Nadia bewoog mager
-te willen wezen, komt overeen met het denkbeeld van den abstinenten
-mensch, dat hij "moreel" wil leven, en verschilt er alleen van doordat
-het het voordeel heeft van eenigszins meer positief en persoonlijk
-te zijn, want het denkbeeld van den persoon, die sexueel toegeven
-wil vermijden, omdat het "niet goed" is, is dikwijls niet alleen
-negatief, maar onpersoonlijk en opgelegd door zijn maatschappelijke en
-godsdienstige omgeving. Nadia's nu en dan voorkomende uitbarstingen van
-roekelooze begeerigheid komen overeen met de plotselinge impulsen om
-zijn toevlucht te nemen tot de prostitutie, en haar geheime zwakheden
-met de biscuits, gevolgd door scherp berouw, tot terugvallen in de
-gewoonte van masturbatie. Haar buien van strijd en van rollen op den
-grond zijn precies gelijk aan de uitbarstingen van nutteloos begeeren,
-die nu en dan voorkomen bij jonge abstinente mannen en vrouwen, als ze
-gezond en sterk zijn. Het in gedachten vervuld zijn met maaltijden en
-met literaire beschrijvingen van maaltijden is duidelijk analoog met
-het bezig zijn van den abstinenten mensch met wellustige gedachten en
-erotische boeken. Ten slotte komt de overtuiging van Nadia, dat zij
-een heldin is, geheel overeen met de houding van zelfgenoegzaamheid,
-die de sexueel abstinenten zoo dikwijls kenmerkt.
-
-Als wij de diepe en suggestieve studie van Freud over het probleem
-van sexueele abstinentie met betrekking tot de "beschaafde" sexueele
-moraal raadplegen, dan vinden we, dat, hoewel hij geen melding maakt
-van de analogie met het onthouden van voedsel, zijn woorden voor
-het grootste gedeelte gelijkelijk toepasselijk zouden zijn op beide
-gevallen. "De taak, een zoo machtig instinct als de sexueele impuls
-ten onder te brengen, anders dan door bevrediging", schrijft hij, "is
-er een, die de geheele kracht van een mensch verbruikt. Onderwerping
-door sublimeeren, door de sexueele krachten op hoogere paden van
-beschaving te leiden, kan misschien aan een minderheid gelukken, en
-zelfs aan deze alleen maar voor een tijd, het minst gemakkelijk in
-de jaren van vurige jeugdenergie. De meerderheid wordt neurotisch
-of komt op andere wijze in moeilijkheden. De ondervinding leert,
-dat het meerendeel van de "beschaafde" menschen door hun gestel niet
-opgewassen zijn tegen de taak der abstinentie. Wij zeggen wel, dat de
-strijd met dezen machtigen aandrang, en de nadruk die deze strijd legt
-op de ethische en æsthetische krachten in de ziel, het zieleleven,
-het karakter "staalt", en voor eenige gunstig aangelegde naturen is
-dit waar; we moeten ook erkennen, dat het verschil in individueel
-karakter, dat zoo uitgesproken is in onzen tijd, alleen mogelijk
-wordt door sexueele beperkingen. Maar in verreweg de meeste gevallen
-verbruikt de strijd met de zinnelijkheid al de beschikbare kracht
-van het karakter, en dit juist op den tijd, dat de jonge man al zijn
-kracht noodig heeft om zich een plaats in de wereld te veroveren" [95].
-
-Als wij het probleem op deze negatieve basis van abstinentie geplaatst
-hebben, dan is het moeilijk in te zien hoe we de juistheid van Freud's
-conclusies kunnen betwisten. Zij gelden evenzeer voor onthouding
-van voedsel als voor onthouding van sexueele liefde. Als wij het
-probleem op een meer positieve basis plaatsen, en als we in staat zijn
-de meer actieve en vruchtbare motieven van ascetisme en kuischheid
-op te roepen, dan is deze ongelukkige strijd tegen een natuurlijken
-aandrang veroordeeld. Als kuischheid een ideaal is van het harmonieuze
-spel van al de organische impulsen van ziel en lichaam, als ascetisme
-eigenlijk is het athletisch streven naar een waardig doel, dat, voor
-een tijd, een onverschilligheid veroorzaakt voor het bevredigen van
-de sexueele impulsen, dan staan wij op gezonden en natuurlijken grond
-en wordt er geen energie verspild in een vruchteloos streven naar een
-negatief doel, hetzij dit kunstmatig van buiten af opgelegd is, zooals
-gewoonlijk, of dat het vrijwillig gekozen is door het individu zelf.
-
-Want er is in werkelijkheid geen volkomen analogie tusschen sexueel
-verlangen en honger, tusschen abstinentie van sexueele verhoudingen
-en abstinentie van voedsel. Als we ze beide op de basis plaatsen van
-abstinentie, dan plaatsen we ze op een basis, die past voor de impuls
-voor sexueele liefde. Wij kunnen geen genoegen verschaffen en geen
-dienst bewijzen aan ons voedsel, als wij het eten. Maar de helft van
-sexueele liefde, misschien de meest belangrijke en veredelende helft,
-ligt in wat wij geven en niet in wat wij nemen. Als we deze kwestie
-terugbrengen tot het lage niveau van abstinentie, dan leggen we het
-zwaartepunt ervan niet alleen in een negatieve ontkenning, maar we
-maken er een kwestie van, die alleen ons zelf raakt. In plaats van te
-vragen: Hoe kan ik vreugde en kracht geven aan iemand anders? vragen
-we alleen: Hoe kan ik louter mijn deugd bewaren?
-
-Daarom is het, dat, van welk gezichtspunt we de kwestie ook
-beschouwen,--hetzij met betrekking tot de in het oog springende
-tegenspraak, welke er is tusschen de autoriteiten, die deze kwestie
-besproken hebben, of van het door elkaar halen hier van moreele
-en physiologische overwegingen, of van het enkel negatieve en
-onnatuurlijke karakter van de "deugd", die zoo ingesteld wordt, of
-in het mislukken, dat er in opgesloten ligt, van alle pogingen om de
-veredelende, altruïstische en wederkeerige zijde van sexueele liefde te
-vatten,--van welk standpunt wij het probleem van "sexueele abstinentie"
-ook naderen, we moeten overeenkomen dit alleen te doen onder protest.
-
-Als wij dan besluiten het onderwerp nader te onderzoeken, en tot
-de overtuiging gekomen zijn--aan welke wij, met het oog op al het
-bewijsmateriaal nauwelijks ontkomen kunnen--dat, terwijl sexueele
-abstinentie, in zoover ze als mogelijk erkend kan worden, niet
-onbestaanbaar is met gezondheid, er toch vele volwassenen zijn,
-voor wie ze schadelijk is, en een nog veel grooter aantal voor
-wie ze, als ze lang aanhoudt, ongewenscht is, stuiten we op een
-ernstig probleem. Het is een probleem, waar ieder mensch tegenover
-komt te staan, en vooral de medicus die geroepen kan worden in deze
-zaak ambtelijk raad te geven aan zijn medemenschen. Als sexueele
-verhoudingen soms wenschelijk zijn voor ongehuwde of gehuwde personen,
-die om de een of andere reden van de huwelijksvereeniging uitgesloten
-zijn, is een dokter dan gerechtigd zulke sexueele verhoudingen aan
-zijn patient aan te raden? Dit is een vraag, die dikwijls besproken
-en in tegenovergestelden zin beantwoord is.
-
-
-    Verschillende beroemde medici, vooral in Duitschland, hebben
-    het voor den plicht van den dokter verklaard sexueelen
-    omgang aan zijn patient aan te bevelen, telkens als hij dit
-    noodig acht. Gyurkovechky, bij voorbeeld, heeft deze kwestie
-    uitvoerig behandeld, en ze bevestigend beantwoord. Nyström
-    (Sexual-Probleme, July, 1908, p. 413) zegt, dat het de plicht
-    van den medicus is, in sommige gevallen van sexueele zwakte,
-    als alle andere behandelingsmethoden gefaald hebben, sexueelen
-    omgang als het beste geneesmiddel aan te bevelen. Dr. Max
-    Marcuse acht het den onvoorwaardelijken plicht van den dokter,
-    sexueelen omgang in sommige gevallen aan te raden, zoowel
-    aan mannen als aan vrouwen, en heeft bij vele gelegenheden in
-    dezen geest gesproken (b.v. Darf der Arzt zum Ausserehelichen
-    Geschlechtsverkehr raten? 1904). Marcuse is gedecideerd van
-    meening, dat een dokter, die, terwijl hij zich laat influenceeren
-    door moreele, sociologische of andere overwegingen, nalaat
-    sexueelen omgang aan te raden, als hij dien voor de gezondheid
-    van den patient wenschelijk acht, zijn beroep onwaardig is,
-    en òf de geneeskunde moest opgeven, òf zijn patienten naar
-    andere dokters moest zenden. Deze houding schijnt, hoewel ze
-    gewoonlijk niet zoo nadrukkelijk geuit wordt, in ruimen kring
-    aangenomen te worden. Lederer gaat zelfs nog verder, als hij
-    zegt (Monatschrift für Harnkrankheiten und Sexuelle Hygiene,
-    1906, deel 3), dat het de plicht van den medicus is een vrouw,
-    die lijdende is door de impotentie van haar man, aan te raden
-    omgang te hebben met een anderen man, en hij voegt er bij dat
-    "of zij dat doet met de toestemming van haar man, een zaak is,
-    die den dokter niet aangaat, daar hij niet een bewaker is van
-    de moraal, maar een bewaker van de gezondheid". De medici die
-    in het publiek deze houding aannemen, vormen echter een kleine
-    minderheid. In Engeland heeft, voor zoover ik weet, geen bekend
-    medicus openlijk verklaard, dat het de plicht van den dokter
-    is sexueelen omgang buiten het huwelijk aan te raden, hoewel,
-    het is nauwelijks noodig het er bij te voegen, het in Engeland,
-    evenals in andere landen voorkomt, dat dokters, zelfs vrouwelijke
-    dokters, van tijd tot tijd in een persoonlijk onderhoud er hun
-    ongehuwde en zelfs hun gehuwde patienten op wijzen, dat sexueele
-    omgang waarschijnlijk weldadig zou zijn.
-
-    De plicht van den dokter om sexueelen omgang aan te raden is met
-    evenveel nadruk ontkend, als ze aangeprezen wordt. Zoo wilde
-    Eulenburg (Sexuale Neuropathie, p. 43), onder geen voorwaarde
-    buitenechtelijke verhoudingen aan zijn patient aanraden; "zulke
-    raad ligt geheel buiten de bevoegdheid van den dokter". Ze wordt
-    natuurlijk ontkend door hen, die sexueele abstinentie beschouwen
-    als altijd onschadelijk, zoo niet weldadig. Maar ze wordt ook
-    ontkend door velen, die meenen dat, onder bepaalde omstandigheden,
-    sexueele omgang goed zou doen.
-
-    Vooral Moll heeft, en dat bij vele gelegenheden, den plicht
-    van den dokter besproken met betrekking tot de kwestie van het
-    aanraden van sexueelen omgang buiten het huwelijk (b.v., in zijn
-    uitgebreid werk Aerztliche Ethik, 1902; ook Zeitschrift für
-    Aerztliche Fortbildung, 1905, Nos. 12-15; Mutterschutz, 1905,
-    Heft 3; Geschlecht und Gesellschaft, deel II blz. 8). Eerst
-    was Moll geneigd het recht van den medicus om sexueelen omgang
-    onder bepaalde omstandigheden aan te bevelen, te handhaven;
-    "zoo lang als het huwelijk overmatig uitgesteld wordt en sexueele
-    omgang buiten het huwelijk bestaat", schreef hij, (Die Conträre
-    Sexualempfindung, tweede uitgave, p. 287), "zoo lang, meen ik,
-    dat we zulk een omgang therapeutisch mogen aanwenden, mits er geen
-    rechten van een derde persoon (man of vrouw) worden gekrenkt". In
-    al zijn latere geschriften echter, stelt Moll zich duidelijk
-    en bepaald aan de tegenovergestelde zijde. Hij meent, dat de
-    medicus geen recht heeft de mogelijke gevolgen van zijn raad
-    over het hoofd te zien; die gevolgen kunnen wezen, het besmet
-    worden met venerische ziekten, of, in het geval van een vrouw,
-    zwangerschap en hij gelooft, dat deze ernstige gevolgen veel meer
-    kans hebben voor te komen dan wel altijd toegegeven wordt door
-    hen, die het goed recht van zulken raad verdedigen. En Moll wil
-    ook niet toegeven, dat de medicus recht heeft de moreele zijden
-    van de zaak over het hoofd te zien. Een dokter kan weten, dat
-    een arm man vele dingen, die goed zijn voor zijn gezondheid zou
-    kunnen krijgen door te stelen, maar hij kan hem niet aanraden te
-    stelen. Moll neemt het geval van een Katholiek priester, die lijdt
-    aan neurasthenie, voortkomende uit sexueele abstinentie. Zelfs al
-    is de dokter er zeker van, dat de priester in staat zal zijn al de
-    gevolgen van ziekte zoowel als van publiciteit te vermijden, dan
-    is hij nog niet gerechtigd hem sexueelen omgang aan te raden. Hij
-    moet in gedachte houden, dat hij, door een priester er toe te
-    brengen zijn geloften van kuischheid te verbreken, aanleiding
-    kan geven tot een geestelijken strijd en een bitter berouw, dat
-    tot de slechtste resultaten kan leiden, zelfs voor de physieke
-    gezondheid van den patient. Dergelijke moeilijkheden merkt Moll
-    op, kunnen volgen op zulk een raad, als hij gegeven wordt aan een
-    gehuwd man of een gehuwde vrouw, om niet te spreken van mogelijke
-    echtscheidingsprocessen en daarmede samengaande ellenden.
-
-    Rohleder (Vorlesungen über Geschlechtstrieb und Gesamtes
-    Geschlechtsleben der Menschen) neemt in deze zaak een eenigszins
-    gematigde houding aan. Als een algemeene regel is hij er bepaald
-    tegen sexueelen omgang buiten het huwelijk aan te raden aan
-    hen, die lijden aan gedeeltelijke of tijdelijke abstinentie
-    (de eenige vorm van abstinentie die hij erkent), gedeeltelijk
-    omdat de nadeelen van abstinentie niet ernstig of duurzaam zijn,
-    en gedeeltelijk omdat de patient toch zeker zijn eigen oordeel
-    in deze zaak zal volgen. Maar in sommige gevallen beveelt hij
-    zulken omgang aan, en vooral aan bisexueele personen, op grond,
-    dat hij zijn patient zoodoende bewaart voor de strafschuldige
-    gevaren van homosexueele praktijken.
-
-
-Het schijnt mij toe, dat er niet de minste twijfel behoorde te wezen
-aan wat de correcte houding van den medicus naar aanleiding van deze
-kwestie van sexueelen omgang moet zijn. De dokter is nooit geroepen
-zijn patient sexueelen omgang buiten het huwelijk aan te raden,
-noch eenige wijze van verlichting, die gewoonlijk als onwettig
-beschouwd wordt. Er wordt gezegd, dat de medicus niets te maken
-heeft met overwegingen van de conventioneele moraal. Als hij meent,
-dat champagne goed zou zijn voor een armen patient, dan moest hij hem
-aanraden champagne te nemen; het ligt niet op zijn weg te overwegen of
-de patient de champagne zal vragen, leenen of stelen. Maar, ten slotte,
-zelfs als dat toegegeven is, dan moet nog gezegd worden, dat de dokter
-weet, dat de champagne, hoe ze dan ook verkregen is, waarschijnlijk
-niet vergiftig is. Als hij echter sexueelen omgang voorschrijft met
-dezelfde verheven onverschilligheid voor praktische overwegingen,
-dan weet hij dat niet. Als hij zulk een voorschrift geeft, dan weet
-de dokter inderdaad in het minst niet, wat hij voorschrijft. Misschien
-berokkent hij zijn patient een venerische ziekte; misschien geeft hij
-hem de angsten en verantwoordelijkheden van een onwettig kind; hij,
-die het voorschrift geeft, is geheel in het duister. Hij is in dezelfde
-positie alsof hij een kwakzalversgeneesmiddel had voorgeschreven,
-waarvan hij de samenstelling niet kende, met nog het nadeel, dat het
-geneesmiddel veel meer machtig explosief kan blijken, dan het geval
-is met het gewoonlijk onschuldige gepatenteerde geneesmiddel. Het
-uiterste, wat een dokter eigenlijk kan doen, is het geval onpartijdig
-aan zijn patient voorleggen en hem op de gevaren wijzen. De oplossing
-moet de patient dan zelf uitwerken, zoo goed als hij kan, want zij
-sluit in zich maatschappelijke en andere overwegingen, die, terwijl ze
-geenszins buiten de sfeer der geneeskunde liggen, zeker volkomen buiten
-de macht liggen van den individueelen praktiseerenden geneesheer.
-
-
-    Ook Moll is van meening, dat deze onpartijdige voorstelling van de
-    zaak vóor en tegen sexueelen omgang de plicht van den dokter in
-    deze questie is. Het is inderdaad een plicht, waaraan de medicus
-    in vele gevallen nauwelijks ontkomen kan. Moll wijst er op,
-    dat het in geen geval gepaard kan gaan, zooals sommigen meenen,
-    met het aanbevelen van sexueelen omgang. Het is integendeel,
-    naar hij opmerkt, veel meer analoog met den plicht van den
-    medicus bij operaties. Hij legt den patient den aard van de
-    operatie voor, de voordeelen en de gevaren ervan, maar hij laat
-    het aan het oordeel van den patient over of deze de operatie wil
-    ondergaan of niet. Ook Lewitt (Geschlechtliche Enthaltsamkeit und
-    Gesundheitsstörungen, 1905) komt, na de verschillende meeningen
-    over deze kwestie besproken te hebben, tot de conclusie, dat de
-    dokter, als hij meent, dat omgang buiten het huwelijk weldadig
-    zou zijn, de bezwaren moet uiteen zetten en het aan den patient
-    overlaten zelf te beslissen.
-
-
-Er is nog een reden, waarom een dokter, uit consideratie voor de
-heerschende moreele meeningen, ten minste onder de middelklasse, zich
-behoort te onthouden van het aanraden van buitenechtelijk verkeer: hij
-plaatst zich in een scheeve positie tegenover zijn maatschappelijke
-omgeving. Hij raadt een geneesmiddel aan, waarvan hij den aard niet
-openlijk erkennen kan, en zoo breekt hij het algemeene vertrouwen in
-hem af. De eenige medicus, die moreel gerechtigd is zijn patiënten
-aan te raden in buitenechtelijke verhoudingen te treden, is hij, die
-openlijk erkent, dat hij bereid is zulk een raad te geven. De dokter,
-die openlijk werkt voor maatschappelijke hervorming heeft misschien
-het moreele recht verworven raad te geven in overeenstemming met de
-strekking van zijn werkzaamheden in het publiek, maar zelfs dan nog kan
-het zeer twijfelachtig zijn of zijn raad gerechtvaardigd is, en het zou
-beter zijn als hij zijn pogingen voor maatschappelijke hervorming tot
-zijn publieke werkzaamheden beperkte. De stem van den dokter wordt,
-zooals Professor Max Flesch van Frankfort opmerkt, meer en meer
-gehoord in de ontwikkeling en den nieuwen groei van maatschappelijke
-instellingen; hij is een natuurlijk leider in zulke bewegingen, en
-voorstellen tot verbetering komen feitelijk van hem. "Maar", zooals
-Flesch voortgaat, "in het openbaar de uitnemendheid van bestaande
-instellingen aan te nemen en in de intimiteit van de consultatie-kamer
-raad te geven, die de onvolmaaktheid van die instellingen bewijst, is
-onlogisch en verwarrend. Het is de taak van den medicus raad te geven,
-die in overeenstemming is met de belangen van de gemeenschap als een
-geheel, en die belangen eischen, dat er sexueele verhoudingen zullen
-aangeknoopt worden tusschen gezonde mannen en vrouwen, die in staat
-en bereid zijn de gevolgen van hun vereeniging op zich te nemen. Dat
-moet de leiddraad zijn voor het gedrag van den medicus. Alleen zoo
-kan hij worden, wat men tegenwoordig zoo dikwijls zegt, dat hij is,
-de leidsman van de natie" [96]. Dit gezichtspunt is zooals we zien,
-niet geheel in overeenstemming met dat hetwelk aanneemt, dat de plicht
-van den medicus alleen en volkomen uitgaat naar zijn patient, zonder te
-letten op den invloed van zijn raad op diens maatschappelijk gedrag. De
-belangen van den patient gaan voor, maar ze zijn niet gerechtigd te
-komen in antagonisme tot de belangen van de maatschappij. De raad, die
-gegeven wordt door den wijzen medicus moet altijd in harmonie zijn met
-den maatschappelijken en moreelen toon van zijn tijd. Zoo komt het,
-dat de neiging onder de jongere generatie der medici tegenwoordig,
-om een actief deel te nemen in het verheffen van dien toon en in het
-bevorderen van maatschappelijke hervorming--een neiging, die niet
-alleen bestaat in Duitschland, waar deze belangen zoo acuut geweest
-zijn, maar ook in een zoo conservatief land als Engeland--vol belofte
-is voor de toekomst.
-
-De dokter is er gewoonlijk mee tevreden, zijn plicht jegens zijn
-patient wat de sexueele abstinentie betreft als voldoende vervuld te
-beschouwen, als hij tracht sexueele overgevoeligheid te verminderen
-door medische of hygiënische behandeling. Het behoeft echter nauwelijks
-gezegd te worden, dat de resultaten van zulk een behandeling gewoonlijk
-onvoldoende zijn, en soms heeft de behandeling zelfs een resultaat, dat
-het tegendeel is van wat werd bedoeld. De moeilijkheid is gewoonlijk,
-dat, om effect te hebben, de behandeling moet worden voortgezet tot
-een uiterste, dat niet alleen de geslachtswerkzaamheden uitput of
-ze terughoudt, maar ook de werkzaamheden van het geheele organisme,
-en als ze dat niet doet, kan ze eer een prikkel dan een kalmeerend
-middel blijken te zijn. Het is moeilijk en gewoonlijk onmogelijk de
-sexueele werkzaamheden van een mensch te scheiden van alle andere
-werkzaamheden van zijn organisme en invloed uit te oefenen op deze
-werkzaamheden alleen. Sexueele activiteit is zoo nauw verbonden met
-de andere organische werkzaamheden, erotische weelderigheid is zoo
-zeer een bloem, gevoed door het geheele organisme, dat de slag, die
-ze verplettert, den geheelen mensch kan knakken. De bromiden worden
-algemeen erkend als machtige kalmeerende middelen, maar hun invloed in
-dit opzicht wordt eerst recht gevoeld als zij al de teerste krachten
-van het organisme hebben afgestompt. Physieke oefening wordt algemeen
-aanbevolen aan sexueel overgevoelige patiënten. Toch vinden de meeste
-menschen, mannen en vrouwen, dat lichaamsoefening een positieve prikkel
-is voor de sexueele werkzaamheid. Dit is vooral het geval met wandelen,
-en bizonder energieke jonge vrouwen, die last hebben van de hinderlijke
-werkzaamheid van haar gezonde sexueele emoties, brengen soms een groot
-deel van haar tijd door met vergeefsche pogingen in lange wandelingen
-haar activiteit te kalmeeren. Lichaamsoefening blijkt in dit opzicht
-alleen effect te hebben, als ze doorgevoerd wordt tot een hoogte,
-die algemeene uitputting veroorzaakt. Dan is inderdaad de sexueele
-werkzaamheid bedaard, maar tevens de geestelijke en lichamelijke
-werkzaamheden. Het is ongetwijfeld waar, dat oefeningen en spelen van
-alle soorten voor jonge menschen van beide geslachten een sexueel
-hygiënischen, zoowel als een algemeen hygiënischen invloed hebben,
-die ongetwijfeld weldadig is. Zij zijn in ieder geval beter dan
-langdurige zittende bezigheden. Maar het is dwaas te denken, dat
-spelen en oefeningen de sexueele impulsen zullen onderdrukken, want
-in zoover zij de gezondheid bevorderen, bevorderen zij al de impulsen,
-die het resultaat zijn van de gezondheid. Het eenigste, dat men ervan
-verwachten kan, is, dat zij de sexueele uitingen beperken door de
-energie, die zij voortbrengen, te verspreiden.
-
-Er zijn vele heilzame regels en voorzorgen, die niet zonder reden
-aangeraden worden als gunstig om de sexueele werkzaamheid te beperken
-of te verminderen. Het vermijden van warmte en het aanwenden van
-kou is een van de belangrijkste van deze. Een warm klimaat, een
-benauwde atmosfeer, zwaar bed-dek, warme baden, deze alle kunnen het
-sexueele stelsel zeer prikkelen, want dat stelsel is een oppervlakkig
-zintuigelijk orgaan, en al wat de huid in het algemeen prikkelt,
-prikkelt het sexueele systeem. Koude, die de huid samentrekt, doodt
-ook de sexueele gevoelens, een feit, dat de asceten van den ouden
-tijd kenden en zich ten nutte maakten. De kleederen en de houding
-van het lichaam zijn niet zonder invloed. Knellen of drukken in
-de buurt van de sexueele streek, zelfs een nauw corset, zoowel als
-inwendige druk, bijv. door een volle blaas, zijn bronnen van sexueele
-prikkeling. Slapen op den rug, waardoor het bloed zich ophoopt in de
-ruggemergscentra, werkt ook op dezelfde wijze, zooals al lang bekend
-is geweest aan hen, die nauwkeurig letten op sexueele hygiëne; zoo
-wordt gezegd, dat het bij de orde der Franciskanen verboden is op
-den rug te liggen. Voedsel en drank zijn voorts machtige sexueele
-prikkels. Dit geldt zelfs van het eenvoudigste en gezondste voedsel,
-maar meer speciaal van vleeschspijzen, en vooral van alcohol in zijn
-sterkste vormen, zooals geestrijke dranken, likeuren, mousseerende en
-zware wijnen, en zelfs van vele Engelsche bieren. Dit is ten allen
-tijde erkend door hen, die ascetisme beoefenden, en het is een van
-de meest afdoende redenen, waarom men de jeugd geen alcohol moet
-geven. Zooals de heilige Jeronimus opmerkte, toen hij aan Eustochion
-schreef, dat zij wijn moest vermijden als vergift, "wijn en jeugd
-zijn de twee vuren der wellust. Waarom olie op het vuur te gieten"
-[97]? Ook ledigheid, vooral als ze samengaat met een weelderig leven,
-bevordert de sexueele werkzaamheid, zooals Burton in den breede
-uiteenzet in zijn Anatomy of Melancholy, terwijl voortdurende bezigheid
-daarentegen de ronddoolende krachten concentreert.
-
-Geestesoefening heeft men somtijds evenals lichaamsoefening,
-aangeraden als een methode om sexueele opwinding te kalmeeren, maar
-ze schijnt onzeker te zijn in haar werking. Als ze zeer belangwekkend
-is en opwindend, dan kan ze de sexueele emotie eerder opwekken dan
-kalmeeren. Als ze weinig belangstelling opwekt, kan ze geenerlei
-invloed uitoefenen. Dit geldt zelfs van mathematische bezigheden,
-die door verschillende autoriteiten als hulpmiddelen bij sexueele
-hygiëne [98] zijn aangeraden, o.a. ook door Broussais. "Ik heb
-mechanisch geestelijk werk geprobeerd", schrijft een dame, "zooals
-het oplossen van rekenkundige of algebraische problemen, maar het
-doet mij geen goed; het schijnt zelfs alleen maar de opwinding te
-verergeren". "Ik studeerde en wendde mijn aandacht voornamelijk tot
-de wiskunde", schrijft een geestelijke, "met de bedoeling om mijn
-sexueele neigingen te beteugelen. In zekere mate had ik succes. Maar
-bij het naderen van een oude vriend, door een stem of een aanraking,
-kwamen deze neigingen met vernieuwde kracht terug. Ik vond wiskunde
-over het geheel echter het beste ding om mijn belangstelling van
-vrouwen af te wenden, beter dan godsdienstige oefeningen, die ik
-aanwendde toen ik jonger was (twee en twintig tot dertig)". Op hun
-best hebben zulke middelen echter alleen maar tijdelijke uitwerking.
-
-Het is gemakkelijker, het opwekken van sexueele impulsen te
-vermijden dan ze door hygiënische maatregelen tot zwijgen te
-brengen als ze eens opgewekt zijn. Daarom moeten in de kindsheid
-en jeugd al deze maatregelen met verstand in acht genomen worden,
-om iedere voorbarige sexueele opwinding te voorkomen. In een groep
-van stevige normale kinderen gaan invloeden, die we zouden kunnen
-verwachten dat ze sexueel zouden werken, ongemerkt voorbij. Aan
-het andere uiterste is een andere groep kinderen zoo neurotisch en
-vroegtijdig gevoelig, dat geen voorzorgen hen zullen beschermen tegen
-zulke invloeden. Maar tusschen deze groepen zijn er andere kinderen,
-waarschijnlijk verreweg het grootste aantal, die weerstand bieden
-aan lichte sexueele aansporingen, maar die misschien voor sterker
-of langduriger invloeden bezwijken, en aan deze kunnen de zorgen van
-sexueele hygiëne met voordeel besteed worden [99].
-
-Na de puberteit, als de spontane en innerlijke stem der sekse
-zich ieder oogenblik plotseling kan doen hooren, worden soms alle
-voorzorgen over boord geworpen, en zelfs de jongeling of het jonge
-meisje, dat er het meest op uit was de idealen van kuischheid te
-bewaren, kan dikwijls weinig meer doen dan wachten tot de storm
-voorbij is. Het komt soms voor dat een lange periode van sexueelen
-storm en drang spoedig na de puberteit zich voordoet en dan wegsterft,
-hoewel er weinig of geen sexueele bevrediging geweest is, om gevolgd
-te worden door een periode van betrekkelijke kalmte. We moeten ons
-herinneren dat bij vele, misschien wel bij de meeste individuen,
-mannen en vrouwen, de sexueele begeerte, anders als bij honger of
-dorst, na een langdurigen strijd teruggebracht kan worden tot een
-min of meer kalmen staat, die, verre van nadeelig te zijn, zelfs
-nuttig kan zijn voor de lichamelijke en geestelijke kracht in het
-algemeen. Dit kan gebeuren hetzij sexueele bevrediging verkregen
-is of niet. Als er nooit eenige bevrediging van dien aard geweest
-is, dan is de strijd minder hevig en spoediger voorbij, tenzij
-het individu van zeer erotisch temperament is. Als er bevrediging
-geweest is, als de geest vervuld is niet alleen met wenschen, maar
-met vreugdevolle ondervinding, waaraan het lichaam ook gewend is
-geraakt, dan is de strijd langer en neemt meer pijnlijk de gedachten
-in beslag. De verlichting echter, als ze komt, is soms meer volkomen
-en heeft meer kans verbonden te zijn met een toestand van psychische
-gezondheid. Want de grondondervindingen van het leven brengen onder
-normale omstandigheden niet alleen intellectueele gezondheid, maar
-gemoedsvrede. Een overwinning op de sexueele begeerten, die niet
-te eeniger tijd een bevrediging van deze begeerten genoten heeft,
-veroorzaakt zelden resultaten, die zich aanbevelen als rijk en mooi.
-
-In deze worstelingen zijn er echter geen blijvende overwinningen. In
-het geval van een groot aantal personen kan, hoewel er emotioneele
-veranderingen kunnen zijn, die afhangen van een menigte omstandigheden,
-nauwelijks gezegd worden, dat er een overwinning is. Of zij geven
-altijd toe aan de impulsen, die op hen aanstormen, of zij verzetten
-zich altijd tegen die impulsen, in het eerste geval met berouw, in het
-tweede met ontevredenheid. In beide gevallen wordt veel van hun leven,
-op den tijd dat het leven op zijn krachtigst is, verspild. Bij vrouwen,
-als zij toevallig sterke hartstochten hebben en roekelooze impulsen
-tot overgave, kunnen de resultaten zeer ontzenuwend zijn, zoo niet
-verwoestend voor het algemeene psychische leven. Het is inderdaad aan
-deze oorzaak, dat sommigen de veel voorkomende middelmatigheid van
-het werk van vrouwen op artistiek en intellectueel gebied meenen te
-moeten toeschrijven. Vrouwen van intellectueele kracht zijn dikwijls,
-zoo al niet gewoonlijk, vrouwen van sterke hartstochten, en als
-zij weerstand bieden aan de neiging om op te gaan in de plichten
-van het moederschap, dan worden haar levens dikwijls verspild in
-gevoels-conflicten en haar zieleleven verarmd [100].
-
-
-    De mate, waarop sexueele abstinentie en de worstelingen,
-    die ze in zich sluit, het individu het geheele leven door kan
-    tegenhouden en in beslag nemen wordt goed duidelijk gemaakt in
-    het volgende geval. Een dame, krachtig, stevig, en over het
-    algemeen gezond, van groote intelligentie en hoog karakter,
-    heeft den middelbaren leeftijd bereikt zonder te trouwen of
-    ooit sexueele verhoudingen te hebben. Zij was een eenig kind,
-    en toen ze tusschen den leeftijd van drie en vier jaar oud was,
-    lichtte een vriendinnetje, die een jaar of zes ouder was, haar
-    in over de gewoonte van met haar sexueele deelen te spelen. Zij
-    was op dezen leeftijd echter geheel zonder sexueele gevoelens,
-    en ze geraakte op natuurlijke wijze van de gewoonte af, zonder
-    eenige kwade gevolgen, toen zij de buurt en de nabijheid van dit
-    meisje verliet, ongeveer een jaar later. Haar gezondheid was goed
-    en zelfs schitterend, en zij ontwikkelde zich krachtig tijdens de
-    puberteit. Op den leeftijd van zestien echter was een geestelijke
-    schok de oorzaak, dat het quantum der menstruatie eenige jaren
-    lang verminderde en tegelijk met deze vermindering trad vanzelf
-    spontaan sexueele opwinding voor het eerst op. Zij beschouwde
-    zulke gevoelens als abnormaal en ongezond, en spande al haar
-    krachten van zelfbeheersching in om ze te weerstaan. Maar kracht
-    van wil had geen macht om de gevoelens te verminderen. Er was
-    voortdurende en gebiedende opwinding, met het gevoel van trilling,
-    spanning, druk, uitzetting en kieteling, misschien vergezeld
-    van eenige congestie in de ovariën, want zij voelde, dat er aan
-    de linkerzijde een netwerk van sexueele zenuwen was, en eenige
-    jaren later werd retroversie van den uterus ontdekt. Zij leidde
-    een werkzaam leven met vele plichten, maar ze kon geen bezigheid
-    verrichten zonder dezen ondergrond van sexueele overgevoeligheid,
-    die voortdurende zelfbeheersching eischte. Dit ging min of
-    meer acuut zoo door vele jaren lang, toen de menstruatie
-    plotseling geheel ophield, lang vóór den gewonen leeftijd van
-    het climacterium. Op denzelfden tijd hield de sexueele opwinding
-    op en werd zij kalm, vredig en gelukkig. Verminderde menstruatie
-    ging samen met sexueele opwinding, maar overvloedige menstruatie
-    en de algeheele afwezigheid ervan gingen beide vergezeld van
-    verlichting van de opwinding. Dit duurde twee jaar. Toen werd zij,
-    voor een lichte anaemie, onderworpen aan een lange en in haar
-    geval onoordeelkundige behandeling met onderhuidsche inspuitingen
-    van strychnine. Van dien tijd af, vijf jaar geleden, tot nu toe,
-    is er voortdurende sexueele opwinding geweest en moet zij altijd op
-    haar hoede zijn, dat ze niet door een sexueelen aanval overweldigd
-    wordt. Haar ellende wordt verergerd doordat haar tradities het haar
-    onmogelijk maken (behalve onder zeer buitengewone omstandigheden)
-    op de oorzaak van haar lijden te zinspelen. "Een vrouw is al van
-    tevoren in het nadeel", schrijft zij. "Zij mag nooit tot iemand
-    over zulk een onderwerp spreken. Zij moet haar tragedie alleen
-    doorleven, glimlachend zooveel zij kan onder den druk van haar
-    verschrikkelijken last". Haar lijden nog vermeerderend, heeft
-    zij zich twee jaren geleden gedrongen gevoeld haar toevlucht te
-    nemen tot masturbatie, en dat heeft ze sedert omstreeks eens in de
-    maand gedaan; dit brengt niet alleen geen werkelijke verlichting,
-    het laat prikkelbaarheid na, slapeloosheid en donkere kringen
-    onder de oogen, en is ook een reden tot berouw voor haar, want zij
-    beschouwt masturbatie als volkomen abnormaal en onnatuurlijk. Zij
-    heeft getracht zich verlichting te verschaffen, niet alleen door
-    de gewone methoden van physieke hygiëne, maar door suggestie,
-    Christian Science, enz., maar alles tevergeefs. "Ik mag zeggen",
-    schrijft zij, "dat het de meest hartstochtelijke wensch van mijn
-    hart is van dezen keten los te komen, opdat ik de verschrikkelijke
-    jarenlange weerstandsspanning kan laten verslappen, en op mijne
-    wijze gelukkig zijn. Als ik deze ellende eens in de maand had,
-    eens in de week, zelfs tweemaal in de week, dan zou het kinderspel
-    zijn ze te boven te komen. Ik zou mijn toevlucht niet willen
-    nemen tot onnatuurlijke middelen, in hoe geringe mate ook. Maar
-    ook zelfbeheersching kan men niet steeds ongestraft in praktijk
-    brengen, en ik heb soms een gevoel, of het niet langer uit te
-    houden is".
-
-
-Terwijl het dus een enorm groot voordeel is in de physieke en
-psychische ontwikkeling, als de uitbarsting van hinderlijke sexueele
-emoties vertraagd wordt tot de puberteit of den jongelingsleeftijd,
-en terwijl het een zeer groot voordeel is, nadat die uitbarsting
-heeft plaats gehad, in staat te zijn de heerschappij over deze emotie
-te verkrijgen, zou het toch een waardelooze, ja een gevaarlijke
-overwinning zijn, die geen bevrediging met zich bracht, om de
-sexueele natuur geheel te vernietigen. "Als ik maar drie weken geluk
-gehad had", zeide een vrouw, "dan zou ik niet met het lot twisten,
-maar het geheele leven zoo volkomen ledig te doorleven, dat is
-verschrikkelijk". Als zulke ledige zelfbeperking uit beleefdheid een
-deugd genoemd kan worden, dan is het maar een negatieve deugd. De
-personen, die haar bereiken, als het resultaat van aangeboren zwakke
-sexueele ontwikkeling, hebben (zooals Gyurkovechky, Fürbringer en
-Löwenfeld allen gelijkelijk opgemerkt hebben) een deugd gemaakt van hun
-zwakheid. Vele anderen, wier instincten minder zwak waren, hebben, als
-zij de sexueele begeerten in hun eerste jeugd met minachting verjoegen,
-bevonden, dat in het latere leven die vijand met tienvoudige kracht
-en misschien in onnatuurlijke vormen terugkeert [101].
-
-De opvatting van "sexueele abstinentie" is, zooals we zien, een
-volkomen valsche en kunstmatige opvatting. Ze is niet alleen slecht
-aangepast aan de hygiënische zijde van de zaak, maar ze roept ook geen
-echt moreele motieven op, want ze is uitsluitend egoïstisch. Ze wordt
-eerst echt moreel en waarlijk inspireerend, als we ze veranderen in de
-altruïstische deugd van zelfopoffering. Als we dat gedaan hebben, zien
-we, dat het element van abstinentie er in ophoudt tot het wezen ervan
-te behooren. "Van Zelfopoffering", schrijft de auteur van een boek,
-handelende over het sexueele leven, "wordt erkend dat het de basis is
-van deugd; de edelste voorbeelden van zelfopoffering worden ingegeven
-door sexueele liefde. Sympathie is het geheim van altruïsme; nergens
-is sympathie meer werkelijk en volkomen dan in de liefde. Moed, zoowel
-moreel als physiek, waarheidsliefde en eergevoel, ondernemingsgeest en
-de bewondering voor moreele waardigheid, worden ingegeven door liefde,
-meer dan door iets anders in de menschelijke natuur. Het celibaat
-ontzegt zich die inspiratie, of beperkt den invloed ervan, naar de
-mate van zijn ontzegging van sexueele intimiteit. Zoo beteekent het
-opzettelijk aannemen van een voortdurend ongehuwd leven het beperken
-van de emotioneele en moreele ondervindingen in een mate, die, van het
-ruime wetenschappelijke standpunt uit, niet gerechtvaardigd wordt door
-een van de voordeelen, die volgens vrome gedachten er uit voort komen"
-[102].
-
-In een gezonde, natuurlijke orde zijn al de impulsen geconcentreerd
-in de vervulling van behoeften, niet in het zich ontzeggen
-ervan. Bovendien is het in deze speciale kwestie van sekse
-onvermijdelijk, dat de behoeften van anderen, en niet alleen de
-behoeften van het individu zelf, iemands gedrag zullen bepalen. Het
-zijn meer bepaald de behoeften van de vrouw, die den bepalenden factor
-vormen; want deze behoeften zijn veel meer verscheiden, samengesteld
-en bedriegelijk, en in het letten op de bevrediging ervan vindt de man
-een bron van eindelooze erotische satisfactie. Men zou kunnen denken,
-dat het invoeren van een altruïstisch motief hier enkel de eisch is
-van theoretische moraal, die er op staat, dat er een stevige rem zal
-zijn op het dierlijk instinct. Maar, zooals we den geheelen loop
-van dit boek door telkens weer zullen zien, is het zoo niet. Het
-dierlijk instinct zelf stelt dezen eisch. Het is een biologische
-wet, die door de geheele zoölogische wereld heerscht en op welke het
-algemeen voorkomen van het hof maken berust. Bij den mensch alleen
-is ze gewijzigd, omdat bij den mensch de sexueele behoeften niet zoo
-volkomen geconcentreerd zijn op reproductie, maar min of meer het
-geheele leven doordringen.
-
-Terwijl van het standpunt van de maatschappij, evenals van dat der
-natuur, het doel en oogmerk van de sexueele impuls de voortplanting
-is, en niets dan de voortplanting, is dat in het geheel niet waar voor
-het individu, waarvan het hoofddoel moet zijn zich harmonisch uit te
-leven met die gepaste consideratie voor anderen, die de levenskunst
-eischt. Zelfs als sexueele verhoudingen niet het minste verband hadden
-met de voortplanting--zooals sommige stammen in Midden-Australië
-meenen--dan zouden ze toch nog te rechtvaardigen zijn, en werkelijk
-een onmisbaar hulpmiddel vormen voor de beste ontwikkeling van het
-individu, want alleen in een zoo intieme verhouding als die der
-seksen hebben de mooiste gaven en neigingen volle vrijheid. Zelfs
-de heiligen kunnen de sexueele zijde van het leven niet ontgaan. De
-beste en meest volkomen heiligen, van Jeronimus tot Tolstoy--zelfs
-de verdienstelijke Franciscus van Assisi--hadden in hun verleden
-al de ondervindingen opgezameld, die samenwerken tot de volkomen
-verwerkelijking van het leven, en als dat niet zoo ware, zouden ze
-te minder heiligen geweest zijn.
-
-Het element van positieve deugd begint dus eerst daar, waar het
-beheerschen van de sexueele impuls het standpunt van strenge en
-steriele abstinentie te boven is gekomen en geworden is niet alleen
-een opzettelijk weigeren van wat er slecht is in het sexueele,
-maar een opzettelijk aannemen van wat er goed in is. Eerst op dat
-oogenblik wordt zulk een beheerschen een werkelijk deel van de groote
-levenskunst. Want de levenskunst, evenals alle andere kunsten, is
-niet vereenigbaar met strengheid, maar ze ligt in het weven van een
-voortdurende harmonie tusschen weigeren en aannemen, tusschen geven
-en nemen [103].
-
-De toekomst behoort klaarblijkelijk aan hen, die langzaam aan bezig
-zijn gezondere tradities te maken voor den bouw van het leven. Het
-"probleem van sexueele abstinentie" zal meer en meer aan waarde
-verliezen. Dan blijven de groote werkelijkheid der liefde, de groote
-werkelijkheid der kuischheid. Zij zijn eeuwig. Tusschen die twee is er
-niets dan harmonie. De ontwikkeling van de eene sluit de ontwikkeling
-van de andere in zich.
-
-We hebben dit probleem van "sexueele abstinentie" ernstig moeten
-behandelen, omdat we de tradities van tweeduizend jaar achter ons
-hebben, die gegrond zijn op bepaalde idealen van sexueele wet en
-sexueele vrijheid, te zamen met de langdurige poging om gewoonten
-te vormen, die min of meer op die idealen berusten. Wij kunnen
-niet onmiddellijk aan deze tradities ontkomen, zelfs als wij zelf
-de geldigheid ervan in twijfel trekken. Wij moeten niet alleen hun
-bestaan erkennen, maar we moeten ook het feit aannemen, dat zij nog
-eenigen tijd in een groote mate de gedachten en zelfs tot op zekere
-hoogte de daden van bestaande gemeenschappen moeten beheerschen.
-
-Dat is zeker jammer. Het brengt mee het invoeren van een kunstmatigheid
-in een werkelijk natuurlijke orde. Liefde is werkelijk en positief;
-kuischheid is werkelijk en positief. Maar sexueele abstinentie is
-onwerkelijk en negatief, streng genomen misschien onmogelijk. De
-gevoelens van hen, die op het belang ervan den nadruk leggen, berusten
-hierop, dat een physiologisch proces goed of kwaad kan zijn al naar
-dat het uitgevoerd wordt onder bepaalde uiterlijke voorwaarden, die
-het geoorloofd maken of ongeoorloofd. Een daad van sexueelen omgang
-onder den naam van "huwelijk" is weldadig; precies dezelfde daad,
-onder den naam van "gebrek aan zelfbeheersching" is verderfelijk. Geen
-physiologisch proces, en nog minder eenig geestelijk proces, kan
-zulk een beperking verdragen. Men zou even goed kunnen zeggen dat een
-maal goed of slecht wordt, verteerbaar of onverteerbaar, afhankelijk
-van het feit of al dan niet een gebed uitgesproken is voor dat het
-gebruikt wordt.
-
-Het is daarom te betreuren, omdat zulk een opvatting in zijn wezen
-onwerkelijk is en er op deze wijze een element van onwerkelijkheid
-ingevoerd wordt in een zaak van het grootste belang voor het individu
-en de maatschappij beide. Kunstmatige geschillen zijn opgeworpen,
-waar geen reden voor geschil behoeft te bestaan. Er is een strijd
-gevoerd, gekenmerkt door al de verwoedheid, die twisten kenmerkt over
-metaphysische en pseudo-metaphysische verschillen, die geen concrete
-basis hebben in de werkelijke wereld. Zooals in zulke gevallen gebeurt,
-was er ten slotte geen werkelijk verschil tusschen de twistenden,
-omdat het punt, waarover zij het oneens waren, onwerkelijk was. In
-waarheid had iedere zijde gelijk en had iedere zijde ongelijk.
-
-We zien, dat het noodig is dat de balans in evenwicht gehouden
-wordt. Een absolute vrijheid is slecht; een absolute abstinentie--zelfs
-al worden sommigen door hun natuur of door de omstandigheden er
-krachtig toe gedrongen ze aan te nemen--is ook slecht. Zij zijn beide
-even ver verwijderd van het goedige evenwicht der natuur. En we zien,
-dat de kracht, die op natuurlijke wijze deze balans in evenwicht
-houdt, het biologische feit is, dat de daad der sexueele vereeniging
-de bevrediging is van de erotische behoeften, niet van éen persoon,
-maar van twee.
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-HOOFDSTUK VII
-
-PROSTITUTIE
-
-
-    I. De Orgie.--De godsdienstige oorsprong van de orgie.--Het
-    losbandigheidsfeest.--Erkenning van de orgie door de Grieken en
-    Romeinen.--De orgie onder natuurvolken.--Het drama.--Het doel,
-    beoogd door de orgie.
-
-    II. De oorsprong en de ontwikkeling van de prostitutie.--De
-    definitie van prostitutie.--Prostitutie onder natuurvolken.--De
-    voorwaarden, waaronder beroeps-prostitutie ontstaat.--Geheiligde
-    prostitutie.--De dienst van Mylitta.-- Het uitoefenen
-    van de prostitutie met het doel een huwelijksgift te
-    verkrijgen.--Het ontstaan van de wereldlijke prostitutie in
-    Griekenland.--Prostitutie in het Oosten: Indië, China, Japan,
-    enz.--Prostitutie in Rome.--De invloed van het Christendom op
-    de prostitutie.--De poging om de prostitutie te bestrijden.--Het
-    middeleeuwsch bordeel.--Het ontstaan van de courtisane.--Tullia
-    d'Arragona, Veronica Franco, Ninon de Lenclos.--Latere pogingen
-    om de prostitutie uit te roeien.--Het politietoezicht op de
-    prostitutie.--De nutteloosheid hiervan wordt langzamerhand
-    algemeen erkend.
-
-    III. De oorzaken van de prostitutie.--Prostitutie als een deel
-    van het huwelijkssysteem.--Het complex van oorzaken voor de
-    prostitutie.--De motieven, aangegeven door de prostituées.--(1)
-    De economische factor van de prostitutie.--Armoede is zelden
-    het hoofd-motief voor de prostitutie.--Maar de economische druk
-    oefent een zeer werkelijken invloed uit.--Het hooge percentage
-    van de prostituées geleverd door de dienstboden.--Beteekenis
-    van dit feit.--(2) De biologische factor van de prostitutie.--De
-    zoogenaamde geboren prostituée.--De aangehaalde identiteit met den
-    geboren misdadiger.--Het sexueele instinct bij prostituées.--De
-    physieke en psychische eigenaardigheden van prostituées.--(3)
-    De moreele noodzakelijkheid als een factor in het bestaan van de
-    prostitutie.--De moreele voorstanders van de prostitutie.--De
-    moreele houding van het Christendom jegens de prostitutie.--De
-    houding van het protestantisme.--Nieuwere voorstanders van de
-    moreele noodzakelijkheid van de prostitutie.--(4) Waarde van de
-    beschaving als een factor van de prostitutie.--De invloed van het
-    stadsleven.--De behoefte aan opwinding.--Waarom dienstmeisjes zoo
-    dikwijls prostituée worden.--De geringe rol, die de verleiding
-    speelt.--Prostituées komen in grooten getale van het land.--De
-    lokstem van de beschaving trekt vrouwen naar de prostitutie.--De
-    overeenkomstige aantrekking wordt door mannen gevoeld.--De
-    prostituée als kunstenares en als leidsvrouw van de mode.--De
-    bekoring van het vulgaire.
-
-    IV. De tegenwoordige houding der maatschappij tegenover de
-    prostitutie.--Het verval van het bordeel.--De neiging tot
-    humaniseeren van de prostitutie.--De pecuniaire zijde van de
-    kwestie.--De Geisha.--De Hetere.--De moreele opstand tegen
-    de prostitutie.--Vuile ondeugd gegrond op dure deugd.--De
-    gewone houding tegenover prostituées.--De wreedheid hiervan is
-    absurd.--De noodzakelijkheid de prostitutie te hervormen.--De
-    noodzakelijkheid het huwelijk te hervormen.--Deze beide behoeften
-    hangen nauw met elkaar samen.--De daarbij in aanmerking komende
-    dynamische betrekkingen.
-
-
-
-
-
-I. DE ORGIE
-
-De traditioneele moraal, de godsdienst en de ingestelde conventies te
-zamen voeren niet alleen tot het uiterste van strenge abstinentie, maar
-ook tot dat van ongebonden uitspatting. Zij prediken en idealiseeren
-het eene, maar zij drijven hen, die er niet naar kunnen leven,
-tot het tegenovergestelde uiterste. In de groote eeuwen van den
-godsdienst gebeurt het zelfs, dat de gestrengheid van het voorschrift
-der abstinentie min of meer opzettelijk getemperd wordt, doordat
-men nu en dan uitbarstingen van losbandigheid toestaat. Zoo komt
-het tot de orgie, die in de middeleeuwsche dagen bloeide, en die in
-de ruimste beteekenis van het woord een algemeen verschijnsel is,
-omdat zij in iedere geordende en werkzame beschaving, die opgebouwd
-is op natuurlijke energieën, die door min of meer onvermijdelijke
-beperkingen gebonden zijn, een functie te vervullen heeft.
-
-De beschouwing van de orgie, mogen we zeggen, heft ons uit de enkel
-sexueele sfeer op naar een hooger en ruimer gebied, dat tot den
-godsdienst behoort. Het Grieksche woord orgeia had oorspronkelijk
-betrekking op het uitoefenen van riten tot godsdienstige doeleinden,
-hoewel later, toen de dansen van de bacchanaliën en dergelijke hun
-heilig en inspireerend karakter verloren, het denkbeeld, dat zulke
-dingen immoreel waren, door het Christendom gevoed werd [104]. Toch
-was het Christendom zelf in zijn oorsprong een orgie van de hoogere
-geestelijke werkzaamheden, die vrij waren gemaakt van de onsympathieke
-slavernij der klassieke beschaving, een groot feest van de armen en de
-nederigen, de slaven en de zondaars. En toen met de noodzakelijkheid
-van ordelijke maatschappelijke organisatie het Christendom opgehouden
-had dit te zijn, erkende het nog, evenals het heidendom dit gedaan had,
-de behoefte aan een orgie nu en dan. Het blijkt dat er in 743, op een
-synode gehouden in Henegouwen, gewezen werd op de Februari-uitspatting
-(de Spurcalibus in februario) als een heidensche gewoonte; toch
-was het juist dit heidensche feest, dat in de door de Christelijke
-Kerk erkende gewoonten overging als de voornaamste orgie van het
-kerkjaar, het groote karnaval, dat voorafging aan de lange vasten voor
-Paschen. De viering van den Vastenavond-Dinsdag en den voorafgaanden
-Zondag vormden een Christelijk bacchanaal, waaraan alle klassen
-deelnamen. De grootste vrijheid van beweging werd aangemoedigd;
-"sommigen loopen zonder eenige schaamte naakt, anderen kruipen op
-handen en voeten, sommigen op stelten, weer anderen bootsen dieren na"
-[105]. Mettertijd verloor het karnaval zijn sterkst kenmerkende trekken
-als bacchanaal, maar het behoudt nog zijn meest essentieele karakter
-als een geoorloofde tijdelijke verslapping van den druk van beperkingen
-en conventies, door de gewoonte opgelegd. Het middeleeuwsche
-losbandigheidsfeest--een brassend doorgebrachte nieuwjaarsnacht--dat
-van de 12de eeuw af, vooral in Frankrijk, gewoonte werd--vertoonde een
-duidelijk beeld van een Christelijke orgie in zijn meest uitgelaten
-vorm, want hier werden de heiligste kerkelijke ceremonies phantastisch
-geparodieerd. De kerk erkende, volgens Nietzsche, zooals alle wijze
-wetgevers, dat, waar groote impulsen en gewoonten moeten aangekweekt
-worden, er schrikkeldagen dienden ingeschoven, waarop deze impulsen
-en gewoonten opzij gezet kunnen worden om er zoo opnieuw naar te
-leeren hongeren [106]. De geestelijkheid nam in deze volksfeesten de
-leiding, want voor de menschen van dien tijd, zooals Méray opmerkte,
-"bood de tempel bevrediging voor de menschelijke behoeften in al hun
-schakeeringen; zij vonden hier onderricht in hun plichten, troost voor
-al hun smarten, bevrediging voor alle vreugden. De heilige feesten
-van het middeleeuwsch Christendom waren niet een overblijfsel uit
-den Romeinschen tijd; zij kwamen voort uit het hart der Christelijke
-maatschappij" [107]. Maar, geeft Méray toe, alle groote en krachtige
-volken van het Oosten en het Westen hebben het noodig geacht soms
-met hun heilige dingen te spelen.
-
-Onder de Grieken en Romeinen is deze behoefte overal zichtbaar,
-niet alleen in hun tooneel en hun literatuur over het algemeen,
-maar in het dagelijksch leven. Zooals Nietzsche naar waarheid
-opmerkt (in zijn Geburt der Tragödie) erkenden de Grieken alle
-natuurlijke impulsen, zelfs die, welke schijnbaar onwaardig zijn,
-en verhinderden ze kwaad uit te richten door er kanalen voor te
-openen, waarin, op speciale dagen en bij speciale godsdienstige
-plechtigheden, het te veel aan energie kon afgevoerd worden zonder
-nadeel te berokkenen. Plutarchus, de laatste en meest invloedrijke
-van de Grieksche moralisten zegt terecht, als hij feesten bepleit
-(in zijn verhandeling "On the Training of Children"), dat wij "zelfs
-bij bogen en harpen de snaren los maken, om ze weer opnieuw te kunnen
-spannen". Seneca, misschien de invloedrijkste van de Romeinsche,
-zoo niet van de Europeesche moralisten, raadde zelfs dronkenschap nu
-en dan aan. "Soms", schreef hij in zijn de Tranquillitate, "moesten
-we zelfs komen tot den toestand van bedwelming, niet om ons in den
-wijn te verdrinken, maar om er diep in onder te duiken. Want hij
-vaagt zorgen weg en heft onzen geest op uit de diepste diepten. De
-uitvinder van den wijn wordt Liber genoemd, omdat hij de ziel van de
-dienstbaarheid der zorgen bevrijdt, ze verlost uit de slavernij, ze
-aanvuurt, en ze sterker maakt voor alle ondernemingen". De Romeinen
-waren een strenger en ernstiger volk dan de Grieken, maar juist om
-die reden erkenden zij de noodzakelijkheid, nu en dan aan hun moreele
-krachten den vrijen loop te laten, om hun veerkracht te behouden,
-en moedigden zij het houden van feesten aan, die door veel meer
-vrijheid waren gekenmerkt dan die van de Grieken. Toen deze feesten
-hun moreele sanctie begonnen te verliezen en in verval geraakten,
-was de achteruitgang van Rome begonnen.
-
-Over de geheele wereld, de meest primitieve natuurvolken
-niet uitgesloten--want zelfs het leven der natuurvolken
-is opgebouwd op systematische beperkingen, die soms behoefte
-hebben aan ontspanning--wordt het principe van de orgie erkend en
-aangenomen. Zoo beschrijven Spencer en Gillen [108] de Nathagura
-of vuurceremonie van den stam der Warramunga in Centraal-Australië,
-een feest, waaraan door beide seksen wordt deelgenomen, waarbij al
-de gewone regels van het maatschappelijk leven verbroken worden,
-een soort van Saturnalia, waarbij er echter geen sexueele vrijheid
-is, want sexueele vrijheid is, we behoeven het nauwelijks te zeggen,
-geen essentieel deel van de orgie, zelfs als de orgie den last der
-sexueele beperkingen verlicht. In een geheel ander deel van de wereld,
-in Britsch Columbië, geloofden de Salische Indianen, volgens Hill Tout
-[109], dat, lang voordat de blanken kwamen, hun voorouders een Sabbath
-of zevende-dagfeest in acht namen om te dansen en te bidden, waartoe
-men bijeenkwam bij het opgaan der zon en danste tot den namiddag. De
-Sabbath of periodiek terugkeerende orgie,--niet een dag van druk en
-beperking maar een vreugdefeest, een rust van al de plichten van het
-dagelijksch leven,--heeft, zooals we weten, een hoofdrol gespeeld in
-vele van de oude geordende beschavingen, waarop de onze opgebouwd is
-[110]; het is zeer waarschijnlijk, dat de duurzaamheid van deze oude
-beschavingen nauw verbonden was met hun erkenning van de behoefte
-aan een Sabbath-orgie. Zulke feesten zijn werkelijk, zooals Crawley
-opmerkt, processen van reiniging en krachtshernieuwing, pogingen, "den
-ouden mensch" af te leggen en "den nieuwen mensch" aan te trekken,
-om met nieuwe energie den weg van het dagelijksch leven weder te
-betreden [111],
-
-De orgie is een instelling, die haar beteekenis geenszins alleen voor
-het verleden heeft. Integendeel eischen de hooge druk, de starre
-routine, de grauwe eentonigheid van het moderne leven dringend
-oogenblikken van organische verlichting, hoewel de juiste vorm, die
-die orgiastische verlichting aanneemt, noodzakelijk veranderen moet
-met andere maatschappelijke veranderingen. Zooals Wilhelm von Humboldt
-zeide, "evenals de menschen lijden noodig hebben om sterk te worden,
-zoo hebben zij vreugde noodig om goed te worden". Charles Wagner,
-die in later tijd (in zijn Jeunesse) aandringt op dezelfde behoefte in
-ons moderne leven betreurt het, dat het dansen op de oude, vrije, en
-natuurlijke wijze uit de mode geraakt, of ongezond geworden is. Dansen
-is inderdaad de meest fundamenteele en primitieve vorm van de orgie,
-en degene, die het volkomenst en gezondst zijn roeping vervult. Want,
-terwijl het ongetwijfeld, zooals we onder de dieren zien, een proces
-is, waardoor sexueele tumescentie veroorzaakt wordt, is het brandpunt
-ervan geenszins noodzakelijk sexueele detumescentie, maar het kan zelfs
-een detumesceerende ontlading worden van opgezamelde spanning. Om deze
-reden was het, dat, ten minste in vroeger dagen, de geestelijkheid
-in Spanje, op moreele gronden, openlijk den nationalen hartstocht
-voor het dansen aanmoedigde. Onder beschaafde volken van de nieuwere
-tijden, begint de orgie meer en meer een vorm aan te nemen, die alleen
-op de hersenen werkt, die minder gezond is, omdat ze niet leidt tot
-harmonieuze ontlading langs motorische kanalen. In deze betrekkelijk
-passieve vormen echter, begint de orgie steeds duidelijker naar voren
-te treden. Het beroemde gezegde van Aristoteles over de functie van
-de tragedie als een "reiniging" schijnt een erkenning te zijn van de
-weldadige gevolgen van de orgie [112]. Wagner's muziekdrama's beroepen
-zich machtig op deze behoefte; het tooneel, nu evenals altijd, vervult
-een groot werk van dezelfde soort, geërfd uit de oude dagen, toen
-het de geordende uitdrukking was van een sexueel feest [113]. Het
-tooneel begint inderdaad, in den tegenwoordigen tijd meer en meer
-van belang te worden en te naderen tot de meer ernstige dramatische
-opvoeringen uit de klassieke dagen, doordat het verplaatst is naar
-het daglicht en naar de open lucht. Voornamelijk Frankrijk heeft
-het initiatief genomen tot deze opvoeringen, die een zekere analogie
-vertoonen met de Dionysische feesten van de oudheid en de mysterie-
-en moraliteitsspelen van de middeleeuwen. De beweging begon eenige
-jaren geleden in Oranje. In 1907 waren er in Frankrijk al dertig
-openluchttooneelen ("Théâtres de la Nature", "Théâtres du Soleil",
-enz.), terwijl men voor het eerst sinds den klassieken tijd, in
-Marseille een openluchttooneel opgericht heeft [114]. In Engeland
-heeft de belangstelling van de bevolking zich ook verder uitgestrekt
-naar dramatische opvoeringen, en de kort geleden ingestelde optochten,
-die uitgevoerd worden en waaraan deelgenomen wordt door de bevolking
-van de streek, die vertoond wordt in de optocht, zijn feesten van
-hetzelfde karakter. In Engeland zijn echter tegenwoordig de werkelijk
-populaire orgiastische feesten de Bank-holidays, waarmee zich nu
-en dan andere feesten verbinden, zooals de "Maffekings", enz., die
-dikwijls door betrekkelijk onbeteekenende nationale gebeurtenissen
-worden te voorschijn geroepen, maar die toch nog voldoende zijn om
-orgiastische emoties op te wekken, even echt als die van de oudheid,
-hoewel ze schoonheid en godsdienstige wijding missen. Het is inderdaad
-gemakkelijk voor enghartige en strenge menschen zulke uitingen aan te
-zien met een meerderheidslachje, maar in de oogen van den moralist en
-den philosoof oefenen deze feesten een weldadigen en voorbehoedenden
-invloed uit. In iederen tijd van saaie en eentonige routine--en alle
-beschaving sluit zulk een routine in zich--worden vele natuurlijke
-impulsen en functies onderdrukt; zij vervallen tot uitdroging of
-perversie. Tegen dit gevaar zijn deze oogenblikken van vreugdevol
-bijeen zijn en van levensuiting noodig, oogenblikken waarin zij niet
-noodzakelijk hun volle werkzaamheid bereiken, maar waarin ze in alle
-gevalle, zooals Cyples het uitdrukt, zich bewust kunnen worden van
-de groote mogelijkheid van de krachten, die ze in zich dragen [115].
-
-
-
-
-II. DE OORSPRONG EN DE ONTWIKKELING VAN DE PROSTITUTIE
-
-De meer verfijnde vormen van de orgie bloeien in de beschaving, hoewel
-zij, daar zij voornamelijk de hersenen prikkelen, niet de weldadigste
-of de meest werkzame zijn. De meer primitieve en musculaire vormen
-van de orgie hebben, aan den anderen kant, neiging onder den invloed
-der beschaving in discrediet te geraken en voor zoover mogelijk,
-geheel onderdrukt te worden. Dit is voor een deel de wijze waarop de
-beschaving de prostitutie bevordert. Want de orgie in haar primitieve
-vormen zoekt, als haar verboden wordt zich openlijk te vertoonen,
-het donker; ze verbindt zich met een fundamenteel instinct, waarvoor
-de beschaafde maatschappij geen volledige wettige bevrediging biedt;
-ze verschanst zich midden in het beschaafde leven, en vormt zoodoende
-een probleem, dat uiterst moeilijk en belangrijk is [116].
-
-Er wordt gewoonlijk gezegd, dat de prostitutie altijd en overal
-heeft bestaan. Die bewering is in het geheel niet juist. Een soort
-van amateur-prostitutie wordt nu en dan bij natuurvolken gevonden,
-maar gewoonlijk is het niet voordat het barbarisme volkomen ontwikkeld
-is en een zeker stadium van beschaving nadert, dat goed ontwikkelde
-prostitutie gevonden wordt. Ze bestaat in systematischen vorm in
-iedere beschaafde maatschappij.
-
-Wat is prostitutie? Er is veel gestreden over de juiste definitie
-van prostitutie [117]. De Romein Ulpianus zeide, dat een prostituée
-iemand was, die openlijk haar lichaam geeft aan een aantal mannen
-zonder keuze, voor geld [118]. Soms is er gezegd, dat een prostituée
-iemand is, die zich aan vele mannen geeft. Om juist te zijn, moet een
-definitie echter passen op beide seksen gelijkelijk, en we zouden zeker
-aarzelen een man, die sexueelen omgang gehad heeft met vele vrouwen,
-een prostituée te noemen. Het begrip van de koopbaarheid, de bedoeling
-de gunsten van het lichaam te verkoopen, behoort tot het wezen van het
-begrip prostitutie. Zoo geeft Guyot de definitie van een prostituée
-als "een persoon voor wie sexueele verhoudingen ondergeschikt zijn
-aan winstbejag" [119]. Het is echter niet juist een prostituée te
-definieeren enkel als een vrouw, die haar lichaam verkoopt. Dat wordt
-alle dagen gedaan door vrouwen, die trouwen om een huis en een middel
-van bestaan te krijgen, en toch, hoe immoreel dit gedrag zijn mag van
-een hoog ethisch standpunt, het zou niet goed zijn en zelfs misverstand
-veroorzaken, als we het prostitutie noemden [120]. Het is daarom
-beter een prostituée te definieeren als een vrouw, die tijdelijk
-haar sexueele gunsten aan verschillende personen verkoopt. Zoo
-is, volgens Wharton's Law-lexicon een prostituée "een vrouw, die
-zonder onderscheid met mannen verkeert voor loon"; Bonger zegt, dat
-"die vrouwen prostituées zijn, die haar lichaam verkoopen voor het
-uitoefenen van sexueele daden en hiervan een beroep maken" [121];
-Richard zegt, dat "een prostituée een vrouw is, die zich openlijk
-geeft aan den eersten den besten voor een geldelijke belooning"
-[122]. Daar, ten slotte, het veel voorkomen van de homo-sexualiteit
-geleid heeft tot het bestaan van mannelijke prostituées, moet de
-definitie gesteld worden in een vorm, die geen betrekking heeft op
-sekse, en we kunnen daarom zeggen, dat een geprostitueerde een persoon
-is, die er een beroep van maakt de lusten van verschillende personen
-van de tegenovergestelde of van dezelfde sekse te bevredigen.
-
-
-    Het behoort tot het wezen der zaak, dat de daad van prostitutie als
-    een gewoonte uitgevoerd wordt met "verschillende personen". Een
-    vrouw, die haar onderhoud verdient door de maîtres te zijn
-    van een man, wien zij trouw is, is geen prostituée, hoewel
-    zij er dikwijls later een wordt en er vroeger een geweest kan
-    zijn. Het juiste punt, waarop een vrouw een prostituée begint
-    te zijn, is een kwestie van groot belang in landen, waar de
-    prostituées onderworpen zijn aan contrôle. Zoo ontmoette, niet
-    lang geleden in Berlijn, een meisje, dat de maîtres was van een
-    rijken kavalerie-officier en door hem onderhouden werd, tijdens
-    de ziekte van den officier toevallig een man, dien zij vroeger
-    gekend had, en zij noodigde hem eens of twee keer uit haar te
-    bezoeken, terwijl ze geschenken in geld van hem kreeg. Dit kwam
-    op de een of andere wijze ter kennis van de politie, en zij werd
-    gearresteerd en tot een dag gevangenisstraf veroordeeld als een
-    niet ingeschreven prostituée. Bij hooger beroep werd het vonnis
-    echter vernietigd. Liszt zegt in zijn Strafrecht, dat een meisje,
-    dat haar geheele inkomen of een deel van haar inkomen krijgt van
-    "vaste verhoudingen" niet ontucht als bedrijf uitoefent in den
-    zin van de Duitsche wet (Geschlecht und Gesellschaft, Jahrgang 1,
-    Heft 9, p. 345).
-
-
-Het is niet heel gemakkelijk den oorsprong uit te leggen van de
-systematische beroeps-prostitutie, met het bestaan waarvan we in de
-beschaafde maatschappij bekend zijn. De amateur-soort van prostitutie,
-die soms opgemerkt is onder primitieve volken--dat is het feit,
-dat een man een vrouw een geschenk mag geven als hij tracht haar te
-overreden hem toe te staan omgang met haar te hebben--is inderdaad
-geen prostitutie, zooals wij die kennen. Het geschenk is in zulk een
-geval alleen maar een deel van een soort van hof maken, dat leidt
-tot een tijdelijke verhouding. De vrouw behoudt min of meer haar
-maatschappelijke positie en is niet gedwongen er een beroep van te
-maken zich te verkoopen, omdat van nu af aan geen andere loopbaan
-mogelijk voor haar is. Toen Cook in Nieuw-Zeeland kwam, ondervonden
-zijn mannen, dat de vrouwen niet onoverwinlijk waren, "maar de termen
-en de wijze van toestemming waren even fatsoenlijk als die in het
-huwelijk bij ons", en "volgens hun opvattingen was de overeenkomst
-even onschuldig". De toestemming van de vrienden der vrouw was noodig,
-en als de voorbereidende maatregelen getroffen waren, was het noodig
-deze "dame voor den nacht" met "dezelfde égards te behandelen, die
-hier noodig zijn voor de vrouw, die men voor zijn leven heeft, en de
-minnaar, die zich eenige vrijheden aanmatigde, waardoor daaraan tekort
-gedaan werd, kon er van op aan, dat hij werd teleurgesteld" [123]. Men
-zegt, dat op sommige van de Melaneesische eilanden de vrouwen soms voor
-een tijd prostituées werden of wegens haar slecht gedrag soms gedwongen
-werden prostituées te worden; zij werden echter niet bijzonder veracht
-en als ze op deze wijze een zekere mate van bezit verworven hadden,
-konden ze een goed huwelijk sluiten, en daarna zou het niet gepast
-zijn haar te herinneren aan haar vroegere loopbaan [124].
-
-Als de prostitutie het eerst optreedt bij een primitief volk, dan
-gebeurt het soms, dat er weinig of geen schande aan gehecht wordt,
-omdat de gemeenschap er nog niet aan gewoon is geraakt, eenige speciale
-waarde te hechten aan de aanwezigheid van maagdelijkheid. Schurtz
-haalt uit het werk van een ouden Arabischen aardrijkskundige
-Al-Bekri eenige belangwekkende opmerkingen aan over de Slaven: "De
-vrouwen van de Slaven zijn, nadat ze getrouwd zijn, trouw aan haar
-echtgenooten. Als echter een jong meisje verliefd wordt op een man,
-dan gaat zij naar hem toe en bevredigt haar hartstocht. En als een
-man trouwt en hij ontdekt, dat zijn vrouw maagdelijk is, dan zegt hij
-tot haar: "Als je iets waard was, dan zouden mannen van je gehouden
-hebben, en je zoudt er een uitgekozen hebben, die je maagdelijkheid
-had weggenomen". Dan jaagt hij haar weg en ziet van haar af". Het is
-een soortgelijk gevoelen, dat, bij sommige volken, een meisje er toe
-brengt trotsch te zijn op de geschenken, die ze vóor haar huwelijk van
-haar minnaars gekregen heeft en ze te bewaren als een huwelijkgift
-bij haar huwelijk, daar ze wel weet, dat haar waarde zoo nog meer
-verhoogd wordt. Zelfs onder de Zuidelijke Slaven van modern Europa,
-die veel van hun oorspronkelijke sexueele vrijheid bewaard hebben,
-is deze vrijheid, zooals Krauss, die de manieren en gewoonten van
-deze volken nauwkeurig bestudeerd heeft, verklaart, in den grond
-verschillend van misdaad, losbandigheid en onkuischheid [125].
-
-Prostitutie ontstaat, zooals Schurtz heeft aangetoond, in iedere
-maatschappij, waar het vroege huwelijk moeilijk is en omgang buiten
-het huwelijk maatschappelijk afgekeurd wordt. "Koopbare vrouwen
-komen overal voor zoodra de vrije sexueele omgang van jonge menschen
-onderdrukt wordt, zonder dat de noodzakelijke slechte gevolgen worden
-tegengegaan door ongewoon vroege huwelijken" [126]. Het onderdrukken
-van sexueele intimiteiten buiten het huwelijk is een verschijnsel van
-de beschaving, maar het is op zichzelf geenszins een maatstaf voor het
-beschavings-niveau en kan daarom al op een vroegen trap optreden. Maar
-het is van belang op te merken, dat de primitieve en rudimentaire
-vormen van de prostitutie, als zij voorkomen, alleen tijdelijk zijn,
-en dikwijls--hoewel niet altijd--de vrouw in de algemeene achting niet
-verlagen, ja, soms zelfs haar waarde als vrouw verhoogen. De vrouw,
-die zich voor geld verkoopt zuiver als bedrijf, zonder eenige gedachte
-aan liefde of hartstocht, en die door haar beroep behoort tot een
-klasse van paria's, door haar geheele overige sekse streng gemeden,
-is een verschijnsel, dat zelden ergens anders gevonden wordt dan in
-een ontwikkelde en beschaafde maatschappij. Het is geheel onjuist
-van prostituées te spreken als een overblijfsel uit primitieve tijden.
-
-Over het geheel berusten de sexueele verhoudingen onder natuurvolken,
-hoewel ze soms vrij zijn vóor het huwelijk en bij gelegenheid van
-speciale feestelijkheden, zelden op promiscuïteit en nog minder
-op omkoopbaarheid. Als vrouwen van natuurvolken zich tegenwoordig
-verkoopen, of door haar echtgenooten verkocht worden, dan blijkt
-gewoonlijk dat we te doen hebben met een besmetting van de Europeesche
-beschaving.
-
-Er zijn ongetwijfeld vele wijzen, waarop prostitutie als beroep
-tot ontwikkeling kan komen [127]. Wij kunnen het eens zijn met den
-algemeenen regel die Schurtz heeft gegeven, dat altijd, als de vrije
-vereeniging van jonge menschen verhinderd wordt onder omstandigheden,
-waarin het vroege huwelijk ook moeilijk is, de prostitutie zeker moet
-ontstaan. Er zijn echter verschillende wijzen, waarop dit principe vorm
-kan aannemen. Zoover als onze Westersche beschaving betreft--dat is te
-zeggen, de beschaving, die haar oorsprong heeft aan de Middellandsche
-Zee--schijnt het wel, dat de oorsprong van de prostitutie hoofdzakelijk
-gevonden wordt in een godsdienstige gewoonte, en dat de godsdienst,
-de groote bewaarder van maatschappelijke tradities, in een veranderde
-gedaante een primitieve vrijheid in stand houdt, die bezig was
-uit het maatschappelijk leven te verdwijnen [128]. Het typische
-voorbeeld hiervoor is dat, vermeld door Herodotus, in de vijfde
-eeuw voor Christus, nl. dat iedere vrouw eens in haar leven in den
-tempel van Mylitta, de Babylonische Venus, moest komen en zich geven
-aan den eersten vreemdeling, die een muntstuk in haar schoot wierp,
-ter vereering van de godin. Het geld kon niet geweigerd worden, hoe
-klein het bedrag ook was, maar het werd als een offergave gegeven
-en de vrouw keerde, als ze den man gevolgd was en zoo aan Mylitta
-geofferd had, naar haar huis terug en leefde daarna steeds kuisch
-[129]. Zeer daarop gelijkende gewoonten bestonden in andere deelen
-van West-Azië, in Noord-Afrika, in Cyprus en andere eilanden van de
-Oostelijke Middenlandsche Zee, en ook in Griekenland, waar de tempel
-van Aphrodite op de burcht in Corinthe duizend hierodulen bezat,
-die van tijd tot tijd aan den dienst der godin gewijd waren, zooals
-Strabo zegt, door hen, die een dankoffer wenschten te geven voor
-genaden hun bewezen. Pindarus maakt melding van de gastvrije jonge
-Corinthische tempel-dienaressen, wier gedachten zich dikwijls keeren
-naar Curania Aphrodite [130], in wier tempel zij wierook brandden;
-en Athenaeus vermeldt het belang, dat gehecht werd aan de gebeden
-der Corinthische prostituées bij een of andere nationale ramp [131].
-
-Wij schijnen hier te hebben niet alleen een godsdienstig overblijfsel
-van een grootere sexueele vrijheid, die vroeger [132] bestaan heeft,
-maar een gespecialiseerde en ritueele ontwikkeling van dien primitieven
-eeredienst van de verwekkende krachten der natuur, die het geloof
-in zich sluit, dat alle natuurlijke vruchtbaarheid verbonden is met
-en bevorderd wordt door daden van menschelijken sexueelen omgang
-in dienst van de godheid, die zoo een godsdienstige beteekenis
-krijgen. In een later stadium worden daden van sexueelen omgang, daar
-ze een godsdienstige beteekenis hebben, gespecialiseerd en in tempels
-gelocaliseerd, en door een logischen overgang van denkbeelden wordt er
-geloofd, dat zulke daden van sexueelen omgang in dienst van de godheid
-goed deden aan de persoon, die ze uitvoerde, meer speciaal als het een
-vrouw was, door haar vruchtbaarheid te verzekeren. Onder primitieve
-volken in het algemeen is deze opvatting voornamelijk belichaamd in den
-vorm van feesten der jaargetijden, maar bij de volken van West-Azië,
-die niet meer primitief waren, en bij wie traditioneele priesterlijke
-en hieratische invloeden een zeer grooten invloed hadden verkregen, had
-de vroegere generatieve eeredienst, naar het schijnt, op natuurlijke
-wijze zijn vormen veranderd, doordat hij aan de tempels verbonden werd
-[133].
-
-
-    De theorie, dat godsdienstige prostitutie zich in den regel heeft
-    ontwikkeld uit het geloof, dat de voortbrengende werkzaamheid van
-    menschelijke wezens een geheimzinnigen en heiligen invloed bezat,
-    doordat ze de vruchtbaarheid der natuur in het algemeen bevorderde,
-    schijnt het eerst door Mannhardt uiteengezet te zijn in zijn
-    Antike Wald- und Feldkulte (pp. 283 et seq.). Ze wordt ondersteund
-    door Dr. F. S. Krauss ("Beischlafausübung als Kulthandlung",
-    Anthropophyteia, deel III, p. 20), die het belangwekkende feit
-    vermeldt, dat in den tijd van Baruch, lang voor Herodotus,
-    geheiligde prostitutie in de open lucht onder boomen plaats
-    vond. Dr. J. G. Frazer heeft deze opvatting van den oorsprong der
-    geheiligde prostitutie meer speciaal ontwikkeld in zijn Adonis,
-    Attis, Osiris. Hij resumeert zijn tamelijk lang betoog aldus:
-    "Wij mogen het besluit trekken, dat een groote Moeder-Godin,
-    de personificatie van al de voortbrengende krachten der natuur,
-    onder verschillende namen, maar met een in hoofdzaak gelijk
-    zijn van mythe en ritueel, vereerd werd door vele volken van
-    West-Azië; dat met haar verbonden was een minnaar, of liever
-    een reeks minnaars, goddelijk en toch sterfelijk, met wie zij
-    zich jaarlijks vereenigde, terwijl men meende, dat hun omgang
-    noodzakelijk was voor de vermenigvuldiging van dieren en planten,
-    ieder in zijn afzonderlijke soort: en verder, dat de fabelachtige
-    vereeniging van het goddelijke paar gefingeerd was en als het
-    ware over de aarde verveelvoudigd werd door de werkelijke, hoewel
-    dan tijdelijke vereeniging van de menschelijke seksen bij het
-    heiligdom der godin, om daardoor de vruchtbaarheid van den grond
-    en de toename van mensch en dier te verzekeren. In den loop der
-    tijden, toen de instelling van het persoonlijk huwelijk ontstond
-    en het oude communisme meer en meer in discrediet geraakte,
-    werd de hernieuwing van de oude gewoonte, zelfs voor een enkele
-    gelegenheid in het leven van een vrouw, meer en meer strijdig met
-    den moreelen zin van het volk, en daarom namen de vrouwen haar
-    toevlucht tot verschillende hulpmiddelen, om in de praktijk de
-    verplichting te ontloopen, die zij in theorie erkenden... Maar
-    terwijl de meerderheid der vrouwen op deze wijze kans zag den
-    vorm van den godsdienst in acht te nemen zonder haar deugd op te
-    offeren, werd het toch voor het algemeen welzijn noodig geacht,
-    dat een zeker aantal van haar de oude verplichting op de oude
-    wijze nakwam. Deze werden hetzij voor het leven of voor een
-    reeks van jaren prostituées in een van de tempels: gewijd aan
-    den dienst der godheid, werden zij in zekeren zin als heilig
-    beschouwd en haar roeping, wel verre van voor schandelijk te
-    gelden, werd waarschijnlijk door de leeken langen tijd beschouwd
-    als een uitoefening van meer dan gewone deugd, en beloond met een
-    mengeling van verwondering, eerbied en medelijden, niet ongelijk
-    aan die, welke in sommige deelen van de wereld nog gegeven wordt
-    aan vrouwen, die haar Schepper op andere wijze trachten te eeren,
-    door afstand te doen van de natuurlijke functies van haar sekse
-    en van de teerste familiebetrekkingen" (J. G. Frazer, Adonis,
-    Attis, Osiris, 1907, pp. 23 et seq.).
-
-    Het is moeilijk de conclusie te vermijden, dat deze theorie een
-    voorstelling geeft van de centrale en primitieve idee, die leidde
-    tot de ontwikkeling van de geheiligde prostitutie. Het schijnt
-    echter even duidelijk dat, naarmate de tijd verliep, en vooral
-    naarmate de tempeldiensten zich ontwikkelden en de invloed der
-    priesters toenam, deze fundamenteele en primitieve idee zich begon
-    te wijzigen en zelf vervormd werd. De oorspronkelijke opvatting
-    werd gespecialiseerd in het geloof, dat godsdienstige gunsten,
-    en vooral de gunst der vruchtbaarheid, verkregen werden door den
-    vereerder, die door een daad van onkuischheid de gunst der godin
-    zocht, welke daad, naar men meende, aangenaam was aan een onkuische
-    godin. De ritus van Mylitta, zooals ze door Herodotus beschreven
-    is, was een late ontwikkeling van deze soort in een oude beschaafde
-    maatschappij, en het voordeel dat gezocht werd was klaarblijkelijk
-    voor de aanbidster zelf. Dit is aangetoond door Westermarck,
-    die opmerkt, dat de woorden tot de vrouw gesproken door haar
-    partner, als hij haar het geld geeft--"Moge de godin u gunstig
-    gezind zijn!"--zelf aanwijzen, dat het doel van de daad was haar
-    vruchtbaarheid te verzekeren, en hij verwijst ook naar het feit,
-    dat men meende dat vreemdelingen dikwijls een half-bovennatuurlijke
-    gave bezaten, en hun weldaden van een speciaal krachtdadigen aard
-    waren (Westermarck, Origin and Development of the Moral Ideas,
-    deel II, p. 446). We kunnen hieraan toevoegen, dat de dienst van
-    Mylitta zoodoende analoog werd met een andere plechtigheid aan
-    de Middellandsche Zee, waarbij de daad van het simuleeren van
-    verkeer met den vertegenwoordiger van een god of zijn beeld, de
-    vruchtbaarheid van een vrouw verzekerde. Dit is de plechtigheid,
-    die uitgevoerd wordt door de Egyptenaren van Mendes, waarbij de
-    vrouw de ceremonie van gesimuleerden omgang doormaakte met een
-    geheiligde bok, die beschouwd werd als de vertegenwoordiger van
-    een godheid van op Pan gelijkende godsgestalte (Herodotus, boek
-    II, hoofdst. XLVI; en zie Dulaure, Des Divinités Génératrices
-    hoofdstuk II). Deze rite werd nog veel later in eere gehouden
-    door Romeinsche vrouwen, en wel met de standbeelden van Priapus,
-    en de heilige Augustinus vermeldt hoe Romeinsche matrones de jonge
-    bruid op het opgerichte lid van Priapus plaatsten (De Civitate Dei,
-    boek III, hoofdst. IX). Het begrip, dat blijkbaar aan deze geheele
-    groep verschijnselen ten grondslag ligt, is, dat de godheid,
-    of de vertegenwoordiger of zelfs alleen maar een beeld van de
-    godheid in staat is, door een werkelijke of gesimuleerde daad
-    van omgang op zijn aanbidster een deel van zijn eigen verheven
-    verwekkende kracht over te dragen.
-
-
-In een lateren tijd waren in Corinthe de prostituées nog de
-priesteressen van Venus, die min of meer nauw aan haar tempels
-verbonden waren, en zoolang dat het geval was, genoten zij een
-groote mate van achting. In dit stadium merken wij echter, dat de
-godsdienstige prostitutie nuttig kon wezen. Deze tempels bloeiden
-vooral in steden aan de zeekust, op eilanden, in groote steden, waar
-veel vreemdelingen en matrozen naar toe kwamen. De priesteressen van
-Cyprus brandden wierook op haar altaren en riepen haar gewaardeerde
-hulp in, maar terzelfder tijd spreekt Pindarus haar toe als
-"jonge meisjes, die vreemdelingen welkom heeten en hun gastvrijheid
-betoonen". Naast de godsdienstige beteekenis van de verwekkingsdaad
-begonnen de behoeften van mannen, die ver van huis waren, erkenning
-te vinden. De Babylonische vrouw was naar den tempel van Mylitta
-gegaan om een persoonlijken godsdienstigen plicht te vervullen;
-de Corinthische priesteres was begonnen te handelen als een erkende
-dienares van de sexueele behoeften van mannen in vreemde steden.
-
-De gewoonte, die Herodotus in Lydië bij jonge meisjes opmerkte, dat
-zij prostituée werden om een huwelijksgift te verkrijgen, waarmee
-ze mochten doen wat ze wilden (boek 1, hoofdst. 93) kan zich zeer
-wel (zooals Frazer ook gelooft) uit de godsdienstige prostitutie
-ontwikkeld hebben; we kunnen inderdaad deze evolutie nasporen in
-Cyprus, waar in den tijd, toen Justinianus het eiland bezocht,
-het geld, dat de vreemdelingen aan de vrouwen gaven, niet langer
-op het altaar geplaatst werd, maar in een cassette werd gelegd,
-om een huwelijksgift voor haar te vormen. Dit is een gewoonte, die
-men kan vinden in Japan en verschillende andere deelen der wereld,
-vooral onder de Ouled-Nail van Algiers [134], en zij berusten
-niet noodzakelijk altijd op godsdienstige prostitutie; maar ze kan
-klaarblijkelijk niet bestaan dan onder volken, die niets onteerends
-zien in vrij sexueel verkeer met het doel om geld te verkrijgen,
-zoodat de dienst van Mylitta een natuurlijke basis ervoor vormde [135].
-
-Toen een meer geestelijke opvatting van den godsdienst zich
-ontwikkelde, en toen de groei van de beschaving den sexueelen omgang
-van zijn geheiligden glans beroofde, werd de godsdienstige prostitutie
-in Griekenland langzamerhand afgeschaft, hoewel op de kusten van
-Klein-Azië zoowel de godsdienstige prostitutie als de prostitutie
-om een bruidsschat te verkrijgen bleef bestaan tot den tijd van
-Constantijn, die een eind maakte aan deze oude gewoonten [136]. Het
-bijgeloof was aan de zijde van de oude godsdienstige prostitutie;
-er werd geloofd, dat vrouwen, die nooit aan Aphrodite geofferd
-hadden, door lust verteerd werden, en volgens de legende door Ovidius
-vermeld--een legende, die schijnt te wijzen op een zeker antagonisme
-tusschen heilige en wereldsche prostitutie--was dit het geval met de
-vrouwen, die het eerst publieke prostituées werden. Het verval van de
-godsdienstige prostitutie, ongetwijfeld verbonden met de verlangens,
-die altijd ontstaan door den groei van de beschaving, leidde tot de
-eerste oprichting, door de legende aan Solon toegeschreven, van een
-publiek bordeel, een zuiver wereldsche instelling voor een zuiver
-wereldsch doel: het bewaren van de deugd van de algemeene bevolking en
-de vermeerdering der inkomsten van den staat. Met die instelling was
-de evolutie van de prostitutie, en van het moderne huwelijkssysteem
-waar ze een deel van uitmaakt, voltooid. Het Atheensche dikterion
-is het moderne bordeel; de dikteriade is de moderne, van staatswege
-gecontroleerde, prostituée. De vrije hetairae kwamen later ook wel,
-ontwikkelde vrouwen, die geen zweem in zich hadden van de dikterion,
-maar zij hadden evenmin eenig officieel aandeel in de publieke
-eeredienst [137]. De oorspronkelijke opvatting van de heiligheid van
-sexueelen omgang in dienst der godheid was geheel verloren gegaan.
-
-
-    Een tamelijk typisch voorbeeld van de toestanden, die onder
-    natuurvolken bestaan, wordt gevonden in de Zuidzee-eilanden van
-    Rotuma, "waar prostitutie voor geld of voor geschenken geheel
-    onbekend was". Echtbreuk na het huwelijk was ook onbekend. Maar
-    er was groote vrijheid in het vormen van sexueele verhoudingen
-    vóor het huwelijk (J. Stanley Gardiner, Journal Anthropological
-    Institute, Februari, 1898, p. 409). Ongeveer hetzelfde wordt
-    gezegd van de Bantu Bambola uit Afrika (op. cit., Juli-December,
-    1905, p. 410).
-
-    Onder de oude Cymri uit Wales, die een meer gevorderd
-    maatschappelijk stadium vertegenwoordigen, schijnt prostitutie niet
-    geheel onbekend geweest te zijn, maar publieke prostitutie werd
-    gestraft met het verlies van belangrijke voorrechten (R. B. Holt,
-    "Marriage Laws and Customs of the Cymri", Journal Anthropological
-    Institute, Augustus-November, 1898, pp. 161-163).
-
-    De prostitutie was zoo goed als onbekend in Burma, en ze werd
-    als schandelijk beschouwd vóor de komst van de Engelschen en het
-    voorbeeld van de moderne Hindoes. De zendelingen hebben zonder
-    het te bedoelen, maar ontegenzeggelijk, den groei der prostitutie
-    begunstigd, doordat ze vrije verbintenissen veroordeelden (Archives
-    d'Anthropologie Criminelle, November, 1903, p. 720). De Engelschen
-    brachten de prostitutie naar Indië. "Dat is niet speciaal de schuld
-    van de Engelschen", zeide een Bramaan tot Jules Bois, "het is de
-    fout van uw beschaving. Wij hebben nooit prostituées gehad. Ik
-    bedoel met dat afschuwelijke woord de verdierlijkte dienaressen van
-    de grove begeerte van den voorbijganger. Wij hadden en wij hebben
-    nog, kasten van zangeressen en danseressen, die gehuwd worden
-    aan boomen--ja, werkelijk aan boomen--door roerende ceremoniën,
-    die uit den tijd der Veda's stammen; onze priesters zegenen
-    haar en ontvangen veel geld van haar. Zij weigeren niet zich te
-    geven aan hen, die haar liefhebben en die haar behagen. Koningen
-    hebben haar rijk gemaakt. Zij vertegenwoordigen al de kunsten;
-    zij zijn de zichtbare schoonheid van het heelal" (Jules Bois,
-    Visions de l'Inde, p. 55).
-
-    Godsdienstige prostituées, mogen we er aan toevoegen, "die
-    dienaressen der godheid", worden gevonden in Zuidelijk Indië en in
-    den Deccan. Zij zijn van haar vroegste jaren aan haar heilig beroep
-    toegewijd, en haar voornaamste bezigheid is te dansen voor het
-    beeld van den god, met wien zij gehuwd zijn (hoewel in Opper-Indië
-    dansmeisjes van beroep gehuwd worden aan levenlooze voorwerpen),
-    maar zij worden er ook in geoefend de begeerten van de pelgrims,
-    die den tempel bezoeken op te wekken en te bevredigen. Voor de
-    verlovingsriten, waardoor in Indië geheiligde prostituées worden
-    gewijd, zie men b.v. A. van Gennep, Rites de Passage, p. 142.
-
-    In vele deelen van West-Azië, waar het barbarisme een hoogen trap
-    van ontwikkeling bereikt had, was de prostitutie niet onbekend,
-    hoewel ze gewoonlijk niet goedgekeurd werd. De Hebreeërs wisten
-    dit, en de historische bijbelsche verwijzingen naar prostituées
-    geven weinig blijk van afkeuring. Jephta was het kind van een
-    prostituée; hij werd opgevoed met de wettige kinderen, en de
-    geschiedenis van Tamar is leerzaam. Maar de wetten waren uiterst
-    streng jegens de Joodsche meisjes, die prostituées werden (de
-    fout was volkomen vergefelijk bij vreemde vrouwen), terwijl
-    Hebreeuwsche moralisten hun scherpe aanvallen richtten op de
-    prostitutie; het is voldoende een bekende passage uit het boek
-    der Spreuken aan te halen (zie art. "Harlot", door Cheyne, in de
-    Encyclopaedia Biblica). Mohammed veroordeelde de prostitutie ook
-    streng, hoewel hij er in slavinnen wat meer verdraagzaam voor was;
-    volgens Haleby was de prostitutie echter bij den Islam zoo goed
-    als onbekend in de eerste eeuwen na den tijd van den profeet.
-
-    De Perzische aanhangers van de eenigszins ascetische Zendavesta
-    kenden ook de prostitutie, en beschouwden ze met afkeer: "Het is de
-    Gahi (de courtisane, als een incarnatie van de vrouwelijke duivel,
-    Gahi), O Spitama Zarathustra! die in zich verenigt het zaad van
-    den getrouwe en den trouwelooze, van den vereerder van Mazda en
-    den vereerder van Dewa, van den slechte en den rechtvaardige. Haar
-    blik doet een derde van de machtige wateren, die van de bergen
-    stroomen opdrogen, o Zarathustra! haar blik doet een derde van de
-    schoone goudkleurige, groeiende planten verdorren, o Zarathustra;
-    haar blik verdroogt een derde van de kracht van Spenta Armaiti
-    (de aarde); en haar aanraking doet in den getrouwe twee derde
-    verdorren van zijn goede gedachten, van zijn goede woorden,
-    van zijn goede daden, een derde van zijn kracht, van zijn macht
-    tot overwinnen, van zijn heiligheid. Waarlijk ik zeg U O Spitama
-    Zarathustra! zulke schepsels moesten gedood worden eerder nog dan
-    kruipende slangen, dan huilende wolven, dan de wolvin, die de
-    kudde aanvalt, of dan de kikvorsch, die met haar duizendvoudig
-    broedsel het water verontreinigt" (Zend-Avesta, the Vendidad
-    vertaald door James Darmester, Farfad XVIII).
-
-    In de praktijk is de prostitutie in het moderne Oosten echter goed
-    geregeld. De bordeelen, die in de Tartaarsch-Turksche streek liggen
-    buiten de buurten, die door de Christenen druk bezocht worden,
-    zijn beschreven door een schrijver, die goed ingelicht schijnt te
-    zijn ("Orientalische Prostitution", Geschlecht und Gesellschaft,
-    1907, deel II, afl. 1). Deze huizen worden niet beschouwd als
-    immoreel of verboden, maar als plaatsen, waar de bezoeker een
-    vrouw zal vinden, die hem voor een paar uur de illusie geeft
-    van in zijn eigen huis te zijn, met het genoegen haar gezangen,
-    dansen en voordrachten te genieten, en ten slotte ook haar
-    lichaam. Betaling geschiedt aan de deur, en er ontstaat later
-    geen enkele geldkwestie meer; de bezoeker is van het oogenblik
-    af dat hij binnentreedt onder vrienden, bijna alsof hij in zijn
-    eigen familie was. Hij behandelt de prostituée bijna alsof zij
-    zijn vrouw was, en geen ongepastheden of ruwheid van spreken valt
-    er voor. "Er is geen obsceniteit in het Oostersche bordeel". En
-    tevens is er geen kunstmatig gehuichelde onschuld.
-
-    In Oost-Azië, onder de volken van Mongoolschen oorsprong, vooral in
-    China, vinden we de prostitutie flink geregeld en georganiseerd op
-    een praktische zakelijke basis. Prostitutie wordt hier geaccepteerd
-    en niet beschouwd met een specialen tegenzin, maar de prostituée
-    wordt niettemin met verachting behandeld. Jonge kinderen worden
-    dikwijls verkocht om opgevoed te worden voor een leven van
-    prostitutie, en worden van de wereld afgesloten gehouden. Ook
-    jonge weduwen (daar wederhuwen niet goed gevonden wordt) vervallen
-    dikwijls tot een leven van prostitutie. Chineesche prostituées
-    sterven dikwijls door opium en de verwoestingen van syphilis
-    (zie b.v. Coltman's The Chinese, 1900, hoofdst. VII). In het
-    oude China zegt men, dat de prostituées een superieure klasse
-    waren en een positie innamen, die eenigszins geleek op die van
-    de hetaren in Griekenland. Zelfs in het moderne China echter,
-    waar zij zeer talrijk zijn, en waar de bloemen-booten waarin
-    zij in steden bij de zee gewoonlijk wonen zeer weelderig zijn,
-    is het volgens sommige schrijvers voornamelijk voor amusement,
-    dat men haar opzoekt. Tschang, militair attaché in Parijs
-    (zooals aangehaald wordt door Ploss en Bartels) beschrijft de
-    bloemen-boot als minder overeenkomende met het Europeesch bordeel,
-    dan met een café chantant; de jonge Chinees komt hier voor muziek,
-    voor thee, voor aangename conversatie met de bloemenmeisjes, die
-    geenszins noodzakelijk geroepen zijn de lusten van haar bezoekers
-    te bevredigen.
-
-    In Japan is het lot van de prostituées niet zoo treurig als in
-    China. De grootere verfijning van de Japansche beschaving maakt,
-    dat de prostituée een grootere mate van gevoel van eigenwaarde kan
-    behouden. Zij wordt dikwijls met medelijden beschouwd, maar niet
-    altijd met minachting. Zij kan openlijk met mannen omgaan, kan ten
-    slotte trouwen, zelfs met een man van goeden maatschappelijken
-    stand, en wordt dan dikwijls een ordelijke vrouw. "Toen ik den
-    vorigen winter van Tokio naar Yokohama reed", merkt Coltman op
-    (op. cit., p. 113), "zag ik een gezelschap van vier jonge mannen
-    en drie heel aardige en vroolijk getooide prostituées, die in
-    denzelfden wagen zaten en veel pleizier hadden. Zij hadden twee of
-    drie flesschen met verschillende likeuren bij zich, sinaasappelen
-    en koekjes en zij aten en dronken en zongen, maakten samen grappen
-    en dartelden als jonge poesjes. Je kunt het geheele Chineesche
-    rijk doorreizen zonder ooit zulk een tooneel te zien". Toch blijkt
-    uit de geschiedenis van de Japansche prostituées (die beschreven
-    is in een belangwekkend en betrouwbaar boek, The Nightless City,
-    door een Engelsch student in de sociologie, die anoniem blijft),
-    dat de prostitutie in Japan niet alleen streng gecontroleerd,
-    maar dat er in ruimen kring op neergekeken wordt, en dat de
-    Japansche prostituées dikwijls veel te lijden hebben gehad; zij
-    waren op een tijd zoo goed als slavinnen en werden dikwijls zeer
-    hard behandeld. Zij zijn nu vrij, en iedere behandeling, die de
-    slavernij nadert wordt streng gestraft en tegengegaan. Het schijnt
-    echter, dat de beste dagen voor de Japansche prostitutie eenige
-    eeuwen geleden zijn geweest. Tot het midden van de achttiende
-    eeuw waren Japansche prostituées zeer ver in zingen, dansen,
-    muziek, enz. Omstreeks dezen tijd schijnen zij echter in de
-    maatschappelijke achting gedaald te zijn; ook waren ze niet
-    meer welopgevoed. Maar ook tegenwoordig nog, zegt Matignon ("La
-    Prostitution au Japon", Archives d'Anthropologie Criminelle,
-    October 1906) brengt de prostitutie in Japan minder eerloosheid
-    mee dan in Europa, terwijl er tevens minder immoraliteit in
-    Japan is, dan in Europa. Hoewel de prostitutie georganiseerd is
-    evenals de post- of de telegraafdienst, is er toch ook veel geheime
-    prostitutie. De wijken waar prostituées wonen zijn zindelijk, mooi
-    en goed onderhouden, maar de Japansche prostituées hebben veel
-    van haar oorspronkelijken goeden smaak in haar toilet verloren,
-    doordat ze trachten Europeesche modes na te bootsen. Het was toen
-    de prostitutie twee eeuwen geleden in verval begon te geraken, dat
-    de geisha's voor het eerst optraden en zoo georganiseerd waren,
-    dat zij zoo mogelijk niet als prostituées zouden wedijveren
-    met de erkende en gepatenteerde bewoonsters van de Yoshiwara,
-    het stadsdeel, dat de prostituées bewonen. De geisha's zijn
-    natuurlijk geen prostituées, hoewel haar deugd misschien niet
-    altijd onoverwinlijk is; in haar maatschappelijke positie komen
-    zij overeen met de actrices in Europa.
-
-    In Korea, in ieder geval vóór Korea in handen der Japanners viel,
-    scheen het wel, dat er geen onderscheid was tusschen de klasse der
-    dansmeisjes en der prostituées. "Onder de courtisanes", zegt Angus
-    Hamilton, "worden de geestelijke gaven geoefend en ontwikkeld met
-    de bedoeling haar tot schitterende en onderhoudende gezellinnen te
-    maken. Deze "bladen van zonlicht" worden gisaing genoemd en komen
-    overeen met de geisha's van Japan. Officieel zijn zij aan het
-    gouvernement verbonden; zij worden gecontroleerd door een eigen
-    bureau, dat zij deelen met de leden van de hofkapel. Zij kleeden
-    zich met buitengewonen smaak; zij bewegen zich met zeer groote
-    bevalligheid; zij zijn teer van uiterlijk, zeer tenger en zeer
-    zacht, zeer lief, vol sympathie en vol verbeeldingskracht". Maar
-    hoewel ze zeker de mooiste vrouwen in Korea zijn, in de hoogste
-    kringen der maatschappij zich bewegen, en maîtressen van den Keizer
-    zouden kunnen worden, wordt haar niet toegestaan met mannen van
-    goeden stand te huwen (Angus Hamilton, Korea, p. 52).
-
-
-Van de geschiedenis van de Europeesche prostitutie, zooals van
-zoovele andere moderne prostituties kan men wel zeggen, dat ze
-in Rome begint. Hier vinden wij in de vroegste tijden reeds die
-inconsequent gemengde houding jegens de prostitutie, die op den
-huldigen dag nog bewaard is gebleven. In Griekenland was het in
-vele opzichten anders. Griekenland stond dichter bij de dagen van
-de godsdienstige prostitutie, en de zuiverheid en de verfijning
-van de Grieksche beschaving maakte het voor de betere soort van
-prostituées mogelijk een invloed uit te oefenen en waardig te zijn
-om uit te oefenen in alle departementen van het leven, dien ze nooit
-elders heeft kunnen uitoefenen, behalve misschien nu en dan, in veel
-mindere mate, in Frankrijk. De ruwe, krachtige, praktische Romein was
-volkomen bereid de prostitutie te dulden, maar hij was niet bereid
-die verdraagzaamheid tot de logische gevolgen ervan door te voeren;
-hij voelde zich nooit geroepen inconsequente feiten van het leven
-met elkaar in harmonie te brengen. Cicero, die toch een hoogstaand
-moralist was, kon zonder dat hij zijn goedkeuring aan de prostitutie
-hechtte, toch niet begrijpen, hoe iemand wenschen kon jongelieden af
-te houden van omgang met prostituées, daar zulk een gestrengheid niet
-in harmonie was met al de gewoonten van het verleden of van het heden
-[138]. Maar de hoogere klasse der Romeinsche prostituées, de bonae
-mulieres, hadden niet zulk een waardige positie als de Grieksche
-hetairae. Haar invloed was inderdaad groot, maar hij was, zooals ook
-het geval is met haar Europeesche opvolgsters van heden, beperkt
-tot modes, gewoonten en kunsten. Er was altijd een zekere moreele
-gestrengheid in den Romein, die hem verhinderde ver af te wijken in
-deze richting. Hij moedigde bordeelen aan, maar hij betrad ze alleen
-met den hoed op het hoofd en het gezicht in den mantel verborgen. En
-eveneens, terwijl hij de prostituée duldde, beperkte hij toch van
-een zeker punt af, in hooge mate haar voorrechten. Niet alleen was
-zij beroofd van allen invloed in de hoogere dingen des levens, maar
-ze mocht niet de vitta of de stola dragen; zij kon inderdaad bijna
-naakt loopen als ze dat wilde, maar ze moest niet de zinnebeelden
-van de respectabele Romeinsche matrone nabootsen [139].
-
-De opkomst van het Christendom tot politieke macht bracht minder
-verandering van zeden te weeg dan men zou voorzien hebben. De
-Christelijke heerschers hadden feitelijk te maken met een zeer
-gemengde, woelige en halfheidensche wereld. De toongevende kerkvaders
-waren geneigd de prostitutie te dulden om grooter kwaad te voorkomen,
-en de Christelijke keizers wilden, evenals hun heidensche voorgangers,
-wel een belasting heffen op de prostitutie. Het recht van bestaan
-van de prostitutie werd echter niet langer zoo onbetwist erkend
-als in de heidensche dagen, en van tijd tot tijd trachtte de een of
-andere krachtige heerscher de prostitutie door strenge verordeningen
-te onderdrukken. Theodosius de jongere en Valentianus verordenden
-bepaaldelijk, dat er geen bordeelen meer mochten wezen, en dat
-ieder, die een schuilplaats verleende aan een prostituée, gestraft
-moest worden. Justinianus bekrachtigde dezen maatregel en beval,
-dat alle koppelaars op doodstraf moesten verbannen worden. Deze
-verordeningen waren volkomen zonder succes. Maar gedurende een duizend
-jaar werden zij telkens weer herhaald in verschillende deelen van
-Europa, en onveranderlijk met hetzelfde onbevredigende, of erger
-dan onbevredigende resultaat. Theoderik, koning der West-Gothen,
-strafte met den dood allen, die de prostitutie bevorderden en
-Recared, een Katholiek koning van hetzelfde volk in de zesde eeuw,
-verbood de prostitutie geheel en al en beval, dat een prostituée,
-als ze gevonden werd, drie honderd zweepslagen moest ontvangen en
-uit de stad verdreven worden. Karel de Groote, zoowel als Genserich
-in Karthago, en later Frederik Barbarossa in Duitschland maakten
-strenge wetten tegen de prostitutie, die alle geen uitwerking hadden,
-want zelfs, als zij uitwerking schenen te hebben voor het oogenblik,
-was de reactie later des te grooter [140].
-
-In Frankrijk zijn de meest standvastige pogingen gedaan om de
-prostitutie te bestrijden. Het meest bekend van alle waren de
-pogingen van een Koning en Heilige, Lodewijk IX. In 1254 beval de
-heilige Lodewijk, dat prostituées geheel uitgedreven moesten worden en
-beroofd van haar geld en goed, zelfs van haar mantels en japonnen. In
-1256 herhaalde hij deze verordening en in 1269, voordat hij aan
-de kruistochten deelnam, beval hij alle bordeelen te vernielen. De
-herhaling van die bevelen toont aan, hoezeer zij zonder uitwerking
-waren. Zij maakten de zaken zelfs erger, want de prostituées waren
-gedwongen zich met de gewone bevolking te vermengen en haar invloed
-breidde zich zoodoende uit. De heilige Lodewijk was niet in staat de
-prostitutie te onderdrukken zelfs in zijn eigen kamp in het Oosten, en
-ze bestond naast zijn eigen tent. Zijn wetgeving werd echter dikwijls
-nagevolgd door volgende heerschers over Frankrijk, zelfs tot het
-midden van de zeventiende eeuw, altijd met dezelfde nuttelooze of erger
-gevolgen. In 1560 schafte een edict van Karel IX de bordeelen af, maar
-het aantal prostituées werd daardoor grooter in plaats van kleiner,
-terwijl vele nieuwe soorten van bordeelen ontstonden in onverwachte
-vormen en zij waren gevaarlijker dan de meer erkende bordeelen, die
-afgeschaft waren [141]. Ten spijt van deze en dergelijke wetgeving,
-of juist daardoor, is er geen land geweest waar de prostitutie een
-grooter rol gespeeld heeft dan Frankrijk [142].
-
-In Mantua was de afschuw door de prostituées verwekt zoo groot, dat
-zij gedwongen waren op de markten alle fruit of brood te koopen, dat
-door de aanraking van haar hand bezoedeld was. Zoo was het ook in 1243
-in Avignon. In Catalonië konden ze niet aan dezelfde tafel zitten met
-een dame of edelman, of eenig achtbaar persoon kussen [143]. Zelfs in
-Venetië, het paradijs van de prostitutie, werden er vele en strenge
-maatregelen tegen genomen, en het duurde lang eer de heerschers van
-Venetië zich er bij neerlegden ze te dulden en te controleeren [144].
-
-De laatste krachtige poging om de prostitutie in Europa uit te roeien
-was die van Maria Theresia in Weenen, in het midden van de achttiende
-eeuw. Hoewel ze van zoo laten datum is mogen we ze hier toch noemen,
-omdat ze middeleeuwsch was, zoowel in opvatting als in methode. Het
-doel ervan was inderdaad niet alleen de prostitutie te onderdrukken,
-maar ontucht in het algemeen, en de middelen daartoe aangewend waren
-boeten, gevangenneming, geeselen en pijniging. Alles wat men hield
-voor de oorzaken van ontucht werd ook met strengheid behandeld; korte
-kleeren waren verboden, biljardzalen en café's werden geïnspecteerd;
-er mochten geen kellnerinnen meer zijn, en als ze ontdekt werd,
-had een kellnerin kans geboeid en door de politie weggevoerd te
-worden. De Kuischheids-Commissie, die deze maatregelen streng ten
-uitvoer bracht, was, naar het schijnt, ingesteld in 1751 en werd
-door Keizer Jozef II in de eerste jaren van zijn regeering zonder
-vorm van proces afgeschaft. Het was de algemeene opinie, dat deze
-strenge wetgeving inderdaad zonder uitwerking bleef, en dat ze veel
-ernstiger verkeerdheden in het leven riep dan ze genas [145]. Het is
-in ieder geval zeker, dat zeer langen tijd meer zedeloosheid heerschte
-in Weenen dan in eenige andere groote hoofdstad van Europa.
-
-Toch is de houding jegens prostituées altijd gemengd en inconsequent
-geweest op verschillende plaatsen of in verschillende tijden of
-zelfs in denzelfden tijd en op dezelfde plaats. Dufour heeft de
-prostituées zeer juist vergeleken met de middeleeuwsche Joden; zij
-werden voortdurend vervolgd, kerkelijk, burgerlijk en maatschappelijk,
-en toch waren alle klassen blij hun toevlucht tot hen te nemen en ze
-konden niet gemist worden. In sommige landen, ook in de veertiende
-eeuw in Engeland, werd een speciaal costuum ingesteld voor prostituées
-als een merkteeken van schande [146]. Toch was er in vele opzichten
-niet de minste schande aan de prostitutie verbonden. Hooggeplaatste
-ambtenaren konden betaling vorderen voor hun uitgaven, gemaakt door het
-bezoeken van prostituées, terwijl ze voor dienstzaken op reis waren. De
-prostitutie speelde soms een officieele rol bij feestelijkheden en
-ontvangsten, die door groote steden aan vorstelijke personen werden
-gegeven, en het bordeel kon een belangrijk deel van de gastvrijheid
-der stad vormen. Toen keizer Sigismund in Ulm kwam in 1434, waren
-de straten verlicht op de tijden, dat hij of zijn gevolg het gewone
-bordeel wenschten te bezoeken. Bordeelen onder stedelijke bescherming
-worden gevonden in de dertiende eeuw in Augsburg, in Weenen, in Hamburg
-[147]. In Frankrijk waren de best bekende abbayes van prostituées
-die van Toulouse en van Montpellier [148]. Durkheim meent, dat in de
-vroege middeleeuwen, voor dezen tijd, vrije liefde en huwelijk minder
-streng onderscheiden waren. Het was de opkomst van de middelklasse,
-naar hij meent, die, verlangend hun vrouwen en dochters te beschermen,
-leidde tot een gecontroleerde en openlijk erkende poging losbandigheid
-te leiden in een afzonderlijk kanaal, dat onder contrôle werd gebracht
-[149]. Deze bordeelen vormden een soort van publieken dienst, en de
-directeuren ervan werden bijna beschouwd als stedelijke beambten,
-die verplicht waren een zeker aantal prostituées te houden, betaling
-te vragen naar een bepaald tarief, en in hun huizen geen meisjes
-te ontvangen die tot de nabuurschap behoorden. De instellingen van
-deze soort duurden drie eeuwen. Het was, voor een deel, misschien
-de drang van de nieuwe Protestantsche beweging, maar vooral de
-verschrikkelijke verwoesting, veroorzaakt door de syphilis, aan
-het einde der vijftiende eeuw uit Amerika overgebracht, die, zooals
-Burckhardt en anderen aangetoond hebben, leidde tot het verval van
-het middeleeuwsch bordeel [150].
-
-De superieure moderne prostituée, de "courtisane", die niet in
-verbinding stond met het bordeel, schijnt zich uit de Renaissance
-ontwikkeld te hebben en trad in Italië op aan het einde van de
-vijftiende eeuw. "Courtisane" of "cortegiana" beteekende een dame,
-die het hof volgde, en in dezen tijd begon het woord toegepast
-te worden op een superieure prostituée, die een zekere mate van
-decorum en terughouding in acht nam [151]. Aan het pauselijk hof
-van Alexander Borgia werd de courtisane geëerd, zelfs al was haar
-gedrag niet volkomen waardig. Burchard, de getrouwe en onberispelijke
-geschiedschrijver van dit hof, beschrijft in zijn dagboek, hoe op
-een avond in October 1501 de paus vijftig courtisanes liet komen, die
-naar zijn vertrek moesten gebracht worden; na het souper dansten zij,
-in tegenwoordigheid van Caesar Borgia en zijn jonge zuster Lucrezia,
-met de dienaren en anderen, die daar tegenwoordig waren, eerst gekleed,
-daarna naakt. De kandelaars met de brandende kaarsen er op werden toen
-op den grond geplaatst en kastanjes werden daartusschen gestrooid,
-die door de vrouwen, al kruipend op handen en voeten tusschen de
-kandelaars opgeraapt moesten worden. Ten slotte werden er prijzen
-voor den dag gebracht, die als belooning moesten komen aan die
-mannen "qui pluries dictos meretrices carnaliter agnoscerent"; wie de
-overwinnaar was in den wedstrijd werd bepaald door het oordeel van de
-toeschouwers [152]. Deze scene, die in het publiek in het paleis van
-den paus vertoond werd en zonder terughouding openbaar gemaakt werd
-door een onpartijdig secretaris, is tevens een opmerkelijke episode
-in de geschiedenis van de moderne prostitutie en een van de beste
-illustraties die we hebben van het heidendom van de Renaissance.
-
-
-    Voordat het woord "courtisane" in gebruik kwam, werden prostituées
-    zelfs in Italië gewoonlijk "zondaressen" genoemd peccatrice. De
-    naamsverandering merkt Graf op in een zeer belangwekkende studie
-    over de prostituée van de Renaissance ("Una Cortigiana fra
-    Mille", Attraverso il Cinquecento, pp. 217-351), "geeft blijk
-    van een groote wijziging in denkbeelden en in leven"; een woord
-    dat schande aanduidde, maakte plaats voor een dat goedkeuring
-    te kennen gaf, en zelfs eer, want de hoven van den tijd der
-    Renaissance vertegenwoordigden de mooiste ontwikkeling van den
-    tijd. De beste van deze courtisanes schijnen niet geheel de eer,
-    die zij ontvingen, onwaardig geweest te zijn. Wij kunnen dat
-    bemerken in haar brieven. Er is een hoofdstuk over de brieven van
-    de prostituées tijdens de Renaissance, vooral die van Camilla de
-    Pisa; ze worden gekenmerkt door waren hartstocht in de Frauenbriefe
-    der Renaissance van Lothar Schmidt. De beroemde Imperia, die door
-    een paus in de eerste jaren van de zestiende eeuw "nobilissimum
-    Romae scortum" genoemd werd, kende Latijn en kon Latijnsche
-    verzen schrijven. Andere courtisanes kenden Italiaansche en
-    Latijnsche verzen uit haar hoofd, en waren talentvol in muziek,
-    dansen en spreken. Wij worden herinnerd aan het oude Griekenland,
-    en Graf vindt, waar hij bespreekt in hoeverre de courtisanes van
-    de Renaissance op de hetaren geleken, een groote overeenkomst,
-    vooral in beschaving en invloed, hoewel er eenige verschillen
-    zijn, die berusten op de vijandschap tusschen den godsdienst en
-    de prostitutie in den lateren tijd.
-
-    De in alle opzichten meest bekende figuur was zeker Tullia
-    D'Aragona. Zij was waarschijnlijk de dochter van kardinaal
-    D'Aragona (een onwettige afstammeling van de Spaansche
-    koningsfamilie) bij een courtisane uit Ferrara, die zijn
-    maitres werd. Tullia was zeer beroemd om haar verzen. Haar
-    beste sonnet is gericht aan een jong mensch van twintig jaar,
-    dien zij hartstochtelijk liefhad, maar die haar liefde niet
-    beantwoordde. Haar Guerrino Meschino, een vertaling uit het
-    Spaansch, is een rein en kuisch werk. Zij was een vrouw van
-    verfijnde instincten en aspiraties, en later gaf zij haar leven
-    van prostitutie op. Zij werd zeer geëerd en geacht. Toen in 1546
-    Cosimo de hertog van Florence beval dat alle prostituées een
-    sluier moesten dragen als een openlijk kenteeken van haar beroep,
-    beriep Tullia zich op de hertogin, een Spaansche dame van een hoog
-    karakter, en kreeg vrijstelling van het dragen van dit kenteeken
-    wegens haar "rara scienzia di poesia et filosofia". Zij droeg
-    haar Rime op aan de hertogin. Tullia d'Aragona was heel mooi,
-    met blond haar en bijzonder groote heldere oogen, die hen, die
-    met haar in aanraking kwamen, beheerschten. Zij gedroeg zich
-    trots en boezemde ongewoon veel eerbied in (G. Biagi, "Un Etera
-    Romana", Nuova Antologia, deel IV, 1886, pp. 655-711; S. Bongi,
-    Rivista critica della Letteratura Italiana, 1886, IV, p. 186).
-
-    Tullia d'Aragona was klaarblijkelijk niet een courtisane in
-    haar hart. Misschien wordt het meest typische voorbeeld van de
-    courtisane der Renaissance op haar best gegeven door Veronica
-    Franco, die in 1546 te Venetië geboren werd uit een familie uit den
-    middenstand en op jeugdigen leeftijd met een dokter trouwde. Van
-    haar is ook gezegd dat, terwijl ze van beroep een prostituée was,
-    zij van aanleg een dichteres was. Maar zij schijnt wel tevreden
-    geweest te zijn met haar beroep en er zich nooit over geschaamd
-    te hebben. Haar leven en karakter zijn bestudeerd door Arturo
-    Graf, en oppervlakkiger door Tassini. Zij was zeer ontwikkeld
-    en kende verscheiden talen; zij zong ook goed en bespeelde vele
-    instrumenten. In een van haar brieven raadt ze een jongen man,
-    die krankzinnig verliefd op haar was, dat, als hij haar gunst
-    wil verkrijgen, hij moet ophouden haar lastig te vallen en zich
-    rustig aan de studie moet wijden. "Je weet wel", voegt zij er
-    bij, "dat allen, die er aanspraak op maken mijn liefde te kunnen
-    verwerven, en die mij zeer lief zijn, zich met ijver wijden aan
-    gezette studiën... Als mijn vermogen het mij veroorloofde, dan
-    zou ik al mijn tijd rustig in de genootschappen van deugdzame
-    mannen doorbrengen". De Diotima's en Aspasia's van de oudheid
-    zouden, zooals Graf er bijvoegt, niet zooveel van haar minnaars
-    geëischt hebben. In haar gedichten kan men eenige van haar
-    liefdesgeschiedenissen nasporen, en zij geeft soms blijk van hevige
-    jaloezie bij de gedachte, dat mogelijk een andere vrouw den man zou
-    kunnen naderen dien zij liefheeft. Eens werd ze verliefd op een
-    geestelijke, misschien een bisschop, met wien ze niet in eenige
-    betrekking trad, en na een lange afwezigheid, die haar liefde
-    genas, werden zij getrouwe vrienden. Eens kreeg ze een bezoek van
-    Hendrik III van Frankrijk, die haar portret wegnam, terwijl zij
-    van haar kant beloofde, dat ze een boek aan hem zou opdragen; zij
-    kwam deze belofte in zooverre na, dat ze eenige sonnetten aan hem
-    richtte en een brief; "de koning voelde geen schaamte over deze
-    intimiteit met de courtisane", merkt Graf op, "en zij dacht ook
-    geen oogenblik dat hij er zich over schamen zou". Toen Montaigne
-    door Venetië kwam, zond zij hem een van haar boekjes, zooals we
-    uit zijn journal hooren, hoewel het niet blijkt dat zij elkander
-    ontmoet hebben. Tintoret was een van haar vele beroemde vrienden,
-    en ze was een ijverig voorstandster van de hooge kwaliteiten van
-    moderne kunst in vergelijking van antieke. Zij was hartelijk in
-    haar vriendschap, en het schijnt dat zij verschillende groote
-    dames onder haar vriendinnen rekende. Zij schaamde zich echter
-    zoo weinig over haar beroep van courtisane, dat zij in een van
-    haar gedichten zegt, dat Apollo haar andere kunsten geleerd heeft
-    dan die men gewoonlijk denkt dat hij onderwijst:
-
-
-       "Così dolce e gustevole divento,
-        Quando mi trovo con persona in letto
-        Da cui amata e gradita mi sento".
-
-
-    In een zekere catalogus van de prijzen van Venetiaansche
-    courtisanes staat Veronica aangeschreven voor maar 2 scudi voor
-    haar gunsten, terwijl de courtisane, aan wie de catalogus gewijd
-    is, op 25 scudi wordt geprijsd. Graf meent, dat er hier een
-    vergissing in het spel is of boosaardigheid, en een Italiaansch
-    edelman van dien tijd zegt, dat zij niet minder dan 50 scudi vroeg
-    van hen, aan wie zij bereid was toe te staan wat Montaigne noemde
-    de "negotation entière".
-
-    Wat deze kwestie aangaat mogen we melden dat, zooals Bandello
-    zeide, het de gewoonte was voor een Venetiaansche prostituée om
-    zes of zeven mannen tegelijk als minnaars te hebben. Ieder had
-    recht een avond per week bij haar te komen soupeeren en slapen,
-    terwijl haar dagen vrij bleven. Zij betaalden haar zooveel per
-    maand, maar zij behield zich altijd bepaald het recht voor,
-    als ze dat wilde, een vreemdeling, die door Venetië kwam, te
-    ontvangen, en dan den tijd van haar afspraak met haar minnaar
-    voor den nacht te veranderen. De hooge en speciale prijzen die
-    wij vermeld vinden zijn natuurlijk die, welke gevraagd werden
-    van den nu en dan komenden aanzienlijken vreemdeling, die naar
-    Venetië kwam, zooals in de zestiende eeuw Montaigne.
-
-    In 1580 (toen ze eerst vier en dertig jaar oud was) vertelde
-    Veronica in de biecht, dat zij zes kinderen had gehad. In hetzelfde
-    jaar vormde zij het plan een tehuis te stichten, dat niet een
-    klooster zou zijn, waar prostituées, die haar levenswijze wenschten
-    te veranderen, een toevlucht konden vinden met haar kinderen,
-    als ze die hadden. Dit schijnt geleid te hebben tot de oprichting
-    van een Casa del Soccorso. In 1591 stierf zij aan de koorts,
-    verzoend met God en gezegend door vele ongelukkigen. Zij had een
-    goed hart en een gezond verstand, en was de laatste van de groote
-    courtisanes van de Renaissance, die het Grieksche hetarendom deden
-    herleven (Graf, Attraverso il Cinquecento, pp. 271-351). Zelfs
-    in het Venetië van de zestiende eeuw echter schijnt, naar we zien
-    zullen, Veronica Franco niet geheel vrede gehad te hebben met de
-    loopbaan van courtisane. Zij was klaarblijkelijk niet geschikt
-    voor een gewoon huwelijk, en toch mag men er nog aan twijfelen of
-    onder de gunstigste omstandigheden, die de moderne wereld ooit
-    geboden heeft, de loopbaan van prostituée volkomen voldoening
-    kan bieden aan een vrouw van een ruim hart en een ruim verstand.
-
-    Ninon de Lenclos, die dikwijls "de laatste van de groote
-    courtisanes" genoemd is, kan wel een uitzondering genoemd worden
-    op den algemeenen regel, dat een vrouw van een goed hart, hoog
-    karakter en fijn verstand geen voldoening zou kunnen vinden in
-    het leven van een prostituée. Maar het is een totaal verkeerde
-    opvatting van het temperament van Ninon de Lenclos en van haar
-    loopbaan haar in eenige ware beteekenis eigenlijk een prostituée
-    te noemen. Eenige kennis van zelfs maar de minste schets van haar
-    leven moest voorkomen, dat men zulk een vergissing beging. Geboren
-    in het begin van de zeventiende eeuw, was zij van goede familie
-    aan beide zijden; haar moeder was een vrouw van een strengen
-    levenswandel, maar haar vader, een edelman uit Touraine bezielde
-    haar met zijn eigen Epicuristische philosophie zoowel als met
-    zijn liefde voor de muziek. Zij was uiterst welopgevoed. Op den
-    leeftijd van zestien of zeventien had zij haar eersten minnaar,
-    den edelen Gaspard de Coligny; hij werd een halve eeuw lang gevolgd
-    door een reeks andere minnaars, soms meer dan een tegelijk; drie
-    jaar was de langste tijd dat zij aan één minnaar trouw bleef. Haar
-    aantrekkelijkheden bleven zoolang bestaan, dat men zegt dat drie
-    generaties van Sévignés onder haar minnaars behoorden. Tallemant
-    des Réaux stelt ons in staat haar liaisons in bijzonderheden
-    te bestudeeren.
-
-    Het is echter niet de hoeveelheid minnaars, die een vrouw maakt
-    tot een prostituée, maar de aard van haar verhoudingen tot
-    hen. Sainte-Beuve schijnt, in een overigens bewonderenswaardige
-    studie over Ninon de Lenclos (Causeries du Lundi, deel IV) haar
-    onder de courtisanes te rekenen. Maar geen vrouw is een prostituée,
-    tenzij zij mannen gebruikt als een bron van geldelijke winst. Niet
-    alleen is er geen bewijs, dat dit het geval was met Ninon, maar
-    alle gegevens, die er zijn, sluiten zulk een verhouding uit. "Er
-    was veel slimheid voor noodig", zeide Voltaire, "en veel liefde
-    van haar kant, om haar er toe te brengen, geschenken aan te
-    nemen". Tallemant zegt wel, dat zij soms geld aannam van haar
-    minnaars, maar dit gezegde slaat waarschijnlijk op niets anders
-    dan wat besloten ligt in Voltaire's opmerking; en in allen gevalle
-    zijn de praatjes van Tallemant, hoewel hij gewoonlijk goed op de
-    hoogte is, niet altijd te vertrouwen. Allen zijn het eens over
-    haar groote belangeloosheid.
-
-    Wanneer we van Ninon de Lenclos hooren in verband met geld,
-    dan is het niet, dat ze een gift ontvangt, maar alleen, dat ze
-    een oude schuld terugbetaalt aan een vroegeren minnaar, of een
-    groote som teruggeeft, die bij haar onder haar veilige hoede achter
-    gelaten was, terwijl de eigenaar in ballingschap verkeerde. Zulke
-    voorvallen wijzen allerminst op de prostituée van welke eeuw
-    ook, zij wijzen eer op verhoudingen, die zouden kunnen bestaan
-    tusschen vrienden. Het karakter van Ninon de Lenclos was in vele
-    opzichten verre van volmaakt, maar zij vereenigde vele mannelijke
-    deugden, en vooral eerlijkheid, met een temperament dat over het
-    geheel zeker vrouwelijk genoemd mag worden; zij had een afkeer
-    van huichelarij, en zij werd nooit beïnvloed door geldelijke
-    overwegingen. Zij was bovendien nooit roekeloos, maar behield
-    altijd een zekere zelfbeperking en matigheid, zelfs bij eten en
-    drinken, en gebruikte, naar ons verteld wordt, nooit wijn. Zij was,
-    zooals Sainte-Beuve opgemerkt heeft, de eerste, die zich duidelijk
-    voor oogen heeft gesteld, dat er dezelfde deugden moeten zijn
-    voor mannen en voor vrouwen, en dat het dwaas is alle vrouwelijke
-    deugden tot éene terug te brengen. "Onze sekse is belast met
-    alle beuzelachtigheden", schreef zij, "en de mannen hebben voor
-    zichzelf alle eigenschappen bewaard, die er op aan komen: Ik heb
-    van mezelf een man gemaakt". Zij kleedde zich soms als man als
-    ze paard reed (zie b.v. Correspondence Authentique van Ninon de
-    Lenclos, met een goede introductie door Emile Colombey). Bewust
-    of onbewust vertegenwoordigde zij een nieuw vrouwelijk denkbeeld
-    op een tijd, toen--zooals we in veel vergeten romans door vrouwen
-    van dien tijd geschreven zien kunnen--de gezichtskring der vrouwen
-    zich begon uit te breiden. Zij was de eerste en ongetwijfeld
-    in éen opzicht de uiterste vertegenwoordigster van een kleine
-    en uitstekende groep Fransche vrouwen, onder wie George Sand de
-    mooiste persoonlijkheid is.
-
-    Zoo is het nutteloos de geschiedenis van de prostitutie te
-    versieren met den naam van Ninon de Lenclos. Een gedemoraliseerde
-    oude prostituée zou nooit, zooals Ninon, aan het einde van haar
-    lange leven, in staat geweest zijn de liefde en de achting van
-    vele van de beste mannen en vrouwen van haar tijd te behouden
-    of te verwerven; zelfs aan den gestrengen Saint-Simon scheen
-    het toe, dat er in haar kleine hof een decorum heerschte, dat
-    de grootste prinsessen niet bereiken kunnen. Zij was niet een
-    prostituée, maar een vrouw van een persoonlijkheid met een eigen
-    karakter, zelfs niet zonder eenige genialiteit. Dat zij niet na
-    te volgen was, behoeven we misschien niet zeer te betreuren. Op
-    het laatst van haar leven, in 1699, schreef haar oude vriend
-    en vroegere minnaar Saint-Evremond, met maar een klein beetje
-    overdrijving, dat er weinig prinsessen en weinig heiligen waren,
-    die niet hun hof of hun klooster zouden verlaten om met haar
-    van plaats te verwisselen. "Als ik van tevoren geweten had,
-    wat mijn leven zou zijn, dan had ik mij opgehangen", was haar
-    dikwijls aangehaalde antwoord. Het is inderdaad een op zich
-    zelf staand gezegde, misschien niet meer dan de uitdrukking van
-    een stemming van het oogenblik; men kan er wel te veel notitie
-    van nemen. Meer waarlijk karakteristiek is het mooie gezegde,
-    waarin haar Epicurische philosofie naar Nietzsche overhelt;
-    "La joie de l'esprit en marque la force".
-
-
-Het vrijmoedig goedkeuren van de prostitutie door de geestelijke of
-zelfs door de wereldlijke macht is, sinds de Renaissance, meer en
-meer een uitzondering geworden. Het tegenovergestelde uiterste, te
-trachten de prostitutie uit te roeien, is ook in de praktijk volkomen
-verlaten. Er zijn inderdaad sporadische pogingen gedaan de prostitutie
-met krachtige hand neer te drukken, zelfs in zeer moderne tijden. Het
-wordt nu echter erkend, dat in zulk een geval het geneesmiddel erger
-is dan de kwaal.
-
-
-    In 1860 gevoelde een burgemeester van Portsmouth het als zijn
-    plicht te trachten de prostitutie te onderdrukken. "In den
-    eersten tijd van zijn burgemeesterschap", zegt een door de
-    "Select committee" voor de wet op besmettelijke ziekten gehoorde
-    getuige (p. 393), "werd er een order uitgevaardigd, dat aan iederen
-    bierhuis- en tapperijhouder met vergunning in de gemeente, waarvan
-    men wist, dat hij vrouwen, vrouwen van verdachte zeden herbergde,
-    een proces zou aangedaan worden en dat hij waarschijnlijk zijn
-    concessie zou verliezen. Op een goeden dag werden ongeveer drie
-    of vier honderd van deze ongelukkige schepsels alle tegelijk de
-    straat op gedreven, en zij stelden zich op in een groote troep,
-    vele van haar met alleen een hemd aan en een rok; met een menigte
-    dronken mannen en jongens met een fluit en een viool achter zich
-    aan trokken ze verscheiden dagen door de straten. Zij marcheerden
-    alle naar het werkhuis, maar om vele redenen werden ze niet
-    toegelaten... Deze vrouwen dwaalden twee of drie dagen lang rond
-    zonder schuilplaats, en men gevoelde, dat het geneesmiddel erger
-    was dan de kwaal; daarom werd de vrouwen toegestaan naar haar
-    vroegere woonplaatsen terug te keeren".
-
-    Dergelijke proeven zijn in later tijd in Amerika genomen. "In
-    Pittsburg, in Pennsylvanië werden de bordeelen in 1891 gesloten,
-    de bewoonsters werden op straat gezet en de inwoners van die
-    plaats weigerden haar huisvesting en zelfs voedsel. Een sterke
-    protestbeweging door het geheele land, bij deze beleediging der
-    humaniteit, veroorzaakte een reactie, die leidde tot een toestand,
-    die in het geheel niet beter was dan de vroegere". In hetzelfde
-    jaar kwam ook een dergelijk geval voor in New-York, met dezelfde
-    ongelukkige resultaten (Isidore Dyer, "The Municipal Control
-    of Prostitution in the United States", report presented to the
-    Brussels International Conference in 1899).
-
-
-In plaats van deze pogingen kwam men er toe de prostitutie te
-controleeren, ze half officieel te dulden, waardoor de autoriteiten
-in staat gesteld werden er contrôle over uit te oefenen, en zooveel
-mogelijk tegen de nadeelen ervan te waken door medisch onderzoek en
-politietoezicht. Het nieuwe bordeel-systeem verschilde van de oude
-middeleeuwsche bordeelen in vele opzichten; het omvatte een regelmatig
-medisch onderzoek en het trachtte iedere concurrentie door prostituées
-zonder vergunning daarbuiten, te onderdrukken. Bernard Mandeville,
-de schrijver van de Fable of the Bees, een scherpzinnig denker,
-was een groot voorstander van dit systeem. In 1724, in zijn Modest
-Defense of Publick Stews betoogt hij, dat "het aanmoedigen van het
-openlijk toelaten van de prostitutie niet alleen de meeste van de
-verkeerde gevolgen van deze ondeugd zal voorkomen, maar zelfs de mate
-van ontucht in het algemeen verminderen zal en ze zal terugvoeren tot
-de engste grenzen, waarin ze kan vervat worden". Hij stelde voor vrije
-prostitutie tegen te gaan door bij akte van het Parlement speciale
-privileges en vrijheden aan bordeelen te geven. Zijn plan omvatte het
-oprichten van honderd bordeelen in een speciaal stadsgedeelte, waar
-twee duizend prostituées en honderd flinke en ervaren matrones met
-dokters en chirurgijns zouden kunnen wonen, zoowel als een commissie
-om het geheel te overzien. Mandeville werd echter beschouwd als een
-cynicus of erger, en van zijn plan werd geen nota genomen of het
-werd met minachting behandeld. Het was overgelaten aan het genie
-van Napoleon om tachtig jaar later, het systeem van de "maisons
-de tolérance" in te stellen, dat tijdens het grootste deel van de
-vorige eeuw voor de vorming van de verhoudingen der prostitutie in
-Europa zulk een groote beteekenis gehad heeft, en nog heden in zijn
-overblijfsels aanleiding geeft tot groote meeningsverschillen.
-
-Over het geheel kunnen we echter zeggen, dat het systeem van
-inschrijven, onderzoeken en controleeren van prostituées nu tot
-het verleden behoort. Veel strijd is er over deze kwestie gevoerd;
-van het meeste belang is de strijd, die in Engeland jarenlang over de
-wet op de besmettelijke ziekten (Contagious Diseases Acts) gevoerd is
-en die men vinden kan in het 600 bladzijden groote bericht van een
-speciaal comité voor deze wet, dat in 1882 uitkwam. De meerderheid
-van de leden van dit comité was vóor het aannemen van de wet, die
-desniettegenstaande in 1886 verworpen werd; sinds dien tijd is er
-geen ernstige poging gedaan haar weer aan te nemen.
-
-Tegenwoordig vindt het oude systeem, hoewel het nog in veel landen
-blijft bestaan met de trage onbehouwenheid van eens ingestelde
-stichtingen, geen algemeene goedkeuring meer. Zooals Paul en Victor
-Margueritte naar waarheid gezegd hebben, in een scherp onderzoek naar
-de verschijnselen van door den staat gecontroleerde prostitutie zooals
-zij die in Parijs vonden, is het systeem "om te beginnen barbaarsch
-en bovendien bijna zonder uitwerking". De deskundige wijst iederen
-dag duidelijker op het gebrek aan uitwerking, dat het heeft, terwijl
-de psycholoog en de socioloog steeds meer overtuigd worden, dat het
-barbaarsch is.
-
-Het kan echter in het geheel niet gezegd worden, dat er eenige
-overeenstemming tusschen de autoriteiten op dit gebied verkregen
-is. Het is klaarblijkelijk zoo dringend noodig een dam op te stellen
-tegen den vloed van ziekte en ellende, die direct voortkomt uit het
-verspreiden van syphilis en gonorrhea, en indirect uit de prostitutie,
-die de voornaamste verspreidster van deze ziekten is, dat we ons niet
-kunnen verwonderen, dat menigeen begeerig grijpt naar ieder systeem,
-dat een vermindering van het kwaad schijnt te beloven. Tegenwoordig
-echter hebben zij, die het best bekend zijn met de werking van het
-contrôle-systeem, zich ten duidelijkste voor oogen gesteld, dat de
-veronderstelde vermindering voor het grootste gedeelte denkbeeldig is
-[153], en dat ze in ieder geval verkregen wordt ten koste van het
-kunstmatig produceeren van andere verkeerdheden.
-
-In Frankrijk, waar het systeem van inschrijven en van contrôle op
-de prostituées langer dan een eeuw bestaat [154], en waar dus de
-gevolgen ervan, als die er zijn, duidelijk merkbaar moeten wezen,
-ondervindt het bijna hartstochtelijke tegenkanting van bekwame
-mannen van iedere klasse der gemeenschap. In Duitschland is de
-tegenstand tegen geregelde contrôle langen tijd door wel-toegeruste
-deskundigen gevoerd, met Blaschko uit Berlijn aan het hoofd. Ook in
-Amerika wordt dit systeem verworpen. Gottheil uit New-York vindt,
-dat contrôle van gemeentewege op de prostitutie "geen succes heeft
-en ook niet wenschelijk is". Heidingsfeld komt tot het besluit,
-dat het systeem van regeling en contrôle, dat in Cincinnati in zwang
-is, weinig goed en veel kwaad gedaan heeft; onder dit stelsel zijn
-onder de particuliere patienten in zijn eigen kliniek gevallen van
-syphilis en gonorrhea gemiddeld beide toegenomen; "onderdrukken van
-de prostitutie is onmogelijk en contrôle is onpraktisch" [155].
-
-
-    In Duitschland worden de pogingen tot regeling der prostitutie
-    het strengst vastgehouden, met gevolgen, die in Duitschland zelf
-    als ongelukkig worden beschouwd. Zoo straft de Duitsche wet met
-    een geldboete de hoofden van gezinnen, die onwettigen sexueelen
-    omgang in hun huis toelaten. Dit is bedoeld om de prostituée
-    zonder vergunning te treffen, maar inderdaad moedigt het de
-    prostitutie aan, want een paar fatsoenlijke jonge menschen,
-    dat besluit een verhouding aan te gaan, die zich later tot
-    een huwelijk ontwikkelen kan, en die niet onwettig is (want
-    buitenechtelijke sexueele omgang per se is niet in Duitschland,
-    zooals in de verouderde wetten van verschillende Amerikaansche
-    staten, een strafbare misdaad) wordt door de achterdochtige
-    politie aan zooveel last en ergernis onderworpen, dat het voor het
-    meisje veel gemakkelijker is prostituée te worden en zich onder
-    de bescherming der politie te plaatsen. De wet was hoofdzakelijk
-    gericht tegen hen, die prostituées uitbuiten. Maar in de praktijk
-    werkt ze anders. De prostituée moet buitensporig hooge huren
-    betalen, zoodat haar huisheer feitelijk leeft van de opbrengst
-    van haar bedrijf, terwijl zij haar beroep met grootere inspanning
-    en op ruimer schaal moet drijven om haar zware onkosten te dekken
-    (P. Hausmeister, "Zur Analyse der Prostitution", Geschlecht und
-    Gesellschaft, deel II, 1907, p. 294).
-
-    In Italië zijn de meeningen over deze zaak zeer verdeeld. Het
-    regelen van de prostitutie is achtereenvolgens aangenomen,
-    afgeschaft en weer aangenomen. In Zwitserland, het land van
-    regeeringsproeven, zijn in verschillende kantons verschillende
-    stelsels toegepast. In sommige wordt geen enkele poging gedaan
-    zich met de prostitutie te bemoeien, behalve onder speciale
-    omstandigheden; in andere is alle prostitutie, en zelfs ontucht
-    in het algemeen, strafbaar; in Genève mogen alleen prostituées,
-    die er geboren zijn, haar bedrijf uitoefenen; in Zürich is sinds
-    1897 de prostitutie verboden, maar er wordt voor gezorgd, dat
-    er geen moeilijkheden in den weg gelegd worden aan de vrije
-    sexueele verhoudingen, die niet om winst begonnen zijn. Met
-    deze verschillende regelingen staat, naar men zegt, de moraal in
-    Zwitserland over het algemeen tamelijk wel op hetzelfde niveau als
-    elders (Moreau-Christophe, Du Problème de la Misère, deel III,
-    p. 259). Dezelfde conclusie geldt voor Londen. Een onpartijdig
-    waarnemer, Félix Remo (La Vie Galante en Angleterre, 1888. p. 237)
-    kwam tot de conclusie, dat, niettegenstaande Londen's vrije handel,
-    het vrije bestaansbedrijf van de prostitutie, de excessen op
-    alcoholgebied, de deugden van allerlei soort, "deze stad een van
-    de meest moreele hoofdsteden van Europa is". De emancipatie op dit
-    gebied in de laatste jaren is gebleken uit het afschaffen van het
-    systeem van de regeling op de prostitutie door Denemarken in 1906.
-
-
-Zelfs de vurigste voorstanders van de regeling van de prostitutie
-erkennen, dat niet alleen de geest van de beschaving eerder ongunstig
-dan gunstig is aan het systeem, maar dat in de vele landen, waar het
-stelsel in stand blijft, de ingeschreven prostituées grond verliezen
-in den strijd tegen de heimelijke prostitutie. Zelfs in Frankrijk,
-het klassieke land van van politie-wege gecontroleerde prostituées,
-zijn de "maisons de tolérance" sinds langen tijd gestadig in aantal
-afgenomen, in het geheel niet omdat de prostitutie afneemt, maar omdat
-volks brasseries en kleine café-chantants, die gewoonlijk bordeelen
-zonder vergunning zijn, de plaats ervan innemen [156].
-
-De regeling op grooten schaal van de prostitutie in beschaafde centra
-wordt tegenwoordig inderdaad nog slechts door weinigen aangeraden,
-alleen nog door eenige voorstanders van de nieuwere school. Op zijn
-hoogst wordt ze op bepaalde plaatsen onder speciale omstandigheden
-wenschelijk geacht [157]. Zelfs zij, die nog gaarne de prostitutie
-volkomen onder contrôle van de politie zouden willen hebben, erkennen
-nu, dat de ondervinding aantoont, dat dit onmogelijk is. Daar vele
-meisjes haar loopbaan zeer vroeg beginnen, zou een gezond systeem van
-regeling er geen bezwaar in moeten zien als vaste prostituées in te
-schrijven zelfs meisjes, die nog weinig meer dan kinderen zijn. Dat
-is echter een logische conclusie, waartegen de moreele zin en zelfs
-het gezonde verstand van een gemeenschap zich instinctief verzet. In
-Parijs mogen meisjes niet ingeschreven worden als prostituée voor
-zij den leeftijd van zestien bereikt hebben en sommigen vinden dien
-leeftijd zelfs te laag [158]. Bovendien kan de ingeschreven vrouw,
-als zij ziek wordt, of haar positie moede is, altijd uit de handen
-van de politie weg glippen en zich ergens anders vestigen als
-clandestiene prostituée. Iedere starre poging om de prostitutie
-in handen der politie te houden leidt tot hinderlijke bemoeiing
-met de daden en de vrijheid van respectabele vrouwen, die zeker
-ondragelijk moeten zijn in iedere vrije gemeenschap. Zelfs in een
-stad als Londen, waar de prostitutie betrekkelijk vrij is, heeft
-het politietoezicht aanleiding gegeven tot lasterlijke aanklachten
-van politieambtenaren tegen vrouwen, die niets hoegenaamd gedaan
-hebben, dat een verdenking tegen haar zou kunnen rechtvaardigen. Het
-ontsnappen van de geïnfecteerde vrouw aan het politietoezicht heeft,
-dat is duidelijk, de uitwerking, dat het gezondheidsniveau van
-ingeschreven vrouwen schijnbaar verhoogd wordt, en de statistieken
-van de politie geven nog verder op misleidende wijze een te mooi beeld
-door het feit, dat de bewoonsters van bordeelen gemiddeld ouder zijn
-dan clandestiene prostituées en tegen ziekte immuun zijn geworden
-[159]. Deze feiten beginnen nu tamelijk wel bekend en erkend te
-worden. De staatsregeling op de prostitutie is niet gewenscht, op
-moreele gronden om de reden, waarop dikwijls de nadruk is gelegd,
-dat ze alleen toegepast wordt op éen sekse, en op praktische gronden,
-omdat ze geen uitwerking heeft. De maatschappij vergunt de politie
-de prostituée te hinderen met kleine plagerijen wegens "aanhalen",
-"onbetamelijk gedrag", enz., maar ze is er niet langer van overtuigd,
-dat zij onder absolute contrôle van de politie behoort te staan.
-
-Het probleem van de prostitutie schijnt, als we het nauwkeurig bezien,
-nu nog in dezelfde positie te zijn, waarin het te allen tijde in
-den loop van de laatste drie duizend jaren geweest is. Om echter
-de werkelijke beteekenis van de prostitutie te begrijpen, en tot
-een rationeele houding tegenover haar te komen, moeten we ze van
-een ruimer standpunt beschouwen; we moeten niet alleen de evolutie
-en de geschiedenis ervan bestudeeren, maar evenzeer de oorzaken, de
-verhoudingen en de verdere sociologische perspectieven ervan. Als wij
-op die wijze het probleem van een ruimer standpunt beschouwen, dan
-zullen we zien, dat er geen verschil bestaat tusschen de eischen van
-ethische en die van maatschappelijke hygiëne, en dat de werkzaamheid
-van beide gelijkelijk besloten ligt in de progressieve verfijning en
-zuivering van beschaafde sexueele verhoudingen.
-
-
-
-
-III. DE OORZAKEN VAN DE PROSTITUTIE.
-
-De geschiedenis van het ontstaan en de ontwikkeling van de prostitutie
-stelt ons in staat te zien, dat de prostitutie niet een toevallig
-bijkomstig iets is van ons huwelijks-systeem, maar dat het een
-essentieel bestanddeel is, dat tegelijk met de andere bestanddeelen
-ervan voor den dag komt. De geleidelijke ontwikkeling van de familie op
-patriarchale en grootelijks monogame basis, maakte het hoe langer hoe
-moeilijker voor een vrouw over haar eigen persoon te beschikken. Zij
-behoorde in de eerste plaats aan haar vader, wiens belang het was
-haar zorgvuldig te bewaken, totdat er een echtgenoot zou komen, die
-rijk genoeg was om haar te koopen. In de verhooging van haar waarde
-ontwikkelde zich geleidelijk het nieuwe denkbeeld van de marktwaarde
-der maagdelijkheid, en waar een "maagd" vroeger beteekend had een
-vrouw, die vrij was met haar eigen lichaam te doen wat zij wilde, werd
-de beteekenis ervan nu veranderd en begon het te beteekenen een vrouw,
-die van den omgang met mannen uitgesloten was. Als zij van haar vader
-overgedragen werd aan een echtgenoot, dan werd ze nog met dezelfde
-zorg bewaakt; echtgenoot en vader hadden er gelijkelijk belang bij hun
-vrouwen te beschermen tegen ongehuwde mannen. De toestand, die zoo
-ontstond, leidde tot het bestaan van een groote groep jonge mannen,
-die nog niet rijk genoeg waren om vrouwen te verkrijgen en een groote
-groep jonge vrouwen, die nog niet tot vrouw gekozen waren, en waarvan
-velen niet konden verwachten ooit te zullen huwen. Op zulk een punt
-van de evolutie is de prostitutie klaarblijkelijk onvermijdelijk; ze is
-niet zoozeer de onontbeerlijke aanvulling van het huwelijk, als wel een
-essentieel deel van het geheele systeem. Sommige van de overtollige of
-verwaarloosde vrouwen vinden, terwijl zij haar geldswaarde realiseeren
-en misschien meteen tradities doen herleven van een vroegere vrijheid,
-een maatschappelijken werkkring, door haar gunsten te verkoopen om
-de tijdelijke begeerten te voldoen van de mannen, die nog geen vrouw
-hebben kunnen krijgen. Zoo is iedere schakel in den keten van het
-huwelijkssysteem vast aaneengesnoerd en een cirkel gevormd.
-
-Maar terwijl de geschiedenis van de opkomst en de ontwikkeling der
-prostitutie ons doet zien welk een onverwoestbaar en essentieel
-element de prostitutie is van het huwelijks-systeem, dat sinds lang
-in Europa bestaan heeft--onder verschillende toestanden van ras,
-staatkunde, maatschappij en godsdienst--verschaft het ons toch niet
-in ieder opzicht de feiten, die noodig zijn om tegenwoordig tot een
-bepaalde houding jegens de prostitutie te komen. Om de plaats van
-de prostitutie in ons bestaand systeem te begrijpen, is het noodig,
-dat we de voornaamste factoren van de prostitutie analyseeren. We
-kunnen die het gemakkelijkst leeren begrijpen, als we de prostitutie,
-naar volgorde, van vier gezichtspunten bekijken. Deze zijn: (1)
-economische noodzakelijkheid; (2) biologische predispositie; (3)
-moreele voordeelen; en (4) wat genoemd kan worden de waarde ervan
-voor de beschaving.
-
-Terwijl deze vier factoren van de prostitutie mij degene toeschijnen,
-die ons hier voornamelijk aangaan, is het nauwelijks noodig er
-op te wijzen, dat vele andere oorzaken samenwerken om prostitutie
-te veroorzaken en te wijzigen. Prostituées zelf trachten dikwijls
-andere meisjes er toe te brengen dezelfde paden in te slaan; er moeten
-nieuwelingen gevonden worden voor bordeelen, waardoor we "den handel
-in blanke slavinnen" krijgen, die nu in vele deelen van de wereld
-krachtdadig bestreden wordt; terwijl al de vormen om meisjes tot dit
-leven te verleiden begunstigd worden door alcoholisme, dat dikwijls
-de prostitutie als het ware voorbereidt. Gewoonlijk zal men vinden,
-dat verscheidene oorzaken samengewerkt hebben om het meisje op den
-weg der prostitutie te voeren.
-
-
-    De wijzen, waarop verschillende factoren van omgeving en suggestie
-    samenwerken om een meisje tot prostitutie te verleiden, worden
-    aangeduid in het volgende gezegde, waarin een correspondent,
-    als man van de wereld, zijn eigen conclusies over de zaak heeft
-    uiteengezet: "Ik heb tamelijk veel ervaringen gehad met lichte
-    vrouwen van allerlei soort en ik kan zonder aarzelen zeggen,
-    dat niet meer dan 1 percent van de vrouwen die ik gekend heb,
-    als beschaafd konden worden beschouwd. Dit wijst er op, dat zij
-    altijd van lage afkomst zijn, en de verschrikkelijke gevallen
-    van overbevolking, die dagelijks aan het licht komen, geven
-    aanleiding te denken dat reeds op zeer jeugdigen leeftijd het
-    gevoel van schaamte verloren gaat, en dat lang vóór de puberteit
-    een zekere gemeenzaamheid met sexueele zaken ontstaat. Zoodra zij
-    oud genoeg zijn, worden deze meisjes door haar minnaars verleid;
-    de gemeenzaamheid, waarmee zij sexueele zaken beschouwen, neemt
-    de terughouding weg die een meisje beschermt, dat haar jeugd in
-    fatsoenlijken kring heeft doorgebracht. Later gaan de meisjes
-    in fabrieken en winkels werken; als zij mooi en aantrekkelijk
-    zijn hebben zij betrekkingen met chefs en meesterknechts. Dan
-    brengt de lust tot opschik, die zoo'n grooten factor vormt in het
-    vrouwelijk karakter er haar toe de "maitres" te worden van een
-    man met geld. Een merkwaardig ding in deze verhouding is, dat zij
-    zelden genot vinden bij haar beschermers, en dat ze aan de ruwer
-    omarmingen van den een of anderen man, die in stand dichter bij
-    haar is, zeer dikwijls een soldaat, de voorkeur geven. Ik heb niet
-    veel vrouwen gekend die verleid waren en verlaten, hoewel dit een
-    voorstelling is, die door prostituées dikwijls van de zaak gegeven
-    wordt. Kellnerinnen nemen een groote plaats in in de gelederen van
-    de prostitutie, voor een groot deel ten gevolge van haar verslaafd
-    zijn aan den drank; dronkenschap leidt bij vrouwen altijd tot
-    laksheid in de moreele terughouding. Een andere machtige factor
-    voor het overgaan tot de prostitutie ligt in den glans van den
-    opschik, waarmee gepronkt wordt door den eene of andere vriendin,
-    die dit leven reeds aangenomen heeft. Een meisje, dat hard werkt,
-    om te leven ziet een vriendin, die misschien een bezoek brengt in
-    de straat waar het hard werkende meisje woont, prachtig gekleed,
-    terwijl zijzelf ternauwernood genoeg kan verdienen om te eten. Zij
-    maakt een praatje met haar modieuse vriendin, die haar vertelt
-    hoe gemakkelijk zij geld kan verdienen, ze legt haar uit welk
-    een levensgoed de sexueele organen zijn, en spoedig is er een
-    nieuweling tot de gelederen der prostitutie toegetreden".
-
-    Het heeft eenig belang de redenen die meisjes leiden tot
-    prostitutie te beschouwen. In sommige landen vindt men
-    dienaangaande gegevens van menschen, die van ambtswege met de
-    publieke vrouwen in aanraking komen. In andere landen is het
-    regel dat meisjes, voor zij als prostituées worden ingeschreven,
-    de redenen opgeven waarom zij de loopbaan wenschen te betreden.
-
-    Parent-Duchâtelet, wiens werk over prostituées in Parijs nog als
-    gezaghebbend geldt, heeft het eerste overzicht van deze soort
-    gepubliceerd. Hij bevond, dat van de vijf duizend prostituées
-    er 1441 geïnfluenceerd waren door armoede, 1425 door verleiden
-    van minnaars, die haar verlaten hadden, 1255 door het verlies
-    van ouders door den dood, of door eenige andere reden. Bij
-    zulk een overzicht wordt het geheele aantal in 't algemeen
-    verklaard door ellende, dat is door economische oorzaken alleen
-    (Parent-Duchâtelet, De la Prostitution, 1857, deel I, p. 107).
-
-    In Brussel werden gedurende een tijdvak van twintig jaren
-    (1865--1884) 3505 vrouwen ingeschreven als prostituée. De oorzaken,
-    die zij aangaven waarom zij deze loopbaan wenschten te betreden,
-    geven een ander beeld dan dat, hetwelk door Parent-Duchâtelet
-    gegeven wordt, maar misschien een dat meer betrouwbaar is, hoewel
-    er eenige bepaalde en merkwaardige inconsequenties in zijn. Van de
-    3505 verklaarden 1523 dat uiterste armoede de oorzaak was van haar
-    degradatie; 1118 bekenden vrijuit dat haar sexueele hartstochten
-    de oorzaak waren; 420 schreven haar val toe aan slecht gezelschap;
-    316 zeiden dat zij genoeg hadden van haar werk en dat het haar
-    verveelde, omdat de moeite zoo groot was en het loon zoo klein;
-    101 waren verlaten door haar minnaars; 10 hadden ongenoegen
-    gehad met haar ouders; 7 waren door haar echtgenooten verlaten; 4
-    konden het niet vinden met haar voogden; 3 hadden familietwisten;
-    2 werden door haar echtgenooten gedwongen zich te prostitueeren,
-    en 1 door haar ouders (Lancet, Juni 28, 1890, p. 1442).
-
-    In Londen bevond Merrick, dat van de 16.022 prostituées met wie
-    hij in aanraking kwam gedurende de jaren dat hij kapelaan was
-    aan de Millbank-gevangenis, 5061 haar huis of haar betrekking
-    vrijwillig hadden verlaten voor "een leven van pleizier", 3363
-    gaven armoede op als de oorzaak; 3154 waren "verleid" en daarna op
-    straat geraakt; 1636 waren door huwelijksbeloften bedrogen en door
-    minnaar en betrekkingen verlaten. Over het geheel, zegt Merrick,
-    dat 4790 of bijna een derde van het geheele aantal haar overgaan
-    tot de loopbaan direct aan mannen toeschrijven, 11.232 aan andere
-    oorzaken. Hij voegt er bij, dat van hen, die armoede als oorzaak
-    opgaven, een groot aantal lui en onbekwaam was (G. P. Merrick,
-    Work Among the Fallen, p. 38).
-
-    Logan, een Engelsch stadszendeling met een groote mate van
-    bekendheid met prostituées, verdeelde ze in de volgende groepen:
-    1. Een vierde van de meisjes zijn dienstboden, vooral in herbergen,
-    bierhuizen enz., en zoo in het leven der prostitutie ingeleid;
-    2. een vierde komt van fabrieken enz.; 3. bijna een vierde wordt
-    door koppelaarsters geleverd, die provincie-steden, markten
-    enz. bezoeken; 4. een laatste groep omvat aan den eenen kant
-    haar, die door armoede, indolentie of een slecht humeur er toe
-    gebracht zijn prostituée te worden, dingen, die haar ongeschikt
-    maken voor gewone beroepen, en aan den anderen kant kant haar,
-    die verleid zijn door een valsche huwelijksbelofte (W. Logan,
-    The Great Social Evil, 1871, p. 53).
-
-    In Amerika heeft Sanger rapport uitgebracht over de resultaten
-    van onderzoekingen, die gedaan zijn over twee duizend New-Yorksche
-    prostituées aangaande de oorzaken, die haar er toe gebracht hebben
-    haar beroep te kiezen:
-
-
-      Armoede                                             525
-      Neiging                                             513
-      Verleid en verlaten                                 258
-      Drank en dranklust                                  181
-      Slechte behandeling door ouders, betrekkingen
-        of echtgenooten                                   164
-      Als een gemakkelijk leven                           124
-      Slecht gezelschap                                    84
-      Overreding door prostituées                          71
-      Te lui om te werken                                  29
-      Verkrachting                                         27
-      Verleid op schepen van landverhuizers                16
-      Verleid in herbergen voor landverhuizers              8
-                                                         ----
-                                                         2000
-
-                         (Sanger, History of Prostitution, p. 488).
-
-
-    Ook in Amerika heeft Professor Woods Hutchinson zich onlangs
-    in verbinding gesteld met ongeveer dertig vertegenwoordigers in
-    verschillende groote centra van het wereldverkeer, en hij noemt
-    als volgt de antwoorden op zijn vragen aangaande de leer der
-    oorzaken van de prostitutie.
-
-
-                                                         Percent.
-       Liefde voor vertoon, weelde en luiheid               42.1
-       Slechte behandeling thuis                            23.8
-       Verleiding, waarbij zij onschuldige
-         slachtoffers waren                                 11.3
-       Werkloosheid                                          9.4
-       Erfelijkheid                                          7.8
-       Primair sexueel verlangen                             5.6
-
-            (Woods Hutchinson, "The Economics of Prostitution",
-             American Gynaecologic and Obstetric Journal, September
-             1895; Id., The Gospel According to Darwin, p. 194).
-
-
-    In Italië waren in 1881 van de 10.422 ingeschreven prostituées
-    van den leeftijd van zeventien en ouder, de oorzaken van de
-    prostitutie als volgt in klassen verdeeld:
-
-
-      Ondeugd en verdorvenheid                                2752
-      Dood van ouders, echtgenoot enz.                        2139
-      Verleiding door een minnaar                             1653
-      Verleiding door een werkgever                            927
-      Verlaten door ouders, echtgenoot, enz.                   795
-      Zucht naar weelde                                        698
-      Dwang door minnaar of ander persoon buiten de familie    666
-      Dwang door ouders of echtgenoot                          400
-      Om ouders of kinderen te onderhouden                     393
-
-                            (Ferriani, Minorenni Delinquenti, p. 193).
-
-
-    De redenen door Russische prostituées aangegeven voor het kiezen
-    van haar beroep zijn (volgens Federow) de volgende:
-
-
-      38.5   percent   onvoldoende loon.
-      21.0     ,,      verlangen naar amusement.
-      14.0     ,,      verlies van betrekking.
-       9.5     ,,      overreding door vrouwelijke bekenden.
-       6.5     ,,      ontwend zijn aan de gewoonte van te werken.
-       5.5     ,,      verdriet, en om een minnaar te plagen.
-       0.5     ,,      dronkenschap.
-
-      (Opgesomd in Archives d'Anthropologie Criminelle, Nov. 15, 1901).
-
-
-1. De Economische oorzaak van de Prostitutie.--Schrijvers over de
-prostitutie beweren dikwijls, dat economische omstandigheden ten
-grondslag liggen aan de prostitutie en dat de voornaamste oorzaak
-ervan armoede is, terwijl prostituées zelf dikwijls verklaren,
-dat het bezwaar om op andere wijze een bestaan te verdienen de
-voornaamste oorzaak was, die haar er toe gebracht heeft deze
-loopbaan te kiezen. "Van al de oorzaken van de prostitutie",
-schreef Parent-Duchâtelet een eeuw geleden, "vooral in Parijs, en
-waarschijnlijk in alle groote steden, is er geen die ernstiger is
-dan gebrek aan werk en onvoldoend loon". In Engeland zegt Sherwell,
-dat ook de moraal in hooge mate afhangt van den handel [160]. Zoo
-is het ook in Berlijn, waar het aantal prostituées in slechte jaren
-toeneemt [161]. Dat is ook het geval in Amerika, evenals in Japan;
-"de oorzaak der oorzaken is armoede" [162].
-
-Zoo wordt overal door onderzoekers open en in het algemeen gezegd,
-dat de prostitutie in ruime mate en algemeen een economisch
-verschijnsel is, dat een gevolg is van de lage loonen van vrouwen
-of van plotselinge depressies in den handel. We moeten er echter
-bijvoegen, dat deze algemeene gezegden aanmerkelijk gewijzigd
-worden, in het licht van de nauwkeurige nasporingen gedaan door
-zorgvuldige onderzoekers. Ströhmberg, die 462 prostituées nauwkeurig
-onderzocht, ontdekte, dat er maar éen onder was, die armoede aangaf
-als de reden, waarom ze het beroep koos, en bij onderzoek bleek
-deze opgave een onbeschaamde leugen te wezen [163]. Hammer bevond,
-dat van de negentig ingeschreven Duitsche prostituées er niet éen
-haar loopbaan gekozen had uit gebrek of om een kind te onderhouden,
-terwijl sommige de straat op gingen terwijl ze nog geld hadden, of
-zonder dat ze wilden betaald worden [164]. Pastor Buschmann, van het
-Teltow Magdalena gesticht in Berlijn bevindt, dat het niet gebrek is,
-maar onverschilligheid voor moreele overwegingen, waardoor meisjes
-tot de prostitutie komen. In Duitschland wordt, voordat een meisje
-op het politieregister wordt ingeschreven, gepaste zorg gedragen, dat
-haar een kans gegeven wordt in een asyl te komen en werk te krijgen;
-in Berlijn waren, in den loop van tien jaar, maar twee meisjes--van
-de duizend--bereid van deze gelegenheid te profiteeren.
-
-De moeilijkheid, die Engelsche reddingshuizen ondervinden om meisjes
-te vinden, die zich willen laten "redden" is bekend. Dezelfde
-moeilijkheid vindt men in andere steden, zelfs waar geheel andere
-toestanden heerschen; zoo ondervindt men in Madrid, volgens Bernaldo
-de Quiros en Llanas Aquilaniedo, dat de prostituées, die in de
-asyls komen, ondanks al de toewijding van de nonnen, tot haar oude
-leven terugkeeren, zoodra ze de asyls verlaten hebben. Terwijl de
-economische factor bij de prostitutie ongetwijfeld bestaat, berust
-de ongemotiveerde veelvuldigheid en de nadruk, waarmee hij op den
-voorgrond wordt gebracht en aangenomen, klaarblijkelijk voor een deel
-op onwetendheid aangaande de werkelijke feiten, voor een deel op het
-feit, dat zulk een onderstelling spreekt tot hen, die de zwakheid
-hebben alle maatschappelijke verschijnselen uit economische oorzaken
-te verklaren en voor een deel op de duidelijke aannemelijkheid ervan
-[165].
-
-Prostituées komen voornamelijk voort uit de gelederen der
-fabrieksmeisjes, dienstmeisjes, winkeljuffrouwen en kellnerinnen. In
-sommige van deze betrekkingen is het moeilijk het geheele jaar door
-werk te vinden. Zoo worden vele modistes, kleermaaksters en naaisters
-prostituée, als het de slappe tijd is in het bedrijf, en ze gaan weer
-aan haar werk als het seizoen begint. Soms wordt het geregelde dagwerk
-aangevuld door prostitutie 's avonds. Er wordt gezegd, en misschien
-is dat waar, dat amateur-prostitutie van deze soort in Engeland zeer
-veel voorkomt, daar ze niet tegengegaan wordt door de voorzorgen, die,
-in landen waar de prostitutie geregeld is, de geheime prostitutie
-moet in acht nemen, om inschrijving te ontgaan. Er zijn bepaalde
-waschgelegenheden en kleedkamers in het centrum van Londen, die, naar
-men zegt, door de meisjes gebruikt worden om zich op de gebruikelijke
-wijze te blanketten, en om het blanketsel er ten slotte weer af te
-wasschen, voor zij naar huis gaan [166]. Het is zeker, dat in Engeland
-een groot deel der ouders, die tot den werkmansstand behooren en zelfs
-tot de lagere middelklasse, onbekend zijn met den aard van het leven,
-dat hun eigen dochters leiden. We moeten hieraan ook toevoegen, dat
-de ouders voor dit gedrag van de dochter nu en dan de oogen sluiten
-of het zelfs aanmoedigen; zoo schrijft een correspondent, dat hij
-"steden in Engeland kent, waar de prostitutie niet beschouwd wordt
-als iets schandelijks, en dat hij zich vele gevallen kan herinneren,
-waarin het huis van de moeder door de dochter gebruikt wordt met
-goedvinden van de moeder".
-
-Acton zegt in een goed boek over de prostitutie in Londen,
-geschreven in het midden van de laatste eeuw, dat de prostitutie "een
-overgangsstadium is, waar een onnoemelijk groot aantal Engelsche
-vrouwen in verkeert" [167]. Deze bewering werd toen met nadruk
-bestreden door vele ernstige moralisten, die weigerden toe te geven,
-dat het voor een vrouw, die in zoo'n diepe put van vernedering gevallen
-was, mogelijk was om er ooit weer fatsoenlijk en wel uit te komen. Toch
-is het zeker waar wat een groote proportie vrouwen betreft, niet alleen
-in Engeland, maar ook in andere landen. Zoo zegt Parent-Duchâtelet,
-de grootste autoriteit over de Fransche prostitutie, dat "prostitutie
-voor het meerendeel alleen maar een overgangsstadium is; gewoonlijk
-wordt het al in het eerste jaar verlaten; er zijn maar zeer weinige
-prostituées, die prostituée blijven tot haar dood". Het is echter
-moeilijk zich precies te vergewissen in hoeverre dat waar is; er
-zijn geen feiten, die zouden kunnen dienen als een juiste basis voor
-nauwkeurige taxatie [168], en het is niet mogelijk te verwachten,
-dat fatsoenlijk getrouwde vrouwen zouden toegeven, dat zij ooit "op
-de straat" geweest zijn; zij zouden het misschien niet eens zich zelf
-altijd willen bekennen.
-
-
-    Het volgende geval, dat wel is waar geboekt is meer dan twintig
-    jaar geleden, is tamelijk typisch voor een bepaalde klasse onder de
-    lagere rangen van de prostituées, waarbij de economische factor een
-    groote rol speelt, maar waarin we niet te haastig moeten aannemen,
-    dat hij de eenige factor is.
-
-    Weduwe, dertig jaar oud, met twee kinderen. Werkt in een
-    parapluiefabriek in het East-End van Londen, verdient achttien
-    shilling per week met hard werken, en vermeerdert haar inkomen
-    door nu en dan 's avonds de straat op te gaan. Zij komt meestal in
-    een rustige straat, die dicht bij een groot stedelijk eindstation
-    ligt. Zij is een vrouw met een aangenaam, bijna waardig voorkomen,
-    rustig gekleed op een wijze, die alleen de aandacht trekt doordat
-    de rokken tamelijk kort zijn. Als ze aangesproken wordt, zal
-    ze misschien antwoorden, dat ze wacht "op een vriendin", op
-    geaffecteerde wijze over het weer spreken, en langs haar neus
-    weg haar aanbod doen. Zij zal een man naar een van de stille
-    winkelstraten in de buurt brengen, of ze zal hem met zich mee naar
-    huis nemen. Zij neemt iedere som aan, die de man kan of wil geven;
-    soms is het een sovereign, soms is het sixpence; gemiddeld verdient
-    zij een paar shilling per avond. Zij had nog maar tien maanden
-    in Londen gewoond; vroeger woonde ze in Newcastle. Zij ging daar
-    de straat niet op; "omstandigheden veranderen een mensch", merkt
-    zij zeer verstandig op. Hoewel ze niet gunstig over de politie
-    spreekt, zegt zij, dat ze zich niet met haar bemoeit, zooals met
-    sommige van de meisjes. Zij geeft de politieagenten nooit geld;
-    toch zinspeelt ze er op, dat het soms noodig is hun wenschen te
-    bevredigen, om met hen op goeden voet te blijven.
-
-
-Men moet altijd in gedachten houden, want het wordt soms door de
-socialisten en maatschappelijke hervormers vergeten, dat, terwijl de
-druk van de armoede een bepaalden invloed uitoefent op de prostitutie,
-in zooverre, dat hij de gelederen doet toenemen van de vrouwen, die
-door ontucht in haar levensonderhoud trachten te voorzien, zoodat
-de armoede wel degelijk kan beschouwd worden als een factor van de
-prostitutie, toch nooit eenige praktisch mogelijke verhooging van
-het arbeidsloon direct en alleen tot afschaffing der prostitutie zou
-kunnen leiden. De Molinari, een economisch-theoreticus merkt op, dat
-"de prostitutie een industrie" is, en dat, als andere concurreerende
-bedrijven vrouwen voldoende hooge loonen kunnen bieden, zij niet zoo
-dikwijls aangetrokken zullen worden door de prostitutie; hij gaat voort
-met er op te wijzen, dat hiermee de kwestie in het geheel niet opgelost
-is. "Evenals iedere andere industrie wordt de prostitutie beheerscht
-door den eisch van de behoefte, waaraan ze beantwoordt. Zoolang
-die behoefte en die eisch blijven bestaan, zullen zij een aanbod
-uitlokken. Het is de behoefte en de eisch, waarop we moeten werken, en
-misschien zal de wetenschap ons de middelen verschaffen dat te doen"
-[169]. Op welke wijze Molinari verwacht, dat de wetenschap de vraag
-naar prostituées verminderen zal, is niet duidelijk uitgedrukt.
-
-Niet alleen moeten we toegeven, dat geen praktisch uitvoerbare
-verhooging van de loonen, aan vrouwen in gewone industrieën betaald met
-mogelijkheid kan wedijveren met de loonen, die tamelijk aantrekkelijke
-vrouwen van zeer gewone bekwaamheid met de prostitutie verdienen
-[170], maar wij moeten ook bedenken, dat een toename in den algemeenen
-welstand--die alleen een verhooging van de loonen van vrouwen gezond
-en normaal kan maken--een verhooging in de loonen van de prostitutie
-met zich brengt, en een toename in het aantal prostituées. Zoodat, als
-goede loonen moeten dienen om de prostitutie tegen te gaan, wij alleen
-kunnen zeggen, dat men met de eene hand meer terug neemt dan men met
-de andere geeft. Dit is zoo duidelijk, dat Després in een nauwkeurige
-moreele en demographische studie over de verdeeling van de prostitutie
-in Frankrijk tot de conclusie komt, dat wij de oude leer, dat "armoede
-prostitutie veroorzaakt" moeten omkeeren, daar prostitutie regelmatig
-toeneemt met weelde [171], en dat, naar mate een departement in weelde
-en voorspoed toeneemt, ook het aantal zoowel van ingeschreven als van
-vrije prostituées in dat departement vermeerdert. Hier schuilt echter
-een fout, want, terwijl het waar is, dat, zooals Després beweert,
-weelde naar prostitutie vraagt, zoo is het ook waar, dat een rijke
-gemeenschap de uitersten van armoede zoowel als van rijkdom in zich
-sluit, en dat het onder de armere elementen is, dat de prostitutie haar
-nieuwelingen vindt. De oude bewering "armoede veroorzaakt prostitutie"
-is nog geldig, maar ze is gecompliceerd geworden en veranderd door
-de samengestelde verhoudingen van de beschaving. Bonger heeft,
-in zijn knappe discussie over de economische zijde van de kwestie,
-zich den breeden en diepen grondslag van de prostitutie voor oogen
-gesteld, waar hij tot de conclusie komt, dat ze "aan den eenen kant
-de onvermijdelijke aanvulling is van de bestaande wettige monogamie,
-en aan den anderen kant het resultaat van de physieke en psychische
-ellende, waarin de vrouwen van het volk leven, en ook het gevolg van de
-ondergeschikte positie van vrouwen in onze hedendaagsche maatschappij"
-[172]. Een nauwkeurige economische beschouwing van de prostitutie
-kan ons geenszins tot den wortel van de zaak brengen.
-
-
-    Eén omstandigheid alleen moest al voldoende zijn geweest, om
-    aan te toonen, dat de onbekwaamheid van vele vrouwen, om door
-    arbeidsloon in haar dringendste levensbehoeften te voorzien,
-    in geenen deele de voornaamste oorzaak is van de prostitutie:
-    een groot deel der prostituées komt voort uit de gelederen der
-    dienstmeisjes. Van al de groote groepen van loonarbeidsters
-    zijn de dienstboden het meest vrij van economische zorgen; zij
-    betalen niet voor voedsel en voor woning; dikwijls hebben zij het
-    even goed als haar meesteressen, en in een groot aantal gevallen
-    hebben zij minder geldzorgen dan deze. Bovendien voorzien zij in
-    een bijna algemeene behoefte, zoodat er nooit zelfs voor maar zeer
-    middelmatig bekwame dienstboden eenige nood is, dat ze zonder werk
-    zullen zijn. Nu is het wel waar, dat zij een zeer groot lichaam
-    vormen, dat natuurlijk een bepaald contingent nieuwelingen aan
-    de prostitutie moest leveren. Maar als wij zien, dat huiselijke
-    dienst het voornaamste reservoir is, waaruit de prostitutie vloeit,
-    dan moet het wel duidelijk zijn, dat het verlangen naar voedsel en
-    onderdak geenszins de voornaamste oorzaak is voor de prostitutie.
-
-    We kunnen hieraan toevoegen, dat, hoewel de beteekenis van dit
-    overheerschend veel voorkomen van dienstmeisjes onder prostituées
-    zelden erkend wordt door hen, die meenen, dat wegnemen van de
-    armoede tevens is afschaffen van de prostitutie, het niet buiten
-    beschouwing gelaten is door de meer nadenkende onderzoekers van
-    maatschappelijke vraagstukken. Zoo wijst Sherwell er terecht
-    op, dat tot zekere hoogte "de moraal op en neer gaat met den
-    handel", en hij voegt er bij, dat het, tegenover het belang van
-    den economischen factor, een feit is, dat zeer tot nadenken stemt
-    en op iedere wijze indruk maakt, dat de meerderheid der meisjes,
-    die het West-End van Londen bezoeken (88 percent, volgens de
-    boeken van het Leger des Heils) voortkomt uit den huiselijken
-    dienst, waar de economische strijd niet ernstig gevoeld wordt
-    (Arthur Sherwell, Life in West London, hoofdst. V, "Prostitution").
-
-    Het is tevens opmerkelijk, dat dienstboden door de omstandigheden
-    van haar leven meer dan eenige andere klasse op de prostituées
-    gelijken (Bernaldo de Quiros en Llanas Aguilaniedo hebben dit
-    aangetoond in La Mala Vida en Madrid, p. 240). Evenals prostituées
-    zijn zij een klasse van vrouwen apart; zij hebben geen recht op de
-    égards en kleine hoffelijkheden, die gewoonlijk aan andere vrouwen
-    worden bewezen; in sommige landen zijn zij zelfs ingeschreven,
-    evenals de prostituées; het kan ternauwernood verwondering wekken,
-    dat als aan haar beroep dezelfde nadeelen verbonden zijn als aan
-    dat van de prostituée, zij ook soms eenige van de voordelen van dat
-    beroep wenschen te bezitten. Lily Braun (Frauenfrage, p. 389 et
-    seq.) heeft in bijzonderheden deze ongunstige omstandigheden van
-    huiselijken arbeid uiteengezet, in zooverre zij betrekking hebben
-    op de neiging onder dienstmeisjes om prostituée te worden. R. de
-    Ryckère heeft in zijn belangwekkend werk, La Servante Criminelle
-    (1907, p. 460 et seq.; cf.), een artikel van dezelfden schrijver,
-    "La Criminalité Ancillaire", Archives d'Anthropologie Criminelle,
-    Juli en December, 1906, de psychologie van het dienstmeisje
-    bestudeerd. Hij vindt, dat zij vooral gekenmerkt wordt door
-    zorgeloosheid, ijdelheid, gebrek aan originaliteit, neiging tot
-    nabootsen, en vluchtigheid. Dit zijn eigenschappen, die haar
-    tot de prostituée doen naderen. De Ryckère schat het aantal der
-    vroegere dienstmeisjes onder de prostituées over het algemeen op
-    vijftig percent, en hij voegt er bij, dat wat de "blanke slavernij"
-    genoemd wordt, hier haar meest meegaande en gewillige slachtoffers
-    vindt. Hij merkt op, dat de dienstbode-prostituée over het geheel
-    niet zoozeer immoreel is als wel zonder moraal.
-
-    In Parijs bevond Parent-Duchâtelet dat, wat het aantal betrof,
-    dienstboden het grootste contingent leverden voor de prostitutie,
-    en zijn nieuwere uitgevers vonden ook, dat zij ook in later
-    jaren boven aan de lijst staan (Parent-Duchâtelet, uitgave van
-    1857, deel I, p. 83). Onder clandestiene prostituées in Parijs
-    ontdekte Commenge onlangs, dat vroegere dienstboden veertig
-    percent leveren. In Bordeaux vond Jeannel (De la Prostitution
-    Publique, p. 102), dat in 1860 veertig percent van de prostituées
-    dienstmeisjes geweest waren; daarna kwamen de naaisters met zeven
-    en dertig percent.
-
-    In Duitschland en Oostenrijk is het al lang erkend, dat
-    huisdienst het grootste aantal nieuwelingen voor de prostitutie
-    levert. Lippert, in Duitschland, en Gross-Hoffinger, in Oostenrijk,
-    hebben op dit overheerschen van dienstmeisjes gewezen en op
-    de beteekenis daarvan voor het midden van de negentiende eeuw;
-    onlangs heeft Blaschko gezegd ("Hygiene der Syphilis" in Weyl's
-    Handbuch der Hygiene, deel II, p. 40), dat onder de Berlijnsche
-    prostituées in 1898 de dienstmeisjes bovenaan stonden met een en
-    vijftig percent. Baumgarten heeft geconstateerd, dat in Weenen
-    het getal dienstboden acht en vijftig percent is.
-
-    In Engeland zijn, volgens het Rapport van een Select Committee
-    van de Lords over de wetten tot bescherming van kinderen, zestig
-    percent der prostituées dienstmeisjes geweest. F. Remo noemt
-    tachtig percent in zijn Vie Galante en Angleterre. Het schijnt
-    zelfs nog hooger te zijn voor het West-End van Londen. Voor
-    Londen als een geheel genomen, bleek uit de uitgebreide
-    statistieken van Merrick (Work Among the Fallen), kapelaan van
-    de Millbank-gevangenis, dat van de 14.700 prostituées er 5823,
-    of ongeveer veertig percent vroeger dienstmeisjes geweest waren;
-    dat dan de waschvrouwen kwamen en daarna de naaisters; zijn feiten
-    wat meer beknopt en ruwer klassificeerend, bevond Merrick, dat
-    het aantal van de dienstmeisjes drie en vijftig percent was.
-
-    In Amerika zegt Sanger, dat drie en veertig percent der prostituées
-    dienstmeisjes geweest waren, en dat de naaisters dan kwamen, maar
-    na een langen tusschenpoos, met zes percent (Sanger, History of
-    Prostitution, p. 524). Onder de prostituées van Philadelphia zegt
-    Goodchild, dat "dienstmeisjes waarschijnlijk naar verhouding het
-    meest voorkomen", hoewel er nieuwelingen kunnen gevonden worden
-    uit bijna alle beroepen.
-
-    In andere landen is het hetzelfde. In Italië komen volgens
-    Tammeo (La Prostituzione, p. 100) de dienstmeisjes het eerst
-    onder de prostituées met acht en twintig percent, gevolgd door
-    den groep van naaisters, costuumnaaisters en modemaaksters,
-    zeventien percent. In Sardinië zegt A. Mantegazza, dat de
-    meeste prostituées dienstmeisjes van buiten zijn. In Rusland
-    is volgens Fiaux het aantal vijf en veertig percent. In Madrid
-    komen, volgens Eslava (zooals aangehaald wordt door Bernaldo
-    de Quiros en Llanas Aguilaniedo (La Mala Vida en Madrid, p. 239)
-    dienstmeisjes bovenaan bij de ingeschreven prostituées met zeven en
-    twintig percent--bijna dezelfde verhouding als in Italië--en ook
-    gevolgd door de naaisters. In Zweden waren er, volgens Welander
-    (Monatshefte für Praktische Dermatologie, p. 477) onder de
-    2541 ingeschreven prostituées 1586 (of twee en zestig percent)
-    dienstmeisjes; op een grooten afstand volgden 210 naaisters,
-    dan 168 fabrieksmeisjes, enz.).
-
-
-
-De biologische factor van de prostitutie.--Economische overwegingen
-hebben, zooals we zien, een zeer belangrijken invloed op de
-prostitutie, hoewel het in het geheel niet juist is te beweren, dat
-zij de voornaamste oorzaak vormen. Er is een ander probleem, dat veel
-onderzoekers heeft bezig gehouden: In welke mate zijn prostituées tot
-dit beroep gepredestineerd door organische constitutie? Het wordt
-algemeen toegegeven, dat economische en andere omstandigheden een
-oorzaak zijn, die tot de prostitutie opwekken; in hoeverre zijn zij,
-die bezwijken, gepredisponeerd doordat ze abnormale, persoonlijke
-eigenschappen bezitten? Sommige onderzoekers hebben beweerd, dat deze
-predispositie zoo stellig bestaat, dat prostitutie wel mag beschouwd
-worden als een vrouwelijk equivalent voor criminaliteit, en dat in
-een familie, waar de mannen zich instinctief naar de misdaad keeren,
-de vrouwen zich instinctief keeren naar de prostitutie. Anderen hebben
-even beslist deze conclusie bestreden.
-
-
-    Lombroso heeft meer speciaal de leer voorgestaan, dat
-    de prostitutie het plaatsvervangend equivalent is van de
-    criminaliteit. Hiermee bracht hij de resultaten tot ontwikkeling,
-    die in een belangrijke studie aangaande de familie Jukes, door
-    Dugdale gepubliceerd zijn; Dugdale bevond dat "daar, waar de
-    broeders misdaad plegen, de zusters tot de prostitutie komen";
-    de geld- en gevangenisstraffen van de leden der familie waren
-    niet opgelegd wegens schending van het eigendomsrecht, maar
-    voornamelijk wegens beleedigingen van de openbare zedelijkheid. "De
-    psychologische, zoowel als de anatomische identiteit van den
-    misdadiger en de geboren prostituée", tot dit besluit kwamen
-    Lombroso en Ferrero, "kon niet meer volkomen zijn: beiden zijn
-    gelijk aan den moreel krankzinnige, en daarom zijn ze, volgens
-    het axioma, weer aan elkander gelijk. Daar is hetzelfde gebrek aan
-    zedelijk gevoel, dezelfde hardheid van gemoed, dezelfde vroege lust
-    tot het kwade, dezelfde onverschilligheid voor maatschappelijke
-    schande, dezelfde wispelturigheid, luiheid en zorgeloosheid,
-    dezelfde smaak voor lichtzinnige genoegens, voor de orgie en voor
-    alcohol, dezelfde, of bijna dezelfde, ijdelheid. Prostitutie is
-    slechts de vrouwelijke zijde van de criminaliteit. En zoo waar
-    is het dat prostitutie en criminaliteit twee analoge, of, om zoo
-    te zeggen, parallel gaande verschijnselen zijn, dat zij in hun
-    uitersten elkaar ontmoeten. De prostituée is dus psychologisch
-    een misdadige: als zij geen eigenlijke misdaden begaat, dan is het
-    omdat haar physieke zwakte, haar gering verstand, het gemak waarmee
-    zij alles wat zij noodig heeft op eenvoudige wijze verkrijgen
-    kan, haar ontslaan van de noodzakelijkheid misdaden te begaan,
-    en juist om deze redenen vertegenwoordigt de prostitutie den
-    specifieken vorm van vrouwelijke criminaliteit". De schrijvers
-    voegen er bij, dat "prostitutie, in zekeren zin, maatschappelijk
-    nuttig is als een afvoerkanaal voor de mannelijke sexualiteit
-    en een voorbehoedmiddel tegen de misdaad" (Lombroso en Ferrero,
-    La Donna Delinquente, 1893, p. 571).
-
-    Zij, die dit gezichtspunt bestreden hebben, hebben zich
-    op ander standpunt geplaatst dan Lombroso en Ferrero,
-    en zij hebben in het geheel niet altijd de positie, die
-    zij aanvielen, begrepen. Zoo betoogt W. Fisher met veel
-    kracht (in Die Prostitution) dat prostitutie niet is een
-    onschuldig equivalent van de criminaliteit, maar een factor
-    van de criminaliteit. En Féré beweert (in Dégénérescence et
-    Criminalité), dat criminaliteit en prostitutie niet equivalent
-    zijn, maar identiek. "Prostituées en misdadigers", zegt hij,
-    "hebben als gemeenschappelijk kenmerk hun onproductiviteit, en
-    bijgevolg zijn ze onmaatschappelijk. Prostitutie vormt zoo een
-    vorm van criminaliteit." Het essentieele kenmerk van misdadigers
-    is echter niet hun onproductiviteit, want die hebben ze gemeen
-    met een groot deel van de rijksten uit de hoogste standen; we
-    moeten er ook bijvoegen, dat de prostituée, ongelijk aan den
-    misdadiger, een werkzaamheid uitoefent, waar navraag naar is,
-    waarvoor zij bereidwillig betaald wordt en waarvoor zij te werken
-    heeft (het is soms opgemerkt, dat de prostituée neerziet op den
-    dief, die "niet werkt"); zij oefent een beroep uit, en zij is
-    niet meer of minder productief dan zij, die meer respectabele
-    beroepen uitoefenen. Aschaffenburg meent dat hij staat tegenover
-    Lombroso, waar hij eenigszins verschillend van Féré beweert,
-    dat de prostitutie inderdaad niet is zooals Féré zeide, een
-    vorm van criminaliteit, maar dat ze te dikwijls samengaat met
-    criminaliteit om als een equivalent beschouwd te worden. Onlangs
-    heeft Mönkemöller hetzelfde standpunt verdedigd. Hier is echter,
-    als gewoonlijk, een groot verschil van meening aangaande de
-    proportie van prostituées, waarvan dit waar is. Alle onderzoekers
-    erkennen dat dit waar is voor een zeker aantal, maar terwijl
-    Baumgarten bij onderzoek van acht duizend prostituées maar een
-    kleine proportie vond die misdadigsters waren, vond Ströhmberg,
-    dat van de 462 prostituées er 175 dieveggen waren. Aan den anderen
-    kant staat Morasso (zooals in Archivio di Psichiatria aangehaald
-    is, 1896, afl. 1), op grond van zijn eigen onderzoekingen, meer
-    bepaald tegenover Lombroso, daar hij protesteert tegen iedere
-    zuiver degeneratieve beschouwing van de prostituées, die haar op
-    eenigerlei wijze zou gelijk maken aan misdadigers.
-
-
-De kwestie van de sexualiteit van de prostituées, die in zekere
-betrekking staat tot haar neiging tot degeneratie, is door
-verschillende schrijvers in verschillenden zin opgelost. Terwijl
-sommige, zooals Morasso, beweren, dat de sexueele impuls de voornaamste
-oorzaak is die vrouwen er toe brengt de loopbaan van prostituée
-te kiezen, beweren andere, dat prostituées gewoonlijk bijna zonder
-sexueelen impuls zijn. Lombroso verwijst naar het veel voorkomen van
-sexueele koelheid onder prostituées [173]. In Londen zegt Merrick, die
-bekend was met meer dan 16.000 prostituées, dat hij "maar heel enkele
-gevallen" ontmoet heeft waarin grof sexueel verlangen de beweegreden
-geweest is tot het kiezen van een leven van prostitutie. In Parijs
-had Raciborski al veel vroeger gezegd, dat "men onder prostituées er
-maar zeer weinig vindt die tot losbandigheid gedrongen werden door
-sexueelen gloed" [174]. Ook Commenge, die zorgvuldig de Parijsche
-prostituée bestudeerd heeft, kan niet toegeven dat sexueele begeerte
-genoemd mag worden onder de ernstige oorzaken van de prostitutie. "Ik
-heb duizende vrouwen over dit punt ondervraagd", zegt hij, "en maar
-zeer weinige hebben mij verteld, dat zij tot de prostitutie gedreven
-waren ter bevrediging van haar sexueele behoeften. Hoewel meisjes, die
-zich aan de prostitutie overgeven, gewoonlijk niet zeer oprecht zijn,
-hebben zij geloof ik op dit punt geen behoefte om te bedriegen. Als
-zij sexueele behoeften hebben, dan verbergen zij die niet, maar
-integendeel vertoonen zij een zekere voorliefde om ze te erkennen
-als een voldoende rechtvaardiging voor haar leven; zoodat, als maar
-een zeer kleine minderheid deze beweegreden aanhaalt, de oorzaak is
-dat ze voor de groote meerderheid niet bestaat".
-
-Er kan geen twijfel aan zijn dat de opmerkingen, die aangaande de
-sexueele koelheid van prostituées gemaakt worden, dikwijls veel te
-weinig bepaald zijn. Dit berust voor een deel zeker op het feit, dat
-ze gewoonlijk gedaan worden door hen, die spreken uit hun bekendheid
-met oude prostituées, wier gemeenzaamheid met normaal sexueel verkeer
-in zijn minst aantrekkelijken vorm tot resultaat heeft gehad, dat
-zij volkomen onverschillig werden voor zulk verkeer, zoover haar
-cliënten aangaat [175]. Het kan naar waarheid getuigd worden, dat
-voor de vrouw van diepen hartstocht de kortstondige en oppervlakkige
-verhoudingen van de prostitutie geen verleiding kunnen bieden. En we
-kunnen er bijvoegen, dat de meerderheid der prostituées haar loopbaan
-op zeer jeugdigen leeftijd begint, lang voor den tijd waarop bij
-vrouwen de neiging tot hartstocht nog gekomen is [176]. We kunnen ook
-wel zeggen, dat een onverschilligheid voor sexueele verhoudingen,
-een neiging er geen persoonlijke waarde aan te hechten, dikwijls
-een predisponeerende oorzaak is bij het aannemen van de loopbaan
-van prostituée; de geestelijke ondiepte van prostituées kan wel
-samengaan met ondiepte van physieke gemoedsbeweging. Aan den anderen
-kant schijnen veel prostituées, in ieder geval in het begin van
-haar loopbaan, een merkbare mate van zinnelijkheid te vertoonen,
-en voor vrouwen van ruwe sexueele kracht is de prostitutie in dit
-opzicht niet zonder aantrekkingskracht geweest; men weet, dat de
-bevrediging van physieke begeerte in sommige gevallen als motief
-gewerkt heeft en in andere is ze duidelijk na te wijzen [177]. Dit kan
-ternauwernood verwondering wekken als wij bedenken, dat prostituées
-in veel gevallen opmerkelijk sterke en gezonde menschen zijn wat
-haar algemeenen toestand betreft [178]. Zij bieden zonder moeite
-weerstand aan de gevaren van haar beroep, en hoewel de uitingen van
-sexueel gevoel onder den invloed daarvan in den loop van den tijd
-wel moeten gewijzigd worden of verdraaid, zoo is dit geen bewijs
-dat sexueele gevoeligheid oorspronkelijk afwezig was. Het is zelfs
-geen bewijs van het verlies ervan, want de werkelijke natuur van
-de normale prostituée en haar sexueele gloed vinden voornamelijk
-uiting niet in haar beroepsverhoudingen tot haar cliënten, maar in
-haar verhoudingen tot haar minnaar, die tevens haar souteneur is
-[179]. Het is volkomen waar, dat de omstandigheden van haar leven
-het dikwijls praktisch voordeelig maken voor de prostituées om aan
-zich verbonden te hebben een man, die voor haar belangen zorgt en
-die ze zoo noodig zal verdedigen, maar dat is alleen een bijkomend,
-toevallig en ondergeschikt voordeel van den "minnaar", voor zoover het
-prostituées in het algemeen betreft. Zij is in de eerste plaats tot hem
-aangetrokken omdat hij haar persoonlijk bevalt en zij hem voor zichzelf
-wil hebben. Het motief voor haar verbintenis is in hoofdzaak erotisch,
-in den vollen zin van het woord en sluit in zich niet alleen sexueele
-verhoudingen, maar bezit een gemeenschappelijk belang, een duurzaam
-en intiem leven, te zamen geleid. "Je weet dat, wat wij in ons beroep
-doen, ons hart niet kan vullen" zeide een Duitsche prostituée. "Waarom
-zouden wij niet een echtgenoot hebben zooals andere vrouwen? Ik heb
-ook behoefte aan liefde. Als dat niet zoo was, zouden we geen behoefte
-hebben aan een minnaar". En hij van zijn kant beantwoordt dat gevoel
-en wordt in het geheel niet alleen bewogen door eigenbelang [180].
-
-
-    Een van mijn correspondenten, die veel ondervinding gehad
-    heeft met prostituées, niet alleen in Engeland, maar ook in
-    Duitschland, Frankrijk, België en Holland heeft gevonden, dat de
-    normale uitingen van sexueel gevoel veel meer gewoon zijn onder
-    Engelsche prostituées dan onder die van het vaste land. "Ik zou
-    zeggen", schrijft hij, "dat bij den normalen coïtus vrouwen van
-    het vaste land gewoonlijk geen sexueele opwinding ondervinden. Ik
-    geloof niet, dat ik ooit een vrouw van het vasteland gekend heb,
-    die iets had, dat op geprikkeldheid leek. Engelsche vrouwen
-    echter, geven zich, als een man maar gewoon vriendelijk is en
-    toont dat hij wat gevoel heeft boven uitsluitend zinnelijke
-    bevrediging, dikwijls over aan de meest wilde genoegens van
-    sexueele opwinding. Natuurlijk is er in dit leven, evenals in
-    andere, scherpe concurrentie, en een vrouw moet, om met haar
-    mededingsters te wedijveren, haar mannelijke vrienden behagen;
-    maar een man van de wereld kan altijd onderscheid maken tusschen
-    echte en gesimuleerde hartstocht". (Het is echter mogelijk,
-    dat hij het meeste succes zal hebben bij het opwekken van de
-    gevoelens van de vrouwen van zijn eigen land). Aan den anderen
-    kant vindt deze schrijver, dat de buitenlandsche vrouwen er
-    meer op uit zijn in het genoegen van haar tijdelijke metgezellen
-    te voorzien en zich te vergewissen wat hen genoegen geeft. "De
-    buitenlandsche schijnt het tot de hoofdzaak van haar leven te
-    maken de een of andere abnormale wijze van sexueele bevrediging
-    voor haar metgezel te ontdekken". Voor haar eigen genoegen vragen
-    buitenlandsche prostituées dikwijls om cunnilinctus, liever dan
-    normalen coïtus, terwijl anale coïtus ook gewoon is. Het verschil
-    is klaarblijkelijk, dat de Engelsche vrouwen, als zij bevrediging
-    zoeken, die vinden in normalen coïtus, terwijl de buitenlandsche
-    vrouwen meer abnormale methoden prefereeren. Er is echter een
-    klasse van Engelsche prostituées, die deze correspondent als een
-    uitzondering beschouwt op den algemeenen regel: de klasse van haar,
-    die voortgekomen zijn uit de lagere rangen van het tooneel. "Zulke
-    vrouwen zijn gewoonlijk losbandiger--dat is te zeggen, meer bekend
-    met het bizarre in het sexueele--dan meisjes, die uit winkels
-    komen of uit kroegen; zij vertoonen een bekendheid met fellatio,
-    en zelfs van anale coïtus, en gedurende de menstruatie vragen
-    zij dikwijls om inter-mammaire coïtus".
-
-
-Over het geheel schijnt het, dat prostituées, hoewel ze haar leven
-gewoonlijk niet uit beweegredenen van zinnelijkheid kiezen, toch als
-ze haar loopbaan beginnen of in het eerste deel ervan een tamelijk
-gewone mate van sexueele impuls bezitten, met variaties in beide
-richtingen zoowel van exces en tekort, als van perversie. Op een
-wat later tijd is het nutteloos te trachten de sexueele impuls van
-prostituées af te meten naar de mate van genoegen, die zij vinden
-in het beroeps-uitvoeren van sexueelen omgang. Het is noodig zich
-te vergewissen of zij sexueele instincten hebben, die op andere
-wijze bevredigd worden. In een groot aantal gevallen vindt men, dat
-dit zoo is. Masturbatie is vooral onder prostituées uiterst gewoon;
-hoeveel ze ook voorkomt onder vrouwen, die geen ander middel hebben
-om sexueele bevrediging te verkrijgen, wordt toch toegegeven, dat ze
-onder prostituées nog meer voorkomt, ja bijna algemeen [181].
-
-Homosexualiteit, hoewel ze niet zoo gewoon is als masturbatie, wordt
-onder prostituées zeer veel gevonden--in Frankrijk schijnt het,
-meer dan in Engeland--en men kan wel zeggen, dat ze meer voorkomt
-onder prostituées dan onder eenige andere klasse van vrouwen. Ze
-wordt begunstigd door den verkregen tegenzin tegen normalen coïtus,
-die voortkomt uit beroeps-omgang met mannen, die er toe leidt dat
-homosexueele verhoudingen door vergelijking met deze beschouwd worden
-als rein en ideaal. Het schijnt ook wel, dat in een groot aantal
-gevallen prostituées een aangeboren aanleg tot sexueele inversie hebben
-en dat zulk een aanleg, te zamen met onverschilligheid voor den omgang
-met mannen een oorzaak is, die haar voorbeschikt tot het kiezen van
-het leven van prostituée. Kurella beschouwt prostituées zelfs als
-een tweede variëteit van personen met aangeboren inversie. Anna
-Rüling in Duitschland zegt, dat ongeveer twintig percent van de
-prostituées homosexueel zijn; als haar gevraagd werd wat er haar toe
-bracht prostituée te worden, antwoordde meer dan een geïnverteerde
-vrouw van de straat haar, dat het zuiver een beroeps-zaak was en dat
-sexueel gevoel buiten kwestie bleef, behalve met een vriendin [182].
-
-Het voorkomen van aangeboren inversie onder prostituées--hoewel we
-prostituées als een klasse niet als noodzakelijk gedegenereerd behoeven
-te beschouwen--doet de vraag ontstaan of het waarschijnlijk is, dat
-we een ongewoon groot aantal physieke en andere afwijkingen onder haar
-vinden. Het kan niet gezegd worden, dat er op dit punt eenstemmigheid
-van opinie is. Voor sommige autoriteiten zijn prostituées niets anders
-dan normale, gewone vrouwen van een lagen maatschappelijken rang,
-zoo inderdaad haar instincten niet eenigszins verheven zijn boven die
-van de klasse, waarin zij geboren zijn. Andere onderzoekers vinden
-onder haar een zoo groote proportie van individuen, die afwijken van
-het normale, dat zij geneigd zijn de prostituées over het algemeen
-te plaatsen onder de eene of andere abnormale klasse [183].
-
-
-    Baumgarten, die meer dan 8000 prostituées gekend heeft, bevond,
-    dat maar een zeer klein deel crimineel is of psychopatisch in
-    temperament of organisatie (Archiv für Kriminal-Anthropologie,
-    deel XI, 1902). Het is echter niet duidelijk, dat Baumgarten
-    eenige nauwkeurige en preciese onderzoekingen deed. Mr. Lane, een
-    Londensch politie-rechter, heeft geconstateerd, als resultaat van
-    zijn eigen opmerkingen, dat prostitutie "tegelijk een symptoom
-    en een gevolg is van denzelfden gedegenereerden, physieken
-    en decadenten aard, die aanleiding geeft tot het ontstaan van
-    mannelijke landloopers, kleine dieven en bedelaars van beroep en
-    dat de prostituée gewoonlijk het vrouwelijk analogon daarvan is"
-    (Ethnological Journal, April, 1905, p. 41). Deze schatting is
-    zeker juist, wat een groot deel der vrouwen aangaat, die, dikwijls
-    verzwakt door drank, in de zittingen van de politie-rechters
-    verschijnen, maar ze kan wel nauwelijks zonder nadere aanduiding
-    toegepast worden op prostituées in het algemeen.
-
-    Morasso (Archivio di Psichiatria, 1896. afl. 1) heeft geprotesteerd
-    tegen een enkel zuiver degeneratieve beschouwing van de prostituées
-    op grond van zijn eigen opmerkingen. Er is, zegt hij, een categorie
-    van prostituées, onbekend aan wetenschappelijke navorschers, die
-    hij noemt die van de Prostitute di alto bordo. Onder haar zijn
-    de teekenen van degeneratie zoowel physiek als moreel, niet in
-    grooteren getale te vinden, dan onder vrouwen, die niet tot de
-    prostitutie behooren. Zij vertoonen alle soorten van karakters,
-    terwijl sommigen van haar een groote verfijning bezitten; ze
-    worden voornamelijk gekenmerkt door een ongewone mate van sexueele
-    begeerte. Zelfs onder de lagere groep van de bassa prostituzione
-    beweert hij, dat wij een overheerschen vinden van sexueele,
-    zoowel als van professioneele karakters eer dan teekenen van
-    degeneratie. Het is voldoende nog een getuigenis aan te halen,
-    zooals het vele jaren geleden gegeven is door een vrouw van
-    hoog verstand en karakter, Mrs. Craik, de romanschrijfster:
-    "De vrouwen, die vallen, zijn in het geheel niet de slechtste
-    van haar stand", schreef zij. "Ik heb het hooren bevestigen door
-    meer dan een vrouw--door eene vooral, wier ondervinding even
-    groot was als haar welwillendheid--dat vele van haar behooren
-    onder de beste, meest verfijnde, intelligente, waarheidlievende,
-    en liefhebbende. "Ik weet niet hoe het komt", zeide zij dan,
-    "of juist haar meerderheid haar ontevreden maakt met haar eigen
-    stand--arbeiders zijn dikwijls zulke ruwe, boersche kerels!--zoodat
-    zij gemakkelijker ten prooi vallen aan mannen, die in stand boven
-    haar zijn: of dat, hoewel deze theorie veel menschen zal stuiten,
-    andere deugden nog kunnen bestaan en bloeien, volkomen afgescheiden
-    van, en na het verlies van dat, wat wij gewend zijn te beschouwen
-    als de onmisbare eerste deugd van onze sekse--kuischheid. Ik kan
-    het niet verklaren; ik kan alleen zeggen, dat het zoo is, dat
-    sommige van mijn meest belovende dorpsmeisjes het eerst in het
-    verderf zijn geloopen; en dat sommige van de beste en trouwste
-    dienstmeisjes, die ik ooit gehad heb, tot schande kwamen, en
-    als ik ze niet te hulp was gekomen en ze op weg had geholpen
-    het kwaad weer goed te maken, ongetwijfeld "gevallen vrouwen"
-    zouden geworden zijn"." (A Woman's Thoughts About Women, 1858,
-    p. 291). Verschillende schrijvers hebben den nadruk gelegd op
-    de goede moreele eigenschappen van prostituées. Zoo noemt in
-    Frankrijk Despine eerst haar ondeugden op zooals (1) gulzigheid
-    en drankzucht, (2) leugenachtigheid, (3) opvliegendheid,
-    (4) gebrek aan orde en slordigheid, (5) wispelturigheid, (6)
-    behoefte aan beweging, (7) neiging tot homosexualiteit; en
-    dan gaat hij voort haar goede eigenschappen te specificeeren:
-    haar moederliefde en haar kinderliefde, haar hulpvaardigheid
-    voor elkaar; en haar weigeren elkaar aan te klagen; terwijl zij
-    dikwijls godsdienstig zijn, soms bescheiden en gewoonlijk zeer
-    eerlijk (Despine Psychologie Naturelle, deel III, p. 207 et seq.;
-    wat de Siciliaansche prostituées betreft cf. Càllari, Archivio
-    di Psichiatria, afl. IV, 1903). De hulpvaardigheid voor elkaar,
-    die dikwijls in ellende getoond wordt, wordt in hooge mate
-    geneutraliseerd door beroeps-achterdocht en jaloezie.
-
-    Lombroso meent, dat de basis van de prostitutie gevonden
-    moet worden in moreele onnoozelheid. Als we door moreele
-    onnoozelheid een toestand moeten verstaan die nauw verwant is aan
-    krankzinnigheid, dan is deze bewering dubbelzinnig. Er schijnt
-    geen duidelijke verhouding te zijn tusschen prostitutie en
-    krankzinnigheid, en Tammeo heeft aangetoond (La Prostituzione,
-    p. 76), dat het veelvuldig voorkomen van prostituées in de
-    verschillende Italiaansche provincies in omgekeerde verhouding
-    staat tot het veelvuldig voorkomen van krankzinnigen; naarmate
-    de krankzinnigheid toeneemt, neemt de prostitutie af. Maar als
-    we meenen een mindere mate van moreele achterlijkheid--dat is te
-    zeggen, een stompheid in ontvankelijkheid voor de gewone moreele
-    beschavingsoverwegingen, die, terwijl ze direct voortkomt uit
-    den verhardenden invloed van een ongunstige jeugd-omgeving,
-    ook kan berusten op een aangeboren aanleg--kan er geen twijfel
-    aan zijn of moreele achterlijkheid wordt zeer dikwijls onder
-    prostituées gevonden. Het zou ongetwijfeld aannemelijk zijn te
-    zeggen, dat iedere vrouw, die haar maagdelijkheid geeft in ruil
-    voor een onvoldoende weergave een achterlijke is. Als zij zich
-    geeft uit liefde, heeft zij op zijn slechtst, een dwaze vergissing
-    begaan, zooals jonge en onervaren menschen ieder oogenblik kunnen
-    begaan. Maar als zij bepaald het plan heeft zich te verkoopen,
-    en als ze dat doet voor niets of voor bijna niets, dan is het een
-    ander geval. De ondervindingen van Commenge in Parijs zijn in dit
-    opzicht leerzaam. "Voor veel jonge meisjes", schrijft hij, "bestaat
-    er geen schaamtegevoel, zij ondervinden geen gemoedsbeweging als
-    zij zich volkomen ongekleed vertoonen, zij geven zich aan den
-    eersten den besten, waarvan zij niet weten, of zij hem ooit weer
-    zullen zien. Zij hechten geen waarde aan haar maagdelijkheid; zij
-    worden onteerd onder de vreemdste omstandigheden, zonder de minste
-    gedachte aan of zorg over de daad, die zij doen. Nòch eenig gevoel,
-    nòch eenige berekening, drijft haar in de armen van een man. Zij
-    laten zich gaan zonder nadenken en zonder reden, bijna als een
-    dier, uit onverschilligheid en zonder genot". Hij kende vijf en
-    veertig meisjes tusschen den leeftijd van twaalf en zeventien,
-    die door den eersten den besten onbekende, dien ze nooit terug
-    zagen, onteerd werden; zij verloren haar maagdelijkheid, naar
-    Dumas zegt, zooals zij haar melktanden verloren, en ze konden
-    geen aannemelijke reden opgeven voor haar verlies. Een meisje van
-    vijftien jaar, dat vermeld wordt door Commenge en dat bij haar
-    ouders woonde, die haar alles gaven wat ze noodig had, verloor
-    haar maagdelijkheid, doordat ze toevallig een man ontmoette,
-    die haar twee francs aanbood, als ze met hem mee wilde gaan;
-    ze deed het zonder aarzelen en begon spoedig uit zichzelf mannen
-    aan te spreken. Een meisje van veertien jaar, die ook behagelijk
-    bij haar ouders woonde, gaf haar maagdelijkheid op een kermis
-    voor een glas bier, en begon van toen af zich aan te sluiten
-    bij prostituées. Een ander meisje van denzelfden leeftijd,
-    die op een Kermesse in den draaimolen wilde draaien, bood zich
-    aan, aan den man die de machine bediende, voor het genoegen van
-    eenmaal rond te draaien. Nog een ander meisje van vijftien jaar,
-    op een ander feest, bood haar maagdelijkheid voor hetzelfde
-    tijdelijke genoegen. (Commenge, Prostitution Clandestine, 1897,
-    p. 101 et seq.). In de Vereenigde Staten legt Dr. W. Travis Gibb,
-    behandelend geneesheer aan de "New York Society for the Prevention
-    of Cruelty to Children", dezelfde getuigenis af van het feit, dat
-    in een tamelijk groot deel van gevallen van "verkrachting" het
-    kind het gewillige slachtoffer is. "Het is bepaald aandoenlijk"
-    zegt hij (Medical Record, April 20, 1907), "te bemerken hoe een
-    stuiversstuk of een kwartje voldoende zijn om de deugd van deze
-    kinderen te koopen".
-
-    Indien we willen onderzoeken in hoeverre prostituées aangeboren
-    physieke afwijkingen vertoonen, dan is het gelaat de ruwste en
-    meest voor de hand liggende toetssteen, hoewel hij niet de meest
-    preciese is en evenmin de meeste bevrediging geeft. Toen in
-    Frankrijk, ongeveer 1000 prostituées wat haar uiterlijk betrof
-    in vijf groepen verdeeld werden, vond men, dat slechts zeven
-    tot veertien percent tot de eerste groep behoorden, nl. tot de
-    groep van haar, waarvan men zeggen kon, dat ze jeugd en schoonheid
-    bezaten. (Jeannel, De la Prostitution Publique, 1860, p. 168). En
-    Woods Hutchinson, die een uitgebreide bekendheid met Londen,
-    Parijs, Weenen, New York, Philadelphia en Chicago bezit, zegt, dat
-    een mooie of zelfs maar aantrekkelijk-uitziende prostituée zeldzaam
-    is, en dat het gewone schoonheidsniveau lager is dan in eenige
-    andere klasse van vrouwen. "Voor welke andere verkeerdheden",
-    merkt hij op, "de fatale macht van de schoonheid verantwoordelijk
-    gesteld mag worden, ze heeft niets te maken met prostitutie"
-    (Woods Hutchinson, "The Economics of Prostitution", American
-    Gynaecological and Obstetric Journal, September, 1895). We moeten
-    natuurlijk altijd in de gedachten houden, dat deze taxaties iets
-    van haar waarde verliezen, doordat ze voornamelijk gebaseerd zijn
-    op het onderzoek van vrouwen, die het duidelijkst tot de klasse der
-    prostituées behooren en reeds door haar beroep ruw zijn geworden.
-
-    Als we tot de conclusie mogen komen--en over dit feit zal
-    waarschijnlijk niet getwist worden--dat mooie, aangename,
-    en harmonisch gevormde gezichten eer zeldzaam dan gewoon
-    zijn onder prostituées, dan mogen we daarentegen zeggen, dat
-    nauwkeurig onderzoek een groot aantal physieke abnormaliteiten
-    aan den dag zal brengen. Een van de vroegste belangrijke
-    physieke onderzoekingen op prostituées was die van Dr. Pauline
-    Tarnowsky in Rusland (het eerst gepubliceerd in Vratch in 1887,
-    en later als Etudes anthropométriques sur les Prostituées et les
-    Voleuses). Zij onderzocht vijftig prostituées uit Petersburg,
-    die niet langer dan twee jaren in een bordeel gewoond hadden,
-    en ook vijftig boerenvrouwen van zooveel mogelijk denzelfden
-    leeftijd en geestelijke ontwikkeling. Zij vond, dat (1) de
-    prostituée kleiner schedel-middellijn had; (2) dat acht en veertig
-    percent verschillende teekenen vertoonde van physieke degeneratie
-    (onregelmatigen schedel, asymmetrie van het gezicht, afwijkingen
-    in het harde verhemelte, tanden, ooren, enz.). Deze neiging tot
-    afwijkingen onder de prostituées was tot zekere hoogte verklaard,
-    toen er gevonden werd, dat ongeveer vier vijfde van haar, ouders
-    hadden, die aan den drank verslaafd waren, en bijna een vijfde
-    de laatst overlevenden van groote families waren; zulke families
-    zijn dikwijls voortgebracht door gedegenereerde ouders.
-
-    Het veelvuldig voorkomen van erfelijke degeneratie is ook door
-    Bonhoeffer onder Duitsche prostituées opgemerkt. Hij onderzocht
-    190 prostituées in de gevangenis in Breslau, die dus tot een meer
-    abnormale klasse behoorden dan gewone prostituées, en hij vond,
-    dat er 102 erfelijk gedegenereerd waren, meest met een of beide
-    ouders dronkaards; 53 vertoonden tevens zwakzinnigheid (Zeitschrift
-    für die Gesamte Strafwissenschaft, Bd. XXXIII, p. 106).
-
-    Het meest nauwkeurige onderzoek van gewone niet-misdadige
-    prostituées, zoowel anthropologisch als wat het overheerschen
-    van afwijkingen aangaat, is in Italië gedaan, hoewel niet op
-    een voldoend aantal personen om absoluut beslissende resultaten
-    op te leveren. Zoo onderzocht Fornasari zestig prostituées,
-    voornamelijk uit Emilia en Venetië, en ook zeven en twintig
-    andere uit Bologne; de laatste groep werd vergeleken met een
-    derde groep van twintig normale vrouwen uit Bologne (Archivio di
-    Psichiatria, 1892, afl. VI). Er werd bevonden, dat de prostituées
-    van een kleiner type waren dan de normale individuen, met smaller
-    hoofden en grooter gezichten. Zooals de schrijver zelf zegt,
-    waren de personen die hij onderzocht, niet voldoende in aantal
-    om ver strekkende generalisaties te rechtvaardigen, maar het
-    kan toch de moeite waard zijn eenige van zijn resultaten op te
-    sommen. Bij dezelfde grootte vertoonden de prostituées grooter
-    gewicht; bij dezelfden leeftijd waren ze kleiner dan andere
-    vrouwen, niet alleen van de gegoede, maar van de arme klasse: de
-    lengte van het gezicht, de bizygomatische doorsnee (hoewel niet de
-    afstand tusschen de jukbeenderen), de afstand tusschen de kin en
-    de uitwendige ooropening, en de afmeting van de kaak waren alle
-    grooter bij de prostituées; de handen waren, in vergelijking van
-    den palm, langer en breeder dan bij gewone vrouwen; de voet was
-    ook langer bij prostituées, en de dij was, in vergelijking van de
-    kuit grooter. Het is opmerkelijk, dat bij de meeste bijzonderheden,
-    vooral wat de metingen van het hoofd betreft, de variaties onder
-    de prostituées veel grooter waren dan onder de andere vrouwen,
-    die onderzocht werden; dit kan voor een deel, hoewel niet geheel,
-    verklaard worden uit het iets grootere aantal van de eersten.
-
-    Ook Ardu gaf (in hetzelfde nummer van de Archivio) het resultaat
-    van zijn onderzoekingen (op initiatief van Lombroso verricht)
-    over het veelvoudig voorkomen van abnormaliteiten onder de
-    prostituées. De personen waren vier en zeventig in aantal en
-    behoorden tot de Clinica Sifilopatica van Professor Giovannini in
-    Turijn. De abnormaliteiten, waarnaar onderzoek gedaan werd waren:
-    mannelijke verdeeling van haar in de schaamstreek, op de borst en
-    de ledematen, al te sterke haargroei op het voorhoofd, linkschheid,
-    atrophie van den tepel, en tatoeëeren (dat maar eens gevonden
-    werd). Ardu's verhandelingen over een andere serie onderzoekingen
-    van vijf en vijftig prostituées door Lombroso, geven tot resultaat,
-    dat mannelijke plaatsing van het haar gevonden wordt bij vijftien
-    percent, tegen zes percent bij gewone vrouwen; eenige mate van
-    hypertrichosis in achttien percent; linkschheid in elf percent
-    (maar bij normale vrouwen wel twaalf percent volgens Gallia);
-    en atrophie van den tepel in twaalf percent.
-
-    Guiffrida-Ruggeri (Atti della Società Romana di Antropologia, 1897,
-    p. 216), vond bij het onderzoek van acht en twintig prostituées
-    onregelmatigheden in de volgende orde van afnemende frequentie:
-    neiging van de wenkbrauwen elkaar te ontmoeten, gebrek aan
-    symmetrie van het hoofd, druk aan den wortel van den neus,
-    onvoldoende ontwikkeling van de kuiten, hypertrichosis en andere
-    afwijkingen van haar, vooruitstekend jukbeen, vooruitspringend
-    voorhoofd en abnormale inplanting van de tanden, Darwinsche
-    oor-tuberkel, dunne verticale lippen. Deze kenteekenen zijn ieder
-    afzonderlijk van weinig of geen belang, hoewel ze te samen niet
-    zonder beteekenis zijn als een aanwijzing van algemeene afwijking.
-
-    Later komt Ascarilla, in een uitgebreide studie (Archivio di
-    Psichiatria, 1906, afl. VI, p. 812), over de vingerafdrukken van
-    prostituées tot de conclusie, dat zelfs in dit opzicht prostituées
-    eenigermate een klasse vormen, die morphologische inferieuriteit
-    vertoont met normale vrouwen. De modellen vertoonen ongewone
-    eenvoudigheid en gelijkvormigheid en de beteekenis hiervan wordt
-    aangetoond door het feit, dat een zelfde gelijkvormigheid vertoond
-    wordt door de vingerafdrukken van krankzinnigen en doofstommen
-    (De Sanctis en Toscano, Atti Società Romana Antropologia, deel
-    VIII, 1901, afl. II.)
-
-    In Chicago heeft Dr. Harriet Alexander, te zamen met
-    Dr. E. S. Talbot en Dr. J. G. Kiernan in het Bridewell of
-    verbeteringshuis dertig prostituées onderzocht; alleen de
-    "domme" klasse van beroepsprostituées komen in deze instelling,
-    en het kan daarom geen verwondering wekken dat zij meer bepaalde
-    teekenen van degeneratie vertoonden. In ras waren bijna de helft
-    van degenen die onderzocht werden Keltisch Iersch. Bij zestien
-    waren de zygomatische processen ongelijk en zeer in het oog
-    springend. Andere asymmetrieën van het gezicht waren gewoon. In
-    drie gevallen waren de hoofden van Mongoolsch type; zestien waren
-    epignatisch, en elf prognatisch; vijf vertoonden remming van
-    den groei van het gezicht. Brachycephalie was overheerschend
-    (zeventien gevallen); de rest was mesaticephalitisch; geen
-    was dolichocephalitisch. Abnormaliteiten in den vorm van den
-    schedel waren er vele, en vijf en twintig hadden verkeerd gevormde
-    ooren. Vier waren beslist krankzinnig, en een was een epileptica
-    (H. C. Alexander, "Physical Abnormalities in Prostitutes", Chicago
-    Academy of Medicine, April 1893; E. S. Talbot, Degeneracy, p. 320;
-    Id., Irregularities of the Teeth, vierde uitgave, p. 141).
-
-
-Het schijnt over het geheel wel, voor zoover het bewijsmateriaal
-op het oogenblik strekt, dat prostituées niet volkomen normale
-vertegenwoordigsters zijn van den stand, waarin zij geboren zijn. Er
-is een keuze-proces geweest van individuen, die door haar aangeboren
-eigenschappen afwijken van het normale gemiddelde, en die dus
-in lichte mate ongeschikt zijn voor het normale leven [184]. De
-psychische eigenaardigheden, die met zulk een afwijking samengaan,
-zijn niet altijd bepaald ongunstig; het licht neurotische meisje van
-lagen stand--dat niet houdt van hard werken, uit geringe energie, en
-dat misschien gulzig is en zelfzuchtig--kan zelfs een verfijning boven
-haar stand schijnen te bezitten. Terwijl er echter onder prostituées
-een neiging tot afwijking is, moet het duidelijk erkend worden, dat
-die neiging gering is zoolang wij de geheele klasse van prostituées
-onpartijdig beschouwen. Die navorschers, die tot de conclusie
-zijn gekomen dat prostituées een zeer gedegenereerde en abnormale
-klasse zijn, hebben alleen maar speciale groepen van prostituées
-geobserveerd, meer speciaal degenen, die dikwijls in de gevangenis
-gevonden worden. Het is onmogelijk een juist denkbeeld te vormen van
-prostituées als we ze alleen in de gevangenis bestudeeren, evenmin
-als het mogelijk zou zijn een juist denkbeeld te vormen van dominees,
-dokters of advocaten door ze alleen in de gevangenis te bestudeeren;
-dit blijft waar, al komt een veel grooter deel der prostituées dan van
-de leden der meer geachte beroepen in de gevangenis; dat feit verklaart
-ongetwijfeld voor een deel de grootere abnormaliteit van prostituées.
-
-We moeten natuurlijk in de herinnering houden dat de speciale
-levensvoorwaarden van prostituées er toe leiden het optreden van
-bepaalde beroeps-eigenaardigheden te veroorzaken, die volkomen
-kunstmatig verkregen zijn en niet aangeboren. Zoo kunnen we
-verklaren de geleidelijke wijziging van de vrouwelijke secundaire
-en tertiaire sexueele eigenaardigheden, en het optreden van
-mannelijke eigenaardigheden, zooals de veel voorkomende diepe stem,
-enz. [185]. Maar als we voldoende rekening houden met deze kunstmatig
-verkregen eigenaardigheden, blijft het toch waar, dat de vergelijking
-der uitkomsten van de verschillende onderzoekingen die tot dusverre
-gedaan zijn, mogen ze dan niet geheel overtuigend zijn, er toch op
-schijnen te wijzen dat, zelfs afgezonderd van het overheerschen van
-kunstmatig verkregen afwijkingen, de beroepskeuze, die individuen
-afzondert van de algemeene bevolking van een zelfde maatschappelijke
-klasse, die anthropometrische eigenaardigheden hebben; deze varieeren,
-maar behooren toch tot dezelfde soort. De gedane waarnemingen schijnen
-aan te duiden, dat prostituées over het algemeen niet in gewicht
-boven het middelmatige zijn, niet in gestalte; dat ze korter armen
-hebben, hoewel de handen langer zijn (dit is zoowel in Italië als
-in Rusland gevonden); zij hebben dunner enkels en zwaarder kuiten
-en betrekkelijk nog zwaarder dijen. De geraamde schedelinhoud,
-de omtrek en de doorsnede van den schedel zijn eenigszins beneden
-het middelmatige, niet alleen wanneer ze vergeleken worden met
-respectabele vrouwen, maar ook in vergelijking van misdadigsters;
-er is een neiging tot brachycephalie (in Italië en Rusland beide); de
-wangbeenderen springen gewoonlijk vooruit en de kaken zijn ontwikkeld;
-het haar is donkerder dan bij respectabele vrouwen, hoewel niet zoo
-donker als bij dieveggen; het is gewoonlijk overvloedig, niet alleen op
-het hoofd maar ook op de schaamdeelen en elders; men heeft bevonden,
-dat de oogen bepaald donkerder waren dan die van hetzij respectabele
-vrouwen, hetzij misdadigsters [186].
-
-Voor zoover het bewijsmateriaal gaat, dient het om aan te toonen,
-dat prostituées over het algemeen het type naderen dat we zooals in
-het voorafgaande deel aangetoond is, met reden kunnen beschouwen als
-speciaal te wijzen op ontwikkelde sexualiteit. Het is echter onnoodig
-deze kwestie te bespreken voordat onze anthropometrische kennis van
-prostituées meer omvattend en meer precies is.
-
-3. De moreele rechtvaardiging van de prostitutie.--Er zijn
-moralisten--zij zijn er altijd geweest en vele van hen zijn menschen
-wier opinie de ernstigste achting verdient--die meenen, dat mits
-de hygiënische voorwaarden verbeterd worden, het bestaan van de
-prostitutie geen ernstig probleem ter oplossing biedt. Ze is, zeggen
-zij, op zijn slechtst, een noodzakelijk kwaad, en, op zijn best, een
-weldadige instelling, het bolwerk van het tehuis, de onvermijdelijke
-keerzijde van het huwelijk. "De immoreele bewaakster van de publieke
-moraal", is de definitie van prostituées gegeven door een schrijver,
-die de zaak van een laag standpunt beschouwt, en een ander, die de
-zaak meer verheven bekijkt, schrijft: "De prostituée vervult een
-maatschappelijke zending. Zij is de bewaakster van de maagdelijke
-kuischheid, het afvoerkanaal voor overspelige begeerte, de beschermster
-van getrouwde vrouwen, die een laat moederschap vreezen; het is
-haar rol op te treden als schild voor "het gezin"". "Als vrouwelijke
-Decii", zeide Balzac in zijn Physiologie du Mariage van prostituées,
-"offeren zij zich op voor de republiek en maken van haar lichamen een
-borstwering ter bescherming van respectabele families". Op dezelfde
-wijze noemde Schopenhauer prostituées "menschelijke slachtoffers
-op het altaar der monogamie". Lecky vereenigt, in een vele malen
-aangehaalde passage der rhetorica [187] het hoogere en het lagere
-standpunt over de prostituée in de menschelijke maatschappij, en
-hij tracht er zelfs een priesterlijk karakter aan te geven. "Het
-uiterste type van de ondeugd", verklaarde hij, "is ten slotte de meest
-krachtdadige bewaakster van de deugd. Als zij er niet was, zou de
-ongerepte reinheid van onnoemelijk veel huizen besmet zijn, en niet
-weinige van de vrouwen, die in den trots van haar niet in verleiding
-gebrachte kuischheid aan de prostituée denken met een siddering van
-verontwaardiging, zouden zonder haar de ellenden van berouw en van
-wanhoop gekend hebben. Op die eene onteerde en onwaardige gestalte
-zijn al de hartstochten geconcentreerd, die de wereld met schande
-hadden kunnen vullen. Zij blijft, terwijl geloofsbelijdenissen en
-maatschappijen opkomen en te gronde gaan, de eeuwige priesteres van
-de menschelijkheid, bezoedeld door de zonden van het volk" [188].
-
-Ik weet niet, of de Grieken ernstig gedacht hebben over de moreele
-rechtvaardiging van de prostitutie. Zij hadden haar geen bijzonder
-hinderlijke vormen laten aannemen en voor het grootste deel waren ze
-bereid haar te aanvaarden. De Romeinen namen ze gewoonlijk ook aan,
-maar, naar ons toeschijnt, niet zoo gemakkelijk. Er was een strenge,
-ernstige, bijna Puriteinsche geest in de Romeinen van de oude garde en
-soms schijnen zij de behoefte gevoeld te hebben zich te verzekeren,
-dat de prostitutie werkelijk moreel te rechtvaardigen was. Het
-is van belang op te merken, dat zij zich graag in de herinnering
-brachten dat Cicero gezegd had, dat hij blij was als hij een man uit
-een bordeel zag komen, omdat hij anders misschien de vrouw van zijn
-buurman onteerd zou hebben [189].
-
-De maatschappelijke noodzakelijkheid van de prostitutie is het
-oudste van al de argumenten van moralisten, die het dulden van
-prostituées prediken; en als we de eeuwige geldigheid aannemen van
-het huwelijkssysteem, waarmee tegelijk de prostitutie zich ontwikkeld
-heeft, en van de theoretische moraal, die op dat systeem gebaseerd is,
-dan is dit een zeer krachtig, zoo niet een onweerlegbaar argument.
-
-De komst van het Christendom, met zijn speciale houding jegens
-het "vleesch" veroorzaakte noodzakelijk een enorme toename van
-belangstelling voor de moreele gezichtspunten van de prostitutie. Toen
-de prostitutie niet veroordeeld werd, werd het natuurlijk noodzakelijk
-haar te rechtvaardigen; het was niet mogelijk voor een kerk met min of
-meer ascetische idealen zulk een zaak met welwillende onverschilligheid
-te behandelen. Als regel schijnen we wel overal te vinden, dat de
-meer onafhankelijke geestelijken, die geen verantwoording hadden,
-geneigd waren ze te veroordeelen, terwijl die theologen, die de zware
-verantwoordelijkheden van kerkelijk staatmansschap op hun schouders
-geladen hadden, over 't algemeen getoond hebben de prostitutie
-te rechtvaardigen, zij het dan ook aarzelend. Hiervan hebben we
-een uiterst belangrijk voorbeeld in den heiligen Augustinus, na
-den heiligen Paulus den voornaamsten stichter van de Christelijke
-kerk. In een verhandeling in 386 geschreven om de goddelijke regeling
-van de wereld te rechtvaardigen, verklaart hij dat, evenals de beul,
-hoe terugstootend hij ook zijn mag, een noodzakelijke plaats in
-de maatschappij inneemt, evenzoo de prostituée en haars gelijken,
-hoe vuil en leelijk en slecht zij ook zijn mogen, noodzakelijk zijn;
-verban de prostituées uit de maatschappij en gij zoudt de wereld met
-wellust bezoedelen: "Aufer meritrices de rebus humanis, turbaveris
-omnia libidinibus" [190]. Aquino, de eenige theologische denker van
-het Christendom, die tegelijk met Augustinus genoemd kan worden,
-was in deze kwestie van de prostitutie van dezelfde meening als
-hij. Hij hield vol, dat ontucht doodzonde was, maar hij nam de
-noodzakelijkheid aan van de prostitutie, als een nuttig deel van
-den bouw der maatschappij, en hij vergelijkt ze bij de afvoerkanalen
-van een paleis [191]. "Prostitutie in steden is gelijk aan het riool
-in een paleis; neem de riolen weg en het paleis wordt een onreine,
-stinkende plaats". Liquori, de meest invloedrijke theoloog van den
-nieuweren tijd, was van dezelfde meening.
-
-Deze aarzelende en half toegevende houding jegens de prostitutie
-hebben de theologen inderdaad over het algemeen aangenomen. Sommige
-wilden, in navolging van Augustinus en Aquino, de prostitutie dulden
-om grooter kwaad te voorkomen; anderen waren er geheel en al tegen; en
-weer anderen wilden ze in de steden toelaten, maar nergens anders. Het
-werd echter algemeen door theologen aangenomen, dat de prostituée
-recht heeft op haar loon, en dat ze niet verplicht is het terug te
-geven [192]. De vroegere moralisten van het Christendom vonden het
-niet moeilijk staande te houden, dat er geen zonde in is een huis
-te verhuren aan een prostituée tot het uitoefenen van haar bedrijf;
-absolutie werd hiervoor altijd gegeven en onthouding niet geëischt
-[193]. Ontucht bleef echter altijd een zonde en van de twaalfde
-eeuw af heeft de kerk een reeks van pogingen gedaan om prostituées
-te bekeeren. Alle Katholieke theologen zijn van meening, dat een
-prostituée verplicht is de zonde der prostitutie te biechten, en de
-meeste theologen, hoewel niet alle, hebben gemeend, dat ook een man
-den omgang met een prostituée moet biechten. Terzelfder tijd, dat er
-een zekere toegevendheid was jegens de prostituée zelf, was de kerk
-altijd zeer streng jegens hen, die leefden van de voordeelen van het
-bevorderen van de prostitutie, jegens de lenones. Zoo weigerde het
-Concilie van Elvira, dat bereid was zonder boetedoening de prostituée
-die trouwde, te ontvangen, absolutie te geven, zelfs bij hun dood,
-aan personen, die schuldig geweest waren aan lenocinium [194].
-
-Het protestantisme, dat den biechtstoel opgeruimd had, kon in deze,
-evenals in vele andere zaken van sexueele moraal gewoonlijk aan de
-noodzakelijkheid ontsnappen eenige bepaalde en verantwoordelijke
-uitleggingen te geven over de moreele positie van de prostitutie. Zoo
-het al eenige meening te kennen gaf, of eenige praktische voorschriften
-trachtte in te leiden, dan grondde het zich natuurlijk op de
-bijbelsche bevelen tegen de ontucht, zooals ze uitgedrukt zijn door
-den heiligen Paulus, en het toonde geen genade voor de prostitutie,
-noch verdraagzaamheid. Deze houding, de houding der Puriteinen, was
-des te gemakkelijker in Protestantsche landen, met uitzondering van
-speciale districten op bepaalde tijden--zooals Genève en Nieuw-Engeland
-in de zeventiende en de achttiende eeuw--omdat theologen in deze landen
-eerder geroepen zijn geweest godsdienstige vermaningen te geven dan
-praktische politiek toe te passen. Deze laatste taak hebben ze aan
-anderen overgelaten, en zoo is er dikwijls een zekere verwarring en
-onzekerheid ontstaan in den geest van den protestantschen leek. Deze
-weifelende houding der theologen wordt in Engeland zeer duidelijk
-gemaakt door Burton, een nadenkend en ernstig auteur, die een eeuw
-na de hervorming schrijft. Hij verwijst met gemengden bijval naar
-"onze Pseudo-Katholieken", die streng zijn jegens echtbreuk, maar
-toegevend jegens ontucht; zij zijn het misschien eens met Cato, dat
-de laatste aangemoedigd moet worden om erger verkeerdheden thuis
-te vermijden, en die meent, dat bordeelen "even noodzakelijk zijn
-als kerken" en dat het goed is heele huizen "vol courtisanen in de
-steden te houden". "Zij houden het voor onmogelijk", gaat hij voort,
-"dat niets uitvoerende jonge menschen als ze jong, rijk en vroolijk
-zijn, dat zooveel knechts en monniken, fatsoenlijk zouden leven,
-zij noemen het een te tyrannieken last hen te dwingen kuisch te zijn,
-en kunnen absoluut niet toestaan, dat arme mannen, jongere broeders
-of soldaten trouwen zouden, evenmin als zieke menschen, ordebroeders,
-priesters of bedienden. Om dus zoowel den een als den ander tevreden
-te stellen, verdragen zij deze soort van bordeelen en schuilhoeken en
-doen er een oogje voor toe. Vele argumenten hebben zij om te bewijzen,
-dat ze wettig en noodzakelijk zijn, en dat ze geduld moeten worden,
-evenals de woeker; zonder kwestie is er in de politiek niets tegen
-in te brengen, maar veel in den godsdienst" [195].
-
-Niet voor het begin van de volgende eeuw is het oude argument
-van Augustinus ter moreele rechtvaardiging van de prostitutie in
-het protestantsche Engeland moedig en beslist uiteengezet door
-Bernard Mandeville in zijn Fable of the Bees; toen het boek voor
-het eerst uitkwam, scheen men het zoo stuitend te vinden, dat het
-verboden werd. "Als courtisanen en sletten vervolgd moesten worden
-met zooveel gestrengheid als sommige menschen het zouden willen",
-schreef Mandeville, "wat voor sleutels en grendels zouden we dan wel
-moeten hebben om de eer van onze vrouwen en meisjes te bewaren?... Het
-is duidelijk, dat het noodig is een deel der vrouwen op te offeren
-om het andere deel te beschermen en vuilheid van nog erger soort
-te voorkomen. Daaruit meen ik dat ik met recht mag besluiten, dat
-kuischheid gesteund kan worden door uitspatting, en dat de beste der
-deugden de hulp noodig heeft van de ergste der ondeugden" [196]. Na
-den tijd van Mandeville begon deze beschouwing van de prostitutie
-gewoon te worden in protestantsche zoowel als in andere landen,
-hoewel ze gewoonlijk niet zoo duidelijk uitgedrukt werd.
-
-
-    Het kan van belang zijn een paar meer moderne voorbeelden samen
-    te brengen van gezegden, die voor de moreele rechtvaardiging van
-    de prostitutie spreken.
-
-    Zoo legt in Frankrijk Meusnier de Querlon in zijn geschiedenis van
-    Psaphion, geschreven in het midden van de achttiende eeuw, vele
-    zeer belangwekkende overdenkingen over het leven en de positie
-    van de prostituée in den mond van een Grieksche courtisane. Zij
-    verdedigt haar beroep met veel bekwaamheid en zegt dat, terwijl
-    mannen zich verbeelden dat prostituées alleen maar de verachte
-    slachtoffers zijn van hun genoegens, deze vermeende tyrannen
-    in werkelijkheid het slachtoffer worden; dat zij de behoeften
-    bevredigen van de vrouwen, die zij onder hun voeten vertrappen,
-    en dat zij zelve in gelijke mate de verachting verdienen,
-    waarmee zij haar behandelen. "Wij betalen walging met walging,
-    zooals zij zeker wel moeten bemerken. Wij geven hun dikwijls
-    niets dan een standbeeld, en als zij zich verhit aan ongevoelige
-    bekoorlijkheden te goed doen, genieten wij in rustige koelheid
-    hun zinnelijkheid. Dan hernemen wij onze rechten. Wat warm bloed
-    heeft deze trotsche schepsels aan onze voeten gebracht en ons
-    meesteressen gemaakt van hun lot. Aan welke zijde, vraag ik u,
-    is het voordeel?" Maar alle mannen, voegt zij er bij, zijn niet
-    zoo onrechtvaardig jegens de prostituée, en zij gaat voort,
-    niet zonder lichte ironie, een lofrede te houden op het nut,
-    het gemak en de voordeelen van het bordeel.
-
-    Een groot aantal van de moderne schrijvers over de prostitutie
-    noemen met nadruk den maatschappelijk weldadigen aard ervan. Zoo
-    eindigt Charles Richard zijn boek over dit onderwerp met deze
-    woorden: "Het gedrag van de maatschappij jegens de prostitutie
-    moet uitgaan van het principe van dankbaarheid zonder valsche
-    schaamte, voor het nut ervan en medelijden voor de arme schepsels,
-    ten koste van wie dit nut verkregen wordt" (La Prostitution devant
-    le Philosophe, 1882, p. 171). "Het huwelijk duurzaam maken is het
-    moeilijk maken", merkt een Amerikaansch medisch schrijver op;
-    "het moeilijk maken is het uitstellen; het uitstellen is in
-    de gemeenschap houden een toenemend aantal sexueel volkomen
-    individuen, met normale, of in gevallen waar langdurige
-    onderdrukking is geweest, overmatige sexueele begeerte. Het
-    maatschappelijk kwaad is het natuurlijk gevolg van de physieke
-    natuur van den mensch, zijn geërfde impulsen, en de kunstmatige
-    omstandigheden, waaronder hij gedwongen is te leven" ("The Social
-    Evil", Medicine, Augustus en September, 1906). Woods Hutchinson
-    beschouwt, terwijl hij met sterke afkeuring van de prostitutie
-    spreekt en prostituées beschouwt als "de ergste exemplaren van haar
-    sekse", toch de prostitutie als een maatschappelijke werking van
-    de hoogste waarde. "Uit een medisch-economisch gezichtspunt noem
-    ik haar een van de groote selectieve en elimineerende factoren
-    van de natuur en van de hoogste waarde voor de gemeenschap. We
-    kunnen ze in het ruwe karakteriseeren als een veiligheidsklep
-    voor de instelling van het huwelijk" (The Gospel According to
-    Darwin, p. 193; cf. het artikel van denzelfden schrijver over
-    "The Economics of Prostitution", opgesomd in Boston Medical and
-    Surgical Journal, November 21, 1895). Adolf Gerson zegt in ongeveer
-    denzelfden geest ("Die Ursache der Prostitution", Sexual-Probleme,
-    September 1908), dat "prostitutie een van de middelen is die de
-    natuur gebruikt om de teelkracht der menschen te beperken, en
-    vooral om den tijd der sexueele rijpheid te verschuiven". Molinari
-    meent, dat de maatschappelijke voordeelen van de prostitutie van
-    het begin af op verschillende wijzen tot uiting zijn gekomen;
-    door bijvoorbeeld de meer overmatige uitingen van de sexueele
-    impuls onvruchtbaar te maken nam de prostitutie de noodzakelijkheid
-    weg van kindermoord op overtollige kinderen en leidde ze tot het
-    tegengaan van die primitieve methode om de bevolking te beperken
-    (G. de Molinari, La Viriculture, p. 45). Op geheel andere wijze dan
-    die, vermeld door Molinari, heeft de prostitutie zelfs in zeer late
-    tijden geleid tot het laten varen van kindermoord. In de Chineesche
-    provincie Ping-Yang zegt Matignon, was het vele jaren geleden niet
-    ongewoon voor arme ouders om 40 percent van hun pasgeboren meisjes
-    te dooden, of zelfs allemaal, want zij waren te duur om ze op te
-    voeden en ze brachten niets in, omdat mannen, die wilden trouwen,
-    gemakkelijk een vrouw konden krijgen in de naburige provincie
-    Wenchu, waar vrouwen zeer gemakkelijk te krijgen waren. Nu
-    maakt echter de betere verbinding met Shang-Hai per stoomboot
-    het zeer gemakkelijk voor meisjes de bordeelen van Shang-Hai te
-    bereiken, waar zij geld kunnen verdienen voor haar families;
-    de gewoonte haar te dooden is daarom uitgestorven (Matignon,
-    Archives d'Anthropologie Criminelle, 1896. p. 72). "Onder de
-    tegenwoordige omstandigheden", schrijft Dr. F. Erhard ("Auch
-    ein Wort zur Ehereform", Geschlecht und Gesellschaft, Jahrgang
-    1, Heft 9), "is prostitutie (in de ruimste beteekenis, vrije
-    verhoudingen medegerekend) noodig, opdat jonge menschen de vrouwen
-    eenigermate kunnen leeren kennen, want conventioneele conversatie
-    is daarvoor niet voldoende; een juiste kennis van de vrouwelijke
-    gedachtengang is echter noodig voor een goede keuze, daar het maar
-    zelden mogelijk is zich te verlaten op de betrouwbaarheid van het
-    instinct. Het is ook goed, dat mannen zich de horens afloopen vóor
-    het huwelijk, want de polygame neiging zal ergens doorbreken. De
-    prostitutie zal alleen die mannen bederven, aan wie niet veel
-    te bederven is, en als zij zoo het verlangen naar het huwelijk
-    verliezen, dan zouden hun ongeboren kinderen reden hebben dankbaar
-    te zijn". Neisser, Näcke en vele anderen hebben voor de prostitutie
-    gepleit en zelfs voor bordeelen, als "noodzakelijk kwaad".
-
-    Het is nauwelijks noodig te zeggen, dat velen zelfs van de sterkste
-    voorstanders van de moreele voordeelen der prostitutie meenen, dat
-    eenige verbetering nog wel wenschelijk is. Zoo verwacht Bérault een
-    tijd, waarop van overheidswege bewaakte bordeelen minder veracht
-    zullen zijn. Verschillende verbeteringen kunnen ze, meent hij,
-    in de naaste toekomst "ontdoen van de barbaarsche eigenschappen,
-    die ze voor de sceptische of onwetende menigte verachtelijk
-    maken, terwijl hun tastbare voordeelen een einde zullen maken
-    aan de minachting, die opgewekt wordt door hun cynisch aanzien"
-    (La Maison de Tolérance, Thèse de Paris, 1904).
-
-
-4. De beschavingswaarde van de prostitutie.--Het moreele argument voor
-de prostitutie is gebaseerd op het geloof, dat ons huwelijkssysteem zoo
-oneindig kostbaar is, dat een instelling, die als bolwerk ervoor dient
-in stand gehouden moet worden, hoe leelijk of hoe verwerpelijk op zich
-zelf zij ook is. Er is echter een ander argument ter ondersteuning
-van de prostitutie, waarop ternauwernood de nadruk valt dien het
-verdient. Ik bedoel haar invloed, voor zoover ze een element van
-vroolijkheid en afwisseling, dat op een of andere wijze noodzakelijk
-is, voegt in de geordende samenstelling van het moderne leven, een
-verlichting van den sleur der mechanische routine een afleiding in de
-saaie en fatsoenlijke eentonigheid ervan. Dit is wat anders dan de
-meer specifieke functie van de prostitutie als een veiligheidsklep
-voor overtollige sexueele energie, en dit kan zelfs van beteekenis
-worden voor hen, die weinig of geen omgang hebben met prostituées. Dit
-element kunnen we noemen de beschavingswaarde van de prostitutie.
-
-Het zijn niet alleen de algemeene eigenschappen van de beschaving,
-maar meer speciaal de eigenschappen van het stadsleven, die dezen
-factor van beteekenis maken. Het stadsleven legt door den druk van
-de concurrentie een zeer strenge en veel krachten eischende routine
-op van vervelend werk. Terzelfder tijd maakt het mannen en vrouwen
-meer gevoelig voor nieuwe indrukken, meer verlangend naar opwinding
-en verandering. Het vermeerdert de gelegenheden tot maatschappelijken
-omgang; het vermindert de kansen op ontdekking van onwettigen omgang,
-terwijl het meteen het sluiten van een huwelijk verzwaart, want doordat
-het de maatschappelijke ambities en de uitgaven verhoogt, verschuift
-het den tijd, waarop een huisgezin kan opgezet worden. Het stadsleven
-verschuift het huwelijk en maakt toch de middelen van vergoeding voor
-het huwelijk meer dringend noodzakelijk [197].
-
-Er kan niet de minste twijfel aan zijn, dat dit de beweegreden is--de
-poging om de onvolkomen gelegenheden voor zelfontwikkeling, die onze
-mechanische en arbeidzame maatschappij vol beperkingen aanbiedt, aan
-te vullen--die een van de voornaamste oorzaken vormt, die vrouwen
-er toe brengt, tijdelijk of voor goed, het leven van prostituée te
-kiezen. Wij hebben gezien, dat de economische factor, zooals vroeger
-gemeend werd, geenszins de hoofdrol speelt bij deze keuze. En er is
-ook geen reden om te veronderstellen, dat een buitengewoon sterke
-sexueele impuls de leidende factor is. Maar een groot aantal jonge
-vrouwen keeren zich instinctief naar het leven van prostituée, omdat
-zij bewogen worden door een duisteren drang, die ze haast zelf niet
-kunnen verstaan of uitleggen, en waarvan ze zich dikwijls schamen
-hem te openbaren. Het is daarom verwonderlijk, dat deze beweegreden
-zoo'n groote plaats inneemt, zelfs in de formeele statistieken van
-de prostitutie. Merrick vond in Londen, dat 5000, of bijna een derde
-van de prostituées, die hij onderzocht, met liefde een tehuis of een
-betrekking opgaven "voor een leven van pleizier", en hij acht dit
-de hoofdreden voor de prostitutie [198]. In Amerika vond Sanger dat
-"neiging" bijna bovenaan stond onder de oorzaken voor de prostitutie,
-terwijl Woods Hutchinson vond, dat "liefde tot vertoon, weelde
-en ijdelheid" op verre na de eerste plaats innamen. "Verveling en
-tegenzin tegen het werk" is de reden, die aangegeven wordt door een
-groot aantal Belgische meisjes, als zij aan de politie haar wensch
-te kennen geven om als prostituées ingeschreven te worden. In Italië
-meent men, dat een gelijke beweegreden een belangrijke rol speelt. In
-Rusland komt "verlangen naar vermaak" op de tweede plaats onder de
-oorzaken van de prostitutie. Ik geloof, dat er geen twijfel aan kan
-zijn, dat, zooals een oplettend waarnemer van het Londensche leven
-gezegd heeft, het probleem van de prostitutie "in den grond is een
-wild en onweerstaanbaar verlangen naar opwinding, een ernstige en
-opzettelijke opstand tegen de eentonigheid van alledaagsche idealen,
-en de geestdoodende verveling van het alledagsleven" [199]. Het is
-deze factor van de prostitutie, mogen we redelijker wijze besluiten,
-die voornamelijk verantwoordelijk is voor het feit, waarop F. Schiller
-[200] gewezen heeft, dat met de ontwikkeling van de beschaving de
-toevoer van prostituées neiging heeft grooter te worden dan de vraag.
-
-
-    Charles Booth schijnt van dezelfde meening te zijn, en citeert
-    (Life and Labor of the People, Third Series, deel VII, p. 364) uit
-    een rapport van een reddingsgenootschap: "De algemeene opvatting
-    is, dat deze vrouwen verlangend zijn een leven van zonde te
-    verlaten. De duidelijke en eenvoudige waarheid is, dat zij, voor
-    het meerendeel, in het geheel geen behoefte hebben om gered te
-    worden. Zoovele van deze vrouwen beschouwen de prostitutie niet
-    als een zonde en willen ze niet als zoodanig beschouwen. "Ik
-    word iederen avond meegenomen om in een restaurant te eten en
-    daarna naar een publieke vermakelijkheid te gaan; waarom zou ik
-    dat opgeven?"" Merrick, die vond, dat vijf percent van de 14.000
-    prostituées, die in de Millbank gevangenis kwamen, gewend waren
-    godsdienstige gebruiken te vereenigen met het uitoefenen van haar
-    beroep, zegt ook naar aanleiding van haar gevoelens over moraal:
-    "Ik ben er van overtuigd, dat er vele arme mannen en vrouwen zijn,
-    die in het geheel niet begrijpen, wat het woord "immoraliteit"
-    beteekent. Uit beleefdheid zullen ze misschien ja zeggen op wat
-    ge zegt, maar zij begrijpen uw bedoeling niet als gij spreekt
-    van deugd of reinheid; gij spreekt eenvoudig over hen heen"
-    (Merrick, op. cit., p. 28). Dezelfde houding kan men overal
-    onder prostituées vinden. In Italië vermeldt Ferriani een
-    meisje van vijftien jaar, dat, toen ze beschuldigd werd van
-    onbetamelijkheid met een man in een park, met veel tranen en
-    veel verontwaardiging ontkende. Hij bracht haar eindelijk tot
-    bekentenis, en vroeg haar toen: "Waarom heb je geprobeerd mij
-    te doen gelooven, dat je geen kwaad gedaan hadt?" Zij aarzelde,
-    glimlachte, en zeide: "Omdat zij zeggen, dat meisjes niet moeten
-    doen, wat ik doe, maar dat ze moeten werken. Maar ik ben, wat ik
-    ben, en het gaat hen niet aan". Deze houding is dikwijls meer dan
-    een instinctief gevoel; bij intelligente prostituées wordt het
-    dikwijls een wel-overwogen overtuiging. "Ik kan alles dragen,
-    als het moet", schreef de schrijfster van het Tagebuch einer
-    Verlorenen (p. 291), "zelfs ernstige en edele minachting, maar
-    geen spot. Minachting--ja, als ze verdiend is. Als een arm en
-    mooi meisje met een moe en bitter hart alleen staat in de wereld,
-    van alles uitgesloten, omringd door verzoekingen en verleidingen,
-    die zich aan alle kanten aanbieden, en als ze dan toch, uit
-    innerlijke overtuiging het grauwe en eentonige pad kiest van
-    verzaking en van de burgerlijke moraal, dan erken ik in dat meisje
-    een persoonlijkheid, die een zeker recht heeft met minachtend
-    medelijden neer te zien op zwakkere meisjes. Maar die ganzen,
-    die, onder de oogen van haar hoeders en levenslange eigenaars
-    altijd op zachte groene weiden gegraasd hebben, hebben zeker
-    geen recht minachtend te lachen over haar, die niet zoo gelukkig
-    geweest zijn". En we moeten niet meenen, dat er noodzakelijk
-    eenig sophisme behoeft te wezen in de zelf-rechtvaardiging van
-    de prostituée. Sommige van onze beste denkers en waarnemers zijn
-    tot een conclusie gekomen, die niet ongelijk is aan deze. "De
-    werkelijke toestanden van de maatschappij verzetten zich tegen
-    ieder hoog moreel gevoel in vrouwen", merkt Marro op (La Pubertà,
-    p. 462), "want tusschen haar, die zich verkoopen in prostitutie
-    en haar, die zich verkoopen in het huwelijk, bestaat het eenige
-    verschil in den prijs en den duur van het contract".
-
-
-Wij hebben reeds gezien welk een groot percentage in de prostitutie
-geleverd wordt door haar, die den huiselijken dienst verlaten hebben
-om dit leven te volgen (Ante p. 264). Het is niet moeilijk in dit feit
-een bewijs te vinden voor de soort van impuls, die er een vrouw toe
-drijft de loopbaan van prostituée te kiezen. "De dienstbode, in onze
-maatschappij van gelijkheid", schreef Goncourt, nadat hij vroegere
-tijden in de herinnering gebracht heeft, toen haar dikwijls een plaats
-ingeruimd werd in het familieleven, "is niets anders geworden dan een
-betaalde paria, een machine voor het doen van huishoudelijk werk,
-en het wordt haar niet langer toegestaan het menschelijk leven van
-haar werkgever te deelen" [201]. En in Engeland, vinden we, zelfs
-al een halve eeuw geleden, de zelfde gezegden over de positie van
-de dienstbode: "huiselijke dienst is een volkomen slavernij", met
-vroege uren en late uren en voortdurend trappen op en neer loopen,
-tot de benen gezwollen zijn; "er schijnt dikwijls een mate van vernuft
-gebruikt te worden, een betere zaak waardig, om de grootst mogelijke
-hoeveelheid werk uit de huiselijke machine te halen"; bovendien is zij
-"een soort bliksemafleider" voor het slechte humeur en de ziekelijke
-gevoelens van haar meesteres en van de jonge dames; zoodat, als
-sommigen gezegd hebben, "ik mij zoo ellendig voelde, dat het me niet
-kon schelen wat er van me terecht kwam, ik wilde maar, dat ik dood was"
-[202]. De dienstbode staat buiten alle menschelijke verhoudingen; zij
-mag niet het bestaan verraden van een eenvoudige impuls of natuurlijke
-behoefte. Tevens leeft zij op den rand der weelde; zij is omringd
-door de tantaliseerende visioenen van genoegen en amusement, waarnaar
-haar frissche jonge natuur verlangt [203]. Het kan geen verwondering
-wekken dat zij, overwerkt en aangetrokken door lediggang vol genot
-den eenigen sprong doet, die haar in staat zal stellen te genieten
-van de schitterende zijden der beschaafde maatschappij, die haar zoo
-begeerlijk toeschijnen [204].
-
-
-    Er wordt soms gezegd, dat het overheerschend veel voorkomen van
-    de prostitutie onder meisjes, die vroeger dienstboden waren,
-    komt, doordat zoo ontzettend veel dienstmeisjes verleid worden
-    door den heer des huizes of door de jonge heeren van de familie,
-    waar zij dienen, en zoo de straat op gedreven worden. Dit is
-    ongetwijfeld in een zeker aantal gevallen, misschien soms in
-    een vrij aanzienlijk aantal, een beslissende factor, maar het
-    schijnt wel nauwelijks de hoofd-factor te zijn. Het bestaan van
-    betrekkingen tusschen dienstboden en heeren des huizes, moeten
-    we bedenken, sluit geenszins noodzakelijk verleiding in. In
-    een groot aantal gevallen is de dienstbode in een huishouden,
-    in sexueele zaken, eer de leermeesteres dan de leerling. (In
-    "The Sexual Impulse in Women", in een ander werk van mijn hand,
-    heb ik de rol besproken, die dienstmeisjes spelen als inwijdsters
-    in sexueele zaken van de jonge jongens, in de huishoudens waarin
-    ze geplaatst zijn). De meer preciese statistieken der oorzaken
-    van de prostitutie geven zelden verleiding aan als de voornaamste
-    oorzaak in meer dan ongeveer 20 percent van de gevallen, hoewel dit
-    klaarblijkelijk een van de beweegredenen is, die het gemakkelijkst
-    te bekennen is (zie ante p. 256). Verleiding door een of anderen
-    werkgever vormt maar een deel (gewoonlijk minder dan de helft)
-    zelfs van deze gevallen. Het speciale geval van verleiding van
-    dienstboden door den heer des huizes kan dus geen zeer groote
-    rol spelen als factor bij de prostitutie.
-
-    De statistieken over de afkomst van onwettige kinderen hebben ook
-    eenige betrekking op deze zaak. In een serie van 180 ongehuwde
-    moeders, die geholpen zijn door den Berlijnschen bond voor
-    moederbescherming, worden bijzonderheden gegeven over de bezigheden
-    der moeders, en voor zoover mogelijk, ook van de vaders. De moeders
-    waren voor een derde dienstmeisjes, en de groote meerderheid van
-    de rest waren winkeljuffrouwen, of meisjes, die thuis werkten. Bij
-    de vaders (van de 120 gevallen) kwamen bovenaan werklui (33), dan
-    kooplui (22); maar een klein aantal (20 tot 25) kon beschreven
-    worden als "heeren", en zelfs dit aantal verliest iets van zijn
-    beteekenis als er op gewezen wordt, dat sommige van de meisjes
-    ook van de middelklasse waren; in negentien gevallen waren de
-    vaders getrouwde mannen (Mutterschutz, Januari, 1907, p. 45).
-
-    De meeste autoriteiten in de verschillende landen zijn van meening,
-    dat meisjes, die prostituée worden (gewoonlijk tusschen de vijftien
-    en de twintig jaar) haar maagdelijkheid op jeugdigen leeftijd
-    verloren hebben, en in de groote meerderheid der gevallen door
-    mannen van haar eigen klasse. "Het meisje uit het volk valt door
-    het volk", zeide Reuss in Frankrijk (La Prostitution, p. 41). "Het
-    zijn haars gelijken, werklieden evenals zij, die de eerste vruchten
-    plukken van haar schoonheid en haar maagdelijkheid. De man van de
-    wereld, die haar met goud en juweelen belaadt, krijgt alleen wat
-    zij overlaten". Ook Martineau (De la Prostitution Clandestine,
-    1885) toonde aan, dat prostituées gewoonlijk onteerd worden door
-    mannen van haar eigen klasse. En Jeannel, in Bordeaux vond reden
-    om te gelooven, dat het niet voornamelijk haar meesters zijn, die
-    dienstmeisjes verleiden; zij gaan dikwijls in dienst, omdat ze op
-    het land verleid zijn, terwijl luie, begeerige en domme meisjes van
-    het land naar de stad gestuurd worden om te dienen. In Edinburg
-    vond W. Tait (Magdalenism, 1842), dat soldaten meer dan eenige
-    andere klasse in de gemeenschap de verleiders zijn van vrouwen,
-    en dat vooral de Hooglanders in dit opzicht bekend zijn. Soldaten
-    hebben deze reputatie overal, en vooral in Duitschland vindt men
-    steeds, dat de tegenwoordigheid van soldaten in een plaats op het
-    platteland, zooals bij de jaarlijksche manoeuvres, de oorzaak
-    is van onkuischheid en onwettige geboorten; zoo is het ook in
-    Oostenrijk, waar lang geleden Gross-Hoffinger heeft geconstateerd,
-    dat soldaten verantwoordelijk waren voor ten minste een derde van
-    alle onwettige geboorten, een aandeel, dat geheel buiten verhouding
-    is tot hun aantal. In Italië vond Morro, bij zijn onderzoekingen
-    naar de oorzaak van het verlies der maagdelijkheid bij twee en
-    twintig prostituées, dat tien zich min of meer spontaan gaven aan
-    minnaars of meesters, dat tien zwichtten in de verwachting van een
-    huwelijk, en dat twee verkracht waren (La Pubertà, p. 461). Het
-    verlies van de maagdelijkheid, hoewel het misschien niet de eerste
-    oorzaak van de prostitutie is, leidt er toch dikwijls toe. "Als
-    een deur eenmaal opengebroken is", zeide een prostituée tot hem,
-    "dan is het moeilijk ze gesloten te houden". In Sardinië zijn,
-    zooals A. Mantegazza en Ciuffo vonden, prostituées zeer dikwijls
-    dienstmeisjes van het land, die reeds onteerd zijn door mannen
-    van haar eigen klasse.
-
-
-Deze beschavingsfactor van de prostitutie, de invloed van weelde en
-opwinding en verfijning, die het meisje uit het volk aantrekken,
-zooals de vlam de mot aantrekt, blijkt uit het feit, dat het de
-bewoonsters van het land zijn, die voornamelijk voor de bekoring
-bezwijken. De meisjes, wier jonge ontvlambare en orgiastische
-impulsen, soms aangewakkerd door een klein aangeboren gebrek aan
-zenuw-evenwicht, latent gebleven zijn in de saaie eentonigheid van
-het leven op het land, vinden eindelijk haar volkomen bevrediging in
-de loopbaan van prostituée. Voor het stadsmeisje, dat in  de stad
-is geboren en opgevoed, heeft deze loopbaan gewoonlijk niet veel
-aantrekkingskracht, tenzij zij van het begin af aan opgevoed is in een
-omgeving, die haar predisponeert om ze te kiezen. Zij is van haar jeugd
-af gewoon aan de prikkels van de steedsche beschaving en zij bedwelmen
-haar niet; zij is, bovendien beter in staat op zich zelf te passen
-dan het meisje van het land, en ze weet te veel van de werkelijke
-feiten van het leven der prostituée, om zeer verlangend te zijn haar
-loopbaan te kiezen. Bovendien bezit de familie waartoe zij behoort,
-waarschijnlijk ook een aangeboren of verkregen weerstandsvermogen
-tegen de evenwicht-verstorende invloeden, dat het hun mogelijk gemaakt
-heeft zich in het stadsleven staande te houden. Zij is immuun geworden
-tegen de vergiften van dat leven [205].
-
-
-    In alle groote steden is een groot deel, zoo niet de meerderheid
-    van de inwoners, gewoonlijk buiten de stad geboren (in Londen
-    zijn maar vijftig percent van de hoofden van gezinnen bepaald
-    vermeld als in Londen geboren); en het is dus niet te verwonderen,
-    dat ook prostituées dikwijls van buiten de stad komen. Toch
-    blijft het een feit van beteekenis, dat een zoo typisch steedsch
-    verschijnsel als de prostitutie, in zoo ruime mate van nieuwe leden
-    voorzien wordt van het land. Dit is overal het geval. Merrick
-    noemt de streken op, waar 14.000 prostituées vandaan kwamen,
-    die in de Millbank gevangenis terecht kwamen. Middlesex, Kent,
-    Surrey, Essex en Devon zijn de graafschappen, die bovenaan
-    staan, en Merrick taxeert het aantal voor Londen uit de vier
-    graafschappen, die Londen vormen, op 7000, of de helft van het
-    geheel; militaire steden, zooals Colchester en marine-havens,
-    zooals Plymouth, voorzien Londen van veel prostituées; Ierland
-    levert er veel meer dan Schotland, en Duitschland veel meer dan
-    eenig ander Europeesch land, terwijl Frankrijk bijna in het geheel
-    niet vertegenwoordigd is (Merrick, Work Among the Fallen, 1890,
-    pp. 14-16). Het is natuurlijk mogelijk, dat de verhoudingen onder
-    haar, die in een gevangenis komen, niet nauwkeurig de verhoudingen
-    weergeven der prostituées in het algemeen. De lijsten van het
-    Londensche reddingshuis van het Leger des Heils wijzen er op,
-    dat zestig percent van de meisjes en de vrouwen van buiten komen
-    (A. Sherwell, Life in West London, hoofdst. V). Dit is precies
-    dezelfde verhouding die Tait een halve eeuw vroeger, onder
-    prostituées in het algemeen, in Edinburg vond. Sanger zegt, dat
-    van de 2000 prostituées in New-York er wel 1238 in het buitenland
-    geboren waren (706 in Ierland), terwijl van de overige 762 de eene
-    helft geboren was in den staat New-York, en een beslist (hoewel de
-    juiste getallen niet aangegeven zijn) nog kleinere verhouding in de
-    stad New-York. Prostituées komen uit het Noorden--waar het klimaat
-    onpleizierig is, en waar fabrieksarbeid en zittende bezigheden het
-    meest voorkomen--veel meer dan uit het Zuiden; zoo zond Maine,
-    een koude, gure zeestaat, vier en twintig van deze prostituées
-    naar New-York, terwijl Virginië, op denzelfden afstand liggende,
-    dat er naar denzelfden maatstaf gerekend twee en zeventig moest
-    gestuurd hebben, er maar negen zond; er was een zelfde verschil
-    tusschen Rhode Island en Maryland (Sanger, History of Prostitution,
-    p. 452). Het is leerrijk hier den invloed op te merken van een
-    somber klimaat en eentonigen arbeid op het aanwakkeren van de
-    begeerte naar een "leven van pleizier". In Frankrijk is er,
-    zooals op een kaart in het werk van Parent-Duchâtelet aangetoond
-    wordt (deel I, pp. 37-64, 1857) als het land verdeeld wordt in
-    vijf gordels, die van Oost naar West loopen, een voortdurende
-    vermindering in het aantal prostituées dat iedere gordel naar
-    Parijs zendt, naarmate we verder Zuidwaarts komen. Weinig meer dan
-    een derde schijnt tot Parijs te behooren, en, evenals in Amerika,
-    is het het ernstige en hard werkende Noorden met zijn betrekkelijk
-    koud klimaat, dat het grootste contingent levert; zelfs in het
-    oude Frankrijk merkt Dufour op (op. cit., deel IV, hoofdst. XV),
-    was prostitutie, zooals blijkt uit de fabliaux en romans, minder
-    schandelijk in de langue d'oil dan in de langue d'oc, zoodat zij
-    ongetwijfeld zeldzaam was in het Zuiden. Op een later tijd zegt
-    Reuss (La Prostitution, p. 12) dat "bijna al de prostituées uit
-    Parijs van buiten komen". Jeannel merkte op, dat van de duizend
-    prostituées uit Bordeaux er maar zes en veertig in de stad thuis
-    behoorden, en Potton (Appendix bij Parent-Duchâtelet, deel II,
-    p. 446) zegt, dat van bijna vier duizend prostituées uit Lyon er
-    maar 376 uit Lyon zelf waren. In Weenen merkt Schrank, in 1873, op,
-    dat van meer dan 1500 prostituées er maar 615 in Weenen geboren
-    waren. De algemeene regel is, zooals we zullen gezien hebben,
-    hoewel de variaties vele zijn, dat weinig meer dan een derde van
-    de prostituées van een stad stadskinderen zijn.
-
-    Het is opmerkelijk dat deze neiging van de prostituée om van
-    ver naar steden toe te komen, deze zwervende neiging--die zij
-    tegenwoordig gemeen heeft met de kellners--niet een modern
-    verschijnsel is. "Er zijn weinig steden in Lombardije, of
-    Frankrijk, of Gallië", schreef de heilige Bonifacius, "waar niet
-    een echtbreekster is of een prostituée van de Engelsche natie", en
-    de heilige schrijft dit toe aan de gewoonte der pelgrimstochten
-    naar buitenlandsche heilige plaatsen. In den tegenwoordigen
-    tijd is er geen duidelijk merkbaar Engelsch element onder de
-    prostituées van het vasteland. Zoo zijn in Parijs volgens Reuss
-    (La Prostitution, p. 12) de buitenlandsche prostituées in afnemende
-    orde Belgisch, Duitsch (Elzas-Lotharingen), Zwitsersch (vooral
-    uit Genève), Italiaansch, Spaansch, en eerst dan Engelsch. Kenners
-    in deze zaak zeggen dat de Engelsche prostituée, in vergelijking
-    met haar zuster van het vasteland (en vooral uit Frankrijk), niet
-    voordeelig uitkomt, omdat ze gewoonlijk hebberig is in geldzaken
-    en niet zeer bekoorlijk.
-
-
-Het is de beschaving, hoewel niet het fijnste en het beste in
-de beschaving, die meer dan iets anders vrouwen roept tot de
-prostitutie. Het is noodig er op te wijzen dat ook de man door
-diezelfde beschaving tot de prostitutie gedreven wordt. De gewone en
-op onwetendheid berustende veronderstelling, dat de prostitutie bestaat
-om de grove zinnelijkheid van den jongen ongehuwden man te bevredigen,
-en dat, als hij geleerd heeft grove sexueele impulsen te bedwingen
-of er toe gebracht is vroeg te trouwen de prostituée geen bezoek zal
-ontvangen, is volkomen onjuist. Als alle mannen heel jong trouwden,
-dan zou niet alleen het geneesmiddel erger zijn dan de kwaal--het is
-hier de plaats niet dat punt verder te bespreken--maar het middel zou
-de kwaal niet genezen. De prostituée is iets meer dan een kanaal om
-overtollige sexueele energie af te voeren, en haar aantrekkingskracht
-houdt in het geheel niet op te bestaan als mannen getrouwd zijn, want
-een groot aantal van de mannen die prostituées bezoeken, zoo niet de
-meesten, zijn getrouwd. En toch, of zij getrouwd zijn of ongetrouwd,
-de beweegreden die hen naar de prostituée voert, is niet uitsluitend
-wellust.
-
-
-    In Engeland, merkt een schrijver, die goed op de hoogte is, op, dat
-    "de waarde van het huwelijk als moreele factor blijkt uit het feit,
-    dat al de betere prostituées in Londen bijna geheel onderhouden
-    worden door getrouwde mannen", terwijl ook in Duitschland, zooals
-    in een belangwekkende serie van herinneringen van een vroegere
-    prostituée, Beichte einer Gefallenen door Hedwig Hard (p. 208),
-    gezegd wordt, de meeste mannen, die prostituées bezoeken, getrouwd
-    zijn. Deze bewering is waarschijnlijk overdreven. Neisser zegt dat
-    maar vijf en twintig percent van gevallen van gonorrhoe voorkomen
-    bij getrouwde mannen. Deze opgave is waarschijnlijk onjuist in
-    omgekeerden zin, omdat getrouwde mannen zich in het verkeer met
-    prostituées meestal zeer in acht nemen, meer dan de jonge en
-    ongetrouwde mannen. Wat de beweegreden aangaat, die getrouwde
-    mannen tot de prostitutie brengt, vertelt Hedwig Hard uit haar
-    eigen ervaringen een voorval, dat leerzaam en ongetwijfeld typisch
-    is. In de stad, waar zij rustig als prostituée woonde, werd een
-    man van den hoogsten maatschappelijken stand door een vriend bij
-    haar geïntroduceerd, en bezocht haar regelmatig. Zij had dikwijls
-    zijn vrouw gezien en bewonderd, die een van de gevierde schoonheden
-    van de plaats was en twee lieve kinderen had; man en vrouw schenen
-    elkander zeer genegen, en ieder benijdde hen hun geluk. Hij was
-    een man van verstand en beschaving, die Hedwig's liefde tot boeken
-    aanmoedigde; zij geraakte zeer aan hem gehecht en eens waagde
-    zij hem te vragen hoe hij zijn lieve, mooie vrouw kon verlaten om
-    naar iemand toe te gaan, die niet waard was haar schoenriemen los
-    te binden. "Ja, kind", antwoordde hij, "maar al haar schoonheid
-    en ontwikkeling geeft mij niets voor mijn hart. Zij is koud,
-    koud als ijs, fatsoenlijk en bovenal phlegmatiek. Vertroeteld
-    en verwend als zij is, leeft zij alleen voor zich zelf; wij
-    zijn twee goede kameraden en niets meer. Als ik bijvoorbeeld
-    's avonds uit de societeit kom en naar haar bed ga, misschien
-    wel een beetje opgewonden, dan wordt ze zenuwachtig en vindt het
-    ongepast, dat ik haar wakker maak. Als ik haar kus, dan verdedigt
-    zij zich en vertelt mij, dat ik verschrikkelijk naar sigaren en
-    wijn ruik. En als ik misschien meer probeer, dan springt ze uit
-    bed, wordt boos alsof ik haar aanviel, en dreigt uit het raam
-    te springen als ik haar aanraak. Dus laat ik haar om den wille
-    der vrede met rust en kom hier". Er kan geen twijfel aan zijn,
-    dat dit de ondervinding is van veel getrouwde mannen, die graag
-    geliefde zoowel als vriendin in hun vrouwen zouden vinden. Maar
-    de vrouwen hebben, met een verscheidenheid van oorzaken, bewezen,
-    dat ze niet in staat zijn de sexueele makkers te worden van haar
-    echtgenooten. En de echtgenooten, zonder dat ze gedreven worden
-    door eenigen sterken hartstocht of door begeerte naar ontrouw,
-    zoeken buitenshuis wat ze thuis niet vinden kunnen.
-
-    Dit is niet de eenige reden, waarom mannen prostituées
-    bezoeken. Zelfs mannen, die gelukkig getrouwd zijn met vrouwen,
-    die in de voornaamste opzichten bij hen passen, ondervinden
-    dikwijls na eenige jaren huwelijksleven, een geheimzinnig
-    verlangen naar afwisseling. Zij zijn hun vrouwen niet moe, zij
-    hebben niet de minste wensch of bedoeling om haar te verlaten,
-    zij willen haar, als zij het helpen kunnen, niet de minste pijn
-    veroorzaken. Maar nu en dan worden ze door een onweerstaanbaren, en
-    onwillekeurigen drang er toe gebracht een tijdelijke intimiteit te
-    zoeken met vrouwen, met wie ze voor niets ter wereld zich voor goed
-    zouden willen binden. Pepys, wiens Diary, afgezien van de andere
-    verdienstelijke eigenschappen ervan, een psychologisch document van
-    waarde is, levert een zeer karakteristiek voorbeeld van deze soort
-    van impuls. Hij heeft een jonge, lieve vrouw getrouwd, aan wie hij
-    zeer gehecht is, en hij leeft gelukkig met haar, op een paar nu en
-    dan voorkomende twisten na, die spoedig door kussen uit den weg
-    geruimd zijn; zijn liefde gaat samen met jaloezie, een jaloezie,
-    die, zooals hij toegeeft, volkomen onredelijk is, want zij is een
-    trouwe, liefhebbende vrouw. Toch kan Pepys, eenige jaren na zijn
-    huwelijk, en midden in een leven van ingespannen beroepsbezigheid,
-    de verleiding niet weerstaan de tijdelijke gunsten te zoeken
-    van andere vrouwen, zelden prostituées, maar bijna altijd
-    vrouwen van lagen maatschappelijken stand--winkeljuffrouwen,
-    vrouwen van werklieden, fatsoenlijke dienstmeisjes. Dikwijls is
-    hij er mee tevreden haar naar een rustig bierhuis mee te nemen,
-    en zich een paar gewone vrijheden te veroorloven. Soms weigeren
-    zij absoluut meer dan dit toe te staan; als dat gebeurt dankt hij
-    herhaaldelijk den almachtigen God (zooals hij 's avonds in zijn
-    Diary schrijft), dat hij bewaard is gebleven voor verleiding
-    en voor tijd- en geldverlies; telkens weer is hij geneigd de
-    gelofte te doen, dat het niet weer zal gebeuren. Toch gebeurt
-    het altijd weer. Pepys is volkomen waar tegenover zich zelf;
-    hij doet geen poging zich te rechtvaardigen of te excuseeren; hij
-    weet, dat hij voor de verleiding bezweken is; het is een impuls,
-    die nu en dan over hem komt, een impuls, dien hij niet in staat
-    schijnt te zijn lang te weerstaan. Ondanks dit alles blijft hij
-    een achtenswaardig en ijverig ambtenaar, en in de meeste opzichten
-    een tamelijk deugdzaam man, met een echten afkeer van lichtzinnige
-    menschen en onbeteekenende praatjes. De houding van Pepys wordt
-    met onvergelijkelijken eenvoud en openhartigheid uiteengezet,
-    omdat hij deze dingen voor zijn eigen oogen alleen neerschrijft,
-    maar zijn geval is in werkelijkheid dat van een groot aantal
-    andere mannen, misschien wel van den typischen homme moyen sensuel
-    (zie Pepys, Diary, ed. Wheatley; e.g., deel IV, passim).
-
-    Er is een derde klasse van getrouwde mannen, minder groot in
-    aantal, maar niet onbelangrijk, die gedwongen zijn prostituées te
-    bezoeken: de klasse van sexueel geperverteerde mannen. Er zijn
-    vele redenen, waarom zulke mannen kunnen wenschen te trouwen,
-    en in sommige gevallen trouwen ze vrouwen, met wie zij den
-    eigenaardigen vorm van sexueele bevrediging, waarnaar ze verlangen,
-    kunnen verkrijgen. Maar in een groot aantal gevallen is dit niet
-    mogelijk. De conventioneel opgevoede vrouw kan zichzelf er niet
-    toe brengen zelfs maar aan een volkomen onschuldige fetischachtige
-    gril van haar echtgenoot toe te geven, want die is te vreemd aan
-    haar gevoelens en te onbegrijpelijk voor haar ideeën, zelfs als
-    ze oprecht verliefd op hem is; in vele gevallen zou de echtgenoot
-    niet durven vragen en ternauwernood zelfs wenschen, dat zijn vrouw
-    er zich toe zou leenen de fantastische of misschien vernederende
-    rol te spelen, die zijn wenschen eischen. In zulk een geval
-    wendt hij zich natuurlijk tot de prostituée, de eenige vrouw,
-    wier beroep het is in zijn bijzondere behoeften te voorzien. Het
-    huwelijk heeft dezen mannen geen verlichting gebracht, en zij
-    vormen een groot aantal cliënten van elke prostituée in iedere
-    groote stad. De meest gewone prostituée van eenige ervaring kan
-    gevallen meedeelen van haar eigen bezoekers, geschikt om een
-    verhandeling over psychopatische sexualiteit te illustreeren. Het
-    is hier voldoende een aanhaling weer te geven uit de bekentenissen
-    van een jonge Londensche prostituée (Strand), zooals ze van haar
-    lippen zijn neergeschreven door een vriend, aan wien ik het
-    document dank; ik heb alleen een paar alledaagsche woorden in
-    meer technische termen veranderd. Nadat ze beschreven had hoe,
-    toen zij nog een dorpskind van dertien jaar was, een rijke,
-    oude heer dikwijls kwam en zich aan haar en andere meisjes
-    vertoonde, en hoe hij eindelijk gearresteerd werd en gevangen
-    genomen, sprak zij over de perversiteiten, die ze ontmoet had,
-    sedert zij prostituée was geworden. Zij kende een jongen man
-    van ongeveer vijf en twintig jaar, gewoonlijk in een sportpakje
-    gekleed, die altijd met een paar levende duiven kwam, die hij in
-    een mand meebracht. Zij en het meisje, waar ze mee samenwoonde
-    moesten zich ontkleeden, de duiven nemen en ze den nek omdraaien;
-    hij stond dan voor haar, en als de nekken omgedraaid werden, trad
-    bij hem geprikkeldheid op. Eens ontmoette zij een man op straat
-    en hij vroeg haar of hij met haar mee mocht gaan en haar schoenen
-    mocht likken. Zij stemde toe en hij nam haar mee naar een hotel,
-    betaalde een halve guinje voor een kamer, en, toen ze ging zitten,
-    kroop hij onder de tafel en likte haar schoenen, die vol modder
-    waren; meer deed hij niet. Dan waren er dingen, zeide zij, die
-    te vuil waren om te vertellen; bv. een man kwam met haar en haar
-    vriendin naar huis, en liet haar in zijn mond urineeren. Zij had
-    ook verhalen van geeseling, meestal van mannen, die de meisjes
-    met de zweep sloegen, zeldzamer van mannen, die graag door haar
-    geslagen werden. Een man, die iedere keer een nieuw riet meebracht,
-    sloeg haar vriendin tot bloedens toe. Zij kende een anderen man,
-    die niets deed dan haar hard op de billen slaan. Nu wortelen
-    al deze dingen, die tot het gewone dagwerk van de prostituée
-    behooren, in diepe en onweerstaanbare impulsen. Zij moeten een
-    of anderen uitweg vinden. Maar alleen op de prostituée kan men
-    rekenen, omdat haar belang en haar opvoeding het meebrengen,
-    om den natuurlijken tegenzin tegen zulke handelingen te boven
-    te komen en wenschen te bevredigen, die, als ze niet bevredigd
-    werden, misschien andere en gevaarlijker vormen zouden aannemen.
-
-
-Hoewel Woods Hutchinson met instemming de verklaring van een vriend
-aanhaalt: "Van de duizende prostituées heb ik er nooit een gezien met
-goede manieren aan tafel", gaat van de prostituée toch werkelijk,
-hoewel dan niet in voldoende mate, de bekoring van de beschaving
-uit. "Er was geen huis, waarin ik van tijd tot tijd het gezicht
-van een dame zien en de stem van een dame hooren kon", schreef de
-romanschrijver Anthony Trollope in zijn Autobiographie over zijn
-leven, toen hij pas in Londen was. "Geen opwekking tot fatsoenlijke
-vertrouwelijkheid kwam op mijn weg. Het schijnt mij toe, dat in
-zulke omstandigheden de verleidingen van een losbandig leven bijna
-zeker de overhand zullen krijgen over een jongen man. De verleiding
-kreeg in ieder geval de overhand over mij". In iedere groote stad,
-heeft men gezegd, zijn er duizende mannen, die niet het recht hebben
-eenige andere vrouw dan een kellnerin bij haar voornaam te noemen
-[206]. Al de schoone glans der beschaving schittert om hen heen
-in de straten, maar zij moeten op een afstand blijven. Het is de
-prostituée, die deze bekoring van de stad belichaamt, veel beter dan
-de maagdelijke vrouw, zelfs als intimiteit met haar binnen hun bereik
-was. De prostituée vertegenwoordigt ze, omdat zij ze zelf voelt, omdat
-zij zelfs haar vrouweneer opgeofferd heeft in de poging zich er mee
-te vereenzelvigen. Zij heeft ongebreidelde vrouwelijke instincten,
-zij is een meesteres in de vrouwelijke kunst zich op te sieren,
-zij kan tot hem spreken over de geheimen van de vrouwelijkheid en de
-weelden van haar geslacht met een zaakkennis en een vrijheid, waartoe
-het onschuldige meisje, dat aan haar huis gekluisterd is, niet in
-staat zou zijn. Zij is voor hem niet alleen daardoor aantrekkelijk,
-omdat zij de lagere sexueele begeerten bevredigen kan, maar ook
-omdat zij op hare wijze een kunstenares is, een deskundige in de
-kunst van vrouwelijke uitbuiting, een leidster op het gebied der
-mode. Want dit is zij, en er zijn, zooals Simmel in zijn Philosophie
-der Mode gezegd heeft, goede psychologische redenen, waarom zij dit
-altijd moet zijn. Haar onzekere maatschappelijke positie maakt alles,
-wat conventioneel en wettig is, hatelijk in haar oogen, terwijl haar
-temperament voortdurende nieuwigheden verrukkelijk voor haar maakt. In
-nieuwe modes vindt zij "een æsthetischen vorm van dat instinct van
-vernieling, dat eigen schijnt te zijn aan het leven van alle paria's,
-in zooverre zij geestelijk niet volkomen slaven zijn geworden".
-
-
-    "Hoe verwonderlijk het ook aan sommigen moge toeschijnen", merkt
-    een modern schrijver op, "prostituées moeten op hetzelfde niveau
-    gesteld worden als kunstenaars. Beide gebruiken hun gaven en
-    talenten tot vreugde en genoegen van anderen, en, als regel, tegen
-    betaling. Wat is het essentieele verschil tusschen een zangeres,
-    die hoorders genoegen geeft met haar keel en een prostituée,
-    die haar bezoekers genoegen geeft met een ander deel van haar
-    lichaam? Alle kunst werkt op de zinnen". Hij verwijst naar het
-    belangrijke feit, dat acteurs en voornamelijk actrices vroeger
-    veelal even weinig geacht werden als prostituées nu (R. Hellmann,
-    Ueber Geschlechtsfreiheit, pp. 245-252).
-
-    Bernaldo de Quiros en Llanas Aguilaniedo (La Mala Vida en
-    Madrid, p. 242) gaan denzelfden invloed na nog lager op den
-    maatschappelijken ladder. Zij beschrijven de vuilere soort van
-    café's chantant, waar, in Spanje en elders, de slechtste en meest
-    gedegenereerde vrouwelijke schepsels kellnerinnen worden (en soms
-    zangeressen en danseressen), die dan de rol spelen van liefelijke
-    en gedistingeerde hetaren voor een publiek van voerlieden en
-    winkelbedienden, die deze plaatsen bezoeken. "Gekleed met wat den
-    jongen man toeschijnt onberispelijke smaak te zijn, met zorgvuldig
-    gefriseerde haren, en een schoon gezicht, dat versierd is met
-    bloemen of sieraden, minzaam en soms hooghartig, in bekoring en
-    in tooi verheven boven de andere vrouwen, die hij kent, worden
-    de kellnerinnen het mooiste voorbeeld van de femme galante,
-    die hij kan zien en toespreken, de courtisane van zijn sfeer".
-
-
-Maar terwijl de prostituée voor den eenvoudigen, onwetenden en
-hongerigen jongen man aantrekkelijk is als belichaming van veel van
-de verfijning en perversiteiten van de beschaving, oefent zij op vele
-meer gecompliceerde en beschaafde mannen een aantrekkingskracht uit van
-een bijna tegenovergestelde soort. Zij trekt aan door haar frissche en
-natuurlijke ruwheid, haar vrije bekendheid met de ruwste feiten van
-het leven; en heft hen zoo voor een oogenblik op uit de verdorrende
-atmosfeer van kunstmatig denken en onwerkelijk gevoel, waarin zoo
-vele beschaafde personen gedwongen zijn het grootste deel van hun
-leven door te hengen. Zij voelen met de woorden, die de koninklijke
-vriend van een vrouw van dit temperament moet gebruikt hebben, toen
-hij een verklaring gaf van haar onbegrijpelijken invloed op hem:
-"Zij is zoo schitterend vulgair!"
-
-
-    Ter illlustratie van deze zijde van de aantrekkingskracht
-    der prostitutie, wil ik hier een passage aanhalen, waarin
-    de romanschrijver Hermant, in zijn Confessions d'un Enfant
-    d'Hier (Lettre VII), de redenen uiteengezet heeft, die er het
-    overbeschaafde kind van een beschaafde eeuw, dat toch geenszins
-    radicaal of volkomen slecht is, toe kunnen brengen voldoening
-    te vinden in den omgang met prostituées: "Zoolang mijn hart
-    niet getroffen was, was het voorwerp van mijn satisfactie mij
-    volkomen onverschillig. Ik hield bovendien veel van absolute
-    vrijheid en die is alleen mogelijk in den kring van deze anonieme
-    schepsels en in haar afgezonderde woonplaats. Daar kan men zich
-    alles veroorloven. Tegenover andere vrouwen, hoe laag we haar
-    ook zoeken, moeten zekere égards in acht genomen worden, een
-    soort van protocol. Tegen de prostituée kan men alles zeggen:
-    men is beschermd door zijn incognito en men weet zeker, dat
-    niemand ooit te weten komt, wat men met haar beleeft. Ik maakte
-    gebruik van deze vrijheid, zoo aantrekkelijk voor iemand van mijn
-    leeftijd, maar met een perverse fantasie, die niet bij mijn jaren
-    paste. Ik weet nauwelijks waar ik de woorden vandaan haalde, die
-    ik tot haar zeide, want ze kwamen niet overeen met mijn smaak,
-    die eenvoudig was en, als ik het zeggen mag, klassiek. Het is
-    waar, dat onbeperkt naturalisme in liefdezaken altijd neigt
-    tot het perverse, een feit dat alleen op het eerste gezicht
-    paradox kan schijnen. Natuurvolken hebben veel trekken gemeen
-    met gedegenereerden. Ik was echter alleen in woorden losbandig;
-    en dit waren de eenige gelegenheden, waarbij ik mij herinneren
-    kan, dat ik ernstig onwaarheid gesproken heb. Maar die behoefte,
-    die ik toen ondervond, om een lage soort van onwaardige instincten
-    uit te drijven, schijnt mij karakteristiek toe en vernederend. Ik
-    mag er bij voegen, dat ik zelfs te midden van deze uitspattingen
-    een zekere terughouding behield. De aanrakingen, waaraan ik mij
-    overgaf, bezoedelden mij niet; er bleef niets van over, als ik
-    naar huis terugkeerde. Ik heb altijd, uit dien geforceerden en
-    onverschilligen omgang de gewoonte behouden om geen gewicht te
-    hechten aan de handelingen van het vleesch. De liefdefunctie,
-    die godsdienst en moraal omgeven hebben met geheimzinnigheid en
-    gekruid met zonde, schijnt mij een functie toe als iedere andere,
-    een beetje laag bij den grond, maar aangenaam, en een, waarvoor
-    het gebruikelijk epiloog te lang is.... Deze soort kameraadschap
-    duurde maar korten tijd". Bovenstaande ontleding van de houding van
-    een beslist gewoon type van den beschaafden modernen man schijnt
-    juist te zijn, maar het zal misschien bij sommige lezers opkomen,
-    dat men van een omgang, die er toe geleid heeft de "handeling
-    van het vleesch" te beschouwen als te zijn van geen waarde,
-    bezwaarlijk zeggen kan, dat ze geen smet nagelaten heeft.
-
-    Op ongeveer gelijke wijze stelt Henri de Régnier in zijn roman Les
-    Rencontres de Monsieur Bréot (p. 50) Bercaillé voor als iemand
-    die bepaald bij voorkeur zijn genoegen zoekt bij dienstmeisjes,
-    liever dan bij dames, want genoegen geven was, in zijn idee, een
-    soort van dienst, die vrijwel overeenkwam met de diensten, die zij
-    gewend waren te bewijzen; en daarbij zijn zij stevig en gezellig;
-    zij hebben de naïviteit, die altijd bekoort en zij worden niet
-    licht teruggestooten door die kleine voorvallen, die misschien
-    het kieskeurige gevoel van fijn opgevoede dames zouden hinderen.
-
-    Bloch, die speciaal den nadruk gelegd heeft op deze zijde van de
-    aantrekkingskracht der prostitutie (Das Sexualleben unserer Zeit,
-    pp. 359-362), verwijst naar den teeren en gevoeligen jongen
-    Deenschen schrijver, J. P. Jakobsen, die scherp het contrast
-    schijnt gevoeld te hebben tusschen de hoogere en meer gewone
-    impulsen en de nu en dan voorkomende uitbarsting van wat hij
-    voelde als de lagere instincten; in zijn Niels Lyhne beschrijft hij
-    het soort van dubbel leven, waarbij een man veertien dagen trouw
-    is aan den God, dien hij vereert, en dan overwonnen wordt door
-    andere machten, die hem dolzinnig meevoeren naar wat hij voelt als
-    vernederend, pervers en vuil. "Op zulke oogenblikken", merkt Bloch
-    op, "is de man een ander wezen. De "twee zielen" in zijn borst
-    worden werkelijkheid. Is dat de beroemde geleerde, de verheven
-    idealist, de fijn besnaarde aestheticus, de kunstenaar, die ons
-    zooveel mooie werken gegeven heeft in poëzie en schilderkunst? Wij
-    herkennen hem niet meer, want op zulke oogenblikken is een ander
-    wezen aan de oppervlakte gekomen, een andere natuur is in hem in
-    beweging en drijft hem met het geweld van een natuurkracht naar
-    dingen, waarvan zijn "hooger bewustzijn" de beschaafde man in
-    hem, zou rillen". Bloch meent, dat we hier te doen hebben met een
-    soort normaal mannelijk masochisme en dat de prostitutie dient
-    om dat te bevredigen.
-
-
-
-
-
-SECTION IV
-
-IV. De tegenwoordige houding der maatschappij tegenover de prostitutie
-
-Wij hebben nu de prostitutie beschouwd van sommige van haar meest
-verschillende en typische kanten, en we hebben getracht, zoowel
-uit een verstands- als uit een gevoelsoogpunt, de fundamenteele rol
-te begrijpen, die ze als vormend element van ons huwelijkssysteem
-speelt. Tenslotte moeten wij de beweegredenen nagaan, waardoor de
-prostitutie in dezen tijd aan een groot en aangroeiend aantal menschen
-niet alleen een onvoldoende methode van sexueele bevrediging, maar
-een radicaal slechte methode toeschijnt.
-
-De beweging van antagonisme jegens de prostitutie vertoont zich het
-duidelijkst, zooals men van tevoren verwachten kon, in een gevoel
-van tegenzin tegen den oudsten en meest typischen, eens den meest
-geliefden en best ingerichten verschijningsvorm, het bordeel. Het
-aangroeien van dezen tegenzin is niet beperkt tot een of twee landen,
-maar is internationaal, en men kan hem dus beschouwen als een typisch
-verschijnsel in onze beschaving. Hij is bij prostituées zelf even
-duidelijk uitgesproken als bij haar cliënten. De afkeer aan den
-eenen kant vermeerdert den afkeer aan den anderen kant. Daar alleen
-de meest hulpelooze of de domste prostituées in den tegenwoordigen
-tijd bereid zijn de slavernij van het bordeel aan te nemen, is de
-bordeelhouder gedwongen zijn toevlucht te nemen tot buitengewone
-methoden om slachtoffers meester te worden, om deel te nemen aan dien
-cosmopolitischen handel in "blanke slavinnen", die alleen bestaat om
-bewoonsters te verkrijgen voor de bordeelen [207]. Een natuurlijke
-reactie op dezen staat van zaken is het feit, dat ze den cliënten
-van de prostitutie een vooroordeel geeft tegen een instelling,
-die langzamerhand uit de mode gaat en haar goeden naam begint te
-verliezen. Een nog meer fundamenteele antipathie wordt hierdoor
-veroorzaakt, dat het bordeel niet beantwoordt aan den hoogen graad
-van persoonlijke vrijheid en verscheidenheid, die de beschaving
-met zich brengt en die ze altijd eischt, zelfs als ze ze niet met
-zich brengt. Aan den eenen kant heeft de prostituée geen lust zich
-te onderwerpen aan een slavernij, die haar gewoonlijk zelf geen
-belooning brengt; aan den anderen kant voelt haar cliënt het als
-een deel van de bekoring van de prostitutie in de tegenwoordige
-beschaafde maatschappij, dat hij een vrijheid zal genieten en een
-keuze zal hebben, die het bordeel niet geven kan [208]. Zoo komt het
-dat bordeelen, die eens al de vrouwen bevatten die er haar beroep van
-maakten de sexueele behoeften van mannen te bevredigen, nu alleen een
-afnemende minderheid bevatten, en de overgang van in bordeelen wonende
-prostituées tot vrije prostitutie door vele maatschappelijke hervormers
-goedgekeurd wordt als een winst voor de zaak der moraal gerekend [209].
-
-Het verval van de bordeelen is, hetzij als oorzaak of als resultaat,
-vergezeld gegaan van een groote toename der prostitutie buiten
-bordeelen. Maar de tegenzin tegen bordeelen geldt in veel essentieele
-punten ook de prostitutie in het algemeen, en, zooals we zien zullen,
-oefent hij een invloed van diepgaande wijziging uit op die prostitutie.
-
-Het veranderde gevoel jegens de prostitutie schijnt voornamelijk op
-twee wijzen zijn uitdrukking te vinden. Aan den eenen kant zijn er
-de menschen, die, zonder dat zij de prostitutie willen afschaffen,
-zich stooten aan de minderwaardige rol, die zij er bij moeten spelen,
-en die walgen van den leelijken verschijningsvorm. Zij hebben geen
-moreele bezwaren tegen de prostitutie, maar ze zien geen reden, waarom
-een vrouw niet vrij met haar eigen lichaam zou doen, wat zij wil. Maar
-zij meenen, dat, als prostitutie noodzakelijk is, de omgang van mannen
-met prostituées humaan en aangenaam voor beide partijen behoort te
-zijn en niet voor beiden vernederend. We moeten in herinnering houden,
-dat men in het beschaafde stadsleven, door den beroepsarbeid dikwijls
-zóó zeer in beslag genomen wordt, en de prikkels van dat stadsleven
-zoo voortdurend zijn, dat de overgave aan de orgie lang niet altijd
-een wenschelijke ontspanning kan zijn. De grove vorm der orgie heeft
-aantrekkingskracht, niet voor den stadsbewoner, maar voor den boer, en
-voor den matroos of den soldaat, die in de stad komt na lange tijden
-van vervelende sleur en ontbering van al wat het gevoel en de zinnen
-prikkelt. Het is zelfs onjuist te meenen, dat de aantrekkingskracht
-van de prostitutie onvermijdelijk berust op het uitvoeren van de
-geslachtsdaad. Integendeel, de meest aantrekkelijke prostituée kan
-een vrouw zijn, die, zelf weinig sexueele behoeften hebbende, door de
-bekoring van haar persoonlijkheid wenscht te behagen; deze meisjes
-doen dikwijls goede huwelijken. Er zijn veel mannen, die er zelfs
-zeer tevreden mee zijn als ze een paar uur intiem kunnen omgaan met
-een aangename vrouw, zonder eenige verdere gunst, zelfs al staat die
-hun vrij. Voor een groot aantal mannen onder stadsbestaansvoorwaarden
-houdt de prostituée op het verachte middel te zijn voor de wellustige
-begeerte van een oogenblik; zij zoeken een aangename, menschelijke
-persoonlijkheid, met wie zij eenige ontspanning kunnen vinden van
-den dagelijkschen druk en de dagelijksche routine van het leven. Als
-een daad van prostitutie zoo op een menschelijke basis geplaatst
-is, al draagt ze dan geenszins bij tot de beste ontwikkeling van
-een van beide partijen, dan is ze tenminste niet meer zoo wanhopig
-vernederend. Anders zou de godsdienstige prostitutie in oude tijden
-niet zoo lang in aanzien geweest zijn onder achtbare vrouwen van goede
-geboorte aan de oevers van de Middellandsche Zee, zelfs in streken
-als Lydië, waar de positie der vrouwen bijzonder hoog was [210].
-
-Het is waar, dat de geldelijke kant van de prostitutie altijd blijft
-bestaan. Maar men kan de beteekenis ervan overdrijven. We moeten er
-op wijzen, dat, hoewel het gewoon is van de prostituée te spreken
-als van een vrouw, die "zich verkoopt", dit een tamelijk ruwe en
-onjuiste zegswijze is om, in zijn typischen vorm, de verhouding uit
-te drukken van een prostituée tot haar cliënt. Een prostituée is geen
-koopwaar met een marktprijs, als een brood of een schapenbout. Zij
-staat veeleer op het niveau van personen, die tot de beroepsklassen
-behooren, en die honorarium aannemen voor verleende diensten; het
-bedrag van het honorarium wisselt af, aan den eenen kant met de
-plaats, die de dienst-betoonende onder haar beroepsgenooten inneemt,
-aan den anderen kant met de materieele omstandigheden van den cliënt,
-en onder bijzondere omstandigheden vervalt het honorarium geheel. De
-prostitutie maakt intieme verhoudingen, die uit natuurlijke liefde
-moesten voortkomen, tot een voorwerp van betaling, en zoo doende
-verlaagt ze die. Maar, strikt gesproken, is er in zulk een geval geen
-kwestie van "verkoopen". Te zeggen, dat een prostituée "zich verkoopt"
-is zelfs ternauwernood een vergeeflijke rhetorische overdrijving;
-het is even onjuist als onrechtvaardig [211].
-
-
-    Deze, in een beschaafde maatschappij zich voordoende neiging om de
-    prostitutie te humaniseeren is het omgekeerde proces, mogen we wel
-    opmerken, van wat in een vroeger stadium van de beschaving plaats
-    vond, toen de oude opvatting van de godsdienstige waardigheid van
-    de prostitutie in discrediet begon te geraken. Toen de mannen
-    ophielden vrouwen te vereeren, die prostituées waren in den
-    dienst van een godin, stelden zij in haar plaats prostituées,
-    die enkel verachte slavinnen waren, en zij vleiden zich dat zij
-    zoodoende de zaak van "vooruitgang" en "moraal" bevorderden. Aan
-    de oevers van de Middellandsche zee had dit proces meer dan twee
-    duizend jaar geleden plaats; het is nauw verbonden met den naam
-    van Solon. Tegenwoordig kunnen we hetzelfde proces zich in Indië
-    zien afspelen. In sommige deelen van Indië (zooals in Jejuri, bij
-    Poonah) worden eerst-geboren meisjes gewijd aan Khandoba of andere
-    goden; zij worden gehuwd aan den god en heeten murali. Zij doen
-    dienst in den tempel, vegen die, wasschen de heilige vaten; zij
-    dansen, zingen en prostitueeren zich. Zij mogen niet trouwen en zij
-    wonen thuis bij haar ouders, broeders of zusters; zij zijn gewijd
-    aan den heiligen dienst en zij worden niet geminacht. Tegenwoordig
-    echter, trachten Indische "hervormers" in den naam van "beschaving
-    en wetenschap" de murali te overtuigen, dat zij "zich overgegeven
-    hebben aan een vernederende loopbaan". Ongetwijfeld zullen
-    mettertijd de vermeende moralisten de murali uit haar tempels
-    en uit haar tehuizen verjagen, haar berooven van haar gevoel
-    van eigenwaarde, en haar maken tot ellendige paria's, alles in
-    naam der "wetenschap en der beschaving" (zie b.v. een artikel van
-    Mrs. Kashibai Deodhar, The New Reformer, October, 1907). Zoo komt
-    het, dat de oude hervormers voor de later komende hervormers de
-    taak schiepen de prostitutie opnieuw te humaniseeren.
-
-    Er is geen twijfel aan, dat deze meer humane opvatting van
-    de prostitutie tegenwoordig erkenning begint te vinden in het
-    werkelijke beschaafde leven van Europa. Zoo merkt Dr. Robert
-    Michels op, ("Erotische Streifzüge", Mutterschutz, 1906, Heft 9,
-    p. 368): "Terwijl in Duitschland de prostituée gewoonlijk beschouwd
-    wordt als een "paria", en als zoodanig behandeld, als een werktuig
-    voor den mannelijken wellust, dat men gebruikt en weer weggooit, en
-    dat men onder geen voorwaarde in het openbaar zou willen kennen,
-    speelt in Frankrijk de prostituée in vele opzichten de rol,
-    die eens beteekenis en roem gaf aan de hetaren van Athene". En
-    nadat hij de achting en het respect beschreven heeft, die de
-    Parijsche prostituée dikwijls van haar vrienden ondervindt, en
-    de niet-sexueele verhouding van kameraadschap, waar ze in kan
-    treden met andere mannen, gaat de schrijver voort: "Een meisje,
-    dat zich geeft voor geld, maar geenszins voor het geld van den
-    eersten den besten, en die, behalve haar "beroepsvrienden" om zoo
-    te zeggen de behoefte voelt aan niet-sexueele kameraden, met wie
-    zij kan omgaan op vrije vriendschappelijke wijze, en door wie zij
-    behandeld en gewaardeerd wordt als een vrij menschelijk wezen, is
-    niet geheel verloren voor de moreele waarde der menschheid". Alle
-    prostitutie is slecht, besluit Michels, maar we zouden reden
-    hebben onszelf geluk te wenschen als liefdebetrekkingen van deze
-    Parijsche soort de laagst bekende soort vertegenwoordigden van
-    buiten-echtelijke sexualiteit. (Wat de betrekkelijke achting
-    aangaat, die aan prostituées gegeven wordt, mag ik er melding
-    van maken, dat een Parijsche prostituée tegen een vriend van
-    mij de opmerking maakte, dat Engelschen haar dingen vroegen,
-    die geen Franschman zou durven vragen).
-
-    Het is echter niet alleen in Parijs, hoewel hier wel duidelijker
-    en meer in het oog springend, dat deze humaniseerende invloed
-    in de prostitutie zich begint te doen gevoelen. Het blijkt bij
-    voorbeeld uit de meerdere openlijkheid van het sexueele leven
-    van een man. "Terwijl hij vroeger in een bordeel sloop in een
-    afgelegen straat", merkt Dr. Willy Hellpach op (Nervosität und
-    Kultur, p. 169), "wandelt hij nu met zijn "liaison" rond, en
-    bezoekt comedies en café's, wel zonder begeerte om zijn bekenden
-    te ontmoeten, maar toch zonder eenige verlegenheid op dat punt. De
-    zaak begint meer gewoon te worden, meer--natuurlijk". Ze begint
-    zoodoende ook, zooals Hellpach weet aan te toonen meer moreel te
-    worden, en veel ongezonde preutschheid en verhitheid gaat verloren.
-
-    In Engeland, waar veranderingen langzaam gaan, moge deze neiging
-    om de prostitutie te humaniseeren minder zichtbaar zijn, maar
-    ze bestaat toch. In het midden van de vorige eeuw schreef Lecky
-    (History of European Morals, deel II, p. 285) dat "voortdurende
-    prostitutie in geen ander Europeesch land zoo hopeloos slecht of
-    zoo onherroepelijk is". Die bewering, die ook uitgesproken is door
-    Parent-Duchâtelet en andere buitenlandsche onderzoekers, wordt ten
-    volle bevestigd door het bewijsmateriaal in de geschiedenis. Maar
-    het is een bewering, die men tegenwoordig niet gaarne zou uiten,
-    behalve misschien voor speciale afgebakende wijken in onze
-    steden. Ook in Amerika vinden we een neiging om de prostitutie te
-    humaniseeren, en we kunnen die neiging ongetwijfeld weerspiegeld
-    vinden in het verslag over The Social Evil (1902), opgesteld door
-    een commissie in New York, die de prostitutie aanbeval (p. 176)
-    door op te merken, dat de prostitutie niet langer als een misdaad
-    beschouwd moest worden, in welk licht, zooals we bemerken, ze
-    vroeger in New York beschouwd werd. Dat moge maar een kleine
-    schrede zijn op den weg der humaniseering, maar zij is in de
-    goede richting.
-
-    Het is geenszins alleen in Europa, dat we mèt de zich ontwikkelende
-    beschaving, een verfijning en humaniseering van de meer vluchtige
-    verbintenissen met vrouwen kunnen nasporen. In Japan voerden
-    precies dezelfde eischen, vele eeuwen geleden, tot het verschijnen
-    van de geisha. In den loop van een belangwekkende en nauwkeurige
-    studie over de geisha merkt Mr. R. F. Farrer op (Nineteenth
-    Century, April, 1904): "De geisha is allerminst noodzakelijk een
-    courtisane. Zij is een vrouw, wier opvoeding tot doel had haar
-    aantrekkelijk te maken, van haar jeugd af werd zij onderwezen in
-    alle ingewikkeldheden van de Japansche literatuur; geoefend in
-    vernuft en in gevatheid; gewend aan het levendig babbelen over
-    alle onderwerpen tusschen hemel en aarde. Van haar vroegste jeugd
-    af is zij opgevoed tot een innemende bevalligheid van gedrag,
-    onbegrijpelijk voor den meest beschaafden Europeaan, en toch is
-    zij altijd een bloesem van de lagere klassen, met korte, dikke
-    vingers, en platte leelijke nagels. Haar opvoeding, zoowel physiek
-    als moreel, is veel zwaarder dan die van de ballerina, en zij komt
-    eerst na jaren van strijd en bittere kwelling tot succes... De
-    maatschappelijke positie van de geisha kan vergeleken worden met
-    die van de Europeesche actrice. Het Geisha-huis biedt prijzen
-    aan, die even begeerlijk zijn als welke ook van het Westersch
-    tooneel. Een bekende geisha met twintig edelen om zich heen,
-    die om haar glimlach wedijveren en die voortdurend in spanning
-    gehouden worden door de flikkerende pijlen van haar vernuft,
-    heeft een positie, die niet minder hoog en roemrijk is dan die
-    van Sarah Bernhardt in haar eersten bloei. Zij wordt evenzeer
-    gezocht, evenzeer gevleid, even hartstochtelijk aangebeden, dat
-    rustige, kleine, eenvoudige meisje in het mat blauw. Maar zij
-    wordt zoo gewaardeerd voornamelijk om haar tong, waarvan de macht
-    eerst tot volle rijpheid komt als haar physieke bekoorlijkheden
-    verminderen. Zij eischt groote sommen voor haar impressario's en
-    verschijnt en danst dan nog alleen als zij het zelf wil. Weinig
-    Westerlingen zien ooit een werkelijk beroemde geisha. Zij is een
-    tè groote persoonlijkheid om voor een Europeaan te verschijnen,
-    behalve misschien op zeer hoog, of keizerlijk verzoek. Ten slotte
-    kan zij, en dat doet zij dikwijls, een zeer goede partij doen. Uit
-    dit alles vloeit niet de geringste noodzakelijkheid van ongepaste
-    verhoudingen voort."
-
-    In sommige opzichten was de positie van de vroegere Grieksche
-    hetare meer gelijk aan die van de Japansche geisha, dan aan die
-    van de prostituée in de strenge beteekenis van het woord. Voor
-    den Griek was de hetare inderdaad in het geheel geen porne
-    of prostituée. De naam beteekende vriendin of kameraad, en
-    de vrouw aan wie men den naam gaf, had een achtenswaardige
-    positie, die men aan een gewone prostituée nooit had kunnen
-    inruimen. Athenaeus (Bk. XIII, hoofdst. XXVIII-XXX) brengt geheele
-    passages bijeen, die bewijzen, dat de hetare beschouwd kon worden
-    als een onafhankelijke burgeres, rein, eenvoudig en deugdzaam,
-    geheel verschillend van de gewone massa prostituées, hoewel deze
-    misschien haar naam konden overnemen. De hetaren "waren bijna
-    de eenige Grieksche vrouwen", zegt Donaldson (Woman, p. 59),
-    "die het beste en edelste vertoonden, wat er in de vrouwelijke
-    natuur is". Dit feit maakt het meer begrijpelijk hoe een vrouw van
-    zulke uitnemende, geestelijke beteekenis als Aspasia een hetare
-    geweest kan zijn. Er schijnt weinig twijfel te bestaan aan haar
-    geestelijke verdienste. "Aeschines, in zijn dialoog "Aspasia"",
-    schrijft Gomperz, de historicus van de Grieksche philosofie (Greek
-    Thinkers, deel III, p.p. 124 en 343), "legt deze opmerkelijke vrouw
-    een scherpe critiek in den mond op de levenswijze, die de traditie
-    voor haar sekse eischte. Het zou buitengewoon vreemd zijn", voegt
-    Gomperz er bij, waar hij beweert, dat daaruit een gevolgtrekking
-    gemaakt kan worden aangaande de historische Aspasia, "als drie
-    schrijvers--Plato, Xenophon en Aeschines--alle drie de vriendin van
-    Pericles abusievelijk hadden bekleed met wat wij redelijkerwijze
-    konden verwachten, dat zij bezitten zou,--een hoogbeschaafden
-    geest en intellectueelen invloed". Het is zelfs mogelijk, dat de
-    beweging voor de rechten der vrouw, die, zooals wij vaag uit de
-    geschriften van Aristophanes raden, in Athene in de vierde eeuw
-    voor Christus plaats vond, geleid werd door hetaren. Volgens Ivo
-    Bruns (Frauenemancipation in Athen, 1900, p. 19) "hebben de meest
-    bepaalde berichten, die wij over Aspasia bezitten, een sterke
-    gelijkenis met het beeld, dat Euripides en Aristophanes ons geven
-    van de leidsters van de vrouwenbeweging". Het was deze beweging,
-    die toen de ideeën van Plato over de gemeenschap van vrouwen
-    veel minder dwaas deden schijnen dan zij òns voorkomen. Sommigen
-    zouden misschien kunnen meenen, dat deze beweging op een hooger
-    plan die liefde tot vernielen vertegenwoordigde, of, laten we
-    liever zeggen, die geest van opstand en eerzucht, die Simmel
-    beschouwt als het kenmerk van de geestelijke en artistieke
-    werkzaamheid van hen, die in de maatschappelijke hierarchie uit
-    een klasse verbannen zijn of in geen klasse thuis behooren. Ook
-    Ninon de Lenclos was, zooals we gezien hebben, niet eigenlijk
-    een courtisane, maar zij was een pionier in het handhaven van
-    de rechten der vrouw. Aphra Behn, die iets later in Engeland
-    een even dubbelzinnige maatschappelijke positie innam, was ook
-    een pionierster in de edelmoedige humaniseerende aspiraties,
-    die sedert door de geheele wereld zijn aangenomen.
-
-    Deze verfijningen van de prostitutie, kan men wel zeggen, zijn het
-    gevolg van de latere en meer ontwikkelde stadiën in de beschaving:
-    "De opgewekte, handige en artistiek ontwikkelde hetare staat
-    dikwijls als een ideale figuur tegenover de intellectueel niet
-    ontwikkelde vrouw, die aan haar huis gebonden is. De courtisanes
-    van de Italiaansche Renaissance, Japansche geishas, Chineesche
-    bloemenmeisjes en Indische bayadères vertoonen alle eenige niet
-    onedele trekken, een glimp van een vrij kunstenaarsbestaan. Zij
-    hebben--wel is waar met opoffering van haar hoogste waarde een
-    onafhankelijkheid bereikt ten opzichte van den drukkenden dwang
-    van den man en van huishoudelijke plichten, en een deel van de
-    vrouwelijke natuur, die zoo dikwijls verlamd wordt, komt in haar
-    schitterend tot ontwikkeling. Prostitutie in haar besten vorm kan
-    op deze wijze een gelegenheid bieden, waarbij deze vrouwelijke
-    eigenaardigheden invloed kunnen uitoefenen op de ontwikkeling
-    van de beschaving. Wij mogen tevens gelooven, dat de artistieke
-    werkzaamheid van vrouwen in zekere mate een tegenwicht kan vormen
-    tegen de slechte gevolgen van sexueele losbandigheid, daar ze
-    verhindert, dat het gevoelsleven ruwer of zelfs vernietigd wordt;
-    in zijn Magda heeft Sudermann een vrouwentype beschreven, dat
-    van het standpunt van strikte moraal verwerpelijk kan schijnen,
-    maar dat in de kunst een steun vindt, waarvan zelfs kwaadwilligen
-    schoorvoetend de kracht moeten erkennen". In zijn Sex and Character
-    heeft Weiniger op meer buitensporige wijze de opvatting ontwikkeld
-    van de prostituée als een fundamenteel en essentieel deel van
-    het leven, een blijvend vrouwelijk type.
-
-
-Er zijn anderen, naar het schijnt in toenemend aantal, die het
-probleem der prostitutie naderen, niet van een artistiek standpunt,
-maar van een moreel standpunt. Deze moreele houding is echter niet die
-conventioneele moraal van Cato en den heiligen Augustinus en Lecky,
-die in de voorafgaande bladzijden uiteengezet is, volgens welke de
-prostituée op de straat moet aanvaard worden als de bewaakster van
-de getrouwde vrouw in het huis. Deze moralisten ontkennen inderdaad,
-dat deze beschouwing moreel geacht moet worden. Zij meenen, dat het
-moreel niet mogelijk is, dat de eer van sommige vrouwen gekocht zal
-kunnen worden door de oneer van andere vrouwen, omdat tot zulk een
-prijs de deugd al haar moreele waarde verliest. Als zij lezen, zooals
-Goncourt zeide, "dat de weelderigste artikelen van den uitzet van
-vrouwen, de trouwhemden van meisjes met een bruidsschat van zes honderd
-duizend francs, gemaakt worden in de gevangenis van Clairvaux" [212],
-dan zien ze hierin het symbool van de nauwe afhankelijkheid van onze
-weelderige deugd en onze vuile ondeugd. En terwijl ze de historische
-en sociologische bewijzen aannemen, die er blijk van geven dat de
-prostitutie een onvermijdelijk deel is van ons huwelijkssysteem, vragen
-zij, of het niet mogelijk is dat huwelijkssysteem zoo te wijzigen,
-dat het niet noodig zal zijn de vrouwelijke menschheid te verdeelen in
-"onfatsoenlijke" vrouwen, die zich opofferingen getroosten, die harer
-onwaardig zijn, en "fatsoenlijke" vrouwen, die opofferingen doen,
-die het niet minder onwaardig kan zijn aan te nemen.
-
-
-    Prostituées, heeft een bekend man van de wetenschap gezegd
-    (Duclaux, L'Hygiène Sociale, p. 243), "zijn dingen geworden,
-    die het publiek gebruikt als het ze noodig heeft, en die het
-    op den mesthoop gooit, als het ze vuil gemaakt heeft. In zijn
-    phariseeërschap heeft het zelfs de onbeschaamdheid haar beroep
-    als schandelijk te behandelen, alsof het niet even schandelijk
-    was op deze markt te koopen als te verkoopen". Bloch (Sexualleben
-    unserer Zeit, Ch. XV) zegt met klem, dat de prostitutie veredeld
-    moet worden, en dat dit tevens de eenige manier is om haar
-    te verminderen. Isidore Dyer, uit New Orleans zegt, dat "we
-    de prostitutie niet kunnen tegengaan, tenzij we in het gemoed
-    van mannen en vrouwen een geest van verdraagzaamheid kweeken in
-    plaats van onverdraagzaamheid jegens gevallen vrouwen". Dit punt
-    kan geïllustreerd worden door een opmerking van de schrijfster
-    van het Tagebuch einer Verlorenen die een prostituée was. "Als
-    ons beroep niet langer schandelijk was", schreef zij, "dan zou
-    het leger van "ongelukkigen" verminderen met vier vijfden--ik
-    durf wel zeggen met negen tienden. Ik zelf bij voorbeeld! Hoe
-    graag zou ik een betrekking aannemen als gezelschapsjuffrouw of
-    gouvernante!" "Een van de twee dingen", schreef de uitmuntende
-    socioloog Tarde ("La Morale Sexuelle", Archives d'Anthropologie
-    Criminelle, Januari 1907), "òf de prostitutie zal verdwijnen,
-    doordat ze voortgaat onfatsoenlijk te zijn en ze zal vervangen
-    worden door een andere instelling, die beter de fouten van het
-    monogame huwelijk zal verhelpen, òf ze zal blijven bestaan en
-    geacht worden, dat is te zeggen, zich doen respecteeren, hetzij ze
-    gunstig beoordeeld wordt of niet". Tarde meende, dat dit misschien
-    gebeuren kon door een betere organisatie van de prostituées, een
-    zorgvuldiger keuze uit haar, die toegelaten wenschen te worden
-    tot haar gelederen en het aankweeken van beroepsdeugden, die haar
-    moreel niveau zouden verhoogen. "Als courtisanes in een behoefte
-    voorzien", heeft Balzac gezegd in zijn Physiologie du Mariage,
-    "dan moeten zij een soort gilde worden".
-
-
-Deze moreele houding wordt door de onvermijdelijke democratische
-neiging der beschaving gedragen en versterkt, welke neiging, hoewel ze
-geenszins het klasse-denkbeeld te niet doet, dat denkbeeld ondermijnt
-als een uitvloeisel van fundamenteele menschelijke onderscheidingen,
-en het overtollig maakt. De prostitutie maakt de vrouw niet langer
-tot slavin, zij behoorde haar ook zelfs niet tot een paria te maken:
-"Mijn lichaam is mijn eigendom", zegt de jonge Duitsche prostituée
-van tegenwoordig, "en wat ik er mee doe, gaat niemand aan". Toen de
-prostituée letterlijk een slavin was, waren de moreele verplichtingen
-jegens haar geenszins noodzakelijk dezelfde als de moreele plicht
-jegens de vrije vrouw. Maar als, zelfs in dezelfde familie, de
-prostituée door een groote en niet te overbruggen golf gescheiden kan
-zijn van haar getrouwde zuster, dan beginnen we in te zien, wat in
-de meening van velen dringend noodzakelijk is, dat onze moraal ten
-opzichte van haar ondersteboven gekeerd moet worden. Duizende jaren
-is de prostitutie verdedigd, op grond, dat de prostituée noodzakelijk
-is om "de reinheid van vrouwen" te verzekeren. In onze democratische
-eeuw begint men te erkennen, dat prostituées ook vrouwen zijn.
-
-De zich ontwikkelende zin van een fundamenteele, menschelijke
-gelijkheid, die ten grondslag ligt aan de oppervlakkige
-klasseverdeelingen heeft neiging de gewone houding jegens de
-prostituée, de houding van haar cliënten zelfs meer dan die van de
-maatschappij in het algemeen, pijnlijk wreed te doen schijnen. De
-harde en ruw lichtzinnige toon, waarop zooveel jonge mannen over
-prostituées spreken, heeft men gezegd, is "eenvoudig wreedheid van
-een bijzonder brutale soort", die in geen andere levensverhouding te
-vinden is [213]. En als deze houding al wreed is alleen in woorden,
-ze is nog wreeder in daden, welke pogingen er ook gedaan worden om
-de wreedheid ervan te bemantelen.
-
-
-    Men kan wel zeggen, dat de opmerkingen van den kanunnik Lyttelton
-    voornamelijk betrekking hebben op jonge mannen van den hoogeren
-    middenstand. Over wat misschien de gewone houding is van menschen
-    uit den lageren middenstand, mag ik aanhalen uit een merkwaardige
-    mededeeling, die mij uit Australië bereikt heeft: "Wat zijn de
-    ideeën van een jongen man, die in een Christelijke Engelsche
-    familie uit den middenstand opgevoed is, over prostituées? Neem,
-    bij voorbeeld, mijn vader. Hij sprak eerst over prostituées met
-    mij, als ik mij wèl herinner, toen hij sprak over zijn leven
-    vóór zijn huwelijk. En hij sprak over haar, zooals hij spreken
-    zou over een paard, dat hij gehuurd had, waarvoor hij betaald
-    had, en dat hij uit zijn gedachten gebannen had, toen het hem
-    van dienst was geweest. Hoewel mijn moeder lief en goed was,
-    sprak zij van gevallen vrouwen met walging en toorn als van een
-    of ander onrein dier. Daar het de ijdelheid en den trots streelt
-    met algemeene goedkeuring op iets te kunnen neerzien, begreep
-    ik spoedig de situatie en nam een houding aan, die, in hoofdzaak
-    die is van de Christelijke Engelsche mannen van den middenstand
-    jegens prostituées. Maar met de ontwikkeling van de puberteit
-    moet deze houding aangepast worden aan den wensch, dit schuim,
-    deze moreele melaatsche, te gebruiken. De gewone jonge man,
-    die wel van wat immoraliteit houdt en die wel wat immoreel is,
-    als hij in de stad is en meent, dat het niet waarschijnlijk is,
-    dat het zijn moeder of zusters ter oore zal komen, komt zijn
-    aanmatiging en zijn tegenzin niet te boven of vermindert die ook
-    maar in het minst. Hij neemt die met zich mee in het bordeel,
-    min of meer vermomd, en zij kleuren zijn gedachten en daden al
-    den tijd dat hij met prostituées slaapt, of haar kust, of zijn
-    handen over haar heen strijkt, zooals hij doen zou met een merrie,
-    om zooveel mogelijk voor zijn geld te krijgen. Om de waarheid
-    te zeggen was dat, over het geheel, ook mijn houding. Maar als
-    iemand mij gevraagd had naar de geringste reden voor deze houding,
-    voor dit gevoel van meerderheid, trots, hauteur, en vooroordeel,
-    dan zou ik, evenals iedere andere "fatsoenlijke" jonge man met
-    den mond vol tanden gestaan hebben".
-
-
-Op het moderne, moreele standpunt, dat wij nu innemen, is niet alleen
-de wreedheid, die besloten ligt in de schande van de prostituée, dwaas,
-maar even dwaas, en dikwijls niet minder wreed, schijnt de eer te zijn,
-die bewezen wordt aan de fatsoenlijke vrouwen aan den anderen kant
-van de maatschappelijke klove. Het is wel bekend, dat mannen soms
-naar prostituées gaan om bevrediging te vinden voor de opwinding,
-die gewekt is door de liefkoozingen van hun verloofden [214]. Daar de
-emotioneele en physieke resultaten van onbevredigde opwinding dikwijls
-ernstiger zijn bij vrouwen dan bij mannen, zijn de verloofde vrouwen
-in deze gevallen even gerechtvaardigd verlichting te zoeken bij andere
-mannen, en zoo zou de noodlottige cirkel der dwaasheid volkomen zijn.
-
-Uit het gezichtspunt van den modernen moralist is er een andere
-overweging, die in het geheel niet geteld werd bij de conventioneele
-en traditioneele moraal, die wij geërfd hebben, en die in de praktijk
-inderdaad ook niet bestond in de oude dagen, toen die moraal nog een
-levende werkelijkheid was. Vrouwen zijn niet meer verdeeld in de twee
-groepen: vrouwen, die geëerbiedigd moeten worden, en prostituées,
-die de onteerde bewaaksters zijn van die eer; er is een groote
-derde klasse van vrouwen, die noch getrouwde vrouw noch prostituée
-zijn. Voor deze groep van ongetrouwde deugdzamen had de traditioneele
-moraal in het geheel geen plaats; zij negeerde ze eenvoudig. Maar
-de nieuwe moralist, die leert erkennen zoowel de eischen van het
-individu als de eischen van de maatschappij, begint te vragen of
-aan den eenen kant deze vrouwen geen recht hebben op bevrediging
-van haar affectioneele en emotioneele impulsen als zij dat wenschen,
-en aan den anderen kant of, daar een hooge beschaving een verminderd
-aantal geboorten met zich brengt, de gemeenschap geen recht heeft
-iedere gezonde en flinke vrouw aan te moedigen bij te dragen tot de
-instandhouding van het geboortecijfer, als zij dat wenscht.
-
-Al de overwegingen, die in de voorafgaande bladzijden in het kort
-zijn aangeduid--de fundamenteele zin voor menschelijke gelijkheid, die
-gekweekt wordt door onze beschaving, de weerzin tegen de wreedheid, die
-de verfijning van het stadsleven vergezelt, het leelijke contrast van
-uitersten, die stuitend zijn voor onze zich ontwikkelende democratische
-neigingen, de aangroeiende zin voor de rechten van het individu op
-zijn eigen persoon, het recht waarop niet minder sterk de nadruk gelegd
-wordt van de gemeenschap op het beste wat het individu kan leveren--al
-deze overwegingen brengen er den modernen moralist iederen dag meer
-toe om jegens de prostitutie een houding aan te nemen, die geheel
-verschillend is van de moraal, die wij ontleend hebben aan Cato en
-Augustinus. Hij ziet de zaak op grootere en meer dynamische wijze. In
-plaats van te verklaren, dat het wel de moeite loont de prostituée te
-dulden en haar terzelfder tijd te verachten, om de heiligheid van de
-vrouw in haar huis te bewaren, is hij niet alleen meer geneigd ieder
-te beschouwen als de rechte bewaker van zijn eigen moreele vrijheid,
-maar hij is niet zoo zeker omtrent de door den tijd gesanctionneerde
-positie van de prostituée, en bovendien is hij er geenszins zeker
-van, dat de vrouw in haar huis niet evenzeer redding noodig heeft
-als de prostituée op de straat; hij is er toe bereid te overwegen of
-hervorming in deze zaak niet waarschijnlijk plaats zal vinden in den
-vorm van een meer juiste toemeting van sexueele rechten en sexueele
-plichten aan vrouwen in het algemeen, met het onvermijdelijk gevolg
-van verheffing van het leven van mannen ook.
-
-
-    De opstand van vele ernstige hervormers tegen de onrechtvaardigheid
-    en de vernedering, die nu samengaat met ons systeem van prostitutie
-    is zoo diepgaand, dat sommigen zich bereid hebben verklaard tot het
-    aannemen van iedere revolutie van denkbeelden, die een meer gezonde
-    verandering van moreele waardeeringen zou teweeg brengen. "Beter
-    zou inderdaad een saturnalia zijn van vrije mannen en vrouwen",
-    roept Edward Carpenter (Love's Coming of Age, p. 62) uit, "dan
-    het schouwspel, dat nu onze groote steden 's nachts bieden".
-
-    Zelfs zij, die heel tevreden zouden zijn met een zoo conservatieve
-    behandeling van maatschappelijke instellingen als mogelijk
-    is, kunnen niet nalaten te erkennen, dat de prostitutie niet
-    bevredigend is, tenzij wij al zeer bescheiden eischen stellen aan
-    de sexueele daad. "De daad der prostitutie", verklaart Godfrey (The
-    Science of Sex, p. 202), "is misschien physiologisch volkomen,
-    maar ze is dit in geen andere beteekenis. Al de moreele en
-    intellectueele factoren, die met het physieke verlangen samenwerken
-    om de volmaakte sexueele aantrekking te vormen zijn aanwezig. Al
-    de hoogere elementen van liefde--bewondering, eerbied, eer en
-    zelfopofferende toewijding--zijn even vreemd aan de prostitutie
-    als aan de egoïstische daad der masturbatie. De voornaamste
-    bezwaren tegen de moraal van de daad zijn meer gelegen in wat er
-    mee samengaat dan in de daad zelf. Iedere sprank van liefde, die
-    een vrije connectie zou kunnen bezitten, wordt meteen bedorven
-    door het invoeren van een geldelijk element. In de vernedering
-    die er uit voortkomt, heeft de vrouw het grootste aandeel,
-    omdat ze haar maakt tot een paria en haar onderwerpt aan al de
-    verhardende en demoraliseerende invloeden van maatschappelijke
-    uitsluiting. Maar haar vernedering dient er alleen toe haar invloed
-    op haar partners nog meer vernederend te maken. De prostitutie",
-    zegt hij tot besluit, "heeft een sterke neiging om de van nature
-    zelfzuchtige houding van mannen jegens vrouwen te versterken
-    en ze aan te moedigen in de begoocheling, die voortkomt uit
-    ongeordende hartstochten, dat de geslachtsdaad zelf het doel en
-    einde van het sexueele leven is. De prostitutie kan er derhalve
-    geen aanspraak op maken ook maar een tijdelijke oplossing te
-    geven voor het sekseprobleem. Zij vervult alleen de zending,
-    die ze gemaakt heeft tot een "noodzakelijk kwaad"--de zending
-    van palliatief tegen de physieke gestrengheid van coelibaat en
-    monogamie. Dat doet ze ten koste van een groote mate van physieke
-    en moreele ontaarding, waarvan veel ongetwijfeld berust op de
-    maatschappij, die de vernedering van de prostituée volkomen maakt
-    door voortdurende uitsluiting. Prostitutie was niet zulk een groot
-    kwaad, toen ze niet als zoodanig beschouwd werd, toch was ze zelfs
-    op haar best een werkelijk kwaad, een treurige en lage parodie op
-    ernstige en natuurlijke hartstochtsverhoudingen. Zij is een kwaad,
-    dat we bij ons moeten houden, zoolang het coelibaat gewoonte en
-    monogamie wet is". Het is de vrouw zoowel als de prostituée, die
-    vernederd wordt door een systeem, dat koopbare liefde mogelijk
-    maakt. "De tijd is voorbij", merkt dezelfde schrijver elders op
-    (p. 195), "dat een enkele ceremonie werkelijk heiligen kan wat
-    laag is, en lust en begeerte kan veranderen in oprechte sexueele
-    liefde. Als het in sexueele connecties treden met een man alleen
-    voor een materieel doel een schande is voor de maatschappij,
-    dan is het ook een schande onder den huwelijksband, afgezien van
-    den huichelachtigen zegen van de kerk of de wet. Als de publieke
-    prostituée een wezen is, dat als paria verdient behandeld te
-    worden, dan is het hopeloos onredelijk ieder soort van moreele
-    schande te onthouden aan de vrouw, die een dergelijk leven leidt
-    onder andere uiterlijke omstandigheden. Of de getrouwde vrouw,
-    die zich prostitueert, moet onder den moreelen ban komen, òf er
-    moet een einde komen aan de algeheele uitsluiting, waaronder de
-    prostituée lijdt".
-
-    De denker, die duidelijker en meer fundamenteel dan anderen,
-    en het eerst van allen zich de dynamische verhoudingen van de
-    prostitutie voor oogen heeft gesteld, was James Hinton. Meer dan
-    dertig jaar geleden gaf Hinton, in fragmentarische geschriften, die
-    nog onuitgegeven zijn gebleven, omdat hij ze nooit in ordelijken
-    vorm omgewerkt heeft, krachtig en hartstochtelijk uitdrukking
-    aan zijn gronddenkbeeld. Het kan misschien de moeite loonen een
-    paar korte passages aan te halen uit Hinton's handschriften:
-    "Ik voel, dat de wetten van het arbeidsvermogen ook behoorden te
-    gelden te midden der golven van den menschelijken hartstocht,
-    dat de verhoudingen der mechanica waar zijn en ook zullen
-    heerschen in het menschelijk leven... Er ontstaat een spanning,
-    een onderdrukking van de ziel, door ons moderne leven, en ze
-    is op het punt plotseling tot een ontploffing te leiden, waarna
-    de krachten zich opnieuw zullen ordenen. Het is een kwestie van
-    dynamica, in moreele termen voorgesteld... Het houden van een deel
-    van de vrouwelijke bevolking zonder uitzicht op een huwelijk,
-    beteekent prostituées hebben, dat zijn vrouwen, die niets zijn
-    dan werktuigen van de zinnelijkheid van den man, en dit beteekent
-    voor velen van haar het dooden van alle zuivere liefde of de
-    vatbaarheid daartoe. Dit is het feit, dat we onder de oogen moeten
-    zien... Vandaag zag ik een jonge vrouw, wier leven verteerd werd
-    door gebrek aan liefde, een geval van uiterste ellende: en zie nu
-    den prijs, waarmee we haar slechte gezondheid betalen; voor haar
-    slechte gezondheid betalen wij met den ondergang van een ander
-    meisje. Dat geven wij er voor; haar ellende naar ziel en lichaam
-    wordt gekocht door de prostitutie; wij hebben prostituées, die
-    daarvoor zijn ... Wij leveren sommige vrouwen roekeloos aan het
-    verderf over om een broeikasparadijs te maken voor anderen... De
-    eene put zich uit in vergeefsche pogingen genoegens te verdragen
-    waarvoor ze niet sterk genoeg is, terwijl andere vrouwen te gronde
-    gaan door gebrek aan deze zelfde genoegens. Als het huwelijk dit
-    is, is het dan niet belichaamde wellust? De gelukkige Christelijke
-    tehuizen zijn de ware donkere plaatsen der aarde... Prostitutie
-    voor den man, ontbering voor de vrouw--zij zijn twee zijden van
-    hetzelfde ding, en het zijn allebei ontkenningen van de liefde,
-    evenals weelde en ascetisme. De bergen van ontbering moeten
-    gebruikt worden om de diepten van de overdaad aan te vullen".
-
-    Eenige van de denkbeelden van Hinton werden uiteengezet door een
-    schrijfster, die goed met hem bekend was, in een vlugschrift,
-    getiteld The Future of Marriage: An Eirenicon for a Question
-    of To-day, door een achtenswaardige vrouw (1885). "Als de
-    overtuiging eenmaal ingang heeft gevonden bij de "goede" vrouwen",
-    merkt de schrijfster op, "dat haar plaats van eer en voorrechten
-    verkregen is ten koste van de vernedering van anderen, dan zullen
-    ze niet rusten voor zij die plaats verlaten hebben of een ander
-    voetstuk gevonden hebben. Als ons onbuigzaam huwelijkssysteem tot
-    voornaamste voorwaarde heeft het bestaan van de prostitutie, dan
-    kan men slechts twee gevolgtrekkingen maken: òf er moet aangetoond
-    worden, dat zij overeen te brengen is met het welzijn, zoowel
-    moreel als physiek, van de vrouwen, die ze in praktijk brengen,
-    òf ons huwelijkssysteem moet veroordeeld worden. Als het iemand
-    duidelijk voor oogen gesteld werd, dan zou hij niet in ernst kunnen
-    beweren, dat dat "deugd" is, wat alleen in praktijk gebracht kan
-    worden ten koste van iemand anders ondeugd... Terwijl de wetten der
-    natuurkunde zoo algemeen erkend beginnen te worden, dat niemand
-    er van droomt een deeltje stof of kracht te willen vernietigen,
-    passen we toch dezelfde opvatting niet instinctief toe op moreele
-    krachten, maar wij denken en handelen alsof wij een kwaad konden
-    uit den weg ruimen, terwijl we dàt onveranderd laten, wat er kracht
-    aan geeft. Dit is de eenige beschouwing van het maatschappelijk
-    probleem, dat ons hoop geeft. Dat de prostitutie zou ophouden te
-    bestaan, terwijl alles bleef zooals het is, zou schadelijk zijn,
-    als het mogelijk was. Maar het is niet mogelijk. Het zwakke punt
-    van alle bestaande pogingen om de prostitutie te onderdrukken is,
-    dat zij er tegen gericht zijn alsof zij een ding op zichzelf was,
-    terwijl zij alleen een van de symptomen is, die voortkomen uit
-    een algemeene kwaal".
-
-    Ellen Key, die in de laatste jaren de voornaamste apostel
-    geweest is van een evangelie van sexueele moraal, die berust op
-    de behoeften van vrouwen als de moeders van het ras, heeft, in
-    ongeveer gelijken geest, zoowel de prostitutie als het starre
-    huwelijk veroordeeld, verklarend (in haar Essays on Love and
-    Marriage), dat "de ontwikkeling van het erotisch persoonlijk
-    bewustzijn evenzeer gehinderd wordt door de maatschappelijk
-    geregelde "moraal" als door de maatschappelijk geregelde
-    "immoraliteit"," en dat "de twee laagste en maatschappelijk
-    gesanctionneerde uitersten van sexueel dualisme, het starre
-    huwelijk en de prostitutie, langzamerhand onmogelijk zullen
-    worden, omdat zij met het ingang vinden van het denkbeeld van
-    erotische eenheid niet langer zullen overeen te brengen zijn met
-    de behoeften der menschen".
-
-
-Wij kunnen den tegenwoordigen toestand, wat betreft de prostitutie,
-het best karakteriseeren door te zeggen, dat er aan den eenen kant
-een neiging is om ze te verheffen, in verband met de aangroeiende
-menschelijkheid en verfijning van de beschaving, een neiging, die
-onvermijdelijk leiden moet tot het meer en meer brandmerken zoowel van
-de vrouwen die prostituées worden, als van de mannen, die ze opzoeken;
-aan den anderen kant, maar misschien door dezelfde dynamische kracht,
-is er een neiging de prostitutie langzamerhand terzijde te stellen
-door een gelukkige concurrentie van hooger en reiner methoden van
-sexueele verhoudingen, die vrij zijn van geldelijke overwegingen. Deze
-verfijning en veredeling, deze concurrentie der prostitutie door
-betere vormen van sexueele liefde, zijn inderdaad een essentieel deel
-van den vooruitgang, naarmate de beschaving meer waarlijk gezond,
-krachtig en waarheidlievend wordt.
-
-Waarschijnlijk zal deze moreele verandering vergezeld gaan
-van de erkenning, dat de feiten van het menschelijk leven van
-meer belang zijn dan de vormen. Want alle overgangen van lagere
-tot hoogere maatschappelijke vormen, van den natuurstaat tot de
-beschaving, zijn--voor zoover zij veranderingen zijn, die het leven
-raken--vergezeld gegaan van een langzaam en moeilijk tasten naar
-de waarheid, dat alleen in natuurlijke verhoudingen gezondheid en
-heiliging kan gevonden worden, want, zooals Nietzsche zeide, de
-"terugkeer" tot de natuur moest eerder de "opstijging" genoemd
-worden. Zoo alleen kunnen wij verkrijgen, dat uit onze harten
-eindelijk die vastgeroeste traditie verdreven wordt, dat er eenige
-onreinheid of schande is in daden van liefde, waarvoor de door het
-verstand voorgeschrevene en niet alleen de conventioneele voorwaarden
-vervuld zijn. Want het is een ijdel pogen te trachten onze wetten te
-verbeteren, of zelfs onze verordeningen, voordat we eerst onze harten
-verbeterd hebben.
-
-Het zou misplaatst zijn hier verder in te gaan op de moreele kwestie,
-zooals zij zich heden ten dage begint te vormen in de sexueele
-sfeer. In een psychologische bespreking behoeven we alleen maar
-de werkelijke houding uiteen te zetten van den moralist en van de
-beschaving. De uitwerking van de praktische gevolgen van die houding
-moeten we aan moralisten en sociologen en de gemeenschap in het
-algemeen overlaten.
-
-Ons onderzoek heeft tevens, zooals we mogen hopen, aangetoond,
-dat wie de kwestie van de prostitutie in de praktijk behandelen
-wil in de allereerste plaats de waarschuwing niet vergeten mag,
-die, wat vele andere maatschappelijke problemen aangaat, belichaamd
-is door Herbert Spencer in zijn vermaard voorbeeld van de gebogen
-ijzeren plaat. Als we trachten de gebogen plaat plat te krijgen,
-dan heeft het geen zin, zooals Spencer aangetoond heeft, direct op
-het opgebulte gedeelte los te hameren; als we dat doen, dan blijkt
-al gauw, dat we de zaken erger gemaakt hebben; ons hameren moet,
-om resultaat te hebben, zijn in de omgeving van, en niet direct òp
-de hinderlijke verheffing, die we willen verwijderen; zoo alleen
-kan de ijzeren plaat plat gehamerd worden [215]. Maar dit axioma is
-door de moralisten niet begrepen. De gewone, praktische hervormer
-heeft--van den tijd van Karel den Groote af--altijd weer zijn vuist
-direct laten neerkomen op het kwaad der prostitutie en hij heeft
-de zaken steeds erger gemaakt. Alleen door met beleid buiten het
-kwaad en er om heen te werken kunnen we hopen het met succes te
-verminderen. Door er naar te streven de verhoudingen van mannen tot
-vrouwen, en van vrouwen tot vrouwen te ontwikkelen en te verheffen,
-door onze opvattingen over sexueele verhoudingen te wijzigen, en
-door een gezonder en meer ware opvatting over vrouwelijkheid en
-over de verantwoordelijkheden van vrouwen, zoowel als van mannen,
-in te voeren, door, maatschappelijk zoowel als economisch, een hooger
-niveau te bereiken van menschelijk leven--alleen door zulke methoden
-kunnen wij met reden eenige vermindering en verzachting van het kwaad
-der prostitutie verwachten. Zoolang wij niet in staat zijn tot zulke
-methoden, moeten we tevreden zijn met de prostitutie, die we verdienen,
-en dan moeten we leeren ze te behandelen met het medelijden, en den
-eerbied, waarop een zoo in het leven grijpende misvorming in onze
-beschaving aanspraak maken mag.
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-HOOFDSTUK VIII
-
-DE BESTRIJDING DER VENERISCHE ZIEKTEN
-
-
-    De beteekenis der venerische ziekten.--De geschiedenis der
-    syphilis.--Het vraagstuk van den oorsprong ervan.--De groote
-    maatschappelijke beteekenis van de syphilis.--De maatschappelijke
-    gevaren van de gonorrhoe.--De moderne verandering der methoden ter
-    bestrijding van de venerische ziekten.--Oorzaken van het verval
-    van het systeem van politie-toezicht.--Noodzakelijkheid de feiten
-    onder de oogen te zien.--De onschuldige offers der venerische
-    ziekte.--Het zijn ziekten en geen misdaden.--Het principe
-    van aanmelding.--Het Scandinavische systeem.--Kostelooze
-    behandeling.--Straf op het overbrengen van venerische
-    ziekten.--Sexueele opvoeding met betrekking tot de venerische
-    ziekten.--Lezingen, enz.--Uiteenzettingen van de kwestie in romans
-    en op het tooneel.--Het "leelijke" is niet "immoreel".
-
-
-Het kan misschien verwondering wekken, dat in de voorafgaande
-bespreking van de prostitutie nauwelijks een woord gezegd is over
-venerische ziekten. In de oogen van vele menschen is de kwestie
-der prostitutie eenvoudig de kwestie van syphilis. Maar van het
-psychologisch standpunt, dat ons hier direct aangaat, evenals van het
-moreele, waarmee we indirect wel bekend moeten zijn, kan de kwestie der
-ziekten, die verbonden kunnen zijn en ook zoo dikwijls verbonden zijn
-met de prostitutie, niet in de eerste plaats van beteekenis zijn. De
-twee kwesties zijn, hoe nauw ze ook met elkaar in verband mogen staan,
-in hun grondslag verschillend. Niet alleen zouden venerische ziekten
-blijven bestaan, al was de prostitutie volkomen verdwenen, maar, aan
-den anderen kant, als we syphilis op dergelijke wijze aan contrôle
-onderworpen hadden, als de eenigszins er mee verwante ziekte, lepra,
-dan zou het probleem der prostitutie nog blijven bestaan.
-
-Toch is het nauwelijks mogelijk, zelfs van het standpunt dat we hier
-innemen, de kwestie der venerische ziekten buiten beschouwing te laten,
-want de psychologische en moreele gezichtspunten van de prostitutie,
-en zelfs de geheele kwestie der sexueele verhoudingen, ondervinden,
-tot zekere hoogte, den invloed van het bestaan van de ernstige ziekten,
-die vooral door sexueelen omgang verspreid worden.
-
-Fournier, een van de leidende autoriteiten op dit gebied, heeft terecht
-gezegd, dat syphilis, alcoholisme en tuberculose de drievoudige pest
-is van den tegenwoordigen tijd. In een veel vroegeren tijd (1851)
-had Schopenhauer in Parerga en Paralipomena de meening geuit, dat
-de twee dingen, die het moderne maatschappelijk leven onderscheiden
-van dat van de oudheid, het ridderlijk eergevoel en de venerische
-ziekten zijn; te zamen, voegde hij er aan toe, hebben zij het leven
-vergiftigd en een vijandig en zelfs duivelsch element ingevoerd in de
-verhoudingen der seksen, dat indirect invloed heeft geoefend op alle
-andere maatschappelijke verhoudingen [216]. Het is als een koopwaar,
-zegt Havelburg van de syphilis, die de beschaving overal heen gevoerd
-heeft, zoo dat maar zeer weinige afgelegen landen van den aardbol
-(zooals Centraal Afrika en Centraal Brazilië) er tegenwoordig vrij
-van zijn [217].
-
-Het is ongetwijfeld waar, dat in de oudere beschaafde landen de
-uitingen van syphilis, hoewel ze nog ernstig zijn en een oorzaak voor
-de physieke ontaarding van het individu en het ras, minder ernstig
-zijn dan ze waren, zelfs maar een generatie geleden [218]. Dit is
-gedeeltelijk het resultaat van vroegere en betere behandeling, voor
-een deel is het mogelijk het resultaat van het syphilitisch worden
-van het ras, daar een zekere mate van immuniteit nu een geërfd bezit
-geworden is, hoewel we toch in de herinnering moeten houden, dat een
-aanval van syphilis niet noodzakelijk immuniteit met zich brengt tegen
-den werkelijken aanval van de kwaal, zelfs bij hetzelfde individu. Maar
-we moeten er aan toevoegen, dat, ook al is ze minder ernstig geworden,
-de syphilis, in de meening van velen, toch nog bezig is zich uit te
-breiden, zelfs in de voornaamste centra der beschaving; dit heeft
-men evenzeer opgemerkt in Parijs als in Londen [219].
-
-Volgens de meening, die tegenwoordig algemeen begint te heerschen, is
-syphilis naar Europa overgebracht aan het einde van de vijftiende eeuw
-door de eerste ontdekkers van Amerika. In Seville, de voornaamste
-Europeesche haven voor Amerika, was ze bekend als de Indische
-ziekte, maar toen Karel VIII en zijn leger ze in 1495 het eerst
-naar Italië overbrachten, werd ze de Gallische ziekte genoemd,
-hoewel deze connectie met de Franschen alleen maar toevallig was;
-"een monsterachtige ziekte", zeide Cataneus, "die in vorige eeuwen
-nooit gezien is en onbekend is in de geheele wereld".
-
-De synoniemen voor syphilis waren eerst ontelbaar. Ferrara gaf in zijn
-Latijnsche gedicht Syphilis sive Morbus Gallicus, geschreven vóór 1521,
-en uitgegeven in Verona in 1530, eindelijk aan de ziekte den naam,
-die er nu algemeen voor aangenomen is, waarbij hij ter verklaring
-van de herkomst ervan een romantische sage uitvond.
-
-
-    Hoewel men tegenwoordig vrij algemeen schijnt te gelooven,
-    dat de syphilis uit Amerika naar Europa is overgebracht, bij de
-    ontdekking van de Nieuwe Wereld, is het eerst in de allerlaatste
-    jaren geweest, dat deze meening grond gewonnen heeft; het schijnt
-    zelfs nu niet eens zeker, dat, wat de Spanjaarden uit Amerika
-    mee terug brachten, werkelijk een ziekte was, die geheel nieuw
-    was in de Oude Wereld, en niet een krachtiger vorm van een oude
-    ziekte, waarvan de uitingen goedaardig geworden waren. Buret,
-    bij voorbeeld, (Le Syphilis Aujourd'hui et chez les Anciens,
-    1890), die eenige jaren geleden tot de diepe overtuiging kwam, dat
-    "syphilis dateert van de schepping van den mensch", en die uit
-    een nauwkeurige studie der klassieke schrijvers tot het geloof
-    gekomen was, dat syphilis in Rome al bestond onder de Caesars,
-    meende, dat ze op verschillende plaatsen en op verschillende
-    tijden uitgebroken was, en dat ze in epidemische uitbarstingen
-    verschillende combinaties vertoonde van haar verschillende
-    symptomen, zoo dat ze op gewone tijden voorkwam zonder opgemerkt
-    te worden en op de tijden van meer intense uiting beschouwd werd
-    als een tot dusverre onbekende ziekte. Zoo werd er in de klassieke
-    tijden gemeend, denkt hij, dat ze uit Egypte kwam, hoewel hij Azië
-    voor haar werkelijk tehuis hield. Leopold Glück heeft ook passages
-    aangehaald (Archiv für Dermatologie und Syphilis, January 1899)
-    uit de medische epigrammen van een dokter uit de zestiende eeuw,
-    Gabriel Ayala, die verklaart, dat syphilis niet werkelijk een
-    nieuwe ziekte is, hoewel er gewoonlijk gemeend wordt, dat ze dat
-    is, maar een oude ziekte, die met tot dusverre onbekende kracht
-    uitgebroken is. Er is echter geen enkele overtuigende reden,
-    om te gelooven, dat syphilis in de klassieke oudheid bekend
-    was. A. N. Notthaft ("Die Legende von der Althertums-syphilis",
-    in het Rindfleisch Festschrift, 1907, pp. 377-592) heeft critische
-    nasporingen gedaan naar passages in klassieke schrijvers, waarvan
-    Rosenbaum, Buret, Proksch en anderen meenden, dat ze sloegen op
-    syphilis. Het is volkomen waar, geeft Notthaft toe, dat vele van
-    deze passages misschien wel op syphilis zouden kunnen slaan, en
-    dat een of twee zelfs beter zouden passen op syphilis dan op eenige
-    andere ziekte. Maar over het geheel leveren zij in het geheel geen
-    bewijs en geen syphiloloog, besluit hij, is er ooit in geslaagd
-    te demonstreeren, dat syphilis in de oudheid bekend was. Dat
-    geloof is een mythe. Het meest verpletterende bewijs er tegen is,
-    zooals Notthaft zegt, het feit, dat, hoewel er in de oudheid groote
-    medici waren, die nauwkeurige waarnemers waren, niet een van hen
-    een beschrijving geeft van de primaire, secundaire, tertiaire en
-    aangeboren vormen van deze ziekte. China wordt dikwijls vermeld
-    als het oorspronkelijke tehuis van de syphilis, maar dit geloof
-    is geheel zonder grond, en de Japansche medicus, Okamura,
-    heeft aangetoond (Monatschrift für praktische Dermatologie,
-    deel XXVIII, blz. 296 et. seq.) dat Chineesche verhandelingen
-    niets over de syphilis melden vóor de zestiende eeuw. In de
-    Parijsche Academie voor Geneeskunde werden in 1900 door Fouquet
-    photografieën gedemonstreerd van menschelijke overblijfsels,
-    die dateeren van 2400 voor Christus, die veranderingen in het
-    beenderenstelsel vertoonen, die duidelijk syphilitisch schenen
-    te wezen; Fournier echter, een van de grootste autoriteiten,
-    meende, dat de diagnose van syphilis niet kon volgehouden worden,
-    voordat andere toestanden, die dergelijke veranderingen in het
-    beenderenstelsel hadden kunnen teweeg brengen, geëlimineerd waren
-    (British Medical Journal, September 29, 1900, p. 946). In Florida
-    en verschillende deelen van Centraal Amerika, op ongetwijfeld
-    vòor den tijd van Columbus stammende begraafplaatsen, zijn zieke
-    beenderen gevonden waarvan goede autoriteiten verklaard hebben,
-    dat ze niet anders dan syphilitisch konden zijn (b.v. British
-    Medical Journal, November 20, 1897, p. 1487), hoewel we kunnen
-    opmerken, dat nog kort geleden, in 1899, de voorzichtige Virchow
-    constateerde, dat de syphilis van vóor den tijd van Columbus
-    voor hem nog een open kwestie was (Zeitschrift für Ethnologie,
-    Deel 2 en 3, 1899 p. 216). Aan den anderen kant toont Seler, de
-    bekende autoriteit over de Mexikaansche oudheid aan, dat de oude
-    Mexikanen een ziekte kenden, die, zooals zij haar beschreven,
-    wel syphilis had kunnen wezen. Het blijkt echter duidelijk, dat,
-    terwijl de moeilijkheid om zieke beenderen te demonstreeren in
-    Amerika wel even groot is als in Europa, de demonstratie toch,
-    hoe volkomen ze ook zijn mag, niet voldoende zou zijn om aan te
-    toonen, dat de ziekte niet ook reeds bestond in de Oude Wereld. De
-    plausibele theorie van Ayala, dat de syphilis van de vijftiende
-    eeuw een hevig optreden was van een oude ziekte is in de meer
-    moderne tijden herhaaldelijk weer in het leven geroepen. Zoo denkt
-    J. Knott ("The Origin of Syphilis" New York Medical Journal,
-    October 31, 1908), dat hoewel ze niet nieuw was in het Europa
-    van de vijftiende eeuw, ze toen nieuw ingevoerd werd in een vorm,
-    die ernstiger geworden was doordat ze van een erotisch ras kwam,
-    zooals men meent, dat dikwijls het geval is.
-
-    Het was in de achttiende eeuw, dat Jean Astruc het geloof begon
-    te herstellen, dat syphilis werkelijk een betrekkelijk moderne
-    ziekte is van Amerikaanschen oorsprong, en sindsdien hebben vele
-    autoriteiten van gewicht hun instemming met dit gezichtspunt
-    betuigd. Aan de energie en de bekwaamheid van Dr. Iwan Bloch, uit
-    Berlijn (het eerste deel van zijn belangrijk werk, Der Ursprung
-    der Syphilis, werd uitgegeven in 1901) danken wij de volledige
-    samenstelling van het materiaal, dat het bewijs levert voor den
-    Amerikaanschen oorsprong van de syphilis. Bloch beschouwt Ruy Diaz
-    de Isla, een beroemd Spaansch medicus, als de voornaamste getuige
-    voor den Indischen oorsprong van de ziekte, en besluit, dat ze naar
-    Europa overgebracht werd door de mannen van Columbus, uit Midden
-    Amerika, meer speciaal van het eiland Haiti, naar Spanje in 1493
-    en 1494, en onmiddellijk daarna door de legers van Karel VIII als
-    epidemie verspreid werd over Italië en de andere landen van Europa.
-
-    We kunnen hieraan toevoegen, dat, zelfs als we de theorie moeten
-    aannemen, dat de centrale streken van Amerika de plaats zijn
-    van den oorsprong der Europeesche syphilis, we toch nog moeten
-    erkennen, dat de syphilis zich op het vasteland van Noord-Amerika
-    zeer veel langzamer verspreid heeft dan in Europa en ook meer
-    gedeeltelijk, en zelfs tegenwoordig zijn er Amerikaansche
-    Indiaansche stammen, onder wie ze onbekend is. Holder heeft op
-    grond van zijn eigen ervaringen onder Indianen en van informaties
-    door bemiddeling van verschillende medici een statistiek gemaakt
-    die aantoont, dat van ongeveer dertig stammen en groepen van
-    stammen, achttien bijna of geheel vrij waren van venerische
-    ziekten, terwijl onder dertien ze zeer veel voorkwamen. Bijna
-    zonder uitzondering weigeren de stammen, waar syphilis weinig
-    voorkomt of onbekend is, sexueelen omgang aan vreemdelingen,
-    terwijl zij, onder wie zulke omgang meer voorkomt, moreel laks
-    zijn. Het zijn de blanken, die de bron zijn van infectie onder
-    deze stammen (A. B. Holder, "Gynecic Notes Among the American
-    Indians", American Journal of Obstetrics 1892, No. 1).
-
-
-Syphilis is een, maar zeker de belangrijkste, van een groep van drie
-geheel verschillende "venerische ziekten", die eerst in den laatsten
-tijd onderscheiden zijn, en wat hun juisten aard en oorzaak aangaat
-inderdaad eerst nu beginnen begrepen te worden, hoewel twee er
-van zeker in de oudheid bekend geweest zijn. Het is eerst zeventig
-jaar geleden, dat Ricord, de groote Fransche syphiloloog, die na
-Bassereau kwam, het eerst de volkomen onafhankelijkheid verkondigd
-heeft van de syphilis, zoowel van gonorrhoe als van weeke schanker,
-terwijl hij tevens duidelijk de drie stadiën uiteengezet heeft,
-het primaire, het secundaire en het tertiaire, in welke de syphilis
-meestal tot uiting komt, terwijl men van den vollen omvang van de
-tertiaire symptomen der syphilis tegenwoordig bijna nog niet op de
-hoogte is, en men eerst nu algemeen begint te beseffen, dat twee
-van de meest voorkomende en ernstigste ziekten van de hersenen en
-van het zenuwstelsel--algemeene verlamming en ruggemergstering of
-locomotorische ataxie--hun voornaamste, hoewel niet uitsluitende
-oorzaak vinden in het binnendringen van het vergif der syphilis vele
-jaren vroeger. In 1879 begon een nieuw stadium van meer nauwkeurige
-kennis van de venerische ziekten met de ontdekking van Neisser van den
-gonococcus, die de eigenlijke oorzaak is van de gonorrhoe. Deze werd
-een paar jaar later gevolgd door de ontdekking van Ducrey en Unna
-van den bacil van den weeken schanker, de minst belangrijke van de
-venerische ziekten, omdat de gevolgen ervan alleen maar plaatselijk
-zijn. Ten slotte, in 1905, nadat Metchnikoff den weg bereid had,
-toen hij er in slaagde syphilis over te brengen van mensch op aap,
-en Lassar, door inenting, van aap op aap--deed Fritz Schaudinn zijn
-groote ontdekking van de protozoïsche Spirochaeta pallida (sedertdien
-soms genaamd Treponema pallidum), die nu algemeen beschouwd wordt als
-de oorzaak van de syphilis; daardoor ontdekte hij de schuilplaats van
-de gevaarlijkste en verraderlijkste vijanden van de menschheid [220].
-
-Er is geen fijner vergif dan dat van de syphilis. Syphilis is niet,
-als kinderpokken of typhus, een ziekte, die een korten, plotselingen
-storm veroorzaakt, een hevigen strijd met de levenskrachten, waarin
-ze, zelfs zonder behandeling, meestal het onderspit delft, mits het
-organisme gezond is, terwijl ze weinig of geen sporen nalaat van haar
-verwoestingen,--neen, zij dringt dieper en dieper in het organisme
-door, ze leidt na verloop van tijd tot steeds nieuwe complicaties,
-en geen weefsel is veilig voor haar aanvallen. En zoo fijn is dit
-alles doordringende vergif, dat, hoewel de uitwendige verschijnselen
-ervan vatbaar zijn voor langdurige behandeling, het dikwijls moeilijk
-te zeggen is dat het vergif ten slotte volkomen gedood is [221].
-
-Het enorme belang van de syphilis, en de voornaamste reden waarom het
-noodig is ze hier te beschouwen, ligt in het feit, dat de gevolgen
-ervan niet beperkt zijn tot het individu zelf, en zelfs ook niet tot de
-menschen aan wie hij het kan overdragen door besmetting, door aanraking
-in of buiten sexueele verhoudingen: ze tast de nakomelingschap aan en
-ze tast de teelkracht zelf aan. Ze grijpt mannen en vrouwen aan in
-de kracht van het leven, de voortbrengers van het komende geslacht,
-en leidt òf tot steriliteit òf tot onrijpe en ziekelijke producten
-van de conceptie. De vader alleen kan misschien syphilis op zijn
-kind overbrengen, zelfs als de moeder aan de besmetting ontkomt,
-en het kind, dat uit syphilitische ouders geboren is kan schijnbaar
-gezond ter wereld komen, om zijn syphilitischen oorsprong eerst na een
-periode van maanden of zelfs van jaren te openbaren. Zoo is syphilis
-waarschijnlijk een hoofdoorzaak voor den achteruitgang van het ras
-[222].
-
-Zoowel bij het individu als bij zijn nakomelingschap vertoont de
-syphilis haar vernielende gevolgen op alle organen, maar voornamelijk
-op de hersenen en het zenuwstelsel. Er zijn, zooals Mott, een leidende
-autoriteit in deze zaak [223], aangetoond heeft, vijf wijzen, waarop
-syphilis de hersenen en het zenuwstelsel aantast: (1) door moreelen
-schok; (2) door de gevolgen van het vergif in het teweegbrengen van
-anaemie en algemeene voedingsstoornissen; (3) door het veroorzaken
-van ontsteking van de vliezen en de weefsels van de hersenen; (4)
-door het veroorzaken van degeneratie van de arterie, die aanleiding
-geeft tot hersenverweeking, verlamming en dementia; (5) als een zeer
-voorname oorzaak van de para-syphilitische aandoeningen van algemeene
-verlamming en ruggemergsverlamming.
-
-Het is eerst in de laatste jaren, dat de medici de overwegende
-rol erkend hebben, die gespeeld wordt door verkregen of geërfde
-syphilis, bij het veroorzaken van algemeene verlamming, die in zoo
-ruime mate er toe medewerkt krankzinnigengestichten te vullen,
-en ruggemergsverlamming, hetgeen de belangrijkste ziekte is van
-het ruggemerg. Zelfs tegenwoordig kan men nauwelijks zeggen, dat er
-volkomen overeenstemming is betreffende het hooge belang van syphilis
-als factor in deze ziekten. Er kan echter weinig twijfel aan bestaan,
-dat in tenminste ongeveer vijf en negentig percent gevallen van
-algemeene paralyse syphilis aanwezig is [224].
-
-Syphilis alleen is inderdaad geen voldoende oorzaak voor algemeene
-paralyse, want onder vele natuurvolken is syphilis zeer gewoon, terwijl
-algemeene paralyse zeer zeldzaam is. Het is, zooals Krafft-Ebing gewoon
-was te zeggen, syphilisatie en civilisatie, die tezamen werkende
-algemeene paralyse veroorzaken, misschien in sommige gevallen, naar
-er reden is om te meenen, op een nerveuzen bodem, die tot zekere
-hoogte erfelijk gedegenereerd is; dit blijkt uit het abnormaal veel
-voorkomen van aangeboren teekenen van degeneratie, die bij algemeene
-paralytici gevonden werden door Näcke en anderen. "Paralyticus nascitur
-atque fit", volgens het gezegde van Obersteiner. Eens ondermijnd
-door syphilis, zijn de ontaarde hersenen niet in staat weerstand te
-bieden aan de rukken en den druk van het beschaafde leven, en het
-gevolg is algemeene paralyse, die naar waarheid beschreven is als
-"een van de vreeselijkste geesels van moderne tijden".
-
-In 1902 nam de psychologische afdeeling van de British Medical
-Association, die de meest bevoegde autoriteit over deze zaak is, met
-algemeene stemmen een besluit, hetwelk beval, dat de aandacht van de
-wetgeving en verschillende publieke lichamen gevestigd zou worden op
-de noodzakelijkheid van onmiddellijk handelen, gezien het feit, dat
-"algemeene paralyse een zeer ernstige en veel voorkomende vorm van
-hersenziekte, mèt andere variëteiten van krankzinnigheid in ruime
-mate voortkomt uit syphilis, en dus te voorkomen is". Toch is nog
-geen enkele schrede in deze richting gedaan.
-
-De gevaren van de syphilis liggen niet alleen in haar macht en haar
-taaiheid, maar ook daarin, dat ze zooveel slachtoffers maakt. Het is
-moeilijk te constateeren hoeveel syphilis inderdaad voorkomt; maar in
-de verschillende landen zijn al veel gedeeltelijke nasporingen gedaan,
-en het is waarschijnlijk dat vijf tot twintig percent van de bevolking
-van Europa met syphilis besmet is, terwijl ongeveer vijftien percent
-van de syphilitische personen sterft aan oorzaken, die direct of
-indirect gevolgen van de ziekte zijn [225]. In Frankrijk heeft over
-het algemeen, naar een taxatie van Fournier, zeventien percent van
-de geheele bevolking syphilis gehad; in Toulouse constateert Andry,
-dat achttien percent van al zijn patiënten syphilitisch zijn, en in
-Kopenhagen, waar de aangifte verplicht is, zegt men, dat meer dan
-vier percent van de bevolking aan syphilis lijdt. In Amerika heeft
-een commissie van de Medical Society of New-York, als resultaat van
-een grondig onderzoek naar deze zaken gerapporteerd, dat in de stad
-New-York jaarlijks niet minder dan een kwart millioen gevallen van
-venerische ziekten voorkomen, en een toonaangevende dermatoloog uit
-New-York heeft geconstateerd, dat in de families van den beteren
-stand, die hij nauwkeurig kent, minstens een derde van de zoons
-syphilis gehad hebben. In Duitschland schat men, dat jaarlijks acht
-honderd duizend gevallen van venerische ziekten voorkomen, en aan de
-grootere universiteiten worden iederen collegetijd vijf en twintig
-percent van de studenten geïnfecteerd; venerische ziekten komen
-vooral onder studenten voor. Het jaarlijksch aantal mannen, dat in
-het Duitsche leger aan venerische ziekten lijdt is een derde van het
-geheele aantal, dat in den Fransch-Duitschen oorlog gewond is. Toch
-staat het Duitsche leger, wat de venerische ziekten aangaat, vrij
-hoog, vergeleken bij het Engelsche leger, dat meer syphilitisch is
-dan eenig ander Europeesch leger [226]. Daar het Engelsche leger uit
-beroepssoldaten bestaat en niet op algemeene dienstplicht berust,
-geeft het niet zoo'n juist beeld van het volk als het leger in
-landen, waar de een of andere vorm van dienstplicht bestaat. In een
-der Londensche ziekenhuizen kon worden vastgesteld, dat tien percent
-van de patiënten syphilis gehad had; dit beteekent waarschijnlijk
-een werkelijke verhouding van ongeveer vijftien percent, een hoog,
-hoewel niet een buitengewoon hoog aantal. Toch is het duidelijk, dat
-zelfs als het aantal werkelijk lager is dan dit, het nationale verlies
-in leven en gezondheid, in gebrekkig nageslacht en rasontaarding
-enorm en feitelijk onberekenbaar moet zijn. Zelfs in geld kan men
-het budget van venerische ziekten vergelijken met het algemeene
-budget van een groote natie. Stritch berekent, dat de onkosten voor
-de Engelsche natie aan venerische ziekten in het leger, de marine en
-de administratie alleen, jaarlijks 3.000.000 pond sterling bedragen,
-en als men pensioenen en ziekteverloven mederekent, die indirect
-door deze ziekten veroorzaakt worden, hoewel zij als zoodanig niet
-voorkomen op de officieele lijsten, dan wordt de juiste schatting van
-de onkosten voor de natie gezegd te zijn 7.000.000 pond sterling. Het
-nemen van eenvoudige, hygiënische maatregelen voor het voorkomen en
-het spoedig genezen van venerische ziekten zal niet alleen indirect,
-maar zelfs direct een bron zijn van enorme welvaart voor het land.
-
-Syphilis is degene onder de venerische ziekten, die het duidelijkst
-en het meest in het oog springend, schrik aanjaagt. Toch komt ze
-minder voor en is in sommige opzichten minder arglistig dan de andere
-venerische ziekte gonorrhoe [227]. Er was een tijd, toen de ernstige
-aard van gonorrhoe, vooral bij vrouwen, weinig erkend werd. Mannen
-namen ze aan met een luchtig hart als een voorval van geringe
-beteekenis; vrouwen namen er geen notitie van. Dit niet inzien van den
-ernst van de gonorrhoe, soms zelfs van de zijde van medici--zoodat ze
-gewoonlijk, in Grandin's woorden, beschouwd werd alsof ze van weinig
-meer beteekenis was dan een neusverkoudheid--heeft geleid tot een
-reactie van de zijde van sommigen naar een tegenovergesteld uiterste,
-en de gevaren van de gonorrhoe zijn zeer overdreven. Dit is vooral
-het geval met betrekking tot de steriliteit. De ontstekingsgevolgen
-van gonorrhoe zijn ongetwijfeld een machtige oorzaak van steriliteit
-bij beide seksen; sommige autoriteiten hebben geconstateerd, dat niet
-alleen tachtig percent van de sterfgevallen door ontstekingsziekten
-van de organen in het bekken, en de meerderheid van de gevallen van
-chronische invaliditeit bij vrouwen, maar tevens negentig percent
-der niet gewilde onvruchtbare huwelijken, het gevolg zijn van
-gonorrhoe. Neisser, een groote autoriteit, schrijft aan deze ziekte
-ongetwijfeld vijftig percent van zulke huwelijken toe. Zelfs deze
-taxatie is naar de ervaring van sommige medici te hoog. Het is ten
-volle bewezen, dat de groote meerderheid der mannen, die gonorrhoe
-gehad hebben, zelfs als zij niet trouwen vòor twee jaar nadat ze
-geïnfecteerd werden, de kwaal niet overbrengen op hun vrouwen; en zelfs
-van de vrouwen, die door haar mannen geïnfecteerd zijn, hebben meer
-dan de helft kinderen. Dit is b.v. het resultaat van de onderzoekingen
-van Erb, en Kisch spreekt nog met meer nadruk in denzelfden zin. Bumm,
-die gonorrhoe beschouwt als een van de twee voornaamste oorzaken der
-steriliteit bij vrouwen, vindt echter dat ze niet de meest voorkomende
-oorzaak is, en dat ze alleen maar verantwoordelijk is voor ongeveer
-een derde van de gevallen; de andere twee derden zijn het gevolg van
-fouten in de ontwikkeling van de genitaliën. Dunning in Amerika heeft
-resultaten verkregen, die tamelijk wel overeenkomen met die van Bumm.
-
-Wat een ander van de vreeselijke gevolgen der gonorrhoe betreft, de
-ongeneeslijke blindheid, die zij door infectie van de oogen bij de
-geboorte te voorschijn roept, daaraan heeft langen tijd geenerlei
-twijfel bestaan. De Commissie van de Ophthalmological Society in
-1884, heeft gerapporteerd, dat dertig tot een en veertig percent
-van de bewoners van vier blindeninstituten hun blindheid aan deze
-oorzaak te wijten hebben [228]. In Duitsche instituten heeft Reinhard
-gevonden, dat dertig percent hun gezicht door dezelfde oorzaak verloren
-hebben. Het totale aantal personen, die blind zijn door infectie met
-gonorrhoe door hun moeders bij hun geboorte is enorm. De Engelsche
-koninklijke commissie, ingesteld tot onderzoek naar den toestand
-van blinden taxeerde, dat er ongeveer zeven duizend personen in het
-Vereenigd Koninkrijk alleen waren (of twee en twintig percent van de
-blinden in het land), die blind werden als gevolg van deze kwaal,
-en Mookerji constateerde in zijn toespraak over ophthalmologie op
-het Indische Medische Congres van 1894, dat in Bengalen alleen er zes
-honderd duizend totaal blinde bedelaars waren, van wie veertig percent
-het gezicht verloren bij hun geboorte door gonorrhoe van de moeder;
-en dit heeft alleen betrekking op de bedelaarsklasse.
-
-Hoewel gonorrhoe vele en verschillende ellenden [229] te voorschijn
-kan roepen, kan er geen twijfel aan zijn, dat de meerderheid van
-met gonorrhoe besmette personen aan de gevaren der ziekte ontsnapt,
-zoowel wat henzelf als wat het aanbrengen van eenig zeer ernstig
-nadeel aan anderen betreft. De speciale reden, waarom gonorrhoe
-een zoo bijzonder ernstige geesel geworden is, is de buitengewone
-veelvuldigheid, waarmee ze voorkomt. Het is uiterst moeilijk het aantal
-van de mannen en vrouwen, die gonorrhoe gehad hebben, te taxeeren,
-en de taxaties varieeren binnen ruime grenzen. Dikwijls wordt het
-te hoog gesteld. Erb, uit Heidelberg, die alle overdrijving over het
-veelvuldig voorkomen van de gonorrhoe wenschte te voorkomen, ging in
-zijn eigen praktijk de geschiedenissen na van twee duizend twee honderd
-patienten (alle gasthuispatienten niet medegerekend) en vond, dat
-het aantal van hen, die aan gonorrhoe geleden hadden 48.5 percent was.
-
-Onder den werkmansstand komt de ziekte veel minder voor dan onder
-menschen van hoogeren stand. In een ziekenkas in Berlijn hadden
-jaarlijks 412 van de 10.000 mannen en 69 van de 10.000 vrouwen
-gonorrhoe; gedurende een serie jaren vertoonde de statistiek een
-voortdurende toename in het aantal mannen, en een afname in het aantal
-vrouwen met venerische ziekten; dit schijnt er op te wijzen, dat de
-werkmansklassen meer omgang beginnen te hebben met prostituées en
-minder met fatsoenlijke meisjes [230]. In Amerika heeft Wood Ruggles
-(evenals Noggerath al vroeger, voor New York), de veelvuldigheid
-van gonorrhoe onder volwassen mannen geschat op 75 tot 80 percent;
-Tenney stelt ze veel lager, 20 percent voor mannen en 5 percent voor
-vrouwen. In Engeland heeft een schrijver in de Lancet, eenige jaren
-geleden [231], bevonden, dat 75 percent der volwassen mannen, die
-hij onderzocht, eens gonorrhoe gehad hebben, 40 percent tweemaal,
-15 percent drie of meerdere malen. Volgens Dulberg komen 15 percent
-nieuwe gevallen voor bij getrouwde mannen van goeden maatschappelijken
-stand, terwijl de ziekte betrekkelijk zeldzaam is onder getrouwde
-mannen van de werkende klasse in Engeland.
-
-Gonorrhoe komt dus, wat het veel voorkomen aangaat, alleen nà mazelen
-en naar den ernst van de gevolgen ervan, alleen na tuberculose. "En
-toch", zooals Grandin opmerkt, als hij gonorrhoe met tuberculose
-vergelijkt, "zie eens den energieken kruistocht, die tegen de laatste
-is ondernomen en de misdadige apathie, die ten toon gespreid wordt
-als het de eerste betreft" [232]. Het publiek moet leeren begrijpen,
-merkt een ander schrijver op, dat "gonorrhoe een pest is, die zijn
-hoogste belangen en zijn heiligste verhoudingen raakt, evenzeer als
-pokken, cholera, diphterie en tuberculose" [233].
-
-Men kan evenwel niet zeggen, dat er geen pogingen gedaan zijn
-den stroom van venerische ziekten te keeren. Zulke pogingen zijn,
-integendeel, al eeuwen lang gedaan. Maar zij hebben nooit resultaten
-gehad [234]; zij zijn nooit gewijzigd naar veranderde omstandigheden;
-nu nog zijn zij wanhopig onwetenschappelijk en niet in overeenstemming
-met de maatschappelijke, evenmin als met de individueele eischen
-van moderne volken. Op de verschillende conferenties, die in de
-laatste jaren over deze kwestie gehouden zijn, is de eenige algemeene
-conclusie, die er het resultaat van is, dat al de bestaande systemen
-van tusschenbeide komen of van niet-tusschenbeide komen onvoldoende
-zijn [235].
-
-De aard van de prostitutie is veranderd en de wijzen van ze te
-behandelen moeten daarmee veranderen. Bordeelen, en de systemen
-van officieele reglementeering, die speciaal voor deze bordeelen
-ontstonden, zijn evenzeer uit den tijd; zij hebben een middeleeuwsche
-tint over zich, ze ademen een geest van antiekheid, die ze in onzen
-tijd onaantrekkelijk en verdacht maken. Het openlijk als zoodanig
-erkende bordeel komt in discrediet; het absoluut onder politie-contrôle
-staande publieke meisje bestaat haast niet meer. De prostitutie
-begint zich langzamerhand minder te concentreeren, zich nauwer met
-het maatschappelijk leven over het algemeen te vermengen, minder
-gemakkelijk onderscheiden te worden als een bepaald, afzonderlijk deel
-van de maatschappij. Wij kunnen er tegenwoordig alleen maar invloed
-op uitoefenen door methoden, die op onze maatschappelijke toestanden
-als geheel werken.
-
-
-    De tegenzin tegen de reglementeering van de prostitutie
-    groeit nog maar langzaam aan, maar hij ontwikkelt zich toch
-    overal en kan evenzeer nagespoord worden in de opinie der
-    wetenschappelijke mannen als in die van het volk. In Frankrijk
-    hebben de gemeentebesturen van sommige van de grootste steden òf
-    het systeem der reglementeering geheel afgeschaft, òf ze hebben hun
-    afkeuring er over geuit, terwijl een onderzoek bij vele honderde
-    medici aangetoond heeft, dat minder dan een derde er vóor waren
-    de reglementeering te handhaven (Die Neue Generation, Juni 1909,
-    p. 244). In Duitschland, waar in sommige opzichten meer geduldige
-    verdraagzaamheid is voor hen, die inbreuk maken op de vrijheid van
-    het individu dan in Frankrijk, Engeland of Amerika, worden nog
-    steeds verschillende uitgebreide systemen voor het organiseeren
-    van de prostitutie en den strijd tegenover de venerische ziekte,
-    in stand gehouden, maar zij kunnen niet geheel in praktijk
-    gebracht worden, en er wordt algemeen toegegeven, dat zij in
-    ieder geval het beoogde doel niet kunnen bereiken. Zoo worden in
-    Saksen geen bordeelen officieel geduld, hoewel zij natuurlijk
-    toch bestaan. Hier zijn, evenals in vele andere deelen van
-    Duitschland, de meest nauwkeurige en uitgebreide reglementen
-    opgesteld voor het gedrag der prostituées. Zoo mogen zij in
-    Leipzig niet op de banken zitten op de publieke wandelplaatsen,
-    niet naar schilderijenmuseums gaan, of naar comedies, concerten of
-    restaurants, niet uit haar ramen kijken, niet rondkijken op straat,
-    niet glimlachen of wenken, enz. enz. Inderdaad, de prostituée,
-    die de heldhaftige zelfbeheersching bezit om al deze bevelen uit te
-    voeren, die officieel uitgevaardigd zijn om haar voor te lichten,
-    zou wel recht hebben op een levenslang pensioen van staatswege.
-
-    Twee methoden om de prostitutie te behandelen komen in Duitschland
-    het meest voor. In sommige steden worden publieke huizen der
-    prostitutie geduld (hoewel ze geen concessie hebben); in andere
-    steden is prostitutie "vrij", hoewel "geheim". Hamburg is de
-    voornaamste stad waar huizen der prostitutie geduld worden
-    in afzonderlijke deelen der stad. Maar er is geconstateerd,
-    dat "overal verreweg het grootste deel der prostituées tot de
-    zoogenaamde "geheime klasse" behoort". Alleen in Hamburg worden
-    verdachte mannen, als ze beschuldigd worden vrouwen geïnfecteerd
-    te hebben, officieel onderzocht; mannen van iedere klasse der
-    maatschappij moeten een oproep van deze soort gehoorzamen, die
-    in het geheim uitgevaardigd wordt en als ze ziek zijn, zijn zij
-    verplicht zich onder behandeling te stellen, zoo noodig onder
-    dwangbehandeling in het stedelijk ziekenhuis, totdat ze niet
-    langer gevaarlijk zijn voor de gemeenschap.
-
-    In Duitschland wordt een vrouw, als men herhaaldelijk waargenomen
-    heeft, dat ze op straat verdacht handelt, eerst rustig
-    gewaarschuwd; als de waarschuwing in den wind geslagen wordt,
-    wordt haar gevraagd aan de politie haar naam en haar adres op
-    te geven en dan wordt zij ondervraagd. Eerst als deze methoden
-    zonder resultaat blijven, wordt zij officieel als prostituée
-    ingeschreven. De ingeschreven vrouwen dragen, in sommige steden
-    ten minste, bij aan een ziekenfonds, dat haar onkosten betaalt
-    als ze in het ziekenhuis zijn. De aarzeling van de politie om een
-    vrouw op de officieele lijst in te schrijven is gerechtvaardigd en
-    onvermijdelijk, want geen andere gedragslijn zou geduld worden;
-    maar de meeste prostituées beginnen haar loopbaan zeer vroeg,
-    en daar ze gewoonlijk in het eerste begin van die loopbaan
-    geïnfecteerd worden, is het duidelijk, dat dit uitstel er toe
-    bijdraagt het systeem der reglementeering zonder succes te doen
-    zijn. In Berlijn, waar geen officieel erkende bordeelen zijn,
-    zijn ongeveer zes duizend ingeschreven prostituées, maar men heeft
-    getaxeerd, dat er meer dan zestig duizend prostituées zijn, die
-    niet ingeschreven zijn. (De voorafgaande feiten zijn genomen uit
-    een serie artikelen, die de persoonlijke nasporingen beschrijven
-    die in Duitschland gedaan zijn door Dr. F. Bierhoff, uit New-York,
-    "Police Methods for the Sanitary Control of Prostitution",
-    New York Medical Journal, August, 1907). De taxatie van de
-    clandestiene prostitutie kan natuurlijk nooit anders dan op
-    gissen berusten; precies hetzelfde getal van zestig duizend wordt
-    gewoonlijk genoemd als het waarschijnlijk aantal van prostituées,
-    niet alleen in Berlijn, maar ook in Londen en in New-York. Het is
-    absoluut onmogelijk te zeggen of het onder of boven het werkelijke
-    aantal is, want geheime prostitutie is geheel ontastbaar. Zelfs
-    als de feiten op wonderbaarlijke wijze geopenbaard werden, dan zou
-    nog de moeilijkheid blijven te beslissen wat prostitutie is en
-    wat niet. De erkende en publieke prostituée is in verschillende
-    graden verbonden aan de eene zijde met het fatsoenlijke meisje,
-    dat thuis woont en een kleine verlichting zoekt van den druk van
-    haar fatsoen, en aan den anderen kant aan de getrouwde vrouw, die
-    getrouwd is om een tehuis. In ieder geval echter is het volkomen
-    zeker, dat publieke prostituées, die geheel leven van de opbrengst
-    der prostitutie, maar een klein deel vormen van dat groote leger
-    van vrouwen, die in een ruimen zin van het woord gezegd kunnen
-    worden prostituées te zijn, d.i., die haar aantrekkelijkheden
-    gebruiken om van mannen te verkrijgen niet alleen liefde, maar
-    geld of goederen.
-
-
-"De strijd tegen de syphilis is alleen mogelijk als wij het er over
-eens zijn, dat de slachtoffers er van beschouwd moeten worden als
-ongelukkig en niet als schuldig... Wij moeten het vooroordeel opgeven,
-dat geleid heeft tot het ontstaan van den naam "schandelijke ziekten",
-en dat verbiedt van dezen geesel van het gezin en der menschheid
-te spreken". In deze woorden van Duclaux, de vermaarde opvolger van
-Pasteur aan het Instituut Pasteur, in zijn edel en bewonderenswaardig
-werk L'Hygiène Sociale zien wij ons den eenigen weg aangewezen, daar
-ben ik van overtuigd, waarlangs we de rationeele en met goed gevolg
-bekroonde behandeling kunnen naderen van het groote maatschappelijke
-probleem der venerische ziekten.
-
-
-    Het hooge belang van dezen sleutel tot de oplossing van een
-    probleem, dat dikwijls onoplosbaar geschenen heeft, begint
-    tegenwoordig overal erkend te worden, in alle landen. Zoo zegt
-    een beroemd Duitsch autoriteit, Professor Finger (Geschlecht und
-    Gesellschaft, Bd. 1, Heft 5), dat venerische ziekte niet moet
-    beschouwd worden als een wel-verdiende straf voor een liederlijk
-    leven, maar als een ongelukkig toeval. Het schijnt echter in
-    Frankrijk geweest te zijn, dat deze waarheid met den meesten
-    moed en de meeste humaniteit verkondigd is en niet alleen door de
-    volgelingen van de wetenschap en de geneeskunde, maar door velen,
-    die zeer wel een verontschuldiging hadden kunnen vinden, waardoor
-    ze zich niet zouden behoeven te mengen in een zoo moeilijke
-    en ondankbare taak. Zoo hebben de broeders, Paul en Victor
-    Margueritte, die een schitterende en eervolle plaats innemen in
-    de tegenwoordige Fransche letterkunde, zich onderscheiden door
-    te pleiten voor een meer humane houding jegens de prostituées,
-    en voor een meer moderne methode bij het behandelen van de kwestie
-    der venerische ziekten. "De ware methode tot voorbehoeding is die
-    methode, die het duidelijk maakt aan allen, dat syphilis niet is
-    een geheimzinnig en vreeselijk iets, de straf voor de zonde van
-    het vleesch, een soort van schandelijk kwaad, dat gebrandmerkt
-    is door den vloek der Katholieken, maar een gewone ziekte,
-    die behandeld kan worden en genezen". We kunnen opmerken, dat de
-    tegenzin om te erkennen dat men lijdende is aan venerische ziekte,
-    in Frankrijk minstens even groot is als in eenig ander land;
-    "maladies honteuses" is een gesanctionneerde term in Frankrijk,
-    evenals "loathsome disease" in Engeland; "in het ziekenhuis",
-    zegt Landret, "kost het veel moeite een erkenning te verkrijgen
-    van gonorrhoe, en we mogen ons gelukkig rekenen als de patient
-    het feit erkent, dat hij syphilis gehad heeft".
-
-
-Geen verkeerdheden kunnen bestreden worden, voordat zij erkend zijn,
-eenvoudig en openlijk, en voordat ze eerlijk besproken zijn. Het
-is een veelbeteekenend en zelfs symbolisch feit, dat de bacteriën
-van een ziekte zelden tieren als zij blootgesteld zijn aan de
-vrije stroomen van frissche lucht. Geheimzinnigheid, vermomming,
-verborgenheid leveren de beste voorwaarden voor hun kracht en
-verspreiding, en deze begunstigende voorwaarden hebben wij eeuwen
-lang aan de venerische ziekten verschaft. Het is niet altijd zoo
-geweest, zooals ook het overleven van het woord "venerisch" zelf in
-dit verband, met zijn verwijzing naar een godin, alleen al voldoende
-aantoont. Zelfs de naam "syphilis", genomen uit een romantisch gedicht,
-waarin Fracastorus een mythologischen oorsprong vond voor de kwaal,
-legt getuigenis af van hetzelfde feit. De romantische houding is
-inderdaad evenzeer uit de mode als de houding van huichelachtige en
-bedeesde geheimzinnigheid. We moeten deze ziekten onder de oogen zien
-op dezelfde eenvoudige, directe en moedige wijze als reeds met goed
-gevolg gedaan is in het geval van pokken, een ziekte, die de menschen,
-van ouds op gelijken voet stelden met syphilis, en die werkelijk eens
-bijna even vreeselijk was in haar verwoestingen.
-
-Op dit punt ontmoeten we echter hen, die zeggen, dat het niet noodig is
-een soort van erkenning te toonen voor venerische ziekten, en die het
-immoreel vinden iets te doen, dat toegevendheid in zich zou sluiten
-voor hen> die aan zulke ziekten lijden; zij hebben gekregen wat zij
-verdienen en men kan ze rustig laten omkomen. Zij, die dit standpunt
-innemen, plaatsen zich zoo ver buiten het gebied der beschaving--om
-nog te zwijgen van moraal of godsdienst--dat ze wel buiten beschouwing
-kunnen gelaten worden. De vooruitgang van het ras, de ontwikkeling
-der menschelijkheid, in feiten en in gevoelens, hebben samengewerkt
-om een houding uit de wereld te helpen, waarvan het een beleediging
-is voor natuurvolken, haar de houding van een wilde te noemen. Toch is
-het een houding, waar we rekening mee moeten houden, want ze heeft nog
-waarde in de oogen van de menschen, die te zwak zijn om weerstand te
-bieden aan hen, die met mooie moreele phrasen goochelen. Ik heb zelfs
-in een medische omgeving de bewering gehoord, dat venerische ziekten
-niet gelijkgesteld kunnen worden met andere infectieziekten, omdat ze
-"het resultaat van een handeling van den wil" zijn. Maar al de ziekten,
-ja, al de voorvallen en ongelukken van lijdende menschelijke wezens,
-zijn evenzeer het onwillekeurige gevolg van handelingen van den
-wil. De man, die overreden wordt, terwijl hij de straat oversteekt,
-de familie, die vergiftigd wordt door ongezond voedsel, de moeder, die
-de kwaal krijgt van het kind, dat zij oppast, deze allen lijden als
-onwillekeurig gevolg van de handeling van den wil tot het bevredigen
-van een of ander fundamenteel menschelijk instinct--het instinct
-van werkzaamheid, het voedingsinstinct, het liefde-instinct. Het
-sekse-instinct is even fundamenteel als ieder ander van deze, en de
-onwillekeurige nadeelen, die kunnen volgen op de wilsdaad om ze te
-bevredigen staan op precies hetzelfde niveau. Dit is het essentieele
-feit: een menschelijk wezen is gestruikeld en gevallen bij het volgen
-van de menschelijke instincten, die hem aangeboren zijn. Ieder mensch,
-die dit essentieele feit niet ziet, maar alleen den een of anderen
-ondergeschikten kant ervan, geeft blijk van een geest, die verdraaid
-en verwrongen is; hij kan geen aanspraak op onze belangstelling maken.
-
-Maar zelfs als we het standpunt innemen van den would-be moralist,
-en overeenkomen, dat ieder maar moet lijden voor wat hij zelf
-verdiend heeft, dan is het nog lang geen feit, dat al degenen,
-die venerische ziekten opdoen, in eenigerlei beteekenis krijgen,
-wat ze verdienen. In een groot aantal gevallen hebben zij de ziekte
-op de meest onwillekeurige wijze opgeloopen. Dit is natuurlijk
-waar bij het groote aantal kinderen, die bij de conceptie of bij de
-geboorte geïnfecteerd worden. Maar het is ook waar op een nauwelijks
-minder absolute wijze bij een groot aantal personen, die op lateren
-leeftijd geïnfecteerd zijn. Men kan Syphilis insontium, of syphilis
-van de onschuldigen, in vijf groepen verdeelen: (1) het groote heir
-van syphilitisch geboren kinderen, die de ziekte erven van vader of
-moeder; (2) de voortdurend weer voorkomende gevallen van syphilis,
-door dokters, vroedvrouwen en minnen in hun beroep opgedaan; (3)
-infectie als resultaat van liefde, zooals bij het eenvoudige kussen;
-(4) toevallige infectie door contact of door het gemeenschappelijk
-gebruik van voorwerpen en werktuigen van het dagelijksch leven, zooals
-koppen, handdoeken, scheermessen, messen (zooals bij de besnijdenis),
-enz.; (5) de infectie van vrouwen door haar mannen [236].
-
-Erfelijk aangeboren syphilis behoort tot de gewone pathologie van
-de kwaal en is een hoofdelement in het maatschappelijk gevaar ervan,
-daar ze verantwoordelijk is voor een enorme kindersterfte [237]. De
-gevaren van extra-genitale infectie bij de beroepswerkzaamheden
-van dokters, vroedvrouwen en minnen worden ook algemeen erkend. In
-het geval van minnen, die geïnfecteerd worden door de syphilitische
-kinderen van haar werkgevers aan haar borst, is de straf, die aan de
-onschuldigen opgelegd wordt al bijzonder hard en misplaatst. Vooral
-de invloed van geïnfecteerde vroedvrouwen uit de lagere klassen is
-gevaarlijk, want zij kunnen in haar onwetendheid het kwaad ver om
-zich heen verspreiden; zoo wordt het geval vermeld van een vroedvrouw,
-wier vinger geïnfecteerd raakte bij het uitoefenen van haar plichten,
-en die direct of indirect honderd personen infecteerde. Kussen is een
-bijzonder gewone bron van syphilisinfectie, en van al de extra-genitale
-streken is de mond de plaats, waar syphilisgezwellen verreweg het
-meest voorkomen. Het is waar, dat in sommige gevallen, vooral bij
-prostituées dit het gevolg is van abnormale sexueele aanrakingen. Maar
-in de meeste gevallen is het het gevolg van gewone en lichte kussen,
-zooals tusschen jonge kinderen, tusschen ouders en kinderen, tusschen
-minnenden, vrienden en bekenden. Typische voorbeelden, die ik vermeld
-vond, zijn die van een kind, dat door een prostituée gekust was,
-dat geïnfecteerd raakte en daarna zijn moeder en zijn grootmoeder
-infecteerde; van een jonge, Fransche bruid, die op haar trouwdag besmet
-werd door een van de gasten, die haar, volgens Fransche gewoonte,
-na de plechtigheid op de wang kuste; van een Amerikaansch meisje,
-dat, van een bal terugkomende, bij het afscheid, den jongen man,
-die haar naar huis gebracht had kuste, en die zoo de ziekte kreeg,
-die zij niet lang daarna op dezelfde wijze overbracht op haar moeder en
-haar drie zusters. Zij, die dit alles niet weten en die niet nadenken,
-zijn geneigd te lachen over hen, die wijzen op de ernstige gevaren van
-kussen in het wilde. Maar het blijft toch waar, dat menschen, die niet
-intiem genoeg zijn om den staat van elkaar's gezondheid te kennen,
-ook niet intiem genoeg zijn om elkaar te kussen. Infectie door het
-gebruik van huishoudelijke artikelen, linnen, enz. is, terwijl het
-betrekkelijk zeldzaam is onder de betere klassen der maatschappij,
-uiterst gewoon onder de lagere klassen en onder de minder beschaafde
-volken; in Rusland zijn, volgens Tarnowsky, de voornaamste autoriteit,
-zeventig percent van alle gevallen van syphilis in de landelijke
-districten, het gevolg van deze oorzaak en van gewoon kussen, en een
-speciale conferentie in St. Petersburg in 1897, ter overweging van de
-methoden om venerische ziekten te behandelen, sprak dezelfde opinie
-uit; hetzelfde schijnt waar te zijn voor Bosnië en verschillende deelen
-van het Balkan schiereiland, waar syphilis onder de boeren bevolking
-zeer veel voorkomt. Wat de laatste groep aangaat, krijgen, volgens
-Bulkley in Amerika, gewoonlijk ongeveer vijftig percent vrouwen
-syphilis onschuldig, voornamelijk van haar echtgenooten, terwijl
-Fournier zegt, dat in Frankrijk vijf en zeventig percent getrouwde
-vrouwen met syphilis geïnfecteerd zijn door haar mannen, meestal
-(zeventig percent) door echtgenooten, die zelf vóor het huwelijk
-geïnfecteerd werden en meenden, dat ze genezen waren. Onder mannen is
-het aantal met syphilis besmetten, die bij toeval geïnfecteerd zijn,
-hoewel kleiner dan bij vrouwen, toch nog zeer groot; men zegt, dat
-het minstens tien percent is, en misschien is het een veel grooter
-aantal gevallen. De nauwgezette moralist, die verlangt, dat ieder
-zal hebben wat hij verdient, moet toch nog dringender wenschen te
-voorkomen, dat onschuldigen lijden inplaats van de schuldigen. Maar
-het is absoluut onmogelijk voor hem deze twee doeleinden te vereenigen;
-syphilis kan niet terzelfder tijd vereeuwigd worden voor de schuldigen
-en afgeschaft voor de onschuldigen.
-
-
-    Ik heb alleen van syphilis gesproken, maar bijna alles, wat
-    gezegd is over de toevallige infectie met syphilis, geldt
-    evenzeer of nog meer voor gonorrhoe, want ofschoon gonorrhoe
-    niet door zooveel kanalen in het lichaam dringt als syphilis,
-    is het een meer voorkomende, zoowel als een listiger en meer zich
-    verbergende ziekte.
-
-    De literatuur over de Syphilis Insontium is buitengewoon
-    omvangrijk. Er is een bibliographie aan het einde van Syphilis
-    in the Innocent van Duncan Bulkley, en een uitgebreid résumé over
-    de kwestie in een Leipziger inaugurale dissertatie door F. Mozes,
-    Zur Kasuistik der Extragenitalen Syphilis-infektion, 1904.
-
-
-Maar zelfs, als we ter zijde stellen het groote aantal venerisch
-geïnfecteerde menschen, waarvan we in den engsten en meest
-conventioneelen moreelen zin kunnen zeggen, dat ze "onschuldige"
-slachtoffers zijn van de ziekte, die ze opgeloopen hebben, dan blijft
-er nog veel over deze kwestie te zeggen. Men moet zich herinneren, dat
-de meerderheid van hen, die venerische ziekten opdoen door onwettigen,
-sexueelen omgang, jong zijn. Zij zijn jongelingen, onwetend aangaande
-het leven, eerst pas van huis gekomen, nog onontwikkeld, onvolledig
-opgevoed en gemakkelijk door vrouwen te bedriegen; in vele gevallen
-hebben zij, naar zij meenden, een "aardig" meisje ontmoet, wèl niet
-strikt deugdzaam, maar, naar hun toescheen, boven iedere verdenking
-van ziekte verheven, hoewel zij in werkelijkheid een clandestiene
-prostituée was. Of zij zijn jonge meisjes, die wèl opgehouden hebben
-volkomen kuisch te zijn, maar die niet al haar onschuld verloren
-hebben, en die zichzelf niet beschouwen, en ook door anderen niet
-beschouwd worden, als prostituées; dat is inderdaad een van de rotsen,
-waarop het systeem der politie-contrôle zich te pletter loopt, want de
-politie kan de prostituées niet vroeg genoeg te pakken krijgen. Van
-de vrouwen, die syphilitisch zijn, zijn, volgens Fournier twintig
-percent geïnfecteerd vóór zij negentien jaar oud waren. De leeftijd,
-waarop infectie het meest voorkomt, is voor vrouwen twintig jaar (in
-de landelijke districten achttien), en voor mannen drie en twintig
-jaar. In Duitschland vindt Erb, dat vijf en tachtig percent mannen met
-gonorrhoe de ziekte opgedaan hebben tusschen den leeftijd van zestien
-en vijf en twintig, terwijl een zeer klein aantal geïnfecteerd wordt
-na de dertig. Deze jonge wezens geraakten voor het meerendeel in een
-val, die de Natuur met haar verleidelijkste lokaas voorzien had; zij
-waren gewoonlijk onwetend; niet zelden werden zij bedrogen door een
-aantrekkelijke persoonlijkheid; dikwijls waren zij door hartstocht
-overweldigd; meermalen was alle voorzichtigheid en ingetogenheid
-verloren geraakt in den roes van den wijn. Uit een waarlijk moreel
-standpunt waren zij ternauwernood minder onschuldig dan kinderen.
-
-
-    "Ik vraag", zegt Duclaux, "als een jonge man of een jong meisje
-    zich overgeeft aan gevaarlijke liefkoozingen, of de maatschappij
-    dan genoeg gedaan heeft om ze te waarschuwen. Misschien zijn
-    haar bedoelingen goed geweest, maar toen precies weten noodig
-    werd, heeft een dwaze voorzichtigheid haar terug gehouden, en
-    ze heeft haar kinderen zonder reisgeld gelaten.... Ik wil zelfs
-    verder gaan, en zeggen, dat in een groot aantal gevallen de
-    echtgenooten, die hun vrouwen besmetten, onschuldig zijn. Geen
-    mensch is verantwoordelijk voor het kwaad, dat hij doet zonder
-    het te weten en zonder het te willen". Ik mag wel weer in de
-    herinnering brengen het veelbeteekenend feit, waar reeds op gewezen
-    is, dat de meeste echtgenooten, die hun vrouwen infecteeren,
-    de ziekte opdeden vóór het huwelijk. Zij traden het huwelijk in,
-    meenende, dat hun ziekte genezen was, en dat zij met hun verleden
-    gebroken hadden. Dokters hadden soms (en kwakzalvers dikwijls)
-    tot dit resultaat bijgedragen door een te sanguinisch taxeeren
-    van den tijd, noodig om het vergif te vernietigen. Een zoo
-    groot autoriteit als Fournier meende vroeger, dat de met syphilis
-    besmette persoon veilig verlof kon gegeven worden tot trouwen drie
-    of vier jaar na den datum van infectie, maar nu, met vermeerderde
-    ondervinding strekt hij den tijd uit tot vier of vijf jaar. Het
-    is ongetwijfeld waar, dat, vooral als de behandeling grondig
-    en stipt geweest is, de ziek geworden constitutie in de meeste
-    gevallen in een korter tijd dan deze onder volkomen contrôle kan
-    gebracht worden, maar er is altijd een zeker aantal gevallen,
-    waarin de infecteerende krachten nog jaren lang blijven bestaan,
-    en zelfs als de syphilitische echtgenoot niet meer in staat is
-    zijn vrouw te infecteeren, dan kan hij nog in een toestand zijn,
-    die een ongelukkigen invloed oefent op zijn nageslacht.
-
-
-In bijna al deze gevallen bestond er min of meer onwetendheid--wat
-maar een ander woord is voor onschuld, naar wat wij gewoonlijk onder
-onschuld verstaan--en als dan eindelijk, na de gebeurtenis, de feiten
-eenigszins openlijk aan het slachtoffer worden uitgelegd, dan roept
-hij dikwijls uit: "Dat heeft niemand mij verteld!" Het is dit feit,
-dat den pseudo-moralist veroordeelt. Als hij er voor gezorgd had,
-dat moeders de sexueele feiten aan haar kleine jongens en meisjes
-uitlegden van hun jeugd af aan, als hij (zooals Dr. Joseph Price met
-nadruk verlangt) de gevaren der venerische ziekten op de Zondagsschool
-onderwezen had, als hij openlijk van den kansel gepreekt had over de
-verhoudingen van de seksen, als hij er voor gezorgd had, dat iedere
-jongeling bij het begin van de puberteit eenige eenvoudige technische
-kennis van den huisdokter kreeg over sexueele gezondheid en sexueele
-ziekte--dan zou, al zou er nog behoefte zijn aan medelijden voor hen,
-die afgedwaald zijn van een pad, dat altijd moeilijk te begaan zal
-zijn, de vermeende moralist in ieder geval eeniger mate zonder schuld
-uitgaan. Maar hij heeft zelden ook maar een vinger uitgestoken om
-iets van deze dingen te doen.
-
-Zelfs zij, die misschien niet een houding van persoonlijke moreele
-onverdraagzaamheid jegens de slachtoffers van venerische ziekten
-zullen willen laten varen, doen goed zich te herinneren, dat,
-daar de openlijke uiting van hun onverdraagzaamheid kwaad sticht,
-en op zijn best nutteloos is, het voor hen noodig is in het belang
-van de maatschappij zich te onthouden van het uitspreken van hun
-meening. Zij zouden niet minder vrij zijn hun eigen persoonlijk gedrag
-in de striktste overeenstemming te brengen met hun superieure moreele
-gestrengheid; en dat is voor hen tenslotte de hoofdzaak. Maar in het
-belang van de maatschappij is het voor hen noodig datgene aan te nemen,
-wat zij misschien beschouwen zullen als de conventie van een zuiver
-hygiënische houding jegens deze ziekten. De dwalenden worden door een
-houding van moreele afkeuring onvermijdelijk zóó afgeschrikt, dat zij
-tot methoden van verbergen komen, en deze veroorzaken een eindelooze
-keten van maatschappelijke nadeelen, die alleen door openlijkheid
-uit den weg geruimd kunnen worden. Zooals Duclaux met zooveel ernst
-gezegd heeft: het is onmogelijk met succes tegen de venerische ziekten
-te strijden, als we er niet toe overgaan onze vooroordeelen, of zelfs
-onze moraal en onzen godsdienst buiten beschouwing te laten, maar ze
-zuiver en eenvoudig te behandelen als een gezondheidskwestie. En als
-de pseudo-moralist nog moeite heeft mede te werken tot het genezen
-van dit maatschappelijk kwaad, dan mag hij wel bedenken, dat hij
-zelf--evenals wij allen, hoe weinig wij het ook weten--in de laatste
-vier eeuwen zeker een groot aantal met syphilis en gonorrhoe besmette
-voorouders gehad heeft. Wij zijn allen te zamen verbonden, en het is
-dwaas, zoo niet onmenschelijk, ons eigen vleesch en bloed te verachten.
-
-Ik heb de houding van hen, die de moraal opgeven als een reden
-om geen notitie te nemen van de maatschappelijke noodzakelijkheid
-van het bestrijden der venerische ziekten, nogal in bijzonderheden
-besproken, omdat, al mogen er weinigen zijn, die ernstig en bewust
-zoo'n tegen-maatschappelijke en onmenschlievende houding aannemen,
-er zeker velen zijn, die blij zijn, dat er zoo'n mooi excuus bestaat
-voor hun moreele onverschilligheid of hun geestelijke traagheid
-[238]. Als zij in aanraking komen met dit groote en moeilijke
-probleem, dan vinden zij het gemakkelijk het geneesmiddel te geven
-der conventioneele moraal, hoewel zij er wel van overtuigd zijn,
-dat dit geneesmiddel al lang op groote schaal zonder resultaat is
-gebleken. Zij geven er met veel drukte de voorkeur aan het nuttelooze
-dikke eind van de wig aan te wenden op een punt, waar alleen met veel
-handigheid en voorzichtigheid het dunne einde kan ingebracht worden.
-
-Het algemeen aannemen van het feit, dat syphilis en gonorrhoe ziekten
-zijn en niet noodzakelijk misdaden of zonden, is de voorwaarde voor
-iedere praktische poging deze kwestie te behandelen als een kwestie
-van gezondheid in plaats van politie-toezicht. De Scandinavische
-landen van Europa zijn de pioniers geweest in praktische moderne
-hygiënische methoden van behandelen van de venerische ziekten. Er
-zijn verschillende redenen, waarom dit gebeurd is. Al de sexueele
-problemen--de sexueele liefde zoowel als de sexueele ziekten--hebben
-in deze landen lang op den voorgrond gestaan, en een afwijzen van
-preutsche huichelarij schijnt hier duidelijker uitgesproken te zijn
-geweest dan ergens anders; wij zien dezen geest, bij voorbeeld,
-krachtig belichaamd in de tooneelstukken van Ibsen, en tot zekere
-hoogte in de werken van Björnson. Het moedige en energieke temperament
-van het volk dwingt hen tot praktisch ingrijpen in sexueele
-moeilijkheden, terwijl hun sterke onafhankelijkheidsinstincten
-hen afkeerig maken van de bureaucratische politie-methoden, die in
-Frankrijk en Duitschland gebloeid hebben. Zoo zijn de Scandinaviërs
-de natuurlijke pioniers geweest van de methoden ter bestrijding der
-venerische ziekten, waarvan men nu algemeen begint te erkennen dat zij
-de methoden zijn van de toekomst, en zij hebben het eerst ten volle,
-het systeem georganiseerd, dat venerische ziekten plaatst onder de
-gewone wet en ze behandelt als andere besmettelijke ziekten.
-
-De eerste schrede bij het behandelen van een venerische ziekte
-is er de erkende beginselen van aangifte op toe te passen. Iedere
-nieuwe toepassing van het principe stuit evenwel op tegenstand. Het
-is zonder resultaat, het is een onverantwoordelijke inquisitie in
-de zaken van het individu, het is een nieuwe belasting op den druk
-bezetten praktiseerenden medicus, enz. Zeker zal aangifte op zich zelf
-niet den voortgang van eenige besmettelijke ziekte tegengaan. Maar
-ze is een essentieel element in iedere poging om het voorkomen van
-de ziekte te bevorderen. Tenzij wij de juiste bijomstandigheden,
-locale variaties, en tijdelijke zwenkingen van een ziekte precies
-kennen, zijn wij geheel in het duister en kunnen we alleen maar in
-het wilde om ons heen slaan. Alle vooruitgang in algemeene hygiëne
-is vergezeld geweest door de vermeerderde aangifte van ziekte, en
-de meeste autoriteiten zijn het er over eens, dat die aangifte nog
-verder uitgestrekt moet worden, terwijl iedere kleine ongeriefelijkheid
-die hierdoor aan individuen veroorzaakt wordt van gering belang is,
-vergeleken bij de groote publieke belangen, die op het spel staan. Het
-is waar, dat een zoo groote autoriteit als Neisser twijfel uitgesproken
-heeft over den invloed van de aangifte bij gonorrhoe; de diagnose kan
-niet onfeilbaar zijn en de patienten geven dikwijls valsche namen
-op. Deze bezwaren zijn echter klein; een diagnose kan maar heel
-zelden onfeilbaar zijn (hoewel op dit gebied niemand zooveel gedaan
-heeft voor juiste diagnosen als Neisser zelf), en namen zijn niet
-noodig voor de aangifte, en worden ook niet vereischt in den vorm
-van gedwongen aangifte, die eenige jaren geleden in Noorwegen bestond.
-
-Het principe der gedwongen aangifte van venerische ziekten schijnt
-het eerst ingesteld te zijn in Pruisen, waar het dateert van 1835. Het
-systeem is echter niet geheel doorgevoerd, daar het niet verplichtend
-is in alle gevallen, maar alleen als naar de opinie van den dokter
-geheimhouding schadelijk zou kunnen zijn voor den patient of voor de
-gemeenschap; ze is alleen verplicht als de patient soldaat is. Deze
-methode van aangifte staat inderdaad op een verkeerde basis, ze is
-niet een deel van een uitgebreid gezondheidssysteem, maar alleen een
-hulpmiddel voor politiemethoden om prostitutie te behandelen. Volgens
-het Scandinavische systeem berust aangifte, hoewel ze niet een
-essentieel deel van dit systeem is, op een totaal verschillende basis.
-
-Het Scandinavische stelsel is in een gewijzigden vorm onlangs in
-Denemarken ingevoerd. Dit kleine land, dat zoo dicht bij Duitschland
-ligt, volgde eenigen tijd lang in deze zaak het voorbeeld van zijn
-grooten nabuur en nam de politieregeling van de prostitutie en
-der venerische ziekten aan. De andere verhoudingen van het dieper
-in Scandinavië liggende Denemarken deden zich echter gelden, en in
-1906 werd het systeem van contrôle afgeschaft en besloot Denemarken
-zich geheel op de systematische doorvoering van het reeds aangenomen
-gezondheidsprincipe te verlaten, hoewel er nog iets van den Duitschen
-invloed bestaat in de strikte reglementeering van de straten, en de
-straffen opgelegd aan de bordeelhouders, terwijl ze de prostitutie
-zelf vrij laat. Het essentieele punt van het tegenwoordige systeem
-is echter, dat de gezondheidsautoriteiten nu uitsluitend medici
-zijn. Iedereen, wat zijn maatschappelijke of finantieele positie
-ook is, heeft recht op vrije behandeling van venerische ziekten. Of
-hij daar gebruik van maakt of niet, hij is in ieder geval verplicht
-zich te laten behandelen. Ieder ziek persoon is dus, voor zoover dat
-bereikt kan worden, onder dokter's handen. Alle dokters hebben over
-zulke gevallen hun instructies; zij moeten niet alleen hun patiënten
-meedeelen, dat zij niet trouwen kunnen zoolang er nog gevaren voor
-infectie geacht worden te bestaan, maar ook, dat zij verantwoordelijk
-zijn voor de onkosten van de behandeling, zoowel als voor de gevaren,
-die geleden worden door personen, die ze misschien infecteeren. Hoewel
-het niet mogelijk geweest is het systeem in alle opzichten geheel
-werkzaam te doen zijn, wordt het algemeene succes ervan aangetoond
-door het groote vertrouwen, dat er nu in gesteld wordt, en het
-afschaffen van de politiecontrôle op de prostitutie. Een systeem,
-dat veel geleek op dat van Denemarken, werd eenige jaren geleden in
-Noorwegen ingesteld. Het principe van de behandeling van venerische
-ziekten op algemeene kosten bestaat ook in Zweden zoowel als in
-Finland, waar behandeling verplicht is [239].
-
-Het kan nauwelijks gezegd worden, dat het principe van aangifte
-tot dusverre op groote schaal op venerische ziekten behoorlijk is
-toegepast. Maar het wordt voortdurend in ruimer kring voorgestaan,
-meer speciaal in Engeland en de Vereenigde Staten [240], waar het
-nationale temperament en de politieke tradities het systeem van
-politiecontrôle op de prostitutie onmogelijk maken--zelfs als het
-meer effect had dan het in de praktijk heeft--en waar het systeem
-van de behandeling der venerische ziekten op de basis van algemeene
-gezondheid erkend moet worden niet alleen als het beste, maar ook
-als het eenig mogelijke systeem [241].
-
-In verband hiermee is het noodig, zooals ook steeds in ruimer kring
-erkend wordt, dat er de grootste faciliteiten moeten bestaan voor de
-kostelooze behandeling van venerische ziekten; vooral het algemeen
-oprichten van vrije, 's avonds geopende poliklinieken is noodig, want
-velen kunnen alleen op dezen tijd hulp en raad zoeken. In ruime mate
-wordt aan het systematisch invoeren van faciliteiten voor kostelooze
-behandeling de enorme vermindering van venerische ziekten in Zweden,
-Noorwegen en Bosnië toegeschreven. Het zijn de afwezigheid van deze
-faciliteiten voor behandeling en het stilzwijgend erkende gevoel,
-dat de slachtoffers van venerische ziekten geen lijders zijn, maar
-alleen misdadigers, die geen recht hebben op verzorging, die in het
-verleden zoo ongelukkig gewerkt hebben; deze twee invloeden zijn
-mede oorzaak van het verspreiden van ziekten, die te voorkomen waren
-geweest, of onder contrôle gebracht hadden kunnen worden.
-
-Als wij afstand doen van de voorvaderlijke methoden van
-politieregeling, als wij ons verlaten op de algemeene principes van
-medische hygiëne, en als we voor de rest de verantwoordelijkheid voor
-zijn eigen goede of slechte daden aan het individu zelf overlaten,
-dan is er nog een verdere schrede te doen, die in principe reeds
-ten volle erkend is. Wij moeten ieder mensch verantwoordelijk
-stellen voor de venerische ziekten, die hij overbrengt. Zoolang wij
-weigeren de venerische ziekten te erkennen op hetzelfde niveau als
-andere besmettelijke ziekten, en zoolang wij geen volle en gunstige
-faciliteiten bieden voor de behandeling ervan, is het onrechtvaardig
-het individu verantwoordelijk te stellen voor het verspreiden der
-ziekten. Maar als wij het gevaar van venerische ziekten openlijk
-erkennen, en als we aan het individu vrijheid laten, dan moeten we
-onvermijdelijk met Duclaux zeggen, dat iedere man of iedere vrouw
-verantwoordelijk moet gesteld worden voor de ziekten, die hij of
-zij verspreidt.
-
-Volgens het Oldenburger strafwetboek van 1814 was het een strafbare
-overtreding voor een venerisch ziek persoon om sexueelen omgang te
-hebben met een gezond persoon, hetzij infectie het gevolg was of
-niet. In Duitschland is tegenwoordig echter geen wet van deze soort,
-hoewel eminente Duitsche wets-autoriteiten, vooral von Liszt, meenen,
-dat een paragraaf aan het wetboek toegevoegd moest worden die zou
-moeten bepalen, dat sexueele omgang van de zijde van een persoon,
-die weet dat hij ziek is, gestraft moest worden met gevangenisstraf
-van niet meer dan twee jaar; deze wet niet toe te passen op getrouwde
-paren, tenzij op aanvrage van een van de partijen. Tegenwoordig is
-in Duitschland het overbrengen van venerische ziekten alleen maar
-strafbaar als een bijzonder geval van het toebrengen van lichamelijk
-letsel [242]. In deze zaak is Duitschland achter bij de meeste
-Scandinavische landen, waar persoonlijke verantwoordelijkheid voor
-venerische ziekten wel erkend en in de praktijk doorgevoerd wordt.
-
-In Frankrijk worden, hoewel de wet niet streng en bevredigend is,
-aanklachten voor het overbrengen van syphilis met succes voor den
-rechter gebracht. Men is er hier beslist meer vóor dit vergrijp
-te straffen dan in Duitschland. In 1883 besprak Després de zaak en
-overwoog de bezwaren. Weinigen zullen misschien van de wet profiteeren,
-merkt hij op, maar allen zouden voorzichtiger worden door de vrees haar
-te overtreden; terwijl de moeilijkheden voor het nasporen en bewijzen
-van de infectie niet grooter zijn, zooals hij zegt, dan die van het
-nasporen en bewijzen van het vaderschap in het geval van onwettige
-kinderen. Després wenschte met gevangenisstraf van niet meer dan
-twee jaar, iedere persoon te straffen, die, terwijl hij wist dat hij
-ziek was, een venerische ziekte overbracht en hij wilde hen, die de
-besmetting overbrachten door onvoorzichtigheid, terwijl ze niet wisten,
-dat ze ziek waren, alleen beboeten [243]. De kwestie is niet lang
-geleden besproken door Aurientis in een thèse de Paris. Hij zegt, dat
-de tegenwoordige Fransche wet op het overbrengen van geslachtsziekten
-aanleiding geeft tot twijfelen en moeilijk toe te passen is, maar
-het is zeker rechtvaardig, dat zij, die besmet zijn geworden en op
-deze wijze nadeel hebben ondervonden, gemakkelijk schadevergoeding
-zullen kunnen krijgen. Hoewel het in principe toegegeven wordt, dat
-het overbrengen van syphilis bij de gewone wet, een overtreding is,
-is hij het eens met hen, die het als een speciale overtreding zouden
-willen behandelen, en er een nieuwe en meer praktische wet voor
-zouden willen maken [244]. Groote schadevergoedingen worden ook
-in den tegenwoordigen tijd aan de Fransche rechtbanken verkregen
-van mannen, die jonge vrouwen bij sexueelen omgang geïnfecteerd
-hebben, en ook van de dokters en de moeders van met syphilis besmette
-kinderen, die de minnen geïnfecteerd hebben, aan wie ze toevertrouwd
-waren. Hoewel de Fransche strafwet in het algemeen het openbaar
-maken van beroepsgeheimen verbiedt, is het toch de plicht van den
-behandelenden medicus de min in zulk een geval te waarschuwen tegen
-het gevaar, dat zij loopt, maar zonder de ziekte te noemen; als hij
-deze waarschuwing nalaat, kan hij verantwoordelijk gesteld worden.
-
-In Engeland, zoowel als in de Vereenigde Staten, is de wet meer
-onbevredigend en meer ontoereikend, wat deze klasse van overtredingen
-aangaat, dan in Frankrijk. De ongelukkige en barbaarsche opvatting,
-waar we al over gesproken hebben, die een venerische ziekte beschouwt
-als het resultaat van onwettigen omgang en waarbij ze geduld moet
-worden als een rechtvaardige straf van God, schijnt in deze landen
-nog met noodlottige hardnekkigheid te blijven voortbestaan. In
-Engeland is het overbrengen van venerische ziekten door onwettigen
-omgang geen onrecht, waarover men een aanklacht kan indienen, als
-de geslachtsdaad uit vrije wil gedaan is, zelfs als de partij, die
-de infectie overbrengt, haar ziekte met opzet verzwegen heeft. Ex
-turpi causâ non oritur actio, heet het bondig; want er sluimert
-veel deugd in een Latijnschen stelregel. Geen wettige overtreding is
-begaan als een echtgenoot zijn vrouw besmet, of een vrouw haar man
-[245]. De "vrijheid", die in deze zaak genoten wordt door Engeland en
-de Vereenigde Staten wordt geïllustreerd door een Amerikaansch geval,
-door Dr. Isidore Dyer uit New Orleans aangehaald, in zijn verslag op
-de Brusselsche conferentie ter voorkoming van venerische ziekten, in
-1899: "Een patiënt met primaire syphilis weigerde zelfs kostelooze
-behandeling en had een speciaal schrift waarin zij boek hield van
-het aantal mannen, dat zij geïnfecteerd had. Toen ik haar voor het
-eerst zag verklaarde zij, dat het aantal twee honderd negentien was
-geworden, en dat zij zich niet wilde laten behandelen, voordat zij
-wraak had genomen op vijfhonderd mannen". In een gemeenschap, waar
-ook maar de allereerste regels van rechtvaardigheid heerschten,
-zouden faciliteiten bestaan om deze vrouw in staat te stellen
-schadevergoeding te verkrijgen van den man, die haar nadeel toegebracht
-had, en tevens te bewerken, dat hij veroordeeld werd tot een tijd
-gevangenisstraf. Terwijl ze eenige schadevergoeding kreeg voor het
-kwaad haar aangedaan, en de "wraak" kon genieten, waar ze naar snakte,
-zou zij meteen aan de maatschappij een dienst bewezen hebben. Zij is
-uitgesloten van iedere handeling jegens de persoon, die haar in het
-verderf gestort heeft; maar als een soort van compensatie mag zij
-een brandpunt worden van de ziekte, mag veel levens verkorten, veel
-gevallen van dood veroorzaken, en onafzienbare schade aanrichten; en
-dat alles kan zij doen binnen haar wettige rechten. Een gemeenschap,
-die dezen stand van zaken aanmoedigt, is niet alleen immoreel,
-maar dom.
-
-Er schijnt echter, zoowel in Engeland als in de Vereenigde Staten
-langzamerhand een opvatting op den voorgrond te komen, die het
-overbrengen van venerische ziekten strafbaar stelt met zware boete
-of met gevangenisstraf [246].
-
-In ieder geval zou er in de wet geen nadruk op gelegd moeten worpen,
-dat de infectie "met voorkennis" overgebracht is. Iedere formeele
-beperking van deze soort is onnoodig, omdat in zulk een geval het hof
-altijd de onwetendheid of zelfs maar de nalatigheid van dengene, die
-het misdrijf doet, in aanmerking neemt, en ze is nadeelig, omdat ze
-een verordening zonder resultaat kan maken en een premie kan stellen
-op onwetendheid; de echtgenooten, die hun vrouwen met gonorrhoe
-infecteeren onmiddellijk nà het huwelijk, hebben dat gewoonlijk
-uit onwetendheid gedaan en het moest in elk geval noodig voor hen
-zijn te bewijzen, dat zij in hun onwetendheid versterkt zijn door
-medischen raad. Er wordt soms gezegd, dat de bestaande wet gebruikt
-zou kunnen worden om processen van deze soort te doen voeren, en dat
-er geen grootere faciliteiten gegeven moeten worden, uit vrees voor
-toenemende pogingen tot afpersing. De nutteloosheid van de wet op
-het oogenblik blijkt uit het feit, dat het zelden of nooit gebeurt,
-dat er eenige poging gedaan wordt om haar te gebruiken, terwijl er
-niet alleen een aantal bestaande strafbare overtredingen zijn, die het
-onderwerp zijn van pogingen tot afpersing, maar afpersing kan zelfs
-voorkomen in compromitteerende handelingen, die in het geheel niet
-wettig strafbaar zijn. Bovendien is de poging om geld af te persen
-op zichzelf een overtreding, die in de gerechtshoven altijd streng
-behandeld wordt.
-
-Er is een begin aan te wijzen van een erkenning, dat het overbrengen
-van een venerische ziekte een zaak is, waarvan wettig nota kan genomen
-worden in de Engelsche gerechtshoven. Het is nu een uitgemaakte zaak,
-dat het infecteeren van een vrouw door haar echtgenoot beschouwd kan
-worden als de wreedheid, die, volgens de tegenwoordige wet, bewezen
-moet worden, gevoegd bij echtbreuk, voordat een vrouw echtscheiding van
-haar echtgenoot kan verkrijgen. In 1777 stelde Restif de la Bretonne
-voor in zijn Gynographes, dat het overbrengen van een venerische
-ziekte op zichzelf een voldoende grond zou wezen voor echtscheiding;
-dit wordt echter tegenwoordig niet algemeen aangenomen [247].
-
-Er wordt soms gezegd, dat het zeer juist is het individu wettelijk
-verantwoordelijk te stellen voor de venerische ziekte, die hij
-overbrengt, maar dat de moeilijkheden om die verantwoordelijkheid
-te doen aanvaarden toch zouden blijven bestaan. En zij, die
-deze moeilijkheden toegeven, antwoorden dikwijls, dat wij in
-het ergste geval een middel in handen moesten hebben om het
-verantwoordelijkheidsgevoel te ontwikkelen; den man, die willens en
-wetens het gevaar liep zulk een infectie over te brengen, zou men
-moeten doen voelen, dat hij niet meer binnen zijn wettige rechten
-was, maar dat hij een slechte daad gedaan had. Zoo komen wij tot wat
-nu algemeen begint erkend te worden als de voornaamste en centrale
-methode voor het bestrijden van venerische ziekten; wij moeten
-aannemen, dat het principe van individueele verantwoordelijkheid
-in deze levenssfeer heerscht. Georganiseerde sanitaire en medische
-voorzorgen, en behoorlijke wettelijke bescherming voor hen, die
-schade geleden hebben, hebben geen uitwerking zonder den opvoedenden
-invloed van elementaire hygiënische voorlichting, gesteld in het
-bezit van iederen jongen man en iedere jonge vrouw. In een sfeer, die
-noodzakelijk zoo intiem is, kunnen medische organisatie en wettelijke
-hulp nooit afdoende zijn; kennis is noodig bij iedere schrede van ieder
-individu, om te leiden en zelfs te wekken dien zin van persoonlijke
-moreele verantwoordelijkheid, die hier altijd heerschen moet. Overal,
-waar het belang van deze kwesties duidelijk begint erkend te worden--en
-vooral op de Congressen van de Duitsche Maatschappij ter Bestrijding
-van Venerische Ziekten--lost het probleem zich voornamelijk op in
-een van opvoeding [248]. En hoewel de publieke opinie en de praktijk
-tegenwoordig in Duitschland meer geavanceerd zijn dan ergens anders,
-begint de overtuiging van deze noodzakelijkheid nauwelijks minder
-uitgesproken te worden in alle andere beschaafde landen, in Engeland
-en Amerika evenzeer als in Frankrijk en de Scandinavische landen.
-
-Een bekendheid met de gevaren van ziekte bij sexueelen omgang, zoowel
-in als buiten het huwelijk--en ook geheel afgezien van sexueelen
-omgang,--is een verder stadium van die sexueele opvoeding, die, zooals
-wij reeds gezien hebben, wat de elementen aangaat, op een zeer jongen
-leeftijd moet beginnen. Jonge mannen en jonge meisjes moesten leeren,
-zooals de beroemde Oostenrijksche economist Anton von Menger, kort voor
-zijn dood in zijn uitstekend boek Neue Sittenlehre schreef, dat het
-voortbrengen van kinderen een misdaad is als de ouders syphilitisch
-zijn of op andere wijze door chronische overerfelijke besmettelijke
-ziekten niet geschikt. Inlichtingen over venerische ziekten moeten
-echter niet gegeven worden voor het intreden van de puberteit. Het
-is niet noodig en niet wenschelijk medische kennis te verstrekken aan
-jonge jongens en meisjes en ze te waarschuwen tegen gevaren, waarvan
-er nog weinig kans is, dat ze er aan blootgesteld zullen worden. Het
-is als de leeftijd der sterke sexueele instincten begint, hetzij
-deze werkelijk of alleen maar mogelijk zijn, dat de gevaren van het
-toegeven aan de instincten onder sommige omstandigheden, duidelijk
-voor den geest moeten gesteld worden. Niemand, die nadenkt over de
-werkelijke feiten van het leven, behoeft er aan te twijfelen, dat
-het in de hoogste mate wenschelijk is, dat iedere jonge man en ieder
-jong meisje, dat den volwassen leeftijd nadert, eenige elementaire
-kennis moest verkrijgen van algemeene feiten betreffende venerische
-ziekten, tuberculose en alcoholisme. Deze drie "geesels der beschaving"
-zijn zoo wijd verspreid, zoo fijn en menigvuldig in hun uitwerking,
-dat iedereen in zijn leven er mee in aanraking komt, en dat ieder de
-kans loopt te lijden, zelfs voordat hij er op verdacht is, misschien
-hopeloos en voor altijd, door de gevolgen van deze aanraking. Vage
-declamaties over immoraliteit en nog vagere waarschuwingen er tegen
-hebben geen effect en hebben geen zin, terwijl rhetorische overdrijving
-onnoodig is. Een zeer eenvoudige en beknopte uiteenzetting van de
-werkelijke feiten der gevaren, die het leven bedreigen, is volkomen
-voldoende. Deze behoefte voorbij te zien is alleen mogelijk voor hen,
-die een gevaarlijk lichtzinnige levensbeschouwing hebben.
-
-De jonge vrouw, evenzeer als de jonge man, heeft behoefte aan deze
-voorlichting. Er zijn nog altijd menschen, die meenen, dat, hoewel
-het noodig kan zijn den jongen man in te lichten, het 't beste is
-zijn zuster rein te laten, zooals zij het noemen, onbekend met de
-feiten van het leven. Dit is juist wat we niet moeten doen. Het is
-inderdaad wenschelijk, dat allen bekend zullen zijn met de feiten,
-die van zooveel belang zijn voor ieder mensch, zelfs als hij er
-zelf niet persoonlijk mee in aanraking komt. Maar het meisje komt
-er nog meer mee in aanraking dan de man. Een man heeft de zaak meer
-in zijn macht, en als hij dat wenscht, kan hij al de grovere gevaren
-van aanraking met venerische ziekten vermijden. Maar met de vrouw is
-dat anders. Hoe rein zij zelf ook moge zijn, zij kan er niet zeker
-van zijn, dat ze niet te waken zal hebben tegen de mogelijkheid
-van ziekten in haar toekomstigen echtgenoot zoowel als in hen, aan
-wie zij misschien het geluk van haar kind toevertrouwt. Het is een
-mogelijkheid, die de vrouw van beschaving, wel verre van ervan vrij te
-zijn, meer kans heeft te ontmoeten dan de vrouw uit den werkmansstand,
-want venerische ziekten komen minder voor onder de armen, dan onder de
-rijken [249]. De zorgvuldige medicus acht het zijn plicht, zelfs als
-zijn patient een geestelijke is, te vragen of hij syphilis gehad heeft,
-en de geestelijke van den meest streng correcten levenswandel erkent
-de noodzakelijkheid van zulk een vraag; hij zal misschien glimlachen,
-maar hij zal zich zelden beleedigd gevoelen. De verhouding tusschen man
-en vrouw is nog veel intiemer en belangrijker dan die tusschen dokter
-en patient, en een vrouw is niet ontheven van de noodzakelijkheid van
-zulk een vraag aan haar toekomstigen echtgenoot door de overtuiging,
-dat het antwoord zeker gunstig moet zijn. Bovendien kan het in sommige
-gevallen zeer goed zijn, dat zij, als zij voldoende ingelicht is,
-het middel kan worden om hem, eer het te laat is, te bewaren voor de
-schuld van een te vroeg huwelijk en de noodlottige gevolgen daarvan,
-en dat zij zoo zijn altijddurende dankbaarheid verdient. En zelfs
-als zij er niet in slaagt die te verkrijgen, dan heeft ze toch nog
-haar plicht jegens zichzelf en jegens het toekomstig geslacht, dat
-haar kinderen zullen helpen vormen, te vervullen.
-
-
-    In de meeste landen begint men overtuigd te worden van de
-    noodzakelijkheid om jonge vrouwen, evenzeer als jonge mannen, met
-    betrekking tot de venerische ziekten in te lichten. Zoo vindt in
-    Duitschland Max Flesch, in zijn Prostitution und Frauenkrankheiten,
-    dat men alle meisjes aan het einde van haar schoolleven moest
-    inlichten omtrent de ernstige physieke en maatschappelijke gevaren,
-    waaraan vrouwen in het leven zijn blootgesteld. In Frankrijk
-    eischt Duclaux (in zijn L'Hygiène Sociale) met nadruk, dat
-    vrouwen niet langer onwetend moeten worden gehouden. "Reeds nu",
-    zegt hij, "kunnen dokters, die tegen hun wil door hun ambtsgeheim
-    medeschuldigen van den echtgenoot geworden zijn, u vertellen van
-    de ironische blikken, die zij somtijds ontmoeten, als zij trachten
-    een vrouw te misleiden aangaande de oorzaken van haar kwalen. De
-    dag van opstand tegen de maatschappelijke leugen, die zooveel
-    slachtoffers gemaakt heeft, begint te naderen, en dan zult ge
-    genoodzaakt zijn vrouwen te leeren wat zij moeten weten om zich
-    tegen u te beveiligen". Het gaat in Amerika precies zoo. Hervorming
-    op dit gebied, zegt Isidore Dyer, moet als devies voeren het motto,
-    "Kennis is Gezondheid", zoowel voor het lichaam als voor den
-    geest, voor vrouwen zoowel als voor mannen. In een discussie,
-    geopend door Denslow Lewis, op de jaarlijksche vergadering van
-    de American Medical Association in 1901 over de bestrijding van
-    de venerische ziekten (Medico-Legal Journal, Juni en September
-    1903), was men het er onder de sprekers tamelijk wel over eens,
-    dat de voornaamste methode de opvoeding was, de opvoeding van
-    vrouwen evenzeer als van mannen. "Opvoeding is de eenige weg
-    tot verbetering", verklaarde een van de sprekers (Seneca Egbert,
-    uit Philadelphia) "en we zullen nooit veel vooruitkomen, voordat
-    iedere jonge man en iedere jonge vrouw, zelfs vóór zij verliefd
-    worden en verloofd raken, weten wat venerische ziekten zijn, en wat
-    het zeggen wil als zij iemand trouwen, die er aan lijdt". "Voedt
-    vader en moeder op, en zij zullen hun zoons en dochters opvoeden",
-    roept Egbert Grandin uit, vooral met betrekking tot gonorrhoe
-    (Medical Record, May 26, 1906); "Ik leg den nadruk op de dochter,
-    omdat zij het meest zal lijden door de besmetting, en het is haar
-    recht te weten, dat zij op haar hoede moet zijn zoowel voor den
-    lijder aan gonorrhoe als voor den alcoholist".
-
-
-Wij moeten ten volle het feit onder de oogen zien, dat de vrouw
-zelf verantwoordelijk gesteld moet worden, evenzeer als de man,
-voor het verzekeren van de juiste voorwaarden van een huwelijk
-dat zij plan heeft aan te gaan. In de praktijk mag ongetwijfeld
-die verantwoordelijkheid eerst worden toevertrouwd aan ouders of
-voogden. Het is onredelijk, dat er aan een van beide zijden eenige
-valsche schaamte zou gevoeld worden over deze zaak. Geldzaken en
-kwesties van inkomen worden vóór het huwelijk besproken, en nu de
-publieke opinie gezonder wordt zal niemand de noodzakelijkheid in
-twijfel trekken van het bespreken van de nog ernstiger kwestie der
-gezondheid, evenzeer die van den toekomstigen bruidegom als die van
-de bruid. Een groote mate van ziekte en ongeluk in het huwelijk zou
-voorkomen worden als, voordat een engagement geheel voor gesloten
-verklaard werd, beide partijen zich door een dokter lieten onderzoeken
-en hem het recht toekenden het resultaat van dat onderzoek aan
-de andere partij mede te deelen. Zulk een onderzoek zou zich veel
-verder dan de venerische ziekten uitstrekken. Als de noodzakelijkheid
-ervan algemeen erkend werd, zou dat een einde maken aan veel bedrog,
-dat nu bij het aangaan van het huwelijk gepleegd wordt. Het gebeurt
-tegenwoordig voortdurend, dat de eene partij of de andere het bestaan
-verbergt van de een of andere ernstige kwaal, die spoedig na het
-huwelijk ontdekt wordt, soms met een pijnlijken en verontrustenden
-schok--bv. wanneer een man zijn vrouw op den huwelijksavond in een
-aanval van vallende ziekte vindt--en altijd met het bittere gevoel dat
-men er in geloopen is. Er kan geen redelijken twijfel aan bestaan,
-dat zulk verbergen een voldoende reden is tot echtscheiden. Sir
-Thomas More trachtte ongetwijfeld tegen zulk bedrog te waken, waar
-hij in zijn Utopia voorschreef, dat iedere partij voor het huwelijk
-naakt aan de andere partij zou vertoond worden. De dwaze ceremonie,
-die hij beschrijft, berustte op een verstandig idee, want het is
-belachelijk, als het niet dikwijls in zijn gevolgen tragisch was, dat
-eenig persoon zou genoodzaakt zijn in de meest intieme verhouding te
-leven met iemand, van wie hij of zij maar een klein deel gezien heeft.
-
-Het kan noodig zijn er op te wijzen, dat iedere stap in deze richting
-de spontane handeling moet zijn van individuen, die hun leven
-inrichten naar de regels van een verlicht geweten, en niet ingevoerd
-kan worden door het bevel van de gemeenschap, die bij de wet haar
-bevelen doorzet. In deze zaken kan de wet eerst komen aan het einde
-en niet aan het begin. In de essentieele zaken van het huwelijk
-en de voortplanting, worden de wetten eerst gemaakt in het brein
-en het geweten van individuen als leiddraad voor henzelf. Zoolang
-zulke wetten niet belichaamd zijn in de werkelijke praktijk van de
-groote meerderheid der gemeenschap is het nutteloos voor regeeringen
-om ze bij statuten te bepalen. Zij zullen geen uitwerking hebben
-of anders zullen ze nog erger dan geen uitwerking hebben, doordat
-ze verkeerdheden in het leven roepen, die niet bedoeld waren. Wij
-kunnen alleen tot den wortel van de zaak komen door aan te dringen
-op opvoeding in moreele verantwoordelijkheid en onderwijs in feiten.
-
-De kwestie doet zich voor, wie de beste persoon is om dit onderwijs
-te geven. Zooals we gezien hebben, kan er weinig twijfel aan zijn,
-dat vóor de puberteit de ouders en voornamelijk de moeder, de juiste
-leermeesters van hun kinderen zijn op sexueel gebied. Maar nà de
-puberteit is de zaak veranderd. De jongen en het meisje worden minder
-ontvankelijk voor den invloed der ouders, er ontstaat een zekere
-beschroomdheid aan beide kanten, en de ouders bezitten maar zelden de
-meer technische kennis, die nu vereischt wordt. Op dit stadium wordt
-het wenschelijk, dat de hulp van den dokter, van den huisdokter,
-als hij de juiste eigenschappen voor de taak bezit, moet worden
-ingeroepen. De methode, die gewoonlijk aanbevolen wordt, en die reeds
-nu in ruimen kring in praktijk gebracht wordt, is die van het houden
-van lezingen, die de voornaamste feiten over venerische ziekten, de
-gevaren ervan en de onderwerpen, die daarmee in verband staan uiteen
-zetten [250]. Deze methode is uitstekend. Zulke lezingen moesten bij
-tusschenpoozen door medici gehouden worden in alle groote steden,
-in havenplaatsen, in onderwijs-inrichtingen en militaire centra,
-waar een groot aantal jonge menschen te zamen zijn. Het moest de taak
-van de opvoedkundige autoriteiten van genoemde centra zijn, hetzij de
-lezingen zelf te organiseeren, hetzij aan hen, die gezag uitoefenen
-over jonge menschen of ze in dienst hebben, den plicht op te dragen
-voor zulke lezingen te zorgen. De lezingen moeten opengesteld worden
-voor allen, die den leeftijd van zestien jaar bereikt hebben.
-
-
-    In Duitschland schijnt het principe van onderwijs door middel van
-    lezingen over venerische ziekten reeds doorgevoerd te zijn, in
-    ieder geval wat jonge mannen betreft, en van zulke lezingen wordt
-    voortdurend meer gebruik gemaakt. In 1907 richtte de Minister
-    van Onderwijs cursussen op over sexueele hygiëne en venerische
-    ziekten, die door dokters gehouden werden; het bijwonen ervan werd
-    evenwel niet verplichtend gesteld. De cursussen, die tegenwoordig
-    veelal door medici aan de hoogere klassen van de Duitsche lagere
-    scholen over de algemeene grondbeginselen van sexueele anatomie
-    en physiologie gegeven worden, omvatten bijna altijd sexueele
-    hygiëne met speciale verwijzing naar venerische ziekten (zie
-    bv, Sexualpädagogik, blz. 131-153). Ook in Oostenrijk worden
-    lezingen gehouden over persoonlijke hygiëne en de gevaren van
-    venerische ziekten worden aan de leerlingen, die op het punt
-    zijn het gymnasium te verlaten en naar de universiteit te gaan,
-    uiteengezet; de werkliedenclubs hebben cursussen ingesteld over
-    dezelfde onderwerpen, ook gehouden door medici. In Frankrijk
-    werken vele beroemde mannen, zoowel in als buiten de medische
-    wereld voor de zaak van het onderwijs aan jonge menschen in
-    sexueele hygiëne, hoewel zij tegen een meer hardnekkige mate
-    van vooroordeel en preutschheid te strijden hebben van de zijde
-    der middenklasse dan men in de Duitsche landen kan vinden. De
-    Commission Extraparlementaire du Régime des Moeurs, te zamen met
-    Augagneur, Alfred Fournier, Yves Guyot, Gide en andere beroemde
-    professoren, leeraars enz., heeft zich onlangs uitgesproken ten
-    gunste van het officieel instellen van onderwijs in de sexueele
-    hygiëne, te geven in de hoogste klassen van de lycées, of in
-    de eerste klassen van het eerste leerjaar van de universiteit;
-    zulk onderwijs, beweert men, zou niet alleen de noodige kennis
-    geven, maar het zou ook den zin voor moreele verantwoordelijkheid
-    aankweeken. Er is in Frankrijk ook een werkzame en beroemde Société
-    Française de Prophylaxie Sanitaire et Morale, die niet officieel
-    is en die openbare lezingen houdt over sexueele hygiëne. Fournier,
-    Pinard, Burlureaux en andere uitstekende medici hebben over dit
-    onderwerp vlugschriften geschreven om in het openbaar te doen
-    uitdeelen (zie bv. Le Progrès Médical van September 1907). In
-    Engeland en de Vereenigde Staten is nog heel weinig gedaan in
-    deze richting, maar in de Vereenigde Staten ten minste begint de
-    publieke opinie ten gunste van deze actie snel te veranderen (zie
-    bv. W. A. Funk, "The Venereal Peril", Medical Record, April 13,
-    1907). De "American Society of Sanitary and Moral Prophylaxis"
-    (gebaseerd op de maatschappij, die in 1900 in Parijs gesticht
-    werd door Fournier) werd in 1905 in New-York opgericht. Er zijn
-    meer dergelijke maatschappijen in Chicago en Philadelphia. Het
-    voornaamste doel is het bestudeeren van venerische ziekten en het
-    aansturen op controleering ervan van staatswege. Dokters en leeken,
-    zoowel mannen als vrouwen zijn lid. Lezingen en besprekingen
-    worden nu onder bescherming van deze genootschappen met toenemend
-    succes gehouden voor kleine groepen jonge vrouwen, die in
-    maatschappelijke betrekkingen werkzaam zijn, op andere wijzen;
-    de instelling der lezingen blijkt een uitstekende methode te zijn
-    om de jonge vrouwen van den werkmansstand te bereiken, Zoowel
-    mannelijke als vrouwelijke dokters nemen deel aan de lezingen
-    (Clement Cleveland, Presidential Address over "Prophylaxis of
-    Venereal Diseases", Transactions American Gynaecological Society,
-    Philadelphia, deel XXXII, 1907).
-
-    Een belangrijk hulpmiddel bij het uitvoeren van de taak der
-    sexueele hygiëne, en tevens voor het verspreiden van nuttige
-    kennis, wordt verschaft door het geven van een kaart ter
-    inlichting over hygiënische zaken aan iederen syphilitischen
-    patiënt in klinieken, waar zulke gevallen behandeld worden, mèt een
-    waarschuwing tegen de gevaren van een huwelijk binnen vier of vijf
-    jaar na de infectie, en in geen geval zonder medischen raad. Zulk
-    een gedrukte instructie in duidelijke, eenvoudige en scherpe taal
-    moest aan iederen syphilis-patiënt in handen gegeven worden als
-    een zaak van gewoonte, en het zou even goed zijn een daarmee
-    overeenkomende kaart te hebben voor gonorrhoe-patiënten. Dit
-    plan is reeds in sommige hospitalen ingevoerd, en het is een
-    zoo eenvoudige en goede voorzorgsmaatregel, dat ze zonder
-    twijfel algemeen aangenomen zal worden. In sommige landen
-    wordt deze maatregel op ruimer schaal toegepast. Zoo worden in
-    Oostenrijk, als het resultaat van de beweging, waarin verschillende
-    universiteitsprofessoren een werkzaam deel genomen hebben, blaadjes
-    en circulaires verspreid onder jonge werklieden, fabrieksarbeiders,
-    studenten en leerlingen, die de handelsscholen verlaten, waarin in
-    het kort de voornaamste symptomen uiteengezet worden van venerische
-    ziekten en die waarschuwen tegen kwakzalvers en geheime middelen.
-
-    In Frankrijk, waar groote maatschappelijke kwesties soms met
-    meer ridderlijken moed aangevat worden dan ergens anders, zijn
-    de gevaren van syphilis, en de maatschappelijke positie van de
-    prostituée, behalve door medici, ook door beroemde romanschrijvers
-    en dramatici behandeld. Huysmans riep deze beweging in het leven
-    met zijn eersten roman, Marthe, die onmiddellijk door de politie
-    werd onderdrukt. Kort daarna publiceerde Edmond de Goncourt La
-    Fille Elisa, de eerste belangrijke roman van deze soort door een
-    bekend schrijver. Deze was met veel terughouding geschreven en
-    was geen werk van hooge artistieke waarde, maar de schrijver zag
-    een groot maatschappelijk probleem moedig onder de oogen en zette
-    duidelijk de nadeelen van de gewone houding jegens de prostitutie
-    uiteen. De roman werd tot drama bewerkt en door Antoine gespeeld in
-    het Théâtre Libre, maar toen, in 1891, Antoine dit wilde opvoeren
-    op het Porte-Saint-Martintooneel, kwam de censor tusschenbeide en
-    verbood de opvoering om de "contexture générale" ervan. De Minister
-    van Opvoeding verdedigde dit besluit, op grond dat er veel in het
-    stuk was dat tegenzin en walging zou opwekken. "Afstooting is hier
-    moreeler dan aantrekking", riep Paul Déroulède uit, en de couranten
-    critiseerden een veroordeeling, die op het tooneel al de pikante
-    onfatsoenlijkheden, die de prostitutie begunstigen, duldt, maar die
-    geen aanval op de prostitutie verdragen kan. In later jaren hebben
-    de broeders Margueritte, zoowel in romans als in tijdschriften,
-    in ruime mate hun groote bekwaamheden en hun hooge literaire kunde
-    dienstbaar gesteld aan de moedige en verlichte voorspraak van vele
-    maatschappelijke hervormingen. Victor Margueritte heeft in zijn
-    Prostituée (1907)--een roman, die in ruimen kring de aandacht
-    getrokken heeft en in verschillende talen vertaald is--getracht
-    den toestand der vrouwen in onze bestaande maatschappij te
-    beschrijven, en meer speciaal den toestand van de prostituée onder
-    wat hij beschouwt als een hatelijk en onrechtvaardig systeem,
-    het systeem, dat nu nog bestaat. Het boek is een getrouw beeld
-    van de werkelijke feiten, dank zij de hulp, die de schrijver
-    ontving van de Parijsche Préfecture de Police, en voor een groot
-    deel om die reden is het een niet geheel bevredigend kunstwerk,
-    maar het geeft een levendig en scherp beeld van de wreedheid,
-    onverschilligheid en huichelachtigheid, die zoo dikwijls door
-    mannen aan vrouwen betoond wordt; het is een boek, dat om die
-    reden niet in tè ruimen kring gelezen kan worden. Een van de meest
-    bekende van de moderne tooneelstukken is Les Avariés van Brieux
-    (1902). Deze beroemde dramatist, zelf een medicus, draagt zijn stuk
-    op aan Fournier, den grootsten der syphilographen. "Ik denk met
-    u", schrijft hij hier, "dat syphilis veel van zijn gevaarlijkheid
-    zal verliezen, zoodra het mogelijk is openlijk te spreken van een
-    kwaad, dat nòch een schande nòch een straf is, en wanneer zij,
-    die er aan lijden, wetende welke ellenden zij misschien kunnen
-    verspreiden, beter hun plicht zullen begrijpen jegens anderen en
-    jegens zichzelf". De geschiedenis, die in het drama ontwikkeld
-    wordt, is de oude en typische geschiedenis van den jongen man,
-    die zijn jonggezellenleven doorleefd heeft op wat hij beschouwt
-    als een fatsoenlijke en regelmatige wijze, daar hij maar twee
-    meisjes gehad heeft, die geen van beide prostituée waren; maar
-    aan het einde van dezen tijd, bij een vroolijk souper, waar hij
-    afscheid neemt van zijn jonggezellenleven, vergeet hij zich en
-    wordt met syphilis geïnfecteerd; zijn huwelijk nadert en hij gaat
-    naar een beroemd specialist, die hem waarschuwt, dat behandeling
-    tijd kost en dat een huwelijk voor verscheidene jaren onmogelijk
-    is; hij vindt echter een kwakzalver, die het op zich neemt hem
-    in een half jaar te genezen; aan het einde van dezen tijd trouwt
-    hij; een syphilitisch kind wordt geboren; zijn vrouw ontdekt den
-    stand van zaken en verlaat het huis om naar haar ouders terug te
-    keeren; haar verontwaardigde vader, een lid van het Parlement,
-    komt in Parijs; het stuk eindigt bij den grooten specialist,
-    die eindelijk eenige vrede en hoop in de familie brengt. De
-    moraal van het stuk is in hoofdzaak deze, dat het de plicht is
-    van de ouders van de bruid vóor het huwelijk te informeeren naar
-    de gezondheid van den bruidegom; dat de bruidegom een attest van
-    den dokter moet overleggen; dat bij ieder huwelijk de rol van den
-    dokter minstens even belangrijk is als die van den notaris. Zelfs
-    als het een minder goed kunstwerk was, toch zou Les Avariés een
-    stuk blijven, dat uit een maatschappelijk en opvoedkundig oogpunt
-    alleen, door allen, die den jongelingsleeftijd bereikt hebben,
-    moest gezien worden.
-
-    Een andere zijde van hetzelfde probleem wordt beschreven in Plus
-    Fort que le Mal, een boek, dat in dramatischen vorm geschreven
-    is (niet als een goed samengesteld tooneelstuk, dat bedoeld is
-    voor het tooneel) door een beroemd Fransch medisch schrijver, die
-    hier den naam aanneemt van Espy de Metz. De schrijver (die echter
-    niet voor zijn eigen zaak pleit) vraagt om een meer sympathieke
-    houding jegens hen, die aan syphilis lijden, en hoewel hij met
-    veel minder dramatische vaardigheid schrijft dan Brieux, en zijn
-    moraal nauwelijks in een zoo duidelijken vorm weet te gieten, is
-    zijn werk een belangrijke bijdrage tot de dramatische literatuur
-    van de syphilis.
-
-    Het zal waarschijnlijk wel eenigen tijd duren eer deze kwesties,
-    belangrijk als zij zijn uit dramatisch en maatschappelijk oogpunt,
-    op het Engelsche of het Amerikaansche tooneel ingevoerd zijn. Het
-    is een opmerkelijk feit, dat, niettegenstaande het Puriteinsche
-    element, dat nog in de Angelsaksische gedachte en gevoel over het
-    algemeen bestaat, de Puriteinsche levensbeschouwing nooit hare
-    uitdrukking gevonden heeft in het Engelsche of Amerikaansche
-    drama. Op het Engelsche tooneel mag men zelfs niet zinspelen
-    op de tragische zijde der losbandigheid; de ondeugd moet altijd
-    verleidelijk gemaakt worden, zelfs als een deus ex machina toch
-    zorgt, dat ze op het eind haar loon krijgt. Zooals Mr. Bernard
-    Shaw gezegd heeft, bant het Engelsche tooneel geenszins de
-    ondeugd; alleen wil het, dat ze aantrekkelijk gemaakt zal worden;
-    de bekoringen ervan worden op den voorgrond gesteld, de straf
-    ervoor verborgen. "Nu is het nutteloos te beweren, dat het tooneel
-    niet de juiste plaats is voor het voorstellen en bespreken van
-    onwettige verbintenissen, bloedschande en venerische ziekten. Als
-    het tooneel de juiste plaats is voor het vertoonen en bespreken
-    van verleiding, echtbreuk, promiscuïteit en prostitutie, dan moet
-    het geopend worden voor het vertoonen van al de gevolgen van deze
-    dingen, anders zal het de natie demoraliseeren".
-
-    De impuls om te eischen, dat de ondeugd altijd aantrekkelijk moet
-    zijn, is werkelijk, wat de schijn ook moge wezen, geen slechte
-    impuls. Hij komt voort uit een geestelijke verwarring, een
-    gewone psychische neiging, die zich in het geheel niet beperkt
-    tot Angelsaksische landen, en zelfs meer in het oog springt
-    onder de beter opgevoede menschen. Er is hier een verwarring van
-    het aesthetische met het moreele, en wat walging opwekt, wordt
-    beschouwd als immoreel. In Frankrijk werd van de romans van Zola,
-    den grootsten voorvechter voor de moraal, langen tijd geloofd, dat
-    zij immoreel waren, omdat zij dikwijls walging opwekten. Hetzelfde
-    gevoelen is nog meer verspreid in Engeland. Als een prostituée
-    ten tooneele gebracht wordt, en als ze mooi is, goed-gekleed
-    en verleidelijk, dan kan ze het geheele stuk doorzeilen en
-    iedereen is tevreden. Maar als ze niet bijzonder mooi zou zijn,
-    goed-gekleed, of verleidelijk, als het duidelijk bleek, dat zij
-    ziek was en roekeloos anderen infecteerde met haar ziekte, als er
-    op gezinspeeld werd, dat zij nu en dan leelijke taal kon uitslaan,
-    als om kort te gaan, een beeld gegeven werd van het leven--dan
-    zouden we hooren, dat de ongelukkige dramatist iets gemaakt had,
-    dat "walgelijk" was en "immoreel". Walgelijk zou het kunnen zijn,
-    maar juist daarom zou het moreel zijn. Er is hier een onderscheid,
-    waarop de psycholoog niet te dikwijls kan wijzen, de moralist
-    niet te dikwijls den nadruk leggen kan.
-
-
-Het ligt niet op den weg van den medicus zijn eigen taak als
-leeraar gecompliceerd en verward te maken door ze te vermengen met
-beschouwingen, die tot de geestelijke sfeer behooren. Maar terwijl
-hij onpartijdig zijn speciale werk doet door de jonge menschen voor
-te lichten, zal hij altijd goed doen zich te herinneren, dat er in
-den geest van den jongeling, zooals we in een vorig hoofdstuk hebben
-moeten aantoonen, een spontane kracht is, die werkt ten gunste
-van de sexueele hygiëne. Zij, die gelooven, dat de geest van den
-jongeling alleen maar uit is op zinnelijk toegeven, zijn er niet
-minder naast en hebben niet minder nadeeligen invloed, dan zij, die
-het voor mogelijk en wenschelijk houden, dat jonge menschen in volkomen
-onwetendheid blijven over sexueele zaken. Hoe verborgen, onderdrukt, of
-vervormd--gewoonlijk door de misplaatste en voorbarige ijver van dwaze
-ouders en leeraren--er ontstaan in de puberteit ideale aandriften,
-die, al wortelen zij ook in de sekse, toch in hun doel boven de sekse
-uitkomen. Deze kunnen veel machtiger gidsen worden voor den physieken
-sekse-impuls, dan zuiver materieele of zelfs hygiënische overwegingen.
-
-Het is tijd deze beschouwing over het voorkomen van venerische
-ziekten samen te vatten en te eindigen, welke ziekten, al mogen
-ze aan den oppervlakkigen beschouwer alleen maar een medische en
-gezondheidskwestie toeschijnen, buiten de sfeer van den psycholoog,
-toch bij nauwkeuriger beschouwing blijken in nauw verband te
-staan zelfs met de meest geestelijke opvatting van de sexueele
-verhoudingen. Niet alleen zijn venerische ziekten de vijanden van
-de fijnere ontwikkeling van het ras, maar wij kunnen niet komen tot
-een gezonde en mooie beschouwing van de verhoudingen van de seksen,
-zoo lang deze ieder oogenblik in hun oorsprong kunnen worden bedorven
-en ondermijnd. Wij kunnen nog niet precies den tijd berekenen, die
-moet verloopen eer, voor zoover Europa tenminste betreft, syphilis en
-gonorrhoe heengezonden zijn naar dat vagevuur van monsterachtige oude
-doode kwalen, waar pest en melaatschheid heengegaan zijn en waar de
-pokken al dicht bij zijn. Maar de maatschappij begint te erkennen,
-dat ook op dit gebied de wapenen licht en lucht moeten toegelaten
-worden, het zwaard en het harnas, waarmee alleen alle ziekten kunnen
-worden bestreden. Zooals we gezien hebben, zijn er vier methoden,
-waarop in de meer verlichte landen venerische ziekten nu beginnen
-bestreden te worden [251]. (1) Door openlijk te verklaren, dat de
-venerische ziekten ziekten zijn evenals iedere andere ziekte, hoewel
-ze arglistiger en vreeselijker zijn dan de meeste, die ieder kunnen
-aanvallen van het ongeboren kind af tot zijn grootmoeder toe, en dat ze
-niet, meer dan andere ziekten, de schandelijke, rechtvaardige straffen
-zijn voor zonde, waarvoor alleen verlichting gezocht kan worden, zoo
-ze al gezocht wordt, in het geheim, maar dat ze algemeen menschelijke
-kwalen zijn; (2) door het aannemen van methoden voor het geven van
-officieele voorlichting over de uitgebreidheid, de verdeeling en de
-verscheidenheid der venerische ziekten door middel van de reeds erkende
-methode van aangifte en op andere wijze, en door het verschaffen van
-zulke faciliteiten voor de behandeling, vooral voor een kostelooze
-behandeling, als noodig gevonden kunnen worden; (3) door het oefenen
-van den individueelen zin voor moreele verantwoordelijkheid, zoodat
-ieder lid van de gemeenschap zal erkennen, dat het besmetten van een
-ander persoon met een ernstige ziekte, zelfs alleen als resultaat van
-roekelooze nalatigheid, een ernstiger misdaad is, dan als hij of zij
-als aanval een mes gebruikt had of een geweer of vergif, en dat het
-noodig is in ieder land speciale wettige voorzorgen te nemen om er toe
-bij te dragen de nadeelen van zulke schaden te herstellen en straffen
-in te stellen door vrijheidsverlies of op andere wijze; (4) door
-het verspreiden van hygiënische kennis, zoodat alle jonge menschen,
-jonge mannen zoowel als jonge meisjes bij het begin van hun volwassen
-leven mogen worden voorzien van de noodige kennis, die hen zal helpen
-de grootere gevaren van besmetting te vermijden en hen in staat zal
-stellen het gevaar in de eerste stadien te herkennen en te bestrijden.
-
-Eenige jaren geleden, toen geen methode ter bestrijding van venerische
-ziekten bekend was behalve het systeem van contrôle van politiewege,
-dat nu in verval is, zou het onmogelijk geschenen hebben zulke
-beschouwingen als deze te opperen; zij zouden een "utopie" geschenen
-hebben. Tegenwoordig worden zij niet alleen erkend als praktisch,
-maar zij worden feitelijk al in praktijk gebracht, hoewel met
-zeer varieerende energie en verschillend inzicht in verschillende
-landen. Toch is het wel zeker, dat in den wedstrijd der naties, zooals
-Max Neissen gezegd heeft, "dat land het best de leiding zal nemen in
-den loop van de beschaving, dat den profetischen blik heeft en den moed
-om die eischen van sexueele hygiëne in te voeren en door te voeren,
-die zoo'n ruime en veelbeteekenende betrekking hebben op zijn eigen
-toekomst, en op die van het menschelijk ras in het algemeen" [252].
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-HOOFDSTUK IX
-
-SEXUEELE MORAAL
-
-
-    Prostitutie in verband met ons huwelijkssysteem.--Huwelijk en
-    moraal.--De definitie van het begrip "moraal".--Theoretische
-    moraal.--Hare verdeeling in traditioneele en ideëele
-    moraal.--Praktische moraal.--Praktische moraal gegrond op
-    gewoonte.--Het eenige onderwerp van de wetenschappelijke
-    zedeleer.--De reactie tusschen theoretische en praktische
-    moraal.--Sexueele moraal in het verleden als toepassing van
-    economische moraal.--De vereeniging van starheid en laksheid
-    in deze moraal.--Het ontstaan van een bijzondere sexueele
-    moraal en de ontwikkeling van moreele idealen.--Uitingen van
-    de sexueele moraal.--Gebrek aan eerbied voor de vormen van het
-    huwelijk.--Proef-huwelijk.--Het huwelijk nà de conceptie van een
-    kind.--Verschijnselen in Duitschland, de Angelsaksische landen,
-    Rusland, enz.--De positie der vrouw.--De historische neiging,
-    die de gelijkheid van vrouwen met mannen begunstigt.--De theorie
-    van het matriarchaat.--De moederfamilie.--Vrouwen in Babylonië,
-    Egypte, Rome.--De achttiende en de negentiende eeuw.--De
-    historische neigingen, die de moreele onbevoegdheid der vrouw
-    begunstigen.--De tweestrijd door het Christendom verwekt.--Invloed
-    van de Germaansche gewoonte en van het leenstelsel.--De
-    ridderschap.--De vrouw in Engeland.--De vrouwenhandel.--Het
-    afnemen van de onderworpenheid der vrouw.--Ongeschiktheid van
-    den modernen man om te heerschen.--Het toenemen van de moreele
-    verantwoordelijkheid bij vrouwen.--De daarmee samengaande
-    ontwikkeling van economische onafhankelijkheid.--Het toenemen
-    van het aantal werkende vrouwen.--Het binnendringen van de vrouw
-    in de moderne industrie.--In hoeverre dit maatschappelijk te
-    rechtvaardigen is.--De sexueele verantwoordelijkheid der vrouw
-    en de gevolgen ervan.--De beweerde moreele inferioriteit van
-    vrouwen.--De "zelfopoffering" van vrouwen.--De maatschappij heeft
-    geen belang bij sexueele verhoudingen.--De voortplanting is het
-    eenige sexueele belang van den staat.--De zeer hooge beteekenis
-    van het moederschap.
-
-
-Het is noodig geweest de verschijnselen van de prostitutie zeer
-uitgebreid te behandelen, omdat, hoe wij onszelf ook persoonlijk
-daarvan verwijderd willen houden, zij ons in werkelijkheid tot de kern
-van de sexueele kwestie voeren, in zooverre ze een maatschappelijk
-probleem vormen. Als we de prostitutie oppervlakkig beschouwen als
-een objectief verschijnsel, als een kwestie van maatschappelijke
-krachten, dan zien we, dat ze niet alleen een toevallig en weg
-te nemen uitvloeisel van ons tegenwoordig huwelijkssysteem is,
-maar een samenstellend deel ervan, zoodat dit, als ze er niet
-was, uiteen zou vallen. Dit zal waarschijnlijk duidelijk zijn aan
-allen, die de voorafgaande uiteenzetting van de verschijnselen
-van de prostitutie hebben gevolgd. Er is echter meer te zeggen dan
-dit. Niet alleen is de prostitutie tegenwoordig, zooals ze meer dan
-twee duizend jaar geweest is, het bolwerk van ons huwelijkssysteem,
-maar als we het huwelijk beschouwen niet van den buitenkant als een
-vormelijke instelling, maar van den binnenkant, door te letten op
-de beweegredenen die tot een huwelijk voeren, dan vinden we, dat
-het in een groot aantal gevallen zelf in zekere opzichten een vorm
-van prostitutie is. Hierop is reeds zoo dikwijls de nadruk gelegd en
-van zoovele zeer verschillende standpunten, dat het wel nauwelijks
-noodzakelijk kan schijnen hier dieper op dit punt in te gaan. Maar
-deze kwestie is van het grootste belang voor de sexueele moraal. Onze
-maatschappelijke toestanden zijn niet gunstig aan de ontwikkeling van
-een hoog moreel gevoel in de vrouw. Het verschil tusschen de vrouw,
-die zich verkoopt in prostitutie en de vrouw, die zich verkoopt in
-het huwelijk, is volgens het reeds door ons aangehaalde gezegde van
-Marro, "alleen een verschil in prijs en in duur van het contract". Of,
-zooals Forel het uitdrukt, het huwelijk is "een fatsoenlijker vorm
-van prostitutie", dat is te zeggen, een wijze om uit geldelijke
-overwegingen sexueele verhoudingen aan te gaan. Het huwelijk is
-niet alleen een fatsoenlijker vorm van prostitutie, het is een vorm,
-geheiligd door de wet en den godsdienst, en de kwestie der moraal wordt
-er buiten gelaten. De moraal mag straffeloos beleedigd worden, als
-maar de wet en de godsdienst ingeroepen zijn. Zoo is het essentieele
-beginsel der prostitutie onder ons gewettigd en geheiligd. Daarom is
-het zoo moeilijk eenige ernstige verontwaardiging te wekken, of eenige
-met redenen omkleede bezwaren staande te houden tegen de prostitutie
-op zich zelf beschouwd. Het plausibelste argument is dat van hen
-[253], die, terwijl ze het huwelijk verlagen tot het niveau van de
-prostitutie, zeggen, dat de prostituée een onderkruipster is, die
-minder dan de marktprijs, d.i. het huwelijk, aanneemt voor de sexueele
-diensten, die zij bewijst. Maar zelfs dit lage standpunt is moeilijk
-vast te houden. De prostituée wordt werkelijk zeer goed betaald, als
-men in aanmerking neemt hoe weinig zij in ruil geeft; de getrouwde
-vrouw wordt werkelijk buitengewoon slecht betaald, in aanmerking
-genomen hoeveel zij dikwijls geeft en hoeveel zij noodzakelijk
-opgeeft. Terwille van het voordeel van economische afhankelijkheid
-van haar echtgenoot, moet zij, zooals Ellen Key opmerkt, de rechten
-op haar kinderen opgeven, evenals al haar bezittingen, haar werk, en
-haar eigen persoon, zoodat haar minder overblijft dan elke ongetrouwde
-vrouw, zelfs, kunnen we er bij voegen, minder dan elke prostituée. De
-prostituée toch geeft nooit het recht op haar eigen persoon op zooals
-de getrouwde vrouw verplicht is te doen; de prostituée, anders dan de
-getrouwde vrouw, behoudt haar vrijheid en haar persoonlijke rechten,
-hoewel deze gewoonlijk niet van veel waarde zijn. Het is eerder de
-vrouw dan de prostituée, die de onderkruipster is.
-
-
-    Het is in het geheel niet alleen in de laatste jaren, dat ons
-    huwelijkssysteem voor de rechtbank der moraal geroepen is. Veertig
-    jaar geleden klaagde James Hinton het met gloeiende woorden aan,
-    toen hij de immoraliteit en de zelfzuchtige losbandigheid
-    beschreef, die ons huwelijkssysteem met den mantel van
-    wettigheid en heiligheid bedekt. "Er is iets ongezonds in onze
-    huwelijksverhoudingen", schreef Hinton. "Niet alleen zijn ze in
-    de praktijk vreeselijk, maar zij beantwoorden niet aan gevoelens
-    en overtuigingen, die veel te veel in ruimen kring verspreid zijn,
-    om ze buiten beschouwing te kunnen laten. Wie heeft nooit gehoord
-    van vrouwen van erkende verdiensten, die er in toestemmen de
-    geliefde te worden van een getrouwd man; van reine en eenvoudige
-    meisjes, die zeggen, dat zij niet kunnen inzien, waarom zij een
-    wettig huwelijk zouden moeten sluiten; van vrouwen, die zeggen
-    dat zij, als zij liefhebben, geen wettigen band zouden willen
-    hebben; waarom is het noodzakelijk--of wordt het door goede en
-    wijze mannen noodzakelijk geacht--dat de eene sekse in bittere
-    en soms noodlottige onwetendheid wordt gelaten? Deze dingen
-    (en hoevele meer) wijzen op iets, dat diep ongezond is in de
-    huwelijksverhoudingen. Dit moet onderzocht worden en wel tot den
-    grond toe".
-
-    Al vroeger, in 1847, heeft Gross-Hoffinger, in zijn Die Schicksale
-    der Frauen und die Prostitution--een merkwaardig boek, waarvan
-    Bloch met een weinig overdrijving zegt, dat het opzienbarende
-    beteekenis heeft--met kracht er op gewezen, dat het probleem der
-    prostitutie in werkelijkheid het probleem is van het huwelijk,
-    en dat we de prostitutie alleen kunnen hervormen door het huwelijk
-    te hervormen, dit beschouwd als een dwang-instelling, die berust
-    op een verouderde economische basis. Gross-Hoffinger was een
-    voorganger van Ellen Key.
-
-    Meer dan anderhalve eeuw geleden heeft een man van een zeer
-    verschillend type de moraal van zijn tijd scherp geanalyseerd, met
-    een brutale vrijmoedigheid, die aan zijn tijdgenooten een stuitend
-    cynische houding toescheen jegens hun heilige instellingen,
-    zoodat zij gevoelden, dat hun niets overbleef dan zijn boeken
-    te verbranden. Waar hij in zijn Fable of the Bee (1714, p. 64)
-    het moderne huwelijk beschreef, met alle wantoestanden, die in dat
-    huwelijk bekrachtigd zijn, schreef Mandeville: "De fijne mijnheer,
-    waar ik van sprak, behoefde geen grootere zelfverloochening te
-    toonen dan de wilde, en deze handelt meer in overeenstemming
-    met de wetten van natuur en waarheid dan hij. De man, die aan
-    zijn lust voldoet, op de wijze, die de gewoonte van zijn land
-    hem toestaat behoeft geen veroordeeling te vreezen. Laat hij
-    wellustiger zijn dan geiten of stieren, laat hem, zoodra de
-    ceremonie voorbij is, zich verzadigen en uitputten aan vreugde
-    en extases van genot, laat hij zijn lust afwisselend aanwakkeren
-    en verzadigen, zoo overvloedig als zijn kracht en mannelijkheid
-    het hem willen veroorloven. Hij kan veilig lachen om de wijze
-    menschen, die hem zouden kunnen veroordeelen: al de vrouwen en
-    meer dan negen van de tien mannen zijn op zijn hand; ja, hij kan
-    zich zelfs verhoovaardigen op de kracht van zijn ongebreidelde
-    hartstochten, en hoe meer hij wentelt in wellust en alles in
-    zich er op spant om uitgelaten wellustig te zijn, des te eerder
-    zal hij de welwillendheid ondervinden en de liefde winnen van de
-    vrouwen, niet van de jonge, ijdele, en wulpsche alleen, maar van
-    de voorzichtige, ernstige, en verstandigste matrones".
-
-    Zoo is de aanklacht, ingebracht tegen ons huwelijkssysteem van
-    het standpunt van moraal, deze, dat het de sexueele verhouding
-    ondergeschikt maakt aan overwegingen van geld en van wellust. En
-    dat is juist het kenmerk van de prostitutie.
-
-
-Het eenige wettige moreele doel van het huwelijk--of we het beschouwen
-uit het ruimere biologische standpunt of uit het oogpunt van de
-menschelijke maatschappij--is die van een sexueele keuze, gedaan
-overeenkomstig de wetten van de sexueele keuze, en die tot direct doel
-heeft een samenleven van volkomen wederkeerige liefde en als indirect
-doel de voortplanting van het ras. Als niet de voortplanting deel
-uitmaakt van het doel van het huwelijk, dan heeft de maatschappij er
-niets hoegenaamd mee te maken en dan heeft ze geen recht haar stem
-te laten hooren. Maar als de voortplanting een van de doeleinden
-van het huwelijk is, dan is het uit biologische en maatschappelijke
-gezichtspunten dringend noodig, dat geen invloeden behalve de juiste
-natuurlijke invloed der sexueele keuze bij het vormen der paren zullen
-gelden, want indien bij de sexueele keuze tusschenbeide gekomen wordt,
-is het waarschijnlijk, dat het nageslacht nadeel zal ondervinden en
-de belangen van het ras zullen geschaad worden.
-
-
-    Men moet natuurlijk goed begrijpen, dat het denkbeeld van het
-    huwelijk als een vorm van sexueele vereeniging, gebaseerd niet
-    op biologische, maar op economische overwegingen, zeer oud is,
-    en dat het soms gevonden wordt in maatschappijen, die bijna in
-    den natuurstaat zijn. Ieder keer echter, dat het huwelijk op een
-    zuivere basis van bezit, en zonder voldoenden eerbied voor de
-    sexueele keuze voorgekomen is onder betrekkelijk primitieve en
-    krachtige volken, is het in hooge mate van zijn slechte gevolgen
-    ontdaan door de besliste erkenning van zijn enkel economisch
-    karakter, en door de afwezigheid van iedere poging om, ook maar
-    in naam, andere sexueele verhoudingen te onderdrukken, die op een
-    natuurlijker basis berustten en buiten dezen kunstmatigen vorm van
-    het huwelijk ontstaan waren. Vooral polygamie werkte er toe mede om
-    vereenigingen op economische basis te verbinden aan vereenigingen
-    op natuurlijke sexueele basis. Ons modern huwelijkssysteem heeft
-    echter een kunstmatige starheid gekregen, die de mogelijkheid van
-    deze natuurlijke veiligheidsklep en vergoeding uitsluit. Welke de
-    werkelijke moreele inhoud ervan ook zij, een modern huwelijk is
-    altijd "wettig" en "heilig". Wij zijn zoo gewend aan economische
-    huwelijksvormen, dat, zooals Sidgwick naar waarheid opmerkte
-    (Method of Ethics, dl. II, hoofdst. XI) als van die vormen
-    gesproken wordt als van "gewettigde prostitutie" het voortdurend
-    voorkomt, dat men voelt, dat "de phrase buitensporig en paradox
-    is".
-
-
-Een man, die om geld of ambitie trouwt, wijkt af van de biologische
-en moreele doeleinden van het huwelijk. Een vrouw, die zich voor het
-leven verkoopt, staat moreel op hetzelfde niveau als eene, die zich
-voor een nacht verkoopt. Het feit, dat het loon grooter schijnt te
-zijn, dat ter vergoeding van het verleenen van bepaalde huiselijke
-diensten en bepaalde persoonlijke gedienstigheden--diensten en
-gedienstigheden, waarin ze misschien in het geheel niet deskundig
-is--zij zich een schuilplaats verzekert, waar ze gevoed en gekleed en
-geherbergd wordt voor het leven, maakt geen verschil in het moreele
-aanzien van de zaak. De moreele verantwoordelijkheid is, we behoeven
-het nauwelijks te zeggen, zeker evenzeer aan den kant van den man
-als aan dien van de vrouw. Verkeerde resultaten zijn dikwijls het
-gevolg van de onwetendheid en de onverschilligheid van de mannen,
-die dikwijls weinig of niets af weten van den aard der vrouwen en
-van de kunst van liefhebben. De onnoozelheid, waarmee zelfs mannen,
-die, naar men zou meenen, toch niet zonder ervaring konden zijn,
-als echtgenoote een vrouw kiezen, die, hoe mooi en bekoorlijk zij
-ook zijn mag, geen van de eigenschappen bezit, die haar minnaar
-werkelijk verlangt, is een voortdurend wonder. Zich te onthouden van
-het onderzoeken en beproeven van het humeur en de eigenaardigheden
-van de vrouw, die hij tot echtgenoote wenscht, is ongetwijfeld een
-beminnelijke trek van nederigheid aan de zijde van den man. Maar het
-is wel zeker, dat een man nooit tevreden moest zijn met minder dan
-het beste van wat de ziel en het lichaam van een vrouw kunnen geven,
-hoe onwaardig hij zich ook moge voelen voor zulk een bezit. Deze eisch,
-we moeten het opmerken, is het hoogste belang van de vrouw zelf. Een
-vrouw kan een man tenminste een deel van de geheimen van het heelal
-openbaren. De vrouw, die neerdaalt tot het niveau van een candidate
-voor een inrichting voor behoeftigen, verlaagt zich.
-
-Onze beschouwing over de psychische sexueele feiten heeft ons dus,
-zullen we zien, gebracht tot de kwestie der moraal. Telkens weer is
-bij het uiteenzetten van de verschijnselen der prostitutie noodig
-geweest het woord "moreel" te gebruiken. Dat woord is echter vaag
-en kan zelfs op een dwaalspoor leiden, omdat het verschillende
-beteekenissen heeft. Tot dusverre is het aan den intelligenten lezer
-overgelaten geweest, zooals hij wel bemerkt zal hebben, uit het verband
-op te maken in welke beteekenis het woord gebruikt werd. Maar op het
-punt waar we nu zijn gekomen, is het, voordat wij overgaan tot het
-bespreken van de sexueele psychologie, noodig, om dubbelzinnigheid
-te vermijden, den lezer in herinnering te brengen, wat precies de
-voornaamste beteekenissen zijn, waarin het woord "moreel" gewoonlijk
-gebruikt wordt.
-
-De moraal, waarmee ethische verhandelingen te maken hebben, is
-theoretische moraal. Ze handelt over datgene, wat menschen behoorden
-te doen--of wat voor hen goed is te doen. Socrates b.v. houdt zich
-in zijn dialogen van Plato met die theoretische moraal bezig,
-als hij de vraag bespreekt: wat de menschen in hun handelingen
-"moeten" zoeken? De groote massa der ethische literatuur--tot nog
-kort geleden toe mochten we zeggen de geheele literatuur--handelt
-over deze kwestie. Die theoretische moraal is eer een studie dan een
-wetenschap, want de wetenschap kan alleen gebaseerd zijn op wat is,
-niet op wat behoorde te zijn.
-
-Zelfs in de sfeer van de theoretische moraal zijn er twee zeer
-verschillende soorten van moraal, zoo verschillend, dat de eene de
-andere soms zelfs als vijandig beschouwt, of op zijn best alleen,
-uit beleefdheid, met een tintje van minachting als "moreel". Deze
-twee soorten van moraal zijn de traditioneele moraal en de
-ideëele moraal. De traditioneele moraal is gebaseerd op de lang
-ingestelde gewoonten van een gemeenschap en bezit de stabiliteit
-van alle theoretische ideeën, die gebaseerd zijn op het vroegere
-maatschappelijke leven en die ieder individu, dat in de gemeenschap
-geboren is, van zijn vroegste jaren af omringen. Het wordt de
-stem van het geweten, die automatisch spreekt ten gunste van al de
-regels, die zoo stevig ingeprent zijn, zelfs als het individu zelf
-ze niet meer aanneemt. Vele menschen bij voorbeeld, die in hun jeugd
-opgevoed zijn in de puriteinsche heiliging van den Zondag, zullen
-zich herinneren, hoe, lang nadat zij opgehouden hadden te gelooven,
-dat zulk een heiliging "goed" was, toch, bij het schenden ervan,
-het protest van de automatisch gewekte stem van het "geweten" hooren,
-dat is te zeggen de uitdrukking in het individu van gewoonteregels,
-die wel opgehouden hebben voor hem bindend te zijn, maar die dat wel
-waren voor de gemeenschap waarin hij werd opgevoed.
-
-Ideëele moraal aan den anderen kant heeft geen betrekking op het
-verleden van de gemeenschap, maar op de toekomst ervan. Ze is
-gebaseerd, niet op de oude maatschappelijke daden, die verouderd
-beginnen te worden, en misschien zelfs tegenmaatschappelijk in hun
-werking, maar op nieuwe maatschappelijke daden, die tot nog toe alleen
-in praktijk gebracht worden door een kleine, hoewel aangroeiende
-minderheid van de gemeenschap. In den nieuwen tijd is Nietzsche
-een op den voorgrond tredend voorvechter geweest van de ideëele
-moraal, de heldhaftige moraal van den pionier, van het individu
-van de komende gemeenschap, tegenover de traditioneele moraal,
-of, zooals hij het noemde, kudde-moraal, de moraal van de groote
-menigte. Deze twee soorten van moraal zijn noodzakelijkerwijze aan
-elkander tegenovergesteld, maar wij moeten in herinnering houden,
-dat ze beide gezond zijn en even slecht gemist kunnen worden, niet
-alleen door hen, die ze aannemen, maar door de gemeenschap, waarin
-ze beide samenwerken om ze in evenwicht te houden. We hebben ze bij
-voorbeeld beide zien toepassen op de kwestie van de prostitutie;
-traditioneele moraal verdedigt de prostitutie, niet om haar zelfs
-wille, maar terwille van het huwelijkssysteem, dat ze als kostbaar
-genoeg beschouwt om een opoffering waard te zijn, terwijl de ideëele
-moraal weigert de noodzakelijkheid der prostitutie aan te nemen,
-en uitziet naar de verbeteringen in het huwelijkssysteem die de
-prostitutie zullen veranderen en verminderen.
-
-Maar geheel buiten de theoretische moraal, of de kwestie wat de
-menschen "moesten" doen, blijft de praktische moraal, of de kwestie wat
-in werkelijkheid de menschen doen. Dit is de werkelijk fundamenteele
-en essentieele moraal. Het Latijnsche mores en het Grieksche êthos
-hebben beide betrekking op de gewoonte, op de dingen, die zijn, en
-niet op de dingen, die behoorden te zijn, behalve in de indirecte
-en tweede beteekenis, dat datgene wat de leden van de gemeenschap
-werkelijk gezamenlijk, of "en masse" doen, is hetgeen zij voelen,
-dat zij moeten doen. In de eerste plaats echter werd een moreele daad
-gedaan, niet omdat men voelde, dat ze gedaan moest worden, maar om
-redenen van veel dieper en veel instinctiever aard [254]. Ze werd
-niet gedaan omdat men voelde, dat ze gedaan moest worden, maar men
-voelde, dat ze gedaan moest worden, omdat het werkelijk de gewoonte
-was geworden ze te doen.
-
-De daden van een gemeenschap worden bepaald door de levensbehoeften van
-die gemeenschap onder de speciale omstandigheden van haar beschaving,
-haar tijd en haar land. Als het de algemeene gewoonte is voor kinderen
-om hun bejaarde ouders te dooden, dan wordt er altijd bevonden, dat
-deze gewoonte het best is niet alleen voor de gemeenschap maar voor
-de oude menschen zelf, die het wenschen; de daad is zoowel praktisch
-als theoretisch moreel [255]. En als, zooals bij ons, de ouden in
-leven worden gehouden, dan is die daad ook praktisch en theoretisch
-moreel; ze hangt op geenerlei wijze af van eenige wet of regel, die
-ons verbiedt iemand het leven te benemen, want wij dragen immers roem
-op het dooden van onzen medemensch onder den patriottischen naam van
-"oorlog", en zijn er tamelijk onverschillig onder als dit dooden
-door ons systeem van industrie geëischt wordt, maar het dooden van
-oude menschen bevredigt tegenwoordig geen enkele maatschappelijke
-behoefte; hun behoud daarentegen wel. Het dooden van een mensch is
-werkelijk zooals bekend is een daad, die op verschillende tijden en
-in verschillende landen zeer varieert in haar moreele waarde. Het was
-in Engeland twee eeuwen en minder geleden volkomen moreel een mensch
-te dooden voor geringe vergrijpen tegen den eigendom, want zulk een
-straf scheen aan den algemeenen zin van de beschaafde gemeenschap
-wenschelijk toe. Tegenwoordig zou het beschouwd worden als zeer
-immoreel. Wij beginnen er nu eerst aan te twijfelen, of het wel
-moreel is een meisje ter dood te veroordeelen of haar leven lang in
-de gevangenis te sluiten, dat bij de geboorte haar kind doodde, alleen
-omdat ze tegen alle natuurlijke instincten in, gedreven werd door het
-primitieve instinct van zelfverdediging. Er kan niet gezegd worden,
-dat we er al aan zijn gaan twijfelen of het moreel is menschen in den
-oorlog te dooden, hoewel we het dooden van vrouwen en kinderen, of
-zelfs van niet-vechtenden in het algemeen niet meer goedkeuren. Iedere
-eeuw en ieder land heeft zijn eigen moraal.
-
-"De gewoonte, in de strikte beteekenis van het woord", zegt Westermarck
-terecht, "sluit een moreelen regel in zich... De maatschappij is de
-school, waar de menschen leeren onderscheid te maken tusschen goed
-en kwaad. De leermeester is de gewoonte" [256]. De gewoonte is niet
-alleen de basis van de moraal, maar ook van de wet. "Gewoonte is
-wet" [257]. Het veld der theoretische moraal is zoo'n betooverende
-speelplaats geworden voor knappe philosofen, dat er soms gevaar is
-geweest om te gelooven, dat het ten slotte niet de theoretische
-moraal is, maar de praktische, de kwestie van wat de menschen in
-de massa der gemeenschap werkelijk doen, die de werkelijke stof
-levert voor de moraal [258]. Als wij meer precies definieeren wat
-wij praktisch met moraal bedoelen, dan kunnen we zeggen, dat zij is
-samengesteld uit de gewoonten, die de meerderheid van de leden van
-een gemeenschap beschouwt als bevorderlijk aan het welvaren van de
-gemeenschap op een bepaalden tijd en een bepaalde plaats. Het is om
-deze reden--d.i. omdat het een kwestie is van wat is en niet alleen
-van wat sommigen meenen dat moest zijn--dat de praktische moraal het
-gepaste onderwerp vormt voor de wetenschap. "Als het woord "ethica"
-gebruikt moet worden als naam voor een wetenschap", zegt Westermarck,
-"dan kan het onderwerp van die wetenschap alleen zijn het bestudeeren
-van het moreele bewustzijn als een feit" [259].
-
-
-    De History of European Morals van Lecky is een studie in
-    praktische, veeleer dan in theoretische moraal. Het groote werk
-    van Westermarck, The Origin and Development of the Moral Ideas
-    is een meer modern voorbeeld van de objectief wetenschappelijke
-    bespreking van de moraal, hoewel dit misschien niet duidelijk uit
-    den titel blijkt. Het is in zijn wezen een beschrijving van de
-    werkelijke historische feiten van wat geweest is, en niet van wat
-    "behoorde" te zijn. Morals in Evolution van Mr. L. T. Hobhouse,
-    dat op bijna denzelfden tijd uitkwam, is evenzeer een werk,
-    dat, terwijl het onloochenbaar feiten behandelt, d.z. regels en
-    instellingen, en de taak verwerpt van te zijn "de geschiedenis van
-    het levensgedrag", zich toch beperkt tot die regels, die "inderdaad
-    het normale gedrag vormen van den gemiddelden mensch" (deel I,
-    p. 26). Met andere woorden, het is in zijn kern een geschiedenis
-    van praktische moraal en niet van theoretische moraal. Een van
-    de scherpzinnigste en fijnste van de nu levende schrijvers,
-    M. Jules de Gaultier, heeft in verschillende van zijn boeken,
-    en vooral in zijn La Dépendance de la Morale et l'Indépendance
-    des Moeurs (1907), het begrip moraal op vrijwel gelijke wijze
-    ontleed. "Regels, die betrekking hebben op het levensgedrag,
-    zijn evenals andere regels door de ervaring gegeven, zoodat de
-    moraal, of de som van de wetten, die op een of ander tijdstip
-    van de historische ontwikkeling op het menschelijk handelen
-    zijn toegepast, van gewoonten afhangt". Ik verwijs ook naar de
-    meesterlijke uitbeelding van deze opvatting over de moraal in La
-    Morale et la Science des Moeurs van Lévy-Bruhl (er bestaat een
-    Engelsche vertaling van).
-
-
-Praktische moraal is dus het stevige, natuurlijke feit, dat de
-biologische grondslag vormt van de theoretische zedeleer, hetzij
-deze traditioneel of ideëel is. De buitensporige vrees, die in zoo
-hooge mate onder de menschen verspreid is, om de moraal te kwetsen,
-is misplaatst. Wij kunnen de moraal niet kwetsen, al kunnen we ons
-zelf kwaad doen. De moraal is gebaseerd op de natuur en kan op zijn
-hoogst alleen maar gewijzigd worden. Zooals Crawley terecht zegt [260],
-zelfs de categorische eischen van onze moreele tradities, wel verre
-van zooals dikwijls algemeen geloofd wordt, pogingen te zijn om de
-natuur te onderdrukken, ontstaan uit een pogen om de natuur te hulp
-te komen; zij zijn eenvoudig een poging om de natuurlijke aandriften
-in bepaalde termen te vatten. Het nadeel ervan is, dat ze, zooals
-alles wat star en dood wordt, meestal langer duren dan het tijdperk,
-waarin zij een weldadige, levende reactie vormden op de omgeving. Zoo
-roepen zij nieuwe vormen van de ideëele moraal in het leven; en de
-praktische moraal ontwikkelt nieuwe vormen, die in overeenstemming
-zijn met nieuwe levende verhoudingen, om in de plaats te komen van
-oudere en verdorde tradities.
-
-Er bestaat duidelijk een nauw verband tusschen theoretische moraal en
-praktische of eigenlijke moraal. Want niet alleen is de theoretische
-moraal het bewust worden van erkende gewoonten, die in het algemeene
-leven in de gemeenschap belichaamd zijn, maar, na aldus bewust geworden
-te zijn, werkt ze terug op die gewoonten en ondersteunt of wijzigt ze,
-door zijn eigen groei. Deze inwerking is verschillend, naarmate wij
-te doen hebben met de eene of andere scherp bepaalde afdeeling van de
-theoretische moraal: de traditioneele moraal, die den levensgroei van
-moreele gewoonten tegenhoudt, of de ideëele en vooruitstrevende moraal,
-die den levensgroei van moreele gewoonten bevordert. Praktische moraal,
-of eigenlijke moraal kan gezegd worden tusschen deze twee afdeelingen
-van de theoretische moraal in te staan. De praktijk volgt altijd op
-de vooruitstrevende theoretische moraal, in zoover natuurlijk ideëele
-moraal vooruitstrevend is en niet, zooals zoo dikwijls gebeurt, op
-niets uitloopt. Traditioneele moraal volgt altijd de praktijk. Het
-resultaat is, dat, terwijl de werkelijke moraal, die te eeniger tijd
-op een of andere plaats gewoonte is, altijd in nauw verband staat met
-de theoretische moraal, ze toch nooit precies met een van haar vormen
-kan overeenkomen. Ze bereikt de ideëele moraal en is de traditioneele
-moraal altijd vooruit.
-
-Het was hier noodig om bepaaldelijk de drie voornaamste vormen te
-definieeren, waarvoor het woord "moraal" gebruikt wordt, hoewel ze
-onder den een of anderen vorm wel aan den lezer bekend moeten zijn. Bij
-de bespreking van de prostitutie is het gemakkelijk geweest het gewone
-gebruik te volgen, waarbij de speciale beteekenis van het woord uit
-den samenhang bleek. Maar nu we ons voor het oogenblik direct met de
-speciale beteekenis van de evolutie der sexueele moraal bezig houden,
-moeten we meer precies zijn in het formuleeren van de woorden, die we
-gebruiken. In dit hoofdstuk, behalve als het anders vastgesteld is,
-houden wij ons in de eerste plaats bezig met de eigenlijke moraal,
-met het werkelijk gedrag, zooals het voorkomt in de massa van de
-gemeenschap, en alleen in de tweede plaats met de vooruitstrevende
-of de traditioneele moraal.
-
-Sexueele moraal is, evenals andere soorten van moraal, noodzakelijk
-samengesteld uit geërfde tradities, gewijzigd door aanpassing aan
-de veranderende maatschappelijke omgeving. Als de invloed van de
-traditie te veel uitgesproken wordt, dan geraakt het moreele leven
-veelal in verval en verliest zijn geschiktheid om zich aan het leven
-aan te passen. Als het aanpassingsvermogen te groot wordt, wordt het
-moreele leven onvast en verliest zijn autoriteit. Het is alleen door
-een redelijke synthese van bouw en functie--van wat het traditioneele
-genoemd wordt met wat het ideëele genoemd wordt--dat het moreele
-leven zijn autoriteit kan bewaren, zonder zijn praktische waarde
-te verliezen. Velen, zelfs onder hen die zich moralisten noemen,
-hebben dit moeilijk kunnen begrijpen. In een vergeefsch streven naar
-een onbestaanbaar streng logisch redeneeren hebben zij òf te veel den
-nadruk gelegd op den ideëelen invloed op de praktische moraal, òf, nog
-meer, op den traditioneelen invloed, die zich aan hen heeft opgedrongen
-door de indrukwekkende autoriteit, die haar gezegden schijnen te
-hebben. De resultaten hiervan in de sfeer, met welke wij hier te doen
-hebben, zijn dikwijls ongelukkig geweest, want geen maatschappelijke
-impuls geraakt zoo gemakkelijk in opstand tegen verouderde tradities,
-is zoo geneigd tot vulkanische uitbarstingen als de geslachtsdrift.
-
-Wij zijn gewend ons tegenwoordig huwelijkssysteem te identificeeren met
-"moraal" in het abstracte, en voor vele menschen, misschien wel voor de
-meeste, is het moeilijk zich voor oogen te stellen, dat de langzame en
-onmerkbare beweging, die in den tegenwoordigen tijd voortdurend op het
-maatschappelijke leven inwerkt evenals in iederen anderen tijd, onze
-sexueele moraal ten diepste raakt. Een overgang van waardebepalingen
-heeft voortdurend plaats; wat eens de eigenlijke standaard was der
-moraal wordt immoreel, wat eens zonder twijfel immoreel was, wordt
-moreel. Zulk een proces is bijna even verwarrend als twee duizend
-jaar geleden voor de Europeesche wereld de groote strijd tusschen
-de stad Rome en de Christelijke kerk was, toen het noodig werd te
-erkennen, dat, wat Marcus Aurelius, het groote voorbeeld van moraliteit
-getracht had uit te roeien, omdat het zonder twijfel immoreel [261]
-was, beschouwd begon te worden als de hoogste standaard der moraal. De
-klassieke wereld beschouwde liefde en medelijden en zelfopoffering als
-weinig beter dan zwakheid en soms als nog erger; de Christelijke wereld
-beschouwde ze niet alleen als moreele zaken, maar incarneerde ze in een
-God. Onze sexueele moraal heeft ook natuurlijke menschelijke emoties
-buiten beschouwing gelaten en is niet in staat om hen te begrijpen,
-die verklaren dat het vasthouden aan verkeerde traditioneele wetten,
-die tegenovergesteld zijn aan de levensbehoeften van menschelijke
-maatschappijen, niet moreel is, maar immoreel.
-
-De reden waarom de geleidelijke evolutie van de moreele ideeën, die
-voortdurend in de sexueele sfeer plaats vindt, tenminste onder ons,
-een stadium begint te bereiken waarop er een tegenstelling schijnt te
-zijn tusschen verschillende standaards ligt in het feit, dat tot nog
-toe in het geheel geen specifiek sexueele moraal [262] bestond. Dat zal
-misschien eerst verwonderlijk toeschijnen aan ieder, die nadenkt over
-het ontzettende gewicht, dat gewoonlijk gehecht wordt aan "sexueele
-moraal". En het is ongetwijfeld waar, dat wij een moraal hebben, die
-wij toepassen op de sexueele sfeer. Maar die moraal is er een, die
-voornamelijk behoort tot de sfeer van den eigendom en ze heeft zich
-in zeer ruime mate ontwikkeld op een basis van bezit. Al de historici
-over moraal in het algemeen en van het huwelijk in het bijzonder,
-hebben dit feit op den voorgrond gesteld en het geïllustreerd met
-een massa historisch materiaal. Wij hebben tot nog toe geen algemeen
-erkende sexueele moraal, die op de specifieke sexueele feiten van het
-leven gebaseerd is. Dat wordt eerst recht duidelijk als wij ons het
-grondfeit voor oogen stellen, dat de sexueele verhouding gebaseerd is
-op liefde, op zijn allerminst op sexueel verlangen, en dat die basis
-zoo'n diepen grond heeft, dat ze zelfs physiologisch is, want als zulk
-sexueel verlangen niet bestaat, is het physiologisch onmogelijk voor
-een man omgang met een vrouw te hebben. Iedere specifieke sexueele
-moraal moet op dat feit gebaseerd zijn. Maar onze zoogenaamde "sexueele
-moraal", wel verre van op dat feit gebaseerd te zijn, tracht het
-geheel buiten beschouwing te laten. Het maakt contracten, het regelt
-sexueele verhoudingen van tevoren, het neemt op zich duurzaamheid
-van sexueele inclinaties te garandeeren. Dat is te zeggen, dat het
-overwegingen invoert van een soort, die volkomen gezond zijn in de
-economische sfeer, waartoe deze overwegingen rechtens behooren, maar
-die belachelijk weinig passen bij de sexueele sfeer, waarop ze plechtig
-worden toegepast. De economische verhoudingen van het leven in den
-ruimsten zin zijn, zooals we zullen zien, buitengemeen belangrijk in
-de evolutie van eene gezonde sexueele moraliteit, maar zij behooren tot
-de voorwaarden van zijn ontwikkeling en vormen niet zijn basis [263].
-
-
-    Het feit dat, uit het standpunt van de wet, het huwelijk
-    oorspronkelijk een instelling is om de eigendomsrechten te
-    verzekeren en de erfenisrechten, wordt geïllustreerd door de
-    Engelsche echtscheidingswet van tegenwoordig. Volgens deze wet
-    heeft een man, als zijn vrouw sexueelen omgang heeft met een
-    anderen man dan haar echtgenoot, het recht echtscheiding aan te
-    vragen; als echter de man omgang heeft met een andere vrouw dan de
-    zijne, dan heeft zij geen recht op echtscheiding; dat kan alleen
-    als hij bovendien wreed jegens haar geweest is, of haar verlaten
-    heeft; uit een standpunt van ideëele moraal is zulk een wet in
-    't oog springend onbillijk; ze is dan ook in bijna alle beschaafde
-    landen afgeschaft behalve in Engeland.
-
-    Maar van het standpunt van bezit en erfenis is ze zeer begrijpelijk
-    en om die reden heeft ze nog den steun van de meerderheid der
-    Engelschen. Als de vrouw omgang heeft met andere mannen, dan is
-    er gevaar, dat het bezit van den man geërfd zal worden door een
-    kind, dat het zijne niet is. Maar de sexueele omgang van den man
-    met andere vrouwen wordt niet door zulk een gevaar gevolgd. De
-    ontrouw van de vrouw is een ernstige beleediging van den eigendom;
-    de ontrouw van den man is geen beleediging van den eigendom,
-    en daarom kan ze met geen mogelijkheid beschouwd worden als
-    een reden tot echtscheiding uit het wettelijk standpunt. Het
-    feit, dat echtbreuk van den man gecompliceerd met wreedheid,
-    zulk een reden is, is alleen maar een concessie aan het moderne
-    gevoel. Toch heeft, zooals Helene Stöcker naar waarheid zegt
-    ("Verschiedenheit im Liebesleben des Weibes und des Mannes",
-    Zeitschrift für Sexualwissenschaft, Dec., 1908) een getrouwd man,
-    die een niet erkend kind heeft bij een vrouw buiten het huwelijk,
-    een daad gedaan, die even ernstig tegenmaatschappelijk is als een
-    getrouwde vrouw, die een kind heeft zonder te erkennen, dat haar
-    man niet de vader is. In het eerste geval heeft de man, in het
-    tweede geval de vrouw, een te groote verantwoordelijkheid gelegd
-    op een ander persoon. (Hetzelfde punt is op den voorgrond gesteld
-    door den schrijver van The Question of English Divorce, p. 56).
-
-    Ik leg hier den nadruk op het economisch element in onze sexueele
-    moraal, omdat dat het element is, hetwelk er een soort van
-    standvastigheid aan gegeven heeft en in de wet is vastgelegd. Maar
-    als we onze sexueele moraal van een ruimer standpunt beschouwen,
-    dan kunnen we wel niet anders of we zien het oude element van
-    ascetisme, dat er godsdienstigen hartstocht en godsdienstige
-    heiliging aan gegeven heeft. Onze sexueele moraal is dus in
-    werkelijkheid een bastaard, geboren uit de vereeniging van
-    eigendoms-moraal en primitieve ascetische moraal, die geen van
-    beide in de ware verhouding staan tot de levensfeiten van het
-    sexueele leven. Het is werkelijk het eigendoms-element, dat, met
-    een paar inconsequenties tenslotte het hoofdelement geworden is
-    van onze wet, maar het ascetische element heeft een belangrijke
-    rol gespeeld bij het vormen van het populaire gevoel en bij het
-    scheppen van een houding van afkeuring jegens sexueelen omgang per
-    se, hoewel zulke omgang beschouwd wordt als een essentieel deel
-    van de op eigendom gebaseerde en godsdienstig gesanctionneerde
-    instelling van het wettig huwelijk.
-
-    De verheerlijking van de maagdelijkheid leidde in onmerkbare
-    overgangen, tot het bestempelen van de "ontucht" als doodzonde,
-    en ten slotte als een werkelijke wereldsche "misdaad". Er wordt
-    soms gezegd, dat het niet voor het Concilie van Trente geweest
-    is, dat de Kerk formeel allen in den ban deed, die meenden,
-    dat de huwelijksstaat hooger was dan de maagdelijke staat,
-    maar men had die meening min of meer vormelijk reeds vroeger
-    geuit, bijna van de vroegste tijden van het Christendom af, en
-    dat blijkt duidelijk uit de brieven van Paulus. Alle theologen
-    zijn het er over eens, dat ontucht een doodzonde is. Caramuel,
-    de beroemde Spaansche theoloog, die ongewone concessies deed
-    aan de eischen van de rede en van de natuur, meende, dat ontucht
-    alleen maar een kwaad is, omdat het verboden is, maar Innocentius
-    XI verwierp deze clausule formeel. Ontucht als een doodzonde werd
-    langzamerhand verwereldlijkt tot ontucht als een misdaad. Ontucht
-    was in Frankrijk in de achttiende eeuw nog een misdaad, zooals
-    Tarde bij zijn historische nasporingen van een crimineel proces
-    in Périgord ontdekte; echtbreuk was ook een zonde en werd streng
-    gestraft, volkomen onafhankelijk van eenige klacht van een van
-    de beide partijen (Tarde, "Archéologie Criminelle en Périgord",
-    Archives de l'Anthropologie Criminelle, Nov. 15, 1898).
-
-    De Puriteinen uit de dagen van Cromwell in Engeland (evenals de
-    Puriteinen in Genève) volgden het voorbeeld der Katholieken en
-    namen beleedigingen van de geestelijkheid tegen de kuischheid in
-    de wereldsche wet op. Bij een acte van het Parlement, aangenomen
-    in 1653, werd ontucht strafbaar gesteld met gevangenisstraf van
-    drie maanden voor beide partijen. Bij dezelfde acte werd echtbreuk
-    van de vrouw (van den man wordt niets gezegd) gemaakt tot misdaad,
-    zoowel voor haar als voor haar deelgenoot in de schuld en daarom
-    wordt ze strafbaar gesteld met den dood (Scobell, Acts and
-    Ordinances, p. 121)
-
-
-De werking van een valsche moraal, zooals onze sexueele moraal geweest
-is, is als die van een tweesnijdend zwaard. Aan den eenen kant voert
-ze tot een geheime en huichelachtige laksheid, aan den anderen kant
-ondersteunt ze een star en dood reglementenboek, waarvan maar zoo
-weinigen de voorschriften constant kunnen opvolgen, dat de theoretische
-moraal daardoor verlaagd wordt tot een min of meer ledigen vorm. "Het
-menschelijk ras zou veel winnen", zeide de wijze Senancour, "als de
-deugd niet zoo moeilijk gemaakt werd. De verdienste zou dan niet zoo
-groot zijn, maar wat is het nut van een hoogte van volkomenheid, waarop
-men zich maar zelden kan handhaven?" [264]. Tegenwoordig hebben wij,
-zooals Ellen Key, een latere moralist, het uitdrukt, alleen maar een
-immoraliteit, die de ondeugd begunstigt en de deugd niet te bereiken
-maakt; en zij roept dan ook met vergefelijke overdrijving uit,
-dat het prediken voor den jongen mensch van een gezondere moraal,
-zonder tevens de maatschappij te veroordeelen, die de overheerschende
-immoraliteit aanmoedigt, "erger is dan dwaasheid, dat het misdaad is".
-
-In de richting, waarin Senancour een eeuw geleden en Ellen Key nu,
-groote pioniers zijn, bewegen de nieuwe vormen van de vooruitstrevende
-of ideale theoretische moraal zich voorwaarts, volgens de algemeene
-neiging in de moraal, van de traditioneele moraliteit en zelfs van
-de praktijk.
-
-Er is een groote moderne beweging, die duidelijk aantoont, dat de
-sexueele moraal zich tegenwoordig beweegt naar een nieuw standpunt. Dit
-is de veranderende houding van de massa der gemeenschap zoowel jegens
-het burgerlijk huwelijk als jegens het godsdienstig huwelijk, en de
-aangroeiende neiging om staatsinmenging in sexueele verhoudingen af
-te keuren, onafhankelijk van de kinderproductie.
-
-Er is ongetwijfeld onder de onderste lagen der bevolking van
-Europa altijd een neiging geweest sexueele verhoudingen aan te
-gaan zonder de officieele heiliging totdat zulke verhoudingen
-zich goed bevestigd hebben en totdat de hoop op een nageslacht
-gerechtvaardigd is. Deze neiging heeft zich gecristalliseerd in
-erkende gewoonten onder ontelbare landelijke gemeenschappen, die
-weinig last hebben van de storende invloeden van de buitenwereld of
-de beperkende invloeden van theologisch Christelijke begrippen. Maar
-in den tegenwoordigen tijd is deze neiging niet beperkt tot de meer
-primitieve en afgezonderde gemeenschappen van Europa, onder wie ze
-juist begint uit te sterven. Het is een ontwijfelbaar feit, zegt
-Professor Bruno Meyer, dat veel meer dan de helft van den sexueelen
-omgang nu plaats vindt buiten het huwelijk [265]. Vooral onder de
-intelligente klassen en in bloeiende en vooruitgaande gemeenschappen is
-deze beweging merkbaar. Wij zien door de geheele wereld het praktische
-gezond verstand van de menschen zich vormen in de richting, waarvan
-de ideëele moralisten de pioniers geweest zijn, die onveranderlijk
-voorafgaan aan den nieuwen groei van de praktische moraal.
-
-De vrijwillig kinderlooze huwelijken van tegenwoordig hebben de
-mogelijkheid bewezen van zulke vereenigingen buiten het wettig
-huwelijk, en zulke vrije verbintenissen kunnen voor vooruitstrevende
-menschen het huwelijk vervangen [266]. De geleidelijke maar gestadige
-verhooging van den leeftijd voor het aangaan van een wettig huwelijk
-wijst ook in dezelfde richting, hoewel ze niet alleen wijst op een
-toename van vrije verbintenissen, maar op een toename van alle vormen
-van normale en abnormale sexualiteit buiten het huwelijk. Zoo waren
-in Engeland en Wales in 1906 maar 43 van de 1000 getrouwde mannen en
-146 van de 1000 getrouwde vrouwen minderjarig, terwijl de gemiddelde
-leeftijd voor de mannen 28.6 jaar en voor de vrouwen 26.4 jaar
-was. Voor de mannen is de leeftijd zoowat acht maanden gestegen in
-de laatste veertig jaar, voor de vrouwen meer. In de groote steden,
-als Londen, waar de mogelijkheid voor buitenechtelijk verkeer grooter
-is, is de leeftijd voor het wettige huwelijk hooger dan op het land.
-
-
-    Als wij den leeftijd, waarop gemiddeld een wettig huwelijk gesloten
-    wordt, moeten beschouwen als de leeftijd, waarop de bevolking
-    in sexueele verbintenissen treedt, dan is die ongetwijfeld
-    te laat. Beyer, een toonaangevend Duitsch neuroloog, vindt,
-    dat er even ernstige bezwaren zijn tegen vroege als tegen late
-    huwelijken, en komt tot de conclusie, dat in gematigde streken de
-    beste leeftijd voor vrouwen om te trouwen is het een en twintigste
-    jaar, en voor mannen het vijf en twintigste jaar.
-
-    Toch zijn, onder slechte economische omstandigheden en met
-    een starre huwelijkswet vroege huwelijken in ieder opzicht
-    verkeerd. Bij de armen zijn zij een teeken van groote armoede. De
-    allerarmsten trouwen het eerst, omdat zij het gevoel hebben, dat
-    hun toestand niet erger worden kan. (Dr. Michael Ryan heeft veel
-    belangwekkend bewijsmateriaal verzameld over de oorzaken van het
-    vroege huwelijk in Ierland in zijn Philosophy of Marriage, 1837,
-    blz. 58-72). Onder de armen is een vroeg huwelijk dus altijd een
-    ongeluk. "Vele goede menschen", zegt Mr. Thomas Holmes, secretaris
-    van de Howard Association en zendeling bij de politiehoven
-    (in een interview, Daily Chronicle, Sept. 8, 1909), "raden
-    jongens en meisjes aan te trouwen om te voorkomen wat zij noemen
-    "schande". Dit houd ik voor geheel verkeerd, en het leidt tot veel
-    grootere verkeerdheden, dan die het met mogelijkheid kan afwenden".
-
-    Vroege huwelijken zijn een van de meest gewone oorzaken,
-    zoowel voor de prostitutie als voor echtscheiding. Zij leiden
-    in onnoemelijk veel gevallen tot prostitutie, zelfs als
-    geen uiterlijke scheiding plaats vindt. Het feit, dat zij tot
-    echtscheiding leiden, blijkt uit de veelbeteekenende omstandigheid,
-    dat in Engeland, hoewel maar 146 van de 1000 vrouwen onder de
-    een en twintig zijn bij haar huwelijk, toch van de vrouwen, die
-    betrokken zijn in echtscheidingsprocessen er 280 van de 1000 onder
-    de een en twintig waren bij haar huwelijk, en deze tegenspraak
-    is zelfs nog grooter dan ze schijnt, want in de gegoede klassen,
-    die zich alleen de luxe van een echtscheiding kunnen veroorloven,
-    is de normale leeftijd bij het huwelijk veel hooger dan voor de
-    bevolking in het algemeen. Onervarenheid, zooals lang geleden
-    bewezen werd, door Milton (die deze les te zijnen koste geleerd
-    had), leidt tot schipbreuk in het huwelijk. "Zij, die het wildst
-    geleefd hebben", schreef hij, "blijken het meeste succes te hebben
-    in hun huwelijk, omdat hun ongebonden genegenheden die ze naar
-    believen konden eindigen, zoovele echtscheidingen geweest zijn,
-    waardoor ze ondervinding hebben opgedaan".
-
-    Miss Clapperton raadt, wat de beschaafde standen betreft, zeer
-    vroeg huwen aan, zelfs nog tijdens het studentenleven, dat dan tot
-    zekere hoogte naast het huwelijksleven zou kunnen voortgezet worden
-    (Scientific Meliorism, hoofdst. XVII). Ook Ellen Key raadt het
-    vroege huwen aan. Maar zij voegt er wijselijk aan toe, dat zulks de
-    noodzakelijkheid in zich sluit van gemakkelijk echtscheiden. Dat
-    is werkelijk de eenige voorwaarde, waaronder vroeg huwen in het
-    algemeen wenschelijk kan zijn. Jonge menschen--tenzij zij een zeer
-    eenvoudige en rustige natuur hebben--kunnen nòch den loop van hun
-    eigen ontwikkeling en hun sterkste behoeften voorspellen, nòch
-    nauwkeurig den aard en de kwaliteit van een andere persoonlijkheid
-    taxeeren. Een huwelijk, dat op zeer jeugdigen leeftijd gesloten is,
-    houdt spoedig op in eenig opzicht behalve den naam een huwelijk te
-    zijn. Soms vraagt een jong meisje om scheiding van haar echtgenoot
-    op den dag na haar huwelijk.
-
-
-De meer of minder duurzame vrije vereenigingen, die onder ons in
-Europa gevormd worden, moeten gewoonlijk niet anders beschouwd worden
-dan als proefhuwelijken. Dat is te zeggen, dat zij een voorzorg
-zijn, die wenschelijk gemaakt wordt door de onzekerheid, zoowel
-aangaande de harmonie als de vruchtbaarheid van een vereeniging,
-voordat de werkelijke proef is genomen, en door de onmogelijkheid
-in de praktijk om op andere wijze een vergissing goed te maken,
-ten gevolge van de verouderde starheid van de meeste Europeesche
-echtscheidingwetten. Zulke proefhuwelijken worden dus geëischt door
-de voorzichtigheid en de wijsheid en naarmate het vooruit zien in de
-toekomst met de ontwikkeling van de beschaving toeneemt, en voortdurend
-onder ons toeneemt, mogen we verwachten, dat er een evenredige
-ontwikkeling zal zijn in de veelvuldigheid van het proefhuwelijk en in
-de houding van de maatschappij jegens zulke vereenigingen. De eenige
-uitweg--die een radicale hervorming in de Europeesche huwelijkswetten
-even goedkoop en even gemakkelijk zal maken als de echtscheiding in
-een vrij huwelijk--kan nog niet verwacht worden, want de wet komt
-altijd achteraan bij de publieke opinie en het praktische levensgedrag.
-
-Als wij de zaak echter uit een ruimer historisch standpunt beschouwen,
-dan zien we, dat we ons in tegenwoordigheid van een verschijnsel
-bevinden, dat, hoewel het door moderne omstandigheden begunstigd wordt,
-toch zeer oud is en ver verspreid en dat, wat Europa betreft, dateert
-uit den tijd, toen de kerk voor het eerst het kerkelijk huwelijk
-trachtte op te dringen, zoodat het feitelijk een voortzetting is van
-de oude Europeesche gewoonte van het privaathuwelijk.
-
-
-    Proefhuwelijken gaan door onmerkbare nuances over in de groep van
-    gewoonten bij het hof maken, die, terwijl ze de jonge menschen
-    toestaan den nacht te zamen door te brengen, in een positie
-    van meerdere of mindere intimiteit, toch als regel, feitelijken
-    sexueelen omgang uitsluiten. Nachtelijke vrijage bloeit onder
-    de soliede, krachtig gebouwde bevolking van streken in Europa,
-    die niet door aanraking met vreemden gedesorganiseerd zijn. Zij
-    schijnt vooral veel voor te komen in Teutonische en Keltische
-    landen, en is bekend onder verschillende namen, als Probenächte,
-    fensterln, Kiltgang, hand-fasting, bundling, sitting-up, courting
-    on the bed, etc. Zij is in Wales welbekend; zij wordt ook gevonden
-    in verschillende Engelsche graafschappen b.v. in Cheshire; zij
-    bestond in het Ierland van de achttiende eeuw (volgens de Travels
-    van Richard Twiss) in Nieuw-Engeland was zij bekend als tarrying;
-    in Holland bestaat zij ook. In Noorwegen, waar het nacht-loopen
-    genoemd wordt, wegens den verren afstand tusschen de verschillende
-    erven, moet zij nog algemeen bestaan, hoewel de geestelijken er
-    tegen preeken; het meisje trekt verscheidene extra rokken aan en
-    gaat daarmee naar bed, en de jonge man komt door het raam naar
-    binnen en gaat bij haar in bed; zij praten den geheelen nacht door
-    en zij behoeven niet te trouwen, tenzij het meisje zwanger wordt.
-
-    Rhys en Brynmor-Jones (Welsh People, blz. 582-4) geven een
-    interessante mededeeling over deze nachtelijke vrijage met
-    talrijke verwijzingen naar de literatuur. Wat Duitschland betreft,
-    zie men b.v. Rudeck, Geschichte der öffentlichen Sittlichkeit,
-    blz. 146-154. Wat het proefhuwelijk over het algemeen aangaat,
-    worden veel feiten en verwijzingen gegeven door M. A. Potter
-    (Sohrab und Rustem, blz. 129-137).
-
-    De gewoonte van vrije huwelijksverbintenissen, die gewoonlijk
-    gewettigd worden vòor of nà de geboorte van kinderen, schijnt
-    tamelijk veel voor te komen in vele, misschien wel in alle
-    landelijke districten van Engeland. De vereeniging wordt gewettigd,
-    als ze bevredigend blijkt te zijn, zelfs als er geen uitzicht
-    is op kinderen. In sommige graafschappen moet het een bijna
-    algemeene gewoonte zijn, dat vrouwen sexueele verhoudingen hebben
-    vóor het wettig huwelijk; soms trouwt een vrouw met den eersten
-    man, dien ze probeert; soms probeert ze verschillende mannen,
-    eer ze den man vindt, die haar past. Zulke huwelijken vallen
-    natuurlijk, over het geheel, beter uit dan huwelijken, waarin
-    de vrouw, die niets weet van hetgeen haar te wachten staat en
-    geen andere ondervinding ter vergelijking heeft, geneigd is zich
-    teleurgesteld te voelen of te meenen, dat ze "het beter had kunnen
-    treffen". Zelfs als wettige erkenning niet gezocht wordt voor nà
-    de geboorte van kinderen, volgt daar nog in het geheel niet uit,
-    dat er moreele corruptie aan verbonden is. Zoo in sommige deelen
-    van Staffordshire, waar het algemeen voorkomt, dat de vrouwen
-    een kind hebben vóor het huwelijk, zijn zij, niettegenstaande
-    deze "corruptie", naar wij vernemen (Burton, City of the Saints,
-    Appendix IV), "zeer goede buurvrouwen, uitstekende, hardwerkende
-    en liefhebbende echtgenooten en moeders".
-
-    "De lagere maatschappelijke klassen, vooral de boeren", merkt
-    Dr. Ehrhard op ("Auch ein Wort zur Ehereform", Geschlecht und
-    Gesellschaft, jaargang I. afl. 10), "weten beter dan wij, dat het
-    huwelijksbed de grondslag is van het huwelijk. Daarom hebben zij
-    de primitieve gewoonte van het proefhuwelijk behouden, dat in
-    de Middeleeuwen zelfs nog in de beste kringen in praktijk werd
-    gebracht. Het heeft het verdere voordeel, dat het huwelijk niet
-    gesloten wordt, voor het gebleken is vruchtbaar te zijn. Het
-    proefhuwelijk toont natuurlijk aan, dat de maagdelijkheid niet
-    geschat wordt op meer dan haar juiste waarde". Wat dit punt
-    aangaat, mogen we vermelden, dat in vele deelen van de wereld, een
-    vrouw hooger geschat wordt, als ze vóor haar huwelijk sexueelen
-    omgang gehad heeft (zie b.v., Potter, op. cit., blz. 164 et
-    seq.). Ofschoon maagdelijkheid een van de sexueele attracties is,
-    die een vrouw kan bezitten, een attractie die gebaseerd is op een
-    natuurlijk instinct, zoo kan toch een overdreven aandacht voor
-    deze maagdelijkheid, niet anders beschouwd worden dan als een
-    sexueele perversie, die verwant is aan paedophilia, de sexueele
-    aantrekking tot kinderen.
-
-    In zeer kleine dicht bijeen liggende gemeenten vertoont de
-    primitieve gewoonte van het proefhuwelijk neiging tot verval,
-    als er een groote invasie plaats heeft van vreemdelingen, die niet
-    opgevoed zijn in die gewoonte (welke voor hen geen verschil schijnt
-    te vertoonen met de losbandigheid van de prostitutie), en die niet
-    de verplichtingen op zich willen nemen, welke het proefhuwelijk
-    oplegt. Dit gebeurde bij de zoogenaamde "eiland-gewoonte"
-    van Portland, die tot in de negentiende eeuw bleef bestaan;
-    volgens deze zede leefde een vrouw voor het huwelijk met haar
-    minnaar, totdat ze zwanger was en trouwde dan met hem; zij was
-    hem altijd strikt trouw, terwijl ze met hem leefde, maar als ze
-    niet zwanger werd kon het paar overeenkomen, dat zij niet voor
-    elkander bedoeld waren, en de betrekking afbreken. Het gevolg was,
-    dat er jaren achtereen geen onwettige kinderen geboren werden,
-    en weinig huwelijken kinderloos waren. Toen zich echter de
-    Portland-cementhandel ontwikkelde, profiteerden de uit Londen
-    geïmporteerde werklieden van de gewoonte van het eiland, maar
-    ze weigerden hun verplichtingen na te komen als er zwangerschap
-    volgde. Dientengevolge geraakte de gewoonte in onbruik (zie
-    b.v. de noot van den vertaler bij Sexual Life of Our Time van
-    Bloch p. 237, en de aanhalingen daar gegeven van Hutchins,
-    History and Antiquities of Dorset, deel II, p. 820).
-
-    Maar niet alleen op het land, ook in de groote steden zijn
-    huwelijken in den beginne vrije vereenigingen. Zoo constateerde in
-    Parijs Després meer dan dertig jaar geleden, (La Prostitution à
-    Paris, p. 137), dat in de meeste arrondissementen der stad negen
-    van de tien wettige huwelijken de bevestiging zijn van een vrije
-    verbintenis; hoewel, ofschoon dit het gemiddelde was, het er in
-    een paar arrondissementen maar drie van de tien waren. Het is in
-    Parijs tegenwoordig tamelijk wel hetzelfde; tenminste de helft
-    van de huwelijken zijn, naar men zegt, van deze soort.
-
-    In Germaansche landen zijn vrije verbintenissen een zeer oude
-    en vastgewortelde gewoonte. Zoo zegt Ellen Key, dat in Zweden
-    de meerderheid van de bevolking op deze wijze hun getrouwde
-    leven begint (Liebe und Ehe, p. 123). De regeling wordt weldadig
-    bevonden, en "huwelijkstrouw is even groot als vrijheid voor het
-    huwelijk ongebonden is". In Denemarken heeft de conceptie van
-    veel kinderen ook plaats voordat de vereeniging van de ouders
-    gewettigd is (Rubin en Westergaard, aangehaald door Gaedeken,
-    Archives d'Anthropologie Criminelle, Feb. 15, 1909).
-
-    In Duitschland zijn onwettige huwelijken niet alleen zeer talrijk,
-    in Berlijn is het aantal 17 percent, en in sommige steden nog veel
-    grooter, maar conceptie voor het huwelijk heeft plaats in bijna
-    de helft van de huwelijken, en soms in de meerderheid. Zoo heeft
-    in Berlijn bij meer dan 40 percent van alle wettige eerstgeboren
-    kinderen de conceptie plaats gehad vóor het huwelijk, terwijl
-    in sommige landelijke provincies (waar het aantal onwettige
-    geboorten lager is) het aantal huwelijken, dat volgt op conceptie
-    voor het huwelijk, veel grooter is dan in Berlijn. De toestanden
-    van het landelijk Duitschland zijn speciaal onderzocht door een
-    commissie van Luthersche geestelijken en ze zijn eenige jaren
-    geleden uiteengezet in twee deelen, Die geschlechtlich-sittlichen
-    Verhältnisse im Deutschen Reiche, die vol zijn van inlichtingen
-    omtrent de sexueele moraliteit in Duitschland. In Hannover,
-    wordt in dit werk gezegd, zeggen de meeste autoriteiten,
-    dat omgang vóor het huwelijk regel is. Op zijn minst wordt een
-    probe, of proef, beschouwd als een vanzelfsprekend iets, dat het
-    huwelijk voorafgaat, omdat niemand "een kat in den zak" wenscht
-    te koopen. Ook in Saksen, zegt men, heeft een meisje bijna altijd
-    omgang vóor het huwelijk, òf haar eerste kind wordt geboren of in
-    ieder geval ontvangen buiten het huwelijk. Dit wordt beschouwd
-    als een gewettigd probeeren van de bruid, voordat men haar voor
-    goed neemt. "Men koopt nog geen pijp van een stuiver zonder ze
-    te probeeren", vertelde men aan een Duitsch geestelijke. Rondom
-    Stettin wordt in twaalf districten (bijna de helft van alle),
-    sexueele omgang voor het huwelijk beschouwd als gewoonte, en in
-    de andere, zoo het al niet bepaald de gewoonte is, komt het toch
-    zeer veel voor, en wordt door de publieke opinie niet gestreng
-    of zelfs in het geheel niet veroordeeld. In sommige districten
-    volgt het huwelijk onmiddellijk op de zwangerschap. In de buurt
-    van Dantzig komt, volgens het Luthersche comité, omgang vóor het
-    huwelijk voor in meer dan de helft van de gevallen, maar er volgt
-    niet altijd een huwelijk op de zwangerschap. Bijna al de meisjes,
-    die gaan dienen, hebben minnaars, en menschen op het land zeggen
-    soms aan hun dienstmeisjes, als zij ze huren, dat ze 's avonds en
-    's nachts mogen doen wat ze willen. Deze toestand schijnt gunstig
-    te zijn voor de echtelijke trouw. Het Duitsche boerenmeisje,
-    merkt een andere autoriteit op (E. H. Meyer, Deutsche Volkskunde,
-    1898, pp. 154, 164) heeft haar eigen kamer; zij mag haar minnaar
-    ontvangen; het is geen schande als zij zich aan hem geeft. Het
-    aantal vrouwen, dat het huwelijk als maagd ingaat is niet groot
-    (dit heeft meer speciaal betrekking op Baden), maar de publieke
-    opinie beschermt ze, en die opinie is niet gunstig aan het niet
-    nakomen van de verantwoordelijkheden, die sexueele verhoudingen met
-    zich brengen. De Duitsche vrouw is minder kuisch vóor het huwelijk
-    dan haar Fransche of Italiaansche zuster. Maar, voegt Meyer er
-    aan toe, zij is waarschijnlijk trouwer na het huwelijk dan deze.
-
-    Het wordt door velen aangenomen, dat deze staat van Duitsche
-    moraliteit zooals hij tegenwoordig is, een nieuw verschijnsel is,
-    en het teeken van een snelle nationale ontaarding. Dat is in het
-    geheel niet het geval. In dit verband mogen we de bewijsgronden
-    aannemen van Katholieke priesters, die door de ondervinding van den
-    biechtstoel in staat zijn met gezag te spreken. Een oud priester
-    uit Beieren schrijft het volgende (Geschlecht und Gesellschaft,
-    1907, Bd. II, Heft 1): "Op ethische congressen hooren we den
-    lof verkondigen van "den goeden ouden tijd", toen trouw en
-    zedelijkheid onder de bevolking heerschten. Of dat juist is,
-    is een andere kwestie. Toen ik een jong priester was hoorde ik
-    van even zoovele en even zoo ernstige zonden als nu ik een oud
-    man ben. De zedelijkheid van de menschen is niet grooter en ook
-    niet minder. De dwaling is het geloof, dat de immoraliteit uit de
-    steden komt en het land vergiftigt. De menschen praten alsof het
-    land zuiver een paradijs van onschuld was. Ik wil onze menschen van
-    het land geenszins immoreel noemen, maar uit een ervaring van vele
-    jaren kan ik zeggen, dat er in sexueele opzichten geen verschil
-    is tusschen stad en land. Ik heb meer dan honderd verschillende
-    gemeenten leeren kennen, en op de meest verschillende plaatsen,
-    in de bergen en op de vlakte, op arm land en op rijk land. Maar
-    overal vind ik dezelfde moraal en gebrek aan moraal. De menschen
-    zijn overal hetzelfde, hoewel er op het land dikwijls beter
-    Christenen zijn dan in de steden".
-
-    Als we echter veel verder teruggaan dan menschenheugenis, dan
-    schijnt het zeer waarschijnlijk, dat de sexueele gewoonten van
-    het Duitsche volk van den tegenwoordigen tijd niet in hun wezen
-    verschillen--hoezeer ook nu en dan met de verandering van tijden
-    en omstandigheden zich veranderingen mogen voorgedaan hebben--van
-    wat zij waren bij het begin der Duitsche geschiedenis. Dit is de
-    meening van een van de grondigste kenners van Indo-Germaansche
-    oertoestanden. In zijn Reallexicon (art. "Keuschheit") wijst
-    O. Schrader er op, dat de dikwijls aangehaalde Tacitus, strikt
-    beschouwd, alleen kan dienen om te bewijzen, dat de vrouwen kuisch
-    waren na het huwelijk, en dat er geen prostitutie bestond. Er
-    kan geen twijfel aan bestaan, en, voegt hij er aan toe, het
-    vroegste historische bewijsmateriaal wijst er op, dat vrouwen
-    in het oude Duitschland niet kuisch waren vóor het huwelijk. Dit
-    feit is verborgen gebleven door de neiging van de oude klassieke
-    schrijvers om de Noordelijke volken te idealiseeren.
-
-    Zoo moeten we ons duidelijk voor oogen stellen, dat het begrip
-    "Duitsche deugd" dat aan de wereld door een lange reeks van
-    Duitsche schrijvers zoo bekend is geworden, in het geheel geen
-    bijzondere graad van toewijding aan de deugd der kuischheid
-    beteekent. Tacitus schijnt werkelijk op die plaats, die in
-    Duitschland meer aangehaald wordt dan eenige andere plaats in
-    de klassieke literatuur, terwijl hij met juistheid den nadruk
-    legt op de late puberteit van de Duitschers en hun ruwe wijze
-    van straffen van echtelijke ontrouw aan den kant van de vrouw,
-    er op te doelen, dat zij ook kuisch waren. Maar we moeten altijd
-    in herinnering houden, dat Tacitus schreef zoowel als sarcastisch
-    moralist als historicus, en dat hij, als hij in vervoering raakte
-    over de deugden van de Duitsche barbaren, een oog gevestigd
-    had op de galerij met Romeinen, wier ondeugden hij wenschte te
-    hekelen. Vrijwel dezelfde verwarring is geschapen door Gildas,
-    die, waar hij de gevolgen beschreef van de overwinning der
-    Saksen in Engeland, schreef als prediker zoowel als historicus,
-    en dezelfde moreele opzet (zooals Dill gezegd heeft) maakt het
-    beeld van Salvianus over de ondeugden van het Gallië van de vijfde
-    eeuw onwaar [267].
-
-    De vrijheid en de verdraagzaamheid van de sexueele gewoonten onder
-    de Russen is tamelijk welbekend. Zooals een Russisch correspondent
-    mij schrijft, "het liberalisme van de Russische manieren stelt
-    jonge mannen en jonge meisjes in staat volkomen onafhankelijkheid
-    te genieten. Zij bezoeken elkaar alleen, zij wandelen samen alleen,
-    en zij komen thuis zoo laat ze willen. Zij hebben een vrijheid van
-    beweging zoo volkomen als van volwassen personen; sommigen maken
-    er gebruik van om over politiek te praten en anderen om elkaar
-    het hof te maken. Zij kunnen zich ook alle boeken verschaffen,
-    die zij willen; zoo zag ik op de tafel van een meisjesstudentje,
-    dat ik kende, de Elements of Social Science, dat toen in Rusland
-    verboden was; dit meisje woonde bij haar tante, maar ze had haar
-    eigen kamer, waar alleen haar vrienden mochten binnen komen;
-    haar tante of andere familieleden kwamen er nooit. Natuurlijk
-    ging zij uit en kwam zij weer thuis op de tijden, die zij zelf
-    wilde. Vele andere vrouwelijke studenten genieten in haar families
-    dezelfde vrijheid. Dit is nu geheel anders dan in Italië, waar
-    meisjes geen vrijheid van bewegen hebben, en nòch alleen kunnen
-    uitgaan, nòch heeren alleen kunnen ontvangen, en waar, geheel
-    verschillend van Rusland, een meisje, dat sexueelen omgang gehad
-    heeft buiten het huwelijk, werkelijk "verloren" en "onteerd" is"
-    (vergelijk Sexual-Probleme, Aug., 1908, p. 506).
-
-    Het schijnt wel dat vrijheid van sexueele verhoudingen in
-    Rusland--afgezonderd van den invloed van de oude gewoonte--in
-    groote mate noodzakelijk gemaakt is door de moeilijkheid van het
-    echtscheiden. Getrouwde paren, die zich geen echtscheiding konden
-    verschaffen, gingen uiteen en vonden nieuwe deelgenooten zonder
-    wettig huwelijk. In 1907 werd echter een poging gedaan om dit
-    defect in de wet te herstellen; een liberale echtscheidingswet
-    is ingevoerd, terwijl wederzijdsch goedvinden met scheiding voor
-    den tijd van meer dan een jaar erkend wordt als een voldoende
-    grond tot echtscheiden (Bijblad bij Geschlecht und Gesellschaft,
-    Bd. II, Heft 5, p. 145).
-
-    In de laatste jaren heeft zich onder de ontwikkelde jonge
-    mannen en vrouwen in Rusland een neiging ontwikkeld tot sexueele
-    losbandigheid, die, hoewel ze ongetwijfeld ondersteund wordt door
-    de oude tradities van sexueele vrijheid, geenszins verward moet
-    worden met die vrijheid, omdat ze direct berust op oorzaken van een
-    geheel verschillende orde. De ingespannen revolutionaire pogingen,
-    die in de laatste jaren van de afgeloopen eeuw gedaan zijn om
-    politieke vrijheid te verkrijgen, hebben het jongere en meer
-    energieke deel van de ontwikkelde klassen in beslag genomen, hebben
-    een groote mate van geestelijke spanning met zich mee gebracht en
-    gingen vergezeld van een neiging tot ascetisme. Het vooruitzicht
-    van den dood stond hun voortdurend voor oogen, en het zich inlaten
-    met sexueele zaken zou gevoeld zijn als niet in harmonie met den
-    revolutionairen geest. Maar in deze eeuw is er in ruimen kring
-    een einde gekomen aan de revolutionaire werkzaamheid. Deze is in
-    hooge mate vervangen door een belangstelling in sexueele kwesties
-    en een toegeven aan sexueele ongebondenheid, die dikwijls een
-    eenigszins losbandig en zinnelijk karakter aanneemt. Vereenigingen
-    van "vrije liefde" zijn door de studenten van beide seksen gevormd
-    tot het aankweeken van deze neigingen. Een roman van Artzibascheff,
-    Ssanin, is van grooten invloed geweest op het verspreiden van
-    deze neigingen. Het is niet waarschijnlijk, dat deze beweging, in
-    haar meer buitensporige vormen, van langen duur zal zijn. (Voor
-    een verslag hierover zie men bv. van Werner Daya, "Die Sexuelle
-    Bewegung in Russland", Zeitschrift für Sexualwissenschaft,
-    Aug., 1908; ook "Les Associations Erotiques en Russe", Journal
-    du Droit International Privé, Jan., 1909, waarvan een beknopt,
-    doch volledig overzicht in de Revue des Idées, Febr., 1909).
-
-    De beweging voor de sexueele vrijheid in Rusland ligt echter
-    veel dieper dan deze mode van sexueele losbandigheid; ze wordt
-    gevonden in ver verwijderde en niet aan de mode onderhevige deelen
-    van het land, en ze staat in verband met zeer oude gewoonten.
-
-    Het is interessant, dat bij zulke mannelijke, krachtige, tot
-    schitterende praestaties bekwame volken, zooals de Duitschers
-    en de Russen, zich zoo lang een sexueele vrijheid heeft staande
-    gehouden, die men dikwijls ten onrechte als immoreel aangeduid
-    heeft, want wat in harmonie is met de zeden van een volk, kan
-    niet immoreel zijn. Het is misschien echter nog interessanter
-    de ontwikkeling na te gaan van dezelfde neiging onder nieuwe
-    bloeiende en in hooge mate vooruitgaande gemeenschappen, die
-    de gewoonte van sexueele vrijheid niet geërfd hebben, of ze nu
-    eerst weer zien herleven. We kunnen bv. het voorbeeld nemen van
-    Australië en Nieuw-Zeeland. Het kan zijn, dat deze ontwikkeling
-    niet van den jongsten datum is. De openlijkheid van de sexueele
-    vrijheid in Australië, en de verdraagzaamheid waarmee ze beoordeeld
-    werd, waren al dertig jaar geleden duidelijk merkbaar voor hen,
-    die uit Engeland kwamen om in het Zuidelijk vasteland te leven,
-    en waren ongetwijfeld al vroeger merkbaar. Ze schijnt echter
-    toegenomen te zijn met het aangroeiend bewustzijn van een eigen
-    beschaving. "Na zorgvuldig onderzoek", zegt H. Northcote, een
-    geestelijke, die vele jaren in het zuidelijk halfrond gewoond
-    heeft (Christianity and Sex Problems, Hoofdst. VIII), "vind ik
-    voldoende bewijsgronden, dat in de laatste jaren verkeer buiten
-    het huwelijk in sommige deelen van Australië bepaald aan het
-    toenemen is". Coghlan, de voornaamste autoriteit in Australische
-    statistieken constateert hetzelfde meer precies in zijn Childbirth
-    in New South Wales, dat eenige jaren geleden uitkwam: "Het veel
-    voorkomen van geboorten, waarvan de conceptie voor het huwelijk
-    heeft plaats gehad--een zaak, die tot nu toe weinig is begrepen--is
-    nu geheel onderzocht. In Nieuw Zuid-Wales waren in zes jaar 13.336
-    huwelijken, waarbij conceptie vóor het huwelijk voorkwam, en,
-    daar het geheele aantal huwelijken 49.641 was, volgden minstens
-    zeven van de honderd huwelijken na de conceptie. In dienzelfden
-    tijd bedroeg het aantal onwettige geboorten 14.779; er waren dus
-    28.145 gevallen van conceptie bij ongetrouwde vrouwen; in 13.366
-    gevallen ging het huwelijk vooraf aan de geboorte van een kind,
-    zoodat de kinderen gewettigd werden in meer dan zeven en veertig
-    van de honderd gevallen. Een studie van de cijfers van geboorten
-    bij conceptie vóor het huwelijk maakt het duidelijk, dat in een
-    zeer groot aantal gevallen het verkeer vóor het huwelijk niet is
-    een vooruit loopen op een huwelijk, dat reeds vastgesteld is,
-    maar dat de huwelijken aan de partijen opgedrongen worden, en
-    niet aangegaan zouden geworden zijn als het niet was geweest om
-    den toestand van de vrouw" (vergelijk Powys, Biometrika, deel I,
-    1901-'02, p. 30). Dat een huwelijk, naar Coghlan het uitdrukt,
-    "aan de partijen opgedrongen" zou worden is natuurlijk niet
-    wenschelijk in het algemeen moreel belang, en het is ook een teeken
-    van onvolkomen moreele verantwoordelijkheid bij de partijen zelf.
-
-    Het bestaan van zulk een toestand in een jong land, dat behoort tot
-    een deel van de wereld, waar het algemeene niveau van welvaart,
-    verstand, moraal en maatschappelijke verantwoordelijkheid
-    waarschijnlijk wel hooger is dan in eenig ander land, bewoond door
-    menschen van het blanke ras, is voor ons, die trachten de richting
-    te voorspellen, waarin de beschaafde moraal zich voortbeweegt,
-    een feit van de allergrootste beteekenis.
-
-
-Er wordt soms gezegd, of ten minste te verstaan gegeven, dat in deze
-beweging de vrouwen alleen maar een lijdelijke rol spelen, en dat het
-initiatief ligt bij de mannen, die waarschijnlijk gedreven worden
-door de begeerte zich aan de verantwoordelijkheid van het huwelijk
-te onttrekken. Dit is in het geheel niet het geval.
-
-
-    Op de actieve rol, die Duitsche meisjes in sexueele zaken
-    spelen is herhaaldelijk gewezen door de Luthersche dominées in
-    hun breedvoerige en in bijzonderheden gaande verslagen. Van het
-    district Dantzig wordt gezegd "de jonge meisjes geven zich aan de
-    jonge mannen, of verleiden hen zelfs". De militaire manoeuvres zijn
-    dikwijls een bron van onkuischheid in landelijke districten. "De
-    fout ligt niet alleen bij de soldaten, maar vooral bij de meisjes,
-    die half dol worden, als ze een soldaat zien", wordt vermeld van
-    het district Dresden. En bij het samenvatten van de toestanden in
-    Oostelijk Duitschland zegt het rapport: "In sexueele losbandigheid
-    staan de meisjes niet achter bij de jonge mannen; zij laten zich
-    maar al te gemakkelijk verleiden; zelfs volwassen meisjes gaan
-    dikwijls met halfwas jongens, en meisjes geven zich dikwijls aan
-    verscheiden mannen achtereen. Het is in het geheel niet altijd
-    de jonge man, die de oorzaak is van de verleiding, het zijn zeer
-    dikwijls de meisjes, die de jonge mannen verleiden tot sexueelen
-    omgang; zij wachten niet altijd tot de mannen naar haar kamer
-    komen, maar gaan naar de kamers van de mannen en wachten ze op
-    in hun bed. Met deze neiging tot sexueelen omgang is het niet te
-    verwonderen, dat vele menschen meenen, dat na haar zestiende jaar
-    geen meisje meer maagd is. Onkuischheid is onder de arbeidende
-    bevolking op het land zeer algemeen, en ze komt evenveel voor
-    bij beide geslachten" (op. cit., deel I, p. 218).
-
-    Onder vrouwen van de ontwikkelde klassen zijn de toestanden
-    eenigszins anders. De remmen zijn hier innerlijk zoowel als
-    uiterlijk veel sterker. De jonkvrouwelijkheid wordt, ten
-    minste wat het physieke aangaat, meestal bewaard tot lang na
-    den meisjesleeftijd, en als ze verloren is gegaan, wordt dat
-    verlies verborgen met een nauwgezette zorg en voorzichtigheid,
-    die niet bekend zijn onder de werkmansbevolking. Toch blijven de
-    grondneigingen dezelfde. Wat Engeland betreft, schrijft Geoffrey
-    Mortimer geheel naar waarheid (Chapters on Human Love, 1898,
-    p. 117), dat de twee groepen van vrouwen, die in voortdurende
-    geheime verstandhouding leven met een enkelen minnaar, en van
-    vrouwen, die zich onbevreesd aan mannen geven uit de kracht van
-    haar hartstochten, "veel grooter zijn, dan algemeen geloofd
-    wordt. In alle klassen van de maatschappij zijn er vrouwen,
-    die alleen in naam jonkvrouwelijk zijn. Velen hebben kinderen
-    gehad zonder dat iemand ze zelfs van gemeenschap met een man zou
-    durven verdenken; maar de meesten nemen middelen in acht om de
-    conceptie te voorkomen. Een dokter in een kleine provinciestad
-    vertelde mij, dat zulke onregelmatige verbintenissen in zijn
-    district regel waren en geenszins uitzondering". Wat Duitschland
-    betreft zegt Frau Adams-Lehmann, een vrouwelijke dokter, in een
-    werk over de handelingen van de Duitsche maatschappij tot het
-    bestrijden van venerische ziekten (Sexualpädagogik, p. 271):
-    "Ik kan zeggen, dat ik op mijn spreekuur zeer weinig jonkvrouwen
-    van boven de dertig zie. Deze vrouwen", voegt zij er aan toe,
-    "zijn verstandig, moedig en natuurlijk, dikwijls de besten van
-    haar sekse; en wij moesten haar onzen moreelen steun geven. Zij
-    bereiden den weg voor een nieuwe eeuw".
-
-
-Er wordt dikwijls gezegd, dat de uitgesproken neiging, die men
-tegenwoordig waarneemt om zoolang mogelijk zich te behelpen zonder
-de formeele ceremonie van het bindende huwelijk ongelukkig is, omdat
-ze de vrouwen in een onvoordeelige positie plaatst. In zooverre de
-maatschappelijke omgeving, waarin zij leeft, sexueele verhoudingen
-zonder vormelijk huwelijk met afkeuring beschouwt, is het gezegde
-klaarblijkelijk waar, hoewel men aan den anderen kant moet opmerken,
-dat als de maatschappelijke omgeving het wettige huwelijk ernstig
-begunstigt, ze werkt als een drijfkracht in de richting van het
-wettigen van vrije verbintenissen. Maar als de afwezigheid van den
-formeelen huwelijksband in sexueele verhoudingen een werkelijk en echt
-nadeel was voor vrouwen dan zouden ze zich niet steeds meer gereed
-toonen er afstand van te doen. En zij, die nauwkeurig bekend zijn
-met de feiten, verklaren dat de afwezigheid van een formeel huwelijk
-dikwijls meerdere égards voor de vrouwen geeft en dat ze zelfs gunstig
-is aan de trouw en den duur van de vereeniging. Dit schijnt waar
-te zijn voor menschen van de meest verschillende maatschappelijke
-klassen en zelfs voor verschillende rassen. Het is waarschijnlijk
-gebaseerd op fundamenteele psychologische feiten, want het gevoel
-van dwang pleegt altijd een toestand van verbittering en opstand te
-voorschijn te roepen. Wij hebben op deze plaats niet te onderzoeken
-in hoeverre het formeele huwelijk gebaseerd is op natuurlijke feiten;
-dat is een kwestie, die wij in een later stadium zullen bespreken.
-
-
-    Dat vrije verbintenissen voor vrouwen de voorkeur verdienen boven
-    dwanghuwelijken, blijkt wel uit het geval van de arbeidende klassen
-    van Londen, onder wie sexueele verhoudingen vóór het huwelijk
-    niet ongewoon zijn, en met toegevendheid beschouwd worden. Dat
-    wordt, bij voorbeeld, duidelijk te kennen gegeven in het groote
-    werk van C. Booth, Life and Labour of the People. "Het wordt
-    zelfs gezegd van ruwe arbeiders", lezen wij bij voorbeeld in
-    het laatste deel van dit werk (p. 41), "dat zij zich het best
-    gedragen, als ze niet getrouwd zijn met de vrouw, met wie ze
-    leven". Het bewijs op dit punt maakt dikwijls te meer indruk,
-    omdat het geleverd wordt door menschen, die er werkelijk zeer ver
-    vandaan zijn, er algemeene conclusies op te willen baseeren. Zoo
-    wordt in hetzelfde boek een geestelijke aangehaald, die zegt:
-    "Deze menschen spelen het klaar tamelijk vreedzaam samen te
-    leven zoo lang zij niet getrouwd zijn, maar als ze trouwen,
-    schijnt dit altijd aanleiding te geven tot oneenigheid".
-
-    We kunnen zeggen, dat wij in zulk een geval niet zoozeer de
-    werking zien van een natuurlijke wet als de invloeden van een groot
-    beschavingscentrum, dat zijn invloed zelfs uitoefent op hen, die
-    buiten de wettig erkende instelling van het huwelijk staan. Maar
-    wij vinden geheel dezelfde neiging in Jamaica, waar de bevolking
-    veelal uit kleurlingen bestaat, en waar men nauwelijks kan zeggen,
-    dat de druk van een hooge beschaving heerscht. Het wettig huwelijk
-    wordt hier in nog grootere mate vermeden dan in Londen; er wordt
-    b.v. weinig zorg besteed aan het wettigen van de kinderen door
-    het huwelijk. Er werd bevonden door een commissie, aangesteld om
-    onderzoek te doen naar de huwelijkswetten in Jamaica, dat drie
-    van iedere vijf geboorten onwettig zijn, dat is te zeggen, dat
-    formeele onwettigheid opgehouden heeft immoreel te zijn, omdat
-    het de erkende gewoonte geworden is van de meerderheid van de
-    bewoners. Er is geen maatschappelijk gevoel tegen onwettigheid. De
-    mannen keuren het verval van het wettig huwelijk goed, omdat
-    zij zeggen, dat de vrouwen beter in huis werken, als zij niet
-    getrouwd zijn; de vrouwen keuren het goed, omdat zij zeggen, dat
-    mannen trouwer zijn, als ze niet gebonden zijn door een wettig
-    huwelijk. W. P. Livingstone heeft dat in zijn belangwekkend boek,
-    Black Jamaica (1899) voortreffelijk blootgelegd. De menschen
-    erkennen, vertelt hij ons (p. 210), dat "trouw samenleven huwelijk
-    beteekent", zij zeggen, dat zij "getrouwd zijn, maar niet door den
-    dominee". Een reden tegen het wettige huwelijk is, dat zij niet
-    geneigd zijn de kosten te dragen van de officieele sanctie. (In
-    Venezuela, mogen we er aan toevoegen, waar ook de meerderheid
-    der geboorten plaats vindt buiten het officieele huwelijk,
-    zegt men, dat de voornaamste reden niet is moreele laksheid,
-    maar dezelfde tegenzin om de kosten van de officieele sanctie te
-    dragen). Dikwijls laten de paren zich later, soms als zij volwassen
-    zoons en dochters hebben, wettig trouwen. (Ook in Abyssinië,
-    zooals Hugues Le Roux zegt, waar de menschen Christenen zijn en
-    het huwelijk onverbreekbaar en de ceremonie kostbaar is, is het
-    gewoonte, dat getrouwde menschen hun vereeniging niet wettigen,
-    voordat zij oud beginnen te worden, Sexual-Probleme, April,
-    1908, p. 217). Het is van beteekenis, dat deze stand van zaken in
-    Jamaica, evenals elders, samengaat met de superioriteit van de
-    vrouwen. "De vrouwen van de boerenklasse", merkt Livingstone op
-    (p. 212), "zijn nog feitelijk onafhankelijk van de mannen en zijn
-    meermalen hun meerderen, zoowel lichamelijk als geestelijk." Zij
-    weigeren zich te verbinden aan een man, die mogelijk nergens voor
-    zal deugen, die een last kan worden in plaats van een hulp en
-    een beschermer. Zoo lang de vereenigingen vrij zijn, is er kans
-    op, dat ze duurzaam zijn. Als ze wettig gemaakt worden, bestaat
-    er gevaar dat ze ondragelijk worden en eindigen zullen, doordat
-    een van de partijen de andere verlaat. "De noodzakelijkheid van
-    wederzijdsche vriendelijkheid en verdraagzaamheid biedt den besten
-    waarborg voor duurzaamheid" (p. 214). Er wordt echter gezegd,
-    dat onder den invloed van godsdienstigen en maatschappelijken
-    druk de menschen meer geneigd worden om "fatsoenlijke denkbeelden"
-    aan te nemen over sexueele verhoudingen, hoewel het schijnt, dat
-    naar het gezegde van Livingstone, zulke fatsoenlijkheid veelal een
-    afname van werkelijke moraliteit in zich sluit. Livingstone wijst
-    echter op een ernstig gebrek in de tegenwoordige toestanden,
-    waardoor het immoreele mannen gemakkelijk gemaakt wordt aan
-    de verantwoordelijkheid als vader te ontsnappen, en dat is
-    de afwezigheid van een wettelijken dwang tot het inschrijven
-    van den naam van den vader op de geboortebewijzen (p. 256). In
-    ieder land, waar de meerderheid der geboorten onwettig is, is
-    het een maatschappelijke behoefte, dat de namen van beide ouders
-    behoorlijk op alle geboortebewijzen ingevuld worden. Het is een
-    onvergeeflijke fout geweest van het gouvernement van Jamaica, dat
-    het de eenvoudige maatregel verwaarloosde van aan "ieder kind, dat
-    in het land geboren werd, een wettigen vader" te geven (blz. 258).
-
-
-Wij zien dus, dat we tegenwoordig een positie bereikt hebben,
-waarin--gedeeltelijk ten gevolge van economische oorzaken en
-gedeeltelijk ten gevolge van oorzaken, die dieper wortelen in de
-neigingen, die de beschaving met zich brengt--vrouwen meer dan vroeger
-los worden van wettige sexueele betrekkingen tot mannen en dat beide
-seksen minder geneigd zijn dan in vroegere stadiën van de beschaving
-om hun onafhankelijkheid te offeren, als zij zulke betrekkingen
-aangaan. "Ik heb nog nooit van een vrouw boven de zestien jaar
-gehoord, die, voordat de oorspronkelijke gewoonten in verval waren
-gekomen na de komst van de blanken, niet een man gehad had", schreef
-Curr van de Australische zwarten [268]. Zelfs wat sommige deelen van
-Europa betreft, kan men nu nog bijna hetzelfde zeggen. Maar in al de
-rijkere, meer energieke en vooruitstrevende landen heerschen geheel
-verschillende toestanden. Het huwelijk vindt laat plaats en een zeker
-aantal mannen, en een nog grooter aantal vrouwen (die de mannen in
-de algemeene bevolking overtreffen), trouwen nooit [269].
-
-Eer wij ingaan op de noodlottige beteekenis van dit feit van het
-aangroeiend aantal volwassen ongetrouwde vrouwen, wier sexueele
-betrekkingen niet erkend worden door den Staat en die in ruimen
-kring in het geheel niet erkend worden, kan het goed zijn een kort
-overzicht te geven van de twee groote historische stroomingen, die
-beide nog onder ons werken, die invloed hebben op de plaats van de
-vrouwen, de eene, die de maatschappelijke gelijkheid van de vrouwen
-begunstigt en de andere, die de maatschappelijke onderwerping van de
-vrouwen begunstigt. Het is niet moeilijk deze beide stroomingen na
-te gaan zoowel in toestanden als in beschouwingen, in de praktische
-en in de theoretische moraal.
-
-Op zekeren tijd werd de theorie wijd verspreid, dat in de eerste
-stadiën van de maatschappij vóór het bestaan van het patriarchale
-tijdperk, dat de vrouwen plaatste onder de bescherming van den man,
-er een matriarchaal tijdperk geweest is, waarin de vrouwen de hoogste
-macht bezaten [270]. Bachofen was, een halve eeuw geleden, de groote
-kampioen voor dit gezichtspunt. Hij vond een typisch voorbeeld
-van een matriarchalen staat onder de oude Lyciërs in Klein-Azië,
-bij wie, volgens Herodotus, het kind den naam krijgt van de moeder,
-en haar stand volgt, niet dien van den vader [271]. Die volken waren,
-naar Bachofen meent, gynaecocratisch; de macht was in handen van de
-vrouwen. Het kan niet gezegd worden, dat deze opinie, in den vorm
-waarin Bachofen die had, nog eenigen belangrijken aanhang heeft. Wat
-de wijd-verspreide overheersching aangaat van de moederafstamming,
-er is niet den minsten twijfel aan, dat die in zeer ruimen kring
-overheerscht heeft. Maar zoo'n afstamming door de moeder, heeft
-men erkend, sluit in het geheel niet noodzakelijk in zich de macht
-van de moeder, en moeder-afstamming kan zelfs samengaan met een
-patriarchaal systeem [272]. Er is zelfs een neiging geweest naar
-het tegenovergestelde uiterste van Bachofen over te slaan en te
-ontkennen, dat de moederafstamming eenigen specialen eisch van égards
-voor vrouwen met zich bracht. Dat schijnt echter ternauwernood in
-overeenstemming met het bewijsmateriaal, en kon zelfs bij afwezigheid
-van bewijsmateriaal nauwelijks als waarschijnlijk beschouwd worden. Het
-schijnt wel, dat we als type van de matriarchale familie die kunnen
-nemen, welke gebaseerd is op het ambil anak huwelijk van Sumatra,
-waarin de man leeft in de familie van de vrouw, niets betaalt en een
-ondergeschikte positie inneemt. Het voorbeeld van de Lyciërs is hier
-van belang, want, zooals Herodotus vermeldt, hoewel er niets is dat
-aantoont, dat er iets van den aard van een gynaecocratie in Lycië was,
-weten wij, dat de vrouwen in al deze streken van Klein-Azië zeer geacht
-waren en veel invloed hadden, waarvan de sporen ontdekt kunnen worden
-in de oudste literatuur en geschiedenis van het Christendom. Een
-beslissend en beter bekend voorbeeld van den gunstigen invloed van
-de moederafstamming op de positie van de vrouw wordt geleverd door
-het beena huwelijk van het oude Arabië. Onder zulk een systeem is de
-vrouw niet ontheven van de onderwerping, die in den koop besloten
-is, en die altijd een schaduw op haar werpt van de inferieuriteit
-behoorende bij den eigendom, maar zij zelf is eigenares van de tent en
-van de bezittingen van het huishouden, en zij geniet de waardigheid,
-die altijd samengaat met het bezit van eigendom en de macht zich van
-haar echtgenoot te bevrijden [273].
-
-Ook is het onmogelijk te vermijden, dat men de primitieve neiging
-tot moeder-afstamming en den nadruk, die er gelegd wordt op het feit
-dat de moeder meer aandeel aan de voortplanting heeft dan de vader,
-in verband brengt met de neiging om in de primitieve godenwereld de
-godin eerder dan den god op den voorgrond te plaatsen, een neiging,
-die onmogelijk nalaten kan eer te geven aan de sekse, waartoe de
-voornaamste godheid behoort, en die de groote rol verklaart, welke
-vrouwen vroeger dikwijls speelden in de godsdienstige handelingen. Zoo
-namen de vrouwen vroeger, volgens tradities die onder de stammen
-van Midden-Australië nog voortleven, een zeer groot aandeel in de
-uitvoering van de heilige ceremoniën, die nu beschouwd worden als
-uitsluitend te vallen binnen het terrein der mannen, en bij een der
-stammen, die de oude gewoonten schijnt in stand te houden, nemen de
-vrouwen nog heden feitelijk deel aan deze ceremoniën [274]. In Europa
-schijnt de toestand vrijwel dezelfde geweest te zijn. Wij merken
-ook, zoowel in de Keltische godenwereld als onder de volken aan de
-Middellandsche zee op, dat, terwijl de oude goden op den achtergrond
-geraakt zijn, de godinnen nog uit de duisternis te voorschijn komen,
-grooter dan de goden [275]. In Ierland, waar aan oude gewoonten en
-tradities altijd zeer taai vastgehouden is, hebben de vrouwen een
-zeer hooge positie behouden en veel vrijheid, zoowel vòor als nà het
-huwelijk. "Iedere vrouw", zeide men, "is vrij te gaan waar zij wil",
-en na het huwelijk had ze een betere positie en grootere vrijheid tot
-echtscheiden dan verleend werd hetzij door de Christelijke Kerk of
-door de Engelsche gewone wet [276]. Het is minder moeilijk te erkennen,
-dat speciaal de moederafstamming gunstig was aan den hoogen staat van
-vrouwen, als wij ons voor oogen stellen, dat zelfs onder ongunstige
-omstandigheden vrouwen in staat zijn geweest een grooten druk uit te
-oefenen op de mannen en met succes de pogingen weerstonden, die ten
-doel hadden haar te tyranniseeren [277].
-
-Als we de positie van de vrouw in de groote rijken van de oudheid
-beschouwen, dan vinden we over het geheel, dat, in hun eerste stadium,
-het stadium van groei, zoowel als in hun laatste stadium, het stadium
-van vruchtdragen, de vrouwen over 't algemeen een gunstige positie
-innemen, terwijl in hun middelste stadium, gewoonlijk het stadium van
-overheerschende militaire organisatie op een patriarchale basis, de
-vrouwen er minder gunstig aan toe zijn. Deze kringloop schijnt bijna
-een natuurlijke wet te zijn van de ontwikkeling van maatschappelijke
-groepen. Ze was al zeer duidelijk in den standvastigen en ordelijken
-groei van Babylonië. In de vroegste tijden had een Babylonische vrouw
-volkomen onafhankelijkheid en gelijke rechten met haar broeders
-en haar echtgenoot; later (zooals blijkt uit de wet van Hamurabi)
-waren de rechten van de vrouw meer omschreven, niet haar plichten;
-in een nog later stadium in de nieuw Babylonische tijden verkreeg ze
-weer gelijke rechten met haar echtgenoot [278].
-
-In Egypte was de positie der vrouwen het hoogst, maar ze schijnt
-wel de geheele Egyptische geschiedenis door hoog te zijn geweest,
-en voortdurend verbeterd te zijn, terwijl het feit, dat er weinig
-waarde werd gehecht aan kuischheid vóor het huwelijk en dat
-huwelijkscontracten geen nadruk legden op de jonkvrouwelijkheid
-schijnt te wijzen op de afwezigheid van de opvatting van vrouwen als
-bezit. Meer dan drie duizend jaar geleden erkende men mannen en vrouwen
-als gelijken in Egypte. De hooge positie van de vrouw in Egypte blijkt
-duidelijk uit het feit, dat haar kind nooit onwettig was; onwettigheid
-werd niet erkend, zelfs niet in het geval van het kind van een slavin
-[279]. "Het is de glorie van de Egyptische moraal", zegt Amélineau,
-"dat ze het eerst de waardigheid der vrouw tot uitdrukking gebracht
-heeft" [280]. Het denkbeeld huwelijksautoriteit was ten eenen male
-onbekend in Egypte. Er kan geen twijfel aan zijn, of de hooge positie
-der vrouw onder twee beschavingen, zoo stabiel, zoo levenskrachtig,
-zoo lang levend, en zoo van invloed op de menschelijke beschaving
-als die van Babylonië en Egypte, is een feit van groote beteekenis.
-
-
-    Onder de Joden schijnt er geen tusschenstadium geweest te zijn van
-    onderwerping van de vrouwen, maar in plaats daarvan doorloopend
-    een geleidelijke vooruitgang van volkomen onderwerping van de vrouw
-    als echtgenoote tot steeds grootere vrijheid. In het eerst kon de
-    man zijn vrouw zonder oorzaak verstooten naar zijn wil. (Dit was
-    niet een uitbreiding van het patriarchale gezag, maar een zuivere
-    huwelijksautoriteit). De beperkingen van deze autoriteit namen
-    geleidelijk toe en beginnen merkbaar te worden reeds in het Boek
-    van Deuteronomium. De Mishnah ging verder en verbood echtscheiding
-    altijd wanneer de toestand van de vrouw medelijden inboezemde
-    (zooals bij krankzinnigheid, gevangenschap, enz.). Omstreeks
-    1025 v. C. was echtscheiding niet langer mogelijk, behalve om
-    wettige redenen of met goedvinden van de vrouw. Terzelfder tijd
-    begon de vrouw het recht van echtscheiding te verkrijgen in dezen
-    vorm, dat zij den man kon dwingen haar te verstooten op straffe
-    van boete in geval van weigering. Nà de echtscheiding werd de
-    vrouw een onafhankelijke vrouw met haar eigen rechten, en mocht
-    zij de huwelijksgift, die de man haar bij het huwelijk gegeven
-    had, meenemen. Zoo gaf de buigzame rechtspraak van de Rabbi's
-    niettegenstaande het Joodsche respect voor de letter van de wet,
-    in harmonie met den groei van de beschaving een steeds aangroeiende
-    mate van sexueele rechtvaardigheid en gelijkheid aan de vrouwen.
-
-    Onder de Arabieren is de neiging tot vooruitgang ook in vele
-    opzichten gunstig geweest aan de vrouwen, vooral wat erfenissen
-    aangaat. De wetgeving van den Koran wijzigde dezen regel, zonder
-    hem geheel af te schaffen, en plaatste de vrouwen in een veel
-    betere positie. Dit wordt grootendeels toegeschreven aan het
-    feit, dat Mohammed behoorde niet tot Medina, maar tot Mecca,
-    waar nog sporen van matriarchale gewoonten bestonden (W. Marçais,
-    Des Parents et des Alliés Successibles en Droit Musulman).
-
-    Er mag wel op gewezen worden--want het is niet altijd erkend--dat
-    zelfs dat stadium van beschaving, dat de ondergeschiktheid en
-    de onderwerping van de vrouw en haar rechten in zich sluit,
-    in werkelijkheid zijn oorsprong heeft in de behoefte aan
-    bescherming van de vrouwen, en dat het zelfs soms een teeken
-    is van het verkrijgen van nieuwe voorrechten door vrouwen. Zij
-    worden als het ware, opgesloten, niet om haar van haar rechten
-    te berooven, maar om die rechten te beschermen. In het latere,
-    meer stabiele stadium van de beschaving, als de vrouwen niet
-    meer blootgesteld zijn aan dezelfde gevaren, wordt dit motief
-    vergeten en de bewaking van de vrouwen en haar rechten schijnt,
-    en is ook inderdaad geworden, een druk, eerder dan een voordeel.
-
-
-Van den staat van de vrouwen in Rome in de vroegste tijden, weten we
-weinig of niets; het patriarchale systeem stond reeds op stevigen
-grondslag, toen de Romeinsche geschiedenis vaste vormen begon te
-krijgen en het sloot gewoonlijk buitengewoon strenge ondergeschiktheid
-van de vrouw aan haar vader eerst en dan aan haar echtgenoot in
-zich. Maar niets is zekerder, dan dat de positie van de vrouwen in
-Rome beter werd, met het vooruitgaan van de beschaving, precies op
-dezelfde wijze als in Babylonië en Egypte. In Rome echter waren het
-de aangroeiende verfijning van de beschaving en de uitbreiding van
-het Rijk, verbonden met de prachtige ontwikkeling van het systeem van
-de Romeinsche wet, die de positie van de vrouwen bepaalden. In de
-laatste dagen van de Republiek begonnen de vrouwen reeds hetzelfde
-niveau te bereiken van de mannen, en later aanvaardden de groote
-rechtsbesluiten van Antonius, geleid door hun theorie van de wet der
-natuur, de opvatting van de gelijkheid der seksen als een principe van
-het wetboek der rechtvaardigheid. De ondergeschiktheid van de vrouw
-aan haar vader kwam geheel in discrediet, en dit ging door totdat,
-in de dagen van Justinianus, onder den invloed van het Christendom,
-de positie der vrouwen minder goed begon te worden [281]. In de beste
-dagen maakten de oudere vormen van het Romeinsche huwelijk plaats
-voor een vorm (blijkbaar oud, maar tot dusverre niet beschouwd als
-eervol) die in de wet neerkwam op een tijdelijk toevertrouwen van de
-vrouw door haar familie aan den man. Zij was onafhankelijk van haar
-echtgenoot (meer speciaal daar ze tot hem kwam met haar bruidsschat)
-en alleen in naam afhankelijk van haar familie. Het huwelijk was een
-persoonlijk contract, desgewenscht vergezeld van een godsdienstige
-ceremonie, en daar het een contract was, kon het, om iedere reden
-ontbonden worden, in tegenwoordigheid van bevoegde getuigen en met
-gepaste wettelijke vormen, nadat het oordeel ingewonnen was van den
-familieraad. Toestemming was het hoofdpunt van zulk een huwelijk en
-daarom werd er geen schande gehecht aan de ontbinding ervan. Het had
-ook geen slechten invloed op het geluk of de zede van de Romeinsche
-vrouwen [282]. Zulk een systeem is ongetwijfeld meer in harmonie met
-het moderne beschaafde gevoel dan eenig systeem, dat ooit tijdens
-het Christendom bestaan heeft.
-
-Ook in Rome was het wel duidelijk, dat dit systeem niet slechts een
-uitvinding der wet was, maar het natuurlijke gevolg van een verlicht
-gevoel, dat gunstig was aan de gelijkheid van mannen en vrouwen,
-dikwijls zelfs op het gebied van de sexueele moraal. Plautus,
-die den ouden slaaf Syra laat vragen, waarom er in dit opzicht
-[283] niet dezelfde wet is voor den man en de vrouw, was maar een
-voorganger van den wetgever Ulpianus, die schreef: "Het schijnt
-wel zeer onbillijk, dat een man kuischheid van zijn vrouw eischt,
-terwijl hij er zelf geen voorbeeld van geeft" [284]. Zulke eischen
-liggen dieper dan maatschappelijke wetgeving, maar het feit, dat deze
-vragen zich voordeden aan de typische Romeinsche mannen geeft blijk
-van de algemeene houding jegens de vrouwen. In het laatste stadium
-van de Romeinsche maatschappij slonk de band van het patriarchale
-systeem voor zoover de vrouwen aanging tot een enkelen draad,
-die haar bond aan haar vader en haar volkomen vrij liet tegenover
-haar echtgenoot. "De Romeinsche matrone van het Keizerrijk", zegt
-Hobhouse, "was meer volkomen haar eigen meesteres dan de getrouwde
-vrouw van welke vroegere beschaving ook, mogelijk met uitzondering
-van een zekere periode in de Egyptische geschiedenis, en, moet er
-aan toegevoegd worden, dan de vrouw van welke latere beschaving ook,
-tot op onze eigene generatie toe" [285].
-
-
-    Op grond van de gezegden van twee satyrische schrijvers,
-    Juvenalis en Tacitus, hebben vele menschen verondersteld, dat
-    de Romeinsche vrouwen van den lateren tijd overgegeven waren
-    aan losbandigheid. Het is echter vruchteloos bij satirici te
-    zoeken naar eenig juist beeld van een groote beschaving. Hobhouse
-    (loc. cit., p. 216) komt tot het besluit, dat de Romeinsche vrouwen
-    over het geheel waardig de plaats innamen als gezellinnen van
-    haar mannen, hun raadgeefsters en vriendinnen, de plaats, die ze
-    ook ingenomen hadden toen een streng systeem haar wettelijk in
-    hun macht stelde. De meeste autoriteiten schijnen tegenwoordig
-    van deze opinie te zijn, hoewel Friedländer zich vroeger meer
-    twijfelachtig uitdrukte. Zoo zegt Dill in zijn oordeelkundig
-    Roman Society (p. 163), dat de positie van de Romeinsche vrouw,
-    zoowel wettelijk als feitelijk, onder het Keizerrijk beter werd;
-    zonder dat ze minder deugdzaam of minder geëerbiedigd werd, werd ze
-    ontwikkelder en meer aantrekkelijk; met minder beperkingen had zij
-    grootere bekoringen en grooteren invloed, zelfs in publieke zaken,
-    en was ze meer en meer de gelijke van haar echtgenoot. "In de
-    laatste eeuw van het Westersch Keizerrijk kwam er geen afwijking
-    in de positie en den invloed van de vrouwen". Ook Donaldson
-    schrijft in zijn merkwaardige schets, Woman (p. 113), dat er
-    geen achteruitgang in zeden was in het Romeinsche Keizerrijk;
-    "de losbandigheid van het heidensche Rome is niets vergeleken bij
-    de losbandigheid van Christelijk Afrika, Rome en Gallië, als we
-    eenig geloof kunnen hechten aan de beschrijving van Salvianus". De
-    beschrijving van Salvianus van het Christendom is waarschijnlijk
-    overdreven en eenzijdig, maar precies hetzelfde kan gezegd worden
-    in zelfs nog hoogere mate van de beschrijvingen van het oude Rome,
-    die nagelaten zijn door knappe heidensche satirici en ascetische
-    Christelijke predikers.
-
-
-Het wordt dus noodig aanmerkelijk meer dan twee duizend jaar
-over te springen, vóor we komen aan een stadium van beschaving,
-dat eenigermate de hoogte nadert van het laatste stadium van de
-Romeinsche maatschappij. In de achttiende en de negentiende eeuw
-vinden we, het eerst in Frankrijk, dan in Engeland, nog eens een
-moreele en wettelijke beweging, die streeft naar de gelijkmaking
-van vrouwen met mannen. Wij vinden ook een lange serie pioniers van
-die beweging, die aan de ontwikkeling ervan voorafgaan: Mary Astor,
-"Sophia, a Lady of Quality", Ségur, Mrs. Wheeler, en niet te vergeten
-Mary Wollstonecraft in A Vindication of the Rights of Woman, en John
-Stuart Mill in The Subjection of Women [286].
-
-De groote Europeesche stroom van invloeden in deze zaak heeft,
-sedert historische tijden, daar kunnen we nauwelijks aan twijfelen
-als we het samenstel der verschijnselen ervan in aanmerking nemen, het
-onderhouden van een ongelijkheid ten nadeele van de vrouwen met zich
-gebracht. De mooie nalatenschap van de Romeinsche Wet aan Europa was
-wel gunstig voor de vrouwen, maar die nalatenschap raakte verspreid
-en voor het grootste deel verloren in den overheerschenden invloed
-van de Germaansche gewoonte te zamen met de krachtig georganiseerde
-Christelijke kerk. Niettegenstaande niet alle feiten in dezelfde
-richting wijzen, en er dientengevolge eenig verschil van meening
-is, schijnt het toch wel te zijn, dat over het geheel zoowel de
-Germaansche gewoonte als de Christelijke godsdienst niet gunstig waren
-voor de gelijkheid van vrouwen met mannen. De Germaansche gewoonte
-in deze zaak werd bepaald door twee beslissende factoren: (1) het
-bestaan van het koophuwelijk, dat, zooals Crawly heeft aangetoond,
-geenszins noodzakelijk de verlaging van de vrouwen in zich sluit,
-heeft zeker neiging haar in een inferieure positie te plaatsen, en (2)
-bezig zijn met oorlog, wat altijd samen is gegaan met een depreciatie
-van vreedzame en vrouwelijke bezigheden en onverschilligheid voor de
-liefde. Het Christendom was bij zijn oorsprong gunstig voor de vrouwen,
-omdat het de meest essentieel vrouwelijke gemoedsbewegingen vrijmaakte
-en verheerlijkte, maar toen het een vastgestelde en georganiseerde
-godsdienst werd met bepaald ascetische idealen, werd de geheele
-stemming voor de vrouwen ongunstig. Het had ze van den beginne
-uitgesloten van iedere priesterlijke functie. Het beschouwde ze nu als
-de speciale vertegenwoordigsters van het verachte sekse-element in het
-leven [287]. De excentrieke Tertullianus had eens verklaard, dat de
-vrouw was janua Diaboli; bijna zeven honderd jaar later schreef zelfs
-de zachtzinnige en philosophische Anselm: Femina fax est Satanae [288].
-
-
-    Zoo was bij de Franken, waar de gewoonte van het monogame
-    huwelijk overheerschte, een vrouw nooit vrij; zij kon niet koopen
-    of verkoopen of erven zonder de permissie van hen, aan wie ze
-    toebehoorde. Zij ging door schenking over in het bezit van haar
-    echtgenoot, en als hij den huwelijksdag vaststelde, gaf hij haar
-    ouders kleine geldstukjes als arrha, en op den dag na het huwelijk
-    kreeg zij van hem een geschenk, de morgengabe. Een weduwe behoorde
-    weer aan haar ouders (Bedollière, Histoire de Moeurs des Français,
-    deel I, p. 180). Het is waar, dat de Salische wet een geldelijke
-    boete eischte voor het aanraken van een vrouw, zelfs voor het
-    drukken van haar vinger, maar het is duidelijk, dat de overtreding,
-    die zoo begaan werd een overtreding was jegens den eigendom, en in
-    het geheel niet jegens de heiligheid van de persoonlijkheid eener
-    vrouw. De Duitsche echtgenoot van den ouden tijd kon zijn kinderen
-    verkoopen, en soms zijn vrouw, zelfs als slaven. In de elfde
-    eeuw hoort men nog van gevallen van het verkoopen van kinderen
-    en vrouwen, hoewel het niet langer door de wet erkend wordt.
-
-    De tradities van het Christendom waren gunstiger voor de sexueele
-    gelijkheid dan de Germaansche zeden, maar toen ze met deze vermengd
-    raakten, voegden zij er hun eigen speciale bijdrage bij van de
-    onreinheid der vrouw. Deze geestelijke minderwaardigheid van de
-    vrouw bleek duidelijk uit de beperkingen, die soms der vrouwen
-    opgelegd werden in de kerk, en zelfs in het recht om een kerk
-    binnen te treden; op sommige plaatsen werden zij gedwongen in
-    de narthex te blijven, zelfs in kerken die niet bij kloosters
-    behoorden (zie voor deze regels Smith en Cheetham, Dictionary of
-    Christian Antiquities, art. "Sexes, Separation of").
-
-    Door de poging om het begrip man van sexualiteit te ontdoen
-    en het begrip vrouw met sexualiteit te overladen, verlaagde
-    het Christendom noodzakelijk de positie van de vrouw en het
-    begrip vrouwelijkheid. Zooals Donaldson terecht opmerkt, waar
-    hij hier den nadruk op legt (op. cit., p. 182): "Ik mag een
-    man wel definieeren als een mannelijk menschelijk wezen en een
-    vrouw als een vrouwelijk menschelijk wezen... Wat de eerste
-    Christenen deden, was het schrappen van het "mannelijk" uit de
-    definitie van man, en het "menschelijke wezen" uit de definitie
-    van vrouw". De godsdienst schijnt in het algemeen een machtig
-    deprimeerende invloed geweest te zijn op de positie van de vrouw,
-    niettegenstaande het beroep dat hij op de vrouw doet. Westermarck
-    meent (Origin and Development of the Moral Ideas, deel I, p. 669),
-    dat de godsdienst "waarschijnlijk de krachtigste oorzaak is
-    geweest van de onderwerping van de vrouw aan de macht van den man".
-
-    Er is wel eens gezegd, dat de Christelijke neiging om vrouwen in
-    een inferieure positie te plaatsen zoover ging, dat een kerkbesluit
-    formeel ontkende, dat vrouwen zielen hadden. Dit dwaze verhaal
-    is inderdaad op papegaaienmanier door een groot aantal schrijvers
-    herhaald. De bron van het verhaal wordt waarschijnlijk gevonden in
-    het feit, dat door Gregorius van Tours in zijn geschiedenis vermeld
-    wordt (deel VIII, hoofdst. XX), dat op het concilie van Mâcon,
-    in 585, een bisschop er over in twijfel was of het woord "mensch"
-    ook de vrouw in zich sloot, maar hij werd door de andere leden van
-    het concilie overtuigd, dat het dat wel deed. Dezelfde moeilijkheid
-    heeft zich in later tijd aan rechtsgeleerden voorgedaan, en ze
-    is niet altijd zoo gunstig voor de vrouw opgelost als door het
-    Christelijk concilie van Mâcon.
-
-    De geringe waardeering van de vrouwen, die zelfs in de
-    oudste kerk heerschte, wordt door de Christelijke geleerden
-    toegegeven. "Wij moeten", schrijft Merrick (art. "Marriage",
-    Smith and Cheetham, Dictionary of Christian Antiquities),
-    "zelfs bij de grootsten van de Christelijke kerkvaders een
-    beklagenswaardige geringschatting van de vrouwen opmerken,
-    en dientengevolge van de huwelijksverhouding. Zelfs de heilige
-    Augustinus kan geen rechtvaardiging voor het huwelijk vinden,
-    behalve in een ernstig, bepaaldelijk aangenomen verlangen om
-    kinderen te hebben; en in overeenstemming met dit gezichtspunt
-    wordt alle huwelijksgemeenschap, behalve voor dit uitsluitend doel,
-    streng veroordeeld. Als het huwelijk gezocht wordt om de kinderen,
-    dan is het te rechtvaardigen; als het aangegaan wordt als een
-    remedium om erger kwaad te vermijden, dan is het vergefelijk;
-    het denkbeeld van het wederkeerige gezelschap, de hulp en het
-    gemak, dat de een van den ander behoort te hebben, zoowel in
-    voorspoed als in tegenspoed, bestond ternauwernood en kon ook
-    ternauwernood bestaan".
-
-    Van het standpunt der vrouw komt Lily Braun, in haar belangrijk
-    werk over de vrouwenkwestie (Die Frauenfrage, 1901, pp. 28 et
-    seq.) tot het besluit, dat, in zooverre het Christendom der
-    vrouwen gunstig gestemd was, wij dien gunstigen invloed moeten
-    zien in het plaatsen van de vrouwen op hetzelfde moreele niveau
-    als de mannen, zooals geïllustreerd wordt door het gezegde van
-    Jezus: "Laat hij, die zonder zonden is den eersten steen werpen",
-    waarmee hij bedoelde, dat iedere sekse verplicht is tot dezelfde
-    trouw. Het heeft, voegt zij er aan toe, niet meer bereikt dan
-    dit. "Het Christendom, dat de vrouwen met zooveel enthusiasme
-    aannamen als een bevrijding en waarvoor ze als martelaren stierven,
-    heeft haar hoop niet vervuld".
-
-    Zelfs wat de moreele gelijkheid van de seksen in het huwelijk
-    aangaat, was de positie van de Christelijke autoriteiten soms
-    dubbelzinnig. Een van de grootste Kerkvaders, de heilige Basilius,
-    maakte in de laatste helft van de vierde eeuw onderscheid tusschen
-    echtbreuk en ontucht, als ze begaan werden door een getrouwd man;
-    met een getrouwde vrouw was het echtbreuk; met een ongetrouwde
-    vrouw was het enkel ontucht. In het eerste geval mocht een vrouw
-    haar echtgenoot niet weer ontvangen; in het tweede geval wel
-    (art. "Adultery", Smith en Cheetham, Dictionary of Christian
-    Antiquities). Zulk een beslissing sloot, door de hoogste waarde te
-    hechten aan een onderscheid, dat voor de vrouw geen verschil kon
-    maken, een gebrek aan erkenning van haar moreele persoonlijkheid
-    in zich. Vele van de Vaders echter, zooals Jeronimus, Augustinus
-    en Ambrosius, konden niet inzien, waarom de zedelijke wet niet
-    dezelfde zou zijn voor den man als voor de vrouw, maar daar het
-    gevoelen van de latere Romeinen zoowel van de wettelijke als van
-    de populaire zijde reeds dat gezichtspunt naderde, was de invloed
-    van het Christendom ternauwernood noodig om het te verkrijgen. Het
-    verkreeg eindelijk formeele sanctie in de Romeinsche canonieke
-    wet, die besliste, dat echtbreuk gelijkelijk begaan wordt door
-    beide partijen van het huwelijk in twee graden: (1) simplex,
-    van de getrouwden met de ongetrouwden, en (2) duplex, van de
-    getrouwden met de getrouwden.
-
-    Er kan echter nauwelijks gezegd worden, dat het Christendom er in
-    slaagde dit gezichtspunt van de moreele gelijkheid van de seksen
-    in de praktische actueele moraal opgenomen te krijgen. Het
-    werd in theorie aangenomen; het werd niet uitgevoerd in de
-    praktijk. W. G. Summer komt, als hij deze kwestie bespreekt,
-    tot het besluit (Folkways, blz. 359-361): "Waarom bestaan deze
-    gezichtspunten niet in de mores? Ongetwijfeld omdat zij dogmatisch
-    van vorm zijn, uitgedacht of opgelegd door theologische autoriteit
-    of door philosofische beschouwing. Zij groeien niet uit de
-    levenservaring en kunnen er niet aan getoetst worden. De redenen
-    voor die gezichtspunten liggen ten slotte in de physiologische
-    feiten, waardoor de eene een vrouw is en de andere een man". We
-    zullen later echter meer over dit punt zeggen.
-
-
-Het was waarschijnlijk niet zoozeer de kerk als wel de Germaansche
-gewoonte en de ontwikkeling van het leenstelsel, met de mannelijke
-en militaire idealen, die het kweekte, welke voornamelijk beslissend
-waren bij het vastleggen van de inferieure positie van de vrouwen in de
-middeleeuwsche wereld. Zelfs de ideeën van ridderlijkheid, waarvan men
-dikwijls gemeend heeft dat ze speciaal gunstig waren voor de vrouwen,
-schijnen voor haar van geringe praktische beteekenis geweest te zijn.
-
-
-    In zijn groote werk over de ridderschap toont Gautier o.a. aan,
-    dat de geest van het leenstelsel, evenals de militaire geest
-    altijd en overal, over het geheel een minachting voor vrouwen
-    met zich bracht, zelfs als zij ze nu en dan idealiseerde. "Gaat
-    in uw geschilderde en vergulde kamers", lezen we in Renaus de
-    Montauban, "zit in de schaduw, maakt het u aangenaam, drinkt,
-    eet, doet handwerkjes, verft zijde, maar bedenkt, dat gij u niet
-    met onze zaken bemoeien moet. Onze zaak is het stalen zwaard te
-    zwaaien. Zwijgt!" En als de vrouw aanhoudt, dan wordt ze in haar
-    gezicht geslagen tot bloedens toe. De man had een wettig recht
-    om zijn vrouw te slaan, niet alleen voor echtbreuk, maar ook als
-    ze hem tegensprak. De vrouwen waren echter niet geheel zonder
-    macht, en in een verzameling van Coutumes wordt vermeld, dat
-    een man zijn vrouw alleen maar resnablement, d.i. met verstand,
-    mocht slaan. (Wat het recht van den man betreft om zijn vrouw
-    te slaan, zie men ook Hobhouse, Morals in Evolution, deel I,
-    p. 234. In Engeland werd de man eerst onder de regeering van
-    Karel II, van wien zooveel moderne bewegingen dateeren, beroofd
-    van dit wettige recht).
-
-    In de oogen van den edelman uit den tijd van het leenstelsel
-    wedijverde, mogen we er aan toevoegen, de schoonheid van een paard
-    dikwijls met succes met de schoonheid van een vrouw. In Girbers
-    de Metz rijden twee edellieden Garin en zijn neef Girbert langs
-    een raam, waar een mooi meisje zit met het aangezicht van een
-    roos en het blanke vleesch van een lelie. "Zie, neef Girbert,
-    zie! Bij de heilige Maria, wat een mooie vrouw!" "O", antwoordt
-    Girbert, "wat een mooi dier is mijn paard!" "Ik heb nooit zoo
-    iets moois gezien, als dit jonge meisje met haar frissche kleur
-    en haar donkere oogen", zegt Garin. "Ik ken geen paard, dat te
-    vergelijken is met het mijne", antwoordt Girbert. Als de mannen zoo
-    geabsorbeerd zijn in de dingen, die tot den oorlog behooren, dan
-    is het niet te verwonderen, dat het aan jonge meisjes overgelaten
-    is amoureuse avances te maken. "In alle chansons de geste", merkt
-    Gautier op, "zijn het de jonge meisjes, die de avances maken,
-    dikwijls geheel zonder terughouding", hoewel, voegt hij er bij,
-    de vrouwen als deugdzamer voorgesteld worden. (L. Gautier, La
-    Chevalerie, p. 236-50).
-
-    In Engeland schijnt, volgens Pollock en Maitland (History of
-    English Law, deel II, p. 437), een levenslange onmondigheid van
-    de vrouwen, zooals bij de Germaansche volken, nooit bestaan te
-    hebben. "Van den tijd van Willem den Veroveraar af", zegt Hobhouse
-    (op. cit., deel I, p. 224), "wordt de ongetrouwde Engelsche vrouw,
-    als ze haar meerderjarigheid bereikt, volkomen toegerust met alle
-    wettelijke en civiele rechten, evenzeer een persoonlijkheid voor
-    de wet als de Babylonische vrouw drie duizend jaar geleden geweest
-    is". Maar de ingewikkelde Engelsche wet gaf aan de ongetrouwde
-    vrouwen voor deze privileges een tegenwicht door de inconsequente
-    wijze, waarop ze de getrouwde vrouw wikkelde in eindelooze
-    omhulsels van onverantwoordelijkheid, behalve als ze de groote
-    overtreding beging van haar heer en meester te beleedigen. De
-    Engelsche vrouw, gaat Hobhouse voort (loc. cit.) was, zoo al niet
-    de slavin van haar echtgenoot, toch ten minste zijn leenplichtig
-    vazal; als zij hem beleedigde, dan was het "hoogverraad", de
-    opstand van een onderdaan tegen den koning in een miniatuur
-    koninkrijk, en een ernstiger misdaad dan moord. Moord kon zij
-    in zijn tegenwoordigheid niet begaan, want haar persoonlijkheid
-    was in de zijne opgenomen; hij was verantwoordelijk voor de
-    meeste van haar misdaden en vergrijpen (het was dit feit, dat
-    hem het recht gaf haar te kastijden), en hij kon zelfs niet in
-    een contract met haar treden, want dat zou zijn in een contract
-    treden met zich zelf. "Het wezen zelf en het wettelijke bestaan
-    van een vrouw is geschorst tijdens het huwelijk", zeide Blackstone,
-    "of is tenminste belichaamd en samengevoegd met dat van haar man,
-    onder wiens bescherming zij alles doet. Zoo'n groote gunsteling",
-    voegde hij er aan toe, "is de vrouwelijke sekse van de wetten
-    van Engeland". "De sterkte van de vrouwen was haar zwakte", zegt
-    Hobhouse, waar hij de beteekenis uitlegt van de Engelsche wet. "Zij
-    overwon door toe te geven. Haar liefelijkheid moest bewaard worden
-    voor het tumult van de wereld, haar geur zacht en frisch gehouden,
-    ver van het stof en den rook van den strijd. Daarom had ze behoefte
-    aan een kampioen en een bewaker".
-
-    In Frankrijk nam de vrouw van de middeleeuwen en van de Renaissance
-    vrijwel dezelfde positie in in het huis van haar echtgenoot. Hij
-    was haar heer en meester, het hoofd en de ziel van "het vrouwelijke
-    en zwakke schepsel", die hem "volkomen liefde en gehoorzaamheid"
-    verschuldigd was. Zij was zijn voornaamste dienstbode, de oudste
-    van zijn kinderen, zijn vrouw en onderdaan; zij teekende zich
-    "uw nederige en gehoorzame dochter en vriendin", als zij aan
-    hem schreef. De historicus, De Maulde la Clavière, die op dit
-    punt bewijsmateriaal heeft samengebracht in zijn Femmes de
-    la Renaissance, merkt op, dat, hoewel de man zoo'n verheven
-    en superieure positie in het huwelijk bekleedde, hij het toch
-    gewoonlijk was, en niet de vrouw, die klaagde over de bezwaren
-    van het huwelijk.
-
-
-Wet en gewoonte namen aan, dat een vrouw min of meer onder de
-bescherming van den man zou staan, en zelfs de idealen van een mooie
-vrouwelijkheid, die in deze maatschappij ontstonden, tijdens de feudale
-en in latere tijden, waren door dezelfde opvatting getint. Zij sloot
-in zich de ongelijkheid van de vrouwen vergeleken bij de mannen, maar
-onder de maatschappelijke toestanden van een feudale maatschappij
-was zulk een ongelijkheid in het voordeel van de vrouw. Mannelijke
-kracht was de voornaamste factor in het leven en het was noodig, dat
-iedere vrouw een deel er van aan haar zijde zou hebben. Dit gezonde
-en verstandige denkbeeld bleef bestaan, zelfs nadat de groei der
-beschaving kracht tot een veel minder beslissenden factor maakte in
-het maatschappelijk leven. In het Engeland van den tijd van koningin
-Elisabeth moest geen vrouw zonder meester zijn, hoewel de vrouwelijke
-onderdanen van koningin Elisabeth in haar souverein een schitterend
-voorbeeld hadden van een vrouw, die een mooie en werkdadige rol in
-het leven kon spelen en toch volkomen zonder meester bleef. Nog later,
-in de achttiende eeuw, spreekt een zoo fijn moralist als Shaftesbury,
-in zijn Characteristics van minnaars van getrouwde vrouwen als van
-schenders van den eigendom. Als zulke opvattingen nog heerschten
-zelfs in de beste geesten, dan is het niet te verwonderen, dat
-zij in dezelfde eeuw, en zelfs in de volgende eeuw in de praktijk
-doorgevoerd werden door minder welopgevoede menschen, die ongestraft
-vrouwen kochten en verkochten.
-
-
-    Schrader wijst er op, in zijn Reallexicon (art. "Brautkauf"), dat
-    oorspronkelijk de aankoop van een vrouw was de aankoop van haar
-    persoon, en niet alleen van het recht om haar te beschermen. De
-    oorspronkelijke opvatting bleef waarschijnlijk in Groot-Brittannië
-    lang bestaan, omdat dit zoo ver afgelegen was van de centra der
-    beschaving. In de elfde eeuw wilde Gregorius VII, dat Lafranc
-    het verkoopen van vrouwen in Schotland en op andere plaatsen in
-    Engeland zou doen ophouden. (Pike, History of Crime in England,
-    deel I, p. 99). De gewoonte stierf echter in ver verwijderde
-    landelijke districten nooit geheel uit.
-
-    Zulke zaken zijn er zelfs in Londen gedaan. Zoo lezen wij in het
-    Annual Register voor 1767 (p. 99): "Ongeveer drie weken geleden
-    verkocht een metselaarsknecht in Marylebone een vrouw, waarmee
-    hij verscheidene jaren had samengewoond, aan een mede-arbeider
-    voor een kwart guinje en een pint bier. De werkman ging heen met
-    zijn aankoop, en sindsdien heeft zij het fortuintje gehad een
-    legaat te krijgen van 200 pondsterling, en wat zilver, dat haar
-    nagelaten werd door een oom, die in Devonshire overleed. Het paar
-    trouwde verleden Vrijdag."
-
-    De geestelijke J. Edward Vaux (Church Folk-lore, tweede uitgave,
-    p. 146) vertelt twee authentieke gevallen, waarin vrouwen door
-    haar mannen openlijk op de markt gekocht waren, en dat in de
-    negentiende eeuw. In het eene geval werd de vrouw, met haar
-    eigen volkomen toestemming naar de markt gebracht met een touw
-    om den hals, verkocht voor een halven kroon en naar haar nieuwe
-    huis gebracht, twaalf mijlen ver door haar nieuwen man, die haar
-    gekocht had; in het andere geval kocht een herbergier de vrouw
-    van een anderen man voor twee pinten jenever.
-
-    Het is dezelfde opvatting van de vrouw als bezitting, die, zelfs
-    tegenwoordig nog, oorzaak is geweest, dat in veel wetboeken
-    paragrafen behouden zijn gebleven, die een man veroordeelen tot
-    het betalen van een schadevergoeding in geld aan de vrouw, tevoren
-    een maagd, met wie hij omgang heeft gehad en die hij daarna heeft
-    verlaten (Natalie Fuchs, "Die Jungferschaft im Recht und Sitte",
-    Sexual-Probleme Feb., 1908). De vrouw is "onteerd" door sexueelen
-    omgang; verlaagd in haar marktwaarde, precies evenals een nieuw
-    kleedingstuk "tweede-hands" wordt, zelfs als het maar ééns is
-    gedragen. Een man zou het denkbeeld ver van zich werpen, dat zijn
-    persoonlijke waarde zou kunnen verminderen door een aantal daden
-    van sexueelen omgang.
-
-    Dit feit heeft zelfs sommigen er toe geleid "de afschaffing van
-    de physieke maagdelijkheid" aan te raden. Zoo raadt de Duitsche
-    schrijfster van Una Poeninentium (1907), in overweging nemende,
-    dat de bescherming van de vrouw zeker niet zoo goed verzekerd is
-    door een stukje slijmvlies als door de aanwezigheid van een trouwe
-    en zorgvuldige ziel van binnen, aan om meisjes reeds als kind door
-    een operatie het hymen weg te nemen. Het is ongetwijfeld waar,
-    dat het onevenredige belang, dat er gehecht wordt aan het hymen,
-    geleid heeft tot een verkeerde en ongezonde opvatting omtrent de
-    vrouwelijke "eer", en de vrouwelijke reinheid.
-
-
-Gewoonte en wet passen zich langzamerhand aan aan de veranderde
-maatschappelijke toestanden, die niet langer de onderwerping van de
-vrouw eischen, hetzij in haar eigen belang of in het belang van de
-gemeenschap. Tegelijk met deze veranderingen is een verschillend ideaal
-van vrouwelijke persoonlijkheid bezig zich te ontwikkelen. Evenwel
-wordt het oude ideaal van de heerschappij van den man over de vrouw nog
-steeds min of meer bewust bekrachtigd onder ons. De man zegt dikwijls
-aan de vrouw welke werkzaamheden zij niet doen moet, welke plaatsen
-zij niet moet bezoeken, met welke menschen ze niet moet omgaan,
-welke boeken ze niet lezen moet. Hij matigt zich het recht aan haar te
-controleeren, zelfs in persoonlijke zaken, die geen betrekking op hem
-hebben, krachtens het oude mannelijke voorrecht van den sterkste, dat
-de vrouw, zooals de oude aartsvaderlijke juristen zeiden, ondergeschikt
-maakte aan den man. Het begint echter meer en meer erkend te worden,
-dat zulk een rol niet past voor den modernen man. De moderne man is
-er niet langer voor toegerust, zooals Rosa Mayer aangetoond heeft in
-een verhandeling, die tot nadenken stemt, om de overheerschende rol
-te spelen in de verhouding tot zijn vrouw. De "edele wilde", die een
-woest leven leidt op berg en in bosch, die gevaarlijke dieren najaagt
-en zoo noodig vijanden scalpeert, kan nu en dan zijn spade zacht en met
-effect doen neerkomen op het hoofd van zijn vrouw, misschien tot haar
-dankbare bevrediging [289]. Maar de moderne man, die meestal zijn dagen
-tam aan een lessenaar doorbrengt, die er op gedrild is stilzwijgend
-de beleedigingen en vernederingen te verdragen, die superieuren of
-patroniseerende klanten hem kunnen aandoen, deze typisch moderne man
-kan niet langer met succes de rol van den "edelen wilde" aannemen,
-als hij thuiskomt. Hij is werkelijk zoo ten eenenmale ongeschikt voor
-die rol, dat zijn vrouw het hem kwalijk neemt, als hij tracht haar
-te spelen. Hij begint dit langzamerhand te erkennen, zelfs afgezien
-van eenige bewustheid van de algemeene richting van de beschaving. De
-moderne verstandige man erkent, dat, als een kwestie van principe,
-zijn vrouw recht heeft op gelijkheid met hemzelf; de moderne man van
-de wereld voelt, dat het zoowel belachelijk als lastig zou zijn, als
-hij zijn vrouw niet ongeveer dezelfde soort van vrijheid toestond,
-die hij zelf heeft. En bovendien, terwijl de moderne man tot zekere
-hoogte vrouwelijke eigenschappen gekregen heeft, heeft de vrouw in
-overeenkomstige mate mannelijke eigenschappen gekregen.
-
-Hoe kort en alleen op de hoofdpunten ingaande deze discussie
-noodzakelijkerwijze geweest is, zal ze toch gediend hebben om ons van
-aangezicht tot aangezicht te brengen met het grondfeit in de sexueele
-moraal, dat de groei van de beschaving in den tegenwoordigen tijd
-onvermijdelijk gemaakt heeft: persoonlijke verantwoordelijkheid. "Het
-verantwoordelijke menschelijke wezen, man of vrouw, is het centrum
-van de moderne zedenleer evenals van de moderne wet"; dat is de
-conclusie van Hobhouse in zijn bespreking over de evolutie van
-de menschelijke moraal [290]. De beweging, die er is onder ons om
-sexueele verhoudingen te bevrijden van een buitensporige gebondenheid
-aan vastgestelde en willekeurige regels, zou onmogelijk geweest zijn en
-nadeelig, als er niet mee samen was gegaan een groei van den zin voor
-persoonlijke verantwoordelijkheid onder de leden van de gemeenschap. Ze
-zou geen jaar hebben kunnen bestaan zonder te degenereeren in
-losbandigheid en wanorde. Vrijheid in sexueele verhoudingen sluit
-in zich wederzijdsch vertrouwen en dat kan alleen maar berusten op
-een basis van persoonlijke verantwoordelijkheid. Waar geen vertrouwen
-kan zijn op persoonlijke verantwoordelijkheid, daar kan geen vrijheid
-zijn. Op de meeste gebieden van moreele werkzaamheid wordt deze zin
-voor persoonlijke verantwoordelijkheid verkregen in een tamelijk vroeg
-stadium van maatschappelijken vooruitgang. De sexueele moraal is het
-laatste gebied van de moraal, dat in de sfeer van de persoonlijke
-verantwoordelijkheid kan gebracht worden. De gemeenschap legt de
-verschillende samengestelde en kunstmatige wetten van sexueele moraal
-op aan haar leden, vooral aan haar vrouwelijke leden, en natuurlijk is
-ze altijd zeer wantrouwend aangaande haar vermogen om deze wetten na
-te komen, en is zeer zorgvuldig om haar, voor zoover dat mogelijk is,
-geen persoonlijke verantwoordelijkheid in de zaak te laten. Maar een
-oefening in zelfbedwang, als die doorgevoerd is een lange reeks van
-generaties door, is de beste voorbereiding voor de vrijheid. De wet,
-die aan de vroegere generaties opgelegd is geweest, is, zooals de
-oude theologie de zaak uitlegde, de leerschool geweest om de latere
-generaties tot Christus te brengen; of, zooals de nieuwe wetenschap
-precies hetzelfde denkbeeld uitdrukt, de latere generaties zijn immuun
-geworden en hebben ten slotte een soort van vrijstelling gekregen
-tegen de ziektestof, die de vroegere generaties zou hebben vernietigd.
-
-
-    Het proces, waardoor een volk verstand krijgt van persoonlijke
-    verantwoordelijkheid gaat langzaam, en misschien kan ze niet geheel
-    voldoende verkregen worden door rassen, die een hoogen graad
-    van zenuworganisatie missen. Dat geldt vooral van de sexueele
-    moraal, zooals bij de aanraking van een hoogere met een lagere
-    beschaving dikwijls gebleken is. Het is telkens weer vooorgekomen,
-    dat zendelingen--zeer tegen hun eigen wensch--dat behoeven we
-    niet te zeggen--door het straffe moreele systeem, dat zij vonden,
-    omver te werpen, en door ervoor in de plaats te stellen de vrijheid
-    van de Europeesche gewoonten onder volken die geheel onvoorbereid
-    waren voor zulk een vrijheid, hoogst nadeelig op de zedelijkheid
-    gewerkt hebben. Dit is het geval geweest onder de vroeger goed
-    georganiseerde en zeer moreele Baganda van Centraal-Afrika,
-    zooals vermeld is in een officieel rapport door Kolonel Lambkin
-    (British Medical Journal, Oct. 3, 1908).
-
-    Ook wat Polynesia aangaat, wees R. L. Stevenson er in zijn
-    belangwekkend boek In the South Seas (hoofdst. V) op, dat, terwijl
-    vóór het komen van de blanken de Polynesiërs over het geheel
-    kuisch waren, en de jonge menschen zorgvuldig bewaakt werden,
-    het nu geheel anders is.
-
-    Zelfs in Fiji, waar, volgens Lord Stanmore--die
-    Generaal-gevolmachtigde van de Zuidzee, en een onafhankelijk
-    beoordeelaar was--het streven van de zendelingen "wonderbaarlijk
-    wel geslaagd" geweest is, waar allen ten minste in naam zich
-    Christenen noemen, waardoor het leven en de volksaard zeer
-    veranderd zijn, heeft de kuischheid zeer geleden. Dit heeft een
-    commissie over den toestand van de inboorling-rassen in Fiji
-    aangetoond. Mr. Titchett, die verslag geeft over deze commissie
-    (Australasian Review of Reviews, Oct., 1897) merkt op: "Niet
-    weinige, door de commissie gehoorde getuigen verklaren, dat de
-    moreele vooruitgang op Fiji als merkwaardig knoeiwerk voor den dag
-    komt. De afschaffing van de veelwijverij is bij voorbeeld niet in
-    ieder opzicht gunstig uitgevallen voor de vrouwen. De vrouw heeft
-    het zware werk te doen op Fiji; en toen het onderhoud van den man
-    verdeeld was over vier vrouwen was de last op iedere vrouw minder
-    dan nu, nu hij door één gedragen moet worden. In den heidenschen
-    tijd werd de kuischheid van de vrouw bewaakt door de knots;
-    een trouwelooze vrouw, een ongehuwde moeder werden kortweg ter
-    dood gebracht. Het Christendom heeft het knotsrecht afgeschaft,
-    en alleen moreele beperking of de vrees voor de straffen van
-    de wereld hiernamaals nemen voor de begrensde verbeelding van
-    de bewoners van Fiji niet geheel de plaats ervan in. Zoo is de
-    standaard van de kuischheid in Fiji bedroevend laag".
-
-    We moeten ons altijd herinneren, dat, als het hoog georganiseerde
-    systeem van gemengde geestelijke en physieke beperkingen
-    weggenomen is, kuischheid teerder begint te worden en onstabiel
-    van evenwicht. De controleerende invloed van persoonlijke
-    verantwoordelijkheid, hoe waardevol en essentieel die ook is,
-    kan niet voortdurend en onafgebroken de vulcanische krachten
-    in bedwang houden van den liefdeshartstocht, zelfs in hooge
-    beschavingen. "Geen volmaaktheid van moreelen aanleg bij een
-    vrouw," heeft Hinton terecht gezegd, "geen kracht van wil,
-    geen wensch en besluit om "goed" te zijn, geen macht van den
-    godsdienst of contrôle van de gewoonten, kan verzekeren wat genoemd
-    wordt de deugd van de vrouw. Het gevoel van volkomen toewijding,
-    waarmede de een of andere man haar kan vervullen, zal ze allemaal
-    wegvagen. Waar de maatschappij zich op die basis wil oprichten,
-    kiest ze onvermijdelijk wanorde, en zoo lang ze voortgaat die te
-    kiezen, zal ze steeds hetzelfde resultaat hebben".
-
-
-Wij moeten nog verder ingaan op deze persoonlijke verantwoordelijkheid
-in zaken van sexueele moraal, in den vorm waarin ze zich onder ons doet
-gevoelen, en onderzoek doen naar alles wat er onder begrepen is. Het
-belangrijkste punt is ongetwijfeld economische onafhankelijkheid. Die
-is werkelijk van zooveel belang, dat men nauwelijks kan zeggen,
-dat er moreele verantwoordelijkheid bestaat in den besten zin van
-het woord, waar de economische onafhankelijkheid ontbreekt. Moreele
-verantwoordelijkheid en economische onafhankelijkheid zijn werkelijk
-identiek; zij zijn maar twee kanten van hetzelfde maatschappelijke
-feit. De verantwoordelijke persoon is de persoon, die voor zijn daden
-kan instaan en, als het noodig is, ervoor kan betalen. De economisch
-afhankelijke mensch kan een crimineele verantwoordelijkheid op zich
-nemen; hij kan met een leege portemonnaie in de gevangenis gaan of in
-den dood. Maar in de gewone sfeer van alledaagsche moraal wordt die
-groote straf niet van hem gevergd; als hij ingaat tegen de wenschen
-van zijn familie of zijn vrienden of van zijn gemeente, dan kunnen
-ze hem den rug toekeeren, maar ze kunnen gewoonlijk niet de uiterste
-straffen van de wet tegen hem eischen. Hij kan zijn eigen persoonlijke
-verantwoordelijkheid uitoefenen, hij kan vrij zijn eigen weg kiezen
-en zich daar op handhaven voor de oogen van zijn medemenschen, op
-voorwaarde, dat hij in staat is er voor te betalen. Zijn persoonlijke
-verantwoordelijkheid heeft weinig of geen beteekenis, indien ze niet
-tevens economische onafhankelijkheid is.
-
-Naarmate de beschaafde maatschappijen tot rijpheid komen,
-beginnen de vrouwen een steeds grootere mate zoowel van moreele
-verantwoordelijkheid als van economische onafhankelijkheid te
-krijgen. Iedere nieuwe vrijheid der vrouwen en iedere schijnbare
-gelijkheid van mannen en vrouwen, zelfs als ze inderdaad den
-schijn aanneemt van meerderheid is onwerkelijk, indien ze niet op
-economische onafhankelijkheid gebaseerd is. Ze wordt dan alleen
-maar geduld; het is de vrijheid, die aan een kind gegeven wordt,
-omdat het er zoo lief om vraagt of omdat het misschien schreeuwen
-zal, als men ze hem weigert. Dit is slechts parasitisme [291]. De
-basis van economische afhankelijkheid verzekert een meer werkelijke
-vrijheid. Zelfs in maatschappijen, die door wet en gewoonte de vrouwen
-in strikte onderworpenheid houden, geniet de vrouw, die toevallig in
-het bezit is van eigendom een hooge mate van onafhankelijkheid zoowel
-als van verantwoordelijkheid [292]. De groei van een hooge beschaving
-schijnt inderdaad zoo nauw verbonden te zijn met economische vrijheid
-en onafhankelijkheid van de vrouwen, dat het moeilijk te zeggen is
-wat oorzaak is en wat gevolg. Herodotus merkte in zijn mooi verslag
-over Egypte, een land dat hij beschouwde als meer bewonderenswaardig
-dan alle andere landen, met verbazing op, dat de vrouwen de mannen
-thuis lieten om het weefgetouw te behandelen en dat ze zelf naar de
-markt gingen om zaken te doen of om handel te drijven [293]. Het is
-de economische factor in het maatschappelijk leven, die de moreele
-verantwoordelijkheid van de vrouwen verzekert en die voornamelijk de
-positie bepaalt van de vrouw tegenover haar man [294].
-
-In dit opzicht keert de beschaving in haar laatste stadium terug
-tot hetzelfde punt, dat ze innam bij het begin, toen, zooals reeds
-opgemerkt is, wij grootere gelijkheid met de mannen vonden en tevens
-grootere economische onafhankelijkheid [295].
-
-In al de toonaangevende moderne beschaafde landen, hebben, in de
-laatste eeuw, gewoonte en wet samengewerkt om een steeds grootere
-economische onafhankelijkheid aan de vrouwen te verzekeren. In
-sommige opzichten heeft Engeland de leiding gehad daardoor,
-dat het het eerst het kapitalistisch systeem gevormd heeft en de
-vrouwen langzamerhand heeft ingelijfd in de scharen der arbeiders
-[296], waardoor de verandering in de wet onvermijdelijk werd, die,
-in 1882, aan een getrouwde vrouw het bezit verzekerde van haar eigen
-verdienste. Dezelfde beweging met dezelfde gevolgen zien we elders. In
-de Vereenigde Staten, evenals in Engeland, bestaat er een groot leger
-van vijf millioen vrouwen, dat zich snel uitbreidt, die haar eigen
-brood verdienen, en haar positie is in verhouding tot de mannelijke
-arbeiders zelfs beter dan in Engeland. In Frankrijk zijn van de vijf
-en twintig tot de zeven en twintig percent van de werklieden in de
-meeste van de voornaamste industrieën--de vrije beroepen, handel,
-landbouw, fabrieksindustrieën--vrouwen, en in sommige van de grootste,
-zoo als de huis-industrieën en textiel-industrieën, zijn meer vrouwen
-aan het werk dan mannen. In Japan, zegt men, dat drie vijfden van de
-fabrieksarbeiders vrouwen zijn, en al de textiel-industrieën zijn in
-handen van de vrouwen [297]. Deze beweging is een zichtbare uitdrukking
-van de moderne opvatting van persoonlijke rechten, persoonlijke
-waarde en persoonlijke verantwoordelijkheid, die, zooals Hobhouse
-opmerkt, de vrouwen gedwongen heeft zelf haar leven aan te pakken,
-en die tegelijkertijd de oude huwelijkswetten tot een anachronisme
-gemaakt heeft en het verouderde idee van vrouwelijke onschuld van de
-wereld weggevaagd heeft als niets dan een stuk valsch sentiment [298].
-
-
-    Er kan geen twijfel aan zijn, dat het binnentreden van de vrouwen
-    in het gebied van den industriearbeid, in wedijver met de mannen
-    en onder ongeveer dezelfde omstandigheden als zij, ernstige
-    vragen van een andere soort doet rijzen. Dat de beschaving in het
-    algemeen neigt naar de economische onafhankelijkheid en de moreele
-    verantwoordelijkheid van de vrouwen, ligt voor de hand. Maar
-    het is in het geheel niet absoluut zeker, dat het beste is voor
-    de vrouwen, en daarom voor de gemeenschap, dat zij al de gewone
-    beroepen en bezigheden zullen uitoefenen, en dat onder dezelfde
-    omstandigheden. Niet alleen hebben de omstandigheden van de
-    beroepen en betrekkingen zich ontwikkeld in overeenstemming
-    met de speciale geschiktheden van de mannen, maar het feit,
-    dat het sexueele proces, waardoor het ras zich voortplant, een
-    onvergelijkelijk grootere hoeveelheid tijd en energie eischt
-    van de vrouwen dan van de mannen, verhindert de vrouwen in den
-    regel zich zoo uitsluitend als mannen te wijden aan industrieel
-    werk. Voor sommige biologen schijnt het inderdaad duidelijk te
-    zijn, dat de vrouw buiten het huis en de school in het geheel
-    niet werken moet. "Iedere natie, die zijn vrouwen laat werken
-    is veroordeeld," zegt Woods Hutchinson (The Gospel According to
-    Darwin, p. 199). Dit is een uiterste opvatting. Toch beschouwt
-    ook Hobhouse Hobson, die deze kwestie van den economischen
-    kant bekijkt, den invloed van de industrie, die de vrouwen uit
-    haar huis verjaagt, als "een invloed, die strijdig is met de
-    beschaving". De verwaarloozing van het tehuis, zegt hij, is,
-    "over het geheel, het ergste nadeel, dat de moderne industrie
-    toegebracht heeft aan ons leven, en het is moeilijk in te zien
-    hoe dit goedgemaakt kan worden door een toename van materieele
-    producten. Het fabrieksleven voor de vrouwen ondermijnt behalve
-    in uiterst zeldzame gevallen, de moreele en physieke gezondheid
-    van de familie. De eischen van het fabrieksleven zijn niet overeen
-    te brengen met de positie van een goede moeder, een goede vrouw,
-    of een goede huisvrouw. Behalve in geheel uiterste gevallen kan
-    geen vermeerdering van het loon van de familie opwegen tegen
-    deze verliezen, waarvan de waarde op een qualitatief hooger
-    niveau staat". (J. A. Hobson, Evolution of Modern Capitalism,
-    hoofdst. XII; vergelijk wat in hoofdstuk I van dit werk gezegd
-    is). Men begint nu te erkennen, dat de eerste pioniers van de
-    vrouwenbeweging, die werkten om "de onderwerping van de vrouw" te
-    doen verdwijnen, toch nog beheerscht werden door de oude idealen
-    van die onderwerping, volgens welke de mannelijke sekse in alle
-    opzichten de superieure is. Wat goed was voor een man, dachten
-    ze, moest ook goed zijn voor een vrouw. Dat is de bron geweest
-    van alles wat de eerste uitingen der "vrouwenbeweging" zoo onvast
-    maakte, soms ook zoo roerend en dwaas. Men merkte niet, dat, voor
-    alles, de vrouwen haar rechten moeten laten gelden op haar eigen
-    vrouwelijkheid als moeders van het ras, en daardoor de eerste
-    wetgevers op het gebied der sekse, en het groote levensgebied,
-    dat van haar sekse afhankelijk is. Deze speciale positie van
-    de vrouw zal waarschijnlijk een aanpassing van de economische
-    verhoudingen aan haar behoeften noodig maken, hoewel het niet
-    waarschijnlijk is, dat zulk een aanpassing inbreuk zou maken op
-    haar onafhankelijkheid en haar verantwoordelijkheid. Wij hebben,
-    zooals Juliette Adams zegt, de rechten van de mannen gehad, die
-    de rechten van de vrouw opofferden, gevolgd door de rechten van
-    de vrouw die het kind opofferden; dat moet gevolgd worden door de
-    rechten van het kind, die de familie weer in eere herstellen. Het
-    is reeds noodig geweest dit punt in het eerste hoofdstuk van
-    dit boek aan te raken en het zal in het laatste hoofdstuk weer
-    noodig zijn.
-
-
-De vraag naar de middelen, waardoor de economische zelfstandigheid
-van de vrouwen geheel verzekerd zal worden, en naar de rol, die de
-gemeenschap tot haar beveiliging zal moeten spelen, met inachtneming
-van de bijzondere barings-functiën van de vrouw, is, van het standpunt
-dat ons op het oogenblik bezig houdt, bijzaak. Er kan echter geen
-twijfel zijn aan de werkelijkheid van de beweging in die richting,
-welke twijfel er ook mag zijn aan het aanpassen ten slotte van de
-onderdeelen. Op deze plaats behoeven wij alleen maar op sommige van
-de algemeene en meer duidelijk zichtbare veranderingen te wijzen,
-waarin de groei van de verantwoordelijkheid van de vrouw de sexueele
-moraal raakt.
-
-De eerste en meest merkbare wijze, waarop deze zin voor moreele
-verantwoordelijkheid werkt, is een aandringen op werkelijkheid in de
-verhoudingen tusschen de seksen. De moreele onverantwoordelijkheid
-van de vrouw heeft, met haar economische afhankelijkheid te zamen, er
-toe geleid, dat zij de sexueele gebeurtenis, die biologisch van het
-grootste gewicht is, alleen maar als een vroolijke en alledaagsche
-gebeurtenis beschouwt, op zijn hoogst als een gebeurtenis, die
-haar een triomf gegeven heeft over haar mededingsters en over den
-superieuren man, die, van zijn kant, gewillig zich er toe leent om
-voor het oogenblik de rol van overwonneling te spelen. "Gallanterie
-voor de dames", wordt ons verteld van den held van de grootste en
-meest typische Engelsche roman, "behoorde tot zijn grondbeginselen
-van eer, en hij vond, dat hij evenzeer verplicht was een oproep tot
-liefde aan te nemen alsof het een oproep was geweest om te vechten";
-hij gaat heldhaftig mee naar huis met een dame van hoogen stand, die
-hij ontmoet op een maskerade, hoewel hij toen zeer verliefd was op een
-meisje, waar hij later mee trouwt [299]. De vrouw, wier macht alleen
-in haar bekoorlijkheden ligt, en die vrijheid heeft den last van de
-verantwoordelijkheid op de schouders van den man te laden [300], kan
-gemakkelijk de rol van verleidster spelen en daardoor onafhankelijkheid
-en gezag uitoefenen in de eenige vormen, die voor haar openstaan. De
-man van zijn kant, die het denkbeeld van "eer" invoert in een gebied,
-waaruit het natuurlijke denkbeeld van verantwoordelijkheid verbannen
-is, is bereid, als een dame het hem vraagt, in de arena af te dalen
-volgens de oude legende, en haar handschoen terug te halen, zelfs
-als hij haar die later verachtelijk in het gezicht gooit. De oude
-opvatting van gallanterie, die Tom Jones zoo goed belichaamt, is het
-directe gevolg van een systeem, dat de moreele onverantwoordelijkheid
-en economische afhankelijkheid van de vrouwen in zich sluit, en is
-tegenovergesteld aan de opvattingen van sexueele gelijkheid, die in
-vroegere en latere beschaafde stadiën geheerscht hebben, evenzeer
-als aan de biologische tradities van een natuurlijken vorm van het
-hofmaken in de wereld in het algemeen.
-
-Terwijl ze haar eigen sexueele leven controleeren, en zich duidelijk
-voor oogen stellen, dat haar verantwoordelijkheid voor zulk
-controleeren niet langer op de schouders geschoven kan worden van
-de andere sekse, zullen de vrouwen indirect invloed hebben op het
-sexueele leven van de mannen, zooals deze reeds invloed uitoefenen
-op dat van de vrouwen. Op welke wijze die invloed in hoofdzaak zal
-uitgeoefend worden, is nog niet te voorspellen. Volgens sommigen
-zijn, evenals vroeger de mannen hun vrouwen kochten en maagdelijkheid
-voor het huwelijk eischten in het zoo gekochte artikel, op dezelfde
-wijze tegenwoordig onder de betere klassen de vrouwen in staat
-haar mannen te koopen en op haar beurt zijn ze geneigd kuischheid
-te eischen [301]. Dat is echter een te simpele wijze van de zaak
-te beschouwen. Het is genoeg er op te wijzen, dat de vrouwen niet
-aangetrokken worden door maagdelijke onschuld in een man en dat zij
-dikwijls goede reden hebben om zulk een onschuld met wantrouwen aan
-te zien [302]. Toch mogen we wel gelooven, dat de vrouwen er meer en
-meer de voorkeur aan zullen geven een zekere critiek uit te oefenen
-op het verleden van haar man. Hoezeer een vrouw ook instinctief
-moge wenschen, dat haar man ingewijd zal zijn in de kunst van het
-hofmaken, mag zij er toch dikwijls wel aan twijfelen of de beste
-inwijding verkregen kan worden bij de gewone prostituée. Prostitutie
-is, zooals we gezien hebben, ten slotte evenmin overeen te brengen
-met complete sexueele verantwoordelijkheid als het patriarchale
-huwelijks-systeem, waarmee ze nauw verbonden is geweest. Ze is een
-schikking, die in hoofdzaak bepaald wordt door de behoeften van de
-mannen, hoezeer ze ook toevallig aan verschillende behoeften van
-de vrouwen tegemoet gekomen is. De mannen hebben het zoo ingesteld,
-dat een groep van vrouwen afgezonderd zou worden om uitsluitend hun
-sexueele behoeften te dienen, terwijl een andere groep opgevoed
-zou worden in ascetisme als candidaten voor het privilege van te
-voorzien in de behoeften van hun huishouden en familie. Dat dit in
-veel opzichten een uitmuntend systeem geweest is, blijkt wel voldoende
-uit het feit, dat het zoo'n langen tijd gebloeid heeft, ondanks de
-invloeden, die het tegenwerkten. Maar het is klaarblijkelijk alleen
-maar mogelijk gedurende een zeker stadium van de beschaving en in
-verband met een bepaalde maatschappelijke organisatie. Het komt niet
-volkomen overeen met een democratisch stadium van de beschaving,
-dat in zich sluit de economische onafhankelijkheid en de sexueele
-verantwoordelijkheid van beide seksen gelijkelijk in alle klassen
-van de maatschappij. Het is mogelijk, dat de vrouwen dit feit eerder
-beginnen te erkennen dan de mannen.
-
-Het wordt ook door velen geloofd, dat de vrouwen zullen erkennen,
-dat een hooge trap van moreele verantwoordelijkheid niet gemakkelijk
-overeen te brengen is met de praktijk van het veinzen, en dat
-economische afhankelijkheid het bedrog--dat altijd de toevlucht is
-van de zwakken--zal berooven van iedere moreele rechtvaardiging, die
-het zou kunnen bezitten. Hier is het echter noodig met voorzichtigheid
-te spreken, of we zouden onrechtvaardig worden jegens de vrouwen. We
-moeten opmerken, dat in de sexueele sfeer de mannen ook dikwijls
-de zwakken zijn, en neiging hebben hun toevlucht te nemen tot het
-hulpmiddel van de zwakken. Met de erkenning van dat feit moeten
-we ook erkennen, dat vele van de dwaze meeningen, die eeuwenlang
-geheerscht hebben in den mannelijken geest bij het beschouwen van de
-vrouwelijke wijzen van doen, voor een groot deel veroorzaakt zijn door
-teleurstellingen in vrouwen. De mannen hebben voortdurend de dubbele
-fout begaan, de veinzerij van de vrouwen òf voorbij te zien òf er te
-veel waarde aan te hechten. Dit feit heeft er altijd toe bijgedragen om
-het onvermijdelijk moeilijk pad van de vrouwen door den kronkelweg van
-het sexueele gedrag nog moeilijker te maken. Pepys, die zoo levendig
-en zoo open een beeld geeft van de deugden en gebreken van den gewonen
-mannelijken geest, vertelt hoe eens, toen hij Mevr. Martin bezocht,
-haar zuster Doll heenging om een flesch wijn te halen en verontwaardigd
-terugkwam, omdat een Hollander haar in een stal getrokken en met haar
-had willen stoeien. Daar Pepys zichzelf dikwijls vrijheden met haar
-veroorloofd had, scheen het hem toe, dat haar verontwaardiging op den
-Hollander "het beste bewijs was van de onoprechtheid van de vrouw,
-dat er ter wereld maar wezen kon" [303]. Hij neemt zonder meer aan,
-dat een vrouw, die het voorrecht van familiariteit heeft toegekend aan
-een man, dien zij kent en naar we hopen, respecteert, ook bereid zou
-moeten zijn om met genoegen de brutale attenties aan te nemen van den
-eersten den besten dronken vreemdeling, dien zij op straat tegenkomt.
-
-Het was het aannemen van de onoprechtheid in de vrouwen, dat den
-ultra-mannelijken Pepys bracht tot een tamelijk dwaze vergissing. Op
-dit punt ontmoeten wij iets, wat aan sommigen een ernstig bezwaar voor
-de volle moreele verantwoordelijkheid van de vrouwen toegeschenen
-heeft. Veinzen, zeggen Lombroso en Ferrero, is bij de vrouw "bijna
-physiologisch", en zij geven verschillende gronden aan voor deze
-uitspraak [304]. De theologen, van hun kant, zijn tot hetzelfde besluit
-gekomen. "Een biechtvader moet niet dadelijk de woorden van een vrouw
-gelooven", zegt Vader Gury, "want vrouwen hebben gewoonlijk neiging om
-te liegen" [305]. Deze neiging, waarvan men gelooft, dat de vrouwen
-als sekse haar hebben, hoezeer een groot aantal individueele vrouwen
-er vrij van zijn, kunnen we naar waarheid zeggen, dat in groote mate
-het resultaat is van de onderworpenheid van de vrouwen en daardoor
-waarschijnlijk verdwijnen zal, zoodra de onderworpenheid verdwijnt. In
-zoover ze echter "bijna physiologisch" is, en op onvernietigbare
-vrouwelijke eigenschappen gebaseerd is, zooals schaamtegevoel,
-gevoeligheid en sympathie, die een organische basis hebben in de
-vrouwelijke constitutie en daarom nooit geheel kunnen veranderen,
-schijnt het wel nauwelijks waarschijnlijk dat de vrouwelijke
-veinzerij zal verdwijnen. Het beste, dat men kan verwachten is, dat
-ze in toom zal gehouden worden door den ontwikkelden zin van moreele
-verantwoordelijkheid, en, na teruggebracht te zijn tot zijn eenvoudige
-natuurlijke verhoudingen, als begrijpelijk erkend zal worden.
-
-
-    Het is onnoodig op te merken, dat er geen sprake kan zijn van
-    eenige aangeboren moreele meerderheid van het eene geslacht
-    boven het andere. Deze kwestie werd vele jaren geleden uitvoerig
-    behandeld door een van de meest fijngevoelige moralisten van
-    het liefdeleven. "Alles te zamen genomen", besloot Senancour (De
-    l'Amour, deel II, p. 85), "hebben we geen reden om de meerderheid
-    van de eene sekse boven de andere vast te stellen. Beide seksen,
-    met hun dwalingen en goede bedoelingen, vervullen gelijkelijk de
-    doeleinden der natuur. We mogen wel gelooven, dat bij ieder van
-    de twee afdeelingen van de menschelijke soort de som van goed
-    en kwaad ten naastenbij gelijk is. Als we bijvoorbeeld, wat de
-    liefde aangaat, het zichtbaar losbandig gedrag van de mannen
-    met de schijnbare ingetogenheid van de vrouwen vergelijken, dan
-    zou het een onjuiste waardeering zijn, want het aantal fouten
-    begaan door vrouwen met mannen is noodzakelijk hetzelfde als dat
-    van mannen met vrouwen. Er bestaan onder ons minder nauwgezette
-    mannen dan volkomen eerlijke vrouwen, maar het is gemakkelijk te
-    zien hoe de weegschaal in evenwicht komt. Als deze kwestie van
-    de moreele meerderheid van het eene geslacht boven het andere
-    niet onoplosbaar was, dan zou ze nog zeer gecompliceerd blijven
-    met betrekking tot de geheele soort, of zelfs de geheele natie,
-    en iedere strijd schijnt hier nutteloos".
-
-    Deze conclusie is in overeenstemming met de algemeen compenseerende
-    en aanvullende verhouding van vrouwen met mannen.
-
-    Kort geleden, bij een rondvraag over de kwestie of vrouwen moreel
-    inferieur zijn aan mannen, met een speciale verwijzing naar
-    geschiktheid voor loyaliteit (La Revue, Jan. 1, 1909), waarbij
-    verscheidene beroemde Fransche mannen en vrouwen hun meening te
-    kennen gaven, verklaarden sommigen, dat vrouwen gewoonlijk de
-    meerderen zijn; anderen beschouwden het eerder als een kwestie
-    van verschil dan van meerderheid of minderheid; allen waren het
-    er over eens, dat, als zij dezelfde onafhankelijkheid genieten
-    als mannen, vrouwen even loyaal zijn als mannen.
-
-
-Het is ongetwijfeld waar, dat--gedeeltelijk als een resultaat van
-oude tradities en opvoeding, gedeeltelijk van echt vrouwelijke
-karakter-eigenschappen--vele vrouwen beschroomd zijn wat haar
-recht op moreele verantwoordelijkheid aangaat en niet geneigd
-ze te aanvaarden. En er is een poging gedaan om haar houding te
-rechtvaardigen door te beweren, dat de rol van de vrouw in het leven
-van nature die is van zelfopoffering, of, om het gezegde in een meer
-technischen vorm te stellen, dat de vrouwen van nature masochistisch
-zijn; en dat er, zooals Krafft-Ebing zegt, een natuurlijke "sexueele
-onderwerping" is van de vrouw. Het is in het geheel niet duidelijk, dat
-het gezegde absoluut waar is, en als het waar was, zou het niet dienen
-om de moreele verantwoordelijkheid van de vrouwen te niet te doen.
-
-
-    Bloch (Beiträge zur Aetiologie der Psychopathia Sexualis, deel
-    II p. 178), ontkent, in overeenstemming met Eulenburg met klem,
-    dat er zulk een natuurlijke "sexueele onderwerping" van de vrouwen
-    bestaat, en beschouwt die als kunstmatig in het leven geroepen,
-    het resultaat van de maatschappelijk inferieure positie van
-    de vrouwen, en beweert, dat zulke onderwerping in veel hoogere
-    mate een physiologische eigenaardigheid is van mannen dan van
-    vrouwen. Het schijnt duidelijk, dat de opvatting, dat vrouwen
-    vooral geneigd zijn tot zelfopoffering, weinig biologische waarde
-    heeft. Zelfopoffering, die afgedwongen wordt, hetzij door physieken
-    of moreelen dwang, is den naam zelfopoffering niet waard; als ze
-    met bedoeling geschiedt, is ze eenvoudig het opofferen van een
-    minder goed om een grooter goed te verkrijgen. Zoo zou men van een
-    man, die een goed diner verorbert, kunnen zeggen, dat hij zijn
-    honger "opoffert". Zelfs binnen de sfeer van de traditioneele
-    moraal heeft de vrouw, die haar "eer" opoffert ter wille van
-    haar liefde voor een man, door haar opoffering iets verkregen,
-    dat zij meer op prijs stelt. "Wat een triomf is het voor een
-    vrouw", heeft een vrouw gezegd, "vreugde te geven aan den man,
-    dien zij lief heeft!" En in een moraal, gegrond op een gezonde
-    basis, wordt hier geen "opoffering" geëischt. Eerder kan er gezegd
-    worden, dat de biologische wetten van het aanzoek in hun grond meer
-    zelfopoffering eischen van den man dan van de vrouw. Zoo geeft,
-    volgens Gérard den leeuwenjager, de leeuwin zich aan den sterksten
-    van haar leeuw-minnaars; zij moedigt ze aan om onder elkaar te
-    strijden om den voorrang, terwijl zij op haar buik ligt om naar
-    het gevecht te kijken en van plezier met haar staart kwispelt,
-    ieder vrouwelijk wezen wordt door vele mannelijke wezens het
-    hof gemaakt, maar zij neemt er maar éen aan; het is niet van
-    het vrouwtje, dat erotische zelfopoffering geëischt wordt, maar
-    van het mannetje. Dat is werkelijk een deel van de goddelijke
-    compensatie van de natuur, want daar het grootste deel van den
-    last der sekse op de vrouw rust, is het gepast, dat zij minder
-    geroepen wordt tot afstand doen.
-
-
-Zoo schijnt het wel waarschijnlijk, dat de toename van de moreele
-verantwoordelijkheid er toe leiden zal het gedrag van een vrouw
-begrijpelijker te maken voor anderen [306]; het zal er in ieder
-geval toe leiden, dat anderen er zich minder mee bemoeien. Dit
-geldt zeer bijzonder voor de verhoudingen van de seksen. Vroeger
-waren het de mannen, die zich in vele vormen van deugd moesten
-oefenen; terwijl maar éen deugd voor de vrouwen openstond. Dat is
-niet langer mogelijk. Als we de vrouw belasten met de voornaamste
-verantwoordelijkheid voor haar eigen sexueel gedrag, dan berooven
-we daarmee dat gedrag van zijn duidelijk openlijk karakter als
-een deugd of als een ondeugd. Sexueele vereeniging is zoowel voor
-de vrouw als voor den man een physiologisch feit; het kan ook een
-geestelijk feit zijn; maar het is geen maatschappelijk feit. Het is
-integendeel een daad, die, meer dan alle andere daden, terugtrekking
-en heimelijkheid voor hare voltrekking noodig heeft. Dat is inderdaad
-een algemeen menschelijk, bijna zoölogisch feit. Bovendien wordt
-deze eisch van heimelijkheid meer speciaal gedaan door de vrouw,
-ten gevolge van haar grootere ingetogenheid, die, zooals we reden
-hebben om te gelooven, een biologische basis heeft. Niet voordat een
-kind geboren is of ontvangen, heeft de gemeenschap eenig recht zich te
-interesseeren voor de sexueele daden van haar leden. De sexueele daad
-gaat de gemeenschap niet meer aan, dan eenige andere persoonlijke
-physiologische daad. Het is onbeschaamd, zoo niet ergerlijk, hier
-navraag te doen. Maar de geboorte van een kind is een maatschappelijke
-gebeurtenis. Niet wat den schoot ingaat, maar wat die schoot baart, is
-van belang voor de maatschappij. De maatschappij wordt uitgenoodigd
-een nieuwen burger te ontvangen. Ze heeft recht te eischen, dat
-die burger een plaats in haar midden waardig zal zijn, en dat hij
-behoorlijk zal worden geïntroduceerd door een verantwoordelijken
-vader en een verantwoordelijke moeder. De sexueele moraal draait,
-zooals Ellen Key gezegd heeft, heelemaal om het kind.
-
-Bij dit laatste punt van onze bespreking over de sexueele moraal
-zullen we misschien de enorme verandering kunnen opmerken, die de
-ontwikkeling bij de vrouwen van de moreele verantwoordelijkheid in
-zich sluit. Zoolang alle verantwoordelijkheid aan de vrouwen ontzegd
-werd, zoolang een vader of een man, gesteund door de gemeenschap,
-zich verantwoordelijk stelde voor het sexueele gedrag van de vrouw,
-voor haar "deugd", was het noodig, dat de geheele sexueele moraal zou
-draaien om den ingang van de vagina. Het werd absoluut het hoofdpunt
-voor het behoud van de moraal, dat alle oogen van de gemeenschap steeds
-zouden gericht zijn op dat punt, en ook de geheele huwelijkswet moest
-er op gericht zijn. Dat is niet langer mogelijk. Als een vrouw haar
-eigen moreele verantwoordelijkheid op zich neemt, in sexueele evenals
-in andere zaken, dan wordt het niet alleen ondragelijk, maar ook zonder
-beteekenis voor de gemeenschap, in haar meest intieme physiologische
-of geestelijke daden te speuren. Zij is zelf direct verantwoordelijk
-aan de maatschappij, zoodra zij een maatschappelijke daad doet,
-en niet vóor dien tijd.
-
-Vooral met betrekking tot het moederschap is de verwerkelijking van
-alles, wat in de nieuwe moreele verantwoordelijkheid van de vrouwen
-besloten is, van beteekenis. Onder een systeem van moraal, waarbij
-een man vrijgelaten wordt de verantwoordelijkheid op zich te nemen
-voor zijn sexueele daden, terwijl een vrouw niet even vrij is om dat
-ook te doen, wordt een premie gesteld op sexueele daden, die niet
-uitloopen op voortplanting, en wordt er een straf gesteld op de daden,
-die tot de voortplanting leiden. De reden is, dat bij de eerste klasse
-van daden de mannen voornamelijk bevrediging vinden; en dat in de
-andere klassen de vrouwen voornamelijk bevrediging vinden. Want het
-tragische in de oude sexueele moraal was, dat, terwijl ze alleen de
-mannen verantwoordelijk stelde voor sexueele daden, waarin de man
-en de vrouw beiden deel namen, de vrouwen zoowel maatschappelijk
-als wettelijk in de onmogelijkheid gesteld werden zich het feit van
-de mannelijke verantwoordelijkheid ten nutte te maken, tenzij ze de
-voorwaarden vervuld hadden, die de mannen voor haar gemaakt hadden,
-en die ze zichzelf toch niet oplegden. De daad van sexueelen omgang,
-die de daad was, waarin de mannen het meeste genoegen vonden, was
-onder alle omstandigheden een daad van gering maatschappelijk belang;
-de daad van het ter wereld brengen van een kind, die voor de vrouwen
-de meest werkelijk bevredigende van alle sexueele daden is, werd als
-een misdaad beschouwd, tenzij de vrouw van tevoren de voorwaarden
-vervuld had, die door den man geëischt werden. Dat was misschien het
-ongelukkigste en zeker het onnatuurlijkste van de resultaten van de
-patriarchale regeling van de maatschappij. Ze heeft nooit bestaan
-in een of anderen grooten Staat, waar de vrouwen wetgevende macht
-bezeten hebben.
-
-
-    Natuurlijk is er door abstracte theoretici gezegd, dat de
-    vrouwen de zaken zelf in de hand hebben. Zij moeten nooit van
-    een man houden, eer zij hem veilig in de wettige banden van het
-    huwelijk vast hebben. Zulk een argument dient nergens toe, want
-    het neemt geen nota van het feit, dat, terwijl liefde en zelfs
-    monogamie natuurlijk zijn, het wettige huwelijk alleen maar een
-    uiterlijke vorm is, met een zeer zwakke macht om de natuurlijke
-    impulsen ten onder te brengen, behalve wanneer deze impulsen zwak
-    zijn, en in het geheel geen macht om ze duurzaam ten onder te
-    brengen. Beschaving sluit in zich den groei van het vooruitzien,
-    en van zelfbeheersching in beide seksen; maar het is dwaas deze
-    fijnste en laatste uitloopers van de beschaving bloot te stellen
-    aan een druk, waartegen ze nooit bestand zouden kunnen zijn. Hoe
-    dwaas het is, is kort en bondig, aangetoond door Lea in zijn
-    bewonderenswaardige History of Sacerdotal Celibacy.
-
-    Vergelijken wij verder de geschiktheid van de beide geslachten op
-    dit bijzondere gebied met elkaar, dan moeten wij er aan denken,
-    dat mannen meer kracht van vooruitzien en zelfbeheersching
-    bezitten, niettegenstaande de bescheidenheid en terughouding van
-    de vrouwen. De sexueele sfeer is oneindig veel uitgebreider bij
-    de vrouwen, zoodat, als de werkzaamheid eenmaal opgewekt is, het
-    veel moeilijker is ze meester te worden of te beheerschen. Het
-    is derhalve oneerlijk jegens de vrouwen, en het begunstigt in
-    ongepaste mate de mannen, als een te hooge prijs wordt gesteld op
-    vooruitzien en zelfbeheersching in sexueele zaken. Daar de vrouwen
-    de overheerschende rol spelen in deze zaak der sexueele sfeer,
-    moeten haar natuurlijke behoeften, eer dan die van de mannen,
-    den standaard aangeven.
-
-
-Met het erkennen van de moreele verantwoordelijkheid van de
-vrouwen vinden de natuurlijke levensverhoudingen weer hun juiste
-oriënteering. Het moederschap wordt in zijn oude heiligheid
-hersteld. Het wordt de zaak van de vrouw zelf, en niet van
-de maatschappij of van eenig individu, om de voorwaarden
-te bepalen, waaronder het kind zal ontvangen worden. De
-maatschappij heeft het recht te eischen, dat de vader in ieder
-geval het feit van het vaderschap zal erkennen, maar ze moet de
-voornaamste verantwoordelijkheid voor al de omstandigheden van de
-kindervoortbrenging overlaten aan de moeder. Dat is het gezichtspunt,
-dat nu grond wint in alle beschaafde landen, zoowel in theorie als
-in de praktijk [307].
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-HOOFDSTUK X
-
-HET HUWELIJK
-
-
-    De definitie van het huwelijk.--Het huwelijk in de
-    dierenwereld.--Het overheerschen van de monogamie.--Het vraagstuk
-    van het groepen-huwelijk.--De monogamie is een natuurlijk feit,
-    niet gebaseerd op een wet der menschen.--Neiging om den vorm van
-    het huwelijk te stellen boven het feit van het huwelijk.--De
-    geschiedenis van het huwelijk.--Het huwelijk in het oude
-    Rome.--Germaansche invloed op het huwelijk.--De groote uitbreiding
-    van dezen invloed.--Het sacrament van het huwelijk.--Oorsprong
-    en ontwikkeling van de opvatting als sacrament.--De kerk
-    maakte het huwelijk tot een openbare daad.--Het canonieke
-    huwelijksrecht.--De gezonde kern hiervan.--Zijn ontwikkeling.--Zijn
-    onduidelijkheden en dwaasheden.--Eigenaardigheden van het Engelsche
-    huwelijksrecht.--Invloed van de hervorming op het huwelijk.--De
-    Protestantsche opvatting van het huwelijk als een wereldlijk
-    verdrag.--De Puriteinsche huwelijks hervorming.--Milton als
-    pionier voor de huwelijks hervorming.--Zijn beschouwingen over
-    echtscheiding.--De achterlijke positie van Engeland op het gebied
-    van de huwelijkshervorming.--Critiek op de Engelsche wet op de
-    echtscheiding.--De tradities van het canoniek recht werken nog
-    voort.--De kwestie van schadevergoeding bij echtbreuk.--Onderlinge
-    verstandhouding is een beletsel voor echtscheiding.--Echtscheiding
-    in Frankrijk, Duitschland, Oostenrijk, Rusland enz.--De Vereenigde
-    Staten.--Onmogelijkheid de echtscheidingsgronden wettig vast te
-    stellen.--Echtscheiding bij wederzijdsch goedvinden.--De oorsprong
-    en de ontwikkeling hiervan--Belemmering door de tradities van het
-    canoniek recht.--Wilhelm von Humboldt.--Nieuwe voorstanders van
-    echtscheiding bij wederzijdsch goedvinden.--De argumenten tegen
-    het gemakkelijker maken van de echtscheiding.--De belangen der
-    kinderen.--De bescherming der vrouwen.--De tegenwoordige neiging
-    in de behandeling van de echtscheidingsbeweging.--Het huwelijk
-    is geen verdrag.--Het voorstel van een huwelijk voor een aantal
-    jaren.--Wettelijke beperkingen en nadeelen in de positie van man
-    en vrouw.--Het huwelijk is geen contract, maar een feit.--Alleen de
-    bijkomende zaken van het huwelijk, niet de essentieele leenen zich
-    tot een regeling bij contract.--De wettelijke erkenning van het
-    huwelijk als feit zonder eenige ceremonie.--Contracteeren van de
-    persoon is niet te vereenigen met de moderne neigingen.--De factor
-    van de moreele verantwoordelijkheid.--Het huwelijk als een ethisch
-    sacrament.--Persoonlijke verantwoordelijkheid sluit vrijheid in
-    zich.--Vrijheid is de beste waarborg voor bestendigheid.--Onjuiste
-    denkbeelden over indivudualisme.--De moderne neiging van het
-    huwelijk.--Met de geboorte van een kind houdt het huwelijk op
-    een persoonlijke aangelegenheid te zijn.--Ieder kind moet een
-    wettigen vader en een wettige moeder hebben.--Hoe dit bereikt
-    kan worden.--De vaste grondslag der monogamie.--De kwestie van
-    huwelijksvariatie.--Zulke variaties staan niet vijandig tegenover
-    de monogamie.--De meest gewone variaties.--De buigzaamheid van het
-    huwelijk houdt variaties in toom.--Huwelijks variaties tegenover
-    prostitutie.--Het huwelijk op humanen grondslag.--Samenvatting
-    en besluit.
-
-
-De bespreking in het vorige hoofdstuk van den aard van de sexueele
-moraal, met de korte schets, die zij bevatte van de richting, waarin
-die moraal zich beweegt, heeft noodzakelijk vele punten onaangeroerd
-gelaten. De vraag blijft nog open, welke bepaalde vormen de sexueele
-vereenigingen onder ons beginnen aan te nemen, en welke betrekking
-deze vereenigingen hebben op de godsdienstige, maatschappelijke,
-en wettelijke tradities, die wij geërfd hebben. Dit zijn zaken,
-waarover een vrij groote mate van onzekerheid schijnt te bestaan, te
-oordeelen naar de ongewoon revolutionaire of eccentrieke meeningen,
-die men er over te hooren krijgt.
-
-Sexueele vereeniging, die tijdelijk of duurzaam cohabitatie van twee
-of meer personen in zich sluit, en die tot voornaamste doeleinden
-heeft het voortbrengen en de verzorging van een nageslacht, wordt
-gewoonlijk huwelijk genoemd. De groep, die zoo gevormd wordt, heet
-een familie. Dit is de beteekenis, waarin de woorden "huwelijk" en
-"familie" meest eigenlijk gebruikt worden, hetzij we spreken van de
-dieren of van den mensch. We zien dus, dat er gelegenheid is voor
-variaties, zoowel wat den duur van de vereeniging aangaat, als wat het
-aantal van de haar vormende individuen betreft, terwijl de hoofdfactor
-voor de bepaling van deze punten het belang van de nakomelingschap
-is. In de praktijk echter hebben sexueele vereenigingen, niet alleen
-bij den mensch, maar ook bij de hoogere dieren, de neiging langer te
-duren dan het belang van de nakomelingschap van een seizoen het eischt,
-terwijl het feit, dat bij de meeste soorten het aantal der mannetjes
-en der vrouwtjes ongeveer gelijk is, het onvermijdelijk maakt, dat de
-familie gevormd wordt door een enkel paar individuen van verschillend
-geslacht, zoodat monogamie, hoewel steeds met vele uitzonderingen,
-hoofdregel is.
-
-We zien dus, dat het huwelijk zijn middelpunt vindt in het kind
-en dat het in den oorsprong geen reden van bestaan heeft buiten de
-welvaart van de nakomelingschap. Onder de lager georganiseerde dieren,
-die van het begin van hun leven af in staat zijn voor zich zelf te
-zorgen bestaat geen familie en geen behoefte aan het huwelijk. Als bij
-menschen op de geslachtsvereeniging geen nakomelingschap volgt, dan
-kunnen er wel gronden bestaan voor het voortduren van die vereeniging,
-maar dit zijn geen gronden, waarbij hetzij de natuur of de maatschappij
-eenig direct belang heeft. Het huwelijk, dat zich onder de dieren door
-erfelijkheid gevormd heeft op de basis der natuurlijke keuze, en dat
-door de lagere menschenrassen voortgezet is door gewoonte en traditie,
-door de meer beschaafde rassen door den daarbij komenden regelenden
-invloed van wettige instellingen, is geweest huwelijk terwille van
-het nageslacht [308]. Zelfs bij beschaafde rassen, bij wie het aantal
-kinderlooze huwelijken groot is, is het huwelijk meestal zoo ingericht,
-dat het steeds het verwekken van kinderen aanneemt, en de duurzaamheid
-in zich sluit, die daarvoor geëischt wordt.
-
-
-    Bij vogels, die, wat hun erotische ontwikkeling betreft,
-    in de dierenwereld bovenaan staan, is de monogamie dikwijls
-    overheerschend (volgens sommige schattingen ongeveer 90 percent),
-    en de vereenigingen zijn meestal duurzaam; denzelfden toestand
-    vindt men, al is 't niet zoo volkomen, bij sommige van de hoogere
-    zoogdieren, vooral bij de anthropoide apen; zoo bestaan onder de
-    gorilla's en oerang-oetans permanente monogamische huwelijken,
-    waarbij de jongen soms bij de ouders blijven tot hun zesde jaar,
-    terwijl alles, wat lijkt op loszinnig gedrag van den kant van het
-    wijfje, door het mannetje streng gestraft wordt. De variaties,
-    die voorkomen, zijn dikwijls een kwestie van aanpassing aan de
-    omstandigheden; zoo zegt J. G. Millais (Natural History of British
-    Ducks, pp. I, 63), dat de lepeleend, hoewel zij normaal monogamisch
-    is, polyandrisch wordt als er te veel mannetjes zijn, en dat dan
-    twee mannetjes voortdurend en vriendschappelijk zorg dragen voor
-    eén wijfje, zonder teekenen van jaloezie; ook bij de monogamische
-    wilde eenden komen nu en dan polygynie en polyandrie voor. Zie ook
-    R. W. Schufeldt, "Mating Among Birds", American Naturalist, Maart,
-    1907; voor huwelijken onder de zoogdieren zie men een belangrijk
-    geschrift van Robert Müller, "Säugethierchen", Sexual-Probleme,
-    Jan., 1909, en wat het overheerschen van de monogamie aangaat,
-    zie men Woods Hutchinson, "Animal Marriage", Contemporary Review,
-    Oct., 1904, en Sept. 1905.
-
-    Men is het onder de historici van het huwelijk lang oneens
-    geweest over den oorspronkelijken vorm van het menschelijk
-    huwelijk. Sommigen meenen, dat een oorspronkelijk bestaande
-    gemengde staat zich langzamerhand in de richting van de
-    monogamie gewijzigd heeft; anderen beweren, dat de mensch
-    begon waar de anthropoide aap ophield, en dat de monogamie over
-    het geheel doorloopend overheerschend geweest is. Deze beide
-    tegenovergestelde gezichtspunten, in hun uitersten vorm, schijnen
-    onhoudbaar, en de waarheid zal wel in het midden liggen. Het is
-    door verschillende schrijvers, en voornamelijk door Westermarck
-    (History of Human Marriage, hoofdst. IV-VI) aangetoond, dat
-    er geen gezonde bewijsgronden zijn voor een oorspronkelijken
-    gemengden staat, en dat er tegenwoordig weinig natuurvolken
-    zijn, zoo ze er al zijn, die in echte onbeperkte gemengde
-    staat leven. Deze theorie van een oorspronkelijke promiscuïteit
-    schijnt ontstaan te zijn, naar J. A. Godfrey aangetoond heeft
-    (Science of Sex, p. 112), door de gemengde prostitutie, die in
-    beschaafde maatschappijen bestond, hoewel deze gemengde staat
-    in werkelijkheid eerder het gevolg was dan de oorzaak van het
-    huwelijk. Aan den anderen kant kunnen we nauwelijks zeggen,
-    dat er eenig overtuigend bewijsmateriaal is van oorspronkelijke
-    strikte monogamie, behalve de onderstelling, dat de eerste mensch
-    de sexueele gewoonten van den anthropoiden aap voortzette. Het
-    schijnt echter waarschijnlijk, dat de groote schrede voorwaarts,
-    die het overgaan van aap tot mensch met zich bracht, samenging
-    met een verandering in de sexueele gewoonten, die leidde tot het
-    aannemen van een meer samengesteld systeem dan de monogamie. Het
-    is moeilijk te zien op welk ander maatschappelijk gebied dan dat
-    der sekse, de oorspronkelijke mensch werkzaamheid kon vinden voor
-    de zich ontwikkelende intellectueele en moreele bekwaamheden,
-    de fijne onderscheidingen en de moreele beperkingen, waarvoor
-    de strikte monogamie, door de dieren in praktijk gebracht, geen
-    ruimte liet. Het is even moeilijk te zien, op welke andere basis,
-    dan die van de sekse, een nauwer verbonden sexueel systeem, de
-    vereenigde en harmonieuze pogingen, noodig voor maatschappelijken
-    vooruitgang, zich konden hebben ontwikkeld. Het is waarschijnlijk,
-    dat tenminste een van de beweegredenen tot de exogamie, of het
-    huwelijk buiten den groep, is (zooals waarschijnlijk het eerst door
-    den heiligen Augustinus is aangetoond in zijn De Civitate Dei)
-    de behoefte, een grooter maatschappelijken kring te stichten en
-    zoo de maatschappelijke werkzaamheden en den maatschappelijken
-    vooruitgang te vergemakkelijken. Precies hetzelfde doel wordt
-    bereikt door een samengesteld huwelijkssysteem, dat een groot
-    aantal personen samenbindt door gemeenschappelijke belangen. De
-    strikt kleine en beperkte monogamische familie, hoe uitstekend
-    ze ook zorgde voor de belangen van het nageslacht, hield geen
-    belofte in voor een ruimeren maatschappelijken vooruitgang. Wij
-    zien dit zoowel bij de mieren als bij de bijen, die van alle
-    dieren de hoogste maatschappelijke organisatie bereikt hebben;
-    hun vooruitgang was slechts mogelijk door een grondige wijziging
-    van het systeem van sexueele betrekkingen. Zooals Espinas vele
-    jaren geleden gezegd heeft (in zijn tot nadenken stemmend boek
-    Des Sociétés Animales): "Het samenhangen van de familie en de
-    mogelijkheid van het geboren worden van nieuwe maatschappijen staan
-    in omgekeerde verhouding". Of, zooals Schurtz onlangs aangetoond
-    heeft, hoewel het monogame huwelijk in den beginne min of meer
-    overheerscht heeft, hebben de eerste maatschappelijke instellingen,
-    de eerste denkbeelden en de eerste godsdienst sexueele gewoonten
-    met zich gebracht, die een strikte monogamie wijzigden.
-
-    De meest primitieve vorm van een samengesteld menschelijk huwelijk
-    die tot nu toe is uitgebeeld, en die nog schijnt te bestaan, is
-    wat het groepenhuwelijk genoemd wordt, waarbij al de vrouwen van de
-    eene klasse beschouwd worden als werkelijke of in ieder geval als
-    mogelijke echtgenooten van al de mannen in een andere klasse. Dit
-    is opgemerkt bij sommige stammen uit Midden-Australië, stammen,
-    die zoo primitief zijn en afgezonderd van uiterlijke invloeden
-    als men ze maar vinden kan, en het schijnt vroeger onder hen nog
-    meer te zijn voorgekomen. "In den stam der Urabunna bijvoorbeeld",
-    zeggen Spencer en Gillen, "hebben een groep van mannen werkelijk
-    voortdurend en als normale toestand, huwelijksverhoudingen met
-    een groep vrouwen. Deze staat van zaken heeft niets ter wereld
-    te maken met polygamie, of ook met polyandrie. Het is eenvoudig
-    een kwestie van een groep mannen en een groep vrouwen, die wettig
-    mogen hebben wat wij huwelijksverhoudingen noemen. Er is niets
-    hoegenaamd abnormaals hierin, en naar alle waarschijnlijkheid
-    is dit systeem van wat men een proefhuwelijk zou kunnen noemen,
-    omdat het er toe dient groepen van individuen, die wederkeerig
-    belang hebben bij elkander's welvaart, min of meer nauw aan
-    elkaar te binden, een van de machtigste werktuigen geweest in
-    de eerste stadiën van de voortschrijdende ontwikkeling van het
-    menschelijk ras" (Spencer en Gillen, Northern Tribes of Central
-    Australia, p. 74; vergelijk A. W. Howitt, The Native Tribes of
-    South-East Australia). Het groepenhuwelijk, met de afstamming in de
-    vrouwelijke lijn, zooals ze in Australië gevonden wordt, schijnt
-    zich langs verschillende stadiën van vooruitgang te wijzigen
-    in het individueele huwelijk met de afstamming in de mannelijke
-    lijn, terwijl een overblijfsel van het groepenhuwelijk misschien
-    is blijven bestaan in het veel besproken jus primae noctis. (We
-    moeten hieraan toevoegen, dat Mr. N. W. Thomas, in zijn boek over
-    Kinship and Marriage in Australia, 1908, tot de conclusie komt,
-    dat het groepenhuwelijk in Australië niet gedemonstreerd is, en dat
-    Professor Westermarck in zijn Origin and Development of the Moral
-    Ideas, evenals in zijn vroegere History of Human Marriage, een
-    sceptische meening staande houdt jegens het groepenhuwelijk in het
-    algemeen; hij meent, dat de gewoonte der Urabunna zich misschien
-    zal ontwikkeld hebben uit het gewone individueele huwelijk, en hij
-    beschouwt de theorie van het groepenhuwelijk als "het legaat van
-    de oude theorie der promiscuïteit". Ook Durkheim meent, dat het
-    Australische huwelijkssysteem niet tot het primitieve behoort,
-    "Organisation Matrimoniale Australienne", L'Année Sociologique,
-    achtste jaar, 1905). Het is gemakkelijk te zien dat met het
-    bereiken van een bepaald niveau van maatschappelijken vooruitgang
-    een ruim en gecompliceerd systeem van sexueele verhoudingen ophoudt
-    zijn waarde te hebben, en dat een min of meer gequalificeerde
-    monogamie neiging heeft te overheerschen als meer in harmonie
-    met de eischen van maatschappelijke stabiliteit en zich uitende
-    mannelijke energie.
-
-    De beste historische bespreking van het huwelijk is waarschijnlijk
-    nog de History of Human Marriage door Westermarck, hoewel ze nu
-    op sommige punten behoefte heeft aan verbetering en aanvulling;
-    onder andere nieuwere boeken, die handelen over primitieve sexueele
-    opvattingen mogen we speciaal noemen de Mystic Rose van Crawley,
-    terwijl de feiten over de verandering van het huwelijk onder
-    de hoogere menschelijke rassen uiteengezet zijn in de History
-    of Matrimonial Institutions (3 deelen), dat vele verwijzingen
-    bevat naar andere boeken. Er is een uitmuntende beknopte, maar
-    duidelijke en begrijpelijke schets van de ontwikkeling van het
-    moderne huwelijk in Pollock en Maitland, History of English Law,
-    deel II.
-
-
-We moeten vrijheid laten voor variaties, en daarbij moeten we de
-uiterste theoretici vermijden, maar we mogen toch tot de conclusie
-komen, dat--zooals het vrijwel gelijke aantal mannen en vrouwen
-aanduidt--in de menschelijke soort, evenals onder vele van de hoogere
-dieren, een min of meer duurzame monogamie over het geheel neiging
-heeft gehad te overheerschen. Dat is een feit van groote beteekenis in
-zijn verwikkelingen. Want wij moeten ons voor oogen stellen, dat wij
-hier staan tegenover een natuurlijk feit. Sexueele verhoudingen volgen,
-zoowel in menschelijke als in dierlijke maatschappijen, een natuurlijke
-wet, terwijl ze aan beide zijden van den norm varieeren en er is geen
-plaats voor de theorie, dat die wet willekeurig opgelegd was. Als alle
-kunstmatige "wetten" afgeschaft konden worden, dan zou de natuurlijke
-orde van de sexueele verhoudingen toch in hoofdzaak blijven bestaan,
-zooals ze op het oogenblik is. Deugd, zeide Cicero, is alleen maar
-Natuur tot het uiterste doorgevoerd. Of, zooals Holbach het uitdrukt,
-waar hij beweert, dat onze instellingen neigen in de richting, die de
-natuur aanwijst, "kunst is alleen maar natuur, werkend met behulp van
-de instrumenten, die zij zelf gemaakt heeft". Shakespeare had reeds
-zoowat dezelfde waarheid gezien, toen hij zeide, dat de kunst, die
-aan de natuur toevoegt, "een kunst is, die de natuur maakt". De wet
-en de godsdienst hebben de monogamie gesteund; ze berust niet op deze,
-maar op de behoeften van de menschheid, en deze heiligen de monogamie
-in voldoende mate [309]. Of, zooals Cope zegt, het huwelijk is niet de
-schepping van de wet, maar de wet is de schepping van het huwelijk
-[310]. En Crawley legt, in zijn studie over primitieve sexueele
-verhoudingen, den nadruk op het feit, dat ons formeele huwelijkssysteem
-niet is, zooals zoovele godsdienstige en moreele schrijvers gemeend
-hebben, een met geweld onderdrukken van natuurlijke impulsen, die in
-meer vloeibaren vorm van het begin af aan in de menschelijke natuur
-aanwezig zijn geweest. We moeten wel gelooven, dat onze conventioneele
-vormen geen nieuwe elementen van waarde hebben ingevoerd; integendeel
-zijn ze in sommige opzichten nadeelig geweest.
-
-
-    Het is noodig in de herinnering te houden, dat de conclusie,
-    dat het monogame huwelijk natuurlijk is, en een orde te zien
-    geeft, die in harmonie is met de instincten van de meerderheid
-    van het volk, in het geheel niet een meegaan met de onderdeelen
-    van eenig bijzonder systeem van monogamie in zich sluit. Het
-    monogame huwelijk is een natuurlijk biologisch feit. Als een hoog
-    geacht psychiater, Dr. Clouston, schrijft (The Hygiene of Mind,
-    p. 245) "er is maar één natuurlijke wijze om de sexueele nisus
-    en het instinct van reproductie te bevredigen, namelijk het
-    huwelijk", dan vereischt de bewering de noodige toelichting eer
-    ze kan worden aangenomen, of zelfs een begrijpelijke beteekenis
-    kan krijgen, en als we onder "huwelijk" moeten verstaan den
-    specialen vorm en de speciale verwikkelingen van de Engelsche
-    huwelijkswet, of zelfs van de iets meer verlichte Schotsche wet,
-    is de bewering absoluut valsch. Er is een wereld van verschil,
-    zooals J. A. Godfrey opmerkt (The Science of Sex, 1901, p. 278),
-    tusschen het natuurlijke monogame huwelijk en ons wettelijk
-    systeem; "het eerste is de uiterlijke uitdrukking van het beste,
-    dat er in de sexualiteit van den mensch is; het tweede is een
-    schepping, waarbij godsdienstige en moreele bijgeloovigheden een
-    hoogst belangrijke rol gespeeld hebben, niet altijd ten voordeele
-    van de gezondheid van het individu en van de maatschappij".
-
-    Wij moeten ons derhalve wachten voor de meening, dat er iets stars
-    of formeels is in de natuurlijke orde der monogamie. Sommige
-    sociologen zouden zelfs de natuurlijkheid van de monogamie nog
-    verder willen beperken. Zoo accepteert Tarde de neiging tot
-    monogamie als natuurlijk onder de tegenwoordige toestanden,
-    verzacht door meer of minder heimelijk concubinaat, om te
-    overheerschen over alle andere huwelijksvormen, en hij meent,
-    dat het niet berust op een of ander onweerstaanbaren invloed,
-    maar alleen op het feit, dat dit soort van huwelijk door de
-    meerderheid van de menschen in praktijk wordt gebracht, de meest
-    beschaafden niet uitgesloten.
-
-    Met de erkenning van de neiging tot monogamie zijn we niet aan
-    het einde van de sexueele moraal, maar eerst aan het begin. Het
-    is niet de monogamie, die het hoofdpunt is, maar het soort van
-    leven, dat de menschen in de monogamie leiden. Het aannemen van een
-    monogamischen regel brengt ons maar een klein eindje verder. Dat
-    is een feit, dat niet nalaten kan zich op te dringen aan hen,
-    die de sexueele kwesties van psychologische zijde naderen.
-
-
-Als de monogamie zoo'n stevige basis heeft, is het onredelijk
-te vreezen voor, of te hopen op eenige radicale wijziging in de
-instelling van het huwelijk; dit huwelijk, dat men niet alleen uit
-godsdienstig of wettelijk oogpunt moet beschouwen, maar als een orde,
-die op aarde verscheen zelfs nog eerder dan de mensch. De monogamie is
-de meest natuurlijke uiting van een impuls, die als regel niet goed
-tot vollen wasdom kan komen onder omstandigheden, die een minder
-langen tijd van wederzijdsche gemeenschap en intimiteit met zich
-brengen. Variaties, beschouwd als onvermijdelijke slingeringen om
-den norm, zijn ook natuurlijk, maar vereeniging in paren moet altijd
-de regel zijn, omdat het aantal individuen van de seksen altijd ten
-naastenbij gelijk is, terwijl de behoeften van het gemoedsleven,
-zelfs afgezonderd van de behoeften van de nakomelingschap, eischen,
-dat zulke vereenigingen, gebaseerd op wederzijdsche aantrekking,
-zooveel mogelijk duurzaam zullen zijn.
-
-
-    Het moet hier weer herhaald worden, dat het de werkelijkheid is,
-    en niet de vorm of de duurzaamheid van de huwelijksvereeniging,
-    die er het essentieele en belangrijke deel van is. Het is niet
-    de wettelijke of godsdienstige formaliteit, die het huwelijk
-    heiligt, het is de werkelijkheid van het huwelijk, die den vorm
-    ervan heiligt. Fielding heeft in Nightingale, den vriend van
-    Tom Jones, het kleingeestige gezichtspunt van de maatschappij
-    over het huwelijk bespot, daar deze de werkelijkheid van het
-    huwelijk verlaagt om den vorm te verheffen. Het kost Nightingale
-    de grootste moeite een meisje te trouwen, waarmee hij reeds
-    sexueele gemeenschap gehad heeft, hoewel hij de eenige man is,
-    die betrekkingen met haar heeft gehad. Op de argumenten van Jones
-    antwoordt hij: "Het gezond verstand bekrachtigt alles wat je zegt,
-    maar toch zul je wel weten, dat de opinie van de wereld er zóo
-    tegen is, dat, als ik met een hoer zou trouwen, al was ze dan
-    ook de mijne, ik mij zou schamen om ooit weer mijn aangezicht te
-    vertoonen". Het kan niet gezegd worden, dat Fielding's satyre
-    zelfs nu nog verouderd is. Zoo schijnt het in Pruisen, volgens
-    Adèle Schreiber ("Heiratsbeschränkungen", Die Neue Generation,
-    Febr. 1909), nu nog feitelijk voor een militair officier onmogelijk
-    te zijn om te trouwen met de moeder van zijn eigen onwettig kind.
-
-    De verheerlijking van den vorm ten koste van de werkelijkheid
-    van het huwelijk is zelfs in poëzie beproefd door Tennyson in het
-    minst geïnspireerde van zijn werken, The Idylls of the King. In
-    "Lancelot and Elaine" en "Guinevere" (zooals Julia Magruder
-    aanduidt, North American Review, April 1905) is Guinevere getrouwd
-    met koning Arthur, dien zij nooit gezien heeft, toen ze al verliefd
-    was op Lancelot, zoodat het "huwelijk" slechts een ceremonie was,
-    en niet een werkelijk huwelijk (vergelijk May Child, "The Weird
-    of Sir Lancelot", North American Review, Dec. 1908).
-
-
-Het zal misschien sommigen toeschijnen, dat een zoo conservatieve
-appreciatie van de neigingen der beschaving in zaken van sexueele
-liefde berust op een vreesachtig hangen aan louter tradities. Dat
-is het geval niet. Wij moeten erkennen, dat het huwelijk stevig in
-evenwicht gehouden wordt door den druk van twee tegenovergestelde
-krachten. Er zijn twee stroomingen in den loop van onze beschaving:
-de eene, die zich voortbeweegt naar een steeds grooter wordende
-maatschappelijke orde en samenhang, de andere die zich voortbeweegt
-naar een steeds grootere individueele vrijheid. Er ligt werkelijke
-harmonie ten grondslag aan de schijnbare tegenstelling in deze twee
-neigingen, en elk is de onvermijdelijke aanvulling van den ander. Er
-kan geen werkelijke vrijheid zijn voor het individu in de zaken, die
-dat individu alleen aangaan, tenzij er een samenhangende orde is in
-de dingen, die hem aangaan als maatschappelijke eenheid. Het huwelijk
-raakt in één opzicht alleen de twee individuen, die het samenstellen,
-in een ander opzicht raakt het hoofdzakelijk de maatschappij. De twee
-krachten kunnen niet samenwerken om het huwelijk te vernietigen, want
-de eene werkt de andere tegen. Zij werken samen om de monogamie in
-alle hoofdpunten op de basis, waarop zij sedert onheugelijke tijden
-gestaan heeft, staande te houden.
-
-Hier moet aan toegevoegd worden, dat in de niet essentieele
-omstandigheden van de monogamie er altijd een voortdurende verandering
-geweest is en dat die er altijd zal blijven. Alle traditioneele
-instellingen, hoe stevig ze ook wortelen in natuurlijke impulsen,
-worden altijd op sommige punten dood en star, en groeien op andere
-punten verder. Het is de poging om hun levenskracht in stand te
-houden, en hun elastische aanpassing aan de omgeving te bewaren,
-die dit systeem van wijzigingen in zaken van nevenbelang in zich sluit.
-
-De eenige weg, waarlangs wij met vrucht de kwestie van de waarde der
-veranderingen, die nu plaats vinden in ons huwelijkssysteem, kunnen
-naderen, is het beschouwen van de geschiedenis van dat systeem in
-het verleden. Op die wijze leeren we de werkelijke beteekenis kennen
-van het huwelijkssysteem, en we begrijpen welke veranderingen al
-of niet samengaan met een mooie beschaving. Als we bekend zijn met
-de veranderingen van het verleden, kunnen we met meer vertrouwen de
-veranderingen van het heden onder de oogen zien.
-
-De geschiedenis van het huwelijkssysteem van de moderne beschaafde
-volken begint in de latere dagen van het Romeinsche Keizerrijk in
-den tijd toen de grond gelegd werd voor die Romeinsche wet, die zoo'n
-grooten invloed uitgeoefend heeft in het Christendom. Wij hebben reeds
-verwezen [311] naar het belangrijke feit, dat in den laatsten tijd
-van het Romeinsche rijk de vrouwen een positie van bijna volkomen
-onafhankelijkheid tegenover haar mannen verkregen hadden, terwijl
-de autoriteit, die door haar vaders over haar werd uitgeoefend, voor
-het grootste deel, nog bijna alleen in naam bestond. Deze hooge staat
-van de vrouwen ging, zooals we dat altijd zien, samen met een hoogen
-graad van vrijheid in het huwelijkssysteem. De Romeinsche wet had
-geen macht om bij het vormen van huwelijken tusschenbeide te komen,
-en er waren geen wettelijke vormen van huwelijk. De Romeinen erkenden,
-dat het huwelijk een feit was en niet enkel een wettelijke vorm;
-in het huwelijk door usus was in het geheel geen ceremonie; het werd
-gevormd door het enkele feit van samen te leven een geheel jaar lang;
-toch werd zulk een huwelijk beschouwd als even wettig en volkomen alsof
-het begonnen was met de heilige rite van de confarreatio. Het huwelijk
-was een zaak van eenvoudige persoonlijke overeenkomst, waarbij de man
-en de vrouw elkander ontmoetten op den voet van gelijkheid. De vrouw
-behield de volle heerschappij over haar bezittingen; de barbaarschheid
-van het instellen van een proces tot teruggave van huwelijksrechten
-was onmogelijk, echtscheiding was een persoonlijke handeling,
-waarop de vrouw even volkomen recht had als de man, en er was geen
-inquisitorische tusschenkomst noodig van den magistraat of van het
-gerechtshof; wel verklaarde Augustinus, dat een openlijke verklaring
-noodig was, maar de echtscheiding zelf was een persoonlijke wettige
-daad van de twee personen, die het aanging [312]. Het is interessant
-deze verlichte opvatting van het huwelijk op te merken, zooals ze
-heerschte in het grootste en krachtigste Keizerrijk, dat ooit over de
-wereld geheerscht heeft, niet ten tijde van zijn grootste macht,--want
-het maximum van kracht en het maximum van uitbreiding, de knop en
-de volle bloem, zijn noodzakelijk onvereenigbaar,--maar ten tijde
-van zijn grootste ontwikkeling. In den chaos, die op de ontbinding
-van het Keizerrijk volgde, bleef de Romeinsche wet bestaan als een
-kostbaar legaat aan de nieuwe zich ontwikkelende naties, maar zijn
-invloed was onafscheidelijk verbonden met dien van het Christendom,
-dat, hoewel het eerst niet geneigd was geweest zelf huwelijkswetten in
-te stellen, langzamerhand een aangroeiend ascetisch gevoel ontwikkelde,
-dat gelijkelijk vijandig werd aan de waardigheid van de getrouwde vrouw
-en aan de vrijheid van huwelijk en van echtscheiding [313]. Met dien
-invloed ging samen de invloed, die van den Bijbel uitging, van het
-barbaarsche Joodsche huwelijkssysteem, dat aan den echtgenoot rechten
-gaf in huwelijk en echtscheiding, die ten eenenmale aan de vrouw
-ontzegd werden; dit was een invloed, die nog grooter kracht kreeg
-met de Reformatie, toen de autoriteit, eens aan de Kerk toegekend,
-grootendeels op den Bijbel werd overgedragen. Eindelijk was er in
-een groot deel van Europa, dat de meest energieke en uitgestrekte
-deelen insloot, de invloed van de Germanen, een invloed, die nog
-primitiever was dan die van de Joden, die de opvatting deed ontstaan,
-dat de vrouw als het ware behoorde tot den veestapel van den man,
-en dat het huwelijk een koop was. Al deze invloeden botsten tegen
-elkaar en verschenen dikwijls naast elkaar, hoewel ze niet in harmonie
-gebracht konden worden. Het resultaat was, dat de vijftien honderd
-jaar, die volgden op de volkomen overwinning van het Christendom,
-over het geheel de meest lagen toestand laten zien, waartoe het
-huwelijkssysteem voor zoover we weten, ooit tijdens den geheelen duur
-van de menschelijke geschiedenis zóó langen tijd vervallen is.
-
-In het eerst duurde de heilzame invloed van Rome nog eeniger
-mate voort en ontwikkelde zich zelfs opnieuw. In den tijd van de
-Christelijke Keizers werd de vrijheid tot echtscheiden afwisselend
-in stand gehouden en afgeschaft [314]. Wij vinden zelfs de wijze
-en ver-ziende voorzorg van de wet, die zegt, dat een contract
-van de twee partijen om nooit te scheiden, geen wettige kracht kon
-hebben. Het verbod van Justinianus om echtscheiding te verkrijgen bij
-wederzijdsch goedvinden gaf aanleiding tot veel huiselijk verdriet,
-en zelfs tot misdaad, hetgeen de oorzaak schijnt geweest te zijn, dat
-het onmiddellijk weer opgeheven werd door zijn opvolger. Theodosius,
-die nog de oude Romeinsche traditie staande hield van de gelijkheid
-van de seksen, verleende aan de vrouw de vrijheid om evenzeer als
-de man echtscheiding te verkrijgen voor echtbreuk; dat is een punt,
-dat we in het tegenwoordige Engeland nog niet bereikt hebben.
-
-Het schijnt aan alle kanten toegegeven te worden, dat het in ruime mate
-de fatale invloed van den inval van de barbaarsche Germanen geweest is,
-die, toen zij ze niet konden doen verdwijnen, de edele opvatting van
-de gelijkheid van vrouwen met mannen naar beneden haalden, evenals de
-waardigheid en de vrijheid van het huwelijk, die zich langzamerhand
-door het organiseerend genie van den Romein gevormd hadden tot
-een traditie, die nu nog een hooge waarde behoudt. De invloed van
-het Christendom had eerst geen verlagenden invloed van deze soort;
-want het ascetische ideaal was nog niet overheerschend, priesters
-trouwden als of het vanzelf sprak, en er bestond geen moeilijkheid
-om de huwelijksorde aan te nemen, die ingesteld werd; het was zelfs
-mogelijk er nieuwe levenskracht en vrijheid aan toe te voegen. Maar de
-Germanen, met al de primitieve hebzuchtige en strijdlustige instincten
-van ongetemde wilden, gingen in het onderwerpen van hun vrouwen veel
-verder dan zelfs de oude Romeinen; wel stonden zij aan hun ongetrouwde
-meisjes een groote mate van toegevendheid en zelfs sexueele vrijheid
-toe,--evenals ook de Christenen hun maagden vereerden [315],--maar
-het Germaansche huwelijkssysteem plaatste de vrouw, vergeleken met
-de vrouw van het Romeinsche Keizerrijk, in een toestand, die maar
-weinig beter was dan die van een huisslaaf.
-
-In den een of anderen vorm, onder de eene of andere vermomming
-overheerschte bij de Germanen het systeem van koop van de vrouw, en
-altijd, als dit systeem van invloed is, zelfs als de vrouw geëerd
-wordt, worden haar voorrechten ingekort [316]. Bij de Teutonische
-volken in het algemeen, evenals bij de eerste Engelsche, was het
-huwelijk werkelijk een persoonlijke handeling, maar ze nam den vorm
-aan van een verkoop van de bruid door den vader, of anderen wettigen
-voogd, aan den bruigom. De beweddung was een werkelijk koopcontract
-[317]. Het "koophuwelijk" was de meest gewone vorm van huwelijk. De
-ring was niet, zooals sommigen hebben gemeend, een teeken van
-ondergeschiktheid, maar eerder een vorm van bruidprijs, of arrha,
-dat is te zeggen een boetegeld voor het huwelijk en zoo het symbool
-ervan [318]. Eerst een teeken van den koop van de bruid, verkreeg
-de ring later de beteekenis van onderwerping aan den bruidegom, en
-die beteekenis werd in de Middeleeuwen nog nadrukkelijker daaraan
-gehecht door andere ceremonies. Zoo moest in Engeland, volgens de
-handboeken van York en Sarum de bruid, na het geven van den ring,
-den bruidegom te voet vallen, en soms zijn rechter voet kussen. Ook
-in Rusland kuste de bruid de voeten van haar man. Op een lateren tijd,
-in Frankrijk, werd deze gewoonte verzacht en werd het de gewoonte, dat
-de bruid den ring voor het altaar liet vallen, en dan voor de voeten
-van haar man bukte om hem op te rapen [319]. Het leenstelsel zette
-deze Teutonische invloeden voort en vergrootte ze door zijn militair
-karakter. Een leengoed was land, dat gehouden werd op voorwaarde van
-militairen dienst, en de aard van den invloed daarvan op het huwelijk
-blijkt wel uit dit feit. De vrouw werd gegeven met het leengoed en
-haar eigen wil telde in het geheel niet mee [320].
-
-De Christelijke kerk nam eerst de vormen aan van het huwelijk,
-zooals ze reeds bestonden in de landen, waar het kwam, de Romeinsche
-vormen in de Latijnsche landen met Latijnsche traditie en de
-Germaansche vormen in de Teutonische landen. Het eischte alleen maar
-(zooals het ook geëischt wordt voor andere burgerlijke contracten,
-zooals een gewone verkoop), dat zij geheiligd zullen worden door een
-priesterlijke inzegening. Maar het huwelijk werd door de kerk erkend,
-zelfs bij afwezigheid van zulk een inzegening. Er was geen speciale
-godsdienstige huwelijksdienst, in het Oosten noch in het Westen,
-vroeger dan de zesde eeuw. Het was eenvoudig de gewoonte voor het pas
-getrouwde paar, nadat de huwelijksceremonies waren afgeloopen, den
-dienst in de kerk bij te wonen, naar den gewonen dienst te luisteren
-en het sacrament te nemen. Een speciale huwelijksdienst ontwikkelde
-zich langzamerhand, en die maakte geen deel uit van het werkelijke
-huwelijk. In de tiende eeuw (in ieder geval in Italië en Frankrijk)
-begon het de gewoonte te worden het eerste deel van de werkelijke
-bruiloft, nog een zuiver tijdelijke daad, buiten de kerkdeur te
-vieren. Dit werd spoedig gevolgd door de echte trouwmis, direct op
-de gelegenheid toepasselijk, in de kerk. In de twaalfde eeuw leidde
-de priester de ceremonie, die nu een indrukwekkend ritueel in zich
-sloot, dat buiten de kerk begon en eindigde met de bruidsmis in de
-kerk. In de dertiende eeuw leidde de priester, terwijl hij de voogden
-van het jonge paar verving, zelf de geheele ceremonie. Tot dien tijd
-toe was het huwelijk een zuiver persoonlijke handeling geweest. Zoo
-was, na meer dan duizend jaar van het Christendom, niet door de wet,
-maar door den langzamen groei van de gewoonte, het kerkelijk huwelijk
-ingesteld [321].
-
-Het was ongetwijfeld een gebeurtenis van zeer groot belang, niet alleen
-voor de kerk, maar voor de geheele geschiedenis van het Europeesche
-huwelijk zelfs tot op dezen dag toe. De geheele wijze van bruiloft
-vieren van tegenwoordig is gegrond op die van de Katholieke kerk,
-zooals ze in de twaalfde eeuw ingesteld is en geformuleerd werd in
-de canonieke wet. Zelfs de afkondigingen vinden hier hun oorsprong,
-en het feit, dat in ons modern burgerlijk huwelijk de openlijke
-ceremonie plaats vindt op een kantoor en niet in een kerk kan wel
-het feit verbergen, maar niet veranderen, dat het huwelijk direct en
-ontwijfelbaar afstamt van de publieke kerkelijke ceremonie, die een
-belichaming was van den langzamen en slimmen triomf--zoo langzaam
-en slim, dat de geschiedenis ervan moeilijk is na te sporen--van
-Christelijke priesters over de persoonlijke aangelegenheden van
-mannen en vrouwen. Voordat zij deze taak op zich namen was het
-huwelijk overal de persoonlijke aangelegenheid van de personen,
-die er bij betrokken waren; toen ze die taak volbracht hadden,--en
-ze was niet geheel volbracht vóor het concilie van Trente,--was een
-niet-officieel huwelijk een zonde geworden en bijna een misdaad [322].
-
-Op het eerste gezicht moet het onze verwondering wekken, dat de kerk,
-die, zooals we weten, een steeds grootere neiging had getoond om de
-maagdelijkheid te vereeren en om sexueele verhoudingen te minachten,
-toch, parallel met die beweging en met den aangroeienden invloed van
-het ascetisme, zoo'n grooten ijver getoond heeft om het huwelijk buit
-te maken en er een openbaar, waardig en godsdienstig karakter aan
-te verleenen. Er was echter geen tegenspraak. De factoren, die het
-Europeesche huwelijk, als een geheel genomen, vormden, waren werkelijk
-van geheel verschillenden aard en sloten dikwijls onverzoenbare
-tegenstellingen in zich. Maar wat de van de kerk uitgaande pogingen
-van de wetgevende geestelijkheid betreft, die kwamen voort uit
-een bepaald en begrijpelijk standpunt. Juist de geringschatting
-van het sexueele instinct sloot, daar het instinct niet uitgeroeid
-kon worden, de noodzakelijkheid in zich, er een wettig kanaal voor
-te openen, zoo dat het kerkelijk huwelijk, naar men gezegd heeft,
-"analoog is met de vergunning tot het verkoopen van sterken drank"
-[323]. Bovendien gaf het huwelijk blijk van de macht der kerk om aan de
-sexueele verhoudingen, die er door ontstonden, een waardigheid en een
-distinctie te verleenen, die ze duidelijk zouden onderscheiden van den
-algemeenen stroom van den lust. Sexueel genot is onrein, de geloovige
-kan er niet van gebruik maken, eer het gereinigd is door de sacramenten
-van de kerk. De heiliging van het huwelijk was het noodzakelijk gevolg
-van de heiliging van de maagdelijkheid. Het werd noodig het huwelijk
-te heiligen, en daaruit ontwikkelde zich het onverbreekbare sacrament
-van het huwelijk. De opvatting van het huwelijk als een godsdienstig
-sacrament, een opvatting van vèrstrekkenden invloed, is de groote
-bijdrage van de Katholieke kerk tot de geschiedenis van het huwelijk.
-
-
-    Het is van belang in de herinnering te houden, dat, terwijl het
-    Christendom het denkbeeld van het huwelijk als een sacrament
-    in den grooten stroom van de geschiedenis der instellingen van
-    Europa gebracht heeft, dat denkbeeld alleen maar ontwikkeld was
-    door de kerk, niet er door uitgedacht. Het is een oud en zelfs
-    primitief denkbeeld. De Joden hielden het huwelijk voor een
-    magisch-godsdienstigen band, die iets mystieks bevatte, dat op
-    een sacrament geleek, en die opvatting, zegt Durkheim (L'Année
-    Sociologique, achtste jaar, 1905, p. 419), is misschien zeer
-    oud en hangt samen met den over het algemeen magischen aard van
-    de sexueele verhoudingen. "De enkele daad van de vereeniging,"
-    merkt Crawley op (The Mystic Rose, p. 318) over natuurvolken,
-    "is mogelijk een huwelijksceremonie van de sacramenteele
-    soort... Men mag zelfs aan de vroegste animistische menschen
-    een vage notie van die soort toekennen, voordat eenige ceremonie
-    zich kristalliseerde". "Het wezen van een huwelijksceremonie",
-    gaat dezelfde schrijver voort, "is het "zich vereenigen" van een
-    man en een vrouw; in de woorden van den dienst in de Engelsche
-    kerk, "daarvoor zal een man zijn vader en moeder verlaten en
-    zal vereenigd worden met zijn vrouw; en zij zullen één vleesch
-    worden". Aan de andere zijde van de wereld, onder de Orang Benuas,
-    worden de volgende woorden door een van de oudsten van den stam
-    uitgesproken als een huwelijk ingezegend wordt: "Luistert gij
-    allen, die tegenwoordig zijt; zij, die verwijderd waren, zijn
-    nu tezamen gebracht; zij, die tot nu toe gescheiden waren, zijn
-    nu vereenigd". Huwelijksceremonieën kunnen in alle stadiën van
-    de cultuur met even veel recht godsdienstig genoemd worden als
-    iedere andere ceremonie, welke ook. Zij, die gescheiden waren,
-    zijn nu verbonden, zij, die wederkeerig tabu waren, breken nu
-    het tabu". Zoo voorkomen de ceremonieën de zonde en wenden het
-    gevaar af.
-
-    De Katholieke opvatting van het huwelijk was, dat is duidelijk, in
-    de hoofdpunten precies dezelfde als de primitieve opvatting. Het
-    Christendom ontleende het denkbeeld van sacrament aan de oude
-    tradities in het volksbewustzijn, en zijn eigen kerkelijke bijdrage
-    lag daarin, dat het langzamerhand dat denkbeeld een formeelen en
-    starren vorm gaf, en het voor onverbreekbaar verklaarde. Evenals
-    onder natuurvolken was het in de toestemming, dat het wezen lag van
-    het sacrament; de tusschenkomst van den priester was, in principe,
-    niet noodig om aan het huwelijk zijn godsdienstig bindend karakter
-    te geven. Het wezen van het sacrament was het wederkeerig aannemen
-    van elkaar als man en vrouw, en technisch was de priester, die de
-    ceremonie leidde alleen maar een getuige van het sacrament. Daar
-    het grondfeit dus de geestelijke daad was van de toestemming,
-    had het sacrament van het huwelijk het eigenaardige karakter van
-    te zijn zonder eenig uiterlijk en zichtbaar teeken. Misschien was
-    het dit feit, instinctief gevoeld als een zwak punt, dat leidde
-    tot den enormen nadruk die gelegd werd op de onverbreekbaarheid
-    van het sacrament van het huwelijk, reeds ingesteld door den
-    heiligen Augustinus. De Canonisten hebben verschillende argumenten
-    bijgebracht om die onverbreekbaarheid te verklaren, en een dikwijls
-    herhaald argument is altijd geweest de aanhaling uit de schrift van
-    den term "éen vleesch" voor getrouwde paren; maar het geliefkoosde
-    argument van de Canonisten was, dat het huwelijk de vereeniging
-    voorstelt van Christus met de kerk; die is onverbreekbaar, en
-    daarom moet het beeld ervan ook onverbreekbaar zijn; (Esmein,
-    op cit., dl. I, p. 54). Gedeeltelijk dus, mogen we wel gelooven,
-    deed het denkbeeld van de onverbreekbaarheid van het huwelijk zich
-    aan den kerkelijken geest voor als een natuurlijke associatie van
-    denkbeelden: de gelofte van de maagdelijkheid in het kloosterschap
-    was onverbreekbaar; moest niet de gelofte van sexueele verhouding
-    in het huwelijk even onverbreekbaar zijn? Het schijnt wel, dat het
-    niet voor 1164 was, in de Sentences van Peter Lombard, dat er een
-    duidelijke en formeele erkenning van het huwelijk wordt gevonden
-    als een van de zeven sacramenten (Howard, op cit., dl. I, p. 533).
-
-
-De kerk echter had het huwelijk niet alleen gemaakt tot een
-godsdienstige daad; zij had het ook gemaakt tot een openlijke daad. De
-dienstdoende priester, die nu de autoriteit van het huwelijk was
-geworden, was gebonden door al de eischen en verbodsbepalingen van de
-kerk, en hij kon zich niet schikken naar de neigingen en belangen van
-afzonderlijke paren of hun voogden. Het werd dus onvermijdelijk, dat,
-evenals in andere zaken van gelijke soort, een wetboek met kerkelijke
-regels te zijner voorlichting ontstond. Deze behoefte van de kerk, die
-uit haar aangroeiende heerschappij over de wereldsche zaken voortkwam,
-was de oorsprong van de canonieke wetten. Met de ontwikkeling van
-de canonieke wetten, werd het geheele gebied van de regeling der
-sexueele verhoudingen, en de heerschappij over de afdwalingen ervan,
-een uitsluitend kerkelijke zaak. De wereldlijke wet kon voortaan
-evenmin direct kennis nemen van echtbreuk als van ontucht of onanie;
-bigamie, bloedschande en sodomie waren geen wereldlijke misdaden;
-de kerk was oppermachtig in de geheele sexueele sfeer.
-
-Het was in de twaalfde eeuw, dat de canonieke wet het eerst ontstond,
-en Gratianus was de meesterlijke geest, die er het eerst vorm aan heeft
-gegeven. Hij behoorde tot de rechtsgeleerde school van Bologne, die
-de gezonde tradities van de Romeinsche wet geërfd had. De "canones",
-die Gratianus opstelde, waren echter niet méer het enkele resultaat van
-wettelijke tradities dan het resultaat van in kloosters uitgedachte
-theologische overwegingen. Zij waren een antwoord op de praktische
-behoeften van den dag voordat deze behoeften tijd gehad hadden stof te
-leveren tot fijn uitgesponnen subtiliteiten. Op een eenigszins later
-tijd, vóor het einde van de eeuw, werd de invloed der Italiaansche
-theologen overheerscht door dien der Gallische theologen van Parijs,
-zooals ze vertegenwoordigd werden door Peter Lombard. Het resultaat
-was het invoeren van verkeerde gecompliceerde toestanden, die de
-canonieke wet bijna hadden beroofd zoowel van haar beslistheid als van
-haar geschiktheid zich aan te passen aan de behoeften van de menschen.
-
-Ondanks alle parasitische uitwassen echter, die zich snel begonnen te
-vormen om de canonieke wet heen, en die de praktische bruikbaarheid
-ervan sterk begonnen te verminderen, had die wetgeving toch in
-zich--voornamelijk in het begin en later onduidelijker--een gezonde
-kern van werkelijke waarde. De eerste canonieke wetten erkenden,
-dat het essentieele feit van het huwelijk de werkelijke sexueele
-vereeniging is, uitgevoerd met de bedoeling een permanente verhouding
-in het leven te roepen. De copula carnalis, het maken van twee tot "een
-vleesch", volgens de phrase van de schrift, een mystiek symbool van de
-vereeniging van de kerk met Christus, was het wezen van het huwelijk,
-en de wederkeerige toestemming van het paar alleen was voldoende om
-een huwelijk te vormen, zelfs zonder eenige godsdienstige inzegening,
-of zonder eenige ceremonie. Ook de informeele en niet ingezegende
-vereeniging was een werkelijk en bindend huwelijk als de twee partijen
-wilden, dat het dat zijn zou [324].
-
-
-    Welke harde dingen ook mogen gezegd zijn over de canonieke wetten,
-    het moet nooit vergeten worden, dat ze door de middeleeuwen heen
-    tot het midden van de zestiende eeuw de groote waarheid verder
-    hebben gedragen, dat het wezen van het huwelijk niet ligt in
-    riten en vormen, maar in de wederzijdsche toestemming van de twee
-    personen, die samen trouwen. Toen de Katholieke kerk, in haar
-    aangroeiende starheid, dat begrip verloor, werd het opgenomen
-    door de Protestanten en de Puriteinen in hun eerste stadium van
-    vurige geloofsijver, hoewel ze het weer min of meer loslieten,
-    toen ze terugvielen in een staat van vormendienst. Het bleef ook
-    steun ontvangen van moralisten en dichters. Zoo beschrijft George
-    Chapman, de drama-schrijver, die zoowel moralist was als dichter,
-    in The Gentleman Usher (1606), het huwelijk zonder godsdienstige
-    plechtigheid van zijn held en zijn heldin, dat deze laatste ons
-    aldus voorstelt:--
-
-
-                "May not we now
-        Our contract make and marry before Heaven?
-        Are not the laws of God and Nature more
-        Than formal laws of men? Are outward rites
-        More virtuous than the very substance is
-        Of holy nuptials solemnized within?
-        .... The eternal acts of our pure souls
-        Knit us with God, the soul of all the world,
-        He shall be priest to us; and with such rites
-        As we can here devise we will express
-        And strongly ratify our hearts' true vows,
-        Which no external violence shall dissolve".
-
-
-    En tegenwoordig verklaart Ellen Key, de beroemde profetes van de
-    hervorming van het huwelijk, aan het einde van haar Liefde en
-    huwelijk dat het ware huwelijk maar éen paragraaf bevat: "Zij,
-    die elkander liefhebben, zijn man en vrouw".
-
-
-Het stellen van het huwelijk op deze gezonde en natuurlijke basis had
-verder het uitstekende resultaat, dat het den man en de vrouw die zoo
-een huwelijk konden aangaan door hun toestemming, zonder eenige égards
-voor de wenschen van hun ouders of hun familie, op hetzelfde moreele
-niveau plaatste. Hier volgde de kerk evenzeer de latere Romeinen als
-de eerste Christenen, als Lactantius en Hieronymus, die verklaard
-hadden, dat wat geoorloofd was aan een man ook geoorloofd was aan een
-vrouw. Ook de poenitentialiën trachtten voor beide geslachten deze
-zelfde zedewet vast te stellen. De Canonisten vergunden ten slotte een
-zekere suprematie aan den echtgenoot, hoewel zij, aan den anderen kant,
-soms zelfs de hoofdrol in het huwelijk schenen toe te kennen aan de
-vrouw, en de poging werd gedaan het woord matrimonium af te leiden
-van matris munium, waarmee ze verklaarden, dat de moeder-functie het
-hoofdfeit van het huwelijk was [325].
-
-De gezonde elementen in de opvatting van de canonieke huwelijkswet
-werden echter al zeer vroeg in ruime mate, zoo niet geheel, te niet
-gedaan door de haarkloverijen, die ze op den achtergrond brachten,
-en zelfs door hun eigen fundamenteele gebreken. Zelfs in de
-dertiende eeuw begon men meer waarde te hechten aan een huwelijk,
-dat mondeling gesloten was per verba de praesenti dan aan een,
-dat gevormd was door de sexueele vereeniging, terwijl er zooveel
-bezwaren opgesteld werden tegen het huwelijk, dat het moeilijk
-werd om te weten welke huwelijken geldig waren, een punt van belang,
-aangezien een huwelijk aangegaan binnen de verboden graden slechts een
-waan-huwelijk was, d.i. een huwelijk, dat aangegaan wordt, terwijl een
-van beide partijen niet weet van een werkelijk bestaand beletsel. De
-ernstigste en meest onnatuurlijke trek van deze kerkelijke opvatting
-van het huwelijk was de in het oog springende tegenspraak tusschen
-de uiterste gemakkelijkheid, waarmee de poort van het huwelijk voor
-het jonge paar open geworpen werd, zelfs als zij nog weinig meer dan
-kinderen waren, en de uiterste gestrengheid, waarmee zij gesloten
-en gegrendeld werd als zij er in waren. Dat is nog heden het gebrek
-van het huwelijkssysteem, dat wij van de kerk geërfd hebben, maar in
-de handen van de canonisten werd er heel sterk de nadruk op gelegd,
-zoowel wat het gemak van er in te komen betreft, als de moeilijkheid
-van er uit te geraken [326]. Zoowel van het standpunt van rede als van
-menschelijkheid moet de poort, die men gemakkelijk binnen kan komen
-ook gemakkelijk opengaan om ons uit te laten; of, als de uitgang
-noodzakelijk moeilijk is, dan moet er zorg gedragen worden bij het
-binnenkomen. Maar geen van deze beide voorzorgen was mogelijk voor
-de canonisten. Het huwelijk was een sacrament en allen moesten bij
-een sacrament welkom zijn, vooral omdat ze anders in de doodzonde
-der ontucht vervallen konden. Aan den anderen kant kon het huwelijk,
-daar het een sacrament was, als het eenmaal waarlijk gesloten was,
-zonder de ingewikkelde voorwaarden en formaliteiten om het ongeldig
-te verklaren, nooit meer opgeheven worden. De instelling, die de
-kerk gemaakt had als bolwerk tegen de losbandigheid, werd zelf een
-werktuig, dat kunstmatig losbandigheid schiep, zoodat de canonieke
-wet op den langen duur een stand van zaken voortbracht, die--in de
-oogen van een groot deel van het Christendom--de gezondheid van de
-oorspronkelijke opvatting meer dan te niet deed [327].
-
-
-    In Engeland, waar van de negende eeuw af, het huwelijk algemeen
-    door de kerkelijke en wereldlijke machten als onverbreekbaar
-    beschouwd werd, was de canonieke wet in hoofdzaak ingesteld
-    als bij de andere Christelijke landen. Er waren echter bepaalde
-    punten, die door de Engelsche wet niet waren overgenomen. Bij
-    de Engelsche wet was een ceremonie in tegenwoordigheid van een
-    priester noodig om een huwelijk geldig te doen zijn, hoewel in
-    Schotland de wet van het canonieke recht aangenomen was, dat
-    toestemming van de partijen alleen, al was ze ook in het geheim
-    gegeven, voldoende was om een huwelijk te vormen. Verder is het
-    nageslacht van een onwettig huwelijk, dat in onschuld is aangegaan
-    en het nageslacht van personen, die later met elkaar trouwen,
-    wettig volgens de canonieke wet, maar niet volgens de gewone wet
-    van Engeland (Geary, Marriage and Family Relations, p. 3; Pollock
-    and Maitland, loc. cit.). De canonisten beschouwden de bezwaren,
-    verbonden aan het bastaardschap, als een straf, welke opgelegd
-    werd aan de ouders, die schuldig waren, en meenden daarom, dat de
-    last niet op de kinderen moest vallen, als er te goeder trouw een
-    ceremonie had plaats gehad van de zijde van ten minste een van
-    de ouders. In dit opzicht is de Engelsche wet minder verstandig
-    en humaan. Het was op het Concilie van Merton, in 1236, dat de
-    baronnen van Engeland het voorstel verwierpen om de wetten van
-    Engeland in overeenstemming te brengen met de canonieke wet, dat
-    is, met de canonieke wet van het Christendom in het algemeen, die
-    toestaat, dat de kinderen die vóor de bruiloft geboren zijn, zullen
-    gewettigd worden door een huwelijk, dat er op volgt. Grosseteste
-    putte zijn welsprekendheid en zijn argumenten uit ten gunste van
-    de verandering, maar tevergeefs, en de Engelsche wet heeft sinds
-    dien tijd in dit opzicht alleen gestaan (Freeman, "Merton Priory",
-    English Towns and Districts). Het voorstel werd verworpen met deze
-    beroemde woorden: "Nolumus leges Angliae mutare", een formule, die
-    alleen maar uitdrukking gaf aan een onredelijke en onmenschelijke
-    halsstarrigheid.
-
-    In de Vereenigde Staten heeft het huwelijk, dat volgt na de
-    geboorte van een of meer kinderen, in vele van de Staten de
-    uitwerking, de kinderen te legitimeeren, soms (zooals in Maine)
-    van zelf, maar gewoonlijk (zooals in Massachusetts) door speciale
-    erkenning van den vader, hoewel de gewone wet in dit geval de
-    kinderen niet wettigt.
-
-
-Het optreden van Luther en van de Hervorming veroorzaakte het
-verval van de canonieke wet voor zoover het Europa als een geheel
-aanging. Het was om vele redenen onmogelijk voor de Protestantsche
-hervormers om hetzij de Katholieke opvatting van het huwelijk of het
-wankele uitgebreide gebouw van wetten, dat de kerk op die opvatting
-had opgetrokken, formeel te bewaren. Echter kan niet gezegd worden,
-dat de houding der Protestanten jegens het denkbeeld der Katholieken
-een eenigszins duidelijke, logische of consequente houding was. Het was
-een opstand, een gemoedsdrang, meer dan een kwestie van beredeneerd
-principe. In de onvermijdelijke noodzakelijkheid van dien opstand
-tijdens de opkomst van het Protestantisme, ligt zijn rechtvaardiging
-en, over het geheel, zijn weldadige gezondheid. Het nam een vorm
-aan, die wel vreemd mag schijnen in een godsdienstige beweging; het
-verklaarde namelijk, dat het huwelijk niet een godsdienstige, maar
-een wereldlijke zaak is. Trouwen, zegt Luther, is "een wereldlijk
-iets", en Calvijn stelt het op hetzelfde niveau als het bouwen van
-een huis, de landbouw of het maken van schoenen. Maar, terwijl dit
-verwereldlijken van het huwelijk een uiting was van den algemeenen
-en tot het uiterste gedreven drang van het Protestantisme, waren de
-leiders van het Protestantisme het dikwijls onderling niet geheel
-eens, en evenmin waren ze helderziend in de zaak. Zelfs Luther
-was wat verward op dit punt; soms schijnt hij het huwelijk "een
-sacrament" te noemen, soms "een zaak van tijdelijken aard", die
-aan den staat overgelaten moet worden [328]. Dit laatste standpunt
-is werkelijk overheerschend geweest. Maar in het begin ontstond er
-een tijdperk van verwarring, zoo niet van chaos, in de hoofden van
-de Hervormers; niet alleen waren ze zelf niet altijd overtuigd;
-zij waren het samen niet eens, vooral over de zeer praktische
-kwestie der echtscheiding. Luther behoorde, met Calvijn en Beza,
-over het geheel tot de strengere partij die alleen echtscheiding
-wilde toestaan voor echtbreuk en kwaadwillige verlating; sommigen,
-daaronder vele van de eerste Engelsche Protestanten, waren er vóor,
-den man vrijheid te geven tot echtscheiding wegens echtbreuk, maar niet
-de vrouw. Een andere partij, met Zwingli, werden door Erasmus in een
-meer liberale richting geïnfluenceerd, en--het standpunt naderende van
-de Romeinsche Keizerlijke wetgeving--lieten ze verschillende oorzaken
-toe voor echtscheiding. Sommigen, als Bucer, die Milton voorafging,
-wilden zelfs echtscheiding toestaan, als de man niet van zijn vrouw
-kon houden. Eerst namen sommigen van de Hervormers het principe van
-zelf-scheiding aan, zooals het heerschte bij de Joden en aangenomen
-werd door eenige der eerste Concilies van de Kerk. Op deze wijze
-meende Luther, dat de oorzaak tot echtscheiding zelf de echtscheiding
-bewerkte, zonder eenig rechterlijk besluit, hoewel een besluit van
-den rechter noodig was om weer te huwen. Deze kwestie van het weder
-huwen en de behandeling van den echtbreker, gaven ook aanleiding tot
-oneenigheid. Gewoonlijk werd aangenomen, dat de onschuldige partij
-mocht hertrouwen; in Engeland ontstond deze meening in het midden
-van de zestiende eeuw, werd door den Aartsbisschop van Canterbury
-geldig verklaard en door het Parlement bekrachtigd. Vele hervormers
-echter waren er tegen dat de andere partij weer trouwde. Beust,
-Beza en Melanchton wilden hem laten ophangen, om zoo de kwestie
-van het hertrouwen te beslissen; ook Luther en Calvijn wilden hem
-ter dood brengen, maar daar de burgerlijke wetten die maatregel
-slechts langzaam aannamen, veroorloofden ze hem om weer te trouwen,
-zoo mogelijk in een ander gedeelte van het land [329].
-
-Het slot was, dat het Protestantisme een opvatting van het huwelijk
-opstelde, voornamelijk gebaseerd op den wettelijken en economischen
-factor,--een factor die wel niet voorbijgezien werd door de Canonisten,
-maar door hen strikt ondergeschikt geacht werd--en het beschouwde in
-hoofdzaak als een contract. Zoodoende onstond er aan de negatieve
-zijde een werkelijke vooruitgang, want zij braken de macht van
-een verouderd en kunstmatig systeem, maar aan de positieve zijde
-keerden ze enkel terug tot een opvatting, die overheerschend is in
-barbaarsche maatschappijen, en die het duidelijkst aan den dag treedt,
-als het huwelijk het meest op een koop gelijkt. De stappen, door het
-Protestantisme gedaan, deden een groote verandering ontstaan in den
-aard van het huwelijk, maar niet noodzakelijk eenige groote verandering
-in den vorm. Het huwelijk was niet langer een sacrament, maar het was
-nog altijd een openbare en niet een persoonlijke zaak en werd nog, hoe
-inconsequent ook, in de kerk ingezegend. En daar het Protestantisme
-geen eigen wetboek had, sloot het zich zoowel in Duitschland als
-in Engeland aan bij het algemeene principe van de kanonieke wet,
-ze veranderend om in overeenstemming te komen met haar eigen houding
-en behoeften [330]. Het was de latere Puriteinsche beweging, eerst in
-Nederland (1580), dan in Engeland (1653), en daarna in Nieuw-Engeland,
-die een ernstige en samenhangende opvatting van het Protestantsche
-huwelijk invoerde en het op burgerlijke basis begon te stellen.
-
-
-    De Engelsche Hervormers onder Edward VI en zijn verlichte
-    raadgevers, waaronder Aartsbisschop Cranmer, beschouwden het
-    huwelijk liberaal, en waren bereid vele bewonderenswaardige
-    hervormingen door te voeren. De vroege dood van dien koning
-    oefende een grooten invloed uit op de wettelijke geschiedenis van
-    het Engelsche huwelijk. De Katholieke reactie onder Koningin Mary
-    bracht de meer radicale hervormers tot zwijgen, terwijl de daarop
-    volgende troonsbestijging van Koningin Elizabeth, wier houding
-    jegens het huwelijk illiberaal en ouderwetsch was, naderend tot
-    de houding van haar vader, Hendrik VIII (zooals bijvoorbeeld
-    bleek uit haar bepaalden tegenstand tegen het huwelijk van de
-    geestelijkheid), een duurzamen invloed uitgeoefend heeft op de
-    Engelsche wet. Ze werd minder liberaal dan die van de andere
-    Protestantsche landen en kwam dichter bij die van de Katholieke
-    landen.
-
-    De hervorming van het huwelijk echter, die door de Puriteinen
-    beproefd werd, begon in Engeland in 1644, toen er een wet
-    aangenomen werd, die inhield "dat het huwelijk geen sacrament was,
-    en niet speciaal behoorde bij de kerk van God, maar gewoon was
-    onder de menschen en van openbaar belang in iedere gemeenschap". De
-    wet voegde er echter bij, dat het gepast was, dat het huwelijk
-    ingezegend werd door "een wettigen bedienaar van het Woord". De
-    meer radicale wet van 1653 verwierp deze voorwaarde, en maakte het
-    huwelijk zuiver wereldlijk. De afkondigingen moesten in de kerk
-    gedaan worden (door beambten, die daarvoor speciaal aangesteld
-    waren), of (als de partijen dat wenschten) op de markt. Het
-    huwelijk moest voltrokken worden door een vrederechter; de
-    leeftijd waarop een huwelijk gesloten mocht worden, werd voor
-    een man gesteld op zestien jaar, voor een vrouw op veertien
-    (Scobell's Acts and Ordinances, blz. 86, 236). De Restauratie
-    schafte deze verstandige wet af en voerde weer tradities in van
-    de canonieke wet, maar de Puriteinsche opvatting van het huwelijk
-    werd overgebracht naar Amerika, waar ze wortel schoot en bloeide.
-
-
-Het was bovendien uit het Puritanisme, zooals het door Milton
-vertegenwoordigd werd, dat de eerste echt moderne, zij het ook
-nog onvolkomen opvatting van de huwelijksverhouding bestemd was te
-ontstaan. De eerste Hervormers handelden in deze zaak voornamelijk
-uit een duister instinct van natuurlijken opstand in een omgeving van
-plebejisch materialisme. De Puriteinen werden bewogen door hun gevoel
-voor eenvoud en burgerlijke orde als voorwaarden van godsdienstige
-vrijheid. Milton verklaarde, in zijn Doctrine and Discipline of
-Divorce, uitgegeven in 1643, toen hij vijf en dertig jaar oud was,
-dat het feit van het huwelijk meer waarde had dan de vorm van het
-huwelijk, en dat het individu het geestelijk recht had dien vorm
-te regelen. Hij had de beteekenis begrepen van die opvatting van
-persoonlijke verantwoordelijkheid, die de grondslag is van de sexueele
-verhoudingen, zooals zij tegenwoordig aan de menschen beginnen toe te
-schijnen. Als Milton niets nagelaten had dan zijn geschriften over het
-huwelijk en de echtscheiding, dan zouden die voldoende geweest zijn
-om hem tot een genie te stempelen. Het Christendom moest anderhalve
-eeuw wachten eer een ander genie van den eersten rang, Wilhelm von
-Humboldt, zich met even groote autoriteit en even duidelijk uitsprak
-ten gunste van het vrije huwelijk en de vrije echtscheiding.
-
-
-    Aan Milton komt de eer toe en we moeten hem er nu nog dankbaar
-    voor zijn, de eerste te zijn geweest, die in het Christendom
-    de leer heeft verkondigd, dat het huwelijk een persoonlijke
-    zaak is, en dat het daarom moet kunnen ontbonden worden
-    met wederzijdsch goedvinden, of zelfs op den wensch van een
-    van de beide partijen. Wij hebben aan hem, zegt Howard, "de
-    stoutmoedigste verdediging van de vrijheid tot echtscheiden te
-    danken, die zich ooit vertoond heeft. In het abstracte genomen,
-    en op beide geslachten van toepassing, is het misschien wel de
-    sterkste verdediging, die door een enkele aanroep van autoriteit
-    geschieden kan", hoewel zijn argumenten, daar ze gebaseerd zijn op
-    rede en ondervinding, dikwijls weinig door zijn gezag ondersteund
-    worden; hij spreekt in waarheid de taal van den modernen socialen
-    hervormer, en Milton's geschriften over dit onderwerp worden
-    tegenwoordig geschat onder de belangrijkste van al zijn werken
-    (Masson, Life of Milton, deel III; Howard, op. cit., vol. II,
-    p. 86, deel III, p. 251; C. B. Wheeler, "Milton's Doctrine and
-    Discipline of Divorce", Nineteenth Century, Jan. 1907).
-
-    Het huwelijk, zegt Milton, "is niet enkel een vereeniging van het
-    vleesch, maar het is een menschelijk verbond; waar dat verbond
-    niet bestaat, kan geen werkelijk huwelijk zijn" (Doctrine of
-    Divorce, boek I, hoofdstuk XIII); het is "een verbond, waarvan het
-    wezen niet bestaat in gedwongen gemeenschap en in een onoprechte
-    vervulling van plichten, maar in ongeveinsde liefde en vrede"
-    (Ib., hoofdstuk VI). Ieder huwelijk, dat minder is dan dit, is
-    "een afgodsbeeld, van geenerlei waarde in de wereld". Het zwakke
-    punt in Milton's voorstelling van de zaak is, dat hij nooit
-    openlijk dezelfde macht van initiatief in het huwelijk en in de
-    echtscheiding toekent aan de vrouw als aan den man. Er is echter
-    niets in zijn argument, dat verhindert dat het ook op de vrouw
-    zal worden toegepast, een toepassing, die, al handhaaft hij ze
-    nooit, hij toch ook nooit ontkent; en sommigen veronderstellen,
-    dat hij aanneemt, dat de vrouwen de gelijken zijn van de mannen;
-    hij eischt van haar geestelijke kameraadschap; hoe bereid Milton
-    ook mag geweest zijn om volkomen gelijkstelling tot echtscheiding
-    te geven aan de vrouw, het zou voor een Puritein van de zeventiende
-    eeuw niet mogelijk geweest zijn gehoor te krijgen voor zulk
-    een leer; zijn argumenten zouden dan nog meer onverschilligheid
-    ontmoet hebben, als dat mogelijk was geweest, dan waarop zij in
-    werkelijkheid gestuit zijn. (Het sonnet vol verontwaardiging van
-    Milton over de ontvangst van zijn boek is wel bekend).
-
-    Milton zegt, dat in het conventioneele Christelijke huwelijk
-    uitsluitend waarde wordt gehecht aan de vereeniging des
-    vleesches. Zoolang die vereeniging mogelijk is, hoeveel antipathie
-    er ook bij het paar bestaat, hoezeer ze zich ook vergist hebben
-    "door dwaling, verborgen gebrek, of ongeluk", hoezeer het hun
-    ook onmogelijk is "te leven in eensgezindheid of tevredenheid
-    al hun dagen", toch blijft het huwelijk nog voortbestaan,
-    de twee moeten samen hun weg gaan, (op. cit., Bk. I). Het is
-    de canonieke wet, zegt hij, die het mis heeft, "ongetwijfeld
-    door toedoen van den duivel", want de canonieke wet voert tot
-    losbandigheid (op. cit.). Het is, zegt hij, de afwezigheid van
-    een redelijke vrijheid, die de oorzaak is van losbandigheid,
-    en het zijn de mannen, die de voorrechten van de losbandigheid
-    wenschen te behouden, die zich verzetten tegen het invoeren van
-    een redelijke vrijheid.
-
-    De juiste grond voor echtscheiding is "ongeschiktheid, gebrek aan
-    begaafdheid of tegenzin, ontstaande uit een niet te veranderen
-    oorzaak in den aard van een der partijen, die de voornaamste
-    weldaden van den huwelijksomgang, troost en vrede verhindert
-    en waarschijnlijk altijd zal verhinderen". Zonder de "diepe en
-    ernstige waarheid" van wederzijdsche liefde, is het huwelijk
-    "niets dan de ledige schaal van een uiterlijk samenleven",
-    uitsluitend huichelarij, en moet het ontbonden worden (op. cit.).
-
-    Milton gaat verder dan het gewone Puriteinsche standpunt,
-    en verwerpt niet alleen gerechtshoven en overheidspersonen,
-    maar is voor de "zelfscheiding"; want echtscheiding kan niet
-    rechtens behooren tot eenige burgerlijke of aardsche macht, daar
-    "dikwijls de redenen tot het zoeken van echtscheiding zoo diep
-    in de primitieve en onschuldige genegenheden der natuur liggen,
-    dat het niet binnen het rechtsgebied van de wet ligt, er zich mee
-    te bemoeien". Hij voegt er bij, dat er, om onrechtvaardigheid
-    te voorkomen, speciale punten voor den overheidspersoon kunnen
-    gebracht worden, die echter in geen geval het recht zou moeten
-    hebben, om echtscheiding te verbieden (op. cit., Bk. II,
-    hoofdst. XXI)., Sprekende van een standpunt, dat we nu zelfs
-    nog niet bereikt hebben protesteert hij tegen de dwaasheid om
-    "een gerechtshof het recht te geven om te redeneeren over en
-    zich te verdiepen in de onbegrijpelijke en geheime redenen tot
-    antipathie tusschen man en vrouw".
-
-    In den modernen tijd was Hinton gewoon de huwelijkswet te
-    vergelijken bij de wet op het houden van den Sabbath, zooals die
-    door Jezus gebroken werd. Wij vinden precies dezelfde vergelijking
-    bij Milton. De Sabbath, meent hij, was gemaakt voor God. "Toch,
-    als het welzijn van den mensch in de weegschaal komt, hooren
-    we die stem van oneindige goedheid en zachtmoedigheid, dat
-    "de Sabbath gemaakt is voor den mensch en niet de mensch voor
-    den Sabbath". Welke zaak is ooit meer gemaakt geweest voor den
-    mensch alleen, en minder voor God, dan het huwelijk?" (op. cit.,
-    Bk. I, hoofdst. XI). "Als de mensch de heer is over den Sabbath,
-    kan hij dan minder zijn dan heer van het huwelijk?"
-
-
-Milton stond in dit opzicht, evenals in andere opzichten, buiten
-zijn tijd. Zijn opvatting van het huwelijk maakte op het leven van
-zijn tijdgenooten niet meer indruk dan zijn Paradise Lost. Zelfs
-zijn eigen Puriteinsche partij, die de wet van 1653 had ingevoerd,
-had, vreemd genoeg, nagelaten gevallen van echtscheiding en van
-ongeldigheidsverklaring van huwelijken over te dragen op de wereldlijke
-gerechtshoven, wat tenminste een stap in de goede richting zou geweest
-zijn. De Puriteinsche invloed werd overgebracht naar Amerika en vormde
-het zuurdeesem, dat nog voortwerkt in de liberale, hoewel te nauwkeurig
-in bijzonderheden gaande wet op de echtscheiding van vele Vereenigde
-Staten. De Amerikaansche procedure van het wereldlijk huwelijk volgde
-die, opgesteld door de Engelsche Gemeenschap, en het gezegde van den
-grooten Kwaker, George Fox, "Wij trouwen niemand, maar we zijn er als
-getuigen bij tegenwoordig" [331], (wat inderdaad de gezonde kern was
-in de canonieke wet) wordt beschouwd als de geest van de huwelijkswet
-van den conservatieven, maar toch vrijzinnigen staat Pennsylvanië,
-waar, nog in 1885, een wet werd aangenomen, die nadrukkelijk aan
-mannen en vrouwen het recht gaf hun eigen huwelijk in te zegenen [332].
-
-In Engeland zelf kwamen de hervormingen in de huwelijkswet, die
-de Puriteinen bewerkt hadden, met de restauratie weer zeer in het
-gedrang. Nog twee en een halve eeuw spraken de Engelsche geestelijke
-rechtbanken recht volgens wat in zijn kern was de oude kanonieke
-wet. Echtscheiding was moeilijker te bereiken geworden dan vóór de
-hervorming, en het lot van de getrouwde vrouw was ten gevolge daarvan
-zwaarder. Van de zestiende eeuw tot de tweede helft van de negentiende
-was de Engelsche wet bijzonder hard en streng, veel minder liberaal dan
-die van eenig ander Protestantsch land. Echtscheiding was in de gewone
-Engelsche wet niet bekend, en een speciale acte van het Parlement,
-met enorm groote kosten, was noodig om ze in speciale gevallen te
-verkrijgen [333]. Men nam zelfs een houding van zelfgenoegzaamheid
-aan over het in stand houden van dit systeem. Het werd als moreel
-beschouwd. Er was een algeheele afwezigheid van de erkenning, dat er
-niets meer immoreel is dan het bestaan van een onwerkelijke sexueele
-vereeniging, niet alleen uit het standpunt van theoretische moraal,
-maar ook van de praktische moraal, want geen gemeenschap zou een
-meerderheid van zulke vereenigingen kunnen dulden [334]. In 1857 werd
-er eindelijk met veel moeite een wet doorgehaald, die het systeem
-hervormde. Het was een eenigszins onsamenhangende en tijdelijke
-maatregel, en hij werd, naar erkend werd, alleen ingevoerd als een
-stap in de richting van verdere hervorming; maar zij beheerscht nog
-in haar wezen de Engelsche wetgeving van tegenwoordig, en heeft in
-de oogen van velen een duurzamen standaard van moraal ingesteld. De
-geest van blind conservatisme,--Nolumus leges Angliae mutare,--die
-zich weder vastgenesteld had na de groote beweging van de hervorming
-en het puritanisme, blijft nog bestaan. In huwelijkskwesties en
-in kwesties van echtscheiding zijn de Engelsche wetgeving en het
-Engelsche gevoel gelijkelijk ten achter bij het Latijnsche land
-Frankrijk en het puriteinsch aangelegde land de Vereenigde Staten.
-
-
-    De schrijver van een kundige en gematigde verhandeling
-    over The Question of the English Divorce komt, waar hij de
-    eigenaardigheden van de Engelsche wet op de echtscheiding
-    opsomt, tot de conclusie, dat ze is: 1. onbillijk; 2. immoreel;
-    3. met zich zelf in tegenspraak; 4. onlogisch; 5. onzeker; en
-    6. niet in overeenstemming met de tegenwoordige behoeften. Ze
-    werd slechts ongaarne opgenomen in een wetsontwerp, dat in
-    1857 aan het Parlement werd voorgelegd, waartegen hardnekkig
-    tegenstand geboden werd een geheel seizoen lang, niet alleen op
-    godsdienstige gronden door de tegenstanders van de echtscheiding,
-    maar ook door de vrienden van de echtscheiding, die een meer
-    liberalen maatregel eischten. Ze behandelde de seksen ongelijk,
-    daar ze aan den man maar niet aan de vrouw echtscheiding toestond
-    alleen voor echtbreuk. Toen hij met de wet voor den dag kwam,
-    excuseerde de Procureur-Generaal zich over dit gebrek, zeggende,
-    dat er niet bedoeld was, dat het een definitieve maatregel zou
-    zijn, maar alleen een schrede naar een volgende wetgeving. Dat
-    is meer dan een halve eeuw geleden, maar de schrede verder is
-    nog niet gedaan. Hoe onvolledig en onvolkomen de maatregel ook
-    was, hij schijnt toch door velen beschouwd te zijn als in de
-    hoogste mate revolutionair en gevaarlijk. De schrijver van een
-    artikel over "Modern Divorce" in de Universal Review voor Juli
-    1859 toch verklaarde, terwijl hij in principe het oprichten van
-    een speciaal echtscheidingshof goedkeurde, dat "het nieuwe hof
-    neiging had het huwelijk als een maatschappelijke instelling te
-    vernietigen en de vrouwelijke kuischheid te niet te doen", en dat
-    "iedereen nu naar zijn eigen wil man en vrouw is". "Niemand",
-    voegt hij er bij, "zal er nu met recht over twisten, dat er niet
-    talrijke huwelijks-onverkwikkelijkheden zijn".
-
-    Toch is volgens deze wet, het voor een vrouw zelfs niet mogelijk
-    echtscheiding te verkrijgen voor de echtbreuk van haar man, tenzij
-    hij ook wreed jegens haar is en haar verlaat. Eerst beteekende
-    "wreedheid" physieke wreedheid en dan van ernstigen aard. Maar
-    na verloop van tijd strekte de beteekenis van het woord zich uit
-    tot de pijn den geest aangedaan, en tegenwoordig kunnen koelheid
-    en verwaarloozing op zich zelf reeds bijna de wreedheid vormen,
-    hoewel de Engelsche gerechtshoven dikwijls ten zeerste geaarzeld
-    hebben, om de ernstigste vormen van verfijnde wreedheid aan te
-    nemen, omdat er geen "physiek" element bij betrokken was. We kunnen
-    echter met zeer veel waarschijnlijkheid verwachten dat de tijd zal
-    komen, waarop, volgens een rechtsgeleerd schrijver (Montmorency,
-    "The Changing Status of a Married Woman", Law Quarterly Review,
-    April 1897), "men van bijna iedere daad van wangedrag op zich zelf
-    zal meenen, dat ze zooveel ellende veroorzaakt aan het onschuldige
-    slachtoffer, dat het de wreedheid vormt die vereischt wordt door de
-    wet van 1857". (De kwestie van de wreedheid wordt in bijzonderheden
-    besproken in de Commentaries on Marriage, Divorce and Separation,
-    1891, deel I, hoofdst. XLIX; vergelijk Howard, op. cit., deel II,
-    p. 111).
-
-    Er kan niet veel twijfel aan bestaan of de wreedheid alleen
-    is een reden tot echtscheiding. In vele Staten van Amerika,
-    waar de echtscheiding veel gemakkelijker te verkrijgen is dan in
-    Engeland, wordt wreedheid erkend als op zich zelf een voldoende
-    reden, hetzij de vrouw de eischeres is of de man de eischer. De
-    daden van wreedheid, die aangegeven werden, zijn soms van heel
-    weinig beteekenis. Zoo zijn er echtscheidingen uitgesproken in
-    Amerika op grond van het "wreede en onmenschelijke gedrag" van
-    een vrouw, die de knoopen van haar man niet wilde aannaaien, of
-    omdat een vrouw "den beklaagde een geweldigen slag gegeven had
-    met haar tournure", of omdat de man de nagels van zijn teenen
-    niet knipt, of omdat "ons geheele huwelijk door mijn man mij
-    nooit mee uit rijden heeft genomen. Dit is een bron geweest van
-    zieleleed en krenking". In veel andere gevallen, moeten we er aan
-    toevoegen, is de wreedheid begaan door den man, zelfs ook door de
-    vrouw--want hoewel meestal wèl is het toch niet altijd de man,
-    die de bruut is--van een gruwelijken en hartverscheurenden
-    aard (Report on Marriage and Divorce in the United States,
-    uitgegeven door Hon. Carroll D. Wright, arbeidscommissaris,
-    1889). Maar zelfs in de vele schijnbaar nietige gevallen--zooals
-    van een man, die zich niet wascht, en een vrouw, die voortdurend
-    blijk geeft van een driftig karakter, moet toegegeven worden,
-    dat omstandigheden, die in de gewone verhoudingen van het leven
-    dragelijk kunnen zijn, ondragelijk worden in de intieme verhouding
-    van de sexueele vereeniging. Als een feit heeft men, na zorgvuldig
-    onderzoek bevonden, dat de Amerikaansche gerechtshoven nauwkeurig
-    de gevallen nagaan, die voor hen gebracht worden, en dat ze niet
-    zorgeloos zijn in het geven van echtscheidingsvonnissen.
-
-    In 1859 werd een overdreven waarde gehecht aan de grove redenen
-    tot echtscheiding, aan de verwaarloozing van fijne, maar even
-    noodlottige bezwaren tegen het voortzetten van het huwelijk. Dit
-    werd aangetoond door Gladstone, die er tegen was echtbreuk te
-    maken tot een reden tot echtscheiding. "Wij hebben vele redenen",
-    zegt hij, "die noodlottiger zijn voor de groote verplichting,
-    die het huwelijk oplegt, zooals ziekte, idiotisme, misdaad, die
-    straf voor het leven met zich brengt". Tegenwoordig beginnen we
-    niet alleen zulke redenen als deze te erkennen, maar ook andere
-    van een veel intiemer aard die, zooals Milton lang geleden erkend
-    heeft, niet vastgesteld kunnen worden in wetten, of bepleit
-    in gerechtshoven. De huwelijksband is niet alleen een physieke
-    vereeniging, en wij moeten leeren, zooals de schrijver van The
-    Question of English Divorce (p. 49) opmerkt, "dat andere dan
-    physieke afwijkingen feitelijk van veel meer belang zijn voor
-    het veroorzaken van ongeluk in het huwelijk".
-
-    In Engeland en Wales zijn er meer mannen dan vrouwen, die
-    om echtscheiding verzoeken, en het aantal vrouwen, dat er om
-    vraagt, bedraagt ongeveer 40 percent van het geheel. Het aantal
-    echtscheidingen neemt toe, hoewel het aantal niet groot is, in
-    1907 ongeveer 1300, waarvan minder dan de helft weer trouwden. Hoe
-    onvoldoende de wet op de echtscheiding is blijkt wel uit het feit,
-    dat in hetzelfde jaar door de overheidspersonen ongeveer 7000
-    bevelen tot rechterlijke scheiding werden uitgevaardigd. Deze
-    scheidingsbesluiten geven niet alleen geen recht om weer te
-    trouwen, maar zij maken het onmogelijk om echtscheiding te
-    verkrijgen. Zij zijn in werkelijkheid een officieele permissie
-    om verhoudingen aan te gaan buiten het Staatshuwelijk om.
-
-    In de Vereenigde Staten werden in de jaren 1887-1906 bijna 40
-    percent van de echtscheidingen uitgesproken wegens "verlating",
-    hetgeen in de verschillende Staten verschillend uitgelegd wordt,
-    en dikwijls moet beteekenen een scheiding met wederzijdsch
-    goedvinden. Van de overigen waren er 19 pCt. wegens ontrouw,
-    en evenveel wegens wreedheid; maar terwijl de echtscheidingen
-    toegestaan aan de mannen wegens de ontrouw van hun vrouwen bijna
-    driemaal zoo groot in aantal zijn als het aantal toegestaan aan
-    vrouwen wegens de echtbreuk van den man, is het ten opzichte van
-    de wreedheid juist andersom, de vrouwen verkrijgen 27 percent van
-    haar echtscheidingen op dezen grond en de mannen maar 10 percent.
-
-    In Pruisen neemt het aantal echtscheidingen toe. In 1907 waren er
-    achtduizend echtscheidingen, en de oorzaak was in de helft van de
-    gevallen echtbreuk, en in ongeveer duizend gevallen kwaadwillige
-    verlating. In de gevallen van verlating waren de mannen bijna
-    tweemaal zoo dikwijls de schuldige partij als de vrouwen, in
-    gevallen van echtbreuk maar een vijfde tot een achtste deel.
-
-
-Er kan niet de geringste twijfel aan zijn, dat de moeilijkheid, de
-verwarring, de inconsequentie en de scandaleuze indecentie, die de
-echtscheiding en de methoden om ze te verkrijgen karakteriseeren,
-geheel en alleen het gevolg zijn van het verborgen voortbestaan van
-tradities, die aan den eenen kant gebaseerd zijn op de leerstellingen
-van de canonieke wet van de onverbreekbaarheid van het huwelijk en
-de zonde van sexueel verkeer buiten het huwelijk, en aan den anderen
-kant op het primitieve denkbeeld van het huwelijk als een contract,
-dat economisch de vrouw ondergeschikt maakt aan den man en haar
-persoon, of in ieder geval het recht haar te beschermen, maakt tot
-zijn bezitting. Alleen als we ons duidelijk voor oogen stellen, hoe
-diep deze tradities geworteld zijn in het godsdienstige, wettelijke,
-maatschappelijke en gevoelsleven van Europa, kunnen we begrijpen hoe
-het mogelijk is, dat barbaarsche ideeën over huwelijk en echtscheiding
-nu nog kunnen bestaan in een stadium van de beschaving, dat, in vele
-opzichten, zulke ideeën lang te boven is.
-
-De opvatting van de canonieke wet over de abstracte godsdienstige
-heiligheid van het huwelijk, overgebracht op de moreele sfeer, maakt
-dat een breuk van de huwelijksverhouding een openlijk kwaad lijkt;
-de opvatting van de ondergeschiktheid bij contract van de vrouw
-maakt zulk een breuk van haar kant, en zelfs, door overdraging van
-denkbeelden, van zijn kant, tot een persoonlijke beleediging. Deze
-twee ideeën van kwaad bloeien zelfs nu nog, ieder afzonderlijk naast
-elkaar in den volksgeest.
-
-De economische ondergeschiktheid van de vrouw als een soort van
-bezitting valt duidelijk in het oog als we bedenken, dat een man
-groote sommen gelds kan eischen, en die dikwijls ook krijgt, van den
-man, die zijn bezit sexueel nadert en door zulk een overtreding het
-beschadigt in de oogen van zijn meester [335]. Aan een psycholoog zou
-het duidelijk zijn, dat een echtgenoot, die niet in staat geweest is
-om zoo de liefde en het respect van zijn vrouw te winnen en vast te
-houden, dat het voor haar volkomen gemakkelijk en natuurlijk is de
-toenaderingen van iederen anderen man te verwerpen, haar minstens
-evenveel schadevergoeding schuldig is als zij of haar deelgenoot
-aan hem; terwijl, als de fout werkelijk aan haar kant is, als zij
-zoo weinig in staat is om liefde en vertrouwen te beantwoorden,
-en zoo gemakkelijk een prooi wordt voor een buitenstaander, dan
-moest de man wel verre van eenige vergoeding in geld te eischen,
-zich meer dan volkomen gecompenseerd rekenen, dat hij bevrijd is van
-de noodzakelijkheid om zulk een vrouw te onderhouden. Als er geen
-valsche tradities waren, zou dat duidelijk zijn. Het zou werkelijk
-niet onredelijk zijn, dat een man veel zou moeten betalen om zich te
-bevrijden van een vrouw, als hij blijkbaar een ernstige fout heeft
-begaan toen hij haar koos. Maar te bevelen, dat een man feitelijk
-schadevergoeding zou krijgen, omdat hij zich niet in staat heeft
-getoond om de liefde van een vrouw te winnen, is een denkbeeld, dat
-niet zou kunnen voorkomen in een beschaafde maatschappij, die niet
-verdraaid was door overgeërfde vooroordeelen [336]. Toch staan de zaken
-nu in de beschaafde landen zoo, dat het wettelijk voor een echtgenoot
-mogelijk is een verzoek in te dienen tot schadevergoeding tegen den
-minnaar van zijn vrouw te zamen met een verzoek om echtscheiding of
-tot een scheiding van tafel en bed. Op deze wijze is echtbreuk geen
-misdaad, maar een persoonlijke beleediging [337].
-
-Terzelfder tijd echter komt de invloed van de canonieke wet
-inconsequent aan den dag en beweert, dat een huwelijksbreuk een
-openlijke overtreding is, een zonde die door den Staat veranderd wordt
-in iets, dat bijna of geheel een misdaad is. Dit wordt duidelijk
-aangetoond door het feit, dat in sommige landen de echtbreker kans
-loopt op gevangenisstraf, een kans, die tegenwoordig wel nauwelijks tot
-daden komt. Maar precies hetzelfde denkbeeld wordt duidelijk gemaakt
-door de leer van de "geheime verstandhouding", die, in theorie, in
-vele landen nog strikt wordt in acht genomen. Volgens de leer van de
-geheime verstandhouding moeten de voorwaarden, die noodig zijn om
-de echtscheiding mogelijk te maken, in geen geval geleverd worden
-door wederzijdsch goedvinden. In de praktijk is het onmogelijk min
-of meer geheime verstandhouding te voorkomen, maar als ze voor het
-gerecht bewezen wordt, is het een absoluut beletsel voor het toestaan
-van de echtscheiding, hoe gerechtvaardigd en gebiedend de eisch tot
-echtscheiding ook wezen mag.
-
-
-    De Engelsche wet op de echtscheiding van 1857 weigerde
-    echtscheiding als er geheime verstandhouding was, zoowel als
-    wanneer er een tegen-aanklacht was tegen den eischer, en de wet
-    op de oorzaken tot echtscheiding van 1860 leverde de machinerie om
-    de bolwerken tegen de echtscheiding te verzekeren. De kwestie der
-    geheime verstandhouding wordt besproken door G. P. Bishop (op cit.,
-    dl. II, hoofdst. IX). "Hoe rechtvaardig een zaak ook moge zijn",
-    merkt Bishop op, "als de partijen in geheime verstandhouding
-    staan bij de behandeling ervan, zoodat in werkelijkheid beide
-    partijen klagers zijn, terwijl medegedeeld is dat de eene klager
-    en de andere beklaagde is, dan kan het proces geen voortgang
-    hebben. Alle gedrag van deze soort verstoort den loop der
-    gerechtigheid en valt binnen het algemeene denkbeeld van bedrog
-    jegens het gerechtshof. Dat is in principe overal de leer".
-
-
-Het is volkomen duidelijk, dat het uit maatschappelijk of moreel
-standpunt het beste is, dat, als een man en een vrouw niet langer te
-zamen kunnen leven, ze dan vriendschappelijk uit elkaar zullen gaan,
-en in harmonische overeenstemming alle maatregelen nemen, die door hun
-scheiding noodig gemaakt zijn. De wet verbiedt hen belachelijkerwijze
-om dat te doen, en verklaart, dat zij in het geheel niet van elkaar
-kunnen gaan, tenzij ze van elkaar willen gaan als vijanden. Om tot nog
-grooter punt van dwaasheid en immoraliteit te komen gaat de wet voort
-met te zeggen, dat, als zij er feitelijk in geslaagd zijn vijanden van
-elkaar te worden in die mate, dat ieder bezwaren heeft in te brengen
-tegen den ander, dat ze dan in het geheel niet gescheiden kunnen
-worden! [338] Dat is te zeggen, dat als een getrouwd paar een graad
-van scheiding bereikt heeft, die het dringend noodzakelijk maakt,
-dat ze gescheiden zullen worden, niet alleen in hun eigen belang,
-maar terwille van de moreele belangen van de maatschappij, opdat ook
-hun verhoudingen tot andere betrokken partijen geregeld zullen worden,
-dan kunnen ze in het geheel niet scheiden.
-
-Het is duidelijk, dat deze voorzorgen van de wet geheel
-tegenovergesteld zijn aan de eischen van rede en moraliteit. Toch
-is het tevens even duidelijk, dat geen pogingen van juristen, hoe
-vernuftig en humaan die pogingen ook mogen zijn, de tegenwoordige
-wet in harmonie kunnen brengen met de eischen van de moderne
-beschaving. Het zijn niet de juristen, die falen; zij hebben
-hun best gedaan, en in Engeland komt het door de vernuftige en
-zorgvuldige wijze, waarop de rechters tot dusverre de wet gedrongen
-hebben tot harmonie met de moderne behoeften, dat onze verouderde
-echtscheidingswetten nog zijn blijven bestaan. Het is het systeem, dat
-verkeerd is. Dat systeem is het ongelukkige gevolg van de canonieke
-wet, die ontstond naar aanleiding van opvattingen, die al lang dood
-zijn. Het plaatst de persoon, die de theoretische onverbreekbaarheid
-van den huwelijksbond in gevaar brengt, in de positie van een
-misdadiger. Zulk een misdadiger te helpen of bij te staan is op
-zichzelf een vergrijp, en daar men den misdadiger niet wil straffen,
-moet, volgens een merkwaardig inconsequente methode, de helper van
-den misdadiger gestraft worden. Wij zeggen niet openlijk, dat de
-verdediger in een geval van echtscheiding een misdadiger is, dat zou al
-te duidelijk de belachelijkheid ervan aantoonen, en bovendien zou het
-nauwelijks overeen te brengen zijn met de permissie voor het eischen
-van schadevergoeding, die op een verschillend denkbeeld gebaseerd
-is. Wij zijn aangewezen op twee opvattingen van echtscheiding, beide
-slecht, geen van beide overeen te brengen met de andere, en geen van
-beide zoo, dat ze zich laat doorvoeren tot haar logische gevolgen.
-
-Het resultaat is, dat, als een volkomen deugdzaam echtpaar komt en
-echtscheiding verlangt, hun wordt gezegd, dat daar geen sprake van
-kan zijn, want in zulk een geval moet er een "beklaagde" zijn. Zij
-worden dus gestraft voor hun deugd. Als zij beide echtbreuk begaan,
-dan wordt hun gezegd, dat van echtscheiden geen sprake kan zijn,
-want in zulk een geval moet er een "klager" zijn. Eerst werden zij
-gestraft voor hun deugd; nu werden zij op precies dezelfde wijze
-gestraft voor hun gebrek aan deugd. Het paar moet zijn toevlucht
-nemen tot een wijze van handelen, die beiden zeer tegenstaat. Als
-maar de vrouw alleen echtbreuk wil begaan, of de man alleen en als
-hij dan tevens een daad van wreedheid aan zijn vrouw wil plegen, als
-dan vervolgens de onschuldige partij er toe wil afdalen om detectives
-te gebruiken en getuigen op te zoeken, dan hebben beiden de wet op hun
-hand en deze verleent hun spoedig de permissie om te hertrouwen. Mits,
-natuurlijk, de partijen dit geregeld hebben zonder "onderlinge
-verstandhouding". Dat is te zeggen, dat onze wet, met haar kerkelijke
-tradities achter zich tot de vrouw zegt: Wees een zondares, of tot den
-man: Wees een zondaar en een misdadiger--dan zullen we alles doen wat
-je wilt. De wet stelt een premie op zonde en misdaad. Om dwaasheid op
-dwaasheid te stapelen zegt ze, dat dit gedaan wordt ter wille van de
-"publieke moraal". Aan hen, die dit standpunt innemen, schijnt het toe,
-dat het afschaffen van de wetten op de echtscheiding de grondslagen
-van de maatschappij zou ondermijnen. Toch kan er maar weinig twijfel
-aan bestaan, dat, hoe eerder zulke "moraal" ondermijnd, en volkomen
-vernietigd is, des te beter het voor de ware moraal zal zijn.
-
-
-    Er is in Engeland een invloedrijke beweging ter hervorming
-    van de echtscheiding, op grond, dat de tegenwoordige wet
-    onrechtvaardig, onlogisch en immoreel is, vertegenwoordigd door
-    de Divorce Law Reform Union. Zelfs de vroegere president van
-    het echtscheidingsgerechtshof, Lord Gorell, verklaarde in 1906
-    van den katheder, dat de Engelsche wet ellendige gevolgen heeft,
-    en "vol is van inconsequenties, afwijkingen en onbillijkheden,
-    die bijna aan absurditeit grenzen". De punten in de wet, die
-    het meeste protest uitgelokt hebben, als zijnde het meest ten
-    achteren bij de wet van andere naties, zijn de groote kosten
-    van de echtscheiding, de ongelijke beoordeeling van de seksen,
-    de onmogelijkheid om echtscheiding te verkrijgen voor verlating
-    en in gevallen van ongeneeslijke krankzinnigheid, en het feit,
-    dat vonnissen tot scheiding van tafel en bed de gescheiden
-    partijen niet in staat stellen weer te trouwen. Vonnissen tot
-    scheiding van tafel en bed worden door den overheidspersoon
-    uitgesproken wegens wreedheid, echtbreuk en verlating. Deze
-    scheiding van tafel en bed is inderdaad de directe afstammeling
-    van de canonieke echtscheidingswet a mensa et thoro, en ook
-    de onmogelijkheid om weer te trouwen, die ze in zich sluit,
-    is niets dan een overblijfsel van de traditie van de canonieke
-    wet. Tegenwoordig vaardigen de overheidspersonen--en dan oefenen
-    ze hun bevoegdheid, naar toegegeven wordt, op zorgvuldige en
-    voorzichtige wijze uit--jaarlijks ongeveer 7,000 vonnissen uit
-    tot scheiding van tafel en bed, zoodat de bevolking elk jaar
-    toeneemt met 14,000 individuen, meestal op den leeftijd van
-    sexueele kracht, en weinig meer dan kinderen, wien door de wet
-    verboden is een wettig huwelijk te sluiten. Zij leveren een
-    aanzienlijke bijdrage tot de groote voorwaartsche beweging,
-    die, zooals in het vorige hoofdstuk aangetoond is, de moraal
-    van onze eeuw kenmerkt. Maar het is ten zeerste ongewenscht,
-    dat vrije huwelijken op hulpelooze wijze zullen gevormd worden
-    door paren, die geen keuze hebben in deze zaak, want het is niet
-    waarschijnlijk, dat onder zulke omstandigheden een hoog niveau
-    van persoonlijke verantwoordelijkheid kan bereikt worden. De
-    zaak zou gemakkelijk verholpen kunnen worden door geheel en al
-    afstand te doen van een traditie van de canonieke wet, die niet
-    langer eenige levenskracht of beteekenis heeft, en door aan het
-    vonnis van den overheidspersoon tot scheiding van tafel en bed
-    de kracht van een echtscheidingsvonnis te verleenen.
-
-    Nieuw-Zeeland en de Australische koloniën, met Victoria aan
-    het hoofd, hebben in 1889 echtscheidingswetten aangenomen, die,
-    hoewel ze min of meer naar het Engelsche model gevormd zijn, een
-    bepaalde vooruitgang zijn. Zoo zijn in Nieuw-Zeeland de gronden tot
-    echtscheiding echtbreuk van beide zijden, kwaadwillige verlating,
-    gewoonte-dronkenschap, en veroordeeling tot gevangenisstraf voor
-    den tijd van eenige jaren.
-
-
-Het is natuurlijk, dat de Engelschman zeer gevoelig is voor deze vlek
-in de wetten van Engeland, en dat hij wenscht dat een systeem, dat
-zoo blootstaat aan bijtend sarcasme, spoedig zal verdwijnen. Het is
-natuurlijk, dat ieder menschelijk wezen ongeduldig wordt bij het zien
-van zooveel vernielde levens, van zooveel ellende aan onschuldige
-menschen aangedaan--en aan personen, die, zelfs als ze technisch
-schuldig zijn, dikwijls het slachtoffer zijn van onnatuurlijke
-omstandigheden--door het blijven voortbestaan van een middeleeuwsch
-systeem van kerkelijke tyrannie en van inquisitorische onbeschaamdheid
-in een tijd, waarop we sexueele verhoudingen beginnen te beschouwen als
-het onschendbare geheim van de personen, die er van nabij in betrokken
-zijn, en nu we meer en meer ons verlaten op de verantwoordelijkheid
-van het individu bij het aangaan en het in stand houden van zulke
-verhoudingen.
-
-Als wij onze gedachten echter niet concentreeren op speciale landen en
-als we de algemeene beweging van de beschaving in zake de echtscheiding
-in den laatsten tijd in het oog vatten, dan kan er niet de minste
-twijfel bestaan aan de richting van die beweging. Engeland was een
-halve eeuw geleden een pionier in die beweging, en tegenwoordig beweegt
-iedere beschaafde natie zich in dezelfde richting voort. Frankrijk brak
-in 1885 met de oude kerkelijke traditie van de onontbindbaarheid van
-het huwelijk door een wet op de echtscheiding, die in sommige opzichten
-zeer verstandig is. De vrouw kan echtscheiding verkrijgen op gelijke
-gronden als haar man (hoewel zij kans heeft op gevangenschap voor
-echtbreuk), de medeplichtige neemt een zeer ondergeschikte plaats in
-in aanklachten voor echtscheiding, en faciliteiten voor echtscheiding
-worden gegeven op grond van eenvoudige injures graves (daarvan zooveel
-mogelijk uitgesloten alleen incompatibilité d'humeur), terwijl de
-rechter de macht heeft, die hij dikwijls met succes aanwendt, om onder
-vier oogen een verzoening tot stand te brengen, of om zonder openlijk
-verhoor een echtscheidingsvonnis uit te spreken. De invloed van
-Frankrijk is ongetwijfeld bij het vormen van de echtscheidingswetten
-van de andere Latijnsche landen groot geweest.
-
-In Pruisen bestond vroeger een verlichte wet op de echtscheiding,
-waarbij het mogelijk was om zonder schandaal te scheiden,
-als het duidelijk was gebleken, dat man en vrouw niet samen in
-overeenstemming konden leven. Maar de Duitsche wet van 1900 voerde, wat
-de echtscheiding betreft, bepalingen in, die--terwijl ze in sommige
-opzichten liberaler zijn dan de Engelsche wetten, vooral doordat
-ze echtscheiding toelaten bij verlating en krankzinnigheid--over het
-geheel een schrede achteruit zijn vergeleken bij de vroegere Pruisische
-wet en de zaak op een ruwer en grover basis plaatsen. Twee jaar nadat
-de wet in werking trad nam het aantal echtscheidingen af; daarna
-pasten het publiek en de rechtbanken zich aan aan de nieuwe bepalingen
-(meer speciaal aan een, die echtscheiding toestond voor ernstige
-verwaarloozing van huwelijksplichten) en het aantal echtscheidingen
-begon met groote snelheid toe te nemen. "Maar", merkt Hirschfeld
-op, "hoe pijnlijk is het nu geworden om over echtscheidingszaken
-te lezen! De eene partij scheldt de andere partij uit, komt met
-beschuldigingen van de platste soort, gebruikt detectives om de
-noodige bewijzen te krijgen van "oneerbaar en immoreel gedrag",
-terwijl vroeger alleen noodig was, dat de beide partijen wisten,
-dat ze zich in elkander vergist hadden, dat ze niet bij elkander
-pasten en dat ze niet langer samen konden leven. Zoo zien we, dat het
-beperken van de individueele verantwoordelijkheid in sexueele zaken
-niet alleen geen praktisch resultaat gehad heeft, maar dat het voert
-tot schadelijke gevolgen van een ernstige soort" [339]. In Engeland
-heeft een dergelijke stand van zaken geheerscht sinds den tijd,
-dat de echtscheiding ingesteld werd, maar deze toestand schijnt te
-gewoon geworden te zijn, dan dat iemand er last of displeizier door zou
-ondervinden. Toch heeft ze, zooals Adner zegt [340], zich voortbewogen
-in een richting, die tegenovergesteld is aan de algemeene neiging
-van de beschaving, niet alleen doordat ze de inquisitorische macht
-der publieke gerechtshoven vermeerderd heeft, maar ook doordat ze den
-nadruk gelegd heeft op zuiver uiterlijke redenen tot echtscheiding en
-de fijne innerlijke oorzaken, die met de verfijning van de beschaving
-voortdurend in belangrijkheid toenemen, buiten beschouwing laat.
-
-In Oostenrijk heerschte tot kort geleden de canonieke wet absoluut,
-en het huwelijk was onontbindbaar, zooals het nu nog is voor
-de Katholieke bevolking. De resultaten voor het huwelijksgeluk
-waren in de hoogste mate bedroevend. Een halve eeuw geleden deed
-Gross-Hoffinger onderzoek naar het huwelijksgeluk van 100 paren in
-Venetië uit alle maatschappelijke klassen, voor de vuist genomen,
-en hij geeft een uitvoerige beschrijving van de resultaten. Hij vond,
-dat 48 paren beslist ongelukkig waren, slechts 16 waren ontwijfelbaar
-gelukkig, en zelfs onder deze was er maar éen geval, waarin het geluk
-het gevolg was van wederzijdsche trouw, en werd het geluk in de andere
-gevallen alleen bereikt, doordat de kwestie der trouw ter zijde gesteld
-was [341]. Dit beeld is, naar we hopen, niet meer waar. Er is een
-invloedrijke vereeniging tot hervorming van het huwelijk in Oostenrijk,
-die een blad uitgeeft, genaamd Die Fessel of "de keten". "De een was
-geketend aan den ander", vertelt het ons. "In zekere omstandigheden
-moet dit de ergste en kwellendste straf geweest zijn, die men zich
-denken kan. De meest dwaze en stuitende paringen vonden plaats. Wel
-waren er vele vriendschappelijke keten-gemeenschappen. Maar er waren
-er een heeleboel meer, die een eindelooze hoeveelheid leed berokkende
-aan een van de twee". Deze aanhaling, moeten we er aan toevoegen,
-heeft niets te maken met wat de Canonisten, den technischen term
-ontleenende aan de ketens van een gevangene, suggestief noemden
-de vinculum matrimonii; ze werd vele jaren geleden geschreven over
-de galeistraf van het oude Fransche systeem voor veroordeelden. Ze
-wordt echter weer in de herinnering gebracht door den titel, die de
-vereeniging tot hervorming van het huwelijk in Oostenrijk aan haar
-officieele orgaan gegeven heeft.
-
-Rusland, waar de huwelijkswetten geregeld zijn door de Heilige Synode,
-geholpen door de juristen, staat bijna alleen onder de groote landen in
-den verstandigen eenvoud van zijn regeling van de echtscheiding. Vóor
-1907 was echtscheiding in Rusland zeer moeilijk te verkrijgen, maar
-in dat jaar werd het voor een getrouwd paar mogelijk om van elkaar te
-gaan met wederzijdsch goedvinden, om, nadat ze een jaar lang gescheiden
-geleefd hadden, daardoor het recht te verkrijgen op echtscheiding,
-die hen in staat stelt om te hertrouwen. Deze regeling is in
-overeenstemming met de humane opvatting van de sexueele verhouding,
-die in Rusland altijd overheerscht heeft, waar, naar wij ons moeten
-herinneren, de strenge en onnatuurlijke idealen van gedwongen celibaat,
-door de Westersche kerk gekoesterd, nooit geheel zijn doorgedrongen; de
-geestelijken van de Oostersche kerk mogen trouwen, hoewel het huwelijk
-plaats moet vinden voordat ze priester worden, en zij zouden geen
-sympathie kunnen hebben voor den anti-sexueelen toon van de regeling
-van het huwelijk, die gemaakt is door de geestelijkheid van het Westen.
-
-Ook Zwitserland, dat beschouwd wordt als het politieke
-laboratorium van Europa, staat apart in de liberaliteit van de
-echtscheidingswetgeving. Een echtscheiding voor twee jaar, die
-vernieuwd kan worden, kan in Zwitserland verkregen worden, als er
-zijn "omstandigheden, die een ernstig beletsel zijn voor het in stand
-houden van den huwelijksband". Aan het Groothertogdom Luxemburg komt
-ten slotte de eer toe van steeds het groote principe van echtscheiding
-met wederzijdsch goedvinden met kracht te hebben gehandhaafd onder
-wettelijke voorwaarden, zooals door Napoleon in 1803 was ingesteld. De
-kleinere landen zijn de grootere meestal vooruit in zaken van de
-echtscheidingswet. De Noorsche wet is liberaal. De nieuwe Rumeensche
-wet staat echtscheiding toe met wederzijdsch goedvinden, mits beide
-ouders evenveel van hun bezittingen aan hun kinderen geven. Het kleine
-vorstendom Monaco heeft onlangs een verstandige regeling ingevoerd,
-en staat echtscheiding toe, onder andere voor alcoholisme, syphilis
-en epilepsie, en beschermt op deze wijze het toekomstige ras.
-
-Buiten Europa wordt het leerrijkste voorbeeld van de neiging tot
-echtscheiden ongetwijfeld geleverd door de Vereenigde Staten van
-Amerika. De echtscheidingswetten van de Vereenigde Staten zijn
-voornamelijk op een Puriteinsche basis gegrond, en daarin treedt niet
-alleen de Puriteinsche liefde voor persoonlijke vrijheid, maar ook de
-Puriteinsche vormelijkheid op den voorgrond [342]. In sommige staten,
-voornamelijk in Jowa, zijn de wetgevers voortdurend bezig geweest met
-het aannemen, veranderen, afschaffen en weer invoeren van bepalingen
-van hun echtscheidingswetten, en Howard heeft aangetoond hoeveel
-verwarring en ongemak er voortkomt door het steeds beuzelen van de
-wetgeving over kleinigheden.
-
-Deze rustelooze vormelijkheid heeft wel eenigszins de over het algemeen
-breede en liberale neiging van de huwelijkswet in Amerika verborgen,
-en heeft de critiek van buitenlanders op Amerikaansche instellingen
-aangemoedigd. Het is een feit, dat het algemeen voorkomen van de
-echtscheiding in Amerika ten zeerste overdreven is. De verhouding van
-gescheiden personen in de bevolking schijnt minder te zijn dan eén
-percent, en, tegenovergesteld aan wat zoo dikwijls beweerd wordt, is
-het geenszins regel, dat gescheiden personen dadelijk weer trouwen. De
-speciale toestanden van het leven in de Vereenigde Staten in aanmerking
-genomen, zijn er niet veel scheidingen en de aard ervan geeft in het
-geheel geen blijk van een lagen graad van moraal. Een onpartijdig en
-bekwaam beoordeelaar van het Amerikaansche volk, Professor Münsterberg,
-merkt op, dat de werkelijke oorzaak, die voornamelijk aanleiding geeft
-tot echtscheiding in de Vereenigde Staten--niet de zuiver wettelijke
-voorwendsels, die noodig gemaakt zijn door de vormelijkheid van de
-wet--het ethische bezwaar is van uiterlijk te blijven voortleven in
-een huwelijk, dat opgehouden heeft geestelijk eensgezind te zijn. "Het
-zijn voornamelijk de vrouwen" zegt hij, "en gewoonlijk de allerbeste
-vrouwen, die er de voorkeur aan geven den stap te wagen, met al de
-moeilijkheden die er aan verbonden zijn, boven het voortzetten van
-een huwelijk, dat geestelijk huichelachtig en immoreel is" [343].
-
-De bevolking van de Vereenigde Staten koestert meer dan eenige
-andere bevolking idealen van individualisme; onder hen vindt men
-ook de menschen onder wie, meer dan onder anderen, de grootste
-mate bestaat van wat Reibmayr noemt "bloed-chaos". Onder zulke
-omstandigheden zijn de moeilijkheden van het huwelijksleven natuurlijk
-buitengewoon groot, en heeft de huwelijksvereeniging kans te stooten
-op subtiele bezwaren, die de wet niet formuleeren kan [344]. Er kan
-niet veel twijfel aan bestaan, of de praktische slimheid van het
-Amerikaansche volk zal hen vroeger of later in staat stellen dit
-feit te erkennen, en het zal ten slotte den Puriteinschen drang van
-zijn echtscheidingswetgeving volgende--zooals die in zijn resultaat
-voorspeld is door Milton--overeenkomen om aan zijn burgers zelven de
-verantwoordelijkheid toe te vertrouwen in een zoo persoonlijke zaak
-als hun huwelijksverhoudingen, met, natuurlijk, het recht bij de
-gerechtshoven om er op toe te zien, dat er geen onrechtvaardigheden
-begaan worden. Het wekt inderdaad verwondering, dat het Amerikaansche
-volk, dat gewoonlijk zoo weinig inmenging van den Staat kan verdragen,
-in deze zaak zoo lang zulke inmenging in een zoo persoonlijke zaak
-verdragen heeft.
-
-De echtscheidingsbeweging beperkt zich niet tot het Christendom; ze
-is een kenteeken van de moderne beschaving. In Japan is het aantal
-echtscheidingen grooter dan in eenig ander land, de Vereenigde Staten
-niet uitgesloten [345]. De krachtigste en meest vooruitstrevende
-landen zijn die, waar het sterkst aangedrongen wordt op reinheid
-in de sexueele vereenigingen. In de Vereenigde Staten werd er vele
-jaren geleden op gewezen, dat echtscheiding het meest voorkomt daar,
-waar de standaard van opvoeding en moraal het hoogst is. Het waren de
-Nieuw-Engelsche Staten, met strenge tradities van moreele vrijheid,
-die de leiding hebben gegeven bij het toestaan van faciliteiten tot
-echtscheiden. De echtscheidingsbeweging is niet, zooals sommigen
-dwazelijk gemeend hebben, een beweging, die leidt tot immoraliteit
-[346]. Immoraliteit gaat onvermijdelijk samen met het onverbreekbare
-huwelijk; de nadruk, die er gelegd wordt op de heiligheid van
-een zuiver vormelijke vereeniging, is niet bevorderlijk voor de
-ontwikkeling van de moreele verantwoordelijkheid wat de verbintenissen
-aangaat, die in haar schaduw groeien en voorwaardelijk heilig zijn. Als
-we er aan den anderen kant, door het instellen van faciliteiten tot
-echtscheiding, op aandringen, dat sexueele verhoudingen werkelijk
-zullen zijn, is dat de zaak van de moraal in de hand werken. De
-landen, waar echtscheiding met wederzijdsch goedvinden het langst
-heeft bestaan, behooren waarschijnlijk tot de moreelste en niet tot
-de minst moreele landen.
-
-Men heeft er zijn verwondering over geuit, dat, hoewel echtscheiding
-bij wederzijdsch goedvinden zich al twee duizend jaar geleden
-aan de met rechtszin begaafde Romeinen aanbevolen heeft als een
-klaarblijkelijk rechtvaardige en verstandige maatregel, die oplossing
-zelfs tegenwoordig nog zoo weinig door de moderne staten bereikt is
-[347]. Overal, waar de maatschappij op een stevig georganiseerde
-basis berust, en waar de eischen van de rede en der menschelijkheid
-voldoende overwogen worden--zelfs als het algemeene niveau van de
-beschaving niet in elk opzicht hoog is--daar vinden we een neiging
-tot echtscheiding met wederzijdsch goedvinden.
-
-
-    In Japan wordt het huwelijk, overeenkomstig het burgerlijk
-    wetboek, ongeveer zooals het in het oude Rome was, gesloten
-    door het mededeelen van het feit aan den ambtenaar van den
-    burgerlijken stand in tegenwoordigheid van twee getuigen, onder
-    toestemming (in het geval van jonge paren) van het hoofd van
-    hun familie. Er kan ook een ceremonie zijn, maar die wordt door
-    de wet niet geëischt. Echtscheiding wordt op precies dezelfde
-    wijze verkregen, enkel door de inschrijving te laten schrappen,
-    mits de man en de vrouw beiden boven de vijf en twintig jaar oud
-    zijn. Voor jongere paren, die ongelukkig getrouwd zijn, en voor
-    gevallen, waarin wederzijdsch goedvinden niet verkregen kan worden,
-    bestaat er gerechtelijke echtscheiding. Deze wordt toegestaan
-    voor verschillende speciale redenen, waarvan de voornaamste is
-    "zware beleediging, zoodat het samenleven ondragelijk wordt"
-    (Ernest W. Clement, "The New Woman in Japan", American Journal of
-    Sociology, Maart 1903). Zulk een systeem schijnt, evenals zooveel
-    anders, dat door Japansche organisatie bereikt is, verstandig,
-    voorzichtig en krachtig te zijn.
-
-    In het heel andere en veel oudere huwelijkssysteem van China
-    is de echtscheiding bij wederzijdsch goedvinden even goed
-    ingericht. Zulk een echtscheiding met wederzijdsch goedvinden
-    vindt plaats voor "incompatibilité d'humeur", of als man en vrouw
-    het beiden wenschen. Er zijn echter verschillende verouderde
-    en eigenaardige regelingen in de Chineesche huwelijkswetten, en
-    echtscheiding is verplichtend voor echtbreuk van de vrouw of voor
-    ernstige physieke nadeelen, toegebracht door de eene partij aan
-    de andere. (De huwelijkswetten van China zijn volledig uiteengezet
-    door Paul d'Enjoy, La Revue, Sept. 1908).
-
-    Bij de oude bewoners van Wales, hadden de vrouwen zoowel voor
-    als na het huwelijk, groote vrijheid, veel meer dan toegestaan
-    werd door het Christendom of door de gewone Engelsche wet. "In de
-    praktijk konden man en vrouw van elkaar gaan, als een van tweeën
-    of beiden het wenschten" (Rhys en Brynmor-Jones, The Welsh People,
-    p. 214). Zoo was het ook in het oude Ierland. Vrouwen hadden een
-    zeer hooge positie, en de huwelijksband was zeer los, zoodat hij
-    in de praktijk, naar het scheen, ontbindbaar was bij wederzijdsch
-    goedvinden. Voor zoover de wetten van de Brehonen aantoonen, zegt
-    Ginnell (The Brehon Laws, p. 212), "was de huwelijksverhouding
-    buitengemeen los, en de echtscheiding even makkelijk, en kon op
-    even geringen grond verkregen worden als nu het geval is in sommige
-    Staten van Noord-Amerika. Het schijnt wel, dat ze gemakkelijker
-    te verkrijgen was voor de vrouw dan voor den man. Als ze op haar
-    verzoek verkregen werd, dan nam ze alle bezittingen mee, die zij
-    haar man had aangebracht, of die haar man op haar had vastgezet
-    bij hun huwelijk, en bovendien zooveel van de bezittingen van
-    haar man als waarop het scheen, dat haar vlijt haar aanspraak gaf".
-
-    Zelfs in de oudste Fransche geschiedenis vinden we, dat
-    echtscheiding bij wederzijdsch goedvinden zeer gewoon was. Het was
-    voldoende om in duplicaat een formeel document op te stellen van
-    dezen inhoud: "Daar er tusschen N. en zijn vrouw oneenigheid is in
-    plaats van liefde, zooals God bevolen heeft, en omdat het daarom
-    voor hen onmogelijk is samen te leven, heeft het hen behaagd uit
-    elkander te gaan en zij hebben dat gedaan". Ieder van de partijen
-    was zoodoende vrij om in een klooster te gaan of om een andere
-    vereeniging aan te gaan (E. de la Bedollière, Histoire des Moeurs
-    des Français, deel I, p. 317). Zulk een gewoonte, hoe ze ook mocht
-    overeenkomen met het gronddenkbeeld van toestemming, belichaamd
-    in de canonieke wet, was te zeer strijdig met de kerkelijke leer
-    van de sacramenteele onontbindbaarheid van het huwelijk om in
-    stand te blijven, en ze werd geheel afgeschaft.
-
-
-Het feit, dat we echtscheiding bij wederzijdsch goedvinden maar zelden
-in het Christendom vinden voor het begin van de negentiende eeuw,
-dat het toen een man vereischte van het geweldige en revolutionaire
-genie als Napoleon, om ze weer in te voeren, en dat zelfs hij niet in
-staat was dit met effect te doen, is klaarblijkelijk een gevolg van
-de groote overwinning, die de ascetische geest van het Christendom,
-zooals die vastgelegd is in de canonieke wetten, verkregen had
-over de zielen en de lichamen van de menschen. Zoo gebukt gingen de
-Europeesche tradities en instellingen onder dezen geest, dat zelfs
-de vulcanische opstand van de Reformatie, zooals we gezien hebben,
-ze niet kon afschudden. Toen de Protestantsche Staten, zooals ook
-natuurlijk was, de heerschappij op zich namen over wereldsche zaken,
-die in handen van de kerk waren geweest, en toen ze aan den invloed
-der geestelijken die dingen ontworsteld had, die tot de sfeer van
-het individueele geweten behoorden, toen zou men zoo denken, dat het
-huwelijk en de echtscheiding onder de eerste zouden behoord hebben, die
-op die wijze werden overgedragen. Toch was, zooals we weten, Engeland
-bijna evenzeer onderworpen aan den geest en zelfs aan de letter
-van de canonieke wet in de negentiende als in de veertiende eeuw,
-en zelfs tegenwoordig blijft de Engelsche wet, hoewel ze niet langer
-door de publieke opinie gesteund wordt, aan dezelfde tradities getrouw.
-
-Er schijnt echter weinig twijfel aan te bestaan, of de moderne
-echtscheidingsbeweging moet onvermijdelijk neigen naar het doel,
-een huwelijk ontbindbaar te maken, indien beide partijen dat wenschen
-onder juiste omstandigheden en beperkingen, indien een der partijen dat
-wenscht. Er wordt tegenwoordig de wil van twee personen vereischt om
-een huwelijk te vormen; de wet eischt dit onvoorwaardelijk [348]. Het
-is logisch, zoowel als rechtvaardig, dat de wet ook de volgende stap
-zal doen, die de historische ontwikkeling van het huwelijk met zich
-brengt, en er ook op aan zal dringen, dat de wil van twee personen
-noodig zal zijn om het huwelijk in stand te houden. Deze oplossing
-is ongetwijfeld de eenige weg om te ontkomen aan de ruwheden, de
-indecenties, de niet te ontwarren ingewikkeldheden, die in de wet
-ingevoerd zijn door de vergeefsche pogingen om in bijzonderheden
-te voorzien in al de mogelijkheden van huwelijksoneenigheden, die
-onder de voorwaarden van de moderne beschaving kunnen ontstaan. Het
-is bovendien, daar mogen we gerust op zijn, de eenige oplossing, die
-de aangroeiende moderne zin voor persoonlijke verantwoordelijkheid in
-sexueele zaken, die we in het vorige hoofdstuk hebben nagespoord--de
-verantwoordelijkheid van vrouwen zoowel als van mannen--geneigd zal
-zijn aan te nemen.
-
-
-    De fijne en samengestelde aard van de sexueele verhoudingen in een
-    hooge beschaving en de ongelukkige gevolgen van de regeling ervan
-    door den Staat al in 1792 zijn bijzonder goed uiteengezet door
-    Wilhelm von Humboldt in zijn Ideeen zu einem Versuch die Grenzen
-    der Wirksamkeit des Staates zu bestimmen. "Een vereeniging, die
-    zoo nauw verbonden is met den aard zelf der respectieve individuen
-    moet wel vergezeld gaan van de meest nadeelige gevolgen, als de
-    Staat tracht ze bij de wet te regelen, of, door de kracht van zijn
-    instellingen, haar op iets anders doet berusten dan uitsluitend
-    op genegenheid. Als wij ons bovendien in herinnering brengen,
-    dat de Staat alleen de nadeelige eindresultaten voor het ras kan
-    nagaan, dan zullen we nog meer bereid zijn om de rechtvaardigheid
-    van deze conclusie toe te geven. We mogen met rede betoogen, dat
-    de bezorgdheid voor het ras slechts leidt tot dezelfde resultaten
-    als de grootste bezorgdheid voor de mooiste ontwikkeling van
-    den innerlijken mensch. Want, na zorgvuldig opmerken, heeft
-    men gevonden, dat de ononderbroken vereeniging van een man met
-    een vrouw het weldadigst is voor het ras, en het is evenmin
-    te ontkennen, dat geen andere vereeniging voortkomt uit ware,
-    natuurlijke en harmonieuze liefde. En verder mogen we opmerken,
-    dat zulk een liefde leidt tot hetzelfde resultaat, als juist die
-    verhoudingen, die wet en gewoonte neiging hebben om in het leven
-    te roepen. De grondfout schijnt te zijn, dat de wet beveelt;
-    terwijl zulk een verhouding zich niet voegen kan naar uiterlijke
-    schikkingen, maar geheel afhankelijk is van neiging; en overal
-    waar dwang of leiding in botsing komen met neiging, daar wenden ze
-    die nog verder van het juiste pad af. En daarom schijnt het mij
-    toe, dat de Staat niet alleen de banden in dit geval losser moet
-    maken en aan den burger grooter vrijheid moet laten, maar dat hij
-    geheel zijn werkzame bezorgdheid moet afwenden van het huwelijk,
-    en het, zoowel in het algemeen als in bijzondere wijzigingen, moet
-    overlaten aan de vrije keuze van de individuen en de verschillende
-    contracten, die ze hierover willen aangaan. Ik zou mij zelfs niet
-    laten afbrengen van het aannemen van dit principe door de vrees,
-    dat alle familieverhoudingen zouden worden verstoord, want hoewel
-    zoo'n vrees gerechtvaardigd zou kunnen zijn door overwegingen van
-    bijzondere omstandigheden en plaatsen, zou ze niet best kunnen
-    stand houden bij een onderzoek naar den aard van de menschen en van
-    de staten in het algemeen. Want de ondervinding leert ons dikwijls,
-    dat juist waar de wet geen boeien heeft aangelegd, de moraal het
-    zekerste bindt; het denkbeeld van uiterlijke dwang is er een, dat
-    geheel vreemd is aan een instelling, die, zooals het huwelijk,
-    alleen berust op neiging en een innerlijk gevoel van plicht; en
-    de resultaten van zulke gedwongen instellingen beantwoorden in het
-    geheel niet aan de bedoelingen, die er aan ten grondslag liggen".
-
-    Een lange reeks van beroemde denkers--moralisten, sociologen,
-    politieke hervormers--hebben herhaaldelijk gewezen op de
-    maatschappelijke voordeelen van echtscheiding bij wederzijdsch
-    goedvinden, of, onder beperkte omstandigheden op verzoek van
-    een van de partijen. Wederzijdsch goedvinden was de hoeksteen
-    van Milton's opvatting over het huwelijk. Montesquieu zeide,
-    dat ware echtscheiding het resultaat moest zijn van wederzijdsch
-    goedvinden, en dat ze gebaseerd moest zijn op de onmogelijkheid
-    om te zamen te leven. Senancour schijnt het met Montesquieu eens
-    te zijn. Lord Morley (Diderot, deel II, hoofdst. I), voegt er, in
-    navolging en onder goedkeuring van de conclusies van de Supplément
-    au Voyage de Bougainville (1772), aan toe, dat het van elkaar gaan
-    van man en vrouw "een handeling is, die volkomen natuurlijk is,
-    maar onder sommige omstandigheden een plicht". Bloch legt (Sexual
-    Life of Our Time, p. 240) met veel andere schrijvers den nadruk
-    op de waarheid van het gezegde van Shelley, dat de vrijheid van
-    het huwelijk de waarborg is voor de duurzaamheid ervan. (Dat de
-    feiten van het leven in dezelfde richting wijzen is in het vorige
-    hoofdstuk aangetoond). De geleerde Caspari (Die Soziale Frage über
-    die Freiheit der Ehe), verklaart, terwijl hij weigert den vorm
-    van het toekomstig huwelijk te voorspellen, dat, als de sexueele
-    verhoudingen moreel moeten blijven of worden, er meer faciliteiten
-    moeten zijn voor het ontbinden van het huwelijk. Howard (die zelf
-    meent, dat het huwelijk behoefte heeft aan wettelijke regeling)
-    voelt zich aan het einde van zijn uitgebreide geschiedenis van de
-    huwelijksinstellingen (deel III, p. 220) toch gedrongen toe te
-    geven, dat het volkomen duidelijk is voor den geschiedvorscher,
-    dat de moderne echtscheidingsbeweging "maar een deel is van de
-    machtige beweging tot maatschappelijke bevrijding, die steeds
-    sinds de Hervorming in uitbreiding en kracht toegenomen is". En de
-    voorzichtige en critische Westermarck eindigt het hoofdstuk over
-    het huwelijk van zijn Origin and Development of the Moral Ideas
-    (deel II, p. 398) met het gezegde, dat "als man en vrouw beiden
-    wenschen van elkaar te gaan, het dan aan veel verlichte geesten
-    toeschijnt, dat de Staat geen recht heeft tusschenbeide te komen
-    om hen te verhinderen het huwelijkscontract te ontbinden, mits
-    er behoorlijk voor de kinderen gezorgd wordt; en dat het voor de
-    kinderen ook beter is, dat ze onder de leiding komen van een van
-    de ouders alleen, dan van twee, die het niet eens zijn".
-
-    In Frankrijk schijnen de leiders van de maatschappelijke hervorming
-    het er bijna geheel over eens te zijn, dat de eerstvolgende stap,
-    wat de echtscheiding betreft, moet zijn, het instellen van de
-    echtscheiding bij wederzijdsch goedvinden. Dit was bijvoorbeeld het
-    resultaat van een rondvraag, waaraan een-en-dertig beroemde mannen
-    en vrouwen hun bijdrage leverden. Allen waren voor echtscheiding
-    bij wederzijdsch goedvinden; de eenige uitzondering was Madame
-    Adam, die zeide, dat zij een stadium bereikt had van scepticisme
-    over politieke en maatschappelijke hervormingen; maar die toegaf,
-    dat ze bijna een halve eeuw lang een ijverig voorstandster van
-    echtscheiding was geweest. Een groot aantal medewerkers waren
-    voor echtscheiding op den wensch van de eene partij alleen (La
-    Revue, Maart 1, 1901). Ook in andere landen is er een aangroeiende
-    erkenning, dat deze oplossing van de zaak, met gepaste voorzorgen
-    om misbruiken te voorkomen, die er anders licht bij zouden
-    ontstaan, de juiste en onvermijdelijke oplossing is.
-
-    Wat de juiste methode aangaat, waarop echtscheiding bij
-    wederzijdsch goedvinden moet ten uitvoer gebracht worden, zijn de
-    opinies verdeeld, en de zaak zal waarschijnlijk in verschillende
-    landen verschillend geregeld worden. Het Japansche plan schijnt
-    eenvoudig en oordeelkundig (zie boven, p. 421). Paul en Victor
-    Margueritte, die (Quelques Idées blz. 3 et seq.) zich duidelijk
-    voor oogen stellen, dat het gevoelsconflict in zake de persoonlijke
-    verbintenissen beslissingen met zich brengt, die ten eenemale
-    buiten de competentie van gerechtshoven liggen, erkennen evenwel,
-    dat zulke gerechtshoven toch noodig zijn om orde te stellen op de
-    bezittingen van gescheiden personen en ook in laatste instantie op
-    de zorg voor de kinderen. Zij moeten de zaken niet in het openbaar
-    behandelen. Deze schrijvers stellen voor, dat iedere partij een
-    vertegenwoordiger zal kiezen, en dat deze twee te zamen een derde
-    zullen kiezen; dat dan dit scheidsgerecht niet officieel onderzoek
-    moet doen, en dat zij, als ze het eens zijn, de scheiding moeten
-    doen registreeren, hetgeen zes of twaalf maanden later moet plaats
-    vinden, of drie jaar later, als het alleen maar door een van de
-    partijen gewenscht wordt. Dr. Schufeld ("Psychopathia Sexualis and
-    Divorce") stelt voor, dat een rechter van het echtscheidingsgerecht
-    geheel alleen het verhoor zal leiden van ieder geval van een
-    huwelijksoneenigheid, terwijl de man en de vrouw direct voor hem
-    verschijnen, zonder advocaat; wèl, zoo noodig, met hun getuigen;
-    als medische deskundigen vereischt werden, dan moest de rechter
-    alleen de macht hebben om ze op te roepen.
-
-
-Als wij bedenken, dat het lange uitstellen van het aannemen van een
-zoo rechtvaardige en natuurlijke basis van echtscheiding berust op de
-kunstmatige spanning, die geschapen wordt door den druk van de doode
-hand van de canonieke wet--een spanning, die uitsluitend beperkt is
-tot het Christendom--dan mogen we ook erkennen, dat met het verdwijnen
-van die spanning de juiste en natuurlijke orde in deze verhouding des
-te sneller zal terugkomen, omdat het zoo lang geduurd heeft, eer die
-verlossing kwam. "De Natuur verafschuwt een ledig nergens zoozeer als
-in het huwelijk", merkt Ellen Key op in de taal van verouderde physieke
-beeldspraak; het ledig zal zich op de eene of andere wijze vullen, en
-als het zich niet kan vullen op een natuurlijke en ordelijke wijze,
-dan zal het zich vullen op onnatuurlijke en onordelijke wijze. Het
-is de zaak van de maatschappij er op te letten, dat geen wetten aan
-het instellen van een natuurlijke orde in den weg staan.
-
-Hervorming op een verstandige basis is moeilijk gemaakt doordat
-ongelukkigerwijze het denkbeeld van misdaad behouden is gebleven. Met
-de tradities van de canonisten nog in ons hoofd, hebben wij onszelf op
-de eene of andere wijze ervan overtuigd, dat er geen echtscheiding kan
-wezen, tenzij er een misdadiger is, een werkelijk ernstige misdadiger,
-die, als hij kreeg wat hij verdiende, opgesloten en tot schande
-gebracht moest worden. Maar in de huwelijksverhouding is er, evenals
-in alle andere verhoudingen, maar een zeer klein aantal gevallen,
-waarin de eene partij tegenover de andere staat als misdadiger of
-zelfs als aanklager. Dit blijkt dikwijls duidelijk in de eerste
-stadiën van huwelijksverwijdering. Maar het blijft waar tot het eind
-toe. De vrouw begaat echtbreuk en de man neemt als een zaak, die van
-zelf spreekt, de positie in van aanklager. Maar wij vragen niet, hoe
-het komt, dat hij niet zóo haar liefde gewonnen heeft, dat echtbreuk
-van haar kant buiten kwestie is; zulk een navraag zou dikwijls tot
-de conclusie voeren, dat de werkelijke beklaagde de man is. En ook,
-als de man beschuldigd wordt van brutale wreedheid, dan draagt de wet
-geen zorg te onderzoeken of door het aanbrengen van minder brutale,
-maar niet minder scherpe wonden, de vrouw ook niet tot beklaagde
-behoorde gemaakt te worden. Er zijn enkele weinige gevallen, waarin
-de verhouding van aanklager en gedaagde niet een volkomen valsche
-en kunstmatige verhouding is, een immoreele, wettelijke fictie. In
-de meeste gevallen moesten, als de waarheid geheel bekend was,
-man en vrouw samen voor het echtscheidingsgerecht verschijnen en
-verklaren: "Wij hebben beiden ongelijk: wij zijn niet in staat
-geweest onze verplichtingen jegens elkander na te komen; wij hebben
-ons vergist, toen wij elkander kozen". De lange verslagen over de zaak
-in openbare behandeling, de wederzijdsche verwijten, de detectives,
-de dienstmeisjes en andere getuigen, het verfoeilijk navraag doen naar
-intieme geheimen--al deze dingen, die geen noodzakelijkheid ooit zou
-kunnen rechtvaardigen, zijn volkomen onnoodig.
-
-Er wordt door sommigen gezegd, dat een man, als er geen beletsels
-bestonden tegen de echtscheiding, achtereenvolgens zou kunnen trouwen
-met een half dozijn vrouwen. Deze naïeve of onwetende personen
-schijnen niet te beseffen, dat zelfs als het huwelijk absoluut
-onverbreekbaar is, een man sexueele betrekkingen kan onderhouden
-met een half dozijn vrouwen, niet alleen na elkaar, maar als hij
-dat wil, tegelijkertijd; en dat hij dat ook dikwijls doet. Er is
-echter dit belangrijke verschil, dat in het eene geval, de man door
-de wet wordt aangemoedigd om te meenen, dat hij maar een van die zes
-vrouwen behoeft te behandelen met iets dat lijkt op rechtvaardigheid
-en menschelijkheid; in het andere geval dringt de wet er op aan, dat
-hij zijn verplichtingen zal nakomen jegens al de zes vrouwen. Het is
-een zeer belangrijk onderscheid, en er behoorde geen kwestie over te
-zijn, welke staat van zaken moreel is en welke immoreel. Het is geen
-zaak, die den staat aangaat, te onderzoeken met hoeveel personen een
-man of een vrouw sexueele betrekkingen wenscht te onderhouden; het is
-een persoonlijke zaak, die wel invloed kan hebben op hun eigen fijnere
-geestelijke ontwikkeling, maar waarvan het voor den staat onbeschaamd
-is er binnen te gluren. Het is echter de zaak van den staat, in het
-gemeenschappelijk belang en in dat van zijn leden, er op te letten,
-dat er geen onrechtvaardige dingen gedaan worden.
-
-Maar hoe met de kinderen? Dat is noodzakelijk een zeer belangrijke
-kwestie. De kwestie van de bepalingen, die voor de kinderen gemaakt
-worden in gevallen van echtscheiding is er altijd een, waaraan de
-staat zijn volle aandacht moet wijden, want alleen als er kinderen
-zijn heeft de staat eenig werkelijk belang bij de zaak.
-
-Er was een tijd, toen er zelfs door sommigen verondersteld werd
-dat het bestaan van kinderen een ernstig argument was tègen het
-bevorderen van de echtscheiding. Nu wordt algemeen een redelijker
-standpunt ingenomen. Er wordt in de eerste plaats erkend, dat een
-zeer groot aantal paren, die echtscheiding zoeken, geen kinderen
-hebben. In Engeland is de verhouding ongeveer veertig percent; in
-sommige andere landen is ze ongetwijfeld nog grooter. Maar zelfs
-als er kinderen zijn, dan kan niemand, die zich duidelijk voor oogen
-stelt hoe de toestanden zijn in families, waar de ouders gescheiden
-moesten wezen, maar het niet zijn, eenigen twijfel hebben of die
-toestanden zijn buitengewoon slecht voor de kinderen. De spanning
-tusschen de ouders neemt energie in beslag, die gewijd moest zijn aan
-de kinderen. Het zien van het verdriet of de twisten van hun ouders
-werkt demoraliseerend op de kinderen en is gewoonlijk fnuikend voor
-hun respect voor hen. Op zijn best is het hinderlijk bedroevend
-voor de kinderen. Een van de ouders, maar dan tot werkzaamheid
-instaat, is veel beter voor een kind, dan twee ouders, die niet tot
-werkzaamheid in staat zijn. Twee menschen, die samen in oneenigheid
-leven--de eene van hen, zooals niet zelden het geval is, abnormaal of
-zenuwziek--zijn niet geschikt om ouders te worden, en ook niet in den
-besten toestand voor de voortplanting. Het is daarom niet alleen een
-daad van rechtvaardigheid jegens het individu, maar een maatregel,
-door de belangen van den staat geëischt, dat geen nieuwe burgers in
-de gemeenschap gebracht zullen worden door zulke gebrekkige kanalen
-[349]. Uit dit gezichtspunt zijn al de belangen van den staat aan de
-zijde van vergemakkelijking van de echtscheiding.
-
-Er is ten slotte nog een argument, dat dikwijls opgeworpen
-wordt tegen het vergemakkelijken van de echtscheiding. Het
-huwelijk, zegt men, is er ter bescherming van de vrouwen;
-maak de echtscheiding gemakkelijker en de vrouwen zullen van die
-bescherming beroofd worden. Klaarblijkelijk houdt dit argument geen
-steek bij echtscheiding met wederzijdsch goedvinden. Zeker is het
-noodzakelijk, dat echtscheiding alleen zal worden tot stand gebracht
-onder omstandigheden, die in ieder individueel geval de goedkeuring
-van de wet hebben verkregen, als rechtvaardig. Maar men moet zich
-altijd herinneren, dat het essentieele feit van het huwelijk niet
-van nature is, en nooit kunstmatig moet gemaakt worden, tot een
-economische kwestie. Het is mogelijk--dat is een kwestie, die de
-maatschappij zal hebben te overwegen--dat een vrouw betaald zal worden
-omdat ze moeder is, op grond dat zij nieuwe burgers opvoedt voor den
-staat. Maar noch de staat, noch haar man, noch iemand anders behoorde
-haar te betalen voor het uitoefenen van haar huwelijksrechten. Het
-feit, dat zulk een argument te berde kan gebracht worden toont aan,
-hoe ver we nog verwijderd zijn van de gezonde biologische houding
-jegens de sexueele verhoudingen. Even ongezond is de meening, dat
-de maagdelijke bruid aan haar man met het huwelijk een belangrijk
-kapitaal meebrengt, dat verbruikt wordt bij de eerste daad van
-verkeer, en dat nooit weer terug gekregen kan worden. Dat is een
-denkbeeld, dat is blijven voortbestaan in de beschaving, maar dat
-tot de barbaarschheid en niet tot de beschaving behoort. Voor zoover
-het eenige waarde heeft, ligt het binnen de sfeer van erotische
-perversiteit, die niet in overweging kan gebracht worden bij het
-schatten van moreele waarden. Voor de meeste mannen heeft echter in
-ieder geval, of zij het weten of niet, de vrouw, die ingewijd is in
-de geheimen van de liefde, een hoogere erotische waarde dan de maagd,
-en men behoeft zich op dezen grond geen zorg te maken voor de vrouw,
-die haar maagdelijkheid verloren heeft. Het is waarschijnlijk een
-feit van beteekenis, dat deze ongerustheid over de bescherming van de
-vrouwen door de beperking op de echtscheiding voornamelijk te berde
-gebracht wordt door mannen en niet door vrouwen zelf. Een vrouw wordt
-bij het huwelijk door de maatschappij en de wet beroofd van haar eigen
-naam. Zij is tot zeer kort geleden verstoken geweest van haar recht
-op haar eigen verdienste. Zij mist de meest intieme rechten op haar
-eigen persoon. Zij wordt, onder bepaalde omstandigheden, van haar
-eigen kind beroofd, zelfs als zij er niets verkeerds tegen gedaan
-heeft. Het behoeft misschien nauwelijks verwondering te wekken, dat
-zij niet bijzonder geneigd is de bescherming te waardeeren, die haar
-gegeven wordt door haar het recht te onthouden zich van haar man te
-laten scheiden. "O, neen, geen bescherming!" heeft een schitterende
-Fransche schrijfster geschreven. "We zijn lang genoeg beschermd
-geworden. De eenige bescherming, die men aan vrouwen kan geven is dat
-men ophoudt haar te beschermen" [350]. Het schijnt wel een feit te
-zijn, dat de echtscheidingsbeweging zich over het geheel ontwikkelt,
-mèt die ontwikkeling van de moreele verantwoordelijkheid van de vrouw,
-die in het vorige hoofdstuk is nagegaan; en waar de echtscheiding
-het vrijste is, daar nemen de vrouwen de hoogste positie in.
-
-Als we den aard en de richting van de moderne echtscheidingsbeweging
-in het oog vatten, merken we duidelijk op, dat de eindneiging van
-die beweging is, zichzelf uit te wisschen.
-
-Hoe noodzakelijk het echtscheidingsgerechtshof geweest is als
-onvermijdelijk gevolg van een onmogelijke kerkelijke opvatting van
-het huwelijk, nú is er geen instelling, die leelijker, en meer
-vreemd aan de instinctieve gevoelens, door een mooie beschaving
-voortgebracht, en meer tegenovergesteld aan de waardigheid van de
-vrouwelijkheid is [351]. Het verdwijnen van deze instelling en het
-ontstaan in plaats daarvan van persoonlijke bepalingen, een soort
-contracten, vooral als er kinderen zijn om onder wettig en zoo noodig
-rechterlijk toezicht voor te zorgen, is, en is altijd geweest, het
-natuurlijk resultaat van het bereiken van een eenigszins hoog stadium
-van beschaving. Het echtscheidingsgerecht is niets dan een phase
-geweest in de geschiedenis van het moderne huwelijk, en een phase,
-die werkelijk stuitend is geweest voor allen, die het aanging. Men
-behoeft haar eindelijk verdwijnen met niets anders dan tevredenheid
-te beschouwen. Ze was alleen maar het gevolg van een kunstmatige
-opvatting van het huwelijk. We moeten nu tot de beschouwing van die
-opvatting terugkeeren.
-
-We hebben gezien, dat, toen de Katholieke ontwikkeling van de oeroude
-opvatting van het huwelijk als een sacrament, langzaam gevormd en
-weer versteend door de vernuftigheid van de Canonisten, ten slotte
-in naam onttroond, maar niet vernietigd werd door de beweging, die
-met de Hervorming samenging, ze vervangen werd door de opvatting van
-het huwelijk als een contract. Deze opvatting als contract vindt nog
-heden een grooten aanhang onder ons.
-
-Er moeten altijd implicite of explicite contractselementen zijn in
-een huwelijk; dat werd zelfs duidelijk erkend door de Canonisten. Maar
-als we het huwelijk als een contract behandelen, en als niets dan een
-contract, dan moeten we inzien, dat we een zeer eigenaardigen vorm van
-contract ingesteld hebben, een, dat niet zooals andere contracten,
-verbroken kan worden op verzoek van de partijen, die het gesloten
-hebben, maar dat alleen ontbonden kan worden als een soort van straf
-voor misdrijf eer dan als de zelf gewilde vernietiging van een verbond
-[352]. Toen de Protestantsche Hervormers beslag legden op het denkbeeld
-van het huwelijk als contract, werden ze niet geïnfluenceerd door
-eenige met redenen omkleede ontleding van de eigenaardigheden van
-een contract; zij wenschten alleen maar een aannemelijken grond te
-vinden, zooals die reeds zelfs door de Canonisten was aangenomen,
-om bepaalde zijden van de huwelijksvereeniging te bemantelen, waarop
-zij zouden kunnen verklaren, dat het huwelijk een wereldlijke en niet
-een kerkelijke zaak is, een burgerlijke band en niet een sacramenteel
-proces [353].
-
-Zooals zooveel in den Protestantschen opstand, lag de kracht van deze
-houding in het feit, dat ze een protest was, dat aan zijn negatieve
-zijde gebaseerd was op verstandige en natuurlijke gronden. Maar terwijl
-het Protestantisme gelijk had in zijn poging--want het was alleen
-maar een poging--om het gezag van de canonieke wet niet te erkennen,
-was die poging aan den positieven kant volkomen onbevredigd. Feitelijk
-is het huwelijk nooit een werkelijk contract geweest en evenmin is er
-ooit een poging gedaan om het in een werkelijk contract te veranderen.
-
-
-    Verschillende schrijvers hebben het huwelijk behandeld als een
-    werkelijk contract of beweerd, dat het veranderd moest worden in
-    een werkelijk contract. Mevr. Caird bijvoorbeeld ("The Morality of
-    Marriage", Fortnightly Review, 1890) meent, dat, als het huwelijk
-    werkelijk een contract wordt, "een paar hun overeenkomst moeten
-    opstellen, of die taak opdragen aan hun vrienden, zooals nu
-    gewoonlijk gedaan wordt met huwelijksvoorwaarden. Zij komen
-    overeen om zoo of zoo te leven, en maken zekere bepalingen
-    binnen de grenzen van het wetboek". De staat, zegt zij, moest
-    echter een tusschentijd eischen tusschen de aankondiging van de
-    echtscheiding en de echtscheiding zelf, als die nog gewenscht
-    wordt, nadat deze tusschentijd verstreken is. Evenzoo dringt in
-    de Vereenigde Staten Dr. Shufeldt ("Needed Revision of the Laws
-    of Marriage and Divorce", Medico-Legal Journal, Dec. 1897) er op
-    aan, dat het huwelijk geheel in handen moet gesteld worden van de
-    rechtsgeleerden en "gemaakt tot een burgerlijk contract, uitvoerig
-    in bijzonderheden, en termen bepalende voor echtscheiding, in
-    geval een ontbinding van het contract later vereischt wordt". Hij
-    voegt er bij, dat medische attesten van vrij zijn van geërfde of
-    verkregen ziekte moesten geëischt worden, en dat ook behoorlijk
-    geregelde proefhuwelijken behoorden ingesteld te worden.
-
-    In Frankrijk was een afgevaardigde van de Kamer er in 1891 zoo
-    van overtuigd, dat het huwelijk een contract is, evenals ieder
-    ander contract, dat hij verklaarde dat "muziek te maken bij het
-    voltrekken van een huwelijk even belachelijk is als het zijn zou om
-    een tenor te laten komen bij een notaris om den verkoop te vieren
-    van brandhout". Hij dacht er heel anders over dan Pepys, die,
-    een paar eeuwen vroeger even verontwaardigd geweest was over de
-    afwezigheid van muziek bij een bruiloft, hetgeen, naar hij zeide,
-    deze deed gelijken op het paren van een paar honden.
-
-    Een veel voorkomende eisch van hen, die er op aandringen, dat
-    het huwelijk moet beschouwd worden als een contract, is het
-    huwelijk aangegaan voor den tijd van eenige jaren. Er konden
-    in het oude Japan huwelijken aangegaan worden voor den tijd
-    van vijf jaar of minder, en men zegt, dat zij aan het einde van
-    dien tijd bijna nooit ontbonden werden. Goethe laschte in zijn
-    Wahlverwandtschaften (deel I, hoofdstuk X) als bijomstandigheid
-    een voorstel in om huwelijken aan te gaan voor den tijd van
-    vijf jaar, en hechtte veel waarde aan het verlengen van het
-    huwelijk na dien tijd zonder uiterlijken dwang. (Bloch meent,
-    dat Goethe waarschijnlijk gehoord had van de Japansche gewoonte,
-    Sexual Life of Our Time, p. 241). Ook Professor E. D. Cope ("The
-    Marriage Problem", Open Court, Nov. 15 en 22, 1888), raadde,
-    om het huwelijk uit de sfeer van de caprice te verwijderen
-    en een volledigen en behoorlijken proeftijd toe te staan, aan
-    "een systeem van burgerlijke huwelijkscontracten, die over een
-    bepaalden tijd zullen loopen. Deze contracten moesten van dezelfde
-    waarde zijn en dezelfde uitwerking hebben als het bestaande
-    huwelijkscontract. De tijdgrenzen behoorden snel toe te nemen,
-    om te voorkomen dat vrouwen van rijper jaren zonder steun zouden
-    zijn. Het eerste contract zou niet korter moeten duren dan vijf
-    jaar, om ruimschoots gelegenheid te geven tot kennismaking en tot
-    het oplossen van tijdelijke oneenigheden". Dit eerste contract,
-    meende Cope, moest geëindigd kunnen worden op wensch van een
-    der twee partijen; het tweede contract, voor tien of vijftien
-    jaar, moest alleen geëindigd kunnen worden op den wensch
-    van beide partijen, en het derde zou duurzaam moeten zijn en
-    onontbindbaar. Ook George Meredith, de bekende romanschrijver,
-    heeft in veel later tijd den wensch uitgesproken, dat huwelijken
-    zouden worden aangegaan voor den tijd van een zeker aantal jaren.
-
-    Het kan echter niet gezegd worden, dat huwelijken voor den tijd
-    van een zeker aantal jaren een zeer bevredigende oplossing bieden
-    voor de moeilijkheden, die zich tegenwoordig voordoen. Zij zullen
-    niet aanbevelenswaardig toeschijnen aan jonge menschen, die van
-    elkaar houden, en die meenen, dat hun liefde eeuwig zal duren,
-    en ook is er, zoolang de vereeniging bevredigend blijkt te zijn,
-    geen noodzakelijkheid om het storende denkbeeld van een wettig
-    einde van het contract in te voeren. Aan den anderen kant is het,
-    als de vereeniging ongelukkig blijkt te zijn, niet verstandig,
-    aan te dringen op de voortzetting, tien of zelfs maar vijf
-    jaar lang van een ledigen vorm, die niet overeenkomt met een
-    werkelijke huwelijksvereeniging. Zelfs als het huwelijk op de
-    meest prozaïsche basis wordt geplaatst van contract, is het een
-    vergissing en zelfs een onmogelijkheid, om van tevoren den duur
-    ervan te bepalen. Het systeem van het van te voren vaststellen van
-    den duur van het huwelijk voor een tijd van eenige jaren berust
-    op precies hetzelfde principe als het systeem om het van te voren
-    voor het leven vast te stellen. Hetzelfde bezwaar er tegen is
-    van kracht, nl. dat het niet is overeen te brengen met eenige,
-    het leven rakende verhouding. Naarmate de eisch van levende
-    werkelijkheid in de maatschappelijke verhoudingen aangroeit,
-    wordt dit feit meer en meer gevoeld. Wij zien precies dezelfde
-    verandering bij het systeem van het opleggen van vooraf bepaalde
-    vonnissen voor gevangenisstraf voor misdadigers. Het zenden van een
-    man naar de gevangenis voor vijf jaar of voor het leven, zonder in
-    het minst te denken aan het onbekende probleem van de op het leven
-    inwerkende reactie van de gevangenisstraf op den man--een reactie,
-    die verschillend zal zijn in ieder individueel geval--begint
-    langzamerhand beschouwd te worden als een absurditeit.
-
-
-Als het huwelijk werkelijk op de basis van een contract geplaatst werd,
-dan zou dat contract niet alleen geëindigd kunnen worden, zoodra de
-twee personen, die het gesloten hebben, het wenschten, zonder dat er
-eenige kwestie van misdadigheid ter sprake kwam, maar die partijen
-zouden bij het begin zelf de voorwaarden bepalen, die het contract
-zouden regelen. Maar niets kan meer ongelijk zijn aan ons werkelijke
-huwelijk. Der twee partijen wordt verzocht elkaar aan te nemen als
-man en vrouw; er wordt hun niet gevraagd om een contract te maken;
-er wordt hun niet eens gezegd dat, hoe weinig ze het ook mogen weten,
-zij in werkelijkheid een zeer gecompliceerd en uitgewerkt contract
-hebben gesloten, een contract, dat opgesteld is naar regels, die,
-voor het grootste gedeelte gemaakt werden twee duizend jaar voordat zij
-geboren waren. Als zij de wet niet bestudeerd hebben, weten zij ook in
-het geheel niet, dat dit contract paragrafen bevat, die onder sommige
-omstandigheden fataal kunnen zijn voor een van beide partijen. Alles
-wat er gebeurt is, dat een jong paar, misschien maar weinig meer
-dan kinderen, voor het oogenblik verblind door hun gevoel, voor den
-geestelijke of den ambtenaar van den burgerlijken stand verschijnt,
-om zich voor het leven te binden, terwijl ze niets van de wereld
-weten en bijna niet meer van elkaar, terwijl ze niets weten van de
-huwelijkswetten, soms zelfs niet eens dat er huwelijkswetten zijn,
-en terwijl ze zich nooit klaar voor oogen gesteld hebben, dat--zooals
-naar waarheid gezegd is--van de plaats, die zij onder een guirlande
-van bloemen betreden, er aan deze zijde van het graf geen andere
-uitgang is dan door het valluik van een riool [354].
-
-
-    Als een vrouw trouwt, geeft zij het recht op haar eigen
-    persoonlijkheid op. Zoo kan, volgens de Engelsche wet, een
-    man "niet schuldig zijn aan verkrachting van zijn wettige
-    vrouw". Stephen, die in de eerste uitgave van zijn Digest of
-    Criminal Law, meende, dat een man onder sommige omstandigheden
-    veroordeeld kon worden wegens verkrachting van zijn vrouw, heeft
-    die opinie teruggenomen. Een man kan een prostituée verkrachten,
-    maar hij kan zijn vrouw niet verkrachten. Als zij eens haar
-    toestemming gegeven heeft tot sexueelen omgang door de daad van
-    het huwen met een man, dan heeft ze die voorgoed gegeven, welke
-    nieuwe omstandigheden zich ook mogen voordoen, en hij behoeft haar
-    toestemming niet te vragen voor sexueelen omgang, zelfs niet als
-    hij weet, dat hij lijdende is aan venerische ziekte (zie b.v.,
-    een artikel over "Sex Bias", Westminster Review, Maart 1886).
-
-    De plicht van een vrouw om aan haar man "huwelijksrechten" toe
-    te staan is een andere kant van haar wettelijke onderwerping
-    aan hem. Zelfs in de negentiende eeuw werd een dame van goede
-    familie uit Suffolk in de Ipswich gevangenis vele jaren lang
-    gevangen gehouden tot haar dood en gevoed met water en brood,
-    hoewel ze aan verschillende ziekten leed, alleen omdat ze niet
-    wilde gevolg geven aan een vonnis, dat eischte, dat zij haar man
-    huwelijksplichten zou bewijzen. Ongetwijfeld is de moderne neiging,
-    hoewel ze maar langzaam voortschrijdt, tégen het toepassen van
-    dwang op den man of de vrouw, om "huwelijksrechten" te verleenen;
-    en sedert het geval Jackson is het in Engeland voor een man niet
-    mogelijk zijn vrouw met geweld te dwingen om met hem te leven. Deze
-    neiging is nog meer uitgesproken in de Vereenigde Staten; zoo
-    besliste het hoogste gerechtshof in Iowa, eenige jaren geleden,
-    dat buitensporig eischen van coïtus wreedheid vormde in een mate,
-    die echtscheiding rechtvaardigde (J. G. Kiernan, Alienist and
-    Neurologist, Nov. 1906, p. 466).
-
-    Het geringe eigendomsrecht van de vrouw over haar persoon is niet
-    beperkt tot de sexueele sfeer, maar strekt zich zelfs uit over haar
-    recht op het leven. In Engeland beging een vrouw vroeger, als ze
-    haar man doodde, de zeer ernstige misdaad van "petit treason" en
-    nog heden noemt men die misdaad moord. Maar, als een man zijn vrouw
-    doodt en in staat is haar echtbreuk te bewijzen en zijn jaloezie,
-    dan pleegt hij alleen maar manslag. (In Frankrijk, waar jaloezie
-    met buitengewone toegevendheid beschouwd wordt, wordt zelfs een
-    vrouw, die haar man gedood heeft, dikwijls vrijgesproken).
-
-    Men moet echter niet meenen, dat al de wettelijke ongelijkheden,
-    die het huwelijk met zich brengt, ten gunste van den man zijn. Een
-    groot aantal onbillijkheden worden ook den man aangedaan. De man,
-    bijvoorbeeld, is wettig verantwoordelijk voor de lasteringen,
-    die zijn vrouw zegt, en hij is wettelijk ook verantwoordelijk
-    voor het bedrog, dat zij pleegt, zelfs als zij afgezonderd van
-    hem leeft. (Dit werd, bijvoorbeeld, gemeend door een Engelschen
-    rechter in 1909; "hij kon alleen zeggen, dat het hem speet, want
-    het scheen een moeilijk geval. Maar zoo was de wet"). Belfort
-    Bax heeft vooral in den laatsten tijd den nadruk gelegd op de
-    moeilijkheden, door de Engelsche wet op zulke wijzen als deze,
-    opgelegd. Er kan geen twijfel aan zijn, dat het huwelijk, zooals
-    het tegenwoordig is ingericht, ernstige nadeelen meebrengt voor
-    den man zoowel als voor de vrouw.
-
-
-Het huwelijk is dus, niet alleen geen contract in den waren zin
-[355], maar in den eenigen zin, waarin het een contract is, is het
-een contract van een buitengewoon slechte soort. Toen de Canonisten de
-oude opvatting van het huwelijk als een koopcontract vervingen door hun
-sacramenteele huwelijk, bewerkten zij in vele opzichten een werkelijke
-vooruitgang, en de terugkeer tot het denkbeeld van een contract blijkt,
-zoodra de tijdelijke waarde ervan als een protest opgehouden heeft,
-geheel buiten harmonie te zijn met ons tegenwoordig stadium van
-beschaving. Het werd weer in het leven geroepen in de dagen, vóór de
-opstand tegen de slavernij begonnen was. Persoonlijke contracten zijn
-niet in harmonie met onze moderne beschaving en onze denkbeelden over
-individueele vrijheid. Een man kan zich niet meer door een contract als
-slaaf binden, of zijn vrouw verkoopen. Toch behoort het huwelijk, als
-contract beschouwd, tot precies dezelfde klasse als deze handelingen
-[356]. In ieder hoog stadium van beschaving wordt dit feit duidelijk
-erkend, en jonge paren mogen zich niet eens onvoorwaardelijk door
-contracten aan het huwelijk binden. Wij zien dit, bijvoorbeeld,
-in de wijze wetgeving van de Romeinen. Zelfs onder de Christelijke
-keizers werd dit gezonde principe gehandhaafd en de wetgever Paulus
-schreef [357]: "Het huwelijk was zoo vrij, volgens de oude opvatting,
-dat zelfs overeenkomsten tusschen de partijen om niet van elkaar te
-scheiden geen geldigheid konden hebben". Voor zoover het wezen van
-de huwelijksverhoudingen en niet eenige bijkomstige omstandigheid
-tot een contract gemaakt wordt, is het een contract van een soort
-waartoe de twee partijen, die het aangaat, niet bevoegd zijn om het
-aan te gaan. Biologisch en psychologisch kan het niet geldig zijn
-en met den groei van de beschaving heeft men het uitdrukkelijk voor
-ongeldig verklaard.
-
-Want, er kan geen twijfel aan zijn, het intieme en essentieele feit van
-het huwelijk--de verhouding van sexueele gemeenschap--is geen contract
-en kan dat ook niet zijn. Het is niet een contract, maar een feit;
-het kan niet bewerkt worden alleen door een daad van den wil aan de
-zijde van de partijen, die het aangaan; het kan niet in stand gehouden
-worden alleen door een daad van den wil. Zulk een contract te willen,
-is het opvoeren van een erger dan zedelooze klucht. Zeker zijn vele
-van de omstandigheden van het huwelijk met recht het onderwerp van
-een contract, dat vrijwillig en met opzet aangegaan moet worden door
-de partijen. Maar het wezenlijke feit van het huwelijk--een liefde,
-sterk genoeg om de meest intieme van alle verhoudingen mogelijk en
-wenschelijk te maken een onbepaald aantal jaren door--dat kan niet
-gemaakt worden tot het onderwerp van een contract. Zoowel uit physiek
-oogpunt, als uit psychisch oogpunt kan met geen mogelijkheid een
-bindend contract gemaakt worden--en als een contract niet bindend is,
-dan is het waardeloos. En het maken van zulke pseudo-contracten over
-de toekomst van een huwelijk, vóór er zelfs is vastgesteld of het
-huwelijk wel ooit een feit kan worden, is niet alleen onmogelijk,
-het is belachelijk.
-
-Het is natuurlijk waar, dat deze onmogelijkheid, deze belachelijkheid
-nooit zichtbaar zijn voor de partijen, die het contract maken. Zij
-hebben op de zaak toegepast àl de zeer beperkte proeven, die hun door
-de conventie zijn toegestaan, en de bevredigende resultaten van deze
-proeven, te zamen met het bewustzijn, dat zij een enorme en schijnbaar
-onuitputtelijke bron van liefde bezitten, schijnt hun toe voldoende
-te zijn tot het nakomen van het contract het geheele leven door,
-zoo niet in eeuwigheid.
-
-Als kind van zeven jaar bevond ik mij op een half-tropisch eiland
-van de Stille Zuidzee, dat uit het binnenland van vruchten voorzien
-werd, vooral van druiven; een donkerkleurige vrouw van de markt bood
-dagelijks aan den kleinen Engelschman een groote tros druiven aan. Maar
-er kwam een dag, waarop de aangeboden tros beslist geweigerd werd; de
-overdaad van druiven had een reactie teweeg gebracht van walging. Een
-tijdsverloop van bijna veertig jaren was noodig om den tegenzin tegen
-druiven, aldus opgedaan, weer kwijt te raken. Toch kan er geen twijfel
-aan bestaan, dat, als men, aan dien jongen op den leeftijd van zes jaar
-had gevraagd om een contract te teekenen, dat hem er toe zou binden
-om iederen dag druiven aan te nemen, om ze altijd bij zich te houden,
-en er iederen dag van te genieten, dat hij dan dat contract even
-vroolijk geteekend zou hebben als een stralende bruidegom of zedige
-bruid het register in de kerkekamer teekent. Maar is het gemakkelijker
-aan een man of vrouw, met onbekende hoedanigheden, die veranderen
-of ontaarden kunnen, en met een onnoemelijk aantal geschiktheden om
-kwellingen op te leggen of walging op te wekken, gebonden te zijn,
-dan aan een heerlijke vrucht? Nog geen der landen van de wereld,
-waarin de subtiele invloed van de canonieke wet van het Christendom
-zich nog doet voelen, heeft de algemeene waarheid begrepen, die binnen
-de praktische ondervinding ligt van een kind van zeven jaar [358].
-
-
-    Het denkbeeld, dat zulk een verhouding als die van het huwelijk op
-    een zoo zwakke basis kan berusten als een van tevoren opgesteld
-    contract, is natuurlijk nooit in ruimen kring in zijn uitersten
-    vorm van kracht geweest en was in vele deelen van de wereld
-    volkomen onbekend. De Romeinen verwierpen het, zooals we weten,
-    in duidelijke woorden, en erkenden zelfs op een tamelijk vroeg
-    tijdstip de wettigheid van het huwelijk door usus, waarmee ze
-    inderdaad verklaarden, dat het huwelijk een feit moet zijn en
-    niet alleen maar een vorm zonder inhoud. Er is een vèrverspreide
-    wettelijke neiging geweest, vooral waar de tradities van de
-    Romeinsche wet eenigen invloed hebben behouden, om de cohabitatie
-    van het huwelijk te beschouwen als het wezenlijke feit van de
-    verhouding. Het was een oude regel zelfs in de Katholieke kerk,
-    dat het huwelijk aangenomen kon worden van de cohabitatie af
-    (zie b.v. Zacchia, Questionum Medico-legalium Opus, uitgave van
-    1688, deel III, p. 234). Zelfs in Engeland behoort de cohabitatie
-    reeds tot de dingen, die aangenomen worden ten gunste van het
-    bestaan van een huwelijk (hoewel ze niet noodzakelijk op zich
-    zelf beschouwd wordt als voldoende), mits de vrouw van onbevlekt
-    karakter is, en niet een gewone prostituée blijkt te zijn. (Nevill
-    Geary, The Law of Marriage, hoofdst. III). Als echter, volgens
-    de gerechtelijke uitspraak van Lord Watson in het geval Dysart
-    Peerage, een man zijn maitres mee naar een hotel neemt of met
-    haar naar een winkel van kindergoederen gaat en van haar spreekt
-    als zijn vrouw, dan wordt er aangenomen, dat hij zoo handelt
-    terwille van de zedelijkheid, en dit levert geen bewijs van een
-    huwelijk. In Schotland wordt het huwelijk op veel losser gronden
-    aangenomen dan in Engeland. Dit kan in verband gebracht worden
-    met de diep-gewortelde gewoonte in Schotland van huwelijk door
-    wederzijdsche toestemming. (Geary, op. cit., hoofdst. XVIII;
-    vergelijk Howard, Matrimonial Institutions, deel I, p. 316).
-
-    In het geval Bredalbane (Campbell v. Campbell, 1867), hetgeen
-    van groot belang was, omdat het ging om de opvolging van
-    de uitgestrekte bezittingen van den Markies van Bredalbane,
-    besliste het Huis der Lords, dat zelfs een connectie berustend
-    op echtbreuk, een huwelijksverhouding kan worden als ze ophoudt
-    echtbreuk te zijn, enkel door het feit van de toestemming der
-    partijen, zooals die blijkt uit gewoonte en gerucht, zonder dat
-    de noodzakelijkheid bestaat, dat het huwelijkskarakter van de
-    connectie aangeduid wordt door een publieke daad, of dat het
-    noodig is om den specialen tijd aan te wijzen, waarop deze
-    toestemming gewisseld werd. Deze beslissing is bevestigd in
-    het geval Dysart (Geary, loc. cit.; vergelijk C. G. Garrison,
-    "Limits of Divorce", Contemporary Review, Feb., 1894). Evenzoo,
-    naar beslist is door Rechter Kekewich in het geval Wagstaff 1907,
-    moeten, als een man geld nalaat aan zijn "weduwe", op voorwaarde,
-    dat zij nooit weer trouwen zal, hoewel hij nooit met haar getrouwd
-    geweest is, en hoewel ze wettelijk met een anderen man getrouwd is,
-    de bedoelingen van den testamenteur nagekomen worden. Garrison
-    zegt, in zijn bespreking van dit gezichtspunt van het wettig
-    huwelijk (loc. cit.), met kracht, dat bij de Engelsche wet het
-    huwelijk een feit is en niet een contract, en dat, waar "een gedrag
-    gekarakteriseerd door doel en duurzaamheid van samenleven" bestaat,
-    er wettelijk een huwelijk bestaat, en dat het huwelijk alleen maar
-    "een naam is voor een bestaand feit".
-
-    In de Vereenigde Staten bestaat ook het huwelijk "door gewoonte
-    en gerucht" en het is in sommige staten zelfs bevestigd en
-    uitgebreid door de wet (J. P. Bishop, Commentaries, deel I,
-    hoofdst. XV). "Hoe de vorm van de ceremonie ook zij, en zelfs
-    als van iedere ceremonie afgezien werd", zeide rechter Cooley uit
-    Michigan, in 1875 (in een uitspraak, die als gezaghebbend door de
-    fæderale gerechtshoven aangenomen werd), "als de partijen op dit
-    oogenblik overeenkwamen om elkaar tot man en vrouw te nemen, en van
-    dien tijd af onloochenbaar in die verhouding leefden, dan zou het
-    bewijs van deze feiten voldoende zijn.... Dit is de gevestigde leer
-    geweest van de Amerikaansche gerechtshoven". (Howard, op. cit.,
-    deel III, pp. 177 et seq. Drie en twintig staten sanctionneeren
-    het huwelijk volgens het gewoonterecht, terwijl achttien iedere
-    niet vormelijke overeenkomst verwerpen).
-
-    Deze wettelijke erkenning door de hoogste rechterlijke
-    autoriteiten, zoowel in Engeland als in de Vereenigde Staten,
-    dat het huwelijk in zijn wezen een feit is, en dat geen bewijs van
-    eenigen vorm van ceremonie vereischt wordt voor de meest volledige
-    wettelijke erkenning van het huwelijk, brengt ontwijfelbaar zeer
-    belangrijke verwikkelingen met zich mee. Het werd duidelijk, dat de
-    hervorming van het huwelijk mogelijk is zelfs zonder verandering
-    in de wet en dat fatsoenlijke sexueele verhoudingen, zelfs als
-    ze aangegaan zijn zonder eenigen wettelijken vorm, reeds volle
-    recht hebben op wettige erkenning en bescherming. Er zijn echter,
-    we behoeven dit hier nauwelijks bij te voegen, andere overwegingen,
-    die een hervorming langs dezen weg onvolkomen maken.
-
-
-Zoo bestaat de neiging, dat met den groei van de beschaving het
-opvatten van het huwelijk als een contract meer en meer in discrediet
-geraakt. Aan den anderen kant wordt erkend, dat persoonlijke contracten
-niet in harmonie zijn met onze algemeene en maatschappelijke houding,
-want, als wij het denkbeeld verwerpen, dat een menschelijk wezen zich
-bij contract mag verkoopen als slaaf, hoeveel te meer moeten we dan
-het denkbeeld verwerpen, dat menschen een contract zouden aangaan voor
-de nog intiemere verhouding van een getrouwd man of getrouwde vrouw;
-aan den anderen kant voelt men, dat het denkbeeld van van tevoren
-opgemaakte contracten in een zaak, waarover het individu zelf geen
-contrôle heeft, volkomen onwerkelijk is en als er strenge regels van
-billijkheid heerschen, noodzakelijk van geen waarde. Het is waar, dat
-er nog voortdurend schrijvers gevonden worden, die hun denkbeelden
-verkondigen over de plichten of de voorrechten, die vervat zijn in
-het "contract" van het huwelijk, en die de beteekenis van het woord
-"contract" in dezen zin niet meer analyseeren dan de Hervormers deden;
-maar men kan ternauwernood zeggen, dat deze schrijvers verder gekomen
-zijn dan het alphabet van het onderwerp, waarover ze leerstellingen
-verkondigen.
-
-Het overbrengen van het huwelijk van de Kerk naar den Staat,
-hetgeen wij in de landen, waar het 't eerst voorkwam danken aan het
-Protestantisme, en in de Engelsch sprekende landen voornamelijk aan het
-Puritanisme, had, terwijl het een noodzakelijk stadium was, ongelukkig
-het gevolg, dat het de sexueele verhoudingen verwereldlijkte. Dat is te
-zeggen, dat het 't verheven element in de liefde, dat in werkelijkheid
-het essentieele deel van zulke verhoudingen is, negeerde, en dat het
-alle aandacht concentreerde op die vormelijke en toevallige deelen
-van het huwelijk, die alleen op een strenge en nauwkeurige wijze
-behandeld kunnen worden, en die eigenlijk alleen het onderwerp kunnen
-vormen van contracten. De canonieke wet, hoe fantastisch en onmogelijk
-zij ook in vele van haar ontwikkelingen werd, drong tenminste aan op
-het natuurlijke en werkelijke feit van het huwelijk als bovenal een
-lichamelijke vereeniging, terwijl ze, terzelfder tijd dat huwelijk
-niet beschouwde als enkel een wereldlijk zakelijk contract, maar
-als een geheiligde en verheven functie, een goddelijk feit, en het
-symbool van het goddelijkste feit van de wereld. Tegenwoordig komen
-we terug tot de opvatting van de Canonisten over het huwelijk op een
-hooger en vrijer plan, wij komen terug tot de verheven beschouwing
-van de canonieke wet, terwijl we toch het individualisme behouden,
-hetwelk de Puriteinen ten onrechte meenden dat zij konden verkrijgen
-op de basis van verwereldlijking, terwijl wij verder erkennen,
-dat de geheele zaak behoort tot de persoonlijke sfeer van moreele
-verantwoordelijkheid. Zooals Hobhouse, toen hij de geschiedenis van de
-ontwikkeling der moderne huwelijks-opvatting naging, terecht gezegd
-heeft, het sacramenteele denkbeeld van het huwelijk is weer voor den
-dag gekomen, maar op een hooger niveau; "van een sacrament in den
-magischen zin is het een sacrament in den ethischen zin geworden". Zoo
-zullen wij komen, hoewel wij het wettelijk nog niet bereikt hebben,
-tot het huwelijk, gevormd en in stand gehouden door wederzijdsche
-toestemming, "een vereeniging tusschen twee vrije en verantwoordelijke
-personen, waarbij de wettelijke rechten van beide verzekerd worden"
-[359].
-
-
-    Sommigen meenen, dat men, als men het huwelijk beschouwt als een
-    sacrament, dan ook noodzakelijk het oude Katholieke gezichtspunt
-    moet aannemen, dat belichaamd is in de canonieke wet, dat het
-    huwelijk onontbindbaar is. Dat is echter een vergissing. Zelfs de
-    Canonisten hebben nooit een samenhangende en steekhoudende reden
-    kunnen opgeven voor de onontbindbaarheid van het huwelijk; die
-    zich met eenigen grond kon aanbevelen, terwijl Luther en Milton
-    en Wilhelm von Humboldt, die den godsdienstigen en heiligen
-    aard van de sexueele vereeniging staande hielden--hoewel ze
-    voorzichtig waren met het gebruiken van het woord "sacrament"
-    met het oog op wat er in de kerk onder begrepen wordt--wel verre
-    van te meenen, dat de heiligheid ervan onontbindbaarheid in zich
-    sloot, in den tegenovergestelden zin spraken. Dit gezichtspunt kan
-    zelfs van zuiver Protestantsch standpunt verdedigd worden. "Ik
-    meen", zegt Mr. G. C. Maberly, "dat de definitie van het Prayer
-    Book van een sacrament "als een uiterlijk en zichtbaar teeken
-    van een innerlijke en geestelijke genade", algemeen aangenomen
-    wordt. In het huwelijk zijn de wettige en physieke vereenigingen
-    de uiterlijke en zichtbare teekenen, terwijl de innerlijke en
-    geestelijke genade is de door God gegeven liefde, die maakt,
-    dat de vereeniging van hart en ziel is: en juist omdat ik dit
-    gezichtspunt over het huwelijk inneem, meen ik, dat de wettige
-    en physieke vereeniging moest verbroken worden, telkens als de
-    geestelijke vereeniging van onzelfzuchtige, goddelijke liefde en
-    toegenegenheid opgehouden heeft te bestaan. Het schijnt mij toe,
-    dat de sacramenteele beschouwing van het huwelijk ons dwingt te
-    zeggen, dat zij, die de wettelijke en lichamelijke vereeniging
-    voortzetten als de geestelijke vereeniging opgehouden heeft te
-    bestaan, bezig zijn--om nog eens uit het Prayer Book woorden aan te
-    halen, die van toepassing zijn op hen, die het uiterlijke teeken
-    nemen van een ander sacrament, als de innerlijke en geestelijke
-    genade niet aanwezig is--"hun eigen verdoemenis te eten"."
-
-
-Als we van het standpunt, dat we nu bereikt hebben, terugzien op de
-echtscheidingskwestie, dan zien we, naarmate de moderne wijzen van
-beschouwing van de moderne huwelijksverhoudingen duidelijker door
-de gemeenschap beginnen erkend te worden, dat die kwestie enorm
-vereenvoudigd zal worden. Als het huwelijk niet enkel een contract
-is, maar een wijze van zich gedragen, en zelfs een heilige daad,
-is het vrije deelnemen van beide partijen noodig om het in stand
-te houden. Het denkbeeld in te voeren van misdaad en straf bij de
-echtscheiding, het aanmoedigen van wederzijdsche beschuldigingen,
-het aan de wereld openbaren van de geheimen van het hart of van de
-zinnen, is niet alleen immoreel, het is ten eenenmale misplaatst. In
-de kwestie: wanneer een huwelijk opgehouden heeft een huwelijk te
-zijn, kunnen de twee betrokken partijen alleen de opperste rechters
-zijn; de Staat, als de Staat er bij geroepen wordt, kan alleen de
-uitspraak opteekenen, die zij doen, en kan er alleen op letten, dat
-er geen onrechtvaardigheid geschiedt bij het ten uitvoer brengen van
-de uitspraak [360].
-
-Toen we in het vorige hoofdstuk de richting bespraken, waarin
-de sexueele moraal neiging heeft zich te ontwikkelen met de
-ontwikkeling van de beschaving, kwamen we tot de conclusie, dat ze
-in haar hoofdlijnen vooral persoonlijke verantwoordelijkheid in zich
-sloot. Een verhouding, die onder natuurvolken vastgelegd is door
-een maatschappelijke gewoonte, die niemand durft te breken, en op
-een hooger trap van beschaving door vormelijke wetten, die naar de
-letter moeten opgevolgd worden, zelfs als ze gebroken worden naar den
-geest, wordt langzamerhand overgebracht in de sfeer van individueele
-moreele verantwoordelijkheid. Zulk een overdracht heeft natuurlijk
-geen beteekenis, en is zelfs onmogelijk, tenzij de toenemende kracht
-van den moreelen band vergezeld gaat van een toenemende kracht van
-den vormelijken band. Alleen door het losser maken van de kunstmatige
-beperkingen kunnen de natuurlijke beperkingen hun volle heerschappij
-uitoefenen. Dat proces heeft plaats op twee wijzen, voor een deel op
-een basis van onverschilligheid voor het vormelijke huwelijk, die de
-massa overal gekenmerkt heeft en ongetwijfeld teruggaat tot de tiende
-eeuw voordat de overheersching van het kerkelijke huwelijk begon, en
-voor een deel door de vooruitgaande wijziging van de huwelijkswetten,
-die noodzakelijk gemaakt werden door de behoeften van de bezittende
-klassen, die er op uit waren de staatserkenning van hun vereenigingen
-te verzekeren. Het geheele proces is noodzakelijk een geleidelijk en
-zelfs onmerkbaar proces. Het is niet mogelijk de bepaalde data vast te
-stellen van de stadiën, waarlangs de Kerk de enorme revolutie bewerkte,
-waardoor zij verkreeg en eindelijk aan den Staat overdroeg de volkomen
-contrôle op het huwelijk, want die revolutie werd bewerkt zonder
-inmenging van eenige wet. Het zal even moeilijk zijn het overgaan te
-bemerken van de contrôle op het huwelijk van den Staat op de betrokken
-individuen, en nog des te moeilijker omdat, hoewel het essentieele
-en intieme persoonlijke feit van het huwelijk niet een eigenlijke
-zaak is voor contrôle van den Staat, er toch bepaalde kanten zijn
-aan het huwelijk, die zoo nauw de belangen van de gemeenschap raken,
-dat de Staat verplicht is er op aan te dringen, dat ze opgeschreven
-worden en om aandeel te nemen in de regeling ervan.
-
-Er wordt soms gezegd, dat het resultaat van het losser maken van
-de vormelijke gebondenheid van de huwelijksverhouding zou zijn een
-neiging tot moreele laksheid. Zij, die dit zeggen, zien het feit
-over het hoofd, dat laksheid neiging heeft haar maximum te bereiken
-als resultaat van gebondenheid, en dat daar, waar de strenge enkel
-uiterlijke autoriteit van een star huwelijk overheerschend is, de
-uitersten van ongebondenheid het meest bloeien. Het is, om dezelfde
-reden, ook ontwijfelbaar waar, dat ieder plotseling wegnemen van
-beperkingen noodzakelijk een reactie met zich brengt naar het
-tegenovergesteld uiterste van losbandigheid; een slaaf wordt niet
-ineens veranderd in een zelfstandigen vrije. Toch moeten we ons
-herinneren, dat de huwelijksorde bestond duizende jaren voordat
-er eenige poging gedaan werd om ze door menschelijke wetgeving in
-willekeurige vormen te kneden. Zulk een wetgeving was, naar we gezien
-hebben, de poging van den menschelijken geest om de eischen van zijn
-eigen instincten met meer nadruk te bevestigen. Maar het eindresultaat
-ervan is, dat ze de instincten, die ze geïnspireerd hebben, eerder
-verstikt en tegenhoudt dan dat zij ze bevordert. Het geleidelijk
-verdwijnen ervan geeft aan de natuurlijke orde vrij baan [361].
-
-
-    De groote waarheid, dat dwang niet werkelijk een kracht is aan den
-    kant van de deugd, maar aan den kant van de ondeugd, is duidelijk
-    erkend geworden door het genie van Rabelais, toen hij van zijn
-    idealen maatschappelijken staat, de Abdij van Thelema, zeide,
-    dat er maar één paragraaf was in het geheele reglement: Fay ce
-    que vouldras. "Omdat" zeide Rabelais (Boek I, hoofdst. VII),
-    "vrije menschen, die van goede geboorte en wel opgevoed zijn, en
-    die zich in goede gezelschappen bewegen, van nature een instinct
-    hebben en een drang, die hen tot deugdzame daden dwingt en hen
-    van de ondeugd terughoudt. Indien deze zelfde menschen door
-    lage onderwerping en dwang ten onder gebracht zijn en ten onder
-    gehouden worden, dan keeren zij zich af van die edele gezindheid,
-    waarin ze vrijwillig geneigd waren tot de deugd, om dien band
-    der dienstbaarheid af te schudden en te verbreken". Zoo dat,
-    als een man en vrouw, die onder den regel van Thelema geleefd
-    hadden, elkander huwden, hun wederzijdsche liefde, naar Rabelais
-    ons vertelt, onverminderd voort zou duren tot den dag van hun dood.
-
-    Als het verlies van autonome vrijheid niet leidt tot losbandigen
-    opstand, loopt ze het tegenovergestelde gevaar en heeft
-    neiging om te worden een zwak zich verlaten op een uiterlijken
-    steun. De kunstmatige steun van de regeling van het huwelijk van
-    Staatswege gelijkt dan op den kunstmatigen steun van het lichaam,
-    die geleverd wordt door het dragen van het corset. De redenen
-    voor en tegen het aannemen van een kunstmatigen steun zijn in
-    beide gevallen dezelfde. Een corset geeft werkelijk een gevoel
-    van steun; het geeft zonder moeite een tamelijk bevredigend
-    uiterlijk van fatsoen; het is een werkelijke bescherming tegen
-    ongevallen. Maar de prijs, ten koste waarvan het dit voordeel
-    geeft, is groot, en de voordeelen zelf bestaan alleen maar onder
-    onnatuurlijke omstandigheden. Het corset belemmert den vorm en
-    de gezonde ontwikkeling van de organen; het verzwakt het stelsel
-    der vrije spieren; het is onbestaanbaar met volmaakte gratie
-    en schoonheid; het vermindert de som van de actieve energie,
-    Het oefent, om kort te gaan, dezelfde soort van invloed uit op
-    de physieke verantwoordelijkheid als het vormelijk huwelijk op
-    de moreele verantwoordelijkheid.
-
-    Het is maar al te dikwijls vergeten, en moet daarom herhaald
-    worden, dat getrouwde menschen niet te zamen blijven terwille van
-    den een of anderen godsdienstigen of wettelijken band; die band
-    is alleen maar het historisch gevolg van hun natuurlijke neiging
-    om tezamen te blijven, een neiging, die zelf veel ouder is dan de
-    geschiedenis. "De liefde zou nu nog in de wereld bestaan, even rein
-    en even duurzaam", zegt Shufeldt (Medico-Legal Journal, Dec. 1897),
-    "als de mensch nooit het "huwelijk" had uitgevonden. Waarlijk
-    verwante paren zouden elkander trouw gebleven zijn zoo lang
-    het leven duurde. Eerst als de menschen trachten de natuur te
-    verbeteren, treden misdaad, ziekte en ongeluk op". "Het afschaffen
-    van het huwelijk in den vorm, zooals die nu in praktijk gebracht
-    wordt", schreef Godwin meer dan een eeuw geleden (Political
-    Justice, tweede uitgave, 1796, deel I p. 248), "zal met geen
-    nadeelen gepaard gaan. Wij zijn geneigd het ons voor te stellen
-    als de voorbode van brutalen lust en verdorvenheid. Maar het
-    gebeurt in dit geval werkelijk, evenals in andere gevallen,
-    dat de positieve wetten, die gemaakt zijn om onze ondeugden in
-    bedwang te houden, die juist aanwakkeren en vermeerderen". En
-    waar Professor Law aandringt op de kracht van het monogamisch
-    gevoelen in de moderne maatschappij, merkt hij naar waarheid op
-    (International Journal of Ethics, Oct. 1896), dat de opstand
-    tegen strakke huwelijksbanden "in werkelijkheid berust juist op
-    het strakker maken van de ware banden van huwelijksgenegenheid,
-    te zamen met een redelijke en volkomen gepaste vastberadenheid
-    van den kant van het individu om, in een zoo belangrijke zaak,
-    niets minder dan het echte artikel aan te nemen". "Als op eenmaal",
-    zegt Professor Woods Hutchinson (Contemporary Review, Sept. 1905),
-    "alle huwelijksbanden, die nu bestaan, verbroken of voor onwettig
-    verklaard werden, dan zouden acht tiende van alle paren binnen
-    de acht-en-veertig uur hertrouwd zijn, en zeven tiende zouden
-    met bajonetten niet uit elkaar gehouden kunnen worden". Een
-    proef van deze soort op kleine schaal was in 1909 te zien in een
-    Engelsch dorp in Buckinghamshire. Er werd ontdekt dat de kerk
-    van het kerspel nooit vergunning gekregen had voor het sluiten
-    van huwelijken, en dat dus alle menschen, die in die kerk in de
-    laatste halve eeuw getrouwd waren, door geen wettig huwelijk
-    gebonden waren. Toch maakte, voor zoover als men te weten kon
-    komen, geen enkel van de paren, die zoo bevrijd waren van den
-    wettelijken dwang van het huwelijk, gebruik van de verkregen
-    vrijheid. Gezien zulk een feit is het werkelijk onmogelijk eenige
-    moreele waarde te hechten aan den vorm van het huwelijk.
-
-
-Het is zeker onvermijdelijk, dat in een periode van overgang,
-de natuurlijke orde tot zekere hoogte verstoord wordt door
-het blijven bestaan, zij het dan in een verminderden vorm, van
-uiterlijke banden, waarvan men bewust begint te erkennen, dat
-ze vijandig zijn aan de gebiedende heerschappij van individueele
-moreele verantwoordelijkheid. Dit kunnen we tegenwoordig duidelijk
-opmerken. Een overgevoelige angst om te ontsnappen aan uiterlijken
-dwang brengt met zich een onderschatten van de beteekenis van
-persoonlijke beperking in de huwelijksverhouding. Iedereen
-kent waarschijnlijk wel gevallen, waarin een paar jarenlang te
-zamen zal leven zonder den wettigen huwelijksband aan te gaan,
-niettegenstaande moeilijkheden in hun wederzijdsche verhouding,
-die al lang aanleiding zouden hebben gegeven tot een scheiding van
-tafel en bed of tot een echtscheiding, als zij wettig getrouwd waren
-geweest. Als de moeilijkheden, die onafscheidelijk verbonden zijn aan
-de huwelijksverhouding, gecompliceerd worden door de moeilijkheden,
-die komen door uiterlijken dwang, dan slaat de ontwikkeling van de
-moreele verantwoordelijkheid twee wegen in, en voert tot gevolgen,
-die niet geheel bevredigend zijn. Dit heeft men gezien in de Vereenigde
-Staten van Amerika en er is door Amerikaansche denkers reeds dikwijls
-de aandacht op gevestigd. Het is natuurlijk voornamelijk in vrouwen
-opgemerkt, omdat de nieuwe groei van persoonlijke vrijheid en moreele
-verantwoordelijkheid zich onder de vrouwen voornamelijk heeft doen
-gevoelen. Het eerste ontstaan van deze nieuwe impulsen, vooral als ze
-samengaan, wat zoo dikwijls gebeurt, met onervarenheid en onwetendheid,
-voert tot ontevredenheid met de natuurlijke orde, tot een eisch van
-onmogelijke bestaansvoorwaarden, en tot een ongeschiktheid niet alleen
-voor de willekeurige banden van de wet, maar zelfs voor de gezonde en
-noodzakelijke banden van het menschelijk maatschappelijk leven. Het is
-altijd een harde les voor jonge en idealistische menschen, dat wij,
-om de natuur te beheerschen, haar moeten gehoorzamen; dit kan alleen
-geleerd worden door aanraking met het leven en door het bereiken van
-den vollen menschelijken wasdom.
-
-
-    Dr. Felix Adler vestigde (in een toespraak in de Society of
-    Ethical Culture in New-York, Nov. 17, 1889) de aandacht op wat
-    hij beschouwde als de diepst gewortelde oorzaak van een overmatig
-    voorkomen van echtscheiding in Amerika. "Het valsche denkbeeld van
-    individueele vrijheid wordt in Amerika algemeen aangenomen", en als
-    het wordt toegepast op het familieleven, voert het dikwijls tot
-    ongeduld met de plichten, die het individu òf door zijn geboorte
-    heeft gekregen òf vrijwillig op zich heeft genomen. "Ik ben
-    geneigd te gelooven, dat de veelvuldigheid van de echtscheiding
-    in geen geringe mate moet worden toegeschreven aan den invloed
-    van democratische denkbeelden--dat is van valsche democratische
-    denkbeelden--en onze hoop is gevestigd op een hoogere en meer
-    ware democratie". Een latere Amerikaansche auteur, ditmaal een
-    vrouw, Anna A. Rogers ("Why American Marriages Fail", Atlantic
-    Monthly, Sept., 1907) spreekt in denzelfden geest, misschien op
-    minder geschikte wijze. Zij zegt, dat echtscheidingen in Amerika
-    zooveel voorkomen om drie redenen: 1. het niet begrijpen van
-    de vrouw, dat het huwelijk haar werk is in de wereld; 2. haar
-    aangroeiend individualisme; 3. het verlies van de kunst om te
-    geven, die vervangen is door een zeer ontwikkelde neiging om
-    te ontvangen. De Amerikaansche vrouw, zegt deze schrijfster,
-    heeft bij het ontdekken van haar eigen individualiteit nog niet
-    geleerd hoe ze die beheerschen moet; die individualiteit is nog
-    "in hooge mate een nuttelooze, onrustige factor die haarzelf
-    even weinig vrede brengt als de in haar onmiddellijke nabijheid
-    levende personen". Haar omstandigheden hebben neiging van haar te
-    maken "een merkwaardig afwijkende bastaardvorm; een tusschending
-    tusschen een prachtigen, tamelijk ongemanierden jongen en een
-    bedorven veeleischende demi-mondaine, die in deze wereld van
-    niemand oprecht houdt dan van zichzelf alleen". Zij heeft nog
-    niet geleerd, dat het hoogste vrouwenwerk in de wereld alleen
-    bereikt kan worden door het vrijwillig aannemen van de beperkingen
-    van het huwelijk. Dezelfde schrijver voegt er bij, dat de fout
-    niet alleen berust bij de Amerikaansche vrouwen, maar ook bij de
-    Amerikaansche mannen. Hun vergoding van hun vrouwen is grootendeels
-    de oorzaak van die onverdraagzaamheid en zelfzucht, die de oorzaak
-    zijn van zooveel echtscheidingen; "Amerikaansche vrouwen worden,
-    als regel, buitensporig vertroeteld en vereerd". Maar de mannen,
-    die zich hiertoe leenen, voelen niet, dat zij hun vrouwen kunnen
-    behandelen met dezelfde kameraadschappelijkheid, waarmee de
-    Franschen hun vrouwen behandelen, of met hetzelfde vertrouwen
-    haar raad zoeken; de Amerikaansche vrouw is op een onwerkelijk
-    voetstuk geplaatst. Toch wijst een ander Amerikaansch schrijver
-    er op (Rafford Pyke, "Husbands and Wives", Cosmopolitan, 1902),
-    dat maar een klein deel der Amerikaansche huwelijken werkelijk
-    ongelukkig is, en dat dat voornamelijk in de meer beschaafde
-    standen voorkomt, waar de vrouwenbeweging ingang vindt; het komt
-    meer voor, dat de vrouw teleurgesteld is in het huwelijk dan de
-    man, en dit komt voornamelijk doordat zij niet in staat is haar
-    individualiteit, niet noodzakelijk ondergeschikt te maken aan,
-    maar te doen opgaan in een evenboortige met de zijne. "Het huwelijk
-    wordt tegenwoordig in zijn succes meer en meer afhankelijk van
-    de aanpassing aan omstandigheden, die psychisch zijn. Terwijl
-    het in vroegere generaties voldoende was, dat een vereeniging
-    physiek wederkeerig zou zijn, moet ze in onze eeuw ook psychisch
-    wederkeerig zijn. En terwijl vroeger de gemeenschap van de belangen
-    gemakkelijk bereikt werd, wordt dat nu veel moeilijker doordat
-    de vrouwen van tegenwoordig niet geneigd zijn haar afzonderlijke
-    persoonlijkheid te doen opgaan in die van haar man. En toch,
-    als zij dit niet doet, hoe kan ze dan een volkomen en volmaakte
-    belangstelling hebben in het te zamen leven, en hoe kan hij
-    dat hebben?"
-
-    Professor Münsterburg, de beroemde psycholoog, die zich op een
-    breeder standpunt plaatst in zijn vrijmoedige, maar waardeerende
-    studie van Amerikaansche instellingen, The Americans, wijst
-    er op, dat de invloed van de vrouwen op de moraal in Amerika
-    niet in alle opzichten bevredigend geweest is, in zooverre
-    ze neiging heeft gehad ondiepheid en oppervlakkigheid aan te
-    moedigen. "De Amerikaansche vrouw, die nauwelijks een greintje
-    opvoeding heeft", merkt hij op (p. 587), "is dadelijk klaar met
-    een oordeel over ieder mogelijk onderwerp... De aanmatiging van
-    dit vrouwelijk gebrek aan kennis is het symptoom van een diepen
-    trek in het vrouwelijk karakter en in de vrouwelijke ziel, en
-    wijst op gevaren, die voortkomen uit het overheerschen van de
-    vrouw in het intellectueele leven... En in geen ander beschaafd
-    land worden ethische opvattingen zoo verteerd door bijgeloof".
-
-
-Zooals we gezien hebben wordt het huwelijk, volgens de moderne
-opvattingen, als een vrijwillige vereeniging erkend, die door twee
-vrije, gelijke, en moreel verantwoordelijke persoonlijkheden aangegaan
-wordt; men beschouwt die vereeniging eer als een ethisch sacrament
-dan als een contract, zoodat het in zijn wezen, als physieke en
-geestelijke band buiten de sfeer van de handelingen van den staat
-ligt. Het is noodig geweest dit punt uit te werken, voordat wij komen
-aan wat aan velen een totaal er aan tegenovergesteld gezichtspunt
-van het huwelijk zal toeschijnen. Als de huwelijksvereeniging zelf
-geen zaak kan zijn voor een contract, zoo leidt ze toch natuurlijk
-tot een feit, dat noodzakelijkerwijze een zaak is van een implicite
-of explicite overeenkomst, een zaak bovendien, waarbij de gemeenschap
-in haar geheel een werkelijk en gepast belang heeft: dat is het feit
-van de voortplanting [362].
-
-De oude Egyptenaren--bij wie de huwelijksinstellingen zoo elastisch
-waren en de positie der vrouwen zoo hoog--erkenden een voorloopige en
-lichte huwelijksband, met het doel de vruchtbaarheid te onderzoeken
-[363]. Bij ons treft de wet zulke vaderlijke maatregelen niet,
-zij laat aan de jonge paren zelf de verantwoordelijkheid over
-voor alle eventueele proeven, een permissie, waarvan deze paren,
-zooals we gezien hebben, in ruime mate gebruik maken, terwijl ze
-gewoonlijk het wettelijk huwelijk sluiten vóor de geboorte van hun
-kind. Die wettelijke band is de erkenning, dat het inleiden van een
-nieuw individu in de gemeenschap niet, als de sexueele vereeniging,
-uitsluitend een persoonlijk feit is, maar dat het een maatschappelijk
-feit is, een feit, dat den staat wel moet aangaan. En hoe meer wij
-onderzoek doen naar de neiging van de moderne huwelijksbeweging,
-des te meer zullen we erkennen, dat de houding van vrijheid,
-van individueele moreele verantwoordelijkheid bij het vormen van
-sexueele verhoudingen gecompenseerd moet worden door een houding van
-gestrengheid, van nauwgezet maatschappelijk toezicht in de kwestie
-van de voortplanting. Twee personen, die een erotische verhouding
-aangaan, zijn, als zij tot de overtuiging komen dat hun verhouding
-een werkelijk huwelijk is, dat zijn natuurlijk doel heeft in de
-voortplanting, verplicht een contract te onderteekenen, dat, hoewel
-het henzelf persoonlijk vrij laat, toch hen allebei moet binden aan
-hun plichten jegens hun kinderen [364].
-
-Er is een dubbele noodzakelijkheid voor zulk een handelwijze, zelfs
-afgezien van het feit, dat het in de hoogste mate in het belang van
-de ouders zelf is. Het is noodig in het belang van het kind. Het is
-noodig in het belang van den staat. Een kind kan opgevoed worden, en
-goed opgevoed, door een van de ouders, die daartoe in staat is. Maar
-om een kind voldoende toe te rusten voor zijn intrede in het leven,
-zijn de beide ouders even noodig. De Staat van zijn kant--dat is te
-zeggen, de gemeenschap, waarvan de ouders en het kind gelijkelijk
-deel uitmaken--is verplicht te weten wie de personen zijn, die
-borgen zijn geworden voor een nieuw individu, dat nu in hun midden
-is ingeleid. De meest individualistische en de meest socialistische
-Staat zijn gelijkelijk verplicht, als ze trouw zijn aan hun belangen,
-zoowel hun biologische als hun economische belangen, aan te dringen
-op het volle wettige en erkende ouderschap van den vader en de moeder
-van ieder kind. Dat wordt duidelijk geëischt door het belang van het
-kind; het wordt ook duidelijk geëischt door het belang van den Staat.
-
-De slagboom, die zich in het Christendom tegenover de natuurlijke
-erkenning van dit feit gesteld heeft, dat zoo schadelijk is zoowel voor
-het kind als voor den staat, is klaarblijkelijk de starheid van het
-huwelijkssysteem geweest, meer speciaal zooals het door de canonieke
-wet gevormd is. De Canonisten hechtten een waarlijk buitengewoon
-groote waarde aan de copula carnalis zooals zij het technisch
-noemden. Voor hen lag het centrum van het huwelijk in de vagina;
-voor hen had de aanwezigheid of de afwezigheid van een kind weinig
-belang. De vagina is, zooals wij weten, niet altijd een even stevig
-centrum gebleken tot steun van het huwelijk, en dat centrum wordt nu
-langzamerhand overgebracht op het kind. Als wij ons van de Canonisten
-afwenden naar de geschriften van de modernen, zooals Ellen Key, die zoo
-juist weergeeft wat in den laatsten tijd het meest karakteristiek en
-essentieel is in de neigingen der huwelijksontwikkeling, dan schijnen
-we een nieuwe wereld te zijn binnengetreden, zelfs een door nieuw licht
-bestraalde wereld. Want "in de nieuwe sexueele moraal gaat het licht,
-evenals in Corregio's Notte, uit van het kind" [365].
-
-Ongetwijfeld is deze verandering in ruime mate een zaak van gevoel,
-van, zooals we soms minachtend zeggen, uitsluitend gevoel, hoewel
-er in de menschelijke zaken niets zoo machtig is als dat gevoel, en
-de revolutie, bewerkt door Jezus, de latere revolutie, bewerkt door
-Rousseau, waren voornamelijk revoluties in gevoel. Maar de verandering
-is ook een zaak van de aangroeiende erkenning van belangen en rechten,
-en als zoodanig openbaart ze zich in de wet. We kunnen er nauwelijks
-aan twijfelen, dat wij bezig zijn een tijd te naderen, waarop algemeen
-begrepen zal worden, dat de intrede van ieder kind in de wereld,
-zonder uitzondering, voorafgegaan behoorde te worden door het vormen
-van een huwelijkscontract, dat, terwijl het op geenerlei wijze den
-vader en de moeder aan plichten bindt, of aan eenige voorrechten
-jegens elkander, hen beiden bindt aan hun kind en terzelfder tijd
-hun verantwoordelijkheid jegens den Staat verzekert. Het is voor den
-Staat onmogelijk meer te krijgen, maar het moest hem onmogelijk zijn
-minder te eischen. Zulk een contract "huwt" den vader en de moeder,
-voor zoover het ouderschap van het individueele kind betreft,
-en in geen ander opzicht; het is een contract, dat hun verleden,
-tegenwoordige, of toekomstige verhoudingen jegens andere personen
-volkomen onaangeroerd laat, anders zou het niet mogelijk zijn het af
-te dwingen. In alle deelen van de wereld begint deze elementaire eisch
-van maatschappelijke moraal langzamerhand erkend te worden, en daar
-hij invloed heeft op honderd duizenden kinderen [366], die jaarlijks
-gebrandmerkt worden als "onwettig" door geen daad van henzelf, kan
-niemand zeggen, dat de erkenning te vroeg is gekomen. Tot nog toe
-schijnt ze nergens volkomen te zijn.
-
-
-    De meeste pogingen of voorstellen tot regeling der rechten
-    van onwettige kinderen hebben betrekking op het wettigen van
-    vereenigingen van een minder bindenden graad dan het tegenwoordige
-    wettige huwelijk. Zulke vereenigingen zouden dan moeten dienen
-    om andere verkeerdheden tegen te gaan. Zoo zegt een Engelsch
-    schrijver, die veel studie gemaakt heeft van sexueele kwesties,
-    in een particulieren brief: "Het beste geneesmiddel voor de
-    losbandigheid van ongetrouwde mannen en de geestelijke en
-    lichamelijke ellenden van onthouding bij vrouwen zou te vinden
-    zijn in een erkend fatsoenlijk systeem van vrije vereenigingen
-    en proefhuwelijken, waarbij omgang met preventieve middelen in
-    praktijk gebracht wordt, totdat het paar oud genoeg is om ouders te
-    worden, en totdat zij voldoende middelen bezitten om een familie
-    te onderhouden. Het vooruitzicht van een bestaan zonder liefde is
-    voor jonge mannen en vrouwen van een vurigen aard ondragelijk en
-    even verschrikkelijk als het vooruitzicht van pijnlijke ziekte
-    en dood. Maar ik denk, dat de oude orde van zaken binnen kort
-    zal moeten veranderen".
-
-    In de Teutonische landen bestaat er een duidelijk te onderscheiden
-    gevoelsstrooming in de richting van het instellen van wettige
-    vereenigingen van een lagere soort dan het huwelijk. Zij bestaan in
-    Zweden, evenals in Noorwegen, waar bij een onlangs uitgevaardigde
-    wet het onwettige kind aanspraak heeft op dezelfde rechten met
-    betrekking tot beide ouders als het wettige kind, den naam van den
-    vader draagt, en zijn bezittingen erft (Die Neue Generation, Juli,
-    1901, p. 303). In Frankrijk heeft de bekende rechter Magnard, die
-    zoo eervol bekend is door zijn houding in gevallen van kindermoord
-    door jonge moeders, gezegd: "Ik wilde van ganscher harte, dat
-    naast de instelling van het huwelijk zooals het nu bestaat, een
-    vrije vereeniging bestond, gevormd door een enkele verklaring
-    voor een overheidspersoon en die bijna dezelfde familierechten
-    gaf als het gewone huwelijk". Deze wensch heeft in ruimen kring
-    weerklank gevonden.
-
-    In China worden, hoewel polygamie in de strikte beteekenis niet kan
-    gezegd worden te bestaan, de belangen van het kind, de vrouw en de
-    staat gelijkelijk beschermd door den man in staat te stellen een
-    soort bij-huwelijk aan te gaan met de moeder van zijn kind. "Dank
-    zij dit systeem", zegt Paul d'Enjoy (La Revue, Sept. 1905),
-    "dat den man toestaat te trouwen met de vrouw, die hij wenscht,
-    zonder daarin verhinderd te worden door vorige en niet verbroken
-    vereenigingen, is het te begrijpen, dat we opmerken, dat er geen
-    verleide en verlaten meisjes zijn, behalve zulke, die geen wet zou
-    kunnen redden van wat werkelijk aangeboren verdorvenheid is; en
-    dat er geen onwettige kinderen zijn, behalve zulke, wier moeders
-    ongelukkigerwijze dichter bij de dieren staan door haar zinnen,
-    dan bij menschelijke wezens, door haar verstand en waardigheid".
-
-    Het nieuwe wetboek van Japan, dat in vele opzichten zoo
-    vooruitstrevend is, staat toe, dat een onwettig kind "erkend" zal
-    worden door het aangeven bij den ambtenaar van den burgerlijken
-    stand; als een getrouwd man zoo'n kind erkent, dan schijnt het,
-    dat het kind door zijn vrouw als haar eigen kan aangenomen worden,
-    hoewel het niet werkelijk gewettigd is. Deze stand van zaken
-    vertegenwoordigt een overgangsstadium; het kan nauwelijks gezegd
-    worden, dat het de rechten erkent van de moeder van het "erkende"
-    kind. Japan, mogen we hier aan toevoegen, heeft het principe
-    aangenomen van de automatische wettiging door het huwelijk,
-    van de kinderen die aan het paar geboren zijn vóór het huwelijk.
-
-    In Australië, waar vrouwen een grooter aandeel hebben in het
-    maken en uitvoeren van de wetten dan elders, begint men eenige
-    belangstelling te wijden aan de rechten van onwettige kinderen. Zoo
-    kan in Zuid-Wales het vaderschap bewezen worden vòòr de geboorte,
-    en de vader zorgt (op bevel van de overheid) voor huisvesting
-    een maand vòor en een maand nà de geboorte, zoowel als voor de
-    baker, den dokter, en voor kleeding, en stelt een borg, dat hij
-    zijn verplichtingen zal nakomen; na de geboorte betaalt hij, na
-    uitspraak van de overheidspersoon een wekelijksche som voor het
-    onderhoud van het kind. Een "ongehuwde" moeder kan ook zes maanden
-    lang in een openbare instelling op staatskosten onderhouden worden,
-    om haar in staat te stellen zich aan haar kind te hechten.
-
-    Zulke bepalingen hebben zich ontwikkeld uit het in ruimen kring
-    erkende recht van de ongetrouwde vrouw om ondersteuning voor haar
-    kind te eischen van zijn vader. In Frankrijk echter, en in de
-    wetboeken, die het Fransche voorbeeld volgen, is het wettelijk niet
-    geoorloofd navraag te doen naar het vaderschap van een onwettig
-    kind. Het is onnoodig te zeggen, dat zulk een wet even onbillijk
-    is tegenover de moeder, als tegenover het kind, als tegenover
-    den staat. In Australië gaat de wet naar het tegenovergestelde,
-    zeker redelijker uiterste en staat zelfs aan de moeder, die
-    meerdere minnaars gehad heeft, toe, zelf uit te kiezen, wien ze
-    verantwoordelijk wil stellen voor haar kind. Het Duitsche wetboek
-    kiest den middenweg, en komt alleen aan die ongetrouwde moeder
-    te hulp, die één minnaar heeft gehad. In al zulke gevallen echter
-    is de hulp, die gegeven wordt, alleen geldelijk; ze verzekert de
-    moeder geen erkenning of respect, en (naar Wahrmund naar waarheid
-    gezegd heeft in zijn Ehe und Eherecht) is het nòg noodig aan te
-    dringen op de "onvoorwaardelijke heiligheid van het moederschap,
-    dat, onder welke omstandigheden het ook voorkomt, aanspraak heeft
-    op respect en bescherming van de maatschappij".
-
-    We moeten hieraan toevoegen, dat, uit maatschappelijk gezichtspunt,
-    het niet de sexueele vereeniging is, die wettelijke erkenning
-    behoeft, maar het kind, dat het product is van die vereeniging. Het
-    zou bovendien een hopelooze zaak zijn te trachten alle sexueele
-    verhoudingen te wettigen, maar het is betrekkelijk gemakkelijk
-    alle kinderen te erkennen.
-
-
-Er is in vroeger tijd veel geredetwist over den specialen vorm,
-dien het huwelijk behoorde aan te nemen. Vele theoretici hebben
-hun vernuft ingespannen voor het uitvinden en prediken van nieuwe
-en ongewone huwelijksschikkingen, als panacee voor maatschappelijke
-nooden; terwijl anderen nog grootere energie hebben ten toon gespreid
-bij het bestrijden van zulke voorstellen als revolutionair. We mogen
-al zulke besprekingen, van beide zijden, als nutteloos beschouwen.
-
-In de eerste plaats zijn de huwelijksgewoonten veel te fundamenteel,
-veel te intiem ingeweven met het wezen van het menschelijk, ja van
-het dierlijk samenleven, om ook maar in de geringste mate geschokt
-te worden door de theorieën of de praktijken van enkele individuen
-of groepen van individuen. De monogamie--de min of meer langdurende
-cohabitatie van twee individuen van verschillend geslacht--is het
-overheerschend type geweest van de sexueele verhouding onder de
-hoogere werveldieren en wel het grootste gedeelte van de geschiedenis
-der menschheid door. Dit wordt zelfs toegegeven door hen, die meenen
-(zonder eenig redelijk bewijs), dat de mensch door een stadium gegaan
-is van sexueele promiscuïteit. Er zijn neigingen geweest tot varieeren
-in beide richtingen, maar in het hoogste zoowel als in het laagste
-stadium is, voor zoover we zien kunnen, de monogamie de heerschende
-regel.
-
-Het moet ook in de tweede plaats gezegd worden, dat het natuurlijk
-overheerschen van de monogamie als normaal type van sexueele
-verhouding, geenszins variaties uitsluit. Veeleer laat ze die toe. "Er
-is niets precies in de Natuur", zooals Diderot zegt. De lijn van
-de Natuur is een kromme, die slingert naar beide zijden van den
-norm. Zulke slingeringen komen onvermijdelijk voor in harmonie met
-veranderingen van de omgeving, en, ongetwijfeld, met eigenaardigheden
-van persoonlijke dispositie. Zoolang geen willekeurige en enkel
-uiterlijke poging wordt gedaan om de Natuur te dwingen, wordt de
-harmonie des levens in stand gehouden. Bij zekere soort van eenden
-worden, als er mannetjes te veel zijn, polyandrische families gevormd,
-en dan zorgen de twee mannetjes zonder jaloezie voor hun vrouwtje,
-maar als de geslachten weer gelijk in aantal worden, wordt de monogame
-orde weer ingesteld. De natuurlijke menschelijke afwijkingen van
-de monogamische orde schijnen over het algemeen van dezen aard
-te zijn en ze schijnen in hooge mate beïnvloed te worden door de
-maatschappelijke en economische omgeving. De meest gewone variatie en
-degene, die het duidelijkst een biologischen grondslag heeft, is de
-neiging tot polygynie, die in alle stadiën van de beschaving gevonden
-wordt, zelfs in een niet erkenden en min of meer gemengden vorm in de
-hoogste beschaving [367]. We moeten echter niet vergeten, dat erkende
-polygynie geen regel is, zelfs niet, waar ze overheerschend is; ze
-wordt alleen maar toegestaan; er is nooit zoo'n overvloed van vrouwen,
-dat meer dan enkele van de rijkere en meer invloedrijke personen meer
-dan één vrouw kunnen hebben [368].
-
-Verder moet men in gedachte houden, dat een zekere elasticiteit
-van de formeele zijde van het huwelijk, terwijl ze aan den eenen
-kant variaties toelaat van de algemeene monogamische orde, waar die
-gezond zijn of noodig om het evenwicht in natuurlijke toestanden te
-herstellen, aan den anderen kant zulke variaties in zooverre binnen
-de perken houdt, als zij berusten op den storenden invloed van
-kunstmatige beperking. Veel van de polygynie, en van de polyandrie
-ook, die tegenwoordig onder ons heerscht, is een geheel kunstmatige
-en onnatuurlijke vorm van polygamie. Huwelijken, die op een meer
-natuurlijke basis zouden ontbonden worden, kunnen wettelijk niet
-ontbonden worden, en daarom nemen de betrokken partijen, in plaats van
-van deelgenoot te veranderen en zoo de natuurlijke monogamische orde
-te bewaren, er andere deelgenooten bij en voeren zoo een onnatuurlijke
-polygamie in. Er zullen altijd variaties zijn van de monogame orde en
-de beschaving staat tegenover sexueele variaties geenszins vijandig. Of
-we deze verhoudingen beschouwen als wettig of als onwettig, ze zullen
-er altijd zijn; daar kunnen we zeker van zijn. De maatschappelijke
-wijsheid schijnt aan den eenen kant de huwelijksverhouding buigzaam
-genoeg te zullen maken om deze afwijkingen tot een minimum terug te
-brengen--niet omdat zulke afwijkingen uit hun aard slecht zijn, maar
-omdat ze niet met geweld in het leven moesten geroepen worden--en
-aan den anderen kant aan deze afwijkingen, als zij voorkomen in
-zoodanige mate erkenning te zullen verschaffen, dat ze hun nadeeligen
-invloed verliezen en te zorgen, dat er rechtvaardigheid beoefend wordt
-jegens alle betrokken partijen. Wij vergeten maar al te dikwijls, dat
-het feit dat wij zulke variaties niet willen erkennen, alleen maar
-beteekent, dat wij in zulke gevallen een onwettige permissie geven
-om onrechtvaardigheid te bedrijven. In die deelen van de wereld,
-waar polygynie erkend wordt als een gepermitteerde variatie, is een
-man wettelijk gehouden aan zijn natuurlijke verplichtingen jegens al
-zijn sexueele deelgenooten en jegens de kinderen, die hij bij die
-deelgenooten heeft. In geen deel van de wereld is de polygynie zoo
-overheerschend als in de Christelijke landen; in geen deel van de
-wereld is het zoo gemakkelijk voor een man om te ontsnappen aan de
-verplichtingen, die hij zich door de polygynie op den hals gehaald
-heeft. En doordat we een man in staat stellen, zoo gemakkelijk te
-ontsnappen aan de verplichtingen van zijn polygame verhoudingen,
-moedigen wij hem, als hij gewetenloos is, aan, om ze aan te gaan;
-wij stellen een premie op de immoraliteit, die we uit de hoogte
-veroordeelen [369]. Onze polygynie bestaat niet wettelijk, en daarom
-kunnen de verplichtingen ervan ook geen wettig bestaan hebben. Men
-zegt, dat de struisvogel zijn hoofd in het zand steekt om moeilijkheden
-te ontloopen door te weigeren er naar te kijken; maar er is nog een
-bekend dier, dat zoo doet, en het heet Mensch.
-
-Monogamie, in de fundamenteele biologische beteekenis, is de
-natuurlijke orde, waartoe de meerderheid van de sexueele feiten altijd
-van nature zal vervallen, omdat ze de verhouding is, die het meest
-gepast overeenkomt met alle physieke en geestelijke feiten, die er bij
-behooren. Maar als we ons voor oogen stellen, dat sexueele verhoudingen
-in de eerste plaats de menschen aangaan, die er bij betrokken zijn,
-en als we verder weten, dat het belang van de maatschappij in zulke
-verhoudingen beperkt is tot de kinderen, die zij voortbrengen, dan
-zullen we ook weten, dat het vaststellen bij de wet van het aantal
-vrouwen, met wie een man sexueele gemeenschap zal hebben, en het aantal
-mannen, waarmee een vrouw zich zal vereenigen onredelijker is dan het
-zou zijn om bij de wet vast te stellen hoeveel kinderen zij zullen
-voortbrengen. De Staat heeft het recht om te zeggen, of hij weinig
-burgers noodig heeft of veel; maar als hij tracht het aantal sexueele
-verhoudingen van zijn leden te regelen, dan beproeft de Staat een
-onmogelijke taak en maakt zich tevens schuldig aan een onbeschaamdheid.
-
-
-    Er is altijd in zekere stadiën van de beschaving een neiging om
-    aan te dringen op een zuiver formeele en uiterlijke eenvormigheid,
-    en een daarmee overeenkomend onvermogen om te zien, niet alleen
-    dat zulk een eenvormigheid onwerkelijk is, maar dat ze ook een
-    nadeelige uitwerking heeft, in zooverre ze weldadige variaties
-    uitsluit. De neiging is geenszins beperkt tot de sexueele sfeer. In
-    Engeland is er bij voorbeeld een neiging om bouwwetten te maken,
-    die wat de huizen betreft, allerlei bepalingen opleggen, die
-    in theorie weldadig zijn, maar die in de praktijk verkeerde
-    uitwerking hebben, omdat zij vele eenvoudige en uitstekende
-    menschelijke woonplaatsen absoluut onwettig maken, alleen
-    omdat zulke woonplaatsen niet beantwoorden aan bepalingen, die,
-    onder sommige omstandigheden niet alleen onnoodig zijn, maar
-    kwaad stichten.
-
-    Variatie is een feit, dat zal bestaan of wij het willen of niet; ze
-    kan alleen gezond worden als we ze erkennen en toestaan. Misschien
-    moeten we zelfs wel erkennen, dat het een duidelijker sprekende
-    neiging is in de beschaving dan in meer primitieve maatschappelijke
-    stadiën. Zoo zegt Gerson (Sexual-Probleme, Sept., 1908, p. 538),
-    dat, evenals de beschaafde mensch niet tevreden kan zijn met het
-    ruwe en eentonige voedsel, waar de boer tevreden mee is, het in
-    sexueele zaken evenzoo gaat; de boerenjongen en het boerenmeisje
-    zijn in hun sexueele verhoudingen bijna altijd monogaam, maar
-    beschaafde menschen, met hun meer veelzijdige gevoelige smaak,
-    hebben neiging om naar verandering te snakken. Senancour (De
-    l'Amour, deel II, "Du Partage", p. 127) schijnt de mogelijkheid aan
-    te nemen van huwelijks-variaties, zooals van het samen deelen van
-    een vrouw, mits er niets gedaan wordt om naijver op te wekken,
-    of om nadeel toe te brengen aan de reinheid der ziel. Lecky
-    verklaarde aan het eind van zijn History of European Morals,
-    dat hij geloofde, dat, terwijl de duurzame vereeniging van twee
-    personen het normale en overheerschende type is van het huwelijk,
-    er geenszins uit volgt, dat dit, in het belang der maatschappij,
-    de eenige vorm zou zijn. Evenzoo zegt Remy de Goncourt (Physique de
-    l'Amour, p. 186), die toch constateert, dat het paar de natuurlijke
-    huwelijksvorm is en de duurzame verlenging ervan een voorwaarde van
-    menschelijke superioriteit, dat de duurzaamheid van de vereeniging
-    slechts met moeite kan worden tot stand gebracht. Zoo zegt ook
-    Prof. W. Thomas (Sex and Society, 1907, p. 193), die de monogamie
-    beschouwt als dienstbaar aan maatschappelijke doeleinden: "Van
-    het biologisch standpunt gesproken beantwoordt de monogamie in
-    den regel niet aan de voorwaarden van de hoogste prikkeling,
-    omdat hier de problematische en bedriegelijke elementen tot
-    zekere hoogte verdwijnen, en het voorwerp van de belangstelling
-    zoo gewoon is geworden voor het bewustzijn, dat gevoelsreacties
-    gewijzigd worden. Dit is de oorspronkelijke verklaring van het
-    feit, dat getrouwde mannen en vrouwen zoo dikwijls belangstelling
-    gaan voelen voor anderen dan hun deelgenooten in het huwelijk".
-
-    Pepys, wiens onbewuste zelf-analyse zoo vele psychologische
-    neigingen uitmuntend illustreert, toont duidelijk aan hoe--door
-    een gevoelslogica, dieper dan eenige intellectueele logica--de
-    toewijding aan de monogamie bestaat naast een onweerstaanbaren
-    hartstocht voor sexueele verandering. Met een voortdurend
-    terugkomende grillige aantrekking tot een lange reeks van vrouwen,
-    behoudt hij doorloopend een diepe en onveranderlijke genegenheid
-    voor zijn beminnelijke jonge vrouw. In de intimiteit van zijn
-    Diary verwijst hij dikwijls naar haar in woorden, die niet geveinsd
-    kunnen zijn; hij geniet van haar gezelschap; hij is zeer precies
-    op haar kleeding; hij verheugt zich zeer in haar vorderingen in de
-    muziek, en besteedt veel geld aan haar opvoeding; hij is bepaald
-    jaloersch als hij haar in gezelschap vindt van een man. Zijn
-    bijkomende verhoudingen met andere vrouwen komen onweerstaanbaar
-    weer voor, maar hij wenscht ze in het geheel niet van langen
-    duur te maken of toe te staan, dat ze hem te zeer in beslag
-    nemen. Pepys vertegenwoordigt een gewoon type van den beschaafden
-    "monogamist", die volkomen oprecht is en ten zeerste overtuigd
-    in zijn pleidooi voor de monogamie, zooals hij ze begrijpt, maar
-    die toch tevens gelooft en ook handelt naar het geloof, dat de
-    monogamie geenszins de behoefte aan sexueele variatie uitsluit. Het
-    gezegde van Lord Morley (Diderot, deel II, p. 20), dat "de man van
-    instinct polygaam is", kan in zijn geheel niet aangenomen worden,
-    maar als wij het zoo uitleggen, dat het beteekent, dat de man
-    een instinctief monogaam dier is met een bijkomenden wensch naar
-    sexueele variatie, dan is er veel ten gunste daarvan te zeggen.
-
-    Vrouwen moeten even vrij zijn als mannen om haar eigen liefdeleven
-    te vormen. Velen meenen echter, dat zulk een vrijheid van de zijde
-    der vrouwen uitgeoefend zal of moest worden binnen nauwer grenzen
-    (zie b.v., Bloch, Sexual Life of Our Time, hoofdst. X). Voor
-    een deel meent men, dat deze beperking berust op een grooter
-    geabsorbeerd zijn van de vrouw in de taak van de geboorte en de
-    opvoeding van de kinderen, en voor een deel aan een geringeren
-    omvang van psychische activiteit. "Een man", zegt G. Hirth, (Wege
-    zur Liebe, p. 342), "heeft niet alleen in zijn intellectueele
-    horizon plaats voor zeer verschillende belangen, maar zijn macht
-    van erotische uitzetting is veel grooter en meer onderscheiden
-    dan die van vrouwen, hoewel hij misschien niet de intimiteit en de
-    diepte van de toewijding van een vrouw heeft". We mogen wel zeggen,
-    dat, daar variaties in de sexueele orde onvermijdelijk zullen
-    plaats vinden hetzij we ze erkennen en er gezag aan toekennen
-    of niet, er waarschijnlijk geen schade gedaan wordt als we het
-    gewicht van maatschappelijk en wettig gezag gebruiken aan den
-    kant, die gewoonlijk beschouwd wordt als de beste, en, voor zoover
-    als mogelijk is den anderen kant met schande bedekken. Er zijn
-    vele duidelijk in het oog springende fouten in zulk een houding,
-    afgezien van het in de hoogste mate belangrijke feit, dat het
-    hechten van schande aan sexueele verhoudingen een verachtelijke
-    wreedheid is tegenover de vrouwen, die onvermijdelijk degenen
-    zijn, die er het meest onder lijden. Niet het minst van belang
-    is de onrechtvaardigheid en het belemmeren van levensenergie,
-    die het aan de betere en meer nauwgezette menschen bezorgt ten
-    gunste van de minder goede en minder nauwgezette. Dit gebeurt
-    altijd als het gezag zijn macht uitoefent ten voordeele van
-    een vorm. Toen in de dertiende eeuw Alexander III--een van de
-    grootste en machtigste heerschers, ten tijde van het Christendom
-    geconsulteerd werd door den bisschop van Exeter over ondergeschikte
-    geestelijken, die trouwden ondanks 't verbod van de kerk, raadde
-    de paus hem, onderzoek te doen naar het leven en het karakter
-    van de overtreders; als zij geregelde gewoonten hadden en een
-    ernstigen moraal, dan moesten ze met geweld gescheiden worden en
-    hun vrouwen moesten weggejaagd worden; als zij mannen waren van
-    bekend onordelijken aard, dan moest hun toegestaan worden hun
-    vrouwen bij zich te houden, als ze dat wenschten (Lea, History
-    of Sacerdotal Celibacy, derde uitgave, deel I, p. 396). Het was
-    een slimme politiek, en ze werd ook elders door denzelfden paus
-    gevolgd, maar het is gemakkelijk te zien, dat ze indruischt tegen
-    de moraal in iedere beteekenis van het woord. Ze verwoestte het
-    geluk en de werkkracht van de beste mannen; ze liet de slechtste
-    mannen volkomen vrij. Nu zijn we volkomen bereid om de verkeerde
-    resultaten van deze politiek te erkennen; ze werd aanbevolen door
-    een paus en zeven honderd jaar geleden ten uitvoer gebracht. Toch
-    brengen we in Engeland tegenwoordig precies dezelfde politiek
-    in praktijk door middel van onze echtscheidingsbepalingen, die
-    in ruimen kring worden rondgestrooid. Geen van de paren, die
-    gescheiden zijn--en die nooit op het coelibaat getraind zijn als
-    de Katholieke geestelijkheid van tegenwoordig--mag weer trouwen;
-    in werkelijkheid bevelen we de meer nauwgezette onder hen om
-    celibatairs te worden, en aan de minder nauwgezette geven wij de
-    permissie om te doen wat ze willen. Dit proces wordt uitgevoerd
-    ten gevolge van de traagheid van de gemeenschap in het algemeen,
-    en als het ooit gebeurt, dat er argumenten voor aangehaald worden,
-    dan zijn die van een zoo verouderden aard, dat ze alleen maar
-    een medelijdenden glimlach kunnen te voorschijn roepen.
-
-    We mogen hier aan toevoegen, dat er nog een reden is, waarom het
-    brandmerken van sexueele variaties van den norm als "immoreel"
-    niet zoo onschuldig is als sommigen het doen voorkomen: zulke
-    variaties schijnen niet ongewoon te zijn onder mannen en vrouwen
-    van uitmuntende bekwaamheid, wier krachten onbelemmerd noodig zijn
-    in den dienst van de menschheid. Te pogen zulke menschen te doen
-    passen in de nauwe vormen, die goed zijn voor de meerderheid, is
-    niet alleen een onrechtvaardigheid jegens hen als individuen, maar
-    het is een vergrijp jegens de maatschappij, die redelijkerwijze
-    mag eischen dat haar beste leden niet zullen belemmerd worden in
-    haar dienst. Het denkbeeld, dat de mensch, wiens sexueele behoeften
-    verschillend zijn van die van het gemiddelde, noodzakelijkerwijze
-    een maatschappelijk slecht persoon moet zijn, is een denkbeeld,
-    dat niet op feiten berust. Ieder geval moet op zichzelf beschouwd
-    worden.
-
-
-Ongetwijfeld is in alle stadiën van de menschelijke cultuur de meest
-gewone variatie van de normale monogamie geweest de polygynie of
-de sexueele vereeniging van éen man met meer dan een vrouw. Soms
-is ze maatschappelijk en wettelijk erkend geworden, en soms niet,
-maar ze is altijd voorgekomen. Polyandrie, of de vereeniging van een
-vrouw met meer dan een man is betrekkelijk zeldzaam geweest en om
-begrijpelijke redenen; mannen zijn gewoonlijk in een betere conditie
-geweest, economisch en wettelijk, om een huishouden te organiseeren
-met zichzelf als middelpunt; een vrouw is, anders dan een man, door
-de natuur en dikwijls door de gewoonte lange tijden achtereen voor
-den omgang ongeschikt; een vrouw heeft bovendien haar gedachten en
-haar liefde meer op haar kinderen geconcentreerd. Afgezien hiervan
-wijzen de biologische mannelijke tradities veel meer op polygynie
-dan de vrouwelijke tradities op polyandrie wijzen. Hoewel het waar
-is, dat een vrouw een veel grootere mate van sexueelen omgang kan
-verdragen dan een man, blijft het ook waar, dat de verschijnselen van
-het hofmaken in de natuur het tot den plicht van den man gemaakt hebben
-om er op uit te zijn, sexueel zijn attentie te wijden aan de vrouw,
-wier rol het geweest is zedig haar keuze uit te stellen, totdat ze
-zeker is van haar voorkeur. Polygynische toestanden zijn ook voordeelig
-gebleken, daar zij aan de krachtigste en meest succesvolle leden van
-een gemeenschap hebben toegestaan het grootste aantal deelgenooten
-te hebben en zoo hun eigen superieure eigenschappen over te dragen.
-
-
-    "Polygamie", schrijft Woods Hutchinson (Contemporary Review,
-    Oct. 1904) die de voordeelen van de monogamie wel degelijk erkent,
-    "als een instelling van het ras, heeft, onder dieren zoowel als
-    onder menschen, vele belangrijke voordeelen, en ze heeft zoowel
-    in menschelijke als in voor-menschelijke tijden geleid tot het
-    voortbrengen van een zeer hoog type zoowel van individueele
-    als van maatschappelijke ontwikkeling". Hij wijst er op, dat ze
-    het verstand, de samenwerking en de verdeeling van den arbeid
-    vermeerdert, terwijl de scherpe wedstrijd om vrouwen de zwakkere
-    en minder aantrekkelijke mannen uitschakelt.
-
-    Onder onze Europeesche voorouders, evenzeer als onder de Germanen
-    en de Kelten, bestonden polygynie en andere sexueele vormen
-    als nu en dan voorkomende variaties. Tacitus merkte polygynie
-    op in Duitschland, en Caesar vond in Engeland, dat broeders hun
-    vrouwen te zamen hadden en dan werden de kinderen toegekend aan
-    den man, aan wien de vrouw het eerst ten huwelijk was gegeven
-    (zie b.v. van Trail Social England, deel I, p. 103, voor een
-    bespreking van dit punt). De assistent van den echtgenoot, die kon
-    worden opgeroepen om de vrouw te bevruchten als de man impotent
-    was, bestond ook in Duitschland; dit was een Indo-Germaansche
-    instelling (Schrader, Reallexicon, art. "Zeugungshelfer"). De
-    daarmee overeenkomende instelling van de bijzit is nog dieper
-    geworteld en nog verder verspreid. Tot betrekkelijk korten
-    tijd geleden had,--in overeenstemming met de tradities van de
-    Romeinsche wet, de bijzit een erkende en geëerde positie, lager
-    dan die van de vrouw, maar met bepaalde wettelijke rechten,
-    hoewel het niet altijd wettig of zelfs maar gewoon was voor een
-    getrouwd man om een bijzit te hebben. In het oude Wales werd,
-    evenals in Rome, de bijzit erkend en nooit veracht. (R. B. Holt,
-    "Marriage Laws of the Cymri", Journal Anthropological Institute,
-    Aug. en Nov. 1898, p. 155), Het feit, dat, als een bijzit het huis
-    van een getrouwd man betrad, haar waardigheid en haar wettelijke
-    positie minder waren dan die van de vrouw, bewaarden den vrede
-    en beschermden de belangen van de vrouw (Een echtgenoot in Korea
-    kan geen bijzit in zijn huis nemen zonder de toestemming van zijn
-    vrouw, maar zij maakt maar zelden bezwaren, en schijnt van het
-    gezelschap te genieten, zegt Louise Jordan Miln, Quaint Korea,
-    1895, p. 92). Wij moeten ons herinneren, zooals Dufour zegt,
-    over den tijd van Karel den Groote (Histoire de la Prostitution,
-    deel III. p. 226), dat in het oude Europa "bijzit" een eervolle
-    term was; de bijzit was in het geheel niet een maitres, en ze
-    kon van echtbreuk beschuldigd worden even goed als de vrouw. In
-    Engeland, op het einde der dertiende eeuw, spreekt Bracton van
-    de concubina legitima als recht hebbende op bepaalde rechten
-    en welwillendheden, en zoo was de toestand ook in andere deelen
-    van Europa, soms verscheidene eeuwen later (zie Lea, History of
-    Sacerdotal Celibacy, deel I, p. 230). De Christelijke kerk was
-    in den aanvang dikwijls geneigd de bijzit te erkennen, in ieder
-    geval ten minste als ze verbonden was aan den ongetrouwden man,
-    want wij kunnen in de Kerk "den wensch nasporen om iedere duurzame
-    vereeniging tusschen een man en een vrouw te beschouwen alsof ze
-    den aard heeft van een huwelijk in de oogen van God, en daarom in
-    het oordeel van de Kerk" (art. "Concubinage", Smith and Cheetham,
-    Dictionary of Christian Antiquities). Dit was het gevoelen van den
-    heiligen Augustinus (die zelf, voor zijn bekeering, een bijzit had,
-    die blijkbaar een Christin was), en het concilie van Toledo liet
-    een ongetrouwd man toe, die trouw was aan zijn bijzit. Naarmate
-    de wet van de Katholieke kerk meer en meer star werd, verloor ze
-    noodzakelijkerwijze de voeling met de menschelijke nooden. Zoo was
-    het echter niet in den eersten tijd van de kerk, in de eeuwen,
-    toen ze de meeste levenskracht had. In die eeuwen werd zelfs
-    de krachtigste algemeene regel van de monogamie minder streng
-    toegepast, als zulk een verslapping verstandig scheen. Dit was
-    bijvoorbeeld zoo in het geval van sexueele impotentie. Zoo zegt
-    in het begin van de achtste eeuw Gregorius II, in een antwoord
-    aan Bonifacius, den apostel in Duitschland, op een vraag van
-    dezen laatsten, dat, als een vrouw door physieke onbekwaamheid
-    niet in staat is haar huwelijksplichten te vervullen, het aan een
-    echtgenoot geoorloofd is een tweede vrouw te nemen, hoewel hij
-    moet blijven voortgaan de eerste te onderhouden. Wat later geeft
-    Aartsbisschop Egbert van York, voorzichtiger, in zijn Dialogus de
-    Institutione Ecclesiatica toe, dat, als de eene van twee getrouwde
-    personen invalide is, de andere met toestemming van de invalidene,
-    weer mag trouwen, maar dat de invalidene niet weer mag trouwen
-    tijdens het leven van den ander. Impotentie tijdens het huwelijk
-    maakte natuurlijk het huwelijk nietig zonder de tusschenkomst van
-    de kerkelijke wet. Maar Thomas van Aquino en latere theologen geven
-    toe, dat een buitengewoon groote tegenzin tegen een vrouw een man
-    in zijn eigen oogen kan rechtvaardigen om zich in zijn betrekking
-    tot haar als impotent te beschouwen. Deze regels zijn, natuurlijk,
-    geheel afgescheiden van de permissie om de huwelijkswetten te
-    breken, die aan koningen en prinsen wordt gegeven; zulke permissies
-    gelden niet als bewijsmateriaal van de regels van de kerk, want,
-    zooals het concilie van Constantinopel voorzichtig besliste
-    in 809, "De goddelijke wet heeft geen macht jegens koningen"
-    (art. "Bigamy", Dictionary of Christian Antiquities). De wet van
-    de monogamie werd ook minder streng toegepast in gevallen van
-    gedwongen of vrijwillige verlating. Zoo bepaalde het concilie van
-    Vermerie (752). dat, als een vrouw haar man niet wil vergezellen
-    als hij gedwongen is zijn heer te volgen naar een ander land,
-    hij weer mag trouwen, als hij geen hoop heeft ooit terug te
-    keeren. Theodorus van Canterbury (638) zegt o.a. dat een man, als
-    zijn vrouw door den vijand is weggevoerd en hij haar niet terug
-    kan krijgen, na verloop van een jaar weer mag trouwen, of, als er
-    nog eenige kans is, dat hij haar terug kan krijgen, na verloop
-    van vijf jaar; de vrouw kan dat ook doen. Zulke regels, al zijn
-    ze niet algemeen, wijzen, zooals Merrick zegt (art. "Marriage",
-    Dictionary of Christian Antiquities), op een bereidwilligheid
-    "om tegemoet te komen aan speciale gevallen, als ze zich voordoen".
-
-    Toen de canonieke wet star begon te worden en de Katholieke
-    kerk haar geschiktheid verloor om zich aan het leven aan te
-    passen, werden sexueele variaties niet langer erkend binnen haar
-    sfeer. We moeten voor eenige verdere beweging wachten tot de
-    Hervorming. Velen van de eerste Protestantsche hervormers, vooral
-    in Duitschland, waren bereid zich in een aanzienlijke mate naar het
-    leven te schikken in de sexueele verhoudingen. Zoo raadde Luther
-    aan getrouwde vrouwen, die impotente mannen hadden aan, in geval
-    er geen wensch bestond of geen gelegenheid tot echtscheiding,
-    om sexueele verhoudingen te hebben met een anderen man, liefst
-    met den broeder van den man; de kinderen werden dan gerekend
-    te zijn van den echtgenoot ("Die Sexuelle Frage bei Luther",
-    Mutterschutz, Sept. 1908).
-
-    In Engeland kon de puriteinsche geest, die zich in zoo ruime mate
-    bezig hield met de hervorming van het huwelijk, wel niet anders dan
-    betrokken raken in de kwestie van sexueele variaties, en van tijd
-    tot tijd vinden wij het voorstel om de polygynie te wettigen. Zoo
-    publiceerde, in 1658, "A Person of Quality" in Londen een klein
-    geschriftje, dat aan den Lord Protector was opgedragen, getiteld
-    A Remedy for Uncleanness. Het was in den vorm van een aantal
-    vragen gesteld, vragend waarom we niet polygamie zouden toelaten,
-    om echtbreuk en kindermoord te voorkomen. De schrijver vraagt, of
-    het niet "zou overeen te brengen zijn met een geest van genade,
-    en in alle opzichten overeenkomstig de principes van een man,
-    die godvreezend is en de heiligheid lief heeft, om meer dan een
-    vrouw te hebben voor zijn eigen gebruik... Hij, die den os of den
-    ezel neemt van een ander man is ongetwijfeld een overtreder; maar
-    hij, die zich buiten de verleiding stelt door ze zelf te hebben,
-    schijnt een recht, eerlijk en welmeenend man te zijn".
-
-    Meer dan een eeuw later (1780), heeft ook een knap, geleerd
-    en beroemd Londensch geestelijke van hoog karakter (die
-    een rechtsgeleerde was geweest eer hij geestelijke werd),
-    de Reverent Martin Madan, de polygamie aangeraden in een boek,
-    genaamd Thelyphthora: or a Treatise of Female Ruin. Madan was in
-    nauw contact gebracht met de prostitutie door een kapelaanschap
-    in het Lock Hospital, en, evenals de puriteinsche advocaat van
-    de polygamie, kwam hij tot de conclusie, dat het alleen door de
-    hervorming van het huwelijk mogelijk is tegen de prostitutie
-    te werken en tegen de nadeelen van sexueelen omgang buiten
-    het huwelijk. Zijn merkwaardig boek wekte veel tegenspraak
-    en veroordeeling, zoodat hij het wenschelijk vond Londen te
-    verlaten en buiten te gaan wonen. Voorstellen tot verandering
-    van het huwelijk zijn sindsdien nooit weer van de kerk gekomen,
-    maar van moralisten en philosophen, niet zelden echter van
-    schrijvers van bepaald godsdienstig karakter. Senancour, die een
-    zoo gevoelige en teere moralist in de sexueele sfeer was, voerde
-    een gematigde bespreking over polygamie in in zijn De l'Amour
-    (deel II, p. 117-126). Het scheen hem toe, dat ze niet positief
-    tegenovergesteld aan en niet positief in overeenstemming met de
-    algemeene neiging van onze tegenwoordige conventies was, en hij
-    besloot, dat "de methode van bemiddeling voor een deel zou zijn
-    niet langer te eischen, dat de vereeniging van een man en een
-    vrouw alleen zou ophouden met den dood van een van beiden". Cope,
-    de bioloog, uitte een meer gedecideerde opinie. "Er zijn sommige
-    gevallen van ontbering", zeide hij, "waarvoor zulk een permissie
-    het geneesmiddel zou zijn. Dat zou bijvoorbeeld het geval zijn,
-    als de man of de vrouw het slachtoffer waren geworden van een
-    ongeneeslijke ziekte; of, als beide partijen kinderloos waren,
-    of in andere gevallen, die men zich denken kan". Er moest geen
-    dwang zijn in eenige richting, en volle verantwoordelijkheid,
-    zooals nu. Zulke gevallen moesten alleen maar als uitzondering
-    voorkomen, en ze moesten de vijandschap van de maatschappij niet
-    opwekken. Voor het grootste deel, merkt Cope op, "is de beste
-    wijze om de polygamie te behandelen ze aan zich zelf over te
-    laten" (E. D. Cope. "The Marriage Problem", Open Court, Nov. 15
-    en 22 1888). In Engeland was Dr. John Chapman, de uitgever van
-    de Westminster Review, een nauw bondgenoot van de leiders van
-    de beweging der Radicalen in het tijdperk van Victoria, tegen
-    het geven van voorschriften door den Staat over den vorm van het
-    huwelijk; hij meende, dat een zekere mate van sexueele variatie
-    weldadig zou zijn voor de maatschappij. Zoo schreef hij in 1884
-    (in een vertrouwelijken brief): "Ik denk, dat, naarmate de menschen
-    minder zelfzuchtig worden, polygamie (d.i. polygynie) en zelfs
-    polyandrie, in een veredelden vorm, steeds meer zullen voorkomen".
-
-    James Hinton, die een paar jaren later veel gedachten en veel
-    aandacht wijdde aan de sexueele kwestie, en ze zelfs beschouwde
-    als het grootste van de moreele problemen, was evenzeer voor een
-    grootere aanpassing aan het leven en aan menschelijke behoeften
-    van de huwelijksregelingen, en een zooals de Christelijke
-    kerk in het eerst toeliet. Het huwelijk, verklaarde hij, moet
-    "ondergeschikt zijn aan den dienst", daar het huwelijk, evenals
-    de Sabbath, gemaakt is voor den mensch en niet de mensch voor
-    het huwelijk. Zoo wilde hij, in het geval dat de eene deelgenoot
-    krankzinnig werd, den anderen deelgenoot toestaan te hertrouwen,
-    terwijl de aanspraken van den krankzinnigen deelgenoot geldig
-    bleven in geval van herstel. Dat zou een vorm zijn van polygamie,
-    maar Hinton was er zorgvuldig op bedacht er op te wijzen, dat
-    hij met "polygamie" bedoelde "minder een speciale huwelijksorde,
-    dan wel zulk een orde als het best aan het doel beantwoordt, en
-    die dus buitengemeen veranderlijk moet wezen. De monogamie moge
-    goed zijn, zelfs de eenige goede orde, als ze komt bij vrije keuze;
-    maar een wet ervoor is een ander ding. De sexueele verhouding moet
-    een natuurlijke zaak zijn. Het ware maatschappelijke leven zal niet
-    zijn eenige vastgestelde en bepaalde verhouding, als van monogamie,
-    polygamie, of iets anders, maar een volkomen ondergeschiktheid van
-    iedere sexueele verhouding aan de rede en het menschelijk welzijn".
-
-    Ellen Key, die een enthoesiast voorstandster is van de
-    monogamie, en die meent, dat de ontwikkeling in de beschaafde
-    maatschappij van persoonlijke liefde alle gevaar voor het
-    aangroeien van de polygamie uitsluit, geeft toch toe, dat er
-    variaties bestaan. Zij heeft dezelfde oplossingen van moeilijke
-    problemen voor oogen als Goethe voor zich had, toen hij in zijn
-    Stella trachtte aan te toonen, dat de kracht van banden van
-    liefde en teedere herinneringen te groot is om toe te laten,
-    dat ze door nieuwe verbroken zullen worden. Het probleem van
-    de sexueele variatie echter, merkt zij op (Liebe und Ethik,
-    p. 12) is, onder moderne voorwaarden van vorm veranderd, het
-    is niet langer de strijd tusschen den eisch van de maatschappij
-    van een strenge huwelijksorde en den eisch van het individu van
-    sexueele bevrediging, maar het is het probleem geworden van het
-    in harmonie brengen van de veredeling van het ras met verhoogde
-    eischen van erotisch geluk. Zij wijst er ook op, dat het bestaan
-    van een deelgenoot, die behoefte heeft aan den zorg van den anderen
-    deelgenoot als verpleegster of als intellectueele makker, dien
-    anderen deelgenoot in het geheel niet berooft van het recht op
-    vaderschap en moederschap, en dat zulke rechten moeten beschermd
-    worden. (Ellen Key, Ueber Liebe und Ehe, pp. 166-168).
-
-    Een op den voorgrond tredend en groot voorstander van de
-    polygynie, niet als een slechts zelden voorkomende variatie,
-    maar als een huwelijk van hooger orde dan de monogamie, wordt
-    tegenwoordig gevonden in Professor Christian von Ehrenfels
-    van Praag (zie b.v. zijn Sexualethik, 1908; "Die Postulate
-    des Lebens". Sexual-Probleme, Oct. 1908; en brief aan Ellen
-    Key in haar Ueber Liebe und Ehe, p. 466). Ehrenfels meent,
-    dat het aantal mannen, dat ongeschikt is voor een bevredigende
-    reproductie veel grooter is dan dat van vrouwen, en dat daarom,
-    als deze buiten beschouwing gelaten worden, een polygynische
-    huwelijksorde noodig wordt. Hij noemt dit "reproductie-huwelijk"
-    (Zeugungsehe), en denkt dat het moreel hooger zal staan dan
-    dit. Het zou gebaseerd zijn op persoonlijke contracten. Ehrenfels
-    meent, dat de vrouwen geen bezwaar zouden hebben, omdat een vrouw,
-    naar hij gelooft, minder waarde hecht aan een man als minnaar dan
-    als vader van haar kind. Ehrenfeld's leer is ernstig aangevallen
-    van vele zijden, en zijn voorstellen zijn niet in den lijn van
-    onzen vooruitgang. Eenige radicale wijziging van de bestaande
-    monogame huwelijksorde is niet te verwachten, zelfs als het
-    algemeen erkend werd, hetgeen niet kan gezegd worden, dat ze
-    wenschelijk is. De kwestie van sexueele variaties, moeten we ons
-    herinneren, is niet een kwestie van het invoeren van een geheel
-    nieuwen vorm van huwelijk, maar alleen van het erkennen van het
-    recht van individuen, om buitengewone gevallen van dat huwelijk
-    aan te nemen, en van het erkennen van de daarmee overeenstemmende
-    verplichtingen van zulke individuen om de verantwoording op zich te
-    nemen van ieder van die afwijkende vormen, die ze het beste zullen
-    vinden. Voor zoover de kwestie van de sexueele variatie van het
-    huwelijk meer is dan dit, is ze, volgens Hinton, een dynamische
-    methode om te werken aan de afschaffing van de gevaarlijke
-    promiscuïteit van de prostitutie. Een strenge huwelijksorde
-    sluit prostitutie in zich; een buigzame huwelijksorde maakt voor
-    een groot deel--hoewel misschien niet geheel--de prostitutie
-    overbodig. De democratische moraal van tegenwoordig is, voor
-    zoover de aanwijzingen gaan, tegenovergesteld aan een klasse van
-    quasi-slaven, met verminderde maatschappelijke rechten, zooals de
-    prostituées altijd in meerdere of mindere mate vormen. Het blijkt
-    ook tamelijk duidelijk, dat de snel aangroeiende invloed van de
-    medische hygiëne aan dezelfde zijde werkt. Wij mogen daarom in
-    de toekomst redelijkerwijze een langzame, maar gestadige toename
-    verwachten van de erkenning, en zelfs van de uitbreiding van die
-    variaties in de monogamische orde, die in werkelijkheid nooit
-    opgehouden hebben te bestaan.
-
-
-Het is bedroevend, dat het, in dezen tijd van de wereldgeschiedenis,
-bijna twee duizend jaar nadat de wijze wetgevers van Rome hun
-werk voltooid hadden, nog noodig is tot het besluit te komen,
-dat we tegenwoordig eerst in een der eerste stadiën zijn van
-het plaatsen van het huwelijk op een redelijke en menschelijke
-basis. Ik heb er herhaaldelijk op gewezen in hoe groote mate de
-canonieke wet verantwoordelijk geweest is voor deze vertraging in de
-ontwikkeling. Men kan inderdaad zeggen, dat de geheele houding van
-de Kerk, nadat ze volkomen wereldlijke heerschappij verkregen had,
-verantwoordelijk moet gesteld worden. In de vroegere eeuwen was de
-houding van het Christendom over het geheel bewonderenswaardig. Het
-hield groote idealen hoog, maar het onthield zich van het opdringen van
-deze idealen tot iederen prijs; zoo bleven de idealen echt en konden ze
-niet ontaarden in enkel huichelachtige ledige vormen; veel buigzaamheid
-werd toegestaan, als ze voor het welzijn der menschen scheen noodig
-te zijn en als ze ingesteld werd om kwaad en onrechtvaardigheid te
-vermijden. Maar, toen de Kerk wereldlijke macht verkreeg, en toen die
-macht geconcentreerd raakte in de handen van Pausen, die moreele en
-godsdienstige belangen ondergeschikt maakten aan politieke belangen,
-toen sloeg men de aanspraken van het verstand en de humaniteit in
-den wind. Het ideaal werd niet meer een feit dan het tevoren was,
-maar het werd nu behandeld als een feit. De menschelijke verhoudingen
-bleven wat zij tevoren waren, even gecompliceerd en verschillend,
-maar van nu af aan werd éen streng willekeurig voorbeeld gesteld,
-dat bewonderenswaardig was als een ideaal, maar erger dan ledig
-als een vorm, en alle afwijkingen daarvan werden behandeld òf als
-niet te bestaan òf als verkeerd. Alle leven werd uit de meest vitale
-menschelijke instellingen verdreven en eerst nu begint er weer beweging
-in te komen.
-
-Als wij--resumeerend--den loop nagaan, die de regeling van het huwelijk
-gehad heeft in het Christelijke tijdperk, het eenige tijdperk dat ons
-onmiddellijk aangaat, dan is het niet moeilijk de hoofdlijnen ervan
-te volgen. Het huwelijk begon als een bijzondere instelling, die de
-kerk, zonder ze te kunnen controleeren, bereid was in te zegenen,
-zooals ze zoo menige andere wereldlijke zaak inzegende; zij probeerde
-nog niet de natuurlijke aanpassing ervan aan menschelijke behoeften te
-beperken. Maar langzamerhand en onmerkbaar, zonder tusschenkomst van de
-wet, verkreeg het Christendom de volle heerschappij over het huwelijk,
-overeenkomstig de reeds ontwikkelde opvattingen over het kwaad van
-den lust, de deugd der kuischheid, de doodzonde van de ontucht, en,
-na door den invloed van deze heerschende opvattingen de buigzaamheid
-van het huwelijk in alle richtingen te hebben beperkt, plaatste ze het
-op een verheven, maar smal voetstuk als een sacrament. Om redenen, die
-in het geheel niet liggen in de natuur van de sexueele verhoudingen,
-maar die waarschijnlijk aan de priester-wetgevers dringend toeschenen,
-die haar assimileerden met de wijding tot priester, werd het huwelijk
-voor onontbindbaar verklaard. Niets was zoo gemakkelijk om binnen
-te gaan als de poort van het huwelijk, maar, evenals een muizenval,
-ging ze alleen naar binnen open en niet naar buiten; eens er in, kon
-men er levend niet weer uit komen. De regeling van het huwelijk door
-de kerk was, terwijl ze, evenals het coelibaat van de geestelijkheid,
-een succes was uit het oogpunt van kerkelijke politiek, en zelfs
-in het eerst uit het oogpunt van beschaving, want ze bracht orde in
-een maatschappelijken chaos, toch op den langen duur een mislukking
-uit een oogpunt van maatschappij en moraal. Aan den eenen kant
-verviel ze in belachelijke spitsvondigheden en haarkloverijen; aan
-den anderen kant had ze, omdat ze niet berustte op hetzij de rede
-of op de menschelijkheid, niets van die geschiktheid tot aanpassen
-aan de behoeften van het leven, die het Christendom in zijn eersten
-tijd in zoo ruime mate behield, terwijl het toch verheven idealen
-hoog hield. Aan den traditioneelen kant werd dit huwelijkswetboek
-onbeholpen en onpractisch; aan den biologischen kant was het een
-wanhopige misgreep. Zoo was dus de weg gebaand tot de opvatting der
-Protestanten van het huwelijk als een contract, maar die opvatting
-werd minder op den voorgrond gebracht ter wille van zich zelf,
-dan als een protest tegen de moeilijkheden en dwaasheden van de
-Katholieke canonieke, wet. Deze beschouwing als contract, die nog
-in ruime mate bestaat, zelfs nu nog, nam spoedig veel over van de
-leerstellingen van de canonieke wet over het huwelijk, en werd in
-de praktijk een soort van hervormde en verwereldlijkte canonieke
-wet. Ze paste zich eenigszins meer aan aan de moderne behoeften,
-maar ze behield veel van de starheid van het Katholieke huwelijk
-zonder den sacramenteelen aard ervan, en ze deed nooit een poging
-om meer dan in naam een contract te worden. Ze is te beschouwen als
-een compromis van deelen, die niet bij elkaar passen en ze is een
-overgangsstadium geweest naar het vrije persoonlijke huwelijk. Wij
-kunnen die phase herkennen in de neiging, die in de beschaafde landen
-duidelijk uitgesproken is, naar een steeds toenemende rekbaarheid
-van het huwelijk. Het denkbeeld en zelfs het feit van het huwelijk
-door overeenstemming en van de echtscheiding bij gebrek aan die
-overeenstemming, waar we nu heen gaan, is in werkelijkheid nooit
-geheel uitgestorven geweest. In de Latijnsche landen is het blijven
-bestaan in de traditie van de Romeinsche wet; in de Engelsch sprekende
-landen is het samengegroeid met den geest van het puritanisme, die er
-op aandringt, dat in de dingen die het individu alleen aangaan, het
-individu zelf opperste rechter moet zijn. Die leer, toegepast op het
-huwelijk, werd in Engeland schitterend tot uitdrukking gebracht door
-het genie van Milton, en in Amerika is zij het zuurdeesem geweest,
-dat nog voortwerkt in de huwelijkswetgeving naar een onvermijdelijk
-doel, dat nog nauwelijks in het zicht is. Het huwelijkssysteem
-van de toekomst zal op het oude Christelijke systeem gelijken in
-zoover het den geheiligden en sacramenteelen aard zal erkennen
-van de sexueele verhouding, en het zal gelijken op de burgerlijke
-opvatting in zooverre het er op zal aandringen, dat het huwelijk,
-wat de voortplanting aangaat, openlijk door den Staat zal worden
-geregistreerd. Maar in tegenstelling met de kerk zal het erkennen,
-dat het huwelijk, in zoover het zuiver een sexueele verhouding is,
-een persoonlijke zaak is, waarvan de voorwaarden moeten overgelaten
-worden aan de personen, die er in betrokken zijn; en in tegenstelling
-met de burgerlijke theorie zal het erkennen, dat het huwelijk in
-zijn wezen een feit is en geen contract, hoewel het aanleiding kan
-geven tot contracten, zoolang die contracten dat essentieele feit niet
-raken. En in een opzicht zal het gaan boven de kerkelijke opvatting en
-de burgerlijke opvatting beide. De mensch heeft in den laatsten tijd
-de heerschappij verkregen over zijn eigen voortbrengende krachten, en
-die heerschappij brengt mee een verplaatsen van het centrum van den
-ernst van het huwelijk, in zooverre het huwelijk een staatszaak is,
-van de vagina naar het kind, dat de vrucht is van den schoot. Het
-huwelijk, als een instelling van den Staat, zal zich concentreeren,
-niet om de sexueele verhouding, maar om het kind, dat het resultaat
-is van die verhouding. In zooverre het huwelijk een onschendbaar
-openlijk contract is, zal het van zulk een aard zijn, dat het vanzelf
-met zijn bescherming zal dekken ieder kind, dat in de wereld geboren
-wordt, zoodat ieder kind een wettigen vader en een wettige moeder
-zal hebben. Aan den eenen kant heeft het huwelijk dus neiging om
-minder bindend te worden; aan den anderen kant heeft het neiging meer
-bindend te worden. Aan den persoonlijken kant is het een intieme en
-heilige verhouding, waarmee de Staat niet te maken heeft; aan den
-maatschappelijken kant is het het aannemen van het verantwoordelijk
-openlijk borg zijn voor een nieuw lid van den Staat. Sommigen onder
-ons zijn bezig de eerste van deze beschouwingswijzen van het huwelijk
-te bevorderen, anderen de tweede. Beide zijn noodig om een volkomen
-harmonie te vormen. Het is noodig de twee beschouwingswijzen van
-het huwelijk afzonderlijk te houden, om gelijkelijk rechtvaardigheid
-te betrachten jegens het individu en jegens den Staat, maar als het
-huwelijk zijn idealen staat bereikt, worden die twee beschouwingswijzen
-tot een.
-
-Wij hebben nu de bespreking van het huwelijk, zooals het zich voordoet
-aan den modernen mensch, die geboren is in wat in middeleeuwsche
-dagen het Christendom genoemd werd, voltooid. Het was geen
-gemakkelijk onderwerp om te bespreken. Het is werkelijk een zeer
-moeilijk vraagstuk, en eerst na vele jaren zal het mogelijk zijn de
-voornaamste richting te ontdekken van de schijnbaar aan elkander
-tegenovergestelde en verwarde stroomingen, als men er zelf midden
-in is. Voor een Engelschman is het misschien bijzonder moeilijk,
-want de Engelschman is vóor alles een eiland-bewoner; in dat feit
-liggen alle deugden die hij bezit, zoowel als zijn ondeugden [370].
-
-Toch loont het de moeite te trachten een hoogte te beklimmen, vanwaar
-we den stroom van de neiging der maatschappij kunnen beschouwen in
-zijn ware proporties en de richting ervan kunnen taxeeren. Het is
-noodig dat te doen, als wij waarde hechten aan den vrede van onzen
-geest in een eeuw, waarin de geesten van de menschen in beweging
-worden gebracht door vele kleine beproevingen, die niets te maken
-hebben met hun groote tijdelijke belangen, om nog niets te zeggen
-van hun eeuwigheidsbelangen. Als wij een ruim overzicht over de
-vaststaande biologische feiten van het leven gekregen hebben, als
-wij de groote stroomingen zien, die te zamen het plan vormen van de
-menschelijke zaken, dan kunnen wij met kalmte toezien op de kleine
-maatschappelijke veranderingen, die in onze eeuw plaats vinden,
-zooals zij plaats vinden in iedere eeuw.
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XI
-
-DE KUNST VAN LIEFHEBBEN
-
-
-    Het huwelijk is er niet alleen voor de voortplanting.--Theologen
-    over het "sacramentum solationis".--Het belang van de kunst van
-    liefhebben.--De grondslag van bestendigheid in het huwelijk en
-    de voorwaarde voor juiste voortplanting.--De kunst van liefhebben
-    is het bolwerk tegen de echtscheiding.--De eenheid van liefde en
-    huwelijk is een principe van de moderne moraal.--Het Christendom
-    en de kunst van liefhebben onder natuurvolken.--Sexueele inwijding
-    in Afrika en elders.--De neiging tot spontane ontwikkeling van de
-    kunst van liefhebben in de jeugd.--Flirt.--Sexueele onwetendheid
-    bij vrouwen.--De plaats van den echtgenoot bij de sexueele
-    inwijding.--Sexueele onwetendheid bij mannen.--De opvoeding van
-    den echtgenoot voor het huwelijk.--Het onheil gesticht door de
-    onwetendheid van den man.--De physieke en psychische gevolgen van
-    den onbeholpen coïtus.--Vrouwen verstaan de kunst van liefhebben
-    beter dan mannen.--Oude en nieuwe meeningen over de veelvuldigheid
-    van den coïtus.--Verschillen in sexueele potentie.--De sexueele
-    begeerte.--De kunst van liefhebben berust op de biologische feiten
-    van het hof-maken.--De kunst aan vrouwen te behagen.--De minnaar
-    vergeleken bij den musicus.--Het aanzoek als een deel van het
-    hof-maken.--Divinatie in de kunst van liefhebben.--Het belang
-    van de preliminariën bij het aanzoek.--De onbeholpenheid van den
-    echtgenoot is dikwijls oorzaak van de koelheid der vrouw.--De
-    moeilijkheid van het hof-maken.--Gelijktijdig orgasme.--De
-    nadeelen van onvolkomen bevrediging bij de vrouw.--Coïtus
-    interruptus.--Coïtus reservatus.--De menschelijke wijze
-    van coïtus.--Variaties in coïtus.--Houding bij coïtus.--De
-    beste tijd voor den coïtus.--De invloed van coïtus in het
-    huwelijk.--De voordeelen van afwezigheid in het huwelijk.--De
-    gevaren van afwezigheid.--Jaloezie.--De oorspronkelijke functie
-    der jaloezie.--Het veel vóorkomen ervan bij dieren, natuurvolken
-    en in pathologische toestanden.--Een tegen-maatschappelijk
-    gevoel.--Jaloezie laat zich niet vereenigen met den vooruitgang
-    der beschaving.--De mogelijkheid méér dan een persoon tegelijk
-    lief te hebben.--De platonische vriendschap.--De voorwaarden,
-    die ze mogelijk maken.--Het moederlijk element in de liefde der
-    vrouw.--De eind-ontwikkeling van de huwelijksliefde.--Het vraagstuk
-    der liefde is een van de grootste maatschappelijke kwesties.
-
-
-Het zal uit de voorafgaande bespreking wel duidelijk zijn geworden,
-dat er in ieder huwelijk twee elementen zijn, beide even noodig om dat
-huwelijk volkomen te doen wezen. Aan den eenen kant is het huwelijk
-een vereeniging door wederzijdsche liefde ontstaan, die alleen door
-het koesteren van zulk een liefde in stand gehouden kan worden als
-een werkelijkheid, afgezien van de uitsluitend vormelijke zijde
-ervan. Aan den anderen kant is het huwelijk een methode om het ras
-voort te planten en heeft het zijn doel in de nakomelingschap. Aan
-den eenen kant is het doel ervan de erotische liefde, aan den anderen
-kant het ouderschap. Beide deze doeleinden zijn al sinds lang algemeen
-erkend geweest. Wij vinden ze bij voorbeeld openlijk genoemd in de
-huwelijksdienst van de kerk van Engeland, waar gezegd wordt, dat het
-huwelijk bestaat "zoowel tot wederzijdsch gezelschap, hulp en steun,
-die de een van den ander noodig heeft, als ook tot het voortbrengen
-van kinderen". Zonder den factor van wederzijdsche liefde kunnen de
-juiste voorwaarden voor de voortplanting niet bestaan; zonder den
-factor der voortplanting blijft de sexueele vereeniging, hoe mooi en
-heilig deze verhouding op zichzelf ook zijn mag, in haar wezen, een
-persoonlijke verhouding, onvolkomen als huwelijk en zonder openbare
-beteekenis. Daarom wordt het noodig de voorafgaande bespreking van het
-huwelijk in zijn algemeene trekken aan te vullen met een laatste en
-meer intieme beschouwing van het huwelijk in zijn wezen, voor zoover
-het de kunst van liefhebben en de wetenschap der voortplanting omvat.
-
-
-    Wij hebben reeds gelegenheid gehad van tijd tot tijd te verwijzen
-    naar hen, die, van verschillend standpunt uitgaande, getracht
-    hebben het doel van het huwelijk te beperken en het eene of het
-    andere van zijn elementen te onderdrukken. (Zie b.v., boven,
-    p. 135).
-
-    De moderne neiging is geweest den factor der voortplanting uit
-    te sluiten en de huwelijksbetrekkingen alleen te beperken tot
-    de verhouding van de twee partijen tot elkaar. Afgezien van het
-    feit, waarvan het onnoodig is er weer de aandacht op te vestigen,
-    dat, uit publiek en maatschappelijk standpunt, een huwelijk
-    zonder kinderen, hoe belangrijk het ook zijn kan voor de twee
-    personen, die het aangaat, een verhouding is zonder eenige openbare
-    beteekenis, moeten we verder zeggen, dat ook het erotische leven
-    zelf onder afwezigheid van kinderen kan lijden, want in het normale
-    erotische leven, vooral bij vrouwen, heeft de sexueele liefde
-    neiging uit te groeien tot ouderliefde. Bovendien wordt de volle
-    ontwikkeling van die wederzijdsche liefde en afhankelijkheid bij
-    de afwezigheid van kinderen met moeite verkregen, en er ontbreekt
-    die allernauwste der banden, de wederkeerige samenwerking van twee
-    personen bij het voortbrengen van een nieuw wezen. Het volmaakte
-    en volkomen huwelijk in zijn volle ontwikkeling is een drieëenheid.
-
-    Zij, die den erotischen factor uit het huwelijk hebben trachten
-    te verwijderen als niet tot het wezen ervan behoorende, of in
-    ieder geval als alleen toe te laten als strikt ondergeschikt aan
-    het doel van de voortplanting, hebben zich van tijd tot tijd in
-    verschillende tijdperken doen hooren. Zelfs de ouden, Grieken en
-    Romeinen gelijkelijk, raadden in hun meer ernstige oogenblikken
-    de verwijdering aan van het erotisch element uit het huwelijk,
-    en wilden het beperken tot buitenechtelijke verhoudingen, dat
-    is te zeggen voor zoover het mannen aanging; voor de erotische
-    behoeften van getrouwde vrouwen hadden ze geen bepalingen te
-    maken. Montaigne, die vervuld was van den geest der klassieke
-    tradities, heeft uitmuntend de redenen uiteengezet, die pleiten
-    voor het verwijderen der erotische belangen uit het huwelijk:
-    "Men trouwt niet voor zichzelf, wat er ook gezegd wordt;
-    een man trouwt evenzeer, of meer nog, voor zijn nageslacht,
-    voor zijn familie, de gewoonte en het belang van het huwelijk
-    raken meer het ras dan ons zelf.... Zoo is het een soort van
-    bloedschande om in deze waardige en geheiligde verhouding, de
-    krachtsinspanningen en de buitensporigheden van de losbandigheid
-    der liefde te verbruiken" (Essais, Boek I, hoofdstuk XXIX; Boek
-    III, hoofdst. V). Dit gezichtspunt was zeer aannemelijk voor de
-    eerste Christenen, die echter met opzet den tegenovergestelden
-    kant ervan voorbijzagen, het hebben van erotische belangen buiten
-    het huwelijk. "Omgang te hebben behalve voor de voortplanting",
-    zeide Clemens van Alexandrië (Paedagogus, Boek II, hoofdst. X)
-    "is de natuur onrecht aandoen". Terwijl deze bewering echter
-    waar is voor de lagere dieren, is ze niet waar voor den mensch,
-    en vooral niet voor den beschaafden man, wiens erotische behoeften
-    veel meer ontwikkeld zijn, en veel nauwer verbonden met het beste
-    en edelste deel van zijn organisme, dan het geval is bij de dieren
-    in het algemeen. Voor het dier bestaat er geen sexueele begeerte
-    behalve als ze in het leven geroepen wordt door de voorwaarden,
-    die behooren tot de voortplantings-noodzakelijkheden. Het is
-    geheel anders bij den mensch, voor wien, zelfs als de kwestie van
-    de voortplanting geheel uitgesloten is, sexueele liefde toch een
-    voortdurende behoefte is, en zelfs een voorwaarde voor de mooiste
-    geestelijke ontwikkeling. Daarom heeft de Katholieke kerk, terwijl
-    ze met bewondering een zelfbeheersching in het huwelijk beschouwde,
-    die sexueele verhoudingen uitsloot behalve voor het doel van de
-    voortplanting, den heiligen Augustinus gevolgd in zoover ze omgang,
-    afgezien van de voortplanting met groote toegevendheid behandelde,
-    en dan als een vergeeflijke zonde. Hier was de kerk echter geneigd
-    de grens te stellen, en het schijnt wel, dat in 1679 Innocentius
-    XI het voorstel verwierp, waarbij de "huwelijksdaad, gedaan alleen
-    voor pleizier, uitgesloten wordt zelfs van de vergeeflijke zonde".
-
-    Protestantsche theologen zijn geneigd geweest verder te gaan,
-    en daarbij vonden zij eenige autoriteit zelfs bij de Katholieke
-    schrijvers. Johannes à Lasco, de Katholieke bisschop, die
-    protestant werd en zich tijdens de regeering van Edward VI in
-    Engeland vestigde, volgde menigen middeleeuwschen theoloog, toen
-    hij het sacramentum solationis erkende, naast de proles, als een
-    element van het huwelijk. Cranmer zeide, in zijn huwelijksdienst
-    van 1549, dat "wederkeerige hulp en steun", zoowel als de
-    voortplanting het doel van het huwelijk vormen. (Wickham Legg,
-    Ecclesiological Essays, p. 204; Howard, Matrimonial Institutions,
-    deel I, p. 398). Moderne theologen spreken nog duidelijker. "De
-    sexueele daad", zegt Northcote (Christianity and Sex-Problems,
-    p. 59), "is een daad van liefde. Behoorlijk geregeld, leidt
-    zij tot de zedelijke welvaart van het individu en bevordert zijn
-    capaciteit als lid van de maatschappij. De daad zelf, en de daarmee
-    verbonden gemoedsbewegingen brengen het psychische leven machtig
-    in beweging". In een vroeger tijd heeft ook Schleiermacher, in
-    zijn Brieven over Lucinde, gewezen op de groote beteekenis van
-    de liefde voor de ontwikkeling van het individu.
-
-    Edward Carpenter merkt naar waarheid op, in Love's Coming of Age,
-    dat de sexueele liefde niet alleen physiek tot scheppen noodig
-    is, maar ook psychisch. Ook Bloch komt (The Sexual Life of Our
-    Time, hoofdst. VI) tot het besluit, dat "liefde en de sexueele
-    omhelzing niet alleen hun doel hebben in de voortplanting, maar
-    dat zij noodzakelijk een doel op zichzelf vormen en noodig zijn
-    voor het leven, de ontwikkeling, en den innerlijken groei van
-    het individu zelf".
-
-
-Er wordt door sommigen, die toegeven, dat wederzijdsche liefde een
-grondvoorwaarde is voor het huwelijk, beweerd, dat zulke liefde,
-als ze eens bij het begin erkend is, voor uitgemaakt kan gehouden
-worden, en dat er geen verdere bespreking over noodig is; er is,
-naar zij meenen, geen kunst van liefhebben, die geleerd of onderwezen
-kan worden; ze komt van nature. Niets kan verder van de waarheid af
-zijn, vooral wat den beschaafden mensch aangaat. Zelfs de elementaire
-daad van den coïtus moet aangeleerd worden. Niemand zou een strenger
-puriteinsch gezichtspunt over sexueele zaken hebben kunnen aannemen
-dan Sir James Paget, en toch verklaarde Paget (in zijn lezing over
-"Sexual Hypochondriasis"), dat "Onwetendheid over sexueele zaken een
-groote eigenaardigheid schijnt te zijn van het meer beschaafde deel van
-het menschelijk ras. Onder ons gezegd, het is zeker, dat de methode van
-het paren geleerd moet worden, en dat zij, aan wie het nooit geleerd
-wordt, er onwetend in blijven". Gaillard merkt dan eveneens op (in
-zijn Clinique des Maladies des Femmes), dat jonge menschen, evenals
-Daphnis in de idylle van Longus, een mooi Lycenion noodig hebben om ze
-praktisch zoowel als theoretisch in deze zaken een goede opvoeding te
-geven, en hij meent, dat moeders haar dochters bij het huwelijk moesten
-inlichten en vaders hun zoons. Philosophen hebben van tijd tot tijd
-den ernst van deze kwesties erkend en hebben er over gediscussieerd;
-zoo besprak Epicurus, zooals Plutarchus ons vertelt [371], met zijn
-leerlingen verschillende sexueele zaken, zoo als de juiste tijd voor
-den coïtus; maar toen waren er evenals nu obscuranten, die zelfs de
-centrale feiten van het leven wilden overlaten aan het toeval en aan
-de onwetendheid, en deze waren ontevreden op de philosophen.
-
-Er is echter in deze zaken veel meer te leeren dan de enkele
-elementaire feiten van het sexueele verkeer. De kunst van liefhebben
-sluit zulke grondfeiten van de sexueele hygiëne zeer zeker in zich,
-maar ze omvat ook de geheele erotische discipline van het huwelijk,
-en dat is de reden, waarom de beteekenis ervan zoo groot is, voor
-het welzijn en het geluk van het individu, voor de bestendigheid van
-sexueele vereenigingen, en indirect voor het ras, daar de liefdekunst
-ten slotte de kunst is van het verkrijgen van de juiste voorwaarden
-voor de voortplanting.
-
-"Het schijnt zeer waarschijnlijk", schreef Prof. E. D. Cope [372],
-"dat, als het belang van dit onderwerp goed begrepen werd, en het,
-wat zijn praktischen kant betreft, deel kon worden van een geschreven
-maatschappelijke wetenschap, dan het monogamische huwelijk een veel
-grooter succes zou hebben dan dikwijls in het werkelijke leven
-gevonden wordt". Er kan niet de minste twijfel aan bestaan, dat
-dit het geval is. In de groote meerderheid van huwelijken hangt het
-succes uitsluitend af van de bekendheid met de kunst van liefhebben
-van de twee personen, die het aangaan. Een levenslange monogamische
-vereeniging kan wel blijven bestaan bij afwezigheid van de geringste
-aangeboren of verkregen kunst van liefhebben, uit godsdienstige
-onderwerping of zuivere domheid. Maar die houding begint nu minder
-gewoon te worden. Naar we in het vorige hoofdstuk gezien hebben,
-beginnen echtscheidingen meer voor te komen en gemakkelijker te
-verkrijgen te zijn in alle beschaafde landen. Dit is een neiging van de
-beschaving; het is een resultaat van den eisch, dat het huwelijk een
-werkelijke verhouding moet zijn, en dat, als het ophoudt werkelijk te
-zijn als verhouding, het dan ook moet ophouden als vorm te bestaan. Dat
-is een onvermijdelijke neiging, die besloten ligt in onze aangroeiende
-democratie, want de democratie schijnt meer te geven om werkelijkheden
-dan om vormen, hoe eerbiedwaardig ze ook mogen zijn. We kunnen er
-niet tegen strijden; en we moeten er ook niet tegen strijden, al
-konden we het.
-
-Maar toch, terwijl we verplicht zijn de neiging tot echtscheiding te
-ondersteunen, en er op aan te dringen, dat voor een geldig huwelijk
-de wil noodig is van twee personen om het in stand te houden, is het
-toch voor ieder moeilijk om te beweren, dat echtscheiding op zich zelf
-wenschelijk is. Het is altijd de erkenning van een mislukking. Twee
-personen, die, als zij ook maar in de geringste mate bewogen zijn
-geweest door den normalen en regelmatigen impuls van de sexueele keuze,
-elkander als beminnelijk beschouwden, zijn, aan den eenen kant, of aan
-den anderen kant, of aan beide kanten, gebleken niet beminnelijk te
-zijn. Er is een mislukking geweest in de fundamenteele liefdekunst. Als
-we een tegenwicht moeten vormen tegen het gemak van de echtscheiding,
-dan is onze eenige gezonde wijze van handelen de standvastigheid van
-het huwelijk en dat is alleen mogelijk door het aankweeken van de
-kunst van liefhebben, de voornaamste grondslag van het huwelijk.
-
-Het is volstrekt niet overbodig op dit punt den nadruk te leggen. Er
-zijn nog vele menschen, die het niet hebben kunnen inzien. Er zijn
-zelfs menschen, die schijnen te meenen, dat het van geen belang is,
-of er genoegen is bij de sexueele daad of niet. "Ik geloof niet, dat
-wederzijdsch genoegen in de sexueele daad eenige speciale betrekking
-heeft op het levensgeluk", merkte eens Dr. Howard A. Kelly [373]
-op. Zulk een gezegde beteekent--als het ten minste iets beteekent--dat
-de huwelijksband geen "speciale betrekking" heeft op het menschelijk
-geluk; het beteekent, dat de weg vrij open moet gezet worden voor
-echtbreuk en echtscheiding. Zelfs de meest perverse asceet van de
-Middeleeuwen kon het nauwelijks wagen een bewering te uiten, zoo
-lijnrecht tegenovergesteld aan de ervaringen van de menschheid, en
-het feit, dat een beroemd gynaecoloog van de twintigste eeuw ze uiten
-kan, met bijna het air van een waarheid te zeggen, is in ruime mate
-een rechtvaardiging voor den nadruk, die het tegenwoordig noodig is
-geworden op de liefdekunst te leggen. "Uxor enim dignitatis nomen est,
-non voluptatis", dat was een oud heidensch gezegde. Maar het is niet
-in harmonie met moderne denkbeelden. Het was zelfs niet geheel in
-harmonie met het Christendom. Voor onze moderne moraal is de eenheid
-van liefde en huwelijk een axioma [374].
-
-De verwaarloozing van de liefdekunst is geen algemeen verschijnsel
-geweest; het is meer speciaal een verschijnsel van het Christendom. De
-geest van het oude Rome heeft ongetwijfeld Europa gepredisponeerd tot
-zulk een verwaarloozing, want met hun ruw aankweeken van militaire
-deugden en hun ongeschiktheid voor de fijnere gezichtspunten van
-de beschaving waren de Romeinen bereid liefde te beschouwen als een
-vergeeflijke zwakheid, maar ze waren niet, als een volk, bereid om
-ze aan te kweeken als een kunst. Hun dichters vertegenwoordigen in
-deze zaak het moreele gevoelen van hun beste burgers niet. Het is
-werkelijk een feit van zeer groote beteekenis, dat Ovidius, de meest
-bekende Latijnsche dichter, die veel over de kunst van liefhebben
-heeft nagedacht, die kunst niet zoozeer met de moraliteit in verband
-bracht als met de immoraliteit. Zooals hij het beschouwde, was de kunst
-van liefhebben minder de kunst om een vrouw in haar huis te houden,
-dan de kunst om haar er uit te lokken; het was eerder de kunst van
-den echtbreker dan van den echtgenoot. Zulk een opvatting zou buiten
-Europa onmogelijk zijn, maar ze bleek zeer gunstig te zijn aan den
-groei van de Christelijke houding jegens de kunst van liefhebben.
-
-
-    De liefde als een kunst, zoowel als een hartstocht, schijnt in de
-    oudheid veel bestudeerd te zijn geworden, hoewel de resultaten van
-    die studie verloren zijn gegaan. Cadmus Milesius, zegt Suidas,
-    schreef veertien groote boekdeelen over den liefdehartstocht,
-    maar ze zijn nu niet meer te vinden. Rohde geeft in (Der
-    Griechische Roman, p. 55) een kort uittreksel uit de Grieksche
-    philosophische schrijvers over de liefde. Bloch (Beiträge zur
-    Psychopathia Sexualis, deel I, p. 191) somt de schrijfsters uit
-    de oudheid op, die de liefdekunst behandelden. Montaigne (Essais,
-    boek II, hoofdstuk V) geeft een lijst van oude klassieke boeken
-    over de liefde, die verloren zijn gegaan. Ook Burton (Anatomy
-    of Melancholy, uitgave van Bell, deel III, p. 2) geeft een lijst
-    van boeken over de liefde, die verloren zijn gegaan. Burton zelf
-    behandelde in den breede de menigvuldige teekenen van de liefde
-    en de depressieve symptomen ervan. Boissier de Sauvages gaf in 't
-    begin der achttiende eeuw een Latijnsche stelling uit, De Amore,
-    waarin hij de liefde ongeveer in denzelfden geest behandelt als
-    Burton, als een psychische ziekte, die behandeld moet worden
-    en genezen.
-
-    De adem van het Christelijk ascetisme was over de liefde
-    heengegaan; ze was niet langer als in de klassieke dagen een kunst,
-    die beoefend, maar een ziekte, die genezen moest worden. De ware
-    erfgenaam van den klassieken geest in dezen was, evenals in zooveel
-    andere zaken, niet het Christendom, maar de Islam. The Perfumed
-    Garden van den Sheik Nefzaoui was waarschijnlijk geschreven in de
-    stad Tunis, in het begin der zestiende eeuw door een schrijver,
-    die tot het Zuiden van Tunis behoorde. De aanroeping, waarmee het
-    geschrift begint, toont duidelijk aan, dat het ver verwijderd is
-    van de opvatting van liefde als een ziekte: "Eere zij God, die de
-    grootste vreugde van den man gelegd heeft in de natuurlijke deelen
-    van de vrouw, en die de natuurlijke deelen van den man bestemd
-    heeft om de grootste genoegens te bereiden aan de vrouw". Het
-    Arabische boek, El Ktab, of "The Secret Laws of Love"; is een
-    modern werk door Omer Haleby Abu Othman, die in Algiers geboren
-    was uit een Noorsche moeder en een Turkschen vader.
-
-
-Voor het Christendom was de permissie om aan den sexueelen impuls
-toe te geven niets dan een concessie aan de menschelijke zwakheid,
-een toegeven, dat alleen maar mogelijk was onder de voorzichtigste
-voorzorgsmaatregelen. Bijna van het begin af aan begonnen de Christenen
-de maagdelijkheid aan te kweeken, en zij konden zich niet in die
-mate van hun gezichtspunt los maken, om voor de liefdekunst iets
-te voelen. Al hun hartstochtelijke bewondering in de sexueele sfeer
-ging uit naar de kuischheid. Door zulke idealen bezield konden ze de
-menschelijke liefde alleen maar dulden door aan een specialen vorm
-ervan het karakter te verleenen van een godsdienstig sacrament, en
-zelfs die glans van het sacrament gaf aan de liefde een quasi-ascetisch
-karakter, dat het denkbeeld uitsloot van de liefde te beschouwen
-als een kunst [375]. Liefde verkreeg een godsdienstig element,
-maar ze verloor een moreel element, daar, buiten het Christendom,
-de liefdekunst een deel is van den grondslag van de sexueele moraal,
-overal waar zoo'n moraal in eenige mate bestaat. In het Christendom
-werd aan de liefde in het huwelijk overgelaten zich te redden zoo goed
-als ze kon; de kunst van liefhebben was een kunst van twijfelachtig
-allooi, waarvan men vond, dat ze een zeker verband had met de
-immoraliteit en zelfs zelf immoreel was. Dat gevoel werd ongetwijfeld
-versterkt door het feit, dat Ovidius de meest in het oog springende
-meester was in de literatuur van de kunst van liefhebben. Zijn
-literaire reputatie--die veel grooter was dan ze ons nu toeschijnt
-[376]--gaf aan zijn kunst van liefhebben de plaats van het voornaamste
-bestaande handboek over de liefde. Met het humanisme en de Renaissance
-en de daarop volgende erkenning, dat het Christendom een zijde van
-het leven voorbijgezien had, werd Ovidius' Ars Amatoria geplaatst op
-een voetstuk, zooals nooit te voren of daarna. Het vertegenwoordigde
-een schrede voorwaarts in de beschaving; het openbaarde de liefde niet
-uitsluitend als een dierlijk instinct of als een ernstige plicht, maar
-als een samengestelde, menschelijke en verfijnde verhouding, die moest
-aangekweekt worden; "arte regendus amor". Bij Boccaccio geeft een wijs
-leeraar den scholieren de Ars Amatoria van Ovidius in handen. In een
-eeuw, die nog onder den druk was van den middeleeuwschen geest, was
-het een handboek, waaraan veel behoefte was, maar het had het fatale
-gebrek als handboek om de erotische eischen van het individu voor te
-stellen als afgescheiden van de eischen van een goede maatschappelijke
-orde. Het kwam nooit zoover, dat het het algemeen erkende handboek der
-liefde werd, en in de oogen van velen drukte het op het onderwerp,
-waar het over handelde, het stempel van te liggen buiten de grenzen
-van de goede moraal.
-
-Als wij echter van een ruimer standpunt zien, en navraag doen
-naar de tucht voor het leven, die in vele deelen van de wereld aan
-jonge menschen wordt medegegeven, dan zullen we dikwijls bemerken,
-dat de kunst van liefhebben, op verschillende wijzen begrepen, een
-essentieel gedeelte is van die tucht. Hoewel de opvoedingsmethoden
-bij natuurvolken kort, maar toch over het algemeen voldoende zijn,
-sluiten ze niet zelden in een oefenen in die kunsten, die in de
-huwelijksverhouding een vrouw aangenaam maken aan een man en een
-man aan een vrouw, en het wordt dikwijls min of meer vaag erkend,
-dat het hofmaken niet is een enkele inleiding tot het huwelijk, maar
-een biologisch essentieel gedeelte van de geheele huwelijksverhouding.
-
-
-    Sexueele inwijding wordt zeer grondig in praktijk gebracht in
-    Azimbaland, in Centraal Afrika. H. Crawford Angus, de eerste
-    Europeaan, die het volk der Azimba bezocht, woonde een jaar
-    onder hen, en heeft een beschrijving gegeven van de Chensamwali,
-    of inwijdingsceremonie van meisjes. "Bij het eerste teeken van
-    de menstruatie bij een jong meisje wordt zij onderwezen in de
-    geheimen van de vrouwelijkheid en worden haar de verschillende
-    houdingen gewezen voor den sexueelen omgang. De vagina wordt
-    vrijelijk behandeld, en als ze niet tevoren verwijd is (hetgeen
-    gebeurd kan zijn op het oogstfeest, als een jongen en een meisje
-    verlof krijgen om samen over dag "huis te houden" en wanneer
-    quasi-omgang plaats vindt) wordt ze nu verwijd door middel van
-    een horen, die ingebracht en met een verband van boomschors
-    bevestigd wordt. Als alle teekenen van de menstruatie over zijn,
-    wordt er een algemeene aankondiging gedaan aan de vrouwen in het
-    dorp voor een dans. Bij dezen dans worden geen mannen toegelaten,
-    en alleen met heel veel moeite heb ik ik het gedaan gekregen er bij
-    tegenwoordig te zijn. Het meisje, dat "verdanst" zal worden, wordt
-    uit het kreupelbosch geleid naar de hut van haar moeder, waar zij
-    in eenzaamheid gehouden wordt tot den morgen van den dans. Op dien
-    morgen wordt ze in zittende houding op den grond gezet, terwijl de
-    danseressen een kring om haar heen vormen. Verschillende gezangen
-    worden dan gezongen met betrekking tot de genitaliën. Het meisje
-    wordt dan naakt uitgekleed en moet mimisch de voltrekking van
-    den sexueelen omgang doormaken, en als de bewegingen niet goed
-    uitgevoerd worden, zooals dikwijls het geval is als het meisje
-    jong is en verlegen, dan neemt een van de oudere vrouwen haar
-    plaats in en wijst haar hoe ze doen moet. Vele liederen worden
-    gezongen over de verhouding van mannen en vrouwen, en het meisje
-    wordt ingelicht over al haar plichten als ze trouwt. Haar wordt
-    ook geleerd, dat zij in den tijd van haar menstruatie onrein is,
-    en dat ze gedurende haar maandelijksche periode haar vulva moet
-    afsluiten met een bosje gras. Het doel van den dans is aan het
-    meisje de kennis van het huwelijksleven in te prenten. Aan het
-    meisje wordt geleerd trouw te zijn aan haar echtgenoot en hoe ze
-    zich gedragen moet tijdens de zwangerschap, en haar worden ook de
-    verschillende kunsten en methoden geleerd om zich verleidelijk
-    en aangenaam voor haar echtgenoot te maken, en om hem zoo in
-    haar macht te houden". (H. Crawford Angus, "The Chensamwali",
-    Zeitschrift für Ethnologie, 1898, Heft 6, p. 479).
-
-    In Abyssinië, evenals op de kust van Zanzibar, worden jonge
-    meisjes, volgens Stecker (aangehaald door Ploss-Bartels, Das
-    Weib, afdeeling 119) geoefend in bekkenbewegingen, die haar
-    bekoorlijkheid bij den coïtus doen toenemen. Deze bewegingen, van
-    een draaienden aard, worden genoemd Duk-Duk. Niet op de hoogte te
-    zijn van Duk-Duk is een groote schande voor een meisje. Bij de
-    vrouwen van de Swahili in Zanzibar wordt een volkomen artistiek
-    systeem van heupbewegingen aangekweekt, dat bij den coïtus in
-    praktijk moet gebracht worden. Het is voornamelijk op de kust
-    in zwang, en een vrouw uit Swanghali wordt niet als een lady
-    "bibi" beschouwd, als ze niet met deze kunst bekend is. Zestig
-    tot tachtig jonge vrouwen oefenen deze bekkendans tezamen, soms
-    acht uren per dag, geheel naakt en zingen er bij. Publiek wordt
-    niet toegelaten. De dans, die een soort van inwijding is tot
-    den coïtus, is beschreven door Zache ("Sitten und Gebräuche der
-    Suaheli", Zeitschrift für Ethnologie, 1899, Heft 2-3, p. 72). De
-    beste danseressen verwekken algemeene bewondering. Bij het laatste
-    gedeelte van deze inwijding worden verschillende feiten ingevoegd,
-    om de handigheid en de zelfbeheersching van het meisje op den
-    proef te stellen. Zij moet bijvoorbeeld naar een vuur toe dansen en
-    midden uit dat vuur een ketel water, die tot het randje toe vol is,
-    weghalen zonder er mee te morsen. Aan het einde van drie maanden
-    is de oefening voorbij, en gaat het meisje in feestkleeding
-    naar huis. Zij kan nu ten huwelijk gekozen worden. Men zegt,
-    dat dergelijke gewoonten ook in Indië en elders bestaan.
-
-    De Hebreërs hadden erotische dansen, die ongetwijfeld in verband
-    stonden met de kunst van liefhebben in het huwelijk, en onder
-    de Grieken, en hun leerlingen, de Romeinen, bestond nog de
-    opvatting van liefde als een kunst, die behoefte heeft aan
-    oefening, behendigheid en aankweeking. Die opvatting werd teniet
-    gedaan door het Christendom, dat, hoewel het de instelling van
-    het huwelijk heiligde, die sexueele liefde naar beneden haalde,
-    die in normale omstandigheden de inhoud is van het huwelijk.
-
-    In 1176 werd door een baron en een barones van Champagne,
-    de kwestie of liefde bestaanbaar is met het huwelijk voor
-    een liefdesgerechtshof gebracht. "Neen", zeide de baron, "ik
-    bewonder en eerbiedig de zoete intimiteit van getrouwde paren,
-    maar ik kan het geen liefde noemen. Liefde wenscht bezwaren te
-    overwinnen, geheimzinnigheid, gestolen gunsten. Nu erkennen man
-    en vrouw vrijmoedig hun verhouding; zij bezitten elkander zonder
-    tegenspraak en zonder terughouding. Dan kan het geen liefde zijn,
-    die zij ondervinden". En na rijpe overweging namen de dames van het
-    hof de conclusies van den baron aan (E. de la Bedollière, Histoire
-    des Moeurs des Français, dl. III, p. 334). Er was ongetwijfeld
-    een grond van waarheid in de beweringen van den baron. Toch mag
-    wel betwijfeld worden of het in eenig niet Christelijk land ooit
-    mogelijk zou geweest zijn om de leer aangenomen te krijgen,
-    dat liefde en huwelijk onvereenigbaar zijn. Deze leer was
-    echter, zooals Ribot aantoont in zijn Logique des Sentiments,
-    onvermijdelijk, toen, zooals bij de middeleeuwsche edelen, het
-    huwelijk alleen maar een politiek of huiselijk verdrag was en
-    daarom niet een methode kon zijn tot moreele verheffing.
-
-    "Hoe komt het", vroeg Rétif de la Bretonne, tegen het
-    einde van de achttiende eeuw, "dat meisjes, die geen moraal
-    hebben, verleidelijker zijn en beminnelijker dan fatsoenlijke
-    vrouwen? Het is omdat zij, evenals de Grieksche courtisanen, aan
-    wie bevalligheid en zinnelijkheid geleerd werd, de kunst bestudeerd
-    hebben van te behagen. Onder hen, die dwaselijk mijn Contemporaines
-    belasteren heeft geen enkele het philosophische doel gegist van
-    bijna al deze vertellingen n.l. om aan fatsoenlijke vrouwen de
-    methoden aan de hand te doen om zich bemind te maken. Ik zou graag
-    de instelling der inwijding willen zien zooals ze bestond bij de
-    ouden... Tegenwoordig wordt het geluk van de menschelijke soort
-    overgelaten aan het toeval; al de ondervinding van de vrouwen
-    is individueel, zooals bij de dieren; ze gaat verloren bij die
-    vrouwen, die, daar ze van nature beminnelijk zijn, anderen konden
-    hebben geleerd om het ook te worden. Alleen prostituées maken er
-    een oppervlakkige studie van, en de lessen, die zij krijgen, zijn
-    voor het grootste deel even schadelijk als die van de respectabele
-    Grieksche en Romeinsche matrones heilig en eerbiedwaardig waren,
-    daar ze alleen aanleiding geven tot losbandigheid, tot uitputting
-    gelijkelijk van de beurs en van de physieke krachten, terwijl
-    het doel van de oude matrones de vereeniging van man en vrouw en
-    hun wederzijdsche gehechtheid door genoegen was. De Christelijke
-    godsdienst vernietigde de Mysteries als schandelijk, maar we
-    mogen die vernietiging wel beschouwen als een van de nadeelen door
-    het Christendom toegebracht aan de menschheid, als het werk van
-    menschen met weinig verlichting en bitteren ijver, gevaarlijke
-    puriteinen, die de natuurlijke vijanden van het huwelijk waren"
-    (Rétif de la Bretonne, Monsieur Nicolas, herdruk van 1883, dl. X,
-    blz. 160-3). We mogen er aan toevoegen, dat Dühren (Dr. Iwan Bloch)
-    Rétif beschouwt als "een meester in de Ars Amandi", en hem van
-    dit standpunt bespreekt in zijn Rétif de la Bretonne (pp. 362-371).
-
-
-Hetzij het Christendom verantwoordelijk gesteld moet worden of niet, er
-kan niet aan getwijfeld worden, dat door het Christendom is ontstaan
-een bedroevend gebrek aan erkenning van het allerhoogste belang,
-niet alleen erotisch, maar moreel, van de kunst van liefhebben. Zelfs
-in de groote herleving, die nu om ons heen plaats vindt, wordt nog
-maar uiterst zelden erkend, dat de eenige zaak, die in haar wezen
-noodzakelijk is bij de sexueele inlichting, bekendheid met de kunst
-van liefhebben is. Voor het grootste deel is de sexueele inlichting,
-zooals ze tegenwoordig gegeven wordt, zuiver negatief, niets dan een
-reeks van "Gij zult niet". Als dat gebrek berustte op de bewuste
-en opzettelijke erkenning, dat, terwijl de kunst van liefhebben
-gebaseerd moet zijn op physiologische en psychologische kennis, ze
-veel te fijn is, te samengesteld, te persoonlijk, om geformuleerd
-te worden in lezingen en handboeken, zou het verstandig en gezond
-zijn. Maar het schijnt geheel op onwetendheid te berusten, of erger.
-
-Het hof maken is, evenals andere kunsten, een kunst, die gedeeltelijk
-natuurlijk is--"een kunst, die de natuur maakt",--en daarom is het een
-natuurlijk onderwerp voor leering en oefening in het spel. Kinderen,
-die aan zich zelf overgelaten worden, hebben neiging zoowel spelende
-als in ernst liefde in praktijk te brengen, zoowel van den physieken
-als van den psychischen kant [377]. Maar dit spel wordt van den
-physieken kant streng door de ouders onderdrukt, als het ontdekt
-wordt, en aan den psychischen kant wordt er om gelachen. Onder de
-wel-opgevoede klassen houdt het gewoonlijk op jeugdigen leeftijd op.
-
-Na de puberteit, zoo niet eerder, is er een andere vorm, waarin de
-kunst van liefhebben in ruime mate beoefend en in praktijk gebracht
-wordt, vooral in Engeland en Amerika, de vorm van het flirten. In
-zijn eerste uitingen is het flirten volkomen natuurlijk en normaal;
-we kunnen het zelfs bij de dieren nasporen; het is eenvoudig het begin
-van het hofmaken, in een vroeg stadium, als het hofmaken nog, als men
-dat wil, kan afgebroken worden. Onder de moderne beschaafde toestanden
-is het flirten echter dikwijls meer dan dit. Deze voorwaarden maken
-het huwelijk moeilijk; zij maken liefde en de toenadering daartoe tot
-iets dat te ernstig is om het lichtzinnig te beginnen; zij maken het
-werkelijke sexueele verkeer gevaarlijk zoowel als schandelijk. De flirt
-past zich aan deze voorwaarden aan. In plaats van alleen het inleidende
-stadium te zijn van het normale hofmaken, heeft zij zich ontwikkeld
-tot een vorm van sexueele bevrediging zoo volledig als een behoorlijke
-inachtneming van de voorwaarde, die we reeds vermeld hebben, toe wil
-staan. In Duitschland, en vooral in Frankrijk, waar ze in hooge mate
-verafschuwd wordt, is dit de eenige bekende wijze van flirten; ze wordt
-beschouwd als een export-artikel van de Vereenigde Staten en wordt
-"flirtage" genoemd. Als praktisch product ervan wordt beschouwd de
-"demi-vierge", die al de vreugden der sekse kent en ondervonden heeft,
-terwijl zij toch haar hymen intact bewaard heeft.
-
-
-    Deze ontaarde vorm van de flirt, die aangekweekt wordt, niet als
-    een deel van het hofmaken, maar om zich zelf, is uitvoerig en goed
-    beschreven door Forel (Die Sexuelle Frage, pp. 97-101). Hij zegt,
-    dat ze "alle uitdrukkingswijzen omvat van het sexueele instinct van
-    een individu jegens een ander individu, die het sexueele instinct
-    van den ander opwekken, den coïtus altijd uitgesloten". Eerst
-    is het misschien alleen maar een beteekenisvolle blik of
-    een eenvoudige aanraking schijnbaar zonder bedoeling; en met
-    geringe overgangen komt het wellicht tot liefkoozingen, kussen,
-    omhelzingen, en kan zich zelfs uitstrekken tot wrijving van de
-    genitaliën, die soms tot orgasme leidt. Zoo, zegt Forel, kan
-    een zinnelijke vrouw, door de aanraking van haar kleeren bij het
-    dansen, ejaculatie te voorschijn roepen bij haar danser. Gewoonlijk
-    is het proces dàt wellustige contact en die droomerij, welke in
-    het Engelsche spraakgebruik genoemd wordt "spooning". In éen vorm
-    echter bestaat de flirt geheel in de opwinding van een gesprek,
-    dat gewijd is aan erotische en onfatsoenlijke onderwerpen. De man
-    of de vrouw kan de actieve rol spelen bij het flirten, maar bij een
-    vrouw wordt meer verfijning en handigheid vereischt om de actieve
-    rol te spelen zonder den man terug te schrikken of haar naam te
-    benadeelen. Ja, hetzelfde geldt ook voor mannen, want vrouwen,
-    al houden zij dikwijls van flirten, prefereeren gewoonlijk de
-    meer verfijnde vormen er van. Er zijn onnoemelijk veel vormen
-    van flirt, en, terwijl ze als inleiding tot het hofmaken, haar
-    normale plaats inneemt en gerechtvaardigd is, besluit Forel, dat ze
-    "als een doel op zich zelf, en nooit boven zich zelf uitkomende,
-    een degeneratieverschijnsel is".
-
-    Van het Fransche standpunt zijn "flirtage" en de flirt in het
-    algemeen, besproken door Madame Bentzon ("Family Life in America",
-    Forum, Maart, 1896), die echter niet de natuurlijke basis van de
-    flirt bij het hofmaken erkent. Zij beschouwt het als een zonde
-    tegen de wet "Gij zult niet met de liefde spelen", want deze moet
-    de verontschuldiging hebben van een onwederstaanbaren hartstocht,
-    maar ze meent, dat ze in Amerika betrekkelijk onschadelijk is
-    (hoewel toch nog van verderfelijken invloed op vrouwen) wegens
-    het temperament, de opvoeding en de gewoonten van de menschen
-    daar. Wij moeten echter in de herinnering houden, dat het spel
-    een zekere betrekking heeft op alle levensfuncties, en dat een
-    redelijke critiek op de flirt eer betrekking heeft op de normale
-    beperkingen, dan op het bestaansrecht ervan.
-
-
-Terwijl de flirt in haar natuurlijken vorm--niet in de geperverteerden
-vorm van "flirtage"--een gezonde rechtvaardiging heeft, zoowel als een
-methode om den minnaar te leeren kennen, als om een klein deel van
-de kunst van liefhebben te verkrijgen, blijft ze toch een volkomen
-onvoldoende voorbereiding voor de liefde. Dit blijkt voldoende uit
-de veel voorkomende ongeschiktheid voor de kunst van liefhebben, en
-zelfs voor de enkele physieke daad der liefde, die zich zoo dikwijls
-bij mannen en vrouwen beide voordoet in de landen, waar juist de
-flirt het meest in eere is.
-
-Deze onwetendheid, niet alleen van de daad der liefde, maar zelfs van
-de physieke feiten van de sexueele liefde, is duidelijk merkbaar,
-niet alleen bij vrouwen, vooral vrouwen van de middelklasse, maar
-ook bij mannen, want de beschaafde man, zooals Fritsh lang geleden
-opmerkte, weet dikwijls minder van de feiten van het sexueele leven
-dan een stalmeid. Ze vertoont zich echter op verschillende wijze bij
-de twee seksen.
-
-Bij vrouwen varieert sexueele onwetendheid tusschen volkomen
-onwetendheid omtrent het feit, dat de omgang eenige intieme
-lichamelijke verhouding in zich sluit, tot misverstanden van de
-meest verschillende soort; sommigen meenen, dat de verhouding
-bestaat in het naast elkaar liggen, velen, dat de omgang plaats
-vindt bij den navel, niet weinigen, dat de daad den geheelen nacht
-in beslag neemt. Het is in een vorig hoofdstuk noodig geweest de
-algemeene nadeelen van de sexueele onwetendheid te bespreken; het
-is hier noodig te verwijzen naar de meer speciale nadeelen voor de
-huwelijksverhouding. Meisjes worden opgevoed met het vage denkbeeld,
-dat ze trouwen zullen,--volkomen terecht, want de meerderheid van haar
-trouwt ook,--maar het denkbeeld, dat zij moeten opgevoed worden voor
-de loopbaan, die van nature voor haar is weggelegd, is een denkbeeld,
-dat nog nooit bij de opvoedsters van de meisjes schijnt opgekomen te
-zijn. Haar hoofden worden volgepropt, totdat ze er dom van worden,
-met de kennis van feiten, die niemand belang kunnen inboezemen,
-maar de uiterst belangrijke opvoeding voor het leven zijn zij in het
-geheel niet in staat om te geven. Vrouwen worden geoefend voor bijna
-ieder beroep onder de zon; voor de hoogste roeping van het vrouw en
-moeder zijn, worden zij in het geheel nooit geoefend!
-
-Men zegt, naar waarheid, dat de tegenwoordige onvoldoende opleiding van
-meisjes waarschijnlijk zoolang door zal gaan als de moeders van meisjes
-er mee tevreden zijn en niets beters eischen. We kunnen ook zeggen,
-met nog meer waarheid, dat er veel is, wat de kennis van sexueele
-verhoudingen betreft, dat de moeder zelf het best aan haar dochter kan
-meedeelen. Verder kunnen we verklaren, volkomen onweerlegbaar, dat de
-kunst van liefhebben, waarmee we hier meer speciaal te maken hebben,
-alleen geleerd kan worden door werkelijke ondervinding, die, dank zij
-onze maatschappelijke traditie voor een deugdzaam meisje moeilijk te
-verkrijgen is. Zonder te trachten hier het juiste deel te taxeeren van
-den blaam, die ieder geval treft, blijft het een droevige waarheid,
-dat een vrouw zoo dikwijls het huwelijk ingaat met de slechtst
-mogelijke uitrusting van vooroordeelen en misverstanden, zelfs als
-ze meent, zooals dikwijls gebeurt, dat zij er alles van weet. Zelfs
-met de beste uitrusting treedt een vrouw, onder de tegenwoordige
-toestanden, het huwelijk in onder nadeelige omstandigheden. Zij
-ontwaakt langzamer tot de volle erkenning van de liefde dan de man,
-en gemiddeld op later leeftijd, zoodat haar ondervindingen van het
-sexueele leven voor het huwelijk gewoonlijk van een veel beperkter
-soort zijn dan die van haar echtgenoot [378]. Zoodat, zelfs met de
-beste voorbereiding, het dikwijls gebeurt, dat een vrouw zich eerst
-na verscheidene huwelijksjaren duidelijk voor oogen stelt, wat haar
-eigen sexueele behoeften zijn en met juistheid de geschiktheid van
-haar man kan taxeeren om die behoeften te bevredigen. We kunnen niet
-te hooge waarde hechten aan het persoonlijke en maatschappelijke
-belang van een volkomen voorbereiding voor het huwelijk, en hoe
-grooter de moeilijkheden zijn, die aan de echtscheiding in den weg
-worden geplaatst, van des te meer belang is die voorbereiding [379].
-
-
-    Iedereen kent waarschijnlijk wel vele gevallen van de uiterste
-    onwetendheid van vrouwen bij het aangaan van een huwelijk. Het
-    volgende geval van een vrouw van zeven en twintig jaar, die ten
-    huwelijk gevraagd was, is wel ongewoon, maar toch niet heelemaal
-    een uitzondering. "Zij was niet heel zeker van haar gevoel en zij
-    vroeg aan een nicht, wat liefde beteekende. Deze nicht leende
-    haar het geschriftje van Ellis Ethelmer, The Human Flower. Zij
-    leerde daaruit, dat mannen het lichaam van een vrouw begeeren, en
-    dit verschrikte haar zoo, dat ze er dagen lang ziek van was. Den
-    volgenden keer, toen haar minnaar trachtte haar te liefkoozen,
-    vertelde zij hem, dat het "lust" was. Sedert dien tijd heeft
-    zij Sister Teresa gelezen van George Moore, en de wetenschap
-    "dat een vrouw even slecht kan zijn als een man" heeft haar
-    treurig gestemd." De voorvallen, die vermeld zullen worden in de
-    Aanhangsels van de volgende deelen van deze Studies, geven vele
-    voorbeelden van de beklagenswaardige onwetendheid van jonge meisjes
-    over de meest centrale feiten van het sexueele leven. Het is niet
-    te verwonderen, dat onder zulke omstandigheden het huwelijk leidt
-    tot teleurstelling en tegenzin.
-
-    Er wordt gewoonlijk gezegd, dat de plicht van het inwijden van
-    de vrouw in de voorrechten en de verplichtingen van het huwelijk
-    eigenlijk berust bij den man. Geheel afgezien echter van het feit,
-    dat het onbillijk is tegenover een vrouw haar te dwingen zich in
-    het huwelijk te binden, voordat ze geheel weet wat het huwelijk
-    beteekent, moeten we zeggen, dat er vele dingen door een vrouw
-    geweten moeten worden, waarvan het onredelijk is te verwachten,
-    dat haar echtgenoot ze haar zal uitleggen. Dit is, bij voorbeeld,
-    het geval met de meer vermoeiende en uitputtende uitwerking van den
-    coïtus op een man, vergeleken met een vrouw. De onervaren bruid
-    kan niet van zelf weten, dat de dikwijls herhaalde prikkelingen,
-    die haar krachtig en stralend maken, een deprimeerenden invloed
-    hebben op haar echtgenoot, en zijn mannelijke trots brengt hem
-    er toe te trachten dit feit te verbergen. De bruid, in haar
-    onwetendheid, weet niet, dat haar genoegen gekocht wordt ten
-    koste van haar echtgenoot, en dat, wat geen overdaad voor haar is,
-    ernstige overdaad voor hem kan zijn, De vrouw, die weet, (zooals
-    bij voorbeeld een weduwe, die hertrouwt) zorgt in dit opzicht voor
-    de gezondheid van haar man, door haar eigen gloed te temperen,
-    omdat zij weet, hoe een man niet wil toegeven, dat hij niet in
-    staat is om de wenschen van zijn vrouw te bevredigen. (G. Hirth
-    heeft er ook op gewezen hoe belangrijk het is, dat de vrouwen
-    voor het huwelijk de natuurlijke grenzen zullen kennen van de
-    mannelijke potentie, Wege zur Liebe, p. 571.)
-
-
-De onwetendheid van de vrouwen over alles wat de kunst van liefhebben
-aangaat, en haar volkomen gebrek aan voorbereiding voor de natuurlijke
-feiten van het sexueele leven, zouden misschien minder slechts voor
-het huwelijk voorspellen, als ze gecompenseerd werden door de kennis,
-de handigheid en den tact van den echtgenoot. Maar dat is geenszins
-altijd het geval. In gewone omstandigheden vinden we in ieder geval
-in Engeland, de groote groep van mannen, wier kennis van vrouwen
-vóór het huwelijk voornamelijk beperkt is geweest tot prostituées,
-en de belangrijke en niet onaanzienlijke groep van mannen, die geen
-intiemen omgang met vrouwen hebben gehad, wier sexueele ondervindingen
-beperkt zijn gebleven tot onanie of andere auto-erotische uitingen, en
-tot flirt. Zeker kan de man van gevoelig en intelligent temperament,
-wat ook zijn voorbereiding of gebrek aan voorbereiding geweest is,
-met geduld en tact er in slagen al de moeilijkheden te boven te
-komen, die op den weg der liefde geplaatst zijn, door de mengeling
-van onwetendheid en vooroordeelen, die zoo dikwijls bij vrouwen de
-plaats innemen van een opvoeding voor het erotische deel van haar
-leven. Maar men kan niet zeggen, dat een van deze beide groepen van
-mannen goed toegerust is voor hun taak. De oefening en ondervinding,
-die een man krijgt bij een prostituée, zelfs onder tamelijk gunstige
-omstandigheden, vormen geenszins de juiste voorbereiding voor het
-naderen van een vrouw, die geen intieme erotische ondervindingen
-gehad heeft [380]. Het veel voorkomende resultaat is, dat hij neiging
-heeft om te weifelen tusschen twee tegenovergestelde wijzen van
-handelen, die beide verkeerd zijn. Aan den eenen kant zal hij zijn
-bruid misschien als een prostituée behandelen, of als een nieuwelinge,
-die ten spoedigste gekneed moet worden in den sexueelen vorm, waarmee
-hij het best bekend is, en zoo loopt hij kans haar pervers te maken of
-haar te hinderen. Aan den anderen kant zal hij misschien, erkennende,
-dat haar reinheid en waardigheid haar in een geheel verschillende
-klasse plaatsen dan de vrouwen, die hij tevoren gekend heeft,
-overslaande naar het tegenovergestelde uiterste, haar behandelen
-met een overdreven eerbied, en zoo er niet in slagen haar erotische
-behoeften te wekken of te bevredigen. Het is moeilijk te zeggen,
-welke van deze twee wijzen, van handelen de ongelukkigste is; het
-resultaat van beide is echter herhaaldelijk, dat een huwelijk in naam
-nooit een werkelijk huwelijk wordt [381].
-
-Toch kan er niet de minste twijfel aan bestaan, dat de andere groep van
-mannen, de mannen, die het huwelijk intreden zonder eenige erotische
-ondervindingen, nog grooter gevaar loopen. Dit zijn dikwijls de
-beste mannen, zoowel wat persoonlijk karakter aangaat, als in
-geestkracht. Het is werkelijk verwonderlijk hoe onwetend, zoowel
-in de praktijk als in de theorie, zeer bekwame en zeer ontwikkelde
-mannen soms in sexueele zaken zijn.
-
-
-    "Volkomen abstinentie in de jeugd", zegt Freud (Sexual-Probleme,
-    Maart, 1908), "is niet de beste voorbereiding voor het huwelijk
-    bij den jongen man. Vrouwen raden dit en geven de voorkeur aan
-    diegene onder haar minnaars, die zich al mannen getoond hebben
-    bij andere vrouwen". Ellen Key verwijst naar den eisch, die
-    vrouwen soms stellen, van reinheid in mannen (Ueber Liebe und
-    Ehe, p. 96), en vraagt dan, of vrouwen wel de uitwerking kennen
-    van haar bewondering voor den ervaren en zelfvertrouwenden man,
-    die de vrouwen kent, boven den verlegen en aarzelenden jongeling,
-    "die misschien hard gestreden heeft om zijn erotische reinheid te
-    bewaren, in de hoop, dat de gelukkige glimlach van een vrouw de
-    belooning zal zijn voor zijn overwinning, en die er toe veroordeeld
-    is te zien, hoe die vrouw met verheven medelijden op hem neerziet,
-    en met bewondering kijkt naar den niet-vlekkelooze". "Als de
-    minnaar in Laura Holm's Was war es? tot de heldin zegt, "Ik heb
-    nog nooit een vrouw aangeraakt", dan keert het meisje zich met
-    afschuw van hem af, en een koude rilling scheen door haar heen
-    te gaan, een verkillende teleurstelling". Hetzelfde gevoel uit
-    zich in overdreven vorm in den hartstocht, die krachtige meisjes
-    van achttien tot vier en twintig jaar ondervinden voor oude
-    losbollen. (Dit is besproken door Forel, Die Sexuelle Frage,
-    p. 217 et seq.).
-
-    Andere factoren doen zich misschien gelden bij de voorkeur van een
-    vrouw voor den man, die andere vrouwen heeft lief gehad. Zelfs de
-    meest godsdienstige en moreele jonge vrouw, merkt Valera op (Dona
-    Luz, p. 205), trouwt graag met een man, die vele vrouwen heeft lief
-    gehad; het geeft grootere waarde aan zijn keuze van haar, het geeft
-    haar ook gelegenheid hem tot hoogere idealen te bekeeren. Als de
-    man zonder ondervinding in het huwelijk een vrouw ontmoet met even
-    weinig ondervinding, dan slagen zij er ongetwijfeld dikwijls in
-    zich aan elkaar aan te passen en dan wordt er een duurzame modus
-    vivendi gevonden. Maar het is in het geheel niet altijd zoo. Als
-    de vrouw leert door instinct of ondervinding, dan bestaat de kans,
-    dat ze gehinderd wordt door de onhandigheid en de hulpeloosheid
-    van den man in de kunst van liefhebben. Zelfs als zij onwetend
-    is, kan zij voor goed vervreemd geraken en chronisch koel worden
-    door de ruwe tactloosheid van haar onwetenden echtgenoot bij het
-    ten uitvoer brengen van wat hij als zijn echtelijke plichten
-    beschouwt. Soms is aan de bruid zelfs ernstig physiek nadeel
-    aangebracht ten gevolge van deze onwetendheid van den man.
-
-    "Ik houd het er voor, dat de meeste mannen vóór het
-    huwelijk sexueele verhoudingen hebben gehad", schrijft een
-    correspondent. "Maar ik heb ten minste een man gekend, die
-    tot zijn twintigste jaar zelfs geen denkbeeld had van sexueele
-    zaken. Toen hij een en twintig was, een paar maanden voor zijn
-    huwelijk, kwam hij mij vragen, hoe coïtus uitgevoerd wordt,
-    en vertoonde een onwetendheid, waarvan ik niet zou hebben kunnen
-    gelooven, dat ze bestond in den geest van een overigens verstandig
-    man. Hij had blijkbaar geen instinct om hem te leiden, zooals
-    de wilde dieren en zijn verstand was niet in staat de noodige
-    kennis te verstrekken. Het is zeer merkwaardig, dat de mensch
-    deze instinctieve kennis verliezen kan. Ik heb een anderen man
-    gekend, die bijna even onwetend was. Hij kwam ook naar mij toe
-    om raad in huwelijksplichten. Deze beide mannen masturbeerden,
-    en zij waren normaal hartstochtelijk". Zulke gevallen zijn niet
-    zoo zeldzaam. Gewoonlijk echter is een zekere mate van kennis
-    verkregen uit den een of anderen, meestal onvoldoenden bron, en
-    de onwetendheid bestaat maar voor een deel, hoewel zij op dien
-    grond niet minder gevaarlijk is.
-
-    Balzac heeft den gemiddelden echtgenoot vergeleken bij een
-    oerang-oetan, die op de viool speelt "Liefde is, zooals we
-    instinctief voelen, de meest melodieuze harmonie. De vrouw is
-    een heerlijk genotsinstrument, maar men moet er de vibreerende
-    snaren van kennen, de houding er van bestudeeren, het teere
-    toetsenbord, de veranderende en grillige vingerzetting. Hoeveel
-    oerang-oetan-mannen, meen ik, trouwen zonder te weten wat een
-    vrouw is!..... Bijna alle mannen trouwen in de diepste onwetendheid
-    omtrent de vrouwen en de liefde" (Balzac, Physiologie du Mariage,
-    Meditation VII).
-
-    Neugebauer (Monatsschrift für Geburtshülfe, 1889, Boek IX,
-    blz. 221 et seq.) heeft over de honderd vijftig gevallen verzameld
-    van vrouwen aan wie bij den coïtus nadeel was toegebracht door
-    den penis. De oorzaken waren ruwheid, dronkenschap van de eene
-    of de andere partij, ongewone positie bij den coïtus, niet
-    geëvenredigd zijn van de organen, ziekelijke toestanden van de
-    organen der vrouw (vergelijk R. W. Taylor, Practical Treatise
-    on Sexual Disorders, hoofdst. XXXV). Ook Blumreich bespreekt de
-    nadeelen teweeggebracht door gewelddadigen coïtus (Senator en
-    Kaminer, Health and Disease in Relation to Marriage, deel II,
-    blz. 770-779). C. M. Green vermeldt twee gevallen van breuk van
-    de vagina door sexueel verkeer bij pas getrouwde vrouwen, zonder
-    blijk van eenig geweld. Mylott (British Medical Journal, Sept. 16,
-    1899) vermeldt een dergelijk geval, dat voorkwam op den avond van
-    het huwelijk. De mate van kracht, die soms bij den coïtus gebruikt
-    wordt, blijkt uit de gevallen, die van tijd tot tijd voorkomen,
-    waarbij verkeer plaats vindt door den urethra.
-
-    Eulenburg vindt, (Sexuale Neuropathie, p. 69), dat vaginismus, een
-    toestand van krampachtige samentrekking van de vulva en vergroote
-    gevoeligheid bij de poging tot coïtus, het gevolg zijn van
-    gewelddadige en onhandige pogingen bij den eersten coïtus. Adler
-    (Die Mangelhafte Geschlechtsempfindung des Weibes, p. 160) meent
-    ook, dat de tot litteeken geworden overblijfsels van het hymen,
-    te zamen met pijnlijke herinneringen aan een gewelddadigen eersten
-    coïtus, de meest voorkomende oorzaak zijn voor vaginismus.
-
-    De nu en dan voorkomende gevallen echter van physiek nadeel of van
-    pathologischen toestand, teweeg gebracht door gewelddadigen coïtus
-    bij het begin van het huwelijk, vormen maar een klein gedeelte
-    van het bewijsmateriaal, dat dient om de slechte resultaten te
-    doen blijken van de heerschende onwetendheid aangaande de kunst
-    van liefhebben. Wat Duitschland aangaat, schrijft Fürbringer
-    (Senator en Kaminer, Health and Disease in Relation to Marriage,
-    deel I, p. 215): "Ik ben er volkomen van overtuigd, dat het aantal
-    jonge, getrouwde vrouwen, die voor goed een pijnlijke herinnering
-    hebben aan haar eerste sexueele verkeer veel grooter is dan het
-    aantal van haar, die het wagen een dokter te raadplegen". Wat
-    Engeland aangaat, is de volgende ondervinding leerzaam: Een
-    dame vroeg aan vijf getrouwde vrouwen na elkaar, in vertrouwen,
-    op den zelfden dag, naar haar ondervindingen toen ze pas getrouwd
-    waren. Voor allen was het sexueele verkeer gekomen als een schok;
-    twee waren geheel onwetend geweest aangaande sexueele zaken; de
-    anderen hadden gemeend, dat ze wisten wat coïtus was, maar waren
-    er niettemin door bezeerd. Deze vrouwen waren van de middelklasse,
-    misschien boven het gemiddelde in verstand; de eene was een dokter.
-
-    Breuer en Freud wezen er in hun Studien über Hysterie (p. 216) op,
-    dat de huwelijksnacht in de praktijk dikwijls een verkrachting
-    is, en dat ze soms leidt tot hysterie, die niet overgaat vóór
-    bevredigende sexueele verhoudingen zich hebben gevormd. Zelfs
-    als er geen geweld is, houdt Kisch het er voor (Sexual Life of
-    Woman, deel II), dat onhandige coïtus, die zonder ondervinding
-    uitgevoerd wordt, leidt tot onvoldoende opwinding bij de vrouw,
-    als de voornaamste oorzaak van dyspareunia, of afwezigheid van
-    sexueele bevrediging, hoewel groote onevenredigheid in de afmeting
-    van de mannelijke en de vrouwelijke organen, of ziekte bij een van
-    de twee partijen, soms tot hetzelfde resultaat leidt. Dyspareunia,
-    voegt Kisch er bij, komt verwonderlijk veel voor, hoewel vrouwen
-    er soms zonder rede over klagen om sympathie op te wekken voor
-    zichzelf als slachtoffers op het huwelijksaltaar; het constante
-    teeken is afwezigheid van ejaculatie van de zijde der vrouw. Ook
-    merkt Kisch op, dat defloraties in den huwelijksnacht dikwijls
-    werkelijk verkrachtingen zijn. Een jonge pas getrouwde vrouw,
-    die hij kende, was zoo onwetend omtrent de physieke zijde van
-    de liefde, en zoo verschrikt door de eerste pogingen van haar
-    echtgenoot, dat zij in den nacht uit het huis weg vluchtte, en
-    niets kon haar ooit er toe brengen om weer naar haar man terug
-    te keeren. (Het is de moeite waard om op te merken, dat in de
-    canonieke wet de kerk onder zulke omstandigheden het huwelijk voor
-    ongeldig kon verklaren. Zie Moral Theology van Thomas Slater,
-    deel II, p. 318, en een desbetreffend geval, beide aangehaald
-    door den Reverent C. J. Shebbcare, "Marriage Law in the Church
-    of England", Nineteenth Century, Aug., 1909, p. 263). Kisch meent
-    ook, dat huwelijksreizen niet goed zijn; omdat de vermoeienis, de
-    opwinding, de lange reizen, het gaan zien van merkwaardigheden,
-    valsche bescheidenheid, slechte inrichting van hotels, dikwijls
-    samenwerken om een ongunstigen invloed te hebben op de jonge vrouw
-    en de kiemen van ernstige ziekte te voorschijn kunnen roepen. Dit
-    is ongetwijfeld het geval.
-
-    Op het bijzonder groote belang van de wijze, waarop de daad van
-    de defloratie volbracht wordt, wordt in sterke bewoordingen
-    de nadruk gelegd door Adler. Hij beschouwt ze als een veel
-    voorkomende oorzaak van duurzame sexueele anæsthesie. "Dit eerste
-    oogenblik, als de individualiteit van den man zijn volle rechten
-    verkrijgt, beslist dikwijls over het geheele leven. De onhandige,
-    opgewonden echtgenoot kan dan de kiem leggen voor vrouwelijke
-    ongevoeligheid, en door voortgezette onhandigheid en ruwheid kan
-    hij die ontwikkelen tot duurzame anæsthesie. De man, die bezit
-    neemt van zijn rechten met roekelooze, ruwe mannelijke kracht,
-    veroorzaakt zijn vrouw angst en pijn, en vermeerdert met iedere
-    herhaling van de daad haar tegenzin... Een groot aantal van de
-    koude vrouwen zijn slachtoffers van mannen, hetzij als gevolg
-    van onbewuste onhandigheid, of soms van bewuste ruwheid jegens
-    de teedere plant, die had moeten gekweekt worden met bijzondere
-    zorg en liefde, maar die nu beroofd is van den glans van haar
-    ontwikkeling. Haar leven lang zal een angstige, sidderende
-    vrouw de herinnering bewaren aan een ruwen huwelijksnacht, en
-    dikwijls genoeg blijft het een voortdurend bezwaar iederen keer,
-    dat de man opnieuw zijn wenschen tracht te bevredigen, zonder
-    zich aan te passen aan de wenschen naar liefde van zijn vrouw"
-    (O. Adler, Die mangelhafte Geschlechtsempfindung des Weibes,
-    blz. 159 et seq., 181 et seq.). "Ik heb een fatsoenlijke vrouw
-    zien sidderen van schrik bij de nadering van haar man", schreef
-    Diderot lang geleden in zijn verhandeling "Sur les Femmes"; "ik
-    heb haar zich in het bad zien dompelen en zich nooit voldoende
-    afgewasschen gevoeld van de vlek van haar plicht". Hetzelfde kan
-    nog gezegd worden van een groot aantal vrouwen, slachtoffers van
-    een noodlottig systeem van moraal, dat haar valsche denkbeelden
-    geleerd heeft over "huwelijksplichten" en dat aan haar echtgenooten
-    niet de kunst geleerd heeft van liefhebben.
-
-
-Als bij de vrouwen haar mooie natuurlijke instincten niet hopeloos
-verdraaid zijn door de preutschheden en vooroordeelen, waarmee zij
-zoo ijverig zijn opgevuld, dan begrijpen zij de kunst van liefhebben
-gemakkelijker dan mannen. Zelfs als ze nog weinig meer zijn dan
-kinderen, kunnen zij den wenk, die haar gegeven wordt, dikwijls
-volkomen begrijpen. Veel meer dan het geval is met mannen, in ieder
-geval in beschaafde landen, is de kunst van liefhebben bij haar een
-kunst, die de Natuur maakt. Zij weten altijd meer van de liefde,
-zooals Montaigne lang geleden gezegd heeft, dan mannen haar kunnen
-leeren, want "c'est une discipline née dans leur sang" [382].
-
-
-    De uitgebreide onderzoekingen van Sanford Bell (loc. cit.) geven
-    er blijk van, dat de aandoeningen van sexueele liefde al met het
-    derde jaar zich kunnen vertoonen. We moeten ons ook herinneren,
-    dat physiek zoowel als psychisch, meisjes vroeger rijp zijn dan
-    jongens (zie bv. Havelock Ellis, Man and Woman, vierde uitgave,
-    blz. 34 et seq., 200 etc). Zoo heeft, tegen den tijd dat zij den
-    leeftijd der puberteit bereikt had, een meisje den tijd gehad om
-    een volleerde meesteres te worden in de kleinere liefdekunsten. Dat
-    de leeftijd van de puberteit voor meisjes de leeftijd schijnt te
-    zijn voor de liefde, blijkt in ruimen kring erkend te zijn door
-    den volksgeest. Zoo zingt in een populair liedje van Bresse,
-    een meisje:
-
-
-       "J'ai calculé mon age,
-        J'ai quatorze à quinze ans.
-        Ne suis-je pas dans l'âge
-        D'y avoir un amant?"
-
-
-    Deze kwestie van de sexueele vroegrijpheid van meisjes heeft
-    een groote beteekenis voor de kwestie van den "leeftijd tot
-    toestemming" of den leeftijd, waarop het voor een meisje gewettigd
-    zal zijn om haar toestemming te geven tot sexueelen omgang. Tot
-    vijf en twintig jaar geleden stelde men dien leeftijd zeer laag
-    (zelfs op tien jaar); dit was dan de leeftijd, waarop een man geen
-    misdaad beging als hij omgang had met een meisje. In de laatste
-    jaren is er een neiging geweest om in het tegenovergestelde
-    en even ongelukkige uiterste te vervallen, door dien leeftijd
-    zeer hoog te stellen. In Engeland heeft de aanvullingswet op
-    de strafwet van 1885 de "age of consent" gesteld op zestien
-    jaar (deze clausule van de wet werd in het House of Commons
-    aangenomen met een meerderheid van 108 stemmen). Dit schijnt
-    de redelijke leeftijd te zijn voor het stellen van den grens,
-    en de uiterste hooge grens er van voor een warm klimaat. Het is
-    de leeftijd, erkend door het wetboek van strafrecht in Italië;
-    en in vele deelen van de beschaafde wereld. Gladstone was er
-    echter voor hem te verhoogen tot achttien jaar, en Howard meent,
-    als hij de kwestie voor de Vereenigde Staten bespreekt (Matrimonial
-    Institutions, deel III, blz. 195-203) dat hij overal verhoogd moet
-    worden tot een en twintig, om zoo samen te vallen met den leeftijd
-    van wettige meerderjarigheid, waarop een vrouw een bedrijf kan
-    beginnen of politieke verhoudingen kan aangaan. Er is op dit
-    punt in de laatste jaren een breede variatiegrens geweest in
-    de wetgeving van de verschillende Amerikaansche Staten; en het
-    verschil tusschen de twee grenspunten was acht jaar; in sommige
-    groote Staten wordt de daad van verkeer met een meisje onder de
-    achttien jaar verklaard tot "verkrachting", en is ze strafbaar
-    met gevangenisstraf voor het leven.
-
-    Zulke verordeningen echter zijn, wij moeten het erkennen,
-    willekeurig, kunstmatig en onnatuurlijk. Zij berusten niet op
-    een gezonde natuurlijke basis, en kunnen niet verdedigd worden
-    door het gezond verstand van de gemeenschap. Er is geen juiste
-    analogie tusschen den leeftijd van wettige meerderjarigheid, die
-    ten naastenbij vastgesteld is met betrekking tot de geschiktheid
-    tot het begrijpen van abstracte zaken van het verstand, en
-    den leeftijd van de sexueele rijpheid, die veel vroeger valt,
-    physiek zoowel als psychisch, en die bij vrouwen wordt bepaald
-    door een zeer bizonder biologisch feit, de voltooiing van de
-    puberteit met het begin van de menstruatie. Bij volken, die
-    in natuurlijke omstandigheden leven, wordt in alle deelen van
-    de wereld erkend, dat een meisje sexueel vrouw wordt met de
-    puberteit; op dat tijdstip ontvangt ze haar inwijding in het
-    leven der volwassenen en wordt vrouw en moeder. De verklaring
-    dat de daad van omgang met een vrouw, die, naar het natuurlijk
-    instinct van de menschheid in het algemeen beschouwd wordt als oud
-    genoeg voor al de plichten van de vrouwelijkheid, een misdadige
-    daad van verkrachting is, strafbaar met gevangenisstraf voor het
-    leven, kan alleen beschouwd worden als een misbruik van de taal,
-    en wat erger is, als een misbruik van de wet, zelfs als we alle
-    psychologische en moreele beschouwingen buiten kwestie laten,
-    want het berooft het denkbeeld van verkrachting van alles, wat
-    het van nature en terecht stuitend maakt.
-
-    Het gezonde standpunt in deze kwestie is klaarblijkelijk, dat
-    het de puberteit van het meisje is, die de maatstaf vormt voor
-    de strafbaarheid van den man, als hij haar sexueel nadert. In de
-    gematigde streken van Europa en Noord-Amerika is de gemiddelde
-    leeftijd voor het optreden van de menstruatie, het kritieke
-    oogenblik bij het intreden van volkomen puberteit, vijftien jaar
-    (zie bv. Havelock Ellis, Man and Woman, hoofdst. XI; de feiten
-    zijn in den breede uiteengezet in Sexual Life of Woman van Kisch,
-    1909). Daarom is het redelijk, dat de daad van een volwassen man,
-    die sexueele betrekking heeft met een meisje onder de zestien
-    jaar, met of zonder haar toestemming, terecht een strafbare
-    daad is, die streng gestraft moet worden. In die landen, waar
-    de gemiddelde leeftijd van de puberteit hooger of lager is,
-    moest de leeftijd van de toestemming dienovereenkomstig verhoogd
-    of verlaagd worden. (Bruno Meyer, die argumenten bijeen brengt
-    tegen iedere poging om den leeftijd van toestemming te verhoogen
-    boven de zestien, houdt het er voor, dat de juiste leeftijd
-    voor de toestemming gewoonlijk veertien jaar is, als, naar hij
-    terecht zegt, de lijn van afscheiding tusschen de rijpe en de
-    onrijpe persoonlijkheid, en terwijl de laatste streng beschermd
-    moet worden tegen de sexueele sfeer, kan alleen vrijwillige, niet
-    gedwongen invloed gebruikt worden voor de eerste. Sexual-Probleme,
-    April 1909).
-
-    Als we in onze beschouwing de ruimere overwegingen opnemen van
-    psychologie, moraal en wet, dan zullen we ruime rechtvaardiging
-    vinden voor dit gezichtspunt. Wij moeten in gedachte houden,
-    dat een meisje, al de jaren van haar leven op school door, altijd
-    physiek zoowel als psychisch den jongen van denzelfden leeftijd
-    vooruit is, en we moeten erkennen, dat die vroegrijpheid zich
-    ook uitstrekt over haar sexueele ontwikkeling; want zelfs al is
-    het waar, dat over het algemeen het werkdadige sexueele verlangen
-    gewoonlijk niet in vrouwen gewekt wordt voor een eenigszins later
-    leeftijd, is er ook waarheid in de opmerking van Mr. Thomas Hardy
-    (New Review, Juni 1894): "Het is mij nooit opgevallen, dat de spin
-    altijd mannelijk is en de vlieg altijd vrouwelijk". Dus, zelfs als
-    sexueele omgang plaats vindt tusschen een meisje en een jongen,
-    die iets ouder is dan zij, dan is het waarschijnlijk, dat zij de
-    rijpste van de twee is, dat zij de meeste zelfbeheersching heeft
-    en het meeste gevoel van verantwoordelijkheid, en dikwijls degene
-    is, die de meer actieve rol gespeeld heeft bij het aanleiding
-    geven tot de daad. Men moet ook in herinnering houden dat, als een
-    meisje eenmaal den leeftijd der puberteit bereikt heeft, en al de
-    manieren en de gewoonten aangenomen heeft zoowel als de physieke
-    ontwikkeling van een vrouw, dat het dan voor een man niet langer
-    mogelijk is haar leeftijd te schatten. Het is gemakkelijk te zien,
-    dat een meisje den leeftijd der puberteit nog niet bereikt heeft;
-    het is niet mogelijk te zeggen of een rijpe vrouw boven of onder
-    de achttien jaar oud is; het is daarom, op zijn zachtst gesproken,
-    onrechtvaardig om het levenslot van haar mannelijken deelgenoot
-    te doen afhangen van het herkennen van een onderscheid, dat
-    geen basis heeft in de natuur. Zulke overwegingen zijn zoo in
-    het oog springend juist, dat er geen kans is in de praktijk de
-    leer door te voeren, dat een man voor zijn leven gevangen gezet
-    moet worden, omdat hij omgang heeft gehad met een meisje, dat
-    ouder is dan zestien jaar. Het is, uit wettig gezichtspunt beter,
-    het net minder ver uit te werpen en er geheel zeker van te zijn,
-    dat het er op gemaakt is den werkelijken en bewusten overtreder
-    te vangen, die gestraft kan worden zonder het rechtsgevoel van de
-    gemeenschap te beleedigen. (Vergelijk Bloch, The Sexual Life of Our
-    Time, hoofdstuk XXIV; hij meent, dat de "leeftijd van toestemmen"
-    moet beginnen aan het einde van het zestiende jaar).
-
-    Het kan noodig zijn hier bij te voegen, dat het bepalen van den
-    "leeftijd van toestemming" op deze basis in het geheel niet
-    beteekent, dat omgang met meisjes, die maar weinig boven de
-    zestien zijn, aangemoedigd zou moeten worden, of zelfs maar
-    maatschappelijk en moreel geduld. Hier zijn we echter niet in
-    de sfeer der wet. Het is de natuurlijke neiging van het meisje
-    van goede geboorte en van goede opvoeding onder beschaafde
-    omstandigheden zich gereserveerd te houden, en de druk, waarmee
-    die neiging door de geheele omgeving van het meisje, gehandhaafd
-    en bevorderd wordt, moet geleverd worden in de eerste plaats
-    door de verstandsoverdenking van het meisje zelf als zij den
-    leeftijd van het jong meisje zijn bereikt heeft. Het kweeken in
-    een jonge vrouw, die het tijdstip der puberteit al voorbij is,
-    van het denkbeeld, dat zij geen verantwoordelijkheid heeft bij
-    het bewaken van haar eigen lichaam en ziel, is niet in harmonie
-    met het moderne gevoel, en ook ongunstig aan het geschikt maken
-    van vrouwen voor de wereld. De Staten, die er toe gebracht zijn
-    den hoogen grens voor den leeftijd voor toestemming aan te nemen,
-    hebben daarmee inderdaad een verachtelijke bekentenis gedaan van
-    hun onbekwaamheid om een fatsoenlijk moreel niveau in stand te
-    houden door meer wettige middelen; zij kunnen als waarschuwing
-    dienen, eerder dan als voorbeeld.
-
-
-De kennis van vrouwen kan echter niet de onwetendheid van mannen
-goedmaken, maar dient integendeel alleen om die te doen uitkomen. Want
-in de kunst van liefhebben moet de man noodzakelijk het initiatief
-nemen. Hij is het, die het eerst het zegel moet afnemen van het
-mysterie van de intimiteiten en de stoutheden, die het hart van de
-vrouw bevat. Het gevaar van zelfs maar een schaduw te ontmoeten van
-tegenzin is tè ernstig dan dat een vrouw, zelfs een getrouwde vrouw,
-de geheimen der liefde zou kunnen openbaren aan een man, die zich niet
-een ingewijde daarin getoond heeft [383]. Ontelbaar zijn de joviale en
-tevreden echtgenooten, die nooit vermoed hebben, en nooit weten zullen,
-dat hun vrouw, soms met stillen wrok, de pijn met zich omdraagt van
-geheimzinnige taboes. Het gevoel, dat er heerlijke intimiteiten en
-voorrechten zijn, waarvan haar nooit gevraagd is ze te nemen, of die
-haar nooit opgedrongen zijn, scheidt een vrouw soms erotisch van een
-man, die zich nooit duidelijk voor oogen stelt, wat hij gemist heeft
-[384]. Het geval van zulke echtgenooten is des te harder, omdat, voor
-het grootste gedeelte, alles wat zij gedaan hebben het resultaat is
-van de moraal, die hun gepredikt is geworden. Hun is geleerd, van hun
-jongensleeftijd af, ernstig, mannelijk en rein te zijn, gedachten
-aan vrouwen of het verlangen naar sexueel genot uit hun gedachte
-te bannen. Hun wordt van alle kanten geleerd, dat het alleen in het
-huwelijk goed of zelfs veilig is, vrouwen te naderen. Zij hebben het
-denkbeeld in zich opgenomen dat sexueele toegevendheid en alles, wat er
-toe behoort, iets laags en vernederends is, op zijn slechtst een enkel
-natuurlijke behoefte, op zijn best een plicht, die vervuld moet worden
-op directe, fatsoenlijke en rechtstreeksche wijze. Niemand schijnt hun
-gezegd te hebben, dat de liefde een kunst is, en dat het verkrijgen
-van het volle bezit van de ziel en het lichaam van de vrouw een taak
-is, die al het beste, wat een man aan handigheid en inzicht heeft,
-vereischt. Het kan wel zijn, dat, als een man zijn les te laat leert,
-hij geneigd is woedend te worden op de maatschappij, die door haar
-complot van nagemaakte moraal haar best gedaan heeft om zijn leven en
-dat van zijn vrouw te verwoesten. In sommige van deze gevallen worden
-de man of de vrouw of beiden, ten slotte aangetrokken tot een derde
-persoon en een echtscheiding stelt hen dan in staat opnieuw met meer
-ondervinding onder gelukkiger voorteekens te beginnen. Maar zooals
-de zaken nu staan, is dat een treurige en ernstige loop van zaken,
-voor velen onmogelijk. Gelukkiger zijn zij, wier liefdesproeven voor
-het huwelijk, zooals Milton aangetoond heeft, "zoovele echtscheidingen
-geweest zijn om hun ondervinding te leeren".
-
-De algemeene onwetendheid over de kunst van liefhebben kan men peilen
-aan het feit, dat misschien de vraag, die in deze zaak het meest
-gedaan wordt, de ruwe vraag is, hoe dikwijls geslachtsverkeer behoort
-plaats te vinden. Dat is inderdaad een kwestie, die de grondvesters
-der godsdiensten, de wetgever en de philosophen van de menschheid,
-van de vroegste tijden af heeft bezig gehouden [385]. Zoroaster
-zeide, dat het eens in negen dagen moest zijn. De wetten van Manes
-stonden verkeer toe veertien dagen van iederen maand, maar een
-beroemd Hindoe dokter, Susruta, schreef voor zes maal per maand,
-behalve in de zomerhitte, wanneer het eens in de maand moest zijn,
-terwijl andere Hindoe-autoriteiten spreken van drie of viermaal in
-de maand. Solon's voorschrift, dat voor den burger het verkeer drie
-maal per maand moet plaats hebben komt tamelijk wel overeen met dat
-van Zoroaster. Mohammed schrijft in den Koran verkeer voor eenmaal in
-de week. De Joodsche Talmud is minder algemeen in zijn voorschriften,
-en maakt onderscheid tusschen verschillende soorten van menschen;
-aan den krachtigen en gezonden jongen man, die niet gedwongen is hard
-te werken, wordt eenmaal per dag opgelegd, aan den gewonen werkman
-tweemaal per week, aan geleerden eens per week. Luther beschouwde
-tweemaal per week als de juiste maat voor omgang.
-
-We kunnen, zooals te verwachten was, opmerken, dat deze voorschriften
-in ver terug liggende tijden, toen erotische opwekking waarschijnlijk
-gering en erotisch erethisme waarschijnlijk zeer zeldzaam was, neiging
-hebben een grooteren tusschentijd te bepalen, terwijl we kortere
-tusschenpoozen vinden, als we de moderne beschaving naderen. Ook
-zullen we kunnen opmerken, dat die variatie plaats vindt binnen
-tamelijk nauwe grenzen. Dit berust waarschijnlijk op het feit, dat deze
-wetgevers in alle gevallen mannen waren. Vrouwelijke wetgevers zouden
-waarschijnlijk grootere neiging vertoond hebben tot verschil, want
-de verschillen in den sexueelen impuls zijn bij vrouwen ruimer. Zoo
-verlangde Zenobia de nadering van haar echtgenoot eens in de maand,
-mits er geen bevruchting had plaats gehad in de vorige maand, terwijl
-een andere koningin zeer ver naar het andere uiterste oversloeg, want
-men zegt ons, dat de Koningin van Arragon, na rijp beraad, besliste,
-dat zes maal per dag de juiste regel was in een wettig huwelijk [386].
-
-
-    We moeten in het voorbijgaan opmerken, dat aan de bepalingen
-    over de veelvuldigheid van het sexueele verkeer meestal ten
-    grondslag ligt de veronderstelling, dat het tijdens de menstruatie
-    ophoudt. Dit is vooral het geval voor de eerste tijden van de
-    cultuur, toen omgang op dezen tijd gewoonlijk beschouwd werd als
-    gevaarlijk of zondig, of beide. Onder beschaafde omstandigheden
-    berust de belemmering op æsthetische gronden, daar de vrouw, zelfs
-    als ze omgang wenscht, er een tegenzin tegen gevoelt om genaderd
-    te worden op een tijd, waarop ze zich zelf als weerzinwekkend
-    voorkomt, en omdat de man gemakkelijk die houding overneemt. Er
-    kan echter op gewezen worden, dat de æsthetische bezwaren in
-    zeer groote mate het resultaat zijn van de bijgeloovige vrees
-    voor water, die nog in ruimen kring gevoeld wordt in dezen tijd,
-    en dat die tot zekere hoogte zou verdwijnen, als een nauwgezetter
-    zindelijkheid werd in acht genomen. Het blijft een goede algemeene
-    regel om zich te onthouden van sexueelen omgang tijdens de periode
-    der menstruatie, maar in sommige gevallen kan er voldoende reden
-    zijn er mee te breken. Dit is zoo, als het verlangen op dezen tijd
-    speciaal sterk is, of als de omgang physiek moeilijk is op andere
-    tijden, maar gemakkelijker door de verslapping van de deelen,
-    als gevolg van de menstruatie. Wij moeten ook in herinnering
-    houden, dat de tijd, als de vloed der menstruatie begint op
-    te houden, waarschijnlijk meer dan eenige andere tijd van de
-    maand de biologisch juiste tijd is voor den sexueelen omgang,
-    omdat niet alleen de omgang dan het gemakkelijkst is, en ook het
-    meest bevredigend voor de vrouw, maar omdat ze ook de gunstigste
-    gelegenheid geeft voor het verzekeren van de bevruchting.
-
-    Reeds langen tijd geleden bracht Schurig bewijsgronden te zamen
-    (Parthenologia, p. 302 et seq.), waaruit blijkt, dat coïtus het
-    gemakkelijkst is tijdens de menstruatie. Sommige van de Katholieke
-    theologen (zooals Sanchez, en al later Liguori) gingen tegen
-    de publieke opinie in en lieten zeer bepaald omgang tijdens de
-    menstruatie toe, hoewel vele vroegere theologen hem beschouwden
-    als een doodzonde. Van medische zijde raadt Kossmann (Senator
-    en Kaminer, Health and Disease in Relation to Marriage, deel I,
-    p. 249) coïtus aan, niet alleen aan het einde van de menstruatie,
-    maar zelfs tijdens het laatste gedeelte van de periode, daar dat
-    de tijd is, waarop vrouwen er gewoonlijk behoefte aan hebben, daar
-    de uitgesproken humeurigheid van vrouwen op dezen tijd, naar hij
-    zegt, komt door het door de gewoonte geëischte onderdrukken van
-    een natuurlijke begeerte. "Het is bijna altijd in de menstruatie,
-    dat de eerste wolken zich aan den huwelijkshemel vertoonen".
-
-
-In moderne tijden zijn de physiologen en de medici, die eenige opinie
-over dit onderwerp hebben uitgesproken, gewoonlijk de uitspraak van
-Luther zeer nabij gekomen. Haller zeide, dat omgang niet veel meer
-moest plaats hebben, dan tweemaal in de week [387]. Acton sprak van
-eenmaal in de week, en Hammond ook, zelfs voor gezonde mannen tusschen
-den leeftijd van vijf en twintig en veertig [388]. Fürbringer komt
-maar even boven deze taxatie uit, daar hij aanraadt van vijftig tot
-honderd daden per jaar [389]. Forel raadt twee of driemaal per week
-aan voor een man in den eersten bloei der mannelijkheid, maar hij
-voegt er bij, dat voor sommige gezonde en krachtige mannen eens
-in de maand al overdaad blijkt te zijn [390]. Mantegazza zegt in
-zijn Hygiene of Love ook, dat, voor een man tusschen de twintig en
-dertig twee of driemaal per week de juiste maat is voor het verkeer,
-en tusschen den leeftijd van dertig en vijf en veertig, tweemaal per
-week. Guyot raadt aan om de drie dagen [391].
-
-Het schijnt echter geheel onnoodig eenige speciale regels te geven
-aangaande de veelvuldigheid van den coïtus. Individueele begeerte en
-individueele geschiktheid verschillen enorm, zelfs binnen de grenzen
-der gezondheid. Bovendien, als we erkennen, dat de beperking van
-de begeerte soms wenschelijk, en dikwijls noodig is, lange tijden
-achtereen, dan is het verstandig zich te onthouden van zelfs den
-schijn van de noodzakelijkheid van sexueelen omgang vast te stellen op
-dikwijls herhaalde en regelmatige tijden. De kwestie is voornamelijk
-van belang om te behoeden tegen overmaat, of zelfs tegen de poging
-van als gewoonte dicht bij de grens te leven. Vele autoriteiten zijn
-er daarom op uit er op te wijzen, dat het niet raadzaam is om te
-bepaald te zijn. Zoo zegt Erb, terwijl hij opmerkt, dat voor sommigen
-de uitspraak van Luther het uiterste maximum vertegenwoordigt, dat
-anderen die maat ongestraft ver kunnen te buiten gaan, en hij meent,
-dat zulke verschillen aangeboren zijn [392]. Ribbing, die het over
-het algemeen eens is met den regel van Luther, protesteert tegen
-iedere poging om voor iedereen wetten op te stellen, en is geneigd
-te zeggen, dat het een veilige regel is, zoo dikwijls als men wil,
-zoolang als er geen slechte gevolgen zijn [393].
-
-
-    Het schijnt wel algemeen toegestemd te worden, dat slechte
-    resultaten van onmatigheid in coïtus, als ze voorkomen,
-    zeldzaam zijn bij vrouwen (zie b.v., Hammond, Sexual Impotence,
-    p. 127). Nu en dan echter komen er slechte resultaten bij vrouwen
-    voor. Een geval, dat mogelijk in dit verband moet vermeld worden,
-    is dat van een man, die achtereenvolgens drie vrouwen had, die
-    krankzinnig werden na het huwelijk (Journal of Mental Science,
-    Jan., 1879, p. 611). In gevallen van sexueele onmatigheid wordt
-    dikwijls groote physieke uitputting opgemerkt, met achterdocht en
-    waanideeën. Hutchinson heeft drie gevallen vermeld van tijdelijke
-    blindheid, alle bij mannen, het resultaat van sexueele onmatigheid
-    na het huwelijk (Archives of Surgery, Jan., 1893). De oude
-    medische autoriteiten brachten veel verkeerde dingen terug op
-    onmatigheid bij coïtus. Zoo brengt Schurig (Spermatologia, 1720,
-    p. 260 et seq.) gevallen samen van krankzinnigheid, apoplexie,
-    syncope, epilepsie, verlies van herinneringsvermogen, blindheid,
-    kaalheid, eenzijdig overmatig transpireeren, jicht, en dood, die
-    aan deze oorzaak worden toegeschreven; vele gevallen van dood
-    worden gegeven, sommige bij vrouwen, maar men kan gemakkelijk
-    merken, dat post dikwijls in de plaats gesteld werd voor propter.
-
-
-Er is echter een andere overweging, die ternauwernood aan de aandacht
-van den lezer van dit werk kan ontsnappen. Bijna al de taxaties van de
-wenschelijke veelvuldigheid van coïtus zijn gemaakt om aan te passen
-aan de veronderstelde physiologische behoeften van den man [394],
-en zij schijnen gewoonlijk gevormd te zijn in denzelfden geest van
-uitsluitende attentie voor die behoeften, alsof er kwestie was van de
-physiologische behoeften van het ledigen van de ingewanden of van de
-blaas. Maar sexueele behoeften zijn de behoeften van twee personen, van
-den man en van de vrouw. Het komt aan op de harmonische overeenstemming
-van deze twee groepen van behoeften. Die overweging alleen is, te zamen
-met de groote variaties van individueele behoeften, al voldoende om
-alle bepaalde regels van zeer weinig waarde te doen zijn.
-
-
-    Het is van belang de ruime grenzen van de variatie in de sexueele
-    capaciteit in herinnering te houden, evenals het feit, dat
-    zulke variaties in beide richtingen gezond en normaal kunnen
-    zijn, hoewel variaties, als ze tot het uiterste overslaan,
-    pathologische beteekenis kunnen hebben. Bekend is bijvoorbeeld
-    het geval van een man, die eenmaal per maand omgang heeft en
-    dit voldoende vindt; hij heeft geen emissies en ook geen sterke
-    begeerten in den tusschentijd; toch leidt hij een ledig, lui en
-    weelderig leven en wordt niet tegengehouden door eenige moreele of
-    godsdienstige gewetensbezwaren; als hij ver boven zijn gewoonte
-    gaat, dan voelt hij zich onwel, hoewel hij overigens volkomen
-    gezond is, behalve een eenigszins zwakke spijsvertering. Aan
-    het andere uiterste had een gelukkig getrouwd paar, tusschen de
-    vijf en veertig en de vijftig jaren oud en elkander zeer genegen,
-    twintig jaar lang iederen nacht sexueelen omgang gehad, behalve
-    in den tijd der menstruatie en bij zwangerschap in de laatste
-    maanden, hetgeen maar eenmaal was voorgekomen; zij zijn hartelijke,
-    volbloedige, intellectueele menschen, gesteld op een goed leven,
-    en zij schrijven hun genegenheid en standvastigheid toe aan het
-    veelvuldig toegeven aan coïtus; het eenige kind, een meisje,
-    is niet sterk, al is ze tamelijk gezond.
-
-    Er zijn vele gevallen bekend waarin, bij speciale gelegenheden,
-    het mogelijk is voor menschen, die hartstochtelijk aan elkander
-    gehecht zijn, de daad van den coïtus, of ten minste het orgasme,
-    een buitensporig aantal malen binnen eenige uren te herhalen. Dit
-    gebeurt gewoonlijk bij het begin van een intimiteit of na een
-    lange scheiding. Zoo ondervond bijvoorbeeld een pas getrouwde
-    vrouw orgasme veertien maal in een nacht, terwijl haar man het in
-    dien tijd zeven maal had. In een ander geval ondervond een vrouw,
-    die een kuisch leven geleid had, toen de sexueele verhoudingen
-    eindelijk begonnen, het eens veertien of vijftien maal tegen
-    haar echtgenoot driemaal. In een geval, waarvan ik zeer bepaald
-    weet dat het waar is, geraakte een jonge vrouw van zeer erotisch,
-    prikkelbaar, lichtelijk abnormaal temperament zes en twintig maal
-    binnen de vijf kwartier in opwinding, na een maand afwezigheid
-    van haar man; haar echtgenoot, een veel oudere man, had tweemaal
-    orgasme in dezen tijd; de vrouw gaf toe, dat ze daarna zich
-    volkomen geradbraakt gevoelde, maar het is wel zeker dat, als
-    dit geval als waar beschouwd kan worden, de orgasmen van zeer
-    geringe hevigheid waren. Een jonge vrouw, die pas getrouwd was
-    met een physiek robusten man, had eens acht maal in twee uren
-    omgang met hem, terwijl ieder keer orgasme voorkwam bij beide
-    partijen. Guttceit (Dreissig Jahre Praxis, deel II, p. 311),
-    in Rusland, kende vele gevallen van jonge mannen van twee en
-    twintig tot acht en twintig jaar, die meer dan tien maal in een
-    nacht omgang hadden, hoewel er na den vierden keer zelden meer
-    eenig zaad aanwezig is. Hij had mannen gekend, die in hun vroege
-    jeugd gemasturbeerd hadden, en die op hun vijftiende jaar waren
-    begonnen met vrouwen om te gaan, en die toch krachtig bleven tot
-    op hoogen leeftijd, terwijl hij anderen kende, die den omgang
-    laat begonnen waren en op veertigjarigen leeftijd hun kracht
-    verloren. Mantegazza, die een man kende, die veertien maal per
-    dag omgang had, maakt de opmerking, dat de verhalen van de oude
-    Italiaansche romanschrijvers aantoonen, dat twaalf maal beschouwd
-    werd als een zeldzame uitzondering. Burchard, de secretaris van
-    Alexander VI, zegt, dat de zoon van den gezant uit Florence,
-    in Rome in 1489 "een meisje zevenmaal in een uur naderde"
-    (J. Burchardi, Diarium, ed. Thuasne, deel I, p. 329). Olivier,
-    de paladijn van Karel den Groote, pochte er, zooals de legende
-    luidt, op, dat hij honderd maal per nacht zijn mannelijke kracht
-    kon toonen, als hij mocht slapen met de dochter van den Keizer
-    van Constantinopel; hem werd toegestaan het te beproeven, naar
-    men zegt, en het gelukte hem dertig maal (Schultz, Das Höfische
-    Leben, deel I, p. 581).
-
-    Men zal zien dat, telkens als de geslachtsdaad binnen korten tijd
-    dikwijls herhaald wordt, de echtgenoot maar zeer zelden pas kan
-    houden met de vrouw. Het is waar, dat de sexueele energie van de
-    vrouw langzamer en moeilijker op te wekken is dan die van den man,
-    maar als ze eens gewekt is, dan neemt de aandrang toe. De man,
-    wiens energie gemakkelijk opgewekt wordt, is spoedig uitgeput;
-    de vrouw bereikt dikwijls ternauwernood haar hoogtepunt, voordat
-    het eerste orgasme voorbij is. Het is soms een verrassing voor
-    een jongen echtgenoot, die gelukkig getrouwd is, te ontdekken,
-    dat de daad van sexueelen omgang, die hem volkomen bevredigt,
-    alleen gediend heeft om den gloed van zijn vrouw op te wekken. Zeer
-    vele vrouwen gevoelen, dat de herhaling van de daad verscheidene
-    malen achtereen noodig is, om, zooals zij het uitdrukken, "aan
-    den gang te komen", en wel verre van slaperigheid en vermoeidheid
-    teweeg te brengen, maakt ze haar vroolijk en levendig.
-
-    Jonge en krachtige vrouwen, die een kuisch leven geleid hebben,
-    ondervinden bij het begin van het regelmatige geslachtsverkeer,
-    iets alsof ze verscheidene mannen noodig hadden, en of ze behoefte
-    hadden aan verkeer minstens eens per dag, terwijl ze later, als
-    zij aangepast raken aan het gehuwde leven tot de conclusie komen,
-    dat haar wenschen niet buitengewoon sterk zijn. De man moet zich
-    aanpassen aan de sexueele behoeften van zijn vrouw, door zijn
-    sexueele kracht, als hij die heeft, en, als hij ze niet heeft,
-    door zijn handigheid en takt. De zeldzaam voorkomende mannen,
-    die een aangeboren kracht bezitten, die zij kunnen gebruiken tot
-    bevrediging van vrouwen, zonder nadeel voor henzelf, zijn door
-    Professor Benedictus genoemd "sexueele athleten", en hij merkt op,
-    dat zulke mannen gemakkelijk vrouwen beheerschen. Hij beschouwt
-    terecht Casanova als het type van den sexueelen athleet (Archives
-    d'Anthropologie Criminelle, Jan., 1896). Näcke vermeldt het geval
-    van een man, dien hij beschouwt als een sexueelen athleet, die
-    zijn geheele leven door eens of tweemaal per dag omgang had met
-    zijn vrouw, of, als zij niet wilde, met een andere vrouw, totdat
-    hij krankzinnig werd op den leeftijd van vijf en zeventig jaar
-    (Zeitschrift für Sexualwissenschaft, Aug., 1908, p. 507). Dit
-    mag men echter eerder beschouwen als een geval van ziekelijke
-    overgevoeligheid, dan van sexueele athletiek.
-
-
-In dit stadium komen wij tot de grondelementen van de kunst van
-liefhebben. Wij hebben gezien, dat vele moreele gewoonten en moreele
-theorieën, die in ruimen kring bij het Christendom in zwang waren,
-tradities ontwikkeld hebben, die nog in het geheel niet onder
-ons zijn uitgestorven, volkomen tegenovergesteld aan de kunst van
-liefhebben. Het denkbeeld ontwikkelde zich van "huwelijksplichten",
-van "rechten van den man" [395]. De man had het recht en den plicht
-sexueelen omgang te hebben met zijn vrouw, wat ook haar wenschen in
-deze zaak mochten zijn, terwijl de vrouw het recht en de plicht had
-(terwijl de plicht in haar geval gewoonlijk vooropgesteld werd) om
-zich aan dien omgang te onderwerpen, waarvan haar gewoonlijk geleerd
-was, dat het iets laags en alleen physieks was, een onpleizierige
-en bijna vernederende noodzakelijkheid, waarvan het het beste was,
-als ze haar zoo spoedig mogelijk uit haar gedachten zette. Het is
-niet te verwonderen, dat zulk een houding tegenover het huwelijk
-het ongeluk in het huwelijk zeer begunstigd heeft, meer speciaal
-dat van de vrouw [396], en ze heeft er toe bijgedragen echtbreuk en
-echtscheiding te bevorderen. Het had ons meer moeten verwonderen als
-het anders geweest was.
-
-De kunst van liefhebben is gebaseerd op het fundamenteele feit
-van het hofmaken; en het hofmaken is de poging van den man om zich
-aannemelijk te maken bij de vrouw. "De kunst van liefhebben", zeide
-Vatsyayana, een van de grootste der autoriteiten, "is de kunst aan
-vrouwen te behagen". "Een man moet zich nooit een genoegen met zijn
-vrouw veroorloven", zeide Balzac in zijn Physiologie du Mariage,
-"waarvan hij niet de handigheid gehad heeft het eerst door zijn vrouw
-te doen wenschen". Dat is de geheele kunst van liefhebben. Vrouwen
-trachten zich van nature en instinctief voor mannen begeerlijk te
-maken, zelfs aan mannen, voor wie ze volkomen onverschillig zijn, en
-de vrouw, die op een man verliefd is, tracht door een even natuurlijk
-instinct zichzelf te vormen naar den vorm, d.i. in de gedaante, die
-hem persoonlijk aangenaam is. Deze neiging wordt niet gewijzigd door
-het grondfeit, dat in deze zaak alleen de kunst, die door de natuur
-gemaakt is, waarlijk effect heeft. Het is ten slotte door wat hij
-is, dat een man de diepste aandoeningen van sympathie of antipathie
-in de vrouw opwekt, en hij behaagt haar dikwijls meer door zijn
-geschiktheid om een groote rol te spelen in de buitenwereld dan door
-enkele verkregen volkomenheden in de kunst van het hofmaken. Wanneer
-echter het ernstige en meer intieme spel der liefde begint, dan is de
-rol van de vrouw, zelfs biologisch, oppervlakkig de meer passieve rol
-[397]. Zij is, aan den physieken kant, onvermijdelijk in de liefde
-het instrument; het moeten 's mans hand zijn en zijn boog, die de
-muziek te voorschijn roepen.
-
-Als we van de kunst van liefhebben spreken is het echter onmogelijk
-om geheel het geestelijke van het physieke los te maken. De poging
-alleen al om dit te doen is een fatale vergissing. De man, die alleen
-maar de physieke zijde van de sexueele verhouding kan zien, staat,
-zooals Hinton gewoon was te zeggen, op een hoogte met den man, die,
-als hij naar een viool-sonate van Beethoven luistert, zich alleen
-bewust is van het physieke feit, dat er een paardenstaart geschuurd
-wordt over schapen-ingewanden.
-
-
-    Het beeld van het muziekinstrument doet zich herhaaldelijk voor aan
-    hen, die over de kunst van liefhebben schrijven. De vergelijking
-    van Balzac van den onhandigen echtgenoot bij den oerang-oetan,
-    die probeert viool te spelen, is reeds aangehaald. Dr. Jules
-    Guyot komt in zijn ernstig en bewonderenswaardig boekje,
-    Bréviaire de l'Amour Expérimental, tot dezelfde vergelijking:
-    "Er zijn een onnoemelijk groot aantal onwetende, zelfzuchtige
-    en ruwe mannen, die zich geen moeite geven om het instrument
-    te bestudeeren, dat God hun heeft toevertrouwd, en die zelfs
-    niet vermoeden, dat het noodig is het te bestudeeren, om er
-    maar de geringste tonen uit te halen... Ieder direct contact,
-    zelfs met de clitoris, iedere poging tot coïtus (zelfs als het
-    vrouwelijk organisme niet geprikkeld is) roept een pijnlijk gevoel
-    te voorschijn, een instinctieve afstooting, een gevoel van walging
-    en afkeer. Iedere man, iedere echtgenoot, die dit feit niet kent,
-    is belachelijk en verachtelijk. Iedere man, iedere echtgenoot,
-    die, terwijl hij het weet, het buiten beschouwing durft te laten,
-    heeft geweld gepleegd... In de eindelijke vereeniging van man en
-    vrouw heeft het positieve element, de man, het initiatief en de
-    verantwoordelijkheid voor het echtelijk leven. Hij is de minstreel,
-    die met zijn hand en zijn boog harmonie of disharmonie kan te
-    voorschijn roepen. De vrouw is uit dit gezichtspunt werkelijk het
-    veelsnarige instrument, dat harmonieuze of disharmonieuze geluiden
-    zal voortbrengen al naar dat zij goed of slecht bespeeld wordt"
-    (Guyot, Bréviaire, blz. 99, 115, 138).
-
-    Dat zulk een liefde overeenkomt met de behoefte van een vrouw
-    kan niet betwijfeld worden. Alle ontwikkelde vrouwen willen
-    bemind worden, zegt Ellen Key, niet "en mâle" maar "en artiste"
-    (Liefde en Huwelijk, p. 92). "Alleen de man, waarvan ze gevoelt,
-    dat hij de vreugde van den kunstenaar in haar heeft, en die deze
-    vreugde toont door zijn schuchtere en teedere aanraking zoowel
-    van haar ziel als van haar lichaam, kan de vrouw van tegenwoordig
-    boeien. Zij wil alleen toebehooren aan een man, die nog voortgaat
-    naar haar te verlangen, als hij haar reeds in zijn armen genomen
-    heeft. En als zulk een vrouw uitroept: "Je hebt me noodig, maar
-    je kunt me niet liefkoozen, je kunt me niet zeggen wat ik hooren
-    wil", dan is die man geoordeeld". Liefde is werkelijk een teedere
-    kunst, waarvoor, zooals Remy de Gourmont opmerkt, evenals voor
-    muziek en schilderen, maar weinigen de gave bezitten.
-
-
-Men moet niet meenen, dat de eisch aan den minnaar en den echtgenoot
-om de vrouw in denzelfden geest te naderen, met dezelfde tact en
-den ervaren aanslag, als waarmee de musicus zijn instrument aanvat,
-enkel een eisch is, welke gedaan wordt door de moderne vrouwen, die
-waarschijnlijk neurotisch of hysterisch zijn. Geen lezer van deze
-Studies, die de besprekingen over het hofmaken en de sexueele keuze
-in de vorige hoofdstukken heeft gevolgd, kan nalaten te erkennen,
-dat--hoewel wij getracht hebben onszelf te bedriegen door het geven
-van een verkeerde onwettige beteekenis aan het woord "ruw"--tact
-en respect voor het vrouwtje bijna algemeen is in de sexueele
-verhoudingen van de dieren, die lager dan de menschen staan; alleen
-onder de verst verwijderden van de wilde dieren, bij de beschaafde
-menschen, is sexueele "ruwheid" over het geheel gewoon, en zelfs daar
-is ze voornamelijk het gevolg van onwetendheid. Als we afdalen tot de
-insecten, die geen familieleven hebben, en die gewoonlijk beschouwd
-worden als zorgeloos en lichtzinnig, dan vinden we deze houding jegens
-het wijfje soms volkomen ontwikkeld, en de groote zorgvuldigheid van
-het mannetje voor het vrouwtje, dat hij toch stevig onder zich houdt,
-de teedere voorbereidingen, het uiterst geleidelijke naderen tot de
-sexueele daad, geeft ons een bewonderenswaardige les.
-
-Deze grootere moeite en langzaamheid van den kant van de vrouwen
-in het beantwoorden van de erotische opwinding van het hofmaken is
-werkelijk zeer fundamenteel. Het karakteriseert het geheele erotische
-leven van de vrouw, van den vroegsten leeftijd af, als de kuischheid en
-het schaamtegevoel zich ontwikkelen. De liefde ontwikkelt zich bij de
-vrouw veel langzamer dan bij den man. Er is werkelijke physiologische
-beteekenis in het feit, dat het verlangen van een man naar een vrouw
-neiging heeft spontaan te ontstaan, terwijl het verlangen van een
-vrouw naar een man eerst langzamerhand gewekt wordt, naarmate haar
-betrekkingen tot hem zich samengestelder ontwikkelen. Daarvandaan is
-haar sexueele emotie dikwijls minder abstract, meer intiem verbonden
-met den persoonlijken minnaar, op wien ze geconcentreerd is. "De weg
-tot mijn zinnen is door mijn hart", schreef Mary Wollstonecraft aan
-haar minnaar Imlay, "maar vergeef mij! tot uw zinnen leidt dikwijls
-een kortere weg". Zij sprak voor het beste, zoo niet voor het grootste
-deel van haar sekse. Een man bereikt den uitersten grens van zijn
-physieke capaciteit tot liefhebben met een enkelen stap, en het
-schijnt wel dikwijls, dat zijn psychische grenzen niet moeilijker te
-bereiken zijn. Dit is het zekere feit, dat ten grondslag ligt aan het
-meer gewaagd gezegde, 't welk men zoo dikwijls hoort: dat de vrouw
-monogamisch is en de man polygamisch.
-
-
-    Wat den physieken kant betreft, merkt Guttceit op, dat een
-    maand na het huwelijk niet meer dan twee van de tien vrouwen
-    het volle genot ondervonden hebben van den sexueelen omgang, en
-    soms is het eerst na zes maanden of een jaar, of zelfs eerst na
-    de geboorte van verschillende kinderen, dat een vrouw werkelijk
-    genot heeft van de physieke verhouding, en zelfs dan alleen met
-    een man, dien zij volkomen liefheeft, zoodat de voorwaarden voor
-    sexueele bevrediging veel meer complex zijn bij vrouwen dan bij
-    mannen. Ditzelfde wordt door Ellen Key aan den psychischen kant
-    opgemerkt (Ueber Liebe und Ehe, p. 111). "Het is zeker waar,
-    dat een vrouw sexueele bevrediging begeert door een man. Maar
-    terwijl bij haar dit verlangen niet zelden eerst optreedt,
-    nadat zij hem genoeg liefheeft om haar leven voor hem te geven,
-    begeert een man dikwijls physiek een vrouw te bezitten voordat
-    hij genoeg van haar houdt om ook maar zijn pink voor haar te
-    geven. Het feit, dat liefde bij een vrouw meestal gaat van de ziel
-    naar de zinnen en deze laatste dikwijls niet bereikt, en dat ze
-    bij een man meestal gaat van de zinnen naar de ziel en dikwijls
-    dat doel nooit bereikt--dit is van al de bestaande verschillen
-    tusschen mannen en vrouwen hetgene, dat aan beiden de meeste
-    kwelling veroorzaakt". Het zal natuurlijk duidelijk zijn voor
-    den lezer van mijn andere werken op dit gebied, dat de methode
-    om het verschil te constateeren die aan Mary Wollstonecraft,
-    Ellen Key, en anderen juist toescheen, niet strikt correct is;
-    zoo zal b.v. de meest kuische vrouw, als ze een te warm bad
-    genomen heeft, wel kunnen ondervinden, dat haar hart niet de
-    eenige weg is, waardoor haar zinnen kunnen bereikt worden. De
-    zinnen zijn de eenige kanalen naar de uitwendige wereld die
-    wij bezitten, en liefde moet door deze kanalen komen of in het
-    geheel niet. Het verschil schijnt echter een werkelijk verschil te
-    zijn als wij zeggen, dat, zooals ik elders reeds trachtte aan te
-    toonen, er bij vrouwen zijn 1o. specifiek zintuigelijke wegen van
-    sexueele stimuli, zooals een schijnbaar overheerschen van tast-
-    en gehoorswegen, vergeleken bij mannen; 2o. een meer massief,
-    samengesteld en teer geëquilibreerd sexueel mechanisme: en als
-    resultaat hiervan, 3o. eindelijk een grootere mate van sexueele
-    irradiatie van de zenuwen en de hersenen.
-
-    We moeten echter in herinnering houden, dat, ofschoon deze
-    onderscheiding een werkelijke neiging tot sexueel verschil
-    aangeeft, met een organische en niet enkel traditioneele basis,
-    er niets absoluuts in is. Er is een groot aantal vrouwen, wier
-    sexueele plooibaarheid, en wel door een natuurlijke neiging en niet
-    alleen door verkregen gewoonten, even duidelijk uitgesproken is
-    als die van een man, en zelfs meer. Op sexueel gebied is de omvang
-    van de veranderlijkheid bij vrouwen zelfs grooter dan bij mannen.
-
-
-Het feit, dat liefde een kunst is, een methode om muziek uit een
-instrument te halen, en niet het enkele doen van een daad met
-wederzijdsche toestemming, maakt iedere overeenkomst tot liefde
-in woorden, van weinig belang. Als liefde een kwestie was van een
-contract, een louter intellectueele toestemming, van vraag en antwoord,
-dan zou ze nooit in de wereld gekomen zijn. Liefde vertoonde zich van
-den beginne af als kunst, en de latere ontwikkelingen van de kort
-samengevatte methoden van rede en spraak kunnen dat grondfeit niet
-veranderen. Dit wordt ternauwernood beseft door die slecht ingelichte
-minnaars, die meenen, dat de eerste stap bij het hofmaken--en misschien
-zelfs het geheele hofmaken--is, dat een man een meisje vraagt, zijn
-vrouw te worden. Integendeel gebeurt het dikwijls, dat de voorbarige
-uiting van een zoo ver strekkenden eisch in eens en voor goed alle
-kansen verijdelt. Het is ongetwijfeld treurig, dat een zoo ernstige
-en noodlottige zaak als het huwelijk zoo dikwijls beslist wordt zonder
-kalm overleg en verstandige voorzorg. Maar sexueele zaken kunnen nooit
-en moesten ook nooit enkel een zaak zijn van koele berekening. Als een
-vrouw plotseling voor den eisch gesteld wordt, dat ze zich als vrouw
-zal geven aan een man, die er nog niet in geslaagd is haar genegenheid
-te winnen, dan zal ze zeker vinden--mits ze verheven is boven de koele
-beweegredenen van de zelfzucht--dat er vele goede redenen voor haar
-zijn om neen te zeggen. En nadat ze zoo de kwestie in koelen bloede
-bezien en beslist heeft, zal ze voortaan dien minnaar waarschijnlijk
-tegemoet treden met een met staal ompantserde borst.
-
-
-    "Liefde moet zich openbaren door daden en niet zich verraden door
-    woorden. Ik beschouw als abnormaal de zeldzame methode van een
-    haastig toestemmen van tevoren; want ze is niet de directe weg
-    der mededeeling, maar de reflexweg. Hoe normaal en aangenaam
-    een bekentenis zijn mag, wanneer ze eenmaal wederkeerig is,
-    als veroveringsmethode beschouw ik ze als gevaarlijk en zal
-    ze waarschijnlijk het tegendeel uitwerken van het gewenschte
-    resultaat!" Ik ontleen deze woorden aan een geestige verhandeling
-    "Essai sur l'Amour" (Archives de Psychologie, 1904) door een niet
-    psychologisch Zwitsersch schrijver, die zijn eigen ondervindingen
-    vermeldt, en die ten zeerste aandringt op het overheerschen van
-    het geestelijk element in de liefde.
-
-    Hier dient te worden opgemerkt; dat de erkenning, dat spreken
-    bij het hofmaken misplaatst is, niet moet beschouwd worden als
-    een verfijning van de beschaving. Bij natuurvolken wordt overal
-    ten volle erkend, dat het liefdesoffer, en het aannemen of het
-    weigeren ervan, gedaan moeten worden door symbolische daden, en
-    niet door de ruwe methode van vraag en antwoord. Bij de Indianen
-    van Paraguay, die veel sexueele vrijheid toestaan aan hun vrouwen,
-    maar die nooit liefde koopen of verkoopen, zegt Mantegazza (Rio de
-    la Plata e Tenerife, 1867, p. 225), dat een meisje uit het volk aan
-    je deur zal komen of aan je raam en in de Guarani-taal schuchter en
-    verlegen vragen om een dronk water. Bij de Taharumari-Indianen van
-    Mexico, bij wie het initiatief van het hofmaken bij de vrouwen
-    berust, doet het meisje den eersten stap door haar ouders,
-    dan werpt ze kiezelsteentjes naar den jongen man; als hij ze
-    teruggooit, is de zaak afgeloopen (Carl Lumholtz, Scribner's
-    Magazine, Sept., 1894). In vele deelen van de wereld is het de
-    vrouw, die haar man kiest (zie bv. M. A. Potter, Sohrab und Rustem,
-    blz. 169 et seq.), en zeer dikwijls neemt ze een symbolische
-    methode van aanzoek aan. Behalve wanneer het handelselement in het
-    huwelijk overheerscht, wordt een dergelijke methode ook dikwijls
-    door mannen aangenomen bij het doen van huwelijksvoorstellen.
-
-
-Het is niet alleen bij het begin van het hofmaken, dat er bij de
-liefdedaad weinig plaats is voor vormelijke verklaringen, voor de
-vragen en de toestemmingen, die duidelijk in gesproken woorden kunnen
-uitgedrukt worden. Dezelfde regel blijft ook bestaan in de meest
-intieme verhoudingen van oude geliefden, het geheele huwelijksleven
-door. Het blijvende element in de schuchterheid, dat ieder sexueel
-gewennen overleeft om samen te smelten met de koenste driestheden van
-liefde, verbindt zich met een werkelijk erotisch instinct en verzet
-zich tegen in woorden geformuleerde eischen, tegen bevestigingen
-en ontkenningen in woorden. Liefde kan haren wensch niet in woorden
-uiten, en ook niet naar waarheid in woorden beantwoord worden; een
-fijn voorzeggingsvermogen blijft noodig zoolang als de liefde duurt.
-
-
-    Het feit, dat de behoeften der liefde niet uitgedrukt kunnen
-    worden, maar dat ze geraden moeten worden, is al vroeger erkend
-    door hen, die over de kunst van liefhebben geschreven hebben,
-    evenzeer door schrijvers in Europa als buiten de Europeesch
-    Christelijke tradities. Zoo wijst Zacchia, in zijn groote
-    medisch-juridische verhandeling er op, dat een echtgenoot
-    opmerkzaam moet zijn op de teekenen van sexueel verlangen bij zijn
-    vrouw. "Vrouwen", zegt hij, "zijn gewoon, als sexueel verlangen in
-    haar gewekt is, haar mannen vragen te doen over zaken van liefde;
-    zij vleien en liefkoozen hen; zij laten een of ander deel van haar
-    lichaam als bij toeval ongedekt; haar borsten schijnen te zwellen;
-    zij vertoonen ongewone levendigheid; zij blozen; haar oogen worden
-    glanzend; en als ze ongewonen gloed ondervinden, dan stamelen zij,
-    verspreken zich en kunnen zich nauwelijks beheerschen. Tegelijk
-    worden haar geheime deelen vol en warm. Al deze teekenen moesten
-    een echtgenoot er op wijzen, dat zijn vrouw naar bevrediging
-    verlangt". (Zacchiæ Questionum Medico-legalium Opus, lib. VII,
-    tit. III, quæst. I; deel II, p. 624 in de uitgave van 1688).
-
-    De oude Hindoeschrijvers over erotica hechtten groote waarde aan de
-    oplettendheid van den man voor de erotische behoeften van de vrouw,
-    en ook aan zijn bekwaamheid en tact bij al de voorbereidselen
-    tot de sexueele daad. Hij moet alles doen wat hij kan om haar
-    genoegen te geven, zegt Vatsyayana. Als zij op haar bed zit, en
-    misschien in een gesprek verdiept is, moet hij zachtjes de banden
-    van haar ondergoed losmaken. Als zij protesteert, sluit hij haar
-    mond met een kus. Sommige schrijvers, merkt Vatsyayana op, meenen,
-    dat de minnaar moet beginnen met te zuigen aan de tepels van haar
-    borsten. Wanneer er erectie is, raakt hij haar met zijn handen aan,
-    zachtjes de verschillende deelen van haar lichaam liefkozend. Hij
-    moet altijd die deelen van haar lichaam drukken, waarop zij haar
-    oogen richt. Als zij verlegen is en het de eerste keer is, dan
-    moet hij zijn handen tusschen haar beenen leggen, en zal ze die
-    dan als bij instinct samendrukken. Als zij jong is, moet hij zijn
-    handen op haar borsten leggen; dan zal zij die ongetwijfeld met
-    de hare bedekken. Als zij rijp is, zal ze alles doen wat gepast
-    en aangenaam is voor beide partijen. Dan zal hij heur haar en haar
-    kin tusschen zijn vingers nemen en ze kussen. Als ze heel jong is,
-    zal ze blozen en haar oogen sluiten. Door de wijze waarop ze zijn
-    liefkoozingen in ontvangst neemt, moet hij raden, wat haar het
-    meest bij het samenzijn bevalt. De teekenen van haar vreugde zijn,
-    dat haar lichaam slap wordt, haar oogen zich sluiten, zij alle
-    verlegenheid verliest en deel neemt aan de bewegingen, die haar
-    zoo dicht mogelijk bij hem brengen. Als zij aan den anderen kant
-    geen genot voelt, dan strijkt zij met haar hand over het laken,
-    wil haar man niet toestaan door te gaan, is saai, bijt of slaat
-    zelfs, en gaat met coïtusbewegingen voort als de man al opgehouden
-    heeft. In zulke gevallen, voegt Vatsyayana er bij, is het zijn
-    plicht de vulva vóór de vereeniging met zijn hand te wrijven tot
-    ze vochtig is, en hij moet dezelfde bewegingen naderhand maken,
-    als zijn eigen geprikkeldheid het eerst voorbij is.
-
-    Aangaande Indische erotische kunst in het algemeen, en meer
-    speciaal over Vatsyayana, die eenige honderde jaren geleden
-    schijnt geleefd te hebben, kan men inlichtingen vinden bij
-    Valentino, "L'Hygiène conjugale chez les Hindous", Archives
-    Générales de Médecine, April 25, 1905; Iwan Bloch, "Indische
-    Medizin", Puschmann's Handbuch der Geschichte der Medizin,
-    deel I, Heimann and Stephan, "Beiträge zur Ehehygiene nach der
-    Lehren des Kamasutram", Zeitschrift für Sexualwissenschaft,
-    Sept., 1908; ook een overzicht van de Duitsche vertaling van de
-    Kamashastra van Vatsyayana in het Zeitschrift für Ethnologie,
-    1902, afl. 2. Er heeft lang een Engelsche vertaling van dit werk
-    bestaan. In de langdradige voorrede bij de Fransche vertaling
-    wijst Lamairesse op de superioriteit van de Indische erotische
-    kunst boven die van de Latijnsche dichters door den meer verheven
-    geest, de meerdere reinheid en het grooter idealisme. Ze wordt
-    in haar geheel gekenmerkt door eerbied voor de vrouwen, en de
-    geest ervan wordt uitgedrukt in het welbekende spreekwoord: "Gij
-    zult een vrouw niet slaan, zelfs niet met een bloem". Zie ook van
-    Margaret Noble Web of Indian Life, vooral hoofdstuk III, "On the
-    Hindu Woman as Wife", en hoofdstuk IV, "Love Strong as Death".
-
-    De raad door Guyot aan echtgenooten gegeven (Bréviaire de l'Amour
-    Expérimental, p. 422) komt nauwkeurig overeen met den raad,
-    die, onder geheel verschillende omstandigheden gegeven is door
-    Zacchia en Vatsyayana. "In een toestand van sexueel verlangen
-    zijn de lippen van de vrouw vast en zij trillen, de borsten
-    zijn gezwollen en de tepels opgezet. De intelligente echtgenoot
-    kan zich in deze teekenen niet bedriegen. Als ze niet bestaan,
-    is het zijn rol ze door kussen en liefkoozingen te voorschijn te
-    roepen en als, niettegenstaande zijn teedere en zachte opwekking
-    de lippen geen warmte krijgen en de borsten geen zwelling, en
-    vooral als de tepels onaangenaam aangedaan worden door zacht
-    zuigen, dan moet hij zijn wenschen beheerschen en zich van alle
-    contact met de voortplantingsorganen onthouden, want hij zou
-    ze zeker in een toestand van uitputting vinden en geneigd tot
-    afstooting. Als integendeel de medeplichtige organen bezield
-    zijn of bezield worden onder zijn liefkoozingen, dan moet hij
-    deze uitstrekken tot de voortplantingsorganen, en vooral tot de
-    clitoris, die onder zijn aanraking vol en gloeiend zal worden".
-
-    Op het belang van voorafgaande streeling van de sexueele
-    organen is zoowel door een lange reeks van dokters, als door
-    erotische schrijvers de nadruk gelegd, van Ovidius af (Ars
-    Amatoria Bk. II). Eulenburg (Die Sexuale Neuropathie, blz. 79)
-    meent dat streeling soms noodig is, en Adler legt eveneens den
-    nadruk op de voorbereidselen tot psychisch en physiek hofmaken
-    (Die Mangelhafte Geschlechtsempfindung des Weibes, p. 188), en
-    merkt op, dat de man, die begaafd is met inzicht en handigheid
-    in deze zaken een bekoring bezit, die vonken van gevoel zal slaan
-    uit het koelste vrouwenhart. De raad van den medicus komt in deze
-    zaak overeen met de leerstellingen van den erotischen kunstenaar
-    en met de behoeften van de liefhebbende vrouw. Bij het hof maken
-    moet geen haast zijn, schreef Ovidius:
-
-
-       "Crede mihi, non est Veneris properanda voluptas,
-        Sed sensim tarda prolicienda mora".
-
-
-    "Echtgenooten", heeft een vrouw eens geschreven, "missen, evenals
-    kinderen, dikwijls het genoegen, dat ze anders zouden gehad hebben,
-    door het op den verkeerden tijd te eischen. De man, die meent, dat
-    dit langdurig hofmaken voorafgaande aan de daad van de sexueele
-    vereeniging vervelend is, heeft het nooit geprobeerd. Het is het
-    naderen tot de huwelijksomarming, evenzeer als de omarming zelf,
-    die de bekoring uitmaken van de verhouding tusschen de geslachten".
-
-    Het gebeurt niet zelden, merkt Adler op (op. cit., p. 186), dat de
-    ongevoeligheid van de vrouw behandeld moet worden--bij den man. En
-    Guyot brengt hetzelfde punt op den voorgrond en schrijft (op. cit.,
-    p. 130): "Als, na een uitstel voor teedere bestudeering de man
-    zijn jonge vrouw begrepen heeft, als hij in staat is voor haar
-    de onuitsprekelijke gelukzaligheid en de droomen van de jeugd te
-    verwezenlijken, dan zal hij voor goed bemind worden; hij zal haar
-    heer en meester zijn. Als hij haar niet heeft kunnen verstaan,
-    dan zal hij zich vermoeien en uitputten in vruchtelooze pogingen
-    en haar ten slotte rangschikken onder de onverschillige en koele
-    vrouwen. Zij zal uit plicht zijn vrouw zijn, de moeder van zijn
-    kinderen. Hij zal zijn genoegen elders zoeken, want de man zoekt
-    altijd een vrouw, die bij hem geslachtsgenot ondervindt. Zoo is
-    het onbepaalde en domme zoeken naar een andere helft, die deel
-    kan nemen aan die bacchantische finale, de hoofdoorzaak van alle
-    huwelijksoneenigheden. In zoo'n geval gelijkt de man op een slecht
-    musicus, die een andere viool neemt, in de hoop, dat een nieuw
-    instrument hem de melodie zal brengen, die hij niet kan spelen".
-
-
-Het feit, dat er dus een liefdekunst is, en dat de sexueele omgang
-niet alleen een daad is, die uitgevoerd moet worden door spierkracht,
-kan meehelpen om te verklaren, hoe het komt, dat in zoo vele deelen
-van de wereld de defloratie niet onmiddellijk na de bruiloft plaats
-vindt [398]. Ongetwijfeld kunnen er hier ook godsdienstige of magische
-redenen tusschenbeide komen, maar, zooals zoo dikwijls gebeurt, zijn
-zij in harmonie met het biologische proces. Dit is zelfs het geval
-onder onbeschaafde volken, die jong trouwen. De behoefte aan uitstel
-en aan tactvolle bedrevenheid is veel grooter, als, zooals bij ons,
-het huwelijk van een vrouw uitgesteld wordt tot lang na het intreden
-van de puberteit, tot een tijd waarop het moeilijker is de psychische
-en misschien zelfs de physieke slagboomen van de persoonlijkheid
-te verbreken.
-
-Er moet aan toegevoegd worden, dat de kunst van liefhebben in de
-daad van het hofmaken niet beperkt wordt tot de enkele daad van den
-coïtus. In zekeren zin is het liefdeleven een voortdurend hofmaken
-met een voortdurenden voortgang. Het instellen van physieken omgang
-is alleen maar het begin ervan. Dit is vooral waar voor vrouwen. "De
-bekroning van liefdesverlangen", zegt Senancour [399], "die dikwijls
-het einde is van de liefde bij den man, is dikwijls het begin van
-de liefde bij de vrouw, een bewijs van vertrouwen, een uitmeten van
-komende vreugde, een soort van belofte van komende intimiteit". "De
-ziel en het lichaam van een vrouw", zegt een andere schrijver [400],
-"worden niet ineens gegeven op een bepaald oogenblik; maar alleen
-langzamerhand, beetje bij beetje, door vele stadiën heen worden beide
-aan den geliefde gegeven. Inplaats van de jonge vrouw op den avond
-van het huwelijk aan den bruidegom over te laten, als een gevangen
-muis, die aan de kat toegeworpen wordt om opgegeten te worden, zou
-het beter zijn het jonge bruidspaar naast elkaar te laten leven als
-twee vrienden en makkers, totdat zij langzamerhand leeren hoe zij hun
-sexueele bewustzijn moeten ontwikkelen en gebruiken". De conventioneele
-bruiloft is misplaatst als voorbereiding tot de huwelijksvoltrekking,
-alleen al op grond daarvan, dat het onmogelijk te zeggen is in welk
-stadium van het eindeloos lange proces van het hofmaken zij zou moeten
-plaats vinden.
-
-Een vrouw is, anders dan een man, er door de Natuur op voorbereid
-om een handige rol te spelen in de kunst van liefhebben. De rol van
-den man bij het hofmaken, die de rol is van het mannetje de geheele
-dierenwereld door, kan moeilijk zijn en vol gevaar, maar het is een
-rechte lijn, tamelijk eenvoudig en direct. De rol van een vrouw,
-die op hetzelfde oogenblik twee geheel verschillende impulsen moet
-volgen, is noodzakelijk altijd een zig-zag of een curve. Dat is te
-zeggen, dat op ieder erotisch oogenblik haar gedrag de resultante
-is van de vereenigde kracht van haar begeerte (bewust of onbewust)
-en haar schaamtegevoel. Zij moet doorzeilen door een kronkelig kanaal
-met Scylla aan den eenen en Charybdis aan den anderen kant, en het al
-te angstig ontwijken van het gevaar aan den eenen kant kan schipbreuk
-beteekenen aan den anderen kant. Zij moet ondoordringbaar zijn voor
-iedereen, maar het moet een ondoordringbaarheid zijn, die niet al te
-dicht is voor het raadselvermogen van den rechten man. Haar spreken
-moet eerlijk zijn, maar zij moet toch in het geheel niet alles zeggen;
-haar daden moeten het gevolg zijn van haar impulsen, en juist om die
-reden moeten ze op twee wijzen uitgelegd kunnen worden. Alleen op het
-laatste oogenblik van volkomen intimiteit kan zij geheel vrouw worden,
-
-
-   "Whose speech Truth knows not from her thought,
-    Nor Love her body from her soul".
-
-
-Voor menige vrouw komt het laatste oogenblik van deze erotische
-openbaring--dit stralen in afgeworpen schaamte, "dat", zooals Pyke
-zegt, "het mooiste in de volmaakte liefde is"--nooit. Zij wordt
-gedwongen om tot het einde van haar erotische leven dat te zijn, wat
-zij bij het begin altijd moet zijn, een samengestelde en tweevoudige
-persoonlijkheid, van nature geslepen. Daarmee is zij beter dan de
-man er toe voorbereid om haar rol in de kunst van liefhebben te spelen.
-
-De rol van den man in de kunst van liefhebben is echter in het geheel,
-niet gemakkelijk. Dat wordt niet altijd ingezien door de vrouwen,
-die zich beklagen over zijn gebrek aan handigheid bij het spelen van
-die rol. Hoewel een man niet dezelfde natuurlijke tweevoudigheid
-heeft aan te kweeken als de vrouw, moet hij een groote mate van
-raadselvermogen bezitten. Hij is daartoe niet wel toegerust, want de
-traditioneele mannelijke deugd is kracht eerder dan inzicht. Het werk
-van den man, zegt men ons, is heerschen, en door zulk heerschen wordt
-de vrouw aangetrokken. Er is een element van waarheid in die leer,
-een element van waarheid, dat gemakkelijk den man op een dwaalweg
-zou kunnen voeren, die zich er tè uitsluitend op verlaat in de
-kunst van liefhebben. Geweld is slecht in iedere kunst, en in de
-kunst van liefhebben wil de vrouw tot de liefde gewonnen en niet
-tot de liefde bevolen worden. Dat is fundamenteel. Wij zien de zaak
-soms zoo gesteld, alsof het bezwaar tegen kracht en overheersching
-in de liefde een geheel nieuwe en revolutionaire eisch was van de
-"moderne vrouw". Dat is, we behoeven het nauwelijks te zeggen, het
-gevolg van onwetendheid. De kunst van liefhebben, een kunst door de
-Natuur gemaakt, is nu in haar wezen dezelfde als ze altijd geweest is,
-en ze bestond al eer de vrouw in de wereld kwam. Dat ze niet altijd
-heel handig betracht is, is een andere kwestie. En, voor zoover den
-man aangaat, is het juist deze traditie van mannelijke overheersching,
-die bijgedragen heeft tot de moeilijkheid van het handig spelen van
-die rol. De vrouw bewondert de kracht van den man; zij wenscht zelfs
-gedwongen te worden tot de dingen, die zij zelf zoo gaarne wenscht;
-en toch schrikt zij terug voor iedere aanwending van geweld buiten
-deze nauwe grenzen, hetzij eer de grens bereikt is, of nadat de
-grens overschreden is. Zoo is de positie van den man in werkelijkheid
-moeilijker, dan van de vrouwen, die over zijn onhandigheid in de liefde
-klagen, altijd geneigd zijn toe te geven. Hij moet kracht aankweeken,
-niet alleen in de wereld, maar zelfs om ten toon te spreiden in de
-liefde; hij moet in staat zijn om de oogenblikken te raden waarop
-in de liefde kracht niet meer geweld is, omdat zijn eigen wil ook
-de wil is van zijn deelgenoote; hij moet tevens zichzelf volkomen in
-bedwang houden om niet in de noodlottige fout te vervallen van toe te
-geven aan zijn eigen aandrift tot heerschen; en dit alles juist op
-het oogenblik, dat hij zijn emoties het minst in bedwang heeft. We
-behoeven wel nauwelijks verwonderd te zijn, dat van de millioenen,
-die zich inschepen op de zee der liefde, maar zoo weinig vrouwen,
-en zoo heel weinig mannen, veilig de haven bereiken.
-
-Het zal sommigen misschien toeschijnen, dat, als we stilstaan bij de
-wetten, die een richtsnoer moeten zijn in het erotische leven, om
-dat leven gezond en volkomen te doen zijn, wij afgedwaald zijn van
-de beschouwing van het sexueele instinct in zijn verhouding tot de
-maatschappij. Het kan daarom wenschelijk zijn tot de grondvragen terug
-te keeren en er op te wijzen, dat we nog vasthouden aan de grondfeiten
-van het persoonlijke en maatschappelijke leven. Het huwelijk is, zooals
-we reden hebben gezien om te gelooven, een groote maatschappelijke
-instelling; de voortplanting, die, aan den openbaren kant de hoogste
-functie ervan is, is een groot maatschappelijk doel. Maar het huwelijk
-en de voortplanting zijn beide gebaseerd op het erotische leven. Als
-het erotische leven niet gezond is, wordt het huwelijk verbroken,
-zoo al niet formeel, dan toch in de praktijk en het proces der
-voortplanting wordt uitgevoerd onder ongunstige voorwaarden of in
-het geheel niet.
-
-Dit maatschappelijke en persoonlijke belang van het erotische leven
-is, hoewel het onder den invloed van een valsche moraal en een even
-valsche ingetogenheid soms in stadiën van kunstmatige beschaving op
-den achtergrond gekomen is, altijd duidelijk erkend door de menschen,
-die hun oog op het leven gericht hadden. Onder die onbeschaafde rassen
-schijnen er geen "sexueel koele" vrouwen te zijn. Het spreekt weinig
-ten gunste van onze eigen "beschaving", dat het tegenwoordig voor
-doktoren mogelijk zou zijn 25 percent vrouwen te vinden, die aldus
-kunnen beschreven worden.
-
-De geheele bouw van de wereld berust op het algemeene feit, dat
-het intieme contact van den man en de vrouw, die elkander gekozen
-hebben, wederzijds genoegen geeft. Onder dit algemeene feit is het
-meer specifieke feit, dat bij het normaal volvoeren van de daad van
-de sexueele vereeniging de twee deelgenooten de acute bevrediging
-ondervinden van gelijk orgasme. Hierin, zegt men, ligt het geheim
-der liefde. Het is de basis zelf der liefde, de voorwaarde voor
-het gezond uitoefenen van de sexueele functies, en in vele gevallen
-waarschijnlijk ook de voorwaarde voor de bevruchting.
-
-
-    Zelfs wilden op een zeer lage trap van beschaving zijn soms
-    geduldig en tactvol bij het te voorschijn roepen van en het wachten
-    op de teekenen van sexueele begeerte bij hun vrouwen. In Katholieke
-    tijden werkte de invloed der theologen gezond in dezelfde richting,
-    hoewel die theologen zoo scherpzinnig waren de doodzonde van den
-    lust te ontdekken. Wèl gaat de accentuatie van de Katholieken op
-    de wenschelijkheid van gelijktijdig orgasme terug tot de op een
-    misverstand berustende opinie, dat om conceptie te verzekeren,
-    het noodig was, dat er "inseminatio" zou zijn aan den kant van de
-    vrouw, zoowel als aan den kant van den man, maar dat was niet de
-    eenige bron van het theologische standpunt. Zoo bespreekt Zacchia
-    de vraag of een man behoort voort te gaan met zijn vrouw totdat
-    zij orgasme heeft en zich bevredigd gevoelt, en hij beslist,
-    dat dat de plicht van den man is; anders vervalt de vrouw in het
-    gevaar van het ondervinden van het orgasme in den slaap, of nog
-    waarschijnlijker door zelfbevrediging, "want veel vrouwen plaatsen,
-    als haar wenschen niet bevredigd zijn door den coïtus het eene been
-    op het andere, drukken en wrijven ze totdat orgasme plaats vindt,
-    in de meening, dat ze geen zonde begaan, als ze haar handen niet
-    gebruiken". Hij voegt er bij, dat sommige theologen dat geloof
-    begunstigen, vooral Hurtado de Mendosa en Sanchez, en verder
-    haalt hij de meening van dezen laatsten aan, dat vrouwen, die
-    niet bevredigd worden bij den coïtus neiging hebben om hysterisch
-    of melancoliek te worden. (Zacchide Quaestionum Medica-legalium
-    Opus, lib. VII, tit. III, quaest. VI). In denzelfden geest hebben
-    sommige theologen irrumatio (zonder ejaculatie) toegestaan,
-    mits het alleen de voorbereiding is tot de normale sexueele daad.
-
-    Tegenwoordig hebben de medici ten volle de meening van Sanchez
-    bevestigd. Het wordt erkend, dat vrouwen bij wie, uit welke
-    oorzaak dan ook, acute sexueele opwinding dikwijls voorkomt
-    zonder de behoorlijke natuurlijke verlichting van orgasme,
-    onderhevig zijn aan verschillende symptomen van de zenuwen en van
-    de spijsvertering, die haar vitaliteit schaden, en die zeer wel tot
-    een ineenstorting van de gezondheid leiden kunnen. Kisch heeft,
-    als neurose van het hart, van sexueelen oorsprong, beschreven
-    een pathologische tachycardia, die een vermeerdering is van den
-    physiologischen hartklop door sexueele opwinding. J. Inglis Parsons
-    (British Medical Journal, Oct. 22, 1904, p. 1062) verwijst naar de
-    pijn in de ovariën, veroorzaakt door sterke sexueele opwinding,
-    dikwijls bij krachtige ongetrouwde vrouwen, en soms een oorzaak
-    van groot verdriet. Een ervaren Oostenrijksch gynaecoloog vertelde
-    aan Hirth (Wege zur Heimat, p. 613), dat van de honderd vrouwen,
-    die bij hem komen met uterus-bezwaren er zeventig lijden aan
-    congestie van de baarmoeder, wat hij beschouwde als een gevolg
-    van onvolkomen coïtus.
-
-    Er wordt dikwijls gezegd, dat het nadeel van onvolkomen bevrediging
-    en van afwezigheid van orgasme bij vrouwen voornamelijk komt
-    von coïtus interruptus, waarbij de penis haastig teruggetrokken
-    wordt als onwillekeurige ejaculatie op handen is; en soms wordt
-    er gezegd, dat hetzelfde in ruimen kring voorkomende gebruik
-    ook geringe of ernstige gevolgen te voorschijn roept bij den
-    man (zie b.v. L. B. Bangs, Transactions New York Academy of
-    Medicine, dl. IX, 1893; D S. Booth, "Coitus Interruptus and Coitus
-    Reservatus as Causes of Profound Neurosis and Psychosis" Alienist
-    and Neurologist, Nov. 1906; ook, Alienist and Neurologist, Oct.,
-    1897, p. 588).
-
-    Het is ontwijfelbaar waar, dat coïtus reservatus, het plotseling
-    terugtrekken aan den kant van den man, zonder te letten op het
-    stadium van sexueele opwinding, dat zijn deelgenoote misschien
-    bereikt heeft, dikwijls wel een nadeelige uitwerking moet hebben
-    op de zenuwen van de vrouw, terwijl de nadeelige gevolgen op
-    den man, die ejaculatie bereikt, gering zijn of in het geheel
-    niet bestaan. Maar het gebruik is zoo wijd verspreid, dat men
-    niet kan denken, dat het noodzakelijk dit slechte gevolg moet
-    hebben. Ik ben er zeker van, dat er geen twijfel aan kan bestaan,
-    dat Blumreich gelijk heeft, waar hij zegt (Senator and Kaminer,
-    Health and Disease in Relation to Marriage, dl. II, p. 783), dat
-    "onderbroken coïtus nadeelig is voor het systeem der genitaliën
-    alleen van die vrouwen, die in haar wellustgevoelens gestoord
-    worden door dezen vorm van cohabitatie, bij wie het orgasme niet
-    voorkomt, en die urenlang daarna nog gekweld worden door gevoelens
-    van een onbevredigd verlangen". Even nadeelige gevolgen ontstaan
-    bij normalen coïtus, als het orgasme van den man te spoedig volgt.
-
-    "Deze verschijnselen", zegt hij, "zijn daarom geen
-    eigenaardigheden van den onderbroken coïtus, maar gevolgen van
-    een niet voldoende geëindigde cohabitatie als zoodanig". Ook
-    Kisch zegt, in zijn uitgebreid en gezaghebbend werk over The
-    Sexual Life of Woman, dat de kwestie van de slechte gevolgen van
-    coïtus interruptus bij vrouwen eenvoudig een kwestie is, of zij
-    sexueele bevrediging hebben of niet. (Vergelijk ook Fürbringer,
-    Health and Disease in Relation to Marriage dl. I, blz. 232 et
-    seq.). Dit is klaarblijkelijk het meest redelijke standpunt, dat
-    wij kunnen innemen over de oudste der methoden ter voorkoming
-    van de conceptie. In het Boek Genesis vinden we ze in praktijk
-    gebracht door Onan, en in meer moderne tijden, in de zestiende
-    eeuw schijnt ze bekend te zijn geweest bij Fransche dames, die,
-    volgens Brantôme, ze aan haar minnaars aanbevolen.
-
-    coïtus reservatus,--waarbij de omgang zelfs zeer lange tijden
-    achtereen wordt volgehouden, waarbij de vrouw verscheiden malen
-    orgasme kan hebben, terwijl de man er in slaagt orgasme tegen
-    te houden,--wel verre van nadeelig te zijn voor de vrouw,
-    is waarschijnlijk de vorm van coïtus, die haar de meeste
-    bevrediging en verlichting geeft. Voor de meeste mannen
-    echter schijnt deze zelfbeheersching over de processen, die
-    leiden tot de onwillekeurige daad der uitstorting, moeilijk
-    te verkrijgen te zijn, terwijl het voor zwakke, zenuwachtige en
-    prikkelbare personen onmogelijk is. Het is echter een wenschelijke
-    voorwaarde voor geheel volledige coïtus, en in het Oosten wordt
-    dit ten volle erkend en de methode zorgvuldig aangekweekt. Zoo
-    zegt W. D. Sutherland ("Einiges über das Alltagsleben und die
-    Volksmedizin unter den Bauern Britischostindiens", Münchener
-    Medizinische Wochenschrift, No. 12, 1906), dat de Hindoe
-    tijdens het verkeer rookt en praat om het orgasme te vertragen,
-    en soms een opiumdeeg legt op de klieren van den penis met
-    hetzelfde doel. Sommige autoriteiten hebben geconstateerd, dat
-    de voortzetting van de coïtusdaad in zijn uitwerking nadeelig
-    is voor den man. Zoo zegt R. W. Taylor (Practical Treatise
-    on Sexual Disorders, third ed. p. 121), dat ze neiging heeft
-    atonische impotentie te veroorzaken, en Löwenfeld (Sexualleben
-    und Nervenleiden, p. 74) meent, dat de snelle en ongehinderde
-    culminatie van de geslachtsdaad noodig is om de spankracht van
-    de reflex-centra te verkrijgen. Dit is waarschijnlijk waar
-    van uiterste en dikwijls herhaalde gevallen van onbepaalde
-    verlenging van uitgesproken erectie zonder uitstorting, maar
-    het is niet waar binnen de tamelijk wijde grenzen bij gezonde
-    personen. Verlengde coïtus reservatus was een gebruik van het
-    samengestelde huwelijkssysteem van de Oneida gemeenschap, en de
-    nu overleden Noyes Miller, die het grootste deel van zijn leven
-    in de gemeenschap doorgebracht had, heeft mij verzekerd, dat het
-    gebruik geenerlei verkeerde gevolgen had. Coïtus reservatus werd
-    in de Oneida gemeenschap tot principe verheven. Iedere man in
-    de gemeenschap was theoretisch de echtgenoot van iedere vrouw,
-    maar iedere man was niet vrij om kinderen te hebben met iedere
-    vrouw. Sexueele inwijding had plaats spoedig na de puberteit
-    bij jongens, een paar jaar later bij meisjes, door een veel
-    ouder persoon van het andere geslacht. Bij het verkeer liet
-    de man zijn penis wel een uur in de vagina zonder ejaculatie,
-    hoewel orgasme plaats vond bij de vrouw. Er was gewoonlijk geen
-    ejaculatie in het geval van den man, zelfs na het terugtrekken,
-    en hij gevoelde geen behoefte aan ejaculatie. Het maatschappelijk
-    gevoel van deze gemeenschap was een kracht ten gunste van dit
-    gebruik, de zorgelooze, onhandige mannen werden vermeden door de
-    vrouwen, terwijl ook het algemeene romantische gevoel van liefde
-    voor al de vrouwen in de gemeenschap, een kracht was. Masturbatie
-    was onbekend, en geen ongeregelde verhoudingen hadden plaats met
-    personen buiten de gemeenschap. Het gebruik werd dertig jaar lang
-    in stand gehouden, en eindelijk werd het afgeschaft, niet om de
-    gebreken ervan, maar uit eerbied voor de buitenwereld. Mr. Miller
-    gaf toe, dat het gebruik moeilijker werd in het gewone huwelijk,
-    dat een meer mechanische gewoonte van omgang begunstigt. De
-    opgaven van Miller worden aangevuld door een geschrift, getiteld
-    Male Continence (de naam, die in de gemeenschap gegeven werd
-    aan coïtus reservatus), geschreven in 1872 door den stichter,
-    John Humphrey Noyes. De gewoonte is, naar hij zegt, gebaseerd
-    op het feit, dat het sexueele verkeer in twee daden bestaat,
-    een maatschappelijke daad en een voortplantingsdaad, en dat,
-    als voortplanting wetenschappelijk zal zijn, er geen verwarring
-    moet zijn tusschen deze twee daden, en dat voortplanting nooit
-    onwillekeurig moet zijn. Het was, zegt hij, in 1844, dat dit
-    denkbeeld bij hem opkwam, als het resultaat van een besluit
-    om zich van sexueelen omgang te onthouden, tengevolge van de
-    teere gezondheid van zijn vrouw en van haar ongeschiktheid
-    om gezonde kinderen voort te brengen, en in zijn eigen geval
-    achtte hij het gebruik "een groote verlichting. Het maakte een
-    huishouden gelukkig". Hij wijst er op, dat de voornaamste leden
-    van de Oneida gemeenschap "behoorden tot de meest respectabele
-    families in Vermont, dat zij opgevoed waren in de beste scholen
-    van moraal en verfijning van Nieuw Engeland, en dat ze, naar den
-    gewonen standaard, onberispelijk waren in hun gedrag wat sexueele
-    zaken aangaat, totdat zij in 1846 de proef namen met een nieuwe
-    inrichting van de maatschappij, op grondbeginselen, die ze langen
-    tijd rijpelijk hadden overwogen en die ze bereid waren voor de
-    wereld te verdedigen". Wat de "male continence" aangaat, meende
-    Noyes dus, dat de gemeenschap gevoegelijk kon beschouwd worden
-    als "het Comitee van de Voorzienigheid, om de waarde ervan in het
-    werkelijke leven te onderzoeken". Hij zegt, dat een zorgvuldige,
-    medische vergelijking van de Statistieken van de gemeenschap
-    had aangetoond, dat het aantal nerveuze kwalen in de gemeenschap
-    aanmerkelijk lager was dan het gemiddelde daarbuiten, en dat er
-    maar twee gevallen waren voorgekomen van nerveuse stoornissen,
-    die met eenige waarschijnlijkheid konden teruggebracht worden tot
-    een overdrijven van de "male continence". Dit is bevestigd door
-    Van de Warker, die twee en veertig vrouwen uit de gemeenschap
-    bestudeerd heeft zonder eenig buitengewoon overheerschen van
-    vrouwenziekte te vinden, en ook kon hij geen ziekelijken toestand
-    vinden, die kon worden toegeschreven aan de sexueele gewoonten
-    van de gemeenschap. (vergelijk C. Reed, Text-Book of Gynecology,
-    1901, p. 9).
-
-    Noyes meende, dat "male continence" nooit tevoren een bepaald
-    erkend gebruik geweest was, gebaseerd op theorie, hoewel het
-    er nu en dan dicht aan toe is geweest. Dit is waarschijnlijk
-    waar, als de coïtus reservatus is in de volle beteekenis, met
-    volkomen afwezigheid van ejaculatie. Verlengde coïtus echter,
-    die aan de vrouw gelegenheid geeft om meer dan eens orgasme te
-    hebben, terwijl de man het niet heeft, is sinds lang erkend. Zoo
-    besprak in de zeventiende eeuw Zacchia de kwestie, of zulk een
-    gebruik gewettigd was (Zacchiæ Questionum Opus, ed. van 1688,
-    lib. VII, tit. III, quæst. VI). In moderne tijden is het nu en
-    dan in praktijk gebracht, zonder eenige theorie en het is altijd
-    aangenaam gevonden door de vrouw, terwijl het geen slechte gevolgen
-    schijnt te hebben voor den man. In zulk een geval gebeurt het wel,
-    dat de daad van coïtus een uur duurt of zelfs langer, terwijl het
-    maximum van het genoegen van de vrouw niet bereikt wordt voordat
-    er drie kwartier zijn voorbijgegaan; in dien tijd ondervindt de
-    vrouw vier of vijf maal orgasme, de man alleen bij het einde. Het
-    komt nu en dan voor, dat de vrouw iets later weer verlangen heeft,
-    en dan begint het verkeer opnieuw op dezelfde wijze. Maar daarna
-    is ze bevredigd, en dan komt het verlangen niet weer terug.
-
-    Het kan wenschelijk zijn hier in het kort te verwijzen naar de
-    voornaamste variaties in de methode van uitvoeren van den coïtus
-    in hun betrekking op de kunst van liefhebben en het verkrijgen
-    van een gepaste en bevredigende detumescentie.
-
-    Het voornaamste en essentieele kenmerk van de speciaal
-    menschelijke methode van coïtus is het feit, dat hij plaats vindt
-    met de gezichten naar elkaar toe. Het feit, dat bij de typisch
-    normale voltrekking de vrouw op den rug ligt en de man boven
-    op haar, is iets bijkomstigs. Psychisch is deze houding van
-    aangezicht tot aangezicht een groot voordeel boven de methode
-    van de viervoeters. De twee deelgenooten vertoonen elkaar den
-    belangrijksten en den mooisten kant van hun persoonlijkheid,
-    den kant, waarin de meeste uitdrukking is, en zoo verhoogen ze
-    het wederzijdsch genoegen en de harmonie van de intieme daad
-    der vereeniging. Bovendien heeft deze houding van aangezicht
-    tot aangezicht een groote beteekenis in het feit, dat het het
-    uiterlijke teeken is, dat het menschelijk paar de dierlijke
-    sexueele houding te boven is gekomen van den jager, die zijn
-    prooi in de vlucht grijpt, en die er mee tevreden is, deze in
-    die houding, van achteren, te genieten. Men kan zeggen, dat de
-    man bij de menschen dezelfde houding behouden heeft, maar dat de
-    vrouw zich omgedraaid heeft; zij is haar deelgenoot gaan aanzien
-    en is hem genaderd, en geeft zoo een symbool van haar opzettelijke
-    toestemming tot de daad der vereeniging.
-
-    De variaties bij de menschen bij het uitoefenen van den coïtus zijn
-    echter, individueel, zoowel als nationaal, uiterst veelvuldig. "Om
-    volkomen de waarheid te zeggen", zegt Fürbringer (Senator en
-    Kaminer, Health and Disease in Relation to Marriage, deel I,
-    p. 213), "kan ik mij nauwelijks een combinatie denken, die niet
-    voorkomt onder mijn aanteekeningen, als in praktijk gebracht
-    door mijn patiënten". Wij moeten niet te haastig besluiten,
-    dat zulke variaties het gevolg zijn van het zich gewennen aan
-    de ondeugd. Dat is in het geheel niet het geval. Zij komen
-    dikwijls natuurlijk en spontaan voor. Freud heeft er terecht op
-    gewezen (in de tweede serie van zijn Beiträge zur Neurosenlehre,
-    "Bruchstück" etc.), dat we niet al te zeer geschokt moeten zijn,
-    zelfs als het denkbeeld van fellatio spontaan bij een vrouw
-    opkomt, want dat denkbeeld vindt zijn onschuldigen oorsprong in
-    de overeenkomst tusschen den penis en den tepel. Evenzoo kunnen
-    we er aan toevoegen, heeft het verlangen naar cunnilinctus, dat
-    bij de vrouwen zooveel meer verborgen aanwezig schijnt te zijn
-    dan bij mannen, een natuurlijke analogie in het genoegen van het
-    zuigen, een genoegen, dat werkelijk dikwijls erotisch getint is.
-
-    Iedere variatie in deze zaak, merkt Rémy de Gourmont op (Physique
-    de l'Amour, p. 264) maakt deel uit van de zonde der wellust en
-    sommige van de theologen in Europa hebben iedere positie bij den
-    coïtus, behalve die welke gewoonlijk normaal geheeten wordt,
-    doodzonde genoemd. Andere theologen daarentegen hebben zulke
-    variaties uitsluitend beschouwd als vergeeflijke zonden, mits
-    ejaculatie plaats had in de vagina, evenals sommige theologen
-    irrumatio wilden toestaan als een voorbereiding tot coïtus,
-    mits er geen ejaculatie was. Aquinas was zeer gestreng jegens de
-    afwijkingen van het normale verkeer; Sanchez was meer toegevend,
-    vooral met het oog op de leer, ontleend aan de Grieksche en
-    Arabische natuurphilosophen, dat de schoot het zaad kan aantrekken,
-    zoodat het natuurlijke doel toch bereikt kan worden zelfs in
-    ongewone houdingen.
-
-    Wat voor meeningsverschillen er mogen geweest zijn onder oude
-    theologen, het wordt door moderne medici erkend, dat variaties
-    van de gewone methode van coïtus in speciale gevallen wenschelijk
-    zijn. Zoo wijst Kisch er op (Sterilität des Weibes, p. 107), dat
-    het in sommige gevallen voor de vrouw alleen maar mogelijk is om
-    sexueele opwinding te verkrijgen, als coïtus plaats vindt in de
-    zijdelingsche positie of als deze "a posteriori" gedaan wordt,
-    of als de gewone houding omgekeerd wordt; en ook in zijn Sexual
-    Life of Woman, beveelt Kisch verschillende variaties aan van de
-    positie bij coïtus. Ook Adler wijst (op. cit., blz. 151, 186)
-    op de waarde van dezelfde houdingen in sommige gevallen, en merkt
-    op, dat zulke variaties dikwijls verborgen sexueele gevoelens als
-    bij tooverij te voorschijn roepen. Zulke gevallen komen inderdaad
-    tamelijk veel voor, terwijl het voordeel van de ongewone positie
-    berust hetzij op physieke of op psychische oorzaken, en het
-    ontdekken van de juiste houding wordt soms gevonden bij een zuiver
-    speelsche poging. Het is nu en dan ook wel voorgekomen, dat, als
-    het verkeer gewoonlijk heeft plaats gevonden in een abnormale
-    positie, er geen bevrediging door de vrouw wordt ondervonden
-    voordat de normale positie is aangenomen. De eenige tamelijk
-    gewone variatie van coïtus, die onvoorwaardelijk wordt afgekeurd,
-    is die in de staande positie. (Zie bv. Hammond, op. cit. blz. 257
-    et seq.).
-
-    Lucretius raadde vooral aan de variatie van de viervoetige dieren
-    van coïtus (boek IV, 1258), en als Ovidius beschrijft (einde van
-    boek III van de Ars Amatoria) wat hij beschouwt als aangename
-    variaties, dan geeft hij als de gemakkelijkste en eenvoudigste
-    methode de voorkeur aan die methode, waarbij de vrouw half op haar
-    rug ligt en half op haar zijde. Misschien echter is de variatie,
-    die het dichtst de normale houding nadert en die zich het meest
-    en het meest volkomen aanbevolen heeft, en die klaarblijkelijk
-    bekend is bij Arabische erotische schrijvers als dok el arz, deze,
-    waarbij de man zit en zijn deelgenoot dwars over zijn dijen zit,
-    zijn lichaam met haar beenen omspant en zijn hals met haar armen,
-    terwijl hij haar middel omvat; hiervan zegt men in de Arabische
-    Perfumed Garden, dat het de methode is, die het aangenaamst wordt
-    gevonden door vrouwen.
-
-    De andere meest gewone variatie is de omgekeerd gewone positie
-    waarbij de man op zijn rug ligt, en de vrouw zich aan die
-    positie aanpast, hetgeen verschillende variaties toelaat, die
-    tamelijk gunstig zijn, vooral als de man veel grooter is dan
-    zijn deelgenoot. De Christelijke, zoowel als de Mohammedaansche
-    theologen schijnen echter over het algemeen tègen deze superieure
-    positie van de vrouw geweest te zijn, blijkbaar, naar het schijnt,
-    omdat zij de letterlijke onderwerping van den man aan de vrouw,
-    die hij in zich sluit, beschouwden als een symbool van moreele
-    onderwerping. Vele menschen echter getuigen tegenwoordig voor
-    deze houding, meer speciaal wat de vrouwen aangaat, omdat ze
-    haar in staat stelt een betere aanpassing te verkrijgen en een
-    grootere controle over het proces, en zich dikwijls op deze wijze
-    sexueele bevrediging verschaffen, die ze moeilijk of onmogelijk
-    in de normale positie zouden kunnen verkrijgen.
-
-    De theologen schijnen minder afwerend geweest te zijn tegenover
-    een houding, zooals die bij de viervoeters normaal is, die
-    "a posteriori", terwijl de oude poenitentialia deze streng
-    behandelden, bv. die van Angers, die daarvoor 40 dagen boete
-    verordende en die van den heiligen Egbert, die een driejarige
-    kerkboete oplegde, als het uit gewoonte gebeurde. (Ze is
-    besproken door J. Peterman "Venus Aversa", Sexual-Probleme, Febr.,
-    1909). Er zijn goede redenen, waarom in vele gevallen deze positie
-    wenschelijk is, meer speciaal van het standpunt van de vrouwen,
-    die ze inderdaad herhaaldelijk prefereeren. Het moet altijd in
-    herinnering blijven, dat, zooals ook reeds aangetoond is bij den
-    voortgang van anthropoid tot mensch, het de vrouw is en niet de
-    man, die de positie bij den coïtus veranderd heeft. Terwijl echter
-    de menschelijke houding een psychische vooruitgang beteekent,
-    is er nooit een volkomen physieke aanpassing geweest van de
-    vrouwelijke organen aan de omgekeerde methode. Meer speciaal is
-    de plaats van de clitoris zóó (op. cit., blz. 117-119) dat ze
-    als regel gemakkelijker te prikkelen is door coïtus van achteren
-    dan van voren. Een latere schrijver, Klotz, neemt in zijn boek
-    Der Mensch ein Vierfüssler (1908) zelfs de tè uiterste positie
-    in van te meenen, dat de wijze van coïtus van de viervoeters,
-    omdat dat de eenige methode is die behoorlijk contact oplevert
-    met de clitoris, de natuurlijke menschelijke positie is. Er
-    moet echter toegegeven worden, dat de methode a posteriori van
-    coïtus niet alleen een in ruimen kring verspreide, maar ook een
-    zeer belangrijke variatie is, in beide haar voornaamste vormen:
-    de Pompejische methode, waarbij de vrouw voorover buigt en de man
-    haar van achteren nadert, of de methode beschreven door Boccaccio,
-    waarbij de man op zijn rug ligt en de vrouw schrijlings zit.
-
-    Fellatio en cunnilinctus, die wel geen variaties zijn van den
-    coïtus, omdat daarbij geen vereeniging van de genitaliën der beide
-    geslachten voorkomt, zijn wijd verbreid als voorbereidingen tot de
-    eigenlijke geslachtsdaad, of als plaatsvervangende vorm van den
-    coïtus, evenzeer bij beschaafde als bij onbeschaafde volken. Zoo
-    zegt men mij, dat in Indië fellatio bijna algemeen wijd verspreid
-    is in de huishoudingen, en dat ze beschouwd wordt als een
-    natuurlijke plicht jegens den pater familias. Wat cunnilinctus
-    aangaat heeft Max Dessoir gezegd (Allgemeine Zeitschrift für
-    Psychiatrie, 1894, afl. 5), dat de betere Berlijnsche prostituées
-    zeggen, dat ongeveer een vierde van haar klanten ze wenschen in
-    praktijk te brengen, en dat in Frankrijk en Italië het aantal nog
-    grooter is; het aantal vrouwen, dat cunnilinctus aangenaam vinden,
-    is ongetwijfeld veel grooter. Verkeer per anum moet ook beschouwd
-    worden als een plaatsvervangenden vorm van coïtus. Het schijnt
-    niet ongewoon te zijn, vooral onder de lagere volksklassen, en
-    terwijl het dikwijls het gevolg is van den wensch om de conceptie
-    te voorkomen, wordt het ook soms in praktijk gebracht als een
-    sexueele afwijking, op wensch van den man of van de vrouw, daar
-    de anus tot zekere hoogte een erogene zone is.
-
-    In alle beschaafde landen hebben van de vroegste tijden af
-    schrijvers over de kunst van liefhebben formeel en systematisch
-    de verschillende houdingen bij den coïtus uiteengezet. Het
-    vroegste geschrift van deze soort, dat nu nog bestaat, schijnt
-    een Egyptische papyrus te zijn, die bewaard wordt in Turijn,
-    gedateerd van 1300 a. C; hierin zijn veertien verschillende
-    houdingen beschreven. De Indianen kennen, volgens Iwan Bloch,
-    in het geheel acht en veertig verschillende posities; de Ananga
-    Ranga beschrijft twee en dertig hoofdvormen. De Mohammedaansche
-    Perfumed Garden beschrijft veertig vormen, en zes verschillende
-    soorten van beweging bij den coïtus. De Oostersche boeken van deze
-    soort zijn over het geheel beter dan die door de Westersche wereld
-    zijn geproduceerd, niet alleen door hun grootere grondigheid, maar
-    door den hoogeren geest, waardoor ze dikwijls geïnspireerd zijn.
-
-    De oude Grieksche erotische geschriften, nu alle verloren gegaan,
-    waarin de wijzen van coïtus beschreven zijn, worden bijna alle
-    toegeschreven aan vrouwen. Volgens een legende, door Suidas
-    vermeld, was de vroegste schrijver van deze soort Astyanassa,
-    het dienstmeisje van Helena van Troje. De dichteres Elephantis
-    heeft, naar men meent, negen posities bezongen. Verschillende
-    vrouwen hebben in later tijd over deze onderwerpen geschreven en
-    één boek wordt toegeschreven aan Polycrates, den sophist.
-
-    Aretino--die schreef, nadat de invloed van het Christendom
-    erotische zaken verraderlijk laag tot het terrein van de
-    pornographie had neergehaald, vanwaar ze eerst nu beginnen
-    te worden te voorschijn gehaald--beschreef in zijn Sonnetti
-    Lussoriosi zes en twintig verschillende soorten van coïtus, ieder
-    voorzien van een illustreerende teekening van Giulio Romano, den
-    voornaamsten van Raphael's leerlingen. Veniero beschreef in zijn
-    Puttana Errante twee en dertig posities. Later heeft Forberg, de
-    voornaamste moderne autoriteit, negentig posities opgenoemd, naar
-    men zegt, dat maar acht en veertig zelfs bij de meest liberale
-    taxatie beschouwd kunnen worden als te vallen binnen de sfeer
-    van de normale variaties.
-
-    De oneer, die aan de daad van de paring is ten deel gevallen, en
-    die ze gemaakt heeft tot een daad der duisternis, is ongetwijfeld
-    grootendeels verantwoordelijk voor het feit, dat de voornaamste
-    tijd voor de voltrekking ervan onder moderne beschaafde volken de
-    donkerheid van den vroegen nacht is in stoffige slaapkamers, als
-    de vermoeienis van het dagwerk in strijd is met de kunstmatige
-    opwekking, teweeg gebracht door zware maaltijden en alcohol
-    bevattende dranken. Deze gewoonte is voor een deel de schuld van
-    de onverschilligheid, of zelfs den afkeer, waarmee vrouwen coïtus
-    soms beschouwen.
-
-    Vele meer primitieve volken zijn wijzer. De Papoea's aan de baai
-    van Astrolabe op Nieuw-Guinea hebben, volgens Vahness (Zeitschrift
-    für Ethnologie, 1900, afl. 5, p. 414), hoewel men in herinnering
-    moet houden, dat de combinatie van de sexueele daad met duisternis
-    veel ouder is dan het Christendom, en in verband staat met zeer
-    oude godsdienstige denkbeelden (vergelijk Hesiodus, Works and Days,
-    Boek II), altijd omgang in de open lucht. De hard werkende vrouwen
-    van de Gebvuka en Euru-eilanden zijn 's nachts te moe voor coïtus;
-    hij wordt uitgevoerd bij dag onder de boomen, en ook de bewoners
-    van de Serang-eilanden hebben coïtus in de bosschen (Ploss and
-    Bartels, Das Weib, Boek I, hoofdst. XVII).
-
-    Deze voorbeelden kan men klaarblijkelijk in moderne steden
-    niet volgen, zelfs niet als de werkzaamheden en het klimaat het
-    toelieten. Men is het er ook over eens, dat sexueel verkeer moet
-    gevolgd worden door rust. Er schijnt echter weinig twijfel aan te
-    bestaan, dat de vroege morgen en het daglicht een gunstiger tijd
-    zijn dan de vroege nacht. Conceptie behoort plaats te hebben bij
-    licht, zeide Michelet (L'Amour, p. 153); sexueel verkeer in het
-    donker van den nacht is een daad, gedaan met een vrouwelijk dier;
-    bij dag is het de vereeniging met een liefhebbend en geliefd
-    individueel persoon.
-
-    Dit is in ruimen kring erkend geworden. De Grieken beschouwden,
-    zooals we van Aristophanes, in zijn Acharniërs hooren, zonsopgang
-    als de gepaste tijd voor coïtus. De Zuidelijke Slaven zeggen ook,
-    dat de ochtendschemering de tijd is voor coïtus. Vele moderne
-    autoriteiten hebben zich uitgesproken ten gunste van coïtus in den
-    vroegen morgen. De morgen, zeide Roubaud (Traité de l'Impuissance,
-    blz. 15 1-3) is de tijd voor coïtus, en zelfs als het verlangen
-    grooter is in den avond, is het genoegen toch grooter in den
-    morgen. Ook Osiander raadde coïtus aan in den vroegen morgen, en
-    Venette zegt in een vroeger eeuw, waar hij er over spreekt "op
-    wat voor tijd een man zijn vrouw in liefde behoort te omarmen"
-    (La Génération de l'Homme, Part. II, hoofdst. V) en de meening
-    uit, dat het 't beste is zijn neiging te volgen, "dat een mooie
-    vrouw er beter uitziet bij zonlicht dan bij kaarslicht". Een
-    paar autoriteiten, zooals Burdach, zijn er tevreden mee geweest
-    de gewoonte van coïtus bij nacht aan te nemen, en Busch (Das
-    Geschlechtsleben des Weibes, deel I, p. 214) was geneigd om te
-    meenen, dat de duisternis van den nacht de "natuurlijkste" tijd
-    was, terwijl Fürbringer (Senator and Kaminer, Health and Disease
-    in Relation to Marriage, deel I, p. 217) zegt, dat de vroege morgen
-    "nu en dan" de beste tijd is.
-
-    Aan den anderen kant is voor sommigen het uitoefenen van sexueel
-    verkeer bij zonlicht en in de open lucht van zooveel belang,
-    dat zij geneigd zijn het te verheffen tot den rang van een
-    godsdienstige oefening. Ik haal uit een mededeeling over dit
-    punt, die ik uit Australië ontvangen heb, het volgende aan: "Dit
-    schandelijk iets, waarover men niet moet spreken en dat men niet
-    moet doen (behalve in het donker) zal, naar ik meen, eens de eenige
-    godsdienstige plechtigheid worden van het menschelijk ras, in de
-    lente. En wat voor lentes! De menschen zullen dan zeer gezond,
-    wel opgevoed en aristocratisch zijn (allen aristocratisch), en over
-    het geheel gekant tegen riten en bijgeloovige gebruiken, want zij
-    zullen het verleden volkomen kennen. De vereeniging van menschen,
-    die elkaar liefhebben in de lente zal de eenige godsdienstige
-    plechtigheid zijn, die ze zich zullen veroorloven. Ik heb soms een
-    visioen van het heilige tafereel, maar ik vrees, dat het te mooi is
-    om te beschrijven. "De omgang tusschen de seksen, heb ik gedroomd,
-    is onuitsprekelijk mooi, te mooi om mij te herinneren", schreef
-    de kuische Thoreau. Waarlijk, menschelijke schoonheid, vreugde en
-    liefde zullen hun meest goddelijke hoogte bereiken in die eerste
-    dagen van het paren in de lente. Als de wereld één Paradijs is,
-    zal de gemeenschap van de menschen die elkaar lief hebben, de
-    jongste en mooiste, plaats vinden in bepaalde heilige valleien ten
-    aanschouwe van duizenden, die vergaderd zijn om er getuigen van te
-    zijn. Dagenlang zal het plaats hebben in deze valleien, waar de zon
-    zal opgaan over een droom van hartstochtelijke stemmen, van elkaar
-    omarmende lichamen, van bloemen en wateren, en het purper en goud
-    van den zonsopgang zal weerkaatst worden op heuvels, die gekleurd
-    zijn door violen. (Ik weet niet of de schrijver zich "Enamelled
-    pansies used at nuptials still" van George Chapman herinnerde),
-    en dat herhaalde voor gouden menschelijk vleesch en menschelijk
-    haar. In deze geheiligde valleien zal de teere geur van de violen
-    zich vermengen met de hemelsche geur van gezonde jonge vrouwen
-    en mannen bij de lenteparing. Gij en ik zullen het niet zien,
-    maar we kunnen helpen om het mogelijk te maken". Deze rhapsodie
-    (een onbewuste herhaling van die van Saint-Lambert aan de tafel
-    van Mlle Quinault in de achttiende eeuw) dient om een beeld te
-    geven van den opstand, die plaats vindt tegen de onnatuurlijke
-    en kunstmatige degradatie van de sexueele daad.
-
-    In sommige deelen van de wereld heeft het volkomen natuurlijk
-    en redelijk geschenen, dat een daad zoo vol beteekenis als de
-    coïtusdaad aan de godheid gewijd zou zijn, en daaruit ontstond de
-    gewoonte van het gebed vóór het sexueel verkeer. Zoo verordende
-    Zoroaster, dat een gehuwd paar vóór den coïtus moest bidden, en na
-    de daad moesten ze te zamen zeggen: "O, Sapondomad, ik vertrouw u
-    dit zaad toe, bewaar het voor mij, want het is een mensch". In de
-    Gorong Archipel is het ook de gewoonte, dat man en vrouw te zamen
-    bidden voor de sexueele daad (Ploss en Bartels, Das Weib, Bd. I,
-    hoofdst. XVII). De beschaafde mensch daarentegen is er toe gekomen
-    zijn maag als het belangrijkste van zijn organen te beschouwen,
-    en hij zegt zijn conventioneele gebed niet voor de liefdedaad,
-    maar voor het gebruik van voedsel. Zelfs is het in Europa moeilijk
-    nog eenige sporen te vinden van ritueel van een godsdienstige
-    erkenning van coïtus. We kunnen ze misschien ontdekken onder de
-    Spanjaarden, met hun taai instinct voor ritueel, in de plechtige
-    etiquette, waarmee in de zeventiende eeuw het volgens Madame
-    d'Aulnay de gewoonte van den koning was om de slaapkamer van de
-    koningin binnen te komen: "Hij heeft zijn pantoffels aan, zijn
-    zwarten mantel over zijn schouder, zijn schild in zijn eenen arm,
-    een flesch aan een koord aan zijn anderen arm hangen (deze flesch
-    is niet om uit te drinken, maar voor een geheel tegenovergesteld
-    doeleinde, dat gij wel zult kunnen raden). Bij dit alles moet
-    de koning ook zijn groote zwaard in zijn eene hand hebben en een
-    dievenlantaarn in de andere. Op deze wijze moet hij, alleen, de
-    kamer van de koningin binnen treden" (Madame d'Aulnay, Relation
-    du Voyage d'Espagne, 1692, deel III, p. 221).
-
-
-Bij het bespreken van de kunst van liefhebben is het noodig een
-eerste plaats toe te kennen aan het centrale feit van den coïtus,
-wegens de onwetendheid, die daarover in ruimen kring heerscht,
-en de ongelukkige vooroordeelen, die in de duisternis er om heen
-welig tieren. De tradities van de Christelijke kerk, die geheel
-Europa hebben overstroomd, en die ter vereering een goddelijke
-maagd hebben gesteld en haar goddelijken zoon, terwijl ze beiden
-met uitgezochte verfijndheid onttrok aan persoonlijk contact met
-sexualiteit, vernietigde volkomen iedere poging om een heilig en
-uitspreekbaar ideaal te vinden in huwelijksliefde. Zelfs de pogingen
-van de kerk zelf om het huwelijk te verheffen werden te niet gedaan
-door haar eigen idealen. Die invloed oefent zelfs nu nog een drukkenden
-invloed op onze beschaving. Toen Walt Whitman zijn "Children of Adam"
-schreef, gaf hij een onvolkomen uitdrukking aan opvattingen over den
-godsdienstigen aard van sexueele liefde, die gezond en natuurlijk
-bestaan hebben in alle deelen van de wereld, maar die nog niet door
-de duisternis van het Christendom waren heengedrongen, waar ze nog
-vreemd schenen en nieuw, zoo niet verschrikkelijk. En de weigering
-om de heiligheid van de sekse te erkennen heeft een sluier van smaad
-en duisternis over de hoogste sexueele daad zelf gespreid. Ze werd
-uitgesloten van den zonneschijn en van de sfeer der vereering.
-
-De geslachtsdaad is belangrijk uit het oogpunt van de kunst van
-liefhebben, niet alleen wegens de onwetendheid en de vooroordeelen,
-waardoor ze omgeven is, maar ook omdat ze een werkelijke waarde
-heeft zelfs voor den psychischen kant van het huwelijksleven. "Deze
-organen", zegt de oude Fransche dokter, Ambrose Paré, "maken den
-vrede in huis". Hoe dit gebeurt, zien we nu en dan geïllustreerd
-in het dagboek van Pepys. Terzelfder tijd is het nauwelijks noodig
-te zeggen, na alles wat vooraf is gegaan, dat deze oude bron van
-huiselijken vrede onbepaald wordt gecompliceerd door de oneindige
-verscheidenheid in erotische behoeften, die steeds meer uitgesproken
-worden met den groei van de beschaving [401].
-
-De kunst van liefhebben begint inderdaad eerst met het plaats vinden
-van den sexueelen omgang. Bij het instellen van die verhouding worden
-alle krachten van de natuur zoo sterk in beslag genomen, dat onder
-volkomen gunstige omstandigheden--die inderdaad maar zeer zelden
-voorkomen in onze beschaving--de bekendheid met die kunst en een zekere
-handigheid in de uitoefening ervan bijna van zelf komen. De werkelijke
-proef voor den liefde-kunstenaar ligt in de bedrevenheid ze te doen
-voortduren langer dan den tijd, waarop de belangen van de natuur,
-nadat ze in werkelijkheid of in schijn verzekerd zijn, beginnen te
-verslappen. De geheele kunst van de liefde ligt daarin, dat men steeds
-iets nieuws vindt in de zelfde persoon. De liefdekunst is zelfs meer
-de kunst de liefde te behouden dan ze op te wekken. Anders dreigt ze
-te ontaarden in wat Shakespeare noemt lust,
-
-
-        "Past reason hunted, and no sooner had,
-            Past reason hated",
-
-
-hoewel men in gedachte moet houden, dat zelfs volgens de meest
-strikt natuurlijke zienswijze na hartstocht normaal niet tegenzin,
-maar genegenheid volgt [402].
-
-De jonge man en vrouw, die tot de onbeperkte mogelijkheden van
-het huwelijk komen, terwijl gedurende dien tijd de begeerte nooit
-gevolgd werd door de bevrediging van die begeerte, zijn zeker niet
-in de beste omstandigheden om de kunst van liefhebben te leeren. Zij
-komen in de verleiding, door roekeloos zwelgen in de intimiteiten van
-het huwelijk op alle uren van den dag al de redenen te verwaarloozen,
-die het niet zoo noodig doen schijnen die kunst te leeren. "Er zijn
-getrouwde menschen", zooals Ellen Key opmerkt, "die elkander hun
-geheele leven hadden kunnen lief hebben, als ze niet gedwongen waren
-geweest alle dagen en het geheele jaar lang hun gewoonten, hun wil
-en hun neigingen naar elkander te richten".
-
-Al de neigingen van ons beschaafde leven gaan, in persoonlijke
-zaken, naar het individualisme; zij sluiten specialisatie in zich,
-en zij verzekeren de heiligheid van persoonlijke gewoonten en zelfs
-van eigenaardigheden. Dit individualisme kan niet plotseling op een
-willekeurig bevel van een traditie te niet gedaan worden, of zelfs
-door de kracht van een hartstocht, waarvan de beperkingen zijn weg
-genomen. Uit ontzag voor de conventies en de vooroordeelen van hun
-vrienden, of uit onbeteugelde overgave aan jonge liefde of alleen maar
-uit vrees elkander te krenken, storten jonge paren zich dikwijls in
-een grenzenlooze intimiteit, die voor het duurzaam bestaan van het
-huwelijk zelfs nog nadeeliger is, dan algeheel uitblijven van volle
-intimiteit. Dat is een van de voornaamste redenen, waarom de meeste
-schrijvers over de moreele hygiëne van het huwelijk tegenwoordig
-afzonderlijke slaapkamers aanbevelen, en soms zelfs, met Ellen
-Key, geen bezwaar er in zien, dat zij in afzonderlijke huizen
-wonen. Zeker, de gelukkigste huwelijken hebben dikwijls de nauwste
-en meest ononderbroken intimiteit in zich gesloten, bij personen, die
-bijzonder voor zulk een intimiteit geschikt waren. Het is in het geheel
-niet waar, zooals Bloch heeft verzekerd, dat familiariteit noodlottig
-is voor de liefde. Ze is doodelijk voor een liefde, die geen wortels
-heeft, maar ze is het voedsel voor de diep gewortelde liefde. Toch
-blijft het waar, dat afwezigheid noodig is om de geurige frischheid
-en het mooie idealisme van de liefde te bewaren. "Afwezigheid",
-zegt Landor, "is de onzichtbare en lichaamlooze moeder van ideale
-schoonheid". Gehuwde gelieven, die elkaar maar betrekkelijk korten
-tijd kunnen ontmoeten tusschen lange tijden van afwezigheid, hebben
-dikwijls in deze ontmoetingen een het leven doorloopende keten van
-wittebroodsweken ondervonden [403].
-
-Er kan geen twijfel aan zijn, dat, evenals aanwezigheid haar gevaren
-heeft voor de liefde, het evenzoo is met de afwezigheid. Beide zien
-ten slotte, als zij lang duren, het herinneringsbeeld der liefde
-verbleeken, en scheiding, met haar vele betrekkingen tot veraf-zijnde
-personen en dingen, brengt het gevaar der ijverzucht mee, hoewel
-het moeilijk is een graad van levensgemeenzaamheid te vinden, die de
-ijverzucht of ook maar alleen de motieven voor de ijverzucht uitsluit.
-
-IJverzucht berust op fundamenteele instincten, die bij het begin
-van het dierlijk leven optreden. Descartes definieerde jaloezie
-als "een soort van vrees, die betrekking heeft op een begeerte om
-een bezitting te bewaren". Iedere aandrift tot toeëigenen wordt
-in de dierenwereld tot grootere activiteit aangespoord als er een
-concurrent is, die zich het begeerde voorwerp eerder kan toeëigenen,
-Dit schijnt een fundamenteel feit te zijn in de dierenwereld; het
-is een leven behoudende neiging geweest, want, zooals iemand gezegd
-heeft, een dier, dat er bij zou staan, als zijn kameraden zich aan
-voedsel te goed deden, en dat niets dan zuivere bevrediging ondervond
-bij dat gezicht, zou spoedig te gronde gaan. In dit feit zien we de
-natuurlijke basis der jaloezie [404].
-
-Met betrekking tot voedsel doet zich dit verschijnsel het eerst en
-het duidelijkst voor onder de dieren. Het is een wel bekend feit,
-dat het samenzijn met andere dieren er een dier toe brengt om veel
-meer te eten, dan wanneer het alleen gehouden wordt. Het eet niet
-meer uit honger, maar het eet, naar het heet, om zijn voedsel te
-bewaren voor mededingers op de eenige veilige bewaarplaats, die het
-kent. Hetzelfde gevoel wordt onder dieren op het geslachtsgebied
-overgebracht. En verder wordt in de verhouding van honden en andere
-getemde dieren jegens hun meester de gemoedsbeweging der jaloezie
-zeer duidelijk opgemerkt [405].
-
-Jaloezie is een gemoedsbeweging, die het meest tot uitdrukking komt bij
-dieren, bij natuurvolken [406], bij kinderen [407], bij oude menschen,
-bij gedegenereerden, en zeer speciaal bij chronische alcoholisten
-[408]. Het verdient onze aandacht, dat de beste artisten en kenners
-van het menschenhart, die de tragedie van de jaloezie het volkomenst
-uitgebeeld hebben, duidelijk ingezien hebben, dat ze òf atavistisch,
-òf pathologisch is; Shakespeare maakte zijn Othello tot een barbaar,
-en Tolstoy maakte den Pozdnischeff van zijn Kreutzer Sonate tot een
-krankzinnige. Ze is een tegenmaatschappelijke emotie, hoewel sommigen
-hebben staande gehouden, dat ze de oorzaak geweest is van kuischheid
-en trouw. Gesell bij voorbeeld geeft toe, dat ze tegenmaatschappelijk
-van aard is en doet aanhalingen om de kwelling en de ellende te
-laten blijken, die ze veroorzaakt, maar hij schijnt te meenen,
-dat ze toch behoorde aangekweekt te worden om sexueele deugden
-aan te moedigen. Zeer bepaalde opinies zijn uitgesproken in den
-tegenovergestelden zin. Jaloezie behoort, evenals andere schaduwen,
-zegt Ellen Key, slechts bij de morgenschemering en het begin der
-liefde, en een mensch moest voelen, dat het een wonder is, en niet
-zijn recht, als de zon nog op haar hoogtepunt staat [409].
-
-Daarom, zelfs als jaloezie een gunstige invloed geweest is
-bij het begin van de beschaving, evenals onder de dieren--zooals
-waarschijnlijk kan aangenomen worden, hoewel ze over het geheel eerder
-het nevenproduct van een gunstigen invloed is, dan zulk een invloed
-zelf--is het toch in het geheel niet duidelijk, dat ze daarom een
-gewenschte gemoedsbeweging wordt in meer gevorderde stadiën van de
-beschaving. Er zijn vele primitieve emoties, zooals toorn en vrees,
-waarvan we het niet wenschelijk vinden ze aan te moedigen in meer
-gevorderde stadiën van de beschaving in samengestelde beschaafde
-maatschappijen, maar die we eerder trachten te beperken en te
-controleeren, en zelfs als we geneigd zijn een oorspronkelijke waarde
-toe te kennen aan de jaloezie, schijnt ze toch onder deze emoties
-geplaatst te moeten worden.
-
-
-    Miss Clapperton volgt, bij het bespreken van dit probleem
-    (Scientific Meliorism, blz. 129-137) Darwin (Descent of Man, Deel
-    I, hoofdst. IV); ze denkt, dat jaloezie geleid heeft tot "het
-    inprenten van de vrouwelijke deugd", maar zij voegt er aan toe,
-    dat ze ook de oorzaak geweest is van de onderwerping der vrouw,
-    en dat ze nu uitgeschakeld moet worden. "Onszelf zoo spoedig
-    mogelijk van jaloezie te verlossen is een hoofdzaak; anders
-    zal de groote beweging ten gunste van de gelijkheid der seksen
-    noodzakelijkerwijze op remmen en zware hindernissen stooten".
-
-    Ribot (La Logique des Sentiments, blz. 75 et seq.; Essai sur les
-    Passions, blz. 91, 175) constateert, dat de taxatie van de jaloezie
-    subjectief moet verschillen naarmate van het ideaal van het leven,
-    dat men heeft, maar hij meent, dat we objectief geneigd moeten
-    zijn tot een ongunstige taxatie. "Zelfs een korte hartstocht is
-    een breuk in het moreele leven; het is het abnormale, zoo niet
-    een pathologische toestand, een uitwas, een parasitisme".
-
-    Forel (Die Sexuelle Frage, hoofdstuk V) spreekt met sterke woorden
-    in denzelfden geest, en meent, dat het noodig is de jaloezie uit te
-    schakelen door het niet jaloersch maken van de menschen. "Jaloezie
-    is", verklaart hij, "de ergste en ongelukkig de diepst gewortelde
-    van de "uitstralingen", of liever, de "contrastreacties",
-    van sexueele liefde, geërfd van onze dier-voorvaders. Een oud
-    Duitsch gezegde, "Eifersucht ist eine Leidenschaft die mit Eifer
-    sucht was Leiden schafft", zegt geenszins te veel... Jaloezie
-    is een erfdeel van dierlijkheid en barbarisme; ik zou dit in
-    de herinnering willen brengen van hen, die ze, onder den naam
-    "beleedigde eer", trachten te rechtvaardigen en op een voetstuk
-    te plaatsen. Een ontrouw echtgenoot is voor een vrouw tienmaal
-    wenschelijker dan een jaloersch echtgenoot... Wij hooren dikwijls
-    van "gerechtvaardigde jaloezie". Ik geloof echter, dat er geen
-    rechtvaardige jaloezie is; ze is altijd atavistisch of anders
-    pathologisch; op zijn best is ze niets anders dan een brutale
-    dierlijke domheid. Een man, die uit zijn aard, dat is door zijn
-    erfelijke constitutie, jaloersch is, zal zeker zijn eigen leven en
-    dat van zijn vrouw vergiftigen. Zulke mannen moesten onder geen
-    voorwaarde trouwen. Opvoeding en keuze behooren saam te werken,
-    om jaloezie uit het menschelijk brein uit te schakelen zooveel
-    het maar kan".
-
-    Eric Gillard verklaart, in een artikel over "Jaloezie" (Free
-    Review, Sept. 1896), in tegenstelling van hen, die meenen, dat
-    jaloezie "het tehuis vormt", dat zij integendeel de voornaamste
-    kracht is, die het tehuis ontbindt. "Zoolang het egoïsme ze begiet
-    met de tranen van gevoel en ze beschermt tegen de koude vlagen
-    van wetenschappelijk onderzoek, zoolang zal ze bloeien. Maar
-    er zal een tijd komen, dat ze in den tuin der Liefde zal worden
-    verbrand als een schadelijk onkruid. Haar verpestende invloed in
-    de maatschappij kan niet verborgen blijven. Ze maakt tehuizen,
-    die heiligdommen van liefde hadden kunnen wezen tot hellen van
-    tweedracht en haat; ze geeft aanleiding tot zelfmoord, en ze
-    brengt duizenden tot den drank, tot roekelooze uitspattingen
-    en tot krankzinnigheid. Vormt het tehuis! Een van uw getrouwde
-    vrienden ziet een waarschijnlijken verleider in iederen man,
-    die tegen zijn vrouw glimlacht: een ander is jaloersch op de
-    vriendinnen van zijn vrouw; een derde is beleedigd, omdat zijn
-    vrouw zooveel belangstelling toont voor de kinderen. Sommige van
-    de vrouwen, die gij kent, zijn jaloersch op iedere vrouw, onder de
-    kennissen van haar man, en sommige op zijn hond. Gij moet geheel
-    gemonopoliseerd worden, of gij bemint niet geheel. Gij moet niemand
-    bewonderen, dan de eene persoon, waarmee ge u voor het leven
-    hebt ingemetseld. Oude vriendschappen moeten verbroken worden,
-    nieuwe vriendschappen moeten niet gevormd worden, uit vrees,
-    dat de mooie emotie zal gewekt worden, die "het tehuis vormt"".
-
-
-Zelfs als jaloezie in sexueele zaken kon worden toegelaten als een
-emotie, die werkte aan de zijde van den beschaafden vooruitgang, dan
-moeten we er toch op wijzen, dat ze alleen uiterlijk werkt; ze kan
-weinig of geen werkelijken invloed hebben; de persoon, die jaloersch
-is, maakt zich zelden beminnelijker door zijn jaloezie en dikwijls
-minder beminnelijk. Het voornaamste gevolg van zijn jaloezie is,
-dat ze de oorzaken voor de jaloezie doet toenemen, en ze niet zelden
-opwekt, en tevens, dat ze het huichelen aanmoedigt.
-
-
-    Al de omstandigheden, begeleidingsverschijnselen en gevolgen van
-    huiselijke jaloezie in hun volkomen typischen vorm worden duidelijk
-    door een zeer ernstige episode in de geschiedenis van het huishouden
-    van Pepys, en ze zijn volledig en getrouw door den grooten
-    dagboek-schrijver neergeschreven. Het vergrijp--een omarming van de
-    kamenier van zijn vrouw--was maar gering, maar, zooals Pepys zelf
-    toegeeft, in het geheel niet te verontschuldigen. Hij schrijft op
-    den 25sten October 1668 (Lord's Day); hij is dan zes en dertig jaar
-    oud. "Na het avondeten werd mijn haar gekamd door Deb, hetgeen mij
-    de grootste ellende veroorzaakte, die ik ooit in deze wereld gekend
-    heb, want mijn vrouw, die onverwacht binnenkwam, vond mij terwijl
-    ik het meisje omarmde... Ik was er wonderlijk verlegen mee, en het
-    meisje ook, en ik probeerde een uitvlucht te zoeken, maar mijn
-    vrouw bleef zwijgen en werd boos... Ik was ernstig bedroefd over
-    deze dwaasheid van mij... Zoo eindigt de maand", schrijft hij een
-    paar dagen later, "met eenige mate van rust voor mijn geest, hoewel
-    ze niet volkomen is na de groote onaangenaamheden met mijn arme
-    vrouw, en door mijn dwaasheid, die ik met het meisje begaan heb en
-    waarover ik reden heb bedroefd en beschaamd te zijn en nog meer
-    bezwaard, ter wille van het arme meisje. Zes November. Opgestaan;
-    hierna staat ook mijn vrouw op, wat zij nu als plicht iederen dag
-    doet, om mij aan te kleeden, opdat ik Willet (Deb) niet zien zal;
-    zij houdt mij in het oog, of ik haar aanzie of niet; zij tracht mij
-    te verhinderen in de kamer te gaan waar zij is. Negen November.
-    Opgestaan; ik meldde Deb in een klein briefje, dat ik haar
-    toewierp, dat ik voort zou gaan te ontkennen, dat ik haar ooit
-    gekust had, en dat ze gerust kon zijn. De waarheid is, dat ik mij,
-    in de hoop op God's vergiffenis, deze leugen veroorloofde, wetende
-    welk een moeilijk ding het voor mij zou zijn, en mogelijk de
-    ondergang van het arme meisje; en ook, omdat ik wist, dat, als mijn
-    vrouw alles wist, het haar niet mogelijk zou zijn ooit weer vrede
-    met mij te sluiten en dat zoodoende ons geheele leven vergald zou
-    zijn. Het meisje las het, en gaf mij het briefje terug, zooals ik
-    haar verzocht had, mij het briefje in het voorbijgaan toewerpend".
-    Den volgenden dag echter is hij in ernstige moeilijkheden, want
-    zijn vrouw heeft een bekentenis verkregen van het meisje over het
-    kussen. Een paar nachten hebben mijnheer en mevrouw Pepys niet
-    geslapen, met veel weenen aan beide kanten. Deb neemt een andere
-    betrekking aan en gaat weg op den 14den November, en Pepys is nooit
-    in de gelegenheid haar te spreken voor zij het huis verlaat, omdat
-    zijn vrouw hem voortdurend in het oog houdt. Het blijkt wel, dat
-    Pepys zich nu zeer tot Deb voelt aangetrokken, hoewel het niet
-    blijkt, dat dat ook al was, voordat zij het onderwerp van den twist
-    werd. Op den 13den November, nadat hij gehoord heeft dat zij den
-    volgenden dag zal vertrekken, schrijft hij: "De waarheid is, dat ik
-    veel lust heb dit meisje haar maagdelijkheid te ontnemen". Hij was
-    echter "zeer verontrust door het feit, dat het niet waarschijnlijk
-    is dat mijn vrouw ooit weer goed op mij zal worden, en dat ik voor
-    altijd haar slaaf zal zijn in zaken van genoegen". Terzelfder tijd
-    was zijn liefde voor zijn vrouw in het geheel niet verminderd, en
-    de hare voor hem ook niet. "Ik moet hier opmerken", zegt hij, "dat
-    ik sinds dezen twist meer met mijn vrouw als echtgenoot geleefd heb,
-    dan ik meen wel een jaar tevoren. En met meer genoegen voor haar
-    dan al den tijd van ons huwelijk tevoren". De volgende dag was een
-    Zondag. Op Maandag begint Pepys meteen onderzoek te doen om Deb op
-    te sporen, Den 18den vindt hij haar. Zij komt bij hem in het
-    rijtuig, en hij kust haar en veroorlooft zich vrijheden met haar en
-    raadt haar tevens aan "voor haar eer te zorgen en God te vreezen",
-    en dat ze niet moet toelaten dat iemand doet wat hij gedaan heeft;
-    hij vertelt haar ook, waar zij hem vinden kan, als zij dat wenscht.
-    Pepys voelt nu, dat alles naar bevrediging geregeld is en zijn hart
-    is vol vreugde. Maar zijn vreugde is van korten duur, want mevrouw
-    Pepys komt achter dit onderhoud met Deb op den daaropvolgenden dag.
-    Pepys ontkent eerst, bekent dan, en er is een nog verwoeder scene
-    dan ooit. Pepys wordt nu werkelijk bang, want zijn vrouw dreigt hem
-    te verlaten; hij verlaat Deb nu bepaald en met gebeden aan God
-    besluit hij om nooit meer zoo iets te doen. Mevrouw Pepys is echter
-    nog niet tevreden, voordat zij haar man een brief heeft doen
-    schrijven aan Deb, waarin hij haar zegt, dat ze weinig beter is dan
-    een hoer, en dat hij haar haat, hoewel Deb hiervoor gespaard blijft,
-    niet door eenigen list van Pepys, maar door de kieschheid van den
-    vriend, aan wien de brief ter bezorging was toevertrouwd. Bovendien
-    komt Mevrouw Pepys met haar man overeen, dat, ieder keer als hij
-    van huis gaat, hij zich zal doen vergezellen door zijn secretaris.
-    Wij zien, dat Mevrouw Pepys met schitterende handigheid en succes
-    de rol speelt van de jaloersche en wrekende vrouw, en dat ze haar
-    Fransche hakjes meedoogenloos in haar verslagen echtgenoot boort.
-    Ongelukkig weten we niet wat het resultaat ten slotte was, want een
-    poosje later was Pepys door een ooglijden gedwongen zijn dagboek te
-    eindigen. Als we deze typische geschiedenis geheel overzien, blijkt
-    al heel duidelijk, dat noch de man noch de vrouw ook maar in de
-    geringste mate voorbereid waren op de alledaagsche positie, waarin
-    ze geraakt waren; dat zij beiden in een pijnlijk, onwaardig en
-    vernederend licht verschijnen; dat als gevolg van alles de man bijna
-    een ware en sterke genegenheid opvat voor het meisje, dat de oorzaak
-    van den twist is; en dat hij, ten slotte, al is hij voor het
-    oogenblik gedwongen toe te geven, toch precies blijft wat hij bij
-    het begin was. De man en de vrouw hadden ook niet den geringsten
-    wensch om elkander te verlaten; de huwelijksband bleef stevig, maar
-    hij was onteerd door onoprechtheid aan den eenen kant en door de
-    jaloersche poging aan den anderen kant om trouw af te dwingen.
-
-
-Geheel afgezien echter van de kwestie van de werkzaamheid der
-ijverzucht, en van de ellende die zij te voorschijn roept bij allen,
-die er bij betrokken zijn, is zij klaarblijkelijk onvereenigbaar met
-al de neigingen van de beschaving. Wij hebben gezien, dat een zekere
-mate van variatie behoort bij de sexueele verhouding, evenals bij alle
-andere verhoudingen, en dat we dat feit onder de oogen moeten zien en
-erkennen, als we niet vele verkeerdheden en onrechtvaardigheden willen
-bestendigen. Wij hebben ook gezien, dat onze ontwikkeling gaat in de
-richting van een voortdurende toename van moreele verantwoordelijkheid
-en zelf-bestuur, en die brengen op hun beurt niet alleen een groote
-mate van oprechtheid mee, maar ook de erkenning, dat geen mensch
-recht of macht heeft om invloed uit te oefenen op de gemoedsbewegingen
-en daden van een ander mensch. Als onze liefdezon nog in het zenith
-staat, zooals Ellen Key het uitdrukt, dan is dat een wonder, dat men
-met eerbied en dankbaarheid moet begroeten, en geenszins een recht,
-dat men eischen kan. De aanspraak op ijverzucht valt met de aanspraak
-op huwelijksrechten.
-
-
-    Het is best mogelijk, merkt Bloch op (The Sexual Life of Our
-    Time, hoofdstuk X), tegelijkertijd meer dan een persoon lief te
-    hebben, met bijna gelijke teederheid, en in eere beiden te kunnen
-    verzekeren van den hartstocht voor hem of haar gevoeld. Bloch voegt
-    er bij, dat de groote psychische differentiatie, die de moderne
-    beschaving in zich sluit, de mogelijkheid van deze dubbele liefde
-    doet toenemen, want het is moeilijk voor iemand zijn aanvulling
-    in een enkel persoon te vinden; dat is van toepassing op vrouwen
-    zoowel als op mannen.
-
-    Ook Georg Hirth wijst er op (Wege zur Heimat, blz. 543-552), dat
-    het van belang is in de herinnering te houden, dat vrouwen, zoowel
-    als mannen twee personen tegelijk kunnen liefhebben. De mannen
-    vleien zich, merkt hij op, met het vooroordeel, dat het hart van de
-    vrouw, of liever haar hoofd, maar één man tegelijk kan bevatten, en
-    dat, als daar een tweede man is, het door een soort van prostitutie
-    is. Bijna alle erotische schrijvers, dichters en romanschrijvers,
-    zelfs medici en psychologen, behooren tot deze klasse, zegt hij;
-    zij beschouwen de vrouw als bezit, en natuurlijk kunnen geen
-    twee mannen een vrouw bezitten. (Wat romanschrijvers aangaat,
-    kan de opmerking worden ingeschoven, dat er vele uitzonderingen
-    zijn, en Thomas Hardy bijvoorbeeld teekent dikwijls een vrouw,
-    die min of meer op twee mannen verliefd is). Tegen dezen wensch
-    om de psychische geschiktheid van de vrouw naar beneden te halen,
-    houdt Hirth staande, dat een vrouw niet noodzakelijk ontrouw aan
-    een man behoeft te zijn, als zij hartstocht heeft opgevat voor
-    een anderen man. "Tegenwoordig", verklaart Hirth naar waarheid,
-    "kunnen alleen liefde en rechtvaardigheid gelden als eerlijke
-    motieven voor het huwelijk. De moderne man staat aan zijn
-    geliefde vrouw en levensgezellin dezelfde vrijheid toe, die hij
-    zelf nam voordat hij getrouwd was, en die hij misschien ook nog
-    in het huwelijk neemt. Als zij er geen gebruik van maakt, zooals
-    te hopen is, zooveel te beter! Maar laten er geen leugens zijn,
-    geen bedrog; de onontbeerlijke grondslag van het moderne huwelijk
-    is grenzenlooze vriendschap en oprechtheid, diepst vertrouwen,
-    liefdevolle toewijding en achting. Dit is de beste beveiliging
-    tegen echtbreuk... Laat echter hij, die er door overvallen
-    wordt, zich troosten met het ontwijfelbare feit, dat van twee,
-    die werkelijk liefhebben, hij altijd de voorkeur zal hebben,
-    die als vriend het edelst denkt en het diepst ziet." Deze wijze
-    woorden kunnen niet te ernstig overdacht worden. De politiek der
-    jaloezie heeft alleen maar succes--als ze ooit succes heeft--in
-    handen van den man, die het uiterlijk omhulsel van de liefde voor
-    kostbaarder houdt dan de kern.
-
-
-Het schijnt sommigen toe, dat de erkenning van de variaties in
-sexueele verhoudingen, van de neiging van de monogamie om haar
-zelf gekozen grenzen te overschrijden, op zijn best een treurige
-noodzakelijkheid is, en een bedroevende val van een hoog ideaal. Dat
-is echter het tegendeel van de waarheid. Het groote nadeel van de
-monogamie, en het ernstigste zwakke punt ervan is haar neiging tot
-zelf-concentratie ten koste van de buitenwereld. De duivel komt altijd
-naar den man toe in den vorm van zijn vrouw en zijn kinderen, zeide
-Hinton. Het gezin is een groote maatschappelijke invloed, in zooverre
-het het beste middel is om kinderen te doen geboren worden, die de
-toekomstige burgers zullen uitmaken; maar in zekeren zin is het gezin
-een tegenmaatschappelijke invloed, want het heeft neiging in ongepaste
-mate de energie te absorbeeren, die noodig is voor de versterking van
-de maatschappij. Het is inderdaad mogelijk, dat dat feit geleid heeft
-tot wijziging van het monogame systeem in vroege ontwikkelingsperioden
-van de menschelijke geschiedenis, toen maatschappelijke uitzetting
-en samenhang de voornaamste noodzakelijkheden waren. Het gezin
-gelijkt maar al te dikwijls op de opeenhoopingen van insecten,
-die men op een nauwe plaats ontdekt, als we toevallig een platte
-steen in onzen tuin opbeuren. Hoe groot de problemen der liefde
-ook zijn, en hoe groot ook onze oplettendheid ervoor moet wezen,
-wij moeten altijd in herinnering houden, dat liefde niet een kleine
-kring is, die in zichzelf volkomen is. Het is de aard der liefde uit
-te stralen. Evenals het familieleven voornamelijk bestaat voor het
-maatschappelijk doel van het grootbrengen van het toekomstig ras,
-zoo heeft de familieliefde haar maatschappelijke doeleinden in de
-uitbreiding van sympathie en liefde aan degenen, die er buiten staan,
-en zelfs in doeleinden, die er buiten vallen [410].
-
-De kwestie is nu en dan besproken, in hoeverre het voor een man
-en vrouw mogelijk is om een intieme vriendschap te hebben buiten
-de erotische sfeer [411]. Er kan geen twijfel aan bestaan, dat
-het volkomen mogelijk is voor een man en een vrouw voor elkaar
-een vriendschap te gevoelen, die nooit overgaat op het gebied
-der erotiek. Als regel echter gebeurt dit alleen onder speciale
-omstandigheden en dat zijn gewoonlijk omstandigheden, die de
-nauwste en meest intieme vriendschap uitsluiten. Als, zooals we
-gezien hebben, liefde kan aangeduid worden als een samenstelling
-van lust en vriendschap, dan raakt vriendschap zeker de erotische
-sfeer. Evenals sexueele emotie neiging heeft in vriendschap over
-te gaan, zoo heeft vriendschap tusschen personen van verschillend
-geslacht, als ze jong, gezond en aantrekkelijk zijn, de neiging
-sexueele emotie mee te brengen. De twee gevoelens zijn te nauw verwant,
-dan dat het mogelijk zou zijn er voor goed zonder protest een grens
-tusschen te trekken. Mannen, die aan vrouwen vriendschap aanbieden,
-vinden gewoonlijk, dat ze niet met veel genoegen aangenomen wordt,
-behalve als het eerste naderen tot een warmer verhouding, en vrouwen,
-die vriendschap aanbieden aan een man, ondervinden gewoonlijk, dat
-hij antwoordt met een liefdeaanbod; zeer dikwijls is de "vriendschap"
-van het begin af alleen maar een liefde of flirt, die zich achter
-een anderen naam verschuilt.
-
-
-    "Op den langen duur", schrijft een vrouw (in een brief, die
-    uitgegeven is in Geschlecht und Gesellschaft, Bd. I dl. 7) "worden
-    de zinnen ontevreden als ze geheel uitgesloten worden. En ik geloof
-    dat een man alleen dan in de nauwste wederkeerige verbinding kan
-    komen met een vrouw, als hij ook bewust of onbewust physiek wordt
-    aangetrokken. Hij kan niet in innige psychische verbinding treden
-    met een vrouw, waarvan hij zich niet zou kunnen voorstellen, dat
-    hij sexueel met haar verkeerde. Zijn overheerschende wensch gaat
-    uit naar het bezit van de vrouw, van de geheele vrouw, haar ziel
-    zoowel als haar lichaam. En een vrouw kan zich ook geen intieme
-    verhouding met een man voorstellen, waarbij niet haar hart en haar
-    lichaam, evenals haar geest betrokken zijn. (Natuurlijk denk ik
-    aan menschen met gezonde zenuwen en gezond bloed). Kan een vrouw
-    jarenlang een Platonische vriendschap met een man onderhouden,
-    zonder dat in haar opkomt de gedachte: "Waarom kust hij mij
-    nooit? Heb ik geen bekoring voor hem?" En zal het niet gebeuren,
-    dat zij in het meest verborgen hoekje van haar hart dat woord
-    "kus" gebruikt in den meer omvattenden zin, waarin de Franschen
-    het soms gebruiken?" Er is ongetwijfeld een element van waarheid
-    in dit gezegde, De grens tusschen liefde en vriendschap is niet
-    gedefinieerd, en een intieme omgang, die streng vrij gehouden
-    wordt van het zich uiten in een liefkoozing, of in een andere
-    physieke uiting van teedere intimiteit, heeft iets gedwongens en
-    wekt onuitgesproken en niet uit te spreken gedachten en wenschen,
-    die noodlottig zijn voor iedere vriendschap.
-
-
-Ongetwijfeld zijn de eenige volkomen "Platonische vriendschappen"
-die, welke bereikt zijn langs den weg van een vroegere erotische
-intimiteit. In zulk een geval kunnen slechte gelieven, als zij het
-erotisch stadium resoluut doorgegaan zijn, uitstekend goede vrienden
-worden. Een bevredigende vriendschap is mogelijk tusschen broeder
-en zuster, omdat zij physiek intiem geweest zijn in hun jeugd,
-en omdat alle erotische nieuwsgierigheid afwezig is. De meest
-bewonderenswaardige "Platonische vriendschappen" kunnen dikwijls
-bereikt worden door man en vrouw, bij wie sympathie en genegenheid en
-gemeenschappelijk belang den hartstocht overleefd hebben. Bij bijna al
-de vriendschappen van beroemde mannen en vrouwen zooals wij in sommige
-gevallen weten en in andere raden--heeft de hartstocht van een uur,
-zooals Sainte-Beuve zegt, gediend als gouden sleutel om de kostbaarste
-en meest intieme geheimen van de vriendschap te ontsluiten [412].
-
-De vriendschappen, die bereikt zijn langs den erotischen weg bezitten
-een intimiteit en behouden een geestelijk erotisch karakter, dat niet
-bereikt had kunnen worden op de basis van een normale vriendschap
-tusschen personen van dezelfde sekse. Dit is in veel hoogere mate waar
-voor de latere vriendschap, onder gelukkige omstandigheden, van man
-en vrouw in de jaren, nadat hartstocht onmogelijk is geworden. Zij
-hebben opgehouden hartstochtelijke gelieven te zijn, maar zij zijn
-niet enkel vrienden en makkers geworden. Hun verhouding neemt meer
-speciaal elementen aan van de verhouding van kind tot ouder en van
-ouder tot kind. Iedereen behoudt uit zijn eerste jaren iets van het
-kind, dat niet jegens de geheele wereld blijken kan; ieder verkrijgt
-iets van den vaderlijken of moederlijken geest. Man en vrouw zijn
-ieder kind voor den ander, en in werkelijkheid zijn ze ouder en kind
-bij beurten. En hier behoudt de vrouw altijd een zekere superioriteit,
-want zij is tot het einde toe meer kind dan een man ooit wezen kan,
-en zij is in haar wezen veel meer moeder dan dat hij vader is.
-
-
-    Groos (Der Aesthetische Genuss, p. 249) heeft er op gewezen,
-    dat "liefde" in werkelijkheid bestaat uit sexueel instinct en
-    ouderlijk instinct.
-
-    "Zoogenaamd gelukkige huwelijken", zegt Professor W. Thomas
-    (Sex and Society, p. 246), "zijn een toestand van evenwicht,
-    die daardoor wordt bereikt, dat het moederlijk belang van de
-    vrouw zich uitstrekt tot den man, waarbij zij acht geeft op zijn
-    persoonlijke behoeften als op die van de kinderen--terwijl ze
-    hem koestert als een kind--of in een zich uitstrekken naar de
-    vrouw van de zorg en de genegenheid van den man, die er in zijn
-    natuur is voor alle bescherming-behoevende, hulpelooze (en meestal
-    onmondige) schepsels".
-
-    "Als de toewijding van de verhouding van moeder en zoon",
-    schrijft een vrouw, "gevoegd wordt bij de verhouding van man en
-    vrouw, dan is de vereeniging door het huwelijk geraakt tot de
-    hooge en mooie waardigheid, die ze verdient, en in deze wereld
-    bereiken kan. Ze omvat sympathie, liefde en volkomen begrijpen,
-    zelfs van de fouten en zwakheden aan beide kanten". "De bron
-    van de liefde van elke ware vrouw", schrijft een andere vrouw,
-    "is de teederheid van een moeder. Hij, dien ze liefheeft, is een
-    kind, wat grooter dan de anderen, hoewel ze terzelfder tijd de
-    grootste eerbied voor hem kan hebben".
-
-    Op de basis van deze elementaire menschelijke feiten hebben
-    de duurzaam verlokkende en inspireerende verhoudingen van de
-    sekse zich ontwikkeld, en niet door het te voorschijn komen
-    van persoonlijkheden, die onmogelijk verheven eigenaardigheden
-    vereenigen. "De taak is uiterst moeilijk", zegt Kisch in
-    zijn Sexual Life of Woman, "maar een verstandige en deugdzame
-    moderne vrouw moet trachten in haar persoonlijkheid alleen, te
-    vereenigen de zinnelijke aantrekkingskracht van een Aspasia, de
-    kuischheid van een Lucretia, en de intellectueele grootheid van een
-    Cornelia". En in een vroegere eeuw wordt ons verteld in den roman
-    van La Tia Fingida, die soms is toegeschreven aan Cervantes, dat
-    "een vrouw moet zijn een engel op straat, een heilige in de kerk,
-    mooi aan het venster, eerlijk in huis en een duivel in bed". De
-    eischen, die aan mannen gesteld zijn door vrouwen, zijn aan
-    den anderen kant bijna te verheven om bepaald gedefinieerd te
-    kunnen worden. "Negen en negentig van de honderd vrouwen, die
-    liefhebben", zegt Helene Stöcker, "zijn er zeker van overtuigd,
-    dat, als duizend andere mannen onwaardig gehandeld hebben, en de
-    vrouw, die ze lief hebben, verzaakt, slecht behandeld en bedrogen
-    hebben, dat de man, dien zij lief hebben een uitzondering is op
-    alle andere mannen; dat is de reden, waarom ze van hem houden". We
-    mogen er echter aan twijfelen, of de groote minnaars ooit door
-    het bezit van volmaaktheid zeer ver boven het gewone niveau der
-    menschheid hebben gestaan. Zij zijn menschelijk geweest, en hun
-    kunst van liefhebben is niet altijd uitgesloten geweest van het
-    bezit van menschelijke zwakheden; volmaaktheid zou werkelijk, als
-    ze al gevonden kon worden, een slechte bodem zijn voor de liefde.
-
-
-Alleen als we ons den zeer samengestelden aard van de elementen, die
-de erotische liefde vormen, voor oogen stellen, kunnen we begrijpen
-hoe het komt, dat liefde zoo'n groote openbaring kan zijn en zoo'n
-diepen invloed kan uitoefenen zelfs op mannen van het grootste genie
-en het grootste intellect en in de sfeer van hun meest geestelijke
-werkzaamheid. Het is niet alleen hartstocht, of een bewuste handigheid
-in de kunst van liefhebben--van hoeveel belang die ook mogen zijn--die
-ons de verhouding kunnen verklaren van Goethe tot Frau von Stein,
-of van Wagner tot Mathilde Wesendonck, of die van Robert en Elisabeth
-Browning jegens elkaar [413].
-
-Het zal nu misschien aan den lezer duidelijk zijn, waarom bij
-het bespreken van den sexueelen impuls in zijn verhouding tot
-de maatschappij het noodig geweest is de kunst van liefhebben te
-behandelen. Het is waar, dat er niets zoo intiem persoonlijk is
-als de erotische zaken van het individu. Toch is het even waar, dat
-deze zaken ten grondslag liggen aan het maatschappelijk leven, en
-dat zij de voorwaarden kunnen leveren--goede of slechte, al naar het
-geval is--voor de voortplantingsdaad, die van het hoogste belang is
-voor den staat. Het is, omdat de kwestie van liefde zulk een zuiver
-persoonlijk belang heeft, dat ze neiging heeft te worden opgelost
-in de kwestie van de nakomelingschap. Wij hebben ons voor oogen te
-stellen, niet alleen dat de kwestie van de liefde ondergeschikt is
-aan de kwestie van de voortplanting, maar ook, dat liefde een eigen,
-noodzakelijk, zelfs een maatschappelijk gezond recht heeft om op zich
-zelf te staan en op haar eigen waarde geschat te worden.
-
-
-    In een uiterst belangrijke verhandeling over de liefde, die
-    de beroemde Tarde nagelaten heeft (Archives d'Anthropologie
-    Criminelle, loc. cit.), vinden we eenige belangrijke opmerkingen
-    over dit punt: "De maatschappij", zegt hij, "is veel meer en met
-    meer intelligentie bezig geweest met het oplossen van het probleem
-    van de "kwestie van de nakomelingschap", dan met de "kwestie
-    van de liefde". Het eerste probleem vult al onze burgerlijke
-    wetboeken en wetboeken voor den handel. Het tweede probleem is
-    nooit duidelijk gesteld, of onder de oogen gezien, zelfs niet in
-    de oudheid, nog minder sinds de komst van het Christendom, want
-    alleen de oplossing te geven van het huwelijk en de prostitutie
-    is klaarblijkelijk ontoereikend. Staatslieden hebben alleen
-    de zijde gezien, waarmee de liefde grenst aan de vraag der
-    bevolking. Vandaar de huwelijkswetten. Op steriele huwelijken
-    zien ze met minachting neer. Toch is het duidelijk, dat, hoewel ze
-    geboren is als slaaf van het geslacht, de liefde toch neiging heeft
-    om door de beschaving ervan los te komen. In plaats van enkel een
-    methode tot voortplanting is ze een doel geworden, heeft zich een
-    titel verworven, een koninklijken titel. In onze tuinen kweeken
-    we bloemen, die des te mooier zijn, omdat ze steriel zijn; waarom
-    wordt de volle bloemkroon van de liefde als minder beschouwd dan de
-    steriel gemaakte bloemen in onze tuinen?" Tarde antwoordt, dat de
-    reden is, dat onze politici enkel eergierigen zijn, dorstende naar
-    macht en rijkdom, en zelfs als ze minnaars zijn, zijn ze eerder
-    als Don Juan dan als Vergilius. "De toekomst", gaat hij voort,
-    "behoort aan de volgelingen van Vergilius, want, zooals vroeger
-    het bezit van macht, de koninklijke rijkdom van Amerikaansche of
-    Europeesche millionairs het ideaal op aarde scheen, nu trekt de
-    liefde meer en meer de beste en edelste deelen der ziel aan zich,
-    waar alles verborgen ligt, wat het grootste is in de wetenschap
-    en in de kunst, en meer en meer neemt het aantal toe van die
-    zielen, die, ingespannen bezig met hun vreedzame werkzaamheden,
-    de zakenmenschen en de beroeps politici verafschuwen en er eenmaal
-    in zullen slagen hen terug te dringen. Dat zal voorzeker de groote
-    revolutie zijn van de menschheid, en een actieve psychologische
-    revolutie: het erkend overwegen van die zijde van de menschelijke
-    ziel, die nadenkt en overweegt, de zijde van den minnaar, over de
-    koortsachtige, expansieve, rooflustige en eergierige zijde. En
-    dan zal men begrijpen, dat een van de groote maatschappelijke
-    problemen, misschien het moeilijkste van allen, het probleem van
-    de liefde geweest is".
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XII
-
-DE WETENSCHAP DER VOORTPLANTING
-
-
-    De betrekking tusschen de wetenschap der voortplanting en de
-    kunst van liefhebben.--Sexueele begeerte en sexueel genot als
-    de voorwaarden der conceptie.--De voortplanting was vroeger
-    overgelaten aan luim en begeerte.--Het vraagstuk der voortplanting
-    als een godsdienstkwestie.--Het geloof in eugeniek.--Ellen Key en
-    Francis Galton.--Onze schuld tegenover de nakomelingschap.--Het
-    vraagstuk natuurlijke keuze te vervangen.--De oorsprong en
-    de ontwikkeling der eugeniek.--Het algemeen aannemen van de
-    principes der eugeniek tegenwoordig.--De twee wegen, waarop de
-    principes der eugeniek in praktijk worden gebracht.--Het besef
-    van sexueele verantwoordelijkheid bij de vrouwen.--Verwerping van
-    het opgedrongen moederschap.--Het privilege van het vrijwillige
-    moederschap.--Oorzaken van het in minachting brengen van
-    het moederschap.--De beperking der conceptie.--Zij wordt
-    tegenwoordig door de meerderheid der bevolking in beschaafde
-    landen in praktijk gebracht.--De drogrede "zelfmoord van het
-    ras".--Zijn groote families een merkteeken van degeneratie?--Het
-    beperken van de voortplanting is het gevolg van natuurlijken en
-    beschaafden vooruitgang.--Het toenemen der Nieuw-Malthusianistische
-    ideeën en gebruiken.--Facultatieve steriliteit onderscheiden van
-    Nieuw-Malthusianisme.--De medische en hygiënische noodzakelijkheid
-    van de beperking der conceptie.--Voorbehoedmiddelen.--Miskraam.--De
-    nieuwe leer van den plicht miskraam op te wekken.--In
-    hoeverre is dit te rechtvaardigen?--Castratie als methode
-    om de voortplanting te beperken.--Negatieve eugeniek en
-    positieve eugeniek.--De kwestie van getuigschriften voor het
-    huwelijk.--De ontoereikendheid van het vaststellen der eugeniek
-    door de wetgeving.--Het scherpen van het maatschappelijk
-    geweten met betrekking tot de erfelijkheid.--Beperking van
-    de geschiktheid voor het moederschap.--De voor de verwekking
-    gunstige voorwaarden.--Steriliteit.--De kwestie van kunstmatige
-    bevruchting.--De voor de voortplanting meest gunstige leeftijd.--De
-    kwestie van het vroege moederschap.--De beste tijd voor de
-    voortplanting.--De voleindiging van den goddelijken levenskring.
-
-
-Wij hebben gezien, dat de kunst van liefhebben een zelfstandig en
-wettig recht heeft, geheel afgescheiden van de voortplanting. Zelfs
-als we nog meenden--zooals alle menschen moeten geloofd hebben en
-sommige stammen van Midden-Australië nog gelooven [414]--dat sexueel
-verkeer geen essentieel verband houdt met de voortplanting, dan zou
-dit verkeer toch nog zijn rechtvaardiging hebben. In zijn fijnere
-uitingen als kunst wordt ze in de beschaafde wereld vereischt voor
-de volle ontwikkeling van het individu, en ze is even noodzakelijk
-voor de duurzaamheid van de betrekkingen tusschen man en vrouw, die
-wel overal als een eisch der maatschappelijke moraal beschouwd wordt.
-
-Als wij ons nu wenden naar den tweeden grondfactor van het huwelijk,
-de voortplanting, dan is het eerste punt, dat we ontmoeten, dat de
-kunst van liefhebben ook hier haar plaats heeft. Vroeger hield men de
-sexueele overeenstemming van iederen man met iedere vrouw voor iets,
-dat zóo van zelf sprak, dat alle vragen van liefde en van de kunst
-van liefhebben buiten beschouwing konden blijven. Men meende, dat de
-daad der voortplanting zóo onpersoonlijk, zoo zonder belangstelling
-kon gedaan worden als ze volgens de beschouwing der kerkvaders in het
-paradijs gedaan is. Deze opvatting is niet langer aannemelijk. Ze
-trekt de mannen niet aan en stoot de vrouwen af. Wij weten, dat in
-de beschaafde wereld, ten minste bij beschaafde menschen--en het is
-dikwijls ook zoo bij natuurvolken--erethisme niet licht tot stand
-komt tusschen twee op goed geluk te zamen gebrachte personen, zelfs
-niet als zij meer speciaal uitgekozen zijn. En wij weten ook uit de
-ervaring van bekende gynæcologen, dat het in vele gevallen voor de
-conceptie niet genoeg is, dat de cohabitatie plaats vindt, maar dat
-daarvoor een voorafgaand orgasme noodig is.
-
-
-    Vele natuurvolken en ook de theologen van de Middeleeuwen hebben
-    gemeend, dat sexueele opwinding van de vrouw voor de conceptie
-    noodig is, al was dit inzicht ook niet vrij van dwalingen en
-    bijgeloof. Eenige van de voorzichtigste en meest ervaren moderne
-    gynaecologen zijn van dezelfde meening. Zoo betoogde Matthews
-    Duncan (in zijn verhandeling over Sterility in Women), dat de
-    afwezigheid van sexueele begeerte bij vrouwen, en de afwezigheid
-    van genot bij de sexueele daad beschouwd kunnen worden als
-    machtige invloeden ter bevordering van de steriliteit. Hij geeft
-    een statistiek naar aanleiding van zijn ziektegeschiedenissen,
-    waaruit blijkt, dat van bijna vierhonderd steriele vrouwen slechts
-    ongeveer een vierde sexueel verlangen ondervonden, terwijl minder
-    dan de helft genot ondervond bij de sexueele daad. Daar er echter
-    geen correspondeerende statistiek is over vruchtbare vrouwen,
-    is hiermee niets absoluut bewezen en op zijn hoogst is er een
-    waarschijnlijkheid vastgesteld.
-
-    Kisch heeft de kwestie onlangs (Sexualleben der Frauen, Sexual
-    Life of Women) grondig behandeld en komt tot de conclusie, dat
-    het "hoogst waarschijnlijk" is, dat de werkdadige erotische
-    deelname van de vrouw aan den coïtus een belangrijke schakel
-    is in den keten van voorwaarden, die aanleiding geven tot de
-    conceptie. Ze werkt, naar hij opmerkt, op een van twee wijzen of
-    op beide wijzen, doordat ze reflexveranderingen teweeg brengt in de
-    afscheidingen der cervix, en zoo den doorgang voor de Spermatozoën
-    vergemakkelijkt en doordat ze reflexveranderingen in de oprichting
-    der cervix veroorzaakt, met een gering zakken van den uterus,
-    waardoor het binnendringen van het zaad gemakkelijker gemaakt
-    wordt. Kisch verwijst naar het analoge feit, dat het eerste
-    optreden van de menstruatie begunstigd wordt door sexueele
-    opwinding.
-
-    Sommige autoriteiten beweren zelfs, dat geen bevruchting mogelijk
-    is, voordat sexueele opwinding bij vrouwen voorkomt. Deze bewering
-    schijnt wel te boud. Het is waar, dat het voorkomen van bevruchting
-    in den slaap, of bij anæsthesie, er niet tegenover gesteld kan
-    worden, want wij weten, dat de onbewustheid van deze toestanden
-    in het geheel niet belet, dat er volkomen sexueele opwinding
-    plaats vindt. We moeten echter het feit, dat bevruchting dikwijls
-    niet voorkomt maanden en zelfs jaren na het huwelijk, hiermee in
-    verband brengen, dat sexueel genot bij coïtus aan den kant van
-    de vrouw dikwijls ook niet voorkomt in een zelfde tijdsverloop.
-
-
-"Van alle menschelijke instincten", heeft Pinard gezegd [415], "is dat
-van de voortplanting het eenige, dat in den primitieven toestand blijft
-en niet vervormd en veranderd is. Wij brengen tegenwoordig nog kinderen
-voort, zooals men in het steenen tijdperk kinderen voortbracht. De
-belangrijkste daad in het leven van den mensch, de verhevenste van
-alle daden, omdat het de daad is van de voortplanting, volbrengt de
-mensch tegenwoordig met even groote zorgeloosheid als in den tijd
-van den holbewoner". En hoewel Pinard zelf, als de stichter van de
-puericultuur, er in hooge mate toe heeft bijgedragen om de aandacht te
-vestigen op het groote belang van de daad der voortplanting, blijft er
-toch nog een bedroevende mate van waarheid in deze bewering. "Volgende
-geslachten", schrijft Westermarck in zijn groote geschiedenis van
-de moreele denkbeelden [416], "zullen waarschijnlijk met een soort
-van afgrijzen terugzien op deze periode, toen de meest belangrijke
-en in zijn gevolgen verst strekkende functie, die den mensch is ten
-deel gevallen, geheel was overgelaten aan de willekeur en den lust
-van het individu".
-
-Men zegt ons, dat de groote Luther in zijn tafelreden gewoon was te
-zeggen, dat de wijze van God om den mensch te maken zeer dwaas was
-("sehr närrisch"), en dat, als God zich verwaardigd had hem om raad
-te vragen, hij Hem ten sterkste zou hebben aangeraden om het geheele
-menschelijke ras te maken, zooals Hij Adam maakte, "uit klei". En zeker
-was er, als ze wordt toegepast op de zorgelooze en roekelooze wijze,
-waarop ten tijde van Luther, evenals nu nog voor het grootste gedeelte
-in onzen eigen tijd gewoonlijk bij de verwekking wordt gehandeld,
-veel waarheid in de opmerking van den Hervormer. Als dat de wijze is,
-waarop de voortplanting moet volbracht worden, zou het beter zijn
-ieder nieuw menschelijk wezen opnieuw uit klei te vormen; op die wijze
-zouden we ten minste slechte erfelijkheid kunnen vermijden. Het was
-echter onrechtvaardig de verantwoording op God te werpen. Het zijn de
-mannen en de vrouwen, die de menschen opvoeden, die de wereld goed
-of slecht maken. Zij trachten de verkeerdheden van de maatschappij
-te schuiven op iets buiten hen zelf. Zij zien hoe groot een aantal
-menschen ontaard zijn, treurig aangelegd, anti-maatschappelijk, niet
-in staat een gezond en mooi menschelijk leven te leiden. In oude
-theologische taal werd dikwijls gezegd, dat dezulken kinderen van
-den duivel waren, en Luther zelf was dikwijls bereid genoeg om het
-kwaad van de wereld toe te schrijven aan de directe inmenging van
-den duivel. Toch zijn deze treurig aangelegde menschen, die achter
-den maatschappelijken wagen aanhinken ten slotte in werkelijkheid
-menschenkinderen. De eenige duivel, die we met recht in deze zaak
-kunnen erkennen, is de mensch zelf.
-
-Het gebod "Wees vruchtbaar en vermenigvuldig u", dat de oude
-Hebreeërs in den mond legden van den God van hun stam, was, zooals
-Crackanthorpe zegt [417] een gebod, dat waarschijnlijk uitgevaardigd
-werd toen er maar acht menschen op de wereld waren. Als de tijd ooit
-weer zou komen, waarop de inwoners van de wereld op iemands vingers
-konden geteld worden, zou zulk een aanmaning weer op haar plaats
-zijn. Maar we moeten in herinnering houden, dat tegenwoordig het
-menschengeslacht de aarde bedekt bij honderde en honderde en zelfs
-duizende millioenen van schepselen, waarvan een groot aantal, zooals
-maar al te duidelijk is, nooit had moeten geboren worden, en de stem
-van Jehova doet zich nu in zeer verschillenden zin hooren door de
-leiders van het menschengeslacht.
-
-Het is niet te verwonderen dat, daar dit feit algemeen erkend begint
-te worden, de kwestie van de voortplanting van het ras een nieuwe
-beteekenis moet verkrijgen, en zelfs het karakter moet aannemen
-van een nieuwe godsdienstige beweging. Moraliteit alleen kan er ons
-nooit toe brengen ons te bekommeren om de toekomst van het ras en in
-vroeger dagen plachten de menschen te protesteeren tegen de neiging
-de belangen van den godsdienst ondergeschikt te maken aan die van
-"zuivere moraliteit". Er lag een gezond natuurlijk instinct ten
-grondslag aan dat protest, dat zoo dikwijls en met zooveel kracht door
-het Christendom is gedaan en dat nu weer in een meer intelligenten vorm
-herleefd is. De eisch van het ras is de eisch van den godsdienst. Wij
-moeten oppassen, dat we dien eisch niet ondergeschikt maken aan
-onze moraal. Moraal is werkelijk een onvermijdelijk deel van onze
-maatschappelijke orde, waaraan we niet kunnen ontsnappen; iedere
-gemeenschap moet haar mores hebben. Maar wij hebben geen recht een
-fetish te maken van onze moraal, waaraan wij de hoogste belangen
-opofferen, die ons zijn toevertrouwd. De naties, die dat gedaan
-hebben, hebben hun eigen doodvonnis geteekend [418]. Uit dit oogpunt
-is het geheele Christendom, goed beschouwd, met zijn diepe overtuiging
-van de noodzakelijkheid van voorzorg en voorbereiding tot het leven
-hiernamaals, een voorbereiding geweest voor de eugeniek, een leerschool
-voor het kweeken van een hooger ideaal in ons dan het zelf leerde,
-en we kunnen ons derhalve niet verwonderen over de stevigheid van de
-basis, waarop de eugenistische levensopvattingen zich ontwikkelen.
-
-
-    De meest bekende pioniers van de nieuwe beweging van toewijding
-    aan de schepping van het ras schijnen onafhankelijk van elkaar
-    den godsdienstigen aard ervan erkend te hebben. Deze houding is
-    even duidelijk merkbaar bij Ellen Key als bij Francis Galton. In
-    haar Eeuw van het Kind (in 1909 in het Engelsch vertaald),
-    identificeert zij zich geheel met de beweging der eugeniek. "Het
-    is alleen maar een kwestie van tijd", schrijft zij ergens anders
-    (Over Liefde en Huwelijk, p. 445), "wanneer de houding van de
-    maatschappij jegens een sexueele vereeniging niet zal afhangen van
-    den vorm van die vereeniging, maar van de waarde van de kinderen,
-    die er uit voortkomen. Mannen en vrouwen zullen dan denzelfden
-    godsdienstigen ernst wijden aan het psychisch en physisch volmaken
-    van deze sexueele taak, als de Christenen gewijd hebben aan de
-    redding van hun ziel".
-
-    Sir Francis Galton, die een paar jaar later, in 1905, over
-    "Beperkingen in het huwelijk" schrijft, maar ongetwijfeld
-    onafhankelijk van de anderen, en ook over "Eugeniek als een factor
-    in den godsdienst" (Sociological Papers van de Sociological
-    Society, deel II, blz. 13, 53), merkt op: "Godsdienstige
-    voorschriften, gegrond op de zedeleer en de gewoonte van vroeger
-    dagen, hebben een nieuwen uitleg noodig om aan de behoeften van
-    vooruitstrevende volken te voldoen. De onze zijn al zoo ver ten
-    achter bij de moderne eischen, dat aanpassing aan het tegenwoordige
-    zonder overdreven casuistiek niet mogelijk is. Het schijnt mij
-    toe, dat er niet veel dingen zijn, die meer noodig zijn bij ons
-    in Engeland, dan een herziening van onzen godsdienst, om hem in
-    overeenstemming te brengen met het inzicht en de behoeften van
-    dezen tegenwoordigen tijd... Evolutie is een groot phantasmagoria,
-    maar ze ziet er oneindig veel belangwekkender uit, als we weten,
-    dat de door het verstand bepaalde werking van den wil in zekere
-    mate in staat is den loop ervan te leiden. De mensch heeft de
-    macht dit in ruime mate te doen, voor zoover de evolutie van de
-    menschheid aangaat; hij heeft al zoo'n grooten invloed uitgeoefend
-    op de kwaliteit en de soortverdeeling van het organisch leven,
-    dat de veranderingen in de oppervlakte van de aarde, alleen door
-    zijn wegnemen van bosschen en zijn landbouw, te herkennen zouden
-    zijn op een afstand zoo groot als die van de maan. De eugeniek is
-    een mannelijk geloof, vol hoop, en dat zich richt tot de edelste
-    gevoelens van onze natuur".
-
-    Zooals het altijd bij iedere groote beweging gaat, hebben eenige
-    fanatici het geloof in het hooge godsdienstige belang van de
-    voortplanting tot in het belachelijke doorgevoerd. Liefde,
-    afgezien van de voortplanting, schrijft een van deze fanatici,
-    Vacher de Lapouge, in den geest van sommige van de eerste
-    Christelijke kerkvaders (zie boven p. 465), is een afwijking,
-    die te vergelijken is met sadisme en sodomie. De voortplanting
-    is de eenige zaak, die er op aan komt, en ze moet worden "een
-    wettig voorgeschreven maatschappelijke plicht", die alleen kan
-    uitgevoerd worden door zorgvuldig uitgekozen personen; ze moet
-    aan anderen verboden worden, die noodzakelijkerwijze moeten
-    worden beroofd van de macht tot voortplanting, terwijl miskraam
-    en kindermoord onder sommige omstandigheden verplichtend moeten
-    gesteld worden. Romantische liefde zal verdwijnen door een
-    keuze-proces, en ook alle godsdienst behalve een nieuwe vorm
-    van phallische eeredienst (G. Vacher de Lapouge, "Die Crisis
-    der Sexuellen Moral", Politisch Antropologische Revue, No. 8,
-    1908). Het is voldoende er op te wijzen, dat liefde altijd
-    is en altijd wezen moet de deur tot de verwekking. Dergelijke
-    uitersten van fanatisme ten opzichte van de voortplanting konden
-    niet uitblijven, en zij maken den nadruk waarmee hier de kunst
-    van liefhebben besproken wordt, des te noodzakelijker.
-
-
-"Wat heeft het nageslacht voor mij gedaan, dat ik iets voor het
-nageslacht zou doen?" heeft een cynicus eens gevraagd. Het antwoord is
-zeer eenvoudig. Het menschelijk ras heeft alles voor hem gedaan. Alles,
-wat hij is en zijn kan, is er het werk van; alles, wat hij doen kan,
-is het resultaat van de met moeite opgezamelde tradities ervan. Alleen
-door te werken voor het scheppen van een nog beter nageslacht kan hij
-de goede gaven terug betalen, die het menschelijk ras hem gegeven heeft
-[419]. Evenals binnen de grenzen van dit leven velen, die weldaden en
-vriendelijkheden hebben ontvangen, die ze nooit terug kunnen betalen
-aan de werkelijke gevers, er een genoegen in vinden ze in plaats
-daarvan door dergelijke gedragingen jegens anderen te vervangen,
-zoo kunnen we de van onze voorvaderen ontvangen erfenis nooit terug
-betalen, behalve door ze in een beteren vorm aan onze nakomelingen
-over te dragen.
-
-Het is ongetwijfeld waar, dat de ontwikkeling van de eugenische idealen
-voor het grootste gedeelte niet is terug te brengen tot godsdienstige
-gevoelens. Zij is voornamelijk het gevolg geweest van een zeer
-geleidelijke, maar een zeer veel omvattende beweging in de richting
-van maatschappelijke verbetering, die meer dan een eeuw aanhoudt,
-en die een verbetering in zich sluit van al de levensvoorwaarden. De
-idealen van deze beweging zijn in de achttiende eeuw verkondigd,
-we kunnen hun invloed bemerken in 't begin van de negentiende eeuw,
-bij het invoeren van het moderne systeem van hygiëne, in den groei van
-de wetgeving op de fabrieken, in al de bewegingen, die het socialisme
-hand in hand met het individualisme bevorderd heeft. Onvermijdelijk
-heeft zich de neiging vertoond tot den bodem der zaken door te dringen;
-men begon te zien, dat betrekkelijk weinig kan bereikt worden door het
-verbeteren van de levensomstandigheden van jongelingen; de aandacht
-begon zich te concentreeren op het kind, op de embryo in den schoot van
-zijn moeder, en dit liep uit op de door Pinard geïnspireerde vruchtbare
-beweging der puericultuur, en eindelijk is het probleem teruggebracht
-tot zijn bron, tot de verwekking, en de regeling van de sexueele keuze
-tusschen families en individuen als de eerste levensvoorwaarde. Hier
-hebben wij de studie van de eugeniek, waarvoor Galton zooveel gedaan
-heeft om ze te maken tot een bepaalde, levensvatbare en praktische
-studie, en die hij in haar ruimere uitgebreidheid definieert als
-"de studie, die handelt over die maatschappelijke eugeniek, die
-geestelijk of physiek invloed uitoefent op de kwaliteiten van het
-ras van toekomstige geslachten". In haar ruimste beteekenis is de
-eugeniek, zooals Galton ergens anders zegt, de poging van den mensch
-"de natuurlijke keuze te vervangen door andere processen, die meer
-zachtzinnig zijn en niet minder uitwerking hebben".
-
-
-    In het laatste hoofdstuk van zijn Memories of My Life (1908),
-    over "Verbeteringen van het ras", zet Sir Francis Galton den
-    oorsprong en de ontwikkeling uiteen van zijn opvatting van de
-    wetenschap der eugeniek. Het woord "eugeniek" gebruikte hij het
-    eerst in 1884, in zijn Human Faculty, maar het begrip dateert
-    van 1865, en zelfs van nog vroeger. Galton heeft niet lang
-    geleden de problemen der eugeniek behandeld in verhandelingen,
-    voorgedragen in de Sociological Society (Sociological Papers,
-    deel I en II, 1905), in de lezing over Herbert Spencer over
-    "Waarschijnlijkheid de grondslag der eugeniek" (1907) en
-    elders. Galton's talrijke gegevens over dit onderwerp zijn nu
-    uitgekomen in een verzameling door de Eugenics Education Society,
-    die in 1907 opgericht werd, om de houding der eugeniek jegens
-    maatschappelijke kwesties te bevorderen en populair te maken; door
-    deze maatschappij wordt gepubliceerd The Eugenics Review. Aan den
-    meer zuiver wetenschappelijken kant wordt de eugeniek bestudeerd
-    aan het laboratorium voor eugeniek aan de universiteit te Londen,
-    dat opgericht is door Sir Francis Galton, en nu samenwerkt met
-    Professor Karl Pearson's biometrisch laboratorium, in University
-    College. Veel van het statistieke werk van Professor Karl Pearson
-    in deze en hiermee verwante richtingen, is de uitwerking van ideeën
-    en wenken, aangegeven door Galton. Zie bv. de lezing van Karl
-    Pearson over Robert Boyle, "Het doel en het belang voor den staat
-    van de wetenschap der nationale eugeniek" (1907). Biometrica,
-    door Karl Pearson uitgegeven te zamen met andere werkers,
-    bevat talrijke statistische gegevens over de eugeniek. In
-    Duitschland is het Archiv für Rassen und Gesellschafts-biologie
-    en de Politisch-Anthropologische Revue in ruime mate bezig met
-    verschillende van zulke onderwerpen, en ook in Amerika publiceert
-    The Popular Science Monthly van tijd tot tijd artikelen, die
-    betrekking hebben op de eugeniek.
-
-
-Er is een tijd geweest, dat men geneigd was over de beweging der
-eugeniek te spotten of ze belachelijk te maken. Ze werd beschouwd als
-een poging van de menschen om menschen te fokken, zooals de boeren
-vee fokken, en men hield het voor gemakkelijk genoeg om deze nieuwe
-beweging uit den weg te ruimen met de opmerking, dat de liefde spot
-met deuren en grendels. Nu begint ze beter begrepen te worden. Alleen
-fanatici droomen ervan de liefde af te schaffen, om het paren volgens
-vaste regels te verkrijgen. Het is alleen maar de kwestie het mogelijk
-aantal deelgenooten te beperken, waaruit ieder een deelgenoot zou
-kunnen kiezen, en dat, moeten we in herinnering houden, is altijd
-gedaan, zelfs door natuurvolken, want, zooals wel eens gezegd is, "de
-eugeniek is de oudste van de wetenschappen". De kwestie heeft alleen
-een anderen vorm gekregen. In plaats van mechanisch beperkt te zijn
-door stand, beginnen we te zien, dat de keuze van sexueele deelgenooten
-met verstand beperkt moet worden door werkelijke geschiktheid. Geheel
-gemengde huwelijken zijn nooit regel geweest; de mogelijkheid
-der keuze is altijd beperkt geweest, en de meest primitieve volken
-hebben de duidelijkste zelfbeheersching vertoond. Dit is niet alleen
-het geval onder oudere rassen, maar onder onze eigen Europeesche
-voorvaders. Gedurende de geheele periode van de overheersching van
-de Katholieken heeft de kanonieke wet de bezwaren tegen het huwelijk
-vermeerderd, bv. door voor te schrijven, dat bloedverwantschap tot in
-den vierden graad, zoowel als geestelijke betrekking, een bezwaar is;
-door zulke willekeurige beletsels beperkte ze den kring van mogelijke
-deelgenooten ten minste evenzeer, als ze beperkt zou geworden zijn
-door de meer redelijke voorschriften van eugenistische overwegingen.
-
-Tegenwoordig kunnen we wel zeggen, dat het principe van het vrijwillig
-beheerschen van de verwekking niet voor de zelfzuchtige doeleinden van
-het individu, maar om ziekte te doen verdwijnen, om de menschelijke
-ellende te doen verminderen, en om het algemeene niveau te verheffen
-van de menschheid door het ideaal van de kwaliteit in de plaats te
-stellen van het vulgaire denkbeeld der enkele kwantiteit, nu algemeen
-aangenomen is, evenzeer door medische pathologen, embryologen en
-neurologen, als door sociologen en moralisten.
-
-
-    Het zou gemakkelijk zijn over deze kwestie vele aanhalingen te
-    geven van beroemde autoriteiten. Zoo wijst Metchnikoff er op
-    (Essais Optimistes, p. 419), dat orthobiosis de beperking van
-    het nageslacht in zich schijnt te sluiten in den strijd tegen de
-    ziekte. Ballantyne besluit zijn groote verhandeling over Antenatal
-    Pathology met de bewering, dat "Eugeniek" of het verkrijgen van
-    gezonde kinderen een van de meest dringende problemen ter wereld
-    is. Dr. Louise Robinovitch, de uitgeefster van de Journal of Mental
-    Pathology heeft in een schitterende en diepzinnige verhandeling,
-    die zij voorgedragen heeft op het Congres voor Psychologie in 1905,
-    zeer juist in denzelfden geest gesproken: "De volken hebben nog
-    niet de kracht van de voortteling verheven tot de waardigheid
-    van een kracht. Andere krachten, die ons bekend zijn, zelfs van
-    den laagsten graad, zijn reeds lang met wijsheid tot nuttigheid
-    gebracht, en hun werkzaamheden gebaseerd op het principe van de
-    striktst mogelijke economie. Deze economische utilisatie is niet
-    teweeg gebracht door het opdringen van wettelijke beperkingen,
-    maar door het gestadig voortschrijdend menschelijk verstand. Het
-    economisch behandelen van de kwestie der verwekking zal, evenals
-    de economische functie van andere krachten, teweeg gebracht worden
-    door een gestadige en voortschrijdende verstandelijke ontwikkeling
-    van de volken". "Er zijn omstandigheden", zegt C. H. Hughes
-    ("Restricted Procreation", Alienist and Neurologist, Mei 1908),
-    "waaronder het verwekken van een menschelijk leven even ernstig
-    misdadig kan zijn als het nemen van een leven, dat reeds is
-    begonnen".
-
-    Van algemeen biologische, evenals van sociologische zijde,
-    wordt hetzelfde standpunt steeds meer algemeen ingenomen, want
-    het wordt erkend als het onvermijdelijk gevolg van bewegingen,
-    die reeds lang aan den gang zijn.
-
-    Haycraft, verwijzende naar de wet op het verhinderen van
-    wreedheid voor kinderen (Darwinism and Race Progress, p. 160),
-    schreef: "Reeds heeft de publieke opinie zich uitgesproken in
-    den algemeenen regel, dat een man en een vrouw, als ze een kind
-    krijgen, de verplichting op zich moeten nemen er voor te zorgen,
-    dat dat kind niet aan wreedheid en ontbering onderworpen zal
-    worden. Het is maar een stap meer, te zeggen dat een man en een
-    vrouw verplicht moeten zijn geen kinderen voort te brengen als
-    het zeker is, dat ze zullen hebben te lijden door een gebrekkig
-    physiek, en dat ze een ongelijken strijd zullen hebben te strijden
-    met hun medemenschen". Professor J. Arthur Thomson pleit in
-    zijn boek over Heredity (1908) met kracht en toch gematigd voor
-    verstandige methoden der eugeniek, zooals ze speciaal geëischt
-    wordt in een tijd als de onze, waarin aan de ongeschikten een
-    betere kans wordt gegeven zich te vermenigvuldigen dan zij ooit
-    gehad hebben. En Bateson, die verwijst naar de aangroeiende
-    kennis over de erfelijkheid (Mendel's Principles of Heredity,
-    1909, p. 305) merkt op: "Genetische kennis moet zeker leiden tot
-    nieuwe opvattingen over rechtvaardigheid, en het is in het geheel
-    niet onmogelijk, dat, in het licht van zulke kennis, de publieke
-    opinie met genoegen maatregelen zal begroeten, die waarschijnlijk
-    meer zullen doen voor het doen verdwijnen van den misdadiger
-    en den gedegenereerde, dan door eeuwen van strafverordeningen
-    bereikt is". Aankomende jongelingen en meisjes moeten leeren,
-    zegt Anton von Menger, in zijn laatste boek, de overtuigende
-    Neue Sittenlehre (1905), dat het voortbrengen van kinderen onder
-    bepaalde omstandigheden een misdaad is; zij moeten ook leeren zich
-    vrijwillig van conceptie te onthouden, ook al zijn zij gezond; zulk
-    onderwijs, voegde Menger er terecht aan toe, is een noodzakelijke
-    voorbereiding voor iedere wetgeving in deze richting.
-
-    In de laatste jaren zijn vele boeken en artikelen gewijd
-    aan de beschrijving van eugenistische methoden. Wij mogen bij
-    voorbeeld vermelden Population and Progress (1907), door Montague
-    Crackanthorpe, President van de Eugenics Education Society. Zie ook
-    Havelock Ellis, "Eugenics and St. Valentine", Nineteenth Century
-    and After, May, 1906. Het verdient vermelding, dat bijna veertig
-    jaar geleden Miss J. H. Clapperton, in haar Scientific Meliorism
-    (1885, hoofdst. XVII) er op gewezen heeft, dat de vrijwillige
-    beperking van de verwekking door Nieuw-Malthusianistische methoden,
-    afgezien van zuivere voorzichtigheidsmotieven, die daar duidelijk
-    erkend worden, "een nieuwe sleutel is tot de sociale positie",
-    en een noodzakelijke voorwaarde voor "nationale hervorming". Het
-    Groundwork of Eugenics (1909), van Professor Karl Pearson is
-    misschien de beste introductie tot het onderwerp. We kunnen ook
-    vermelden Parenthood and Race Culture (1909), dat op populaire
-    en enthoesiaste wijze geschreven is.
-
-    In hoe ruimen kring de algemeene principes van de eugeniek
-    zijn aangenomen als de gezonde methode om het niveau van het
-    menschelijk ras te verheffen, bleek duidelijk op een bijeenkomst
-    van de Sociological Society, in 1905, toen, nadat Sir Francis
-    stukken over de kwestie had voorgelezen, de vergadering de
-    meening hoorde van talrijke sociologen, economen, biologen en
-    bekende denkers in verschillende landen, die tegenwoordig waren,
-    of die bericht gestuurd hadden. Ongeveer een en twintig drukten
-    min of meer onvermengden bijval uit, en maar drie of vier hadden
-    bezwaren in te brengen, meest over bijzaken (Sociological Papers,
-    gepubliceerd door de Sociological Society, dl. II, 1905).
-
-
-Als we vragen langs welke kanalen deze impuls tot het controleeren
-van de verwekking voor de verheffing van het ras uitdrukking vindt in
-het praktische leven, dan zullen we zeker vinden, dat er minstens
-twee zulke kanalen zijn: 1) de aangroeiende zin voor sexueele
-verantwoordelijkheid bij mannen zoowel als bij vrouwen, en 2) het
-succes van het controleeren van de verwekking, dat in de laatste
-jaren bereikt is, door het algemeen aannemen van methoden voor het
-voorkomen van de conceptie.
-
-Het is reeds noodig geweest in een vorig hoofdstuk de vèrstrekkende
-beteekenis te bespreken van de persoonlijke verantwoordelijkheid van
-de vrouw als een element in de wijziging van het sexueele leven van
-moderne gemeenschappen. Hier behoeven we er alleen op te wijzen, dat
-het autonome gezag van een vrouw over haar eigen persoon, in sexueele
-zaken, van haar kant een toestemming tot de daad der verwekking
-noodig maakt die opzettelijk moet zijn. Wij zijn geneigd te denken,
-dat dit een nieuwe en bijna revolutionaire eisch is; maar het is
-ongetwijfeld een natuurlijk, oud en erkend voorrecht van vrouwen, dat
-ze geen moeder zullen worden zonder haar eigen toestemming. Zelfs in
-de tot den Islam behoorende wereld van de Arabische Nachtvertellingen,
-vinden wij, dat groote lof wordt toegekend aan de "deugd en den moed"
-van de vrouw, die, nadat ze in haar slaap verkracht is, het kind, dat
-de vrucht is van deze onvrijwillige vereeniging, op den openbaren weg
-heeft tentoongesteld en verlaten, omdat zij, naar ze zeide, "niet de
-verantwoordelijkheid op zich wilde nemen voor Allah van een kind, dat
-zonder mijn toestemming geboren is" [420]. De goedkeuring, waarmee deze
-geschiedenis verteld wordt, toont duidelijk aan, dat het den aanhangers
-van den Islam volkomen rechtvaardig en menschelijk toescheen, dat
-een vrouw geen kind zou hebben, dan met haar eigen opzettelijken
-wil. Wij zijn later gewoon geweest te zeggen, dat de staat kinderen
-noodig heeft, en dat het de taak en de plicht van vrouwen is, die te
-verstrekken. Maar de staat heeft evenmin als het individu het recht
-een vrouw tegen haar zin te verkrachten. Wij beginnen ons duidelijk
-voor oogen te stellen, dat, als de staat kinderen noodig heeft, hij het
-voor vrouwen aangenaam moet maken om ze voort te brengen, zooals onder
-natuurlijke en billijke omstandigheden zeker het geval zal zijn. "De
-vrouwen zullen het probleem van de menschheid oplossen", zeide Ibsen
-in een van zijn zeldzame, overtuigende persoonlijke uitlatingen,
-"en zij zullen het doen als moeders". Maar het is niet denkbaar,
-dat een kwestie ooit zou kunnen opgelost worden door een hulpelooze,
-onwillige en onvrijwillige daad, die niet eens de hoogte bereikt
-heeft van dierlijke vreugde.
-
-
-    Er wordt soms gemeend, en zelfs aangenomen, dat de eisch
-    van vrouwen, dat het moederschap nooit gedwongen zal zijn,
-    beteekent, dat zij onder geen conditie moeders willen zijn. In
-    een paar gevallen kan dat zoo wezen, maar het is zeker niet
-    het geval wat de meerderheid van de gezonde vrouwen in alle
-    landen betreft. Integendeel gaat deze eisch gewoonlijk gepaard
-    met den wensch het moederschap te verheerlijken, en dikwijls
-    zelfs met de gedachte het moederschap uit te breiden tot velen,
-    die er tegenwoordig van uitgesloten zijn. "Het schijnt mij toe",
-    schreef Lady Henry Somerset, eenige jaren geleden ("The Welcome
-    Child", Arena, April, 1895), "dat het leven beter en edeler zal
-    zijn, hoe meer wij erkennen, dat er geen onkieschheid is in
-    den climax en de kroon van de scheppende kracht, maar dat ze
-    eerder de hoogste glorie van het ras is. Maar als vrijwillig
-    moederschap de kroon van het ras is, onvrijwillig moederschap
-    is juist het tegenovergestelde.... Alleen als man en vrouw
-    beiden geleerd hebben, dat de heiligste van alle functies,
-    die aan de vrouwen gegeven zijn, moet uitgeoefend worden door
-    den vrijen wil alleen, kunnen er kinderen geboren worden voor
-    deze wereld, die in zich hebben de vreugdevolle wensch om te
-    leven, die dat allerbeste voorrecht van de jeugd voor zich
-    eischen: de zekerheid, dat zij zich kunnen ontplooien in den
-    zonneschijn van de liefde, die hun toekomt." Ook Ellen Key,
-    die er op wijst (Over Liefde en Huwelijk, blz. 14, 265), dat de
-    tirannie van den ouden Protestantschen godsdienstigen geest, die
-    van vrouwen eischte onbeperkte onderwerping aan een vreugdeloos
-    moederschap binnen "het gepleisterde graf van het huwelijk" nu
-    langzamerhand gebroken wordt, verheerlijkt de voorrechten van
-    het vrijwillige moederschap, terwijl ze toegeeft, dat er enkele
-    uitzonderingsgevallen kunnen zijn, waarin vrouwen zich misschien
-    zullen onttrekken aan het moederschap ter wille van de andere
-    eischen van haar persoonlijkheid, hoewel "als een algemeene regel,
-    de vrouw, die het moederschap weigert om de menschheid te dienen is
-    als de soldaat, die zich op den vooravond van een slag voorbereidt
-    voor den komenden strijd door zich de aderen te openen". Helene
-    Stöcker beschouwt ook het moederschap als een van de eischen,
-    die tegenwoordig met steeds grooteren nadruk door de vrouwen
-    gesteld worden. "Als tegenwoordig", zegt zij, (In de voorrede
-    van Liefde en de Vrouwen, 1906), "alle goede dingen van het leven
-    geëischt worden ook door de vrouwen--verstandelijke ontwikkeling,
-    economische onafhankelijkheid, een gelukkige roeping in het leven,
-    een geëerbiedigde maatschappelijke positie--en tevens, als even
-    van zelf sprekend, het huwelijk en een kind, dan klinkt die eisch
-    niet meer, zooals eenige jaren geleden, als de stem eens roependen
-    in de woestijn".
-
-    De vernedering, waartoe het moederschap in de oogen van velen,
-    vervallen is, berust voor een deel op de neiging de vrouwen
-    van iedere stem in deze kwestie te berooven, en voor een deel
-    op wat H. G. Wells noemt (Socialism and the Family, 1906)
-    de monsterachtige dwaasheid, waarmee vrouwen haar hoogste
-    maatschappelijke functie, het voortbrengen en opvoeden van
-    kinderen, volbrengen in haar vrije oogenblikken, als het ware,
-    terwijl zij haar "brood verdienen" door mee te werken aan het
-    bijbrengen van het een of ander mechanisch element aan een
-    industrie-product van weinig waarde. Het zou onpraktisch zijn,
-    en zelfs niet wenschelijk, er op aan te dringen, dat getrouwde
-    vrouwen niet zouden mogen werken, want werken is goed voor
-    ieder. Men taxeert, dat meer dan dertig percent van de werkende
-    vrouwen in Engeland getrouwde vrouwen zijn of weduwen (James
-    Haslam, Englishwoman, Juni, 1909), en alleen in de fabrieken
-    van Lancashire waren in 1901 120.000 getrouwde vrouwen aan het
-    werk. Maar het zou gemakkelijk mogelijk zijn voor den staat om,
-    in zijn eigen belang, het zoo in te richten, dat het werk van
-    een vrouw in een ambacht altijd achter zou moeten staan bij
-    haar werk als moeder. Het is te meer ongewenscht, dat getrouwde
-    vrouwen zouden verhinderd worden in een beroep te werken, omdat
-    er sommige beroepen zijn, waarvoor een getrouwde vrouw, of liever
-    een moeder, beter toegerust is dan een ongetrouwde vrouw. Dit is
-    vooral het geval met onderwijs, en het zou een goede politiek zijn
-    aan getrouwde onderwijzeressen speciale voorrechten toe te staan
-    in den vorm van meerderen vrijen tijd en meer verlof. Terwijl op
-    vele gebieden van kennis een ongetrouwde vrouw een uitstekende
-    onderwijzeres kan zijn, zou het in het geheel niet gewenscht zijn,
-    dat kinderen en voornamelijk meisjes, uitsluitend gebracht werden
-    onder den opvoedkundigen invloed van ongetrouwde onderwijzeressen.
-
-
-Het tweede groote kanaal, waardoor de impuls tot het controleeren van
-de verwekking als verbetering van het ras het praktische leven binnen
-komt, is door het algemeen aannemen, onder de beschaafde standen
-van alle landen--en wij moeten in herinnering houden, dat, in deze
-zaak ten minste, alle standen langzamerhand beschaafd beginnen te
-worden--van methoden tot het voorkomen van de conceptie, behalve
-wanneer de conceptie bepaald gewenscht wordt. We mogen niet langer
-de geldigheid van deze contrôle bespreken, want zij is een feit
-en is deel geworden van onze moderne moraal. "Als een gedragslijn
-als gewoonte en met opzet gevolgd wordt door een groote menigte van
-menschen, die zich overigens goed gedragen, die waarschijnlijk een
-meerderheid vormen in de geheele beschaafde klasse van de natie",
-zooals Sidney E. Webb het terecht uitdrukt, "dan moeten wij aannemen,
-dat ze niet in strijd is met hun werkelijk wetboek van zedelijkheid"
-[421].
-
-
-    Er kan geen twijfel aan zijn, dat, voor zoover Engeland betreft,
-    het voorkómen van de conceptie in praktijk wordt gebracht uit
-    voorzichtigheids- of andere motieven, door de groote meerderheid
-    van de welopgevoede standen. Dit feit is bekend onder allen,
-    die nauwkeurig op de hoogte zijn van de feiten van het Engelsche
-    familieleven. Zoo schrijft Dr. A. W. Thomas (British Medical
-    Journal, Oct. 20, 1906, p. 1066): "Uit mijn ondervinding
-    als huisdokter, kan ik zonder aarzeling zeggen, dat negentig
-    percent van de jonge getrouwde paren van de welgestelde klasse
-    voorbehoedmiddelen gebruiken". Als een feit schijnt deze taxatie
-    in het ruwe eerder onder de waarheid te zijn dan er boven. In
-    een zeer knappe verhandeling, die ik reeds heb aangehaald, waarin
-    Sidney Webb aantoont, dat "de achteruitgang in het geboortecijfer
-    veel grooter schijnt te zijn in die wijken van de bevolking, die
-    bewijzen geven van voorspoed en voorzorg", en deze achteruitgang is
-    "voornamelijk, zoo al niet geheel, het resultaat van opzettelijk
-    willen", en dat "een regeling van den huwelijksstaat, zooals men
-    hem zelf wenscht, nu overal bestaat door geheel Engeland en Wales,
-    blijkbaar onder een groot gedeelte van de bevolking", worden de
-    resultaten vermeld van een gedetailleerd onderzoek gedaan door de
-    Fabian Society. Dit onderzoek omvatte 316 families, op goed geluk
-    gekozen uit alle deelen van Groot-Brittanje, en behoorende tot
-    alle deelen van de middelklasse. De resultaten zijn zorgvuldig
-    geanalyseerd en men heeft bevonden, dat in vier en zeventig
-    families het aantal kinderen onbeperkt was, in twee en veertig
-    opzettelijk beperkt. Als echter de tien jaren van 1890 tot 1899
-    afzonderlijk als de typische periode genomen worden, vindt men,
-    dat van de 120 huwelijken er 107 waren met beperkt aantal kinderen,
-    en maar dertien met onbeperkt aantal, terwijl van deze dertien er
-    vijf kinderloos waren. In deze tien jaren worden dus maar zeven
-    vruchtbare huwelijken met een onbeperkt aantal kinderen vermeld,
-    op een totaal van 120.
-
-    Wat waar is voor Engeland is waar voor alle andere beschaafde
-    landen, en het vindt zijn uitdrukking in het welbekende
-    verschijnsel van den achteruitgang van het geboortecijfer. In
-    den modernen tijd is deze beweging van achteruitgang begonnen in
-    Frankrijk, en veroorzaakte daar een langzamen, maar gestadigen
-    achteruitgang van het jaarlijksch aantal geboorten; in Frankrijk
-    schijnt de beweging nu bijna, of geheel, tot stilstand te
-    zijn gekomen. Maar ze heeft plaats gehad in bijna alle andere
-    vooruitstrevende landen, voornamelijk in de Vereenigde Staten, in
-    Canada, in Australië, en in Nieuw-Zeeland, evenals in Duitschland,
-    Oostenrijk-Hongarije, Italië, Spanje, Zwitserland, België,
-    Holland, Denemarken, Zweden, en Noorwegen. In Engeland blijft ze
-    voortgaan sinds 1877. Van de groote landen is Rusland het eenige,
-    waar ze nog niet heeft plaats gevonden, en onder de massa van de
-    Russische bevolking vinden wij minder opvoeding, meer armoede,
-    een hooger sterftecijfer, en een grootere mate van ziekte dan in
-    eenig ander groot, of zelfs klein land.
-
-    Er wordt soms gezegd, dat de achteruitgang van het geboortecijfer
-    geheel het gevolg is van de vrijwillige contrôle op de
-    voortplanting. Het is ongetwijfeld waar, dat zekere andere
-    elementen, zooals het uitstellen van het huwelijk bij vrouwen tot
-    een betrekkelijk laten leeftijd, er toe leiden om de grootte van
-    het gezin te beperken. Maar dat alles toegegeven dan vindt men
-    toch, dat de achteruitgang werkelijk bestaat en groot is. Dit
-    is bij voorbeeld aangetoond door de statistische onderzoekingen,
-    die gedaan zijn door Arthur Newsholme en Y. T. H. C. Stevenson,
-    en door Yule, beide gepubliceerd in de Journal Royal Statistical
-    Society, April 1906.
-
-    Sommigen hebben gemeend, dat, omdat de Katholieke kerk onvolkomen
-    omgang verbiedt, deze beweging tot het controleeren van de
-    verwekking een betrekkelijk veel grootere toename met zich zal
-    brengen onder Katholieke, dan onder niet-Katholieke volken. Dit
-    is echter alleen maar juist onder bepaalde voorwaarden. Het is
-    volkomen waar, dat er in Ierland geen achteruitgang is geweest
-    in het geboortecijfer, en dat de achteruitgang maar weinig in
-    het oog springt in die steden van Lancashire, die een groot
-    Iersch element hebben. Maar in België, Italië, Spanje, en andere
-    voornamelijk Katholieke landen, vindt de achteruitgang in het
-    geboortecijfer behoorlijk plaats. Wat er gebeurd is, is, dat de
-    kerk--die altijd let op sexueele kwesties--het belang van de
-    moderne beweging heeft erkend en er zich aan aangepast heeft,
-    door aan haar minder ontwikkelde en onopgevoede kinderen te
-    verklaren, dat onvolledige omgang een doodzonde is, terwijl ze
-    er zich ter zelfder tijd van onthoudt in deze zaak navraag te
-    doen bij haar beter opgevoede leden. De kwestie werd in 1842
-    bepaald onderworpen aan het oordeel van den Paus, door Bisschop
-    Bouvier van Mans, die de zaak heel duidelijk voorstelde, en aan
-    Paus Gregorius XVI meedeelde, dat het voorkómen van de conceptie
-    zeer gewoon begon te worden, en dat, als het als doodzonde bleef
-    beschouwd worden, het gevolg alleen maar zou zijn, dat de zondaars
-    van den biechtstoel verdreven zouden worden. Na rijpe overweging
-    antwoordde de Curia Sacra Poenitentiaria door er op te wijzen,
-    met betrekking tot de gewone methode van den coïtus interruptus,
-    die berust op een verkeerde daad van den man, dat de vrouw,
-    die door haar man gedwongen wordt er in toe te stemmen, geen
-    zonde begaan heeft. Voorts werd de bisschop herinnerd aan het
-    wijze gezegde van Liguori, "den meest geleerden en ervaren mensch
-    in zulke zaken", dat de biechtvader gewoonlijk niet geroepen is
-    navraag te doen in een zoo teedere zaak als de debitum conjugale,
-    en dat hij, als zijn opinie niet gevraagd wordt, moet zwijgen
-    (Bouvier, Dissertatio in sextum Decalogi praeceptum; supplementum
-    ad Tractatum de Matrimonio, 1849, blz. 179-182; aangehaald door
-    Hans Ferdy, Sexual-Probleme, Aug. 19, 1908, p. 498). Wij zien dus,
-    dat, zoowel onder Katholieke als onder niet-Katholieke volken,
-    het gebruik van voorbehoedmiddelen tegen de conceptie samengaat
-    met vooruitgang en beschaving, en dat het algemeene gebruik van
-    zulke middelen door Katholieken (met de stilzwijgende toestemming
-    van de kerk) alleen maar een kwestie is van tijd.
-
-
-Van tijd tot tijd hebben vele energieke personen luide geëischt, dat
-er een einde zou komen aan den achteruitgang van het geboortecijfer,
-want, beweren zij, het beteekent "zelfmoord van het ras". Men begint
-nu echter te erkennen, dat deze roep een dwaze en noodlottige
-vergissing is geweest. Het is niet mogelijk door de straten te
-loopen van een groote stad, waar een groot aantal personen zijn,
-die klaarblijkelijk nooit hadden moeten geboren worden, zonder te
-erkennen, dat het geboortecijfer tot nog toe ver boven de normale en
-gemiddelde grens is. De grootste Staten zijn dikwijls de kleinste
-geweest, wat het aantal burgers betreft, want de kwaliteit telt en
-niet de kwantiteit. En omdat het waar is, dat het toenemen van de
-beste types van burgers een staat alleen kan verrijken, wordt het nu
-ontoelaatbaar, dat een natie zou toenemen door het opeenhoopen van
-nieuw geboren uitvaagsel in haar midden. Men begint nu te erkennen,
-dat dit niet alleen de kwaliteit van een volk verlaagt, maar dat het
-aan den Staat een buitensporigen finantieelen last oplegt.
-
-
-    Zelfs wordt nu erkend, dat groote families gepaard gaan met
-    degeneratie, en, in de ruimste beteekenis, met abnormaliteiten
-    van iedere soort. Zoo is het ontwijfelbaar waar, dat mannen van
-    genie dikwijls tot zeer groote families behooren, hoewel we voor
-    hen, die bang zijn voor een verontrustende afname van genie door
-    de meerdere beperking van het gezin er op kunnen wijzen, dat
-    de positie, die in de familie wordt ingenomen door het geniale
-    kind meestal die is van eerstgeborene. (Zie Havelock Ellis,
-    A Study of British Genius, blz. 115-120). De krankzinnigen,
-    de idioten, de imbecielen en zwakzinnigen, de misdadigers, de
-    epileptici, de hysterici, de neurasthenici, de tuberculeuzen, zij
-    allen schijnen te behooren tot groote gezinnen (zie bv. Havelock
-    Ellis, op. cit., p. 110; Toulouse, Les Causes de la Folie, p. 91;
-    Harriet Alexander, "Malthusianism and Degeneracy", Alienist and
-    Neurologist, Jan. 1901). Er is ook aangetoond door Heron, Pearson
-    en Goring, dat niet alleen de eerstgeborenen, maar ook de tweede
-    geborenen, speciaal neiging hebben om te lijden aan pathologische
-    defecten (krankzinnigheid, misdadigheid, tuberculose). Er schijnt
-    echter een fout te zijn in den gewonen uitleg, die van dit feit
-    gegeven wordt. Volgens van der Velde wordt dit feit (zooals
-    aangehaald wordt in Sexual-Probleme, Mei 1909, p. 381) volkomen
-    in evenwicht gebracht door de toenemende sterfte van kinderen
-    van den eerstgeborene af naar beneden. De grootere neiging tot
-    pathologische toestanden van de eerste kinderen is dus eenvoudig
-    het gevolg van een minder strenge keuze door den dood gedaan. Voor
-    zoover zij, afgezien van deze vergissing, een werkelijk grootere
-    pathologische neiging vertoonen, is deze misschien een gevolg
-    van het vroege huwelijk. Een andere vergissing is het dikwijls
-    aangehaalde gezegde, dat de kinderen in kleine gezinnen zwakker
-    zijn dan die in grootere. We moeten onderscheid maken tusschen een
-    van nature klein gezin, en een kunstmatig klein gezin. Een familie,
-    die klein is enkel als gevolg van geringe voortplantingskracht van
-    de ouders, zal waarschijnlijk een zwakke familie zijn; een familie,
-    die klein is als gevolg van het met opzet beperken van de ouders,
-    heeft natuurlijk niet zoo'n neiging.
-
-    Deze verschijnselen hebben, naar we zien zullen, geen invloed
-    op het aantal gedegenereerden in groote gezinnen. Wij kunnen ze
-    in verband brengen met de neiging, die dikwijls vertoond wordt
-    door personen, die ongezond en abnormaal van zenuwen zijn, om te
-    meenen, dat zij speciale geschiktheid hebben om goede kinderen
-    voort te brengen. "Ik geloof, dat iedereen een speciale roeping
-    heeft", zeide een man tot Marro (La Pubertà, p. 459); "ik acht het
-    mijn roeping superieure kinderen voort te brengen". Hij kreeg er
-    vier,--een epilepticus, een krankzinnige, een drankzuchtige en een
-    die zwak van gezondheid was--en hij stierf zelf krankzinnig. De
-    meeste menschen hebben wel eens eenigszins hierop gelijkende
-    gevallen van deze begoocheling ontmoet, hoewel dan minder duidelijk
-    uitgesproken. In een zaak, zoo vol toekomstmogelijkheden voor
-    andere menschelijke wezens, kan niemand zich veilig verlaten op
-    zijn eigen, door niets gesteunde indrukken.
-
-
-De eisch van nationale kracht komt zoodoende overeen met den eisch van
-de zich ontwikkelende philanthropie, die, nadat ze eenmaal begonnen
-is te trachten de levensvoorwaarden te verbeteren, langzamerhand is
-begonnen te erkennen, dat het noodig is dieper te gaan en het leven
-zelf te verbeteren. Want, terwijl het ontwijfelbaar waar is, dat
-veel gedaan kan worden door systematisch invloed uit te oefenen op de
-levensvoorwaarden, de meer in bijzonderheden gaande analyse van een
-verderfelijk milieu dient toch alleen om aan te toonen, dat het voor
-het grootste gedeelte zijn grond vindt in het menschelijk organisme
-zelf en dat het niet alleen vóór de geboorte zijn oorsprong vindt,
-maar zelfs vóór de conceptie, daar het voortkomt uit de kwaliteit
-van het organisme van de ouders of van de voorouders.
-
-Als we echter alle philanthropische overwegingen ter zijde stellen,
-zou toch de ernstige vergissing: te trachten den vooruitgang van de
-beschaving in de richting van het beheerschen der verwekking, niet
-voorgekomen zijn, als de algemeene neiging van de zoölogische evolutie
-begrepen was geworden, zelfs in haar elementen. Alle zoölogische
-vooruitgang gaat van de meer vruchtbare naar de minder vruchtbare;
-hoe hooger de soort, des te minder vruchtbaar zijn de individueele
-leden ervan. Dezelfde neiging wordt gevonden binnen de grenzen van de
-menschelijke soort, hoewel dan niet in een onveranderlijke rechte lijn;
-de groei van de beschaving sluit een vermindering in vruchtbaarheid
-in zich. Dit is in het geheel geen nieuw verschijnsel; het oude
-Rome en later Genève, "het Protestantsche Rome", getuigen ervan;
-ongetwijfeld is het voorgekomen in ieder hoog centrum van moreele
-en intellectueele beschaving, hoewel de gegevens waarnaar men de
-neiging kan afmeten niet meer bestaan. Als wij ons een voldoende ruim
-en duidelijk overzicht verschaffen, dan moeten we erkennen, dat de
-neiging van een gemeenschap om haar natuurlijke toename te verminderen,
-een essentieel verschijnsel is van iedere geavanceerde beschaving. De
-meer intelligente naties hebben de neiging het eerst vertoond en
-in iedere natie nemen de beter opgevoede klassen de leiding, doch
-het is alleen maar een kwestie van tijd, dat alle beschaafde naties,
-en alle maatschappelijke klassen in iedere natie, zich er bij zullen
-aansluiten [422]. Deze beweging is, zooals we in herinnering moeten
-houden--tegenovergesteld aan den onwetenden roep van zekere would-be
-moralisten en politici--een weldadige beweging. Ze beteekent een
-grooter respect voor de kwaliteit dan voor de kwantiteit van de
-toename; ze sluit in zich de mogelijkheid van met succes de nadeelen
-van een hooge beschaving te bestrijden, ziekte, overbevolking en al de
-menigvuldige ellenden, die onvermijdelijk samengaan met een te groot
-geboortecijfer. Want alleen in een gemeenschap, die langzaam toeneemt
-is het mogelijk de juiste economische voorwaarden te verkrijgen en de
-wijzigingen in het milieu, die noodig zijn voor een gezond burgerlijk
-en persoonlijk leven [423]. Als die menschen, die den kreet aanheffen
-van "zelfmoord van het ras" ten aanzien van den achteruitgang van
-het geboortecijfer de kennis hadden en het verstand om de velerlei
-nadeelen te erkennen, die zij te voorschijn roepen, dan verdienden
-ze als misdadigers behandeld te worden.
-
-In de practijk is in de beschaafde maatschappij de kennis van de
-mogelijkheid van het voorkòmen van de conceptie ongetwijfeld nooit
-afwezig geweest en zelfs niet in lagere stadiën van de beschaving,
-hoewel ze meestal aangewend is geworden voor doeleinden van persoonlijk
-gemak of in praktijk gebracht in gehoorzaamheid aan regels der
-conventie, die kuischheid eischten, en ze is eerst in den laatsten
-tijd dienstbaar gemaakt aan de ruimere belangen van de maatschappij en
-aan de verheffing van het ras. Men kan wel zeggen, dat de theoretische
-basis van de contrôle op de verwekking, van zijn maatschappelijke en
-economische, afgezien van zijn eugenische gezichtspunten, dateert van
-den beroemden Essay on Population van Malthus, die het eerst uitgegeven
-werd in 1798, een opzienbarend boek,--hoewel de grondstelling ervan
-niet onmiddellijk te demonstreeren is,--daar het niet alleen diende
-als punt van uitgang voor de philanthropische beweging tot beperking
-van de verwekking, maar ook Darwin (en onafhankelijk van hem ook aan
-Wallace) het vruchtbare denkbeeld aan de hand deed, dat zich ten slotte
-ontwikkelde in de groote evolutietheorie van de natuurlijke keuze.
-
-Malthus echter was er zeer ver vandaan te beweren, dat de beperking van
-de voortplanting, die hij aanraadde in het belang van de menschheid,
-uitgevoerd zou worden door het invoeren van voorbehoedmiddelen bij
-het sexueel verkeer. Hij meende, dat de beschaving een grootere
-mate van zelfbeheersching met zich bracht, die het mogelijk zou
-maken zich geheel van geslachtsverkeer te onthouden, als zulk een
-zelfbeheersching in het belang van de menschheid geëischt werd. Latere
-denkers hebben echter erkend, dat, terwijl het ontwijfelbaar waar
-is, dat de beschaving meer voorzorg en grootere zelfbeheersching in
-zich sluit, wij niet vooruit kunnen zeggen, dat die eigenschappen
-zich moeten ontwikkelen in zulk een mate, als Malthus eischt, vooral
-als de impuls, die beheerscht moet worden, van een zoo machtigen en
-explosieven aard is.
-
-James Mill was de pionier voor het aanraden van Nieuw-Malthusiaansche
-methoden, hoewel hij zich voorzichtig uitsprak. In 1818, in het artikel
-"Colony" in het supplement van de Encyclopædia Britannica, gaat hij
-voort, na opgemerkt te hebben, dat het middel om het onbeperkt toenemen
-van de bevolking tegen te gaan, het belangrijkste praktische probleem
-is, waarop de wijsheid van den politicus en moralist zich richten kan:
-"Als de bijgeloovigheden van de kinderkamer uit de wereld werden
-verbannen en het nuttigheidsprincipe strak in het oog gehouden werd,
-zou het niet moeilijk zijn een oplossing te vinden". Vier jaar later
-drukte de vriend van James Mill, Francis Place, de radicale hervormer,
-meer precies de gedachte uit, die klaarblijkelijk in den geest van
-Mill aanwezig was. Na de feiten opgesomd te hebben, die betrekking
-hebben op de noodzakelijkheid van zelfbeheersching bij de verwekking
-en de nadeelen van het vroege huwelijk, die hij meent, dat men
-jonge menschen duidelijk voor oogen moest stellen, gaat Place voort:
-"Als een honderdste, misschien een duizendste gedeelte van de moeite
-gedaan werd om deze waarheden mede te deelen, die er gedaan wordt om
-dogma's te onderwijzen, dan zou er, in geen groot tijdsverloop een
-groote verandering ten goede plaats vinden in het vòorkomen en de
-gewoonten van de menschen. Als men, bovenal, duidelijk begreep, dat
-het geen schande was voor getrouwde menschen om voorbehoedmiddelen te
-gebruiken, die de conceptie voorkomen zonder nadeelig te zijn voor de
-gezondheid, of hinderlijk te zijn voor de vrouwelijke fijngevoeligheid,
-dan zou de toename van de bevolking ineens beperkt zijn tot binnen de
-middelen van bestaan; misdaad en ellende zouden, in niet geringe mate,
-uit de maatschappij verwijderd worden; en het doel van Mr. Malthus
-en Mr. Godwin, en ieder philanthropisch persoon zou bevorderd worden
-door het toenemen van comfort, van verstand, en van moreel gedrag,
-bij de massa van de bevolking. De aanbevolen gedragslijn zal eens,
-daarvan ben ik volkomen overtuigd, door de menschen gevolgd worden,
-zelfs als ze aan zich zelf zijn overgelaten" [424].
-
-Het duurde niet lang of de prophetische woorden van Place begonnen
-erkend te worden, en nog een halve eeuw later had de beweging invloed
-op het geboortecijfer van alle beschaafde landen, hoewel nauwelijks
-gezegd kan worden, dat veel recht gedaan is aan de pioniers,
-die ze bevorderden ondanks veel vervolging van het onwetende en
-bijgeloovige publiek, dat zij trachtten goed te doen. In 1831 gaf
-Robert Dale Owen, de zoon van Robert Owen, zijn Moral Physiology
-uit, waarin hij de methoden uiteenzette ter voorkoming van de
-conceptie. Iets later wijdden de broeders George en Charles Drysdale
-(geboren in 1825 en 1829), twee vurige en onvermoeide philanthropen
-veel van hun energie aan het verbreiden van de Nieuw-Malthusiaansche
-grondbeginselen. George Drysdale publiceerde, in 1854, zijn Elements
-of Social Science, dat vele jaren lang in geheel Europa enorm veel
-gelezen werd, in acht verschillende talen. Het was zeker niet in
-alle opzichten een wetenschappelijk of gezond werk, maar het had
-een grooten invloed, en het kwam velen in handen, die nooit eenig
-werk over sexueele onderwerpen gezien hadden. Na veel vijandschap
-ondervonden te hebben, kreeg de zaak van het nieuw-Malthusianisme
-een schitterende rechtvaardiging in 1876, toen Charles Bradlaugh en
-Mrs. Besant, die vervolgd waren voor het verspreiden van brochures van
-deze strekking, vrijgesproken werden; de Lord Chief Justice verklaarde,
-dat een zoo slecht overlegde en onrechtvaardige aanklacht wel nog
-nooit in een gerechtshof was behandeld. Deze rechtszaak gaf, zelfs
-door haar publiciteit alleen al en afgezien van den afloop ervan,
-een grooten stoot aan de beweging van het nieuw-Malthusianisme. Het
-is wel bekend, dat de gestadige achteruitgang van het geboortecijfer
-in Engeland in 1877 begon, het jaar na het gerechtelijk onderzoek. Er
-kon geen schitterender illustratie zijn van het feit, dat, wat men
-gewend was te noemen "de werktuigen van de Voorzienigheid" inderdaad
-onbewuste werktuigen zijn tot het teweeg brengen van groote doeleinden,
-die wij zelf volstrekt niet bedoelden of wenschten.
-
-
-    In 1877 stichtte Dr. C. R. Drysdale de Malthusiaansche bond, en gaf
-    een tijdschrift uit, The Malthusian, hierin steeds geholpen door
-    zijn vrouw, Dr. Alice Drysdale Vickery. Hij stierf in 1907. (Het
-    edele pionierswerk van de Drysdales is in hun eigen land nog niet
-    voldoende erkend; een apprecieerend en wèl-ingelicht artikel door
-    Dr. Hermann Rohleder, "Dr. C. R. Drysdale, Der Hauptvertreter
-    der Neumalthusianische Lehre", verscheen in het Zeitschrift für
-    Sexualwissenschaft, Maart, 1908). Er zijn nu in alle beschaafde
-    landen genootschappen en tijdschriften voor het verspreiden van
-    de nieuw-Malthusiaansche grondbeginselen, zooals ze gewoonlijk
-    genoemd worden, hoewel het goed zou zijn het gebruik van den naam
-    van Malthus in dit verband te vermijden. Wat de medici betreft,
-    begon het aanraden van voorbehoedmiddelen bij het sexueel verkeer,
-    niet op maatschappelijke, maar op medische en hygiënische gronden,
-    ongeveer dertig jaar geleden, hoewel in Frankrijk Raciborski al
-    vroeger de methode aanraadde den tijd om en bij de menstruatie
-    te vermijden. In Duitschland is Dr. Mensinga, de gynaecoloog, op
-    medische en hygiënische gronden de meest op den voorgrond tredende
-    voorstander van wat hij noemt "facultatieve steriliteit", die hij
-    het eerst aanbevolen heeft in 1889. In Rusland werd, omstreeks
-    denzelfden tijd, kunstmatige steriliteit openlijk aangeraden
-    door den beroemden gynaecoloog, Professor Ost, in de maatschappij
-    voor obstetrie en gynaecologie in St. Petersburg. Zulke medische
-    aanbevelingen, in bijzondere gevallen, beginnen nu gewoon te
-    worden.
-
-    Er zijn bepaalde gevallen, waarin iemand in het geheel niet
-    behoort te trouwen; dit is, bij voorbeeld, zoo, als er een aanval
-    van krankzinnigheid voorgekomen is; het kan nooit met zekerheid
-    gezegd worden, dat iemand, die een aanval van krankzinnigheid
-    gehad heeft, er niet nog een zal krijgen, en menschen, die zulke
-    aanvallen gehad hebben moesten, naar Blandford zegt (Lumleian
-    Lectures on Insanity, British Medical Journal, April 20, 1895)
-    "hun deelgenoot voor het leven niet blootstellen aan den angst
-    en het gevaar, die zulk een aanval meebrengt". Er zijn andere en
-    talrijke gevallen, waarin het huwelijk kan toegestaan worden, of
-    waar het al heeft plaats gevonden, onder gunstiger omstandigheden,
-    maar waar het zeer wenschelijk is of geworden is, dat geen
-    kinderen zullen komen. Dit is het geval als een eerste aanval van
-    krankzinnigheid voorkomt na het huwelijk, des te dringender als de
-    aangetaste de vrouw is, en vooral als de ziekte den vorm aanneemt
-    van krankzinnigheid bij kraamvrouwen. "Wat kan bedroevender zijn",
-    vraagt Blandford (loc. cit.), "dan een vrouw te zien ineenstorten
-    bij de geboorte van een kind, haar te zien herstellen, weer te
-    zien instorten en zoo voort, bij zes, zeven of acht kinderen,
-    terwijl de tijd van herstel tusschen ieder kind korter en
-    korter wordt, totdat zij bijna een chronische krankzinnige
-    is?" Bovendien heeft Tredgold (Lancet, Mei 17, 1902) gevonden
-    dat onder kinderen, die uit krankzinnige moeders geboren zijn,
-    de sterfte tweemaal zoo groot is als de gewone kindersterfte,
-    zelfs in de armste districten. In gevallen van vereeniging van
-    personen met tuberculeuze antecedenten, wordt ook door velen
-    gemeend (b.v. door Massalongo, waar hij tuberculose en huwelijk
-    bespreekt op het Congres voor Tuberculose in Napels in 1900),
-    dat alle voorzorgen genomen moeten worden om te maken, dat zulk
-    een huwelijk kinderloos blijft. In een derde klasse van gevallen
-    is het noodig het aantal kinderen tot éen of twee te beperken;
-    dit is bij sommige gevallen van hartziekte, waarbij zwangerschap
-    een toenemend verzwakkenden invloed heeft op het hart (Kisch,
-    Therapeutische Monatsheft, Feb., 1898 en Sexual Life of Woman;
-    Vinay, Lyon Medical, Jan. 8, 1889); in sommige gevallen van
-    hartziekte is het echter mogelijk, dat het, hoewel er geen reden
-    is om het huwelijk te beletten, voor een vrouw wenschelijk is in
-    het geheel geen kinderen te hebben (J. F. Blacker, "Heart Disease
-    in Relation to Pregnancy", British Medical Journal, Mei 25, 1907).
-
-    In al zulke gevallen is het aanbevelen van voorbehoedmiddelen bij
-    het verkeer klaarblijkelijk een onmisbare hulp voor den medicus
-    bij het leggen van den nadruk op het hooge belang van hygiënische
-    voorzorgen. Als er zulke methoden niet zijn, kan hij er nooit
-    zeker van zijn, dat zijn waarschuwingen gehoord zullen worden,
-    en zelfs het volgen van zijn raad zou verschillende ongewenschte
-    resultaten hebben. Het gebeurt soms, dat een gehuwd paar zelfs
-    voordat ze trouwen, overeenkomt, samen te leven zonder sexueele
-    betrekkingen, maar, om verschillende redenen, wordt het zelden
-    mogelijk of praktisch bevonden deze leefwijze langen tijd vol
-    te houden.
-
-
-Het is de erkenning van deze en dergelijke overwegingen, die geleid
-heeft--hoewel dan eerst in de laatste jaren--naar we gezien hebben,
-aan den eenen kant tot het invoeren van de contrôle op de verwekking in
-de praktische moraal van alle beschaafde naties, en, aan den anderen
-kant, tot de bewering, die nu misschien, zonder uitzondering door
-alle medische autoriteiten in sexueele zaken gedaan wordt, dat het
-gebruik van middelen om de conceptie te voorkomen onder bepaalde
-omstandigheden dringend noodzakelijk is en volkomen onschadelijk
-[425]. Men glimlacht tegenwoordig, als men leest, dat het minder
-dan een eeuw geleden mogelijk was voor een kundig en geacht medisch
-schrijver om te verklaren, dat het gebruik van "verschillende
-afschuwelijke middelen" om de conceptie te voorkomen, gebaseerd is
-"op een zeer aanmatigenden twijfel aan de behoudende kracht van den
-Schepper" [426].
-
-De toepassing van de theorie in de praktijk is nog niet volkomen,
-en we zouden ook niet kunnen verwachten, dat dat zoo was, want,
-naar we gezien hebben, is er altijd een tegenstelling tusschen de
-practische en de traditioneele moraal. Van tijd tot tijd komen er
-frappante voorbeelden voor van deze tegenstelling [427]. Zelfs in
-Engeland, dat een pioniersrol vervuld heeft bij het controleeren
-van de verwekking, worden nog pogingen gedaan--soms in kwartieren,
-waar we meer bekendheid verwacht zouden hebben--om een beweging in
-discrediet te brengen, waarvan men het recht van bestaan niet meer
-in twijfel kan trekken, sedert ze zoowel wetenschappelijk goedgekeurd
-wordt als in algemeen gebruik is gekomen.
-
-Het zou misplaatst zijn hier de verschillende middelen te bespreken,
-die gebruikt worden ter controleering van de verwekking of de
-respectieve verdiensten en gebreken daarvan. Het is voldoende
-te zeggen, dat de condom, die de oudste is van alle middelen ter
-voorkoming van de conceptie, tegenwoordig door bijna alle autoriteiten
-beschouwd wordt, als het veiligste, het gemakkelijkste en het
-onschuldigste middel, indien hij tenminste gebruikt wordt, zooals
-het behoort [428]. Dit is de opinie van Kraft-Ebing, van Moll, van
-Schrenck-Notzing, van Löwenfeld, van Forel, van Kisch, van Fürbringer,
-om maar enkele van de meest bekende medische autoriteiten te noemen
-[429].
-
-
-    Het heeft zijn belang den oorsprong en de geschiedenis na te
-    gaan van den condom, hoewel het onmogelijk schijnt dit met
-    eenige nauwkeurigheid te doen. Waarschijnlijk werd hij, in een
-    rudimentairen vorm, al in de vroege oudheid toegepast. In China
-    en Japan worden, naar het schijnt, schijven geolied papier gelegd
-    op den baarmoedermond, ten minste bij prostituées. Dit schijnt
-    wel de eenvoudigste en duidelijkst mechanische methode te zijn
-    om de conceptie te voorkomen, en zij kan wel aanleiding hebben
-    gegeven tot het aanwenden van een beschutting om den penis,
-    als een methode, die meer effect had. In Europa schijnen wij,
-    in het midden van de zestiende eeuw, in Italië, het eerst te
-    hooren van zulke middelen, in den vorm van linnen bedekkingen,
-    in den vorm van den penis; Fallopius raadde het gebruik van
-    zulke middelen aan. Langzamerhand werden er verbeteringen
-    aangebracht in de vervaardiging; eerst werd de blinde darm van
-    het lam gebruikt en later vischlijm. Het schijnt wel, dat er
-    groote verbeteringen in de vervaardiging werden aangebracht in
-    de zeventiende of achttiende eeuw, en deze verbeteringen werden
-    algemeen in verband gebracht met Engeland. Het middel werd dus
-    bekend als de Engelsche cape of mantel, de "capote anglaise",
-    of de "redingote anglaise", en onder dezen naam wordt er naar
-    verwezen door Casanova, in het midden van de achttiende eeuw
-    (Casanova, Mémoires, ed. Garnier, dl. IV, p. 464). Casanova
-    schijnt deze "redingotes" echter nooit zelf gebruikt te hebben,
-    daar hij er, zooals hij zeide, niet van hield, "zich op te sluiten
-    in een stuk doode huid om te bewijzen, dat hij volkomen levend"
-    was. Deze capotes--toen uit goudvlies gemaakt--waren, naar het
-    schijnt, al veel vroeger bekend aan Mme de Sévigné; zij was ze
-    niet gunstig gezind, want, in een van haar brieven, verwijst zij
-    er naar als "cuirasses contre la volupté et toiles d'arraignée
-    contre le mal". De naam "condom" dateert uit de achttiende eeuw,
-    en komt het eerst voor in Frankrijk; men meent algemeen, dat het
-    de naam is van een Engelsch medicus, die het middel uitvond,
-    of liever verbeterde. Condom is echter geen Engelsche naam,
-    maar er is een Engelsche naam Condon, waarvan "condom" wel een
-    verbastering kan zijn. Deze veronderstelling vindt nog meer grond,
-    omdat het woord soms werkelijk geschreven werd "condon". Zoo vind
-    ik, in een versje, door Bachoumont in zijn dagboek aangehaald,
-    (Dec. 15, 1773), en waarvan men meent, dat het gericht was aan
-    een vroegere ballet-danseres, die prostituée was geworden:--
-
-
-       "Du condon cependant, vous connaissez l'usage
-
-        Le condon, c'est la loi, ma fille, et les prophètes!"
-
-
-    De moeilijkheid blijft echter bestaan een Engelschman te ontdekken
-    van den naam Condon, die met eenige waarschijnlijkheid in verband
-    kan worden gebracht met den condom: ongetwijfeld heeft hij de zaak
-    niet opgeschreven, omdat hij nooit dacht, dat zijn uitvinding
-    beroemd, of dat zijn naam onsterfelijk zou worden. Ik vind geen
-    enkelen Condon vermeld in de boeken van het College of Physicians,
-    en wat de boeken van het College of Surgeons betreft, waarvan
-    de oude lijsten zeer onvolkomen zijn, heeft Mr. Victor Plarr,
-    de bibliothecaris mij, na vriendelijk onderzoek gedaan te hebben,
-    verklaard, dat de naam niet vermeld wordt. Nog andere verschillende
-    uitleggingen van den naam zijn gegeven, met meerdere of mindere
-    zekerheid, maar gewoonlijk zonder eenig bewijs. Zoo zegt Hyrtl
-    (Handbuch der Topographischen Anatomie, 7e dr. dl. II, p. 212),
-    dat condom oorspronkelijk gondom genoemd werd, naar den naam van
-    den Engelschen uitvinder, een ridder aan het hof van Karel II,
-    die er het eerst een moet gemaakt hebben uit het eivlies van een
-    schaap; maar Gondom is evenmin een Engelsche naam als Condom. Er is
-    een Fransche stad in Gascogne, die Condom heet, en Bloch vermoedt,
-    maar zonder bewijzen bij te brengen, dat de naam hier vandaan
-    komt; als dat echter zoo is, dan is het niet waarschijnlijk,
-    dat de naam onbekend zou zijn in Frankrijk. Hans Ferdy meent, ten
-    slotte, dat hij afgeleid is van "condus"--dat, wat bewaart--en, in
-    overeenstemming met zijn theorie, noemt hij den condom een condus.
-
-    De oudste geschiedenis van den condom wordt in korte woorden
-    door verschillende schrijvers besproken, zooals door Proksch,
-    Die Vorbauung der Venerischen Krankheiten, p. 48; Bloch, Sexual
-    Life of Our Time, hoofdst. XV en XXVIII; Cabanès, Indiscretions
-    de l'Histoire, p. 121, etc.
-
-
-De beheersching van de verwekking door het voorkomen van de conceptie
-is, zooals we gezien hebben, een deel geworden van de moraal van
-beschaafde volken. Er is een andere methode, wel niet ter voorkoming
-van de conceptie, maar ter beperking van de nakomelingschap, die zich
-veel vroeger in de wereld heeft vertoond, hoewel ze op verschillende
-tijden zeer verschillend beschouwd is en nog zeer tegenstrijdige
-meeningen in het leven roept. Dit is het middel van de miskraam.
-
-Terwijl het gebruik der miskraam geenszins, als het gebruik van het
-voorkomen van de conceptie, in de beschaafde wereld aangenomen is,
-schijnt het toch wel geen diepen tegenzin te wekken bij een groot deel
-van de bevolking in beschaafde landen. De meerderheid der vrouwen,
-wel-opgevoede en zeer moreele vrouwen niet uitgesloten, die zwanger
-worden tegen haar wensch, nemen de mogelijkheid van het opwekken van
-miskraam in overweging, zonder de minste gewetensbezwaren, en kennen
-gewoonlijk zelfs niet de gewone professioneele houding van de kerk, de
-wet en de geneeskunde met betrekking tot de miskraam. Waarschijnlijk
-zijn alle medici wel met dit feit in aanraking gekomen, en zelfs een
-zoo bekend en correct kenner der medische wetten als Brouardel zeide
-[430] dat hem tamelijk dikwijls gevraagd was geworden miskraam op te
-wekken, door dames, die het beschouwden als een volkomen natuurlijke
-zaak, en die in het minst geen vermoeden hadden, dat de wet het
-gevraagde als een misdaad beschouwde.
-
-Het is derhalve niet te verwonderen, dat miskraam zeer gewoon is
-in alle beschaafde en vooruitstrevende landen. Ongelukkig kan
-niet gezegd worden, dat het afdrijven in praktijk is gebracht
-overeenkomstig eugenische overwegingen, en het wordt zelfs niet
-dikwijls aangeraden van het standpunt der eugeniek. Maar in een
-groot aantal gevallen van niet-gewenschte zwangerschap, die voorkomt
-bij vrouwen van karakter en energie, die niet gewend zijn zich
-rustig neêr te leggen bij toestanden, die ze niet gezocht hebben,
-en in ieder geval als niet-gewenscht beschouwen, wordt dikwijls
-de toevlucht genomen tot afdrijven. Gewoonlijk beschouwt men de
-Vereenigde Staten als het land, waar het gebruik vooral bloeit, en
-zeker moet een land, waar het ideaal van kuischheid voor ongetrouwde
-vrouwen, van vrijheid voor getrouwde vrouwen, van onafhankelijkheid
-voor allen, in de praktijk gevolgd wordt, wel gunstig gestemd zijn
-jegens het gebruik der afdrijving. Maar de wijze, waarop het veel
-voorkomen van de afdrijving erkend wordt in de Vereenigde Staten,
-berust waarschijnlijk voor het grootste gedeelte op de eerlijkheid
-van de Amerikanen bij het openbaar maken en het trachten te verbeteren
-van wat zij, te recht of ten onrechte, beschouwen als maatschappelijke
-gebreken, en het kan best, dat het niet beteekent, dat het werkelijk
-veel vóórkomt in de praktijk. Vergelijkende statistieken bewijzen
-niet veel, en het is zeker waar, dat afdrijving uiterst gewoon is in
-Engeland, Frankrijk en Duitschland. Waarschijnlijk kunnen nationale
-verschillen wel teruggebracht worden tot verschillen in algemeene
-maatschappelijke gewoonten en idealen. Zoo kan bv. in Duitschland,
-waar groote sexueele vrijheid aan ongetrouwde vrouwen wordt toegestaan
-en waar getrouwde vrouwen zeer gebonden zijn aan haar huis, afdrijving
-minder voorkomen dan in Frankrijk, waar reinheid met nadruk geëischt
-wordt van het jonge meisje, terwijl de getrouwde vrouw vrijheid eischt
-voor haar werk en haar vermaak. Maar zulke nationale verschillen,
-als ze al bestaan, beginnen uit te slijten en aanklachten wegens
-misdadig afdrijven worden in Duitschland steeds gewoner; hoewel het
-wel wezen kan, dat deze toename alleen berust op grooteren ijver bij
-het vervolgen van het vergrijp.
-
-
-    Brouardel (op. cit., p. 39) verdedigt de meening, dat in
-    New-York slechts een van de duizend afdrijvingen ontdekt
-    wordt. Dr. J. F. Scott (The Sexual Instinct, hoofdst. VIII), die
-    zelf sterk tegen het gebruik is, meent, dat in Amerika de gewoonte
-    om miskraam op te wekken "zulke groote verhoudingen aangenomen
-    heeft, dat het haast niet te gelooven is", terwijl "een onnoemelijk
-    aantal van gevallen" nooit aan het licht komen. "Het is zoo snel
-    toegenomen in onzen tijd en in onze generatie", zegt Scott,
-    "dat het verwondering en onrust gewekt heeft in den geest van
-    alle conscientieuse personen die op de hoogte zijn van de mate,
-    waarin het doorgevoerd wordt". (De bewering, dat zij, die het
-    afdrijven goedkeuren, noodzakelijk geen "conscientieuse personen"
-    zijn, is, zooals we zullen zien, een misverstand). De verandering
-    heeft plaats gevonden na 1840. Het Michigan Special Committee on
-    Criminal Abortion berichtte in 1881, dat uit een correspondentie
-    met bijna honderd medici bleek, dat de faculteit te hooren kreeg
-    van zeventien afdrijvingen op iedere honderd zwangerschappen;
-    bij deze, meent de commissie, kunnen er nog verscheidene gevoegd
-    worden, die den medicus nooit ter oore komen. Het comité haalde
-    verder, trouwens zonder bevestiging, de meening aan van een dokter,
-    die zegt, dat er tegenwoordig een verandering komt in de publieke
-    opinie jegens den verwekker van miskraam, die in Amerika begint
-    beschouwd te worden als een nuttig lid van de maatschappij,
-    en zelfs als een weldoener.
-
-    Ook in Engeland schijnt er in de laatste jaren een duidelijke
-    toename te zijn geweest van abortus, die misschien vooral
-    duidelijk uitkwam onder de arme en hard-werkende klassen. Een
-    schrijver in het British Medical Journal (April 9, 1904, p. 865)
-    vindt afdrijven "gezond en systematisch", en geeft vier gevallen,
-    die in zijn praktijk voorkomen in vier maanden, waarin vrouwen
-    òf trachtten zelf miskraam op te wekken, òf hem vroegen het te
-    doen; zij waren getrouwde vrouwen, gewoonlijk met een groot gezin
-    en van zwakke gezondheid, en zij waren bereid iedere ellende
-    te dragen, als ze maar bewaard werden voor verder kinderen
-    krijgen. Miskraam wordt dikwijls opgewekt of beproefd door het
-    innemen van "Vrouwenpillen", die kleine porties lood bevatten,
-    en dus zeer ernstige verschijnselen kunnen te voorschijn roepen,
-    hetzij zij miskraam opwekken of niet. Professor Arthur Hall,
-    van Sheffield, die dit gebruik van lood speciaal bestudeerd heeft
-    ("The Increasing Use of Lead as an Abortifacient", British Medical
-    Journal, Maart 18, 1905), vindt, dat het gebruik in den laatsten
-    tijd in het midden van Engeland zeer gewoon is geworden, en dat
-    het, naar het schijnt, in steeds ruimer kring voorkomt. Het komt
-    voornamelijk voor onder getrouwde vrouwen met gezinnen, die tot
-    den werkmansstand behooren, en het komt vooral veel voor in tijden
-    van economische crisissen (vergelijk G. Newman, Infant Mortality,
-    p. 81). Vrouwen van de betere standen nemen haar toevlucht tot
-    beroeps-afdrijvers en gaan soms naar Parijs.
-
-    Ook in Frankrijk, en vooral in Parijs, is in de laatste jaren de
-    afdrijving zeer toegenomen. (Zie bv. een discussie in de Société de
-    Médecine Légale in Parijs, Archives d'Anthropologie Criminelle,
-    Mei, 1907). Doléris heeft aangetoond (Bulletin de la Société
-    d'Obstétrique, Febr., 1905), dat in de Parijsche Maternités het
-    percentage van de afdrijvingen bij bevallingen tusschen 1898 en
-    1904 tot het dubbele steeg, en Doléris taxeert, dat ongeveer de
-    helft van deze miskramen kunstmatig waren opgewekt. In Frankrijk
-    wordt miskraam opgewekt door beroeps-afdrijvers. Een van deze,
-    Mme Thomas, die in 1891 tot tuchthuisstraf veroordeeld werd,
-    erkende, dat ze 10.000 afdrijvingen had bewerkt in acht jaar;
-    zij rekende twee francs en meer voor de operatie. Zij was een
-    boerendochter, die opgevoed was in het huis van haar oom, een
-    dokter, wiens medische en obstetrische boeken zij had verslonden
-    (A. Hamon, La France en 1891, blz. 629-631). De publieke opinie
-    in Frankrijk is toegevend voor afdrijving, vooral jegens vrouwen,
-    die de operatie op zichzelf toepassen; niet veel gevallen worden
-    voor het gerechtshof gebracht, en van deze worden er 40 percent
-    vrijgesproken (Eugène Bausset, L'Avortement Criminel, Thèse de
-    Paris, 1907). De beroeps-afdrijver echter wordt gewoonlijk naar
-    de gevangenis gezonden.
-
-    In Duitschland schijnt de afdrijving in de laatste jaren ook
-    zeer te zijn toegenomen, en het jaarlijksch aantal gevallen
-    van misdadige afdrijving, dat voor de gerechtshoven gebracht
-    werd, was in 1903 meer dan dubbel zooveel als in 1885. (Zie ook
-    Elisabeth Zanzinger, Geschlecht und Gesellschaft, Bd. II, afl. 5;
-    en Sexual-Probleme, Jan., 1908, p. 23).
-
-
-Met het oog op deze feiten kan het geen verwondering wekken, dat
-het opwekken van miskraam in veel beschaafde landen is toegestaan en
-zelfs aangemoedigd wordt. Alleen het Christendom heeft de kunstmatige
-miskraam absoluut veroordeeld en dat op theoretische gronden. In
-Turkije bestaat, onder gewone omstandigheden, geen straf op de
-afdrijving. In de klassieke beschaving van Griekenland en Rome
-werd afdrijving ook toegestaan, maar onder bepaalde beperkingen en
-voorwaarden. Plato erkende, dat de moeder recht had te beslissen over
-de afdrijving, maar hij zeide, dat de kwestie zoo spoedig mogelijk
-in de zwangerschap moest beslist worden. Aristoteles, die afdrijving
-goedkeurde, was van dezelfde meening. Zeno en de Stoicijnen beschouwden
-den foetus als de vrucht van den schoot, die eerst bij de geboorte
-een ziel kreeg; in gelijken zin verklaarde de Romeinsche wet, dat de
-foetus eerst bij de geboorte een menschelijk wezen werd [431]. Bij de
-Romeinen was de afdrijving zeer gewoon, maar, in overeenstemming met
-de patriarchale basis van de oude Romeinsche instellingen was het de
-vader, en niet de moeder, die het recht had ze op te wekken. Het
-Christendom introduceerde een nieuwen kring van denkbeelden,
-gebaseerd op het belang van de ziel, op de onsterfelijkheid ervan,
-en de noodzakelijkheid van den doop als een methode tot redding van
-de gevolgen van de erfzonde. Wij vinden deze nieuwe houding al bij
-den Heiligen Augustinus, die, waar hij bespreekt of embryo's, die in
-den schoot zijn gestorven, zullen opstaan bij de opstanding, zegt: "Ik
-durf het niet bevestigen, noch ontkennen, hoewel ik niet kan inzien,
-waarom zij, als zij niet uitgesloten zijn van den dood, ook niet
-zouden kunnen komen tot de opstanding der dooden" [432]. Spoedig werd
-echter ingesteld, dat afdrijven misdadig was, en de eerste Christelijke
-keizers vaardigden, in overeenstemming met de kerk, vele fantastische
-en zware straffen uit tegen de kunstmatige miskraam. Deze neiging ging,
-onder kerkelijken invloed, onbeperkt voort, totdat de philantropische
-beweging van de achttiende eeuw, met Beccaria, Voltaire, Rousseau
-en andere groote hervormers, er in slaagde het getij van de publieke
-opinie te keeren tegen de barbaarschheid van de wetten, en de doodstraf
-op de afdrijving werd eindelijk afgeschaft [433].
-
-De tegenwoordige medische wetenschap en practijk--hoewel nauwelijks
-gezegd kan worden dat zij volkomen eensgezind spreken--nemen over
-het geheel een houding aan, die het midden houdt tusschen die
-van de klassieke wetgeleerden en die van de latere Christelijke
-kerkelijken. Zij zijn over het geheel voor het opofferen van den
-foetus, telkens wanneer de belangen van de moeder zulk een opoffering
-eischen. De algemeene opinie der medici is echter op het oogenblik
-niet bereid om verder te gaan, en ze is er bepaald tegen de ouders te
-helpen bij het uitoefenen van een onbevoegde contrôle op den foetus
-in den schoot, en ze is ook nog niet bereid afdrijving op gronden
-der eugeniek in praktijk te brengen. Het is wel duidelijk, dat de
-geneeskunde in deze zaak niet het initiatief kan nemen, want het is
-de voornaamste plicht van de geneeskunde het leven te behouden. De
-maatschappij zelf moet de verantwoordelijkheid op zich nemen om het
-ras te beschermen.
-
-
-    Dr. S. Macvie ("Mother versus Child", Transactions Edinburgh
-    Obstetrical Society, deel XXIV, 1899) bespreekt in den breede de
-    respectieve waarden van den foetus en van de moeder op de basis
-    van levensverwachting, en komt tot het besluit, dat de foetus
-    uitsluitend is "een parasiet, die geen enkele functie uitoefent",
-    en dat, "tenzij de levensverwachting van het kind de jaren
-    dekt waarin zijn mogelijkheid veranderd wordt in werkelijkheid,
-    de betrekkelijke waarden van het leven van den foetus en van de
-    moeder zullen zijn als die van werkelijk tegen mogelijk". Deze
-    bewering schijnt tamelijk gezond. Ballantyne (Manual of Antenatal
-    Pathology: The Foetus, p. 459) maakt de bewering meer precies
-    door te zeggen, dat "het leven van de moeder waarde heeft, omdat
-    zij is wat zij is, terwijl de foetus alleen maar een waarde heeft
-    om wat hij misschien worden zal".
-
-    Durlacher heeft onder anderen zorgvuldig en nauwkeurig de
-    verschillende voorwaarden onderzocht, waaronder de medicus al
-    dan niet miskraam moet opwekken in het belang van de moeder
-    ("Der Künstliche Abort", Wiener-Klinik, Aug. en Sept., 1906);
-    en ook Eugen Wilhelm ("Die Abtreibung und das Recht des Arztes
-    zur Vernichtung der Leibesfrucht", Sexual-Probleme, Mei en Juni,
-    1909). Wilhelm bespreekt verder de kwestie, of het wenschelijk
-    is de wetten te veranderen om den medicus grooter vrijheid te
-    geven bij het beslissen tot afdrijving. Hij komt tot het besluit,
-    dat dit niet noodig is en zelfs verkeerd zou kunnen werken door
-    op ongepaste wijze de medische vrijheid te belemmeren. Iedere
-    verandering in de wetgeving moet, meent hij, slechts zijn in de
-    richting van de beschouwing, dat het vernietigen van den foetus
-    niet afdrijving is in den wettelijken zin, mits het gedaan wordt
-    naar de regelen der medische wetenschap. Wat de schuchterheid
-    aangaat van sommige medici bij het opwekken van miskraam,
-    merkt Wilhelm op, dat, zelfs bij den tegenwoordigen stand van
-    de wet, de medicus, die na rijp beraad miskraam teweegbrengt,
-    overeenkomstig zijn beste weten, zelfs als hij het mis heeft,
-    zich als veilig kan beschouwen voor iedere wettelijke straf,
-    en dat hij veel meer kans heeft met de wet in botsing te komen,
-    als er bewezen kan worden, dat de dood het gevolg is van zijn
-    verzuim miskraam teweeg te brengen.
-
-    Pinard, die het recht besproken heeft om invloed uit te
-    oefenen op het leven van den foetus (Annales de Gynécologie,
-    deel lii en liii, 1899 en 1900), komt, geïnspireerd door zijn
-    enthusiaste propaganda voor de redding van het kinderleven, tot
-    de onverantwoordelijke conclusie, dat niemand het recht heeft op
-    het leven en den dood van den foetus; "het recht van het kind
-    op zijn leven is een onvervreemdbaar en heilig recht, dat geen
-    macht hem kan ontnemen". Er heeft hier een vergissing plaats,
-    tenzij Pinard zich bepaaldelijk, evenals Tolstoy, stellen wil
-    tegenover den stroom der beschaafde moraal. Wel verre er vandaan,
-    dat het kind eenig "onvervreemdbaar recht op leven" zou hebben,
-    heeft zelfs de volwassene, in menschelijke maatschappijen, zulk
-    een onvervreemdbaar recht niet, en veel minder de foetus, die
-    eigenlijk in het geheel geen menschelijk wezen is. Wij matigen
-    ons het recht aan het leven te doen eindigen van die individuen,
-    wier tegenmaatschappelijk gedrag hen gevaarlijk maakt, en in den
-    oorlog maken wij met opzet, onder algemeene goedkeuring en algemeen
-    enthusiasme, een einde aan het leven van mannen, die speciaal
-    voor dit doel zijn uitgekozen wegens hun physieke en algemeene
-    geschiktheid. Het zou dwaas inconsequent zijn te zeggen, dat wij
-    geen recht hebben over het leven van schepselen, die, tot nog toe,
-    in het geheel geen deel hebben aan de menschelijke maatschappij,
-    en die zelfs nog niet geboren zijn. Wij bevinden ons hier in
-    tegenwoordigheid van een oud theologisch dogma, en er kan niet
-    veel twijfel aan zijn dat, van den theoretischen kant tenminste,
-    het "onvervreemdbaar recht" van het embryo denzelfden weg zal
-    opgaan als het "onvervreemdbaar recht" der spermatozoën. Van
-    beide is het recht werkelijk "onvervreemdbaar".
-
-
-In de laatste jaren heeft zich een nieuwe, en we moeten het
-toegeven, eenigszins onverwachte zienswijze aangaande deze kwestie
-der afdrijving voorgedaan. Tot nog toe is het een kwestie geweest,
-die geheel in handen was van mannen, eerst, volgens de Romeinsche
-tradities, van de Christelijke geestelijkheid, en later in handen van
-de beroepsklassen. Toch is de kwestie werkelijk in zeer ruime mate
-en zelfs voornamelijk een vrouwenkwestie, en tegenwoordig wordt ze,
-vooral in Duitschland, actief door vrouwen aangevat. Gravin Gisela
-Streitberg neemt met haar boek Das Recht zur Beseitigung Keimenden
-Lebens de pioniersplaats in in deze beweging, en zij werd spoedig
-gevolgd, van 1897 af, door een aantal beroemde vrouwen, die een
-voorname plaats innemen in de Duitsche vrouwenbeweging, onder andere
-Helene Stöcker, Oda Olberg, Elisabeth Zanzinger, Camilla Jellinek. Al
-deze schrijfsters betoogen met nadruk, dat de foetus nog niet een
-onafhankelijk menschelijk wezen is, en dat iedere vrouw, krachtens
-haar recht op haar eigen lichaam, er over te beslissen heeft of het
-een onafhankelijk menschelijk wezen worden zal. Op het Congres voor
-Vrouwen, gehouden in het najaar van 1905, werd een motie aangenomen,
-waarin geëischt werd dat afdrijving alleen strafbaar zou zijn, als ze
-gedaan werd door een ander persoon, tegen den wensch van de zwangere
-vrouw zelf [434]. Het aannemen van deze motie door een vergadering
-van afgevaardigden is een belangwekkend bewijs van de belangstelling,
-die de vrouwen tegenwoordig voor de zaak hebben en van de energieke
-houding die zij aannemen.
-
-
-    Elisabeth Zanzinger ("Verbrechen gegen die Leibesfrucht",
-    Geschlecht und Gesellschaft, Bd. II, afl. 5, 1907) veroordeelt
-    met kunde en energie de wet, die afdrijving tot een misdaad
-    verklaart. "Een vrouw zelf is de eenige wettige bezitster van
-    haar eigen lichaam en haar eigen gezondheid... Evenals het het
-    persoonlijk recht en de meest intieme zaak van een vrouw is om haar
-    maagdelijkheid als haar beste gave te geven aan den uitverkorene
-    van haar hart, zoo is het zeker de persoonlijke zaak van een
-    zwangere vrouw als zij, om redenen die haar goed toeschijnen,
-    besluit de resultaten van haar daad te vernietigen". Een vrouw,
-    die het embryo vernietigt, dat een last zou kunnen worden voor
-    de gemeenschap, of dat waarschijnlijk een inferieur lid zou
-    opleveren voor de maatschappij, zegt deze schrijfster, doet de
-    gemeenschap een dienst; die behoorde haar daarvoor te beloonen,
-    door haar misschien speciale voorrechten te verleenen bij het
-    opvoeden van haar andere kinderen. Oda Olberg tracht in een
-    diepzinnig geschrift ("Ueber den Juristischen Schutz des Keimenden
-    Lebens", Die Neue Generation, Juni 1908), duidelijk te maken,
-    dat alles vervat is in de poging het zich ontwikkelende embryo te
-    beschermen tegen het organisme, dat het draagt, om op die wijze
-    een schepsel te beschermen, dat bestaat, tegen zichzelf en zijn
-    eigen instincten. Zij meent, dat de meeste van de vrouwen, die
-    haar zwangerschap kunstmatig doen eindigen, slechts ongewenschte
-    producten zouden voortbrengen, want de normale, gezonde, stevige
-    vrouw wenscht geen miskraam op te wekken. "Er zijn vrouwen,
-    die psychisch steriel zijn, zonder dat ze het physiek zijn, en
-    die niets van moederlijkheid in zich hebben dan de geschiktheid
-    om voort te brengen. Als deze miskraam opwekken, verbeteren
-    zij eenvoudig een fout van de natuur". Als sommigen van haar
-    voortgaan tot de tijd voorbij is, worden zij schuldig aan het
-    veel erger vergrijp van kindermoord. Wat de vrouwen aangaat, die
-    miskraam wenschen enkel uit motieven van ijdelheid of gemak, wijst
-    Oda Olberg er op, dat de kringen, waarin deze motieven gelden,
-    zeer wel in staat zijn hun kindertal te beperken, zonder hun
-    toevlucht te nemen tot afdrijving. Zij komt tot het besluit, dat
-    de maatschappij het jonge leven op alle wijzen moet beschermen,
-    door maatschappelijke hygiëne, door wetten ter bescherming van
-    werkende vrouwen, door het verspreiden van een nieuwe moraal
-    op de basis van de erfelijkheidswetten. Maar wij behoeven het
-    jonge schepsel niet tegen zijn eigen moeder te beschermen, want
-    duizende natuurlijke krachten dwingen de moeder haar eigen kind te
-    beschermen, en we kunnen er zeker van zijn, dat zij niet, zonder
-    zeer goede redenen, zal ongehoorzaam zijn aan die krachten. Camilla
-    Jellinek betoogt ook (Die Strafrechtsreform, etc., Heidelberg,
-    1909) in een indrukwekkende toespraak voor de verzamelde Duitsche
-    vrouwen-vereenigingen, in Breslau, in denzelfden geest.
-
-    De wetgevers kwamen zeer spoedig de vrouwen in deze zaak te hulp,
-    des te gereedelijker, voorzeker, omdat de tradities van het
-    grootste en invloedrijkste wettelijk lichaam, aan één kant ten
-    minste, reeds in dezelfde richting wezen. We kunnen inderdaad
-    zeggen, dat het van den kant der wet geweest is--en in Italië,
-    het klassieke land der wettelijke hervorming--dat deze nieuwe
-    beweging het eerst begonnen is. In 1888 gaf Balestrini, in
-    Turijn, zijn Aborto, Infanticidio ed Esposizione d'Infante uit,
-    waarin hij betoogde, dat de straf op de afdrijving moest worden
-    afgeschaft. Het was een kundig en geleerd boek, geïnspireerd
-    door ruime ideeën en een philantropischen geest, maar, hoewel het
-    belang ervan nu erkend wordt, kan niet gezegd worden dat het veel
-    aandacht trok bij de publicatie.
-
-    Voornamelijk in Duitschland zijn in de laatste jaren de wetgevers
-    de hervormsters nagevolgd, door meer of minder volkomen de
-    afschaffing van de straf op de afdrijving aan te raden. Een zoo
-    beroemd autoriteit als Von Liszt zegt in een persoonlijken brief
-    aan Camilla Jellinek (op. cit.), dat hij de straf op de afdrijving
-    beschouwt als "van zeer twijfelbaar recht", hoewel hij meent,
-    dat het niet praktisch is ze geheel af te schaffen; hij meent
-    dat afdrijving kon worden toegestaan in de eerste maanden van
-    de zwangerschap, en komt zoo op het oude standpunt terug. Hans
-    Gross zegt als zijn opinie (Archiv für Kriminal-Anthropologie,
-    Bd. XII, p. 345), dat de tijd niet ver af is, waarop afdrijving
-    niet meer gestraft zal worden. Radbruch en Von Lilienthal spreken
-    in denzelfden geest. Weinberg heeft een verandering in de wet
-    aangeraden (Mutterschutz, 1905, afl. 8), en Kurt Hiller (Die
-    Neue Generation, April 1909), beweert, ook van den kant der wet,
-    dat afdrijving alleen strafbaar moest zijn als ze bewerkt werd
-    door een getrouwde vrouw, zonder voorkennis en toestemming van
-    haar echtgenoot.
-
-
-De medische stand, die in den nieuweren tijd de eerste schrede gedaan
-heeft tot autoriseeren van de afdrijving, heeft tot nog toe geen
-verdere stappen gedaan. Hij is er mee tevreden geweest de grondstelling
-te verkondigen, dat, als de belangen van de moeder staan tegenover
-die van den foetus, deze laatste opgeofferd moeten worden. Hij heeft
-geaarzeld den verderen stap te doen en de afdrijving te plaatsen
-op de basis der eugeniek en het recht te eischen op afdrijving aan
-te dringen ieder keer, dat de medische en hygiënische belangen van
-de maatschappij zulk een stap eischen. Deze houding is volkomen te
-begrijpen. Men heeft de geneeskunde altijd geïdentificeerd met het
-behouden van leven, zelfs van waardeloos en erger dan waardeloos
-leven. "Houdt alles in het leven! Houdt alles in het leven!" riep
-Sir James Paget nerveus. De geneeskunde heeft zich beperkt tot de
-nederige taak kwalen te genezen, en begint eerst tegenwoordig de
-grooter en edeler taak te ondernemen van ze te voorkomen.
-
-
-    "De schrede van het dooden van het kind in den schoot, tot het
-    vermoorden van een persoon buiten den schoot, is een gevaarlijk
-    kleine schrede", merkt een medisch schrijver van later tijd
-    op, en hij spreekt waarschijnlijk voor vele anderen, die zich
-    op eene of andere wijze blind houden voor het feit, dat deze
-    "gevaarlijk kleine schrede" door het menschdom gedaan is, lang
-    voordat afdrijving in de wereld bekend was.
-
-    Hier en daar echter hebben medische schrijvers van naam de verdere
-    uitbreiding aangeraden van de afdrijving, met voorzorgen, en
-    onder behoorlijk toezicht, als een hulp bij den vooruitgang der
-    eugeniek. Zoo is Professor Max Flesch (Die Neue Generation, April,
-    1909) voor een verandering in de wet om afdrijving toe te staan
-    (mits ze gedaan wordt door den medicus) in speciale gevallen,
-    zooals wanneer de zwangerschap van de moeder door verkrachting
-    is teweeg gebracht, als zij verlaten is geworden, of als, in het
-    belang van de gemeenschap, het wenschelijk is de verspreiding te
-    voorkomen van krankzinnige, misdadige, alcoholische of tuberculeuze
-    personen.
-
-    In Frankrijk heeft een medicus, Dr. Jean Darricarrère een
-    merkwaardigen roman geschreven, Le Droit d'Avortement (1906),
-    waarin de stelling wordt verkondigd, dat een vrouw altijd volkomen
-    het recht heeft op afdrijving, en dat zij de hoogste rechter is
-    wat de vraag betreft of zij de pijn en de gevaren der geboorte van
-    kinderen wil ondergaan of niet. De kwestie berust hier echter,
-    klaarblijkelijk, niet op medische, maar op philantropische en
-    feministische grondslagen.
-
-
-Wij hebben gezien, dat zoowel van de zijde der praktijk als van die
-der theorie, in de laatste jaren een groote verandering heeft plaats
-gevonden in de houding jegens de afdrijving. Het moet echter duidelijk
-erkend worden, dat, in tegenstelling met de contrôle op de verwekking
-door methoden tot het voorkómen van de conceptie, facultatieve
-miskraam nog niet opgenomen is in onze aangenomen maatschappelijke
-moraal. Als ik hier een persoonlijke opinie mag invoegen, dan zou
-ik willen zeggen, dat het mij toeschijnt, dat onze moraal zich hier
-tamelijk verstandig gedraagt [435]. Ik ben bepaald van meening,
-dat een onbeperkte permissie aan vrouwen om afdrijving in haar eigen
-belang toe te passen, of zelfs voor gemeenschappen om ze toe te passen
-in het belang van het ras, niet zou passen bij onze tegenwoordige
-maatschappij. Zooals Ellen Key met kracht betoogt, een beschaving,
-die zonder protest toelaat, dat haar zorgvuldig uitgekozen volwassen
-mannen in den oorlog op barbaarsche wijze worden geslacht, heeft nog
-niet het recht verkregen met opzet ook maar zelfs haar meest inferieure
-levensproducten in den schoot te vernietigen. Aan een gemeenschap,
-die schuldig is aan zoo'n roekelooze verspilling van levens, kan niet
-veilig deze oordeel-vereischende functie worden toevertrouwd. De
-blinde en doellooze bezorgdheid om de meest hopelooze en verlaagde
-levensvormen te koesteren, zelfs van het ongeboren leven, mag wel een
-zwakheid heeten, en daar het dikwijls leidt tot grenzenloos lijden,
-een misdaad. Maar tot nog toe is er een onoverkomelijke hinderpaal,
-die vooruitgang in deze richting in den weg staat. Voordat wij
-gerechtigd zijn opzettelijk een leven te vernietigen om een leven
-te behouden, moeten wij leeren, hoe we het kunnen behouden door het
-afschaffen van die vernielende invloeden--oorlog, ziekte, slechte
-arbeidsvoorwaarden--die gemakkelijk binnen onze maatschappelijke
-macht als beschaafde naties liggen [436].
-
-Er is verder een andere overweging, waarvan het mij toeschijnt,
-dat ze gewicht in de schaal legt. De vooruitgang van de beschaving
-gaat in de richting van grootere voorzorg, meer voorkómen, een
-verminderde behoefte om te strijden tegen het roekelooze gebrek aan
-vooruitzien. De noodzakelijkheid tot afdrijving is juist een van die
-resultaten van roekeloos handelen, die de beschaving neiging heeft
-om te verminderen. Terwijl we kunnen toegeven, dat bij een gezonder
-toestand van de beschaafde maatschappij er nog enkele gevallen zouden
-kunnen voorkomen, waarin het opwekken van miskraam wenschelijk zou
-kunnen zijn, schijnt het wel waarschijnlijk, dat het aantal van zulke
-gevallen eer zal afnemen dan toenemen. Om de behoefte aan afdrijving
-uit den weg te ruimen, en om de propaganda ten gunste er van tegen
-te gaan, moeten wij ons aan den eenen kant voornamelijk verlaten
-op een grootere zorgvuldigheid bij het bepalen van de conceptie en
-een meerdere kennis van de middelen ter voorkoming van de conceptie
-[437], en aan den anderen kant op een betere zorg door den Staat
-voor zwangere vrouwen, getrouwde en ongetrouwde gelijkelijk, en een
-erkenning in de praktijk van aanspraken binnen zekere perken, van de
-moeder op de maatschappij [438]. Er kan maar weinig twijfel aan zijn,
-dat, bij menige aanklacht wegens misdadige afdrijving, het werkelijke
-vergrijp ligt bij hen, die hun sociale en hun beroepsplicht niet hebben
-vervuld van het bekend maken van de meer natuurlijke en onschuldige
-voorbehoedmiddelen tegen de conceptie, of die anders door hun
-maatschappelijke houding de positie van de zwangere vrouw ondragelijk
-gemaakt hebben. Door werkdadige maatschappelijke hervorming in deze
-twee richtingen kan de nieuwe beweging ten gunste van de afdrijving
-in toom gehouden worden, en men heeft zelfs gevonden, dat, door het
-bevorderen van zulk een hervorming, die beweging weldadig is geweest.
-
-Wij hebben gezien, dat de opzettelijke beperking van de conceptie een
-deel geworden is van onze beschaafde moraal, en dat de praktijk en de
-theorie van de facultatieve afdrijving vasten voet onder ons gekregen
-hebben. Er blijft nog een derde en meer radicale methode over ter
-controleering van de verwekking, de methode van het geheel wegnemen
-van de mogelijkheid van de verwekking door het castreeren, of door
-andere kleinere operaties, die eenzelfde verhinderende uitwerking
-hebben op de voortplanting. De andere twee methoden hebben alleen
-invloed op een enkele vereenigingsdaad of de gevolgen daarvan, maar
-castratie heeft invloed op alle volgende daden van sexueele vereeniging
-en vernietigt gewoonlijk voor goed de voortbrengende kracht.
-
-Castratie voor verschillende maatschappelijke en andere doeleinden is
-een oude en ver verspreide gewoonte, die toegepast wordt op menschen en
-op dieren. Er heeft echter, over het geheel, een soort van vooroordeel
-tegen bestaan, als ze werd toegepast op menschen. Vele volken hebben
-een groote heilige waarde gehecht aan de ongeschondenheid van de
-sexueele organen. Bij sommige natuurvolken is het verwijderen van deze
-organen beschouwd geworden als een speciaal wreede beleediging, die
-alleen gedaan kon worden in oogenblikken van groote opgewondenheid,
-zooals na een veldslag. De geneeskunde heeft zich gekant tegen iedere
-inmenging met de sexueele organen. De eed, die de Grieksche medici
-afleggen, schijnt castratie te beletten: "Ik wil niet snijden"
-[439]. In moderne tijden heeft er een groote verandering plaats
-gevonden, castratie wordt zoowel aan mannen als aan vrouwen gedaan bij
-ziekelijke toestanden; dezelfde operatie wordt soms aangeraden en nu
-en dan gedaan in de hoop, dat zij sterke en abnormale sexueele impulsen
-uit den weg zal ruimen. En in de laatste jaren is de castratie te hulp
-geroepen, wegens haar meer radicaal karakter, in zake de negatieve
-eugeniek, en waarlijk in grootere mate, omdat ze een meer radicaal
-karakter heeft dan het voorkomen van de conceptie of de afdrijving.
-
-De beweging, die de castratie begunstigt, schijnt begonnen te zijn
-in de Vereenigde Staten, waar verschillende pogingen gedaan zijn ze
-in de wet opgenomen te krijgen. Ze werd eerst uitsluitend aangeraden
-als een straf voor misdadigers, en vooral voor sexueele vergrijpen,
-door Hammond, Everts, Lydston en anderen. Van dit standpunt schijnt
-ze echter onvoldoende te zijn en misschien onwettig. In vele
-gevallen is castratie in het geheel geen straf en inderdaad een
-positieve weldaad. In andere gevallen, als ze gedaan wordt tegen
-den wil van de persoon, die het aangaat, kan ze zeer hinderlijke
-geestelijke gevolgen hebben, die bij reeds gedegenereerde of
-wilszwakke personen kunnen leiden tot krankzinnigheid, misdadigheid,
-en tegen-maatschappelijke neigingen, die veel gevaarlijker zijn dan
-de oorspronkelijke toestand. Overwegingen der eugeniek, die later op
-den voorgrond kwamen, vormen een veel grooter argument vóor castratie;
-in dit geval wordt de castratie geenszins verricht om een barbaarsche
-en vernederende straf op te leggen, maar, met toestemming van den
-geopereerde, om de gemeenschap te beschermen tegen het gevaar van
-nuttelooze en verkeerde leden.
-
-
-    Het feit, dat castratie eigenlijk niet langer als een straf kan
-    beschouwd worden, blijkt wel uit de mogelijkheid de operatie
-    met opzet te doen verrichten enkel voor het gemak, als een meer
-    te verkiezen en uiterst werkdadig surrogaat voor het gebruiken
-    van voorbehoedmiddelen bij het sexueele verkeer. Ik ken op
-    het oogenblik maar eén geval, waarin deze gedragslijn gekozen
-    is. Dit geval is van een medicus (van een Puriteinsch Nieuw
-    Engelsche familie) met wiens sexueele geschiedenis, die volkomen
-    normaal is, ik sinds lang bekend ben. Hij is nu negen en dertig
-    jaar oud. Eenige jaren geleden begon hij voorbehoedmiddelen te
-    gebruiken, omdat hij een voldoend groot gezin had. De daarop
-    volgende gebeurtenissen verhaal ik met zijn eigen woorden: "De
-    last, de voorzorg, enz., noodig gemaakt door voorbehoedmiddelen
-    werden mij meer en meer hinderlijk naarmate de jaren voorbij
-    gingen, en eindelijk legde ik de zaak voor aan een anderen medicus,
-    en op zijn verantwoording en na rijp overleg met mijn vrouw,
-    werd ik spoedig daarop geopereerd en steriel gemaakt door het
-    aan beide zijden bloot leggen van het "vas deferens", en het
-    tusschen twee zijden draden afbinden ervan. Dit werd gedaan
-    nadat het door cocaine infiltratie ongevoelig gemaakt was, en
-    was niet buitengewoon pijnlijk, hoewel de pijn, die het gaf,
-    (het uittrekken van het koord door de spleet) zeer moeilijk te
-    verdragen scheen. Ik behoefde mijn werk geen dag na te laten, en
-    was op geenerlei wijze ernstig uit mijn doen. Na zes dagen werd
-    het laatste naaisel verwijderd en na drie weken kon ik het verband
-    weglaten, dat noodig was gemaakt door de uiterste gevoeligheid
-    van de testikels en van den zaadstreng.
-
-    "De operatie is op alle wijzen gebleken een volkomen succes te
-    zijn. De sexueele functies zijn op geenerlei wijze aangedaan. Er
-    bestaat geen gevoel van ongemak of onbehagen in de genitaliën
-    zelf, en wat mij het vreemdst van alles toeschijnt, is het
-    feit, dat het zaad, voor zoover men kan waarnemen door gewone
-    waarnemingsmiddelen, onverminderd is in hoeveelheid en onveranderd
-    in kwaliteit. (Natuurlijk zou het microscoop de essentieele,
-    beslissende verandering doen blijken).
-
-    "Mijn vrouw is verrukt, nu alle vrees uit onze liefde verbannen is,
-    en, alles bij elkaar genomen, schijnt het, dat het leven voor ons
-    beiden meer waarde heeft. Toevallig schijnen wij beiden gezonder
-    dan gewoonlijk, en dit is vooral het geval bij mijn vrouw; zij
-    schrijft dit toe aan den gunstigen invloed, die er door bereikt
-    wordt, dat de zaadvloed op volkomen normale wijze wordt aangebracht
-    en in aanraking blijft met de afscheidingen van de vagina, totdat
-    hij op natuurlijke wijze verwijderd wordt.
-
-    "Daar deze operatie betrekkelijk nieuw is, en tot nog toe niet
-    dikwijls op anderen gedaan is dan op krankzinnigen, misdadigers,
-    enz., dacht ik, dat ze u misschien zou interesseeren. Als ik ook
-    maar de geringste lichtstraal geworpen heb op dit grootste van
-    alle menschelijke problemen, dan zal ik werkelijk blij zijn".
-
-    Zulk een geval, met zijn tot nu toe bevredigende resultaten,
-    verdient zeker wel vermelding, hoewel het misschien nog niet veel
-    navolging zal vinden.
-
-
-De eerste, die, voor zoover ik heb kunnen vinden, de castratie als
-maatregel der negatieve eugeniek heeft aangeraden, en dat voor het
-speciale "doel van prophylaxis, als toegepast op de verbetering van
-het ras en de bescherming van de maatschappij", is Dr. F. E. Daniel,
-uit Texas, in het jaar 1893 [440]. Daniel verwarde echter castratie
-als methode tot zuivering van het ras, een methode, die uitgevoerd kan
-worden in verstandhouding met het individu, dat geopereerd wordt, met
-castratie als een straf, die opgelegd moet worden voor verkrachting,
-sodomie, beestachtigheid en zelfs masturbatie uit gewoonte, terwijl de
-wijze van uitvoering bovendien buitengewoon barbaarsch en primitief
-is, n.l. het geheel wegnemen van de genitaliën. In de laatste
-jaren zijn eenigszins meer gepaste, praktische en wetenschappelijke
-methoden der castratie aangeraden, die niet het verwijderen van de
-geslachtsklieren of organen in zich sluiten, en niet als een straf,
-maar eenvoudig ter bescherming van de gemeenschap en het ras tegen
-den last van waarschijnlijk onproductieve en mogelijk gevaarlijke
-leden. Näcke heeft, van 1899 af, herhaaldelijk de maatschappelijke
-voordeelen opgesomd van dezen maatregel [441]. Het vermeerderen
-van de minderwaardige elementen van de maatschappij, zegt Näcke,
-brengt ongeluk in het gezin en is een bron van groote uitgaven
-voor den Staat. Hij beschouwt castratie als het eenige krachtige
-voorbehoedmiddel, en hij komt daarom tot het besluit, dat we het
-moeten aannemen, zooals we ook de vaccinatie aangenomen hebben,
-er voor zorgende, dat we ons verzekeren van de toestemming van den
-persoon zelf of van zijn voogd, van de burgerlijke autoriteiten, en
-zoo noodig van een commissie van deskundigen. Ook Professor Angelo
-Zuccarelli uit Napels heeft van 1899 af, den nadruk gelegd op het
-belang van de castratie, voor het steriel maken van de epileptici,
-de krankzinnigen van verschillende klassen, de alcoholici, de
-tuberculeuzen en de instinctieve misdadigers, terwijl de keuze
-van gevallen ter operatie gedaan moet worden door een commissie
-van deskundigen, die schoolkinderen, candidaten voor openbare
-betrekkingen, of personen, die op het punt waren te trouwen, zouden
-moeten onderzoeken [442]. Deze beweging won spoedig veld, en in 1905,
-bij de jaarlijksche vergadering van Zwitsersche krankzinnigen-artsen,
-waren de leden het er algemeen over eens, dat het steriel maken van
-krankzinnigen wenschelijk is, en dat de kwestie wettelijk geregeld moet
-worden. In Zwitserland zijn, wat Europa betreft, de eerste stappen
-gedaan om de castratie als maatregel van maatschappelijke prophylaxe
-ten uitvoer te brengen. Het zestiende jaarlijksche rapport (1907)
-van het kantonale krankzinnigengesticht te Wil geeft vier gevallen
-van castratie, twee bij mannen en twee bij vrouwen,--gedaan met
-de toestemming van de patienten en de burgerlijke autoriteiten--uit
-maatschappelijke beweegredenen; beide vrouwen hadden tevoren onwettige
-kinderen gehad, die een last waren voor de maatschappij, en alle
-vier de patienten waren sexueel abnormaal; de operatie stelde de
-patiënten in staat van hun lasten bevrijd te worden en te werken,
-en de resultaten werden beschouwd als in alle opzichten bevredigend
-voor allen, die er bij betrokken waren [443].
-
-
-    Het invoeren van de castratie als een methode der negatieve
-    eugeniek is vergemakkelijkt door het gebruik van nieuwe methoden
-    om ze zonder gevaar uit te voeren, en zonder de testes en de
-    ovariën te verwijderen. Voor mannen is daar de eenvoudige methode
-    van vasectomie, zooals ze wordt aangeraden door Näcke en vele
-    anderen. Voor vrouwen is er de hiermee overeenkomende, en bijna
-    even eenvoudige en onschuldige methode van Kehrer door doorsnijding
-    en onderbinding van de Fallopiaansche buizen, aanbevolen door
-    Kisch, of het zeer daarop gelijkende proces van Rose, dat door
-    een ervaren hand in een paar minuten wordt ten uitvoer gebracht,
-    zooals aanbevolen wordt door Zuccarelli.
-
-    Men heeft gevonden, dat herhaald blootstellen aan x-stralen
-    steriliteit teweeg brengt bij beide seksen, bij dieren zoogoed
-    als bij menschen, en menschen, die met x-stralen werken, moeten
-    verschillende voorzorgsmaatregelen in acht nemen om niet onder deze
-    werking te lijden. Men heeft de onderstelling geopperd, dat het
-    aanwenden van x-stralen een goed surrogaat zou zijn voor castratie:
-    het schijnt, dat de uitwerking van de toepassing waarschijnlijk
-    maar een paar jaren zal duren, en dat zou, in sommige gevallen,
-    een voordeel wezen. (Zie British Medical Journal, Aug. 13, 1904;
-    ib., Maart l.l., 1905; ib., Juli 6, 1907).
-
-
-Het is welhaast niet mogelijk, naar het mij toeschijnt, de
-castratie als methode van negatieve eugeniek met groot enthusiasme
-te beschouwen. Bovendien moest de roekeloosheid, waarmee men soms
-voorstelt ze bij de wet toe te passen--waarschijnlijk ten gevolge
-van het feit, dat ze klaarblijkelijk niet zoo terugstootend is als
-het minder radicale proces van de afdrijving--ons zeer voorzichtig
-maken. Wij moeten ook het denkbeeld van castratie als een straf laten
-varen; als zoodanig is ze niet alleen barbaarsch, maar vernederend
-en is het niet waarschijnlijk, dat ze een gunstigen invloed zal
-hebben. Als methode van negatieve eugeniek behoort ze nooit in
-praktijk gebracht te worden zonder toestemming van den persoon, die
-het aangaat. Het feit, dat het in sommige gevallen noodig zou kunnen
-zijn om iemand te isoleeren, als hij niet overging tot castratie,
-zou ongetwijfeld een feit zijn, dat invloed zou uitoefenen ten
-gunste van het geven van toestemming; maar de toestemming is
-absoluut noodzakelijk als de persoon, die de operatie ondergaat,
-voor vernedering zal worden bewaard. Een mensch, die vernederd is en
-verbitterd door een opgedrongen castratie, zou niet gevaarlijk zijn
-voor het nageslacht, maar zou gemakkelijk een gevaarlijk lid kunnen
-worden van de maatschappij, waarin hij daadwerkelijk leefde. Met
-gepaste voorzorgsmaatregelen en veiligheidsmaatregelen kan de castratie
-ongetwijfeld een zekere rol spelen bij de verheffing en de verbetering
-van het ras [444].
-
-De methoden, die we in overweging hebben genomen, in zooverre zij de
-kracht tot voortbrengen beperken van de minder gezonde en werkdadige
-families in een gemeenschap, zijn methoden der eugeniek. Men moet
-echter niet meenen, dat zij de geheele eugeniek zijn, of dat zij op
-eenigerlei wijze behooren tot het wezen van het plan der eugeniek. De
-eugeniek heeft betrekking op alle werkingen, die de menschelijke
-nakomelingschap verheffen en verbeteren; afdrijving en castratie
-zijn middelen, die tot dit doel gebruikt worden, maar het zijn geen
-middelen, die iedereen goedkeurt, en het is ook niet uitgemaakt,
-of de doeleinden, die zij bereiken niet beter bereikt kunnen
-worden door andere middelen; in ieder geval zijn het methoden der
-negatieve eugeniek. Blijft over het veld van de positieve eugeniek,
-die betrekking heeft niet op het doen verdwijnen van minderwaardige
-families, maar op het uitmaken van wat de betere families zijn en op
-het bevorderen van hun kracht tot voortplanting.
-
-Terwijl de noodzakelijkheid van zich van voortplanting te onthouden
-niet langer een hinderpaal is voor het huwelijk, blijft de kwestie of
-twee personen met elkaar moeten trouwen in het meerendeel der gevallen
-een ernstige kwestie uit het standpunt van positieve en negatieve
-eugeniek beide, want het normale huwelijk moet wel kinderen in zich
-sluiten, zooals ook werkelijk het voornaamste en meest gewenschte
-doel ervan is. Wij moeten niet alleen in overweging nemen welke de
-families zijn, die niet geschikt zijn om nageslacht voort te brengen,
-maar ook welke de families of individuen zijn, die het meest geschikt
-zijn om nageslacht voort te brengen en onder welke voorwaarden de
-verwekking het best kan worden tot stand gebracht. De tegenwoordige
-onvolledigheid van onze kennis in deze zaken legt den nadruk op de
-behoefte aan zorg en voorzichtigheid bij het naderen tot deze vragen.
-
-
-    Het kan wel gepast zijn op dit punt te verwijzen naar de proef
-    van de Oneida Community bij het instellen van een systeem
-    van wetenschappelijke voortplanting, onder de leiding van een
-    man, wiens kundigheid en aanzien als een pionier eerst in den
-    tegenwoordigen tijd voldoende beginnen erkend te worden. John
-    Humphrey Noyes was zijn tijd te ver vooruit, om op zijn juiste
-    waarde geschat te worden; op zijn meest werd hij beschouwd als
-    een slim en succesvol stichter van een secte, en zijn pogingen
-    om de eugeniek op het leven toe te passen wekten alleen lachlust
-    en vervolging, zoodat hij ongelukkig gedwongen werd een zeer
-    leerzame proef tot een ontijdig einde te brengen. Zijn plan en
-    zijn principe, die ongeveer veertig jaar geleden gedrukt zijn,
-    zijn uiteengezet in een Essay on Scientific Propagation, waarin
-    de problemen besproken worden, die eerst tegenwoordig de aandacht
-    beginnen te trekken van de praktische menschen binnen de sfeer
-    van de maatschappelijke politiek. Toen Noyes zijn krachtigen en
-    praktischen geest richtte op de kwestie der eugeniek, was die
-    kwestie uitsluitend in handen van de mannen der wetenschap, die
-    al de natuurlijke schuchterheid voelden van den geleerde voor de
-    verwerkelijking van zijn voorstellen, en die geen lust hadden ook
-    maar een haarbreed af te wijken van de conventie van hun tijd. Met
-    de proef van Noyes, in Oneida, begint een nieuw stadium in de
-    geschiedenis der eugeniek; wat ook de waarde van de proef geweest
-    mag zijn--en een eerste proef kan niet dadelijk eindresultaat
-    hebben--met Noyes kwam de kwestie der eugeniek uit het zuiver
-    academisch stadium, waarin ze, sinds den tijd van Plato, geweest
-    was. "Het begint duidelijk te worden", zegt Noyes aan het begin,
-    "dat de grondslagen van een wetenschappelijke maatschappij moeten
-    gelegd worden in de wetenschappelijke wijze van voortplanting van
-    menschelijke wezens". Als we dat doen, moeten we op twee dingen
-    letten: bloed (of erfelijkheid) en opvoeding; en hij stelt bloed
-    voorop. Daarin was hij het eens met de nieuwste voorstanders der
-    eugeniek van den tegenwoordigen tijd ("de natie heeft jaren lang
-    al haar aandacht gewijd aan "milieu", terwijl "erfelijkheid"
-    in de eerste plaats komt", zooals Karl Pearson het uitdrukt),
-    en hij gaf tevens blijk van de breedheid van zijn opvatting in
-    vergelijking van den gewonen maatschappelijken hervormer, die in
-    die dagen gewoonlijk een fanatiek geloovige was aan den invloed
-    van opvoeding en milieu. Noyes zet de positie van Darwin uiteen
-    ten opzichte van de grondbeginselen van de beschaving, en ook de
-    schrede verder dan Darwin, die door Galton is gedaan. Hij merkt dan
-    op, dat Galton, als hij aan het punt komt, waar het noodig is van
-    de theorie over te gaan tot de plichten, die de theorie oplegt,
-    "hij in het zachtzinnigste conservatisme verzinkt". (Men moet in
-    herinnering houden, dat dit geschreven is in een tijd toen Galton's
-    werk pas uitkwam). Deze conclusie was geheel tegenovergesteld aan
-    het praktische en godsdienstige temperament van Noyes. "Onze plicht
-    is duidelijk; wij zeggen, dat wij het moeten doen--wij willen
-    het doen--maar wij kunnen niet. De wet van God drijft ons voort;
-    maar de wet van de maatschappij houdt ons tegen. De moedigste weg
-    is de veiligste. Laten we de wet eerlijk en vast onder de oogen
-    zien. Het is alleen in de vreesachtigheid van de onwetendheid,
-    dat de plicht onuitvoerbaar schijnt". Noyes was een voorganger
-    van Galton, in zooverre hij de eugeniek beschouwde als een zaak
-    van den godsdienst.
-
-    Noyes stelde voor het werk van de moderne wetenschap op het
-    gebied van de voortplanting "Stirpicultuur" te noemen, waarin
-    hij door anderen gevolgd is. Hij meent, dat het de taak van
-    den stirpiculturist is om zoowel kwantiteit als kwaliteit van
-    de familie voor oogen te houden, en hij meende, dat, zonder
-    de kwantiteit te verminderen, het mogelijk was de kwaliteit te
-    verbeteren door het uitoefenen van een zeer strenge keuze van de
-    mannen. Op dit punt heeft Noyes steun gevonden bij Karl Pearson
-    en anderen, die aangetoond hebben, dat maar een betrekkelijk klein
-    gedeelte van een bevolking noodig is om de volgende generatie voort
-    te brengen, en dat in werkelijkheid twaalf percent mannen van een
-    geslacht vijftig percent van de volgende generatie voortbrengt. Wat
-    wij moeten verzekeren, is, dat dit kleine deel van de bevolking,
-    dat voort zal brengen, dat deel zal zijn, dat het best voor het
-    doel geschikt is. "De hoeveelheid van de productie zal in directe
-    verhouding staan tot het aantal vruchtbare vrouwen", zooals Noyes
-    de kwestie zag, "en de waarde, die voortgebracht wordt, voor zoover
-    het de keuze betreft, zal bijna in omgekeerde verhouding staan
-    tot het aantal vruchtbare mannen". In deze zaak was Noyes een
-    voorganger van Ehrenfels. De twee principes, die men voor oogen
-    moet houden waren "Teel van de besten", en "Teel in denzelfden
-    kring", met een zorgvuldig en nu en dan voorkomend toevoegen
-    van nieuwe rassen. (Opgemerkt moet worden, zooals Reibmayr, in
-    zijn nieuwe pas uitgekomen Entwicklungsgeschichte des Genies und
-    Talentes, betoogt, dat de hoogere rassen en de hoogere individuen,
-    in de menschelijke soort zijn voortgebracht door een onbewust
-    aanhangen juist van deze principes). "Door het uitkiezen van
-    hoogere families, en door het onder elkaar telen van deze, zouden
-    hoogere soorten menschelijke wezens kunnen worden voortgebracht,
-    die vergeleken zouden kunnen worden bij den volbloed onder al de
-    huisdieren". Hij illustreert dit door de eerste geschiedenis van
-    de Joden.
-
-    Noyes critiseert ten slotte de tegenwoordige methode, of gebrek
-    aan methode, in zake de voortplanting. Ons huwelijkssysteem
-    laat, zooals hij het uitdrukt, de paring over aan een algemeene
-    verwarring. Door het groote verschil tusschen de seksen in
-    kracht tot voortbrengen buiten beschouwing te laten, "beperkt het
-    iederen man, wat ook zijn potentie en zijn waarde mogen zijn tot
-    de mate van productie, waartoe een vrouw, in den blinde gekozen,
-    misschien in staat is". Bovendien beslist het, gaat hij voort,
-    "in de praktijk tegen de besten, en ten gunste van de slechtsten;
-    want, terwijl de goede man door zijn geweten beperkt zal zijn
-    tot wat de wet toestaat, zal de slechte, zonder eenige moreele
-    beperking, zijn zaad uitstrooien buiten de wettige grenzen,
-    zoover als hij maar durft". "Wij zijn op alle wijzen veilig als
-    we zeggen, dat er geen mogelijkheid is de twee voorschriften
-    van de wetenschappelijke voortplanting vast te leggen in een
-    instelling, die aanspraak maakt op het maken van geen onderscheid,
-    die geen onderdrukking toelaat, die niet meer vrijheid geeft aan
-    de besten dan aan de slechten, en die, in werkelijkheid, altijd
-    onvermijdelijk op de verkeerde wijze onderscheid moet maken,
-    zoolang als de lagere klassen het vruchtbaarste zijn en het minst
-    geneigd de waarschuwingen van wetenschap en moraal ter harte te
-    nemen". Noyes legt er den nadruk op dat, als we onze sexueele
-    instellingen gaan wijzigen, er twee hoofdpunten moeten zijn, die
-    men in herinnering moet houden: het behoud van de vrijheid, en het
-    behoud van het tehuis. Er moet geen dwang zijn in de menschelijke
-    wetenschappelijke voortplanting; ze moet autonoom zijn, geregeld
-    door zelfbestuur, "door de vrije keuze van hen, die genoeg van de
-    wetenschap houden, om zichzelf tot eunuchen te maken terwille van
-    het Koninkrijk der Hemelen". Het tehuis moet ook in stand gehouden,
-    daar "het huwelijk het beste is voor den mensch, zooals hij is";
-    maar het is noodig het tehuis uit te breiden, te verruimen, want
-    "als alle menschen konden leeren van andere kinderen te houden
-    als van hun eigene, zou er niets zijn om de verbreiding van de
-    wetenschappelijke voortplanting in den weg te staan in tehuizen,
-    die veel beter zouden zijn dan die tegenwoordig bestaan".
-
-    De merkwaardige brochure geeft geen beschrijving van de juiste
-    maatregelen, die de Oneida-gemeenschap genomen heeft om deze
-    principes ten uitvoer te brengen. De twee hoofdpunten waren, zooals
-    we weten, "zelfbeheersching der mannen" (zie boven, p. 502),
-    en de vergroote familie, waarin alle mannen de werkelijke of
-    de mogelijke deelgenooten waren van alle vrouwen, maar er vond
-    geen vereeniging plaats ter verwekking, behalve als gevolg van
-    verstandelijke overlegging en bepaald besluit. "De gemeenschap",
-    zegt H. J. Seymour, een van de eerste leden (The Oneida Community,
-    1894, p. 5), "was een familie, even duidelijk afgescheiden van
-    de omringende maatschappij als gewone huishoudens. De band,
-    die ze te zamen bond, was even duurzaam, en ten minste even
-    heilig als die van het huwelijk. De zorg van iederen man en al
-    het gemeenschappelijk eigendom werd verpand voor het onderhoud en
-    de bescherming der vrouwen, en het onderhoud en de opvoeding der
-    kinderen". Het is niet waarschijnlijk, dat de Oneida-gemeenschap
-    in bijzonderheden het voorbeeld was, waarnaar de menschelijke
-    gemeenschap in het algemeen zich vormen zal. Maar op zijn
-    minst geschat, toont het succes ervan wel aan, zooals Lord
-    Morley ons duidelijk heeft gemaakt (Diderot, deel II, p. 19),
-    "hoezeer sommige feiten van den bestaanden menschelijken aard, die
-    gewoonlijk beschouwd worden als definitief en onuitroeibaar, voor
-    wijziging vatbaar zijn", en dat "het disciplineeren van de driften
-    en neigingen der sekse", waarop de toekomst van de beschaving in
-    ruime mate berust, absoluut geen onmogelijkheid blijkt te zijn.
-
-    In vele opzichten was de Oneida-gemeenschap haar tijd,--en zelfs
-    den onzen,--vooruit, maar het is belangwekkend op te merken, dat
-    in zake de beheersching van de conceptie ons huwelijkssysteem
-    op één lijn is gekomen met de theorie en de praktijk van de
-    Oneida-gemeenschap; het kan niet gezegd worden, dat wij de
-    conceptie altijd beheerschen in overeenstemming met de principes
-    der eugeniek, maar het feit, dat zulk controleeren nu een algemeen
-    aangenomen gewoonte van de beschaving geworden is, ontneemt aan
-    de critiek van Noyes op ons huwelijkssysteem tot zekere hoogte
-    de kracht, die ze een halve eeuw geleden had. Nog een andere
-    verandering in onze gewoonten--het aanraden en zelfs de gewoonte
-    van afdrijving en castratie--zou zijn goedkeuring niet verworven
-    hebben; hij was sterk tegen beide, en bij de hooge moraal, die
-    in zijn gemeenschap heerschte, was ook geen van beide noodig tot
-    in stand houding van de stirpicultuur, die overheerschte.
-
-    De Oneida-gemeenschap duurde een generatie lang, en eindigde in
-    1879, in het geheel niet door een erkenning van mislukking, maar
-    door een wijs wijken voor uiterlijken druk. De leden ervan, vele
-    van hen van hooge beschaving, gingen voort de herinnering van de
-    gewoonten en idealen van de gemeenschap in eere te houden. Noyes
-    Miller (de schrijver van The Strike of a Sex, en Zugassant's
-    Discovery) bleef tot het laatst met rustig vertrouwen uitzien naar
-    den tijd waarop, naar hij meende, de groote ontdekking van Noyes
-    aangenomen zou worden door de wereld in het algemeen. Een ander
-    lid van de gemeenschap (Henry J. Seymour) schreef veel later over
-    de gemeenschap, dat "ze een voorbode en een onvolkomen miniatuur
-    van het Koninkrijk der Hemelen op aarde was".
-
-
-Misschien is het gewoonste type van de voorstellen of pogingen om het
-biologisch niveau van het ras te verbeteren wel het uitsluiten van
-bepaalde klassen gedegenereerden van het huwelijk, of het aanmoedigen
-van de gemeenschap om te trouwen. Dit schijnt op het oogenblik de meest
-populaire vorm der eugeniek, en in zooverre dit niet bereikt wordt door
-dwang, maar het gevolg is van een vrijwillig besluit om de kwestie
-van het ras te behandelen met jaloersche zorg en de bescherming,
-die een zoo geweldig ernstige, zoo goddelijke taak met zich brengt,
-is er veel voor en weinig tegen te zeggen.
-
-Maar het is een geheel andere zaak als er een poging gedaan wordt
-zulk een instelling als het huwelijk bij de wet te regelen. In de
-eerste plaats weten we nog niet genoeg van de grondbeginselen van
-de eugeniek en de erfelijkheid van ziekelijke toestanden om ons in
-staat te stellen gezonde wettelijke voorstellen op deze basis te
-gronden. Zelfs een betrekkelijk zoo eenvoudige zaak als de verhouding
-tusschen tuberculose en erfelijkheid kan nauwelijks gezegd worden
-een zaak te zijn, waarover men het algemeen eens is, zelfs als we
-aannemen, dat wij voldoende materiaal bezitten, waarop we tot een
-algemeene overeenstemming zouden kunnen komen. Verondersteld, dat
-onze kennis van al deze zaken veel verder gevorderd was dan ze is,
-dan zouden we nog niet een positie bereikt hebben, waarin het mogelijk
-zou zijn algemeene voorstellen te doen over de wenschelijkheid of de
-niet-wenschelijkheid van het voortplanten van bepaalde klassen. De
-kwestie is noodzakelijkerwijze een persoonlijke kwestie, en ze kan
-alleen beslist worden, als al de omstandigheden van het individueele
-geval behoorlijk onder de oogen zijn gezien.
-
-Het bezwaar tegen een wettelijke en gedwongen regeling van het recht
-om te huwen is echter veel fundamenteeler dan de overweging, dat onze
-kennis op het oogenblik onvoldoende is. Het ligt in de algemeene
-verwarring, in den geest van hen, die zulk een wetgeving aanraden,
-tusschen het wettig huwelijk en de voortplanting. De menschen, die
-in die verwarring vervallen, hebben het a-b-c van het onderwerp,
-waarover ze zich aanmatigen een oordeel uit te spreken, nog niet
-geleerd, en ze zijn niet meer bekwaam om wetten te geven dan een kind,
-dat geen A van een B kan onderscheiden, in staat is om te lezen.
-
-Het huwelijk, in zooverre het een bondgenootschap is voor
-wederkeerige hulp en troost van twee menschen, die vrij zijn in zulk
-een bondgenootschap sexueele vereeniging uit te oefenen, als zij dat
-willen, is het elementair recht van ieder persoon, die niet schuldig
-is aan bedrog of geheimhouding, en die waarschijnlijk den gekozen
-deelgenoot geen nadeel zal toebrengen, want in dat geval heeft de
-maatschappij het recht tusschen beide te komen krachtens haar plicht
-om haar leden te beschermen. Maar het recht om te trouwen sluit,
-als het zoo verstaan wordt, het recht om nakomelingen te verwekken
-in het geheel niet in. Want terwijl het huwelijk op zich zelf alleen
-invloed heeft op de twee individuen, die het aangaat, en op geenerlei
-wijze den Staat raakt, heeft de voortplanting in de eerste plaats
-invloed op de gemeenschap, die ten slotte bestaat uit voortgebrachte
-personen, en eerst in de tweede plaats op de twee individuen, die de
-werktuigen zijn der voortplanting. Zoodat, evenals het individueele
-paar het eerste recht heeft bij de kwestie van het huwelijk, zoo heeft
-de Staat het eerste recht bij de kwestie van de voortplanting. De
-Staat is even onbekwaam om de wet op het huwelijk te maken, als het
-individu onbekwaam is de wet op de voortplanting te maken.
-
-Dat is echter maar de eene helft van de dwaasheid, die begaan wordt
-door hen, die de candidaten voor het huwelijk zouden willen kiezen
-bij de wet. Laat ons eens aannemen--zooals inderdaad gemakkelijk aan
-te nemen is--dat een gemeenschap gedwee de abstracte verbodsbepalingen
-van het wetboek zal aannemen en haar leden rustig weer naar huis zullen
-gaan als de ambtenaar van den burgerlijken stand hun mededeelt, dat
-zij uitgesloten zijn van het wettige huwelijk door de nieuwe lijst van
-verbodsbepalingen. Een uitgesproken verbod tot voortplanting in het
-huwelijk, is een onuitgesproken permissie tot voortplanting buiten
-het huwelijk. Zoo wordt de ongewenschte voortplanting, in plaats van
-uitgevoerd te worden onder de gunstigste omstandigheden, uitgevoerd
-onder de gevaarlijkste omstandigheden en het eindresultaat voor de
-gemeenschap is geen winst, maar een verlies.
-
-Wat gewoonlijk schijnt te gebeuren, bij een formeel wettelijk verbod
-tegen het huwelijk van een bepaalde klasse, is een combinatie van
-verschillende nadeelen. Voor een deel wordt de wet een doode letter,
-voor een deel wordt ze ontdoken door handigheid en bedrog, voor een
-deel wordt ze gehoorzaamd om aanleiding te geven tot nog ernstiger
-nadeelen. Dit gebeurde, bij voorbeeld, in het district Terek, in den
-Caucasus, waar, op verzoek van een medische commissie, aan priesters
-verboden werd te trouwen met personen, onder wier betrekkingen of
-voorouders gevallen van melaatschheid waren voorgekomen. Zooveel
-en zoo verschillende soorten van verkeerdheden werden door dezen
-maatregel veroorzaakt, dat hij spoedig werd ingetrokken [445].
-
-Als wij in herinnering houden, dat de Katholieke kerk meer dan duizend
-jaar bezig is geweest met de poging het huwelijksverbod op te dringen
-aan haar priesters,--een welopgevoede en geoefende klasse van mannen,
-die ieder geestelijk en wereldlijk motief hadden om het verbod na te
-komen, en die er bovendien toe opgevoed waren ascetisme als het beste
-ideaal in het leven [446] te beschouwen,--dan kunnen we begrijpen
-hoe dwaas het is te trachten hetzelfde doel te bereiken door enkele
-toevallige verbodsbepalingen uit te vaardigen jegens ongeoefende
-menschen, die geen enkel motief om aan die bepalingen te gehoorzamen
-en geen idealen van coelibaat hebben.
-
-De hopeloosheid en zelfs de dwaasheid van het bewerken van
-eugenistische verbetering van het ras door het enkel plaatsen in
-het wetboek van verbodsbepalingen aan bepaalde klassen van personen
-om het huwelijk, zooals het nu is ingesteld, aan te gaan, geeft
-blijk van de zwakheid van hen, die het eugenistische belang van het
-milieu onderschatten. Zij, die beweren, dat erfelijkheid alles is,
-en milieu niets, schijnen op vreemde wijze te vergeten, dat het
-juist de lagere klassen zijn--degenen, die het meest onderworpen
-zijn aan den invloed van een slecht milieu--die het veelvuldigst
-voortbrengen, met de grootste roekeloosheid en het ongelukkigst. De
-beperking in de voortplanting, en een daarmee samengaande eerbied
-voor de erfelijkheid, nemen pari passu toe met de verbetering van
-het milieu en een verhooging van het maatschappelijk welzijn. Als er
-nu reeds gezegd kan worden, dat waarschijnlijk vijftig percent van
-het sexueele verkeer--misschien wel de meest voor de voortplanting
-productieve helft--plaats vindt buiten het wettige huwelijk, dan wordt
-het wel duidelijk, dat wettelijk verbod aan de ongeschikte klassen
-om zich van het wettige huwelijk te onthouden, alleen ten gevolge zal
-hebben, dat zij zich zullen aansluiten bij de voortbrengende klassen
-buiten het wettige huwelijk. Het is ook duidelijk, dat, als we den
-factor van het milieu buiten beschouwing willen laten, en de lagere
-klassen willen overlaten aan de onwetendheid en roekeloosheid, die het
-gevolg zijn van zulk een milieu, dat dan de eenige praktische methode
-zal zijn, die aan de eugeniek wordt opengelaten, die van castratie en
-afdrijving is. Maar deze methode--als ze in het groot wordt toegepast,
-zooals ze zou moeten worden [447] en zonder toestemming van het
-individu--is lijnrecht tegenovergesteld aan het moderne gevoel. Zoo
-zien kortzichtige beoefenaars der eugeniek het belang voorbij van het
-milieu, het eenige praktische kanaal, waardoor hun doel bereikt kan
-worden. Zorg voor de voortplanting en zorg voor het milieu zijn niet,
-zooals sommigen gemeend hebben, aan elkander tegenovergesteld, maar
-zij volmaken elkaar. De zorg voor het milieu leidt tot een beperken
-van roekelooze voortplanting, en de beperking op de voortplanting
-leidt tot een verbeterd milieu.
-
-Als de wetgeving op het huwelijk resultaat zal hebben, dan moet ze
-ingeprent worden tehuis, in de school, in de spreekkamer van den
-dokter. Geweld kan hier niets uitwerken; er is opvoeding noodig,
-niet alleen voorlichting, maar de opvoeding van het geweten en van
-den wil, en het beheerschen van de emoties.
-
-De wet kan hierbij meewerken om het proces te bevorderen, maar ze
-kan er niet voor in de plaats komen. Zoo is het zeer wenschelijk,
-dat, als er een ernstige ziekte verborgen gehouden is door een der
-partijen bij een huwelijk, zulk verbergen een reden zal zijn tot
-echtscheiding. Epilepsie kan aangemerkt worden als typisch voor de
-ziekten, die een reden zouden zijn om geen kinderen te mogen hebben,
-en het bestaan van de ziekte verzwijgen zou gelijk staan met een
-nietigverklaring van het huwelijk [448].
-
-In de Vereenigde Staten heeft een hof van cassatie het hof van appèl
-competent verklaard om een bevel tot echtscheiding uit te spreken,
-als een van de partijen het bestaan van epilepsie verzwegen heeft. Deze
-groote belangrijke beslissing, heeft men terecht gezegd [449], is een
-schrede vooruit op den weg van het menschdom. Er zijn vele andere
-ernstig pathologische toestanden, waarin echtscheiding zou moeten
-uitgesproken worden, of van zelf plaats vinden, behalve wanneer men
-afgezien heeft van het verwekken van kinderen, want in dat geval
-heeft de Staat niet langer belang bij de verhouding, behalve om te
-straffen voor ieder bedrog, dat begaan is door verborgen houden.
-
-
-    De eisch, dat een medisch attest bij het huwelijk verplichtend
-    zal worden gesteld, is voornamelijk in Frankrijk gedaan. In
-    1858 stelde Diday van Lyon, voor, dat alle menschen, zonder
-    uitzondering, zouden gedwongen worden een attest over gezondheid
-    en ziekte bij zich te hebben, een soort van gezondheidspas. In
-    1872 raadde Bertillon aan, (Art. "Demographie", Dictionnaire
-    Encyclopédique des Sciences Médicales) bij het huwelijk de
-    voornaamste anthropologische en pathologische trekken van de
-    betrokken partijen op te schrijven (lengte, gewicht, kleur van het
-    haar en de oogen, spierkracht, grootte van het hoofd, toestand van
-    het gezicht, het gehoor enz., misvormingen en gebreken, enz.),
-    niet zoozeer echter om ongewenschte huwelijken te voorkomen,
-    als om de studie van menschelijke groepen op bepaalde tijden te
-    vergemakkelijken. Latere eischen van een meer beperkt en partieel
-    karakter voor medische getuigschriften als een voorwaarde voor het
-    huwelijk, zijn gemaakt door Fournier (Syphilis et Mariage, 1890),
-    Cazalis (Le Science et le Mariage, 1890), en Julien (Blénorrhagie
-    et Mariage, 1898). In Oostenrijk betoogt Haskovec uit Praag
-    ("Contrat Matrimonial et l'Hygiène Publique", Comptes-rendus
-    Congrès International de Médecine, Lissabon, 1906, Sectie VII,
-    p. 600), dat, bij het huwelijk, een medisch attest moest worden
-    overgelegd, waaruit blijkt, dat de persoon vrij is van tuberculose,
-    alcoholisme, syphilis, gonorrhoe, ernstigen slechten toestand
-    van den geest of van de zenuwen, die kans heeft nadeelig te zijn
-    voor den anderen deelgenoot of voor het nageslacht. In Amerika
-    vinden Rosenberg en Aronstam, dat ieder huwelijkscandidaat,
-    man zoowel als vrouw, een streng onderzoek moest ondergaan
-    door een deskundige commissie van medici over (1) Familie en
-    Geschiedenis van het Verleden (syphilis, tering, alcoholisme,
-    zenuw- en geestesziekten), en (2) Tegenwoordigen Toestand (grondig
-    onderzoek van alle organen); als dit bevredigend is, zou dan
-    een attest moeten gegeven worden van geschiktheid om gekozen te
-    worden voor het huwelijk. Er wordt op gewezen, dat een maatregel
-    van deze soort voorkomt in de wetten, door sommige Staten gemaakt
-    ter bestraffing met boete, of gevangenschap, van het verborgen
-    houden van een ziekte. Ellen Key meent ook (Liefde en Huwelijk),
-    dat beide partijen bij een huwelijk een attest moesten overleggen
-    van gezond zijn. "Het schijnt mij juist even noodig toe", merkt
-    zij ergens anders op (Eeuw van het Kind, hoofdst. I), "een medisch
-    getuigschrift te vragen voor de geschiktheid om te huwen, als voor
-    de geschiktheid om in militairen dienst te treden. In het eene
-    geval is het een kwestie van het geven van leven; in het andere
-    van het nemen ervan, hoewel voorzeker tot nu toe de laatste zaak
-    beschouwd is geweest als verreweg de ernstigste".
-
-    Het getuigschrift, zooals het gewoonlijk aangeraden wordt, zou een
-    persoonlijke, maar noodzakelijke wettiging zijn van het huwelijk in
-    de oogen van de burgerlijke en godsdienstige autoriteiten. Zulk een
-    stap, geëischt ter bescherming van den deelgenoot in het huwelijk
-    en van het nageslacht, zou een nieuwe wettelijke organisatie in
-    zich sluiten van het huwelijkscontract. Dat zulke eischen zoo
-    dikwijls gedaan worden, is van veel beteekenis voor den groei van
-    het moreele bewustzijn in de gemeenschap, en het is goed, dat de
-    gemeenschap bekend wordt met de dringende behoefte er aan. Maar
-    het is zeer ongewenscht, dat zij op het oogenblik of misschien wel
-    ooit zullen worden vastgelegd in wetboeken. Wat noodig is, is het
-    gevoel van persoonlijke verantwoordelijkheid, en de ontwikkeling
-    van afkeer jegens de individuen, die hun verantwoordelijkheid
-    niet inzien. Het is de werkelijkheid van het huwelijk en niet de
-    enkel wettelijke vorm ervan, die we moeten trachten te verbeteren.
-
-
-De methode van vrijwillige aangifte is de eenige gezonde wijze om
-deze zaak te naderen. Duclaux meende, dat de huwelijkscandidaat
-een getuigschrift van gezondheid zou moeten bezitten, ongeveer op
-dezelfde wijze als de candidaat voor een levensverzekering, want dat
-de kwestie van beroepsgeheim en die van dwang, niet meer te pas komt
-bij de eene dan bij de andere zaak. Er is geen reden, waarom zulke
-getuigschriften, van een geheel vrijwilligen aard, niet gewoon zouden
-worden onder personen, die voldoende verlicht zijn om al de ernstige
-gevolgen voor de persoon, de familie en de maatschappij te erkennen,
-die in het huwelijk voorkomen. Het systeem van eugenisch getuigen,
-zooals het ingesteld is en ontwikkeld door Galton, zal een waardevol
-hulpmiddel zijn voor het verhoogen van het moreele bewustzijn in deze
-zaak. De eugenische getuigschriften van Galton zouden voornamelijk
-betrekking hebben op de natuurlijke deugden van hooger erfelijk
-nageslacht--"de openlijke erkenning van een natuurlijken adel"--maar
-zij zouden ook in zich sluiten de kwestie der persoonlijke gezondheid
-en van persoonlijke geschiktheid [450].
-
-Verplichte gezondheidsattesten te eischen bij het huwelijk is beginnen
-bij het verkeerde einde. Het zou niet alleen leiden tot ontduikingen
-en protesten, maar het zou waarschijnlijk een reactie teweeg
-brengen. Het is eerst noodig enthusiasme te kweeken voor gezondheid,
-een moreel geweten in de zaken der voortplanting, te zamen met, aan den
-wetenschappelijken kant, een algemeene gewoonte om anthropologische,
-psychologische en pathologische gegevens over het individu op te
-schrijven, van zijn geboorte af, geheel afgezien van het huwelijk. De
-vroegere vragenlijsten van Diday en Bertillon stonden dus niet alleen
-op een gezondere maar ook op een meer practische basis. Als zulke
-lijsten van de geboorte af aan voor ieder kind bijgehouden werden,
-zou een speciaal onderzoek bij het huwelijk niet noodig zijn, en het
-materiaal zou voor veel andere doeleinden bruikbaar zijn. Het is nu nog
-moeilijk, zulke lijsten te verkrijgen van het oogenblik van de geboorte
-af, en voor zoover ik weet, zijn er nog geen pogingen gedaan ze
-stelselmatig in te richten. Maar het is zeer goed mogelijk te beginnen
-bij het begin van het schoolleven, en dit wordt tegenwoordig op vele
-scholen gedaan, o.a. op kostscholen in Engeland, Amerika en elders,
-meer speciaal met betrekking tot de anthropologische, physiologische,
-en psychologische gegevens, terwijl ieder kind onderworpen wordt aan
-een nauwkeurig anthropometrisch onderzoek, en zoo voorzien van een
-systematische opgave aangaande zijn physieken toestand [451]. Dit
-onderzoek moest, volgens een eenvoudig systeem algemeen worden, en
-na bepaalde tusschenpoozen herhaald. "Ieder kind moest", zooals naar
-waarheid gezegd is door Dr. Dukes, den dokter van de Rugby school, "als
-hij op een openbare school komt even zorgvuldig en grondig onderzocht
-worden, alsof het voor een levensverzekering was". Als deze wijze van
-handelen algemeen was van de jeugd af, zou er geen moeilijkheid zijn
-bij het te voorschijn brengen van het overzicht bij het huwelijk, en er
-zou geen gelegenheid zijn tot bedrog. Ieder's dossier mocht wel door
-den Staat geregistreerd worden, zooals dat tegenwoordig gebeurt met
-testamenten, en moest, als bij deze, na verloop van een eeuw, vrijelijk
-opengesteld worden voor onderzoekers. Totdat dit verscheiden eeuwen
-lang zal gedaan zijn, zal onze kennis der eugeniek rudimentair blijven.
-
-
-    Er kan niet veel twijfel aan zijn, of de eugenische houding
-    jegens het huwelijk, en de verantwoordelijkheid van het individu
-    voor de toekomst van het ras, begint langzamerhand meer erkend te
-    worden. Het komt herhaaldelijk voor, dat menschen, die op het punt
-    staan te trouwen, bij den medicus komen in ernstige bezorgdheid
-    over dit punt. Urquhart (Journal of Mental Science, April, 1907,
-    p. 277) meent, dat huwelijken maar zelden nagelaten worden om
-    deze reden; dit schijnt echter een te pessimistische zienswijze,
-    en zelfs als het huwelijk niet nagelaten wordt, wordt het besluit
-    genomen geen nakomelingschap te verwekken. Clouston, die den nadruk
-    legt (Hygiene of the Mind, p. 74) op het belang van "navraag,
-    door elk der partijen van het contract voor het leven gedaan,
-    door hun ouders en hun dokters, wat erfelijkheid, temperament en
-    gezondheid aangaat", is veel hoopvoller aangaande de resultaten dan
-    Urquhart. "Ik heb in de laatste jaren zeer den indruk gekregen",
-    schrijft hij (Journal of Mental Science, Oct. 1907, p. 710),
-    "dat dit onderwerp de intelligente menschen bezighoudt, door
-    het aantal malen, dat ik geraadpleegd word door jonge mannen en
-    jonge vrouwen, die plan hebben te trouwen, of door hun vaders of
-    moeders. Ik heb lang in het diepst van mijn ziel de overtuiging
-    gehad, als ik geraadpleegd werd, dat het er niets toe deed, wat ik
-    zei, dat het geen verschil zou maken. Maar het maakt wèl verschil;
-    en ik, en andere, kunnen vertellen van dozijnen huwelijken, die
-    niet doorgegaan zijn ten gevolge van psychiatrisch medischen raad".
-
-    Ellen Key verwijst ook naar de toenemende neiging, zoowel
-    onder mannen als vrouwen, om zich te laten influenceeren door
-    overwegingen der eugeniek bij het vormen van levensgemeenschappen
-    (Eeuw van het Kind, hoofdst. 1). De erkenning van de eugenische
-    houding tegenover het huwelijk, het scherper worden van
-    het maatschappelijk en individueel geweten in zaken der
-    erfelijkheid, evenals het systematisch invoeren van het geven van
-    getuigschriften en het registreeren er van, zal bevorderd worden
-    door de aangroeiende neiging om de geneeskunde te maken tot een
-    zaak der maatschappij, en zou volkomen onmogelijk zijn, als dit
-    niet gebeurde. (Zie b.v. Havelock Ellis, The Nationalization
-    of Health). De Medische Gezondheidsorganisatie van staatswege
-    neemt gestadig en voortdurend toe, en dekt een steeds grooter
-    veld. De dagen van den particulieren medicus--die, zooals Duclaux
-    (L'Hygiène Sociale, p. 263), het uitdrukte, in zijn spreekkamer
-    zit "als een kruidenier, in wiens winkel de klant kan binnenkomen
-    en er weer uitgaan, zooals hij wil, en wanneer hij wil"--zullen
-    ongetwijfeld spoedig voorbij zijn. Men begint tegenwoordig te
-    gevoelen, dat gezondheid een veel te ernstige zaak is, om aan den
-    willekeur van het individu overgelaten te worden, niet alleen uit
-    individueel, maar ook uit maatschappelijk gezichtspunt. Er is,
-    bij sommigen, een neiging om te vreezen, dat de maatschappij
-    den een of anderen dag in het andere uiterste zal vervallen,
-    en voor de geneeskunde denzelfden eerbied zal gaan koesteren,
-    die ze eens had voor de theologie. Dat gevaar ligt nog ver in de
-    toekomst, en het is ook niet waarschijnlijk, dat de geneeskunde
-    zich ooit een gezag van deze soort zal aanmatigen. De geest van
-    de geneeskunde neigt, zeer bepaald, meer in de richting van het
-    ascetisme dan van het dogma, en de fanatici op dit gebied zullen
-    altijd in de overgroote minderheid zijn.
-
-
-Het algemeen invoeren van authentieke persoonlijke acten met alle
-essentieele--erfelijke, anthropometrische en pathologische--feiten,
-moet wel een kracht zijn aan de zijde van de positieve, zoowel als
-van de negatieve eugeniek, want het zou bevorderlijk zijn aan het
-voortplanten van de geschikten en dat van de ongeschikten beperken,
-zonder eenigen wettelijken dwang. Met het toenemen van de eugenische
-vorming zou het respect voor zulke acten als iets, dat aan het huwelijk
-voorafgaat, evenzeer een van zelfsprekende zaak worden, als eens
-het respect was voor geld of voor stand. Een vrouw kan er gewoonlijk
-voor zorgen, dat ze geen man trouwt zonder geld of vooruitzichten;
-een man kan hartstochtelijk verliefd zijn op een vrouw van lageren
-stand dan hij zelf is, maar hij trouwt haar zelden. Er is niets anders
-noodig dan een duidelijk algemeen begrip van alles wat erfelijkheid
-en gezondheid in zich sluit, om overwegingen der eugeniek van even
-grooten invloed te doen zijn.
-
-Een verstandig toezien op de kwaliteit van het nageslacht zal
-gunstig werken aan den kant der positieve eugeniek, doordat ze in
-de plaats van de noodlottige neiging om een premie te stellen op
-een groot aantal kinderen, de meer rationeele methode stelt van het
-stellen van een premie op de kwaliteit van het kind. Het is een van
-de ongelukkigste gevolgen geweest van de manier om te protesteeren
-tegen den achteruitgang van het geboortecijfer, dat altijd en overal
-het resultaat van de beschaving geweest is, dat er een neiging geweest
-is om speciale maatschappelijke of geldelijke voordeelen aan te bieden
-aan de ouders van groote gezinnen. Daar groote families neiging hebben
-tot degeneratie, en dikwijls een last voor de gemeenschap worden,
-daar snel op elkaar volgende zwangerschappen niet alleen een ernstige
-uitputting van de krachten der moeder ten gevolgen hebben, maar daar
-men nu weet, dat ze een ernstig schadelijken invloed uitoefenen op de
-kwaliteit van het nageslacht, en daar bovendien in groote families
-ziekte en sterfte veelvuldig voorkomen, pleiten al de belangen van
-de gemeenschap tegen het stellen van een premie op groote gezinnen,
-zelfs als de ouders van goeden stam zijn. De staat heeft veel meer
-belang bij de kwaliteit dan bij de kwantiteit van zijn burgers,
-en er moest een premie gesteld worden niet op gezinnen, die een
-bepaalde grootte bereikt hebben, maar op afzonderlijke kinderen,
-die een bepaalden standaard bereiken; het komen tot dezen standaard
-zou moeten gebaseerd zijn op opmerkingen, gemaakt van de geboorte af,
-tot het vijfde jaar. Een premie op deze basis zou voor den Staat even
-weldadig zijn, als een premie op een groot aantal kinderen verkeerd is.
-
-Deze overweging is tevens in hooge mate van toepassing op de
-voorstellen der "moederschapspremie", waarvan we meer en meer
-hooren. Een zoo gematigd en verstandig maatschappelijk hervormer
-als Mr. Sidney Webb schrijft: "Wij zullen het probleem van de
-moederschapspremie onder de oogen moeten zien, en dit meest
-onontbeerlijke van alle beroepen op een fatsoenlijke economische
-basis plaatsen. Tegenwoordig wordt het genegeerd als een beroep, niet
-beloond, en op geenerlei wijze door den Staat geëerd" [452]. Hoe waar
-deze bewering ook is, moeten we toch altijd in herinnering houden
-dat iets, dat onontbeerlijk vooraf moet gaan aan een voorstel tot
-een premie op het moederschap door den Staat, is een duidelijk begrip
-van het soort van moederschap, waar de Staat behoefte aan heeft. Het
-stellen van een premie op het roekelooze en willekeurige moederschap,
-dat we om ons heen zien, dat is door hulp van den Staat de productie
-aan te moedigen van burgers, die de Staat, als hij durfde, graag zou
-willen vernietigen als ongeschikt, is een al te belachelijk voorstel
-om er ook maar over te spreken [453]. De eenige gezonde reden voor
-het stellen van een premie op het moederschap is, dat het den Staat
-in staat zou stellen in zijn eigen belang de natuurlijke keuze van
-de geschikten te bevorderen.
-
-Wat de positieve eigenschappen aangaat, waar de Staat recht
-heeft bij het aanmoedigen van het moederschap een premie op te
-stellen, is het nog te vroeg om met volkomen zekerheid daarover te
-spreken. De negatieve eugeniek is de positieve eugeniek vooruit; het is
-gemakkelijker verkeerde stammen te ontdekken dan om volkomen zeker te
-zijn van goede. Zoowel van wetenschappelijke als van maatschappelijke
-zijde beginnen wij echter duidelijker in te zien welk doel we willen
-bereiken en meer precies te weten met welke middelen we dat doel
-moeten bereiken [454].
-
-Zelfs wanneer we een tamelijk duidelijk inzicht gekregen hebben welke
-stammen en individuen wij met recht mogen aanmoedigen om de taak te
-ondernemen geschikte burgers voor den Staat voort te brengen, zijn de
-problemen der voortplanting daarmede nog geenszins ten einde. Voordat
-we er ook maar onderzoek naar kunnen doen wat de voorwaarden zijn,
-waaronder uitgekozen individuen zich het best zullen voortplanten,
-is daar nog de allereerste vraag, die beslist moet worden: of die
-individuen vruchtbaar en potent zijn, want dit wordt niet gewaarborgd
-door het feit dat ze van goede stammen komen, en zelfs is het feit,
-dat een man en een vrouw met andere personen vruchtbaar zijn in het
-geheel geen positieve proef, dat ze met elkaar vruchtbaar zullen
-zijn. Onder de groote massa's van de bevolking, die niet trachten
-hun vereenigingen te wettigen voordat die vereenigingen vruchtbaar
-gebleken zijn, wordt deze moeilijkheid op eenvoudige en praktische
-wijze opgelost. De kwestie is echter bij den tegenwoordigen staat
-der huwelijkswet in de meeste landen ernstig en vol risico voor
-die klassen, die gewoon zijn zich in het wettig huwelijk te binden
-zonder dat ze iets weten van hun potentie en hun vruchtbaarheid met
-elkaar. De zaak wordt meestal aan het toeval overgelaten, en daar het
-wettig huwelijk gewoonlijk niet ontbonden kan worden, op grond dat er
-geen nakomelingen zijn, zelfs al wordt de voortplanting gewoonlijk
-verklaard tot het voornaamste doel van het huwelijk te behooren,
-wordt de kwestie zeer ernstig. Steriliteit komt voor bij 7 % tot 15 %
-van alle huwelijken, en in zeer vele daarvan is ze een bron van groot
-verdriet. Dit zou, in zekere mate, vermeden kunnen worden door een
-onderzoek voor het huwelijk, en bijna geheel, door te bepalen dat,
-daar een huwelijk alleen door de nakomelingen belang heeft voor den
-Staat, een wettig huwelijk na een bepaalden tijd ontbonden zou kunnen
-worden bij afwezigheid van nakomelingen.
-
-
-    Vroeger meende men dat, als een vereeniging onvruchtbaar bleek,
-    dit de schuld was van de vrouw. Die meening is men lang te boven,
-    maar, ook nu nog, interesseert een man zich gewoonlijk veel meer
-    voor zijn potentie, dat is, zijn geschiktheid om de mechanische
-    daad van den coïtus uit te voeren, dan voor zijn vruchtbaarheid,
-    dat is zijn geschiktheid om levende spermatozoën voort te brengen;
-    terwijl toch deze laatste omstandigheid een veel meer vóórkomende
-    bron is van steriliteit. "Van iederen man", zegt Arthur Cooper
-    (British Medical Journal, 11 Mei 1907), "die een sexueel gebrek of
-    een sexueele misvorming heeft, of die geleden heeft aan een kwaal
-    of een beleediging van de genito-urinale organen, zelfs als die
-    betrekkelijk gering of eenzijdig is, en terwijl zijn macht tot
-    paren ongeschonden kan gebleven zijn, moet men veronderstellen
-    dat hij misschien steriel is, totdat er eenig bewijs van het
-    tegendeel verkregen is". In geval van een steriel huwelijk
-    moest de mogelijke oorzaak eerst nagespoord worden bij den man,
-    want het is betrekkelijk gemakkelijk het zaad te onderzoeken en
-    zich te vergewissen of het actieve spermatozoën bevat. Prinsen
-    zegt in een veel omvattende studie over steriele huwelijken
-    ("Die Sterilen Ehen", Zeitschrift für Sozialwissenschaft, 1904,
-    afl. 1 en 2), dat in twee vijfden van de steriele huwelijken
-    de fout bij den man ligt; een derde van zulke huwelijken is
-    het resultaat van venerische ziekten bij den echtgenoot zelf,
-    of overgebracht op de vrouw. Gonorrhoe wordt tegenwoordig niet
-    beschouwd als een zoo belangrijke oorzaak van steriliteit als
-    eenige jaren geleden; Schenk beschouwt ze als verantwoordelijk
-    ervoor maar ongeveer dertien percent van de steriele huwelijken
-    (vergelijk Kisch, The Sexual Life of Woman). Pinkus (Archiv für
-    Gynäkologie, 1907) vond dat, van de bijna honderd gevallen,
-    waarin hij de beide deelgenooten onderzocht, in 24.4 percent
-    de steriliteit direct berustte bij den man, en in 15.8 percent
-    indirect, omdat ze veroorzaakt was door gonorrhoe, waarmee hij
-    zijn vrouw geïnfecteerd had.
-
-    Als steriliteit het gevolg is van een gebrek in de spermatozoën
-    van den man, en als ze niet vóor het huwelijk ontdekt is, wat
-    gewoonlijk wel gekund had, dan is nu en dan de vraag gerezen
-    de vrouw door andere middelen te bevruchten. Echtscheiding op
-    grond van steriliteit is niet mogelijk, en zelfs als dat was,
-    heeft het paar, hoewel het een kind wil hebben, dikwijls niet den
-    minsten wensch om te scheiden. Onder deze omstandigheden is nu en
-    dan de poging gedaan om het gewenschte doel te bereiken, zonder
-    af te wijken van in ruimen kring aangenomen regels der moraal,
-    om kunstmatige bevruchting teweeg te brengen door injectie
-    met het zaad van een gezond man. Er zijn door verschillende
-    bekende mannen, van John Hunter tot Schwalbe, pogingen gedaan
-    om kunstmatige bevruchting teweeg te brengen, maar het is bijna
-    altijd zeer moeilijk te doen, en dikwijls geheel onmogelijk. Dit
-    laat zich gemakkelijk verklaren, als wij ons in het geheugen
-    roepen, waar al op gewezen is (zie boven p. 524) dat de erotische
-    opwinding bij de vrouw tot het verzekeren van de conceptie van
-    grooten invloed is; het is klaarblijkelijk een moeilijke taak,
-    zelfs voor de meest gevoelige vrouw om erotisch enthusiasme te
-    voelen voor een medischen spuit. Schwalbe vermeldt bijvoorbeeld
-    een geval (Deutsche Medizinische Wochenschrift, Aug. 1908, p. 510)
-    waarin--ten gevolge van de steriliteit van den man en den wensch
-    van de vrouw om, met goedvinden van den man, met het zaad van een
-    anderen man bevrucht te worden,--hij herhaalde zorgvuldige pogingen
-    deed om kunstmatige bevruchting teweeg te brengen; deze pogingen
-    hadden echter geen resultaat, en de drie betrokken partijen legden
-    zich ten slotte neer bij de gewone wijze van omgang, die succes
-    had. In een ander geval, door Schwalbe vermeld, waarin de man
-    impotent was, maar niet steriel, werden zes pogingen gedaan om
-    kunstmatige bevruchting te bewerken, en werd van verdere pogingen
-    afgezien, omdat allen, die er bij betrokken waren, er van walgden.
-
-    De algemeene opinie is, over het geheel, niet geweest vóor
-    het gebruik van kunstmatige bevruchting, zelfs afgezien van
-    de mogelijkheid van succes. Zoo heeft in Frankrijk, waar een
-    uitgebreide literatuur over het onderwerp bestaat, de Parijsche
-    Medische Faculteit in 1885, na eenige aarzeling, geweigerd
-    de stelling van Gérard aan te nemen over de geschiedenis van
-    de kunstmatige bevruchting, die later afzonderlijk uitgegeven
-    is. In 1883 heeft het gerechtshof te Bordeaux verklaard, dat
-    kunstmatige bevruchting onwettig was en een maatschappelijk
-    gevaar. In 1897 verklaarde ook de Heilige Stoel dat het gebruik
-    onwettig was ("Artificial Fecundation before the Inquisition",
-    British Medical Journal, 5 Maart 1898). Geheel onafhankelijk van
-    deze houding van de geneeskunde, de wet en de Kerk, schijnt het
-    voorzeker, dat zij, die een nageslacht wenschen, als regel goed
-    zullen doen den natuurlijken weg te volgen, die ook de beste is,
-    of anders aan anderen de taak der voortplanting over te laten,
-    waar ze niet voldoende voor zijn toegerust.
-
-
-Als wij er ons van overtuigd hebben, dat twee individuen beide tot
-gezonde stammen behooren, en verder, dat ze beide geschikt zijn
-voor de voortplanting, dan blijft er nog over te overwegen, onder
-welke omstandigheden zij het best verwekking kunnen tot stand brengen
-[455]. Dan rijst bijvoorbeeld de vraag, die zoo dikwijls gedaan wordt,
-wat is de beste leeftijd voor de voortplanting?
-
-De overwegingen, die bij het beantwoorden van deze kwestie van gewicht
-zijn, zijn van twee verschillende soorten, physiologisch en sociaal
-of moreel. Dat is te zeggen, dat aan den eenen kant physieke rijpheid
-volkomen moet bereikt zijn, en dat de sexueele cellen volkomen moeten
-ontwikkeld zijn; terwijl aan den anderen kant de man in staat moet
-zijn om een gezin te onderhouden, en dat beide deelgenooten een
-oefening in het leven zullen hebben ontvangen, die hen in staat
-stelt op gepaste wijze de verantwoordelijkheden en zorgen op zich
-te nemen, die samengaan met het opvoeden van kinderen. Terwijl er op
-verschillende tijden verschillende meeningen zijn geuit, schijnt de
-algemeene opinie aangaande den besten tijd der voortplanting in Europa
-in de laatste eeuwen nauwelijks veel gewisseld te hebben. Hesiodus
-zeide al, dat een vrouw moest trouwen op haar vijftiende jaar en
-een man op zijn dertigste [456], maar obstetrici zijn gewoonlijk
-tot het besluit gekomen, dat zoowel in het belang van de ouders
-als van de kinderen het leven der voortplanting niet moet beginnen
-bij vrouwen, voordat ze twintig zijn en bij mannen voordat ze vijf
-en twintig zijn [457]. Na de dertig bij vrouwen en na de vijf en
-dertig of veertig bij mannen schijnen de beste voorwaarden tot de
-voortbrenging te verminderen [458]. Tegenwoordig is er in Engeland en
-in verschillende andere beschaafde landen een neiging geweest om den
-leeftijd voor het huwelijk te verhoogen tot een steeds grooter aantal
-jaren, gemiddeld een paar jaar later dan de leeftijd, die gewoonlijk
-aangenomen wordt als de gunstigste leeftijd voor het begin van het
-voortplantingsleven. Maar over het geheel wijkt het gemiddelde zelden
-ver af van den aangenomen standaard en er schijnt geen reden te zijn,
-waarom we deze neiging zouden wijzigen.
-
-
-    Toch volgt hier in het geheel niet uit, dat groote verschillen
-    niet onder speciale omstandigheden, niet alleen vergefelijk, maar
-    zelfs wenschelijk zijn. De man is in sommige gevallen in staat
-    tot de voortplanting van ongeveer dertien jaar tot ver over de
-    negentig, en op dezen hoogen leeftijd kan het nageslacht, zelfs
-    als het niet opmerkelijk is door groote physieke kracht, hooge
-    intellectueele kwaliteiten bezitten. (Zie bv. Havelock Ellis,
-    A Study of British Genius, blz. 120 et seq.). Geschiktheid tot
-    voortbrengen van de vrouw begint al vroeger (soms op haar achtste
-    jaar), hoewel ze gewoonlijk ophoudt met de vijftig of vroeger,
-    en dat ze slechts in enkele gevallen voortduurt tot zestig of
-    daarboven. Er worden gevallen vermeld van kinderen, die geboren
-    zijn, terwijl de moeder negen en vijftig jaar was (bv. Lancet, 5
-    Aug. 1905, p. 419). Lepage (Comptes-rendus Sociêté d'Obstétrique
-    de Paris, Oct. 1903) vermeldt een geval van een eerstgeborene,
-    waarvan de moeder zeven en vijftig jaar was; het kind werd dood
-    geboren. Kisch (Sexual Life of Woman, deel II) verwijst naar de
-    gevallen van zwangerschap bij oudere vrouwen, en er wordt van
-    verschillende gevallen melding gemaakt in het British Medical
-    Journal, 8 Aug. 1903, p. 325.
-
-    Van meer belang is de kwestie van vroege
-    zwangerschap. Verschillende onderzoekers hebben hun aandacht
-    aan deze kwestie gewijd. Zoo heeft Spitta (in een Marburger
-    inaugureele dissertatie, 1895) een overzicht gegeven van de
-    klinische geschiedenis van 260 weeën bij primiparae van 18 jaar
-    en daaronder, zooals hij ze waargenomen had in de Marburger
-    kraaminrichting. Hij bevond, dat de gezondheid in het algemeen
-    tijdens de zwangerschap niet slechter was dan die van andere
-    zwangere vrouwen, terwijl de sterfte onder de kinderen bij de
-    geboorte en in de volgende weken niet hoog was, en de sterfte
-    onder de moeders volstrekt niet hoog was. Picard (in een Parijsche
-    thesis, 1903) heeft de bevalling bestudeerd bij acht en dertig
-    moeders onder den leeftijd van zeventien jaar. Hij vond, dat,
-    hoewel het pelvis zeker nog niet geheel ontwikkeld is bij zeer
-    jonge meisjes, de gewrichten en beenderen echter veel elastischer
-    zijn dan bij volwassenen, zoodat de bevalling, wel verre van
-    moeilijker te zijn, gewoonlijk vlug en gemakkelijk is. De weeën
-    verloopen over het algemeen normaal in deze gevallen, en, zelfs als
-    er onregelmatigheden voorkomen (lage plaatsing van de placenta is
-    een gewone onregelmatigheid) is het opmerkelijk, dat de patienten
-    er niet onder lijden, zooals oudere vrouwen. Het gemiddelde gewicht
-    van het kind was ongeveer 6 pond; soms was speciale verzorging
-    noodig in de eerste dagen na de geboorte, misschien omdat de weeën
-    in deze gevallen altijd wat langzaam verloopen. Het herstel van
-    de moeder verliep, in ieder geval, volkomen normaal, en het feit,
-    dat deze jonge moeders weer spoediger zwanger worden dan primiparae
-    van rijper leeftijd, draagt er verder toe bij, om aan te toonen,
-    dat bevallingen vóór den leeftijd van zestien jaar op geenerlei
-    wijze nadeelig zijn voor de moeder. Gache (Annales de Gynécologie
-    et d'Obstrétique, Dec, 1904) heeft een en negentig bevallingen
-    waargenomen van moeders onder de zeventien jaar, in het Rawson
-    Hospitaal in Buenos Ayres; zij waren van zoogenaamd Latijnsch ras,
-    meest Spaansch of Italiaansch. Gache vond, dat deze moeders in
-    het geheel niet meer blootgesteld waren aan miskraam of andere
-    complicaties van de zwangerschap dan andere. Behalve in vier
-    gevallen van tamelijk nauw bekken, was de verlossing normaal,
-    hoewel ze wat langer duurde dan bij oudere primiparae. Schade
-    aan de weeke deelen werd echter zelden toegebracht, en, als ze
-    voorkwam, was ze spoedig weer genezen. Het gemiddelde gewicht van
-    het kind was 3,039 gram, of ruim 6 pond. Het verdient opmerking,
-    dat de meeste waarnemers gewoonlijk vinden, dat zeer vroege
-    zwangerschappen voorkomen bij vrouwen, die op ongewoon jeugdigen
-    leeftijd beginnen te menstrueeren, b.v., een paar jaar voordat
-    de vroege zwangerschap optreedt.
-
-    Het is echter duidelijk, dat bij jonge moeders alles bijzonder goed
-    verloopt, terwijl er niet de minste twijfel aan bestaat, dat zij
-    buitengewoon flinke kinderen ter wereld brengen. Kleinwächter vond
-    zelfs, dat, hoe jonger de moeder is, des te grooter het kind. Niet
-    alleen physiek zijn de kinderen van jonge moeders beter. Marro
-    heeft opgemerkt (Pubertà, p. 257), dat de kinderen van moeders
-    onder de 21 jaar beter zijn, dan die van oudere moeders, zoowel
-    in gedrag als in verstand, mits de vaders niet te oud zijn
-    of te jong. Gedetailleerde bijzonderheden over afzonderlijke
-    gevallen bevestigen deze feiten, zoowel voor de moeder als voor
-    het kind. Zoo vermeldt Milner (Lancet, Juni 7, 1902) een geval
-    van zwangerschap bij een meisje van veertien jaar; de weeën waren
-    niet hevig en de verlossing was gemakkelijk. E. B. Wales, uit New
-    Jersey, heeft de geschiedenis vermeld (weergegeven in de Medical
-    Reprints, Sept. 15, 1890) van een negerin, die op elfjarigen
-    leeftijd zwanger werd. Zij was middelmatig groot, eer lang en
-    teer, maar goed ontwikkeld en ze begon te menstrueeren op den
-    leeftijd van tien jaar. Zij was goed gezond en opgewekt tijdens de
-    zwangerschap, en tot werken in staat. De bevalling was gemakkelijk
-    en natuurlijk, duurde niet bijzonder lang en was blijkbaar niet
-    bijzonder pijnlijk, want er was geen gekreun of opwinding. Het
-    kind was een mooie, gezonde jongen, die niet minder woog dan elf
-    pond. Moeder en kind maakten het beiden goed, en er was rijkelijk
-    melkafscheiding. Whiteside Robertson (British Medical Journal,
-    Jan. 18, 1902) heeft een geval vermeld van zwangerschap op den
-    leeftijd van dertien jaar, bij een meisje uit de Kaapkolonie,
-    dat uit een ander gezichtspunt opmerkelijk is. Zij scheen tijdens
-    de zwangerschap anaemisch te zijn, slecht ontwikkeld, met slecht
-    ontwikkeld bekken. Toch had een normale bevalling plaats, op den
-    juisten tijd, zonder moeite of beschadigingen, en het kraambed
-    verliep in ieder opzicht goed. Het kind was goed gevormd en woog
-    7 1/2 pond. "Ik heb zelden een primipara gemakkelijker weeën
-    zien hebben", besloot Robertson, "en ik heb er nooit een gezien,
-    die de verwerkelijking van het moederschap met meer bevrediging
-    tegemoet zag".
-
-    De feiten, die bijeen gebracht zijn door obstetrici aangaande
-    de goede resultaten van vroege zwangerschap, voor moeder zoowel
-    als voor kind, zijn nog niet met die aandacht beschouwd geworden,
-    die ze verdienen. Zij worden echter bevestigd door vele algemeene
-    neigingen, die tegenwoordig erkend worden. Het veel beteekenend
-    feit is, bij voorbeeld, bekend, dat bij moeders boven de dertig
-    het aantal miskramen en ontijdige geboorten tweemaal zoo groot is
-    als bij moeders tusschen den leeftijd van vijftien en twintig, die
-    in dit opzicht weer hooger staan dan de moeders van den leeftijd
-    tusschen de twintig en de dertig (Statistisches Jahrbuch, Budapest,
-    1905). Verder heeft Matthews Duncan aangetoond, in zijn lezing te
-    Goulstone, dat de kansen op steriliteit bij een vrouw toenemen met
-    den leeftijd. Er is verder aangetoond door Kisch (Sexual Life of
-    Woman, Part II), dat, hoe ouder een vrouw bij het huwelijk is, des
-    te grooter het gemiddelde tijdsverloop is voor de eerste bevalling,
-    een neiging, die er op schijnt te wijzen, dat de zeer jonge vrouwen
-    in de beste conditie zijn voor de voortplanting; Kisch is niet
-    geneigd te denken, dat dit betrekking heeft op vrouwen onder de
-    twintig, maar het feit, dat door andere accoucheurs opgemerkt is,
-    dat moeders onder de achttien neiging hebben na een buitengewoon
-    kort tijdsverloop weer zwanger te worden, neutraliseert de
-    door Kisch gemaakte uitzondering. We kunnen er ook op wijzen,
-    dat, bij kinderen van zeer jonge moeders, de seksen meer gelijk
-    zijn in aantal dan het geval is met oudere moeders. Dit zou er
-    op schijnen te wijzen, dat we hier staan tegenover een normaal
-    evenwicht, dat afneemt, naarmate de leeftijd van de moeder meer
-    verandert in abnormale richting.
-
-    Het gemak van de geboorte op een vroegen leeftijd, kunnen we
-    opmerken, komt overeen met een gelijk gemak bij den sexueelen
-    omgang, een feit, dat dikwijls over het hoofd is gezien. In
-    Rusland, waar het huwelijk nog vroeg plaats vindt, had het vroeger
-    al plaats, als de vrouw eerst twaalf of dertien jaar oud was,
-    en Guttceit (Dreissig Jahre Praxis, deel I, p. 324) zegt, dat
-    vrouwen, die op dezen leeftijd trouwden, hem verzekerd hadden,
-    dat de eerste coïtus geen speciale moeilijkheden meebracht.
-
-    Er is ongetwijfeld tegenwoordig een groote mate van vooroordeel
-    jegens het vroege moederschap. Voor een deel ligt dit er aan, dat
-    men niet heeft kunnen inzien, dat vrouwen sexueel veel vroeger rijp
-    zijn dan mannen, physiek zoowel al psychisch (zie boven p. 35). Er
-    is een verschil van ongeveer vijf jaar. Dit verschil is al erkend
-    geworden duizenden van jaren geleden, in het oude geloof, dat de
-    leeftijd van de keuze tot de voortplanting ongeveer twintig of
-    minder is voor vrouwen, maar omstreeks vijf en twintig voor mannen;
-    en men heeft onlangs ontdekt dat, terwijl de man nooit bekwaam
-    is tot verwekken vóor zijn dertiende jaar, de vrouw in sommige
-    gevallen op haar achtste jaar al zwanger kan worden. (Eenige
-    van de voorbeelden, die vermeld zijn, zijn aangehaald door
-    Kisch). Gedeeltelijk is er ook bezwaar tegen het op zich nemen van
-    een zoo zware verantwoordelijkheid als die van het moederschap
-    door een jong meisje, en er bestaat een zeer redelijk gevoel,
-    dat de verplichtingen van een duurzamen huwelijksband niet op een
-    jeugdigen leeftijd moeten op zich genomen worden. Aan den anderen
-    kant is het, afgezien van de physieke voordeelen, zoowel wat de
-    moeder aangaat als het kind, in zake vroege zwangerschappen, een
-    voordeel voor het kind een jonge moeder te hebben, die zich met
-    sympathie en zonder terughouding aan zijn belangen kan wijden,
-    in plaats van het droevige schouwspel te leveren, dat we zoo
-    dikwijls zien in de vrouw van middelbaren leeftijd, die moeder
-    wordt als haar jeugd en geestelijke buigzaamheid voorbij zijn,
-    en haar gewoonten en smaak zich in andere banen hebben vastgelegd;
-    het is soms een groote zegen geweest, zelfs voor de allergrootste
-    mannen, als Goethe, dat ze een jonge moeder gehad hebben. Het
-    zou in veel gevallen ook een voordeel zijn voor de vrouw zelf,
-    als zij haar hoofdtaak als moeder op haar vijf en twintigste jaar
-    tot een einde had gebracht, zoodat ze dan, niet gehinderd door
-    het krijgen van kinderen en van rijpere ondervinding, vrij zou
-    kunnen zijn om zich te wijden aan de ruime werkzaamheden in de
-    buitenwereld, waarvoor zij misschien geschikt is.
-
-    Zulk een inrichting van de aangelegenheid der voortplanting van
-    vrouwen zou, klaarblijkelijk alleen maar een variatie zijn op
-    het nu bestaande, en zou waarschijnlijk ongeschikt zijn voor de
-    meerderheid. Ieder geval moet afzonderlijk beoordeeld worden. De
-    beste leeftijd voor de voortplanting zal waarschijnlijk steeds,
-    voor de meeste vrouwen tenminste, gerekend worden omstreeks de
-    twintig. Maar in een tijd als de tegenwoordige, waarin er een
-    ongelukkige neiging is om het moederschap uit te stellen, wordt
-    het noodig de voordeelen van vroeg moederschap, in vele gevallen,
-    te doen uitkomen.
-
-
-Er zijn andere voorwaarden, die gunstig of ongunstig zijn voor
-de voortplanting, waarvan het nu onnoodig is ze in bijzonderheden
-te bespreken, daar ze reeds op overeenkomstige plaatsen in mijne
-andere werken behandeld zijn. Daar is, bijvoorbeeld, de vraag,
-welke tijd van het jaar en van den menstrueelen cyclus de meest
-geschikte is om gekozen te worden voor de voortplanting. De beste
-tijd is waarschijnlijk die, waarop de sexueele begeerte het sterkst
-is, dat is de tijd waarop de conceptie natuurlijk het meest zal
-voorkomen. Dit zegt men dat in de lente is, of in den vroegen
-zomer [459], en onmiddellijk na (of kort voor) de periode van de
-menstruatie. De Chineezen hebben opgemerkt, dat de laatste dagen van
-de menstruatie en de twee volgende dagen--die overeenkomen met den
-"oestrus" de gunstigste tijd zijn voor de bevruchting, en Bossi,
-uit Genua, heeft gevonden, dat de groote meerderheid der succesvolle
-gevallen, zoowel van natuurlijke als van kunstmatige bevruchting, in
-dien tijd plaats vinden [460]. Soranus zoowel als de Talmud hebben
-den tijd omstreeks de menstruatie aangeduid als de beste voor de
-bevruchting, en Susruta, de Indische medicus, zeide, dat, in dezen
-tijd, zwangerschap het gemakkelijkste intreedt, omdat dan de mond
-van de schoot van de vrouw open is als de bloem van de waterlelie in
-den zonneschijn.
-
-We hebben nu het punt weder bereikt, waar we van zijn uitgegaan,
-het oogenblik van de conceptie, en weer ligt het kind in den schoot
-van de moeder. Er blijft niets meer te zeggen over. De goddelijke
-kringloop van het leven is volbracht.
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-NASCHRIFT
-
-
-"Het werk, waartoe ik geboren was om te doen, is gedaan", schreef een
-groot dichter, toen hij eindelijk zijn taak had volbracht En hoewel
-ik geen recht heb een "Nunc dimittis" te zingen, weet ik toch wel,
-dat de taak, die het beste gedeelte van mijn leven in beslag heeft
-genomen, maar weinige jaren en weinig kracht kan overlaten voor werk,
-dat nog na komt. Het is meer dan dertig jaar geleden, dat het eerste
-denkbeeld om het boek te schrijven, dat hier nu voleindigd is, zich
-vaag, maar toch met klem aan mij begon op te dringen; de studie en
-de voorbereiding heeft meer dan vijftien jaren in beslag genomen,
-en is geëindigd met de uitgave van Man and Woman, dat geplaatst is
-als inleiding voor het hoofdwerk, hetwelk, met schrijven en uitgeven,
-de vijftien volgende jaren in beslag heeft genomen.
-
-Het is misschien gelukkig geweest voor mijn gemoedsrust, dat ik
-bij het begin niet al de bezwaren voorzien heb, die mijn weg
-zouden bemoeilijken. Ik wist natuurlijk, dat zij, die ernstig
-en nauwkeurig onderzoek doen naar een onderwerp, dat de menschen
-gewend zijn te vermijden, zich blootstellen aan misverstand en zelfs
-aan lasterpraatjes. Maar ik meende, dat een teruggetrokken-levend
-onderzoeker, die zich voorzichtig bezighield met levensvragen der
-maatschappij, en zich niet wendde tot het publiek in het algemeen, maar
-alleen tot de leeraren van het publiek, en die de resultaten van zijn
-onderzoekingen vastlegde in technisch geschreven boekdeelen, slechts
-voor weinigen toegankelijk, ik meende, dat zulk een onderzoeker ten
-minste veilig zou zijn voor grove aanvallen van den kant van politie
-of van regeering, onder welker bescherming hij meende te leven. Dat is
-een dwaling gebleken. Toen nog pas een deel van deze Studies geschreven
-en uitgegeven was, in Engeland, werd, ten gevolge van een vervolging
-door de regeering bevolen, aan den verkoop van dat deel in Engeland
-een einde gemaakt, en dit bracht mij er toe te besluiten, dat de
-volgende deelen niet in mijn eigen land moesten worden uitgegeven. Ik
-beklaag mij er niet over. Ik ben dankbaar voor de ware sympathie,
-die mijn werk gevonden heeft in Duitschland en de Vereenigde Staten,
-en ik moet erkennen, dat het zoo ten slotte een grooteren kring
-lezers gevonden heeft, zoowel in de Engelsche taal als in de andere
-belangrijke wereldtalen, dan het bij de aanvankelijke bescheiden wijze
-van uitgeven, die onze regeering mij toen onmogelijk gemaakt heeft, had
-kunnen vinden. Ook heeft de poging om mijn werk te onderdrukken, mij
-geen aanleiding gegeven, ook maar een woord daarin te veranderen. Ik
-heb, mèt of zonder hulp, mijn weg tot het einde toe voortgezet.
-
-Ik stam van vaders- zoowel als van moederszijde van Engelsche
-families, die, bijna drie honderd jaar geleden, precies deze zelfde
-moeilijkheden en gevaren hebben ontmoet. In de zeventiende eeuw ging
-de strijd om het probleem van den godsdienst, zooals hij nu gaat om
-het probleem van de sekse. Sedert in de laatste jaren die analogie
-mij duidelijk is geworden, heb ik dikwijls gedacht aan sommige van
-die bewonderenswaardige, niet bekende mannen, die verjaagd zijn,
-beroofd en vervolgd, sommige door de kerk, omdat de geest van het
-Puritanisme hen bezielde, sommige door de Puriteinen, omdat zij hingen
-aan de idealen van de kerk, beide echter even rustig en onbuigzaam,
-beide gelijkelijk vechtend voor de zaak der vrijheid of der orde,
-op een gebied, waar men nu niet meer over strijdt. Die overwinning
-heeft mij dikwijls een goed voorteeken geschenen voor het misschien
-ontaarde kind van deze mannen, die nu tracht de zaak van vrijheid en
-orde voor te staan op een ander gebied.
-
-Soms schijnt het werkelijk een wanhopige taak beweging te
-brengen in den druk der logge vooroordeelen, die op geen gebied
-zoo hardnekkig zijn, als op geslachtelijk gebied. Het kan er toe
-bijdragen de sereniteit van ons optimisme te herwinnen, als we maar
-duidelijker wilden erkennen, dat in maar zeer enkele generaties al
-deze vooroordeelen zullen zijn te gronde gegaan en vergeten. Hij,
-die voortschrijdt in de voetstappen der natuur volgens een wet, die
-niet door menschen gemaakt is, maar boven en buiten den mensch is,
-heeft tijd en eeuwigheid op zijn hand, en kan zoowel geduldig zijn
-als zonder vrees. Menschen sterven, maar de denkbeelden, die zij
-nastreven, blijven leven. Men kan onze boeken in de vlammen werpen,
-maar in de volgende generatie worden die vlammen tot menschelijke
-zielen. De verandering geschiedt door den dokter in zijn spreekkamer,
-door den leeraar op de school, den prediker op den preekstoel, door
-den journalist in de pers. Het is een verandering, die, langzaam maar
-zeker, zich om ons heen voltrekt.
-
-Ik weet zeker wel, dat velen zich niet in staat zullen gevoelen,
-de opvatting over den toestand der sexueele kwestie, zooals
-die hier uiteen is gezet, voornamelijk in het laatste deel, te
-aanvaarden. Sommigen zullen die opvatting te conservatief vinden,
-anderen te revolutionair. Want er zijn altijd menschen, die zich
-hartstochtelijk aan het verleden vasthouden; en er zijn altijd
-anderen, die hartstochtelijk dàt grijpen, wat zij voor de toekomst
-houden. Maar de wijze staat tusschen beide partijen in en sympatiseert
-met beide, omdat hij weet, dat wij altijd in een toestand van overgang
-zijn. Het tegenwoordige is in iederen tijd alleen het keerpunt,
-waar het verleden in de toekomst overgaat, en wij kunnen en moeten
-met beide vrede hebben. Er kan geen wereld zijn zonder tradities;
-en er kan geen leven zijn zonder beweging. Zooals Heraclitus al wist
-bij het begin van de moderne philosophie, wij kunnen niet tweemaal in
-denzelfden stroom baden, hoewel toch, zooals we tegenwoordig weten, de
-stroom vloeit in een eindeloozen kringloop. Er is nooit een oogenblik,
-waarop de nieuwe dageraad niet over de aarde aanbreekt, en nooit een
-oogenblik waarop de zon niet meer ondergaat. Het is goed zelfs den
-eersten glimp van den dageraad kalm te begroeten als we hem zien,
-er niet met ongepaste haast heen te snellen, en het ondergaan der
-zon niet den rug toe te keeren zonder dankbaarheid voor het stervende
-licht, dat eens de dageraad was.
-
-In de moreele wereld zijn wij zelf de lichtdragers, en het cosmische
-proces wordt in ons verwezenlijkt. Voor een korten tijd kunnen wij,
-als wij willen, de duisternis verlichten, die ons pad omgeeft. Evenals
-de toortsdragers der oudheid, die aan Lucretius toeschenen het symbool
-van het leven te zijn, snellen wij voorwaarts, met den fakkel in
-de hand. Spoedig loopt iemand achter ons, die ons zal inhalen. Al
-ons kunnen bestaat daarin, dat wij den brandenden fakkel helder en
-zonder flikkeren in zijn hand geven, terwijl wij zelf in het duister
-verdwijnen.
-
-
-    HAVELOCK ELLIS.
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-AANTEEKENINGEN
-
-
-[1] Deze deelen zijn in bewerking en zullen eveneens bij uitgeefster
-dezes in het Nederlandsch verschijnen.
-
-[2] Het is natuurlijk niet altijd letterlijk waar, dat iedere ouder
-juist de helft van de erfelijkheid aanbrengt, want, zooals we in het
-algemeen onder de dieren zien, nadert de nakomelingschap somtijds meer
-tot de eene ouder, somtijds tot de andere, terwijl onder planten,
-zooals De Vries en anderen hebben aangetoond, de erfelijkheid nog
-wel ongelijker verdeeld is.
-
-[3] Het zal wel haast niet noodig zijn te zeggen, dat, waar wij zeggen
-dat het moederschap de hoogste functie is van een vrouw, wij daar in
-het geheel niet beweren, dat haar werkzaamheden zich tot het tehuis
-moeten beperken. Dat is een opinie, die nu wel mag beschouwd worden
-als niet meer bestaande, zelfs onder hen, die het meest de functie
-van de vrouw als moeder verheerlijken. Zooals Friedrich Naumann en
-anderen zeer waar gezegd hebben, is een vrouw niet volkomen toegerust
-om haar functies van moeder en opvoedster van de kinderen te vervullen,
-als zij niet in de wereld geleefd en een beroep uitgeoefend heeft.
-
-[4] "Als de hoedanigheden van hoofd en hart dezelfde waren in beide
-geslachten", zegt Lily Braun terecht (Die Frauenfrage, pag. 207),
-"dan zou het binnentreden van de vrouw in het publieke leven geen
-waarde hebben voor de menschheid, en zou zelfs leiden tot een nog
-heviger concurrentie. Alleen de erkenning, dat de geheele aard van
-de vrouw verschillend is van dien van den man, dat zij beteekent
-een nieuw, levenwekkend beginsel in het menschelijk leven, maakt de
-vrouwenbeweging, ondanks de verkeerde opvattingen van haar vijanden
-en haar vrienden, een maatschappelijke revolutie". (Zie ook Havelock
-Ellis, Man en vrouw, vierde uitgave, 1904, vooral hoofdstuk XVIII).
-
-[5] Het woord "puericultuur" is uitgevonden door Dr. Caron in 1866,
-om aan te duiden de ontwikkeling van kinderen na de geboorte. Het
-was Pinard, de bekende Fransche verloskundige, die er, in 1895,
-een ruimer en meer ware beteekenis aan gaf, door het te gebruiken
-óok voor de ontwikkeling van kinderen vóór de geboorte. Het wordt
-nu gedefinieerd als "de wetenschap, die zich ten doel stelt, te
-zoeken naar de kennis, die betrekking heeft op de reproductie, de
-instandhouding en de verbetering van het menschelijk ras". (Péchin,
-La Puériculture avant la Naissance, Thèse de Paris, 1908).
-
-[6] In "La Grossesse" (pp. 450 en volgende) heeft Bouchacourt de
-problemen van puericultuur tamelijk uitvoerig besproken.
-
-[7] Het belang der puericultuur voor de geboorte werd ten volle erkend
-in China duizend jaar geleden. Zoo schreef Madame Cheng te dien tijde
-over de opvoeding van het kind: "Zijn opvoeding kan zelfs vóor de
-geboorte beginnen; en daarom lag de toekomstige moeder van vroeger, als
-ze lag, rechtuit; als ze zat, zat ze rechtop; en als ze stond, stond
-ze rechtop. Ze wilde geen vreemde smaken proeven, noch iets te maken
-hebben met spiritualisme; als haar voedsel niet klein gesneden was,
-wilde ze het niet eten en als haar mat niet recht gelegd was, wilde
-ze er niet op zitten. Zij wilde naar niets zien, dat onaangenaam was,
-niet luisteren naar een onaangenaam geluid, geen ruw woord spreken en
-geen onrein ding aanraken. 's Avonds bestudeerde zij een klassiek boek,
-overdag hield zij zich bezig met ceremonieel en met muziek. Daarom
-werden haar zoons oprecht en uitmuntend in talenten en deugden; dat
-was het resultaat van de opvoeding vóor de geboorte". (H. A. Giles,
-"Woman in Chinese Literature". Nineteenth Century, Nov. 1914).
-
-[8] Max Bartels "Isländischer Brauch", etc. Zeitschrift für Ethnologie,
-1900, p. 65. Een opsomming van de gewoonten van verschillende volken
-met betrekking tot de zwangerschap wordt gegeven door Ploss en Bartels,
-Das Weib, Sect. XXIX.
-
-[9] Over den invloed van alcohol tijdens de zwangerschap op het embryo,
-zie men b.v. G. Newman, Infant Mortality p.p. 72-77. W. C. Sullivan
-(Alcoholism, 1906, Ch. XI), resumeert het bewijsmateriaal, dat
-aantoont, dat alcohol een factor is bij menschelijke ontaarding.
-
-[10] Er is zelfs reden te gelooven, dat het alcoholisme van den vader
-van de moeder, schade doet aan haar geschiktheid als een moeder. Bunge
-(Die Zunehmende Unfähigkeit der Frauen ihre Kinder zu Stillen, 5de
-uitgave, 1907), bevindt, bij een onderzoek, dat zich uitstrekt over
-2.000 families, dat chronische alcoholvergiftiging bij den vader
-de voornaamste oorzaak is van de ongeschiktheid van de dochter om
-te zoogen, en dat deze ongeschiktheid gewoonlijk niet in orde komt
-in volgende geslachten. Tegenover Bunge heeft zich echter gesteld
-Dr. Agnes Bluhm "Die Stillungsnot", Zeitschrift für Soziale Medizin,
-1908 (geheel door haarzelf geresumeerd in Sexual-Probleme, Jan. 1909).
-
-[11] Zie bv. T. Arthur Helme, "The Unborn Child", British Medical
-Journal, Aug. 24, 1907. Het voedsel moet natuurlijk goed zijn. Noel
-Paton heeft aangetoond, (Lancet, Juli 4, 1903) dat onvoldoende voeding
-van de zwangere vrouw het gewicht van het kind vermindert.
-
-[12] Debreyne, Maechialogie, p. 277. En van den kant der Protestanten
-zie men Northcote (Christianity and Sex Problems, hoofdst. IX) die
-geslachtsverkeer tijdens de zwangerschap toestaat.
-
-[13] Zie ook Ploss en Bartels, loc. cit.
-
-[14] Zoo schrijft een dame: "Ik heb maar éen kind gehad, maar ik mag
-wel zeggen dat tijdens de zwangerschap het verlangen naar vereeniging
-veel sterker was, den geheelen tijd door, dan op eenigen anderen
-tijd". Bouchacourt (La Grossesse, pag. 180-183) zegt, dat als regel,
-sexueel verlangen niet verminderd wordt door zwangerschap en nu en
-dan vermeerderd.
-
-[15] Dit "lastig zijn" blijft nog altijd een struikelblok bij veel
-uitmuntende autoriteiten. "Behalve als er een neiging is tot miskraam",
-zegt Kossmann (Senator en Kaminer, Health and Disease in Relation
-to Marriage, vol. I, pag. 257), "moeten wij zeer voorzichtig zijn
-met het aanbevelen van abstinentie tijdens de zwangerschap", en
-Ballantyne (The Foetus, pag. 475) maakt voorzichtig de opmerking,
-dat het een moeilijke kwestie is om te beslissen. Ook Forel (Die
-Sexuelle Frage, 4de editie, pag. 81), die niet geneigd is volkomen
-sexueele abstinentie aan te raden tijdens een normale zwangerschap,
-geeft toe dat het een vrij lastige kwestie is.
-
-[16] Dit punt wordt bv. besproken door Séropian in een Thèse de Paris
-(Fréquence comparée des Causes de l'Accouchement Prématuré, 1907);
-hij komt tot de conclusie, dat coïtus tijdens de zwangerschap een
-méer vóorkomende oorzaak is van ontijdige bevalling dan gewoonlijk
-gedacht wordt, vooral in primiparae, en dat vooral in de negende maand.
-
-[17] "Infantile Mortality: The Huddersfield Scheme", British Medical
-Journal, Dec. 1907; Samson Moore, "Infant Mortality", ib., August
-29, 1908.
-
-[18] Ellen Key heeft voorstellen van deze soort (zooals ze zijn
-ontwikkeld door C. P. Stetson) in haar Essays "On Love and Marriage"
-schitterend behandeld. In tegenstelling met dergelijke voorstellen
-oppert Ellen Key dat vrouwen, die behoorlijk geoefend zijn voor
-moederplichten en die niet in staat zijn zichzelf te onderhouden,
-terwijl zij ze uitoefenen, een subsidie moeten ontvangen van den Staat,
-gedurende de drie eerste levensjaren van het kind. Wij kunnen hier
-aan toevoegen, dat in Leipzig het plan moeders te subsidieeren die
-(onder behoorlijk medisch en ander toezicht) haar kinderen zoogen,
-reeds is ingevoerd.
-
-[19] Deze uitingen zijn behandeld in de studie over Auto-erotiek in
-een onzer andere werken. Wij kunnen er bijvoegen, dat het sexueele
-leven van het kind tot in de fijnste bijzonderheden onderzocht is
-door Moll, Das Sexualleben des Kindes, 1900.
-
-[20] Deze geslachtsbloei in de sexueele klieren en borsten bij de
-geboorte of in de vroege jeugd is in een thèse de Paris behandeld
-door Camille Renouf (La Crise Génital et les Manifestations Connexes
-chez le Foetus et le Nouveau-né, 1905); hij kan geen bevredigende
-verklaring van deze verschijnselen geven.
-
-[21] Amélineau, La Morale des Egyptiens, pag. 64.
-
-[22] "The Social Evil in Philadelphia", Arena, Maart, 1896.
-
-[23] Moll, Konträre Sexualempfindung, third edition, pag. 592.
-
-[24] Deze machteloosheid van de wet en de politie wordt wel erkend
-door mannen van de wet, die op de hoogte zijn van de zaak. Zoo dringt
-T. Werthauer (Sittlichkeitsdelikte der Grosstadt, 1907) voortdurend
-aan op het belang van ouders en onderwijzers om kinderen van hun
-vroege jeugd af een langzamerhand toenemende kennis van sexueele
-zaken mede te deelen.
-
-[25] "Aan ouders moet geleerd worden hoe ze inlichtingen moeten geven",
-zegt E. L. Keyes ("Education upon Sexual Matters", New York Medical
-Journal, Febr. 10, 1906), "en dit leeren van de ouders moet beginnen,
-wanneer zij zelf nog kinderen zijn."
-
-[26] Moll (op. cit., pag. 224) zet zeer juist uiteen, hoe onmogelijk
-het is kinderen te behoeden voor het zien en ondervinden van dingen,
-die met het sexueele leven in verband staan.
-
-[27] Meisjes zijn zelfs niet voorbereid in vele gevallen op het voor
-den dag komen van de schaamharen. Deze onverwachte haargroei bezorgt
-jonge meisjes dikwijls veel heimelijken angst, en zij knippen ze
-dikwijls zorgvuldig af.
-
-[28] G. S. Hall, Adolescence, deel I, p. 511. Vele jaren geleden, in
-1875, raadde wijlen Dr. Clarke, in zijn Sex in Education rust tijdens
-de menstruatie voor meisjes aan en verwekte daardoor een hevigen
-tegenstand, die zeker nu niet voorgekomen zou zijn, nu de speciale
-gevaren van de vrouwelijkheid meer en meer duidelijk begrepen worden.
-
-[29] Voor een resumé van de physieke en geestelijke verschijnselen
-van de periode der menstruatie, zie men Havelock Ellis: Man en Vrouw
-hoofdst. XI. De primitieve voorstelling van de menstruatie is meer
-uitgebreid besproken door J. G. Fraser in The Golden Bough. Een groote
-verzameling van feiten met betrekking tot de afzondering tijdens de
-menstruatie van vrouwen over de geheele wereld, zal men vinden in Ploss
-en Bartels, Das Weib. De afzondering van meisjes tijdens de puberteit
-in Straat Torres is speciaal bestudeerd door Seligmann, Reports
-Anthropological Expedition to Torres Straits, deel V, hoofdst. VI.
-
-[30] Zoo ontdekte Miss Lura Sanborn, die de leiding heeft van
-de lichaamsoefeningen aan de normaalschool te Chicago, dat een
-bad eenmaal in de 14 dagen niets ongewoons was. Bij de periode der
-menstruatie is er speciaal nog een bijgeloovige vrees voor water. Aan
-meisjes moet altijd geleerd worden, dat in dezen tijd zindelijkheid
-bovenal gebiedend noodzakelijk is. Zij moeten een lauw zitbad nemen
-'s avonds en 's morgens, en een vaginauitspoeling (die nooit koud
-moet wezen) is altijd goed zoowel voor veraangenaming als voor
-zindelijkheid. Er is niet de minste reden om tijdens de menstruatie
-bang voor water te zijn. Dit punt werd eenige jaren geleden in het
-British Medical Journal besproken met volkomen eensgezindheid van
-opinie. Een bekend Amerikaansch verloskundige, Dr. J. Clifson Edgar,
-komt na een zorgvuldige studie over opinie en praktijk in deze kwestie
-("Bathing During Menstrual Period," American Journal Obstetrics,
-Sept. 1900) tot de conclusie, dat het mogelijk en heilzaam is koude
-baden te nemen (geen zeebaden) tijdens de periode, mits er gepaste
-voorzorgen in acht genomen en de gewoonten niet plotseling veranderd
-worden. Zulk een wijze van handelen behoeft niet zonder onderscheid
-toegepast te worden, maar er kan geen twijfel aan zijn, dat bij
-stoere boerenvrouwen, die er in haar jeugd aan gewend zijn, een lange
-onderdompeling in de zee bij het visschen geen slechte resultaten
-heeft, en dat die zelfs goed is. Housel (Annales de Gynécologie,
-Dec. 1894) heeft statistieken gepubliceerd over het menstrueele
-leven van 123 visschersvrouwen op de Fransche kust. Zij waren gewend
-garnalen te vangen, uren achtereen dikwijls tot boven het middel in
-zee staande, en dan rond te loopen in haar natte kleeren om garnalen
-te verkoopen. Zij beweerden allen nadrukkelijk, dat haar menstruatie
-gemakkelijker was als zij aan haar werk bezig waren. Haar perioden
-zijn merkwaardig regelmatig en haar vruchtbaarheid is groot.
-
-[31] J. H. Bride, "The Life and Health of Our Girls in Relation to
-Their Future", Alienist and Neurologist, Febr., 1904.
-
-[32] W. G. Chambers, "The Evolution of Ideals", Pedagogical Seminary,
-Maart, 1903; Catherine Dodd. "School Children's Ideals", Natural
-Review, Febr. en Dec., 1900, en Juni, 1901. Geen Duitsche meisjes
-kwamen uit voor den wensch om mannen te willen zijn; zij zeiden
-dat het slecht zou zijn. Onder Vlaamsche meisjes bevond Varendonck
-te Gent echter (Archives de Psychologie, Juli 1908) dat 26 percent
-mannen tot ideaal hadden.
-
-[33] A. Reibmayr, Die Entwicklungsgeschichte des Talentes und Genies,
-1908, deel 1, bladz. 70.
-
-[34] R. Hellmann, Ueber Geschlechtsfreiheit, pag. 14.
-
-[35] Dit geloof schijnt veel voor te komen onder jonge meisjes op
-het vasteland van Europa. Het vormt het onderwerp van een van Marcel
-Prevost's Lettres de Femmes. In Oostenrijk is het, volgens Freud,
-niet ongewoon, uitsluitend onder meisjes.
-
-[36] Toch is, volgens de Engelsche wet, verkrachting een misdaad,
-die een echtgenoot niet aan zijn vrouw kan begaan, (zie b.v., Nevill
-Geary, The Law of Marriage, hoofdst. XV, afd. V). De voltrekking
-van de huwelijksplechtigheid echter, zelfs als ze noodzakelijk een
-duidelijke verklaring in zich sloot van de voorrechten van den man,
-kan niet beschouwd worden als een voldoende rechtvaardiging voor
-een daad van sexueele gemeenschap, volbracht met geweld of zonder de
-toestemming van de vrouw.
-
-[37] Hirschfeld, Jahrbuch für Sexuelle Zwischenstufen, 1903,
-pag. 88. We kunnen hieraan toevoegen, dat een afschuw tegen coïtus
-niet noodzakelijk behoeft voort te komen uit een slechte opvoeding
-en dat die ook wel voor kan komen in erfelijk gedegenereerde vrouwen,
-wier voorouders gelijke of er mee verwante geestelijke eigenaardigheden
-vertoond hebben. Een geval van zulke "functioneele impotentie" wordt
-vermeld van een jonge Italiaansche vrouw van een en twintig jaar,
-die overigens gezond was en sterk aan haar echtgenoot gehecht. Het
-huwelijk werd nietig verklaard op den grond dat "rudimentaire sexueele
-of emotioneele paranoia, die een vrouw onoverwinbaar afkeerig maakt
-van sexueele vereeniging, niettegenstaande de volledigheid van de
-sexueele organen, psychische functioneele impotentie vormt". (Archivio
-di Psichiatria, 1906, fosc. VI, pag. 806).
-
-[38] De redelijkheid van dezen stap blijkt zoo duidelijk, dat het
-bijna niet noodig moest zijn er op aan te dringen. "De mededeeling aan
-schooljongens en schoolmeisjes wordt het best gedaan door een ouderen
-dokter", merkt Näcke op, "soms misschien door den schooldokter". "Ik
-raad sterk aan", zegt Clouston (The Hygiene of Mind, pag. 249), "dat
-de huisdokter, geleid door de ouders en den onderwijzer, verreweg de
-beste leeraar en raadsman is". Moll is van dezelfde meening.
-
-[39] Ik heb dit argument verder ontwikkeld in "Religion and the Child",
-Nineteenth Century and After, 1907.
-
-[40] De nauwe betrekking die er bestaat tusschen kunst en poëzie
-en den sexueelen impuls is sporadisch erkend door velen, die niet
-tot een ruimen blik op de auto-erotische werkzaamheid in het leven
-gekomen zijn. "Poëzie staat noodzakelijk in verband met de sexueele
-functies", zegt Metchnikoff (Essais Optimistes, pag. 352), die ook
-met instemming aanhaalt het gezegde van Möbius (vroeger geuit door
-Ferrero en vele anderen) "dat artistieke bekwaamheden waarschijnlijk
-moeten beschouwd worden als secundaire sexueele kenmerken".
-
-[41] Zoo zegt Athenaeus (Bk. XIII, hoofdst. XX): "Op de eilanden
-van Chios is het een mooi gezicht naar de gymnastiekplaatsen en de
-wedrennen te gaan en de jonge mannen naakt te zien worstelen met de
-meisjes, die ook naakt zijn".
-
-[42] Augustinus (De Civitate Dei, lib. II, hoofdst. XIII) vermeldt
-hetzelfde punt, waar hij de Romeinen stelt tegenover de Grieken,
-die hun tooneelspelers eerden.
-
-[43] Zie "The Evolution of Modesty", eveneens van mijn hand, waar
-de betrekking tusschen de naaktheid en de ingetogenheid nauwkeurig
-besproken wordt.
-
-[44] C. H. Stratz, Die Körperformen in Kunst und Leben der Japaner,
-Second edition, hoofdstuk III; id., Frauenkleidung, Third edition,
-pp. 22, 30.
-
-[45] Ik heb het hier niet de juiste plaats gevonden om den nadruk
-te leggen op den æsthetischen invloed van gemeenzaamheid met de
-naaktheid. De meest æsthetische volken (vooral de Grieken en de
-Japanners) zijn zij geweest, die een zekeren graad van gemeenzaamheid
-met het naakte lichaam bewaarden. "In al de kunsten", merkt Maeterlinck
-op, "zijn beschaafde volken genaderd tot of afgeweken van zuivere
-schoonheid naarmate zij naderden tot of afweken van de gewoonte van
-naaktheid". Ungewitter legt den nadruk op het voordeel voor den artist,
-om in staat te zijn het naakte lichaam in beweging te bestudeeren, en
-het kan de moeite waard zijn te vermelden, dat Fidus (Hugo Höppener),
-de Duitsche artist van dezen tijd, die een grooten invloed heeft
-uitgeoefend door zijn frissche, machtige en toch eerbiedige teekening
-van de naakte menschelijke gestalte in al haar verschillende standen,
-zijn inspiratie en zijn visie toeschrijft aan het feit, dat hij als
-leerling van Diefenbach gewoon was met zijn makkers naakt te werken op
-de eenzame plaatsen buiten München, die zij bezochten, (F. Enzenberger,
-"Fidus", Deutsche Kultur, Aug., 1906).
-
-[46] Meditationes Piissimae de Cognitione Humanae Conditionis, Migne's
-Patrologia, vol. CLXXIV, p. 489, cap. III, "De Dignitate Animae et
-Vilitate Corporis". Het kan de moeite loonen, de krachtige taal van
-het origineel meer uitvoerig aan te halen. "Si diligenter consideres
-quid per os et nares caeterosque corporis meatus egrediatur vilius
-sterquilinum numquam vidisti.... Attende, homo, quid fuisti ante
-ortum, et quid es ab ortu usque ad occasum, atque quid eris post hanc
-vitam. Profecto fuit quando non eras: postea de vili materia factus,
-et vilissimo panno involutus, menstruali sanguine in utero materno
-fuisti nutritus, et tunica tua fuit pelvis secundina. Nihil aliud est
-homo quam sperma fetidum, saccus stercorum, cibus vermium.... Quid
-suberbis, pulvis et cinis, cujus conceptus cula, nasci miseria,
-vivere poena, mori angustia?"
-
-[47] Zie (in de uitgave van Mignes) S. Odonis abbatis Cluniacensis
-Collationes, lib. II, cap. IX.
-
-[48] Dühren (Neue Forschungen über die Marquis de Sade, pp. 432 et
-seq.) bewijst hoe het ascetisch beschouwen van het lichaam van de
-vrouw b.v. hardnekkig stand hield bij Schopenhauer en De Sade.
-
-[49] In "The Evolution of Modesty" in het eerste deel van deze Studies,
-en wederom in het vijfde deel bij het bespreken van de urolagnia in
-de studie over "Erotic Symbolism", zijn de wederkeerige reacties van
-de sexueele en de excretorische centra volledig behandeld.
-
-[50] "La Morale Sexuelle", Archives d'Anthropologie Criminelle,
-Jan., 1907.
-
-[51] De bovenstaande aanhaling, nu licht gewijzigd, vormde
-oorspronkelijk een onuitgegeven deel van een essay over Walt Whitman
-in The New Spirit, het eerst uitgegeven in 1889.
-
-[52] Zelfs in de negende eeuw echter, toen de kloosterbeweging
-zich snel ontwikkelde, waren er eenige, die aan de neigingen van
-de nieuwe asceten weerstand boden. Zoo schreef in 850 Ratramnus,
-de monnik, een verhandeling (Liber de eo quod Christus ex Virgine
-natus est) om te bewijzen, dat Maria werkelijk Jezus baarde door
-haar sexueele organen, en niet, zooals sommige overdreven personen
-begonnen te denken, dat alleen maar mogelijk kon zijn door de meer
-door de conventie fatsoenlijk geoordeelde borsten. De sexueele organen
-waren geheiligd. "Spiritus sanctus ... et thalamum tanto dignum sponso
-sanctifivavit et portam" (Achery, Specilegium, vol. i. p. 55).
-
-[53] Paedagogus, lib. II, cap. X. Ergens anders (id., lib. II,
-hoofdst. VI) geeft hij meer in bijzonderheden een opgave, die
-hetzelfde bevat.
-
-[54] Zie bv. Wilhelm Capitaine, Die Moral des Clemens von Alexandrien,
-pp. 112 et seq.
-
-[55] De Civitate Dei, lib. XXII, cap. XXIV. "Het is nergens voor
-noodig", zegt hij weer (id., lib. XIV, cap. V) "dat wij in onze zonden
-en ondeugden den aard van het vleesch aanklagen tot beleediging van
-den Schepper, want in zijn eigen soort en in zijn eigen mate is het
-vleesch goed".
-
-[56] De heilige Augustinus, De Civitate Dei, lib. XIV,
-cap. XXIII-XXVI. Chrysostomus en Gregorius, van Nyssa, meenden,
-dat in het Paradijs menschelijke wezens zich zouden vermenigvuldigd
-hebben door een speciale wijze van scheppen, maar dat is niet de leer,
-aangenomen door de katholieke kerk.
-
-[57] W. Capitaine, Die Moral des Clemens von Alexandrien, pp. 112
-et seq. Zonder het lichaam zou er, verklaarde Tertullianus, geen
-maagdelijkheid zijn en geen redding. De ziel zelf is lichamelijk. Hij
-voert inderdaad zijn idee van de alomtegenwoordigheid van het lichaam
-tot in het belachelijke door.
-
-[58] Rufinus, Commentarius in Symbolum Apostolorum, cap. XII.
-
-[59] Migne, Patrologia Græca, vol. XXVI, pp. 1170 et seq.
-
-[60] Zelfs in hun physieken bouw vertoonen de menschelijke sexueele
-organen, in vergelijking met die van de lagere dieren, in het
-oog vallende verschillen (zie Havelock Ellis, "The Mechanism of
-Detumescence").
-
-[61] Het kan misschien goed zijn met Forel (Die sexuelle Frage,
-p. 208), er op te wijzen, dat het woord "dierlijk" algemeen en
-gewoonlijk geheel onjuist gebruikt wordt in dit verband. Inderdaad,
-niet alleen voor de hoogere maar ook voor de lagere uitingen van den
-sexueelen impuls zou het gewoonlijk juister zijn in plaats daarvan
-den term "menschelijk" te gebruiken.
-
-[62] Loc. cit., Archives d'Anthropologie Criminelle, Jan., 1907.
-
-[63] Het heeft echter kleur gekregen en is al in de oudste
-geschiedenis van het Christendom in verdenking gekomen. Terwijl de
-heilige Augustinus (De Civitate Dei, lib. xiv, cap. XV), toegeeft,
-dat libido of lust de algemeene naam is voor alle begeerte, voegt
-hij er aan toe, dat het speciaal gebruikt voor de sexueele begeerte,
-terecht en behoorlijk vermengd is met gevoelens van schaamte.
-
-[64] Hinton geeft een goeden uitleg van dit gevoelen. "Wij noemen
-lust", zegt hij in zijn manuscript, "de eenvoudigste en natuurlijkste
-verlangens. We zouden evengoed honger en dorst "lust" kunnen noemen
-als de sexueele hartstochten, als wij alleen maar den drang van
-de natuur willen aanduiden. Wij noemen die ten onrechte "lust" en
-belasteren zoodoende wreedaardig hen, aan wie we hem toeschrijven en
-geven aanleiding tot absolute wanorde. Want, door dwaas de eischen
-der natuur te verwarren met lust, doen we ze geweld aan."
-
-[65] Vele eeuwen tevoren had een ander Fransch schrijver, de bekende
-dokter A. Laurentius (Des Laurens) in zijn Historia Anatomica
-Humani Corporis (lib. VIII, Quaestio VII) eveneens gepeinsd over
-"de ongelooflijke begeerte naar coïtus", en gevraagd hoe het kwam,
-dat "dat goddelijke dier, vol van rede en oordeel, dat wij Mensch
-noemen, aangetrokken moet worden tot die obscene deelen van vrouwen,
-die bevlekt zijn met vuil en, evenals een riool, in de onderste deelen
-van het lichaam geplaatst zijn". Het is opmerkelijk, dat van het begin
-af aan en evenzeer onder mannen van godsdienst, mannen van wetenschap
-en mannen van letterkunde, de geheimzinnigheid van dit probleem zich
-bijzonder opgedrongen heeft aan den geest der Franschen.
-
-[66] Schopenhauer, Die Welt als Wille und Vorstellung, vol. II,
-pp. 608 et seq.
-
-[67] "Misschien is er wel nauwelijks een man", schreef Maltus, een
-geestelijke, zowel als een van de diepste denkers van zijn tijd (Essay
-on the Principle of Population, 1798, hoofdst. XI), "die eenmaal het
-ware genot van deugdzame liefde ondervonden heeft, die, hoe groot
-zijn intellectueele genoegens ook geweest mogen zijn, niet op dezen
-tijd terugziet als op de zonnige plek van zijn geheele leven, waar
-zijn verbeelding gaarne verwijlt, die hij herdenkt en beschouwt met
-het teerste leedwezen en die hij het meest zou wenschen nog eens weer
-te beleven. De voorrang van intellectueele genoegens boven sexueele
-bestaat eerder daarin, dat ze meer tijd in beslag nemen en dat ze een
-wijder kring beslaan, en daarin dat ze niet zoo gemakkelijk verzadigen,
-dan daarin, dat ze meer werkelijk en essentieel zijn."
-
-[68] Het geheele argument van een ander deel van deze Studies over
-"Sexual Selection in Man" wijst in deze richting.
-
-[69] "Misschien zijn wel de meeste gewone mannen", merkt Forel op
-(Die sexuelle Frage, p. 307), maar in geringe mate in staat tot
-de opwinding der liefde; zij staan op zijn hoogst op het standpunt
-van den gourmet, dat in het geheel niet noodzakelijk een immoreel
-standpunt is, maar zeker niet het standpunt der poëzie.
-
-[70] Voor Blake en voor Shelley, zoowel als, naar we er mogen
-bijvoegen, voor Hinton, is kuischheid, zooals Todhunter in zijn Study
-of Shelley opmerkt, een wijze van zich onderwerpen aan het actueele,
-een verzaken van het oneindige, en daarom voelen zij er niet voor. De
-kuische man, d.i. de man van voorzichtigheid en zelfbeheersching, is
-hij, die de naaktheid van zijn oorspronkelijke onschuld verloren heeft.
-
-[71] Voor bewijsmateriaal voor de gebruiken van natuurvolken in
-deze zaak zie men ook hoofdst. IV en VII van de History of Human
-Marriage door Westermarck en ook hoofdst. XXXVIII en XVI van Origin
-and Development of the Moral Ideas van denzelfden schrijver, deel II;
-Golden Bough van Fraser bevat veel, dat op het onderwerp betrekking
-heeft, evenals ook Mystic Rose van Crawley.
-
-[72] Zie bv. Westermarck, Origin and Development of the Moral Ideas,
-vol. II, pp. 412 et seq.
-
-[73] Zoo verklaarde een oude Maori, eenige jaren geleden, dat de
-achteruitgang van zijn ras geheel te wijten is aan het verlies van het
-oude godsdienstige geloof in de tabu. "Want", zeide hij (ik doe een
-aanhaling uit een Auklandsche courant), "in den ouden tijd was ons
-tapu samengevlochten met het geheele maatschappelijke systeem. Het
-hoofd, het haar, plaatsen waar geestverschijningen zich vertoonden,
-plaatsen die de tohungas heilig noemden, zijn wij vergeten en hebben
-wij verwaarloosd. Wie denkt er tegenwoordig aan de heiligheid van het
-hoofd? Zie, als het water in den ketel kookt, dan springt de jonge
-man op, neemt zijn pet van zijn hoofd en gebruikt die om den deksel
-vast te pakken. Wie is er tegenwoordig, die niet met onverschilligheid
-toeziet als de barbier van het dorp, als hij dicht bij het vuur is,
-het losse haar van zijn laken er in gooit, en het gescherts en het
-lachen gaan door alsof niet een heilige handeling juist voleindigd
-was. Voedsel wordt gegeten op plaatsen, waar men het in vroeger dagen
-niet overheen durfde dragen".
-
-[74] Zoo bestond, lang voordat er Christelijke monniken optraden,
-het ascetische kloosterleven in zeer gelijksoortigen geest in Egypte
-bij de vereering van Serapis (Dill, Roman Society, p. 79).
-
-[75] 's Nachts, in de doopkapel, met lampen, die flauw brandden, werd
-der vrouwen zelfs haar tunica uitgetrokken, en werden zij driemaal
-in den poel gedompeld, dan gezalfd, in het wit gekleed, en gekust.
-
-[76] Zoo verwijst Jeronimus, in zijn brief aan Eustachius, naar die
-paren, die "dezelfde kamer deelen, dikwijls hetzelfde bed, en die
-ons ergdenkend zouden noemen als wij daar conclusies uit trokken",
-terwijl Cyprianus (Epistola, 85) niet in staat is het gedrag van die
-mannen goed te keuren, waarvan hij hoort spreken en waarvan een zelfs
-een deken is, die in intiemen omgang leven met meisjes, en zelfs in
-hetzelfde bed met haar slapen; want, zegt hij, het vrouwelijk geslacht
-is zwak en de jeugd is lichtzinnig.
-
-[77] Perpetua (Acta Sanctorum, March 7) wordt door Hort en Mayor
-genoemd "de mooiste bloem in den tuin van het na-apostolisch
-Christendom". Zij was echter geen maagd, maar een jonge moeder,
-met een kind aan de borst.
-
-[78] De kracht van het oude Christelijke ascetisme lag in zijn
-spontaan en vrijwillig karakter. Toen, in de negende eeuw,
-de Carlovingen probeerden het celibaat in kloosters en aan de
-geestelijkheid op te leggen, was het resultaat een grote uitbarsting
-van onkuischheid en misdaad; nonnenkloosters werden bordelen, nonnen
-waren dikwijls schuldig aan kindermoord, monniken begingen niet te
-vermelden schanddaden, de vaste geestelijkheid knoopte bloedschendige
-betrekkingen aan met hun naaste vrouwelijke verwanten. (Lea, History
-of Sacerdotal Celibacy, vol. I, pp. 155 et seq.).
-
-[79] Senancour, De l'Amour, deel II p. 233. De Islam heeft veel minder
-den nadruk gelegd op de kuischheid dan het Christendom, maar in de
-praktijk is er, naar het schijnt, dikwijls meer eerbied voor kuischheid
-onder Mohammedaansche dan onder Christelijke heerschappij. Zoo wordt
-gezegd door "Viator" (Fortnightly Review, Dec. 1908) dat het vroeger,
-onder Muzelmansche heerschappij, onmogelijk was de deugd van vrouwen in
-Bosnië te koopen, maar dat het nu, onder de Christelijke heerschappij
-van Oostenrijk, overal bij de Oostenrijksche grens mogelijk is dit
-te doen.
-
-[80] De basis van dit gevoel werd versterkt, toen het bleek, dat door
-geleerden was aangetoond, dat de physieke deugd van "maagdelijkheid"
-onder een valschen naam vermomd was geweest. Een maagd te blijven
-schijnt in het eerst, onder volken van oude Arische cultuur in het
-geheel niet een gelofte van kuischheid beteekend te hebben, maar
-een weigering zich te onderwerpen aan het juk van het patriarchale
-huwelijk. De vrouwen, die er de voorkeur aan gaven buiten het huwelijk
-te blijven waren "maagden", zelfs als zij moeders van groote families
-waren, en Aeschylus spreekt van de amazonen als van "maagden", terwijl
-in het Grieksch het kind van een ongetrouwd meisje altijd "de zoon
-eener maagd" was. De geschiedenis van Artemis, de meest primitieve
-van de Grieksche godheden, is uit dit gezichtspunt leerzaam. Zij was
-oorspronkelijk alleen maagdelijk in den zin, dat zij het huwelijk
-verwierp, daar zij de godin was van een nomadisch en matriarchaal
-jagersvolk, dat het huwelijk nog niet aangenomen had en zij was de
-godin der bevallingen, die met orgiastische dansen en phallische
-zinnebeelden vereerd werd. Eerst door een latere gedaanteverwisseling
-werd Artemis de godin der kuischheid (Farnell, Cults of the Greek
-States, Deel II, pp. 442 et seq.; Sir W. M. Ramsay, Cities of Phrygia,
-Deel I, p. 96; Paul Lafargue, "Les Mythes Historiques", Revue des
-Idées, Dec., 1904).
-
-[81] Zie b.v., Nicomachean Ethics, Bk. III, hoofdst. XIII.
-
-[82] De Civitate Dei, lib. XV, cap. XX. Wat verderop (boek XVI,
-hoofdst. XXV) verwijst hij naar Abraham als naar een man, die met
-vrouwen kan omgaan zooals het behoort, met zijn vrouw met mate,
-met zijn bijwijf inschikkelijk, met geen van beide onmatig.
-
-[83] Summa, Migne's uitgave, deel III, qu. 154, art. 1.
-
-[84] De meerderheid der kuische jonge mannen, merkt een schrander
-criticus van het moderne leven op (Hellpach, Nervosität und Kultur,
-p. 175), wordt alleen gedreven door traditioneele principes,
-of door verlegenheid, vrees voor venerische infecties, gebrek aan
-zelfvertrouwen, geldgebrek, zeer zelden door eenige consideratie voor
-een toekomstige vrouw, en dat zou ook inderdaad een tragi-comische
-dwaling zijn, want een vrouw hecht geen waarde aan onaangeroerde
-mannelijkheid. Bovendien, voegt hij er bij, is de kuische man niet in
-staat met verstand een vrouw te kiezen, en het is onder de onderwijzers
-en de geestelijken,--de meest kuische klasse--dat de meeste ongelukkige
-huwelijken gesloten worden. Milton had dit feit al tot een argument
-gemaakt voor het gemakkelijk maken der echtscheiding.
-
-[85] "Bij eten", zeide Hinton, "hebben wij de taak volbracht om
-genoegen te vereenigen met de afwezigheid van "lust". Het probleem
-voor man en vrouw is den sexueelen hartstocht zoo te gebruiken en te
-bezitten, dat hij gemaakt wordt tot een werktuig voor hoogere dingen,
-met geen andere beperking er op dan deze. Zij is essentieel verbonden
-met dingen van de geestelijke orde, en zou van nature zich daar naar
-voegen. Er over te denken als enkel lichamelijk is een dwaling".
-
-[86] Ik heb op een andere plaats de behoefte in het moderne leven
-aan een natuurlijk en ernstig ascetisme breeder besproken (zie
-Affirmations, 1898) "St. Francis and Others".
-
-[87] Der Wille zur Macht, p. 392.
-
-[88] Op den leeftijd van vijf en twintig, toen hij reeds veel mooi werk
-had gemaakt, schreef Mozart in zijn brieven, dat hij nooit een vrouw
-had aangeraakt, hoewel hij naar liefde en huwelijk verlangde. Hij
-had geen middelen om te trouwen, hij wilde geen onschuldig meisje
-verleiden, een vergeeflijke verhouding was stuitend voor hem.
-
-[89] Reibmayr, Die Entwicklungsgeschichte des Talentes und Genies,
-Bd. 1. p. 437
-
-[90] Maagdelijkheid, dat wil zeggen het bezit van een ongeschonden
-hymen, kunnen wij--behoeven wij dit nog te herhalen--geheel buiten
-bespreking laten, daar zij louter een physieke eigenschap is,
-die niet noodzakelijk ethische verwantschappen heeft. De eisch van
-maagdelijkheid in vrouwen is, voor het grootste gedeelte, òf de vraag
-naar een meer verkoopbaar artikel, òf naar een machtiger prikkel
-voor de mannelijke begeerte. Maagdelijkheid sluit geen moreele
-eigenschappen in bij haar bezitster. Kuischheid en ascetisme zijn
-aan den anderen kant woorden zonder beteekenis, behalve als eischen,
-die de geest aan zichzelf stelt of aan het lichaam dat hij beinvloedt.
-
-[91] Dit gezichtspunt was een dubbelzinnige verbetering van de
-opvatting, die, zooals Westermarck heeft aangetoond, onder primitieve
-volken algemeen heerschte, n.l. deze, dat de sexueele daad een
-vrouw alleen vernedert en haar waarde vermindert, in zooverre zij
-het eigendom is van een ander persoon, die de werkelijk benadeelde
-persoon is.
-
-[92] Op deze ingewikkelde tegenstrijdigheid is van godsdienstige zijde
-fijn gewezen door den Rev. H. Northcote, Christianity and Sex Problems,
-p. 53.
-
-[93] "Die Abstinentia Sexualis", Zeitschrift für Sexualwissenschaft,
-Nov. 1908.
-
-[94] P. Janet, "La Maladie du Scrupule", Revue Philosophique, Mei 1901.
-
-[95] Zie Freud, Sexual-Probleme, Maart 1908. Zooals Adele Schreiber
-ook aantoont (Mutterschutz, Jan. 1907, p. 30), is het niet genoeg
-te bewijzen, dat abstinentie niet gevaarlijk is; we moeten in de
-gedachte houden, dat de geestelijke en physieke energie, die verbruikt
-wordt voor het onderdrukken van dit machtige instinct dikwijls een
-vroolijke, energieke natuur verandert in een zwakke schaduw. Evenzoo
-zegt Helene Stöcker (Die Liebe und die Frauen, p. 105): "De kwestie,
-of abstinentie schadelijk is, is, om de waarheid te zeggen, een
-belachelijke kwestie. Men hoeft geen zenuw-specialist te zijn om
-te weten, als iets dat vanzelf spreekt, dat een leven van gelukkige
-liefde en huwelijk het gezonde leven is, en dat de geheele afwezigheid
-daarvan wel leiden moet tot ernstige zenuw-depressie, zelfs als er
-geen directe physiologische stoornissen kunnen worden aangetoond".
-
-[96] Max Flesch, "Ehe, Hygiene und Sexuelle Moral", Mutterschutz,
-1905, aflevering 7.
-
-[97] "Ik heb twee jaar lang nauwkeurige ondervinding en omgang met
-de Trappisten gehad", schreef Dr. Butterfield van Natal (British
-Medical Journal, Sept. 15, 1906, p. 668), "als medisch verzorger en als
-geloovig Katholiek beide. Ik heb ze bestudeerd en hun leven, gewoonten
-en diëet onderzocht, en hoewel ik het niet graag aan zou nemen, omdat
-het voor mij persoonlijk niet past, is de groote massa van hen van
-een absoluut ideale gezondheid en kracht, zij mankeeren zelden iets,
-zijn in staat tot veel werk, geestelijk en lichamelijk. Hun leven is
-zeer eenvoudig en zeer regelmatig. Het zou moeilijk zijn een gezonder
-gemeenschap van mannen en vrouwen, met volkomen gelijkmatigheid
-van humeur--op dit laatste leg ik den nadruk--te vinden. Gezondheid
-straalt uit hun oogen, hun gelaat en hun daden. Alleen bij ziekte of
-bij lange reizen worden hun krachtige spijzen toegestaan--vleesch,
-eieren, enz.--of alcohol".
-
-[98] Féré, L'Instinct Sexual, tweede uitgave, p. 332.
-
-[99] Het leven op het land, zooals we gezien hebben toen we de
-verhouding daarvan tot sexueele vroegrijpheid bespraken, is aan
-den eenen kant het ongekende van een bescherming tegen sexueele
-invloeden. Maar aan den anderen kant, voor zoover het hard werken op
-het land in zich sluit en eenvoudig leven, onder omstandigheden die
-niet prikkelend zijn voor het zenuwstelsel, is het gunstig voor een
-aanmerkelijk uitgestelde sexueele werkzaamheid in de jeugd en voor
-een betrekkelijke zelfbeheersching. Ammon vond in den loop van zijn
-anthropologische onderzoekingen op Badensche lotelingen, dat sexueele
-omgang op het land zeldzaam was voor de twintig, en dat zelfs sexueele
-zaaduitstortingen tijdens den slaap zeldzaam waren voor de negentien
-of twintig. In de dorpen wordt ook gezegd, herhaalt hij, dat niemand
-het recht heeft meisjes na te loopen die nog geen geweer draagt, en
-de oudere jongens mishandelen soms brutaal iederen jongeren jongen,
-die met een meisje gevonden wordt. Ongetwijfeld gaat dit dikwijls
-vooraf aan veel losbandigheid later.
-
-[100] Het overwicht in aantal, dat ongetrouwde onderwijzeressen nu in
-het Amerikaansche schoolsysteem verkregen hebben, heeft bij vele goede
-opmerkers ernstige bezorgdheid gewekt, en men zegt, dat het bij jongens
-en meisjes onbevredigende onderwijsresultaten oplevert. Een bekend
-autoriteit, Professor McKeen Cattell ("The School and the Family",
-Popular Science Monthly, Jan. 1909) gaat, waar hij verwijst naar dit
-overheerschen van "oude juffrouwen zonder levenskracht of geslacht",
-zoover van te zeggen, dat "het eindresultaat van dit feit, dat men
-de ongetrouwde vrouw de gewone onderwijzeres laat zijn, geweest is,
-dat het een kwestie geworden is of het niet een voordeel zou zijn
-voor het land, als de geheele schoolplant uitgeroeid kon worden".
-
-[101] Corre (Les Criminels, p. 351) zegt, dat van de dertien priesters,
-veroordeeld wegens misdaad, er zes schuldig waren aan sexueele pogingen
-op kinderen, en van de drie en tachtig veroordeelde onderwijzers acht
-en veertig soortgelijke misdrijven hadden begaan. Dit was op een tijd,
-toen onderwijzers praktisch bijna gedwongen waren een ongehuwd leven
-te leiden; veranderde omstandigheden hebben voor een groot deel deze
-soort van misdrijf onder hen verminderd. Zonder dat het tot misdaad
-komt, ondervinden vele moreele en godsdienstige mannen, geestelijken en
-anderen, die een ernstig abstinent leven geleid hebben in hun jeugd,
-soms op middelbaren leeftijd of later de uitbarsting van bijna niet
-te beheerschen sexueele impulsen, normaal of abnormaal. Bij vrouwen
-nemen zulke uitingen dikwijls den vorm aan van als een obsessie
-vervolgende gedachten, zooals b.v. in het geval (Comptes-Rendus
-Congrès International de Médecine, Moscou, 1897, deel IV, p. 27) van
-een kuische vrouw, die den drang in zich voelde om te kijken naar de
-geslachtsdeelen van mannen.
-
-[102] J. A. Godfrey, The Science of Sex, p. 138.
-
-[103] Zie bv. Havelock Ellis, "St. Francis and Others", Affirmations.
-
-[104] Zie bv. Cheetham's "Hulsean Lectures" The Mysteries, Pagan and
-Christian, pp. 123, 136.
-
-[105] Hormayr's Taschenbuch, 1835. p. 235. Hagelstange wijst er op,
-in een hoofdstuk over middeleeuwsche feesten in zijn Süddeutsches
-Bauernleben im Mittelalter, hoe bij deze Christelijke orgieën, die
-inderdaad van heidenschen oorsprong waren, de Duitsche menschen met
-geweldige en luidruchtige energie reageerden tegen de inspanning en
-de eentonigheid van hun dagelijksch leven.
-
-[106] Dit werd duidelijk erkend door de meer intelligente voorstanders
-van het karnaval. Strenge menschen wilden dit feest afschaffen,
-en in een merkwaardig verzoekschrift, gezonden aan de Theologische
-Faculteit van Parijs (en aangehaald door Flogel, Geschichte des
-Grotesk-Komischen, vierde uitgave, p. 204) wordt het feest aldus
-verdedigd: "Wij doen dit volgens een oude gewoonte, opdat de dwaasheid,
-die 's menschen tweede natuur is en hem schijnt aangeboren te zijn,
-tenminste eenmaal in het jaar vrijen loop heeft. Wijnvaten zouden
-springen, als we niet nu en dan de spon losmaakten om lucht in the
-laten. Nu zijn wij allen slecht verzekerde vaten en tonnen, die den
-wijn der wijsheid zouden laten wegloopen, als wij ze door voortdurende
-toewijding en vrees voor God lieten gisten. Wij moeten lucht inlaten,
-opdat hij niet bederft. Zoo geven wij ons op sommige dagen aan vermaak
-over, dat wij later met des te meer ijver tot de vereering van God
-kunnen terugkeeren". Het losbandigheidsfeest werd niet verboden voor
-het midden van de zestiende eeuw en overblijfselen ervan bestonden nog
-(zooals in Aken) tot bijna aan het einde van de achttiende eeuw.
-
-[107] A. Méray, La Vie au Temps des Libres Prêcheurs, deel II,
-hoofdst. X. Een goed en op grondige bronnenstudie berustend verslag
-van het losbandigheidsfeest geeft E. K. Chambers, The Mediaeval
-Stage, hoofdst. XIII. Het is waar, dat de Kerk en de eerste Kerkvaders
-dikwijls het tooneel hebben gevloekt. Maar Gregorius van Nazianza wilde
-een Christelijk tooneel oprichten; de middeleeuwsche mysteriespelen
-stonden zeker onder de bescherming van de geestelijkheid; en de heilige
-Thomas van Aquino, de grootste van de scholastici, veroordeelt het
-tooneel slechts in bedekte termen.
-
-[108] Spencer en Gillen, Northern Tribes of Central Australia,
-hoofdst. XII.
-
-[109] Journal Anthropological Institute, July-Dec., 1904, p. 329.
-
-[110] Westermarck (Origin and Development of the Moral Ideas, deel
-II, pp. 285-9) toont aan, hoe wijd verspreid de gewoonte is, een op
-gezette tijden terugkeerenden rustdag vast te stellen.
-
-[111] A. E. Crawley, The Mystic Rose, pp. 273 et seq., Crawley
-brengt met dit doel van groote feesten de gewoonte in verband, die
-in sommige deelen der wereld gevonden wordt, van bij tijden van
-vrouwen te verwisselen. "Het heeft niets hoegenaamd te maken met
-het huwelijks-systeem, behalve dat het dat eenigen tijd verbreekt,
-zoodat vrouwen van een verboden graad van verwantschap te leen gegeven
-worden, op dezelfde gronden, waarop conventies en gewone betrekkingen
-bij feesten van het Saturnalische type verbroken worden; het doel is
-een verandering in het leven te brengen en weer opnieuw te beginnen,
-door alles om te ruilen wat men kan, terwijl de enkele ruilingsdaad
-een andere behoefte bevredigt, samengaat met het andere verlangen om
-de gemeenschap aaneen te smeden" (Ib., p 479).
-
-[112] G. Murray, Ancient Greek Literature, p. 211.
-
-[113] Het Grieksche drama ontstond waarschijnlijk uit een volksfeest
-van een min of meer sexueel karakter, en het is zelfs mogelijk, dat het
-middeleeuwsche drama een eenigszins daarmee overeenkomende oorsprong
-had (zie Donaldson, The Greek Theatre; Gilbert Murray, loc. cit.;
-Karl Pearson, The Chances of Death, deel ii, pp. 135-6, 280 et seq.).
-
-[114] R. Canudo, "Les Chorèges Français", Mercure de France, 1 Maart
-1907, p. 180.
-
-[115] "Dit is inderdaad", verklaart Cyples (The Process of Human
-Experience, p. 743), "het groote doel van de Kunst--dat zij in
-ons bewust doet worden groote egoïstische mogelijkheden, ons op
-een rudimentaire wijze gewent aan grootere verwerkelijking van de
-persoonlijkheid", en zoo "zonder doel, maar toch op schitterende
-wijze de reine nog niet vervulde mogelijkheden in ons wekt".
-
-[116] Zelfs als eentonige arbeid intellectueel is, is hij daardoor
-niet gevrijwaard tegen orgiastische reacties. Prof. L. Gurlitt toont
-aan (Die Neue Generation, Januari 1909, pp. 31-6) hoe de ingespannen,
-zonder verpoozing voortgezette intellectueele arbeid van de Pruisische
-seminariën zoowel onder leeraren als onder leerlingen, leidt tot de
-ergste vormen van orgie.
-
-[117] Rabutaux bespreekt verschillende definities van prostitutie. De
-la Prostitution en Europe, pp. 119 et seq. Voor den oorsprong van
-de namen om prostituée aan te duiden, zie men Schrader, Reallexicon,
-art. "Beischläferin".
-
-[118] Digest, boek XXIII, deel II, p. 43. Als zij zich alleen aan
-een of twee personen gaf, al was het dan voor geld, was het geen
-prostitutie.
-
-[119] Guyot, La Prostitution, p. 8. Het element van koopbaarheid
-behoort tot het wezen van de zaak, en godsdienstige schrijvers
-(zooals Robert Wardlaw, D.D., uit Edinburg, in zijn Lectures on
-Female Prostitution, 1842, p. 14), die prostitutie definieeren als "de
-onwettige omgang van de seksen", en synoniem achten met theologische
-"fornicatie", vervallen in een dwaze verwarring.
-
-[120] "Zulke huwelijken worden soms gebrandmerkt als "wettige
-prostitutie"", merkt Sidgwick op (Methods of Ethics, boek III,
-hoofdst. XI), "maar we voelen, dat de phrase buitensporig en paradox
-is".
-
-[121] Bonger, Criminalité et Conditions Economiques, p. 378. Bonger
-meent, dat in haar wezen de daad van prostitutie "gelijk is aan
-de daad van een man of een vrouw, die om economische redenen een
-huwelijk aangaat".
-
-[122] E. Richard, La Prostitution à Paris, 1890, p. 44. Het kan een
-punt van kwestie zijn of openlijkheid of algemeene bekendheid een
-essentieel deel moet vormen van de definitie; het schijnt er echter
-bij ingesloten te zijn want anders kan de prostituée geen klanten
-krijgen. Reuss zegt, dat ze bovendien geheel zonder middelen van
-bestaan moet zijn; dat behoort zeker niet tot het wezen der zaak. En
-het is ook niet noodig, zooals de Digesten nadrukkelijk zeggen dat de
-daad gedaan wordt "zonder genoegen": dat kan al of niet het geval zijn,
-zonder invloed uit te oefenen op den prostitutie-aard van de daad.
-
-[123] Hawkesworth, Account of the Voyages, etc., 1775, deel II, p. 254.
-
-[124] R. W. Codrington, The Melanesians, p. 235.
-
-[125] F. S. Krauss, Romanische Forschungen, 1903, p. 290.
-
-[126] H. Schurtz, Altersklassen und Männerbünde, 1902, p. 190. In
-dit werk brengt Schurtz eenige voorbeelden samen (p. 189-201) van
-den oorsprong der prostitutie bij primitieve volken. Vele feiten
-en aanwijzingen worden gegeven door Westermarck (History of Human
-Marriage p. 66 et seq., en Origin and Development of the Moral Ideas,
-deel II, p. 441 et seq.).
-
-[127] Bachofen (meer speciaal in zijn Mutterrecht en Sage von Tanaquil)
-beweerde, dat zelfs godsdienstige prostitutie ontstond uit den
-weerstand van primitieve instincten tegen de individualisatie van de
-liefde. Cf. Robertson Smith, Religion of Semites, tweede uitgave p. 59.
-
-[128] Wat de reden ook zij, godsdienst en prostitutie komen dikwijls te
-zamen voor; het is misschien tot op zekere hoogte een speciale uiting
-van dat algemeene verband tusschen de godsdienstige en de sexueele
-impulsen, dat elders besproken is. Zoo zegt A. B. Ellis, in zijn boek
-over de Ewe-speaking Peoples of West Africa (pp. 124, 141), dat hier
-vrouwen, die aan een godheid worden toegewijd, vrije prostituées
-worden. W. G. Summer (Folkways, hoofdst. XVI) brengt vele feiten
-samen over het wijd verspreid zijn van de godsdienstige prostitutie.
-
-[129] Herodotus, Boek I, hoofdst. CXVIX; Baruch, hoofdst. VI,
-p. 43. Geleerden van den nieuweren tijd bevestigen uit de studie
-van de Babylonische literatuur de beweringen van Herodotus, hoewel
-ze geneigd zijn te ontkennen, dat de godsdienstige prostitutie een
-zoo groote plaats innam als hij er aan toekent. Een Tafel van het
-Gilgamash-epos maakt volgens Morris Jastrow melding van prostituées als
-dienaressen van de godin Isthar in de stad Uruk (of Erech), die dus
-een centrum was en misschien het hoofd-centrum van de door Herodotus
-beschreven plechtigheden (Morris Jastrow, The Religion of Babylonia
-and Assyria, 1898, p. 475). Isthar was de godin der vruchtbaarheid,
-de groote moeder-godin, en de prostituées namen als tempel-dienaressen
-deel aan de ceremoniën, die de vruchtbaarheid zinnebeeldig moesten
-voorstellen. Deze priesteressen van Isthar waren bekend onder den
-algemeenen naam Kadishtu, "de heiligen" (op. cit., pp. 485, 660).
-
-[130] Het is gewoon onder moderne schrijvers Aphrodite Pandemos,
-eer dan Urania, in verband te brengen met koopbare of vrije
-sexualiteit, maar dat is een vergissing, want de Aphrodite Pandemos
-was zuiver politiek en had geen sexueele beteekenis. De vergissing
-was misschien wel met voorbedachten rade ingevoerd door Plato. Men
-heeft de mogelijkheid geopperd dat die aartsbedrieger, die niet van
-democratische denkbeelden hield, met moedwil trachtte de opvatting
-van Aphrodite Pandemos naar beneden te halen (Farnell, Cults of Greek
-States, deel II, p. 660).
-
-[131] Athenaeus, Boek XIII, hoofdst. XXXII. Het schijnt, dat de eenige
-andere Grieksche gemeenschap, waar de tempeldienst onkuischheid met
-zich bracht een stad was van de Locri Epizephyrii (Farnell, op. cit.,
-deel II, p. 636).
-
-[132] Ik zeg niet een vroegere "promiscuïteit", want de theorie van de
-primitieve sexueele promiscuïteit is nu in ruimen kring in discrediet,
-hoewel er geen redelijke twijfel aan kan bestaan, dat het in vroeger
-tijd heerschende moederrecht gunstiger was aan de sexueele vrijheid van
-vrouwen dan het latere patriarchale systeem. Zoo kon in de alleroudste
-Egyptische dagen een vrouw haar gunsten schenken aan iederen man dien
-zij wilde, door hem haar kleed te zenden, zelfs als ze getrouwd was. Na
-verloop van tijd leidde het zich uitbreiden van de rechten der mannen
-er toe, dat dit beschouwd werd als misdadig, maar de priesteressen van
-Ammon behielden tot het laatst dit voorrecht, daar zij onder goddelijke
-bescherming stonden (Flinders Petrie, Egyptian Tales, pp. 10, 48).
-
-[133] We moeten hieraan toevoegen, dat Farnell ("The Position of
-Women in Ancient Religion", Archiv für Religionswissenschaft, 1904,
-p. 88) de godsdienstige prostitutie van Babylonië tracht uit te
-leggen als een speciale godsdienstige wijziging van de gewoonte de
-maagdelijkheid voor het huwelijk te vernietigen, om den echtgenoot te
-vrijwaren tegen de mystieke gevaren van de defloratie. E. S. Hartland
-("Concerning the Rite at the Temple of Mylitta", Anthropological
-Essays Presented to E. B. Tyler p. 189) veronderstelt, dat dit een
-godsdienstige plechtigheid bij de puberteit was, die in verband stond
-met de ceremonieele defloratie. Deze theorie is echter niet algemeen
-door Semitische geleerden aangenomen.
-
-[134] De meisjes van dezen stam, die opmerkelijk knap zijn, keeren,
-nadat zij twee of drie jaar doorgebracht hebben met het verzamelen
-van zoo'n bruidsschat, naar huis terug om te trouwen; men zegt, dat
-zij zeer goede vrouwen en moeders worden. Zij worden beschreven door
-Bertherand in Parent-Duchâtelet, La Prostitution à Paris, deel II,
-p. 539.
-
-[135] In Abyssinië (volgens Fiashi, British Medical Journal, Maart 13,
-1897), waar de prostitutie altijd in hooge eer gehouden is, achten de
-prostituées, die tegenwoordig tweemaal in de week medisch onderzocht
-worden, haar beroep in geenen deele schandelijk; zij vinden later
-gemakkelijk echtgenooten. Ook Potter (Sohrab und Rustem, pp. 168 et
-seq.) geeft aanwijzingen over volken, die ver verspreid zijn over
-de Oude Wereld en de Nieuwe, onder wie de jonge vrouwen prostitutie
-uitgeoefend hebben om een bruidschat te verkrijgen.
-
-[136] In Tralles, in Lydië was zelfs in de tweede eeuw voor Christus,
-zooals Sir W. M. Ramsay opmerkt (Cities of Phrygia, deel I, pp. 115)
-geheiligde prostitutie nog een eerbare handeling voor vrouwen van
-goede geboorte, die "zich geroepen voelen het goddelijke leven te
-leiden onder den invloed der goddelijke inspiratie".
-
-[137] De geleidelijke secularisatie van de prostitutie van haar
-vroegeren godsdienstigen vorm is door verschillende schrijvers nagegaan
-(zie b.v. Dupouney La Prostitution dans l'Antiquité). De vroegste
-waardeerende vermelding van de hetare wordt in de literatuur gevonden,
-volgens Benecke (Antimachus of Colophon, p. 36), in Bacchylides.
-
-[138] Cicero, Oratis prô Coelio, hoofdst. XX.
-
-[139] Pierre Dufour, Histoire de la Prostitution, deel II,
-hoofdst. XIX-XX. De werkelijke schrijver van deze welbekende
-geschiedenis van de prostitutie, die, hoewel ze niet wetenschappelijk
-is in haar methoden, een groote massa interessant nieuws samenbrengt,
-zegt men, dat Paul Lecroix is.
-
-[140] Rabutaux beschrijft, in zijn Histoire de la Prostitution en
-Europe, vele pogingen om de prostitutie te onderdrukken; cf. Dufour,
-op. cit., deel III.
-
-[141] Dufour, op. cit., deel VI, hoofdst. XLI. Het was onder de
-regeering van Hendrik III, dat er verordend werd de bordeelen te
-dulden.
-
-[142] In de achttiende eeuw vooral kwamen huizen van prostitutie in
-Parijs tot een verwonderlijken graad van glans en bloei. Dank zij de
-voortdurende waakzame belangstelling van de politie werd een groote
-mate van gedetailleerde inlichtingen over deze instellingen opgezameld,
-en in de laatste jaren is er veel van gepubliceerd. Een opsomming van
-deze literatuur zal men vinden in Neue Forschungen über den Marquis
-de Sade und seine Zeit, 1904, p. 97 et seq. van Dühren.
-
-[143] Rabutaux, op cit., p. 54.
-
-[144] Calza heeft de geschiedenis geschreven van de prostitutie in
-Venetië; en de inhoud van sommige van de documenten, die hij vond, is
-medegedeeld door Mantegazza, Gli Amori degli Uomimi, hoofdst. XIV. Bij
-het begin van de zeventiende eeuw, een tamelijk late periode, bezocht
-Coryat Venetië en gaf in zijn Crudities een volledig en belangwekkend
-verslag van de courtisanes daar, die toen, naar hij zegt, minstens
-20.000 in getal waren; de belasting die zij voor den staat inbrachten
-onderhield een dozijn galeien.
-
-[145] J. Schrank, Die Prostitution in Wien, deel I, pp. 152-206.
-
-[146] U. Robert, Les Signes d'Infamie au Moyen Age, hoofdst. IV.
-
-[147] Rudeck (Geschichte der öffentlichen Sittlichkeit in Deutschland,
-pp. 26-36) geeft vele bijzonderheden over de belangrijke rol, gespeeld
-door prostituées en bordeelen in het middeleeuwsche Duitsche leven.
-
-[148] Zij worden beschreven door Rabutaux, op. cit., pp. 90 et seq.
-
-[149] L'Année Sociologique, zevende jaar, 1904, p. 440.
-
-[150] Bloch, Der Ursprung der Syphilis, Wat de Duitsche "Frauenhausen"
-aangaat, zie men Max Bauer, Das Geschlechtsleben in der Deutschen
-Vergangenheit, pp. 133-214. In Parijs, zegt Dufour, (op. cit., deel
-V, hoofdst. XXXIV), hadden bordeelen onder de verordeningen van
-den heiligen Lodewijk vele rechten, die zij ten slotte verloren in
-1560, toen zij enkel huizen waren die geduld werden zonder statuten,
-speciale costuums, of beperking tot speciale straten.
-
-[151] "Cortegiana, hoc est meretrix honesta", schreef Burckhardt,
-de secretaris van den paus, aan het begin van de zestiende eeuw,
-Diarium, ed. Thuasne, deel II, p. 442; andere autoriteiten worden
-door Thuasne in een noot aangehaald.
-
-[152] Burckhardt, Diarium, deel III, p. 167. Thuasne haalt een andere
-autoriteit aan ter bevestiging.
-
-[153] Het voorbeeld van Holland, waar sommige groote steden de contrôle
-hebben aangenomen en andere niet, is leerzaam, wat den denkbeeldigen
-aard van de voordeelen van de contrôle aangaat. In 1883 gaf Dr. Després
-cijfers, geleverd door Hollandsche ambtenaren, die aantoonen, dat in
-Rotterdam, waar de prostitutie onder contrôle stond, zoowel prostitutie
-als venerische ziekten meer voorkwamen dan in Amsterdam, een stad
-zonder contrôle (A. Després, La Prostitution en France, p. 122).
-
-[154] In 1802 werd het medisch onderzoek van prostituées in Parijsche
-bordeelen ingevoerd, hoewel het niet voor 1825 ten volle ingesteld
-en algemeen gemaakt werd.
-
-[155] M. L. Heidingsfeld, "The Control of Prostitution", Journal
-American Medical Association, January 30, 1904.
-
-[156] Zie, b.v. G. Bérault, La Maison de Tolérance, Thèse de Paris,
-1904.
-
-[157] Zoo zijn de omstandigheden van het Engelsche leger in Indië
-van een speciaal karakter. Een aantal feiten (uit de rapporten van
-commissies, officieele publicaties, etc.) aangaande den goeden invloed
-van regeling bij het doen verminderen van venerische ziekten in Indië,
-samengebracht door den Kolonel-Geneesheer F. H. Welch, "The Prevention
-of Syphilis", Lancet, Augustus 12, 1899. Het systeem is afgeschaft,
-maar alleen tengevolge van den drang van het publiek en niet wegens
-ongunstige resultaten.
-
-[158] Zoo wilde Richards, die regeling goedkeurt, en die de opdracht
-had er aan de Parijsche gemeenteraad verslag over te doen, meisjes niet
-als prostituées van beroep ingeschreven hebben voor zij meerderjarig
-zijn en in staat zich duidelijk voor oogen te stellen, waartoe zij
-zich verbinden (E. Richards, La Prostitution à Paris, p. 147). Maar
-op dien leeftijd oefenen vele prostituées haar beroep al jarenlang uit.
-
-[159] In Duitschland, waar de behandeling van geïnfecteerde
-prostituées, die onder contrôle staan, bijna overal gedwongen is,
-gewoonlijk op kosten van de gemeenschap, heeft men bevonden, dat de
-gemiddelde leeftijd, waarop zij met syphilis geïnfecteerd worden,
-achttien jaar is; de gemiddelde leeftijd van prostituées in bordeelen
-is hooger dan die van haar, die er buiten wonen, en een veel grootere
-proportie is daarom immuun geworden tegen ziekte (Blaschko, "Hygiene
-der Syphilis", in Weyl's Handbuch der Hygiene, deel II, p. 62, 1900).
-
-[160] A. Sherwell, Life in West London, 1897, hoofdst. V.
-
-[161] Bonger brengt statistieken samen, die dit punt illustreeren,
-op. cit., pp. 402-6.
-
-[162] The Nightless City, p. 125.
-
-[163] Ströhmberg, zooals hij aangehaald wordt door Aschaffenburg,
-Das Verbrechen, 1903, p. 77.
-
-[164] Monatschrift für Harnkrankheiten und Sexuelle Hygiene, 1906. Heft
-10, p. 460. Maar deze oorzaak werkt ongetwijfeld in sommige gevallen
-van ongetrouwde vrouwen in Duitschland, die niet in staat zijn werk
-te krijgen (zie het artikel van Henriette Arendt, assistente bij de
-politie te Stuttgart, Sexual-Probleme, December, 1908).
-
-[165] Zoo vinden we bijvoorbeeld, dat Irma von Troll-Borostyáni in
-haar boek, Im Freien Reich (p. 176) zegt: "Ga en vraag deze ongelukkige
-schepsels of zij uit vrije wil zich aan de zonde hebben overgegeven. En
-zij zullen U bijna allemaal een verhaal vertellen van nood en armoede,
-van honger en gebrek aan werk, die haar er toe gedreven hebben,
-of anders van liefde en verleiding en de vrees voor ontdekking van
-haar misstap, die haar uit haar huis verdreven hebben, hulpeloos en
-verlaten, in den poel van misdaad, waaruit bijna geen redding is". Het
-is natuurlijk volkomen waar, dat de prostituée dikwijls bereid is
-zulke verhalen te doen aan philantropische personen, die verwachten
-ze te hooren, en soms haar zelfs de woorden in den mond geven.
-
-[166] C. Booth, Life and Labour, laatste deel, p. 125. Zoo zegt
-Kullberg, dat in Zweden meisjes van dertien tot zeventien jaar,
-die thuis bij haar ouders in goede omstandigheden wonen, dikwijls op
-straat gevonden zijn.
-
-[167] W. Acton, Prostitution, 1870, pp. 39, 49.
-
-[168] In Lyon lieten van de 3884 prostituées er 3194 haar beroep varen,
-of het scheen tenminste, dat zij dit deden; in Parijs werden een groot
-aantal van haar dienstmeisjes, naaisters of kleermaaksters, beroepen,
-die zij in veel gevallen ongetwijfeld vroeger ook uitgeoefend hadden
-(Parent-Duchâtelet, De la Prostitution, 1857, deel I, p. 584; deel
-II, p. 451). Slogget (die aangehaald wordt door Acton) zeide, dat in
-Davenport 250 van de 1775 prostituées trouwden. Het is wel bekend, dat
-prostituées soms zeer goede huwelijken doen. Het werd bijna een eeuw
-geleden opgemerkt, dat huwelijken van prostituées met rijke mannen
-vooral in Engeland veel voorkwamen, en dat ze gewoonlijk gelukkig
-waren; hetzelfde schijnt nog waar te zijn. In haar eigen stand
-huwen zij meermalen met huurkoetsiers en politie-agenten, de twee
-klassen van mannen, waarmee ze op straat in nauw contact komen. Wat
-Duitschland betreft zegt C. K. Schneider (Die Prostituierte und die
-Gesellschaft), dat jonge prostituées allerlei soort van bezigheden
-en betrekkingen aannemen, terwijl ze soms, als ze wat geld gespaard
-hebben, een zaakje opzetten, terwijl oude prostituées koppelaarsters,
-bordeel-houdsters, toiletvrouwen enz. worden. Niet weinige prostituées
-trouwen, voegt hij er aan toe, maar haar aantal onder de ingeschreven
-Duitsche prostituées is heel klein, minder dan 2 percent.
-
-[169] G. de Molinari, La Viriculture, 1897, p. 155.
-
-[170] Reuss en andere schrijvers hebben typische uittreksels uit de
-kasboeken van prostituées gepubliceerd, die doen zien hoeveel zij
-verdienen. Zelfs in de gewone bordeelen in Philadelphia (volgens
-Goodchild, "The Social Evil in Philadelphia", Arena, Maart, 1896),
-verdienen meisjes twintig dollars of meer in de week, wat veel meer
-is dan wat zij in eenigen anderen werkkring, die voor haar open is,
-zouden kunnen verdienen.
-
-[171] A. Després, La Prostitution en France, 1883.
-
-[172] Bonger, Criminalité et Conditions Economiques, 1905, p. 378-414.
-
-[173] La Donna Delinquente, p. 401.
-
-[174] Raciborski, Traité de l'Impuissance, p. 20. We kunnen hier aan
-toevoegen, dat Bergh, een toonaangevende autoriteit over de anatomische
-eigenaardigheden van de uitwendige vrouwelijke sexueele organen, die
-meent, dat sterke ontwikkeling van de uitwendige genitaliën samengaat
-met losbandige neigingen, niet gevonden heeft dat zulke ontwikkeling
-veel voorkomt onder prostituées.
-
-[175] Hammer, die veel gelegenheid gehad heeft om de psychologie van de
-prostituées te bestudeeren, merkt op, dat hij geen reden heeft gezien
-om sexueele koelheid te onderstellen (Monatsschrift für Harnkrankheiten
-und Sexuelle Hygiene, 1906, Heft 2, p. 85), hoewel hij, zooals hij
-elders geconstateerd heeft, meent, dat luiheid eer dan overmaat van
-zinnelijkheid de voornaamste oorzaak is van de prostitutie.
-
-[176] Zie "The Sexual Impulse in Women", in het derde deel van deze
-Studies.
-
-[177] Tait constateerde, dat in Edinburgh vele getrouwde vrouwen waren,
-die met haar echtgenooten in gunstige omstandigheden verkeerden,
-kinderen hadden, en die toch als prostituées leefden, nl. dat ze de
-gewoonte hadden afspraken met vreemdelingen te maken.
-
-[178] Janke brengt gegevens te zamen, die hierop wijzen, Die
-Willkürliche Hervorbringung des Geschlechts, p. 275. "Als wij een
-prostituée van vijf en dertig jaar vergelijken met haar fatsoenlijke
-zuster", merkte Acton op (Prostitution, 1870, p. 39), "dan vinden we
-zelden dat de verwoestingen van het gestel, die men dikwijls denkt,
-dat de noodzakelijke gevolgen zijn van de prostitutie, veel erger zijn
-dan de verwoestingen, die moeten toegeschreven worden aan de zorgen
-voor een familie en den uitputtenden strijd van deugdzamen arbeid".
-
-[179] Hirschfeld zegt (Wesen der Liebe, p. 35), dat de begeerte naar
-omgang met een sympathiek persoon verhoogd wordt en niet verminderd
-door een beroeps-coïtusdaad.
-
-[180] Dit is duidelijk aangetoond door Hans Ostwald (aan wien ik
-de boven aangehaalde opmerking van een prostituée ontleen), een
-van de beste autoriteiten op het gebied van het leven en den aard
-der prostituées; zie b.v. zijn artikel, "Die erotischen Beziehungen
-zwischen Dirne und Zuhälter," Sexual-Probleme, Juni, 1908. In het
-volgende nummer van hetzelfde tijdschrift (Juli, 1908, p. 393) is
-Dr. Max Marcuse het eens met de beweringen van Ostwald, en zegt dat
-de brieven van prostituées en haar minnaars minnebrieven zijn precies
-zoo als de brieven van fatsoenlijke menschen uit dezelfde klasse,
-en met dezelfde elementen van liefde en jaloezie; deze verhoudingen,
-merkt hij op, zijn soms zeer standvastig. De prostituée-schrijfster van
-het Tagebuch einer Verlorenen (p. 147) geeft ook eenige opmerkingen
-over de verhoudingen van de prostituée en haar minnaar, en zegt dat
-het eenvoudig de natuurlijke verhouding is tusschen een meisje en
-haar minnaar.
-
-[181] Zoo vond Moraglia, dat van de 180 prostituées in
-Noord-Italiaansche bordeelen en van 23 elegante Italiaansche en
-buitenlandsche cocottes allen toegaven, dat zij masturbeerden, bij
-voorkeur door wrijving van de clitoris; 113 van haar, de meesten,
-verklaarden, dat zij alleen uitgevoerde of wederkeerige masturbatie
-prefereerden boven normalen coïtus. Hammer zegt (Zehn Lebensläufe
-Berliner Kontrollmädchen in Ostwald's serie van "Grosstadt Dokumente",
-1905) dat, als zij in het ziekenhuis zijn, de zestig prostituées
-allemaal op drie of vier na, masturbeeren, en dat zij, die het niet
-doen, door de andere uitgelachen worden.
-
-[182] Jahrbuch für Sexuelle Zwischenstufen, Jahrgang VII, 1905,
-p. 148; Hammer vond, dat van de vijf en twintig prostituées in een
-verbeteringsgesticht er wel drie en twintig homosexueel waren, of op
-goede gronden verondersteld werden het te zijn. Hirschfeld (Berlins
-Drittes Geschlecht, p. 65) zegt, dat prostituées soms vrouwen uit den
-beteren stand aanspreken, waarvan zij, om haar mannelijk uitzien,
-meenen dat ze homosexueel zijn; van personen van haar eigen sekse
-nemen prostituées een kleinere belooning, en soms weigeren ze betaling
-geheel.
-
-[183] Bij de prostitutie is het, evenals bij de erfelijkheid,
-natuurlijk moeilijk het element der erfelijkheid te scheiden van dat
-der omgeving, zelfs als wij goeden grond hebben om te gelooven, dat de
-factor der erfelijkheid hier, evenals door het geheele leven, niet na
-kan laten veel gewicht in de schaal te leggen. Het is in ieder geval
-zeker, dat prostitutie dikwijls "in de familie zit". "Het is dikwijls
-mijn ondervinding geweest", schrijft een vroegere prostituée (Hedwig
-Hard, Beichte einer Gefallenen, p. 156) "dat, als in een familie
-een meisje het pad der prostitutie betreedt haar zuster haar spoedig
-daarop volgt. Ik heb onnoemelijk veel gevallen gezien; soms staan wel
-drie zusters tegelijk op de lijst, en ik heb een geval gekend van vier
-zusters, wier moeder, een vroedvrouw, in de gevangenis was geweest,
-en waarvan de vader dronk. In dit geval raakten alle vier de zusters,
-die heel mooi waren, getrouwd, een ten minste zeer gelukkig, met een
-rijken dokter, die haar uit het bordeel nam, toen ze zestien jaar
-oud was en haar opvoedde".
-
-[184] Dit wordt niet tegengesproken door het ontwijfelbare feit, dat
-prostituées in het geheel niet altijd tevreden zijn met het leven,
-dat zij kiezen.
-
-[185] Dit punt is besproken door Bloch, Sexualleben unserer Zeit,
-hoofdst. XIII.
-
-[186] Verschillende series observaties zijn geresumeerd door Lombroso
-en Ferrero, La Donna Delinquente, 1893, deel III, hoofdst. IV.
-
-[187] History of European Morals, deel III, p. 283.
-
-[188] In gelijken geest heeft Lord Morley geschreven (Diderot, deel
-II, p. 20). "De reinheid van het gezin, zoo liefelijk en dierbaar als
-ze is, is tot nu toe alleen maar verzekerd door het in stand houden
-van een groot en droevig leger van vrouwelijke paria's ... op wier
-hoofd, evenals op den zondebok van den Hebreeuwschen ritus, wij al de
-ongerechtigheden stapelen van ons en onze kinderen, alle overtredingen
-en alle zonden, en die we dan met verwenschingen wegzenden naar de
-onreine uiterste wildernis en het onbewoonde land".
-
-[189] Horatius, Satires, boek I, 2.
-
-[190] Augustinus, De Ordine, boek II, hoofdst. IV.
-
-[191] De Regimine Principum (Opuscula XX), boek IV, hoofdst. XIV. Ik
-dank de verwijzing naar de juiste plaats, waar dit gezegde voorkomt,
-aan den Rev. H. Northcote; gewoonlijk wordt ze in vager termen
-aangehaald.
-
-[192] Lea, History of Auricular Confession, deel II, p. 69. Er was,
-schijnt het, zelfs een excentriek besluit van de theologen uit
-Salamanca, dat bepaalde, dat een non geld kon aannemen, "licite
-et valide".
-
-[193] Lea, op. cit. deel II, pp. 263, 399.
-
-[194] Rabutaux, De la Prostitution en Europe, pp. 22 et seq.
-
-[195] Burton, Anatomy of Melancholy, deel III, Sect. III, Mem. VI,
-Subs. II.
-
-[196] B. Mandeville, Remarks to Fable of the Bees, 1714, pp. 93-9;
-cf. P. Sackmann, Bernard de Mandeville, pp. 101-4.
-
-[197] Deze omstandigheden begunstigen tijdelijke vrije verbintenissen,
-maar zij begunstigen ook de prostitutie. De reden is, volgens Adolf
-Gerson (Sexual-Probleme, September, 1908), dat de vrouw uit de goede
-klasse geen vrije vereenigingen hebben wil. Gedeeltelijk door moreele
-tradities, en gedeeltelijk door een gevoel, dat een man wettig haar
-eigendom moet zijn, wil zij zich niet uit liefde aan een man geven;
-en daarom gaat hij naar de vrouw uit den lageren stand, die zich voor
-geld geeft.
-
-[198] Vele meisjes, zeide Ellice Hopkins, komen in moeilijkheid,
-alleen omdat zij iets in zich hebben van het "zwarte geitje", dat
-vroolijk moet zijn en spelen, maar dat niet in gevaar wenscht te
-komen. "Is het niet hard", voegde zij er bij, "dat de mannen naast
-haar dwaze, dansende voeten een bodemlooze put gegraven hebben en dat
-zij haar dansen en springen niet in veiligheid kan genieten en haar
-mooie veeren kan aandoen als het dwaze vogeltje, dat ze is, zonder
-dat een enkele misstap haar over den rand stort en haar achterlaat,
-met al haar vrouwelijkheid in haar vernietigd?"
-
-[199] A. Sherwell, Life in West London, 1897, hoofdst. V.
-
-[200] Zooals aangehaald wordt door Bloch, Sexualleben unserer Zeit,
-p. 358. In Berlijn is in de laatste jaren het aantal prostituées
-toegenomen, bijna dubbel zoo snel als de algemeene bevolking toegenomen
-is. Het is ongetwijfeld waarschijnlijk, dat het aanbod de vraag zal
-doen toenemen.
-
-[201] Goncourt, Journal, deel III p. 49.
-
-[202] Vanderkiste, The Dens of London, 1854, p. 242.
-
-[203] Bonger (Criminalité et Conditions Economiques, p. 406) verwijst
-naar het veel voorkomen van prostitutie onder naaisters en modistes,
-zoowel als onder dienstboden, omdat dit wijst op den invloed van
-de aanraking met de weelde, en voegt er bij, dat de rijke vrouwen,
-die neerzien op de prostitutie, zich niet altijd duidelijk voor oogen
-stellen dat zij zelf een belangrijke factor zijn voor de prostitutie,
-door haar weelderigheid en haar ledigheid beide; terwijl ze niet
-schijnen te begrijpen, dat zij evenzoo zouden handelen, als ze in
-dezelfde omstandigheden waren geplaatst.
-
-[204] H. Lippert legde, in zijn boek over de prostitutie in Hamburg,
-zeer den nadruk op het verlangen naar kleeding en versiering, als een
-factor van de prostitutie, en Bloch (Das Sexualleben unserer Zeit,
-p. 372) meent, dat deze factor gewoonlijk onderschat wordt, en dat
-hij een speciaal machtigen invloed uitoefent op dienstboden.
-
-[205] Sedert dit geschreven werd, is de invloed van het leven van
-verscheidene generaties in de stad tot het immuun maken van een familie
-voor de verkeerdheden van dat leven (hoewel zonder betrekking op de
-prostitutie) uiteengezet door Reibmayr, Die Entwicklungsgeschichte
-des Talentes und Genies, 1908, deel II, p.p. 73 et seq.
-
-[206] In Frankrijk is deze intimiteit belichaamd in het heerlijke
-voorrecht van tutoyeeren, "Het mysterie van het tutoyeeren!" roept
-Ernest La Jeunesse in L'Holocauste: "Slagboomen, die vallen, sluiers,
-die opgelicht worden, en de genoegelijkheid van het bestaan! Eens,
-toen ik mij erg eenzaam voelde en trachtte te wennen aan Parijs
-en aan het ongeluk, was ik bereid mijlen af te leggen--te voet
-natuurlijk--om een nichtje en een tante op te zoeken, alleen maar om
-iemand te mogen tutoyeeren. Soms waren ze niet thuis, en dan moest ik
-weer terug met mijn behoefte aan vertrouwelijkheid en familiariteit
-en broederlijkheid".
-
-[207] Voor Sommige feiten en verwijzingen naar de uitgebreide
-literatuur over dezen handel, zie men bv. Bloch, Das Sexualleben
-unserer Zeit, pp. 374-376; ook K. M. Baer, Zeitschrift für
-Sexualwissenschaft, Sept. 1908; Paulucci de Colboli, Nuova Antologia,
-April 1902.
-
-[208] Deze beschouwingen gelden niet voor vele soorten van sexueel
-geperverteerden, die een belangrijk aandeel vormen van de cliënten
-van bordeelen. Deze kunnen dikwijls, wat zij begeeren, gemakkelijker
-in een bordeel vinden dan daar buiten.
-
-[209] Zoo raadt Charles Booth, in zijn groote werk over Life and
-Labor in London, laatste deel (p. 128) aan, dat "rendez-vous-huizen"
-in plaats van vervolgd te worden, moesten geduld worden als een
-schrede in de richting van het onderdrukken van bordeelen.
-
-[210] "Steden, zooals Woolwich, Aldershot, Portsmouth, Plymouth",
-zegt men wel eens, "zijn vol van ellendige, vuile monsters, die niet
-meer op vrouwen gelijken; maar het is drank, verachting, ruwheid en
-ziekte, die haar in dezen toestand gebracht hebben, niet het enkele
-feit, dat ze omgang hebben met mannen".
-
-[211] "Het prostitutie-contract kan in de oogen van de prostituées
-zelf", volgens Bernaldo de Quiros en Llanas Aguilaniedo, "niet
-gelijk gesteld worden met een koop-akte of een werk-contract, noch
-met een anderen ruilhandel, die door de burgerlijke wetgeving erkend
-wordt. Zij vinden, dat er in zulk een contract altijd een element
-komt, dat het meer doet gelijken op een gift. "Het lichaam van een
-vrouw heeft geen prijs" is een axioma van de prostitutie. Het geld,
-dat gelegd wordt in de handen van haar, die de bevrediging van sexueel
-verlangen verzekert, is niet de prijs voor de daad, maar een offer,
-door de priesteres van Venus geëischt voor haar onderhoud". Voor den
-Spanjaard is, wel is waar, iedere verrichting, die aan handel doet
-denken, verachtelijk, maar het principe, dat aan dit gevoelen ten
-grondslag ligt, geldt ook voor de prostitutie in het algemeen.
-
-[212] Journal des Goncourt, deel III; dit was in 1866.
-
-[213] E. Lyttelton, Training of the Young in Laws of Sex, p. 42.
-
-[214] Zie bv. R. W. Taylor, Treatise on Sexual Disorders, 1897,
-pp. 74-75. Georg Hirth (Wege zur Heimat, 1909, p. 619) vertelt het
-geval van een jong officier, die opgewonden door de liefkoozingen van
-zijn verloofde, terwijl hij te veel respect voor haar had om verder
-te gaan dan dit en te veel respect voor zich zelf om te masturbeeren,
-niet beter wist te doen dan naar een prostituée te gaan. Syphilis
-ontwikkelde zich eenige dagen na de bruiloft. Hirth voegt er kort
-aan toe, dat de gevolgen vreeselijk waren.
-
-[215] Het is een dikwijls aangehaalde passage, maar ze kan haast
-niet dikwijls genoeg herhaald worden: "Ge ziet dat deze ijzeren plaat
-niet geheel plat is: ze heeft een bult, hier aan den linkerkant. Hoe
-moeten we ze plat krijgen? Natuurlijk, zult ge antwoorden, door op
-het uitstekende deel te slaan. Nu, hier is een hamer, en ik geef
-de plaat een slag, zooals ge aanraadt. Harder, zegt ge. Nog geen
-resultaat. Nog een slag? Nu, vooruit maar, en nog een en nog een. De
-verhevenheid blijft, ziet ge: het kwaad is even groot als vroeger--ja,
-zelfs grooter. Maar dat is niet alles. Kijk eens, hoe de plaat aan
-den anderen kant krom getrokken is. Waar ze tevoren plat was, daar
-is ze nu gebogen. We hebben ze mooi verknoeid. In plaats dat we het
-oorspronkelijke kwaad verbeterd hebben, hebben we er een tweede bij
-gemaakt. Als we een werkman gevraagd hadden, die ervaren was in het
-"pletten", zooals het genoemd wordt, dan zou hij ons vertellen, dat
-er geen goed te doen was, niets dan kwaad, door op het uitstekende
-deel te slaan. Hij zou ons geleerd hebben verschillend gerichte en
-speciaal geplaatste slagen met een hamer op een andere plaats te doen:
-zoo het kwaad aan te vallen, niet door directe, maar door indirecte
-handelingen. Het vereischte proces is minder eenvoudig dan ge gedacht
-had. Zelfs een metalen plaat kan niet met succes behandeld worden op
-die verstandige wijze, waarin ge zooveel vertrouwen hebt. Wat zullen
-we dan zeggen over een maatschappij?... Is de menschheid gemakkelijker
-in orde te krijgen dan een ijzeren plaat?" (The Study of Sociology,
-p. 270).
-
-[216] Het is waarschijnlijk, dat Schopenhauer een meer dan speculatief
-belang bij deze zaak had. Bloch heeft goede gronden gevonden om te
-meenen, dat Schopenhauer zelf in 1813 syphilis kreeg, en dat dit een
-factor was die er toe bijdroeg zijn opvatting van de wereld te vormen
-en zijn constitutioneel pessimisme te bevestigen (Medizinische Klinik,
-Nos. 25 en 26, 1906).
-
-[217] Havelburg, bij Senator en Kaminer, Health and Disease in Relation
-to Marriage, deel 1, p. 186-189.
-
-[218] Dit is de zeer bepaalde overtuiging van Lowndes na een
-ondervinding van vier en vijftig jaar in het behandelen van
-venerische ziekten in Liverpool (British Medical Journal, Feb. 9,
-1907, p. 334). Verder wordt ze bevestigd door het feit (als het een
-werkelijk feit is) dat sedert 1876 zoowel de kindersterfte als de
-algemeene sterfte door syphilis in Engeland afneemt.
-
-[219] "Er is niet de minste twijfel aan, dat syphilis toeneemt in
-Londen, te oordeelen naar het hospitaalwerk alleen", zegt Pernes
-(British Medical Journal, March 30, 1907). Syphilis heerschte echter
-ook zeer veel, een paar eeuwen geleden, en er is geen reden om met
-zekerheid aan te nemen, dat ze tegenwoordig méér heerscht.
-
-[220] Zie b.v., A. Neisser, Die experimentelle Syphilisforschung,
-1906, en E. Hoffmann (die samenging met de ontdekking van Schaudinn),
-Die Aetiologie der Syphilis, 1906; D'Arcy Power, A System of Syphilis,
-1908, enz.; F. W. Mott, "Pathology of Syphilis in the Light of Modern
-Research", British Medical Journal, February 20, 1909; ook, Archives
-of Neurology and Psychiatry, deel IV, 1909.
-
-[221] Er is eenig verschil van opinie over dit punt, en hoewel het
-waarschijnlijk schijnt te zijn, dat vroege en grondige behandeling de
-ziekte gewoonlijk in een paar jaar geneest en verdere complicaties
-hoogst onwaarschijnlijk maakt, is het niet mogelijk, zelfs onder de
-meest gunstige omstandigheden, met absolute zekerheid iets over de
-toekomst te zeggen.
-
-[222] "Dat syphilis geweest is, en nog is, een van de voornaamste
-oorzaken van de physieke degeneratie in Engeland, kan niet ontkend
-worden, en het is een feit, dat van alle kanten erkend wordt",
-schrijft Luitenant-Kolonel Lambkin, de commandant van het Londensche
-Garnizoens-Hospitaal voor venerische ziekten. "Te worstelen met de
-syphilis onder de burgerbevolking van Engeland moest het voornaamste
-doel zijn van hen, die belang stellen in de meest brandende kwestie,
-de physieke degeneratie van ons ras" (British Medical Journal, August
-19, 1905).
-
-[223] F. W. Mott, "Syphilis as a Cause of Insanity", British Medical
-Journal, October 18, 1902.
-
-[224] Het kan zelden in meer dan tachtig percent van de gevallen
-bewezen worden, maar in twintig percent van oude gevallen van syphilis
-is het gewoonlijk onmogelijk sporen te vinden van de ziekten of
-een geschiedenis ervan te verkrijgen. Crocker vond, dat hij maar
-in tachtig percent van absoluut zekere syphilitische huidziekten
-een geschiedenis kon verkrijgen van syphilitische infectie, en Mott
-vond precies hetzelfde percentage in absoluut zekere syphilitische
-hersenveranderingen; Mott meent (bv. "Syphilis in Relation to the
-Nervous System", British Medical Journal, January 4, 1908), dat
-syphilis de essentieele oorzaak is van algemeene paralyse en van tabes.
-
-[225] Andry, La Semaine Médicale, 26 Juni, 1907. Als Europeanen
-syphilis overbrengen naar landen, die bewoond worden door menschen
-van een lager ras, dan zijn de resultaten dikwijls zeer veel erger
-dan bovengenoemde. Zoo vond Lambkin, als resultaat van een speciale
-zending, om onderzoek te doen naar de syphilis in Uganda, dat in
-sommige districten wel negentig percent van de menschen aan syphilis
-lijden en dat vijftig tot zestig percent van de kindersterfte het
-gevolg is van deze oorzaak. Uganda wordt bewoond door de Baganda,
-een stam, intelligent, krachtig en goed georganiseerd, totdat zij
-door de syphilis in het volle genot kwamen van de beschaving en van
-het Christendom; dit laatste is (zooals Lambkin zegt) in hooge mate
-de oorzaak geweest van het verspreiden van de ziekte, doordat het
-maatschappelijke gewoonten omverwerpt en de vrouwen vrij maakt. Het
-Christendom is machtig genoeg om een oude moraal omver te werpen,
-maar niet machtig genoeg om een nieuwe op te bouwen (British Medical
-Journal, October 3, 1908, p. 1037).
-
-[226] Zelfs binnen de grenzen van het Engelsche leger vindt men in
-Indië (H. C. French, Syphilis in the Army, 1907), dat venerische
-ziekten tienmaal meer voorkomen onder Engelsche troepen dan onder de
-troepen, die door inboorlingen gevormd worden. Als men de uit de volken
-zelf voortkomende legers niet mederekent, blijkt uit statistieken van
-ziekenhuizen en sterftetabellen, dat de Vereenigde Staten verreweg
-bovenaan staan, wat het veel voorkomen van venerische ziekten betreft;
-ze worden gevolgd door Engeland, dan Frankrijk en Oostenrijk, Rusland
-en Duitschland.
-
-[227] Er bestaat geen strijd over den ouderdom van de gonorrhoe in de
-oude wereld, zooals over de syphilis. Ongetwijfeld was de ziekte al
-heel vroeg bekend. Zelfs Esar Haddon, de bekende koning van Assyrië,
-over wien in het Oude Testament gesproken wordt, werd door de priesters
-behandeld voor een kwaal, die, naar beschreven wordt in de op steenen
-geschreven mededeelingen van dien tijd, alleen gonorrhoe kan geweest
-zijn. Deze ziekte was ook bekend aan de oude Egyptenaren, en kwam
-blijkbaar veel voor, want zij vermeldden allerlei voorschriften voor
-de behandeling ervan. (Oefele, "Gonorrhoe 1350 vor Christi Geburt",
-Monatshefte für Praktische Dermatologie, 1899, p. 260).
-
-[228] Zie: Memorandum by Sydney Stephenson, Report of Ophthalmia
-Neonatorum Committee, British Medical Journal, May 8, 1909.
-
-[229] Het veelvuldig verspreid zijn van deze droeve gevolgen der
-gonorrhoe wordt b.v. in een uitgebreide verhandeling van Taylor,
-American Journal Obstetrics, January 1, 1908 uiteengezet.
-
-[230] Neisser vermeldt cijfers, die betrekking hebben op het veel
-voorkomen van de gonorrhoe in Duitschland, Senator en Kaminer, Health
-and Disease in Relation to Marriage, deel II, p. 486-492.
-
-[231] Lancet, September 23, 1882. Wat vrouwen aangaat, heeft
-Dr. Francis Ivens (British Medical Journal, Juni 19, 1909) in Liverpool
-gevonden, dat 14 percent van  de gynaecologische gevallen blijk gaven
-van de aanwezigheid van gonorrhoe. De patienten waren gewoonlijk arme
-fatsoenlijke getrouwde vrouwen. Waarschijnlijk is het aantal zoo groot,
-doordat Liverpool een drukke zeehaven is, maar het is minder dan de
-taxatie van Sänger op 18 percent.
-
-[232] E. H. Grandin, Medical Record, May 26, 1906.
-
-[233] E. W. Cushing, "Sociological Aspects of Gonorrhoea", Transactions
-American Gynecological Society, vol. XXII, 1897.
-
-[234] Alleen in heel kleine gemeenschappen, geregeerd door een
-autocratische macht met absolute autoriteit om toestanden te
-controleeren en menschen van beide seksen te onderzoeken, heeft
-reglementeering eenig effect. Dit wordt door Dr. W. E. Harwood
-aangetoond, die het systeem beschrijft, dat hij organiseerde in
-de mijnen van de Minnesota Iron Company (Journal American Medical
-Association, December 22, 1906). De vrouwen in de bordeelen op het
-grondgebied van deze onderneming waren van den laagsten stand, en
-er heerschte veel ziekte. Zorgvuldig onderzoek van de vrouwen werd
-ingesteld, en contrôle op de mannen, die, zoodra zij ziek werden,
-verplicht waren te zeggen, door welke vrouw zij geïnfecteerd waren
-geworden. De vrouw moest de rekening van den dokter betalen van
-den man, dien zij geïnfecteerd had, en zelfs zijn onderhoud, als
-hij voor zijn werk ongeschikt was, en de vrouwen werden gedwongen
-een fonds te onderhouden voor haar eigen verplegingskosten, als die
-noodig waren. Op deze wijze werden venerische ziekten, hoewel ze niet
-geheel uitgeroeid werden, toch aanmerkelijk verminderd.
-
-[235] Een duidelijke en begrijpelijke uiteenzetting van den
-tegenwoordigen stand van zaken wordt door Iwan Bloch gegeven, Das
-Sexualleben unserer Zeit, hoofdst. XIII-XV. Hoezeer het systeem
-van politieregeling zonder resultaat is, zelfs in Duitschland,
-waar inmenging van de politie in zoo hooge mate verdragen wordt,
-kan duidelijk blijken uit het geval van Mannheim. Hier is de
-reglementeering van de prostitutie zeer streng en grondig; toch toonde
-een nauwkeurig onderzoek van de dokters van Mannheim (waarvan er twee
-en negentig in bijzonderheden gaande verslagen inzonden), in 1905 aan,
-dat van de zes honderd gevallen van venerische ziekten bij mannen,
-bijna de helft opgedaan was bij prostituées. Ongeveer de helft van
-de overige gevallen van infectie, (bijna een kwart van het geheel)
-had plaats gevonden door kellnerinnen en buffetjuffrouwen; dan volgden
-dienstmeisjes (Lion en Loeb, in Sexualpädagogik, the Proceedings of the
-Third German Congress for Combating Venereal Diseases, 1907, p. 295).
-
-[236] Een zesde, minder talrijke klasse zou men hier aan toe kunnen
-voegen van de jonge meisjes, dikwijls niet meer dan kinderen, die
-verkracht zijn door mannen, die meenen, dat omgang met een maagd een
-geneesmiddel is voor hardnekkige venerische ziekte. In Amerika wordt
-dit dikwijls geloofd door Italianen, Chineezen, negers, enz. W. Travis
-Gibb, de medicus, die de onderzoekingen doet voor de New Yorksche
-maatschappij ter voorkoming van wreedheid aan kinderen, heeft meer dan
-900 kinderen, die verkracht waren, onderzocht (maar een klein aantal
-van de gevallen, die werkelijk voorkomen, zegt hij), en vindt, dat
-dertien percent venerische ziekten hebben. Een tamelijk groot aantal
-van deze gevallen, onder meisjes van twaalf tot zestien jaar zijn,
-naar hij zegt, gewillige slachtoffers. Ook Dr. Flora Pollack, van de
-polikliniek van het Johns Hopkins Hospital, taxeert, dat in Baltimore
-alleen van 800 tot 1.000 kinderen tusschen den leeftijd van een en
-vijftien ieder jaar met venerische ziekten worden geïnfecteerd. Het
-grootste aantal, vindt zij, is op den leeftijd van zes, en de
-voornaamste oorzaak schijnt te zijn, niet wellust, maar bijgeloof.
-
-[237] Voor een bespreking van de geërfde syphilis zie men b.v. Clement
-Lucas, Lancet, February 1, 1908.
-
-[238] Veel kwaad is in sommige landen gedaan door de dwaze en verkeerde
-gewoonte van genootschappen en ziektekassen om geen notitie te nemen
-van venerische ziekten, en geen vrije medische hulp te verschaffen
-of ziekte-toelage aan die leden, die er aan lijden. Deze gewoonte
-heerschte bv. in Weenen tot 1907, toen er een meer humane en verlichte
-gedragslijn ingevoerd werd, en venerische ziekten op hetzelfde niveau
-geplaatst werden als andere ziekten.
-
-[239] Actieve maatregelen tegen de venerische ziekten werden in
-Zweden ingevoerd in het begin van de vorige eeuw; ook verplichte en
-kostelooze behandeling. Verplichte aangifte werd vele jaren geleden
-in Noorwegen ingevoerd, en in 1907 verminderde het aantal gevallen
-van venerische ziekten zeer; er is verplichte behandeling.
-
-[240] Zie bv. Morrow, Social Diseases and Marriage, hoofdst. XXXVII.
-
-[241] Een commissie van de Medical Society van New-York, in 1902
-benoemd om deze kwestie te overwegen, bracht rapport uit ten gunste van
-de aangifte zonder namen en adressen te geven, en Dr. C. R. Drysdale,
-die een werkzaam aandeel nam in de Internationale Conferentie in
-Brussel van 1899 raadde een dergelijk plan aan voor Engeland, British
-Medical Journal, Februari 3, 1900.
-
-[242] Zoo werd in München, in 1908 een man, die een dienstmeisje met
-gonorrhoe geïnfecteerd had, om deze reden voor tien maanden naar de
-gevangenis gezonden. De stand der meeningen in Duitschland tegenwoordig
-over dit onderwerp wordt geresumeerd door Bloch, Sexualleben unserer
-Zeit, p. 424.
-
-[243] A. Després, La Prostitution à Paris, p. 191.
-
-[244] F. Aurientis, Etude Médico-légale sur la jurisprudence actuelle
-à propos de la Transmission des Maladies Venériennes, Thèse de Paris,
-1906.
-
-[245] In Engeland kan tegenwoordig "een echtgenoot, die willens
-en wetens zijn vrouw infecteert met een venerische ziekte, niet
-strafrechterlijk veroordeeld worden, nòch wegens aanranding, nòch
-wegens het toebrengen van zwaar lichamelijk letsel" (N. Geary, The
-Law of Marriage, p. 479). Dit werd besloten in 1888, in het geval
-van R. v. Clarence, door negen tegen vier rechters (Court for the
-Consideration of Crown Cases Reserved).
-
-[246] Het moderne democratische gevoel kant zich er tegen, dat
-een prostituée opgesloten zou kunnen worden, alleen omdat zij ziek
-is. Maar er kan niet de minste redelijke twijfel aan zijn, dat, als
-een geïnfecteerde prostituée een ander persoon infecteert, en niet
-in staat is de zeer hooge schadevergoedingen te betalen, die in zulk
-een geval gevraagd moesten worden, zij opgesloten behoorde te worden
-en aan een behandeling onderworpen. Dat is noodig in het belang van
-de gemeenschap. Maar faciliteiten voor medische behandeling zijn ook
-noodig, om te voorkomen dat er een premie gesteld wordt op het begaan
-van de overtreding, die kostelooze behandeling en onderhoud voor een
-prostituée zonder middelen ten gevolge zou hebben.
-
-[247] Er is echter door het Parijsche Hof van Appel beslist, dat, als
-een man trouwt, als hij weet, dat hij lijdende is aan een venerische
-ziekte en die ziekte op zijn vrouw overbrengt, dit een voldoende
-oorzaak is voor echtscheiding (Semaine Médicale, Mei, 1896).
-
-[248] Het groote boekdeel, getiteld Sexualpädagogik, dat de
-verhandelingen van het derde van deze congressen bevat, gaat nauwelijks
-in op het speciale onderwerp der venerische ziekten, en is gewijd aan
-de kwesties, die zich bezig houden met de algemeene sexueele opvoeding
-van jonge menschen, die, zooals vele van de sprekers hebben staande
-gehouden, beginnen moet met het kind aan den schoot van zijn moeder.
-
-[249] "Werklieden, soldaten, en zoo voort", merkt Neisser op (Senator
-en Kaminer, Health and Disease in Relation to Marriage, vol. II,
-p. 485) "kunnen gemakkelijker meisjes van hun eigen stand vinden, die
-geen prostituée zijn, en toch bereid met hen in liefdesbetrekkingen
-te treden, die uitloopen op sexueelen omgang, en daarom zijn zij
-minder blootgesteld aan het gevaar van infectie, dan zij, die bijna
-uitsluitend hun toevlucht moeten nemen tot prostituées". (Zie ook
-Bloch, Sexualleben unserer Zeit, p. 437).
-
-[250] De aard van zulke lezingen en hoever zij gaan moeten, wordt
-volkomen beschreven in de Verhandelingen van het Derde Congres van
-het Duitsche Genootschap ter Bestrijding van Venerische Ziekten,
-Sexualpädagogik, 1907.
-
-[251] Ik laat buiten beschouwing, als buiten het bestek van dit werk,
-de hulpmiddelen, die bij het onderdrukken van venerische ziekten
-geleverd worden door de veelbelovende nieuwe methoden, die men eerst
-nu begint te begrijpen. (Zie, b.v. Metchnikoff, The New Hygiene, 1906).
-
-[252] Max von Niessen, "Herr Doktor, darf ich heiraten?" Mutterschutz,
-1906, p. 352.
-
-[253] B.v., E. Belfort Bax, Outspoken Essays, p. 6.
-
-[254] Zulke redenen staan in verband met het welvaren van de
-gemeenschap. "Alle immoreele daden leiden tot ongeluk van de
-gemeenschap, alle moreele daden tot geluk van de gemeenschap", zooals
-Prof. A. Mathews opmerkt, "Science and Morality", Popular Science
-Monthly, March, 1909.
-
-[255] Zie Westermarck, Origin and Development of the Moral Ideas,
-deel I, blz. 386-390, 522.
-
-[256] Westermarck, Origin and Development of the Moral Ideas, blz. 9,
-159; ook het geheele hoofdstuk VII. Daden, die in overeenstemming zijn
-met de gewoonte geven aanleiding tot de algemeene goedkeuring; daden,
-die niet in overeenstemming zijn met de gewoonte, geven aanleiding
-tot algemeene afkeuring, en Westermarck komt met machtige argumenten
-om te bewijzen, dat die goedkeuring en die afkeuring de grondslag
-zijn van moreele oordeelvellingen.
-
-[257] Dit wordt ook door rechtsgeleerden (bv. E. A. Schroeder, Das
-Recht in der Geschlechtlichen Ordnung, blz. 5) erkend.
-
-[258] W. G. Sumner, (Folkways, p. 418) acht het zelfs wenschelijk
-den vorm van het woord te veranderen om den nadruk te leggen op de
-werkelijke en fundamenteele beteekenis van de moraal, en hij stelt het
-woord mores voor, om aan te duiden "populaire gewoonten en tradities,
-die leiden tot maatschappelijke hervorming". "Immoreel", zegt hij,
-"beteekent nooit iets anders dan tegengesteld aan de mores van tijd
-en plaats". Het is echter nergens voor noodig het goede oude woord
-"moraal" af te schaffen of er iets aan toe te voegen, zoolang wij
-ons duidelijk voor oogen stellen dat, aan den praktischen kant,
-het in zijn wezen beteekent gewoonte.
-
-[259] Westermarck, op. cit., deel I, blz. 19.
-
-[260] Zie bv. "Exogamie and the Mating of Cousins", in Essays Presented
-to E. B. Tylor, 1907, p. 53. "In het primitieve leven vinden wij
-veelal een naïef verlangen om, als het ware, de natuur te helpen, in
-het bekrachtigen van wat normaal is, om dan later de gevonden regels
-te bevestigen door den categorischen eisch van recht en gewoonte en
-wet. De neiging bestaat nog in onze beschaafde gemeenschappen en is als
-vereering van het normale dikwijls een doodsvijand van het abnormale
-en excentrieke, en verlamt maar al te dikwijls de originaliteit".
-
-[261] De geest van het Christendom, zooals hij geïllustreerd is door
-Paulus, in een van zijn brieven, was uit Romeinsch oogpunt, naar
-Dill opmerkt (Roman Society, p. 11), "een afstand doen niet alleen
-van het burgerschap, maar van al de met moeite verkregen vruchten
-van beschaving en maatschappelijk leven".
-
-[262] Zoo is het, dat, zooals Lecky in zijn History of European
-Morals zeide, "van alle afdeelingen van de zedenleer de kwesties over
-verhoudingen van de seksen en de juiste positie van de vrouw degene
-zijn, over welker toekomst de grootste onzekerheid bestaat". Misschien
-is er eenige vooruitgang gekomen sinds deze woorden geschreven werden,
-maar ze gelden toch nog voor de meerderheid der menschen.
-
-[263] Aangaande het economisch huwelijk als een overblijfsel zie men
-b.v. Bloch, The Sexual Life of Our Time, p. 212.
-
-[264] Senancour, De l'Amour, deel II, p, 233. De schrijver van The
-Question of English Divorce schrijft het ontbreken van een algemeene
-afkeer voor sexueele vrijheid toe aan de dwaze starheid van de wet.
-
-[265] Bruno Meyer, "Etwas von Positiver Sexualreform", Sexual-Probleme,
-Nov. 1908.
-
-[266] Elsie Clews Parsons, The Family, p. 351. Dr. Parsons beschouwt
-zulke verbintenissen terecht als een maatschappelijk kwaad als zij
-de ontwikkeling tegengaan van de persoonlijkheid.
-
-[267] Vergelijk ook Rudeck, Geschichte der öffentlichen Sittlichkeit
-in Deutschland, 1897, blz. 146 et seq.
-
-[268] Voor bewijsmateriaal aangaande de algemeene afwezigheid van
-het celibaat bij natuurvolken, zie men b.v. Westermarck, History of
-Human Marriage hoofdstuk VII.
-
-[269] Er zijn b.v. twee millioen ongetrouwde vrouwen in Frankrijk,
-terwijl in België dertig percent van de vrouwen en in Duitschland
-soms zelfs vijftig percent ongetrouwd zijn.
-
-[270] Zulk een positie zou biologisch niet onredelijk zijn, gezien
-de in hooge mate overwegende rol, die door de vrouw gespeeld wordt
-bij het sexueele proces, dat het behoud van het ras verzekert. "Als
-het sexueele instinct alleen maar van zijn physieke zijde beschouwd
-wordt", zegt D. W. H. Busch (Das Geschlechtsleben des Weibes, 1839,
-deel I, p. 201), "kan de vrouw niet beschouwd worden als het eigendom
-van den man, maar met gelijk en grooter recht kan de man beschouwd
-worden als het eigendom van de vrouw".
-
-[271] Herodotus, deel I, hoofdst. CLXXIII.
-
-[272] Dat macht en familiebetrekking geheel verschillende dingen zijn,
-werd vele jaren geleden aangetoond door L. von Dargun, Mutterrecht
-und Vaterrecht, 1892. Westermarck (Origin and Development of the Moral
-Ideas, deel I, p. 655), die geneigd is te denken, dat Steinmetz niet
-uitsluitend bewezen heeft, dat moederafstamming minder gezag in zich
-sluit van den echtgenoot over de vrouw, maakt de belangrijke opmerking,
-dat het gezag van den echtgenoot schade ondervindt als hij te midden
-van de familieleden van zijn vrouw leeft.
-
-[273] Robertson Smith, Kinship and Marriage in Early Arabia;
-J. G. Frazer heeft er op gewezen, (Academy, March 27, 1886), dat
-de gedeeltelijk Semitische volken van den Noordelijken grens van
-Abyssinië, die niet onderworpen zijn aan het revolutionaire proces
-van den Islam, een systeem onderhouden, dat precies gelijkt op het
-beena huwelijk, zoowel als sommige sporen van het tegenovergestelde
-systeem, door Robertson Smith genaamd het ba'al huwelijk, waarbij de
-vrouw door koop verkregen wordt en een deel van den eigendom wordt.
-
-[274] Spencer en Gillen, Northern Tribes of Central Australia, p. 356.
-
-[275] Rhys en Brynmor-Jones, The Welsh People, blz. 55-6; vergelijk
-Rhys, Celtic Heathendom, p. 93.
-
-[276] Rhys en Brynmor-Jones, op. cit., blz. 214.
-
-[277] Crawley (The Mystic Rose, blz. 41 et seq.).
-
-[278] Revillout, "La Femme dans l'Antiquité", Journal Asiatique, 906,
-deel VII p. 57. Zie ook Victor Marx, Beiträge zur Assyriologie, 1899,
-Bd. IV, Heft 1.
-
-[279] Donaldson, Woman, blz. 196, 241 et seq. Nietzold, (Die Ehe in
-"Ägypten", p. 17), meent, dat het gezegde van Diodorus, dat geen
-kinderen onwettig waren, nadere toelichting behoeft, maar dat het
-onwettige kind in Egypte geen maatschappelijk nadeel ondervond.
-
-[280] Amélineau, La Morale Egyptienne, p. 194; Hobhouse, Morals in
-Evolution, deel I, p. 187; Flinders Petrie, Religion and Conscience
-in Ancient Egypt blz. 131 et seq.
-
-[281] Maine, Ancient Law, hoofdst. V.
-
-[282] Donaldson, Woman, blz. 109, 120.
-
-[283] Mercator, IV, 5.
-
-[284] Digest XLVIII, 13, 5.
-
-[285] Hobhouse, Morals in Evolution, deel I, p. 213.
-
-[286] Voor een verslag van het werk van sommige van de minder bekende
-van deze pioniers, zie men een serie artikelen door Harriet McIlquham
-in de Westminster Review, vooral Nov. 1898 en Nov. 1903.
-
-[287] De invloed van het Christendom op de positie der vrouwen is in
-den breede besproken door Lecky, History of European Morals, deel II,
-blz. 316 et seq., en nu onlangs door Donaldson, Woman, Bk. III.
-
-[288] Migne, Patrologia, deel CLVIII, p. 686.
-
-[289] Rasmussen (People of the Polar North, p. 56), beschrijft een
-verwoeden twist tusschen een man en vrouw, die elkaar om de beurt
-tegen den grond sloegen. "Een poosje later, toen ik naar binnen keek,
-lagen ze liefderijk te slapen, met hun armen om elkaar heen".
-
-[290] Hobhouse, Morals in Evolution, deel II, p. 367. Dr. Stöcker
-wijst, in Die Liebe und die Frauen ook met nadruk op de beteekenis
-van dezen factor van persoonlijke verantwoordelijkheid.
-
-[291] Vooral Olive Schreiner heeft den nadruk gelegd op de
-verkeerdheden van het parasitisme voor vrouwen. "De toegenomen weelde
-van den man", merkt zij op ("The Woman's Movement of Our Day",
-Harper's Bazaar, Jan. 1902) "behoeft aan de vrouw, aan wie hij ze
-besteedt, niet meer ten goede te komen, dan de meerdere rijkdom van
-zijn meesteres geestelijk of lichamelijk ten goede komt aan een poedel,
-die nu van haar een donsen kussen kan krijgen in plaats van een veeren,
-en een kippetje in plaats van rundvleesch". Olive Schreiner meent, dat
-het vrouwelijk parasitisme een gevaar is, dat tegenwoordig werkelijk
-de maatschappij bedreigt, en dat, als het niet afgewend wordt "de
-geheele vrouwelijkheid in beschaafde maatschappijen in een toestand
-van meer of minder absolute afhankelijkheid moet verzinken".
-
-[292] In Rome en Japan heeft, zooals Hobhouse opmerkt (op. cit., deel
-I, blz. 169, 176) het patriarchale systeem zijn volste uitbreiding
-bereikt, en toch hebben de wetten van deze beide landen den man in een
-positie geplaatst van praktische onderworpenheid aan een rijke vrouw.
-
-[293] Herodotus, Bk. II, hoofdst. XXXV. Herodotus merkte op, dat het de
-vrouw was en niet de man, op wie de verantwoordelijkheid rustte van het
-onderhouden van oude bejaarde ouders. Dat alleen al sloot in zich een
-hooge economische positie van de vrouwen. Het is niet te verwonderen,
-dat het aan sommige waarnemers, zooals aan Diodorus Siculus toescheen,
-dat de Egyptische vrouw de meesteres was van haar man.
-
-[294] Hobhouse (loc. cit.), Hale, en ook Grosse meenen, dat een
-goede economische positie van een volk in zich sluit een hooge
-positie van de vrouw. Westermarck (Moral Ideas, deel I, p. 661)
-meent hier in overeenstemming met Olive Schreiner, dat deze opgave
-niet zonder wijziging kan aangenomen worden, hoewel hij het met haar
-eens is, dat de landbouw een goede uitwerking heeft op de positie der
-vrouw, omdat zij er zelf een werkdadig aandeel in neemt. Een goede
-economische positie heeft geen werkelijk effect in het verbeteren van
-de positie der vrouw, tenzij de vrouwen zelf er een werkzaam en niet
-een parasiet-achtig aandeel in hebben.
-
-[295] Westermarck (Moral Ideas, deel I, hoofdst. XXXVI, deel II, p. 29)
-verwijst herhaaldelijk naar de eigendoms- en andere privileges, die
-de vrouwen bij natuurvolken hebben en die op een eenigszins hooger
-beschavingsniveau veelal verdwijnen.
-
-[296] De geleidelijke toename van het aantal vrouwen onder de Engelsche
-werklieden in de machine-industrie begon in 1851. Er zijn nu, naar
-men taxeert, drie en een half millioen vrouwen aan het werk in de
-industrieele beroepen, behalve een half millioen dienstboden. (Voor
-bijzonderheden zie men, James Haslam, in een serie bladen van de
-Englishwoman, 1909).
-
-[297] Zie b.v., J. A. Hobson, The Evolution of Modern Capitalism,
-tweede uitgave, 1907, hoofdst. XII, "Women in Modern Industry."
-
-[298] Hobhouse, op. cit., deel I, p. 228.
-
-[299] Fielding, Tom Jones, Boek III, hoofdst. VII.
-
-[300] Zelfs de kerk nam ten slotte deze toewijzing van de
-verantwoordelijkheid aan, en "de sollicitatie", d.i. de zonde van een
-biechtvader, die zijn vrouwelijke boeteling verleidt, wordt steeds
-behandeld als uitsluitend de zonde van den biechtvader.
-
-[301] Adolf Gerson, Sexual-Probleme, Sept. 1908, p. 547.
-
-[302] Er is reeds vroeger verwezen naar de ongelukkige resultaten,
-die het gevolg kunnen zijn van de onwetendheid van de mannen, en het
-zal weer noodig zijn in het elfde hoofdstuk van dit werk.
-
-[303] Pepys, Diary, uitg. Wheatley, deel VII, p. 10.
-
-[304] Lombroso en Ferrero, La Donna Delinquente.
-
-[305] Gury, Théologie Morale, art. 381.
-
-[306] "De mannen zullen niet leeren wat de vrouwen zijn", merkt
-Rosa Mayreder op (Zur Kritik der Weiblichkeit, p. 199), "voordat zij
-opgehouden hebben ze voor te schrijven, wat ze behooren te zijn".
-
-[307] Het is b.v. uiteengezet door Professor Wahrmund in Ehe und
-Eherecht, 1908. Ik behoef ternauwernood opnieuw te verwijzen naar de
-geschriften van Ellen Key, waarvan men bijna zeggen kan dat ze een
-nieuw tijdperk openen, vooral (in de Duitsche vertaling) Ueber Liebe
-und Ehe (ook in het Fransch vertaald), en (in de Engelsche vertaling,
-Putnam, 1909), het waardevolle, hoewel minder belangrijke werk,
-De eeuw van het kind. Zie ook Edward Carpenter, Als de menschen rijp
-worden voor de liefde; Forel, De sexueele kwestie (Engelsche vertaling,
-verkort, The Sexual Question, Rebman, 1908); Bloch, Het sexueele leven
-van onzen tijd, Rebman, 1908; Helene Stöcker, De liefde en de vrouwen,
-1906; en Paul Lapie, De vrouw in het gezin, 1908.
-
-[308] Rosenthal, uit Breslau, gaat zoo ver, dat hij van juridische
-zijde beweert ("Grundfragen des Eheproblems", Die Neue Generation,
-Dec., 1908), dat de bedoeling van de voortplanting voor het begrip
-van wettig huwelijk essentieel is.
-
-[309] J. A. Godfrey, Science of Sex, p. 119.
-
-[310] E. D. Cope, "The Marriage Problem", Open Court, Nov., 1888.
-
-[311] Zie boven, p. 359.
-
-[312] Wächter, Ehescheidungen, blz. 95 et seq.; Esmein, Marriage
-en Droit Canonique, deel I, p. 6; Howard, History of Matrimonial
-Institutions, deel II, p. 15. Howard meent (in overeenstemming met
-Lecky), dat van de vrijheid tot echtscheiden alleen misbruik gemaakt
-werd door een klein deel van de Romeinsche bevolking, en dat zulk
-een misstand, voor zoover hij bestond, niet de oorzaak was van
-achteruitgang van de moraal in Rome.
-
-[313] De meeningen van de Christelijke Kerkvaders waren zeer
-afwisselend, en ze wisten soms zelf niet, wat ze meenden; zie bv. de
-meeningen, verzameld door Cranmer en opgesomd door Burnet, History
-of Reformation (ed. Nares), deel II, p. 91.
-
-[314] Constantijn, de eerste Christelijke Keizer, stelde een streng
-en eigenaardige wet op de echtscheiding voor (die een vrouw toestond
-echtscheiding te verkrijgen van haar man, alleen als hij een moordenaar
-was, iemand vergiftigd had, of een grafschenner was), maar deze wet kon
-niet staande gehouden worden. Dus beval Anastasius in 497 echtscheiding
-met wederzijdsch goedvinden. Dit werd afgeschaft door Justinianus,
-die alleen echtscheiding toestond bij verschillende gespecificeerde
-oorzaken, daaronder echtbreuk van den man. Deze beperkingen bleken
-echter niet houdbaar, en de opvolger en neef van Justinianus, Justinus,
-herstelde weer de echtscheiding bij wederzijdsch goedvinden. Ten
-slotte, in 870, kwam Leo de wijsgeer weer terug op het voorstel van
-Justinianus (zie b.v. Smith and Cheetham, Dictionary of Christian
-Antiquities, arts. "Adultery" en "Marriage").
-
-[315] Het element van eerbied in de houding van de Germanen
-in den eersten tijd jegens vrouwen en de voorrechten, die zelfs
-getrouwde vrouwen hadden, schijnen, voor zoover als Tacitus als een
-betrouwbaar gids beschouwd kan worden, de overgebleven sporen te
-zijn van een vroeger maatschappelijk stadium op een meer matriarchale
-basis. Zij zijn zeer duidelijk zichtbaar bij het begin van de Duitsche
-geschiedenis. Van den beginne echter waren, hoewel echtscheiding met
-wederzijdsch goedvinden mogelijk schijnt geweest te zijn, de Duitsche
-zeden zonder erbarmen voor de getrouwde vrouw, die ontrouw was, of
-onvruchtbaar, of die op andere wijze aanstoot gaf, hoewel het eenigen
-tijd lang na het invoeren van het Christendom voor den Duitschen
-echtgenoot geen misdaad was echtbreuk te plegen. (Westermarck, Origin
-of the Moral Ideas, deel II, p. 453).
-
-[316] "Deze vorm van huwelijk", zegt Hobhouse (op. cit., deel I,
-p. 156), "staat in nauw verband met de uitbreiding van de rechten
-van den man". Vergelijk Howard, op. cit., deel I, p. 231. De zeer
-lage plaats van de Duitsche vrouw in de middeleeuwen wordt duidelijk
-gemaakt door Hagelstange, Süddeutsches Bauernleben im Mittelalter,
-1898, blz. 70 et seq.
-
-[317] Howard, op. cit., deel I, p. 259; Smith and Cheetham, Dictionary
-of Christian Antiquities, art. Arrhae. Het schijnt echter dat de
-"bruidkoop", waarvan Tacitus spreekt, niet strikt de verkoop was van
-een stuk vee of van een slavinnetje, maar de verkoop van de mund
-of het recht van bescherming over het meisje. Het is waar, dat de
-beteekenis misschien niet altijd duidelijk is geweest aan hen, die deel
-namen aan de handeling. Evenzoo was de Angelsaksische verloving niet
-zoozeer een betalen van den prijs van de bruid aan haar verwanten,
-hoewel zij natuurlijk een voordeeltje uit de handeling konden slaan,
-als wel een verbond, dat fatsoenlijke behandeling van de vrouw als
-vrouw en weduwe eischte. Herinneringen hieraan, merken Pollock en
-Maitland op (op. cit., deel II, p. 364), kan men vinden in "die
-merkwaardige rommelkamer voor antiquiteiten, het huwelijksritueel
-van de Engelsche kerk".
-
-[318] J. Wickham Legg, Ecclesiological Essays, p. 189. We mogen er aan
-toevoegen dat het denkbeeld van de onderwerping van de vrouw aan den
-man in een tamelijk vroeg stadium in de Christelijke kerk voor den
-dag kwam, en ongetwijfeld onafhankelijk van Germaansche invloeden;
-de heilige Augustinus zeide (Sermo XXXVII, cap. VI) dat een goede
-mater familias zich niet moest schamen zich de dienstmaagd van haar
-man te noemen (ancilla).
-
-[319] Zie b.v. L. Gautier, La Chevalerie hoofdst. IX.
-
-[320] Howard, op. cit., deel I, blz. 278-281, 386. De Arrha kwam te
-voorschijn in de Romeinsche wet in de zesde eeuw.
-
-[321] Howard, op. cit., deel I, blz. 293 et seq.; Smith and Cheetham,
-Dictionary of Christian Antiquities, art. "Contract of Marriage".
-
-[322] Alle latere veranderingen in het Katholieke canonieke recht
-hebben het huwelijk alleen nog maar enger gemaakt en nog verder van
-de praktijk van de wereld afgebracht. Bij een decreet van den paus
-van 1907, wordt verklaard, dat burgerlijke huwelijken en huwelijken
-op niet-katholieke plaatsen van eeredienst niet alleen zondig zijn
-en onwettig (wat ze tevoren ook al waren), maar van nul en geenerlei
-waarde.
-
-[323] E. S. P. Haynes, Our Divorce Law, p. 3.
-
-[324] Het was het Concilie van Trente, in de zesde eeuw, dat de
-kerkelijke riten maakte tot een essentieel punt voor een bindend
-huwelijk; maar zelfs toen stemden zes en vijftig prelaten tegen
-die beslissing.
-
-[325] Esmen, op. cit., deel I, p. 91.
-
-[326] Soms zegt men, dat de Katholieke kerk de verkeerdheden van haar
-leer van de onontbindbaarheid van het huwelijk matigt door een aantal
-beletselen voor het huwelijk aan te nemen, terwijl ze vrije speelruimte
-laat aan hen, die vrijstelling van het huwelijk willen hebben. Dit
-schijnt echter nauwelijks het geval te zijn. Dr. P. J. Hayes, die
-als kanselier van de Katholieke aartsdiocese van New-York met gezag
-spreekt, zegt ("Impediments to Marriage in the Catholic Church", North
-American Review, Mei 1905), dat zelfs in een zoo moderne en gemengde
-gemeenschap als deze er maar weinig aanvragen zijn om dispensatie ten
-gevolge van beletsels; er zijn per jaar 15.000 Katholieke huwelijken in
-de stad New-York, maar alleen bij vijf per jaar wordt er navraag naar
-gedaan of ze wel geldig zijn, en dan voornamelijk op grond van bigamie.
-
-[327] De Canonisten, zeggen Pollock en Maitland (loc. cit.), "hebben
-een willekeurige chaos gemaakt van de huwelijkswet". "Zelden",
-zegt Howard (op. cit., deel I, p. 340), "hebben theorie en fijne
-haarkloverijen verderfelijker gevolgen gehad in het practische leven
-dan toen ze het onderscheid tusschen sponsalia de praesenti en de
-futuro vaststelden".
-
-[328] Howard, op. cit., deel I, p. 386 et seq. Over het geheel was
-echter de meening van Luther, dat het huwelijk, hoewel heilig en
-geheimzinnig, geen sacrament is; zijn verschillende gezegden over
-de zaak zijn te zamen gebracht door Strumpff, Luther über die Ehe,
-blz. 204-214.
-
-[329] Howard, op. cit., deel II, p. 61 et seq.
-
-[330] Waarschijnlijk bleef, als een resultaat van de eenigszins
-verwarde en onsamenhangende houding van de Hervormers, de canonieke wet
-in Protestantsche landen inderdaad langer van kracht dan in Katholieke
-landen; vooral in Frankrijk is ze ingrijpender veranderd. (Esmein,
-op. cit., deel I, p. 33).
-
-[331] De opvatting der kwakers over het huwelijk is nog heden van
-machtigen invloed. "Waarom", zegt Mrs. Besant (Marriage, p. 19),
-"zouden we niet wat van de kwakers overnemen, en voor de tegenwoordige
-wettige vormen van het huwelijk een eenvoudige verklaring, in het
-openbaar gedaan, in de plaats stellen?"
-
-[332] Howard, op. cit., deel II, p. 456. De werkelijke praktijk
-in Pennsylvanië schijnt echter weinig te verschillen van die in de
-andere Staten.
-
-[333] Howard, op. cit., deel II, p. 109. "Het is werkelijk
-verwonderlijk", merkt Howard op, "dat een groote natie, die zich
-beroemt op liefde voor gelijkheid en maatschappelijke vrijheid,
-volle vijf generaties lang een hatelijke verdraagzaamheid toelaat,
-eer dan zich vrij en moedig te bevrijden van de banden van een
-kerkelijke traditie".
-
-[334] "Het gedwongen voortzetten van een ongelukkige vereeniging is
-misschien het immoreelste ding, dat een beschaafde maatschappij ooit
-gezien, nog veel minder aangemoedigd heeft", zegt Godfrey (Science
-of Sex, p. 123). "Het moreele van een vereeniging hangt af van het
-wederzijdsch verlangen, en een vereeniging, die door een andere oorzaak
-wordt voorgeschreven, ligt buiten de beschaving, hoezeer de gewoonte
-ze moge erkennen, of de godsdienst en de wet ze moge goedkeuren".
-
-[335] Echtbreuk wordt in de meeste wilde en barbaarsche maatschappijen,
-zooals Westermarck zegt, beschouwd als "een onwettig zich toeëigenen
-van de rechten, die de echtgenoot uitsluitend verkregen heeft door
-den koop van zijn vrouw, als een vergrijp tegen den eigendom"; de
-verleider wordt daarom gestraft als een dief, met boete, verminking,
-zelfs dood (Origin of the Moral Ideas, deel II blz. 447 et seq.; id.,
-History of Human Marriage, p. 121). Bij sommige volken wordt alleen
-de verleider en niet de vrouw gestraft.
-
-[336] Er wordt soms gezegd ter verdediging van de eischen tot
-schadevergoeding voor het verleiden van een getrouwde vrouw, dat
-vrouwen dikwijls zwak zijn en niet in staat weerstand te bieden aan
-toenadering van een man, zoodat de wet zwaar zou moeten drukken
-op den man, die zich die zwakheid ten nutte maakt. Dit argument
-schijnt wat verouderd. De wet begint de verantwoordelijkheid zelfs
-van de getrouwde vrouwen in andere opzichten aan te nemen, en kan
-wel nauwelijks weigeren ze ook aan te nemen voor het controleeren
-van haar eigen persoon. Bovendien, als het zoo natuurlijk is voor de
-vrouw om te zwichten, dan is het nauwelijks rechtmatig den man te
-straffen, met wien zij die natuurlijke daad gedaan heeft. Er moet
-verder gezegd worden, dat, als de echtbreuk van een vrouw alleen
-maar een onverantwoordelijke vrouwelijke zwakheid is, dat dan
-een zeer ongepaste ruwheid haar wordt aangedaan door het openlijk
-eischen van schadevergoeding van haar minnaar. Als we werkelijk dit
-argument aannemen, dan moeten we de middeleeuwsche kuischheidsgordel
-weer invoeren.
-
-[337] Howard, op. cit., deel II, p. 114.
-
-[338] Deze regel is in Engeland geenszins een doode letter. Zoo bracht
-in 1907 een vrouw, die haar huis had verlaten, terwijl ze een brief
-achterliet waarin ze zeide, dat haar man niet de vader van haar kind
-was, daarna een aanklacht uit wegens echtbreuk en omdat de man zich
-niet verdedigde, werd haar die toegestaan. Maar, daar de advocaat van
-de kroon (King's Proctor) de feiten vernomen had, werd het vonnis
-vernietigd. Toen diende de man een aanklacht in tot echtscheiding,
-kon die echter niet verkrijgen daar hij reeds had toegegeven dat hij
-echtbreuk begaan had, door zich in het vorige geval niet te doen
-verdedigen. Hij bracht de zaak voor het hof van appèl maar zijn
-verzoek werd niet ingewilligd, daar het hof van meening was, dat
-"het verleenen van steun in zulk een geval niet was in het belang
-van de algemeene moraal". De veiligste weg in Engeland om wat wettig
-"huwelijk" genoemd wordt absoluut onontbindbaar te maken, is dat
-beide partijen echtbreuk begaan.
-
-[339] Magnus Hirschfeld, Zeitschrift für Sexualwissenschaft, Oct. 1908.
-
-[340] H. Adner, "Die Richterliche Beurteilung der "Zerrütteten" Ehe",
-Geschlecht und Gesellschaft, Band II, Deel 8.
-
-[341] Gross-Hoffinger, Die Schicksale der Frauen und die Prostitution,
-1847; Bloch geeft een volledige opsomming van de resultaten van dit
-onderzoek in een Appendix bij hoofdstuk X van zijn Sexual Life of
-Our Time.
-
-[342] De echtscheiding in de Vereenigde Staten wordt in den breede
-besproken door Howard, op. cit., deel III.
-
-[343] H. Münsterberg, The Americans, p. 575. Evenzoo meent Dr. Felix
-Adler, in een studie over "The Ethics of Divorce" (The Ethical Record,
-1890, p. 200), hoewel hij zelf geen voorstander van echtscheiding is,
-dat de eerste oorzaak voor het veel voorkomen van de echtscheiding
-in de Vereenigde Staten is de hooge positie der vrouwen.
-
-[344] In een belangwekkend artikel, met gevallen ter illustratie,
-over "Het Neurologische Element in den huwelijksafkeer" (Journal of
-Nervous and Mental Diseases, Sept. 1892) verwijst Smith Baker naar
-de gevallen waarin "een man hoe langer hoe meer antipathie tegen
-zijn vrouw begint te gevoelen, als hij haar naar verhouding minder
-ontwikkelde persoonlijkheid leert kennen. Terwijl hij misschien
-trouwde, voordat hij juist had leeren oordeelen over karakter en de
-neigingen daarvan, komt hij tot besef van het feit, dat hij in eere
-verplicht is zijn geheele physiologische leven te leven, niet met een
-werkelijke gezellin, maar met een surrogaat." De gevallen zijn nog
-talrijker, merkt dezelfde schrijver op, waarin de sexueele begeerte
-van de vrouw zich niet openbaart, behalve als resultaat van opvoeding
-en oefening. "Deze soort van natuurlijk-onnatuurlijken toestand is de
-bron van veel teleurstelling, en van intens lijden van de zijde van de
-vrouw evenzeer als van ontevredenheid in de familie". Toch zijn zulke
-oorzaken van echtscheiding veel te samengesteld om in wetboeken vermeld
-te worden, en veel te intiem om in gerechtshoven bepleit te worden.
-
-[345] Tien jaar geleden, misschien nu nog wel, kwamen de Vereenigde
-Staten als de vierde wat de veelvuldigheid van echtscheiding aangaat,
-na Japan, Denemarken, en Zwitserland.
-
-[346] Lecky, de historieschrijver over de Europeesche moraal, heeft
-gewezen (Democracy and Liberty, deel II, p. 172) op de nauwe betrekking
-in het algemeen tusschen het gemak van de echtscheiding en een hoogen
-standaard van de sexueele moraal.
-
-[347] Zoo b.v., Hobhouse, Morals in Evolution, deel I, p. 237.
-
-[348] In Engeland werd deze stap gedaan onder de regeering van Hendrik
-VII, toen het gedwongen huwen van vrouwen tegen haar wil bij de wet
-verboden werd (3 Henry VII, c. 2). Zelfs al in het midden van de
-zeventiende eeuw moest de kwestie van het gedwongen huwelijk weer
-behandeld worden (Inderwick, Interregnum, blz. 40 et seq.).
-
-[349] Woods Hutchinson (Contemporary Review, Sept., 1905)
-beweert, dat als epilepsie, krankzinnigheid, moreele perversie,
-gewoonte-dronkenschap, of misdadig gedrag van eenigerlei soort
-voorkomt, de echtscheiding, ter wille van het komend geslacht, niet
-alleen toegestaan moest zijn, maar verplichtend. Echtscheiding alleen
-zou echter niet voldoende zijn om het gewenschte doel te bereiken.
-
-[350] Evenzoo schrijft in Duitschland Wanda von Sacher-Masoch, die
-wat haar eigen karaktergebreken ook mogen geweest zijn, veel door
-het huwelijk geleden had, aan het eind van Meine Lebensbeichte, dat
-"zoolang de vrouwen den moed niet hebben, zonder tusschenkomst van
-den Staat of tusschenkomst van de kerk verhoudingen te regelen, die
-haarzelf alleen aangaan, zullen zij niet vrij zijn". In plaats van
-dit oude, vervallen huwelijkssysteem, dat zoo tegenovergesteld is aan
-onze moderne gedachten en gevoelens, wilde zij persoonlijke contracten
-hebben, gemaakt door een advocaat. In Engeland schreef al veel vroeger
-Charles Kingsley, een vurig voorstander van de vrouwenbeweging, wiens
-gevoel voor de vrouwen bijna tot vereering steeg, aan J. S. Mill:
-"Er kan nooit iets goeds komen voor de vrouwen, eer het laatste
-overblijfsel van de canonieke wet door de beschaving ter zijde is
-gesteld".
-
-[351] "Er is nooit vuiler instelling uitgevonden", verklaarde Auberon
-Herbert vele jaren geleden, en daarmee drukte hij een gevoelen uit,
-dat later zeer gewoon is geworden; "en het bestaan ervan sleept zich,
-tot onze groote schande voort, omdat we niet den moed hebben om vrijuit
-te zeggen, dat de sexueele verhoudingen van man en vrouw, of van hen,
-die samen leven, hen zelf aangaan, en dat ze niet de glurende, gretige,
-zelfgenoegzame, en ontzettend onware buitenwereld aangaan".
-
-[352] Hobhouse, op. cit., deel I, p. 237.
-
-[353] Dezelfde opvatting van het huwelijk als een contract blijft
-nog tot op zekere hoogte ook in de Vereenigde Staten bestaan, waar
-ze heen gebracht was door de eerste Protestanten en Puriteinen. De
-Staten geven gewoonlijk geen definitie van het huwelijk, maar, naar
-Howard zegt (op. cit., deel II, p. 395), "inderdaad wordt het huwelijk
-behandeld als een verhouding, die zoowel iets heeft van den aard van
-een toestand als van een contract".
-
-[354] Dit gezichtspunt is grondig uiteengezet door Paul en Victor
-Margueritte, Quelques Idées.
-
-[355] Ik wil opmerken, dat dit vele jaren geleden door C. G. Garrison
-aangetoond werd, die de gevolgen hiervan besprak in zijn "Limits of
-Divorce", Contemporary Review, Feb., 1894. "We kunnen veilig zeggen",
-besluit hij, "dat het huwelijk in geen opzicht op een contract gelijkt,
-noch in vorm, noch als geneesmiddel, handelwijze of in resultaat;
-maar dat het in al deze opzichten integendeel de rechten, van de
-personen, die het aangaat, verkort". Het huwelijk is geen contract,
-maar een wijze van zich gedragen.
-
-[356] Zie b.v. P. en V. Margueritte, op. cit.
-
-[357] Zooals aangehaald door Howard, op. cit., deel II, p. 29.
-
-[358] Evenzoo merkt Ellen Key (Ueber Liebe und Ehe, p. 343) op,
-dat te spreken over "den plicht van levenslange trouw" in veel
-opzichten hetzelfde is, als te spreken van "den plicht van levenslange
-gezondheid". Een mensch kan zijn best doen om zijn leven of zijn
-liefde te bewaren; hij kan dit niet onvoorwaardelijk op zich nemen.
-
-[359] Hobhouse, op. cit., deel I, blz. 159, 237-9; vergelijk P. en
-V. Margueritte, Quelques Idées.
-
-[360] "Echtscheiding", zooals Garrison zegt ("Limits of Divorce",
-Contemporary Review, Febr. 1894), "is de rechterlijke mededeeling,
-dat een gedrag, hetwelk eens dat van een huwelijk was in aard en doel,
-deze eigenschappen verloren heeft... Echtscheiding is een feitelijk
-iets, en niet een vrijheid om een belofte te breken".
-
-[361] Zie boven, p. 325.
-
-[362] Het is noodig geweest de voortplanting in het eerste hoofdstuk
-van dit werk te bespreken, en het zal weer noodig zijn in het laatste
-hoofdstuk. Hier hebben wij alleen te maken met de voortplanting als
-een element van het huwelijk.
-
-[363] Nietzold, Die Ehe in Aegypten zur Ptolemäisch-römischen Zeit,
-1903, p. 3. Deze band verzekerde ook rechten aan de kinderen, die
-tijdens het bestaan ervan geboren werden.
-
-[364] Zie bv. Ellen Key, Moeder en Kind, p. 21. De noodzakelijkheid
-tot het combineeren van grooter vrijheid van sexueele verhoudingen
-met grootere gestrengheid van ouderlijke verhoudingen werd in een
-vroeger tijd duidelijk erkend door een andere bekwame schrijfster,
-Miss J. H. Clapperton, in haar beroemd boek Scientific Meliorism,
-uitgegeven in 1885 "Wettelijke veranderingen", schreef zij (p. 320),
-"zijn noodig in twee richtingen, en wel in de richting van grooter
-vrijheid van huwelijk en grooter preciesheid, wat het ouderschap
-aangaat. De huwelijksvereeniging is in haar wezen een persoonlijke
-zaak, waarmee de maatschappij niet geroepen is zich te bemoeien en
-waartoe ze ook geen recht heeft. De geboorte van een kind daarentegen
-is een openbare gebeurtenis. Ze raakt de belangen van de geheele
-natie."
-
-[365] Ellen Key, Liefde en Huwelijk, p. 168; vergelijk van dezelfde
-schrijfster De Eeuw van het Kind.
-
-[366] In Duitschland alleen worden ieder jaar 100.000 "onwettige"
-kinderen geboren, en het aantal neemt snel toe; in Engeland is het
-maar 40.000 per jaar, daar het sterke vooroordeel, dat dikwijls
-bestaat tegen zulke geboorten in Engeland (zooals ook in Frankrijk)
-aanleiding geeft tot het in wijden kring toepassen van middelen ter
-voorkoming van de conceptie.
-
-[367] "Waar zijn werkelijk monogamisten te vinden?" vroeg Schopenhauer
-in zijn verhandeling "Ueber die Weiber". En James Hinton was gewoon
-te zeggen: "Wat is de bedoeling van het in stand houden van de
-monogamie? Is er eenige kans om ze te krijgen, zou ik wel eens willen
-weten? Noemt gij het Engelsche leven monogaam?"
-
-[368] "Bijna overal", zegt Westermarck van de polygynie (die hij in den
-breede bespreekt in de hoofdstukken XX-XXII van zijn History of Human
-Marriage) "is ze beperkt tot het kleinste gedeelte van de menschen en
-het grootste deel is monogaam". Maurice Gregory (Contemporary Review,
-Sept. 1906) geeft statistieken, die aantoonen, dat er bijna overal
-een neiging tot gelijkheid in aantal van de geslachten te vinden is.
-
-[369] In een polygaam land is een man natuurlijk door zijn
-verplichtingen evenzeer gebonden aan zijn tweede vrouw, als aan zijn
-eerste. Bij ons wordt de tweede vrouw onteerd door den naam maitres,
-en hoe slechter de man haar en haar kinderen behandelt, des te meer
-wordt zijn moraal goedgekeurd, evenals de Katholieke kerk, toen ze
-trachtte het coelibaat onder de geestelijkheid in te stellen, meer
-goedkeuring had voor den priester, die onwettige verhoudingen had met
-vrouwen, dan den priester, die fatsoenlijk en openlijk trouwde. Als
-zijn verwaarloozing er de maitres van een getrouwd man toe brengt haar
-verhouding tot hem bekend te maken, dan heeft de man recht haar te
-vervolgen, en zijn advocaat zal, van de algemeene sympathie verzekerd,
-voor het gerechtshof zeggen, dat "deze vrouw zoo slecht is geweest
-van te schrijven aan de vrouw van den klager!"
-
-[370] Howard, in zijn oordeelkundige History of Matrimonial
-Institutions (deel II, blz. 96 et seq.), kan niet nalaten de aandacht
-te vestigen op den bijna krankzinnig opgewonden aard van de taal,
-die in Engeland nog maar weinige jaren geleden gebruikt werd door
-hen, die waren tègen het huwelijk met de zuster van de overledene
-vrouw, en hij stelt die tegenover de meer redelijke houding van de
-Katholieke kerk. "Er zijn voorbeelden gegeven", merkt hij op, "van de
-moreele anarchie, die zulke huwelijken moeten te voorschijn roepen,
-en die zijn door opmerkers uit Amerika, uit de koloniën en van het
-vasteland gelezen met een ongerustheid, die niet onvermengd was met
-tegenzin, en het zijn werkelijk merkwaardige illustraties van het
-uiterst insulair karakter van den Engelschen geest". Nog in A.D. 1908
-werd er een wetsontwerp gebracht in het House of Lords, hetwelk
-voorstelde, dat verlating zonder oorzaak twee jaren lang een reden
-zou zijn tot echtscheiding, een redelijke en menschelijke maatregel,
-die als wet geldt in de meeste deelen van de beschaafde wereld. De
-Lord Kanselier (Lord Loreburn), een liberaal, en een verlicht en
-scherpzinnig leider in de sfeer van de politiek, verklaarde, dat
-zulk een voorstel "absoluut onmogelijk" was. Het Huis verwierp het
-voorstel met 61 tegen 2 stemmen. Zelfs de huwelijksbesluiten van
-het concilie van Trente werden niet door zulk een overweldigende
-meerderheid aangenomen. Inzake de huwelijkswetgeving is Engeland nog
-nauwelijks ontwassen aan de Middeleeuwen.
-
-[371] Quaestionum Convivalium, lib. III, quaestio 6.
-
-[372] E. D. Cope, "The Marriage Problem" Open Court, Nov. 1888.
-
-[373] Columbusmeeting van de American Medical Association, 1900.
-
-[374] Ellen Key, Ueber Liebe und Ehe, p. 24.
-
-[375] In een bewonderenswaardig artikel over Friedrich Schlegel's
-Lucinde (Mutterschutz, 1906, Heft 5) beschouwt Heinrich Meyer-Benfey,
-die er op wijst, dat de Katholieke opvatting van het huwelijk liefde
-toestond, maar ze niet verhief, Lucinde, met hare gebreken, als de
-eerste uitdrukking van de eenheid van de zinnen en de ziel, en, als
-zoodanig als de basis van de nieuwe zedeleer der liefde. We moeten er
-echter bijvoegen, dat vier honderd jaar geleden Pontano deze zelfde
-eenheid der liefde veel krachtiger en veel gezonder uitgesproken had
-dan Schlegel, hoewel het Latijnsche vers, frisch en vol leven als
-het is, zonder invloed bleef. Pontano's Carmina, met de "De Amore
-Conjugali", zijn eindelijk door Soldati in een schooluitgave herdrukt.
-
-[376] Van de dertiende tot de zeventiende eeuw was Ovidius inderdaad
-de meest populaire en invloedrijkste van de klassieke dichters. Zijn
-werken speelden een groote rol bij het vormen van de literatuur
-van de Renaissance, niet het minst in Engeland, waar Marlowe zijn
-Amores vertaalde, en Shakespeare, tijdens de eerste jaren van zijn
-literaire werkzaamheid, hem veel verschuldigd was (zie bv. Sidney Lee,
-"Ovid and Shakespeare's Sonnets", Quarterly Review, April 1909).
-
-[377] Dit is reeds in hoofdstuk II besproken.
-
-[378] Op den leeftijd van vijf en twintig jaar, naar G. Hirth opmerkt
-(Wege zur Heimat, p. 541) heeft een energiek en sexueel aangelegd
-man in een groote stad meestal al verhoudingen gehad met ongeveer
-vijf en twintig vrouwen, misschien al wel met vijftig, terwijl een
-wel opgevoede en beschaafde vrouw op dien leeftijd eerst begint de
-langzaam zich opeenhoopende opwindingen van de sekse te realiseeren.
-
-[379] In zijn studie over "Conjugal Aversion" (Journal Nervous and
-Mental Disease, Sept., 1892) wijst Smith Baker op de waarde van
-voldoende sexueele kennis voor het huwelijk voor het verminderen van
-de gevaren voor zulk een aversie.
-
-[380] "Het mag tot eer van de mannen gezegd worden", merkt Adler naar
-waarheid op, (op. cit., p. 182), "dat het misschien niet dikwijls
-hun bewuste brutaliteit is, die in deze zaak het kwaad sticht,
-maar alleen gebrek aan handigheid en gebrek aan begrijpen. De man,
-die niet speciaal door de natuur en door de ondervinding begaafd is
-voor den psychischen omgang met vrouwen, zal waarschijnlijk niet,
-door zijn vroegeren omgang met Venus vulgivaga, eenige nuttige kennis
-mee ten huwelijk brengen, hetzij psychisch of physiek".
-
-[381] "Den eersten nacht", schrijft een correspondent over zijn
-huwelijk, "vond zij de daad zeer pijnlijk en was zij verschrikt
-en verwonderd over de grootte van mijn penis, en daarover, dat ik
-zoo plotseling op haar af kwam. Wij hadden vóór het huwelijk zeer
-openlijk over sexueele zaken gesproken, en het kwam nooit bij mij op,
-dat ze de bijzonderheden van de daad niet kende. Ik dacht, dat het
-haar zou hinderen over deze zaken te spreken; maar ik zie nu in,
-dat ik haar de dingen had moeten uitleggen. Vóór ik trouwde was ik
-tot de conclusie gekomen, dat de eerbied, die men aan zijn vrouw
-verschuldigd is, niet vereenigbaar was met een wijze van spreken,
-die indecent zou kunnen schijnen, en ook had ik besloten niet tot
-haar te spreken over wat ik toen meende, dat vuile dingen waren,
-zelfs over het naakt zijn, en haar naakt te hebben. Ik was inderdaad
-het slachtoffer van onware ingetogenheid; het was een kunstmatige
-reactie op het leven, dat ik vóór mijn huwelijk geleid had. Nu
-schijnt het mij natuurlijk toe, dat als men een vrouw liefheeft,
-men met haar doet wat in u of in haar opkomt. Als ik het niet als
-een fout gevoeld had zulke daden tusschen ons aan te moedigen, dan
-zou er zich tusschen ons een sexueele sympathie hebben kunnen vormen,
-die mij nauwer aan haar zou verbonden hebben".
-
-[382] Montaigne, Essais, boek III, hoofdstuk V. Het is een feit
-van beteekenis, dat zelfs in de kwestie van inlichting, vrouwen,
-niettegenstaande veel onwetendheid en onervarenheid, dikwijls beter
-toegerust zijn voor het huwelijk dan mannen. Naar Fürbringer opmerkt
-(Senator en Kaminer, Health and Disease in Relation to Marriage, deel
-I, p. 212), hoewel de vrouw gewoonlijk kuischer is bij het huwelijk
-dan de man, "is zij toch gewoonlijk beter ingelicht in zaken, die
-tot den huwelijkschen staat behooren, niettegenstaande nu en dan
-voorkomende verwondering wekkende bekentenissen."
-
-[383] Een fijnvoelend man schrijft in een brief over zijn vrouw:
-"Zij verliest nooit haar gevoel van eigenwaarde, noch mijn respect
-voor haar, eenvoudig omdat wij wanhopig op elkander verliefd zijn,
-en alles, wat wij beiden doen--en wat menige prostituée weigeren
-zou--voor ons slechts de altijd nieuwe poging is om onzen hartstocht
-in handelingen om te zetten. Nu eerst begrijp ik, wat de woorden
-"den reine is alles rein" beteekenen, en dat hij, die liefheeft, zich
-over geen koenheid te schamen heeft. Ik heb het altijd gevoeld, dat
-haar lief te hebben beteekent een emancipatie tot het hoogere". Het
-is duidelijk, dat alleen het innemen van zulk een houding, het voor
-een kuische vrouw mogelijk maakt, hartstochtelijk te zijn.
-
-[384] "Werkelijk verstaan te worden" naar Rafford Pyke terecht zegt,
-"te zeggen wat zij wil, haar innigste gedachten op haar eigene wijze
-te uiten, de traditioneele conventies, die haar hinderen en drukken
-op zij te schuiven iemand bij zich te hebben, met wien ze volkomen
-vrij kan zijn, en toch te weten, dat geen syllabe van wat zij zegt
-verkeerd uitgelegd of verkeerd begrepen zal worden, maar eer juist
-begrepen, zooals zij het alles voelt--hoe wonderheerlijk is dit voor
-iedere vrouw, en hoe weinig mannen zijn er, die het haar kunnen geven!"
-
-[385] In de jongste tijden is ze besproken geworden in verband met
-het veel voorkomen van spontane nachtelijke emissies.
-
-[386] Naar Zenobia's gewoonte verwijst Gibbon Decline and Fall,
-ed. Bury. dl. I, p. 302. De beslissing van de Koningin van Arragon
-wordt vermeld door een jurist uit Montpellier, Nicolas Bohier (Boerius)
-in zijn Decisiones, etc., ed. van 1579, p. 563; er wordt door Montaigne
-naar verwezen in zijn Essais, Bk. III, hoofdst. V.
-
-[387] Haller, Elementa Physiologiae, 1779, deel III, p. 57.
-
-[388] Hammond, Sexual Impotence, p. 129.
-
-[389] Fürbringer, Senator en Kaminer, Health and Disease in Relation
-to Marriage, deel I, p. 221.
-
-[390] Forel, Die Sexuelle Frage, p. 80.
-
-[391] Guyot, Bréviaire de l'Amour Expérimental, p. 144.
-
-[392] Erb, Ziemssen's Handbuch, Band XI, II, p. 148. Guttceit
-beschouwde het ook zoo, dat de zeer ruime variaties, die gevonden
-worden, aangeboren en natuurlijk zijn. We kunnen er aan toevoegen, dat
-sommigen meenen, dat er rasverschillen zijn. Zoo is er geconstateerd,
-dat de aanleg van de Engelschen gering is, en die van de Franschen
-(vooral uit Provence, Languedoc, en Gascogne) groot, terwijl
-Loewenfeld meent, dat het Germaansche ras het Fransche overtreft in
-geschiktheid tot het veelvuldig herhalen van de geslachtsdaad. Het
-is waarschijnlijk, dat deze meeningen niet veel waarde hebben, en
-dat de voornaamste verschillen eerder individueel zijn dan dat ze
-tot het ras behooren.
-
-[393] Ribbing, L'Hygiène Sexuelle, p. 75. Kisch spreekt dezelfde
-opinie uit in zijn Sexual Life of Woman.
-
-[394] Mohammed, die dikwijls égards voor vrouwen vertoonde,
-die zeer zeldzaam zijn bij de stichters van godsdiensten, is een
-uitzondering. Zijn voorschrift van eens per week was het recht van
-de vrouw, geheel onafhankelijk van het aantal vrouwen, dat een man
-zou kunnen hebben.
-
-[395] Hoe broos de aanspraak is van de "huwelijksrechten" kan
-voldoende blijken uit het feit, dat velen het er nu voor houden dat
-het woord "huwelijksrechten" zelf op een schrijffout berust, terwijl
-men voor "rights" (rechten) het evenzoo klinkende woord "rites"
-(riten) had moeten schrijven (zie Notes and Queries, 16 Mei 1891,
-6 Mei 1899). Deze uitleg, moeten we er aan toevoegen, heeft alleen
-betrekking op den geijkten term, want er kan geen twijfel aan zijn,
-dat het denkbeeld, dat er aan ten grondslag ligt, zijn bestaan heeft,
-geheel onafhankelijk van het woord.
-
-[396] "In de meeste huwelijken die niet gelukkig zijn", zegt
-Rafford Pyke in zijn interessant geschrift over "Husbands and Wives"
-(Cosmopolitan, 1902), "is het eer de vrouw dan de man, die de meeste
-malen teleurgesteld is".
-
-[397] Het wordt echter door erotische schrijvers wel erkend, dat
-vrouwen soms een tamelijk actieve rol spelen. Zoo zegt Vatsyayana,
-dat de vrouw soms de positie van den man inneemt, en met bloemen
-in heur haar en met glimlachen en zuchten en met gebogen hoofd, hem
-liefkoozend en haar borsten tegen hem aandrukkende, zegt: "Je bent mijn
-veroveraar geweest; het is nu mijn beurt je om genade te doen smeeken".
-
-[398] Zoo wordt, volgens Zache, onder de Swahili op den derden dag na
-het huwelijk den bruidegom door de zede toegestaan om de defloratie
-te voltooien, Zeitschrift für Ethnologie, 1899, II-III, p. 84.
-
-[399] De l'Amour, deel II, blz. 57.
-
-[400] Robert Michels, "Brautstandsmoral", Geschlecht und Gesellschaft,
-Jahrgang I, Heft 12.
-
-[401] Hier is b.v. op gewezen door Rutgers, "Sexuelle Differenzierung",
-Die Neue Generation, Dec., 1908.
-
-[402] Zoo zegt Rasmussen, dat onder de Eskimo's, die nu en dan van
-vrouwen verwisselen, "een man gewoonlijk ontdekt dat zijn eigen vrouw,
-ondanks alles, de beste is".
-
-[403] "Ik heb altijd gemeend met den nu overleden Professor Laycock",
-merkt Clouston, (Hygiene of Mind, p. 214) "die een zeer fijn opmerker
-van de menschelijke natuur was, dat een getrouwd paar niet altijd
-samen behoeft te zijn om gelukkig te zijn, en dat in werkelijkheid
-tamelijk lange tijden van afwezigheid en scheidingen leiden kunnen
-tot een eindelijke en nauwere vereeniging". Dat het lang stand houden
-van den hartstocht alleen bestaanbaar is met afwezigheid behoeft wel
-nauwelijks gezegd te worden; zooals Mary Wollstonecraft lang geleden
-gezegd heeft (Rights of Woman, original ed., p. 61), alleen bij
-afwezigheid of in het ongeluk is de hartstocht duurzaam. We kunnen er
-echter bij voegen, dat zij in haar liefdesbrieven aan Imlay schreef:
-"Ik heb altijd gezegd, dat twee menschen, die te zamen willen leven,
-niet lang gescheiden moeten wezen".
-
-[404] "Uit een ruim gezichtspunt beschouwd", zeide Arnold L. Gesell,
-in zijn belangwekkende studie over "Jealousy" (American Journal
-of Psychology, Oct. 1906), schijnt jaloezie een zoo noodzakelijk
-begeleidingsverschijnsel van het biologisch gedrag, midden in den
-concurrentiestrijd, dat men geneigd is ze genetisch als een van
-de oudste gemoedsbewegingen te beschouwen, die bijna synoniem is
-met den wensch om te leven, en ze bijna niet minder fundamenteel te
-maken dan vrees of toorn. Waarlijk, jaloezie gaat gemakkelijk over in
-toorn, en ze is zelf een soort van vrees.... In maatschappelijkheid
-en wederzijdsche hulp zien we de keerzijde van de medaille; maar de
-jaloezie, hoe tegenmaatschappelijk ze ook mag zijn, behoudt een functie
-in de zoölogische anatomie: b.v. om het individu in bescherming te
-nemen tegen de groep. Het is het groote verbeteringsmiddel van de
-natuur tegenover de zuiver maatschappelijke gevoelens.
-
-[405] Vele voorbeelden hiervan vindt men bij Gesell in zijn studie over
-"Jealousy".
-
-[406] Jaloezie is soms bij lagere rassen vermomd of gewijzigd door
-gewoonten van den stam. Zoo zegt Rasmussen (People of the Polar North,
-blz. 65), als hij verwijst naar het verwisselen door de Eskimo's
-van hun vrouwen: "Een man heeft me eens verteld, dat hij zijn vrouw
-alleen sloeg, als ze geen andere mannen wilde ontvangen. Zij wilde
-met niemand iets te doen hebben dan met hem--en dat was haar eenige
-gebrek!" Rasmussen toont ergens anders aan, dat de Eskimo's in staat
-zijn tot groote jaloezie.
-
-[407] Zie b.v. Moll, Sexualleben des Kindes, blz. 158; vergelijk van
-Gesell "Study of Jealousy".
-
-[408] Jaloezie is bij dronkaards een algemeen bekend
-verschijnsel. Naar K. Birnbaum aantoont ("Das Sexualleben der
-Alkoholisten", Sexual-Probleme, Jan. 1909), is deze jaloezie in de
-meeste gevallen min of meer gegrond, want de vrouw, die genoeg heeft
-van haar man, zoekt natuurlijk elders sympathie en gezelschap. Toch
-gaat de jaloezie der drankzuchtigen veel verder dan haar basis, de
-feitelijke aanleiding er toe, en hangt samen met waandenkbeelden
-en hallucinaties. (Zie b.v. G. Dumas, "La Logique d'un Dément",
-Revue Philosophique, Febr. 1908; ook Stefanowski, "Morbid Jealousy",
-Alienist and Neurologist, Juli 1893).
-
-[409] Ellen Key, Over liefde en huwelijk, blz. 335.
-
-[410] Schrempf wijst er op ("Von Stella zu Klärchen", Mutterschutz,
-1906, afl. 7, p. 264), dat Goethe in Egmont getracht heeft aan te
-toonen, dat een vrouw teruggestooten wordt door de liefde van een man,
-die niets anders kent dan zijn liefde voor haar, en dat het voor haar
-gemakkelijk is zich te wijden aan den man, wiens plannen liggen in de
-grootere wereld buiten haar. Er is een diepe waarheid in deze wijze
-van zien.
-
-[411] Eene bespreking over "Platonische vriendschap" van deze
-soort door verschillende auteurs, meest vrouwen, wier opinies bijna
-gelijkelijk verdeeld waren, kan men, bij voorbeeld, vinden in de
-Lady's Realm, Maart, 1900.
-
-[412] Er zijn ongetwijfeld belangrijke uitzonderingen. Zoo was de
-beroemde vriendschap van Mérimée met Mlle. Jenny Dacquin, die vervat
-is in de Lettres à une Inconnue misschien volkomen Platonisch aan
-den kant van Mérimée, terwijl Mlle. Dacquin zich aan die houding
-aanpaste. Vergelijk A. Lefebvre, La Célèbre Inconnue de Mérimée, 1908.
-
-[413] De minnebrieven van al deze beroemde personen zijn
-uitgegeven. Rosa Mayreder (Zur Kritik der Weiblichkeit, blz. 229 et
-seq.) bespreekt de nederige en absolute wijze, waarop zelfs mannen
-van het meest mannelijke en heerschzuchtige genie zich overgeven aan
-de inspiratie van de geliefde vrouw. Het geval van de Brownings, die
-genoemd zijn "de held en de heldin van de mooiste liefdesgeschiedenis,
-die de wereld kent", is vooral bekend; (Ellen Key heeft in Menschen
-over de Brownings geschreven uit dit gezichtspunt, en we kunnen
-verwijzen naar een artikel over de minnebrieven van de Brownings in
-de Edinburgh Review, April, 1899). Het is nauwelijks noodig te zeggen,
-dat een erotische verhouding van veel belang kan zijn voor personen van
-groote intellectueele bekwaamheid, zelfs als de uitslag niet gelukkig
-is; van Mary Wollstonecraft, een van de op intellectueel gebied meest
-beroemde vrouwen kan gezegd worden, dat de brieven, die haar liefde
-bevatten voor den onwaardigen Imlay, tot de meest hartstochtelijke
-en pathetische minnebrieven behooren, die er in het Engelsch bestaan.
-
-[414] Spencer and Gillen, Northern Tribes of Central Australia, p. 330.
-
-[415] Académie de médecine de Paris, 31 Maart 1908.
-
-[416] The Origin and Development of the Moral Ideas, deel II, blz. 405.
-
-[417] Population and Progress, p. 41.
-
-[418] Vergelijk Reibmayr, Entwicklungsgeschichte des Talentes und
-Genies, Bd. II, p. 31.
-
-[419] "De schuld, die we hebben aan hen, die vóór ons gekomen zijn,
-kunnen we alleen maar terugbetalen aan hen, die na ons komen", zegt
-Haycraft (Darwinism and Race Progress, p. 106).
-
-[420] Mardrus, Les Mille Nuits, dl. XVI, p. 158.
-
-[421] Sidney Webb, Popular Science Monthly, 1906, p. 526 (vroeger
-gepubliceerd in de London Times, Oct. 11, 16, 1906). In hoofdstuk IX
-van dit werk hebben we reeds de beteekenis moeten bespreken van het
-woord "zedelijkheid".
-
-[422] Zoo was in Parijs, in 1906, in de rijke wijken, het
-geboortecijfer op de 1000 inwoners 19.09; in welgestelde wijken 22.51;
-en in arme wijken 29.70. Hier zien we, dat, terwijl het geboortecijfer
-valt en stijgt met de maatschappelijke klasse, het geboortecijfer
-zelfs onder de arme en minst beperkte klasse nog maar weinig hooger is
-dan het algemeen gemiddelde voor Engeland, waar voorbehoedmiddelen in
-zeer ruimen kring verspreid zijn, en zeer aanmerkelijk lager dan het
-gemiddelde (dat nu snel daalt) in Duitschland. Het blijkt duidelijk,
-dat er onder de arme klassen een neiging is om in deze zaak met de
-hoogere klassen gelijk te komen.
-
-[423] Ik heb deze punten meer in bijzonderheden ontwikkeld in twee
-artikelen in het Independent Review, November 1913 en April 1914. Zie
-ook Bushee, "The Declining Birthrate and Its Causes", Popular Science
-Monthly, Aug. 1913.
-
-[424] Francis Place, Illustrations and Proofs of the Principle of
-Population, 1882, p. 165.
-
-[425] Zie b.v. een belangrijk hoofdstuk in het Sexualleben und
-Nervenleiden van Löwenfeld, een van de meest oordeelkundige
-autoriteiten op het gebied der sexueele pathologie. Vijf en
-twintig jaar geleden werd, zooals velen zich zullen herinneren,
-den student in de medicijnen gewoonlijk geleerd, dat het gebruik
-van voorbehoedmiddelen bij het verkeer leidde tot allerlei
-ernstige nadeelen. Toen schijnen echter roekelooze en ongewenschte
-voorbehoedmiddelen meer voorgekomen te zijn dan tegenwoordig.
-
-[426] Michael Ryan, Philosophy of Marriage, p. 9. Het in staat
-stellen van de "behoudende kracht van den Schepper" om zich uit te
-strekken tot de myriaden spermatozoën, die zelfs één man in zijn leven
-afscheidt, zou een wereld vol vrouwen noodig maken, terwijl het hiermee
-overeenkomende probleem wat een vrouw aangaat, heelemaal te moeilijk
-is om te verwezenlijken. Het proces, waardoor het leven opgebouwd
-wordt, wel verre van een proces te zijn van algemeen behoud, is een
-proces geweest van strenge keuze en groote vernieling; het proces,
-dat in de beschaafde wereld wordt uitgevoerd, bestaat in het maken
-van dit blinde proces tot een door het verstand bestuurde daad.
-
-[427] Zoo werd in België, in 1898 (Sexual-Probleme, Febr. 1909, p. 136)
-een dokter (Dr. Mascaux), die op den voorgrond was getreden bij het
-bevorderen van de kennis van voorbehoedmiddelen voor de conceptie,
-veroordeeld tot drie maanden gevangenisstraf voor "een misdrijf
-tegen de zeden!" In zulk een geval, zegt Dr. Helene Stöcker (Die
-Neue Generation, Jan., 1909, p. 7), is "zeden" een andere naam voor
-onwetendheid, verlegenheid, huichelachtigheid, preutschheid, ruwheid,
-en gebrek aan geweten. Wij moeten echter in herinnering houden, als
-uitleg van dit onbillijke oordeel, dat eenige jaren lang de clericale
-partij in België den boventoon heeft gevoerd.
-
-[428] Tegen het gebruik van de condom is ingebracht, dat hij niet
-gebruikt kan worden door de allerarmsten om de kosten, maar Hans Ferdy
-toont in een in bijzonderheden gaand geschrift aan (Sexual-Probleme,
-Dec. 1908), dat het gebruik van den condom gebracht kan worden binnen
-het bereik van de allerarmsten, als men er maar voor zorgt hem in water
-te bewaren, als hij niet gebruikt wordt. Nyström, (Sexual-Probleme,
-Nov. 1908, p. 736) heeft een blaadje uitgegeven ten bate van zijn
-patiënten en anderen, waarin hij den condom aanbeveelt, en uitlegt
-hoe hij gebruikt moet worden.
-
-[429] Zoo besluit Kisch, in zijn Sexual Life of Woman, nadat hij de
-verschillende voorbehoedmiddelen voluit besproken heeft, ten gunste van
-den condom. Fürbringer komt ook (Senator en Kaminer, Health and Disease
-in Relation to Marriage, dl. I, blz. 232 et seq.) tot het besluit, dat
-de condom "betrekkelijk het meest volmaakte voorbehoedmiddel tegen de
-conceptie is". Forel (Die Sexuelle Frage, p.p. 457 et seq.) bespreekt
-de kwestie ook in den breede; ieder bezwaar, dat er gemaakt wordt
-tegen den condom, voegt Forel erbij (p. 544), berust op het feit, dat
-wij er niet aan gewend zijn; "een bril is niet speciaal æsthetisch,
-maar de poëzie van het leven heeft niet buitengewoon veel te lijden
-door het gebruik ervan, en in vele gevallen, kan men er niet buiten".
-
-[430] L'Avortement, p. 43.
-
-[431] Er zijn in de Romeinsche wet en de Romeinsche gewoonte eenige
-punten van kwestie aangaande de afdrijving; zij worden besproken in
-het belangrijke werk van Balestrini, Aborto. blz. 30 et seq.
-
-[432] Augustinus, De Civitate Dei, Boek XXII, hoofdstuk XIII.
-
-[433] De ontwikkeling van de publieke opinie en van de wet aangaande
-de afdrijving is nagespoord door Eugène Bausset, L'Avortement
-Criminel, Thèse de Paris, 1907. Voor een overzicht van de gebruiken
-van verschillende volken met betrekking tot de afdrijving zie men
-W. G. Sumner, Folkways, hoofdst. VIII.
-
-[434] Die Neue Generation, Mei 1908, p. 192. We mogen hieraan
-toevoegen, dat in Engeland het opleggen van straf op de afdrijving,
-als ze plaats vindt in de eerste maanden der zwangerschap (voordat er
-"leven" is), enkel een moderne nieuwigheid is.
-
-[435] Zelfs Balestrini, die tegen het straffen van afdrijving is, is er
-geen voorstander van. "Overal, waar afdrijving een maatschappelijke
-gewoonte wordt", merkt hij op (op. cit., p. 191), "daar is ze de
-uiterlijke verschijning van den achteruitgang van een volk, en veel
-te diep geworteld door de enkele poging de uiterlijke verschijning
-te onderdrukken".
-
-[436] Vergelijk Ellen Key, Eeuw van het Kind, hoofdst. I. Hirth
-(Wege zum Heimat, p. 526) is er ook tegen afdrijving aan te moedigen,
-hoewel hij feitelijk niet de zwangere vrouw zou willen straffen,
-die miskraam opwekt. Ik wil speciaal de aandacht vestigen op een
-kundig en overtuigend artikel van Anna Pappritz ("Die Vernichtung
-des keimenden Lebens", Sexual-Probleme, Juli, 1909), die beweert,
-dat de vrouw niet de eenige beschermster is van het embryo, dat zij
-draagt, en dat het niet in het belang is van de maatschappij en zelfs
-niet in haar eigen belang, als zij vrij zou zijn het naar believen te
-vernietigen. Anna Pappritz geeft toe, dat de tegenwoordige barbaarsche
-wetten met betrekking tot de afdrijving gewijzigd moeten worden,
-maar zij staat er op, dat ze niet moeten worden afgeschaft. Zij
-stelt voor (1) een zeer verminderde straf op de afdrijving; (2)
-deze straf uit te strekken tot den getrouwden of ongetrouwden vader
-(een maatregel, die in Noorwegen reeds in praktijk wordt gebracht,
-zoowel voor afdrijving als voor kindermoord); (3) verlof voor den
-medicus om miskraam op te wekken als er goede reden is om erfelijke
-degeneratie te vermoeden, en als de vrouw verkracht is geworden.
-
-[437] Vergelijk Dr. Max Hirsch, Sexual-Probleme, Jan., 1908, p. 3.
-
-[438] Bausset (op. cit.) noemt verschillende maatschappelijke
-maatregelen ter verzorging van de zwangere vrouw en de kraamvrouw,
-die er toe zouden leiden misdadige afdrijving te verminderen.
-
-[439] Gomperz, Greek Thinkers, dl. 1, p. 564.
-
-[440] F. E. Daniel, President of the State Medical Association of
-Texas, "Should Insane Criminals or Sexual Perverts be Allowed to
-Procreate?" Medico-legal Journal, Dec., 1893; id., "The Cause and
-Prevention of Rape", Texas Medical Journal, Mei, 1904.
-
-[441] P. Näcke, "Die Kastration bei gewissen Klassen von Degenerirten
-als ein Wirksamer Socialer Schutz", Archiv für Kriminalanthropologie,
-Bd. III, 1899, p. 58; id. "Kastration in gewissen Fallen von
-Geisteskrankheit", Psychiatrisch-Neurologische Wochenschrift, 1905,
-No. 29.
-
-[442] Angelo Zuccarelli, "Asessualizzazione o sterilizzazione dei
-Degenerati", L'Anomalo, 1898-99; No. 6; id., "Sur la Nécessité et sur
-les Moyens d'empêcher la Réproduction des Hommes les plus Dégénérés",
-Internationaal Congres der Crimineele Anthropologie, Amsterdam, 1901.
-
-[443] Näcke, Neurologisches Centralblatt, Maart 1, 1909. Het
-oorspronkelijke verslag van deze operaties wordt gegeven in het
-Psychiatrisch-Neurologische Wochenschrift, No. 2, 1909, met een
-commentaar van instemming van den redacteur, Dr. Bresler. Wat de
-castratie in Amerika aangaat, zie men Flood, "Castration of Idiot
-Children", American Journal Psychology, Jan. 1899; ook, Alienist and
-Neurologist, Aug., 1909, p. 348.
-
-[444] Waarschijnlijk kan castratie vooral gunstig blijken te zijn in
-het geval van zwakzinnigen. "In Somersetshire", zegt Tredgold ("The
-Feeble-Mind as a Social Danger", Eugenics Review, Juli, 1909) "heb
-ik gevonden, dat van een totaal aantal van 167 zwakzinnige vrouwen,
-bijna twee vijfde (61) kinderen hadden gekregen, voor het meerendeel
-onwettig. Bovendien is het niet ongewoon, maar veeleer regel, dat
-deze arme meisjes telkens opgenomen worden in de kraaminrichtingen
-van het werkhuis, en het gemiddelde aantal van de kinderen, die ze
-ieder hebben, is waarschijnlijk drie of vier, hoewel zes ook niet
-ongewoon is". In zijn werk over Mental Deficiency (blz. 288-292)
-toont dezelfde schrijver aan, dat de voortplanting door de geestelijk
-zwakken in Engeland is "een verschrikkelijk en ver verspreid kwaad".
-
-[445] Dit voorbeeld wordt aangehaald door Ledermann, "Skin Diseases
-and Marriage", bij Senator en Kaminer, Health and Disease in Relation
-to Marriage.
-
-[446] Opnieuw verwijs ik hier naar Leas leerzame History of Sacerdotal
-Celibacy.
-
-[447] In Engeland worden jaarlijks 35.000 candidaten voor de marine
-afgekeurd, en hoewel de physieke eischen voor de inschrijving in het
-leger tegenwoordig buitengewoon bescheiden zijn, wordt er geschat
-door Generaal Maurice, dat ten minste zestig percent nieuwelingen,
-en zij, die nieuwelingen hadden willen wezen, teruggezonden worden
-als ongeschikt. (Zie b.v., William Coates, "The Duty of the Medical
-Profession in the Prevention of National Deterioration", British
-Medical Journal, Mei 1, 1909). Men kan nauwelijks aannemen, dat mannen,
-die niet goed genoeg zijn voor het leger, wel goed genoeg zijn voor
-de groote taak van het scheppen van het ras der toekomst.
-
-[448] De erkenning van epilepsie als een reden om geen nageslacht te
-verwekken is niet nieuw. Men zegt, dat in de archieven van de stad
-Luçon een geval vermeld wordt, waarin epilepsie geoordeeld werd een
-geldige reden te zijn voor het verbreken van een verloving (British
-Medical Journal, Febr. 14, 1903, p. 383).
-
-[449] British Medical Journal, April 14, 1906. In Californië en
-sommige andere plaatsen in Amerika, schijnt het, dat bedrog met het
-oog op den gezondheidstoestand een reden is tot het nietig verklaren
-van het huwelijk.
-
-[450] F. Galton, Inquiries Into Human Faculty, Everyman's Library
-edition, blz. 211 et seq.; vergelijk Galton's verzamelde Essays in
-Eugenics, onlangs uitgegeven door de Eugenics Education Society.
-
-[451] Voor een verslag aangaande de methode en de resultaten van het
-werk in scholen, zie men Bertram C. A. Windle, "Anthropometric Work
-in Schools", Medical Magazine, Feb. 1894.
-
-[452] De meest bekende stappen in deze richting zijn in Duitschland
-gedaan. Voor een verslag van de proef te Karlsruhe zie men Die Neue
-Generation, Dec. 1908.
-
-[453] Wiethknudsen (zooals aangehaald is in Sexual-Probleme, Dec. 1908,
-p. 837) spreekt in sterke bewoordingen, hoewel toch niet te sterk,
-over de dwaasheid van een willekeurige premie op de voortplanting.
-
-[454] Van wetenschappelijke zijde wordt er, behalve van de
-vruchtdragende methoden der statistische biometrie, die wij
-reeds genoemd hebben, veel verwacht van werk, dat in die richting
-gedaan wordt door Mendel: zie W. Bateson, Mendel's Principles of
-Heredity, 1909; ook W. H. Lock, Recent Progress in the Study of
-Variation, Heredity and Evolution, en R. C. Punnett, Mendelism, 1907
-(Amerikaansche uitgave, met een belangwekkende voorrede van Gaylord
-Wilshire, uit socialistisch gezichtspunt, 1909).
-
-[455] De studie van de juiste voorwaarden voor de voortplanting is
-zeer oud. In den nieuweren tijd vinden we, dat zelfs het allereerste
-Fransche medische boek in de landstaal, het Régime du Corps,
-geschreven door Alebrand van Florence (die dokter was bij den koning
-van Frankrijk), in 1256, grootendeels aan deze kwestie gewijd is,
-waarover het veel goede raad geeft. Zie J. B. Soalhat, Les Idées de
-Maistre Alebrand de Florence sur la Puériculture, Thèse de Paris, 1908.
-
-[456] Hesiodus, Works and Days, II, 690-700.
-
-[457] Dit is lang de aangenomen opinie geweest van medische
-autoriteiten, zooals men kan beoordeelen uit de verslagen, twee eeuwen
-geleden samengebracht door Schurig, Parthenologia, blz. 22-25.
-
-[458] De bewering, dat de beste leeftijd voor mannen voor de verwekking
-gemiddeld eerder voor de veertig ligt dan daarna, beteekent in het
-geheel niet, dat er een "kritieke" leeftijd bij mannen bestaat, die
-overeenkomt met het climacterium bij vrouwen. Dit is soms beweerd,
-maar men is het er niet over eens. Restif de la Bretonne (Monsieur
-Nicolas, deel X, p. 176) zeide, dat op den leeftijd van veertig de
-teerheid van het gevoel begint te vermeerderen. Fürbringer meent
-(Senator en Kaminer, Health and Disease in Relation to Marriage,
-deel I, p. 222), dat er een bepaalde wending is in het leven van
-een man tusschen den leeftijd van de vijftig en de zestig, wanneer
-de begeerte en de potentie verminderen. J. F. Sutherland zegt ook
-(Comptes-rendus Congrès International de Médecine, 1900, Section de
-Psychiatrie, p. 471), dat er bij mannen een verandering is in het
-vijf en vijftigste jaar, gelijkend op het climacterium bij vrouwen,
-maar alleen maar bij een bepaald aantal mannen. Het schijnt wel,
-dat bij de meeste mannen het afnemen van het sexueele gevoel en de
-potentie zeer geleidelijk is, en dat het zich het eerst uit in een
-vergroote macht om zich te beheerschen.
-
-[459] Bij dieren zegt men ook, dat die welke in het voorjaar geboren
-worden, de beste zijn.
-
-[460] De resultaten van Bossi zijn opgesomd in de Archives
-d'Anthropologie Criminelle, Sept, 1891. Alebrand van Florence, de
-medicus van den Franschen koning in de dertiende eeuw, raadde ook
-verkeer aan een dag na het einde van de menstruatie.
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-End of Project Gutenberg's De psychologie der sexen, by Havelock Ellis
-
-*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK DE PSYCHOLOGIE DER SEXEN ***
-
-***** This file should be named 62660-8.txt or 62660-8.zip *****
-This and all associated files of various formats will be found in:
-        http://www.gutenberg.org/6/2/6/6/62660/
-
-Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
-Proofreading Team at https://www.pgdp.net/ for Project
-Gutenberg
-
-
-Updated editions will replace the previous one--the old editions
-will be renamed.
-
-Creating the works from public domain print editions means that no
-one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
-(and you!) can copy and distribute it in the United States without
-permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
-set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
-copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
-protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
-Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
-charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
-do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
-rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
-such as creation of derivative works, reports, performances and
-research.  They may be modified and printed and given away--you may do
-practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
-subject to the trademark license, especially commercial
-redistribution.
-
-
-
-*** START: FULL LICENSE ***
-
-THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
-PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
-
-To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
-distribution of electronic works, by using or distributing this work
-(or any other work associated in any way with the phrase "Project
-Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
-Gutenberg-tm License (available with this file or online at
-http://gutenberg.org/license).
-
-
-Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
-electronic works
-
-1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
-electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
-and accept all the terms of this license and intellectual property
-(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
-the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
-all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
-If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
-Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
-terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
-entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
-
-1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
-used on or associated in any way with an electronic work by people who
-agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
-things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
-even without complying with the full terms of this agreement.  See
-paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
-Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
-and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
-works.  See paragraph 1.E below.
-
-1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
-or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
-Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
-collection are in the public domain in the United States.  If an
-individual work is in the public domain in the United States and you are
-located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
-copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
-works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
-are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
-Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
-freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
-this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
-the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
-keeping this work in the same format with its attached full Project
-Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
-
-1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
-what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
-a constant state of change.  If you are outside the United States, check
-the laws of your country in addition to the terms of this agreement
-before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
-creating derivative works based on this work or any other Project
-Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
-the copyright status of any work in any country outside the United
-States.
-
-1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
-
-1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
-access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
-whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
-phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
-Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
-copied or distributed:
-
-This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
-almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
-re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
-with this eBook or online at www.gutenberg.org/license
-
-1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
-from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
-posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
-and distributed to anyone in the United States without paying any fees
-or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
-with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
-work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
-through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
-Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
-1.E.9.
-
-1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
-with the permission of the copyright holder, your use and distribution
-must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
-terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
-to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
-permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
-
-1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
-License terms from this work, or any files containing a part of this
-work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
-
-1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
-electronic work, or any part of this electronic work, without
-prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
-active links or immediate access to the full terms of the Project
-Gutenberg-tm License.
-
-1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
-compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
-word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
-distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
-"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
-posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
-you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
-copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
-request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
-form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
-License as specified in paragraph 1.E.1.
-
-1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
-performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
-unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
-
-1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
-access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
-that
-
-- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
-     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
-     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
-     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
-     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
-     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
-     must be paid within 60 days following each date on which you
-     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
-     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
-     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
-     address specified in Section 4, "Information about donations to
-     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
-
-- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
-     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
-     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
-     License.  You must require such a user to return or
-     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
-     and discontinue all use of and all access to other copies of
-     Project Gutenberg-tm works.
-
-- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
-     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
-     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
-     of receipt of the work.
-
-- You comply with all other terms of this agreement for free
-     distribution of Project Gutenberg-tm works.
-
-1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
-electronic work or group of works on different terms than are set
-forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
-both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
-Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
-Foundation as set forth in Section 3 below.
-
-1.F.
-
-1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
-effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
-public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
-collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
-works, and the medium on which they may be stored, may contain
-"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
-corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
-property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
-computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
-your equipment.
-
-1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
-of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
-Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
-Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
-Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
-liability to you for damages, costs and expenses, including legal
-fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
-LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
-PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
-TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
-LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
-INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
-DAMAGE.
-
-1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
-defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
-receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
-written explanation to the person you received the work from.  If you
-received the work on a physical medium, you must return the medium with
-your written explanation.  The person or entity that provided you with
-the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
-refund.  If you received the work electronically, the person or entity
-providing it to you may choose to give you a second opportunity to
-receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
-is also defective, you may demand a refund in writing without further
-opportunities to fix the problem.
-
-1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
-in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
-WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
-WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
-
-1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
-warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
-If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
-law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
-interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
-the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
-provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
-
-1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
-trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
-providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
-with this agreement, and any volunteers associated with the production,
-promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
-harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
-that arise directly or indirectly from any of the following which you do
-or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
-work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
-Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
-
-
-Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
-
-Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
-electronic works in formats readable by the widest variety of computers
-including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
-because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
-people in all walks of life.
-
-Volunteers and financial support to provide volunteers with the
-assistance they need, are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
-goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
-remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
-Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
-and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
-To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
-and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
-and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.
-
-
-Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
-Foundation
-
-The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
-501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
-state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
-Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
-number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
-http://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
-Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
-permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
-
-The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
-Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
-throughout numerous locations.  Its business office is located at
-809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
-business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
-information can be found at the Foundation's web site and official
-page at http://pglaf.org
-
-For additional contact information:
-     Dr. Gregory B. Newby
-     Chief Executive and Director
-     gbnewby@pglaf.org
-
-
-Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
-Literary Archive Foundation
-
-Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
-spread public support and donations to carry out its mission of
-increasing the number of public domain and licensed works that can be
-freely distributed in machine readable form accessible by the widest
-array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
-($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
-status with the IRS.
-
-The Foundation is committed to complying with the laws regulating
-charities and charitable donations in all 50 states of the United
-States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
-considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
-with these requirements.  We do not solicit donations in locations
-where we have not received written confirmation of compliance.  To
-SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
-particular state visit http://pglaf.org
-
-While we cannot and do not solicit contributions from states where we
-have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
-against accepting unsolicited donations from donors in such states who
-approach us with offers to donate.
-
-International donations are gratefully accepted, but we cannot make
-any statements concerning tax treatment of donations received from
-outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.
-
-Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
-methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
-ways including checks, online payments and credit card donations.
-To donate, please visit: http://pglaf.org/donate
-
-
-Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
-works.
-
-Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm
-concept of a library of electronic works that could be freely shared
-with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
-Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
-
-
-Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
-editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
-unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
-keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
-
-
-Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
-
-     http://www.gutenberg.org
-
-This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
-including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
-Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
-subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
diff --git a/old/62660-8.zip b/old/62660-8.zip
deleted file mode 100644
index 928438b..0000000
--- a/old/62660-8.zip
+++ /dev/null
diff --git a/old/62660-h.zip b/old/62660-h.zip
deleted file mode 100644
index d12a62f..0000000
--- a/old/62660-h.zip
+++ /dev/null
diff --git a/old/62660-h/62660-h.htm b/old/62660-h/62660-h.htm
deleted file mode 100644
index 86abc7a..0000000
--- a/old/62660-h/62660-h.htm
+++ /dev/null
@@ -1,26395 +0,0 @@
-<!DOCTYPE html
-PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 4.01 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/html4/loose.dtd">
-<!-- This HTML file has been automatically generated from an XML source on 2020-07-15T14:59:05Z using SAXON HE 9.9.1.6 . -->
-<html lang="nl">
-<head>
-<meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=iso-8859-1">
-<title>De psychologie der sexen: De sexen in hare verhouding tot de maatschappij</title>
-<meta name="generator" content="tei2html.xsl, see https://github.com/jhellingman/tei2html">
-<meta name="author" content="Havelock Ellis (1859&#x2013;1939)">
-<link rel="coverpage" href="images/front.jpg">
-<link rel="schema.DC" href="http://dublincore.org/documents/1998/09/dces/">
-<meta name="DC.Creator" content="Havelock Ellis (1859&#x2013;1939)">
-<meta name="DC.Title" content="De psychologie der sexen: De sexen in hare verhouding tot de maatschappij">
-<meta name="DC.Language" content="nl-1900">
-<meta name="DC.Format" content="text/html">
-<meta name="DC.Publisher" content="Project Gutenberg">
-<meta name="DC:Subject" content="#####">
-<style type="text/css">
-body {
-font-family: "Times New Roman", Times, serif;
-font-size: 100%;
-line-height: 1.2em;
-text-align: left;
-}
-.div0 {
-padding-top: 5.6em;
-}
-.div1 {
-padding-top: 4.8em;
-}
-.div2 {
-padding-top: 3.6em;
-}
-.div3, .div4, .div5 {
-padding-top: 2.4em;
-}
-h1, h2, h3, h4, h5, h6, .h1, .h2, .h3, .h4 {
-clear: both;
-font-style: normal;
-text-transform: none;
-}
-h3, .h3 {
-font-size: 1.2em;
-line-height: 1.2em;
-}
-h3.label {
-font-size: 1em;
-line-height: 1.2em;
-margin-bottom: 0;
-}
-h4, .h4 {
-font-size: 1em;
-line-height: 1.2em;
-}
-.alignleft {
-text-align: left;
-}
-.alignright {
-text-align: right;
-}
-.alignblock {
-text-align: justify;
-}
-p.tb, hr.tb, .par.tb {
-margin: 1.6em auto;
-text-align: center;
-}
-p.argument, p.note, p.tocArgument, .par.argument, .par.note, .par.tocArgument {
-font-size: 0.9em;
-line-height: 1.2em;
-text-indent: 0;
-}
-p.argument, p.tocArgument, .par.argument, .par.tocArgument {
-margin: 1.58em 10%;
-}
-td.tocDivNum {
-vertical-align: top;
-}
-td.tocPageNum {
-vertical-align: bottom;
-}
-.opener, .address {
-margin-top: 1.6em;
-margin-bottom: 1.6em;
-}
-.addrline {
-margin-top: 0;
-margin-bottom: 0;
-}
-.dateline {
-margin-top: 1.6em;
-margin-bottom: 1.6em;
-text-align: right;
-}
-.salute {
-margin-top: 1.6em;
-margin-left: 3.58em;
-text-indent: -2em;
-}
-.signed {
-margin-top: 1.6em;
-margin-left: 3.58em;
-text-indent: -2em;
-}
-.epigraph {
-font-size: 0.9em;
-line-height: 1.2em;
-width: 60%;
-margin-left: auto;
-}
-.epigraph span.bibl {
-display: block;
-text-align: right;
-}
-.trailer {
-clear: both;
-padding-top: 2.4em;
-padding-bottom: 1.6em;
-}
-span.abbr, abbr {
-white-space: nowrap;
-}
-span.parnum {
-font-weight: bold;
-}
-span.corr, span.gap {
-border-bottom: 1px dotted red;
-}
-span.num, span.trans, span.trans {
-border-bottom: 1px dotted gray;
-}
-span.measure {
-border-bottom: 1px dotted green;
-}
-.ex {
-letter-spacing: 0.2em;
-}
-.sc {
-font-variant: small-caps;
-}
-.asc {
-font-variant: small-caps;
-text-transform: lowercase;
-}
-.uc {
-text-transform: uppercase;
-}
-.tt {
-font-family: monospace;
-}
-.underline {
-text-decoration: underline;
-}
-sup {
-line-height: 6pt;
-}
-.overline, .overtilde {
-text-decoration: overline;
-}
-.rm {
-font-style: normal;
-}
-.red {
-color: red;
-}
-hr {
-clear: both;
-height: 1px;
-margin-left: auto;
-margin-right: auto;
-margin-top: 1em;
-text-align: center;
-width: 45%;
-}
-.aligncenter {
-text-align: center;
-}
-h1, h2, .h1, .h2 {
-font-size: 1.44em;
-line-height: 1.5em;
-}
-h1.label, h2.label {
-font-size: 1.2em;
-line-height: 1.2em;
-margin-bottom: 0;
-}
-h5, h6 {
-font-size: 1em;
-font-style: italic;
-line-height: 1em;
-}
-p, .par {
-text-indent: 0;
-}
-p.firstlinecaps:first-line, .par.firstlinecaps:first-line {
-text-transform: uppercase;
-}
-.hangq {
-text-indent: -0.32em;
-}
-.hangqq {
-text-indent: -0.40em;
-}
-.hangqqq {
-text-indent: -0.71em;
-}
-p.dropcap:first-letter, .par.dropcap:first-letter {
-float: left;
-clear: left;
-margin: 0 0.05em 0 0;
-padding: 0;
-line-height: 0.8em;
-font-size: 420%;
-vertical-align: super;
-}
-blockquote, p.quote, div.blockquote, div.argument, .par.quote {
-font-size: 0.9em;
-line-height: 1.2em;
-margin: 1.58em 5%;
-}
-.pagenum a, a.noteref:hover, a.pseudonoteref:hover, a.hidden:hover, a.hidden {
-text-decoration: none;
-}
-.advertisement, .advertisements {
-background-color: #FFFEE0;
-border: black 1px dotted;
-color: #000;
-margin: 2em 5%;
-padding: 1em;
-}
-.footnotes .body, .footnotes .div1 {
-padding: 0;
-}
-.fnarrow {
-color: #AAAAAA;
-font-weight: bold;
-text-decoration: none;
-}
-a.noteref, a.pseudonoteref {
-font-size: 80%;
-text-decoration: none;
-vertical-align: 0.25em;
-}
-.displayfootnote {
-display: none;
-}
-div.footnotes {
-font-size: 80%;
-margin-top: 1em;
-padding: 0;
-}
-hr.fnsep {
-margin-left: 0;
-margin-right: 0;
-text-align: left;
-width: 25%;
-}
-p.footnote, .par.footnote {
-margin-bottom: 0.5em;
-margin-top: 0.5em;
-}
-p.footnote .label, .par.footnote .label {
-float: left;
-width: 2em;
-height: 12pt;
-display: block;
-}
-.apparatusnote {
-text-decoration: none;
-}
-table.tocList {
-width: 100%;
-margin-left: auto;
-margin-right: auto;
-border-width: 0;
-border-collapse: collapse;
-}
-td.tocPageNum, td.tocDivNum {
-text-align: right;
-min-width: 10%;
-border-width: 0;
-}
-td.tocDivNum {
-padding-left: 0;
-padding-right: 0.5em;
-}
-td.tocPageNum {
-padding-left: 0.5em;
-padding-right: 0;
-}
-td.tocDivTitle {
-width: auto;
-}
-p.tocPart, .par.tocPart {
-margin: 1.58em 0;
-font-variant: small-caps;
-}
-p.tocChapter, .par.tocChapter {
-margin: 1.58em 0;
-}
-p.tocSection, .par.tocSection {
-margin: 0.7em 5%;
-}
-table.tocList td {
-vertical-align: top;
-}
-table.tocList td.tocPageNum {
-vertical-align: bottom;
-}
-table.inner {
-display: inline-table;
-border-collapse: collapse;
-width: 100%;
-}
-td.itemNum {
-text-align: right;
-min-width: 5%;
-padding-right: 0.8em;
-}
-td.innerContainer {
-padding: 0;
-margin: 0;
-}
-.index {
-font-size: 80%;
-}
-.indexToc {
-text-align: center;
-}
-.transcriberNote {
-background-color: #DDE;
-border: black 1px dotted;
-color: #000;
-font-family: sans-serif;
-font-size: 80%;
-margin: 2em 5%;
-padding: 1em;
-}
-.missingTarget {
-text-decoration: line-through;
-color: red;
-}
-.correctionTable {
-width: 75%;
-}
-.width20 {
-width: 20%;
-}
-.width40 {
-width: 40%;
-}
-p.smallprint, li.smallprint, .par.smallprint {
-color: #666666;
-font-size: 80%;
-}
-span.musictime {
-vertical-align: middle;
-display: inline-block;
-text-align: center;
-}
-span.musictime, span.musictime span.top, span.musictime span.bottom {
-padding: 1px 0.5px;
-font-size: xx-small;
-font-weight: bold;
-line-height: 0.7em;
-}
-span.musictime span.bottom {
-display: block;
-}
-ul {
-list-style-type: none;
-}
-.splitListTable {
-margin-left: 0;
-}
-.numberedItem {
-text-indent: -3em;
-margin-left: 3em;
-}
-.numberedItem .itemNumber {
-float: left;
-position: relative;
-left: -3.5em;
-width: 3em;
-display: inline-block;
-text-align: right;
-}
-.itemGroupTable {
-border-collapse: collapse;
-margin-left: 0;
-}
-.itemGroupTable td {
-padding: 0;
-margin: 0;
-vertical-align: middle;
-}
-.itemGroupBrace {
-padding: 0 0.5em !important;
-}
-.titlePage {
-border: #DDDDDD 2px solid;
-margin: 3em 0 7em 0;
-padding: 5em 10% 6em 10%;
-text-align: center;
-}
-.titlePage .docTitle {
-line-height: 3.5em;
-margin: 2em 0 2em 0;
-font-weight: bold;
-}
-.titlePage .docTitle .mainTitle {
-font-size: 1.8em;
-}
-.titlePage .docTitle .subTitle, .titlePage .docTitle .seriesTitle,
-.titlePage .docTitle .volumeTitle {
-font-size: 1.44em;
-}
-.titlePage .byline {
-margin: 2em 0 2em 0;
-font-size: 1.2em;
-line-height: 1.72em;
-}
-.titlePage .byline .docAuthor {
-font-size: 1.2em;
-font-weight: bold;
-}
-.titlePage .figure {
-margin: 2em auto;
-}
-.titlePage .docImprint {
-margin: 4em 0 0 0;
-font-size: 1.2em;
-line-height: 1.72em;
-}
-.titlePage .docImprint .docDate {
-font-size: 1.2em;
-font-weight: bold;
-}
-div.figure {
-text-align: center;
-}
-.figure {
-margin-left: auto;
-margin-right: auto;
-}
-.floatLeft {
-float: left;
-margin: 10px 10px 10px 0;
-}
-.floatRight {
-float: right;
-margin: 10px 0 10px 10px;
-}
-p.figureHead, .par.figureHead {
-font-size: 100%;
-text-align: center;
-}
-.figAnnotation {
-font-size: 80%;
-position: relative;
-margin: 0 auto;
-}
-.figTopLeft, .figBottomLeft {
-float: left;
-}
-.figTop, .figBottom {
-}
-.figTopRight, .figBottomRight {
-float: right;
-}
-.figure p, .figure .par {
-font-size: 80%;
-margin-top: 0;
-text-align: center;
-}
-img {
-border-width: 0;
-}
-td.galleryFigure {
-text-align: center;
-vertical-align: middle;
-}
-td.galleryCaption {
-text-align: center;
-vertical-align: top;
-}
-tr, td, th {
-vertical-align: top;
-}
-tr.bottom, td.bottom, th.bottom {
-vertical-align: bottom;
-}
-td.label, tr.label td {
-font-weight: bold;
-}
-td.unit, tr.unit td {
-font-style: italic;
-}
-td.leftbrace, td.rightbrace {
-vertical-align: middle;
-}
-span.sum {
-padding-top: 2px;
-border-top: solid black 1px;
-}
-table.borderOutside {
-border-collapse: collapse;
-}
-table.borderOutside td {
-padding-left: 4px;
-padding-right: 4px;
-}
-table.borderOutside .cellHeadTop, table.borderOutside .cellTop {
-border-top: 2px solid black;
-}
-table.borderOutside .cellHeadBottom {
-border-bottom: 1px solid black;
-}
-table.borderOutside .cellBottom {
-border-bottom: 2px solid black;
-}
-table.borderOutside .cellLeft, table.borderOutside .cellHeadLeft {
-border-left: 2px solid black;
-}
-table.borderOutside .cellRight, table.borderOutside .cellHeadRight {
-border-right: 2px solid black;
-}
-table.verticalBorderInside {
-border-collapse: collapse;
-}
-table.verticalBorderInside td {
-padding-left: 4px;
-padding-right: 4px;
-border-left: 1px solid black;
-}
-table.verticalBorderInside .cellHeadTop, table.verticalBorderInside .cellTop {
-border-top: 2px solid black;
-}
-table.verticalBorderInside .cellHeadBottom {
-border-bottom: 1px solid black;
-}
-table.verticalBorderInside .cellBottom {
-border-bottom: 2px solid black;
-}
-table.verticalBorderInside .cellLeft, table.verticalBorderInside .cellHeadLeft {
-border-left: 0 solid black;
-}
-table.borderAll {
-border-collapse: collapse;
-}
-table.borderAll td {
-padding-left: 4px;
-padding-right: 4px;
-border: 1px solid black;
-}
-table.borderAll .cellHeadTop, table.borderAll .cellTop {
-border-top: 2px solid black;
-}
-table.borderAll .cellHeadBottom {
-border-bottom: 1px solid black;
-}
-table.borderAll .cellBottom {
-border-bottom: 2px solid black;
-}
-table.borderAll .cellLeft, table.borderAll .cellHeadLeft {
-border-left: 2px solid black;
-}
-table.borderAll .cellRight, table.borderAll .cellHeadRight {
-border-right: 2px solid black;
-}
-tr.borderTop td, tr.borderTop th, th.borderTop, td.borderTop {
-border-top: 1px solid black !important;
-}
-tr.borderRight td, tr.borderRight th, th.borderRight, td.borderRight {
-border-right: 1px solid black !important;
-}
-tr.borderLeft td, tr.borderLeft th, th.borderLeft, td.borderLeft {
-border-left: 1px solid black !important;
-}
-tr.borderBottom td, tr.borderBottom th, th.borderBottom, td.borderBottom {
-border-bottom: 1px solid black !important;
-}
-tr.borderHorizontal td, tr.borderHorizontal th, th.borderHorizontal, td.borderHorizontal {
-border-top: 1px solid black !important;
-border-bottom: 1px solid black !important;
-}
-tr.borderVertical td, tr.borderVertical th, th.borderVertical, td.borderVertical {
-border-right: 1px solid black !important;
-border-left: 1px solid black !important;
-}
-tr.borderAll td, tr.borderAll th, th.borderAll, td.borderAll {
-border: 1px solid black !important;
-}
-tr.noBorderTop td, tr.noBorderTop th, th.noBorderTop, td.noBorderTop {
-border-top: none !important;
-}
-tr.noBorderRight td, tr.noBorderRight th, th.noBorderRight, td.noBorderRight {
-border-right: none !important;
-}
-tr.noBorderLeft td, tr.noBorderLeft th, th.noBorderLeft, td.noBorderLeft {
-border-left: none !important;
-}
-tr.noBorderBottom td, tr.noBorderBottom th, th.noBorderBottom, td.noBorderBottom {
-border-bottom: none !important;
-}
-tr.noBorderHorizontal td, tr.noBorderHorizontal th, th.noBorderHorizontal, td.noBorderHorizontal {
-border-top: none !important;
-border-bottom: none !important;
-}
-tr.noBorderVertical td, tr.noBorderVertical th, th.noBorderVertical, td.noBorderVertical {
-border-right: none !important;
-border-left: none !important;
-}
-tr.borderAll td, tr.borderAll th, th.borderAll, td.noBorderAll {
-border: none !important;
-}
-.cellDoubleUp {
-border: 0 solid black !important;
-width: 1em;
-}
-td.alignDecimalIntegerPart {
-text-align: right;
-border-right: none !important;
-padding-right: 0 !important;
-margin-right: 0 !important;
-}
-td.alignDecimalFractionPart {
-text-align: left;
-border-left: none !important;
-padding-left: 0 !important;
-margin-left: 0 !important;
-}
-td.alignDecimalNotNumber {
-text-align: center;
-}
-.lgouter {
-margin-left: auto;
-margin-right: auto;
-display: table;
-}
-.lg {
-text-align: left;
-padding: .5em 0 .5em 0;
-}
-.lg h4, .lgouter h4 {
-font-weight: normal;
-}
-.lg .lineNum, .sp .lineNum, .lgouter .lineNum {
-color: #777;
-font-size: 90%;
-left: 16%;
-margin: 0;
-position: absolute;
-text-align: center;
-text-indent: 0;
-top: auto;
-width: 1.75em;
-}
-p.line, .par.line {
-margin: 0 0 0 0;
-}
-span.hemistich {
-visibility: hidden;
-}
-.verseNum {
-font-weight: bold;
-}
-.speaker {
-font-weight: bold;
-margin-bottom: 0.4em;
-}
-.sp .line {
-margin: 0 10%;
-text-align: left;
-}
-.castlist, .castitem {
-list-style-type: none;
-}
-.castGroupTable {
-border-collapse: collapse;
-margin-left: 0;
-}
-.castGroupTable td {
-padding: 0;
-margin: 0;
-vertical-align: middle;
-}
-.castGroupBrace {
-padding: 0 0.5em !important;
-}
-span.ditto {
-display: inline-block;
-vertical-align: middle;
-text-align: center;
-}
-span.ditto span.s {
-height: 0;
-visibility: hidden;
-line-height: 0;
-}
-span.ditto span.d {
-display: block;
-text-align: center;
-line-height: 8pt;
-}
-span.ditto span.i {
-position: relative;
-top: -2px;
-}
-body {
-padding: 1.58em 16%;
-}
-.pagenum {
-display: inline;
-font-size: 70%;
-font-style: normal;
-margin: 0;
-padding: 0;
-position: absolute;
-right: 1%;
-text-align: right;
-}
-.marginnote {
-font-size: 0.8em;
-height: 0;
-left: 1%;
-line-height: 1.2em;
-position: absolute;
-text-indent: 0;
-width: 14%;
-text-align: left;
-}
-.right-marginnote {
-font-size: 0.8em;
-height: 0;
-right: 7%;
-line-height: 1.2em;
-position: absolute;
-text-indent: 0;
-text-align: right;
-}
-.cut-in-left-note {
-font-size: 0.8em;
-left: 1%;
-line-height: 1.2em;
-float: left;
-text-indent: 0;
-width: 14%;
-text-align: left;
-padding: 0.8em 0.8em 0.8em 0;
-}
-.cut-in-right-note {
-font-size: 0.8em;
-left: 1%;
-line-height: 1.2em;
-float: right;
-text-indent: 0;
-width: 14%;
-text-align: right;
-padding: 0.8em 0 0.8em 0.8em;
-}
-span.tocPageNum, span.flushright {
-position: absolute;
-right: 16%;
-top: auto;
-text-indent: 0;
-}
-.pglink, .catlink, .exlink, .wplink, .biblink, .qurlink, .seclink {
-background-repeat: no-repeat;
-background-position: right center;
-}
-.pglink {
-background-image: url(images/book.png);
-padding-right: 18px;
-}
-.catlink {
-background-image: url(images/card.png);
-padding-right: 17px;
-}
-.exlink, .wplink, .biblink, .qurlink, .seclink {
-background-image: url(images/external.png);
-padding-right: 13px;
-}
-.pglink:hover {
-background-color: #DCFFDC;
-}
-.catlink:hover {
-background-color: #FFFFDC;
-}
-.exlink:hover, .wplink:hover, .biblink:hover, .qurlink:hover {
-background-color: #FFDCDC;
-}
-body {
-background: #FFFFFF;
-font-family: "Times New Roman", Times, serif;
-}
-body, a.hidden {
-color: black;
-}
-h1, .h1 {
-padding-bottom: 5em;
-}
-h1, h2, .h1, .h2 {
-text-align: center;
-font-variant: small-caps;
-font-weight: normal;
-}
-p.byline {
-text-align: center;
-font-style: italic;
-margin-bottom: 2em;
-}
-.figureHead, .noteref, .pseudonoteref, .marginnote, .right-marginnote, p.legend, .verseNum {
-color: #660000;
-}
-.rightnote, .pagenum, .linenum, .pagenum a {
-color: #AAAAAA;
-}
-a.hidden:hover, a.noteref:hover, a.pseudonoteref:hover {
-color: red;
-}
-h1, h2, h3, h4, h5, h6 {
-font-weight: normal;
-}
-table {
-margin-left: auto;
-margin-right: auto;
-}
-.tablecaption {
-text-align: center;
-}
-.arab { font-family: Scheherazade, serif; }
-.aran { font-family: 'Awami Nastaliq', serif; }
-.grek { font-family: 'Charis SIL', serif; }
-.hebr { font-family: Shlomo, 'Ezra SIL', serif; }
-.syrc { font-family: 'Serto Jerusalem', serif; }
-.pagenum, .linenum {
-speak: none;
-}</style>
-<style type="text/css">
-/* CSS rules generated from @rend attributes in TEI file */
-.cover-imagewidth {
-width:496px;
-}
-.xd29e115 {
-text-align:center; font-size:large;
-}
-.xd29e121 {
-text-align:center;
-}
-.xd29e123 {
-text-align:center; font-size:x-large;
-}
-.xd29e125 {
-text-align:center; font-size:xx-large;
-}
-.xd29e137 {
-font-size:smaller;
-}
-.xd29e141 {
-font-size:smaller;
-}
-.titlepage-imagewidth {
-width:469px;
-}
-.xd29e9808 {
-text-indent:6em;
-}
-.xd29e12492 {
-text-indent:2em;
-}
-.spinewidth {
-width:185px;
-}
-@media handheld {
-}
-/* CSS rules copied from @style attributes in TEI file */
-</style>
-</head>
-<body>
-
-
-<pre>
-
-The Project Gutenberg EBook of De psychologie der sexen, by Havelock Ellis
-
-This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
-almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
-re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
-with this eBook or online at www.gutenberg.org/license
-
-
-Title: De psychologie der sexen
-       De sexen in hare verhouding tot de maatschappij
-
-Author: Havelock Ellis
-
-Translator: A. W. van Renterghem
-
-Release Date: July 15, 2020 [EBook #62660]
-
-Language: Dutch
-
-Character set encoding: ISO-8859-1
-
-*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK DE PSYCHOLOGIE DER SEXEN ***
-
-
-
-
-Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
-Proofreading Team at https://www.pgdp.net/ for Project
-Gutenberg
-
-
-
-
-
-
-</pre>
-
-<div class="front">
-<div class="div1 cover"><span class="pagenum">[<a href="#toc">Inhoud</a>]</span><div class="divBody">
-<p class="first"></p>
-<div class="figure cover-imagewidth"><img src="images/front.jpg" alt="Oorspronkelijke voorkant." width="496" height="720"></div><p>
-</p>
-</div>
-</div>
-<div class="div1 frenchtitle"><span class="pagenum">[<a href="#toc">Inhoud</a>]</span><div class="divBody">
-<p class="first xd29e115">DE SEXEN IN HARE VERHOUDING <br>TOT DE MAATSCHAPPIJ
-</p>
-</div>
-</div>
-<div class="div1 advertisements"><span class="pagenum">[<a href="#toc">Inhoud</a>]</span><div class="divBody">
-<p class="first xd29e121">Bij de HOLLANDIA-DRUKKERIJ te BAARN is mede verschenen:
-</p>
-<p class="xd29e123">HAVELOCK ELLIS
-</p>
-<p class="xd29e125">De Wereld der Droomen
-</p>
-<p>Met toestemming van den Schrijver in &#x2019;t Nederl. vertaald onder toezicht van en met
-een inleiding voorzien door
-</p>
-<p>Dr. <span class="sc">A.&nbsp;W. van Renterghem</span>
-</p>
-<p><b>f 1.90 ingenaaid&#x2014;f 2.40 gebonden</b>
-</p>
-<p class="xd29e137">INHOUD: Inleiding.&#x2014;De elementen van het droomleven.&#x2014;De logica van den droom.&#x2014;De zintuigen
-in den droom.&#x2014;De gemoedsbewegingen in den droom.&#x2014;De vliegdroom.&#x2014;De symboliek van den
-droom.&#x2014;Droomen over dooden.&#x2014;Het geheugen in den droom.&#x2014;Overzicht en slot (Het eigenlijk
-wezen van den droom; Krankzinnigheid en droomen; De psychische toestand van het kind
-en in den droom; De primitieve wereldbeschouwing en de droomen; De droom als wegwijzer
-naar het oneindige).&#x2014;Appendix.&#x2014;Naamregister.&#x2014;Zaakregister.
-</p>
-<p class="xd29e137">&#x201c;Geneeskundigen, Godsdienstleeraars, onderwijzers, allen wien psychologie en paedagogie
-ter harte gaat, zij de lezing van dit boek aanbevolen&#x201d; &#x2026;
-</p>
-<p class="signed xd29e141">(Dr. A.&nbsp;W. v. R.).
-</p>
-</div>
-</div>
-<div class="div1 titlepage"><span class="pagenum">[<a href="#toc">Inhoud</a>]</span><div class="divBody">
-<p class="first"></p>
-<div class="figure titlepage-imagewidth"><img src="images/titlepage.png" alt="Oorspronkelijke titelpagina." width="469" height="720"></div><p>
-</p>
-</div>
-</div>
-<div class="titlePage">
-<div class="byline"><span class="docAuthor">HAVELOCK ELLIS</span></div>
-<div class="docTitle">
-<div class="mainTitle">DE PSYCHOLOGIE DER SEXEN</div>
-<div class="subTitle">DE SEXEN IN HARE VERHOUDING TOT DE MAATSCHAPPIJ</div>
-</div>
-<div class="byline">VERTAALD ONDER TOEZICHT VAN EN MET EEN VOORREDE VOORZIEN DOOR
-<br>
-<span class="docAuthor"><span class="sc">Dr.</span> A. W. VAN RENTERGHEM</span>
-</div>
-<div class="docImprint">GEAUTORISEERDE UITGAVE
-<br>
-BAARN<br>
-HOLLANDIA-DRUKKERIJ<br>
-<span class="docDate">1915</span></div>
-</div>
-<p><span class="pagenum">[<a id="xd29e175" href="#xd29e175">V</a>]</span></p>
-<div id="vooraf" class="div1 preface"><span class="pagenum">[<a href="#toc">Inhoud</a>]</span><div class="divHead">
-<h2 class="main">WOORD VOORAF</h2>
-</div>
-<div class="divBody">
-<p class="first">De taak om een woord vooraf te schrijven bij de hollandsche uitgave van Havelock Ellis&#x2019;
-&#x201c;Studies over de psychologie der Sexen&#x201d;, &#x201c;De Sexen in hare verhouding tot de maatschappij&#x201d;,
-heb ik met genoegen op mij genomen omdat ik innig overtuigd ben dat het lezen van
-dat werk aan vele mijner landgenooten ten goede zal komen door hen vertrouwd te maken
-met en opheldering te geven omtrent vraagpunten van hoog maatschappelijk belang betreffende
-het geslachtsleven. De studie van dit onderwerp toch is tot dusverre al te veel verwaarloosd
-gebleven en verdient ernstig ondernomen te worden opdat het publiek beter worde ingelicht
-omtrent deze materie en daardoor in staat gerake zich een juist en degelijk gegrond
-oordeel te vormen in deze zaken.
-</p>
-<p>De aandachtige lezer die dit werk, van een geleerden, breed-denkenden vorscher als
-Havelock Ellis, tot zijn geestelijk eigendom zal hebben gemaakt, moet tot de overtuiging
-komen dat hem tot dusverre maar al te veel elementen hebben ontbroken en hij derhalve
-niet in staat was om zich een dergelijk deugdelijk inzicht in dit <span class="corr" id="xd29e181" title="Bron: moeielijk">moeilijke</span> vraagstuk te verschaffen.
-</p>
-<p>Het is maar al te waar dat tot heden bij velen de sexueele kwestie in kwaden reuk
-stond. De vele vooroordeelen van godsdienstigen, conventioneelen en moreelen aard
-die eene ernstige, <span class="pagenum">[<a id="xd29e186" href="#xd29e186">VI</a>]</span>opene bespreking er van bezwaarlijk maken doen elken schrijver, die zich de behandeling
-van dat onderwerp tot taak heeft gesteld, zich wapenen met geduld en lijdzaamheid.
-</p>
-<p>Nog in veel sterkere mate dan heden ten dage gold dit vooroordeel in den tijd dat
-<span class="ex">Havelock Ellis</span> het reuzenplan tot zijne Encyclopedie ontwierp, aan de volvoering waarvan hij 30
-jaren van spannenden arbeid heeft ten koste gelegd. De eerste 15 jaren besteedde hij
-aan het verzamelen en ordenen van de noodige bouwstoffen, waarna hij&#x2014;als inleiding
-tot zijn meesterwerk&#x2014;&#x201c;Man en Vrouw&#x201d; schreef. Hierop liet hij achtereenvolgens in den
-loop van andermaal 15 jaren de zes deelen volgen waarmede zijn arbeid ten einde werd
-gebracht.
-</p>
-<p>In het slotwoord van het laatste deel van de reeks, het boek dat hier aan het Nederlandsch
-publiek wordt aangeboden, wijst Schrijver op den grooten tegenstand die zijn arbeid
-ondervonden heeft en op de verdachtmaking waaraan hij zelf van de zijde zijner landgenooten
-is blootgesteld geweest. Een ware vervolging viel de uitgave van het eerste deel van
-zijn arbeid in Engeland ten deel, zoodat hij zich wel genoodzaakt zag de volgende
-deelen niet meer in zijn vaderland maar in het gastvrije en meer liberaal gezinde
-Amerika te doen verschijnen.
-</p>
-<p>In de Vereenigde Staten, zoomede in Duitschland vond het werk een goed onthaal, werd
-het met de noodige waardeering ontvangen en niet lang duurde het of de Schrijver mocht
-zich verheugen in de eer, zijn arbeid, behalve in de Duitsche taal, ook in het Fransch,
-Spaansch en Italiaansch vertaald te zien.
-</p>
-<p>Het lijkt vaak wel een wanhopige taak, merkt H.&nbsp;E. op in bovengemeld slotwoord, om
-met vrucht te strijden tegen domme vooroordeelen. En op geen gebied bestaan zij in
-zulke mate als op dat van het sexueele vraagstuk.
-</p>
-<p>Het eenige wat ons troosten kan is de vaste overtuiging dat, als we eenige generaties
-verder zullen zijn, die vooroordeelen ook zullen opgeruimd wezen.
-</p>
-<p>Als men de natuur tot richtsnoer neemt en steunt op hare wetten die niet door &#x2019;s menschen
-geest zijn gemaakt, dan weet men ook dat tijd en eeuwigheid onze bondgenooten zijn
-tot het doen doordringen van de waarheid. Men oefene slechts geduld en vreeze niet!
-<span class="pagenum">[<a id="xd29e199" href="#xd29e199">VII</a>]</span></p>
-<p>De mensch sterft, maar zijne denkbeelden die men ten doode had willen opschrijven,
-leven voort.
-</p>
-<p>Al mochten boeken als dit op den brandstapel worden geworpen, toch zullen de denkbeelden
-daarin vervat uit de vlammen oprijzen en zich in de volgende generatie vervormen tot
-menschelijke zielen.
-</p>
-<p>De geneesheer in zijn spreekkamer, de onderwijzer op de school, de predikant op den
-kansel, de journalist in de pers, werken mede tot die vormverandering.
-</p>
-<p>En voortdurend heeft die omvorming plaats; zij gaat langzaam maar zeker.
-</p>
-<p>Havelock Ellis is overtuigd dat menigeen zijne opvatting van de sexueele kwestie niet
-zal deelen; de een zal haar wellicht te behoudend, de ander haar te revolutionair
-vinden.
-</p>
-<p>Er zijn toch steeds menschen die zich krampachtig aan het verleden vasthouden en anderen
-die nieuwe ideeën met geestdrift aanvaarden.
-</p>
-<p>Maar de wijze kiest den gulden middenweg, weegt en wikt het voor en het tegen van
-beide zienswijzen. Hij beseft dat we voortdurend ons bevinden in een tijdperk van
-overgang. Het tegenwoordige vormt eenvoudig het punt van overgang van het verledene
-tot het toekomstige en met beide moeten wij rekenschap houden. Een wereld zonder overleveringen
-kan men zich evenmin voorstellen als men zich een leven denken kan zonder beweging.
-Waar <span class="ex">Heraclitus</span> bij het eerste opleven der moderne philosophie terecht beweren mocht dat men geen
-tweemaal baden kan in eenzelfden stroom, weten wij heden dat de stroom niet ophoudt
-met vloeien en een oneindige cirkelgang vertoont. Nooit houdt het morgenrood op te
-gloren aan den horizont zoomin als ooit de zon vergeet onder te gaan.
-</p>
-<p>Het past ons dus het naderend daglicht, zoodra de zon opkomt, te begroeten en wij
-voelen ons verplicht het ondergaan van de zon te eeren wegens het stervend licht dat
-eens aanving te gloren. Wij zelf zijn in de zedelijke wereld de lichtdragers en het
-kosmisch proces is in ons belichaamd. Als wij willen is het ons voor een spanne tijds
-gegeven de duisternis die ons pad omringt te verlichten.
-</p>
-<p>Met den fakkel in de hand streven wij voorwaarts als in den fakkelloop der ouden door
-<span class="ex">Lucretius</span> als symbool van het leven <span class="pagenum">[<a id="xd29e218" href="#xd29e218">VIII</a>]</span>gekozen. Achter ons ijlt de wedlooper die ons gaat voorbijsnellen. Laat ons gansche
-streven gericht zijn op het aan zijn hand toevertrouwen van de helderstralende brandende
-toorts, terwijl wij zelf in de duisternis verdwijnen.
-</p>
-<hr class="tb"><p>
-</p>
-<p>De schrijver heeft zich loffelijk weten te beperken, zijn onderwerp niet uitgeput.
-Voor elk onderdeel had hij stof genoeg om wel een heel boek te vullen. Toch mocht
-hij erin slagen zoo volledig mogelijk te zijn, den lezer te boeien en hem nooit door
-langdradig zijn of in herhalingen vallen te vervelen.
-</p>
-<p>Het boek is een vraagbaak, niet alleen voor ouders, opvoeders, geneesheeren, onderwijzers,
-maar in het algemeen voor ieder genoegzaam ontwikkeld mensch in wien de drang bestaat
-om zich op veilige wijze een weg te banen op het voor zoo velen&#x2014;meestal tot hunne
-schade&#x2014;onbekend gebied van het geslachtsleven.
-</p>
-<p>Het vormt in vele opzichten eene aanvulling, een complement op het in 1908 in Hollandsch
-gewaad verschenen boek van Prof. Auguste Forel: &#x201c;Het sexueele vraagstuk&#x201d; waarvan onlangs
-een tweede uitgave verschenen is.
-</p>
-<p>In de bedoeling van de uitgevers ligt het om de vijf voorafgaande deelen eveneens
-in de hollandsche vertaling te doen verschijnen als het mocht blijken dat de belangstelling
-van het publiek in Havelock Ellis&#x2019; arbeid groot genoeg is om die uitgave te wettigen.
-</p>
-<p class="signed"><span class="sc">Dr.</span> A.&nbsp;W. VAN RENTERGHEM.
-</p>
-<p class="dateline"><span class="sc">Amsterdam</span>, October 1915.
-<span class="pagenum">[<a id="xd29e235" href="#xd29e235">IX</a>]</span></p>
-</div>
-</div>
-<div id="inleiding" class="div1 introduction"><span class="pagenum">[<a href="#toc">Inhoud</a>]</span><div class="divHead">
-<h2 class="main">INLEIDING</h2>
-</div>
-<div class="divBody">
-<p class="first">In de andere deelen van deze &#x201c;Studies&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e240src" href="#xd29e240">1</a>, heb ik mij voornamelijk bezig gehouden met de geslachtsdrift met betrekking tot
-haar voorwerp en ik heb derde personen buiten beschouwing gelaten, evenals de invloeden
-der omgeving, die toch machtig inwerken op die drift en hare bevrediging. Wij kunnen
-echter niet zonder meer deze betrekking van de geslachtsdrift tot derde personen en
-tot de maatschappij in haar geheel, met al haar van ouds ingestelde tradities, voorbijgaan.
-Wij moeten het geslacht beschouwen in zijn betrekking tot de maatschappij.
-</p>
-<p>Daarbij zullen wij, beknopter dan in die andere deelen, de vele en belangrijke vraagstukken,
-die zich aan ons voordoen, kunnen behandelen. Bij de beschouwing van de meer speciale
-vragen der sexueele psychologie betraden wij een verwaarloosd gebied en het was noodzakelijk
-een zorgvuldige en nauwkeurige analyse door te voeren, zooals in vele opzichten nog
-nooit tevoren op deze kwesties beproefd was. Maar als wij komen aan de betrekkingen
-tusschen geslacht en maatschappij, behoeven wij voor het meerendeel niet zulk een
-verwaarloozing te ontmoeten. Het onderwerp van ieder hoofdstuk in dit deel zou gemakkelijk
-het onderwerp kunnen uitmaken van een afzonderlijk deel en heeft dat ook dikwijls
-uitgemaakt; en de literatuur over vele van deze <span class="pagenum">[<a id="xd29e245" href="#xd29e245">X</a>]</span>onderwerpen is al zeer uitgebreid. Het zal daarom mijn voornaamste doel zijn, niet
-om feiten op te sommen, maar om beurtelings ieder onderwerp zoo duidelijk en beknopt
-mogelijk te behandelen met betrekking tot die grond-principes van de sexueele psychologie,
-die&#x2014;voor zoover de gegevens het toelaten&#x2014;in de andere deelen zijn uiteengezet.
-</p>
-<p>Het kan misschien aan sommigen toeschijnen, dat ik mij bij deze uiteenzetting had
-moeten bepalen tot het tegenwoordige en dat ik niet ook een zoo ruimen blik had moeten
-slaan op den loop van de geschiedenis der menschheid en de tradities van het geslacht.
-Het zou vooral wel kunnen schijnen, dat ik te sterk den nadruk gelegd heb op den invloed
-van het Christendom op het vormen van sexueele idealen en het ontstaan van sexueele
-instellingen. Dat, ik ben er van overtuigd, is een dwaling. Het is omdat deze dwaling
-zoo dikwijls begaan is, dat de bewegingen van vooruitgang onder ons&#x2014;bewegingen die
-nooit in eenige periode van de geschiedenis der maatschappij kunnen ophouden&#x2014;door
-velen zoo ernstig worden misverstaan. Wij kunnen aan onze tradities niet ontkomen.
-Een &#x201c;eeuw van het verstand&#x201d; is er nooit geweest en kan er nooit zijn. De ijverigste
-zoogenaamde &#x201c;vrijdenker&#x201d;, die naar hij meent het gezag van het Christelijk verleden
-geheel afwerpt, staat nog onder den invloed van dat verleden. Als de tradities daarvan
-hem niet geheel en al in vleesch en bloed zijn overgegaan, dan zijn zij toch samengeweven
-met de maatschappelijke instellingen waarbij hij is opgegroeid en zij werken in zelfs
-op zijne wijze van denken. De nieuwste wijzigingen in onze instellingen hebben onvermijdelijk
-den invloed ondervonden van den vroegeren vorm van die instellingen. Wij kunnen ons
-niet duidelijk voor oogen stellen waar we zijn, nòch waar we heen gaan, als we niet
-weten waar we vandaan komen. Wij kunnen de beteekenis van de veranderingen om ons
-heen niet begrijpen en wij kunnen ze niet met hoopvol vertrouwen onder de oogen zien,
-als wij niet bekend zijn met de richting van de groote stroomingen, die alle beschaving
-in eindeloozen kringloop voortbewegen.
-</p>
-<p>Bij de uiteenzetting der sexueele vragen, die in zeer ruime mate aangelegenheden zijn
-van maatschappelijke hygiëne, zullen wij ons dus nog op psychologisch standpunt stellen.
-Zulk een <span class="pagenum">[<a id="xd29e250" href="#xd29e250">XI</a>]</span>standpunt ten opzichte van deze zaken is niet alleen gewettigd, maar ook noodzakelijk.
-Uiteenzettingen over maatschappelijke hygiëne, die zuiver medisch zijn of zuiver juridisch
-of zuiver moreel of zuiver theologisch leiden niet alleen tot conclusies, die dikwijls
-lijnrecht tegenover elkaar staan, maar ze leenen zich klaarblijkelijk niet tot toepassing
-op de samengestelde menschelijke persoonlijkheid. De voornaamste taak, die wij voor
-ons hebben, moet zijn vast te stellen wat de gezamenlijke behoeften en ideeën van
-beschaafde mannen en vrouwen het best uitdrukt en bevredigt. Zoo dat, terwijl wij
-wel voortdurend medische, wettelijke en moreele eischen in het oog moeten houden&#x2014;die
-alle in sommige opzichten beantwoorden aan de eene of andere persoonlijke of maatschappelijke
-behoefte&#x2014;het toch hoofdzaak is te voldoen aan de eischen van de geheele menschelijke
-persoonlijkheid.
-</p>
-<p>Wij moeten op dit standpunt den nadruk leggen, omdat het wel eens schijnt, dat geen
-dwaling méer voorkomt onder hen, die over hygiënische en moreele sexueele vraagstukken
-schrijven, dan deze, dat zij het psychologisch standpunt buiten beschouwing laten.
-</p>
-<p>Zij zullen <abbr title="bijvoorbeeld">b.v.</abbr> staan aan de zijde van beperking op sexueel gebied of aan de zijde van het emancipeeren,
-maar zij stellen zich niet duidelijk voor oogen, dat zulk een eng punt van uitgang
-niet voldoet aan de behoeften van samengestelde menschelijke wezens. Van het meer-omvattend
-psychologisch standpunt erkennen wij, dat wij aan elkaar tegenover gestelde aandriften,
-die beide evenzeer gronden in het menschelijke psychische organisme, tot samenwerking
-moeten brengen.
-</p>
-<p>In de andere deelen van deze &#x201c;Studies&#x201d; heb ik getracht mij te onthouden van het uitdrukken
-van eenige persoonlijke meening en, voor zoover dat mogelijk was een volkomen objectieve
-houding te handhaven. In deze poging ben ik, naar ik vertrouw, geslaagd, als ik mag
-oordeelen uit het feit, dat ik bewijzen van sympathie en van goedkeuring ontvangen
-heb van alle soorten van menschen, niet minder van den rationalistischen vrijdenker
-dan van den orthodoxen-geloovige, van hen, die onze meest heerschende ethische beschouwingen
-deelen, zoowel als van hen, die ze verwerpen. Zoo moet het ook zijn, want wat ook
-onze maatstaf ter bepaling der waarde van gevoelens en van levensgedrag is, het moet
-altijd nuttig voor ons zijn te weten, wat precies <span class="pagenum">[<a id="xd29e260" href="#xd29e260">XII</a>]</span>de gevoelens zijn van menschen en hoe die gevoelens strekken om in te werken op hun
-gedrag. In dit deel echter, waar maatschappelijke tradities noodzakelijk in overweging
-moeten komen en waar wij den groei van deze tradities in het verleden en hun waarschijnlijke
-ontwikkeling in de toekomst uiteen moeten zetten, daar heb ik niet de hoop, dat de
-objectiviteit van mijn houding den lezer even duidelijk zal zijn. Ik moet hier vaststellen,
-niet alleen, wat de menschen feitelijk voelen en doen, maar welke neiging tot ontwikkeling
-naar mijn meening hun voelen en hun handelen heeft. Dat is alleen maar een kwestie
-van appreciatie, met hoe ruimen blik en hoe voorzichtig men zich ook daartegenover
-stelt; het kan geen zaak zijn van absoluut bewijs. Ik hoop, dat zij, die mij vroeger
-gevolgd zijn, nog geduld met mij zullen hebben, zelfs als het hun onmogelijk is altijd
-de conclusies aan te nemen, waartoe ik zelf gekomen ben.
-</p>
-<p class="signed">HAVELOCK ELLIS.
-</p>
-<p class="dateline"><span class="sc">Carbis <span class="corr" id="xd29e267" title="Bron: Boy">Bay</span>, Cornwall, Engeland.</span>
-<span class="pagenum">[<a id="xd29e271" href="#xd29e271">XIII</a>]</span></p>
-</div>
-<div class="footnotes">
-<hr class="fnsep">
-<div class="footnote-body">
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e240" href="#xd29e240src">1</a></span> Deze deelen zijn in bewerking en zullen eveneens bij uitgeefster dezes in het Nederlandsch
-verschijnen.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e240src">&#x2191;</a></p>
-</div>
-</div>
-</div>
-<div id="toc" class="div1 contents"><span class="pagenum">[<a href="#toc">Inhoud</a>]</span><div class="divHead">
-<h2 class="main">INHOUD</h2>
-</div>
-<div class="divBody">
-<p class="first tocHead"><span class="sc">Hoofdstuk I</span> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class="tocPageNum">blz.</span>
-</p>
-<p class="tocHead"><a href="#ch1" id="xd29e282">Moeder en kind</a> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class="tocPageNum">3</span>
-</p>
-<p class="tocArgument">Het recht van het kind om zijn voorouders te kiezen.&#x2014;Hoe dit gedaan wordt.&#x2014;De moeder
-is de naaste bloedverwant van het kind.&#x2014;Moederschap en vrouwenbeweging.&#x2014;De enorme
-beteekenis van het moederschap.&#x2014;De sterfte onder de zuigelingen en de oorzaken daarvan.&#x2014;De
-voornaamste oorzaak ligt bij de moeder.&#x2014;De behoefte aan rust tijdens de zwangerschap.&#x2014;Het
-veelvuldig vóorkomen van ontijdige geboorten.&#x2014;De taak van den Staat.&#x2014;Nieuwste vorderingen
-in puericultuur.&#x2014;De kwestie van <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> tijdens de zwangerschap.&#x2014;De behoefte aan rust gedurende den zoogtijd.&#x2014;De plicht van
-de moeder haar kind te zoogen.&#x2014;De economische vraag.&#x2014;De plicht van den Staat.&#x2014;Nieuwste
-vooruitgang in moederbescherming.&#x2014;Het mislukken van openbare kinderbewaarplaatsen.
-</p>
-<p class="tocHead"><span class="sc">Hoofdstuk II</span>
-</p>
-<p class="tocHead"><a href="#ch2" id="xd29e298">Sexueele opvoeding</a> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class="tocPageNum">33</span>
-</p>
-<p class="tocArgument">Zorg voor het kroost is even zoo noodig als kroost.&#x2014;Vroege uitingen van de geslachtsdrift.&#x2014;Moeten
-die als normaal beschouwd worden?&#x2014;Het sexueele spel van kinderen.&#x2014;Het liefdegevoel
-in de kinderjaren.&#x2014;Zijn stadskinderen geslachtelijk eerder rijp dan kinderen van het
-land?&#x2014;De kinderlijke voorstellingen over de herkomst van de kinderen.&#x2014;De noodzakelijkheid
-met de sexueele opvoeding van de kinderen vroeg te beginnen.&#x2014;Het belang van vroeg
-oefenen in verantwoordelijkheid.&#x2014;Het verkeerde van de oude leer der stilzwijgendheid
-over geslachtszaken.&#x2014;Het nadeel is grooter waar het meisjes geldt.&#x2014;De moeder is de
-natuurlijke en beste leermeesteres.&#x2014;De ziekelijke invloed van kunstmatige geheimzinnigheid
-in sexueele zaken.&#x2014;De literatuur over de sexueele opheldering der jeugd.&#x2014;Aard van
-de taak der moeder.&#x2014;Sexueele opvoeding op de school.&#x2014;De waarde van botanie.&#x2014;Zoölogie.&#x2014;Sexueele
-opvoeding na de puberteit.&#x2014;De noodzakelijkheid den invloed van kwakzalver-literatuur
-te verijdelen.&#x2014;Het gevaar dat voortkomt uit het niet tijdig voorbereiden op de eerste
-menstruatie.&#x2014;De juiste houding tegenover het geslachtsleven der vrouw.<span class="pagenum">[<a id="xd29e306" href="#xd29e306">XIV</a>]</span>&#x2014;De dringende noodzakelijkheid van <span class="corr" title="Bron: hygiene">hygiëne</span> der menstruatie tijdens de eerste jeugd.&#x2014;Zulk een <span class="corr" title="Bron: hygiene">hygiëne</span> is te vereenigen met de gelijkstelling der geslachten op opvoedkundig en maatschappelijk
-gebied.&#x2014;De invaliditeit van vrouwen komt voornamelijk voort uit verwaarloozing der
-hygiëne.&#x2014;De goede invloed van lichaamsoefening op vrouwen en de slechte invloed der
-athletiek.&#x2014;De nadeelen van het onderdrukken van het gemoedsleven.&#x2014;De noodzakelijkheid
-om jonge menschen de waardigheid van het geslachtsleven te leeren.&#x2014;Invloed van deze
-factoren op het lot der vrouwen in het huwelijk.&#x2014;Lezingen en toespraken over sexueele
-<span class="corr" title="Bron: hygiene">hygiëne</span>.&#x2014;De rol van den dokter in de sexueele opvoeding.&#x2014;De invoering in de wereld der idealen
-tijdens de puberteit.&#x2014;De plaats van het godsdienst- en zede-onderwijs.&#x2014;De plechtigheden
-van natuurvolken bij het inleiden in de geslachtsrijpheid.&#x2014;De sexueele invloed van
-literatuur.&#x2014;De sexueele invloed van kunst.
-</p>
-<p class="tocHead"><span class="sc">Hoofdstuk III</span>
-</p>
-<p class="tocHead"><a href="#ch3" id="xd29e322">Sexueele opvoeding en naaktheid</a> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class="tocPageNum">87</span>
-</p>
-<p class="tocArgument">De houding van de Grieken tegenover de naaktheid.&#x2014;Hoe de Romeinen die houding wijzigden.&#x2014;De
-invloed van het Christendom.&#x2014;Naaktheid in de Middeleeuwen.&#x2014;De ontwikkeling van den
-afschuw voor de naaktheid.&#x2014;Daarmede samengaande veranderingen in de voorstelling van
-de naaktheid.&#x2014;Preutschheid.&#x2014;De romantische beweging.&#x2014;Het ontstaan van een nieuwe wijze
-van voelen jegens de naaktheid.&#x2014;De hygiënische beschouwing van de naaktheid.&#x2014;Hoe kinderen
-gewend kunnen worden aan naaktheid.&#x2014;Naaktheid staat niet vijandig tegenover zedigheid.&#x2014;Het
-instinct van lichaamstrots.&#x2014;De waarde van naaktheid in de opvoeding.&#x2014;De æsthetische
-waarde der naaktheid.&#x2014;Het menschelijk lichaam als een van de voornaamste levenwekkende
-factoren van het leven.&#x2014;Hoe naaktheid aangekweekt kan worden.&#x2014;De zedelijke beteekenis
-der naaktheid.
-</p>
-<p class="tocHead"><span class="sc">Hoofdstuk IV</span>
-</p>
-<p class="tocHead"><a href="#ch4" id="xd29e336">Het waardeeren van de geslachtsliefde</a> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class="tocPageNum">109</span>
-</p>
-<p class="tocArgument">Het begrip geslachtsliefde.&#x2014;De houding van het middeleeuwsche ascetisme.&#x2014;St. Bernard
-en St. Odo van Cluny.&#x2014;Het wijzen van de asceten op het bij elkaar liggen van de sexueele-
-en de excretie-organen.&#x2014;De liefde als een sacrament der natuur.&#x2014;De voorstelling van
-de onreinheid van wat betrekking heeft op het geslacht bij natuurvolken in het algemeen.&#x2014;<span class="corr" id="xd29e344" title="Bron: Theoriën">Theorieën</span> over den oorsprong van deze voorstelling.&#x2014;Het anti-ascetische element in den bijbel
-en het eerste Christendom.&#x2014;Clemens van Alexandrië.&#x2014;De houding van den heiligen Augustinus.&#x2014;De
-erkenning van de heiligheid van het lichaam door Tertullianus, Rufinus en Athanasius.&#x2014;De
-hervorming.&#x2014;Het sexueele instinct beschouwd als dierlijk.&#x2014;Het menschelijke sexueele
-instinct gelijkt niet op dat van het dier.&#x2014;Wellust en liefde.&#x2014;De definitie van liefde.&#x2014;Liefde
-en namen voor liefde zijn onbekend in sommige deelen van de wereld.&#x2014;Romantische liefde
-heeft zich eerst laat ontwikkeld bij het blanke ras.&#x2014;Het mysterie van het sexueel
-verlangen.&#x2014;De kwestie of liefde een begoocheling is.&#x2014;De geestelijke zoowel als de
-physieke bouw van de wereld berust voor een deel op geslachtsliefde.&#x2014;Het getuigenis
-van mannen van intellect voor de alleen-heerschappij der liefde.
-</p>
-<p class="tocHead"><span class="sc">Hoofdstuk V</span>
-</p>
-<p class="tocHead"><a href="#ch5" id="xd29e352">De beteekenis der kuischheid</a> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class="tocPageNum">133</span>
-</p>
-<p class="tocArgument">Kuischheid is onafscheidelijk van de waardigheid der liefde.&#x2014;Het verzet van de 18de
-eeuw tegen het kuischheids-ideaal.&#x2014;Onnatuurlijke vormen van <span class="pagenum">[<a id="xd29e360" href="#xd29e360">XV</a>]</span>kuischheid.&#x2014;De psychologische basis van de ascese.&#x2014;Ascese en kuischheid als deugden
-bij natuurvolken.&#x2014;De beteekenis van Tahiti.&#x2014;Kuischheid onder barbaarsche volken.&#x2014;Kuischheid
-onder de eerste Christenen.&#x2014;Worstelingen van de heiligen tegen de aanvechtingen van
-het vleesch.&#x2014;De fictie van de Christelijke kuischheid.&#x2014;Het verdwijnen ervan in de
-Middeleeuwen.&#x2014;&#x201c;Aucassin et Nicolette&#x201d; en de nieuwe romance van kuische liefde.&#x2014;De
-onkuischheid van de Noordelijke barbaren.&#x2014;De boeten van de kerk.&#x2014;Invloed van de renaissance
-en van de hervorming.&#x2014;Het verzet tegen de jonkvrouwelijkheid als een deugd.&#x2014;De moderne
-opvatting der kuischheid als een deugd.&#x2014;De invloeden, die de deugd der kuischheid
-bevorderen.&#x2014;Kuischheid als een wijze van tucht.&#x2014;De waarde van kuischheid voor den
-kunstenaar.&#x2014;Welke waarde het volk hecht aan potentie en impotentie.&#x2014;De juiste definities
-van ascese en kuischheid.
-</p>
-<p class="tocHead"><span class="sc">Hoofdstuk VI</span>
-</p>
-<p class="tocHead"><a href="#ch6" id="xd29e367">Het vraagstuk der sexueele abstinentie</a> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class="tocPageNum">165</span>
-</p>
-<p class="tocArgument">De invloed van de traditie.&#x2014;De theologische voorstelling van wellust.&#x2014;Neiging van
-deze invloeden om de sexueele moraal te degradeeren.&#x2014;Het resultaat daarvan de vorming
-van het vraagstuk der sexueele abstinentie.&#x2014;De protesten tegen sexueele abstinentie.&#x2014;Sexueele
-abstinentie en genialiteit.&#x2014;Sexueele abstinentie bij vrouwen.&#x2014;De voorstanders van
-sexueele abstinentie.&#x2014;Bemiddelende houding.&#x2014;Onbevredigende resultaten van de geheele
-discussie.&#x2014;Critiek op het begrip sexueele abstinentie vergeleken met onthouding van
-voedsel.&#x2014;Geen volledige analogie.&#x2014;De moraal van sexueele abstinentie is geheel negatief.&#x2014;Is
-het de plicht van den dokter buitenechtelijk geslachtsverkeer aan te raden?&#x2014;Meeningen
-van hen die dit al of niet als plicht beschouwen.&#x2014;De beslissing moet vallen tegen
-het geven van zulk een raad.&#x2014;De dokter gebonden door de maatschappelijke en moreele
-denkbeelden van zijn eeuw.&#x2014;De dokter als hervormer.&#x2014;Sexueele abstinentie en sexueele
-hygiëne.&#x2014;Alcohol.&#x2014;De invloed van lichamelijke en geestelijke inspanning.&#x2014;De ontoereikendheid
-van de sexueele <span class="corr" id="xd29e375" title="Bron: hijgiëne">hygiëne</span> op dit gebied.&#x2014;De onwerkelijke aard van het begrip sexueele abstinentie.&#x2014;De noodzakelijkheid
-het door een meer positief ideaal te vervangen.
-</p>
-<p class="tocHead"><span class="sc">Hoofdstuk VII</span>
-</p>
-<p class="tocHead"><a href="#ch7" id="xd29e383">Prostitutie</a> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class="tocPageNum">201</span>
-</p>
-<p class="tocArgument">I. &#x201c;De orgie&#x201d;:&#x2014;De godsdienstige oorsprong van de orgie.&#x2014;Het carneval.&#x2014;De orgie erkend
-door de Grieken en Romeinen.&#x2014;De orgie bij natuurvolken.&#x2014;Het drama.&#x2014;Het door de orgie
-bevorderde doel.
-</p>
-<p class="tocArgument">II. &#x201c;Oorsprong en ontwikkeling van de prostitutie&#x201d;:&#x2014;De definitie van prostitutie.&#x2014;Prostitutie
-onder natuurvolken.&#x2014;De voorwaarden waaronder prostitutie als bedrijf ontstaat.&#x2014;Geheiligde
-prostitutie.&#x2014;De dienst van Mylitta.&#x2014;Het uitoefenen van de prostitutie met het doel
-een huwelijksgift te verkrijgen.&#x2014;Het ontstaan van de wereldlijke prostitutie in Griekenland.&#x2014;Prostitutie
-in het Oosten.&#x2014;Indië, China, Japan, enz.&#x2014;Prostitutie in Rome.&#x2014;De invloed van het Christendom
-op de prostitutie.&#x2014;De poging de prostitutie te bestrijden.&#x2014;Het middeleeuwsch bordeel.&#x2014;Het
-optreden van de courtisane.&#x2014;Fullia <span class="corr" id="xd29e394" title="Bron: D&#x2019; Aragona">D&#x2019;Aragona</span>.&#x2014;Veronica Franco.&#x2014;Ninon de Lenclos.&#x2014;Latere pogingen de prostitutie uit te roeien.&#x2014;Het
-politie-toezicht op de prostitutie.&#x2014;De nutteloosheid wordt langzamerhand erkend.
-</p>
-<p class="tocArgument">III. &#x201c;De oorzaken der prostitutie&#x201d;:&#x2014;Prostitutie als een deel van het huwelijkssysteem.&#x2014;Het
-complex van oorzaken voor de prostitutie.&#x2014;De motieven aangegeven door de prostituées.&#x2014;(1)
-De economische factor van de prostitutie.&#x2014;Armoede is zelden het hoofd-motief voor
-de prostitutie.&#x2014;<span class="pagenum">[<a id="xd29e399" href="#xd29e399">XVI</a>]</span>Maar economische druk oefent een zeer werkelijken invloed uit.&#x2014;Het hooge percentage
-van prostituées geleverd door de dienstboden.&#x2014;Beteekenis van dit feit.&#x2014;(2) De biologische
-factor van de prostitutie.&#x2014;De zoogenaamde geboren prostituée.&#x2014;De aangehaalde identiteit
-met den geboren misdadiger.&#x2014;Het sexueele instinct bij prostituées.&#x2014;De physieke en
-psychische eigenaardigheden van prostituées.&#x2014;(3) De moreele noodzakelijkheid een factor
-in het bestaan van de prostitutie.&#x2014;De moreele voorstanders van de prostitutie.&#x2014;De
-moreele houding van het Christendom jegens de prostitutie.&#x2014;De houding van het protestantisme.&#x2014;Nieuwere
-voorstanders van de moreele noodzakelijkheid van de prostitutie.&#x2014;(4) Waarde voor de
-beschaving als een factor van de prostitutie.&#x2014;De invloed van het stadsleven.&#x2014;De behoefte
-aan opwinding.&#x2014;Waarom dienstmeisjes zoo dikwijls prostituée worden.&#x2014;De geringe rol
-die de verleiding speelt.&#x2014;Prostituées komen in grooten getale van het land.&#x2014;De lokstem
-van de beschaving trekt vrouwen naar de prostitutie.&#x2014;De overeenkomstige aantrekkingskracht
-wordt door mannen gevoeld.&#x2014;De prostituée als kunstenares en als leidsvrouw van de
-mode.&#x2014;De bekoring van het vulgaire.
-</p>
-<p class="tocArgument">IV. &#x201c;De tegenwoordige houding der maatschappij tegenover de prostitutie&#x201d;:&#x2014;Het verval
-van het bordeel.&#x2014;De neiging tot humaniseeren van de prostitutie.&#x2014;De pecuniaire zijde
-van de prostitutie.&#x2014;De Geisha.&#x2014;De Hetere.&#x2014;De moreele opstand tegen de prostitutie.&#x2014;Dure
-deugd ten koste van vuile ondeugd.&#x2014;De gewone houding tegenover prostituées.&#x2014;De wreedheid
-daarvan is absurd.&#x2014;De noodzakelijkheid de prostitutie te hervormen.&#x2014;De noodzakelijkheid
-het huwelijk te hervormen.&#x2014;Deze beide noodzakelijkheden hangen nauw met elkander samen.&#x2014;De
-daarbij in aanmerking komende dynamische betrekkingen.
-</p>
-<p class="tocHead"><span class="sc">Hoofdstuk VIII</span>
-</p>
-<p class="tocHead"><a href="#ch8" id="xd29e408">De bestrijding der geslachtsziekten</a> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class="tocPageNum">291</span>
-</p>
-<p class="tocArgument">De beteekenis van de geslachtsziekten.&#x2014;De geschiedenis der syphilis.&#x2014;Het vraagstuk
-van den oorsprong ervan.&#x2014;De groote maatschappelijke beteekenis van de syphilis.&#x2014;De
-maatschappelijke gevaren van de gonorrhoe.&#x2014;De moderne verandering in de methoden ter
-bestrijding van de geslachtsziekten.&#x2014;Oorzaken van het verval van het systeem van politie-toezicht.&#x2014;Noodzakelijkheid
-de feiten onder de oogen te zien.&#x2014;De onschuldige offers der geslachtsziekten.&#x2014;Het
-zijn ziekten, en geen misdaden.&#x2014;Het principe van aanmelding.&#x2014;Het Scandinavisch systeem.&#x2014;Kostelooze
-behandeling.&#x2014;Straf op het overbrengen van venerische ziekten.&#x2014;Sexueele opvoeding met
-betrekking tot venerische ziekten.&#x2014;Lezingen, enz.&#x2014;Uiteenzetting in romans en op het
-tooneel.&#x2014;Het &#x201c;leelijke&#x201d; is niet &#x201c;immoreel&#x201d;.
-</p>
-<p class="tocHead"><span class="sc">Hoofdstuk IX</span>
-</p>
-<p class="tocHead"><a href="#ch9" id="xd29e421">Geslachts-zedeleer</a> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class="tocPageNum">331</span>
-</p>
-<p class="tocArgument">Prostitutie met betrekking tot ons huwelijks-systeem.&#x2014;Huwelijk en moraal.&#x2014;De definitie
-van het woord &#x201c;moraal&#x201d;.&#x2014;Theoretische moraal.&#x2014;Hare verdeeling in traditioneele moraal
-en ideëele moraal.&#x2014;Praktische moraal.&#x2014;Praktische moraal gegrond op gewoonte.&#x2014;Deze
-is het eenige onderwerp van wetenschappelijke zedeleer.&#x2014;De reactie tusschen theoretische
-en praktische moraal.&#x2014;Sexueele moraal in het verleden is een toepassing van economische
-moraal.&#x2014;De vereeniging van starheid en van laksheid in deze moraal.&#x2014;Het ontstaan van
-een bijzondere geslachts-zedeleer en de ontwikkeling van moreele idealen.&#x2014;Uitingen
-van sexueele moraal.&#x2014;Gebrek aan eerbied voor de vormen van het huwelijk.&#x2014;Proef huwelijk.&#x2014;Huwelijk
-na de conceptie van een kind.&#x2014;Verschijnselen in Duitschland, Angelsaksische landen,
-<span class="pagenum">[<a id="xd29e429" href="#xd29e429">XVII</a>]</span>Rusland enz.&#x2014;De positie der vrouw.&#x2014;De historische neiging die de gelijkheid van vrouwen
-met mannen begunstigt.&#x2014;De theorie van het matriarchaat.&#x2014;De moeder-familie.&#x2014;Vrouwen
-in Babylonië.&#x2014;Egypte-Rome.&#x2014;De 18de en de 19de eeuw.&#x2014;De historische neiging, die moreele
-ongelijkheid van de vrouw begunstigt.&#x2014;De tweeledige invloed van het Christendom.&#x2014;Invloed
-van de Germaansche gewoonte en van het leenstelsel.&#x2014;De ridderschap.&#x2014;De vrouw in Engeland.&#x2014;De
-vrouwenhandel.&#x2014;Het afnemen van de onderworpenheid der vrouw.&#x2014;Ongeschiktheid van den
-modernen man om te heerschen.&#x2014;Het toenemen van de moreele verantwoordelijkheid bij
-vrouwen.&#x2014;De daarmee samengaande ontwikkeling van economische onafhankelijkheid.&#x2014;Het
-toenemen van het aantal werkende vrouwen.&#x2014;Het binnendringen van de vrouwen in de moderne
-industrie.&#x2014;In hoe ver dit maatschappelijk te rechtvaardigen is.&#x2014;De sexueele verantwoordelijkheid
-van vrouwen en de gevolgen ervan.&#x2014;De beweerde moreele inferioriteit van vrouwen.&#x2014;De
-&#x201c;zelfopoffering&#x201d; van vrouwen.&#x2014;De maatschappij heeft geen belang bij sexueele verhoudingen.&#x2014;De
-voortplanting is het eenige sexueele belang van den Staat.&#x2014;De zeer hooge beteekenis
-van het moederschap.
-</p>
-<p class="tocHead"><span class="sc">Hoofdstuk X</span>
-</p>
-<p class="tocHead"><a href="#ch10" id="xd29e436">Het huwelijk</a> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class="tocPageNum">383</span>
-</p>
-<p class="tocArgument">De definitie van het huwelijk.&#x2014;Het huwelijk in de dierenwereld.&#x2014;Het overheerschen
-van de monogamie.&#x2014;Het vraagstuk van het groepen-huwelijk.&#x2014;Monogamie is een natuurlijk
-feit, niet gebaseerd op een wet der menschen.&#x2014;De neiging den vorm van het huwelijk
-te stellen boven het feit van het huwelijk.&#x2014;De geschiedenis van het huwelijk.&#x2014;Het
-huwelijk in het oude Rome.&#x2014;Germaansche invloed op het huwelijk.&#x2014;De bruidkoop.&#x2014;De ring.&#x2014;De
-invloed van het Christendom op het huwelijk.&#x2014;De groote uitbreiding van dezen invloed.&#x2014;Het
-sacrament van het huwelijk.&#x2014;Oorsprong en ontwikkeling van de opvatting als sacrament.&#x2014;De
-kerk maakte het huwelijk tot een openbare daad.&#x2014;Het kanonieke huwelijksrecht.&#x2014;De gezonde
-kern ervan.&#x2014;De ontwikkeling ervan.&#x2014;De onduidelijkheden en dwaasheden ervan.&#x2014;Eigenaardigheden
-van het Engelsche huwelijksrecht.&#x2014;Invloed van de hervorming op het huwelijk.&#x2014;De <span class="corr" id="xd29e445" title="Bron: prostestantsche">protestantsche</span> opvatting van het huwelijk als een wereldlijk verdrag.&#x2014;De puriteinsche huwelijks-hervorming.&#x2014;Milton
-als de pionier voor de huwelijks-hervorming.&#x2014;Zijn inzichten over echtscheiding.&#x2014;De
-achterlijke positie van Engeland op het gebied van huwelijks-hervorming.&#x2014;Critiek op
-de Engelsche wet op de echtscheiding.&#x2014;De tradities van het kanonieke recht werken
-nog voort.&#x2014;De kwestie van schadevergoeding bij echtbreuk.&#x2014;Onderlinge verstandhouding
-is een beletsel tegen echtscheiding.&#x2014;Echtscheiding in Frankrijk, Duitschland, Oostenrijk,
-Rusland enz.&#x2014;De Vereenigde Staten.&#x2014;Onmogelijkheid de echtscheidingsgronden wettig
-vast te stellen.&#x2014;Echtscheiding bij wederzijdsch goedvinden.&#x2014;De oorsprong en de ontwikkeling
-daarvan.&#x2014;Belemmering door de tradities van het kanonieke recht.&#x2014;Wilhelm von Humboldt.&#x2014;Nieuwe
-voorstanders van echtscheiding bij wederzijdsch goedvinden.&#x2014;De argumenten tegen het
-gemakkelijker maken van de echtscheiding.&#x2014;De belangen van de kinderen.&#x2014;De bescherming
-der vrouwen; de tegenwoordige neiging van de echtscheidingsbeweging.&#x2014;Het huwelijk
-is geen contract.&#x2014;Het voorstel van het huwelijk voor een zeker aantal jaren.&#x2014;Wettelijke
-beperkingen en nadeelen in de positie van man en vrouw.&#x2014;Het huwelijk is geen contract
-maar een feit.&#x2014;Alleen de bijkomende zaken van het huwelijk, niet de essentieele, leenen
-zich tot een regeling bij contract.&#x2014;De wettelijke erkenning van het huwelijk als een
-feit zonder eenige ceremonie.&#x2014;Contracten over de persoonlijkheid zijn niet te vereenigen
-met de moderne neigingen.&#x2014;De factor van moreele verantwoordelijkheid.&#x2014;Het huwelijk
-als een ethisch <span class="pagenum">[<a id="xd29e448" href="#xd29e448">XVIII</a>]</span>sacrament.&#x2014;Persoonlijke verantwoordelijkheid sluit vrijheid in.&#x2014;Vrijheid is de beste
-waarborg voor bestendigheid<span class="corr" title="Niet in bron">.</span>&#x2014;Onjuiste denkbeelden over individualisme.&#x2014;De moderne neiging van het huwelijk.&#x2014;Met
-de geboorte van een kind houdt het huwelijk op een persoonlijke aangelegenheid te
-zijn.&#x2014;Ieder kind moet een wettigen vader en een wettige moeder hebben.&#x2014;Hoe dit bereikt
-kan worden.&#x2014;De vaste grondslag der monogamie.&#x2014;De kwestie van huwelijks-variaties.&#x2014;Zulke
-variaties staan niet vijandig tegenover de monogamie.&#x2014;De meest gewone variaties.<span class="corr" id="xd29e452" title="Bron: ">&#x2014;</span>De buigzaamheid van het huwelijk houdt variaties in toom.&#x2014;Huwelijks-variaties tegenover
-de prostitutie.&#x2014;Het huwelijk op verstandigen en humanen grondslag.&#x2014;Samenvatting en
-besluit.
-</p>
-<p class="tocHead"><span class="sc">Hoofdstuk XI</span>
-</p>
-<p class="tocHead"><a href="#ch11" id="xd29e460">De kunst van liefhebben</a> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class="tocPageNum">463</span>
-</p>
-<p class="tocArgument">Het huwelijk is er niet alleen voor de voortplanting.&#x2014;Theologen over het &#x201c;<span lang="la">Sacramentum Solationis</span>&#x201d;.&#x2014;Het belang van de &#x201c;kunst van liefhebben&#x201d;.&#x2014;De grondslag van bestendigheid in het
-huwelijk en de voorwaarde voor juiste voortplanting.&#x2014;De kunst van liefhebben is het
-bolwerk tegen de echtscheiding.&#x2014;De eenheid van liefde en huwelijk is een principe
-der moderne moraal.&#x2014;Het Christendom en de kunst van liefhebben.&#x2014;Ovidius.&#x2014;De kunst
-van liefhebben onder natuurvolken.&#x2014;Sexueele inwijding in Afrika en elders.&#x2014;De neiging
-tot spontane ontwikkeling van de kunst van liefhebben in de jeugd.&#x2014;Flirt.&#x2014;Sexueele
-onwetendheid bij vrouwen.&#x2014;De plaats van den echtgenoot bij de sexueele inwijding.&#x2014;Sexueele
-onwetendheid bij mannen.&#x2014;De opvoeding van den echtgenoot voor het huwelijk.&#x2014;Het onheil
-gesticht door de onwetendheid van den man.&#x2014;De physieke en geestelijke gevolgen van
-den onbeholpen <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>.&#x2014;Vrouwen verstaan de kunst van liefhebben beter dan mannen.&#x2014;Oude en nieuwe meeningen
-over de veelvuldigheid van den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>.&#x2014;Verschil in sexueele potentie.&#x2014;De sexueele begeerte.&#x2014;De kunst van liefhebben berust
-op de biologische feiten van het hofmaken.&#x2014;De kunst aan vrouwen te behagen.&#x2014;De minnaar
-vergeleken bij den musicus.&#x2014;Het aanzoek als een deel van het hofmaken.&#x2014;Divinatie in
-de kunst van liefhebben.&#x2014;Het belang van de preliminariën bij het aanzoek.&#x2014;De onbeholpen
-echtgenoot is dikwijls de oorzaak van de koelheid der vrouw.&#x2014;De moeilijkheid van het
-hofmaken.&#x2014;Gelijktijdig orgasme.&#x2014;De nadeelen van onvolkomen bevrediging bij de vrouwen.&#x2014;<span lang="la"><span class="corr" id="xd29e478" title="Bron: Coitus">Coïtus</span> interruptus</span>.&#x2014;<span lang="la"><span class="corr" id="xd29e483" title="Bron: Coitus">Coïtus</span> reservatus</span>.&#x2014;De menschelijke wijze van <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>.&#x2014;Variaties in <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>.&#x2014;Houding bij <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>.&#x2014;De beste tijd voor den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>.&#x2014;De invloed van <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> in het huwelijk.&#x2014;De voordeelen van afwezigheid in het huwelijk.&#x2014;De gevaren der afwezigheid.&#x2014;<span class="corr" id="xd29e503" title="Bron: Jalouzie">Jaloezie</span>.&#x2014;De oorspronkelijke functie der <span class="corr" id="xd29e507" title="Bron: jalouzie">jaloezie</span>.&#x2014;Het veel vóorkomen ervan bij dieren, natuurvolken, enz. en in pathologische toestanden.&#x2014;Een
-tegen-maatschappelijk gevoel.&#x2014;<span class="corr" id="xd29e510" title="Bron: Jalouzie">Jaloezie</span> laat zich niet vereenigen met den vooruitgang der beschaving.&#x2014;De mogelijkheid meer
-dan een persoon tegelijk lief te hebben.&#x2014;De platonische vriendschap.&#x2014;De voorwaarden,
-die ze mogelijk maken.&#x2014;Het moederlijk element in de liefde der vrouw.&#x2014;De eind-ontwikkeling
-van de huwelijksliefde.&#x2014;Het vraagstuk der liefde is een van de grootste maatschappelijke
-kwesties.
-</p>
-<p class="tocHead"><span class="sc">Hoofdstuk XII</span>
-</p>
-<p class="tocHead"><a href="#ch12" id="xd29e518">De wetenschap der voortplanting</a> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class="tocPageNum">523</span>
-</p>
-<p class="tocArgument">De betrekking tusschen de wetenschap der voortplanting en de kunst van liefhebben.&#x2014;Sexueele
-begeerte en sexueel genot als de voorwaarden der conceptie.&#x2014;De voortplanting was vroeger
-overgelaten aan luim en begeerte.&#x2014;Het vraagstuk der voortplanting als een godsdienstkwestie.&#x2014;Het
-geloof in eugeniek.&#x2014;Ellen Key en Francis Galton.&#x2014;Onze schuld tegenover de nakomelingschap.<span class="pagenum">[<a id="xd29e526" href="#xd29e526">XIX</a>]</span>&#x2014;Het vraagstuk natuurlijke keuze te vervangen.&#x2014;De oorsprong en de ontwikkeling der
-eugeniek.&#x2014;Het algemeen aannemen van de principes der eugeniek tegenwoordig.&#x2014;De twee
-wegen, waarop de principes der eugeniek in praktijk worden gebracht.&#x2014;Het besef van
-sexueele verantwoordelijkheid bij de vrouwen.&#x2014;Verwerping van het opgedrongen moederschap.&#x2014;Het
-privilege van het vrijwillige moederschap.&#x2014;Oorzaken van het in minachting brengen
-van het moederschap.&#x2014;De beperking der conceptie.&#x2014;Zij wordt tegenwoordig door de meerderheid
-der bevolking in beschaafde landen in praktijk gebracht.&#x2014;De drogrede &#x201c;zelfmoord van
-het ras&#x201d;.&#x2014;Zijn groote families een merkteeken van degeneratie?&#x2014;Het beperken van de
-voortplanting is het gevolg van natuurlijken en beschaafden vooruitgang.&#x2014;Het toenemen
-der Nieuw-Malthusiaansche ideeën en gebruiken.&#x2014;Facultatieve steriliteit onderscheiden
-van Nieuw-Malthusianisme.&#x2014;De medische en hygiënische noodzakelijkheid van de beperking
-der conceptie.&#x2014;Voorbehoedmiddelen.&#x2014;Miskraam.&#x2014;De nieuwe leer van den plicht miskraam
-op te wekken.&#x2014;In hoeverre is dit te rechtvaardigen?&#x2014;Castratie als methode om de voortplanting
-te beperken.&#x2014;Negatieve eugeniek en positieve eugeniek.&#x2014;De kwestie van getuigschriften
-voor het huwelijk.&#x2014;De ontoereikendheid van het vaststellen der eugeniek door de wetgeving.&#x2014;Het
-scherpen van het maatschappelijk geweten met betrekking tot de erfelijkheid.&#x2014;Beperking
-van de geschiktheid voor het moederschap.&#x2014;De voor de verwekking gunstige voorwaarden.&#x2014;Steriliteit.&#x2014;De
-kwestie van kunstmatige bevruchting.&#x2014;De voor de voortplanting meest gunstige leeftijd.&#x2014;De
-kwestie van het vroege moederschap.&#x2014;De beste tijd voor de voortplanting.&#x2014;De voleindiging
-van den goddelijken levenskring<span class="corr" title="Niet in bron">.</span>
-<span class="pagenum">[<a id="pb1" href="#pb1">1</a>]</span></p>
-</div>
-</div>
-</div>
-<div class="body">
-<div id="ch1" class="div1 chapter"><span class="pagenum">[<a href="#xd29e282">Inhoud</a>]</span><div class="divHead">
-<h2 class="main">MOEDER EN KIND</h2>
-<p><span class="pagenum">[<a id="pb3" href="#pb3">3</a>]</span></p>
-<div class="argument">
-<p class="first">Het recht van het kind om zich zijn voorouders te kiezen.&#x2014;Hoe dit verwerkelijkt kan
-worden.&#x2014;De moeder is de naaste bloedverwant in de opgaande lijn van het kind.&#x2014;Moederschap
-en vrouwenbeweging.&#x2014;De enorme beteekenis van het moederschap.&#x2014;De sterfte onder de
-zuigelingen en de oorzaken daarvan.&#x2014;De voornaamste oorzaak ligt bij de moeder.&#x2014;De
-noodzakelijkheid van rust tijdens de zwangerschap.&#x2014;Het veelvuldig vóorkomen van ontijdige
-geboorten.&#x2014;De taak van den staat.&#x2014;Vooruitgang in den nieuweren tijd van de puericultuur.&#x2014;Het
-vraagstuk betreffende den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> tijdens zwangerschap.&#x2014;De noodzakelijkheid van rust gedurende den zoogtijd.&#x2014;De plicht
-van de moeder om haar kind te zoogen.&#x2014;De economische vraag.&#x2014;De taak van den staat.&#x2014;Vooruitgang
-der moederbescherming.&#x2014;Teleurstellingen ondervonden bij het inrichten van openbare
-kinderbewaarplaatsen.</p>
-</div>
-</div>
-<div class="divBody">
-<p class="first">De sexueele natuur van den mensch wortelt, evenals alles wat het meest essentieele
-in hem is, in een bodem, die lang vóor zijn geboorte gevormd werd.&#x2014;In dit opzicht,
-evenals in alle andere, ontleent hij de elementen van zijn leven aan zijn voorouders,
-hoe nieuw de veranderde combinatie ook moge zijn en hoezeer die ook gewijzigd moge
-worden door latere omstandigheden. Het lot van den mensch ligt niet in de toekomst,
-maar in het verleden. Dat is, juist beschouwd, de meest levende van alle levende werkelijkheden.
-Ieder kind heeft dus het recht zijn eigen voorouders te kiezen. Natuurlijk kan het
-dat alleen doen door plaatsvervangers, door zijn ouders. Het is de ernstigste en heiligste
-plicht van den toekomstigen vader de eene helft te kiezen van het karakter naar voorouders
-en erfelijkheid van zijn toekomstig kind; het is de ernstigste en heiligste plicht
-van de toekomstige moeder ook zulk een keuze te doen<a class="noteref" id="xd29e543src" href="#xd29e543">1</a>. Toen zij elkander kozen, hebben zij te zamen <span class="pagenum">[<a id="pb4" href="#pb4">4</a>]</span>al de voorouders van hun kind gekozen. Zij hebben de sterren bepaald, die zijn lot
-zullen besturen.
-</p>
-<p>Vroeger werd dit besluit, dat zooveel mogelijkheden voor de toekomst bevat, gewoonlijk
-genomen op een hulpelooze, blinde, bijna onbewuste wijze. Het werd òf bestuurd door
-een instinct, dat over het geheel nogal goed gewerkt heeft, òf beïnvloed door economische
-belangen van wier resultaten men dat niet kan zeggen, of het werd overgelaten aan
-toevalligheden, die van nòg lager orde zijn dan zuiver dierlijke aandriften en die
-niets dan kwaad kunnen stichten. Voor de toekomst kunnen wij alleen het geloof hebben&#x2014;want
-alle hoop van de menschheid moet op dat geloof berusten&#x2014;dat een nieuwe impuls, die
-het natuurlijk instinct versterken en het mettertijd onafscheidelijk begeleiden zal,
-den beschaafden mensch den koers zal aangeven die het ras moet nemen. Evenals in het
-verleden het ras over het geheel gevormd is door een natuurlijke, gedeeltelijk sexueele,
-keuze, die onbewust was van zichzelf en onwetend omtrent de doeleinden waar ze toe
-leidde, zoo zal het ras in de toekomst gevormd worden door opzettelijke keuze, zal
-de scheppende energie van de natuur zelf bewust worden in het brein van den beschaafden
-mensch. Dit is niet een geloof dat zijn oorsprong heeft in een vage hoop. De problemen
-van het leven van het individu zijn verbonden aan het lot van het leven van het ras
-en ieder keer weer zullen wij bevinden, als wij peinzen over de individueele kwesties,
-met welke wij hier te maken hebben, dat zij in alle punten ten slotte samenloopen
-naar dit zelfde doeleinde van het ras.
-</p>
-<p>Daar we hier nu de sexueele betrekkingen moeten nagaan van het individu ten opzichte
-van de maatschappij, zal het praktisch zijn op dit punt de kwesties van voorouders
-terzijde te stellen en het individu te nemen zooals het, met een reeds bepaalden erfelijken
-aanleg, ligt onder het hart der moeder.
-</p>
-<p>Het is de moeder, die de naaste bloedverwant is van het kind. Op verschillende punten
-in de zoölogische ontwikkeling heeft het mogelijk geschenen dat de functies, die we
-nu kennen als die van het moederschap, in ruime mate en gelijkelijk gedeeld werden
-door den vader. De natuur heeft verschillende proeven genomen in deze richting, met
-visschen bijvoorbeeld, en zelfs met vogels. Maar hoe nuttig en uitmuntend deze proeven
-ook waren en ofschoon krachtig genoeg om hun voortzetting tot op dezen dag te verzekeren,
-blijft het toch waar, dat de mensch niet bestemd was zich langs dezen weg te verheffen.
-Onder al de zoogdieren, die er vóór den mensch geweest zijn, is het mannetje een indrukwekkende
-en belangrijke figuur in de eerste dagen van het hofmaken, maar nadat de conceptie
-verzekerd is, speelt de moeder de voornaamste rol in het leven van het ras. Het mannetje
-moet er zich mee tevreden stellen buiten het voedsel op te zoeken en op <span class="pagenum">[<a id="pb5" href="#pb5">5</a>]</span>wacht staan als het thuis is in de voorkamer van het gezin. Als ze eenmaal bevrucht
-is, verwerpt het vrouwtje toornig de liefkoozingen, die zij tevoren zoo coquet in
-ontvangst genomen heeft, en zelfs bij den mensch is de positie van den vader bij de
-geboorte van zijn kind niet bijzonder waardig of aangenaam. De natuur staat aan den
-man slechts een tweede en betrekkelijk nederige plaats toe in het tehuis, de broedplaats
-van het ras; hij mag zich, als hij wil, schadeloos stellen door het zoeken van avonturen
-en roem in de wereld daarbuiten. De moeder is de naaste bloedverwant van het kind,
-en gedurende den tijd van de conceptie tot aan de geboorte, kan de hygiëne van den
-toekomstigen mensch alleen bevorderd worden door invloeden, die werken door haar.
-</p>
-<p>Zoo fundamenteel en elementair als het feit is van de overheerschende positie van
-de moeder voor het leven van het ras, zoo onbetwistbaar als het schijnen moet aan
-allen die er studie van gemaakt hebben, moeten we toch toegeven, dat het soms vergeten
-is of niet geteld. In de groote tijden van de menschheid is het inderdaad aangenomen
-als een centraal en heilig feit. In het klassieke Rome werd in een bepaalde periode
-het huis van de zwangere vrouw versierd met guirlandes, en in Athene was het een onschendbaar
-heiligdom, waar zelfs de misdadiger bescherming kon vinden. Zelfs te midden van de
-gemengde invloeden van tijden zoo vol van schuimend leven, als aan de opkomst van
-de Renaissance voorafgingen, was de ideaal mooie vrouw, zooals wij nog kunnen zien
-op schilderijen, de zwangere vrouw. Maar het is niet altijd zoo geweest. Tegenwoordig,
-bij voorbeeld, is er geen twijfel aan, dat we nog pas bezig zijn los te komen uit
-een periode, waarin dit feit dikwijls werd betwist of ontkend, in theorie en praktijk
-beide, ook door de vrouwen zelf. Dit was vooral opmerkelijk in Engeland en Amerika
-beide, en het ligt waarschijnlijk voor een groot deel aan de ongelukkige, dwaze verblindheid,
-die vrouwen in deze landen er toe bracht mannelijke idealen na te jagen, dat nu de
-inspiratie voor den vooruitgang in de vrouwenbeweging voornamelijk komt van de vrouwen
-van andere landen. Moederschap en de toekomst van het ras werden systematisch gekleineerd.
-Het vaderschap, zoo werd gezegd, was maar een ondergeschikte gebeurtenis in het leven
-van den man: waarom zou het moederschap meer dan louter een gebeurtenis zijn in het
-leven van de vrouw? In Engeland waren de vrouwen, door een merkwaardig verdraaiden
-vorm van sexueele aantrekkingskracht zoo betooverd door den glans, die de mannen omgaf,
-dat zij al de feiten van organische constitutie, die haar ongelijk maakten aan den
-man, wilden onderdrukken of vergeten, zich haar glorie tot schande rekenden en dezelfde
-opvoeding zochten als mannen, dezelfde bezigheden als mannen, ja dezelfde sport. Zooals
-wij weten was er oorspronkelijk een element van <span class="pagenum">[<a id="pb6" href="#pb6">6</a>]</span>rechtvaardigheid in dezen aandrang<a class="noteref" id="xd29e558src" href="#xd29e558">2</a>. Hij was volkomen gerechtvaardigd in zoover hij een aanspraak was op bevrijding van
-een kunstmatige beperking, en een eisch tot economische onafhankelijkheid. Maar hij
-werd noodlottig en dwaas, toen hij zich ontwikkelde in een hartstocht om, in alle
-opzichten, dezelfde dingen te doen, die mannen doen; hoe noodlottig en hoe dwaas kunnen
-we beseffen als wij ons mannen voorstellen, hartstochtelijk de wijzen van doen en
-de werkzaamheden van vrouwen nabootsende. Vrijheid is alleen goed, als zij is een
-vrijheid om de wetten te volgen van iemands eigen natuur; zij houdt op vrijheid te
-zijn als zij wordt een slaafsche poging anderen na te bootsen en ze zou slechts ongeluk
-aanbrengen als ze ooit slagen kon<a class="noteref" id="xd29e561src" href="#xd29e561">3</a>. Tegenwoordig heeft deze beweging theoretisch opgehouden vertegenwoordigsters te
-bezitten, die ernstigen invloed uitoefenen. Toch vertoonen zich de praktische resultaten
-nog zeer zichtbaar in Engeland en de andere landen, waarin zij gevoeld is. De sterfte
-onder de zuigelingen is enorm en begint nog slechts, tenminste in Engeland, een neiging
-te vertoonen om af te nemen; het moederschap is zonder waardigheid en de levenskracht
-der moeders neemt spoedig af, zoodat zij niet eens haar kinderen kunnen zoogen; onwetende
-jonge moeders geven haar kinderen aardappelen en jenever; overal spreekt men ons van
-de teekenen van ontaarding van het ras, of zoo al niet van het ras, dan toch in ieder
-geval van de jonge individuen van tegenwoordig.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het zou misplaatst zijn en ons te ver voeren om hier deze verscheidenheid te bespreken
-van praktische gevolgen van de dwaze poging, om het enorme belang van het moederschap
-voor het ras te kleineeren. Het zij genoeg slechts dit eene punt aan te raken: de
-bovenmatige sterfte onder de zuigelingen.
-</p>
-<p>In Engeland&#x2014;dat uit een maatschappelijk oogpunt niet in zoo veel slechter toestand
-verkeert dan de meeste landen, want in Oostenrijk en Rusland is <span class="pagenum">[<a id="pb7" href="#pb7">7</a>]</span>de kindersterfte nog hooger, hoewel ze in Australië en Nieuw-Zeeland veel lager is,
-maar toch nog buitensporig&#x2014;komt jaarlijks meer dan een vierde van alle sterfgevallen
-van kinderen onder het jaar voor. Naar de meening van de medische ambtenaren van den
-gezondheidsdienst, die het best in de gelegenheid zijn om een opinie te vormen, hadden
-ongeveer de helft van deze sterfgevallen, in het ruwe berekend, absoluut voorkomen
-kunnen worden. Bovendien is het twijfelachtig of er een werkelijk dalende beweging
-is in deze sterfte; in de laatste halve eeuw is zij nu eens gestegen en dan weer gedaald,
-en hoewel in de paar laatste jaren de algemeene beweging van de kindersterfte voor
-kinderen onder de vijf jaar in Engeland en Wales een neiging getoond heeft om af te
-nemen, steeg in Londen (volgens J.&nbsp;F.&nbsp;J. Sykes, ofschoon Sir Shirley Murphy getracht
-heeft de beteekenis van deze cijfers te verminderen) de kindersterfte voor de drie
-eerste levensmaanden van 69 per duizend in het tijdverloop 1888&#x2013;1892 tot 75 per duizend
-van 1898&#x2013;1901. (Dit heeft, dat moeten we bedenken, betrekking op de periode vóór het
-invoeren van de wet op het kennisgeven van geboorten). In ieder geval is er, hoewel
-de algemeene sterfte een bepaalde neiging toont tot verbetering, zeker geen naar evenredigheid
-daarmee overeenkomende verbetering in de kindersterfte. Dit kan ternauwernood verwondering
-wekken, als wij ons voor oogen stellen, dat er geen verandering ten goede, maar eerder
-ten kwade, geweest is in de omstandigheden waaronder onze kinderen worden geboren
-en opgevoed. Zoo zegt William Hall (British Medical Journal, October 14, 1905), die
-een grondige kennis had, loopende over 56 jaar, van de achterbuurten van Leeds, en
-die verscheiden duizenden van achterbuurtkinderen gewogen en gemeten heeft, behalve
-dat hij meer dan 120.000 jongens en meisjes onderzocht heeft op hun geschiktheid voor
-fabrieksarbeid, dat &#x201c;vijftig jaar geleden de moeder uit de achterbuurt veel verstandiger,
-zindelijker, huiselijker en moederlijker was dan zij nu is; zij was zelf beter gevoed
-en zij zoogde bijna altijd haar kinderen en na het speenen kregen zij meer voedzaam,
-beenderenvormend voedsel, en zij was in staat thuis gezonder voedsel klaar te maken&#x201d;.
-Het systeem van leerplicht heeft een ongelukkigen invloed uitgeoefend door den ouders
-een dwang op te leggen waardoor de toestanden van het tehuis slechter werden. Want,
-hoe uitstekend onderwijs is, het is niet de eerste levensbehoefte en het is verplichtend
-gemaakt, voordat de meer essentieele dingen van het leven even verplichtend gemaakt
-zijn. Hoe volkomen onnoodig deze groote sterfte is, kan blijken zonder dat we het
-goede voorbeeld van Australië en Nieuw-Zeeland noemen, wanneer wij slechts kleine
-Engelsche steden vergelijken: terwijl in Guildford de kindersterfte 65 per duizend
-is, is het in Burslem 205 per duizend.
-</p>
-<p>Somtijds wordt gezegd, dat kindersterfte een economische kwestie is en dat ze zou
-ophouden te bestaan met loonsverbetering. Dit is alleen waar tot zekere hoogte en
-onder bepaalde voorwaarden. In Australië is geen nijpende armoede, maar het aantal
-sterfgevallen van kinderen onder het jaar is nog tusschen de 80 en 90 per duizend,
-en een derde van deze sterfte is volgens Hooper (British Medical Journal, 1908, vol
-II, p. 289) gemakkelijk te vermijden omdat ze voortkomt uit de onwetendheid van de
-moeders en den tegenzin in het zoogen. De loonarbeid van getrouwde vrouwen vermindert
-zeer de armoede van een familie, maar niets kan slechter zijn voor het welzijn van
-de vrouw als moeder, of voor het welzijn van haar kind. Reid, de medische ambtenaar
-van den gezondheidsdienst voor Staffordshire, waar twee groote centra zijn van werkmansbevolking
-met dezelfde gezondheidsvoorwaarden, heeft aangetoond, dat in het Noordelijk centrum,
-waar een groot aantal vrouwen in fabrieken werkt, ontijdige geboorten driemaal zooveel
-voorkomen als in het Zuidelijk centrum, waar feitelijk geen beroepsloonarbeid voor
-vrouwen is; de veelvuldigheid van abnormaliteiten is ook in dezelfde verhouding. De
-voorrang van Joodsche boven Christenkinderen en hun geringere kindersterfte, schijnen
-geheel te berusten op het feit dat Jodinnen betere moeders zijn. &#x201c;De <span class="pagenum">[<a id="pb8" href="#pb8">8</a>]</span>Joodsche kinderen in de achterbuurten&#x201d;, zegt William Hall (British Medical Journal,
-October 14, 1905), een man van ruime en nauwkeurige kennis, &#x201c;waren beter in gewicht,
-wat hun tanden betreft en in algemeene lichamelijke ontwikkeling, en zij schenen minder
-vatbaar te zijn voor besmettelijke ziekten. Toch woonden deze Joden in overvolle woningen,
-zij namen weinig beweging, en de ongezondheid van hun omgeving was in het oog vallend.
-De kwestie was, dat hun kinderen veel beter gevoed waren. De zwangere Jodin werd beter
-verzorgd en voedde ongetwijfeld den foetus beter. Nadat de kinderen geboren waren,
-kregen 90 percent borstvoeding en later in hun jeugd kregen zij overvloedig beenderenvormend
-voedsel; eieren en olie, visch, versche groenten en vruchten namen een groote plaats
-in in hun diëet&#x201d;. G. Newman, legt in zijn belangrijk en groot boek over &#x201c;<i>kindersterfte</i>&#x201d; den nadruk op het besluit dat wij &#x201c;allereerst moeten hebben een hooger standaard
-van physiek moederschap.<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span> Het probleem van kindersterfte, verklaart hij (bladz. 259), is er niet een alleen
-van hygiëne, van huisvesting, of zelfs van armoede als zoodanig, &#x201c;<i>maar het is voornamelijk een kwestie van moederschap</i>&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>De voornaamste behoefte van de zwangere vrouw is <i>rust</i>. Zonder een groote mate van rust voor de moeder kan er geen puericultuur zijn<a class="noteref" id="xd29e588src" href="#xd29e588">4</a>.
-</p>
-<p>De taak een mensch te scheppen neemt al de beste krachten van een vrouw in beslag,
-vooral gedurende de laatste drie maanden vóor de geboorte. Zij kan niet ondergeschikt
-gemaakt worden aan de belasting, die er op de krachten gelegd wordt door handenarbeid
-of geestelijken arbeid, of zelfs door ingespannen maatschappelijke plichten en vermaken.
-De talrijke proeven en waarnemingen, die in de laatste jaren gedaan zijn in de inrichtingen
-voor kraamvrouwen, voornamelijk in Frankrijk, hebben afdoende aangetoond, dat niet
-alleen het tegenwoordige en toekomstige welzijn van de moeder en het gemak van haar
-bevalling, maar ook het lot van het kind, een zeer grooten invloed ondervinden van
-rust gedurende de laatste maand van haar zwangerschap. &#x201c;Iedere arbeidster heeft aanspraak
-op rust gedurende de laatste drie maanden van haar zwangerschap&#x201d;. Dit besluit werd
-aangenomen door het Internationale Congres voor Hygiëne in 1900, maar het kan niet
-in de praktijk uitgevoerd worden dan door samenwerking van de geheele gemeenschap.
-Want het is niet genoeg te zeggen, dat een vrouw rust moet hebben tijdens de zwangerschap;
-het is de taak van de gemeenschap te zorgen, dat die rust behoorlijk verzekerd wordt.
-De vrouw zelf, en haar werkgever, daar kunnen we zeker van zijn, zullen hun best doen
-de gemeenschap te bedriegen, maar het is de gemeenschap, die schade <span class="pagenum">[<a id="pb9" href="#pb9">9</a>]</span>lijdt, zoowel economisch als moreel, als een vrouw minderwaardige kinderen ter wereld
-brengt en de gemeenschap moet, in haar eigen belang zoowel werkgever als werkneemster
-controleeren. Wij kunnen niet langer laten zeggen, met de woorden van Bouchacourt,
-dat &#x201c;tegenwoordig het schuim van het menschengeslacht&#x2014;de blinden, de doofstommen,
-gedegenereerden, nerveuzen, misdadigers, idioten, zwakzinnigen, crétins en epileptici&#x2014;beter
-beschermd worden dan de zwangere vrouwen&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e598src" href="#xd29e598">5</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Pinard, die altijd geëerd moet worden als een van de stichters van de eugeniek, heeft,
-tezamen met zijn leerlingen, veel gedaan om den weg te bereiden voor het aannemen
-van dit eenvoudig, maar belangrijk axioma, door de gronden duidelijk te maken, waarop
-het berust. Uit lang voortgezette waarnemingen op zwangere vrouwen van alle standen,
-heeft Pinard de conclusie getrokken, dat vrouwen, die tijdens de zwangerschap rusten,
-betere kinderen hebben dan vrouwen, die niet rusten. Afgezien van de meer algemeene
-nadeelen van werk tijdens de zwangerschap, bevond Pinard dat het, gedurende de laatste
-maanden, een neiging had om de baarmoeder naar beneden te drukken in het bekken, en
-zoo de ontijdige geboorte te veroorzaken van onvoldragen kinderen; terwijl de <span class="corr" id="xd29e607" title="Bron: weëen">weeën</span> moeilijker en gevaarlijker gemaakt werden (zie bv. Pinard, <i lang="fr">Gazette des Hôpitaux</i>, Nov. 28, 1895, en van denzelfden schrijver <i lang="fr">Annales de Gynécologie</i>, Aug. 1898).
-</p>
-<p>Letourneux heeft de vraag bestudeerd of rust tijdens de zwangerschap noodig is voor
-vrouwen, wier beroepsarbeid maar weinig vermoeiend is. Hij onderzocht 732 opeenvolgende
-bevallingen in de Clinique Baudeloque in Parijs. Hij bevond, dat 137 vrouwen, die
-vermoeiende bezigheden hadden (dienstboden, keukenmeiden<span class="corr" id="xd29e618" title="Niet in bron">,</span> enz.) en die niet rustten tijdens de zwangerschap, kinderen voortbrachten van een
-gemiddeld gewicht van 3.081 gram; 115 vrouwen, die maar weinig vermoeiende bezigheden
-hadden (naaisters, modisten, enz.) en die ook niet rustten tijdens de zwangerschap,
-kinderen hadden van een gemiddeld gewicht van 3.130 gram; een klein verschil, maar
-toch van beteekenis, omdat de vrouwen van de eerste groep groot waren en sterk, terwijl
-die van de tweede groep teer en rank gebouwd waren. En weer, bij het vergelijken van
-groepen vrouwen, die tijdens de zwangerschap rustten, werd bevonden, dat de vrouwen,
-die gewend waren aan vermoeiend werk, kinderen hadden met een gemiddeld gewicht van
-3.319 gram, terwijl zij, die gewend waren aan minder vermoeiend werk, kinderen hadden
-met een gemiddeld gewicht van 3.318 gram. Het verschil tusschen rust en geen rust
-is dus aanmerkelijk, daar het ook zware vrouwen, die vermoeiende bezigheden hebben,
-in staat stelt de teerder vrouwen, die minder vermoeiende bezigheden hebben, in te
-halen, niet ze te overtreffen. Wij zien ook, dat zelfs bij de betrekkelijk weinig
-vermoeiende bezigheden van modistes enz., rust tijdens de zwangerschap toch van belang
-blijft, en niet veilig gemist kan worden. &#x201c;De maatschappij&#x201d;, zegt Letourneux, &#x201c;moet
-rust verzekeren aan vrouwen, die niet in gunstige omstandigheden verkeeren, tijdens
-een deel van de zwangerschap. De kosten daarvan zal zij terugbetaald krijgen door
-de vermeerderde kracht van de aldus geboren kinderen&#x201d; (Letourneux, &#x201c;<i lang="fr">De l&#x2019;Influence de la Profession de la Mère sur le Poids de l&#x2019;Enfant</i>&#x201d;, Thèse de Paris, 1897).
-</p>
-<p>Dr. Dweira-Bernson (&#x201c;<i lang="fr">Revue Pratique d&#x2019;Obstétrique et de Pédiatrie</i>,&#x201d; 1903, p. 370), vergeleek vier groepen van zwangere vrouwen (dienstboden met zwaar
-werk, met licht werk, boerenmeisjes, naaisters) die drie maanden lang rustten voor
-de bevalling, met vier evenzoo samengestelde groepen, die geen rust namen voor de
-bevalling. In iedere groep bevond hij, dat het verschil in het gemiddelde <span class="pagenum">[<a id="pb10" href="#pb10">10</a>]</span>gewicht van het kind was bepaald ten gunste van de vrouwen, die gerust hadden en het
-was opmerkelijk, dat het grootste verschil werd bevonden in het geval van de boerenmeisjes,
-die waarschijnlijk de sterkste waren, die ook het hardst werkten.
-</p>
-<p>De gewone duur der zwangerschap varieert tusschen 274 en 280 dagen (of 280 tot 290
-dagen na de laatste menstruatie), en soms een paar dagen langer, hoewel men het niet
-eens is over den uitersten grens, die sommige autoriteiten zouden willen uitstrekken
-tot 300 dagen (Pinard in Richet&#x2019;s <i lang="fr">Dictionaire de Phisiologie</i>, deel VII pp. 150&#x2013;162; Taylor, <i lang="en">Medical <span class="corr" id="xd29e637" title="Bron: Jurisprudencc">Jurisprudence</span></i>, 5de uitgave, pp. 44, 98 en volgende; L.&nbsp;M. Allen, &#x201c;<span lang="en">Prolonged Gestation</span>&#x201d;, <i lang="en">American Journal <span class="corr" id="xd29e645" title="Bron: Obstetrias">Obstetrics</span></i>, April 1907). Het is mogelijk, zooals Müller opperde in 1898 in een Thèse de Nancy,
-dat de beschaving de neiging heeft den duur der zwangerschap te verkorten en dat die
-in vroeger tijden langer was dan hij nu is. Zulk een neiging tot vroege geboorte onder
-de opwindende zenuwachtige invloeden van de beschaving zou dan overeenkomen, zooals
-Bouchacourt aangetoond heeft (La Grossesse, p. 113), met eenzelfde uitwerking op huisdieren.
-De sterke vrouw van het land verandert in de sierlijker, maar ook teerder vrouw van
-de stad, die eene mate van zorg en hygiëne noodig heeft, die de vrouw van het land
-met haar zenuwstelsel met meer weerstandsvermogen tot zekere hoogte ontberen kan,
-hoewel zelfs zij, zooals wij zien, schade lijdt in de persoon van haar kind, en waarschijnlijk
-in haar eigen persoon door de gevolgen van het werken tijdens de zwangerschap. De
-ernstige aard van deze neiging der beschaving tot vroege geboorte&#x2014;waarvan gebrek aan
-rust in de zwangerschap echter maar een van de vele belangrijke oorzaken is&#x2014;blijkt
-uit het feit dat Séropian (<i lang="fr">Fréquence Comparée des Causes de l&#x2019;Accouchement Prématuré</i>, Thèse de Paris, 1907) bevond, dat omstreeks een derde van de geboorten in Frankrijk
-(32.28 percent) in meerdere of mindere mate te vroeg zijn. Zwangerschap is geen ziektetoestand;
-integendeel, is een zwangere vrouw op het hoogtepunt van haar meest normale physiologische
-leven, maar tengevolge van de spanning, die er door veroorzaakt wordt, is zij er bijzonder
-aan onderhevig te lijden door iederen kleinen schok of druk.
-</p>
-<p>Men moet opmerken, dat de verhoogde neiging tot ontijdige geboorte, terwijl zij gedeeltelijk
-mag berusten op algemeene neigingen der beschaving, ook voor een deel berust op zeer
-bepaalde oorzaken, die zeer goed te vermijden zijn. Syphilis, alcoholisme en pogingen
-om miskraam op te wekken, behooren onder de niet ongewone oorzaken van ontijdige geboorte
-(zie bv. G.&nbsp;F. Mc. Cleary, &#x201c;<span lang="en">The Influence of Antenatal Conditions on Infantile Mortality</span>&#x201d;, <i lang="en">British Medical Journal</i>, Aug. 13, 1904).
-</p>
-<p>Ontijdige geboorte moet vermeden worden, omdat het kind, dat te vroeg geboren is,
-onvoldoende is toegerust voor de taak, die voor hem ligt. Astengo bevond bij bijna
-19.000 gevallen in het Lariboisière Hospital in Parijs en in de Maternité, dat, gerekend
-van den datum der laatste menstruatie, er een directe verhouding is tusschen het gewicht
-van het kind bij de geboorte en den duur der zwangerschap. Hoe langer de zwangerschap,
-des te beter het kind (Astengo, <i lang="fr">Rapport du Poids des Enfants à la Durée de la <span class="corr" id="xd29e663" title="Bron: Grosesse">Grossesse</span></i>, Thèse de Paris, 1905).
-</p>
-<p>Ontijdige geboorten komen waarschijnlijk in Engeland evenveel voor als in Frankrijk.
-Ballantyne zegt (<i lang="en">Manual of Antenatal Pathology; The Foetus</i> p. 456) dat men voor praktische doeleinden de veelvuldigheid van ontijdige weeën
-in kraaminrichtingen kan stellen op 20 percent, maar dat, als alle kinderen, die minder
-wegen dan 3 KG. beschouwd moeten worden als ontijdig geboren, dit stijgt tot 41.5
-percent. Dat het aantal ontijdige geboorten toeneemt in Engeland schijnt te blijken
-uit het feit, dat gedurende de laatste 25 jaar er een voortdurende toename is in de
-sterfte door ontijdige geboorte. Mc. Cleary, die dit punt bespreekt en die de toename
-als werkelijk bestaand beschouwt, komt tot het besluit, dat het schijnt, of er een
-vermindering is in de qualiteit, zoowel als in de quantiteit van onze kinderproductie<a id="xd29e671"></a>. Zie ook een discussie, ingeleid door Dawson Williams, over &#x201c;<span lang="en"><span class="corr" id="xd29e674" title="Bron: Physiaal">Physical</span> Deterioration</span>&#x201d;, <i lang="en">British Medical Journal</i>, Oct. 14, 1905<a id="xd29e681"></a>.
-<span class="pagenum">[<a id="pb11" href="#pb11">11</a>]</span></p>
-<p>Er behoeft nauwelijks op gewezen te worden, dat niet alleen onrijpheid een oorzaak
-is van ontaarding in de kinderen die blijven leven, maar dat deze alleen reeds er
-toe bijdraagt om het aantal der kinderen te verminderen die in het leven blijven.
-Zoo zegt Newman, (<abbr title="loco citato">l.c.</abbr>) dat in de meeste Engelsche stadsdistricten ontijdige geboorte de voornaamste oorzaak
-is van sterfte onder de zuigelingen en dat omstreeks 30 percent van de sterfgevallen
-van zuigelingen er onder gebracht kunnen worden; zelfs in Londen (Islington) bevindt
-Alfred Harris (<i lang="en">British Medical Journal</i>, Dec. 14, 1907) dat bijna 17 percent van de sterfgevallen van zuigelingen er toe
-gerekend kunnen worden. Newman meent, dat ongeveer de helft der moeders van kinderen,
-die sterven door ontijdige geboorte, gedecideerd ziek zijn of onvoldoende gevoed;
-zij zijn daarom niet geschikt om moeder te worden.
-</p>
-<p>Rust tijdens de zwangerschap is een machtig voorbehoedmiddel tegen ontijdige geboorten.
-Zoo vergeleek Dr. Sarraute-Lourié 1.550 zwangere vrouwen in het Asile Michelet, die
-rust hadden vóor de bevalling met 1.550 kraamvrouwen in het Hôpital Lariboisière,
-die niet zoo&#x2019;n rustperiode gehad hadden. Zij bevond, dat de gemiddelde duur der zwangerschap
-tenminste twintig dagen korter was in de laatste groep. (Mme Sarraute-Lourié, <i lang="fr">De <span class="corr" id="xd29e697" title="Bron: l&#x2019;influence">l&#x2019;Influence</span> du Repos sur la Durée de la Gestation</i>, Thèse de Paris, 1899).
-</p>
-<p>Leyboff heeft aangedrongen op de absolute noodzakelijkheid van rust tijdens de zwangerschap,
-zoowel ter wille van de vrouw zelf als van den last, dien zij draagt, en hij toont
-de slechte resultaten aan, die volgen als de rust is verwaarloosd. Reizen per spoor,
-paardrijden, fietsen en zeereizen kunnen, naar Leyboff meent, ook nadeelig zijn aan
-het verloop van de zwangerschap. Leyboff erkent de moeilijkheden, waar zwangere vrouwen
-door de tegenwoordige toestanden in de industrie, onder lijden en komt tot het besluit,
-&#x201c;dat het dringend noodig is vrouwen bij de wet te verhinderen gedurende de drie laatste
-maanden der zwangerschap te werken; dat er in ieder district een moederschapfonds
-moest wezen; dat gedurende dezen verplichten rusttijd een vrouw hetzelfde salaris
-moest ontvangen als wanneer zij werkt&#x201d;. Hij voegt er aan toe, dat kinderen van ongehuwde
-moeders moesten worden verzorgd door den Staat, dat er een acht-urige werkdag moest
-zijn voor alle arbeiders en dat geen kinderen onder de zestien jaar verlof mochten
-hebben om te werken. (E. Leyboff, <i lang="fr">L&#x2019;Hygiène de la Grossesse</i>, Thèse de Paris, 1905).
-</p>
-<p>Perruc zegt dat een rust van tenminste twee maanden vóor de bevalling verplichtend
-moest worden gesteld, en dat de vrouw gedurende dien tijd een schadeloosstelling moest
-ontvangen van Staatswege. Hij meent, dat die den vorm zou moeten aannemen van verplichte
-verzekering en dat de arbeidster, de werkgever en de Staat er gelijkelijk voor moesten
-bijdragen (Perruc, <i lang="fr">Assistance aux Femmes Enceintes</i>, Thèse de Paris, 1905).
-</p>
-<p>Waarschijnlijk heeft werk gedurende de eerste maanden van de zwangerschap, als het
-niet buitensporig zwaar en vermoeiend is, weinig of geen slechten invloed; zoo bevond
-Bacchimont (<i lang="fr">Documents pour servir à l&#x2019;Histoire de la Puériculture Intra-utérine</i>, Thèse de Paris, 1898) dat, terwijl er een groote toename was in gewicht van kinderen
-van moeders, die drie maanden gerust hadden, er geen overeenkomstige toename was in
-de kinderen van die moeders, die langeren tijd gerust hadden. Gedurende de laatste
-drie maanden wordt vrijheid, rust, het ophouden van de verplichtende routine van een
-beroep noodig. Dit is de meening van Pinard, de voornaamste autoriteit in deze zaak.
-Velen echter, vreezende dat economische en industrieele voorwaarden zoo&#x2019;n langen rusttijd
-praktisch tè moeilijk te bereiken zullen maken, zijn met Clappier en G. Newman tevreden
-met twee maanden als minimum te eischen; Salvat vraagt maar een maand rust vóor de
-bevalling, terwijl de vrouw, of zij getrouwd is of niet, dan een schadeloosstelling
-in geld zal krijgen gedurende dezen tijd en kosteloos geneeskundige hulp en medicijnen.
-Ballantyne (<i lang="en">Manual of Antenatal Pathology</i>: The Foetus, p. 475), zoowel als Niven, vragen slechts éen maand verplichte rust
-gedurende de zwangerschap met schadeloosstelling <span class="pagenum">[<a id="pb12" href="#pb12">12</a>]</span>Arthur Helme echter overziet meer alle factoren van het probleem en komt in een belangrijk
-geschrift over &#x201c;<span lang="en">The Unborn Child: Its <span class="corr" id="xd29e724" title="Bron: care">Care</span> and Its Rights</span>&#x201d; (<i lang="en">British Medical Journal</i>, Aug. 24, 1907) tot het besluit: &#x201c;Dat, waar het op aankomt, zou zijn zwangere vrouwen
-geheel te verhinderen naar haar werk te gaan en het komt er evenzeer op aan van het
-standpunt van het kind, dat dit verbod zich zoowel over de eerste als over de laatste
-maanden van de zwangerschap moet uitstrekken.<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>
-</p>
-<p>In Engeland is tot nog toe weinig vooruitgang gekomen met betrekking tot deze vraag
-van rust tijdens de zwangerschap, zelfs niet in het veranderen van de publieke opinie.
-Sir William Sinclair, professor in de verloskunde aan de Victoria University in Manchester,
-heeft uitgegeven (1907) <i lang="en">A Plea for Establishing Municipal Maternity Homes</i>. Ballantyne, een groot Engelsch autoriteit op het gebied van de embryologie van het
-kind, heeft uitgegeven een &#x201c;<span lang="en">Plea for a Pre-Maternity Hospital</span>&#x201d; (<i lang="en">British Medical Journal</i>, Jan. 11, 1908), en heeft de kwestie verder besproken in zijn <i lang="en">Manual of <span class="corr" id="xd29e747" title="Bron: Ante-Natal">Antenatal</span> Pathology: The Foetus</i> (Hoofdst. XXVII); hij stelt echter meer belang in het oprichten van ziekenhuizen
-voor de ziekten der zwangerschap dan in de meeromvattende en meer fundamenteele kwestie
-van rust voor alle zwangere vrouwen. In Engeland zijn wel is waar een paar inrichtingen
-welke ongehuwde vrouwen opnemen, die een getuigschrift hebben van goed gedrag en die
-voor de eerste maal zwanger zijn, want, zooals Bouchacourt opmerkt, verzetten Engelsche
-vooroordeelen zich tegen ieder medelijden, betoond aan vrouwen, die recidivisten zijn
-in de misdaad der conceptie.
-</p>
-<p>Tegenwoordig wordt alleen in Frankrijk de dringende behoefte aan rust gedurende de
-laatste maanden der zwangerschap duidelijk in het oog gehouden en eenige ernstige
-en officieele pogingen zijn aangewend om er in te voorzien. In een belangwekkende
-Parijsche verhandeling (<i lang="fr">De la Puériculture avant la Naissance</i>, 1907) heeft Clappier veel mededeelingen samengebracht, die betrekking hebben op
-de pogingen, die nu gedaan worden om de kwestie praktisch te behandelen. Er zijn vele
-<i lang="fr">Asiles</i> in Parijs voor zwangere vrouwen. Een van de beste is het <i lang="fr">Asile</i> Michelet, in 1893 gesticht door de &#x201c;<span lang="fr">Assistance Publique</span>&#x201d; van Parijs. Dit is een sanatorium voor zwangere vrouwen, die in het midden van de
-achtste maand zijn. In naam worden alleen Fransche vrouwen toegelaten, die een jaar
-haar domicilie in Parijs hebben gehad, maar inderdaad schijnt het, dat vrouwen uit
-alle deelen van Frankrijk worden opgenomen. Zij worden bezig gehouden met nu en dan
-voorkomend licht werk voor de inrichting en zij worden voor dit werk betaald, en ook
-houden zij zich bezig met het maken van kleertjes voor het verwachte kind. Getrouwde
-en ongetrouwde vrouwen worden gelijkelijk opgenomen, daar alle vrouwen gelijk zijn
-van het standpunt uit van moederschap, en inderdaad zijn de meeste van de vrouwen,
-die naar het Asile Michelet komen, ongetrouwd en sommige zijn meisjes, die zich zelfs
-te voet gesleept hebben van Brittanje en andere ver verwijderde plaatsen van Frankrijk,
-om zich te kunnen verbergen voor haar vrienden in de gastvrije afzondering van deze
-toevluchtsoorden in de groote stad. Het is niet het minste voordeel van deze inrichtingen,
-dat zij ongetrouwde moeders en haar kind beschermen tegen de vele ellenden, waaraan
-zij zijn blootgesteld en zoo er toe bijdragen om misdaad en lijden te verminderen.
-Behalve de moederschapstoevluchtsoorden zijn er instellingen in Frankrijk om met hulp
-en raad die zwangere vrouwen bij te staan, die liever thuis blijven, maar die zoodoende
-de noodzakelijkheid vermijden van huiselijk werk dat niet voor haar past.
-</p>
-<p>Er kan geen schaduw van twijfel zijn dat, zooals tegenwoordig in ons eigen land en
-eenige andere landen, die beschaafd heeten, moederschap buiten het huwelijk beschouwd
-wordt als bijna een misdaad, er dus de allergrootste behoefte is aan passende zorg
-voor ongetrouwde vrouwen, die op het punt zijn moeder te worden, een zorg, die haar
-in staat stelt in het geheim bescherming en verzorging te verkrijgen en haar gevoel
-van eigenwaarde en haar maatschappelijke <span class="pagenum">[<a id="pb13" href="#pb13">13</a>]</span>positie te bewaren. Dit is noodig niet alleen in het belang der humaniteit en der
-publieke economie, maar ook, zooals te dikwijls vergeten wordt, in het belang der
-zedelijkheid, want het is zeker, dat door te verzuimen een passende voorzorg van deze
-soort te verschaffen, vrouwen gedreven worden tot kindermoord en prostitutie. In vroegere,
-meer humane tijden was het algemeen zorgen voor het heimelijk ontvangen van en zorgen
-voor onwettige kinderen zonder twijfel hoogst heilzaam. Het onderdrukken van de middeleeuwsche
-methode, die in Frankrijk langzamerhand plaats vond tusschen 1833 en 1862, leidde
-tot een groote toename van kindermoord en miskraam en was een onmiddellijke aanmoediging
-tot misdaad en zedeloosheid. In 1887 trachtte de &#x201c;<span lang="fr">Conseil Général</span>&#x201d; van de Seine de heerschende verwaarloozing van deze zaak te vervangen door het aannemen
-van meer verlichte denkbeelden en stichtte een <i lang="fr">bureau secret d&#x2019;admission</i> voor zwangere vrouwen. Sedert dien tijd zijn zoowel kinderverlating als kindermoord
-zeer verminderd, hoewel zij toenemen in die deelen van Frankrijk, die geen faciliteiten
-van deze soort bezitten. Men meent in ruime kringen, dat de Staat de inrichtingen
-moest vereenigen voor het verzekeren van geheim moederschap en in zijn eigen belang
-de onkosten op zich nemen. In 1904 verzekerde de Fransche wet de bescherming van ongetrouwde
-moeders door haar geheim te waarborgen, maar zij organiseerde geen algemeene oprichting
-van geheime kraaminrichtingen en heeft aan de medici overgelaten het pionierswerk
-te doen in dit groote en menschlievende werk van algemeen belang (A. Maillard-Brune,
-<i lang="fr">Refuges, Maternités, Bureaux d&#x2019;Admission Secrets, comme Moyens Préservatives de l&#x2019;Infanticide</i>, Thèse de Paris, 1908). Het behoort niet onder de geringste voordeelen van het dalende
-geboortecijfer, dat het geholpen heeft den stoot te geven tot deze nuttige beweging.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>De ontwikkeling van een systeem van industrie, dat het menschelijk lichaam en de menschelijke
-ziel ondergeschikt maakt aan de dorst naar goud, heeft tijdelijk de belangen van het
-ras en zelfs van het individu verbannen uit de gedachten van de maatschappij, maar
-men moet wel begrijpen, dat dit niet altijd en overal zoo geweest is. Hoewel in sommige
-deelen der wereld de vrouwen van natuurvolken dòorwerken tot den tijd der bevalling,
-moet men in het oog houden, dat de arbeidsvoorwaarden in het leven der natuurvolken
-niet gelijken op het inspannende en voortdurende werken in de moderne fabrieken. In
-vele deelen van de wereld echter, mogen vrouwen niet hard werken tijdens de zwangerschap
-en zij worden op alle wijzen ontzien. Dit is, bij voorbeeld, zoo onder de Pueblo Indianen,
-en onder de Indianen van Mexico. Op dergelijke wijze wordt gezorgd op de Carolinen
-en de Gilbert Eilanden en in vele andere streken over de geheele wereld. Op sommige
-plaatsen worden vrouwen afgezonderd tijdens de zwangerschap, en op andere plaatsen
-worden zij gedwongen meer of minder uitmuntende regels in acht te nemen. Het is waar,
-dat de oorzaak, die aan deze regels wordt toegeschreven, soms de vrees is voor booze
-geesten, maar zij hebben niettemin dikwijls een hygiënische waarde. In vele deelen
-van de wereld is de ontdekking van zwangerschap de aanleiding tot een feest van meer
-of minder godsdienstig karakter, en veel goede raad wordt aan de aanstaande hoeder
-gegeven. De moderne <span class="corr" id="xd29e781" title="Bron: Muselmannen">Muzelmannen</span>, en zelfs de Chineezen, <span class="pagenum">[<a id="pb14" href="#pb14">14</a>]</span>zorgen er voor, te waken over de gezondheid van hun vrouwen, als ze zwanger zijn<a class="noteref" id="xd29e786src" href="#xd29e786">6</a>. Zelfs in Europa in de 13<sup>de</sup> eeuw namen, zooals Clappier opmerkt, industrieele vereenigingen dezen toestand soms
-in aanmerking en wilden niet toestaan, dat vrouwen tijdens de zwangerschap werkten.
-In IJsland, waar nog veel van het primitieve leven van Scandinavisch Europa bewaard
-is gebleven, worden groote voorzorgsmaatregelen genomen met zwangere vrouwen. Zij
-moeten een rustig leven leiden, nauwe kleeren vermijden, matig zijn in eten en drinken,
-geen alcohol gebruiken, bewaard worden voor alle schokken, terwijl haar echtgenooten
-en alle anderen om haar heen haar moeten behandelen met onderscheiding, haar moeten
-bewaren voor vermoeienis en altijd geduld met haar moeten hebben<a class="noteref" id="xd29e798src" href="#xd29e798">7</a>.
-</p>
-<p>Het is noodig op dit punt den nadruk te leggen, omdat wij ons voor oogen moeten stellen,
-dat de moderne beweging om de zwangere vrouw met teederheid en zorg te omringen, wel
-verre van enkel het gevolg te zijn van de zachtheid en verweekelijking der beschaving,
-naar alle waarschijnlijkheid is het terugkeeren op een hooger plan tot de gezonde
-practijken van die rassen, die den grondslag legden voor menschelijke grootheid.
-</p>
-<p>Terwijl rust de hoofdplicht is van een vrouw tijdens de laatste maanden der zwangerschap,
-zijn er andere punten in haar leefregel, die verre van onbelangrijk zijn in hun invloed
-op het lot van het kind. Een daarvan is de kwestie van het gebruik van alcohol door
-de moeder. Ongetwijfeld is alcohol de oorzaak geweest van veel fanatisme. Maar de
-hoogdravende buitensporigheid van anti-alcoholisten moet ons niet blind maken voor
-het feit, dat de nadeelen der alcohol werkelijkheid zijn. Vooral op het reproductieproces,
-op de melkklieren en op het kind heeft de alcohol een belemmerenden en degenereerenden
-invloed zonder dat er eenige <span class="pagenum">[<a id="pb15" href="#pb15">15</a>]</span>voordeelen tegenover staan. Het is bewezen door proeven op dieren en waarnemingen
-op den mensch dat de alcohol, die de zwangere vrouw tot zich neemt, vrij overgaat
-uit den bloedsomloop der moeder naar den bloedsomloop van den foetus. Féré heeft verder
-aangetoond, dat het mogelijk is door alcohol en aldehyde in te spuiten in kippeneieren
-tijdens den broedtijd, stilstand van ontwikkeling en misvorming te weeg te brengen
-in het kuiken<a class="noteref" id="xd29e818src" href="#xd29e818">8</a>. De vrouw, die een kind in haar schoot draagt, of aan haar borst zoogt, moest er
-aan denken, dat de alcohol, die misschien onschadelijk is voor haarzelf, niet veel
-beter is dan vergif voor het onrijpe wezen, dat zijn voedsel neemt uit haar bloed.
-Zij moest zich bepalen tot de allerlichtste alcoholbevattende dranken in zeer matige
-hoeveelheden, en zij zou nog beter doen, als zij er geheel en al van afzag en in plaats
-daarvan melk dronk. Zij is nu de eenige bron voor het leven van het kind en zij kan
-niet te zorgvuldig zijn in het scheppen van een atmospheer van reinheid en gezondheid
-er omheen. Geen later uitgeoefende invloed kan fouten goedmaken, die in dezen tijd
-gemaakt worden<a class="noteref" id="xd29e827src" href="#xd29e827">9</a>.
-</p>
-<p>Wat waar is van den alcohol, dat is even waar van andere sterk werkende geneesmiddelen
-en vergiften, die alle vermeden moesten worden zoover dat kan tijdens de zwangerschap,
-wegens den nadeeligen invloed, dien zij mogelijk direct op het embryo uitoefenen.
-Hygiëne is beter dan medicijnen, en er moet gelet worden op het diëet, dat in geenen
-deele overdadig moet zijn. Het is een dwaling te veronderstellen, dat de zwangere
-vrouw aanmerkelijk meer voedsel noodig heeft dan gewoonlijk en er is veel reden om
-aan te nemen, dat een zware vleeschvoeding neiging heeft steriliteit te veroorzaken,
-maar dat ze ook niet gunstig is voor de ontwikkeling van het kind in haar schoot<a class="noteref" id="xd29e846src" href="#xd29e846">10</a>.
-</p>
-<p>Hoe lang, wordt dikwijls gevraagd, kan sexueele omgang voortgezet worden, als hij
-al toegelaten is, nadat de bevruchting <span class="pagenum">[<a id="pb16" href="#pb16">16</a>]</span>duidelijk is vastgesteld? Dit heeft men niet altijd een gemakkelijke vraag gevonden
-om te beantwoorden, want bij het menschelijk paar komen altijd veel overwegingen samen
-om het antwoord gecompliceerd te maken. Zelfs de Katholieke theologen zijn niet heelemaal
-eensgezind geweest op dit punt. Clemens van Alexandrië zeide, dat, als het zaad gezaaid
-was, de akker moest rusten tot den oogst. Maar wij mogen wel als regel stellen, dat
-de kerk geneigd was den omgang te beschouwen op zijn hoogst als een vergeeflijke zonde,
-mits er geen gevaar was voor ontijdige geboorte. Augustinus, Gregorius de Groote,
-Thomas van Aquino en Dens, bij voorbeeld, schijnen deze meening te zijn toegedaan;
-voor sommigen is het, inderdaad, in het geheel geen zonde<a class="noteref" id="xd29e862src" href="#xd29e862">11</a>. Onder dieren is de regel eenvoudig en gelijkvormig; zoodra het vrouwtje bevrucht
-is in den paringstijd, verwerpt zij iedere toenadering van het mannetje, totdat, nadat
-de geboorte en de zoogtijd voorbij zijn er een nieuwe paringstijd begint. Onder natuurvolken
-is de neiging minder gelijkvormig en heeft sexueele abstinentie, als ze voorkomt tijdens
-de zwangerschap, de neiging minder een natuurlijk instinct te worden dan een voorschrift
-van het ritueel, of een gewoonte, nu voornamelijk berustend op bijgeloof. Onder vele
-natuurvolken wordt abstinentie tijdens de heele zwangerschap bevolen, omdat men meent
-dat het zaad den foetus zou dooden<a class="noteref" id="xd29e871src" href="#xd29e871">12</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">De Talmud is ongunstig gestemd jegens den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> tijdens de zwangerschap, en de Koran verbiedt hem den geheelen tijd door, zoowel
-als tijdens den zoogtijd. Onder de Hindoes, aan den anderen kant, wordt de gemeenschap
-voortgezet tot aan de laatste veertien dagen van de zwangerschap en er wordt zelfs
-geloofd, dat het ingebrachte zaad den embryo helpt voeden (W.&nbsp;D. Sutherland, &#x201c;<span lang="de">Ueber das Alltagsleben und die Volksmedizin unter den Bauern Britischostindiens</span>&#x201d;, <i lang="de">Münchener Medizinische Wochenschrift</i>, Nos. 12 en 13, 1906). De groote Indische medicus Susruta, echter, was tegen <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> tijdens de zwangerschap, en de Chineezen stellen zich met klem aan dezelfde zijde.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Al naarmate de menschen zich los gemaakt hebben van de barbaarschheid in de richting
-der beschaving, is het dierlijk instinct van weigering na de bevruchting volkomen
-verloren geraakt bij vrouwen, terwijl terzelfder tijd beide seksen neiging hebben
-om onverschillig te worden voor die ritueele beperkingen, die in een vroegere periode
-bijna even bindend waren als het instinct. Sexueele omgang geraakte zoo in gebruik
-na de bevruchting evenzeer als er voor, als een deel van de gewone &#x201c;huwelijksrechten&#x201d;,
-hoewel <span class="pagenum">[<a id="pb17" href="#pb17">17</a>]</span>er toch soms een flauw vermoeden achterbleef, dat zich weerspiegelt in de aarzelende
-houding van de Katholieke kerk, waar we reeds op zinspeelden, dat zulke omgang een
-zondige toegeeflijkheid kan zijn. De moraal wordt echter te hulp geroepen, om deze
-toegevendheid te versterken. Als de echtgenoot in dezen tijd uitgesloten is van huwelijksverkeer,
-zegt men, dan zal hij verkeer buiten het huwelijk zoeken, zooals inderdaad in sommige
-deelen van de wereld erkend wordt dat hij wettig doen mag; daarom werken de belangen
-van de vrouw, die er op uit is de trouw van haar echtgenoot te bewaren, en de belangen
-van de Christelijke moraal, die de instelling der monogamie in eere wenscht te houden,
-samen om de voortzetting van den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> tijdens de zwangerschap te bevorderen. De gewoonte is in de hand gewerkt door het
-feit, dat bij beschaafde vrouwen tenminste, <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> tijdens de zwangerschap gewoonlijk niet minder aangenaam is dan op andere tijden
-en door sommige vrouwen zelfs aangenamer wordt gevonden<a class="noteref" id="xd29e901src" href="#xd29e901">13</a>. Dan is er verder nog de overweging, voor die paren die getracht hebben de conceptie
-te voorkomen, dat de omgang nu ongestraft genoten kan worden. Uit een hooger gezichtspunt
-kan zulk een omgang ook gerechtvaardigd zijn, want als, zooals al de betere moralisten
-over de sexueele aandrift nu gelooven, liefde haar waarde heeft, niet alleen voor
-zoover zij de voortplanting veroorzaakt, maar ook voor zoover zij individueele ontwikkeling
-bevordert en het wederzijdsch welzijn en de harmonie van het vereenigde paar, wordt
-deze omgang tijdens de zwangerschap moreel gerechtvaardigd.
-</p>
-<p>Al in den ouden tijd echter, hebben groote autoriteiten zich verklaard tégen de gewoonte
-den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> uit te voeren tijdens de zwangerschap. Op het einde van de eerste eeuw heeft Soranus,
-de eerste der groote gynecologen gezegd in zijn verhandeling over de vrouwenziekten,
-dat sexueele omgang schadelijk is de geheele zwangerschap door en vooral schadelijk
-tijdens de laatste maanden. Langer dan zestienhonderd jaren schijnt de kwestie, nadat
-ze in handen van de theologen gevallen was, te zijn verwaarloosd van medische zijde,
-totdat in 1721 een beroemd Fransch verloskundige, Mauriceau, gezegd heeft, dat geen
-zwangere vrouw de laatste twee maanden omgang moest hebben en dat een vrouw, die neiging
-had tot miskraam in het geheel geen omgang moest hebben tijdens de zwangerschap. Langer
-dan een eeuw echter, bleef Mauriceau een pionier met weinig of geen volgelingen. Het
-zou <span class="pagenum">[<a id="pb18" href="#pb18">18</a>]</span>lastig zijn, was de algemeene opinie, zelfs als het noodig was, om den omgang tijdens
-de zwangerschap te verbieden<a class="noteref" id="xd29e915src" href="#xd29e915">14</a>.
-</p>
-<p>In de laatste jaren echter is er onder verloskundigen een toenemende sterke neiging
-geweest om met beslistheid te spreken over omgang tijdens de zwangerschap, hetzij
-om dien geheel te veroordeelen, of om er bij aan te manen tot groote voorzichtigheid.
-Het is zeer waarschijnlijk dat, in overeenstemming met de klassieke proeven van Doreste
-op embryo&#x2019;s van kippen, schokken en rustverstoringen op het menschelijk embryo ook
-nadeelige gevolgen kunnen te voorschijn roepen op den groei. De stoornis, die ontstaat
-door <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>, tijdens den eersten tijd van de zwangerschap, kan zoodoende aanleiding geven tot
-misvorming. Als zulke toestanden gevonden worden in de kinderen van volkomen gezonde,
-krachtige en over het algemeen matige ouders, die zich zorgeloos aan <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> hebben overgegeven in den eersten tijd van de zwangerschap, dan kan zulke <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> op het embryo gewerkt hebben op dezelfde wijze, als wij weten dat schokken en dronkenschap
-werken op het embryo van lagere organismen. Hoe dit ook zij, het is zeker waar, dat
-bij vrouwen, die er aanleg voor hebben, <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> tijdens de zwangerschap de oorzaak is van ontijdige geboorte; het gebeurt soms dat
-weeën beginnen een paar minuten na de daad<a class="noteref" id="xd29e943src" href="#xd29e943">15</a>. Het natuurlijk instinct van dieren laat geen omgang toe tijdens de zwangerschap;
-het ritueele voorschrift van natuurvolken wijst in dezelfde richting; de stem van
-medische kennis, voor zoover zij spreekt, begint dezelfde waarschuwing te laten hooren
-en zal binnenkort waarschijnlijk dit kunnen doen op den grondslag van een meer soliede
-en samenhangend bewijs.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Pinard, de grootste der autoriteiten over puericultuur, verklaart, dat er volkomen
-opgehouden moet worden met sexueelen omgang tijdens de geheele zwangerschap en in
-zijn spreekkamer in de &#x201c;<span lang="fr">Clinique Baudelocque</span>&#x201d; heeft hij een groot plakkaat geplaatst met een &#x201c;<span lang="en">Important Notice</span>&#x201d; in dezen geest. Féré was gedecideerd van meening, dat sexueele relaties tijdens
-de zwangerschap, vooral als zij roekeloos worden onderhouden, een belangrijke rol
-spelen in het veroorzaken van zenuwbezwaren bij kinderen, die erfelijk niet belast
-zijn en verder vrij van iedere ziekelijke infectie tijdens de zwangerschap en <span class="pagenum">[<a id="pb19" href="#pb19">19</a>]</span>de ontwikkeling; hij vermeldde in bijzonderheden een geval, dat hij als afdoende beschouwde
-(&#x201c;<span lang="fr">L&#x2019;Influence de l&#x2019;Incontinence Sexuelle pendant la Gestation sur la Descendance</span>&#x201d;, <i lang="fr">Archives de Neurologie</i>, April, 1905). Bouchacourt bespreekt het onderwerp in bijzonderheden (<i lang="fr">La Grossesse</i>, pag. 177&#x2013;214), en meent, dat sexueele omgang tijdens de zwangerschap zooveel mogelijk
-vermeden moet worden. Fürbringer (Senator en Kaminer, <i lang="en">Health and Disease in Relation to Marriage</i>, vol. I, pag. 226) beveelt abstinentie aan van de 6de of 7de maand af, en de geheele
-zwangerschap door waar er eenige neiging is tot miskraam, terwijl in alle gevallen
-veel zorg en zachtheid moeten uitgeoefend worden.
-</p>
-<p>Het geheele onderwerp is onderzocht in een Thèse de Paris door H. Brénot (<i lang="fr">De l&#x2019;Influence de la Copulation pendant la Grossesse</i>, 1903); hij komt tot het besluit, dat sexueele relaties gevaarlijk zijn de geheele
-zwangerschap door, omdat zij dikwijls ontijdige bevalling of miskraam te voorschijn
-roepen en dat zij gevaarlijker zijn bij primiparae dan bij multiparae.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Bijna alles wat gezegd is over de hygiëne der zwangerschap en de behoefte aan rust,
-heeft ook betrekking op den tijd, die onmiddellijk op de geboorte van het kind volgt.
-Rust en hygiëne aan den kant der moeder blijven gelijkelijk noodig in haar eigen belang
-en in dat van haar kind. Deze behoefte heeft men meer algemeen en meer in de praktijk
-erkend dan de behoefte aan rust tijdens de zwangerschap. De wetten van verschillende
-landen maken een tijd van rust van beroepsbezigheid na de bevalling verplichtend,
-en in sommige landen trachten zij te voorzien in een vergoeding voor de moeder tijdens
-deze verplichte rust. In geen land echter wordt het principe zoo volkomen doorgevoerd
-en voor zoo langen tijd als wenschelijk is. Maar het is het juiste principe en het
-draagt in zich de kiem, die zich in de toekomst zal ontwikkelen. Er kan weinig twijfel
-aan bestaan, dat wat ook de zaken zijn, en dat zijn er zeker vele, die veilig overgelaten
-kunnen worden aan het oordeel van het individu, de zorg voor de moeder en haar kind
-daaronder niet behoort. Dat is een zaak, die meer dan eenige andere de gemeenschap
-als een geheel raakt en de gemeenschap mag niet traag zijn in het laten gelden van
-haar autoriteit daarin. De Staat heeft behoefte aan gezonde mannen en vrouwen en door
-iedere nalatigheid bij het in acht nemen van deze behoefte laadt hij zich ernstige
-moeilijkheden van allerlei soort op den hals en doet nadeel aan zijn kracht in de
-wereld. Volkeren zijn begonnen de wenschelijkheid van opvoeding te erkennen, maar
-zij zijn nog ternauwernood begonnen zich voor oogen te stellen, dat het nationaliseeren
-van de gezondheid van nog meer belang is dan het nationaliseeren van de opvoeding.
-Als het noodig was te kiezen tusschen de taak, kinderen onderwezen te krijgen en de
-taak, ze welgeboren en gezond te hebben, dan deed men beter het onderwijs te laten
-varen. Er zijn veel groote volkeren geweest, die nooit gedroomd hebben van nationale
-systemen van opvoeding; er is nooit een groot volk geweest, dat de kunst niet kende
-gezonde en krachtige kinderen voort te brengen.
-<span class="pagenum">[<a id="pb20" href="#pb20">20</a>]</span></p>
-<p>De zaak wordt van bijzonder belang in groote fabrieksstaten zooals Engeland, de Vereenigde
-Staten en Duitschland, omdat in zulke staten een stilzwijgende samenzwering geneigd
-is te ontstaan, die nationale doeleinden ondergeschikt maakt aan individueele doeleinden,
-en die in de praktijk de ontaarding van het ras in de hand werkt. In Engeland bv.
-is deze neiging bijzonder duidelijk zichtbaar geworden, met ongelukkige resultaten.
-Het belang van de werkende vrouw heeft neiging één te worden met het belang van haar
-werkgever; te zamen wrijven zij als het ware de belangen van het kind, dat het ras
-vertegenwoordigt, fijn en ontduiken zij de wetten, gemaakt in het belang van het ras,
-hetgeen het belang is van de gemeenschap als een geheel. De werkende vrouw wil zooveel
-loon verdienen als zij kan en met de kortst mogelijke onderbreking; als zij dien wensch
-bevredigt, handelt zij terzelfder tijd in het belang van den werkgever, die dus zorgvuldig
-vermijdt haar te dwarsboomen.
-</p>
-<p>Dit streven aan den kant van de werkende vrouw is in het geheel niet altijd en heelemaal
-het resultaat van armoede en zou daarom niet uit den weg geruimd worden door het verhoogen
-van het loon. Lang voor haar huwelijk, toen ze nog weinig meer dan een kind was, is
-zij gewoonlijk er op uit gegaan om te werken, en werken is haar een tweede natuur
-geworden. Zij doet haar werk goed, zij heeft een goede positie en wat voor haar &#x201c;hoog
-loon&#x201d; is; zij is onder vriendinnen en mede-arbeidsters; het leven en de drukte en
-de opwinding van de werkkamer of van de fabriek zijn haar een aangename prikkel geworden,
-waar ze niet meer buiten kan. Aan den anderen kant is haar huis haar niets; zij gaat
-daar alleen heen om te slapen, ze gaat er den volgenden morgen met het aanbreken van
-den dag, of eerder, uit; zij heeft zelfs de eenvoudigste huiselijke bekwaamheden niet;
-zij beweegt zich in haar eigen huis als een vreemd en onhandig kind. De enkele daad
-van huwen kan dezen stand van zaken niet veranderen; al wil ze nog zoo graag als ze
-trouwt een huiselijke vrouw worden, zij mist zoowel de neiging als de geschiktheid
-voor huiselijkheid. Zelfs ondanks haarzelf wordt ze naar de fabriek teruggedreven,
-naar de eenige plaats waar zij zich werkelijk thuis voelt.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">In Duitschland mogen vrouwen niet werken vier weken na de bevalling en ook niet de
-twee volgende weken als de dokter het noodig oordeelt. De verplichte verzekering tegen
-ziekte, die vrouwen dekt bij de bevalling, verzekert haar een uitkeering in dezen
-tijd, die overeenkomt met een groot deel van haar loon. Getrouwde en ongetrouwde moeders
-hebben gelijke rechten. De Oostenrijksche wet is naar hetzelfde voorbeeld gemaakt.
-Deze maatregel heeft geleid tot een groote afname in kindersterfte, en daardoor tot
-een groote toename in gezondheid van hen, die in leven blijven. Hij wordt echter beschouwd
-als onvoldoende, en er is in Duitschland een beweging om den tijd te verlengen, het
-systeem toe te passen op een grooter aantal vrouwen en het nog meer bepaaldelijk verplichtend
-te maken.
-</p>
-<p>In Zwitserland is het sinds 1877 onwettig eene vrouw te ontvangen in een <span class="pagenum">[<a id="pb21" href="#pb21">21</a>]</span>fabriek na de bevalling, tenzij zij in het geheel acht weken rust genomen heeft, tenminste
-zes weken van dezen tijd nà de bevalling. Sinds 1898 zijn Zwitsersche werkende vrouwen
-bij de wet beschermd geweest tegen het doen van zwaar werk tijdens de zwangerschap
-en tegen verschillende andere invloeden, die waarschijnlijk nadeelig zijn. Maar deze
-wet is in de praktijk ontdoken, omdat ze niet als schadevergoeding een uitkeering
-verstrekt. Een poging, in 1899 gedaan, om de wet te verbeteren door zulk een uitkeering
-te verstrekken, werd door het volk verworpen.
-</p>
-<p>In België en Holland zijn er wetten tegen het werken van vrouwen onmiddellijk na de
-bevalling, maar er wordt geen uitkeering verstrekt, zoodat werkgevers en werkende
-vrouwen gezamenlijk de wet ontduiken. In Frankrijk bestaat zulk een wet niet, hoewel
-dikwijls met nadruk verklaard is, dat ze noodig is (zie bv. Salvat, <i lang="fr">La Dépopulation de la France</i>, Thèse de Lion, 1903).
-</p>
-<p>In Engeland is het onwettig een vrouw &#x201c;willens en wetens&#x201d; in een fabriek aan het werk
-te hebben vier weken nà de geboorte van haar kind, maar de wet voorziet niet in een
-schadevergoeding voor de vrouw, van wie men op deze wijze eischt, dat ze zich opoffert
-voor de belangen van den Staat. De vrouw ontduikt de wet, in stilzwijgende overeenkomst
-met haar werkgevers, die altijd wel kunnen vermijden te &#x201c;weten&#x201d; dat er een geboorte
-heeft plaats gevonden en zoo kunnen ontkomen aan alle verantwoordelijkheid voor het
-aan het werk hebben van de moeder. Zoo kunnen de fabrieksinspecteurs niet ingrijpen
-en de wet wordt een doode letter; in 1906 kon maar één aanklacht ingebracht worden
-wegens deze overtreding. Door invoeging van dit &#x201c;willens en wetens&#x201d; wordt er een premie
-gesteld op onwetendheid. Het onverstandige van zoo van te voren een premie te stellen
-op de onwetendheid is altijd min of meer ontkend door hen, die de wetsartikelen maakten,
-al in de dagen van de Tien geboden en de wetten van Hamurabi. Het is de taak van de
-rechtbank, van hen die de wetten toepassen, verzachtende omstandigheden aan te nemen,
-waar die verzachtende omstandigheden aanwezig zijn; het is niet de taak van den wetgever
-het pad van den wetbreker te effenen. Er zijn klaarblijkelijk tegenwoordig wetgevers
-zoo nauwgezet of naïef, dat zij bereid zouden zijn te eischen dat geen <span class="corr" id="xd29e1002" title="Bron: zakkenrolier">zakkenroller</span> vervolgd mocht worden, als hij in staat was onder eede te verklaren dat hij niet
-&#x201c;wist&#x201d;, dat de beurs, die hij gestolen had, toebehoorde aan de persoon, van wie hij
-hem wegnam.
-</p>
-<p>De jaarverslagen van de Engelsche fabrieksinspecteurs dienen slechts om deze wet belachelijk
-te maken, die er zoo wijs humaan uitziet en die toch niets beteekent, maar zij hebben
-tot nog toe geen enkele verandering kunnen bewerken. Deze verslagen bewijzen, bovendien,
-dat het bezwaar in omvang toeneemt. Zoo zegt Miss Martindale, een fabrieksinspectrice,
-dat in al de steden die zij bezoekt, van een rustige kathedraalstad af, tot een groote
-fabrieksstad toe, het aan het werk hebben van getrouwde vrouwen snel toeneemt; zij
-hebben haar geheele leven gewerkt in molens en fabrieken en zij zijn niet gewend aan
-koken, huiswerk doen en kinderen groot brengen, zoodat zij, na het huwelijk, zelfs
-als ze niet door armoede gedwongen zijn, liever voortgaan met werken zooals vroeger.
-Miss Vines, een andere fabrieksinspectrice, haalt de opmerking aan van een vrouw,
-die in de fabriek werkte. &#x201c;Ik behoef niet te werken, maar ik blijf niet graag thuis&#x201d;,
-terwijl een andere vrouw zeide: &#x201c;Ik ben honderd maal liever aan het werk dan thuis.
-Ik voel me ongelukkig thuis&#x201d;. (<i lang="en">Annual Report Chief Inspector of Factories and Workshops for 1906</i>, pp. 325 etc.<span class="corr" id="xd29e1010" title="Niet in bron">)</span>
-</p>
-<p>Hier kan aan toegevoegd worden, dat alleen de Engelsche wet, die vier weken rust eischt
-voor de moeder na de geboorte van een kind, in de praktijk onuitvoerbaar is, maar
-de tijd zelf is belachelijk onvoldoende. Als een rusttijd voor de moeder is hij onvoldoende,
-maar de Staat stelt nog meer belang in het kind dan in zijn moeder, en het kind heeft
-veel langer dan voor vier weken behoefte aan de verzorging der moeder. Helme raadt
-aan verbod van staatswege voor vrouwen om te werken minstens zes maanden na de bevalling.
-<span class="pagenum">[<a id="pb22" href="#pb22">22</a>]</span>Waar kinderbewaarplaatsen verbonden zijn aan de fabrieken, die de moeder in staat
-stellen haar kind te zoogen in de tusschentijden tusschen het werk, kan de tijd zonder
-twijfel verkort worden.
-</p>
-<p>Het is van belang de aandacht te vestigen op het feit, dat het geenszins de vrouwen
-in fabrieken zijn, die er toe gebracht worden als gewoonlijk door te werken gedurende
-den geheelen tijd der zwangerschap, en tot haar werk terug te keeren onmiddellijk
-na den korten rusttijd der bevalling. Het Comitee van Onderzoek van de <span lang="en">Christian Social Union (London Branch)</span> ondernam, in 1905, een onderzoek naar het werk van vrouwen na de geboorte. Vrouwen
-in fabrieken en werkplaatsen waren van het onderzoek uitgesloten, dat alleen maar
-betrekking had op vrouwen met huiswerk, huisindustrie en met ongeregeld werk. Er werd
-bevonden, dat de meerderheid haar werk voortzetten tot op den tijd van de bevalling
-en dat zij het van tien tot veertien dagen daarna weer opvatten. De kindersterfte
-voor kinderen van vrouwen met enkel huiswerk was veel lager, dan die voor de kinderen
-van de andere vrouwen, terwijl, zooals altijd, de flesschenkinderen een veel grootere
-sterfte hadden dan de borstkinderen (<i lang="en">British Medical Journal</i>, Oct. 24, 1908, p. 1297).
-</p>
-<p>In de groote Fransche gietstaalwerken in Creusot (Saône et Loire) worden de salarissen
-van haar, die moeder zullen worden onder de arbeidsters verhoogd; maatregelen worden
-getroffen, haar passende raad en medische hulp te verschaffen; zij mogen niet werken
-na het midden van de zwangerschap of naar haar werk terugkeeren nà de bevalling zonder
-een medisch attest, dat zij er voor geschikt zijn. Men zegt, dat de resultaten uitmuntend
-zijn, niet alleen voor de gezondheid van de moeders, maar voor de vermindering van
-ontijdige geboorten, de afname van de kindersterfte en het algemeen voorkomen van
-de borstvoeding. Het zou waarschijnlijk een hopelooze zaak zijn te verwachten, dat
-veel werkgevers in Angelsaksische landen deze politiek zullen aannemen. Zij zijn te
-&#x201c;praktisch&#x201d;, zij weten hoe gering de geldswaarde van menschenlevens is. Bij ons moet
-de Staat tusschenbeide komen.
-</p>
-<p>Er kan geen twijfel aan bestaan dat, over het geheel, moderne beschaafde gemeenschappen
-beginnen te erkennen, dat onder de sociale en economische toestanden, die nu neiging
-hebben meer en meer te gaan heerschen, zij in hun eigen belang moeten zorgen, dat
-de beste energie en levenskracht van de moeder aan het kind worden gewijd, zoowel
-vóor als nà de geboorte. Zij erkennen ook, dat zij hun plicht in dit opzicht niet
-kunnen volbrengen, als ze niet voldoende zorgen voor de moeders, die zoo gedwongen
-worden haar werk op te geven, om zich aan haar kinderen te wijden. Wij komen hier
-op een punt, waar Individualisme overeenstemt met Socialisme. De individualiteit móet
-zien, dat het tot iederen prijs noodig is de maatschappelijke toestanden te veranderen,
-die alle individualiteit vernietigen; de socialist móet zien, dat een maatschappij,
-die verzuimt orde te brengen op dit centrale en hoofdpunt, de voortbrenging van het
-individu, spoedig moet te gronde gaan.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het behoort tot het juiste vervullen van den plicht van een moeder jegens haar jonge
-kind dat, als zij gezond is, zij het zoogen zal. In de laatste jaren is deze kwestie
-een zaak van ernstig belang geworden. In het midden van de 18<sup>de</sup> eeuw, toen de vrouwen van de hoogere klassen ongeneigd waren geworden, om haar eigen
-kinderen te zoogen, deed Rousseau een zoo luid en welsprekend protest hooren, dat
-het weêr eens mode werd voor een vrouw, haar natuurlijke plichten te vervullen. Tegenwoordig,
-nu hetzelfde kwaad weer gevonden wordt en in een veel ernstiger vorm, want nu betreft
-het niet de kleine hoogere stand, maar de grootere lagere klasse, zou de welsprekendheid
-van Rousseau <span class="pagenum">[<a id="pb23" href="#pb23">23</a>]</span>machteloos zijn, want het betreft niet zoozeer de mode als het gemak en vooral een
-onhandelbare economische factor. Niet de minst dringende reden om vrouwen, en vooral
-moeders, op een gezonden economischen basis te plaatsen, is de noodzakelijkheid haar
-in staat te stellen, haar kinderen te zoogen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Geen vrouw is normaal, gezond en geheel ontwikkeld als zij geen borsten heeft, die
-goed genoeg zijn om de belofte te geven van voldoende te werken, als de tijd voor
-haar werkzaamheid komt, en tepels die geschikt zijn tot zoogen. De ernst van de kwestie
-tegenwoordig blijkt uit de veelvuldigheid waarmee jonge vrouwen te kort schieten in
-dit essentieele element van vrouwelijkheid en de jonge man van tegenwoordig, zegt
-men, als hij een vrouw neemt &#x201c;trouwt inderdaad slechts met een deel van een vrouw,
-waarvan het andere deel uitgestald staat in den apothekers winkel, in den vorm van
-een zuigflesch&#x201d;. Blacker bevond onder duizend <span class="corr" id="xd29e1037" title="Bron: patienten">patiënten</span> van de moederschapsafdeeling van University College Hospital, dat 39 nooit gezoogd
-hadden, 747 hadden al haar kinderen gezoogd, en 214 hadden alleen maar enkele gezoogd.
-De voornaamste reden, die zij opgaven voor het niet zoogen was afwezigheid of onvoldoende
-toevoer van melk; andere redenen waren ongeschiktheid voor of tegenzin in het zoogen,
-en het weigeren van het kind om de borst te nemen (Blacker, <i lang="en">Medical Chronicle</i>, Feb. 1900). Deze resultaten onder de Londensche armen zijn zeker veel beter, dan
-die men zou kunnen vinden in veel industrie-steden, waar vrouwen na het huwelijk
-werken. In de andere groote landen van Europa vindt men even onbevredigende resultaten.
-In Parijs heeft Madame Dluska aangetoond, dat van de 209 vrouwen, die voor haar bevalling
-naar de Clinique Baudelocque kwamen, er maar 74 haar kinderen zoogden; van de 135,
-die niet zoogden, waren er 35 verhinderd door pathologische redenen of afwezigheid
-van melk, 100 door de noodzakelijkheden van haar werk. Zelfs zij, die zoogden, konden
-er zelden meer dan zeven maanden mee voortgaan tengevolge van de lichamelijke inspanning
-van haar werk (Dluska, <i lang="fr">Contribution à l&#x2019;Etude de l&#x2019;Allaitement Maternel</i>, Thèse de Paris, 1894). Veel statistieke gegevens zijn in de Duitsche landen verzameld.
-Zoo vond Wiedow (<i lang="de">Centralblatt für Gynäkologie</i>, No. 29, 1895), dat van de 525 vrouwen in de kraaminrichting te Freiburg maar de
-helft goed kon zoogen tijdens de eerste twee weken; onvoldoende tepels werden opgemerkt
-in 49 gevallen en men bevond, dat de ontwikkeling van den tepel een directe betrekking
-had op de waarde van de borst als een afscheidingsorgaan. In München bevonden Escherich
-en Büller, dat bijna 60 percent vrouwen van de lagere klasse niet in staat waren haar
-kinderen te zoogen, en in Stuttgart waren driekwart van de jonge moeders in dezen
-toestand.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>De redenen, waarom kinderen gezoogd behooren te worden aan de moederborst, zijn meer
-omvattend dan sommigen geneigd mogen zijn te gelooven. In de eerste plaats is de psychologische
-reden er een van geen gering belang. De borst met haar uiterst gevoeligen tepel, die
-trilt in harmonie met de sexueele organen, levert het normale mechanisme, waardoor
-moederliefde ontwikkeld wordt. Zonder twijfel kan de vrouw, die nooit haar kind zoogt,
-er van houden, maar zulk een liefde heeft neiging gebrekkig te blijven aan de fundamenteele
-en instinctieve zijde. Bij sommige vrouwen, die wij toch moeten aarzelen om abnormaal
-te noemen, ontwaakt de moederliefde in het geheel niet, voordat zij in werking gebracht
-wordt door dit mechanisme, door de daad van het zoogen.
-<span class="pagenum">[<a id="pb24" href="#pb24">24</a>]</span></p>
-<p>Een meer algemeen erkende en zeker fundamenteele reden om het kind te zoogen is, dat
-de melk van de moeder, zelfs als zij maar tamelijk gezond is, het eenige voedsel is,
-dat ideaal geschikt is voor het kind. Er zijn sommige menschen, wier vertrouwen in
-de wetenschap hen er toe brengt te gelooven, dat het mogelijk is, soorten van voedsel
-te fabriceeren, die even goed zijn, of beter dan moedermelk; zij meenen, dat de melk
-die het best is voor het kalf, evenzeer het best is voor een zoo verschillend dier
-als het kind. Dat is een dwaling. Het beste voedsel voor het kind is hetgeen voortgebracht
-wordt in het lichaam van zijn eigen moeder. Alle andere voedsels zijn min of meer
-bruikbare surrogaten, die het moeite kost te vervaardigen zooals het behoort, en bovendien
-zijn ze blootgesteld aan verschillende gevaren, waarvan de moedermelk vrij is.
-</p>
-<p>Een andere reden, voornamelijk onder de armen, tegen het gebruiken van ieder kunstmatig
-voedsel is deze, dat zij de omgeving van het kind er aan gewennen, proeven te nemen
-met zijn voedsel en zich te verbeelden, dat iedere soort van voedsel, die zij zelf
-eten, ook goed kan zijn voor het kind. Zoo komt het voor, dat brood en aardappelen,
-brandewijn en jenever, in den mond der kinderen gegoten worden. Bij het kind, dat
-de borst krijgt, is het gemakkelijker uit te leggen dat, behalve op raad van den dokter,
-niets anders moet worden gegeven.
-</p>
-<p>Nog een andere reden waarom de moeder haar kind moet zoogen, is de nauwe en veelvuldige
-omgang met het kind, die er uit voortvloeit. Niet alleen wordt het kind in alle opzichten
-beter verzorgd, maar de moeder wordt niet beroofd van de tucht, die de verzorging
-meebrengt, en wordt ook in staat gesteld van het begin af aan den aard van het kind
-te leeren kennen en te begrijpen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het onvermogen om te zoogen verkrijgt groote beteekenis, als we erkennen, dat het
-waarschijnlijk in hooge mate als een directe reden verbonden is met kindersterfte.
-De sterfte van kunstmatig gevoede kinderen gedurende het eerste levensjaar is zelden
-minder dan tweemaal die van de borstkinderen, soms is ze driemaal zooveel als die
-van de borstkinderen, of zelfs nog meer; zoo sterven te Derby 51.7 percent kunstmatig
-gevoede kinderen beneden den leeftijd van twaalf maanden, maar slechts 8.6 percent
-borstkinderen. Zij, die blijven leven, zijn in het geheel niet vrij van ellende. Aan
-het einde van het eerste jaar heeft men bevonden, dat zij ongeveer 25 percent minder
-wegen dan de borstkinderen en dat ze veel kleiner zijn; zij zijn meer onderhevig aan
-tuberculose en Engelsche ziekte, met al de slechte gevolgen, die uit deze ziekten
-voortkomen; en er is reden om te gelooven, dat de ontwikkeling van hun tanden nadeel
-ondervindt. De slechte gesteldheid van de kunstmatig gevoede kinderen wordt juist
-aangeduid door het feit, dat van de 40.000 kinderen, die naar het kinderziekenhuis
-in München gebracht waren voor behandeling 86 percent met de flesch waren groot gebracht
-en dat de weinige, die gezoogd waren, de borst gewoonlijk maar voor een korten tijd
-gehad hadden. De nadeelige invloed wordt zelfs nog gevoeld op den jongelingsleeftijd.
-In sommige deelen van Frankrijk, waar bijna alle kinderen kunstmatig <span class="pagenum">[<a id="pb25" href="#pb25">25</a>]</span>gevoed worden, heeft men bevonden, dat het percentage van afgekeurde lotelingen bijna
-tweemaal zoo groot is, als dat van Frankrijk in het algemeen. Overeenkomstige resultaten
-heeft Friedjung gevonden bij een groot Duitsch gymnastiekgezelschap. Van de 155 leden
-bevond men bij navraag dat 65 percent borstkinderen geweest waren (gemiddeld gedurende
-zeven maanden); maar onder de beste athleten steeg het percentage van borstkinderen
-tot 72 percent (voor een gemiddelden termijn van negen of tien maanden), terwijl voor
-de groep van 56, die het laagste stonden in athletische kracht, het percentage van
-borstkinderen daalde tot 57 (voor een gemiddelden tijd van slechts drie maanden).
-</p>
-<p>De voordeelen voor een kind om door zijn moeder gezoogd te worden, zijn grooter dan
-dat ze verklaard kunnen worden door het enkele feit dat ze gezoogd zijn, in plaats
-van kunstmatig gevoed. Dit is aangetoond door Vitrey (<i lang="fr">De la Mortalité Infantile</i>, Thèse de Lyon, 1907), die uit de statistieken van het Hôtel-Dieu in Lyon afleidde,
-dat kinderen, die door hun moeders gezoogd worden, een sterfte hebben van slechts
-12 percent, maar dat, als zij door anderen gezoogd worden, de sterfte stijgt tot 33
-percent. Wij kunnen hieraan toevoegen, dat, terwijl het zoogen een hoofdpunt is voor
-het volledig welzijn van het kind, het tevens hoogst wenschelijk is voor de gezondheid
-der moeder. (Eenige belangrijke statistieken zijn opgesomd in een artikel over &#x201c;<span lang="en">Infantile Mortality</span>&#x201d; in het <i lang="en">British Medical Journal</i>, 2 Nov. 1907, terwijl verschillende beschouwingen over het zoogen grondig besproken
-zijn door Bollinger, &#x201c;<span lang="de">Ueber Säuglings-Sterblichkeit und die Erbliche functionelle Atrophie der menschlichen
-Milchdrüse</span>&#x201d; <a id="xd29e1077"></a><i lang="de">Correspondenz-blatt Deutschen Gesellschaft Anthropologie</i>, Oct., 1899).
-</p>
-<p>Het schijnt dat het in Zweden, in het midden van de 18de eeuw een strafbare overtreding
-was, als een vrouw haar kind de flesch gaf, als zij het kon zoogen. In de laatste
-jaren heeft Prof. Anton von Menger, in Weenen, betoogd (in zijn <i lang="de"><span class="corr" id="xd29e1084" title="Bron: Burgerliche">Das Bürgerliche</span> Recht und die <span class="corr" id="xd29e1087" title="Bron: Besitslosen">besitzlosen</span> Klassen</i>) dat het toekomstige geslacht het recht heeft dezen eisch te stellen, en hij stelt
-voor, dat iedere moeder bij de wet verplicht zal zijn haar kind te zoogen, tenzij
-zij een getuigschrift heeft van een dokter, dat zij het niet kan. E.&nbsp;A. Schroeder
-(<i lang="de">Das Recht in der Geschlechtlichen Ordnung</i>, 1893, p. 346) betoogde ook, dat een moeder wettig verplicht moest zijn haar kind
-te zoogen minstens negen maanden lang, tenzij er voldoende redenen bijgebracht konden
-worden voor het tegendeel, en deze eisch, die redelijk schijnt te zijn en natuurlijk,
-daar het het voorrecht van een moeder is, zoowel als haar plicht, om haar kind te
-zoogen, als ze er toe in staat is, is met klem ook door anderen gedaan. Van het juridisch
-standpunt is hij ondersteund door Weinberg (<i lang="de">Mutterschutz</i>, Sept. 1907). In Frankrijk verbiedt de Loi Roussel een vrouw minnediensten te doen,
-vóor dat haar kind zeven maanden oud is, en dit heeft een uitmuntend effect gehad
-daarin, dat het de kindersterfte deed dalen (A. Allée, <i lang="fr">Puériculture et la Loi Roussel</i>, Thèse de Paris, 1908). In sommige streken van Duitschland worden fabriekseigenaars
-gedwongen een kamer in de fabriek beschikbaar te stellen, waar moeders het kind de
-borst kunnen geven in de rusttijden tusschen het werk. De contrôle op en het onderhoud
-van deze kamers en het aanstellen van dokters en verpleegsters, geschiedt van gemeentewege.
-(<i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Sept.<a id="xd29e1104"></a> 1908, p. 573).</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Zooals de zaken tegenwoordig staan in moderne industrielanden, kan men het verbeteren
-van deze misstanden niet overlaten aan de natuur, dat is, aan de onwetende en onoordeelkundige
-aandriften van personen, die leven in een maalstroom van kunstmatig leven, waar de
-stem van het instinct verstikt wordt. De moeder, zijn wij geneigd te denken, mag men
-toevertrouwen, dat zij zal toezien op het welzijn van haar kind, en het is onnoodig,
-of zelfs <span class="pagenum">[<a id="pb26" href="#pb26">26</a>]</span>&#x201c;immoreel&#x201d; haar te hulp te komen. Toch zijn er, naar ik meen, weinig dingen meer tragisch
-om te zien dan een jonge moeder uit Lancashire, die op de fabriek werkt, terwijl ze
-thuis moest blijven om op haar zieke kind te passen. Zij is gewend voor zonsopgang
-op te staan om naar de fabriek te gaan; zij heeft haar kind ternauwernood bij het
-licht der zon gezien, zij weet niets van wat het noodig heeft, de handen, die zoo
-goed het weefgetouw kunnen grijpen, kunnen het kind niet sussen. De moeder ziet er
-op neer in vage, onhandige, sprakelooze ellende. Het is een gezicht om nooit te vergeten.
-</p>
-<p>Het is Frankrijk, dat de leiding neemt om te beginnen met de wetenschappelijke en
-praktische bewegingen voor de verzorging van het jonge kind voor en na de geboorte,
-en het is in Frankrijk, dat wij de kiem vinden van bijna alle methoden, die nu langzamerhand
-aangenomen worden om kindersterfte tegen te houden. Het systeem van het dorp Villiers-le-Duc,
-nabij Dijon in de Côte d&#x2019;Or, is een kiem gebleken van deze vruchtbare soort. Hier
-mag iedere zwangere vrouw, die niet in staat is te zorgen voor de juiste voorwaarden
-voor haar eigen leven en dat van het kind dat zij krijgt, de hulp inroepen van de
-dorpsautoriteiten; zij heeft, zonder betaling, recht op behandeling van een dokter
-en een vroedvrouw en op éen franc daags gedurende het kraambed. De maatregelen, in
-dit dorp genomen, hebben feitelijk een einde gemaakt aan moeder- en kindersterfte
-beide. Een paar jaar geleden hoorde Dr. Samson Moore, de stadsdokter voor Huddersfield,
-van dit dorp en de heer Benjamin Broadbent, de burgemeester van Huddersfield bezocht
-Villiers-le-Duc. Er werd besloten in Huddersfield een beweging op touw te zetten om
-de kindersterfte te bestrijden. Toen ontstond, wat bekend staat als het Hudderfieldsche
-systeem, een systeem, dat schitterende resultaten heeft gehad. De punten van het Hudderfieldsche
-systeem zijn: (1) verplichte aangifte van geboorten binnen de 48 uur; (2) het aanstellen
-van dames tot behulp van de stadsdoktoren, om het huis te bezoeken, te onderzoeken,
-raad te geven en te helpen; (3) de georganiseerde hulp van dames-volontairs, onder
-toezicht van de gemeente; (4) recht van beroep op den stadsdokter, als het kind, dat
-niet onder medische verzorging is, niet groeit. De kindersterfte in Huddersfield is
-zeer gedaald door dit systeem<a class="noteref" id="xd29e1113src" href="#xd29e1113">16</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Wij kunnen wel zeggen, dat het Hudderfieldsche systeem de oorsprong geweest is van
-de Engelsche wet op de Geboorte-Aangifte, die in 1908 in werking trad. Deze wet vertegenwoordigt
-in Engeland het nationale begin van een systeem voor de rassenverbetering, waarvan
-het niet mogelijk is de eindresultaten te voorzien. Als deze wet algemeen in werking
-komt, zal ieder kind in het land recht hebben&#x2014;wettig en niet door individueele willekeur
-of <span class="pagenum">[<a id="pb27" href="#pb27">27</a>]</span>philantropische minzaamheid&#x2014;op medische verzorging van den dag van zijn geboorte af,
-en voor iedere moeder zal te bereiken zijn de raad van een beschaafde vrouw, die voeling
-houdt met de gemeenteautoriteiten. Er kon geen grootere triomf zijn voor de medische
-wetenschap, voor de nationale kracht en voor de zaak der menschlievendheid in het
-algemeen. Zelfs op het lagere plan van financieele belangen is het gemakkelijk te
-zien, dat een enorme besparing van openbare en persoonlijke middelen op die wijze
-zal bereikt worden. De wet is facultatief en niet verplichtend. Dit was een wijze
-voorzorg, want een wet van deze soort kan geen uitwerking hebben, tenzij zij grondig
-wordt doorgevoerd door de gemeenschap die haar aanneemt, en ze zal niet aangenomen
-worden eer een gemeenschap duidelijk de voordeelen ervan heeft erkend, en de methoden,
-om die te bereiken.
-</p>
-<p>Een belangrijke aanvulling van deze organisatie is de School voor Moeders. Van zulke
-scholen, die overal beginnen op te komen, kan men zeggen dat zij hun oorsprong hebben
-in de <i lang="fr">Consultations de Nourrissons</i> (met hun vertakking de <i lang="fr">Goutte de Lait</i>), opgericht door Professor Budin in 1892, die zich over geheel Frankrijk uitgebreid
-hebben en in ruimen kring een invloed ten goede hebben gehad. In de <i lang="fr">Consultations</i> worden kinderen iedere week onderzocht en gewogen en de moeders krijgen er raad en
-worden aangemoedigd haar kinderen te zoogen. De <i lang="fr">Gouttes</i> zijn feitelijk poliklinieken voor melkafgifte, waar kinderen voor wie borstvoeding
-onmogelijk is, onder medisch toezicht met melk gevoed worden. Scholen voor Moeders
-zijn een uitbreiding van hetzelfde systeem; zij omvatten een menigte onderwerpen,
-die het voor een moeder noodig is te weten. Sommige van de eerste van deze scholen
-werden opgericht in Bonn, in de Beiersche stad Weissenberg en in Gent. Op eenige van
-die Scholen voor Moeders, en zooals bekend is in Gent (beschreven door Mrs. Bertrand
-Russell, in de <i lang="en">Nineteenth Century</i>, 1906), is de belangrijke stap gedaan jonge meisjes van 14 tot 18 jaar te onderrichten;
-zij worden ingelicht omtrent kinder-anatomie en physiologie, omtrent het bereiden
-van gesteriliseerde melk, omtrent het wegen van kinderen, omtrent het opnemen van
-temperaturen en het maken van tabellen, omtrent het besturen van crêches, en na twee
-jaar zijn zij in staat een salaris te verdienen. In verschillende deelen van Engeland
-worden nu scholen voor jonge moeders en voor jonge meisjes opgericht in dezen geest,
-eerst in Londen, onder toezicht van Dr. F.&nbsp;J. Sykes, stadsdokter voor St. Pancreas
-(zie bv. <i lang="en">A School For Mothers</i>, 1908, waarin een inrichting van deze soort te Somers Town beschreven wordt, met
-een voorrede van Sir Thomas Barlow; een verslag van de nieuwste pogingen, de verzorging
-van kinderen in Londen te verbeteren, zal men ook vinden in de <i lang="en">Lancet</i>, Sept. 26, 1908). We kunnen hier bijvoegen, dat sommige Engelsche gemeentebesturen
-depôts hebben opgericht om moeders goedkoop van goede melk te voorzien. Zulke depôts
-zullen echter waarschijnlijk meer kwaad dan goed doen, als zij de vervanging van borstvoeding
-door kunstmatige voeding bevorderen. Zij moesten nooit opgericht worden, behalve in
-aansluiting met de Scholen voor Moeders, waar een opvoedende invloed uitgeoefend kan
-worden, en geen moeder moest van melk voorzien worden als ze niet een medisch attest
-vertoont, waaruit blijkt dat zij niet in staat is haar kind te voeden (Byers, &#x201c;<span lang="en">Medical Women and Public Health Questions</span>&#x201d;, <i lang="en">British Medical Journal</i>, Oct. 6, 1906). Het is een merkwaardig feit, dat binnenkort de plaatselijke autoriteiten
-door de wet gemachtigd zullen worden Scholen voor Moeders op te richten.
-</p>
-<p>De groote voordeelen, door deze instellingen in Frankrijk veroorzaakt, zoowel wat
-betreft het verminderen van de kindersterfte als het bevorderen van de opvoeding der
-moeders en haar trots en belangstelling in haar kinderen, zijn uiteengezet in twee
-Thèses de Paris door G. Chaignon (<i lang="fr">Organisation des Consultations de Nourrissons à la Campagne</i>, 1908), en Alcide Alexandre (<i lang="fr">Consultations de Nourrissons et Goutte de Lait d&#x2019;Arques</i>, 1908).
-</p>
-<p>De beweging is nu bezig zich uit te breiden over geheel Europa en er is een Internationale
-Unie gevormd, die al de instellingen omvat, die speciaal <span class="pagenum">[<a id="pb28" href="#pb28">28</a>]</span>berusten op de bescherming van kinderleven en de bevordering van puericultuur. Het
-permanente comité is in Brussel, en om het andere jaar wordt er een Congres gehouden
-voor Kinderbescherming (<i lang="fr">Goutte de Lait</i>)<span class="corr" id="xd29e1177" title="Bron: ,">.</span></p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Men zal zien, dat al de bewegingen, die nu in werking gesteld worden voor de verbetering
-van het ras door het kind en de moeder van het kind, de intimiteit erkennen van de
-verhouding tusschen de moeder en haar kind en er op gericht zijn haar te helpen, zelfs
-als het noodig is door het uitoefenen van eenigen dwang, haar natuurlijke functies
-met betrekking tot haar kind, te vervullen. Voor den theoretischen philantroop, die
-begeerig is om de wereld op papier te verbeteren, schijnt niets eenvoudiger te zijn
-dan de tegenwoordige bezwaren van het opvoeden van kinderen uit den weg te ruimen
-door het oprichten van Staatskinderbewaarplaatsen, die tegelijk de moeders moeten
-ontheffen van alles wat met de productie van de menschen der toekomst in verband staat,
-behalve het genot&#x2014;als het dat toevallig is&#x2014;van ze te ontvangen en de moeite van ze
-te dragen, en ze tevens moeten opvoeden onafhankelijk van het tehuis, op een gezonde,
-zuinige en wetenschappelijke wijze<a class="noteref" id="xd29e1182src" href="#xd29e1182">17</a>. Niets schijnt eenvoudiger, maar uit het fundamenteel psychologisch standpunt is
-niets onjuister. Het denkbeeld van een Staat, die er is buiten de gemeenschap, is
-een overblijfsel, in een anderen vorm van dat verouderde idee, dat Lodewijk XIV dwong
-te verklaren &#x201c;<span lang="fr"><span class="corr" id="xd29e1190" title="Bron: L&#x2019;Etat">L&#x2019;État,</span> c&#x2019;est moi!</span>&#x201d; Een staat, die toelaat dat de individuen die hem vormen, niet in staat zijn hun
-heiligste en intiemste functies te vervullen en die op zich neemt, dit in hun plaats
-te doen, onderneemt een taak, die niet wenschelijk zou zijn, zelfs al kon zij volvoerd
-worden. Men moet altijd in gedachte houden dat een Staat, die zich voorstelt de leden
-die hem samenstellen te ontlasten van hun natuurlijke functies en verantwoordelijkheden,
-iets geheel anders is dan een Staat die zijn leden tracht te helpen hun eigen biologische
-en sociale functies meer naar behooren te vervullen. Een Staat, die moeders in de
-gelegenheid stelt te rusten als zij zwanger zijn, werkt aan een verstandige taak;
-een Staat, die de kinderen van zijn moeders overneemt, drijft de philantropie tot
-in het belachelijke. Het is gemakkelijk dit te erkennen, als wij den noodzakelijken
-loop der omstandigheden nagaan onder een systeem van &#x201c;Staatskinderbewaarplaatsen&#x201d;.
-Het kind zou op den vroegsten leeftijd van <span class="pagenum">[<a id="pb29" href="#pb29">29</a>]</span>de natuurlijke moeder verwijderd worden, maar iemand moet de moederplichten vervullen;
-en als die uitgeoefend worden onder gunstige omstandigheden, dan ontwikkelt zich een
-moederlijke betrekking tusschen het kind en de &#x201c;moeder&#x201d;, die ongetwijfeld natuurlijke
-moederlijke instincten bezit, maar die door geen natuurlijken moederlijken band verbonden
-is met het kind, dat zij verzorgt. Zulk een verhouding heeft neiging om aan beide
-kanten praktisch en naar het gevoel de werkelijke verhouding te worden. Wij kunnen
-zeer dikwijls zien, hoe onbevredigd zulk een verhouding wordt. De kunstmatige moeder
-wordt beroofd van een kind, dat zij begonnen was te voelen als haar eigen; de gevoelens
-van het kind worden onderste boven gegooid, verdeeld en verdraaid; de echte moeder
-heeft het bittere gevoel, dat zij voor haar kind niet de echte moeder is. Zou het
-niet voor allen veel beter geweest zijn als de Staat het groote leger van vrouwen,
-die hij geoefend had voor de positie om de kinderen van andere vrouwen te verzorgen,
-had aangemoedigd om in plaats daarvan zelf kinderen te hebben? De moeders, die niet
-in staat zijn haar eigen kinderen te verzorgen, konden er dan toe opgevoed worden
-afstand te doen van het hebben van eigen kinderen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first"></p>
-<p>Ellen Key (in haar Eeuw van het Kind, en elders) heeft voor alle jonge vrouwen aangeraden
-een jaar verplichte &#x201c;dienst&#x201d;, overeenkomstig de militaire dienstplicht die in de meeste
-landen voor jonge mannen verplichtend is. Gedurende dien tijd zou het meisje geoefend
-worden in ordelijk huishouden, in de grondbeginselen der hygiëne, in de verzorging
-van zieken en vooral in de verzorging van kinderen en alles wat betrekking heeft op
-de lichamelijke en geestelijke ontwikkeling van kinderen. Het principe, dat aan dit
-voorstel ten grondslag ligt, is sindsdien in ruimen kring aangenomen. Marie von Schmid
-(in haar <i lang="de">Mutterdienst</i>, 1907) gaat zoo ver een algemeene oefening aan te raden van jonge vrouwen in die
-plichten, die gehouden moet worden in een soort van uitgebreide en verbeterde kraaminrichting.
-De dienst zou een jaar duren, en dan zou de jonge vrouw drie jaar lang in reserve
-blijven, en zou opgeroepen kunnen worden in dienst. Er is zeker veel te zeggen voor
-zoo&#x2019;n voorstel, aanmerkelijk meer dan er voor militaire dienstplicht te zeggen is.
-Want terwijl het zeer twijfelachtig is, of een man ooit geroepen zal worden om te
-vechten, worden de meeste vrouwen wel opgeroepen om huishoudelijke plichten te vervullen
-of om op kinderen te passen, hetzij voor haarzelf, hetzij voor andere menschen<span class="corr" title="Niet in bron">.</span></p>
-</blockquote><p>
-<span class="pagenum">[<a id="pb31" href="#pb31">31</a>]</span></p>
-</div>
-<div class="footnotes">
-<hr class="fnsep">
-<div class="footnote-body">
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e543" href="#xd29e543src">1</a></span> Het is natuurlijk niet altijd letterlijk waar, dat iedere ouder juist de helft van
-de erfelijkheid aanbrengt, want, zooals we in het algemeen onder de dieren zien, nadert
-de nakomelingschap somtijds meer tot de eene ouder, somtijds tot de andere, terwijl
-onder planten, zooals De Vries en anderen hebben aangetoond, de erfelijkheid nog wel
-ongelijker verdeeld is.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e543src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e558" href="#xd29e558src">2</a></span> Het zal wel haast niet noodig zijn te zeggen, dat, waar wij zeggen dat het moederschap
-de hoogste functie is van een vrouw, wij daar in het geheel niet beweren, dat haar
-werkzaamheden zich tot het tehuis moeten beperken. Dat is een opinie, die nu wel mag
-beschouwd worden als niet meer bestaande, zelfs onder hen, die het meest de functie
-van de vrouw als moeder verheerlijken. Zooals Friedrich Naumann en anderen zeer waar
-gezegd hebben, is een vrouw niet volkomen toegerust om haar functies van moeder en
-opvoedster van de kinderen te vervullen, als zij niet in de wereld geleefd en een
-beroep uitgeoefend heeft.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e558src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e561" href="#xd29e561src">3</a></span> &#x201c;Als de hoedanigheden van hoofd en hart dezelfde waren in beide geslachten&#x201d;, zegt
-Lily Braun terecht (<i lang="de">Die Frauenfrage</i>, pag. 207), &#x201c;dan zou het binnentreden van de vrouw in het publieke leven geen waarde
-hebben voor de menschheid, en zou zelfs leiden tot een nog heviger concurrentie. Alleen
-de erkenning, dat de geheele aard van de vrouw verschillend is van dien van den man,
-dat zij beteekent een nieuw, levenwekkend beginsel in het menschelijk leven, maakt
-de vrouwenbeweging, ondanks de verkeerde opvattingen van haar vijanden en haar vrienden,
-een maatschappelijke revolutie&#x201d;. (Zie ook Havelock Ellis, Man en vrouw, vierde uitgave,
-1904, vooral hoofdstuk XVIII).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e561src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e588" href="#xd29e588src">4</a></span> Het woord &#x201c;puericultuur&#x201d; is uitgevonden door Dr. Caron in 1866, om aan te duiden de
-ontwikkeling van kinderen na de geboorte. Het was Pinard, de bekende Fransche verloskundige,
-die er, in 1895, een ruimer en meer ware beteekenis aan gaf, door het te gebruiken
-óok voor de ontwikkeling van kinderen vóór de geboorte. Het wordt nu gedefinieerd
-als &#x201c;de wetenschap, die zich ten doel stelt, te zoeken naar de kennis, die betrekking
-heeft op de reproductie, de instandhouding en de verbetering van het menschelijk ras&#x201d;.
-(Péchin, <i lang="fr">La Puériculture avant la Naissance</i>, Thèse de Paris, 1908).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e588src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e598" href="#xd29e598src">5</a></span> In &#x201c;<i lang="fr">La Grossesse</i>&#x201d; (pp. 450 en volgende) heeft Bouchacourt de problemen van puericultuur tamelijk uitvoerig
-besproken.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e598src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e786" href="#xd29e786src">6</a></span> Het belang der puericultuur voor de geboorte werd ten volle erkend in China duizend
-jaar geleden. Zoo schreef Madame Cheng te dien tijde over de opvoeding van het kind:
-&#x201c;Zijn opvoeding kan zelfs vóor de geboorte beginnen; en daarom lag de toekomstige
-moeder van vroeger, als ze lag, rechtuit; als ze zat, zat ze rechtop; en als ze stond,
-stond ze rechtop. Ze wilde geen vreemde smaken proeven, noch iets te maken hebben
-met spiritualisme; als haar voedsel niet klein gesneden was, wilde ze het niet eten
-en als haar mat niet recht gelegd was, wilde ze er niet op zitten. Zij wilde naar
-niets zien, dat onaangenaam was, niet luisteren naar een onaangenaam geluid, geen
-ruw woord spreken en geen onrein ding aanraken. &#x2019;s Avonds bestudeerde zij een klassiek
-boek, overdag hield zij zich bezig met ceremonieel en met muziek. Daarom werden haar
-zoons oprecht en uitmuntend in talenten en deugden; dat was het resultaat van de opvoeding
-vóor de geboorte&#x201d;. (H.&nbsp;A. Giles, &#x201c;<span lang="en">Woman in Chinese Literature</span>&#x201d;. <i lang="en">Nineteenth Century</i>, Nov. 1914).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e786src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e798" href="#xd29e798src">7</a></span> Max Bartels &#x201c;<span lang="de"><span class="corr" id="xd29e801" title="Bron: Islandischer">Isländischer</span> Brauch</span>&#x201d;, etc. <i lang="de">Zeitschrift für Ethnologie</i>, 1900, p. 65. Een opsomming van de gewoonten van verschillende volken met betrekking
-tot de zwangerschap wordt gegeven door Ploss en Bartels, <i lang="de">Das Weib</i>, Sect. XXIX.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e798src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e818" href="#xd29e818src">8</a></span> Over den invloed van alcohol tijdens de zwangerschap op het embryo, zie men b.v. G.
-Newman, <i lang="en">Infant Mortality</i> <abbr title="pagina&#x2019;s">p.p.</abbr> 72&#x2013;77. W.&nbsp;C. Sullivan (Alcoholism, 1906, Ch. XI), resumeert het bewijsmateriaal,
-dat aantoont, dat alcohol een factor is bij menschelijke ontaarding.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e818src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e827" href="#xd29e827src">9</a></span> Er is zelfs reden te gelooven, dat het alcoholisme van den vader van de moeder, schade
-doet aan haar geschiktheid als een moeder. Bunge (<i lang="de">Die Zunehmende Unfähigkeit der Frauen ihre Kinder zu Stillen</i>, 5de uitgave, 1907<span class="corr" id="xd29e832" title="Niet in bron">)</span>, bevindt, bij een onderzoek, dat zich uitstrekt over 2.000 families, dat chronische
-alcoholvergiftiging bij den vader de voornaamste oorzaak is van de ongeschiktheid
-van de dochter om te zoogen, en dat deze ongeschiktheid gewoonlijk niet in orde komt
-in volgende geslachten. Tegenover Bunge heeft zich echter gesteld Dr. Agnes Bluhm
-&#x201c;<span lang="de">Die Stillungsnot</span>&#x201d;, <i lang="de">Zeitschrift für Soziale Medizin</i>, 1908 (geheel door haarzelf geresumeerd in <i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Jan. 1909).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e827src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e846" href="#xd29e846src">10</a></span> Zie bv. T. Arthur Helme, &#x201c;<span lang="en">The Unborn Child</span>&#x201d;, <i lang="en">British Medical Journal</i>, Aug. 24, 1907. Het voedsel moet natuurlijk goed zijn. Noel Paton heeft aangetoond,
-(<i lang="en">Lancet</i>, Juli 4, 1903) dat onvoldoende voeding van de zwangere vrouw het gewicht van het
-kind vermindert.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e846src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e862" href="#xd29e862src">11</a></span> Debreyne, <i lang="en">Maechialogie</i>, p. 277. En van den kant der Protestanten zie men Northcote (<i lang="en">Christianity and Sex Problems</i>, hoofdst. IX) die geslachtsverkeer tijdens de zwangerschap toestaat.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e862src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e871" href="#xd29e871src">12</a></span> Zie ook Ploss en Bartels, <i>loc. cit.</i>&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e871src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e901" href="#xd29e901src">13</a></span> Zoo schrijft een dame: &#x201c;Ik heb maar éen kind gehad, maar ik mag wel zeggen dat tijdens
-de zwangerschap het verlangen naar vereeniging veel sterker was, den geheelen tijd
-door, dan op eenigen anderen tijd&#x201d;. Bouchacourt (<i lang="fr">La Grossesse</i><span class="corr" id="xd29e905" title="Niet in bron">,</span> pag. 180&#x2013;183) zegt, dat als regel, sexueel verlangen niet verminderd wordt door zwangerschap
-en nu en dan vermeerderd.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e901src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e915" href="#xd29e915src">14</a></span> Dit &#x201c;lastig zijn&#x201d; blijft nog altijd een struikelblok bij veel uitmuntende autoriteiten.
-&#x201c;Behalve als er een neiging is tot miskraam&#x201d;, zegt Kossmann (Senator en Kaminer, <i lang="en">Health and Disease in Relation to Marriage</i>, vol. I, pag. 257), <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>moeten wij zeer voorzichtig zijn met het aanbevelen van abstinentie tijdens de zwangerschap&#x201d;,
-en Ballantyne (<i lang="en">The Foetus</i>, pag. 475) maakt voorzichtig de opmerking, dat het een moeilijke kwestie is om te
-beslissen. Ook Forel (<i lang="de">Die Sexuelle Frage</i>, 4de editie, pag. 81), die niet geneigd is volkomen sexueele abstinentie aan te raden
-tijdens een normale zwangerschap, geeft toe dat het een vrij lastige kwestie is.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e915src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e943" href="#xd29e943src">15</a></span> Dit punt wordt bv. besproken door Séropian in een Thèse de Paris (<i lang="fr">Fréquence comparée des Causes de l&#x2019;Accouchement Prématuré</i>, 1907); hij komt tot de conclusie, dat <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> tijdens de zwangerschap een méer vóorkomende oorzaak is van ontijdige bevalling dan
-gewoonlijk gedacht wordt, vooral in primiparae, en dat vooral in de negende maand.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e943src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e1113" href="#xd29e1113src">16</a></span> &#x201c;<span lang="en">Infantile Mortality: The Huddersfield Scheme</span>&#x201d;, <i lang="en">British Medical Journal</i>, Dec. 1907; Samson Moore, &#x201c;<span lang="en">Infant Mortality</span>&#x201d;, <i>ib.</i>, August 29, 1908.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e1113src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e1182" href="#xd29e1182src">17</a></span> Ellen Key heeft voorstellen van deze soort (zooals ze zijn ontwikkeld door C.&nbsp;P. Stetson)
-in haar Essays &#x201c;<span lang="en">On Love and Marriage</span>&#x201d; schitterend behandeld. In tegenstelling met dergelijke voorstellen oppert Ellen
-Key dat vrouwen, die behoorlijk geoefend zijn voor moederplichten en die niet in staat
-zijn zichzelf te onderhouden, terwijl zij ze uitoefenen, een subsidie moeten ontvangen
-van den Staat, gedurende de drie eerste levensjaren van het kind. Wij kunnen hier
-aan toevoegen, dat in Leipzig het plan moeders te subsidieeren die (onder behoorlijk
-medisch en ander toezicht) haar kinderen zoogen, reeds is ingevoerd<span class="corr" title="Niet in bron">.</span>&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e1182src">&#x2191;</a></p>
-</div>
-</div>
-</div>
-<div id="ch2" class="div1 chapter"><span class="pagenum">[<a href="#xd29e298">Inhoud</a>]</span><div class="divHead">
-<h2 class="main">SEXUEELE OPVOEDING</h2>
-<p><span class="pagenum">[<a id="pb33" href="#pb33">33</a>]</span></p>
-<div class="argument">
-<p class="first">Zorg voor het kroost is even noodig als kroost zelf.&#x2014;Vroege uitingen van de geslachtsdrift.&#x2014;Moeten
-die als normaal beschouwd worden?&#x2014;Het sexueele spel van kinderen.&#x2014;Het liefdegevoel
-in de kinderjaren.&#x2014;Zijn stadskinderen geslachtelijk eerder rijp dan kinderen van het
-land?&#x2014;De kinderlijke voorstellingen over de herkomst van kinderen.&#x2014;De noodzakelijkheid,
-met de sexueele opvoeding van de kinderen vroeg te beginnen.&#x2014;Het belang van vroeg
-oefenen in verantwoordelijkheid.&#x2014;Het verkeerde van de oude leer der stilzwijgendheid
-over geslachtszaken.&#x2014;Het nadeel is grooter waar het meisjes geldt.&#x2014;De moeder is de
-natuurlijke en beste leermeesteres.&#x2014;De ziekelijke invloed van kunstmatige geheimzinnigheid
-in sexueele zaken.&#x2014;De literatuur over de sexueele opheldering der jeugd.&#x2014;Aard van
-de taak der moeder.&#x2014;Sexueele opvoeding op de school.&#x2014;De waarde van botanie.&#x2014;Zoölogie.&#x2014;Sexueele
-opvoeding na de puberteit.&#x2014;De noodzakelijkheid om tegen de geschriften van kwakzalvers
-te strijden.&#x2014;Het gevaar dat voortkomt uit het niet tijdig voorbereiden op de eerste
-menstruatie.&#x2014;De juiste houding tegenover het geslachtsleven der vrouw.&#x2014;De dringende
-noodzakelijkheid van hygiëne der menstruatie in de eerste jeugd.&#x2014;Zulk een hygiëne
-is te vereenigen met de gelijkstelling der geslachten op opvoedkundig en maatschappelijk
-gebied.&#x2014;De invaliditeit van vrouwen komt voornamelijk voort uit hygiënische verwaarloozing.&#x2014;De
-goede invloed van lichaamsoefening op vrouwen en de slechte invloed der athletiek.&#x2014;De
-nadeelen van het onderdrukken van het gemoedsleven.&#x2014;De noodzakelijkheid om jonge menschen
-de waardigheid van het geslachtsleven te leeren.&#x2014;Invloed van deze factoren op het
-lot der vrouw in het huwelijk.&#x2014;Lezingen en toespraken over sexueele hygiëne.&#x2014;De rol
-van den dokter in de sexueele opvoeding.&#x2014;De invoering in de wereld der idealen tijdens
-de puberteit.&#x2014;De plaats van den religieuzen en ethischen leeraar.&#x2014;De plechtigheden
-van natuurvolken bij het inleiden in de geslachtsrijpheid.&#x2014;De sexueele invloed van
-literatuur.&#x2014;De sexueele invloed van kunst.</p>
-</div>
-</div>
-<div class="divBody">
-<p class="first">Het mag sommigen toeschijnen dat, waar wij gewicht hechten aan de voorvaders, de bloedverwanten,
-de conceptie, de zwangerschap en zelfs aan de eerste jeugd van het kind, wij afdwalen
-van de sfeer van de psychologie van het geslacht. Dat is in het geheel niet het geval.
-Wij dalen, integendeel, af tot de wortels van het geslacht. Al onze aangroeiende kennis
-dient er toe, om <span class="pagenum">[<a id="pb34" href="#pb34">34</a>]</span>aan te toonen, dat, tegelijk met zijn physieke natuur, de psychische natuur van het
-kind berust op geboorte en verzorging, op de hoedanigheid van den stam, waar het toe
-behoort, en op de zorg, die er aan besteed is in de eerste oogenblikken, als verzorgen
-van het grootste belang is om de goede hoedanigheid van dien stam te bewaren.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Wij moeten er natuurlijk aan denken, dat de invloeden zoowel van afkomst als van verzorging
-gelijkelijk werken op het lot van het individu. De invloed van verzorging is zoo duidelijk
-zichtbaar, dat weinigen die licht zullen onderschatten. De invloed van afkomst echter
-is niet zoo duidelijk, en wij kunnen nog wel menschen ontmoeten, die zoo slecht op
-de hoogte zijn, en misschien zoo bevooroordeeld, dat zij er in het geheel niet van
-weten willen. Ons aangroeiend inzicht in deze zaak moet wel het verkeerde idee bannen,
-doordat het doet zien hoe teeren en diepgaanden invloed de erfelijkheid heeft. Geen
-gezonde beschaving is mogelijk dan in een gemeenschap, die in zijn massa niet alleen
-goed verzorgd, maar ook goed geboren is. En in geen levensgebied is de invloed van
-het goed geboren zijn meer beslissend dan in de sexueele verhoudingen. Een leerzaam
-voorbeeld kan men vinden in de nauwkeurige en omstandige geschiedenis uit zijn jeugd,
-mij verstrekt door een zeer beschaafd Russisch man. Hij was in zijn kinderjaren opgevoed
-met zijn eigen broeders en zusters en met een klein meisje van denzelfden leeftijd,
-dat al in haar eerste jeugd was aangenomen, het dochtertje van een <span class="corr" id="xd29e1218" title="Bron: prostituee">prostituée</span>, die spoedig na de geboorte van het kind gestorven was. Het aangenomen kind werd
-behandeld als een van de familie, en al de kinderen dachten, dat zij werkelijk een
-zuster was. Toch ontwikkelde zij al heel vroeg instincten, ongelijk aan die van de
-kinderen, waarmee ze werd opgevoed; ze jokte, ze was wreed, ze deed graag kattekwaad.
-en zij ontwikkelde vroeg verkeerde sexueele neigingen; hoewel zorgvuldig opgevoed,
-nam zij toch het beroep van haar moeder aan en op 22 jarigen leeftijd werd zij naar
-Siberië verbannen wegens roof en poging tot moord. Het kind van een onbekenden vader
-en een <span class="corr" id="xd29e1221" title="Bron: prostituee">prostituée</span> is niet door het noodlot gedoemd tot ondergang; maar zulk een kind is van slechte
-afkomst en dat feit kan in sommige gevallen alle invloeden van goede opvoeding te
-niet doen.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Als wij den kinderlijken leeftijd bereiken, zijn wij de grondslagen en mogelijkheden
-van het sexueele leven al voorbij; dan zien wij in sommige gevallen al het werkelijk
-begin ervan. Het is een vastgesteld feit, dat auto-erotische uitingen soms al bij
-kinderen van minder dan twaalf maanden kunnen waargenomen worden. Het ligt nu niet
-op onzen weg dit punt van kwestie te bespreken en hoeverre zulke uitingen op dezen
-leeftijd normaal genoemd kunnen worden<a class="noteref" id="xd29e1227src" href="#xd29e1227">1</a>. Een geringe mate van werkzaamheid van de ovariën en van de borstklieren bestaat
-soms bij de geboorte<a class="noteref" id="xd29e1235src" href="#xd29e1235">2</a>. <span class="pagenum">[<a id="pb35" href="#pb35">35</a>]</span>Het schijnt duidelijk, dat nerveuse en psychische sexueele werkzaamheid haar eerste
-bronnen vindt in dezen vroegen tijd en dat, naarmate de jaren voorbijgaan een toenemend
-aantal individuen zich door den drang aansluiten, totdat met de puberteit feitelijk
-allen meegesleept worden in den grooten stroom.
-</p>
-<p>Terwijl het dus mogelijk en zelfs waarschijnlijk is, dat de flinkste en gezondste
-individuen geen bepaalde teekenen van nerveuse en psychische sexualiteit in de jeugd
-vertoonen, toch zijn zulke uitingen nog voldoende veel voorkomend om te kunnen zeggen,
-dat sexueele hygiëne geheel en al buitengesloten kan blijven, totdat de puberteit
-nadert.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Vroegtijdige physieke ontwikkeling komt voor als een eenigszins zeldzame variatie.
-W. Roger Williamson (&#x201c;<span lang="en">Precocious Sexual Development with Abstracts of over One Hundred Cases</span>&#x201d;, <i lang="en">British Gynaecological Journal</i>, May, 1902) heeft een belangrijke bijdrage geleverd lot de kennis van deze afwijking,
-die veel meer voorkomt bij meisjes dan bij jongens. Bij de gevallen van Roger Williams
-zijn slechts 20 jongens op de 80 meisjes, en vroegrijpheid komt niet alleen meer voor,
-maar is ook meer geprononceerd bij meisjes, waarvan men weet, dat zij op haar achtste
-jaar bevrucht zijn geworden, terwijl 13 jaar genoemd wordt als de vroegste leeftijd
-waarop jongens zich in staat getoond hebben om kinderen te krijgen. Dit moeten we
-opmerken, is ook de vroegste leeftijd, waarop spermatozoën gevonden worden in <span class="corr" id="xd29e1254" title="Bron: zaaidvloeistof">zaadvloeistof</span> van jongens; vóór dien leeftijd bevat de uitgeworpen stof geen spermatozoën, en,
-zooals Fürbringer en Mol gevonden <span class="corr" id="xd29e1257" title="Bron: hèbben">hebben</span>, kunnen die nog afwezig zijn op zestienjarigen leeftijd of nog later. Bij meisjes
-gaat vroegtijdige sexueele ontwikkeling minder dikwijls samen met een algemeene toename
-van lichamelijke ontwikkeling dan bij jongens. (Een afzonderlijk geval van vroege
-sexueele ontwikkeling bij een meisje van vijf jaar is volledig beschreven en met illustraties
-voorzien in het <i lang="de">Zeitschrift für Ethnologie</i>, 1896, deel 4, pag. 262).
-</p>
-<p>Vroegtijdige sexueele impulsen zijn gewoonlijk vaag, op zich zelf staand en min of
-meer onschuldig. Een geval van zeldzamen en uitgesproken aard, waarbij een kind, een
-jongen van twee jaar, sexueel aangetrokken werd door meisjes en vrouwen, en al zijn
-gedachten en daden richtte op sexueele pogingen op haar, is beschreven door Herbert
-Rich, van Detroit (<i lang="en">Alienist and Neurologist</i>, Nov. 1905). Algemeen bewijsmateriaal uit de literatuur van het onderwerp van sexueele
-vroegrijpheid, de veelvuldigheid ervan en de beteekenis ervan, is samengebracht door
-L.&nbsp;M. Terman (&#x201c;<span lang="en">A Study in Precocity</span>&#x201d;, <i lang="en">American Journal <span class="corr" id="xd29e1273" title="Niet in bron">of </span>Psychology</i>, April, 1905).
-</p>
-<p>De erecties, die bij kleine jongens voorkomen, hebben gewoonlijk geen sexueele beteekenis,
-hoewel zij, zooals Moll opmerkt, die krijgen kunnen als ze de opmerkzaamheid van het
-kind trekken; zij zijn alleen maar reflex. Sommige meenen echter, en voornamelijk
-Freud, dat bepaalde kinderlijke eigenaardigheden, vooral het duimzuigen, een sexueele
-oorzaak hebben en dat de sexueele impuls zich voortdurend vertoont op zeer jeugdigen
-leeftijd. Het geloof, dat het sexueele instinct in de jeugd niet bestaat, beschouwt
-Freud als een ernstige dwaling, zoo gemakkelijk door waarneming te corrigeeren, dat
-hij zich verwondert, hoe zij kan ontstaan zijn. &#x201c;In werkelijkheid&#x201d;, merkt Freud op,
-&#x201c;brengt het pasgeboren kind sexualiteit mee ter wereld, sexueele gewaarwordingen vergezellen
-het tijdens de dagen van het zuigen en van de kindsheid en maar zeer weinige kinderen
-ondervinden geen sexueele aandriften en gevoelens vóór de puberteit&#x201d; (Freud, &#x201c;<span lang="de">Zur sexuellen Aufklärung der Kinder</span>&#x201d;, <i lang="de">Soziale Medizin und Hygiene</i>, Band II, 1907; <i>cf</i>. voor bijzonderheden zie men van denzelfden schrijver <i lang="de">Drei Abhandlungen zur Sexualtheorie</i>, <span class="pagenum">[<a id="pb36" href="#pb36">36</a>]</span>1905). Moll, aan den anderen kant, beschouwt Freud&#x2019;s beschouwingen over sexualiteit
-in de jeugd als overdreven en vindt ze beslist verwerpelijk, hoewel hij toegeeft,
-dat het moeilijk is, zoo niet onmogelijk, de gevoelens in de jeugd te onderscheiden
-(Moll, <i lang="de">Das Sexualleben des Kindes</i>, pag. 154.) Moll meent ook, dat psycho-sexueele uitingen, die optreden na den leeftijd
-van acht jaar, niet pathologisch zijn; kinderen, die zwak zijn en erfelijk belast,
-zijn niet zelden sexueel vroegrijp, maar aan den anderen kant heeft Moll kinderen
-gekend van 8 of 9 jaren met sterk ontwikkelde geslachtsdrift, die toch flink ontwikkelde
-mannen werden.
-</p>
-<p>Rudimentaire sexueele uitingen in de jeugd, vergezeld van sexueele gevoelens, moeten
-inderdaad&#x2014;als ze niet te uitgesproken of te vroegtijdig zijn&#x2014;beschouwd worden als
-te vallen binnen de normale sfeer, ofschoon zij, als zij voorkomen bij erfelijk belaste
-kinderen, niet zonder ernstige gevaren zijn. Maar bij gezonde kinderen hebben zij
-gewoonlijk, na den leeftijd van zeven of acht jaar geen slechte resultaten en moeten
-ze als spel beschouwd worden. Spel, bij dieren en menschen beide, is zooals Groos
-met een wonderbare veelheid van voorbeelden heeft aangetoond, een nuttig opvoedingsproces;
-het jonge schepsel bereidt zich daardoor voor, die functies uit te oefenen, die het
-in later jaren meer volkomen en ernstiger moet uitoefenen. In zijn <i lang="de">Spiele der Menschen</i> past Groos dit denkbeeld toe op het sexueele spel van kinderen, en geeft als bewijs
-aanhalingen uit de literatuur. Keller heeft, in zijn &#x201c;<span lang="de">Romeo und Julia auf dem Dorfe</span>&#x201d; een bewonderenswaardig waar beeld gegeven van deze kinderlijke liefdesbetrekkingen.
-Emil Schultze-Malkowsky (<i lang="de">Geschlecht und Gesellschaft</i>, Bd. II. pag. 370) geeft eenige tooneelen uit het leven van een klein meisje van
-zeven jaar, die een duidelijk beeld geven van den waren aard van de sexueele uitingen
-op dezen leeftijd.
-</p>
-<p>Een soort van rudimentaire sexueele omgang tusschen kinderen komt voor zooals Bloch
-(<i lang="de">Beiträge</i> etc. Bd. II<span class="corr" id="xd29e1311" title="Niet in bron">,</span> pag. 254) heeft opgemerkt, in vele deelen van de wereld, en wordt door hun ouders
-erkend als spel. Dit is bv. het geval onder de Bawenda van Transvaal (<i lang="de">Zeitschrift für Ethnologie</i>, 1896, Heft 4, pag. 364), en onder de Papoea&#x2019;s van Kaiser-Wilhelms-Land, met goedvinden
-van de ouders, hoewel veel terughouding in acht genomen wordt. (id., 1889, Heft 1,
-pag. 16) Godard (<i lang="fr">Egypte et Palestine</i>, 1867, pag. 105) sloeg het sexueele spel gade van jongens en meisjes in Caïro. In
-Nieuw-Mexico heeft W.&nbsp;A. Hammond (<i lang="en">Sexual Impotence</i>, pag. 107) jongens en meisjes gezien die als spel sexueele vereeniging beproefden
-onder aanmoediging van mannen en vrouwen en in New-York heeft hij jongens en meisjes
-hetzelfde zien doen in tegenwoordigheid van hun ouders, met alleen maar een lachende
-terechtwijzing. &#x201c;Vadertje en Moedertje spelen&#x201d; is inderdaad zeer gewoon onder kinderen
-in waarlijke onschuld, en met een algeheele afwezigheid van verdorvenheid; en het
-beperkt zich in het geheel niet tot kinderen van de lagere maatschappelijke klasse.
-Moll maakt een opmerking over het veel voorkomen ervan (<i lang="la">Libido Sexualis</i>, deel 1, pag. 277), en het comité van evangelische geestelijken heeft, in hun onderzoek
-naar de moraal van het Duitsche landvolk (<i lang="de">Die <span class="corr" id="xd29e1328" title="Bron: geschlechtliche-sittliche">geschlechtlich-sittlichen</span> Verhältnisse</i>, Bd. 1, pag. 102) bevonden, dat kinderen die nog niet op school zijn, pogingen tot
-<span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> doen. Het sexueele spel van kinderen is in het geheel niet beperkt tot het vader
-en moedertje spelen; dikwijls wordt er gespeeld met een climax in het vertoonen van
-en het slaan op sommige lichaamsdeelen en nu en dan zijn er spelletjes van dokter
-zijn en onderzocht worden. Zoo zegt een jonge Engelsche vrouw: &#x201c;Natuurlijk, toen wij
-op school waren (op den leeftijd van twaalf jaar en vroeger) speelden wij met elkaar,
-verscheidene van ons meisjes; we gingen dan naar een veld en deden of we dokters waren
-en elkaar moesten onderzoeken, en dan deden we onze kleeren in de hoogte en bevoelden
-elkaar&#x201d;.
-</p>
-<p>Deze spelen sluiten niet noodzakelijk de medewerking van de sexueele impuls in, en
-nog minder bevatten zij eenig element van liefde. Maar liefdegevoelens, ternauwernood
-of in het geheel niet te onderscheiden van sexueele <span class="pagenum">[<a id="pb37" href="#pb37">37</a>]</span>liefde van volwassenen, komen dikwijls op even jeugdigen leeftijd voor. Zij behooren
-tot het spel, in zoover spel een voorbereiding is voor de werkzaamheden van het latere
-leven, ofschoon zij, anders dan de spelen, niet als spel gevoeld worden. Ramdohr heeft,
-meer dan een eeuw geleden (<i lang="la">Venus Urania</i>, 1798) gewezen op de veel voorkomende liefde van kleine jongens voor vrouwen. Meestal
-wordt de liefde gevoeld voor individuen van de andere of van dezelfde sekse, die niet
-veel in leeftijd verschillen, hoewel zij gewoonlijk ouder zijn. De meest omvattende
-studie over deze zaak is gedaan door Sanford Bell in Amerika op een basis van 2,300
-gevallen (S. Bell, &#x201c;<span lang="en">A Preliminary Study of the Emotion of Love Between the Sexes</span>&#x201d;, <i lang="en">American Journal <span class="corr" id="xd29e1347" title="Niet in bron">of </span>Psychology</i>, July, 1902). Bell bevindt, dat de aanwezigheid van de aandoening tusschen de drie
-en de acht jaar blijkt uit daden als pakken, kussen, elkaar opbeuren, worstelen, dicht
-bij elkaar gaan zitten, bekentenissen doen aan elkaar en aan anderen, over elkaar
-praten als ze van elkaar af zijn, elkaar zoeken en de rest buitensluiten, verdriet
-bij scheiding, het geven van presenten, elkaar speciale beleefdheden aandoen, kleine
-opofferingen voor elkaar doen, <span class="corr" id="xd29e1350" title="Bron: jalouzie">jaloezie</span> betoonen. De meisjes zijn, over het geheel, aggressiever dan de jongens en er minder
-op uit om de zaak geheim te houden. Na den leeftijd van acht, worden de meisjes bescheidener
-en de jongens worden nog schuwer. De physieke sensaties komen gewoonlijk niet voor
-in de sexueele organen; erectie van de penis en hyperaemia van de vrouwelijke geslachtsdeelen
-beschouwt Bell als teekenen van ongewone vroegrijpheid. Maar er is een verspreide
-vasomotorische opzwelling en een toestand van opgewondenheid, die te vergelijken is
-met wat ondervonden wordt op jongelings- en volwassen leeftijd, al is het dan niet
-hetzelfde. Over het geheel, besluit Bell terecht, staat de liefde tusschen kinderen
-van verschillend geslacht met betrekking tot de liefde tot volwassenen, als de bloem
-staat tot de vrucht en heeft ze misschien even weinig in zich van physieke sexualiteit
-als een appelbloesem in zich heeft van den appel, die er zich uit ontwikkelt. Moll
-meent ook, (<i>op<span class="corr" id="xd29e1356" title="Bron: ,">.</span> cit<span class="corr" title="Niet in bron">.</span></i>, pag. 76) dat kussen en andere dergelijke oppervlakkige aanrakingen, die hij verschijnselen
-van contrectatie noemt, heel dikwijls de eerste en eenige uiting zijn van den sexueelen
-impuls in de jeugd.
-</p>
-<p>Het is dikwijls gezegd, dat het voor kinderen gemakkelijker is hun sexueele onschuld
-te bewaren op het land dan in de stad en dat alleen in de steden de sexualiteit teugelloos
-en zichtbaar is. Dit is in geenen deele waar en in sommige opzichten is het het tegenovergestelde
-van de waarheid. Zeker, hard werken, een natuurlijk en eenvoudig leven en geen ingespannen
-geestesarbeid, werken dikwijls samen om den jongen van het land kuisch te houden in
-gedachten en daden, totdat de tijd der jongelingschap voorbij is. Ammon zegt, b.v.
-echter zonder bepaald bewijs te geven, dat dit gewoon is onder de lotelingen in Baden.
-Zekerlijk leiden ook al de velerlei zinsprikkelingen van het stadsleven er toe, de
-prikkelbaarheid van zenuwen en hersenen van de jonge menschen op te wekken op een
-betrekkelijk jeugdigen leeftijd op sexueel evenals op ander gebied en vroeg begeerte
-en nieuwsgierigheid aan te wakkeren. Maar aan den anderen kant biedt het stadsleven
-den jongen menschen geen bevrediging voor hun wenschen en nieuwsgierigheden. De openbaarheid
-van een stad, het algemeene toezicht, het bestudeerde decorum van een bevolking, die
-zich bewust is, dat ze voortdurend blootgesteld is aan den blik van vreemdelingen,
-werken samen om een sluier te werpen over de geheime zijde van het leven, die, zoo
-hij al niet voor de jonge menschen verbergt de groote-stadsprikkels van dat leven,
-toch voor het grootste deel verbergt hoe die prikkels bevredigd worden. Op het land
-echter bestaan deze beperkingen niet in overeenkomstigen graad; de dieren maken de
-elementaire feiten van het sexueele leven voor allen duidelijk zichtbaar; er is minder
-behoefte aan of respect voor decorum; men spreekt meer openlijk; toezicht is onmogelijk
-en gelegenheden voor sexueele intimiteit zijn in de ruimste mate voorhanden. Als men
-misschien zeggen kan, dat de stad onkuischheid van gedachten bij <span class="pagenum">[<a id="pb38" href="#pb38">38</a>]</span>jonge menschen kan aanmoedigen, dan kan men zeker zeggen, dat het land onkuischheid
-in daden aanmoedigt.
-</p>
-<p>De uitgebreide onderzoekingen van het Comité van Luthersche geestelijken over de sexueele
-moraal (<i lang="de">Die <span class="corr" id="xd29e1369" title="Bron: Geschlechtlich-sittliche">geschlechtlich-sittlichen</span> Verhältnisse im Deutschen Reiche</i>), een paar jaar geleden uitgegeven, geven duidelijk blijk van de sexueele vrijheid
-op het platteland van Duitschland, en Moll, die bepaald van meening is, dat het land
-betrekkelijk niet vrij is van sexualiteit, zegt (<i>op. cit.</i>, pp. 137&#x2013;139, 239) dat zelfs het circuleeren van obscene boeken en prenten onder
-schoolkinderen meer schijnt voor te komen in kleine steden en op het land, dan in
-groote steden. In Rusland, waar men zou kunnen denken, dat toestanden van de stad
-en van het land minder contrast opleverden dan in vele andere landen, heeft men hetzelfde
-verschil opgemerkt. &#x201c;Ik weet niet&#x201d;, schrijft een Russisch correspondent, &#x201c;of Zola
-in <i lang="fr">La Terre</i> het leven van Fransche dorpen juist beschrijft. Maar de manieren op een Russisch
-dorp, waar ik een deel van mijn jeugd doorgebracht heb, gelijken tamelijk wel op die,
-door Zola beschreven. In het leven van de landelijke bevolking, waarin ik terecht
-kwam, was alles doortrokken van erotica. Men was er omringd door dierlijke wellust
-in al zijn onbescheidenheid. Tegenovergesteld aan de algemeen gebruikelijke opinie,
-geloof ik, dat een kind zijn sexueele onschuld gemakkelijker kan bewaren in de stad
-dan op het land. Er zijn, zonder twijfel, veel uitzonderingen op dezen regel. Maar
-de functies van het sexueele leven zijn in de steden gewoonlijk meer verborgen dan
-op de velden. Zedigheid (hetzij ze van de meer oppervlakkige en uiterlijke soort is
-of niet) is sterker ontwikkeld bij de bevolkingen van de steden. Als zij over sexueele
-zaken spreken, omsluieren de menschen in de steden hun gedachten meer; zelfs de lagere
-klassen in steden gebruiken meer terughouding, meer euphemismen, dan boeren. Zoo kan
-in de steden een kind het gemakkelijk niet begrijpen als er over gewaagde onderwerpen
-gesproken wordt in zijn tegenwoordigheid. Men kan zeggen, dat de corruptie in de steden,
-hoewel meer verborgen, des te dieper is. Het kan zijn, maar die verborgenheid beschermt
-kinderen er tegen. Het stadskind ziet alle dagen op straat prostituées, zonder ze
-van andere menschen te onderscheiden. Op het land kan hij iederen dag in de ruwste
-bewoordingen hooren zeggen, dat dat of dat meisje &#x2019;s nachts in een schuur of in een
-sloot gevonden is in liefdesverkeer met dien en dien jongen man, of dat het dienstmeisje
-iederen nacht bij den koetsier in bed kruipt, terwijl over de feiten van sexueelen
-omgang, zwangerschap en geboorte in de duidelijkste woorden gesproken wordt. In steden
-wordt de aandacht van het kind getrokken door duizend verschillende onderwerpen; op
-het land hoort hij, behalve over veldarbeid, die hem niet interesseert, alleen spreken
-over de voortbrenging van dieren en over de erotische prestaties van meisjes en jonge
-mannen. Als wij zeggen, dat het stadsleven meer opwindend is, dan denken we aan volwassenen,
-maar de dingen, die den volwassene prikkelen, hebben gewoonlijk geen erotische werking
-op het kind, dat echter niet lang zonder sexueel gevoel kan blijven als het ziet,
-hoe de groote boerenmeisjes zich, vurig als merries in een wedloop, geven in de armen
-van krachtige jonge mannen. Het moet wel deze vrije uitingen van sexualiteit opmerken,
-hoezeer de teere en perverse verfijningen van de stad aan zijn opmerkzaamheid zouden
-ontgaan. Ik weet, dat er in de landen van overdreven preutschheid veel verborgen corruptie
-is, meer, is men wel eens geneigd te denken, dan in minder huichelachtige landen.
-Maar ik geloof, dat dat een onjuiste indruk is, en ik ben overtuigd, dat juist tengevolge
-van al deze kleine geheimhoudingen, die het ondeugend vermaak opwekken van de vreemdelingen,
-er werkelijk veel meer jonge menschen in Engeland zijn, die kuisch blijven, dan in
-de landen die sexueele verhoudingen meer openlijk behandelen. In ieder geval, zoo
-ik al Engelschen heb leeren kennen, die zeer losbandig waren en zeer verfijnd in de
-zonde, ik heb ook jonge mannen van dezelfde natie gekend van over de 20 jaar, die
-zoo onschuldig waren als kinderen, maar nooit een jongen <span class="pagenum">[<a id="pb39" href="#pb39">39</a>]</span>Franschman, Italiaan, of Spanjaard, waarvan men hetzelfde kon zeggen&#x201d;. Er is, ongetwijfeld,
-waarheid in deze bewering, hoewel wij toch moeten bedenken, dat, hoe uitstekend kuischheid
-ook is, als deze kuischheid berust enkel op onwetendheid, de bezitter ervan aan vreeselijke
-gevaren is blootgesteld.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>De kwestie van sexueele hygiëne, meer bijzonder het speciale onderdeel ervan, de sexueele
-opheldering, hangt echter niet af van het feit, dat bij sommige kinderen de psychische
-en nerveuze uiting van sekse op een vroeger leeftijd aan den dag treedt dan bij andere.
-Het berust op het ruimere, algemeene feit, dat bij alle kinderen het verstand begint
-te werken op een heel vroegen leeftijd en dat deze werkzaamheid van het verstand neiging
-heeft zich te openbaren in een weetgierige begeerte om vele grondfeiten van het leven
-te kennen, die inderdaad berusten op sekse. De eerste en meest algemeen voorkomende
-van deze wenschen is de wensch om te weten, waar de kinderen vandaan komen. Er is
-geen vraag, die natuurlijker is; de vraag naar oorzaken is noodzakelijk een grondvraag
-in kinderlijke philosophieën, zooals zij het in verder gevorderde gedaanten is van
-de philosophieën van volwassenen. De meeste kinderen, hetzij zij geleid worden door
-mededeelingen, gewoonlijk de onjuiste mededeelingen van ouderen, of door hun eigen
-verstand, dat werkt onder die aanwijzingen die het krijgen kan, hebben een theorie
-over de herkomst van kinderen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Stanley Hall (&#x201c;<span lang="en">Contents of Children&#x2019;s Minds on Entering School</span>&#x201d;, <i lang="en">Pedagogical Seminary</i>, June, 1891) heeft eenige van de denkbeelden van jonge kinderen over de herkomst
-van kinderen verzameld. &#x201c;God maakt de kinderen in den hemel, hoewel de Heilige Moeder
-en zelfs Sint Niklaas er ook maken. Hij laat ze naar beneden en laat ze zakken, en
-de vrouwen en de dokters pakken ze, of Hij legt ze op het trottoir, of Hij brengt
-ze naar beneden langs een houten ladder, die achterste voren is gezet en haalt dien
-weer in de hoogte; of moeder of de dokter of de baker gaan er op en halen ze, soms
-in een ballon, of zij vliegen naar beneden en leggen hier of daar hun vleugels af
-en vergeten waar, en zij springen naar beneden naar Jezus, die ze ronddeelt. Zoo werd
-er ook dikwijls gezegd, dat ze gevonden werden in meelvaten en het meel kleeft heel
-lang aan ze vast, of zij groeiden in koolen, of God legde ze in het water, misschien
-wel in het riool, en de dokter haalt ze er uit en brengt ze aan zieke menschen, die
-ze graag hebben willen, of de melkboer brengt ze &#x2019;s morgens vroeg; zij worden opgegraven
-uit den grond, of ze worden in den kinderwinkel gekocht&#x201d;.
-</p>
-<p>In Engeland en Amerika vertelt men dikwijls aan het nieuwsgierige kind, dat het kind
-in den tuin gevonden is onder een kruisbessenstruik of ergens anders; of meermalen
-wordt er gezegd met wat ongetwijfeld gevoeld wordt als een dichter naderen tot de
-waarheid, dat de dokter het gebracht heeft. In Duitschland is het gewone verhaaltje,
-dat men de kinderen vertelt, dat de ooievaar het kind brengt. Verschillende theorieën,
-voor het meerendeel gebaseerd op volkssagen, zijn voor den dag gebracht om dit verhaaltje
-te verklaren, maar zij schijnen geen van allen overtuigend te zijn (zie bv. G. Herman,
-&#x201c;<span lang="de">Sexual-Mythen</span>&#x201d;, <i lang="de">Geschlecht und Gesellschaft</i>, Bd. 1, afl. 5, 1906, pag. 176, en P. Näcke, <i lang="de">Neurologisches Centralblatt</i>, No. 17, 1907). Näcke meent, dat er iets aannemelijks is in de suggestie van Professor
-Petermann, dat een kikvorsch, die zich wringt in den bek van een ooievaar, op een
-menschelijk wezentje gelijkt.
-</p>
-<p>In IJsland vinden we, volgens Max Bartels (&#x201c;<span lang="de">Isländischer Brauch und Volksglaube</span>&#x201d;, <span class="pagenum">[<a id="pb40" href="#pb40">40</a>]</span>etc., <i lang="de">Zeitschrift für Ethnologie</i>, 1900, afl. 2 en 3) een overgang tusschen de werkelijkheid en de phantasie in de
-verhalen, die aan kinderen verteld worden over de herkomst van kinderen (de ooievaar
-is hier uitgesloten, want die komt niet verder dan tot de zuidelijke grens van de
-Scandinavische landen). In Noordelijk IJsland wordt gezegd, dat God het kind gemaakt
-heeft en dat de moeder het gedragen heeft, en dat zij daarom nu ziek is. In het Noord-Westen
-zegt men, dat God het kind gemaakt heeft en het aan de moeder heeft gegeven. Elders
-zegt men, dat God het kind gezonden heeft en dat de vroedvrouw het heeft gebracht
-en dat de moeder alleen maar in bed ligt om dicht bij het kind te zijn (wat maar zelden
-in een wieg wordt gelegd). Soms wordt ook gezegd dat een lam of een vogel het kind
-gebracht heeft. En dan weer zegt men, dat het in den nacht door het raam is binnengekomen.
-Soms echter vertelt men het kind, dat het kindje gekomen is uit de borsten van de
-moeder, of van onder haar borsten, en dat zij daarom ziek is.
-</p>
-<p>Zelfs als de kinderen te weten komen, dat kleine kinderen uit het lichaam der moeder
-komen, dan blijft deze kennis dikwijls nog heel vaag en onnauwkeurig. Het gebeurt
-bv. heel dikwijls in alle beschaafde landen, dat de navel beschouwd wordt als het
-punt, waar het kind uit het lichaam komt. Dit is een natuurlijke conclusie, omdat
-de navel een kanaal schijnt te zijn naar binnen in het lichaam, en een kanaal waarvoor
-geen zichtbaar gebruik is, terwijl de geslachtsspleet zich niet zou opperen voor meisjes
-(en nog minder voor jongens) als de doorgang der geboorte, omdat die reeds gemonopoliseerd
-schijnt te worden door de afscheiding der urine. Dit geloof omtrent den navel wordt
-soms behouden den geheelen tijd der jeugd door, vooral bij meisjes van de zoogenaamde
-welopgevoede klasse, die te wel opgevoed zijn om de zaak te bespreken met haar getrouwde
-vriendinnen, en die werkelijk meenen, dat zij reeds voldoende op de hoogte zijn. Op
-dezen leeftijd kan het zijn, dat het geloof niet geheel onschadelijk is, in zooverre
-het er toe leidt den werkelijken toegang der sexualiteit onbewaakt te laten. In den
-Elzas, waar meisjes gewoonlijk gelooven, en waar haar ook geleerd wordt, dat de kinderen
-door den navel komen, loopen populaire verhalen (<i lang="la">Anthropophyteia</i>, deel III, pag. 89), die de verkeerde gevolgen doen zien van dit geloof, die soms
-leiden tot verlies der maagdelijkheid.
-</p>
-<p>Freud, die meent dat kinderen niet hard gelooven aan den fabel van den ooievaar en
-dergelijke verhalen, die uitgevonden zijn om hen te misleiden, heeft een belangwekkend
-psychologisch onderzoek gedaan naar de werkelijke theorieën, die kinderen zelf maken
-als het resultaat van waarneming en nadenken van de sexueele feiten van het leven
-(zie Freud, &#x201c;<span lang="de">Ueber Infantile <span class="corr" id="xd29e1422" title="Bron: Sexualtheorieën">Sexualtheorien</span></span>&#x201d;, <i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Dec. 1908). Zulke theorieën, merkt hij op, komen overeen met de schitterende, maar
-onvolledige veronderstellingen, waar natuurvolken toe komen over den aard en den oorsprong
-der wereld. Er zijn drie theorieën, die, zooals Freud geheel naar waarheid besluit,
-zeer dikwijls door kinderen gevormd worden. De eerste en de verst verspreide is, dat
-er geen werkelijk anatomisch verschil is tusschen jongens en meisjes; als de jongen
-opmerkt dat zijn zusje geen zichtbare penis heeft, dan komt hij zelfs tot het besluit,
-dat het komt omdat ze nog te jong is, en het kleine meisje zelf denkt hetzelfde. Het
-feit, dat in de kindsheid de clitoris betrekkelijk grooter is en meer op een penis
-gelijkt, helpt deze gedachte bevestigen, die Freud in verband brengt met de neiging
-op lateren leeftijd tot erotische droomen over vrouwen voorzien van een penis. Deze
-theorie begunstigt, zooals Freud opmerkt, den groei der homo-sexualiteit, als de kiemen
-er van aanwezig zijn. De tweede theorie is de fæcale theorie van de herkomst van kinderen.
-Het kind, dat misschien denkt dat zijn moeder een penis heeft, en dat in ieder geval
-niet weet van de vagina, komt tot het besluit dat het kind ter wereld gebracht wordt
-door een werking, gelijk aan de werking van de ingewanden. De derde theorie, die misschien
-minder voorkomt dan de andere, noemt Freud de sadistische theorie van den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>. Het kind erkent, dat zijn vader op eene <span class="pagenum">[<a id="pb41" href="#pb41">41</a>]</span>of andere wijze moet hebben deelgenomen aan zijn verwekking. De theorie, dat sexueele
-omgang bestaat in geweld, heeft een spoor van waarheid in zich, maar kinderen schijnen
-er op duistere wijze toe te komen. De eigen sexueele gevoelens van het kind worden
-dikwijls het eerst gewekt als het worstelt of vecht met een kameraadje; het kan ook
-zijn, dat hij zijn moeder min of meer speelsch ziet weerstand bieden aan een plotselinge
-liefkoozing van zijn vader; en als een werkelijke twist plaats vindt, dan kan die
-indruk versterkt worden. Wat de ideeën van het kind betreft over den huwelijkschen
-staat, bevindt Freud, dat hij gewoonlijk beschouwd wordt als een staat, die ingetogenheid
-afschaft; en de meest voorkomende theorie is, dat getrouwd zijn beteekent, dat de
-menschen in elkanders tegenwoordigheid kunnen urineeren, terwijl een andere gewone
-kindertheorie is, dat getrouwd zijn is, dat de menschen elkaar hun genitaliën laten
-zien.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Zoo komt het, dat wij al op een zeer vroeg stadium van het leven van het kind tegenover
-de kwestie komen te staan, hoe wij het wijste kunnen beginnen met zijn inwijding in
-de kennis van de groote centrale feiten van sekse. Het is misschien wat achterlijk
-het als een kwestie te beschouwen, maar dat is het toch onder ons, ofschoon drie duizend
-vijf honderd jaar geleden de Egyptische vader tot zijn kind aldus heeft gesproken:
-&#x201c;Ik heb je een moeder gegeven, die je bij zich gedragen heeft, als een zware last,
-om jouwentwille, en zonder op mij te steunen. Toen je eindelijk geboren was, onderwierp
-zij zich aan het juk, want drie jaar lang waren haar tepels in je mond. Je uitwerpselen
-hebben haar nooit tegenzin ingeboezemd, of haar doen zeggen: Wat doe ik? Toen je naar
-school gezonden waart, ging zij regelmatig iederen dag om eigengebakken brood en eigengebrouwen
-bier aan je meester te brengen. Als jij op jouw beurt trouwt en een kind krijgt, voed
-dan je kind op, zooals je moeder jou opgevoed heeft&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e1436src" href="#xd29e1436">3</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">&#x201c;Alles wat de liefde en zorgvuldigheid van ouderlijke liefde kan geven&#x201d;, schrijft
-Dr. G.&nbsp;F. Butler, van Chicago (<i lang="en">Love and its Affinities</i>, 1899, pag. 83), &#x201c;alles wat de meest verfijnde godsdienstinvloed kan geven, alles
-wat de meest beschaafde vereenigingen kunnen tot stand brengen, dat kan door een enkel
-oogenblik teniet worden gedaan. Er is geen plaats voor ethisch betoog, ja, er is zelfs
-dikwijls geen bewustzijn van kwaad, maar alleen Gretchen&#x2019;s &#x201c;<span lang="de">Es war so süsz</span>&#x201d;. Dezelfde schrijver voegt er aan toe (wat al tevoren opgemerkt was door Mrs. Craik
-en anderen) dat het onder de leden der kerk de fijnere en meer gevoelige organisaties
-zijn, die het meest onderhevig zijn aan sexueele emoties. Voor zoover het jongens
-aangaat, laten wij de mededeeling in geslachtszaken, het heiligste en meest centrale
-feit ter wereld, zooals de kanunnik Lyttelton opmerkt, over aan onreindenkende schooljongens,
-rijknechts, tuinjongens, in het kort aan iedereen, die op jeugdigen leeftijd voldoende
-bedorven is en voldoende roekeloos om er over te spreken&#x201d;. Er, wat meisjes aangaat,
-zooals Balzac lang geleden opmerkte, &#x201c;een moeder kan haar dochter streng opvoeden,
-en haar onder haar vleugelen hoeden zeventien jaar lang; maar een dienstmeisje kan
-dat lange werk teniet doen door een woord, zelfs door een gebaar&#x201d;.
-</p>
-<p>De groote rol, die door dienstmeisjes van de lagere klasse gespeeld wordt bij de sexueele
-inwijding van de kinderen van den middenstand, is toegelicht bij de behandeling van
-&#x201c;De sexueele impuls bij vrouwen&#x201d; in een van mijn <span class="pagenum">[<a id="pb42" href="#pb42">42</a>]</span>andere werken, en behoeft nu niet verder besproken te worden. Ik wil alleen hier in
-het voorbijgaan een woord zeggen over de andere zijde. Hoe dikwijls dienstmeisjes
-ook deze rol spelen, moeten we toch niet zoo ver gaan van te zeggen, dat dit het geval
-is met de meerderheid. Wat Duitschland aangaat, heeft Dr. Alfred Kind onlangs zijn
-ondervinding medegedeeld: &#x201c;Ik heb <i>nooit</i> in mijn jeugd een slecht of ongepast woord gehoord over geslachtsverhoudingen van
-een dienstmeisje, ofschoon de dienstmeisjes elkaar in ons huis opvolgden als zonneschijn
-en regenbuien in April en er was altijd een kameraadschappelijke betrekking tusschen
-ons kinderen en de dienstboden&#x201d;. Wat Engeland aangaat, kan ik er bijvoegen, dat mijn
-eigen jeugdondervindingen overeenkomen met die van Dr. Kind. Dit behoeft geen verwondering
-te wekken, want we kunnen zeggen, dat bij het gewone meisje in goede omstandigheden,
-hoewel haar deugd misschien niet ontwikkeld is tot heldenverhoudingen, toch gewoonlijk
-een natuurlijke eerbied is voor de onschuld van kinderen, een natuurlijke sexueele
-onverschilligheid jegens hen en een natuurlijke verwachting, dat de man de actieve
-rol moet spelen als er een sexueele verhouding zal ontstaan.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Men begint ook te voelen, dat, vooral met betrekking tot vrouwen, onschuld berustend
-op onwetendheid niet alleen is een te broos bezit om het behouden ervan waard te zijn,
-maar dat zij werkelijk verkeerd is, omdat zij het ontbreken van noodige kennis met
-zich mee brengt. &#x201c;Het is weinig minder dan misdadig&#x201d;, schrijft Dr. T.&nbsp;M. Goodchild<a class="noteref" id="xd29e1460src" href="#xd29e1460">4</a>, &#x201c;onze jonge menschen midden in de prikkelingen en verleidingen van een groote stad
-te zenden, met niet meer voorbereiding dan alsof zij in het Paradijs gingen leven&#x201d;.
-In het geval van de vrouwen, heeft onwetendheid nog verder het nadeel, dat het haar
-berooft van de kennis, die noodig is voor een sympathie, die andere vrouwen begrijpen
-kan. Het gebrek aan sympathie van vrouwen voor vrouwen berust dikwijls voor een groot
-deel op volkomen onbekendheid met de feiten van het leven. &#x201c;Waarom&#x201d;, schrijft mij
-in een brief een getrouwde dame, die dit scherp voelt, &#x201c;worden vrouwen opgevoed in
-zulk een diepe onwetendheid over haar eigen natuur en voornamelijk over die van andere
-vrouwen? Zij weten niet half zooveel van andere vrouwen als een man van de meest middelmatige
-capaciteit in den loop van een dag te weten komt&#x201d;. Wij probeeren onze fout bij het
-opvoeden van vrouwen in de hoofdfeiten van sekse, goed te maken door aan de politie
-en andere bewaarders van de algemeene orde, den plicht op te leggen de vrouwen en
-de moraal te beschermen. Maar, zooals Moll met nadruk zegt, het werkelijk probleem
-van kuischheid ligt niet in het vermeerderen van wetten en politiebeambten, maar in
-ruime mate in de kennis der vrouwen omtrent de gevaren van sekse en in het aankweeken
-van hun gevoel van verantwoordelijkheid<a class="noteref" id="xd29e1469src" href="#xd29e1469">5</a>. Wij maken maar steeds wetten ter bescherming van kinderen en wij verscherpen het
-politietoezicht. Maar wetten en politie, hetzij hun werkzaamheid goed is of kwaad,
-zijn in beide gevallen zonder resultaat. Zij kunnen voor het grootste <span class="pagenum">[<a id="pb43" href="#pb43">43</a>]</span>deel eerst ingeroepen worden als het nadeel al gedaan is. Wij moeten leeren tot op
-den wortel van de zaak door te dringen. Wij moeten onzen kinderen leeren zichzelf
-tot wet te zijn. Wij moeten hun die kennis geven, die hen in staat zal stellen hun
-eigen persoonlijkheid te bewaken<a class="noteref" id="xd29e1479src" href="#xd29e1479">6</a>. Er is een ware geschiedenis van een dame, die had leeren zwemmen, tot grooten afschuw
-van haar geestelijke, die zwemmen onvrouwelijk vond. &#x201c;Maar&#x201d;, zeide ze, &#x201c;stel dat ik
-verdronk&#x201d;. &#x201c;In dat geval&#x201d;, antwoordde hij, &#x201c;moet ge wachten tot er een man komt, die
-u redt&#x201d;. Daar hebben we twee reddingsmethoden, die aan vrouwen gepredikt zijn, de
-oude en de nieuwe. In geen zee hebben vrouwen meer gevaar geloopen van te verdrinken
-dan in die van de sekse. Het moest geen vraag zijn, welke de beste methode van redding
-is.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het is tegenwoordig moeilijk eenige ernstige argumenten te vinden tegen de wenschelijkheid
-van vroege sexueele inlichting, en wij vinden het bijna comisch te lezen, hoe de romanschrijver
-Alphonse Daudet, toen hem naar zijn meening over zulke inlichting gevraagd werd, betuigde&#x2014;in
-een geest, die zeker gewoon was onder de mannen van zijn tijd&#x2014;dat ze onnoodig was,
-omdat jongens alles konden leeren van de straat en uit de couranten, terwijl &#x201c;wat
-jonge meisjes betreft&#x2014;neen! ik zou ze geen van de waarheden der physiologie willen
-mededeelen. Ik kan alleen nadeelen zien in zulk gedrag. Deze waarheden zijn leelijk,
-ontnuchterend, zij zullen zeker den geest en de natuur van een meisje schokken, haar
-verschrikt maken en walging in haar wekken&#x201d;. We kunnen evengoed zeggen, dat het niet
-noodig is bronnen helder water te verschaffen, zoolang er plassen op straat zijn,
-waar iedereen uit drinken kan. Een tijdgenoot van Daudet, die een veel fijner geestelijk
-inzicht had, Coventry Patmore, de dichter, heeft in zijn verhandeling over &#x201c;<span lang="en">Ancient and Modern Ideas of Purity</span>&#x201d; in zijn mooi boek, <i lang="la">Religio Poetae</i>, reeds in mooie woorden geprotesteerd tegen die &#x201c;ziekte der onreinheid&#x201d;, die voortkomt
-uit &#x201c;<span lang="en">our modern undivine silences</span>&#x201d;, waar Daudet voor gepleit heeft. En Metchnikoff verklaarde, niet zoo lang geleden,
-van wetenschappelijke zijde, vooral sprekend wat vrouwen aangaat, dat kennis zóo noodig
-is voor moreel gedrag, dat &#x201c;onwetendheid beschouwd moet worden als de meest immoreele
-daad&#x201d;. (<i lang="fr">Essais Optimistes</i>, pag. 420).
-</p>
-<p>De beroemde Belgische romanschrijver, Camille Lemonnier, behandelt in zijn <i lang="fr">L&#x2019;Homme en Amour</i> de kwestie van de sexueele opvoeding van de jeugd, door de geschiedenis te geven
-van een jongen man, opgevoed onder den invloed van de conventioneele en huichelachtige
-ideeën, die leeren, dat naaktheid en sekse weerzinwekkende zaken zijn. Zoodoende gaat
-hij de gelegenheden tot onschuldige en natuurlijke liefde voorbij, om ten slotte hopeloos
-de slaaf te worden van een zinnelijke vrouw, die hem enkel behandelt als het voorwerp
-van haar lust, als den laatsten van een lange rij minnaars. Het boek is een machtig
-pleidooi voor een verstandige, gezonde en natuurlijke opvoeding in geslachtszaken.
-Er werd echter in Brugge beslag op gelegd, in 1901, hoewel het proces tenslotte eindigde
-met vrijspraak. Zulk een uitspraak is in harmonie met de algemeene neiging van voelen
-in den tegenwoordigen tijd.
-</p>
-<p>De oude ideeën, door Daudet uitgesproken, dat de sexueele feiten leelijk en ontnuchterend
-zijn, en dat zij den geest van de jeugd schokken, zijn beide <span class="pagenum">[<a id="pb44" href="#pb44">44</a>]</span>evenzeer geheel onjuist. Zooals de kanunnik <span class="corr" id="xd29e1509" title="Bron: Lyttleton">Lyttelton</span> opmerkt, waar hij er op aandringt, dat de wetten der voorplanting aan de kinderen
-geleerd moeten worden door de moeder: &#x201c;De wijze waarop zij die mededeeling ontvangen
-met aangeboren eerbied, waarheid van begrip en argelooze teerheid, is niets minder
-dan een openbaring van de oneindige schoonheid der natuur. Maar ik waag te zeggen,
-dat niemand heelemaal weet, wat het is, die het voorrecht gemist heeft van de eerste
-te zijn, die hun de ware beteekenis uitgelegd heeft van leven en geboorte en het mysterie
-van hun eigen wezen. Niet alleen laten we na gezonde kennis in hen op te bouwen, maar
-wij berooven onszelf van de kans iets te weten te komen, dat goddelijk moet zijn&#x201d;.
-Op dezelfde wijze spreekt Edward Carpenter, waar hij zegt dat het gemakkelijk en natuurlijk
-is voor een kind van het begin af aan zijn lichamelijke verhouding tot zijn moeder
-te weten (<i lang="en">Love&#x2019;s Coming of Age</i>, pag. 9): &#x201c;Een kind op den leeftijd van de puberteit, bij de ontplooiing van zijn
-diep verborgen emotioneele en sexueele natuur, is zeer goed in staat tot de meest
-gevoelige, liefderijke en kalme appreciatie van wat <i>sekse</i> beteekent (gewoonlijk meer, zooals de zaken tegenwoordig staan, dan zijn wereldschen
-vader of voogd); en hij kan de inlichtingen, als die op sympathieke wijze gegeven
-worden, in zich opnemen zonder eenigen schok of stoornis voor zijn schaamtegevoel&#x2014;dat
-gevoel dat zoo&#x2019;n natuurlijke en belangrijke bescherming is van de eerste jeugd&#x201d;.
-</p>
-<p>Hoe wijd verspreid, zelfs nog eenige jaren geleden, de overtuiging was ingeworteld,
-dat de sexueele feiten zoowel aan jongens als aan meisjes moesten medegedeeld worden,
-bleek toen de opinies van een zeer gemengde verzameling van min of meer op den voorgrond
-tredende personen gezocht werd over dit vraagstuk (&#x201c;<span lang="en">The Tree of Knowledge</span>&#x201d;, <i lang="en">New Review</i>, June, 1894). Een kleine minderheid van slechts twee (Rabbi Adler en Mrs. Lynn Lynton)
-waren tegen die kennis, terwijl onder de meerderheid, die er vóór waren, zich bevonden
-M<sup>me</sup> Adam, Thomas Hardy, Sir Walter Besant, Björnson, Hall Cain, Sarah Grand, Nordau,
-Lady Henry Somerset, Barones von Suttner en Miss Willard. De leidsters van de vrouwenbeweging
-zijn natuurlijk, vóór de kennis. Zoo keurde een vergadering van den &#x201c;<span lang="de">Bund für Mutterschutz</span>&#x201d; te Berlijn, in 1905, bijna eenstemmig een besluit goed, waarbij verklaard werd,
-dat de vroege sexueele inlichtingen aan kinderen over de feiten van het sexueele leven
-dringend noodig zijn (<i lang="de">Mutterschutz</i>, 1905, Heft 2, pag. 91). Wij kunnen er aan toevoegen, dat de medische opinie deze
-mededeelingen al lang goedgekeurd heeft. Zoo werd in Engeland namens de redactie gezegd
-in de <i lang="en">British Medical Journal</i> eenige jaren geleden (June 9, 1894): &#x201c;De meeste medici van een leeftijd, waarop men
-confidenties krijgt over zulke zaken, zullen zich gevallen kunnen herinneren, waarin
-een onwetendheid, die belachelijk zou geweest zijn, als ze niet zoo droevig ware,
-ten toon gespreid werd over zaken, waarover iedere vrouw, die het huwelijk intrad,
-nauwkeurig ingelicht had moeten wezen. Wij meenen, dat er geen twijfel aan kan zijn,
-dat veel ongeluk en veel ziekte voorkomen zou worden, als jonge menschen van beide
-seksen een weinigje nauwkeurige kennis hadden over sexueele verhoudingen en als zij
-wel overtuigd waren van het groote belang gezonde wederhelften te kiezen. Kennis behoeft
-niet noodzakelijk leelijk te zijn, maar zelfs als ze dat was, dan is ze in dat opzicht
-zeker niet te vergelijken met de voorstellingen van de onwetendheid.<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span> Zoo ook in Amerika, waar bij een jaarlijksche meeting van de <span lang="en">American Medical Association</span>, Dr. Denslow Lewis, van Chicago, welsprekend aandrong op de behoefte om sexueele
-hygiëne te leeren aan jonge mannen en meisjes: al de negen volgende sprekers, sommige
-van hen doktoren van wereldberoemden naam, spraken in hoofdzaak hun instemming uit
-(<i lang="en">Medico-Legal Journal</i>, June&#x2014;Sept., 1903). En Howard bevestigt aan het einde van zijn uitgebreide <i lang="en">History of Matrimonial Institutions</i> (vol. III, pag. 257) de noodzakelijkheid van opvoeding in sexueele zaken, als gaande
-tot den bodem van het huwelijksprobleem. &#x201c;In het toekomstige opvoedingsprogramma&#x201d;,
-merkt hij op &#x201c;nemen sexueele kwesties een eervolle plaats in&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-<span class="pagenum">[<a id="pb45" href="#pb45">45</a>]</span></p>
-<p>Hoewel het nu echter in ruimen kring erkend wordt, dat kinderen aanspraak hebben op
-inlichtingen in sexueele zaken, kan niet gezegd worden, dat dit geloof in ruimen kring
-in praktijk gebracht wordt. Vele personen, die er ten volle van overtuigd zijn, dat
-kinderen vroeger of later behooren ingelicht te worden over de sexueele levensbronnen,
-zijn wat zenuwachtig angstig omtrent den juisten leeftijd, waarop deze inlichtingen
-moeten beginnen. Hun verborgen gevoelen schijnt te zijn, dat sekse een kwaad is en
-inlichtingen over sekse ook een kwaad, hoewel een noodzakelijk kwaad, en dat het voornaamste
-punt is het laatste oogenblik te zoeken, waartoe we veilig dit noodzakelijk kwaad
-kunnen uitstellen. Zulk een houding is, natuurlijk, geheel verkeerd. De weetgierigheid
-van het kind omtrent zijn oorsprong is een volkomen natuurlijke, eerlijke en onschuldige
-wensch, zoolang zij niet bedorven is, doordat zij gedwarsboomd wordt. Een kind van
-vier jaar zal over deze kwestie vragen doen, eenvoudig en spontaan. Zoodra de vragen
-gesteld worden, inzonderheid zoodra ze dringend worden, moeten ze beantwoord worden
-in denzelfden eenvoudigen, spontanen geest, naar waarheid, maar naar de mate van het
-verstand van het kind en van zijn capaciteit en weetgierigheid. Dit tijdstip moet
-en, als deze <span class="corr" id="xd29e1554" title="Bron: aanwijzigingen">aanwijzingen</span> opgevolgd worden, zal ook in geen geval uitgesteld worden tot na het zesde jaar.
-Na dien leeftijd is zelfs het meest zorgvuldig beschermde kind blootgesteld aan nadeelige
-mededeelingen van buiten. Moll wijst er op, dat de sexueele inlichtingen aan meisjes
-in hun verschillende stadiën altijd wat eerder moeten komen dan die aan jongens, en
-daar de ontwikkeling van meisjes tot aan de puberteit altijd sneller gaat, is deze
-eisch redelijk.
-</p>
-<p>Als de elementen van sexueele opvoeding in de vroege jeugd moeten medegedeeld worden,
-dan is het duidelijk genoeg, wie de mededeelingen moet doen. Er is geen kwestie van
-of dit privilege behoort volgens alle recht aan de moeder. Behalve waar een kind <span class="corr" id="xd29e1559" title="Bron: kustmatig">kunstmatig</span> gescheiden is van deze naaste van zijn opvoeders, is het inderdaad alleen de moeder,
-die de natuurlijke gelegenheid heeft deze vragen te krijgen en te beantwoorden. Zij
-behoeft in het geheel geen initiatief in de zaak te nemen. Het onvermijdelijke ontwaken
-van het verstand van het kind en de ontwikkeling van zijn grenzenlooze nieuwsgierigheid
-voorzien haar liefde en haar takt van alle gelegenheden om de gedachte en de kennis
-van <span class="corr" id="xd29e1562" title="Bron: kaar">haar</span> kind te vormen. Ook behoeft zij op dezen trap niet de geringste technische kennis
-te bezitten. Zij moet alleen noodzakelijk het meest absolute geloof in de reinheid
-en in de waardigheid van haar lichamelijke verhouding tot haar kind hebben en zij
-moet er vrijmoedig en liefdevol over kunnen spreken. Als deze hoofdvoorwaarde vervuld
-is, dan heeft iedere moeder al de kennis, die haar jonge kind noodig heeft.
-<span class="pagenum">[<a id="pb46" href="#pb46">46</a>]</span></p>
-<blockquote>
-<p class="first"></p>
-<p>Onder de beste autoriteiten, zoowel mannen als vrouwen, in al de landen, waar de zaak
-de aandacht trekt, schijnt men nu eensgezind van meening te zijn, dat de grondfeiten
-van de betrekking van het kind tot zijn moeder aan het kind uitgelegd moeten worden
-door de moeder, zoodra het kind begint te vragen. Zoo heeft in Duitschland Moll herhaaldelijk
-in dezen geest gesproken; hij dringt er op aan, dat sexueele inlichtingen voornamelijk
-een vertrouwelijke en individueele zaak moeten zijn; dat er op scholen geen algemeene
-en persoonlijke waarschuwingen moeten zijn tegen onanie, etc. (hoewel hij op later
-leeftijd inlichting over venerische ziekten goedkeurt), maar dat de moeder de juiste
-persoon is om intieme kennis aan het kind mede te deelen, en dat iedere leeftijd goed
-is om met zulke inlichtingen te beginnen, als ze maar gegoten worden in een vorm die
-voor den leeftijd past (Moll, <i>op. cit.</i>, pag. 264).
-</p>
-<p>Bij de Mannheimer meeting van het Congres van het Duitsche Genootschap ter Bestrijding
-van Venerische Ziekten was, toen de kwestie van sexueele inlichting het eenige onderwerp
-van discussie uitmaakte, de meening ten gunste van vroege leering door de moeder,
-overheerschend. &#x201c;Het is de moeder, die in de eerste plaats verantwoordelijk gesteld
-moet worden voor het duidelijk begrijpen van het kind der sexueele dingen, hetgeen
-zoo dikwijls ontbreekt&#x201d;, zeide Frau Krukenberg (&#x201c;<span lang="de">Die Aufgabe der Mutter</span>&#x201d;, <i lang="de">Sexualpädagogik</i>, pag. 13), terwijl Max Enderlin, een onderwijzer, bij dezelfde gelegenheid zeide
-(&#x201c;<span lang="de">Die Sexuelle Frage in die Volksschule</span>&#x201d;, <i>id.</i>, pag. 35): &#x201c;Het is de moeder, die het kind zijn eersten uitleg moet geven, want tot
-de moeder komt hij natuurlijk het eerst met zijn vragen&#x201d;. In Engeland zegt de kanunnik
-Lyttelton, die uitmunt onder de hoofden van <span lang="en">Public Schools</span>, niet het minst door zijn duidelijke en bewonderenswaardige gezegden over deze kwesties
-(<i lang="en">Mothers and Sons</i>, pag. 99), dat de rol van de moeder bij de sexueele inlichting en het sexueel bewaken
-van haar zoon van overwegend belang is, en dat die in de vroegste jaren een aanvang
-moet nemen. J.&nbsp;H. Badley, een andere schoolmeester (&#x201c;<span lang="en">The Sex Difficulty</span>&#x201d;, <i lang="en">Broad Views</i>, June 1904), zegt ook, dat de rol van de moeder in de eerste plaats komt. Northcote
-(<i lang="en">Christianity and Sex Problems</i>, pag. 25) gelooft, dat de plicht van de ouders de hoofdzaak is in deze zaak, en dat
-de huisdokter en de onderwijzer in een later stadium komen. In Amerika dringt Dr.
-Mary Wood Allen, die een voorname en invloedrijke positie inneemt in de maatschappelijke
-bewegingen van vrouwen, er op aan (in <i lang="en">Child-Confidence Rewarded</i>, en andere pamphletten) dat een moeder moet beginnen haar kind deze dingen te vertellen
-zoodra het begint te vragen en dat de leeftijd van vier niet te jong is, en zij zegt
-hoe dit gedaan kan worden en geeft voorbeelden van de gelukkige resultaten ervan,
-daar het een teer vertrouwen tusschen het kind en de moeder bevordert.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Als, zooals sommigen willen, de eerste stap uitgesteld wordt tot het tiende jaar of
-zelfs later, dan komt de moeilijkheid, dat het niet langer zoo gemakkelijk is eenvoudig
-en natuurlijk over deze dingen te spreken; de moeder begint zich verlegen te voelen,
-om voor het eerst over deze moeilijke onderwerpen te spreken met een zoon of een dochter,
-die bijna zoo groot is als zij zelf. Zij voelt, dat zij het alleen maar onhandig kan
-doen en zonder succes, en zij besluit waarschijnlijk het in het geheel niet te doen.
-Zoo wordt een atmospheer van geheimzinnigheid geschapen met al de hinderlijke en verkeerde
-invloeden, die de geheimzinnigheid bevordert.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Er kan geen twijfel aan zijn dat, meer bepaald bij heel intelligente kinderen met
-vage en niet gespecialiseerde, maar aanhoudende sexueele impulsen, de kunstmatige
-geheimzinnigheid waarmee de sekse maar al te dikwijls omgeven is, <span class="pagenum">[<a id="pb47" href="#pb47">47</a>]</span>niet alleen de natuurlijke nieuwsgierigheid accentueert, maar ook er toe neigt de
-ziekelijke intensiteit en zelfs het hevig verlangen van de sexueele impuls te begunstigen.
-Dit is al lang erkend geweest. Dr. Beddoes schreef aan het begin van de 19de eeuw:
-&#x201c;Wij ontveinzen ons tevergeefs de gretigheid, waarmee kinderen van beide geslachten
-zich zekerheid trachten te verschaffen aangaande den bouw van het andere geslacht.
-Geen mate van terughouding bij volwassenen, geen middelen, geen zorg om boeken van
-zekere soort uit het gezicht te houden en om andere te schiften, heeft misschien ooit,
-met welke soort van kinderen ook, succes gehad om deze nieuwsgierigheid te voorkomen
-of te onderdrukken. Geen deel van de geschiedenis van menschelijke gedachte zou misschien
-zonderlinger zijn dan de krijgslisten, uitgedacht door jonge menschen in verschillende
-toestanden om zich meester te maken van het geheim. En iedere ontdekking, die zij
-aan hun eigen onderzoekingen danken, kan slechts even zooveel olie zijn, gegoten op
-een in vlam staande verbeelding&#x201d;. (T. Beddoes, <i lang="la">Hygeia</i>, 1802, vol. III, pag. 59). Kaan noemt, in een van zijn vroegste boeken over ziekelijke
-sexualiteit, geheimzinnigheid een van de oorzaken van <i lang="la">psychopatia sexualis</i>. Marro (<i lang="en">La Pubertà</i>, pag. 299) wijst er op, hoe de sluier van geheimzinnigheid, over sexueele zaken geworpen,
-alleen maar dient om er de aandacht op te vestigen. De beroemde Hollandsche schrijver
-Multatuli maakt, in een van zijn brieven (met toestemming aangehaald door Freud),
-opmerkzaam op het gevaar, de dingen voor jongens en meisjes te verbergen achter een
-sluier van geheimzinnigheid en hij wijst er op, dat dit slechts de nieuwsgierigheid
-van kinderen moet verhoogen, en verre van hen rein te houden, wat enkel onwetendheid
-nooit kan doen, hun verbeelding verhit en van de wijs brengt. Ook Mrs. Mary Wood Allen
-waarschuwt de moeder (<i>op. cit.</i>, pag. 5) tegen het gevaar een geest van verwarring gevende geheimzinnigheid over
-deze dingen te laten komen. &#x201c;Als hij, die de mededeelingen geeft, eenige gegeneerdheid
-voelt bij het beantwoorden van de vragen van het kind, dan is hij niet geschikt leermeester
-te zijn, want het gevoel van gegeneerdheid zal zich, ongemerkt, aan het kind mededeelen
-en het zal een onbepaald gevoel hebben van beleedigde kieschheid, hetgeen onnoodig
-en ongewenscht is. Het rein maken van iemand&#x2019;s eigen gedachten is dus de eerste stap
-er toe om op reine wijze de waarheid mede te deelen. <a id="xd29e1625"></a>Waarom&#x201d;, voegt zij er aan toe, &#x201c;is dood, de uitgang van het leven, waardiger of plechtiger
-dan geboorte, de ingang in het leven? Of waarom is het nemen van aardsch leven een
-meer indrukwekkend feit dan het geven van leven?&#x201d; Mrs. Ennis Richmond zegt, in een
-handleiding voor moeders, die veel wijze en ware dingen bevat: &#x201c;Ik wil er den nadruk
-op vestigen, sterker dan op iets anders, dat het de <i>geheimzinnigheid</i> is, die zekere deelen van het lichaam en hun functies omgeeft, die ze gevaarlijk
-doet worden in de gedachte van het kind. Kleinen kinderen wordt, van hun vroegste
-jaren geleerd om aan deze deelen van hun lichaam te denken als geheimzinnig, en dat
-niet alleen, maar zij zijn geheimzinnig, omdat zij onrein zijn. Kinderen hebben er
-niet eens een naam voor. Als gij met uw kind er over spreken moet, doet gij het geheimzinnig
-en half fluisterend als over &#x201c;dat deeltje van je waar je niet over spreekt&#x201d;, of in
-dergelijke woorden. Vóor alles is het van belang, dat uw kind een goeden naam weet
-voor deze deelen van zijn lichaam, en voor hun functies en dat hem geleerd moet worden,
-deze namen te gebruiken en te hooren, en dat wel even zoo natuurlijk en openlijk alsof
-hij of gij spraakt over zijn hoofd of zijn voet. De conventie heeft het, om verschillende
-redenen, onmogelijk gemaakt, zoo in het publiek te spreken. Maar gij kunt, in ieder
-geval in de kinderkamer, hiervan afwijken. Daar heeft deze regel der conventie geen
-voordeel, en menig ernstig nadeel. Het is gemakkelijk tot een kind te zeggen, de eerste
-keer dat hij een &#x201c;rare&#x201d; opmerking in het publiek maakt: &#x201c;Kijk eens, kindje, je mag
-zeggen wat je wilt tegen mij of tegen vader, maar, om de eene of andere reden, moet
-je niet over deze (en zeg dan <i>wat</i> voor dingen) tegen andere menschen spreken&#x201d;. Maar laat uw kind de opmerking in het
-publiek maken <span class="pagenum">[<a id="pb48" href="#pb48">48</a>]</span><i>eer</i> gij spreekt (bekommer u niet om den schok aan de gevoelens van uw bezoeker), waarschuw
-hem er niet tegen, dit te doen<span class="corr" id="xd29e1634" title="Bron: .">&#x201d;</span> (Ennis Richmond, <i lang="en">Boyhood</i>, pag. 60). Sekse moet altijd een mysterie zijn, maar, zooals Mrs. Richmond terecht
-zegt, &#x201c;de echte en ware mysteries van voortbrenging en geboorte zijn zeer verschillend
-van de vulgaire geheimzinnigheid waarmede de gewoonte ze omgeeft&#x201d;.
-</p>
-<p>De kwestie van precies de namen, die gegeven moeten worden aan de meer intieme lichamelijke
-deelen en functies, is soms wat moeilijk op te lossen. Iedere moeder zal natuurlijk
-haar eigen instinct volgen, en waarschijnlijk haar eigen tradities in deze zaak. Ik
-heb elders er op gewezen (in de studie over &#x201c;<span lang="en">The Evolution of Modesty</span>&#x201d;) hoe ver verspreid en instinctief de neiging is om op dit gebied voortdurend nieuwe
-verzachtende uitdrukkingen aan te nemen. De oude en eenvoudige woorden, die in Engeland
-een groot dichter als Chaucer nog op de juiste en natuurlijke manier gebruiken kon,
-zijn zoo dikwijls door de modder gesleept door lage geesten, dat er tegenwoordig een
-instinctmatige aarzeling is ze voor mooie dingen te gebruiken. Zij zijn echter ongetwijfeld
-de beste, en, naar hun oorsprong, de waardigste en krachtigste woorden. Vele menschen
-zijn van meening, dat zij daarom uit de modder opgevischt moesten worden, en dat hun
-heiligheid aan de kinderen geleerd moet worden. Een met mij bevriend dokter schrijft,
-dat hij altijd aan zijn zoon gezegd heeft, dat de vulgaire sexueele namen werkelijk
-mooie woorden zijn van ouden oorsprong en dat, als we ze juist verstaan, we met geen
-mogelijkheid eenige aanleiding er in kunnen zien voor platte grappen. Het zijn eenvoudige,
-ernstige en plechtige woorden, die de meest centrale feiten van het leven aanduiden,
-en alleen aan onwetende en <span class="corr" id="xd29e1646" title="Bron: plebeische">plebejische</span> platheid kunnen zij obscene vroolijkheid verschaffen<span class="corr" id="xd29e1649" title="Bron: ,">.</span> Een Amerikaansch geleerde, die voor eigen rekening en anoniem eenige geschriften
-over sexueele kwesties heeft laten drukken, neemt ook dit standpunt in en gebruikt
-methodisch de oude en eenvoudige woorden. Ik ben van meening, dat dit het ideaal is
-waar we naar zoeken moeten, maar dat er tegenwoordig in het oog springende moeilijkheden
-zijn om het te bereiken. In ieder geval echter, moet de moeder een juiste woordenlijst
-hebben voor al de lichamelijke deelen en daden, die voor haar kinderen nuttig zijn
-om te weten.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Er wordt soms gezegd, dat de werkelijke feiten van hun oorsprong aan kinderen op dezen
-jeugdigen leeftijd niet moest verteld worden, zelfs niet in een eenvoudigen en elementairen
-vorm, maar dat zij, in plaats daarvan een sprookje moesten hooren, dat een soort van
-symbolieke waarheid bevat. Deze bewering mag absoluut verworpen worden, zonder daardoor,
-in eenige mate, de belangrijke plaats te loochenen, die sprookjes hebben voor de verbeelding
-van jonge kinderen. Sprookjes hebben een werkelijke waarde voor het kind; zij zijn
-een geestelijk voedsel, dat het noodig heeft, zal het niet geestelijk honger lijden;
-het op dezen leeftijd van sprookjes te berooven is hem een kwaad toebrengen, dat nooit
-op eenigen lateren leeftijd kan goed gemaakt worden. Maar niet alleen zijn sexueele
-zaken van tè veel beteekenis zelfs in de kindsheid om veilig gemaakt te worden tot
-een onderwerp voor een sprookje, maar de werkelijke feiten zijn zelf zoo wonderbaarlijk
-als het mooiste sprookje, en werken op de phantasie van het kind even sterk als een
-sprookje.
-</p>
-<p>Zelfs, als er geen andere redenen waren, om kinderen geen sprookjes te vertellen over
-geslachtszaken in plaats van de werkelijke <span class="pagenum">[<a id="pb49" href="#pb49">49</a>]</span>feiten, dan is er toch een reden, die beslissend moest zijn voor iedere moeder die
-prijs stelt op den invloed op haar kind. Het zal zeer spoedig ontdekken, hetzij door
-mededeeling van anderen of door zijn eigen verstand, dat het sprookje hetwelk hem
-verteld werd in antwoord op een vraag over een eenvoudig feit, een leugen was. Met
-die ontdekking verdwijnt voor altijd moeders invloed op hem, want niet alleen heeft
-een kind er een afschuw van om bedrogen te worden, maar het is ook uiterst gevoelig
-voor iedere afwijzing van deze soort en doet nooit weer, wat men hem heeft laten voelen
-dat een fout was om zich over te schamen. Het zal zijn moeder niet meer lastig vallen
-met vragen over deze zaak; het zal haar niet vertrouwen; het zal zelf de kunst leeren
-om &#x201c;sprookjes&#x201d; te vertellen over geslachtszaken. Het had zich vol vertrouwen tot zijn
-moeder gewend; zij heeft niet met gelijk vertrouwen geantwoord, en zij moet de straf
-ondervinden, zooals Henriette Fürth zegt, te zien dat &#x201c;de liefde en het vertrouwen
-van haar zoon haar ontstolen worden door den eersten jongen, met wien hij op straat
-vriendschap sluit&#x201d;. Als, zooals soms gebeurt (Moll vermeldt een geval), een moeder
-doorgaat met deze dwaze verhaaltjes te vertellen aan een meisje of een jongen van
-zeven jaar, die in het geheim goed ingelicht is, dan verlaagt zij slechts zichzelf
-in de oogen van haar kind. Het is deze noodlottige vergissing, zoo dikwijls door moeders
-begaan, die haar er eerst toe brengt zich in te beelden, dat haar kinderen zoo onschuldig
-zijn, en haar in later jaren zooveel uren van bitterheid veroorzaakt, wanneer zij
-bemerkt, dat zij het vertrouwen van haar kind niet bezit. In de zaak van vertrouwen
-moet de moeder de eerste stap doen; de kinderen, die hun moeders niet vertrouwen,
-herinneren zich, voor het meerendeel, de les die zij aan den schoot hunner moeder
-geleerd hebben.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het aantal boekjes en vlugschriften, dat de kwestie behandelt der sexueele opheldering
-van de jeugd&#x2014;hetzij zij bedoeld zijn om door de jonge menschen gelezen te worden,
-of om leiding te geven aan moeders en onderwijzers in de taak kennis mede te deelen&#x2014;is
-in de laatste jaren in Amerika en Engeland buitengewoon groot geworden, vooral ook
-in Duitschland, waar in den laatsten tijd enorm veel van zulke literatuur geproduceerd
-is. Wijlen Ben Elmy, die schrijft onder den pseudoniem &#x201c;Ellis Ethelmer&#x201d; heeft twee
-boekjes gepubliceerd <i lang="en">Baby Buds</i> en <i lang="en">The Human Flower</i> (uitgegeven door Mrs. Wolstenholme Elmy, Buxton House, Congleton), die de feiten
-mededeelen op een eenvoudige en kiesche wijze, hoewel de schrijfster niet een bijzonder
-betrouwbare gids is wat betreft de wetenschappelijke gezichtspunten van deze vragen.
-Een mooi gesprek tusschen een moeder en haar kind, uit een Fransche bron, herdrukt
-door Edward Carpenter aan het einde van zijn <i lang="en">Love&#x2019;s Coming of Age. How We Are Born</i> door Mrs. N.&nbsp;J. (blijkbaar een Russische dame, die in het Engelsch schrijft), met
-een voorrede van J.&nbsp;H. Badley, is redelijk goed. Vermelding verdient ook <i lang="en">The Wonder of Life</i>, door Mary Tudor Pole. <i lang="en">Song of Life</i>, door Margaret Morley, een Amerikaansch boek, dat ik persoonlijk niet ken, wordt
-zeer geprezen. De meeste van deze boeken zijn bedoeld voor zeer jonge kinderen, en
-terwijl zij min of meer duidelijk den oorsprong van kleine kinderen <span class="pagenum">[<a id="pb50" href="#pb50">50</a>]</span>verklaren, beginnen zij bijna altijd met de feiten van het plantenleven en raken zeer
-vluchtig, of in het geheel niet, de verhoudingen tusschen de seksen.
-</p>
-<p>De boeken van Mrs. Ennis Richmond, die voornamelijk voor moeders bestemd zijn, behandelen
-deze vragen op een zeer gezonde, directe en uitmuntende wijze, en de boeken van den
-kanunnik Lyttelton, die deze kwesties in het algemeen bespreekt, zijn ook uitstekend.
-De meeste van de boeken, die we nu zullen noemen, zijn bedoeld om gelezen te worden
-door jongens en meisjes, die den leeftijd der puberteit bereikt hebben. Zij verwijzen
-min of meer precies naar sexueele verhoudingen en zij roeren even de onanie aan. <i lang="en">The Story of Life</i>, geschreven door een zeer ontwikkelde vrouw, wijlen Ellice Hopkins, is wat vaag en
-lascht te veel verheven godsdienstige ideeën in. Arthur Trewby&#x2019;s <i lang="en">Healthy Boyhood</i> is een boekje met een gezonden geest; het handelt voornamelijk over onanie. <i lang="en">A Talk with Boys About Themselves</i> en <i lang="en">A Talk with Girls About Themselves</i>, beide door Edward Bruce Kirk (het laatste boek geschreven in samenwerking met een
-dame) handelen over algemeene, zoowel als sexueele hygiëne. Er kan geen beter boek
-zijn om in handen te geven van een jongen of een meisje tijdens de puberteit dan <i lang="en">Almost Fourteen</i> van M.&nbsp;A. Warren, geschreven door een Amerikaansch schoolonderwijzer in 1892. Het
-is een mooi en fijn geschreven werkje, dat de onschuld van het gevoeligste meisje
-niet zou kunnen schokken. Niets echter is heilig voor de onreinen en het was voor
-hen gemakkelijk de wet op hun hand te krijgen en (in 1897) een wettige veroordeeling
-van dit boek uit te lokken als &#x201c;obsceen&#x201d;. Alles wat een onreinen geest sexueel opwindt,
-is, het is waar, &#x201c;obsceen voor dien geest&#x201d;, want, zooals Mr. Theodore Schroeder opmerkt,
-obsceenheid is &#x201c;de bijdrage van den lezenden geest&#x201d;, maar wij hebben zulke boeken
-als dit noodig om het aantal onreine geesten te verminderen en de veroordeeling van
-een zoo volkomen bewonderenswaardig boek bevordert niet de moraliteit, maar de immoraliteit.
-Men heeft mij gezegd, dat het boek later opnieuw uitgegeven is, met zeer vele van
-de beste deelen eruit geschrapt en Schroeder zegt (<i lang="en">Liberty of Speech and Press Essential to Purity Propaganda</i>, pag. 34), dat de schrijver gedwongen werd zijn positie als hoofd van een &#x201c;<span lang="en">Public School</span>&#x201d; op te geven. <i lang="de">Geschlechtliche Belehrung der Kinder</i> door Maria Lischnewska (herdrukt uit <i lang="de">Mutterschutz</i>, 1905, afl. 4 en 5) is een uitstekende en grondige bespreking van de geheele kwestie
-van sexueele opvoeding, hoewel de schrijfster meer belang stelt in het aandeel van
-den onderwijzer in deze kwestie dan in dat van de moeder. Wenken aan moeders bevat
-<i lang="de">Wo kommen die Kinder her?</i> van Hugo Salus, <i lang="de">Eine Mutterpflicht</i> van E. Stiehl en vele andere boeken. Dr. Alfred Kind beveelt krachtig aan <i lang="de">Der Verkehr mit meinen Kindern</i> van Ludwig Gurlitt, meer speciaal door de combinatie van sexueele opvoeding met artistieke
-opvoeding. Op vele dergelijke boeken wijst Bloch in zijn <i lang="en">Sexual Life of Our Time</i>, hfdst. XXVI.
-</p>
-<p>Ik heb de namen van deze boekjes opgenoemd, omdat zij dikwijls uitgegeven worden op
-een half geheime wijze en dat het zelden gemakkelijk is ze te krijgen of er van te
-hooren. Het verspreiden van zulke boeken schijnt gevoeld te worden als een bijna schandelijke
-daad, die slechts in het geheim gedaan mag worden. En zulk een gevoel schijnt niet
-onnatuurlijk, als wij zien, zooals in het geval van den schrijver van <i lang="en">Almost Fourteen</i>, dat een in naam beschaafd land, in plaats van een man, die voor het moreele en physieke
-welzijn ervan gewerkt heeft, met eerbewijzen te overladen, zooveel mogelijk tracht
-hem in het verderf te storten.
-</p>
-<p>Ik mag er wel bijvoegen dat, terwijl het gewoonlijk zeer nuttig voor een moeder zou
-zijn om een paar van de boekjes, die ik genoemd heb, te kennen, zij toch goed doet,
-als zij met haar kinderen praat, zich in hoofdzaak te verlaten op haar eigen kennis
-en inspiratie.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>De sexueele opvoeding, die tot de plicht en het voorrecht van de moeder behoort, beginnende
-in de prille jeugd van het kind, kan <span class="pagenum">[<a id="pb51" href="#pb51">51</a>]</span>en moet niet technisch zijn. Zij krijge niet den aard van vormelijke mededeeling,
-maar zij een persoonlijke en intieme inwijding. Ongetwijfeld moet de moeder zelf onderricht
-worden<a class="noteref" id="xd29e1733src" href="#xd29e1733">7</a>. Maar de opvoeding, die zij noodig heeft, is voornamelijk een opvoeding in liefde
-en inzicht. De werkelijke feiten, die zij in dit vroege stadium noodig heeft te weten,
-zijn zeer eenvoudig. Haar voornaamste taak is de intieme verhouding van het kind tot
-haarzelf duidelijk te maken en er op te wijzen dat alle jonge wezens in gelijke intieme
-verhouding staan tot hun moeders; om dit te generaliseeren is het ei het eenvoudigste
-en meest fundamenteele type voor het verklaren van den oorsprong van individueel leven,
-want de idee van het ei&#x2014;in den ruimsten zin als het zaad&#x2014;is niet alleen waar voor
-het menschelijk schepsel, maar kan de geheele dieren- en plantenwereld door toegepast
-worden. Onder deze verklaring behoeft de physieke verhouding van het kind tot zijn
-vader niet noodzakelijk begrepen te zijn; die kan overgelaten worden voor een later
-stadium, of totdat de vragen van het kind er toe leiden.
-</p>
-<p>Behalve zijn belangstelling in zijn oorsprong, stelt het kind ook belang in zijn sexueele
-of, gelijk ze hem uitsluitend toeschijnen, zijn afscheidingsorganen en in die van
-andere menschen, zijn zusters en zijn ouders. Op die punten kan op dezen leeftijd
-de moeder eenvoudig en natuurlijk zijn eenvoudige en natuurlijke nieuwsgierigheid
-bevredigen en dan moet zij de dingen bij nauwkeurig vastgestelde namen noemen, hetzij
-de namen die zij gebruikt gewoon zijn of ongewoon, hetgeen een zaak is waarin zij
-haar oordeel en smaak kan oefenen. Zoodoende zal de moeder, indirect, in staat zijn
-haar kind van het begin af te vrijwaren zoowel voor preutsche als voor verhitte ideeën,
-die het later zal ontmoeten. Zij zal zoo, zonder onnoodigen nadruk, in staat zijn
-het kind te brengen tot een eerbiedige houding tegenover zijn eigen organen en aldus
-een invloed uitoefenen tegen het ongewenscht zich er mede bezighouden. Door met hem
-te spreken over den oorsprong van het leven en over zijn eigen lichaam en functies,
-op hoe elementaire wijze ook, zal zij het kind hebben ingeleid in sexueele kennis
-en sexueele hygiëne beide.
-</p>
-<p>De moeder, die op vertrouwelijke voet komt met haar kind in deze eerste jaren, zal
-waarschijnlijk, als zij eenige mate van wijsheid en takt bezit, in staat zijn dat
-vertrouwen te behouden, zelfs na het tijdperk van de puberteit in de moeilijke jaren
-van jongelingschap. Maar als opvoedster in engeren zin zullen haar functies, in de
-meeste gevallen, eindigen mèt of vòor de puberteit. Een eenigszins meer technische
-en volkomen onpersoonlijke bekendheid <span class="pagenum">[<a id="pb52" href="#pb52">52</a>]</span>met de essentieele geslachtelijke zaken wordt dàn wenschelijk, en die zou gegeven
-moeten worden door de school.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">De groote, hoewel eigenaardige opvoeder Basedow, tot op zekere hoogte een leerling
-van Rousseau, was een pionier in de theorie en in de praktijk beide, om schoolkinderen
-inlichtingen te geven over de feiten van het sexueele leven, van den leeftijd van
-tien jaar af. Hij dringt zeer op dit onderwerp aan in zijn groote verhandeling, het
-<i lang="de">Elementarwerk</i> (1770&#x2013;1774). De vragen van kinderen moeten naar waarheid beantwoord worden, zegt
-hij, en zij moeten leeren nooit te schertsen met iets zoo heiligs en zoo ernstigs
-als de sexueele verhoudingen. Hun moeten platen getoond worden over kindergeboorte
-en de gevaren van sexueele afwijkingen moeten hun tevens duidelijk uitgelegd worden.
-Jongens moeten mee naar ziekenhuizen genomen worden om de resultaten te zien van venerische
-ziekten. Basedow weet wel, dat vele ouders en onderwijzers zich zullen stooten aan
-zijn aandringen op deze dingen in zijn boeken en in zijn praktisch pedagogisch werk,
-maar zulke menschen, zegt hij, moesten zich stooten aan den bijbel (zie bv. Pinloche,
-<i lang="fr">La Réforme de l&#x2019;Education en Allemagne au dixhuitième siècle: Basedow et le Philanthropinisme</i>, pp. 125, 256, 260, 272). Basedow was zijn eigen tijd, en zelfs de onze, te ver vooruit
-om veel invloed te hebben in deze zaak en hij had weinig onmiddellijke navolgers.
-</p>
-<p>Iets later dan Basedow heeft een beroemd Engelsch dokter Thomas Beddoes in nagenoeg
-dezelfde richting gewerkt en getracht sexueele kennis te bevorderen door lezingen
-en lichtbeelden. In zijn merkwaardig boek <i lang="la">Hygeia</i>, uitgegeven in 1802 (deel 1, Essay IV) zet hij de dwaasheid uiteen, dat &#x201c;verstand
-en onwetendheid in hetzelfde hart zouden wonen&#x201d;, en behandelt uitvoerig de kwestie
-van onanie en de behoefte aan sexueele opvoeding. Hij weidt uit over het groote belang
-van lezingen over natuurlijke historie, die, naar hij bevonden had, uitstekend voor
-een gemengd gehoor konden gegeven worden. Zijn ondervindingen hadden hem geleerd,
-dat botanie, de amphibiën, de hen en haar eieren, menschelijke anatomie, zelfs ziekte
-en soms het gezicht ervan, heilzaam zijn van dit standpunt. Hij meent, dat het een
-goed ding is voor een kind, zijn eerste kennis van sexueel verschil te krijgen van
-anatomische onderwerpen en dat de waardigheid van den dood een goed begin is tot de
-kennis van sekse, die dan geen aanleiding geeft tot ziekelijke begeerte. Het is nauwelijks
-noodig op te merken, dat deze methode om kinderen de elementen te leeren van sexueele
-anatomie in de <i>post-mortem</i> kamer niet veel voorstanders of volgelingen gevonden heeft; zij is niet gewenscht,
-want zij neemt niet in aanmerking de gevoeligheid van kinderen voor zulke indrukken,
-en zij is onnoodig, want het is even gemakkelijk de waardigheid van het leven te leeren
-als de waardigheid van den dood.
-</p>
-<p>De plicht van de school om kinderen opleiding te geven in geslachtszaken, is in de
-laatste jaren met kracht en bekwaamheid gepredikt door Maria Lischnewska (<i>op. cit.</i>), die met een dertigjarige onderwijzersondervinding en een intieme bekendheid met
-kinderen en hun huiselijk leven spreekt. Zij zegt dat bij de massa van de bevolking
-tegenwoordig, terwijl er in het huiselijk leven alle mogelijke gelegenheid is voor
-ruwe bekendheid met sexueele zaken, geen gelegenheid is voor een reine en wijze inwijding,
-daar de ouders voor het grootste deel moreel en intellectueel beide, niet in staat
-zijn hun kinderen hierin te helpen. Dat de school de leiding in deze taak zal nemen,
-is, naar zij meent, in overeenstemming met de geheele neiging van het moderne beschaafde
-leven. Zij zou de inlichtingen zóo verdeeld willen zien, dat gedurende het vijfde
-of zesde schooljaar de leerling inlichting zou krijgen met behulp van teekeningen
-over de sexueele organen en functies van de hoogere zoogdieren en dat dan de os en
-de koe bij voorkeur zouden uitgekozen worden. De feiten der zwangerschap zouden dan
-natuurlijk daaronder begrepen zijn. Als dit stadium bereikt was, zou het gemakkelijk
-zijn over te gaan tot het menschenras, <span class="pagenum">[<a id="pb53" href="#pb53">53</a>]</span>door te zeggen: &#x201c;Juist op dezelfde wijze als het kalf zich ontwikkelt in de koe, zoo
-ontwikkelt het kind zich in het moederlichaam&#x201d;.
-</p>
-<p>Het is moeilijk om de kracht van het argument van Maria Lischnewska te ontkennen,
-en het komt zeer waarschijnlijk voor, dat de voorgestelde inlichting, naar zij beweert,
-ligt in den loop van onzen tegenwoordigen vooruitgang. Zulk een mededeeling zou vormelijk
-moeten zijn, niet emotioneel en onpersoonlijk; zij zou gegeven moeten worden niet
-als een specifieke instructie in geslachtszaken, maar eenvoudig als een deel der natuurlijke
-historie. Zij zou voor zoover het enkel kennis aangaat, de inlichtingen aanvullen,
-die het kind reeds van zijn moeder ontvangen heeft. Maar zij zou in geenen deele verdringen
-of vervangen de persoonlijke en intieme verhouding van vertrouwen tusschen moeder
-en kind. Dat moet altijd nagestreefd worden, en al is dit niet mogelijk onder de slecht
-opgevoede massa&#x2019;s van tegenwoordig, iets anders kan niet de plaats er van innemen.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Er kan echter geen twijfel aan zijn dat, terwijl in de toekomst de school zeer waarschijnlijk
-zal beschouwd worden als de juiste plaats om de beginselen der physiologie te onderwijzen&#x2014;en
-niet zooals tegenwoordig enkel een ontzenuwde en verwijfde physiologie&#x2014;de invoering
-van zulk een hervormd onderwijs nog in vele landen onpraktisch zou zijn. Een ruwe
-en slecht opgevoede gemeenschap draait rond in een <span lang="la">circulus viciosus</span>. De leden ervan zijn opgevoed in het geloof dat geslachtszaken vuil zijn en als zij
-volwassen worden protesteeren zij er hevig tegen dat hun kinderen deze vuile kennis
-zullen leeren. De taak van den leeraar wordt op deze wijze op zijn minst moeilijk
-gemaakt en onder democratische toestanden onmogelijk. Wij kunnen daarom niet op een
-onmiddellijke invoering van sexueele physiologie in de scholen hopen, zelfs niet in
-den bescheiden vorm, waarin zij alleen behoorlijk zou kunnen ingevoerd worden, dat
-is te zeggen als een natuurlijk en onvermijdelijk deel van algemeene physiologie.
-</p>
-<p>Dit bezwaar tegen dierlijke physiologie geldt echter geenszins voor botanie. Er kan
-weinig twijfel aan zijn, dat botanie van alle natuurwetenschappen degene is, die het
-best gelegenheid geeft tot toevallige mededeelingen op geslachtelijk gebied, als wij
-te doen hebben met kinderen beneden den puberteitsleeftijd. Er zijn ten minste twee
-redenen, waarom dit zoo moet zijn. In de eerste plaats vertoont de botanie werkelijk
-de geslachtsverschillen in hun meest naakte en essentieele vormen; het maakt den aard,
-den oorsprong en de beteekenis van sekse duidelijk. In de tweede plaats kan men, als
-men planten behandelt, de sexueele feiten aan kinderen van beide geslachten of van
-iederen leeftijd volkomen duidelijk en naakt zonder eenige terughouding noemen, want
-niemand beschouwt tegenwoordig de botanische geslachtszaken ook maar eenigszins als
-stuitend. Wie het geslachtsverschil bij planten uitlegt, heeft ook op zijn zijde het
-voordeel, dat hij kan getuigen, zonder er naar gevraagd te zijn, van de geheele schoonheid
-van het sexueele proces. Hij stuit niet op de onwetendheid, slechte opvoeding en valsche
-gevolgtrekkingen, die het zoo moeilijk gemaakt <span class="pagenum">[<a id="pb54" href="#pb54">54</a>]</span>hebben zoowel om te zien als om te doen zien de schoonheid van het sexueele bij dieren.
-Van het sexueele leven van planten tot het sexueele leven der lagere dieren is echter
-slechts een stap, die de leeraar naar zijn inzicht doen kan.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Een oud autoriteit op onderwijsgebied, Salzmann, heeft in 1785 aangeraden, kinderen
-op sexueel gebied in te lichten door ze eerst botanie te leeren en daarna zoölogie.
-In de moderne tijden is de methode om sexueele kennis mede te deelen aan kinderen,
-in de eerste plaats door middel van botanie, algemeen aangeraden en van de meest verschillende
-zijden. Zoo raadt Marro (<i lang="it">La <span class="corr" id="xd29e1786" title="Bron: Puberta">Pubertà</span></i>, pag. 300) dit plan aan. J. Hudrey&#x2014;Menos (&#x201c;<span lang="fr">La Question du Sexe dans l&#x2019;Education</span>&#x201d;, <i lang="fr">Revue Socialiste</i>, Juni, 1895), geeft denzelfden raad, Rudolf Sommer raadt in een geschrift getiteld
-&#x201c;<span lang="de">Mädchenerziehung oder Menschenbildung?</span>&#x201d; (<i lang="de">Geschlecht und Gesellschaft</i>, Jahrgang<a id="xd29e1802"></a> I, Heft 3) aan, de eerste inleiding in sexueele kennis aan kinderen te doen door
-met ze te praten over eenvoudige onderwerpen uit de natuurlijke historie; &#x201c;er zijn
-eindeloos veel aanleidingen&#x201d;, zegt hij &#x201c;over een sprookje, of een vrucht, of een ei,
-het zaaien van een zaad of het bouwen van hun nestje door vogels.<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span> De kanunnik Lyttelton (<i lang="en">Training of the Young in Laws of Sex</i>, p.p. 74 <i>et seq.</i>) raadt een eenigszins daarop gelijkende methode aan, hoewel hij den grootsten nadruk
-legt op het persoonlijk vertrouwen tusschen het kind en zijn moeder &#x201c;er wordt verwezen
-naar de dierenwereld juist zoover als de kennis van het kind gaat, om te verhinderen
-dat de nieuwe feiten afzonderlijk zullen beschouwd worden, maar de meeste nadruk wordt
-gelegd op zijn gevoel voor zijn moeder en het instinct dat in bijna alle kinderen
-bestaat van eerbied voor de verhouding tot de moeder&#x201d;; hij voegt er bij dat, hoe moeilijk
-het onderwerp ook schijnen mag, de essentieele feiten van het vaderschap ook aan jongens
-en meisjes gelijkelijk moeten uitgelegd worden. Ook Keyes raadt aan (<i lang="en">New York Medical Journal</i>, Febr. 10, 1906), aan kinderen al op een vroegen leeftijd de sexueele feiten uit
-het plantenleven te leeren en ook over insecten en andere lagere dieren, en zoo trapsgewijze
-te komen tot menschelijke wezens, omdat zoo de zaak ontdaan zou zijn van haar ongezonde
-geheimzinnigheid. Mrs. Ennis Richmond (<i lang="en">Boyhood</i>, p. 62) beveelt aan, dat kinderen voor een tijd op een boerderij gestuurd zullen
-worden, zoodat zij niet alleen bekend worden met de algemeene feiten van het buitenleven,
-maar ook met het sexueele leven van dieren, en zoo de dingen leeren, die het moeilijk
-is in woorden mede te deelen. Karina Karin (&#x201c;<span lang="de">Wie erzieht man ein Kind zur wissenden Keuschheit?</span>&#x201d; <i lang="de">Geschlecht und Gesellschaft</i>, Jahrgang I, Heft 4) geeft eenige van haar gesprekken met haar negenjarigen zoon
-weer, van den tijd af dat hij haar voor het eerst vroeg waar de kinderen vandaan kwamen,
-en laat zien, hoe zij begon met hem te vertellen over bloemen, om over te gaan tot
-visschen en vogels en ten slotte tot de feiten van menschelijke zwangerschap te komen;
-hoe zij hem platen liet zien uit een verloskundige handleiding van het kind in het
-lichaam van zijn moeder. We willen er aan toevoegen, dat het aanbevelenswaardige hetwelk
-gelegen is in het beginnen met de feiten uit de botanie bij het inlichten van kinderen
-over geslachtszaken, herhaaldelijk nadrukkelijk werd aanbevolen door verschillende
-sprekers op de speciale meeting van het Duitsche Congres ter Bestrijding van Venerische
-ziekten, die gewijd was aan het onderwerp van Sexueele inlichting (<i lang="de">Sexualpädagogik</i>, vooral p.p. 36, 47, 76).</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>De overgang van botanie tot de elementaire zoölogie van de lagere dieren, tot menschelijke
-anatomie en physiologie en tot de wetenschap der anthropologie, die op deze berust,
-is eenvoudig en natuurlijk. Het komt niet wenschelijk voor, ze in bijzonderheden te
-behandelen vóór den puberteits-leeftijd. Het geslacht <span class="pagenum">[<a id="pb55" href="#pb55">55</a>]</span>komt bij al deze onderwerpen ter sprake en moet er niet opzettelijk buiten gehouden
-worden bij de opvoeding hetzij van jongens of meisjes. Leerboeken, waaruit het sexueele
-stelsel geheel en al weggelaten is, moesten niet langer geduld worden. De aard en
-de afscheiding van de zaadballen, de beteekenis van de eierstokken en van de menstruatie,
-zoowel als de beteekenis van de metaboliek en de urine-afscheiding, zou in hoofdlijnen
-duidelijk moeten zijn voor alle jongens en meisjes, die den leeftijd der puberteit
-bereikt hebben.
-</p>
-<p>Met de puberteit komt er een nieuwe, machtige reden bij, waarom jongens en meisjes
-bepaalde inlichtingen moeten hebben over sexueele zaken. Vóor dien leeftijd is het
-mogelijk dat de dwaze ouder denkt, dat een kind bewaard kan worden in onwetende onschuld<a class="noteref" id="xd29e1834src" href="#xd29e1834">8</a>. Met de puberteit is dat geloof niet langer mogelijk. Het uitbotten van de puberteit
-met zijn ontwikkeling van de sexueele organen, het voor den dag komen van haar op
-ongewone plaatsen, de algemeene organische veranderingen die er mee in verband staan,
-het spontaan en misschien verontrustende voorkomen bij jongens van zaaduitstortingen
-en bij meisjes van de menstruatie, het ongewone en soms acuut ondervinden van sexueel
-verlangen, vergezeld door nieuwe gevoelens in de sexueele organen, dikwijls misschien
-leidende tot onanie; deze alle wekken, zooals wij wel moeten erkennen, een nieuwe
-onrust in den geest van den jongen en van het meisje, en een nieuwe nieuwsgierigheid,
-die te meer acuut is in vele gevallen, omdat ze zoo zorgvuldig verborgen wordt als
-te intiem en zelfs te schandelijk om er tegen iemand over te spreken. Bij jongens,
-vooral als ze van een gevoelig temperament zijn, kan het lijden, dat aldus veroorzaakt
-wordt, hevig zijn en van langen duur.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Een doctor in de philosophie, die uitmunt in zijn beroep, schreef aan Stanley Hall
-(<i lang="en">Adolescence</i>, deel I, pag. 452): &#x201c;Mijn geheele jeugd, van mijn zesde tot mijn achttiende jaar,
-is ellendig gemaakt door gebrek aan kennis, welke iedereen, die iets wist van den
-aard der puberteit, mij had kunnen geven; jarenlang dat gevoel van iets dat niet in
-orde is, die vrees voor werking der genitaliën, schaamte en angst, heeft een onuitwischbaar
-merkteeken achtergelaten&#x201d;. Er zijn zeker vele mannen, die hetzelfde zouden kunnen
-zeggen. Lancaster (&#x201c;<span lang="en">Psychology and Pedagogy of Adolescence</span>&#x201d;, <i lang="en"><span class="corr" id="xd29e1849" title="Bron: Pedagogal">Pedagogical</span> Seminary</i>, July, 1897, pp. 123&#x2013;5) spreekt met nadruk over de nadeelen van onwetendheid in sexueele
-hygiëne en het vreeselijke feit dat millioenen jonge mannen altijd in handen zijn
-van kwakzalvers die hen bedriegen, totdat ze gelooven, dat zij gedoemd zijn tot een
-ontzettend lot; alleen omdat zij nu en dan emissies hebben in den slaap. &#x201c;Dit is geen
-geringe zaak&#x201d;, zegt Lancaster. &#x201c;Zij raakt het diepste van ons innerlijk leven. Zij
-heeft te doen met het voortbrengend deel van onze natuur en moet een diepen, erfelijken
-invloed hebben. Het is een natuurlijk gevolg van de dwaze, valsche zedigheid, die
-betreffende alle sexueele inlichtingen in acht genomen wordt. Iedere jongen moest
-de eenvoudige <span class="pagenum">[<a id="pb56" href="#pb56">56</a>]</span>physiologische feiten leeren kennen, eer zijn leven voor goed geschaad is door deze
-oorzaak&#x201d;. Lancaster heeft 1000 brieven in handen gehad, meest geschreven door jonge
-menschen die gewoonlijk normaal waren, gericht aan kwakzalvers die hen bedrogen. Van
-tijd tot tijd hoort men van zelfmoorden van jonge menschen om deze reden, en van veel
-geheimzinnige zelfmoorden is dit ongetwijfeld de werkelijke oorzaak geweest. &#x201c;Week
-aan week&#x201d;, schrijft het <i lang="en">British Medical Journal</i> in een hoofdartikel (&#x201c;<span lang="en">Dangerous Quack Literature: The Moral of a Recent Suicide&#x201d;, Oct. <span class="corr" id="xd29e1861" title="Bron: I">1</span>, 1892</span>), &#x201c;krijgen wij wanhopige brieven van slachtoffers van die vuile roofvogels, welke
-hen, die zij berooven, kwellen en dikwijls ruïneeren, het eerst te pakken hebben gekregen
-door advertenties, opgenomen door couranten van een respectabel, ja zelfs van een
-achtbaar en geacht karakter&#x201d;. Er wordt aan toegevoegd, dat de rijke bezitters van
-zulke couranten, die dikwijls een reputatie hebben van welwillendheid, zelfs als de
-zaak hun onder de oogen gebracht wordt, weigeren tusschenbeide te komen, omdat zij
-daardoor een bron van inkomsten zouden verliezen. Er is een censuur op advertenties
-voorgesteld, doch dit is een moeilijke zaak en zou geheel onnoodig zijn, als jonge
-menschen behoorlijk inlichtingen kregen van hun natuurlijke voogden.
-</p>
-<p>Onanie en de vrees dat zij door een nu en dan voorkomende en misschien al overwonnen
-gewoonte van onanie zichzelven onherstelbaar kwaad gedaan hebben, is een gewone bron
-van angst voor jongens. Het is lang een punt van kwestie geweest of een jongen tegen
-de onanie moest worden gewaarschuwd. Op een meeting van de Afdeeling voor Psychologie
-van de <span lang="en">British Medical Association</span> waren vier sprekers, daaronder de President (Dr. Blandford), er bepaald voor, dat
-ouders hun kinderen zouden waarschuwen tegen onanie, terwijl drie sprekers bepaald
-er tegen waren, voornamelijk op dezen grond, dat het mogelijk was zelfs door het schoolleven
-heen te komen zonder van onanie te hooren, en ook dat het waarschuwen er tegen, de
-gewoonte van onanie zou aanmoedigen. Het wordt meer en meer duidelijk erkend, dat
-onwetendheid, zelfs als ze bewaard kan worden, een gevaarlijk bezit is, terwijl de
-inlichting, die, als het goed is, bestaat in den raad van een liefhebbende moeder
-aan het kind, van zijn eerste jaren af, om zijn geslachtsdeelen met zorg en respect
-te behandelen, alleen tot onanie kan leiden bij een kind dat er reeds onweerstaanbaar
-toe getrokken wordt. De meeste handleidingen over geestelijke voorlichting voor jongens
-raken de onanie aan, soms overdrijven zij de bezwaren; zulk een overdrijving moet
-vermeden worden, want zij leidt tot erger kwaad dan zij tracht te voorkomen. Het schijnt
-niet wenschelijk, dat eenigerlei waarschuwing over onanie deel zou uitmaken van het
-schoolonderwijs, tenzij onder zeer bijzondere omstandigheden. De inlichtingen over
-sexueele zaken, op de school medegedeeld, moeten, zoowel over sexueele als over andere
-onderwerpen, volkomen onpersoonlijk en objectief zijn.
-</p>
-<p>Op dit punt komen we aan een van de moeilijkheden bij de sexueele inlichting: de onwetendheid
-of het gebrek aan wijsheid van de zoogenaamde onderwijzers. Deze moeilijkheid bestaat
-op het oogenblik zoowel in huis als op school, terwijl zij de waarde teniet doet van
-vele handleidingen, geschreven tot sexueele inlichting van jonge menschen. De moeder,
-die de voornaamste vertrouwde en gids van het kind moest zijn in zaken van sexueele
-opvoeding en die dat van nature ook zou kunnen zijn als zij aan haar eigen gezonde
-instincten werd overgelaten, is gewoonlijk opgevoed onder valsche tradities, die een
-hooge mate van intelligentie en karakter vorderen om er aan te ontkomen; de schoolonderwijzer
-zelfs, als hij alleen maar geroepen wordt om inlichtingen te geven in natuurlijke
-historie, wordt gehinderd door dezelfde tradities, en door valsche schaamte ten opzichte
-van het geheele sexueele vraagstuk; de schrijver van handleidingen over geslachtszaken
-heeft zich dikwijls alleen maar bevrijd van deze banden om dogmatische, onwetenschappelijke
-en soms verkeerde opinies te verkondigen, die zich ontwikkeld hebben in volkomen onwetendheid
-omtrent de werkelijke feiten. Zooals Moll zegt (<i lang="de">Das Sexualleben des <span class="pagenum">[<a id="pb57" href="#pb57">57</a>]</span>Kindes</i>, pag. 276) zoo noodig als sexueele opheldering is, voelen wij ons toch eenigszins
-sceptisch tegenover de resultaten ervan, zoolang als zij, die de inlichtingen geven,
-zelf dikwijls behoefte aan inlichting hebben. Hij wijst ook op het feit, dat zelfs
-onder bevoegde autoriteiten er verschil van opinie is over belangrijke feiten, zooals
-bv. of onanie physiologisch is bij de eerste ontwikkeling van den sexueelen impuls
-en in hoeverre sexueele abstinentie goed is. Maar het is duidelijk, dat de moeilijkheden,
-die voortvloeien uit valsche traditie en onwetendheid verminderen zullen, zoodra gezonde
-tradities en betere kennis in ruimer kring verspreid raken.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het meisje is in de puberteit zich gewoonlijk minder scherp en bepaald bewust van
-haar sexueele natuur dan de jongen. Maar de gevaren, die zij loopt door onwetendheid
-op sexueel gebied, zijn, hoewel ze voor het grootste deel anders zijn, teerder en
-moeilijker te herstellen. Zij is dikwijls heel nieuwsgierig naar deze dingen; de gedachten
-van aankomende meisjes en dikwijls haar gesprekken als ze bij elkaar zijn, draaien
-veel om sexueele en daarmee verbonden geheimen. Zelfs in de zaak van bewusten sexueelen
-impuls is het meisje dikwijls niet zoo heel verschillend van haar broeder en heeft
-ook niet zooveel minder kans aan de besmetting van verkeerde mededeelingen te ontsnappen,
-zoodat de gewetensbezwaren van dwaze en onwetende personen, die vreezen &#x201c;haar reinheid
-te bezoedelen&#x201d; door gepaste inlichtingen, geheel misplaatst zijn.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Gesprekken, die loopen over de belangrijke geheimen van de menschelijke natuur zijn,
-naar aan Obici en Marchesini verhaald werd door dames, die vroeger leerlingen waren
-geweest van Italiaansche normaalscholen, aan de orde van den dag op scholen en universiteiten
-en draaien vooral om de voortplanting, het moeilijkste geheim van alle. In Engeland,
-zelfs op de beste en meest moderne universiteiten, waar aan spelen en lichaamsoefening
-veel wordt gedaan, zijn, zegt men mij, &#x201c;de meerderheid van de meisjes geheel en al
-onwetend in sexueele zaken en zij begrijpen er niets van. Maar zij verwonderen zich
-er over en spreken er voortdurend over&#x201d;. &#x201c;Het leven binnen enge perken en de aan banden
-gelegde geest van meisjes&#x201d;, schreef eenige jaren geleden een bekend dokter (J. Milner
-Fothergill, <i lang="en">Adolescence</i>, 1880, p.p. 20, 22) &#x201c;geven haar minder gelegenheid haar gedachten werkzaam bezig
-te houden dan het geval is met jongens. Haar wordt ijverig geheimhouding geleerd,
-en een meisje kan een volmaakt model zijn van uiterlijk fatsoen en toch een heel vuilen
-geest hebben. De preutschheid, waarmee zij is opgevoed, laat haar niets anders over
-dan haar hartstochten te bezien van den leelijken kant van de menschelijke natuur.
-Iedere gezonde gedachte over het onderwerp wordt met kracht teruggedrongen. Alles
-wordt gedaan om haar geest te verduisteren en haar verbeelding te verontreinigen door
-haar over te laten aan haar eigen gedachten en aan een literatuur, waarvan zij zich
-schaamt te zeggen, dat zij ze kent. Het is tegen de beste belangen van een meisje,
-als men haar verhindert goede en juiste denkbeelden te hebben over zichzelf en haar
-natuur. Menig mooi jong meisje wordt reeds onherroepelijk in het verderf gestort op
-den drempel van het leven, zijzelf en haar familie wordt onteerd, evenzeer door onwetendheid
-als door misdaad. Als het oogenblik der verleiding komt, valt zij zonder eenigen merkbaren
-tegenstand; zij heeft geen geoefend, geschoold weerstandsvermogen in zichzelf; haar
-geheele toekomst hangt niet af van haarzelf, maar van de mate van volmaaktheid van
-de maatschappelijke bescherming, waardoor <span class="pagenum">[<a id="pb58" href="#pb58">58</a>]</span>zij is ingesloten en omringd&#x201d;. Onder de vrije maatschappelijke orde van Amerika vindt
-men tegenwoordig voor een groot deel dezelfde resultaten. In een leerzaam artikel
-(&#x201c;<span lang="en">Why Girls Go Wrong</span>&#x201d;, <i lang="en">Ladies&#x2019; Home Journal</i>, Jan., 1907) levert B.&nbsp;B. Lindsey, die als rechter van het &#x201c;Juvenile Court&#x201d; te Denver
-met authoriteit kan spreken, ruim bewijsmateriaal op dit punt. Jongens en meisjes
-beide, heeft hij bevonden, bezaten dikwijls schriften, waarin zij de ruwste sexueele
-dingen neergeschreven hadden. Deze kinderen waren meestal lief om te zien, prettig
-om mee om te gaan, verfijnd en intelligent, en hadden achtbare ouders; maar niemand
-had ooit met hen over sexueele zaken gesproken, behalve de slechtste van hun schoolmakkertjes
-of de een of andere ruwe volwassene. Bij zorgvuldige navraag bevond Lindsey, dat slechts
-in één van de twintig gevallen de ouders eens met de kinderen hadden gesproken over
-sexueele zaken. In bijna alle gevallen erkenden de kinderen, dat het niet van hun
-ouders was, maar op straat of van oudere makkers, dat zij de sexueele feiten hoorden.
-De ouders meenden gewoonlijk, dat hun kinderen absoluut onwetend waren in deze dingen
-en waren verwonderd als zij hun vergissing bemerkten; &#x201c;ouders kennen hun kinderen
-niet, en zij hebben niet het flauwste denkbeeld van wat hun kinderen weten of waar
-hun kinderen over spreken en wat ze doen als ze niet bij hen zijn&#x201d;. De ouders, die
-aan dit verzuim, hun kinderen niet in te lichten, schuldig zijn, zijn, zooals Lindsey
-verklaart, verraders van hun kinderen. Uit zijn eigen ondervinding oordeelt hij, dat
-negen tienden van de meisjes die &#x201c;den verkeerden weg opgaan&#x201d; hetzij zij achteruitgaan
-in de wereld of niet, daartoe komen door onoplettendheid van hun ouders, en dat in
-het geval van de meeste prostituées het kwaad in werkelijkheid gedaan wordt vóór den
-twaalfjarigen leeftijd; &#x201c;ieder verloren meisje, waar ik mee gepraat heb, heeft mij
-van deze waarheid verzekerd&#x201d;. Hij houdt het er voor, dat negen tienden van de schooljongens
-en schoolmeisjes, in de stad zoowel als op het land, zeer nieuwsgierig zijn naar sexueele
-zaken en, tot zijn eigen verwondering, heeft hij bevonden, dat dit bij de meisjes
-even diepgaand is als bij de jongens.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het is de taak van de moeder van het meisje evenzeer als van de moeder van den jongen,
-om over haar kind te waken van de vroegste jaren af en haar vertrouwen te winnen in
-al de intieme en persoonlijke zaken van sekse. In deze opzichten kan de school niet
-best tusschen beide komen. Maar in zaken van physische sexueele <span class="corr" title="Bron: hygiene">hygiëne</span>, vooral van menstruatie, te welken opzicht alle meisjes gelijk staan, is het zeker
-de taak van den opvoeder, actief waakzaam te zijn en bovendien de geheele opvoeding
-in verband daarmee te leiden, en te zorgen dat de leerling rust krijgt steeds wanneer
-dat wenschelijk blijkt. Dit maakt deel uit van de allereerste grondslagen van de opvoeding
-van meisjes. Het niet letten hierop moest een onderwijzeres ongeschikt doen verklaren,
-verder deel te hebben aan opvoedkundig werk. Toch wordt het voortdurend en hardnekkig
-verwaarloosd. Een groot aantal meisjes zijn zelfs niet voorbereid door haar moeders
-en onderwijzeressen voor het eerste optreden van de menstruatie, soms met ongelukkige
-gevolgen voor haar lichamelijke en geestelijke gezondheid beide<a class="noteref" id="xd29e1901src" href="#xd29e1901">9</a>.
-<span class="pagenum">[<a id="pb59" href="#pb59">59</a>]</span></p>
-<blockquote>
-<p class="first">&#x201c;Ik ken niet één groote meisjesschool&#x201d;, schreef een beroemd gynæcoloog, Sir W.&nbsp;S.
-Playfair (&#x201c;<span lang="en">Education and Training of Girls at Puberty</span>&#x201d;, <i lang="en">British Medical Journal</i>, Dec. 7, 1895), &#x201c;waar aan het absolute verschil dat er bestaat tusschen jongens en
-meisjes, aangaande de alles beheerschende menstrueele functie, systematisch gedacht
-en op gelet wordt. Inderdaad staan alle schooljuffrouwen beslist vijandig tegenover
-een dusdanig inzicht. De bewering is, dat er geen werkelijk verschil bestaat tusschen
-een jongen man en een jong meisje, dat wat goed is voor de een, ook goed is voor de
-ander, en dat het verschil dat er nu is, voortkomt uit de verkeerde gewoonten van
-het verleden, die aan vrouwen onthouden hebben de ambities en voordeelen, die voor
-mannen open stonden, en dat dit verdwijnen zal als een gelukkiger tijdperk begonnen
-is. Als dat zoo is, hoe komt het dan dat, terwijl iedere praktiseerende dokter van
-ondervinding veel gevallen heeft gezien van anæmia en chlorosis bij meisjes, vergezeld
-door amenorrhoea of menorrhagia, hoofdpijnen, hartkloppingen, vermagering en al de
-gewone verschijnselen van een instorting, dat een dergelijke toestand bij een schooljongen
-zóo zeldzaam is, dat we wel mogen betwijfelen of zij wel ooit gezien is?&#x201d;
-</p>
-<p>Echter zijn alleen de excuses voor deze bijna misdadige nalatigheid, zooals wij haar
-moeten betitelen, nieuw; de nalatigheid zelf is oud. Een halve eeuw geleden, vóór
-het nieuwe tijdperk in de opvoeding van vrouwen, zeide een ander beroemd gynæcoloog,
-Tilt, (<i lang="en">Elements of Health and Principles of Female Hygiene</i>, 1852, pag. 18) dat hij bij een statistisch onderzoek aangaande het begin van de
-menstruatie bij bijna duizend vrouwen bevond, dat &#x201c;25 percent geheel onvoorbereid
-waren op het optreden ervan; dat dertien van de vijf en twintig zeer geschrikt waren,
-schreeuwden, of zenuwtoevallen kregen; en dat zes van de dertien dachten dat ze gewond
-waren en zich met koud water waschten. Van haar die geschrokken waren&#x200a;&#x2026; was de algemeene
-gezondheid ernstig benadeeld&#x201d;.
-</p>
-<p>Engelmann deelt, nadat hij gezegd heeft dat zijn ondervinding in Amerika gelijk was
-aan die van Tilt in Engeland, mede (&#x201c;<span lang="en">The Health of the American Girl</span>&#x201d;, <i lang="en">Transactions of the Southern Surgical and Gynæcological Society</i>, 1890): &#x201c;Aan onnoemelijk veel vrouwen heeft schrik, opwinding door zenuwen en emoties,
-blootstellen aan koude, kwaad gedaan in de puberteit. Wat is er natuurlijker dan dat
-het angstige meisje, verrast door het plotseling en onverwacht verlies van de kostbare
-levensvloeistof, tracht het bloeden van de wond&#x2014;wat zij meent dat het is&#x2014;te stelpen?
-Voor dit doel is het gebruik van koude afwasschingen en aanwenden van koud water gewoon,
-sommigen trachten zelfs het vloeien te doen ophouden door een koud bad, zooals gedaan
-werd door eene nu zorgvuldige moeder, die lang op den rand van den dood lag als resultaat
-van zulk een onbezonnenheid, en die maar langzaam, door jaren van zorg, haar gezondheid
-terugkreeg. De verschrikkelijke waarschuwing is niet verloren geweest, en gedachtig
-aan haar eigen ondervinding heeft zij haar kinderen een les geleerd, die maar weinigen
-zoo gelukkig zijn te leeren&#x2014;de persoonlijke zorg gedurende de perioden van werkzaamheid
-der organen, die noodig is voor het behoud van de gezondheid der vrouw.<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>
-</p>
-<p>In een studie over honderd vijf en twintig meisjes van een Amerikaansche hoogeschool,
-vestigt Dr. Helen Kennedy de aandacht op de &#x201c;kuischheid&#x201d;, die het onmogelijk maakt
-zelfs voor moeders en dochters om met elkaar te spreken over het doel der menstruatie.
-&#x201c;Zes en dertig meisjes op deze hoogeschool werden vrouw zonder eenige kennis, uit
-zuivere bron, van alles wat haar tot vrouw maakt. Negen en dertig waren waarschijnlijk
-niet veel wijzer, want zij zeiden, dat zij wel eenige inlichting ontvingen, maar dat
-zij niet vrij uit over de zaak gesproken hadden. Uit het feit dat het nieuwsgierige
-meisje niet vrij uit sprak over wat haar natuurlijk interesseerde, blijkt, dat zij
-waarschijnlijk afgescheept werd met een paar woorden over persoonlijke zorg en met
-een vermaning over haar nieuwsgierigheid. Minder dan de helft van de meisjes voelde
-zich vrij om met haar moeders te praten over deze hoogst <span class="pagenum">[<a id="pb60" href="#pb60">60</a>]</span>belangrijke zaak!&#x201d; (Helen Kennedy, &#x201c;<span lang="en">Effects of High School Work upon Girls During Adolescence</span>&#x201d;, <i lang="en">Pedagogical Seminary</i>, June, 1896).
-</p>
-<p>Dezelfde staat van zaken is waarschijnlijk ook in andere landen overheerschend. Zoo
-beschreef, wat Frankrijk aangaat, Edmond de Goncourt in <i lang="fr">Chérie</i> (pp. 137&#x2013;139) de schrik van de jonge heldin bij het verschijnen van de eerste menstruatieperiode,
-waarop zij nooit voorbereid was geworden. Hij voegt er aan toe: &#x201c;Het is maar heel
-zelden, dat vrouwen over deze mogelijkheid spreken. Moeders zijn bang haar dochters
-te waarschuwen, oudere zusters doen niet graag confidenties aan haar jongere zusters,
-gouvernantes zwijgen gewoonlijk tegenover meisjes, die geen moeders of zusters hebben&#x201d;.
-</p>
-<p>Soms geeft dit aanleiding tot zelfmoord of tot pogingen tot zelfmoord. Zoo werd een
-paar jaar geleden een geval gemeld in de Fransche bladen van een jong meisje van vijftien
-jaar, dat zich te Saint-Ouen in de Seine geworpen had. Zij werd gered, en toen ze
-voor den commissaris van politie gebracht was, zeide ze, dat ze aangetast was door
-een &#x201c;onbekende ziekte&#x201d;, die haar tot wanhoop gedreven had. Tactvol navragen bracht
-aan het licht, dat de geheimzinnige ziekte er een was, die alle vrouwen gemeen hebben,
-en het meisje werd teruggegeven aan haar niet voldoende gestrafte ouders.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Een halve eeuw geleden werd van het sexueele leven van meisjes geen notitie genomen
-door haar ouders en onderwijzers om redenen van preutschheid; tegenwoordig, nu geheel
-andere meeningen heerschen over vrouwenopvoeding, wordt er geen notitie van genomen
-op den grond, dat meisjes even onafhankelijk moeten zijn van haar physiologisch sexueel
-leven als jongens dat zijn. Het feit, dat deze noodlottige nalatigheid gelijkelijk
-geheerscht heeft onder zulke verschillende omstandigheden, bewijst duidelijk, dat
-de verschillende redenen, die er voor aangegeven worden, niets dan dekmantels zijn
-der onwetendheid. Met het aangroeien van kennis mogen wij met reden hopen, dat een
-van de voornaamste kwalen, die tegenwoordig in de jeugd niet alleen gezond moederschap
-ondermijnen maar ook een gezonde vrouwelijkheid, langzamerhand uit den weg geruimd
-zullen worden. De feiten, die nu verzameld zijn, toonen niet alleen het veelvuldig
-voorkomen van pijnlijke, ongeregelde en wegblijvende menstruatie bij aankomende meisjes
-en jonge vrouwen aan, maar ook de groote en soms blijvende nadeelen, die zelfs gezonde
-meisjes ondervinden, wanneer zij bij het begin van het sexueele leven onderworpen
-zijn aan inspanning van welken aard ook. Men kan nu zeggen, dat medische autoriteiten
-van beide seksen bijna of geheel eenstemmig zijn op dit punt. Eenige jaren geleden
-is Dr. Mary Putnam Jacobi, in een zeer knap boek, <i lang="en">The Question of Rest for Women</i>, tot het besluit gekomen dat &#x201c;gewoonlijk gezonde&#x201d; vrouwen de periode der menstruatie
-kunnen negeeren, maar zij gaf toe, dat zes en veertig percent der vrouwen niet &#x201c;gewoonlijk
-gezond&#x201d; zijn en een minderheid, die zoo dicht bij een meerderheid komt, kan maar niet
-als &#x201c;<span lang="fr">quantité négligeable</span>&#x201d; buiten beschouwing gelaten worden. De meisjes zelf zijn, meegesleept door den ijver
-voor haar werk of vermaak, gewoonlijk onverschillig, uit roekeloosheid en onwetendheid,
-voor de groote gevaren die zij loopen. Maar de meeningen der onderwijzeressen <span class="pagenum">[<a id="pb61" href="#pb61">61</a>]</span>hebben nu neiging overeen te komen met de medische opinie in het erkennen van het
-belang van zorg en rust tijdens de jeugdjaren, en onderwijzeressen zijn zelfs geneigd
-toe te geven, dat een jaar onthouding van hard werken tijdens de periode waarin het
-sexueele leven van een meisje zich vestigt, haar gezondheid en kracht kan geven, zelfs
-zonder nadeel op te leveren uit een opvoedkundig gezichtspunt. Met den groei van kennis
-en het verval van oude vooroordeelen mogen wij met reden hopen, dat vrouwen zich los
-zullen maken van de tradities van valsche beschaving, die haar gedwongen hebben haar
-glorie als haar schande te beschouwen,&#x2014;hoewel het nooit zoo geweest is onder krachtige
-natuurvolken,&#x2014;en het is bemoedigend te bevinden, dat een zoo bekend opvoeder als Stanley
-Hall met vertrouwen zulk een tijd tegemoet ziet. In zijn groote werk over <i lang="en">Adolescence</i> schrijft hij: &#x201c;In plaats van schaamte over deze functie behoorde aan meisjes de grootste
-eerbied ervoor ingeprent te worden en moesten deze helpen om haar normaal te doen
-worden door eenige jaren lang geregeld op vaste tijden alle andere belangen hieraan
-ondergeschikt te maken, tot ze goed gevestigd is en normaal. Hooger wezens, neerziende
-op het menschenleven zooals wij neerzien op de bloemen, zouden deze uren de meest
-belangwekkende en mooiste voor ontknopping vinden. Met meer zelfkennis zullen vrouwen
-meer zelfrespect hebben in dezen tijd. Natuurvolken hebben eerbied voor dezen toestand:
-het geeft aan vrouwen een mystiek ontzag. De tijd zal misschien wel komen, wanneer
-wij zelfs de verdeelingen van het jaar voor vrouwen moeten veranderen, dat we aan
-den man zijn week moeten laten en aan haar moeten geven hetzelfde aantal Sabbathdagen
-per jaar, maar in groepen van vier opvolgende dagen per maand. Wanneer de vrouw haar
-ware physiologische rechten beseft, zal ze hier beginnen, en dan zal ze roem dragen
-op wat in een eeuw van onwetendheid de man haar deed denken, dat haar schande was.
-Het verkeerde in de leidsters van de zoogenaamde emancipatie der vrouw is, dat zij,
-zelfs meer dan degenen die zij zouden willen overtuigen, de waardeering van den man
-voor dezen toestand aannemen&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e1959src" href="#xd29e1959">10</a>.
-</p>
-<p>Deze wijze woorden kunnen niet te diep overdacht worden. Het verkeerde in den toestand
-is geweest&#x2014;in ieder geval in het verleden, want nu is er een meer verlicht geslacht
-aan het opgroeien&#x2014;dat de leidsters van de vrouwenbeweging zelf dikwijls de zaak der
-vrouwen verraden hebben. Zij hebben de idealen van mannen overgenomen, zij hebben
-vrouwen gedwongen tweede-hands-mannen <span class="pagenum">[<a id="pb62" href="#pb62">62</a>]</span>te worden, zij hebben verklaard, dat de gezonde, natuurlijke vrouw geen acht geeft
-op de aanwezigheid van haar <span class="corr" id="xd29e1972" title="Bron: menstruëele">menstrueele</span> functies. Dit is juist het tegendeel van de waarheid. &#x201c;Zij eischen&#x201d;, merkt Engelmann
-op, &#x201c;dat de vrouw in haar natuurlijken staat de physiek gelijke van den man zal zijn
-en wijzen voortdurend op de oorspronkelijke vrouw, de vrouw bij de natuurvolken als
-een voorbeeld van dit onderstelde axioma. Weten zij hoe goed deze zelfde wilde op
-de hoogte is van de zwakheid van de vrouw en haar gevoeligheid op zekere tijden van
-haar leven? En met wat een zorg hij haar beschermt tegen nadeel in deze tijden? Dat
-geloof ik niet. Het belang om vrouwen te omringen met zekere voorzorgen op het hoogtepunt
-van deze groote functioneele golven van haar bestaan, werd op de juiste waarde geschat
-door alle volken, die leven in een aan den natuurstaat grenzenden toestand, door alle
-rassen in alle tijden; en onder hun betrekkelijk weinige godsdienstige gewoonten werd
-die, welke rust verschafte aan vrouwen, degene waar het meest aan vastgehouden werd&#x201d;.
-Het is alleen onder de blanke rassen, dat de sexueele invaliditeit van vrouwen overheerschend
-is, en het zijn alleen de blanke rassen, welke, ontgroeiend aan de godsdienstige ideeën
-waarmede de afzondering tijdens de menstruatie verbonden was, die weldadige afzondering
-zelf hebben over boord gegooid, in een bijna letterlijken zin het kind wegwerpend
-met het badwater<a class="noteref" id="xd29e1975src" href="#xd29e1975">11</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">In Duitschland heeft Tobler onderzoek gedaan naar de geschiedenis van de menstruatie
-van meer dan duizend vrouwen (<i lang="de">Monatsschrift für Geburtshülfe und Gynäkologie</i>, Juli, 1905). Hij bevindt, dat bij de groote meerderheid van vrouwen tegenwoordig
-de menstruatie samengaat met bepaalde vermindering van de algemeene gezondheid, en
-vermindering van de functioneele energie. Bij 26 percent bestonden tevens plaatselijke
-pijn, algemeene malaise, en geestelijke en nerveuse afwijkingen; in grooter proportie
-komen de gevallen, waarin plaatselijke pijn, algemeene zwakke gezondheid of psychische
-abnormaliteit alleen voorkwamen in dezen tijd. Alleen bij 16 percent werden geen van
-deze symptomen gevonden. Bij een zeer kleine afzonderlijke groep waren de physieke
-en geestelijke functies in dezen tijd verhoogd, maar in de helft van die gevallen
-was er een bepaalde storing in den tijd tusschen de menstruaties. Tobler komt tot
-het besluit dat, terwijl de menstruatie zelf physiologisch is, al deze stoornissen
-pathologisch zijn.
-</p>
-<p>Voor zoover Engeland betreft, werd er, bij een discussie over normale en pijnlijke
-menstruatie op een bijeenkomst van de <span lang="en">British Association of Registered Medical Women</span> op den 7<sup>den</sup> Juli, 1909, gezegd door Miss Bentham, dat 50 percent van meisjes die in goede omstandigheden
-verkeerden, leden <span class="pagenum">[<a id="pb63" href="#pb63">63</a>]</span>aan pijnlijke menstruatie. Mrs. Dunnett zeide, dat het gewoonlijk voorkwam tusschen
-den leeftijd van vier en twintig en dertig, en dat het dikwijls ontstond uit het verwaarloozen
-van het rusten tijdens de menstruatie in de jongere jaren en Mrs. Grainger Evans had
-bevonden, dat deze toestand zeer gewoon was onder onderwijzeressen van de lagere school,
-die in haar meisjestijd hard gewerkt hadden voor examens.
-</p>
-<p>In Amerika zijn verschillende onderzoekingen gedaan, die aantoonen het veel vóorkomen
-van stoornis in de sexueele gezondheid van schoolmeisjes en jonge vrouwen. Zoo verkreeg
-Dr. Helen P. Kennedy uitgebreide gegevens over het menstrueele leven van honderd vijf
-en twintig meisjes op de hoogeschool van ongeveer achttien jarigen leeftijd (&#x201c;<span lang="en">Effect of High School Work upon Girls During Adolescence</span>&#x201d;, <i lang="en">Pedagogical Seminary</i>, June 1896). Slechts acht en twintig voelden geen pijn vóór de periode (zooals hoofdpijn,
-malaise, prikkelbaarheid van humeur), terwijl vier en veertig klaagden over andere
-symptomen behalve pijn tijdens de periode (vooral hoofdpijn en groote zwakte). Jane
-Kelley Sabine (aangehaald in <i lang="en">Boston Medical and Surgical Journal</i>, Sept. 15, 1904) vond in scholen in Nieuw Engeland onder de twee duizend meisjes,
-dat 75 percent moeilijkheden met de menstruatie had, dat 90 percent leucorrhea en
-neuralgia van de ovariën had en dat 60 percent haar werk twee dagen iedere maand moest
-opgeven. Deze resultaten schijnen meer dan gewoon ongunstig, maar zij zijn van beteekenis,
-omdat zij een groot aantal gevallen omvatten. De toestanden in de landen aan den stillen
-Oceaan zijn niet veel beter. Dr. Mary Ritter zeide (in een geschrift dat ze heeft
-voorgelezen voor de <span lang="en">California State Medical Society</span> in 1903), dat van 660 pas aangekomen meisjes aan de Universiteit van Californië,
-67 onderhevig waren aan onregelmatigheden in de menstruatie, 27 percent aan hoofdpijnen,
-30 percent aan rugpijnen, 29 percent hadden voortdurend constipatie, 16 percent hadden
-abnormale hartgeluiden, slechts 23 percent waren vrij van functioneele stoornissen.
-Dr. Helen Mac Murchey bevond in een belangwekkend geschrift over &#x201c;<span lang="en">Physiological Phenomena Preceding or Accompanying Menstruation</span>&#x201d; (<i lang="en">Lancet</i>, Oct. 5, 1901), door onderzoekingen onder honderd vrouwelijke dokters, verpleegsters,
-onderwijzeressen in Toronto over de aan- of afwezigheid van een en twintig verschillende
-menstruatie-verschijnselen, dat tusschen de 50 en 60 percent bekenden dat zij in dezen
-tijd neiging hadden tot onrustig slapen, tot geestelijke depressie, tot stoornis in
-de spijsvertering, of tot stoornis van de speciale zintuigen, terwijl ongeveer 25
-tot 50 percent neiging hadden tot hoofdpijn, tot duizeligheid, tot verhoogde zenuw-energie,
-tot gebrek aan zenuw- en spierkracht, tot overgevoeligheid van de huid, tot vaatstoornissen,
-tot constipatie, tot diarrhee, tot vermeerderd urineeren, tot huiduitslag, tot vermeerderde
-vatbaarheid voor kouvatten, of tot hinderlijke waterige afscheiding voor of na de
-vloeiing der menstruatie. Dit onderzoek is van veel belang, omdat het duidelijk doet
-blijken, het heerschen bij de menstruatie van toestanden, die, hoewel ze niet noodzakelijk
-van eenig gewicht zijn, toch bepaaldelijk wijzen op een verminderd weerstandsvermogen
-tegen ziekelijke invloeden en verminderde geschiktheid tot werken.
-</p>
-<p>Hoe ernstig bezwaar moeilijkheden door de menstruatie zijn voor een vrouw, blijkt
-uit het feit dat de vrouwen, die tot succes en roem komen, er zelden ernstig door
-schijnen geplaagd te zijn. Daar mogen we voor een deel aan toeschrijven de veelvuldigheid,
-waarmee leidsters van de vrouwenbeweging menstruatie behandeld hebben als een zaak
-van geen belang in het leven van een vrouw. Adèle Gerhard en Helene Simon hebben ook
-in haar belangrijk en onpartijdig werk, <i lang="de">Mutterschaft und Geistige Arbeit</i> (p. 312), niet kunnen vinden bij haar navragen onder vrouwen van uitstekende bekwaamheid,
-dat menstruatie beschouwd werd als ernstig het werk te belemmeren.
-</p>
-<p>In den laatsten tijd is dikwijls, niet alleen van medische maar ook van opvoedkundige
-zijde, het denkbeeld ter sprake gebracht, dat aankomende meisjes niet alleen twee
-dagen achtereen gedurende de menstruatie moeten <span class="pagenum">[<a id="pb64" href="#pb64">64</a>]</span>rusten, maar dat zij geheel vacantie van school moeten hebben het eerste jaar van
-haar sexueele leven. Bij een bijeenkomst van de <span lang="en">Association of Registered Medical Women</span>, waarvan we reeds melding gemaakt hebben, sprak Miss Sturge van de goede resultaten,
-die verkregen waren op een school waar in de twee eerste jaren na de puberteit de
-meisjes in bed werden gehouden gedurende de twee eerste dagen van iedere menstruatie-periode.
-Eenige jaren geleden schreef Dr. G.&nbsp;W. Cook (&#x201c;<span lang="en">Some Disorders of Menstruation</span>&#x201d;, <i lang="en">American Journal of Obstetrics</i>, April, 1896), na eenige gevallen gegeven te hebben als waarover we spreken: &#x201c;Het
-is mijn vaste overtuiging, dat geen meisje gedurende het jaar van haar puberteit zich
-moet bepalen tot de studie, maar ze moet een leven in de open lucht leiden&#x201d;. In een
-artikel over &#x201c;Alumna&#x2019;s kinderen&#x201d;, door &#x201c;Een Alumna&#x201d; (<i lang="en">Popular Science Monthly</i>, Mei, 1904), handelend over de sexueele invaliditeit van Amerikaansche vrouwen en
-de zware inspanning van haar geëischt door het moederschap, pleit de schrijfster,
-hoewel zij geensdeels vijandig staat tegenover de opvoeding, die, naar zij verklaart,
-niet verkeerd is, voor rust voor het meisje in de puberteit. &#x201c;Als haar hoofd haar
-geheele levenskracht in beslag neemt, hoe kan er dan eenige behoorlijke ontwikkeling
-zijn? Evenals zeer jonge kinderen eenige jaren lang al hun kracht moeten geven alleen
-aan physieken groei, voor wij aan de hersenen belangrijke eischen mogen stellen, zoo
-moet in dezen critieken tijd in het leven van de vrouw niets aan de ontwikkeling van
-dit belangrijke systeem in den weg staan. Een jaar, op zijn minst, moet speciaal gemakkelijk
-voor haar gemaakt worden, zonder geestelijke of zenuw-inspanning; en den geheelen
-verderen schooltijd door moet zij op de vaste tijden haar rustdag hebben, vrij van
-studie of te groote inspanning&#x201d;. In een ander artikel over hetzelfde onderwerp in
-hetzelfde tijdschrift (&#x201c;The Health of American Girls&#x201d;, Sept 1907), raadt Nellie Comins
-een dergelijke wijze van handelen aan. &#x201c;Ik ben er overtuigd van, eenigszins tegen
-mijn wil, dat er vele gevallen zijn, waarin het meisje geheel van school genomen moet
-worden, eenige maanden, tenminste een jaar lang <i>ten tijde van de puberteit</i>&#x201d;. Zij voegt er aan toe, dat het voornaamste bezwaar is, de eigen voorliefde en tegenzin
-van het meisje en de onwetendheid van haar moeder, die er aan gewend is te denken,
-dat pijn het natuurlijk lot is van een vrouw.
-</p>
-<p>Zulk een periode van ontheffing van geestelijke inspanning behoeft, omdat ze het organisme
-krachtiger zou maken in zijn weerstand tegen mogelijken druk later, in het geheel
-niet verloren te zijn in den ruimeren zin van het woord, want de opvoeding, die verkregen
-wordt in schoolkamers is maar een klein deel van de opvoeding, die voor het leven
-geëischt wordt. En ze behoorde ook in het geheel niet alleen ten goede te komen aan
-het ziekelijke en zwakke meisje. Het tragische van het tegenwoordige verzuim om meisjes
-een werkelijk flinke en passende opvoeding te geven, is dat de beste en knapste meisjes
-er zoo dikwijls door te gronde gaan. Zelfs de Engelsche politie-agent, die, naar algemeen
-toegegeven wordt, in physieke kracht en kalmte behoort tot de bloem van de bevolking,
-is niet in staat de inspanning van zijn leven te verdragen, en men zegt, dat hij op
-is in vijf-en-twintig jaar. Het is even dwaas de mooiste bloemen der meisjesjaren
-te onderwerpen aan een druk, die, naar algemeen toegegeven wordt, te zwaar is.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het schijnt wel duidelijk te zijn, dat de voornaamste factor in de gewone sexueele
-en algemeene invaliditeit van meisjes en jonge vrouwen slechte hygiëne is, in de eerste
-plaats bestaande in het verwaarloozen van de menstrueele functies, en in de tweede
-plaats in verkeerde gewoonten in het algemeen. In alle hoofdpunten, die betrekking
-hebben op de hygiëne van het lichaam, zijn de tradities van meisjes&#x2014;en dit schijnt
-meer in het bijzonder het geval te zijn in Angelsaksische landen&#x2014;minder goed <span class="pagenum">[<a id="pb65" href="#pb65">65</a>]</span>dan die van jonge mannen. Vrouwen zijn veel meer geneigd dan mannen om deze dingen
-ondergeschikt te maken aan wat haar een meer dringend belang schijnt of aan een gril
-van het oogenblik; zij worden er in geoefend lastige en knellende kleedingstukken
-te dragen, zij geven niet om geregelde en voedzame maaltijden, gebruiken bij voorkeur
-onvoedzame en onverteerbare spijzen en dranken; zij zijn geneigd, niet te letten op
-de eischen van de ingewanden en de blaas, uit luiheid of kuischheid. Zij zijn zelfs
-onverschillig voor physieke reinheid<a class="noteref" id="xd29e2056src" href="#xd29e2056">12</a>. In een groot aantal kleinere zaken, die afzonderlijk van weinig belang schijnen,
-werken zij een omgeving in de hand, tegen welke, daar deze niet altijd in overeenstemming
-is met hun speciale behoeften, aanzienlijke tegenstand noodzakelijk zou zijn, alleen
-reeds indien zij er ernstig aan gingen denken, zich ertegen te verzetten. Er is bevonden
-op een Amerikaansch Vrouwen-College, waar ongeveer de helft van de leerlingen corsetten
-droegen en de andere helft niet, dat bijna al de eerbewijzen en prijzen gingen naar
-haar, die geen corsetten droegen. Mc. Bride, die op dit feit de aandacht vestigt,
-maakt de opmerking: &#x201c;Als het dragen van een enkel kleedingstuk dit verschil maakt
-in het leven van jonge vrouwen, en dat wel in den tijd van haar grootste kracht en
-weerstandsvermogen, hoe veel verschil zal dan een reeks ongezonde gewoonten maken,
-als ze een leven lang worden voortgezet?<a class="noteref" id="xd29e2071src" href="#xd29e2071">13</a><a id="xd29e2079"></a>
-<span class="pagenum">[<a id="pb66" href="#pb66">66</a>]</span></p>
-<blockquote>
-<p class="first">&#x201c;Het schijnt gebleken te zijn&#x201d;, besluit A.&nbsp;E. Giles (&#x201c;<span lang="en">Some Points of Preventive Treatment in the Diseases of Women</span>&#x201d;, <i lang="en">The Hospital</i>, April 10, 1897) &#x201c;dat dysmenorrhea voor een groot deel voorkomen kan worden door
-te letten op de algemeene gezondheid en opvoeding. Korte werkuren, vooral van staand
-werk; veel lichaamsbeweging in de open lucht&#x2014;tennissen, roeien, fietsen, gymnastiek,
-en wandelen voor hen die dit niet kunnen doen; regelmaat in maaltijden en voedsel
-van behoorlijke kwaliteit&#x2014;niet voortdurend thee en koffie met koek; vermijden van
-te groote inspanning en van te veel vermoeienis; dit zijn eenige van de voornaamste
-dingen, die de aandacht vereischen. Laat meisjes studeeren, maar langzamer; zij zullen
-hetzelfde doel bereiken, maar wat later&#x201d;. Het voordeel van vrije beweging en oefening
-voor het geheele lichaam is ongetwijfeld zeer groot, zoowel wat betreft de sexueele
-en algemeen physieke gezondheid als het geestelijk evenwicht; om het zoover te brengen,
-is het noodig, zware en knellende kleedingstukken te vermijden, meer in het bijzonder
-rondom de borst, want juist in krachtig ademhalen en uitzetting van de borst, meer
-dan in eenig ander opzicht, staan meisjes achter bij jongens (zie bv. Havelock Ellis,
-<i>Man en Vrouw</i>, hoofdst. IX). In vroeger tijd lag het groote bezwaar voor de vrije lichaamsoefening
-van meisjes in het ideaal van vrouwelijk gedrag, dat in zich sloot een gemaakte dwang
-op iedere natuurlijke beweging van het lichaam. Tegenwoordig wordt dat ideaal niet
-met zooveel ijver gepredikt als vroeger, maar de traditioneele invloed ervan bestaat
-nog in zekere mate, terwijl er verder de moeilijkheid is, dat gepaste tijd en gelegenheid
-en aanmoediging in het geheel niet algemeen verschaft worden aan meisjes voor het
-ontwikkelen en oefenen van de stoei-instincten, die werkelijk een ernstig deel zijn
-van de opvoeding, want door zulk vrij oefenen van het geheele lichaam wordt het stelsel
-van zenuwen en spieren, de basis van alle levensactiviteit opgebouwd. De verwaarloozing
-van die opvoeding is tegenwoordig duidelijk zichtbaar in den bouw van onze vrouwen.
-Dr. F. May Dickinson Berry, Medisch examinator aan de <span lang="en">Technical Education Board</span> van de <span lang="en">London County Council</span>, bevond (<i lang="en">British Medical Journal</i>, May 28, 1904) dat van meer dan 1500 meisjes, die de bloem van de scholen vertegenwoordigen,
-sinds zij beurzen gekregen hadden, die haar in staat stelden tot scholen van een hoogeren
-rang op te klimmen, 22 percent een zekere mate van zijdelingsche kromming van den
-ruggegraat hadden, terwijl zulke gevallen zeer zeldzaam waren onder de jongens. Op
-dezelfde wijze vond Miss Lura Sanborn onder een dergelijke klasse van de beste meisjes
-van de normaalschool in Chicago (<i lang="en">Doctors&#x2019; Magazine</i>, Dec., 1900) er 17 percent met kromming van de ruggegraat, in sommige gevallen van
-een zeer groote beteekenis. Er is geen reden, waarom een meisje niet een even rechte
-rug zou hebben als een jongen; de oorzaak kan alleen liggen in de onvoldoende ontwikkeling
-der spieren, die in de meeste van de gevallen geconstateerd werd, soms samengaande
-met anaemia. Hier en daar is er tegenwoordig, onder de betere maatschappelijke klassen,
-ruime gelegenheid tot ontwikkeling van spierkracht bij meisjes, maar in het algemeen
-is er geen voldoende gelegenheid voor zulke oefeningen onder de werkende klasse; vooral
-in dat deel ervan dat nadert tot de lagere middelklasse, is er, hoewel haar leven
-bestemd is om gevuld te zijn met een voortdurenden druk op het zenuw- en spierstelsel
-door werk thuis of in winkels etc., gewoonlijk een minimum van gezonde oefening en
-physieke ontwikkeling. Dr. W.&nbsp;B. Sellman van Baltimore (&#x201c;<span lang="en">Causes of Painful Menstruation in Unmarried Women</span>&#x201d;, <a id="xd29e2109"></a><i lang="en">American Journal Obstetrics</i>, Nov., 1907), legt den nadruk op de prachtige resultaten, verkregen met lichaamsoefening
-voor jonge vrouwen en door ze te oefenen in het zorgen voor haar lichaam en het doen
-uitrusten van haar zenuwstelsel, terwijl Dr. Charlotte Brown, in San Francisco terecht
-aandringt op het inrichten in alle steden en dorpen van gymnastiekvelden in de open
-lucht voor vrouwen en meisjes, en het hebben van een gebouw, behoorende bij <span class="pagenum">[<a id="pb67" href="#pb67">67</a>]</span>iedere groote school, voor oefening in physieke kennis, handenarbeid en huishoudelijke
-kennis. Het verstrekken van speciale speelplaatsen is noodig waar lichaamsoefening
-van meisjes zóo ongewoon is, dat ze een hinderlijke mate van belangstelling veroorzaakt
-van de andere sekse, hoewel, als ze een gewoonte sedert onheugelijke tijden is, ze
-kan gehouden worden op de weide van het dorp zonder in het minst de aandacht te trekken,
-zooals ik in Spanje gezien heb, waar men ze wel in verband moet brengen met de physieke
-kracht van de vrouwen. Op jongensscholen worden spelen niet alleen aangemoedigd, doch
-verplichtend gesteld; maar dit is in het geheel geen algemeene regel op meisjesscholen.
-Het is niet noodig, en het is zelfs zeer ongewenscht, dat de daar aangenomen spelen,
-die van jongens zouden zijn. Vooral in Engeland, waar de bewegingen van vrouwen zoo
-dikwijls gekenmerkt worden door onhandigheid, hoekigheid en gebrek aan bevalligheid,
-is het van het hoogste belang, dat er niets gedaan zal worden om deze eigenaardigheden
-te versterken, want waar kracht geweld insluit daar hebben wij een gebrek aan voldoende
-samenwerking van zenuwen en spieren. Zwemmen, als het mogelijk is, en vooral sommige
-vormen van dansen, zijn uitmuntend geschikt om de lichamelijke bewegingen van vrouwen,
-zoowel krachtig als harmonieus te ontwikkelen (zie b.v. Havelock Ellis, <i>Man en Vrouw</i>, hoofdst. VII). Bij het Internationale Congres van schoolhygiëne in 1907 (zie <abbr title="onder andere">o.a.</abbr> <i lang="en">British Medical Journal</i>, Aug, 24, 1907) zeide Dr. L.&nbsp;H. Gulick, die vroeger de leiding had van de lichaamsoefeningen
-in de openbare scholen van New-York, dat men in de lagere en hoogere scholen in New-York,
-na vele proeven bevonden had dat het dansen van de volksdansen de allerbeste lichaamsoefening
-was voor meisjes. &#x201c;De dansen, die uitgekozen waren, brachten groote spiermassa&#x2019;s van
-het lichaam tot samentrekking en hadden daarom een grooten invloed op ademhaling,
-bloedsomloop en voeding. Bovendien konden zulke bewegingen, wanneer ze als dansen
-gedaan werden, drie of viermaal zoo lang volgehouden worden zonder vermoeidheid te
-veroorzaken dan gewone gymnastiek. Vele volksdansen waren nabootsingen, een zaai-
-en oogstdans, dansen die bewegingen van ambachten uitdrukken (de schoenmakersdans),
-andere die aanval en verdediging voorstellen of het achtervolgen van wild. Zulke bewegingen
-van zenuwen en spieren zijn, om zoo te zeggen, zoo oud als het ras en passen in het
-dagelijksch leven van den mensch en neemt men eenmaal aan, dat de volksdansen inderdaad
-een voorstelling geven van de geschiedenis van het zenuw en spierstelsel van den mensch,
-en volstrekt niet zijn eenvoudige, doellooze bewegingen, dan behoorde op grond van
-deze biologische overwegingen aan de combinatie van volksdansen de voorkeur gegeven
-te worden boven onuitgezochte en zelfs boven op physiologische gronden aangenomen
-bewegingen. Uit een aesthetisch gezichtspunt kwam de zin voor schoonheid, zooals ze
-vertoond wordt bij het dansen, veel meer voor dan de aanleg om te zingen, te schilderen
-of te boetseeren&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>We moeten er altijd aan denken dat, als wij de speciale eischen van de natuur der
-vrouw erkennen, wij daarom nog niet instemmen met het geloof, dat hoogere opvoeding
-ongeschikt is voor een vrouw. Die vraag mag nu als afgedaan beschouwd worden. Er is
-daarom nu geen behoefte meer aan den koortsigen ijver van de eerste leiders van vrouwenopvoeding,
-om aan te toonen, dat meisjes precies opgevoed kunnen worden alsof ze jongens waren
-en minstens even goede opvoedkundige resultaten geven. Thans is die ijver niet alleen
-onnoodig, maar nadeelig. Het is nu meer noodig om aan te toonen, dat vrouwen speciale
-behoeften hebben, juist zooals mannen speciale behoeften hebben en dat het even slecht
-is voor vrouwen, en daarom voor het menschdom, haar te dwingen de speciale wetten
-en beperkingen <span class="pagenum">[<a id="pb68" href="#pb68">68</a>]</span>voor mannen aan te nemen, als het verkeerd zou zijn voor mannen, en daarom voor het
-menschdom, om mannen te dwingen de speciale wetten en beperkingen voor vrouwen aan
-te nemen. Iedere sekse moet trachten het doel te bereiken door de wetten te volgen
-van haar eigen natuur, hoewel het toch wenschelijk blijft dat, zoowel op school als
-in het leven, zij zoover als dat mogelijk is naast elkaar kunnen werken. Het groote
-feit, dat men altijd in herinnering moet houden is, dat niet alleen vrouwen in physieke
-afmeting en physieken bouw teerder en fijner zijn dan mannen, maar dat in een, onder
-mannen geheel onbekende mate, haar zwaartepunt neiging heeft verlegd te worden door
-de serie van rhythmische sexueele curven, volgens welke zij altijd leven. Zij zijn
-dus eerder uit haar evenwicht te brengen en iedere soort van druk of inspanning&#x2014;van
-hersenen, zenuwen of spieren&#x2014;heeft meer kans ernstige stoornissen teweeg te brengen
-en vereischt een nauwkeurig aanpassen aan haar speciale behoeften.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het feit, dat het inspanning in het algemeen is, en niet alleen wetenschappelijke
-studiën, die schadelijk zijn voor jonge vrouwen, wordt voldoende bewezen, als er nog
-een bewijs noodig is, door het feit, dat sexueele belemmering en physieke en nerveuse
-instorting met groote veelvuldigheid voorkomen bij meisjes die in winkels of in fabrieken
-werken, zelfs bij meisjes die in het geheel nooit naar school zijn geweest. Zelfs
-onmatigheid in lichaamsoefeningen&#x2014;die nu niet zoo heel zelden voorkomt als reactie
-tegen de onverschilligheid van de vrouw voor physieke oefening&#x2014;is slecht. Fietsen
-is heilzaam voor vrouwen, die kunnen rijden zonder pijn of ongemak, en volgens Watkins
-is het zelfs heilzaam in vele toestanden van een ziek en verkeerd bekken, maar overdadig
-fietsen is verkeerd. Dit blijkt uit de resultaten bij vrouwen, vooral doordat het
-stijfheid van het perineum veroorzaakt in die mate zelfs dat bevallingen onmogelijk
-zijn en operatie noodig maken. Ik mag er wel bijvoegen, dat hetzelfde bezwaar geldt
-voor veel paardrijden. Op dezelfde wijze is alles wat schokken veroorzaakt aan het
-lichaam, geneigd om gevaarlijk te zijn voor vrouwen, omdat zij in de baarmoeder een
-teer geëquilibreerd orgaan bezitten, dat op verschillende tijden in gewicht wisselt;
-zoo zou het bv. onmogelijk zijn om voetbal aan te raden als een spel voor meisjes.
-&#x201c;Ik geloof niet&#x201d;, schreef Miss H. Ballantine, directrice van het Tassar College Gymnasium
-aan Prof. W. Thomas (<i lang="en">Sex and Society</i>, p. 22), <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>dat vrouwen ooit, hoe ze zich ook oefenen, mannen kunnen nabij komen in hun physieke
-præstaties; en&#x201d;, voegt zij er verstandig bij, &#x201c;ik zie niet in waarom ze dat zouden
-moeten&#x201d;. Er schijnen inderdaad, zooals reeds aangetoond is, redenen te zijn waarom
-ze het niet moeten, vooral als zij moeders denken te worden. Ik heb opgemerkt dat
-vrouwen, die een zeer gezond en athletisch leven in de open lucht geleid hebben, wel
-verre van altijd de gemakkelijke bevalling te hebben die wij zouden mogen verwachten,
-uiterst moeilijke tijden hebben, die het leven van het kind in gevaar brengen. Toen
-ik deze opmerking maakte tegen een beroemd verloskundige, wijlen Dr. Engelmann, die
-een vurig voorstander was van lichaamsoefening voor vrouwen (bv. in zijn presidenteele
-rede &#x201c;<span lang="en">The Health of the American Girl</span>&#x201d;, <i lang="en">Transactions Southern Surgical and Gynæcological Association</i>, 1890), antwoordde hij, dat hij zelf deze opmerking gemaakt had, en dat gymnastiekonderwijzers,
-zoowel in Amerika als in Engeland, hem van zulke gevallen onder hun leerlingen verteld
-hadden. &#x201c;Ik ben&#x201d;, schreef hij, <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>precies van uw meening [wat den ongunstigen invloed van spierontwikkeling bij vrouwen
-betreft]. <i>Athletiek</i>, d.i. overdreven lichaamsoefening, doet den bouw <span class="pagenum">[<a id="pb69" href="#pb69">69</a>]</span>van het meisje naderen tot dien van den man; dit is zoo, hetzij het komt door sport
-of door noodzakelijkheid. De vrouw, die er aan toegeeft nadert tot het mannelijke
-in haar kenmerken; dit wordt duidelijk in verminderde sexueele intensiteit en in verhoogde
-moeite bij de bevalling, met ten slotte verminderde vruchtbaarheid. Gezonde gewoonten
-verbeteren vrouwelijke eigenschappen, maar mannelijke spierontwikkeling vermindert
-ze, hoewel het waar is dat de boerin en de werkende vrouw goede weeën hebben. Ik heb
-nooit spierontwikkeling voor meisjes aangeraden, alleen lichaamsoefening, maar ik
-heb er misschien te veel van gezegd en ze te zorgeloos aanbevolen. Op scholen en universiteiten
-echter is ze tot nu toe eer onvoldoende dan te veel; alleen de rijken hebben te veel
-golf en athletische sport. Ik ben bezig nieuw materiaal te verzamelen, maar uit wat
-ik al gezien heb, ben ik overtuigd van de waarheid van wat u zegt. Ik ben bezig het
-punt te bestudeeren en zal de verklaring nauwkeurig bewerken&#x201d;. Iedere publicatie over
-dit onderwerp werd echter verhinderd door den dood van Engelmann, eenige jaren later.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Een behoorlijke erkenning van den specialen aard van de vrouw, van haar bijzondere
-behoeften en haar waardigheid, heeft een beteekenis, nog verder strekkend dan het
-belang ervan voor opvoeding en hygiëne. De tradities en de oefeningen, waaraan zij
-hierbij onderworpen wordt, hebben een fijne en verstrekkende beteekenis, hetzij zij
-goed zijn of slecht. Als haar, stilzwijgend of uitgesproken, geringschatting voor
-de eigenaardigheden van haar eigen sekse geleerd wordt, dan ontwikkelt zij natuurlijk
-mannelijke idealen, die doorloopend haar kijk op het leven minder helder kunnen maken
-en haar praktisch werk kunnen verwringen; men heeft bevonden, dat wel vijftig percent
-Amerikaansche schoolmeisjes mannelijke idealen hebben, terwijl vijftien percent Amerikaansche
-en niet minder dan vier en dertig percent Engelsche schoolmeisjes graag mannen wilden
-wezen, terwijl er nauwelijks een enkele jongen was, die een vrouw wilde zijn<a class="noteref" id="xd29e2153src" href="#xd29e2153">14</a>. Met dezelfde neiging kan in verband staan dat verzuim om gemoedsaandoeningen aan
-te kweeken, hetwelk, door een noodlottig overdreven maar onvermijdelijke reactie van
-het tegenovergestelde uiterste, soms de moderne opvoeding van vrouwen gekenmerkt heeft.
-Bij de mooi ontwikkelde vrouw is het verstand overal doordrongen van gevoel. Als er
-een overdreven en eenzijdige ontwikkeling van het verstand is, dan vertoont zich een
-neiging tot disharmonie, die het karakter verandert of de volkomenheid ervan benadeelt.
-In dit opzicht heeft Reibmayr opgemerkt, dat de Amerikaansche vrouw als een waarschuwing
-kan dienen<a class="noteref" id="xd29e2173src" href="#xd29e2173">15</a>. Binnen de sfeer der gemoedsbewegingen zelf, kan men hier bijvoegen, is er een neiging
-<span class="pagenum">[<a id="pb70" href="#pb70">70</a>]</span>tot disharmonie in vrouwen, die berust op den tegenstrijdigen aard van de gevoelens
-die door de traditie haar zijn ingeprent, een tegenstrijdigheid, die teruggaat tot
-de identificatie van heiligheid en onreinheid bij het begin van de beschaving. &#x201c;Ieder
-meisje en iedere vrouw&#x201d;, schreef Hellmann, in een baanbrekend boek, dat een gezond
-principe tot buitensporige uitersten dreef, &#x201c;leert haar geslachtsdeelen beschouwen
-als een kostbare en heilige plaats, die alleen genaderd mag worden door een echtgenoot
-of onder speciale omstandigheden door een dokter. Terzelfder tijd wordt haar geleerd,
-deze plaats te beschouwen als een soort van closet, over welks bezit zij zich zeer
-moet schamen, en waarvan het noemen alleen reeds haar een pijnlijke blos moet veroorzaken<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span><a class="noteref" id="xd29e2182src" href="#xd29e2182">16</a>. De gewone vrouw, die niet nadenkt, neemt de ongerijmdheid van deze tegenstelling
-zonder vragen aan en raakt gewend zich aan ieder van deze onvereenigbaarheden aan
-te passen, al naar omstandigheden. De meer nadenkende vrouw werkt een eigen theorie
-uit voor zichzelf. Maar in zeer veel gevallen oefent deze noodlottige tegenstelling
-een fijnen verderfbrengenden invloed uit op den geheelen kijk op natuur en leven.
-In sommige gevallen, bij vrouwen van gevoelig temperament, ondermijnt en vernielt
-ze de psychische persoonlijkheid.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Zoo heeft Boris Sidis een geval vermeld, dat de ongelukkige resultaten doet zien,
-wanneer men een ziekelijk gevoelig meisje de leer van de onreinheid der vrouwen inprent.
-Zij was in een klooster opgevoed. &#x201c;Terwijl zij daar was, was haar het geloof ingeprent,
-dat de vrouw een vat is van misdaad en onreinheid. Hiervan scheen zij te zijn doordrongen
-geraakt door een van de nonnen, die zeer heilig was en zelfvernietiging in praktijk
-bracht. Met het begin van haar menstruatie en met het observeeren daarvan in andere
-meisjes, was deze leer van de vrouwelijke onreinheid des te sterker in haar gevoeligen
-geest gedrukt&#x201d;. Het ontglipte echter aan haar bewuste herinnering en kwam alleen op
-den voorgrond in later jaren na de uitputting en de vermoeienis van aanhoudend kantoorwerk.
-Toen trouwde ze. Nu &#x201c;heeft zij een vreeselijke afschuw van vrouwen. De vrouw is voor
-de patient: onreinheid, vuilnis, de verpersoonlijking zelf van vernedering en misdaad.
-De wasch van het huis mag niet gegeven worden aan een waschinrichting, waar vrouwen
-werken. Niets mag op straat opgeraapt worden, zelfs niet het meest kostbare voorwerp,
-misschien kon een vrouw het hebben laten vallen&#x201d;. (Boris Sidis, &#x201c;<span lang="en">Studies in Psychopathology</span>&#x201d; <i lang="en">Boston Medical and Surgical Journal</i>, April 4, 1907). Dat is het logisch gevolg van veel van wat volgens de traditie aan
-meisjes gegeven wordt. Gelukkig biedt de gezonde geest een natuurlijken weerstand
-tegen het algeheel aannemen er van, maar toch blijft het in eenige mate bestaan en
-oefent een noodlottigen invloed uit.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het is echter niet alleen in haar relaties tot haarzelf en haar sekse, dat de gedachten
-en de gevoelens van een meisje neiging hebben om verwrongen te worden door de onwetendheid
-of de valsche tradities, waardoor zij zoo dikwijls zorgvuldig omringd is. Haar geluk
-in het huwelijk, haar geheele volgende loopbaan, <span class="pagenum">[<a id="pb71" href="#pb71">71</a>]</span>wordt in gevaar gebracht. De onwetende jonge vrouw moet altijd veel wagen, wanneer
-ze de deur binnengaat van het onverbreekbaar huwelijk; zij weet waarlijk niets van
-haar man, zij weet niets van de groote wetten der liefde, zij weet niets van wat zij
-worden kan en, wat nog erger is, zij weet zelfs niet, dat ze niets weet. Zij loopt
-gevaar het spel te verliezen, terwijl zij nog bezig is met te beginnen het te leeren.
-Tot zekere hoogte is dat geheel onvermijdelijk, zoo lang wij er aan vasthouden, dat
-een vrouw zich door het huwelijk moet verbinden aan een man, eer zij den aard ondervonden
-heeft van de krachten, die dat huwelijk in haar kan ontketenen. Een jong meisje meent,
-dat ze een zeker karakter heeft; zij richt haar toekomst in in overeenstemming met
-dat karakter; zij trouwt. Dan bemerkt zij, in een groot aantal gevallen (vijf van
-de zes, volgens den romanschrijver Bourget), binnen een jaar of zelfs binnen een week,
-dat zij zich geheel en al vergist heeft in zichzelf en in den man, dien zij getrouwd
-heeft; zij ontdekt in zich een ander ik en dat ik verfoeit den man, waaraan ze gebonden
-is. Dat is een mogelijk lot, waartegen alleen de vrouw in wie reeds liefde is gewekt,
-zich als tamelijk goed beschermd kan beschouwen.
-</p>
-<p>Er is echter een zekere soort van bescherming, die men aan de bruid kan verschaffen,
-zelfs zonder af te wijken van onze meest conventioneele opvattingen over het huwelijk.
-We kunnen er tenminste op aandringen, dat zij nauwkeurig wordt ingelicht over den
-juisten aard van haar physieke relaties tot haar echtgenoot en dat ze gevrijwaard
-zal zijn tegen de schokken en desillusies die het huwelijk anders zou kunnen meebrengen.
-Niettegenstaande het afnemen van vooroordeelen, mag het waarschijnlijk heeten dat
-zelfs nu nog de meerderheid van de vrouwen uit de zoogenaamd welopgevoede klasse trouwen
-met alleen de meest vage en meest onnauwkeurige denkbeelden, meer of minder in het
-geheim opgedaan, over den aard van de sexueele verhoudingen. Een zoo hoogst intelligente
-vrouw als Madame Adam heeft gezegd, dat zij zich verplicht gevoelde een man te trouwen,
-die haar op de mond gekust had, daar ze meende, dat dit de opperste daad van sexueele
-vereeniging was<a class="noteref" id="xd29e2205src" href="#xd29e2205">17</a>, en het is dikwijls voorgekomen, dat vrouwen getrouwd zijn met sexueel geïnverteerde
-personen van haar eigen sekse, terwijl ze dit niet altijd wisten, maar meenden, dat
-het mannen waren, en die nooit haar vergissing ontdekten; het is nog niet lang geleden,
-dat in Amerika drie vrouwen op deze wijze achtereenvolgens met dezelfde vrouw trouwden,
-terwijl klaarblijkelijk geen van haar ooit de werkelijke sekse van den <span class="pagenum">[<a id="pb72" href="#pb72">72</a>]</span>&#x201c;echtgenoot&#x201d; ontdekte. &#x201c;Het beschaafde meisje wordt&#x201d;, zooals Edward Carpenter opmerkt,
-&#x201c;naar het altaar gevoerd, dikwijls in de uiterste onwetendheid, en de offergebruiken
-die op het punt staan voltrokken te worden geheel misverstaande&#x201d;. Zeker zijn meer
-verkrachtingen gedaan in het huwelijk dan daar buiten<a class="noteref" id="xd29e2213src" href="#xd29e2213">18</a>. Het meisje is vol van vaag en romantisch geloof in de beloften van de liefde, dat
-dikwijls nog verhoogd wordt door de verrukkingen, die beschreven worden in sentimenteele
-romans, waaruit ieder spoor van gezonde werkelijkheid zorgvuldig verwijderd schijnt.
-&#x201c;Al de oprechtheid van geloof is daar&#x201d;, zooals Senancour het uitdrukt in zijn boek
-<i lang="fr">De <span class="corr" id="xd29e2221" title="Bron: l&#x2019; Amour">l&#x2019;Amour</span></i>, &#x201c;de wenschen van de onervarenheid, de behoefte aan een nieuw leven, de hoop van
-een oprecht hart. Zij heeft al de vermogens der liefde, zij moet liefhebben; zij heeft
-al de middelen tot vermaak, zij moet bemind worden. Alles drukt liefde uit en eischt
-liefde: deze hand gevormd voor teere liefkoozingen, een oog waarvan men het nut niet
-zou weten als het niet er in toestemt bemind te worden, een boezem die bewegingloos
-en nutteloos is zonder liefde en die verwelken zal zonder te zijn aangebeden; deze
-gevoelens, die zoo groot, zoo teer, zoo wellustig zijn, de eerzucht van het hart,
-de heldenmoed der hartstocht! Zij moet noodzakelijk de heerlijke regel volgen, die
-de wet der wereld heeft voorgeschreven. Die opwindende rol, die zij zoo goed kent,
-waar alles aan herinnert, die de dag ingeeft en die de nacht afdwingt,&#x2014;welke jonge,
-gevoelige, liefhebbende vrouw kan zich voorstellen, dat ze haar niet zal spelen?&#x201d;
-Maar als het werkelijke drama der liefde zich voor haar begint te ontplooien en als
-zij den waren aard inziet van de &#x201c;opwindende rol&#x201d; die zij spelen moet, dan is het
-dikwijls gebeurd, dat het geval veranderde; zij vindt zichzelf geheel onvoorbereid
-en ze wordt overweldigd door schrik en ongerustheid. Al het geluk van haar huwelijksleven
-kan dan afhangen van een paar toevallige omstandigheden, de handigheid en welwillendheid
-van haar echtgenoot, haar eigen tegenwoordigheid van geest. Hirschfeld vermeldt het
-geval van een onschuldig jong meisje van zeventien&#x2014;in dit geval, bleek het toevallig
-een geïnverteerde te zijn&#x2014;die er toe overgehaald was om te trouwen, maar toen ze ontdekte
-wat huwelijk beteekende, zich krachtig verzette tegen de sexueele naderingen van haar
-man. Hij wendde zich tot haar moeder, dat deze aan haar dochter den aard der &#x201c;huwelijksplichten
-van de <span class="pagenum">[<a id="pb73" href="#pb73">73</a>]</span>vrouw zou uitleggen&#x201d;. Maar de jonge vrouw antwoordde op de vermaningen van haar moeder:
-&#x201c;Als dat mijn vrouwenplicht is, dan was het Uw ouderplicht geweest mij dat van tevoren
-te zeggen, want, als ik het geweten had, zou ik nooit getrouwd zijn&#x201d;. <a id="xd29e2227"></a>De echtgenoot, die in dit geval veel van zijn vrouw hield, trachtte acht jaar lang
-haar te overreden, maar tevergeefs, en eindelijk had een scheiding plaats<a class="noteref" id="xd29e2229src" href="#xd29e2229">19</a>. Dat is ongetwijfeld een uiterst geval, maar hoe veel onschuldige jonge geïnverteerde
-meisjes komen nooit haar waren aard te weten voor nà het huwelijk, en hoe veel geheel
-normale meisjes worden zóo geschokt door de plotselinge inwijding in het huwelijk,
-dat haar mooie jeugddroomen over liefde nooit langzaam en gezond zich ontwikkelen
-tot het bereiken van de nòg mooiere werkelijkheden?
-</p>
-<p>Vóór den leeftijd der puberteit schijnt het wel dat de sexueele inwijding van het
-kind&#x2014;afgezien van die wetenschappelijke inlichting, die een deel zou vormen van schoolcursussen
-in botanie en zoölogie&#x2014;het uitsluitend voorrecht moet wezen van de moeder of van haar
-aan wie de moederplichten zijn toevertrouwd. Bij de puberteit is meer gezaghebbende
-en meer nauwkeurige raad noodig dan de moeder misschien kan of wil geven. Op dezen
-leeftijd moet zij haar zoon of dochter een of ander van de zeer talrijke handleidingen
-in handen geven, waar we reeds naar verwezen hebben (bladz. 49), die de physieke en
-moreele zijden verklaren van het sexueele leven en de grondbeginselen der sexueele
-<span class="corr" title="Bron: hygiene">hygiëne</span>. De jongen of het meisje is dan reeds, dit mogen we aannemen, bekend met de feiten
-van het moederschap en den oorsprong van kinderen, en ook min of meer nauwkeurig met
-den rol van den vader in hun voortbrenging. De handleiding, die nu in zijn of haar
-handen gegeven wordt, moet ten minste in het kort, maar bepaaldelijk handelen over
-de sexueele verhouding, en moet ook uitleggen, waarschuwend maar niet in een verontrustenden
-geest, de voornaamste auto-erotische verschijnselen en geenszins alleen de onanie.
-Niets dan goed kan er voortkomen uit het gebruik van zulk een handleiding, als ze
-met wijsheid gekozen wordt; zij zal komen in de plaats van wat de moeder reeds gedaan
-heeft, <span class="pagenum">[<a id="pb74" href="#pb74">74</a>]</span>wat de onderwijzer misschien nog doen zal en wat later misschien zal gedaan worden
-door een vertrouwelijk gesprek met een dokter. Men heeft aangevoerd, dat de jongen
-of het meisje, aan wie zulke lectuur wordt aangeboden, ze alleen maar zal maken tot
-een aanleiding tot ziekelijke brasserij en zinnelijk genot. Men kan wel aannemen dat
-dit soms zal gebeuren met jongens of meisjes, voor wie alle sexueele feiten altijd
-geheimzinnig verborgen zijn gehouden en dat, als zij eindelijk de gelegenheid vinden
-om hun lang onderdrukte en volkomen natuurlijke nieuwsgierigheid te voldoen, zij overweldigd
-worden door de opwinding van de gebeurtenis. Het zou niet kunnen gebeuren met kinderen,
-die natuurlijk en gezond opgevoed zijn. Later, tijdens den jongelingsleeftijd, heeft
-ongetwijfeld het systeem groot voordeel, dat nu veel toegepast wordt, vooral in Duitschland,
-<abbr title="namelijk">n.l.</abbr> lezingen te houden, toespraken of rustige gesprekken met jonge menschen voor beide
-geslachten afzonderlijk. De spreker is gewoonlijk een met zorg uitgekozen leeraar,
-een dokter of ander bevoegd persoon, die voor dit speciale doel komt.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Stanley Hall maakt de opmerking, dat sexueele opvoeding in hoofdzaak moet gegeven
-worden door vaders aan zoons en door moeders aan dochters, en voegt er bij: &#x201c;Het kan
-wel zijn dat in de toekomst deze soort van inwijding weer een kunst zal worden en
-deskundigen ons met meer zelfvertrouwen zullen vertellen, hoe we onzen plicht moeten
-doen tegenover de vele eischen, typen en stadiën van de jeugd, en in plaats van bedrogen
-te worden en verslagen, zullen wij zien dat deze leeftijd en dit onderwerp het beste
-uitgangspunt zijn voor de hoogste pædagogie om haar beste en meest hervormende werk
-te doen, zoo goed als het de grootste van alle gelegenheden is voor den godsdienstleeraar
-om invloed uit te oefenen&#x201d;. (Stanley Hall, <i lang="en">Adolescence</i>, deel I, pag. 469). &#x201c;Op Williams College, Harvard, Johns Hopkins and Clark&#x201d;, merkt
-dezelfde beroemde leeraar op (<i>ib.</i>, pag. 465), &#x201c;heb ik het tot mijn plicht gemaakt in mijn afdeelingsonderwijs zeer
-kort, maar duidelijk te spreken tot jonge mannen, die ik inlichten moet, persoonlijk,
-als mij dat verstandig toescheen, en dikwijls, hoewel hier alleen in algemeene termen,
-voor studentengezelschappen; ik geloof dat ik nergens meer goed gedaan heb, maar het
-is een pijnlijke plicht. Hij vereischt tact en een zekere mate van flink en doortastend
-gezond verstand, nog meer dan technische kennis&#x201d;.
-</p>
-<p>Het is nauwelijks noodig te zeggen, dat de gewone onderwijzer of onderwijzeres in
-het geheel niet geschikt is om over sexueele <span class="corr" title="Bron: hygiene">hygiëne</span> te spreken. Het is een taak waarin alle, althans sommige onderwijzers geoefend moeten
-worden. Een begin in deze richting is gemaakt in Duitschland door het houden van cursussen
-voor onderwijzers over sexueele <span class="corr" title="Bron: hygiene">hygiëne</span> in de opvoeding. In Pruisen werd de eerste poging gedaan in Breslau, toen de centrale
-schoolautoriteiten Dr. Martin Chotzen verzochten zulk een cursus te houden voor honderd
-vijftig onderwijzers, die de grootste belangstelling in de lezingen toonden, welke
-omvatten de anatomie van de sexueele organen, de ontwikkeling van het sexueele instinct,
-de voornaamste afwijkingen ervan, venerische ziekten en het belang van het oefenen
-in zelfbeheersching. In <i lang="de">Geschlecht und Gesellschaft</i> (deel I, afl. 7) geeft Dr. Fritz Reuther de korte inhoud van lezingen, die hij gehouden
-heeft voor een klasse van jonge onderwijzers; zij omvatten veelal hetzelfde terrein
-als die van <span class="corr" id="xd29e2270" title="Bron: Chotsen">Chotzen</span>.
-</p>
-<p>Het is niet gebleken, dat in Engeland de Minister van Opvoeding reeds stappen gedaan
-heeft om het houden van lezingen over sexueele <span class="corr" title="Bron: hygiene">hygiëne</span> te verzekeren aan jongens die op het punt zijn de school te verlaten. In Pruisen
-<span class="pagenum">[<a id="pb75" href="#pb75">75</a>]</span>echter toont de Minister van Opvoeding een levendige belangstelling in deze zaak,
-en zulke lezingen worden nu algemeen gehouden, hoewel het bijwonen ervan gewoonlijk
-niet verplichtend is. Eenige jaren geleden (in 1900), toen er voorgesteld werd een
-serie lezingen te houden over sexueele <span class="corr" title="Bron: hygiene">hygiëne</span> voor de meergevorderde leerlingen van Berlijnsche scholen, onder de leiding van een
-genootschap ter verbetering der moraal, weigerde het gemeentebestuur zijn toestemming
-om de schoolkamers te gebruiken, omdat &#x201c;zulke lezingen buitengemeen gevaarlijk zouden
-zijn voor den moreelen zin van een zoo jeugdig gehoor&#x201d;. Hetzelfde bezwaar is gemaakt
-door leden van het gemeentebestuur in Frankrijk. In Duitschland echter is er een snelle
-vooruitgang in de publieke opinie. In Engeland is nog weinig of geen vordering gemaakt,
-maar in Amerika worden stappen in deze richting gedaan, zooals door de Maatschappij
-voor Sociale <span class="corr" id="xd29e2283" title="Bron: Hygiene">Hygiëne</span> in Chicago. Het moet gezegd worden dat zij, die zich in groote steden verzetten tegen
-sexueele opheldering van de jeugd, zich rechtstreeks tot bondgenoot maken, of zij
-het weten of niet, van de invloeden die misdaad en immoraliteit veroorzaken.
-</p>
-<p>Zulke lezingen worden ook gegeven aan meisjes die van school gaan, niet alleen meisjes
-van de gegoede, maar ook die van de arme klasse, die ze zeker evenzoo noodig hebben
-en in sommige opzichten meer. Zoo heeft Dr. A. Heidenhain een lezing uitgegeven (<i lang="de">Sexuelle Belehrung der aus den Volksschule entlassenen Mädchen</i>, 1907) met anatomische tabellen, die hij gehouden heeft voor meisjes die op het punt
-waren de school te verlaten, en die bedoeld is haar in dien tijd in handen te geven.
-Salvat staat er op in een thèse de Lyon (<i lang="fr">La Dépopulation de la France</i>, 1903), dat de <span class="corr" title="Bron: hygiene">hygiëne</span> van de zwangerschap en de zorg voor kinderen een deel zou moeten uitmaken van het
-onderwerp van zulke lezingen. Deze onderwerpen konden echter wel tot een wat later
-tijd uitgesteld worden.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Iets is er klaarblijkelijk noodig behalve lezingen over deze onderwerpen. Het moet
-de taak zijn van de ouders of de andere verzorgers van iederen jongen man en ieder
-jong meisje, om het zóó in te richten dat, tenminste eenmaal in deze levensperiode,
-er een vertrouwelijk, persoonlijk onderhoud is met een dokter, om gelegenheid te geven
-voor een vriendschappelijk, vertrouwelijk gesprek over de hoofdpunten van sexueele
-<span class="corr" title="Bron: hygiene">hygiëne</span>. De huisdokter zou het best zijn voor dezen plicht, omdat hij op de hoogte kan zijn
-van het persoonlijk temperament van den jongen man en met de neigingen van de familie<a class="noteref" id="xd29e2303src" href="#xd29e2303">20</a>. Voor meisjes verdient een vrouwelijke dokter dikwijls de voorkeur. Sekse is feitelijk
-een mysterie; voor den onbedorven jongen man is ze dat instinctief; behalve in een
-abstracten en technischen vorm kan ze feitelijk niet het onderwerp zijn voor lezingen.
-In een vertrouwelijk en geïndividualiseerd gesprek tusschen den nieuweling in het
-leven en den deskundige kunnen vele noodzakelijke dingen gezegd worden, die in het
-publiek niet gezegd zouden kunnen worden, en bovendien <span class="pagenum">[<a id="pb76" href="#pb76">76</a>]</span>kan de jonge man vragen stellen, die door schuwheid en terughouding moeilijk aan ouders
-gesteld kunnen worden, terwijl de gemakkelijke gelegenheid om ze op natuurlijke wijze
-aan den vakman te stellen anders zelden of nooit voorkomt. De meeste jonge menschen
-hebben hun eigen speciale onwetendheden, hun eigen speciale moeilijkheden; moeilijkheden
-en onwetendheden die soms door een woord uit den weg geruimd kunnen worden. Toch gebeurt
-het volstrekt niet zelden, dat zij ze meedragen vèr in het volwassen leven, omdat
-zij de gelegenheid niet gehad hebben, òf de handigheid en de onbeschroomdheid misten
-om de gelegenheid te maken, om inlichting te verkrijgen.
-</p>
-<p>Men moet duidelijk begrijpen, dat deze gesprekken van medischen, <span class="corr" id="xd29e2313" title="Bron: hygienischen">hygiënischen</span> en physiologischen aard zijn; zij moeten niet gebruikt worden om moreele platheden
-te debiteeren. Ze daarvoor te gebruiken, zou een noodlottige vergissing zijn. Jonge
-menschen zijn dikwijls zeer vijandig gezind tegenover enkel conventioneele moreele
-grondstellingen, en zij vermoeden de holheid ervan, niet altijd zonder reden. Het
-doel, dat hier beoogd wordt, is inlichting. Zeker kan kennis nooit immoreel zijn,
-maar er wordt niets gewonnen door kennis en moraal door elkaar te haspelen.
-</p>
-<p>Als wij den nadruk leggen op den aard van de taak van den dokter in deze zaak, als
-zuiver en alleen die van wijze, praktische inlichting, dan is daar niets mee gezegd
-tegen de voordeelen en de enorme beteekenis voor de sexueele <span class="corr" title="Bron: hygiene">hygiëne</span> van de moreele, godsdienstige, ideale elementen van het leven. Het is niet in de
-eerste plaats de taak van den dokter om deze in te boezemen, maar zij hebben een zeer
-intieme betrekking tot het sexueele leven, en aan iederen jongen en ieder meisje met
-de puberteit, en nooit vóór de puberteit, moet het voorrecht gegeven worden&#x2014;en niet
-de plicht of de taak&#x2014;om ingewijd te worden in die elementen van het leven der wereld,
-die tevens natuurlijke functies zijn van de jeugdige ziel. Hier is echter de sfeer
-van den leeraar in godsdienst of zedeleer. Tijdens de puberteit heeft hij een goede
-gelegenheid, de beste die hij ooit krijgen kan. Dit opbloeien van de sexe in het lichaam
-tijdens de puberteit, heeft zijn geestelijken tegenhanger in het terzelfder tijd opbloeien
-van de ziel. De kerken hebben van de vroegste tijden af de godsdienstige beteekenis
-van dit oogenblik erkend, want deze levensperiode hebben zij aangewezen als den tijd
-voor de bevestiging en dergelijke riten. Met het voortschrijden van de eeuwen worden
-zulke godsdienstige gebruiken weliswaar slechts formeele fossielen, oogenschijnlijk
-zonder zin. Maar zij hebben toch een beteekenis en kunnen weer tot leven gewekt worden.
-Ook moeten zij niet beperkt blijven, wat hun geest en hun innerlijk wezen betreft,
-tot hen die een bovennatuurlijk geopenbaarden godsdienst belijden. Zij gaan alle zedeleeraars
-aan: die moeten zich duidelijk voor oogen stellen, dat zij tijdens de puberteit <span class="pagenum">[<a id="pb77" href="#pb77">77</a>]</span>de groote ideale aspiraties moeten inboezemen of bevestigen, die in dezen tijd neiging
-hebben om spontaan te ontwaken in de ziel van den jongen of van het meisje<a class="noteref" id="xd29e2324src" href="#xd29e2324">21</a>.
-</p>
-<p>Het tijdvak van de puberteit, heb ik gezegd, is de periode waarin deze nieuwe soort
-van sexueele inwijding gewenscht is. Vóór de puberteit, hoewel de psychische emotie
-van liefde zich dan dikwijls ontwikkelt, zoo goed als soms physische sexueele emoties,
-die gewoonlijk vaag en verstrooid zijn, zijn bepaalde en plaatselijke sexueele gevoelens
-zeldzaam. Voor den normalen jongen of het normale meisje is liefde gewoonlijk een
-niet gespecialiseerde aandoening; het is, zooals Guyau zegt &#x201c;een toestand, waarin
-het lichaam de kleinste plaats heeft&#x201d;. Bij het eerste opgaan van de zon van het geslacht
-ziet de jongen of het meisje, zooals Blake zei dat hij bij het opgaan van de zon zag,
-niet een rondgeel lichaam boven den horizon uit komen, of eenige andere physieke verschijning,
-maar een groot aantal zingende engelen. Met de bepaalde uitbarsting van physieke sexueele
-openbaring en verlangens, hetzij tijdens de puberteit of later in de jeugd, komt er
-een nieuwe onstuimige verontrustende invloed te voorschijn. Tegen de kracht van dezen
-invloed kunnen enkel intellectueele voorlichting of zelfs liefderijke moederlijke
-raad&#x2014;de invloeden waarmee we tot dusver te doen gehad hebben&#x2014;machteloos zijn. Om er
-macht over te krijgen, moeten wij hulp vinden in het feit, dat de puberteit de bloei
-is niet alleen van een nieuwe physieke, maar van een psychische kracht. De wereld
-der idealen ontplooit zich op natuurlijke wijze voor den jongen of het meisje met
-de puberteit. De tooverkracht van schoonheid, het instinct van zedigheid, het natuurlijke
-van zelfbeheersching, het denkbeeld van onzelfzuchtige liefde, de beteekenis van plicht,
-het gevoel voor kunst en <span class="corr" id="xd29e2336" title="Bron: poezie">poëzie</span>, het verlangen naar godsdienstige opvattingen en aandoeningen&#x2014;al deze dingen ontwaken
-spontaan in den onbedorven jongen of het onbedorven meisje met de puberteit. Ik zeg
-&#x201c;onbedorven&#x201d; want als deze dingen aan het kind opgedrongen zijn vóór de puberteit,
-wanneer zij nog geen beteekenis voor hem hebben&#x2014;zooals ongelukkig veel te dikwijls
-gedaan wordt, meer speciaal wat godsdienstige ideeën aangaat&#x2014;dan is het maar al te
-waarschijnlijk, dat het op dat oogenblik van zijn ontwikkeling niet behoorlijk zal
-reageeren op datgene waar hij anders op natuurlijke wijze gehoor aan zou geven. Onder
-natuurlijke omstandigheden is dit de tijd voor geestelijke inwijding. Nu, en niet
-eerder, is het tijd voor den godsdienst- of den zedeleeraar, al naar het geval is&#x2014;want
-alle godsdiensten en ethische systemen kunnen zich gelijkelijk aan deze taak aanpassen&#x2014;om
-den jongen of het meisje onder handen te nemen, niet met eenige speciale en opdringerige
-<span class="pagenum">[<a id="pb78" href="#pb78">78</a>]</span>verwijzing naar de sexueele impulsen, maar om de ontwikkeling en manifestatie van
-deze psychische puberteit in de hand te werken, om indirect de jonge ziel te helpen
-ontsnappen aan de sexueele gevaren, door haar te laten voorlichten door een ster,
-die kan meewerken te voorkomen, dat ze vastraakt in de onreinheid van het vleesch.
-</p>
-<p>Zulk een inwijding, het is van belang het op te merken, is meer dan een introductie
-in de sfeer van godsdienstig gevoel. Het is een inwijding in mannelijkheid, het moet
-een erkenning in zich sluiten van de mannelijke, zelfs meer dan van de vrouwelijke
-deugden. Dit is door de beste onder de natuurvolken wèl verstaan. Zij geven hun jongens
-en meisjes steeds een inwijding bij de puberteit; het is een inwijding die niet alleen
-opvoeding in de gewone beteekenis in zich sluit, maar een strenge discipline van het
-karakter, daden van uithoudingsvermogen, het beproeven van het karakter, het toetsen
-van de spieren der ziel, evenzeer als van die van het lichaam.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Ceremonies van inwijding in mannelijkheid&#x2014;die physieke en geestelijke discipline in
-zich sluiten en die weken en maanden duren en nooit dezelfde zijn voor beide seksen&#x2014;zijn
-een gewone zaak onder natuurvolken in alle deelen van de wereld. Zij omvatten bijna
-altijd het verdragen van een zekere mate van pijn en vermoeienissen, een wijze mate
-van oefenen, die de weekheid van de beschaving tè dwaas heeft laten vallen, want de
-geschiktheid om vermoeienis te verdragen is een grondvoorwaarde van alle werkelijke
-mannelijkheid. Als een verbeteringsmiddel voor deze neiging tot weekheid in de moderne
-opvoeding is de leer van Nietzsche zoo onschatbaar.
-</p>
-<p>De inwijding van jongens onder de inboorlingen van Straat Torres is uitvoerig beschreven
-door A.&nbsp;C. Haddon (<i lang="en">Reports Anthropological Expedition to Torres Straits</i>, deel V, Hoofdst. VII en XII). Zij duurt een maand, omvat veel ernstige oefening,
-uithoudingsvermogen en uitmuntende moreele voorlichting. Haddon merkt op, dat het
-&#x201c;een zeer goede tucht&#x201d; was, en voegt er bij, &#x201c;het is niet gemakkelijk om een krachtiger
-middel te bedenken voor snelle oefening&#x201d;.
-</p>
-<p>Onder de oorspronkelijke bewoners van Victoria, Australië, duren de inwijdende ceremonies,
-zooals beschreven wordt door R.&nbsp;H. Mathews (&#x201c;<span lang="en">Some Initiation Ceremonies</span>&#x201d;, <i lang="de">Zeitschrift für Ethnologie</i> 1905, afl. 6), zeven maanden en vormen ze een uitmuntende tucht. De jongens worden
-meegenomen door de ouderen van den stam, zij worden onderworpen aan menige proef van
-geduld en uithoudingsvermogen voor pijn en onbehagelijkheid, waartoe soms zelfs behooren
-het inslikken van urine en ontlasting; zij worden in aanraking gebracht met andere
-stammen, de wetten worden hun geleerd en de overleveringen van den stam, en aan het
-eind worden bijeenkomsten gehouden, waar verlovingen worden tot stand gebracht.
-</p>
-<p>Bij de noordelijke stammen van Centraal Australië behooren tot de inwijdingsceremonies
-besnijdenis en gedeeltelijke opensnijding van de penis, zoowel als zware handenarbeid
-en vermoeienissen. De inwijding van meisjes tot vrouwelijkheid is verbonden met opensnijden
-van de vagina. Deze ceremonies zijn beschreven door Spencer en Gillen (<i lang="en">Northern Tribes of Central Australia</i>, hoofdst. XI). Bij verschillende volken in Engelsch Oost-Afrika (de Masai ingesloten)
-is inwijding tijdens de puberteit een groote ceremonieele gebeurtenis, die zich uitstrekt
-over een periode van vele maanden; zij sluit in besnijdenis bij jongens, en bij meisjes
-clitoridectomie, zoowel als, onder andere stammen, het wegnemen van de kleine schaamlippen.
-Een meisje, dat <span class="pagenum">[<a id="pb79" href="#pb79">79</a>]</span>tijdens de bewerking steunt of schreit, raakt in ongenade onder de vrouwen en wordt
-uitgedreven uit de kolonie. Na bevredigenden afloop van de ceremonies is de jongen
-of het meisje huwbaar (C. Marsh Beadnell, &#x201c;<span lang="en">Circumcision and Clitoridectomy as Practiced by the Natives of British East Africa</span>&#x201d;, <i lang="en">British Medical Journal</i>, April 29, 1905).
-</p>
-<p>De inwijding onder de Afrikaansche Bawenda, zooals ze beschreven is door een zendeling,
-bestaat uit drie stadiën: (1). Een stadium van leering en tucht, waarin de overleveringen
-en heiligdommen van den stam geopenbaard worden, de krijgskunst geleerd, zelfbeheersching
-en uithoudingsvermogen gekweekt; dan worden de jongelingen beschouwd als volwassen.
-(2). In het volgende stadium wordt de danskunst beoefend, door iedere sekse afzonderlijk,
-overdag. (3). In het laatste stadium, dat het stadium is van volledige sexueele inwijding,
-dansen de beide seksen &#x2019;s avonds te zamen; het tooneel, &#x201c;laat zich&#x201d; naar de meening
-van den zendeling &#x201c;niet beschrijven&#x201d;; de ingewijden zijn nu geheel volwassen, met
-al de voorrechten en verantwoordelijkheden van volwassenen (Rev. E. Gottschling, &#x201c;<span lang="en">The Bawenda</span>&#x201d;, <i lang="en">Journal Anthropological Institution</i>, July to Dec., 1905, p. 372. Cf., een belangwekkend verslag van de Bawenda Tondo
-scholen door een anderen zendeling, Wessmann, <i lang="en">The Bawenda</i>, pp. 60 <i>et seq.</i>).
-</p>
-<p>De inwijding van. meisjes in Azimba Land, Centraal Afrika, is volledig en belangwekkend
-beschreven door H. Crawford Angus (&#x201c;<span lang="de">The &#x2018;Chensamwali&#x2019; or Initiation Ceremony of Girls</span>&#x201d;, <i lang="de">Zeitschrift für Ethnologie</i>, 1898, Heft 6). Bij het eerste teeken van menstruatie wordt het meisje door haar
-moeder meegenomen buiten het dorp naar een hut van gras, die voor haar in orde is
-gemaakt, waar alleen de vrouwen haar mogen bezoeken. Aan het einde der menstruatie
-wordt zij meegenomen naar een afgelegen plaats en de vrouwen dansen om haar heen;
-er zijn geen mannen bij tegenwoordig. Het meisje wordt dan ingelicht over de hygiëne
-van de menstruatie. &#x201c;Veel liederen worden gezongen over de betrekkingen tusschen mannen
-en vrouwen, en het meisje wordt ingelicht omtrent al haar plichten als ze trouwt.
-Het meisje leert trouw te zijn aan haar echtgenoot en de bezwaren van de zwangerschap
-te verdragen. De geheele zaak wordt beschouwd als iets natuurlijks en niet als iets,
-waarover men zich schamen moet of dat men moet verbergen; en daar zij zoo openlijk
-behandeld wordt en er geen geheim van gemaakt wordt, zijn de vrouwen van dezen stam
-zeer deugdzaam, omdat het onderwerp van het gehuwde leven geen betoovering voor haar
-heeft. Als een vrouw zwanger is, wordt er weer om haar gedanst: al de danseressen
-zijn naakt; haar wordt dan geleerd, hoe zij zich moet gedragen en wat zij doen moet
-als de tijd van haar bevalling komt&#x201d;.
-</p>
-<p>Bij de Yuman Indianen van Californië, naar beschreven is door Horatio Rust (&#x201c;<span lang="en">A Puberty Ceremony of the Mission Indians</span>&#x201d;, <i lang="en">American Anthropologist</i>, Jan. to March, 1906, pag. 28) worden de meisjes bij de puberteit voorbereid op het
-huwelijk door een ceremonie. Zij worden in dekens gewikkeld en gelegd in een warme
-kuil, waar zij blijven liggen en er heel gelukkig uitzien als ze uit hun deken kijken.
-Vier dagen en nachten liggen ze hier (ze gaan nu en dan weg om voedsel te halen),
-terwijl de oude vrouwen van den stam voortdurend om den kuil heen dansen en zingen.
-Nu en dan werpen de oude vrouwen zilveren muntstukjes onder de menigte om de meisjes
-te leeren edelmoedig te zijn. Zij geven ook doeken en tarwe weg, om haar te leeren
-vriendelijk te zijn voor de ouden en behoeftigen; en zij strooien met ruime hand wilde
-zaadkorrels over de meisjes uit om ze vruchtbaar te maken. Ten slotte moeten alle
-vreemdelingen zich verwijderen, er worden kransen op de hoofden der meisjes geplaatst
-en zij worden gebracht naar de helling van een heuvel. Daar wordt haar de groote en
-heilige steen getoond, die het zinnebeeld is van de vrouwelijke geslachtsorganen en
-er op gelijkt, waarvan men zegt, dat hij vrouwen beschermt. Dan wordt koren geworpen
-over alle aanwezigen, en de plechtigheid is afgeloopen.
-<span class="pagenum">[<a id="pb80" href="#pb80">80</a>]</span></p>
-<p>De vrouwen van de Tlinkit Eskimo&#x2019;s zijn lang beroemd geweest door haar goede eigenschappen.
-Bij het begin der puberteit werden zij in afzondering gebracht, dikwijls een jaar
-lang; daarbij werden ze in het donker gehouden, in ellende en vuil. Toch, hoe gebrekkig
-en onvoldoende deze inwijding was, &#x201c;meent Langsdorf&#x201d;, volgens Bancroft (<i lang="en">Native Races of Pacific</i>, deel 1, pag. 110), waar hij de deugden aanhaalt van de vrouwen der Thinkleets, &#x201c;dat
-het wel gedurende dezen tijd van opsluiting kan zijn, dat de grondslag van haar deugden
-gelegd wordt; dat in bescheiden terughouding en nadenken haar karakter wordt gestaald,
-en dat zij, gereinigd naar den geest zoowel als naar het lichaam, weer voor den dag
-komt&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Bij ons zijn deze oude en waardevolle inwijdings-riten in mannelijkheid en vrouwelijkheid,
-met hun onschatbare moreele voordeelen, verloren gegaan; op zijn best hebben wij alleen
-behouden de schil, waarin de pit is vergaan. Mettertijd, wij kunnen er niet aan twijfelen,
-zullen zij in nieuwe vormen herleven. Tegenwoordig wordt de geestelijke inwijding
-van jongens en meisjes overgelaten aan de kansen van een of ander gelukkig toeval;
-gewoonlijk is zij van een zuiver verstandelijken aard die niet geheel gezond kan wezen,
-en op zijn best is ze belachelijk onvolledig.
-</p>
-<p>Deze verstandelijke inwijding komt gewoonlijk tot den jongen man door middel van de
-literatuur. De invloed der literatuur strekt zich dus in de sexueele opvoeding, in
-een onberekenbare mate, uit buiten de nauwe sfeer van handboeken over sexueele hygiëne,
-hoe goed en wenschelijk deze ook zijn mogen. Het grootste deel van de literatuur is
-min of meer duidelijk doortrokken van erotische en auto-erotische opvattingen en impulsen;
-bijna alle verbeeldingsliteratuur komt voort uit den wortel sekse-verschil om op te
-bloeien in visioenen van schoonheid en extase. De &#x201c;<span lang="it">Divina Comedia</span>&#x201d; van Dante is hierin het onsterfelijke type van de ontwikkeling van den dichter.
-De jonge man raakt bekend met de phantastische uitbeeldingen van de liefde, voordat
-hij bekend raakt met de werkelijkheid van de liefde, zoodat, zooals Leo Berg het uitdrukt,
-&#x201c;de weg naar de liefde bij beschaafde volken door de verbeelding gaat&#x201d;. Zoo is alle
-literatuur voor de jeugdige ziel een deel van de sexueele opvoeding<a class="noteref" id="xd29e2413src" href="#xd29e2413">22</a>. Het hangt eenigszins, hoewel gelukkig niet geheel, af van het oordeel van hen die
-gezag hebben over de jonge ziel, of de literatuur waartoe de jongen of het meisje
-toegelaten wordt al of niet van groote en beschavende soort is.
-<span class="pagenum">[<a id="pb81" href="#pb81">81</a>]</span></p>
-<blockquote>
-<p class="first">Alle groote literatuur raakt naakt en gezond de centrale feiten van het geslachtsleven
-aan. Het is altijd troostrijk zich dit te herinneren in een tijd van kleingeestige
-preutschheid. En het is een voldoening te weten, dat het niet mogelijk zou zijn de
-literatuur van de groote tijden te ontmannen, hoe wenschelijk dit ook moge schijnen
-aan de menschen van meer gedegenereerde tijden, of om de toegangen tot die literatuur
-af te sluiten voor jonge menschen. Al onze godsdienstige en letterkundige tradities
-dienen om de positie van den Bijbel en van Shakespeare te versterken. &#x201c;Zoo vele mannen
-en vrouwen&#x201d;, schrijft een correspondent, een letterkundig man, &#x201c;krijgen in hun jeugd
-sexueele denkbeelden door het lezen van het Oude Testament, dat de Bijbel wel een
-erotisch tekstboek genoemd mag worden. De meeste personen van beide seksen, waarmee
-ik over dit onderwerp gesproken heb, zeggen, dat de Boeken van Mozes en de verhalen
-van Amnon en Tamar, Lot en zijn dochter, de vrouw van Potiphar en Jozef, enz. aanleiding
-waren tot overpeinzing en nieuwsgierigheid en hun inlichting gaven over de sexueele
-verhouding. Een jongen en een meisje van vijftien jaar, allebei vrienden van den schrijver,
-en nu boven de dertig jaar oud, zochten &#x2019;s Zondags morgens in den Bijbel erotische
-plaatsen op, als ze in de kerk van de Dissenters waren, reikten hun Bijbels aan elkaar
-toe, met hun vinger op de plaats die hun belang inboezemde&#x201d;. Op dezelfde wijze heeft
-menige jonge vrouw Shakespeare geleend, om de gloeiend erotische poëzie van <i>Venus en Adonis</i> te lezen, waarvan haar vriendinnen haar verteld hadden.
-</p>
-<p>De Bijbel, dit mag gezegd worden, is niet in ieder opzicht een model inlichting voor
-den jongen geest over seksevragen. Maar zelfs zijn vrije aanname, als van goddelijken
-oorsprong, van sexueele regels die zoo ongelijk zijn aan die welke in naam de onze
-zijn, zooals polygamie en concubinaat, helpt den gezichtskring verruimen van den jeugdigen
-geest, door hem te toonen, dat de regels die het kind omringen, niet altijd en overal
-van kracht zijn, terwijl de naaktheid en het realisme van den Bijbel niet anders kan
-zijn dan een gezond en tonisch verbeteringsmiddel voor conventioneele preutschheden.
-</p>
-<p>Wij moeten altijd protesteeren tegen de dwaze verwarring, die een openhartige wijze
-van spreken gelijk stelt met immoraliteit, en dat niet minder, omdat ze dikwijls zelfs
-in wat beschouwd worden als intellectueele kringen, zoo dikwijls voorkomt. Toen in
-the House of Lords, in de vorige eeuw, de uitsluiting van Byron&#x2019;s standbeeld uit Westminster
-Abbey werd besproken, &#x201c;ontkende&#x201d; Lord Brougham &#x201c;dat Shakespeare moreeler was dan Byron.
-Hij kon, integendeel, op een enkele bladzij van Shakespeare meer grofheid vinden dan
-in al Lord Byron&#x2019;s werken te vinden was&#x201d;. De conclusie, waar Brougham zoo toe kwam,
-dat Byron een onvergelijkelijk moreeler schrijver is dan Shakespeare, moest een voldoende
-<i lang="la">reductio ad absurdum</i> van zijn bewering geweest zijn, maar het blijkt niet, dat iemand gewezen heeft op
-de vulgaire verwarring, waartoe hij vervallen was.
-</p>
-<p>We kunnen wel zeggen, dat de speciale aantrekkingskracht, die de naaktheid van groote
-literatuur soms heeft voor jonge geesten, ongezond is. Maar men moet zich herinneren,
-dat het bijzondere belang van dit element voornamelijk berust op het feit, dat overal
-elders een ingeroeste en abnormale geheimzinnigheid heerscht. Het moet ook gezegd
-worden, dat de uitingen van groote schrijvers over natuurlijke dingen nooit verlagend
-zijn, en zelfs niet erotisch prikkelend voor jonge menschen; wat Emilia Pardo Bazan
-van zichzelf vertelt toen ze een kind was en over haar pleizier in de historische
-boeken van het Oude Testament, dat de ruwe passages daarin niet de flauwste schaduw
-van onrust over haar jonge verbeelding wierpen, is even waar van de meeste kinderen.
-Het is zelfs noodig, dat deze naakte en ernstige dingen blijven staan, al was het
-alleen maar om een tegenwicht te vormen tegen de ontuchtige, comische pogingen om
-liefde en sekse te bezoedelen, die voor iedereen te zien zijn voor het raam van elken
-ordinairen boekwinkel.
-</p>
-<p>Dit gezichtspunt werd krachtig verdedigd door de sprekers over sexueele <span class="pagenum">[<a id="pb82" href="#pb82">82</a>]</span>opvoeding op het Derde Congres van de Duitsche Maatschappij ter Bestrijding van Geslachtsziekten
-in 1907. Zoo protesteerde Enderlin, die sprak als hoofd eener school, tegen de gewoonte
-om plaatsen te schrappen in gedichten en volksliederen voor het gebruik van kinderen
-en zoo ze te berooven van de mooiste introductie tot gezuiverde sexueele impulsen
-en de hoogste sfeer van emotie, terwijl zij terzelfder tijd roekeloos zijn blootgesteld
-aan de &#x201c;psychische infectie&#x201d; van de vulgaire humoristische bladen, die overal te koop
-worden aangeboden. &#x201c;Zoolang kinderen te jong zijn om te reageeren op erotische poëzie,
-kan die hun geen kwaad doen; als zij oud genoeg zijn om er op te reageeren, dan kan
-zij hun slechts ten goede komen door hun de hoogste en zuiverste kanalen van menschelijke
-emotie te openen&#x201d; (<i lang="de">Sexualpädagogik</i>, p. 60). Professor Schäfenacker (<i>id.</i>, p. 98) uit zich in denzelfden geest en merkt op dat &#x201c;de methode om uit schoolboeken
-te verwijderen al die passages die naar de meening van kortzichtige en enghartige
-onderwijzers niet geschikt zijn voor de jeugd, beslist moet veroordeeld worden&#x201d;. Iedere
-gezonde jongen en ieder gezond meisje dat den leeftijd der puberteit bereikt heeft,
-mag veilig toestemming gegeven worden in een goede bibliotheek te snuffelen, hoe verschillend
-de inhoud ervan ook is. Wel verre van leiding noodig te hebben, zullen zij gewoonlijk
-een veel verfijnder smaak toonen dan menschen die ouder zijn. Op dezen leeftijd, terwijl
-de emoties nog maagdelijk zijn en gevoelig, krassen de dingen, die realistisch, leelijk
-of ziekelijk zijn op den jongen geest en zij worden ter zijde geworpen, terwijl op
-den volwassen leeftijd, met het ruwer worden van het geestelijk weefsel, veroorzaakt
-door de jaren en door de ondervinding, deze tegenzin ongetwijfeld door een even gezond
-en natuurlijk instinct veel minder sterk kan worden<span class="corr" title="Niet in bron">.</span>
-</p>
-<p>Ellen Key somt in hoofdstuk VI van haar <i>Eeuw van het Kind</i> juist de redenen op die er zijn tegen de gewoonte om voor kinderen boeken te kiezen,
-die &#x201c;geschikt&#x201d; voor hen zijn, een gewoonte, die zij beschouwt als een van de dwaasheden
-van de moderne opvoeding. Het kind moet vrij zijn alle groote literatuur te lezen
-en het zal zelf bij instinct de dingen terzijde schuiven voor welke het nog niet rijp
-is. Zijn koele zinnen worden niet gehinderd door tooneelen die ouderen te prikkelend
-vinden, terwijl het zelfs in een later stadium niet de naaktheid van de groote literatuur
-is, maar veeleer de methode van den modernen roman, die kans heeft de verbeelding
-te bezoedelen, de waarheid te vervalschen en den smaak te beleedigen. Het is geheimzinnigheid
-die misleidt en ruw maakt, die een toestand van den geest schept, waarin zelfs de
-Bijbel een prikkel wordt voor de zinnen. De geschriften van de groote meesters geven
-het voedsel aan de verbeelding, dat het kind verlangt; het erotisch moment daarin
-is te kort om te veel te kunnen verhitten. Het is des te meer noodig voor kinderen,
-merkt Ellen Key op, om ingeleid te worden in de groote literatuur, omdat zij dikwijls
-weinig gelegenheid hebben zich er in hun later leven mee bezig te houden. Vele jaren
-tevoren had Ruskin in <i lang="en">Sesame and Lilies</i> welsprekend er op aangedrongen, dat zelfs aan jonge meisjes moest worden toegestaan
-vrij in bibliotheken te snuffelen.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Wat over literatuur gezegd is, is evenzeer van toepassing op de kunst. Kunst, zoowel
-als literatuur, en op dezelfde indirecte wijze, kan een waardevol hulpmiddel worden
-in de taak van sexueele inlichting en sexueele <span class="corr" title="Bron: hygiene">hygiëne</span>. Moderne kunst kan voor het grootste deel voorbijgezien worden van dit gezichtspunt,
-maar kinderen kunnen niet te vroeg vertrouwd gemaakt worden met de voorstellingen
-van het naakt in de oude beeldhouwkunst en in de schilderijen van de oude meesters
-der Italiaansche school. Op deze wijze kunnen zij immuun gemaakt worden, zooals Enderlin
-het uitdrukt, tegen die voorstellingen van het naakt, die zich beroepen op <span class="pagenum">[<a id="pb83" href="#pb83">83</a>]</span>de lagere instincten. Vroege bekendheid met het naakt in de kunst is terzelfder tijd
-een hulp tot het verkrijgen van een juiste houding tegenover reinheid in de natuur.
-&#x201c;Hij die geleerd heeft&#x201d;, zooals Höller opmerkt, &#x201c;rustig het naakt in de kunst te genieten,
-zal in staat zijn het naakt in de natuur te beschouwen als een kunstwerk&#x201d;.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Afgietsels van klassieke naakte standbeelden en reproducties van de schilderijen van
-de oude Venetiaansche en andere Italiaansche meesters kunnen goed gebruikt worden
-om schoolkamers te versieren, niet zoozeer als voorwerpen van onderricht dan als dingen
-van schoonheid, waarmee het kind niet te vroeg vertrouwd gemaakt kan worden. In Italië
-zegt men, dat het een gewone zaak is, dat schoolklassen door hun onderwijzers naar
-de museums van kunst worden meegenomen, met goede resultaten; zulke bezoeken vormen
-een deel van het officieele opvoedingsplan.
-</p>
-<p>Er kan geen twijfel aan bestaan, dat zulke vroege vertrouwdheid met de schoonheid
-van het naakt in de klassieke kunst in ruimen kring een behoefte is onder alle maatschappelijke
-klassen en in vele landen. Aan dit gebrek in onze opvoeding moeten wij toeschrijven
-het nu en dan, en in Amerika en Engeland dikwijls, voorkomen van zulke voorvallen
-als verzoekschriften en protesten tegen het opstellen van naakte standbeelden in museums
-van kunst, het vertoonen van schilderijen zoo onschuldig als Leighton&#x2019;s &#x201c;Bath of Psyche&#x201d;
-achter winkelramen en de eisch van het drapeeren van de naakte personificaties van
-abstracte deugden in architectonische straatdecoratie. Zoo onvolkomen is nog de opvoeding
-van de massa, dat in deze zaken het slecht opgevoede fanatisme van de onreinheid gewoonlijk
-hoogtij viert. Zulk een stand van zaken kan slechts een ongezonde reactie hebben op
-de moreele atmosfeer van de gemeenschap, waarin ze mogelijk is. Zelfs uit een godsdienstig
-gezichtspunt is verhitte preutschheid niet te verdedigen. Northcote heeft zeer gematigd
-en gevoelig de kwestie van het naakt in de kunst besproken van het standpunt der Christelijke
-moraal. Hij wijst er op, dat niet alleen het naakt in de kunst niet onbevoegd veroordeeld
-mag worden en dat het naakte in het geheel niet noodzakelijk het erotische is, maar
-hij voegt er ook bij, dat zelfs erotische kunst, in zijn beste en zuiverste uitingen,
-slechts aandoeningen opwekt, die het waardige voorwerp zijn van de aspiraties van
-een mensch. Het zou zelfs onmogelijk zijn Bijbelsche verhalen goed op doek of in marmer
-voor te stellen, als de erotische kunst in den ban gedaan werd. (Rev. H. Northcote,
-<i lang="en">Christianity and Sex Problems</i>, hoofdst. XIV).
-</p>
-<p>Vroege bekendheid met het naakt in klassieke en oude Italiaansche kunst moet tijdens
-de puberteit verbonden worden met een even groote bekendheid met photographieën van
-mooie en natuurlijk ontwikkelde naakte modellen. In vroeger jaren waren boeken, die
-platen bevatten geschikt om op aantrekkelijke wijze aan jonge menschen voor te leggen,
-moeilijk te verschaffen. Nu bestaat die moeilijkheid niet langer. Dr. C.&nbsp;H. Stratz,
-Den Haag, is de pionier geweest in deze zaak. In een serie mooie boeken (vooral in
-<i lang="de">Der Körper des Kindes</i>, <i lang="de">Die Schönheit des Weiblichen Körpers</i> en <i lang="de">Die Rassenschönheit des Weibes</i>, alle uitgegeven door Enke in Stuttgart), heeft hij een groot aantal mooi uitgezochte
-photographieën van naakte, maar volkomen kuische figuren samengebracht. Kort geleden
-heeft Dr. Schufeldt, van Washington (die zijn werk opdraagt aan Stratz), uitgegeven
-zijn <i lang="en">Studies of the Human Form</i>, waarin hij, in denzelfden geest, de resultaten van zijn eigen studies van de naakte
-menschelijke gestalte gedurende vele jaren heeft verzameld. Het is noodig de indrukken,
-die uit klassieke bronnen gekregen zijn, te verbeteren door goede photographische
-illustraties, uit hoofde van de valsche conventies die in klassieke werken overheerschen,
-hoewel deze conventies niet noodzakelijk valsch waren voor de artisten die ze schiepen.
-De weglating van het schaamhaar, in voorstellingen van het naakt, was bij voorbeeld
-heel natuurlijk <span class="pagenum">[<a id="pb84" href="#pb84">84</a>]</span>voor de volken van landen, die, nog onder Oosterschen invloed, gewend zijn het haar
-van het lichaam te verwijderen. Als wij onder geheel verschillende omstandigheden
-die artistieke conventie nu laten voortbestaan, stellen wij ons in een verkeerde verhouding
-tot de natuur. Er zijn vele bewijzen hiervoor. &#x201c;Er is éen conventie zoo oud, zoo noodig,
-zoo algemeen&#x201d;, schrijft Frederic Harrison (<i lang="en">Nineteenth Century and After</i>), &#x201c;dat het opzettelijk zondigen ertegen de gal kan opwekken van den minst overdreven
-kieskeurigen man en dat vrouwen zich ineens zouden terugtrekken&#x201d;. Als jongens en meisjes
-opgevoed waren aan moeders knie in bekendheid met platen van mooie en natuurlijke
-naaktheid, zou het voor een ieder onmogelijk zijn zulke dwaze en schandelijke woorden
-te schrijven als deze.
-</p>
-<p>Er kan geen twijfel aan zijn, dat onder ons de eenvoudige en open houding van het
-kind jegens het naakt zoo vroeg is vernietigd, dat verstandige opvoeding noodig is
-om het in staat te stellen, te onderscheiden wat obsceen is en wat niet. Voor den
-jongen van den ploeg en het dienstmeisje van het land is alle naaktheid, óok die van
-een Grieksch beeld, even schandelijk of wellustig. &#x201c;Ik heb ook een plaat met zulke
-vrouwen&#x201d;, zei een boer met een grijns, en hij wees naar een photographie van een van
-Tintoret&#x2019;s mooiste groepen, &#x201c;die rooken cigaretten&#x201d;. En het meerendeel der menschen
-in de meeste Noordelijke landen is nog niet ver voorbij dit stadium van gebrek aan
-onderscheiding; in bekwaamheid om onderscheid te maken tusschen het mooie en het obscene
-staan zij nog op het standpunt van den jongen van den ploeg en van het dienstmeisje.</p>
-</blockquote><p>
-<span class="pagenum">[<a id="pb85" href="#pb85">85</a>]</span></p>
-</div>
-<div class="footnotes">
-<hr class="fnsep">
-<div class="footnote-body">
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e1227" href="#xd29e1227src">1</a></span> Deze uitingen zijn behandeld in de studie over Auto-erotiek in een onzer andere werken.
-Wij kunnen er bijvoegen, dat het sexueele leven van het kind tot in de fijnste bijzonderheden
-onderzocht is door Moll, <i lang="de">Das Sexualleben des Kindes</i><span class="corr" id="xd29e1231" title="Bron: .">,</span> 1900.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e1227src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e1235" href="#xd29e1235src">2</a></span> Deze geslachtsbloei in de sexueele klieren en borsten bij de geboorte of in de vroege
-jeugd is in een thèse de Paris behandeld door Camille Renouf (<i lang="fr">La Crise Génital et les Manifestations Connexes chez le Foetus et le Nouveau-né</i>, 1905); hij kan geen bevredigende verklaring van deze verschijnselen geven.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e1235src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e1436" href="#xd29e1436src">3</a></span> Amélineau, <i lang="fr">La Morale des Egyptiens</i>, pag. 64.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e1436src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e1460" href="#xd29e1460src">4</a></span> &#x201c;<span lang="en">The Social Evil in Philadelphia</span>&#x201d;, <i lang="en">Arena</i>, Maart, 1896.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e1460src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e1469" href="#xd29e1469src">5</a></span> Moll, <i lang="de">Konträre Sexualempfindung</i>, third edition<span class="corr" id="xd29e1474" title="Niet in bron">,</span> pag. 592.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e1469src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e1479" href="#xd29e1479src">6</a></span> Deze machteloosheid van de wet en de politie wordt wel erkend door mannen van de wet,
-die op de hoogte zijn van de zaak. Zoo dringt T. Werthauer (<i lang="de">Sittlichkeitsdelikte der Grosstadt</i>, 1907) voortdurend aan op het belang van ouders en onderwijzers om kinderen van hun
-vroege jeugd af een langzamerhand toenemende kennis van sexueele zaken mede te deelen.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e1479src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e1733" href="#xd29e1733src">7</a></span> &#x201c;Aan ouders moet geleerd worden hoe ze inlichtingen moeten geven&#x201d;, zegt E.&nbsp;L. Keyes
-(&#x201c;<span lang="en">Education upon Sexual Matters</span>&#x201d;, <i lang="en">New York Medical Journal</i>, Febr. 10, 1906), &#x201c;en dit leeren van de ouders moet beginnen, wanneer zij zelf nog
-kinderen zijn.<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e1733src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e1834" href="#xd29e1834src">8</a></span> Moll (<i>op. cit.</i>, pag. 224) zet zeer juist uiteen, hoe onmogelijk het is kinderen te behoeden voor
-het zien en ondervinden van dingen, die met het sexueele leven in verband staan.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e1834src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e1901" href="#xd29e1901src">9</a></span> Meisjes zijn zelfs niet voorbereid in vele gevallen op het voor den dag komen van
-de schaamharen. Deze onverwachte haargroei bezorgt jonge meisjes dikwijls veel heimelijken
-angst, en zij knippen ze dikwijls zorgvuldig af.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e1901src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e1959" href="#xd29e1959src">10</a></span> G.&nbsp;S. Hall, <i lang="en">Adolescence</i>, deel I, p. 511. Vele jaren geleden, in 1875, raadde wijlen Dr. Clarke, in zijn <i lang="en">Sex in Education</i> rust tijdens de menstruatie voor meisjes aan en verwekte daardoor een hevigen tegenstand,
-die zeker nu niet voorgekomen zou zijn, nu de speciale gevaren van de vrouwelijkheid
-meer en meer duidelijk begrepen worden.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e1959src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e1975" href="#xd29e1975src">11</a></span> Voor een resumé van de physieke en geestelijke verschijnselen van de periode der menstruatie,
-zie men Havelock Ellis: <i>Man en Vrouw</i> hoofdst. XI. De primitieve voorstelling van de menstruatie is meer uitgebreid besproken
-door J.&nbsp;G. Fraser in <i lang="en">The Golden Bough</i>. Een groote verzameling van feiten met betrekking tot de afzondering tijdens de menstruatie
-van vrouwen over de geheele wereld, zal men vinden in Ploss en Bartels, <i lang="de">Das Weib</i>. De afzondering van meisjes tijdens de puberteit in Straat Torres is speciaal bestudeerd
-door Seligmann, <i lang="en">Reports Anthropological Expedition to Torres Straits</i>, deel V, hoofdst. VI.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e1975src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e2056" href="#xd29e2056src">12</a></span> Zoo ontdekte Miss Lura Sanborn, die de leiding heeft van de lichaamsoefeningen aan
-de normaalschool te Chicago, dat een bad eenmaal in de 14 dagen niets ongewoons was.
-Bij de periode der menstruatie is er speciaal nog een bijgeloovige vrees voor water.
-Aan meisjes moet altijd geleerd worden, dat in dezen tijd zindelijkheid bovenal gebiedend
-noodzakelijk is. Zij moeten een lauw zitbad nemen &#x2019;s avonds en &#x2019;s morgens, en een
-vaginauitspoeling (die nooit koud moet wezen) is altijd goed zoowel voor veraangenaming
-als voor zindelijkheid. Er is niet de minste reden om tijdens de menstruatie bang
-voor water te zijn. Dit punt werd eenige jaren geleden in het <i lang="en">British Medical Journal</i> besproken met volkomen eensgezindheid van opinie. Een bekend Amerikaansch verloskundige,
-Dr. J. Clifson Edgar, komt na een zorgvuldige studie over opinie en praktijk in deze
-kwestie (&#x201c;<span lang="en">Bathing During Menstrual Period</span>,&#x201d; <i lang="en">American Journal Obstetrics</i>, Sept. 1900) tot de conclusie, dat het mogelijk en heilzaam is koude baden te nemen
-(geen zeebaden) tijdens de periode, mits er gepaste voorzorgen in acht genomen en
-de gewoonten niet plotseling veranderd worden. Zulk een wijze van handelen behoeft
-niet zonder onderscheid toegepast te worden, maar er kan geen twijfel aan zijn, dat
-bij stoere boerenvrouwen, die er in haar jeugd aan gewend zijn, een lange onderdompeling
-in de zee bij het visschen geen slechte resultaten heeft, en dat die zelfs goed is.
-Housel (<i lang="fr">Annales de Gynécologie</i>, Dec. 1894) heeft statistieken gepubliceerd over het menstrueele leven van 123 visschersvrouwen
-op de Fransche kust. Zij waren gewend garnalen te vangen, uren achtereen dikwijls
-tot boven het middel in zee staande, en dan rond te loopen in haar natte kleeren om
-garnalen te verkoopen. Zij beweerden allen nadrukkelijk, dat haar menstruatie gemakkelijker
-was als zij aan haar werk bezig waren. Haar perioden zijn merkwaardig regelmatig en
-haar vruchtbaarheid is groot.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e2056src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e2071" href="#xd29e2071src">13</a></span> J.&nbsp;H. Bride, &#x201c;<span lang="en">The Life and Health of Our Girls in Relation to Their Future</span>&#x201d;, <i lang="en">Alienist and Neurologist</i>, Febr., 1904.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e2071src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e2153" href="#xd29e2153src">14</a></span> W.&nbsp;G. Chambers, &#x201c;<span lang="en">The Evolution of Ideals</span>&#x201d;, <i lang="en">Pedagogical Seminary</i>, Maart, 1903; Catherine Dodd. &#x201c;<span lang="en">School Children&#x2019;s Ideals</span>&#x201d;, <i lang="en">Natural <span class="corr" id="xd29e2166" title="Bron: Revieuw">Review</span></i>, Febr. en Dec., 1900, en Juni, 1901. Geen Duitsche meisjes kwamen uit voor den wensch
-om mannen te willen zijn; zij zeiden dat het slecht zou zijn. Onder Vlaamsche meisjes
-bevond Varendonck te Gent echter (<i lang="fr">Archives de Psychologie</i>, Juli 1908) dat 26 percent mannen tot ideaal hadden.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e2153src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e2173" href="#xd29e2173src">15</a></span> A. Reibmayr, <i lang="de">Die Entwicklungsgeschichte des Talentes und Genies</i>, 1908, deel 1, bladz. 70.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e2173src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e2182" href="#xd29e2182src">16</a></span> R. Hellmann, <i lang="de">Ueber Geschlechtsfreiheit</i>, pag. 14<span class="corr" title="Niet in bron">.</span>&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e2182src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e2205" href="#xd29e2205src">17</a></span> Dit geloof schijnt veel voor te komen onder jonge meisjes op het vasteland van Europa.
-Het vormt het onderwerp van een van Marcel Prevost&#x2019;s <i lang="fr">Lettres de Femmes</i>. In Oostenrijk is het, volgens Freud, niet ongewoon, uitsluitend onder meisjes.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e2205src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e2213" href="#xd29e2213src">18</a></span> Toch is, volgens de Engelsche wet, verkrachting een misdaad, die een echtgenoot niet
-aan zijn vrouw kan begaan, (zie b.v., Nevill Geary, <i lang="en">The Law of Marriage</i>, hoofdst. XV, afd. V). De voltrekking van de huwelijksplechtigheid echter, zelfs
-als ze noodzakelijk een duidelijke verklaring in zich sloot van de voorrechten van
-den man, kan niet beschouwd worden als een voldoende rechtvaardiging voor een daad
-van sexueele gemeenschap, volbracht met geweld of zonder de toestemming van de vrouw.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e2213src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e2229" href="#xd29e2229src">19</a></span> Hirschfeld, <i lang="de">Jahrbuch für Sexuelle Zwischenstufen</i>, 1903, pag. 88. We kunnen hieraan toevoegen, dat een afschuw tegen <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> niet noodzakelijk behoeft voort te komen uit een slechte opvoeding en dat die ook
-wel voor kan komen in erfelijk gedegenereerde vrouwen, wier voorouders gelijke of
-er mee verwante geestelijke eigenaardigheden vertoond hebben. Een geval van zulke
-&#x201c;functioneele impotentie&#x201d; wordt vermeld van een jonge Italiaansche vrouw van een en
-twintig jaar, die overigens gezond was en sterk aan haar echtgenoot gehecht. Het huwelijk
-werd nietig verklaard op den grond dat &#x201c;rudimentaire sexueele of emotioneele paranoia,
-die een vrouw onoverwinbaar afkeerig maakt van sexueele vereeniging, niettegenstaande
-de volledigheid van de sexueele organen, psychische functioneele impotentie vormt&#x201d;.
-(<i lang="it">Archivio di Psichiatria</i>, 1906, fosc. VI, pag. 806).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e2229src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e2303" href="#xd29e2303src">20</a></span> De redelijkheid van dezen stap blijkt zoo duidelijk, dat het bijna niet noodig moest
-zijn er op aan te dringen. &#x201c;De mededeeling aan schooljongens en schoolmeisjes wordt
-het best gedaan door een ouderen dokter&#x201d;, merkt Näcke op, &#x201c;soms misschien door den
-schooldokter&#x201d;. &#x201c;Ik raad sterk aan&#x201d;, zegt Clouston (<i lang="en">The Hygiene of Mind</i>, pag. 249), &#x201c;dat de huisdokter, geleid door de ouders en den onderwijzer, verreweg
-de beste leeraar en raadsman is&#x201d;. Moll is van dezelfde meening.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e2303src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e2324" href="#xd29e2324src">21</a></span> Ik heb dit argument verder ontwikkeld in <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span><span lang="en">Religion and the Child</span>&#x201d;, <i lang="en">Nineteenth Century and After</i>, 1907.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e2324src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e2413" href="#xd29e2413src">22</a></span> De nauwe betrekking die er bestaat tusschen kunst en poëzie en den sexueelen impuls
-is sporadisch erkend door velen, die niet tot een ruimen blik op de auto-erotische
-werkzaamheid in het leven gekomen zijn. &#x201c;Poëzie staat noodzakelijk in verband met
-de sexueele functies&#x201d;, zegt Metchnikoff (<i lang="fr">Essais Optimistes</i>, pag. 352), die ook met instemming aanhaalt het gezegde van Möbius (vroeger geuit
-door Ferrero en vele anderen) &#x201c;dat artistieke bekwaamheden waarschijnlijk moeten beschouwd
-worden als secundaire sexueele kenmerken&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e2413src">&#x2191;</a></p>
-</div>
-</div>
-</div>
-<div id="ch3" class="div1 chapter"><span class="pagenum">[<a href="#xd29e322">Inhoud</a>]</span><div class="divHead">
-<h2 class="main">SEXUEELE OPVOEDING EN NAAKTHEID</h2>
-<p><span class="pagenum">[<a id="pb87" href="#pb87">87</a>]</span></p>
-<div class="argument">
-<p class="first">De Grieksche houding tegenover de naaktheid.&#x2014;Hoe de Romeinen die houding wijzigden.&#x2014;De
-invloed van het Christendom.&#x2014;Naaktheid in middeleeuwsche tijden.&#x2014;Ontwikkeling van
-den afschuw voor naaktheid.&#x2014;De daarmee samengaande verandering in de opvatting van
-de naaktheid.&#x2014;Preutschheid.&#x2014;De romantische beweging.&#x2014;Het ontstaan van een nieuw gevoel
-met betrekking tot de naaktheid.&#x2014;De hygiënische beschouwing van de naaktheid.&#x2014;Hoe
-kinderen aan naaktheid gewend kunnen worden.&#x2014;Naaktheid staat niet vijandig tegenover
-zedigheid.&#x2014;Het instinct van physieke trots.&#x2014;De waarde van naaktheid in de opvoeding.&#x2014;De
-aesthetische waarde van naaktheid.&#x2014;Het menschelijk lichaam als een van de eerste opwekkingsmiddelen
-in het leven.&#x2014;Hoe naaktheid gecultiveerd kan worden.&#x2014;De moreele waarde van naaktheid.</p>
-</div>
-</div>
-<div class="divBody">
-<p class="first">De discussie over de naaktheid in de kunst brengt ons tot de aanverwante kwestie van
-naaktheid in de natuur. Wat is de psychologische invloed van vertrouwdheid met het
-naakt? In hoe verre moeten kinderen vertrouwd gemaakt worden met het naakte lichaam?
-Over deze kwestie hebben de menschen op verschillende tijden verschillende meeningen
-gehad, en gedurende de laatste jaren is er daarover een opmerkelijke verandering beginnen
-te komen in den geest van praktische opvoeders.
-</p>
-<p>In Sparta, in Chios, en elders in Griekenland was er een tijd, dat vrouwen naakt gymnastische
-toeren deden en dansten, te zamen met de mannen, of in hun tegenwoordigheid<a class="noteref" id="xd29e2496src" href="#xd29e2496">1</a>. Plato keurde in zijn &#x201c;Republiek&#x201d; zulke gewoonten goed en zeide, dat de bespotting
-van hen, die er om lachten, niets was dan &#x201c;onrijp fruit, geplukt van den boom der
-kennis&#x201d;. Over vele kwesties zijn Plato&#x2019;s opinies veranderd, maar niet over deze. In
-de &#x201c;Wetten&#x201d;, die het laatste resultaat zijn van zijn philosophische overdenking in
-zijn <span class="pagenum">[<a id="pb88" href="#pb88">88</a>]</span>ouderdom, raadt hij nog (Bk. VIII) een dergelijke coëducatie van de seksen aan en
-hun coöperatie in alle werken van het leven, gedeeltelijk om den òverscherpen kant
-der sexueele begeerte af te stompen; met hetzelfde doel raadde hij aan het samen omgaan
-van jongens en meisjes zonder belemmering, in een kleeding, die den vorm niet bedekte.
-</p>
-<p>Het is opmerkelijk dat de Romeinen, een ruwer aangelegd volk dan de Grieken en in
-onzen engen zin meer &#x201c;moreel&#x201d;, geen gevoel toonden voor den veredelenden en verfijnenden
-invloed van de naaktheid. Naaktheid was voor hen alleen een wellustig toegeven, dat
-met minachting behandeld moest worden, zelfs als men er van genoot. Ze werd beperkt
-tot het tooneel en er werd om geroepen door het volk. Vooral in de Floralia schijnt
-de menigte het als haar recht geëischt te hebben, dat de acteurs naakt zouden spelen,
-waarschijnlijk, naar men denkt, als een overblijfsel van een volksritueel. Maar de
-Romeinen, hoewel ze met graagte naar de comedie gingen, voelden niets dan minachting
-voor de tooneelspelers. &#x201c;<span lang="la">Flagitii principium est, nudare inter cives corpora</span>&#x201d;. Dat is, wat de oude Ennius dacht, zooals vermeld wordt door Cicero, en dat bleef
-tot het laatst het echte Romeinsche gevoelen. &#x201c;<span lang="la">Quanta perversitas!</span>&#x201d; zooals Tertullianus uitriep. &#x201c;<span lang="la">Artem magnificant, artificem notant</span>&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e2512src" href="#xd29e2512">2</a>. Zoo legden de Romeinen, hoewel zij den afschuw van de Christenen opwekten, toch
-in werkelijkheid den grondslag van de Christelijke moraal.
-</p>
-<p>Het Christendom, dat het met zoo vele van Plato&#x2019;s ideeën eens was, wilde niets te
-doen hebben met zijn beschouwing van de naaktheid en zag de psychische juistheid ervan
-niet in. De reden was eenvoudig, en werkelijk onnoozel. De kerk was er hartstochtelijk
-op uit te vechten tegen wat zij &#x201c;het vleesch&#x201d; noemde, en zoo verviel zij in de dwaling,
-de subjectieve kwestie van sexueel verlangen te verwarren met het objectieve beschouwen
-van den naakten vorm. &#x201c;Het vleesch&#x201d; is slecht; dus moet &#x201c;het vleesch&#x201d; verborgen worden.
-En zij verborgen het, zonder te begrijpen, dat ze daarmee niet het verlangen naar
-de menschelijke gestalte onderdrukt hadden, maar dat ze dat integendeel aangewakkerd
-hadden door er de bekoring aan toe te voegen van een verboden mysterie.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Burton zegt, in zijn <i lang="en">Anatomy of Melancholy</i> (Deel III Sect. II, Mem II, Subs. IV), waar hij wijst op de raadgevingen van Plato:
-&#x201c;Maar <i>Eusebius</i> en <i>Theodoret</i> geeselen hem er goed voor; en dat mogen ze ook wel doen: want, zooals de een zegt,
-het zien alleen van naakte deelen <i>veroorzaakt enorme, hevige begeerten en prikkelt mannen en vrouwen beide tot brandenden
-lust</i>&#x201d;. &#x201c;Toch&#x201d;, voegt Burton er zelf verder in hetzelfde deel van zijn werk (Mem. V, Subs.
-III), <span class="pagenum">[<a id="pb89" href="#pb89">89</a>]</span>zonder protest bij, &#x201c;meenen sommigen, dat het zien van een naakte vrouw op zichzelf
-in staat is de genegenheid van een man te veranderen; en het verdient overweging,
-zegt de Franschman <i>Montaigne</i>, in zijn Essays, dat de kundigste meesters in liefdezaken als geneesmiddel voor liefdehartstochten
-aanraden een volledig beschouwen van het lichaam&#x201d;.
-</p>
-<p>Er moest geen kwestie zijn over het feit, dat juist het versierde, gedeeltelijk verborgen
-lichaam en niet het volkomen naakte, werkt als een sexueele prikkel. Ik heb eenig
-bewijsmateriaal samengebracht over dit punt, in de studie over &#x201c;<span lang="en">The Evolution of Modesty</span>&#x201d;. <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>In Madagascar, West-Afrika, en de Kaap&#x201d;, zegt F.&nbsp;G.&nbsp;F. Scott Elliot (<i lang="en">A Naturalist in Mid-Africa</i>, pag. 36), &#x201c;heb ik altijd denzelfden regel gevonden. Kuischheid is omgekeerd evenredig
-aan de hoeveelheid kleeding&#x201d;. Men is nu inderdaad algemeen van opinie, dat een van
-de voornaamste bedoelingen van versiering en kleeding was: het sexueele verlangen
-aan te wakkeren, en schildersmodellen weten wel, dat als zij volkomen zonder kleeding
-zijn, zij het veiligst zijn voor ongewenschte toenadering van mannen. &#x201c;Een van mijn
-geliefkoosde modellen vertelde mij&#x201d;, zegt Dr. Shufeldt (Medical Brief Oct. 1904),
-de beroemde schrijver van <i lang="en">Studies of the Human Form</i>, &#x201c;dat zij gewoon was zich, zoo spoedig mogelijk, na het betreden van het atelier
-van den schilder te ontkleeden, want, daar mannen niet altijd verantwoordelijk zijn
-voor hun emoties, voelde zij, dat ze veel minder kans had ze op te wekken of te prikkelen,
-als ze geheel naakt was, dan wanneer ze maar half gekleed was&#x201d;. Dit feit is volkomen
-bekend aan schildersmodellen. Als het overwinnen van het geslachtsverlangen het eerste
-en laatste punt was waar het op aankwam in het leven, dan zou het verstandiger zijn
-om kleeding dan om naaktheid te verbieden.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Toen het Christendom de geheele Europeesche wereld beheerschte, kon dit strenge vermijden
-van zelfs het gezicht van &#x201c;het vleesch&#x201d;, hoewel het in naam door allen aangenomen
-was als het wenschelijke ideaal, alleen geheel en volkomen doorgevoerd worden in het
-klooster. In de gewoonten van de wereld daarbuiten bleven, ofschoon de oorspronkelijke
-Christelijke idealen hun invloed behielden, verschillende heidensche en primitieve
-tradities, die aan de naaktheid gunstig waren, nog bestaan, en mochten zich, in zekere
-mate, uiten, evenzeer in het dagelijksch leven als bij bepaalde gelegenheden.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Hoe wijd verspreid de nu en dan voorkomende of algemeen gebruikelijke gewoonte van
-naaktheid in de wereld over het algemeen is, en hoe volkomen ze overeen te brengen
-is zelfs met de allergevoeligste zedigheid is uiteengezet in &#x201c;<span lang="en">The Evolution of Modesty</span>&#x201d;, eveneens van mijne hand.
-</p>
-<p>Zelfs tijdens het tijdperk van het Christendom is de impuls om naaktheid aan te nemen,
-dikwijls met het gevoel dat het een bijzonder geheiligde gewoonte was, blijven bestaan.
-De Adamieten van de tweede eeuw, die naakt lazen en baden en die naakt het sacrament
-vierden, volgens wat vermeld wordt door den heiligen Augustinus, schijnen weinig aanstoot
-gegeven te hebben, zoolang zij naaktheid alleen in praktijk brachten bij hun heilige
-ceremonies. De Duitsche Broeders van den Vrijen Geest, in de dertiende eeuw, verenigden
-zooveel kuischheid met algemeene naaktheid, dat orthodoxe Katholieken meenden, dat
-ze door den Duivel geholpen werden. De Fransche Picardiërs eischten, op een veel later
-tijd, openbare naaktheid, in het geloof, dat God, hun leider in de wereld gezonden
-had, om de wet der Natuur te herstellen; zij werden vervolgd en ze werden tenslotte
-uitgeroeid door de Hussieten.
-</p>
-<p>In het dagelijksch leven werd echter tijdens de middeleeuwen een vrij groote <span class="pagenum">[<a id="pb90" href="#pb90">90</a>]</span>mate van naaktheid toegestaan. Dit was vooral zoo in de openbare baden, die door mannen
-en vrouwen te zamen bezocht werden. Zoo maakt Alwin Schultz de opmerking (in zijn
-<i lang="de">Höfische Leben zur Zeit der Minnesänger</i>), dat de vrouwen van de aristocratische klassen, niet de mannen, dikwijls in deze
-baden naakt waren, behalve dat ze een hoed op hadden en een halssnoer om.
-</p>
-<p>Er is somtijds gezegd, dat in de middeleeuwsche godsdienstige spelen Adam en Eva absoluut
-naakt waren. Chambers betwijfelt dit en meent dat zij vleeschkleurige tricots droegen,
-of dat ze evenals in een later spel van deze soort &#x201c;gekleed waren in wit leder&#x201d; (E.&nbsp;K.
-Chambers, <i lang="en">The Mediæval Stage</i>, deel I, p. 5). Het kan wel zoo zijn, maar het openlijk vertoonen zelfs van de <span class="corr" id="xd29e2575" title="Bron: sexeele">sexueele</span> organen was geoorloofd, en dat in aristocratische huizen, want John of Salisbury
-(in een passage, die aangehaald wordt door Buckle, <i lang="en">Commonplace Book</i>, 541) protesteert tegen deze gewoonte.
-</p>
-<p>De vrouwen van de feministische zestiende eeuw in Frankrijk, zooals R. de Maulde la
-Clavière opmerkt (Revue de l&#x2019;Art, Jan. 1898), hadden er geen bezwaar tegen haar aanbidders
-te beloonen, door hen tot haar toilet toe te laten, of zelfs tot haar bad. Op het
-einde der eeuw werden de dames nog minder preutsch, en vele welbekende dames lieten
-zich schilderen, naakt tot het middel, zooals we zien op het portret van &#x201c;<span lang="fr">Gabrielle d&#x2019;Estrées au Bain</span>&#x201d; in Chantilly. Vele van deze schilderijen echter zijn zeker geen werkelijke portretten.
-</p>
-<p>Zelfs in het midden van de zeventiende eeuw was naaktheid in Engeland in het openbaar
-niet verboden, want Pepys vertelt ons, dat op den 29sten Juli 1667 een kwaker naar
-Westminster Hall kwam, roepende: &#x201c;Hebt berouw! Hebt berouw!&#x201d; geheel naakt, behalve
-dat hij &#x201c;zeer netjes gedekt was om de geheime deelen, om schandaal te vermijden&#x201d;.
-(Dit was ongetwijfeld Solomon Eccles, die gewoon was in dit costuum rond te loopen,
-vóor en nà de Restoratie beide. Hij was een beroemd musicus geweest, en hoewel hij
-excentriek was, was hij blijkbaar niet krankzinnig).
-</p>
-<p>In een hoofdstuk &#x201c;<span lang="fr">De la Nudité</span>&#x201d; en in de appendices van zijn boek <i lang="fr">De l&#x2019;Amour</i> (deel I, p. 221) geeft Senancour voorbeelden van de nu en dan voorkomende gewoonte
-in Europa om zich naakt te vertoonen, en hij voegt er eenige belangwekkende opmerkingen
-van zichzelf bij; zoo ook Dulaure (<i lang="fr">Des Divinités génératives</i>, hoofdst. XV). Als regel schijnt het dat, hoewel volkomen naaktheid in andere opzichten
-toegestaan was, het gewoonte was de geslachtsdeelen te bedekken.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het verzet tegen de naaktheid heeft nooit geheel gezegevierd vóor de negentiende eeuw.
-Die eeuw vertegenwoordigde de triomf van al de krachten, die de naaktheid in het openbaar
-overal en geheel <span class="corr" id="xd29e2601" title="Bron: verbonden">verboden</span>. Als, zooals Pudor met nadruk zegt, naaktheid aristocratisch is en de slavernij van
-de kleeding een plebejische eigenaardigheid, aan de lagere klassen opgelegd door een
-hoogere klasse, die voor zichzelf het voorrecht behield van physieke beschaving, dan
-mogen we dit misschien in verband brengen met de uitbarsting van democratisch plebejerschap,
-die naar Nietzsche aantoonde, haar hoogtepunt bereikte in de negentiende eeuw. Het
-is in ieder geval zeker belangwekkend op te merken, dat de beweging te die tijde geheel
-van karakter veranderd was. Zij was algemeen geworden, maar terzelfder tijd waren
-de grondslagen ervan ondermijnd. Zij had in ruime mate haar godsdienstig en moreel
-karakter verloren en werd in plaats daarvan beschouwd als een zaak van conventie.
-De man van de negentiende eeuw, die het schouwspel zag van blanke ledematen, <span class="pagenum">[<a id="pb91" href="#pb91">91</a>]</span>die in het zonlicht schitterden, voelde niet meer zooals de middeleeuwsche kluizenaar
-dat hij het heil van zijn onsterfelijke ziel in gevaar bracht of zelfs maar de achteruitgang
-van zijn moraal in de hand werkte; hij voelde alleen maar, dat het &#x201c;onfatsoenlijk&#x201d;
-was, of in het uiterste geval &#x201c;walgelijk&#x201d;. Dat is te zeggen, hij beschouwde de zaak
-als eenvoudig een zaak van conventioneele etiquette, op zijn slechtst van smaak, van
-æsthetiek. Door zoo zijn tegenzin tegen naaktheid naar beneden te halen tot een zoo
-laag plan, had hij hem wel algemeen aannemelijk gemaakt, maar terzelfder tijd had
-hij hem beroofd van zijn hooge wijding. Zijn diepe afschuw van de naaktheid was buiten
-verhouding tot de lichtzinnige beweegredenen, waarop hij haar grondde.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Wij moeten echter niet de hardnekkigheid onderschatten, waarmee deze afschuw van de
-naaktheid werd vastgehouden. Niets geeft de diep ingewortelde haat, die de negentiende
-eeuw voor de naaktheid voelde, levendiger weer dan de woestheid&#x2014;er is geen ander woord
-voor&#x2014;waarmee Christelijke zendelingen naar wilden over de geheele wereld, zelfs in
-de tropen, er op aandrongen dat hun bekeerlingen de conventioneele kleeding van Noord-Europa
-zouden aannemen. Verhalen van reizigers loopen over van verwijzingen naar den nadruk,
-dien zendelingen legden op deze verandering in de gewoonte, die schadelijk was voor
-de gezondheid van het volk en tevens afbreuk deed aan hun waardigheid. Het is voldoende
-een getuige van gezag aan te halen, Lord Stanmore, vroeger Goeverneur van Fiji, die
-een lang stuk voorlas in de Anglikaansche Zendingsconferentie in 1894, over het onderwerp
-&#x201c;<span lang="en">Undue Introduction of Western Ways</span>&#x201d;. &#x201c;In het midden van het dorp&#x201d;, merkte hij op in een aanhaling van een typisch geval
-(en betrekking hebbende niet op Fiji maar op Tonga), &#x201c;is de kerk, een houten gebouw,
-dat op een schuur gelijkt. Als het Zondag is, vinden wij den inboorling-voorzanger,
-gekleed in een groenzwarte pandjesjas, een das, die eens wit geweest is, en een bril,
-die hij waarschijnlijk niet noodig heeft, preeken voor een gemeente, waarvan het mannelijk
-gedeelte gekleed is op een wijze, die veel gelijkt op zijn kleeding, terwijl de vrouwen
-zijn opgetooid met oude hoeden en mutsen, en vormelooze japonnen als badcostumes,
-of misschien met ouderwetsche crinolines. Invloedrijke stamhoofden en vrouwen van
-hooge geboorte, die in de kleeding van hun stam er uit zouden zien en er ook werkelijk
-uitzien, als leden eener natuurlijke aristocratie, maken door hun Zondagsopschik den
-indruk van vogelverschrikkers. Als een bezoek gebracht wordt aan de huizen van de
-stad, nadat het huiswerk van de menschen gedaan is, vindt men de familie op stoelen
-zitten, lusteloos en ongezellig, in een kamer vol rommel. In de huizen van de hoogere
-geestelijkheid onder de inboorlingen ziet men nog grooter naäperij van de manieren
-van het Westen. Daar vindt men stoelen met afschuwelijke antimacassars, smakelooze
-ronde van wol gemaakte kleedjes voor niet aanwezige bloempotten, en een massa leelijke,
-goedkoope en ordinaire porseleinen schoorsteenmantelversieringen, die, omdat er geen
-haard is en daarom geen schoorsteenmantel, in het gelid uitgestald worden op een wankel
-houten tafeltje. Het geheele leven van deze dorpsmenschen is een doellooze comedie.
-Zij vragen zich voortdurend af of zij ook een van de straffen oploopen, die staan
-op het inbreuk maken op de lange lijst van verbodsbepalingen, en of ze wel zóo leven
-als het past bij de buitenlandsche kleeren, die zij dragen. Hun gezichten hebben voor
-het merendeel een uitdrukking van norsche ontevredenheid, zij bewegen zich stil en
-vreugdeloos, opstandelingen in hun hart tegen den dwang, die hen drukt, maar dien
-zij toch niet durven afwerpen, gedeeltelijk uit een vage angst voor mogelijke wereldsche
-gevolgen, en gedeeltelijk omdat zij meenen dat zij geen goede Christenen meer zijn,
-als zij dat doen. Zij hebben <span class="pagenum">[<a id="pb92" href="#pb92">92</a>]</span>goede reden voor hun ontevredenheid. Op den tijd, toen ik de dorpen bezocht, waar
-ik bijzonder het oog op heb, was het strafbaar met geldboete en gevangenisstraf om
-kleederen van het land te dragen, strafbaar bij geldboete en gevangenisstraf om lang
-haar te dragen of een guirlande van bloemen; strafbaar met geldboete en gevangenisstraf
-om te worstelen of bal te spelen; strafbaar met geldboete en gevangenisstraf om huizen
-te bouwen op de wijze der inboorlingen; strafbaar om niet een hemd en broek te dragen,
-en op sommige plaatsen ook jas en schoenen; en als bijvoeging tot wetten, die een
-strikte puriteinsche inachtneming van den Zondag eischen, was het strafbaar met geldboete
-en gevangenisstraf op Zondag te baden. Op sommige andere plaatsen was het baden op
-Zondag strafbaar met geeselslagen en voor zoover ik weet zijn vrouwen gegeeseld om
-geen andere overtreding. In zulke omstandigheden zijn de menschen rijp voor opstand
-en soms komt het tot opstand&#x201d;.
-</p>
-<p>Een in het oog springend resultaat van het terugbrengen van het gevoel voor naaktheid
-tot een dwaze, maar gebiedende conventie is de neiging tot preutschheid. Deze is,
-zooals we weten, een vorm van nagemaakte zedigheid, die, omdat ze een conventie is,
-vatbaar is voor onbegrensde uitbreiding. Zij beperkt zich in het geheel niet tot moderne
-tijden of tot Christelijk Europa. De oude Hebreërs waren niet geheel vrij van preutschheid,
-en we vinden in het Oude Testament, dat door een merkwaardig euphemisme de sexueele
-organen dikwijls vermeld werden als &#x201c;de voeten&#x201d;. De Turken zijn in staat tot preutschheid.
-En ook de oude Grieken. &#x201c;Dion, de philosoof, vertelt ons&#x201d;, merkt Clemens van Alexandrië
-op (<i lang="la">Stromates</i>, Bk. IV, hoofdst. XIV) &#x201c;dat een vrouw, Lysidica, door overmaat van kuischheid, baadde
-in haar kleeren, en dat Philotera, als zij op het punt was in het bad te gaan, langzamerhand
-haar tunica naar boven trok, als het water haar naakte deelen bedekte; en dat ze haar
-dan, langzamerhand overeind komende, weer aantrok&#x201d;. Geaffecteerde preutsche vrouwen
-werden gevonden onder de eerste Christenen, en haar manieren zijn beschreven door
-den heiligen Jeronimus in een van zijn brieven aan Eustochius: &#x201c;Deze vrouwen&#x201d;, zegt
-hij, &#x201c;spreken tusschen haar tanden, of met bij elkaar getrokken lippen, en met een
-lispelende tong, en zij spreken haar woorden maar half uit, omdat zij alles wat natuurlijk
-is beschouwen als onbeschaafd. Zulke vrouwen&#x201d;, verklaart Jeronimus, en hier overwint
-de philoloog in hem den asceticus, &#x201c;bederven zelfs de taal&#x201d;. Ieder keer wanneer een
-kunstmatige &#x201c;zedigheid&#x201d; aan natuurvolken opgedrongen wordt, is er kans dat er preutschheid
-optreedt. Haddon beschrijft dit voor de inboorlingen van Straat Torres, waar zelfs
-de kinderen nu nog lijden onder overdreven preutschheid, hoewel zij vroeger geheel
-naakt en zonder schaamte waren (<i lang="en">Cambridge Anthropological Expedition to Torres Straits</i>, vol. V, p. 271).</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>De negentiende eeuw, die den triomf gezien heeft van schuchterheid en preutschheid
-in deze zaak, heeft ook de eerste vruchtbare kiem voortgebracht van nieuwe opvattingen
-van naaktheid. Tot zekere hoogte waren die belichaamd in de groote romantische beweging.
-Rousseau had niet speciaal den nadruk gelegd op de naaktheid als een element van den
-terugkeer tot de natuur, dien hij met zooveel invloed predikte. Een nieuwe wijze van
-voelen in deze zaak ontstond echter met karakteristieke buitensporigheid in sommige
-van de tijdperken der revolutie, terwijl in Duitschland in het baanbrekende <i lang="de">Lucinde</i> van Friedrich Schlegel, een karakteristieke figuur in de romantische beweging, een
-nog ongewone opvatting van het lichaam werd uitgebeeld op ernstige en waardige wijze.
-</p>
-<p>In Engeland verkondigde Blake, met zijn vreemd en vurig genie, <span class="pagenum">[<a id="pb93" href="#pb93">93</a>]</span>een mystieke leer, die in zich sloot de geestelijke verheerlijking van het lichaam
-en verachting voor de kleederliefde van beschaafde menschen (&#x201c;Wat een modernen mensch
-aangaat&#x201d;, schreef hij, &#x201c;als hij van zijn kleerenlast ontdaan is, dan is hij als een
-lijk&#x201d;); terwijl later in Amerika, Thoreau en Burroughs nòg meer bepaald, een niet
-ongelijke boodschap over het noodzakelijke van het terugkeeren tot de natuur verkondigden.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Wij vinden het belang van het zien van het lichaam&#x2014;hoezeer ook binnen enge grenzen,
-tot het vermijden van bedrog bij de voorbereidselen tot het huwelijk&#x2014;uiteengezet al
-in de zestiende eeuw door Sir Thomas More in zijn <i lang="la">Utopia</i>, dat zoo rijk is aan nieuwe en vruchtbare ideeën. In Utopia vertoont, volgens Sir
-Thomas More, een gezeten en eerbare matrone de vrouw, of zij een meisje is of een
-weduwe, naakt aan den minnaar. En evenzoo vertoont een wijs en betrouwbaar man den
-minnaar naakt aan de vrouw. Over deze gewoonte lachten wij en keurden haar af als
-dwaas. Maar zij, van hun kant, verwonderen zich zeer over de dwaasheid van alle andere
-volken, die, als ze een paard koopen, waar een beetje geld op het spel staat, zoo
-zorgvuldig en voorzichtig zijn dat, al is het bijna naakt, zij het niet koopen willen
-tenzij het zadel en het geheele harnas afgenomen is, uit angst dat onder deze bedekkingen
-een of ander galgezwel of wonde verborgen zal zijn. En toch, bij het kiezen van een
-vrouw, die voor hen hun geheel verdere leven tot een genoegen of tot een verdriet
-zal zijn, zijn zij zoo roekeloos, dat, terwijl de geheele rest van het lichaam der
-vrouw bedekt is met kleeren, zij haar schatten naar nauwelijks een handbreedte (want
-zij kunnen niet meer zien dan haar gezicht) en haar zoo aan zich verbinden, niet zonder
-gevaar te loopen van veel ellende, als misschien later iets aan haar lichaam hen mocht
-hinderen of onaangenaam aandoen. Onder deze bedekking kan vreeselijke mismaaktheid
-verborgen zijn, zóo, dat het den man geheel van zijn vrouw kan vervreemden, en zijn
-liefde van haar afwenden als hun lichamen niet meer zullen mogen scheiden. Als zulk
-een misvorming door eenig toeval voorkomt, nadat het huwelijk voltrokken is, nu, dan
-is er geen ander middel dan geduld. Maar het zou goed zijn als er een wet werd gemaakt,
-waardoor al zulke bedriegerijen van tevoren vermeden werden<a id="xd29e2638"></a>.
-</p>
-<p>De duidelijke opvatting van wat men noemen mag de geestelijke waarde van de naaktheid&#x2014;geenszins
-van More&#x2019;s standpunt, maar als een deel van natuurlijke hygiëne in den ruimsten zin,
-en als een hooge en bijzondere wijze van beschouwen van de zuiverende en veredelende
-functie der schoonheid&#x2014;is van veel later datum. Zij is niet duidelijk uitgedrukt vóór
-den tijd der Romantiek. Wij vinden haar uitmuntend uiteengezet in <i lang="fr">De l&#x2019;Amour</i> van Senancour (eerste uitgave, 1806; vierde en vermeerderde uitgave, 1834), dat nog
-een van de beste boeken blijft over de moraal der liefde. Na de opmerking gemaakt
-te hebben, dat naaktheid in het geheel niet kuischheid uitsluit, gaat hij voort nu
-en dan bij bepaalde gelegenheden gedeeltelijke of geheele naaktheid aan te raden.
-&#x201c;Laten we ons eens voorstellen&#x201d;, zegt hij, eenigszins in den geest van Plato, &#x201c;een
-land, waar bij zekere algemeene feesten de vrouwen absoluut vrij waren om bijna of
-geheel naakt te zijn. Dat bij het zwemmen, walzen, wandelen, zij, die dat wilden,
-ongekleed mochten blijven in de tegenwoordigheid van mannen. Zonder twijfel zouden
-de illusies van de liefde weinig gekend worden, en de hartstocht zou een vermindering
-van zijn hevigheid ondervinden. Maar is het de hartstocht, die in het algemeen de
-menschelijke dingen veredelt? Wij hebben behoefte aan eerlijke gehechtheid en teere
-genoegens, en die kunnen we allemaal krijgen, terwijl we toch nog ons gezond verstand
-bewaren.&#x2026; Zulk een naaktheid zou daarmee overeenkomende instellingen eischen, streng
-en eenvoudig, en een grooten eerbied <span class="pagenum">[<a id="pb94" href="#pb94">94</a>]</span>voor die conventies, die voor alle tijden gelden&#x201d;. (Senancour, <i lang="fr">De l&#x2019;Amour</i>, vol. 1, p. 314).
-</p>
-<p>Van dien tijd af worden verwijzingen naar de waarde en wenschelijkheid van de naaktheid
-meer en meer veelvuldig in alle beschaafde landen, soms vermengd met sarcastische
-toespelingen op de valsche conventies, die wij in deze zaak geërfd hebben. Zoo schrijft
-Thoreau in zijn dagboek op den 12den Juni 1852, als hij kijkt naar de jongens, die
-in de rivier baden: &#x201c;De kleur van hun lichamen in de verte is aangenaam om te zien.
-Ik hoor het geluid van hun geplas over het water klinken. Tot nu toe bestaat de mensch
-in de Natuur niet. Wat een eigenaardig feit zou het zijn voor een engel, die deze
-aarde bezocht, om op te teekenen in zijn notitieboekje, dat den menschen bij de strengste
-straffen verboden was hun lichamen te vertoonen&#x201d;.
-</p>
-<p>Iwan Bloch bespreekt, in hoofdstuk VII van zijn <i lang="en">Sexual Life of Our Time</i>, deze kwestie van de naaktheid uit het moderne gezichtspunt en komt tot de conclusie:
-&#x201c;Een natuurlijke opvatting van de naaktheid: dat is het wachtwoord van de toekomst.
-Al de hygiënische, aesthetische en moreele pogingen van onzen tijd wijzen in die richting&#x201d;.
-</p>
-<p>Stratz, zooals iemand betaamt die zoo ijverig gewerkt heeft in de zaak van menschelijke
-gezondheid en schoonheid, zet prachtig het standpunt uiteen, waarop we tegenwoordig,
-wat deze zaak betreft, staan. Nadat hij er op gewezen heeft (<i lang="de">Die Frauenkleidung</i>, derde uitgave, 1904, p. 30) dat, in tegenstelling met de heidensche wereld, die
-naakte goden vereerde, het Christendom de idee ontwikkelde, dat naaktheid enkel sexueel
-was, en daarom immoreel, gaat hij voort: &#x201c;Maar boven alles uit, schitterde op de hemelsche
-hoogten van het Kruis, het naakte lichaam van den Heiland. Onder deze bescherming
-heeft zich langzamerhand uit de verwarring van ideeën een nieuwe veranderde vorm van
-<i>naaktheid</i> losgemaakt na een langen strijd. Ik zou dit willen noemen <i>artistieke naaktheid</i>, want, evenals ze onsterfelijk gemaakt is door de oude Grieken door de kunst, zoo
-is ze ook onder ons tot nieuw leven gewekt door de kunst. Artistieke naaktheid is,
-in haar aard, veel hooger dan hetzij de natuurlijke of de sexueele opvatting van de
-naaktheid. Het eenvoudige natuurkind ziet in naaktheid niets bijzonders, de met kleeren
-gekleede mensch ziet in het ongedekte lichaam slechts een sexueele prikkeling. Maar
-op het hoogste standpunt keert de mensch bewust tot de natuur terug, en erkent hij,
-dat onder de vele bedekkingen van menschelijk maaksel verborgen is het mooiste schepsel,
-dat God gemaakt heeft. Het kan zijn, dat de een blijft staan in stille, eerbiedige
-bewondering voor den aanblik; en dat een ander zich gedrongen voelt om het na te bootsen
-en om aan zijn medemenschen te toonen, wat hij in dat heilig oogenblik gezien heeft.
-Maar beide genieten het zien van menschelijke schoonheid met volle bewustheid en verheven
-reinheid van gedachte&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het was echter niet zoozeer aan deze meer geestelijke zijden, maar aan de zijde der
-hygiëne, dat de negentiende eeuw haar voornaamste praktische bijdrage leverde tot
-de nieuwe wijze van voelen jegens de naaktheid.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Lord Monboddo, de Schotsche rechter, een pionier voor vele moderne denkbeelden, had
-zich reeds in de achttiende eeuw de hygiënische waarde van &#x201c;luchtbaden&#x201d; duidelijk
-voor oogen gesteld, en hij heeft die nu gewone naam uitgevonden. &#x201c;Lord Monboddo&#x201d; zegt
-Boswell, 1777 (<i>Leven van Johnson</i>, uitgegeven door Hill, deel III, p. 168) &#x201c;vertelde mij, dat hij iederen morgen om
-vier uur wakker werd, en dan voor zijn gezondheid opstond en naakt in zijn kamer rond
-wandelde, met het raam open, wat hij noemde &#x201c;een luchtbad nemen&#x201d;<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>. Er wordt ook gezegd, ik weet niet op wiens gezag, dat hij iederen morgen zijn dochters
-een luchtbad liet nemen op het terras. Een ander bekend man van dezelfde eeuw, Benjamin
-Franklin, werkte soms naakt in <span class="pagenum">[<a id="pb95" href="#pb95">95</a>]</span>zijn studeerkamer op hygiënische gronden, en maakte eens een dienstmeisje, naar men
-zegt, aan het schrikken, door zoo, onaangekleed, de deur te openen in een oogenblik
-van gedachteloosheid.
-</p>
-<p>Rikli schijnt de apostel te zijn geweest van luchtbaden en zonnebaden, beschouwd als
-een systematische methode. Hij stichtte licht- en luchtbaden meer dan een halve eeuw
-geleden in Triëst en overal elders in Oostenrijk. Zijn motto was: &#x201c;Licht, waarheid
-en vrijheid zijn de beweegkrachten, die voeren naar de hoogste ontwikkeling van physieke
-en moreele gezondheid&#x201d;. De mensch is geen visch, verklaarde hij; licht en lucht zijn
-de eerste voorwaarden voor een hoog georganiseerd leven. Zonnebaden voor de behandeling
-van een menigte verschillende ontredderde toestanden zijn nu algemeen ingesteld en
-de meeste systemen van natuurgeneeswijze hechten groote waarde aan licht en lucht,
-terwijl men in de geneeskunde algemeen begint te erkennen, dat die invloed geenszins
-kan worden verwaarloosd. Dr. Fernand Sandoz zet in zijn <i lang="fr">Introduction à la Thérapeutique Naturiste par les agents Physiques et Dietétiques</i> (1907) zulke methoden zeer begrijpelijk uiteen. In Duitschland zijn zonnebaden in
-ruimen kring gewoon geworden; zoo schrijft Lenkei (in een geschrift, dat geresumeerd
-wordt in de <i lang="en">British Medical Journal</i>, Oct. 31, 1908) ze met veel succes voor bij tuberculose, rheumatische aandoeningen,
-gezetheid, bloedeloosheid, neurasthenie, enz. Hij houdt het er voor, dat hun eigenaardige
-waarde ligt in de inwerking van het licht. Professor J.&nbsp;N. Hyde, van Chicago, gelooft
-zelfs (&#x201c;Licht-honger in de voortbrenging van Psoriasis&#x201d;, <i lang="en">British Medical Journal</i>, Oct. 6, 1906), dat psoriasis veroorzaakt wordt door gebrek aan zonlicht, en het
-best genezen kan worden door het toepassen van licht. Deze meening, die echter niet
-algemeen aangenomen is in haar onvermengden vorm, steunt hij vindingrijk door het
-feit, dat psoriasis neiging heeft zich te vertoonen op de meest blootgestelde deelen
-van het lichaam, waarvan men denken kan, dat ze van nature de grootste hoeveelheid
-licht krijgen en noodig hebben, en door de afwezigheid van de ziekte in heete landen
-en onder de negers.
-</p>
-<p>De hygiënische waarde van naaktheid blijkt uit de robuste gezondheid van de natuurvolken,
-de geheele wereld door, die naakt loopen. De kracht van de Ieren heeft men ook in
-verband gebracht met het feit, dat (zooals de <i lang="en">Itinary</i> van Fynes Morrison aantoont) beide seksen, zelfs onder personen van hooge maatschappelijke
-klasse gewend waren naakt te loopen, behalve dat ze een mantel droegen, vooral in
-de meer afgelegen gedeelten van het land, nog in de zeventiende eeuw. Overal waar
-de primitieve rassen de naaktheid plaats laten maken voor kleeding, neemt tevens de
-neiging tot ziekte, sterfte en degeneratie opmerkelijk toe, hoewel we niet moeten
-vergeten, dat het gebruik van kleederen gewoonlijk samengaat met de invoering van
-andere slechte gewoonten. &#x201c;Naaktheid is de eenige toestand, die krachtige en gezonde
-natuurvolken gemeen hebben; op ieder ander punt misschien verschillen zij&#x201d;, merkt
-Frederik Boyle op in een geschrift (&#x201c;Natuurvolken en kleederen&#x201d;, <i lang="en">Monthly Review</i>, Sept. 1905) waarin hij veel bewijsgronden bijeenbrengt voor het hygiënisch voordeel
-van den natuurlijken menschelijken staat, waarin de mensch &#x201c;geheel aangezicht is&#x201d;.
-</p>
-<p>Het is in Duitschland geweest, dat een terugkeer tot de naaktheid met verstand en
-kracht is aangeraden, voornamelijk door Dr. H. Pudor in zijn <i lang="de">Nackt-Cultur</i>, en door R. Ungewitter in <i lang="de">Die <span class="corr" id="xd29e2704" title="Bron: Nackheit">Nacktheit</span></i> (het eerst gepubliceerd in 1905), een boek, dat in ruimen kring gecirculeerd heeft
-in vele edities. Deze schrijvers raden met enthousiasme de naaktheid aan, niet alleen
-op hygiënische, maar op moreele en artistieke gronden. Pudor beweert speciaal met
-nadruk, dat &#x201c;naaktheid, zoowel in gymnastiek als in sport, een methode is van genezing
-en een methode van herleving<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>; hij raadt co-educatie aan bij deze naakt-cultuur. Ofschoon hij groote eischen stelt
-aan de naaktheid&#x2014;daar hij meent dat al de naties, die deze eischen in den wind geslagen
-hebben, snel achteruit zijn gegaan&#x2014;is Pudor minder hoopvol dan Ungewitter met betrekking
-tot een spoedige overwinning over de vooroordeelen die aan <span class="pagenum">[<a id="pb96" href="#pb96">96</a>]</span>de naakt-cultuur in den weg staan. Hij vindt, dat de onmiddellijke taak opvoeding
-is, en dat een praktisch begin het best kan gemaakt worden met den voet, die vooral
-behoefte heeft aan hygiëne en oefening; een groot deel van het eerste deel van zijn
-boek is gewijd aan den voet.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Daar de kwestie tegenwoordig beschouwd wordt door die opvoedkundigen, die evenzeer
-gevoelen voor hygiënische als voor sexueele overwegingen, worden de eischen van de
-naaktheid, voor zoover het jonge menschen betreft, beschouwd als een deel van de physieke
-en moreele hygiëne. De vrije aanraking van het naakte lichaam met lucht, water en
-licht, komt ten goede aan de gezondheid van het lichaam; gemeenzaamheid met het zien
-van het lichaam neemt kleingeestige begeerten weg, ontwikkelt het schoonheidsgevoel
-en komt ten goede aan de schoonheid van de ziel. Deze dubbele beschouwing van de zaak
-heeft ongetwijfeld veel gewicht in de schaal gelegd bij die leeraars, die nu gewoonten
-goedkeuren, die een paar jaar geleden, haastig veroordeeld zouden zijn als &#x201c;indecent&#x201d;.
-Er is ook nog een groot verschil in meening over de grenzen, tot welke de gewoonte
-van naaktheid kan doorgevoerd worden, en ook over den leeftijd, waarop zij beperkt
-moet worden. Het feit, dat de volwassen generatie van heden opgegroeid is onder den
-invloed van den ouden afschuw van de naaktheid, is een onvermijdelijke hinderpaal
-voor alle mogelijke revolutionaire veranderingen in deze kwesties.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Maria Lischnewska, een van de bekwaamste voorstandsters van de methodische inlichting
-aan kinderen in sexueele zaken (<i>op. cit.</i>), stelt helder voor oogen, dat een gezonde houding tegenover het lichaam de grondslag
-is van een goede opvoeding voor het leven. Zij bevindt, dat het voornaamste bezwaar,
-dat men voor zulk een opvoeding ontmoet, is &#x201c;de afschuw van den beschaafden mensch
-voor zijn eigen lichaam&#x201d;. Zij toont aan, dat er geen twijfel aan kan zijn, dat zij,
-die bezig zijn met de moeilijke taak te werken in de richting van het afschaffen van
-dien bijgeloovigen afschuw, een moreele taak van het grootste belang op zich genomen
-hebben.
-</p>
-<p>Walter Gerhard wijst er op, in een wel doordacht en verstandig geschrift over de opvoedkundige
-kwestie (&#x201c;<span lang="de">Ein Kapitel zur Erziehungsfrage</span><span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>, <i lang="de">Geschlecht und Gesellschaft</i>, vol. 1, Heft 2), dat het de volwassene is, die opvoeding noodig heeft in deze zaak&#x2014;evenals
-in zooveel andere zaken van sexueele inlichting&#x2014;aanmerkelijk meer dan het kind. Ouders
-voeden hun kinderen van de eerste jaren af op in preutschheid, en vleien zich te vergeefs,
-dat zij daardoor hun kuischheid en moraal hebben vermeerderd. Hij vermeldt zijn eigen
-vroege leven in een tropisch land en het gewend zijn aan naaktheid van den beginne.
-&#x201c;Niet voordat ik naar Duitschland kwam, toen ik bijna twintig jaar was, kwam ik tot
-de ontdekking, dat het menschelijk lichaam indecent is, en dat het niet vertoond moet
-worden omdat het &#x201c;verkeerde aandriften zou wekken&#x201d;. Niet voordat het menschelijk lichaam
-geheel aan mijn gezicht onttrokken was en nadat mij voortdurend verteld was, dat er
-iets onfatsoenlijks achter kleeren verborgen was, heb ik dat kunnen begrijpen.&#x2026; Tot
-dat oogenblik had ik niet geweten dat een naakt lichaam, door het enkele feit van
-de naaktheid, erotische gevoelens kon opwekken. Ik had erotische gevoelens gekend,
-maar die waren niet ontstaan door het zien van het naakte lichaam, maar waren langzamerhand
-opgebloeid uit de vereeniging van onze zielen&#x201d;. En hij trekt de eindconclusie dat,
-al was het alleen maar <span class="pagenum">[<a id="pb97" href="#pb97">97</a>]</span>om de wille van onze kinderen, wij moeten leeren ons zelf op te voeden.
-</p>
-<p>Forel (<i lang="de">Die sexuelle Frage</i>, p. 140), spreekt in geheel denzelfden geest als Gerhard en merkt op, dat preutschheid
-in kinderen kan worden gekweekt of tegen gegaan. Ze kan gekweekt worden door overmatigen
-angst bij het bedekken van hun lichamen en het verbergen voor hen van de lichamen
-van anderen. Ze kan tegen gegaan worden door hen zich voor oogen te doen stellen,
-dat er niets in het lichaam is, dat onnatuurlijk is en waar wij ons over behoeven
-te schamen, en ook door het baden van de seksen te zamen aan te moedigen. Hij wijst
-(p. 512) op de voordeelen van het bekend geraken van kinderen met de volwassen vormen,
-die zij eens zullen aannemen, en hij veroordeelt het gedrag van die dwaze personen,
-die denken, dat kinderen reeds de erotische gevoelens van volwassenen over het lichaam
-bezitten. Dat is zoo ver er vandaan het geval te zijn, dat kinderen dikwijls niet
-in staat zijn het geslacht van andere kinderen te onderkennen, afgescheiden van hun
-kleeren.
-</p>
-<p>Op het Mannheimer Congres van de Duitsche Vereeniging ter Bestrijding van Venerische
-Zieken, speciaal gewijd aan sexueele hygiëne, vermeldden de sprekers steeds weer de
-noodzakelijkheid van het gemeenzaam zijn met het naakte lichaam. Zoo leggen Eulenburg
-en Julian Marcuse den nadruk op het belang van luchtbaden, niet alleen om de physieke
-gezondheid van de jonge menschen, maar in het belang van een rationeele sexueele oefening.
-Höller, een onderwijzer, die op hetzelfde congres spreekt (op cit. p. 85) gaat, nadat
-hij aangedrongen heeft op het gemeenzaam zijn met het naakt in kunst en literatuur,
-en na geprotesteerd te hebben tegen het pasklaar maken van gedichten voor jonge menschen,
-voort: &#x201c;Door bepalingen over zwembroekjes is nog nooit een ziel van moreelen ondergang
-gered. Iemand, die geleerd heeft, in vrede het naakt in de kunst te genieten, wordt
-door het naakt in de natuur alleen aangedaan als door een kunstwerk&#x201d;. Enderlin, een
-ander onderwijzer, die in denzelfden geest spreekt (p. 58), wijst er op, dat naaktheid
-niet sexueel of immoreel op het kind werken kan, omdat de sexueele aandrift nog niet
-duidelijk uitgesproken is, en hoe eerder hij ingeleid wordt in het naakt in de natuur
-en in de kunst, des te minder hebben natuurlijk de sexueele gevoelens neiging zich
-vroegtijdig te ontwikkelen. Het kind wordt zoodoende immuun tegen onreine invloeden,
-zoodat later, wanneer voorstellingen van het naakt tot hem gebracht worden met de
-bedoeling zijn lichtzinnigheid op te wekken, zij niet bij machte zijn hem kwaad te
-doen. Het is voor het gemeenzaam zijn met het naakt in de kunst van belang, dat ze
-op school onderwezen wordt, want de meesten van ons moeten, zooals Siebert opmerkt,
-reinheid leeren door de kunst.
-</p>
-<p>Naaktheid bij het baden, merkt Bölsche op in zijn <i lang="de">Liebesleben in der Natur</i> (vol. III, pp. 139 et seq.) hebben wij reeds eenigermate; wij hebben er behoefte
-aan in lichaamsoefeningen, eerst voor de beide seksen afzonderlijk; dan, als wij aan
-het idee gewend geraakt zijn, voor beide geslachten te zamen. We moeten verkrijgen
-de macht om de lichamen van individuen van de andere sekse te zien met zooveel zelfbeheersching
-en zulk een natuurlijk instinct, dat zij voor ons on-erotisch worden en dat we ze
-kunnen aanzien zonder erotische gevoelens. Kunst, zegt hij, toont ons, dat dit mogelijk
-is in de beschaving. Wetenschap, voegt hij er aan toe, komt hetzelfde gezichtspunt
-te hulp.
-</p>
-<p>Ungewitter (<i lang="de">Die Nacktheit</i>, p. 57) raadt ook aan, jongens en meisjes te zamen bezig te houden met spelen en
-lichaamsoefeningen, geheel naakt in luchtbaden. &#x201c;Op deze wijze&#x201d;, meent hij, &#x201c;zou het
-gymnasium een school voor moraal worden, waar jonge menschelijke wezens in staat zouden
-zijn hun reinheid zoolang mogelijk te bewaren door het aan elkander gewoon geraken.
-Meteen zouden hun lichamen gehard worden en ontwikkeld en de vatbaarheid voor het
-waarnemen van schoone en natuurlijke vormen gewekt&#x201d;. Voor hen, die &#x201c;moreele&#x201d; twijfelingen
-hebben over de zaak, vermeldt hij de gewoonte in ver verwijderde landelijke districten
-van jongens en meisjes, die te zamen <span class="pagenum">[<a id="pb98" href="#pb98">98</a>]</span>geheel naakt baden en dit zonder eenig sexueel bewustzijn. Rudolf Sommer raadt eveneens
-aan, in een uitmuntend artikel getiteld &#x201c;<span lang="de">Mädchenerziehung oder Menschenbildung?</span>&#x201d; <span class="corr" id="xd29e2751" title="Niet in bron">(</span><i lang="de">Geschlecht und Gesellschaft</i>, Bd. i, Heft 3), dat kinderen gewend moeten worden aan elkanders naaktheid al in
-de vroege jeugd in het familieleven van huis en tuin, bij spelen en voornamelijk bij
-het baden; hij merkt op, dat ouders, die kinderen hebben van éen sekse alleen, om
-de wille van hun kinderen intieme verhoudingen moeten zoeken met een familie, die
-kinderen hebben van denzelfden leeftijd van het andere geslacht, zoodat ze te zamen
-kunnen opgroeien.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het is nauwelijks noodig er bij te voegen, dat het cultiveeren van de naaktheid altijd
-moet samengaan met eerbied voor de natuurlijke instincten van ingetogenheid. Als de
-gewoonte van naaktheid de jonge menschen er toe bracht een verminderden eerbied te
-ondervinden voor hun eigen persoonlijkheid of voor die van andere menschen, dan zouden
-de voordeelen te duur gekocht zijn. Dit is voor een deel een zaak van gezond instinct,
-voor een deel van verstandige oefening. Wij weten nu, dat de afwezigheid van kleederen
-weinig verband houdt met de afwezigheid van ingetogenheid, en dat het verband, dat
-er is, van omgekeerde orde is, want de natuurvolken, die naakt loopen, zijn gewoonlijk
-meer ingetogen dan zij, die kleederen dragen. Het gezegde, aangehaald door Herodotus
-in de oude Grieksche wereld, dat &#x201c;Een vrouw haar ingetogenheid aflegt met haar hemd&#x201d;
-was een geliefkoosde tekst van de Christelijke Vaders. Maar Plutarchus, die ook een
-moralist was, had reeds daartegen geprotesteerd aan het einde van de Grieksche wereld:
-&#x201c;In het geheel niet&#x201d;, verklaarde hij, &#x201c;zij, die ingetogen is, kleedt zich in haar
-ingetogenheid, als zij haar tunica aflegt&#x201d;. &#x201c;Een vrouw kan naakt zijn&#x201d;, zooals Mrs.
-Bishop, de reizigster, tot Dr. Baelz, in Japan, opmerkte, &#x201c;en toch zich als een dame
-gedragen&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e2758src" href="#xd29e2758">3</a>.
-</p>
-<p>De kwestie is gecompliceerd bij ons, omdat ingestelde tradities van streng verbergen
-een verhitheid gekweekt hebben, die een aanstootelijke beleediging is voor naakte
-ingetogenheid. In vele landen, waar de vrouwen gewoon zijn bijna of geheel naakt te
-zijn in tegenwoordigheid van hun eigen landgenooten, daar bedekken zij zich zoodra
-zij zich bewust worden van de begeerige, onderzoekende blikken van Europeanen. Stratz
-vermeldt dit overheerschen van dezen impuls van beleedigde kuischheid in Japan, en
-zegt, dat hij zelf die niet verwekte, alleen omdat hij dokter was en bovendien lang
-in een ander land (Java) gewoond had, waar de gewoonte van naaktheid ook overheerschend
-is<a class="noteref" id="xd29e2769src" href="#xd29e2769">4</a>. Zoolang <span class="pagenum">[<a id="pb99" href="#pb99">99</a>]</span>als deze onnatuurlijke verhitheid bestaat, wordt een vrije, onvermengde naaktheid
-moeilijk gemaakt.
-</p>
-<p>Ingetogenheid is echter niet de eenige natuurlijke aandrift, die in beschouwing komt
-met betrekking tot de gewoonte van de naaktheid. Het schijnt waarschijnlijk, dat bij
-het kweeken van de gewoonte van naaktheid wij niet alleen een moreel en hygiënisch
-voorschrift ten uitvoer brengen, maar dat wij wettig vrij baan geven aan een instinct,
-dat op sommige tijden van het leven, vooral in de jeugd, spontaan en natuurlijk is
-en misschien zelfs gezond gebaseerd op de tradities van het ras in de sexueele keuze.
-Onze strenge conventies maken het voor ons onmogelijk de wetten der natuur te ontdekken,
-daar wij ze al dadelijk verstikken. Het kan wel zijn, dat er een rythmische harmonie
-en overeenkomst is tusschen impulsen van ingetogenheid en <span class="corr" id="xd29e2784" title="Bron: inpulsen">impulsen</span> van ijdelheid, hoewel wij ons best gedaan hebben om de natuurlijke wet te verbergen
-onder onze domme en perverse bij-wetten.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Stanley Hall, die den nadruk legt op het belang van de naaktheid merkt op, dat wij
-met de puberteit alle reden hebben, om aan te nemen, dat in den natuurlijken staat
-er een zekere instinctieve trots is en neiging tot vertoonen, die de nieuwe plaatselijke
-ontwikkeling vergezelt, en hij haalt de opmerking aan van Dr. Seerley, dat de impuls
-om de sexueele deelen te verbergen vooral sterk is bij jonge mannen, die slecht ontwikkeld
-zijn, maar dat hij niet merkbaar is bij hen, die meer dan middelmatig ontwikkeld zijn<span class="corr" title="Niet in bron">.</span> Stanley Hall (<i lang="en">Adolescence</i>, vol. II, p. 97) maakt ook melding van de veelvuldigheid, waarmee niet alleen &#x201c;deugdzame
-jonge mannen, maar zelfs vrouwen, min of meer genieten van de gelegenheden, waarbij
-zij de schoonheid van hun vormen kunnen vertoonen zonder terughouding, niet alleen
-aan hen zelven en aan menschen die zij lief hebben, maar ook onder goede voorwendsels,
-aan anderen&#x201d;.
-</p>
-<p>Velen hebben ongetwijfeld deze neiging opgemerkt, vooral bij vrouwen, en vooral bij
-haar, die zich bewust zijn van een mooie physieke ontwikkeling. Madame Céline Renooz
-meent, dat de neiging overeenkomt met een diepgeworteld instinct bij vrouwen, dat
-zich weinig of niet bij mannen openbaart, die daarom getracht hebben hun eigen mannelijke
-opvattingen van kuischheid aan de vrouwen op te dringen. &#x201c;In het werkelijk leven van
-het jonge meisje tegenwoordig is een oogenblik, waarop zij met een verborgen atavisme
-de trots van haar geslacht voelt, de <span class="corr" id="xd29e2797" title="Bron: intuitie">intuïtie</span> van haar moreele meerderheid en dat zij niet begrijpen kan, waarom zij de oorzaak
-ervan moet verbergen. Op dit oogenblik weet zij, geslingerd tusschen de wetten der
-Natuur en van maatschappelijke conventies, ternauwernood of de naaktheid haar moet
-afschrikken of niet. Een soort van verwarde atavistische herinnering brengt haar in
-herinnering een tijd voordat kleederen bekend waren, en openbaart haar als een ideaal
-uit het paradijs de gewoonten van dat menschelijk tijdperk&#x201d;. (Céline Renooz, <i lang="fr">Psychologie <span class="corr" id="xd29e2802" title="Bron: Comparé e">Comparée</span> de l&#x2019;Homme et de la Femme</i>, pp. 85&#x2013;87). Misschien werd dit duister gevoeld door het Duitsche meisje (vermeld
-in Kalbeck&#x2019;s <i lang="en">Life of Brahms</i>), dat zeide: &#x201c;Men geniet tweemaal zooveel van muziek als men <i>gedécolleteerd</i> is&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Van het standpunt, waarmee we hier voornamelijk te doen hebben, zijn er drie wegen,
-waarop het cultiveeren van naaktheid&#x2014;voor zoover ze toegestaan is door de publieke
-opinie&#x2014;<span class="pagenum">[<a id="pb100" href="#pb100">100</a>]</span>neiging heeft invloed uit te oefenen: 1. Ze is een belangrijk element bij de sexueele
-hygiëne van jonge menschen, die een gezonde kennis en gebrek aan nieuwsgierigheid
-invoert in een sfeer, die eens overgegeven was aan preutschheid en verhitheid. 2.
-Het effect van naaktheid is gunstig voor hen, die wat ouder zijn ook, in zoover ze
-er toe leidt om het gevoel voor schoonheid aan te kweeken en tonische en troostende
-invloeden te verschaffen van natuurlijke kracht en bekoring. 3. De gewoonte van naaktheid
-heeft, bij haar begin tenminste, een dynamischen psychologischen invloed ook op de
-moraal, een invloed, die uitgeoefend wordt in het stellen van een krachtige en positieve
-moraal in de plaats van de enkel negatieve en schuchtere moraal, die in deze sfeer
-geheerscht heeft.
-</p>
-<p>Misschien zijn er niet veel volwassenen, die zich duidelijk voor oogen stellen de
-intense en heimelijke concentratie van de gedachten van veel jongens en sommige meisjes
-op het probleem van den lichaamsbouw van het andere geslacht, en den tijd, het geduld,
-en de intellectueele energie, die zij bereid zijn te besteden aan de oplossing van
-het probleem. Dit wordt meest in het geheim gedaan, maar niet zelden vertoont de verborgen
-aandrang zich met een plotseling geweld, dat in de blinde oogen der wet beschouwd
-wordt als een misdaad. Een Duitsch rechtsgeleerde, Dr. Werthauer, heeft onlangs geconstateerd,
-dat, als er een voldoende mate van bekendheid was met de natuurlijke organen en de
-functies van het andere geslacht, dan negentig percent van de onzedelijke daden van
-jonge mannen met meisjes zouden verdwijnen, want in de meeste gevallen zijn dat geen
-aanvallen, maar alleen het onschuldig, hoewel onbedwingbaar resultaat van een onderdrukte
-natuurlijke nieuwsgierigheid. Het is volkomen waar, dat niet weinig kinderen moedig
-elkanders medewerking inroepen bij het vaststellen van de zaak en dat zij haar oplossen
-tot elkander&#x2019;s wederkeerige tevredenheid. Maar zelfs dit is niet geheel voldoende,
-want het doel wordt niet openlijk bereikt en op een gezonde wijze, met een gepaste
-onderschikking van wat specifiek sexueel is, maar met een bewustheid van verkeerd-doen
-en een uitsluitende opmerkzaamheid op het enkele physieke feit, dat onmiddellijk leidt
-tot sexueele opwinding. Als gemeenzaamheid met het naakte lichaam van het andere geslacht
-openlijk verkregen wordt en zonder gevoel van ongepastheid, bij werk of bij spel,
-in lichaamsoefening en gymnastiek, bij het loopen en bij het baden, van de eerste
-jaren van het kind af, dan gaan geen ongezonde resultaten samen met de kennis van
-de essentieele feiten van physieken bouw, die op zulk een wijze natuurlijk verkregen
-zijn. De verhitheid en de preutschheid, die gelijkelijk het sexueele leven in het
-verleden vergiftigd hebben, zijn evenzeer onmogelijk gemaakt.
-<span class="pagenum">[<a id="pb101" href="#pb101">101</a>]</span></p>
-<p>Naaktheid heeft echter een hygiënische waarde, zoowel als een specifiek geestelijke
-beteekenis, zich uitstrekkende ver over den invloed ervan om de natuurlijke nieuwsgierigheid
-te doen bedaren van jonge menschen of om te werken als een voorbehoedmiddel tegen
-ziekelijke emotie. Zij is een inspiratie voor volwassenen, die al lang iedere jeugdnieuwsgierigheid
-zijn ontgroeid. Het zien van den essentieelen en eeuwigen menschelijken vorm, het
-ding dat ons het naast is in de geheele wereld, met zijn kracht en zijn schoonheid
-en zijn bevalligheid, is een van de machtigste opwekkingsmiddelen van het leven. &#x201c;De
-macht van een vrouwenlichaam is niet méer lichamelijk&#x201d;, zeide James Hinton, &#x201c;dan de
-macht van muziek een macht is van trillingen van de atmosfeer<a id="xd29e2821"></a>. Het is meer dan al de mooie en opwekkende dingen in de wereld, dan bloemen of sterren
-of de zee. De geschiedenis en de legende en de mythe openbaren ons den heiligen en
-ontzagwekkenden invloed van de naaktheid, want, zooals Stanley Hall zegt, naaktheid
-is altijd een talisman geweest van wonderbare macht bij menschen en goden&#x201d;. Hoe hevig
-verlangen de menschen naar het gezicht van het naakte lichaam&#x2014;zelfs nu nog, nu geslachten
-achtereen ons het begrip ingeprent hebben, dat het onfatsoenlijk en zelfs walgelijk
-is&#x2014;ziet men uit de begeerigheid, waarmee zij den aanblik zoeken van zelfs haar onvolkomen
-en bedriegelijke vormen, ofschoon deze zeker een koppige en prikkelende eigenschap
-hebben, die nooit kan gevonden worden in de pathetische eenvoud van naakte schoonheid.
-Het was een ander schouwspel, toen de koninginnen van het oude Madagascar op het jaarlijksche
-Fandroon, of badfeest, haar koninklijke kleeren ter zijde legden en terwijl haar onderdanen
-het voorplein van het paleis vulden, de marmeren trappen naar het bad afdaalden in
-volkomen naaktheid. Als wij onze conventies wat kleeding betreft streng maken, dan
-maken wij meteen open hof voor de wellust en wij ontzeggen ons een van de voornaamste
-opwekkingsmiddelen van het leven.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">&#x201c;Ik had eens een wanhopig gevoel en wandelde somber langs een straat in Melbourne&#x201d;,
-schrijft de Australische schrijver van een nog onuitgegeven autobiographie, &#x201c;toen
-er drie kinderen uit een steeg kwamen loopen en in het volle daglicht den weg overstaken.
-De schoonheid en het weefsel van hun beenen in de open lucht vervulden mij met vreugde,
-zoodat ik al mijn ellenden vergat bij het kijken naar hen. Het was een lichtende openbaring,
-een onverwachte glimp van het paradijs, en ik heb nooit opgehouden dankbaar te zijn
-voor de gelukkige combinatie van vorm, zuiver bloed en fijne huid van deze arme kinderen,
-want de wind scheen hun gouden schoonheid te verhoogen, en ik behield het rozeroode
-visioen van hun natuurlijke ledematen die zooveel goddelijker zijn dan wanneer ze
-altijd onder bedekking gehouden worden. Een andere gelegenheid, waarbij naakte jonge
-ledematen mij al mijn somberheid en mijn gedruktheid deden vergeten, was bij mijn
-eerste bezoek aan Adelaide. Ik kwam een naakten jongen tegen, die bij het bad tegen
-het hekwerk leunde en de schoonheid van zijn gezicht, zijn romp en zijn mooie jonge
-ledematen en prachtige voeten vervulde mij met vreugde en vernieuwde hoop. De tranen
-<span class="pagenum">[<a id="pb102" href="#pb102">102</a>]</span>kwamen mij in de oogen, en ik zeide tot mij zelf: &#x201c;Zoolang er schoonheid in de wereld
-is, zal ik voortgaan te strijden&#x201d;.<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>
-</p>
-<p>Wij moeten, zooals Bölsche verklaart (<i>loc. cit.</i>), ons gewennen het menschelijk lichaam te beschouwen precies zooals wij een mooie
-bloem beschouwen, niet alleen met het medelijden, waarmee de dokter het lichaam beziet,
-maar met vreugde in zijn kracht en gezondheid en schoonheid. Want een bloem, zooals
-Bölsche er naar waarheid bijvoegt, is niet alleen &#x201c;naakt lichaam&#x201d;, zij is het heiligste
-deel van het lichaam, het sexueele orgaan van de plant.
-</p>
-<p>&#x201c;Voor meisjes is de eenige, waarlijk reine vorm van dansen, naakt te dansen&#x201d;, zegt
-Hinton, &#x201c;en te zijner tijd zal het dus zoover komen. Dit is zeker: meisjes zullen
-naakt dansen en mannen zullen rein genoeg zijn om er naar te kijken&#x201d;. Het is al zoo
-geweest in Griekenland, merkt hij elders op, zooals het nu in Japan is (zooals onlangs
-beschreven is door Stratz). Het is bijna veertig jaar geleden sedert deze prophetische
-woorden geschreven werden, maar Hinton zelf zou waarschijnlijk verwonderd zijn over
-de vorderingen, die al gemaakt zijn, langzaam (want alle ware vorderingen moeten langzaam
-zijn) naar dit doel. Zelfs op het tooneel beginnen nieuwe en natuurlijker tradities
-in Europa overheerschend te worden. Het is nog niet vele jaren geleden, dat een Engelsche
-actrice als laster beschouwde het zeggen dat zij op het tooneel verscheen met bloote
-voeten, en dat zij een aanklacht uitbracht wegens laster, waarmee ze groote schadevergoeding
-kreeg. Zulk een resultaat zou nu niet wel mogelijk wezen. De beweging, waarin Isidora
-Duncan een pionier geweest is, heeft geleid tot een gedeeltelijk in onbruik geraken
-onder danseressen van de hinderlijke vinding van tricots, en het wordt niet langer
-als onfatsoenlijk beschouwd vele deelen van het lichaam te vertoonen, die het vroeger
-gewoonte was te bedekken.
-</p>
-<p>We moeten hier echter meteen aan toevoegen dat danseressen, voor zoover zij echte
-artiesten zijn, recht hebben de voorwaarden te bepalen die het gunstigst zijn voor
-haar kunst, maar dat er niets hoegenaamd gewonnen wordt voor de zaak van een gezonde
-naakt-cultuur door de &#x201c;levende beelden&#x201d; en &#x201c;levende schilderijen&#x201d; die in de laatste
-jaren in alle landen in de mode zijn geweest. Het kan zijn dat ze gewettigd zijn,
-als vertooningen in Cafés Chantants, maar zij hebben niets hoegenaamd uit te staan
-met natuur noch met kunst. Dr. Pudor, die schrijft als een van de eerste apostels
-van de naakt-cultuur, heeft energiek tegen deze vertooningen geprotesteerd (<i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Dec. 1908, p. 828). Hij wijst er terecht op dat naaktheid, om gezond te zijn, behoefte
-heeft aan open lucht, aan weiden en zonlicht, en dat naaktheid bij avond, in een café-chantant
-bij kunstlicht, in tegenwoordigheid van toeschouwers, die zelf gekleed zijn, geen
-element van moraal in zich heeft. Hier en daar zijn rustig pogingen gedaan om een
-zekere mate van wederzijdsche naaktheid aan te kweeken, zooals tusschen de seksen
-op afgelegen landelijke uitstapjes. Het is van beteekenis een verslag van zulk een
-proef te vinden in <i lang="de">Die Nacktheit</i> van Ungewitter. In dit geval ging een gezelschap menschen, mannen en vrouwen, geregeld
-elken Zondag afgelegen plaatsen in het bosch opzoeken of weilanden, waar ze zich dan
-legerden, picnicten en spellen deden. &#x201c;Zij maakten het zich zoo gemakkelijk als ze
-konden, de mannen deden hun jassen uit, hun vesten, schoenen en sokken; de vrouwen
-haar blouses, rokken, schoenen en kousen. Langzamerhand, naarmate de moreele opvatting
-van naaktheid zich ontwikkelde in hun geest, viel meer en meer kleeding weg, totdat
-de mannen niets meer droegen dan een zwembroek en de vrouwen alleen maar haar hemd.
-In deze kleeding werden gezamenlijk spelen gehouden en een echt kampleven werd geleid.
-De dames (waarvan sommige ongetrouwd waren) lagen dan in hangmatten en de mannen op
-het gras en het gesprek was heerlijk. Wij voelden ons als leden van een familie en
-gedroegen ons als zoodanig. Op een geheel natuurlijke en onbelemmerde wijze gaven
-wij ons geheel over aan de vrijmakende gevoelens, die opgewekt werden door dit licht-
-en luchtbad, en wij brachten deze heerlijke uren door met vroolijk zingen en dansen,
-op lichtzinnig kinderlijke <span class="pagenum">[<a id="pb103" href="#pb103">103</a>]</span>wijze, bevrijd van den last van een valsche beschaving. Het was natuurlijk noodig
-plaatsen te zoeken, die zoo ver mogelijk verwijderd waren van de hoofdwegen, uit angst
-van gestoord te worden. Terzelfder tijd schoten wij geenszins tekort in natuurlijke
-zedigheid en égards voor elkander. Kinderen, die geheel naakt kunnen loopen, kunnen
-permissie krijgen deel te nemen aan zulke bijeenkomsten van volwassenen, en zullen
-zoodoende opgevoed worden, vrij van ziekelijke preutschheid&#x201d;. (R. Ungewitter, <i lang="de">Die Nacktheit</i>, p. 58).
-</p>
-<p>Ongetwijfeld is het ideaal in deze zaak, de mogelijkheid volkomen naaktheid toe te
-staan. Dit kunnen we wel toegeven, en het is ongetwijfeld waar, dat onze strenge politie-verordeningen
-er veel toe bijdragen om kunstmatig een verbergen te bevorderen in deze zaak, dat
-niet gegrond is op eenig natuurlijk instinct. Dr. Shufeldt vertelt in zijn <i lang="en">Studies of the Human Form</i>, dat hij eens bij een tocht, ondernomen om te photografeeren, in de bosschen twee
-jongens tegenkwam, die naakt waren op een zwembroek na, en die bezig waren in een
-vijver waterlelies te plukken. Hij vond hen een goed onderwerp voor zijn photografietoestel,
-maar zij konden er niet toe gebracht worden om hun broek uit te trekken, in het geheel
-niet uit zedigheid of nagemaakte zedigheid, maar eenvoudig omdat ze bang waren, dat
-ze mogelijk zouden worden gepakt en gearresteerd. Wij moeten erkennen, dat op het
-tegenwoordig oogenblik het algemeene gevoelen nog niet voldoende opgevoed is om publieke
-veronachtzaming toe te staan van de conventie de sexueele centra te bedekken, en alle
-pogingen om de grenzen van de naaktheid te verwijden moeten voldoende eerbied toonen
-voor dezen eisch. Wat vrouwen aangaat, heeft Valentine Lehr van Freiburg in Bresgau
-een kleeding uitgevonden (uitgebeeld in <i lang="de">Die Nacktheit</i> van Ungewitter) die geschikt is voor publieke waterbaden of luchtbaden beide, omdat
-ze tegemoet komt aan den eisch van hen wier minimum-eisch is, dat de voornaamste sexueele
-centra van het lichaam in het publiek bedekt moeten zijn, terwijl er overigens nog
-al bezwaren tegen aan te voeren zijn. Ze bestaat uit twee deelen, gemaakt van poreuze
-stof, een deel dat de borst bedekt met een band over de schouders, en het andere,
-dat het onderlijf bedekt onder den navel en tusschen de beenen getrokken is. Dit minimale
-costuum, dat noch ideaal, noch æsthetisch is, bedekt voldoende de sexueele deelen
-van het lichaam, terwijl het de armen, het middel, de heupen en de beenen geheel vrij
-laat.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Dan blijft er ten slotte de moreele beschouwing van de naaktheid. Hoewel hierop door
-velen gedurende de laatste halve eeuw de nadruk is gelegd, is zij nog vreemd aan de
-meerderheid. Het menschelijk lichaam kan nooit een zaak zonder beteekenis zijn. De
-wijze opvoeder moge toezien, dat jongens en meisjes opgevoed worden in een natuurlijke
-en gezonde gemeenzaamheid met elkaar, maar een zekere angst en schoonheid moeten altijd
-verbonden zijn met de beschouwing van het lichaam, een gemengde aantrekking en afstooting.
-Omdat het deze kracht heeft, roept het natuurlijk de deugd te voorschijn van hen,
-die deelnemen aan het schouwspel en maakt ieder week toegeven aan gemoedsbeweging
-onmogelijk. Zelfs als wij toegeven, dat het zien van naaktheid den hartstocht oproept,
-dan is het nog een oproep, die de veredelende hoedanigheden van zelfbeheersching te
-voorschijn brengt. Het is maar een armoedig soort van deugd, die gelegen is in het
-vluchten in de woestijn voor dingen, waarvan we vreezen, dat ze verleiding in zich
-hebben. Wij moeten leeren, dat het zelfs nog erger is te trachten een woestijn om
-ons heen te scheppen in de <span class="pagenum">[<a id="pb104" href="#pb104">104</a>]</span>beschaving. Wij zouden niets zonder hartstochten kunnen doen, zelfs al wilden we dat;
-de rede, zegt Holbach, is de kunst de juiste hartstochten te kiezen, en opvoeding
-de kunst die te zaaien en te kweeken in de harten der menschen. Het zien van de naaktheid
-heeft zijn moreele waarde daarin, dat het ons leert te genieten van wat we niet kunnen
-bezitten, een les, die een hoofdbestanddeel is van het trainen voor iedere soort van
-mooi maatschappelijk leven. Het kind moet leeren naar bloemen te kijken en ze niet
-te plukken; de man moet leeren naar de schoonheid van een vrouw te kijken en niet
-te begeeren ze te bezitten. De vreugdevolle overwinning over die &#x201c;erotische kleptomanie&#x201d;,
-zooals Ellen Key terecht gezegd heeft, geeft blijk van het bloeien van een mooie beschaving.
-Wij denken dat de overwinning moeilijk, zelfs onmogelijk is. Maar dat is niet waar.
-Deze aandrift heeft, evenals andere menschelijke aandriften, neiging zich onder natuurlijke
-omstandigheden matig en gezond te ontwikkelen. Wij drukken ze dom en ruw naar beneden,
-en dan wordt ze gedreven in de twee onnatuurlijke uitersten van onderdrukking en uitspatting,
-waarvan het eene uiterste even verkeerd is als het andere.
-</p>
-<p>Voor hen, die opgevoed zijn onder slechte condities, mag het inderdaad hopeloos schijnen
-te trachten op te klimmen tot de hoogte van de Grieken en de andere fijner aangelegde
-volken van de oudheid, in het erkennen van de moreele, zoowel als de paedagogische,
-<span class="corr" id="xd29e2863" title="Bron: hygienische">hygiënische</span> en aesthetische voordeelen<a class="noteref" id="xd29e2866src" href="#xd29e2866">5</a> van het toelaten in het leven van het schouwspel van het naakte lichaam. Maar als
-we dat niet doen, dan binden we ons zelf hopeloos vast op den weg van de beschaving,
-wij berooven ons tegelijk van een bron van moreele kracht en van vreugdevolle inspiratie.
-Juist zooals Wesley eens vroeg waarom de duivel al de beste melodieën moest hebben,
-zoo beginnen de menschen zich af te vragen, waarom het menschelijk lichaam, de goddelijkste
-melodie in de beste oogenblikken die de schepping heeft opgeleverd, het deel zou mogen
-worden van <span class="pagenum">[<a id="pb105" href="#pb105">105</a>]</span>hen, die pleizier hebben in het obscene. En sommigen zijn er voorts van overtuigd,
-dat zij door ze in te brengen aan den kant van reinheid en kracht een zeer machtig
-bolwerk oprichten tegen het indringen van een slechte opvatting van het leven en de
-daarop volgende verlaging van het geslacht. Dit zijn overwegingen, die we niet langer
-buiten beschouwing kunnen laten, hoe groot de tegenstand ook zij, die zij verwekken
-onder hen die niet nadenken.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">&#x201c;De menschen zijn bang, dat zulke dingen de hartstochten zullen opwekken&#x201d;, merkt Edward
-Carpenter op. &#x201c;Er is geen twijfel aan, dat ze dien kant uit kunnen werken. Maar waarom,
-mogen we vragen, moeten de menschen zoo bang zijn hartstochten op te wekken, die toch
-ten slotte de groote drijfkrachten zijn van het menschelijk leven?&#x201d; Het is waar, gaat
-dezelfde schrijver voort, dat onze conventioneele moreele formules niet langer voldoende
-sterk zijn om den hartstocht voldoende te beteugelen, en dat we bezig zijn stoom te
-maken in een ketel, die weggevreten is van de roest. &#x201c;Het remedie is niet de hartstochten
-af te snijden, of zwakkelijk ze te vreezen, maar een nieuwe, gezonde machine te vinden
-van algemeene moraal en gezond verstand waarin zij kunnen werken&#x201d;. (Edward Carpenter
-<i lang="en">Albany Review</i>, Sept., 1907).
-</p>
-<p>Zoo ver ik weet echter was het James Hinton, die voornamelijk trachtte de mogelijkheid
-uiteen te zetten van een positieve moraal op de basis van naaktheid, schoonheid en
-sexueelen invloed, beschouwd als dynamische krachten die, als ze onderdrukt worden,
-verderf brengen, en als ze wijs gebruikt worden, er toe dienen het leven te inspireeren
-en te veredelen. Hij werkte zijn gedachten over deze zaak uit in manuscripten, geschreven
-van omstreeks 1870 tot zijn dood twee jaar later, die, omdat ze nooit in orde gemaakt
-waren om uitgegeven te worden, in een onsamenhangenden staat gebleven en niet gepubliceerd
-zijn. Ik haal een paar korte karakteristieke passages aan: &#x201c;Is niet&#x201d;, schrijft hij,
-&#x201c;de weigering van een Hindoe om een vrouw te zien eten, vreemdsoortig gelijk aan de
-onze om er een naakt te zien? De werkelijke zinnelijkheid van de gedachte is klaarblijkelijk
-dezelfde.&#x2026; Stel dat ananassen, omdat zij lekker zijn om te eten, niet mochten gezien
-worden, behalve op schilderijen en dat men het daarover zelfs nog niet eens was. Stel
-dat niemand een ananas zien mocht, tenzij hij rijk genoeg was om er een te koopen
-voor zijn eigen maal, daar het zien en het eten onverbreekbaar verbonden was. Wat
-een begeerigheid zou er dan naar zijn, wat een voortdurend verlangen, wat een diefstal!&#x2026;
-Miss &#x2014;&#x2014; vertelde ons van haar Syrische avonturen, hoe zij in den winkel ging van een
-houtsnijder en hoe hij niet naar haar wilde kijken; en hoe zij een instrument opnam
-en werkte, tot hij ten laatste naar naar keek en zij beiden in lachen uitbarstten.
-Zal het niet zoo zijn met ons kijken naar vrouwen over het algemeen? Er zal een <i>werk</i> komen&#x2014;en ten laatste zullen wij opkijken en in lachen uitbarsten.&#x2026; Als mannen zien
-wat waarlijk verkeerd is en als zij met verstand en met voorzorg handelen wat de sexueele
-verhoudingen betreft, zullen zij er dan niet op staan, dat vrouwelijk schoon genoten
-wordt door jonge menschen, en van de eerste jeugd af, opdat het eerste gevoel dat
-moge zijn van schoonheid? Zullen zij niet zeggen: &#x201c;Wij moeten de valsche reinheid
-niet toelaten, wij moeten de echte hebben&#x201d;. Wij hebben valsche beproefd en zij is
-niet goed genoeg; de macht moet verkregen worden om rein schoonheid te genieten; het
-is noodlottig te trachten het met minder te doen. Ieder leeraar van de jeugd moet
-zeggen: &#x201c;Deze schoonheid van de vrouw, Gods voornaamste werk van schoonheid, het is
-goed, dat gij ze ziet; het is een genoegen, dat het goede dient; alle schoonheid dient
-het goede en deze meer dan alle, want de taak ervan is u rein te maken. Kom er heen,
-zooals gij komt naar uw dagelijksch brood, <span class="pagenum">[<a id="pb106" href="#pb106">106</a>]</span>of naar zuivere lucht, of naar het reinigingsbad: dit is rein voor u, als gij rein
-zijt, het zal u helpen in uw pogen om het te zijn. Maar als iemand van u onrein is,
-en er voedsel der onreinheid uit maakt, dan moest gij u schamen en bidden; het is
-niet voor u, dat ons leven ingericht kan worden; het is voor menschen en niet voor
-beesten&#x201d;. Dit moet komen als de menschen hun oogen openen, en koel handelen, en met
-verstand en voorzorg en niet alleen in paniek als er kwestie is van sexueelen hartstocht
-in zijn moreele verhoudingen.<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span></p>
-</blockquote><p>
-<span class="pagenum">[<a id="pb107" href="#pb107">107</a>]</span></p>
-</div>
-<div class="footnotes">
-<hr class="fnsep">
-<div class="footnote-body">
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e2496" href="#xd29e2496src">1</a></span> Zoo zegt Athenaeus (Bk. XIII, hoofdst. XX): &#x201c;Op de eilanden van Chios is het een mooi
-gezicht naar de gymnastiekplaatsen en de wedrennen te gaan en de jonge mannen naakt
-te zien worstelen met de meisjes, die ook naakt zijn&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e2496src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e2512" href="#xd29e2512src">2</a></span> Augustinus (<i lang="la">De <span class="corr" id="xd29e2516" title="Bron: civitate">Civitate</span> Dei</i>, lib. II, hoofdst. XIII) vermeldt hetzelfde punt, waar hij de Romeinen stelt tegenover
-de Grieken, die hun tooneelspelers eerden.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e2512src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e2758" href="#xd29e2758src">3</a></span> Zie &#x201c;<span lang="en">The <span class="corr" id="xd29e2762" title="Bron: evolution">Evolution</span> of Modesty</span>&#x201d;, eveneens van mijn hand, waar de betrekking tusschen de naaktheid en de ingetogenheid
-nauwkeurig besproken wordt.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e2758src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e2769" href="#xd29e2769src">4</a></span> C.&nbsp;H. Stratz, <i lang="de">Die Körperformen in Kunst und Leben der Japaner</i>, Second edition, hoofdstuk III; <i>id.</i>, <i lang="de">Frauenkleidung</i>, Third edition, pp. 22, 30.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e2769src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e2866" href="#xd29e2866src">5</a></span> Ik heb het hier niet de juiste plaats gevonden om den nadruk te leggen op den æsthetischen
-invloed van gemeenzaamheid met de naaktheid. De meest æsthetische volken (vooral de
-Grieken en de Japanners) zijn zij geweest, die een zekeren graad van gemeenzaamheid
-met het naakte lichaam bewaarden. &#x201c;In al de kunsten&#x201d;, merkt Maeterlinck op, &#x201c;zijn
-beschaafde volken genaderd tot of afgeweken van zuivere schoonheid naarmate zij naderden
-tot of afweken van de gewoonte van naaktheid&#x201d;. Ungewitter legt den nadruk op het voordeel
-voor den artist, om in staat te zijn het naakte lichaam in beweging te bestudeeren,
-en het kan de moeite waard zijn te vermelden, dat Fidus (Hugo Höppener), de Duitsche
-artist van dezen tijd, die een grooten invloed heeft uitgeoefend door zijn frissche,
-machtige en toch eerbiedige teekening van de naakte menschelijke gestalte in al haar
-verschillende standen, zijn inspiratie en zijn visie toeschrijft aan het feit, dat
-hij als leerling van Diefenbach gewoon was met zijn makkers naakt te werken op de
-eenzame plaatsen buiten München, die zij bezochten, (F. Enzenberger, &#x201c;<span lang="de">Fidus</span>&#x201d;, <i lang="de">Deutsche Kultur</i>, Aug., 1906).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e2866src">&#x2191;</a></p>
-</div>
-</div>
-</div>
-<div id="ch4" class="div1 chapter"><span class="pagenum">[<a href="#xd29e336">Inhoud</a>]</span><div class="divHead">
-<h2 class="main">HET WAARDEEREN VAN DE GESLACHTSLIEFDE</h2>
-<p><span class="pagenum">[<a id="pb109" href="#pb109">109</a>]</span></p>
-<div class="argument">
-<p class="first">Het begrip geslachtsliefde.&#x2014;De houding van het middeleeuwsch ascetisme.&#x2014;St. Bernard
-en St. Udo van Cluny.&#x2014;Het wijzen van de asceten op het bij elkaar liggen van de sexueele
-en de excretie-organen.&#x2014;De liefde als een sacrament der natuur.&#x2014;De voorstelling van
-de onreinheid van wat betrekking heeft op het geslacht in de primitieve godsdiensten
-in het algemeen.&#x2014;Theorieën over den oorsprong van deze voorstelling.&#x2014;Het anti-ascetische
-element in den bijbel en het oudste Christendom.&#x2014;Clemens van Alexandrië.&#x2014;De houding
-van den heiligen Augustinus.&#x2014;De erkenning van de heiligheid van het lichaam door Tertullianus,
-Rufinus en Athanasius.&#x2014;De hervorming.&#x2014;Het sexueele instinct beschouwd als dierlijk.&#x2014;Het
-menschelijk sexueele instinct gelijkt niet op dat van het dier.&#x2014;Wellust en liefde.&#x2014;De
-definitie van liefde.&#x2014;Liefde en namen voor liefde zijn onbekend in sommige deelen
-van de wereld.&#x2014;De romantische liefde heeft zich eerst laat ontwikkeld bij het blanke
-ras.&#x2014;Het mysterie van het sexueel verlangen. De kwestie of liefde een begoocheling
-is.&#x2014;De geestelijke zoowel als de physieke bouw van de wereld berust voor een deel
-op sexueele liefde.&#x2014;Het getuigenis van mannen van intellect voor de alléén-heerschappij
-van de liefde.</p>
-</div>
-</div>
-<div class="divBody">
-<p class="first">Het zal blijken, dat de gehouden bespreking over de naaktheid een diepere beteekenis
-heeft dan men uit het voorafgaande zou afleiden. De hygiënische waarde, zoowel physiek
-als geestelijk, van gemeenzaamheid met de naaktheid gedurende de eerste jaren van
-het leven, hoe groot ze ook wezen mag, is niet de eenige waarde, die zulk een gemeenzaamheid
-bezit. Behalve haar æsthetische waarde ligt er ook een moreele waarde in, een bron
-van dynamische kracht. En nog een stap verder gaande, mogen we wel zeggen dat ze een
-geestelijke waarde heeft met betrekking tot onze geheele opvatting van de sexueele
-aandrift. Onze houding tegenover het naakte lichaam is de toetssteen van onze houding
-tegenover het geslachts-instinct. Als ons eigen lichaam en dat van onze medemenschen
-ons in ons binnenste schandelijk of walgelijk toeschijnt, dan zal niets ooit in werkelijkheid
-onze opvattingen over sexueele liefde veredelen of louteren. Liefde verlangt naar
-het vleesch, en als het vleesch schandelijk is, dan moet hij, die <span class="pagenum">[<a id="pb110" href="#pb110">110</a>]</span>liefheeft, schandelijk zijn. &#x201c;<span lang="it">Se la cosa amata è vile</span>&#x201d;, zooals Leonardo da Vinci vol diepe wijsheid opmerkte, &#x201c;<span lang="it">l&#x2019;amante se fa vile</span>&#x201d;. Hoe onlogisch ze ook geweest mag zijn, er was inderdaad eenige rechtvaardiging
-voor de oude Christelijke identificatie van het vleesch met het sexueele instinct.
-Zij staan of vallen te zamen; wij kunnen niet het eene verlagen en het andere verheerlijken.
-Zooals onze gevoelens zijn tegenover de naaktheid, zoo zullen onze gevoelens zijn
-tegenover de liefde.
-</p>
-<p>&#x201c;De mensch is niets dan vuil sperma, een zak vol mest, het voedsel voor wormen.&#x2026; Gij
-hebt nooit een vuiler mesthoop gezien&#x201d;. Dat was het resultaat van de <i lang="la">Meditationes Piissimae</i><a class="noteref" id="xd29e2911src" href="#xd29e2911">1</a> van St. Bernardus in het klooster. Soms wilden die middeleeuwsche monniken inderdaad
-wel toegeven, dat de huid een zekere oppervlakkige schoonheid bezat, maar zij gaven
-dat alleen toe om met meer nadruk te wijzen op de leelijkheid van het lichaam, als
-het ontdaan was van dezen schijn van schoonheid, en spanden al hun perverse intellectueele
-scherpzinnigheid en hun woeste ironie in, om met begeerigen spot te wijzen op ieder
-onderdeel van wat hun de armzalige menschelijke figuur toescheen. De heilige Odo van
-Cluny, de beminnelijke heilige, een pionier in zijn appreciatie van de wilde schoonheid
-der Alpen, die hij dikwijls was doorgetrokken, was er bijzonder ver in, de schoonheid
-van het menschelijk lichaam naar beneden te halen. Hij zegt met nadruk, dat schoonheid
-alleen in de huid ligt; als wij onder de huid konden zien, dan zouden vrouwen niets
-dan walging opwekken. Haar bekoorlijkheden zijn slechts bloed, slijm en gal. Als wij
-weigeren vuil en slijm aan te raken, zelfs maar met de toppen van onze vingers, hoe
-kunnen we dan begeeren een zak met vuil te omarmen?<a class="noteref" id="xd29e2925src" href="#xd29e2925">2</a> De middeleeuwsche monniken van de meer beschouwende soort vonden hier dikwijls een
-heerlijk veld van meditatie, en de Christelijke wereld in het algemeen was er tevreden
-mee hun opinies in meer of minder verdunde lezing aan te nemen, of protesteerde er
-tenminste nooit bepaald tegen.
-</p>
-<p>Zelfs mannen van de wetenschap namen deze opvattingen aan <span class="pagenum">[<a id="pb111" href="#pb111">111</a>]</span>en beginnen zich eerst nu los te maken van dat oude bijgeloof. R. de Graef vond het
-noodig in de Voorrede van zijn beroemde verhandeling over de voortbrengingsorganen
-van vrouwen, <i lang="la">De Mulierum Organis Generatione Inservientibus</i>, opgedragen aan Cosmo III de Medici in 1672, zich over het onderwerp van zijn werk
-te verontschuldigen. Zelfs een eeuw later veroordeelde Linnaeus in zijn groote werk,
-<i lang="en">The System of Nature</i>, als &#x201c;afschuwelijk&#x201d; de nauwkeurige studie der vrouwelijke genitaliën, hoewel hij
-het wetenschappelijk belang van zulke nasporingen toegaf. En als mannen van de wetenschap
-het moeilijk gevonden hebben tot een objectief standpunt te komen over vrouwen, dan
-kunnen we ons niet verwonderen, dat middeleeuwsche en nog oudere opvattingen dikwijls
-fijn doorweven zijn geweest met de ideeën van philosofische en half philosofische
-schrijvers<a class="noteref" id="xd29e2941src" href="#xd29e2941">3</a>.
-</p>
-<p>We mogen als een speciale variëteit van het ascetisch bezien van de sekse beschouwen,&#x2014;want
-de asceten grondden vrijelijk, zooals we zien, maar niet geheel terecht, hun ascetisme
-voor een groot deel op æsthetische overwegingen&#x2014;dat herhaalde wijzen op het bij elkaar
-liggen van de sexueele en de excretorische centra, hetgeen in de oude Kerk zijn uitdrukking
-vond in de geringschattende bewering van Augustinus: &#x201c;<span lang="la">Inter faeces et urinam nascimur</span>&#x201d;, en dat blijft voortbestaan bij velen, die het in het geheel niet altijd in verband
-brengen met godsdienstig ascetisme<a class="noteref" id="xd29e2954src" href="#xd29e2954">4</a>. &#x201c;Als resultaat van welk een belachelijke zuinigheid, en van welk een Mephistopheles
-ironie&#x201d;, vraagt Tarde<a class="noteref" id="xd29e2966src" href="#xd29e2966">5</a>, <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>heeft de Natuur gemeend, dat een functie zoo verheven, zoo de poëtische en philosofische
-hymnen, die ze bezongen hebben, waardig, niet beter verdiende dan haar uitsluitend
-orgaan te hebben te zamen met dat van de minste lichamelijke functies?&#x201d;
-</p>
-<p>Wij mogen er echter op wijzen, dat deze beschouwing van de zaak, hoewel onbewust,
-zelf het gevolg is van de ascetische depreciatie van het lichaam. Van een wetenschappelijk
-standpunt zijn de processen van stofwisseling van het lichaam van a tot z, alle met
-elkander ineen geweven en van gelijke waardigheid, hetzij ze chemisch of psychologisch
-beschouwd worden. Wij kunnen niet eenig speciaal chemisch of biologisch proces afzonderen
-en verklaren: Dit is leelijk. Zelfs wat wij uitwerpsel noemen, helpt nog de stof opbouwen
-van onze levens. Eten is sommigen een walgelijke bezigheid toegeschenen. Maar toch
-is het mogelijk geweest te <span class="pagenum">[<a id="pb112" href="#pb112">112</a>]</span>zeggen, met Thoreau, dat &#x201c;de goden inderdaad bedoeld hebben, dat de menschen zich
-als de goden zouden voeden, evenals zij zelve, met hun eigen nectar en ambrosia &#x2026;
-Ik heb gevoeld, dat eten een sacrament werd, een middel tot gemeenschap, een extatische
-oefening, en een zitten aan de avondmaalstafel der wereld&#x201d;.
-</p>
-<p>De sacramenten van de natuur zijn op deze wijze overal samengeweven in het weefsel
-van de lichamen van mannen en vrouwen. Lippen, goed om te kussen, zijn voor alles
-goed om mee te eten en te drinken. Zoo opeengehoopt en over elkaar heen geschoven
-zijn de centra van kracht langzamerhand geworden, in den langen loop der ontwikkeling,
-dat alle slijmvliezen van de natuurlijke lichaamsopeningen, door de gevoeligheid,
-die zij verkregen hebben bij hun speciale werkzaamheid, werktuigen zijn geworden,
-die de ziel in vervoering kunnen brengen bij de aanraking in liefde; het is nutteloos
-verschil te maken tusschen hoog en laag, rein of onrein; ze zijn alle gelijkelijk
-reeds geheiligd door de uiterste wijding der natuur. De neus ontvangt den levensadem;
-de vagina ontvangt het levenswater. Ten slotte moet de waarde en liefelijkheid van
-het leven afgemeten worden naar de waarde en liefelijkheid, die de werktuigen van
-het leven voor ons hebben. De zwellende borsten zijn zulke goddelijk mooie teekenen
-van vrouwelijkheid ter wille van het kind, dat er mogelijk aan hangen en zuigen zal;
-de groote lijnen van de heupen zijn zoo wellustig ter wille van het kind, dat zij
-mogelijk eens zullen bevatten; er kan hier geen onderscheid gemaakt worden, wij kunnen
-de wortels niet van den boom scheiden. Het is waar, dat de hoogste functie van de
-mannelijkheid&#x2014;het overreiken van de levenslamp aan toekomstige rassen, ten uitvoer
-wordt gebracht door hetzelfde werktuig, dat tot dagelijkschen afvoer van de blaas
-dient. Er is honend gezegd, dat wij geboren worden tusschen urine en uitwerpselen;
-er kon ook, vol eerbied, gezegd worden, dat de doorgang door dit geboortekanaal een
-sacrament is der natuur, heiliger en van meer beteekenis dan menschen het ooit zouden
-kunnen bedenken.
-</p>
-<p>Soms zijn deze verhoudingen opgemerkt en is hun beteekenis erkend door een soort van
-mystische <span class="corr" id="xd29e2984" title="Bron: intuitie">intuïtie</span>. Wij nemen nu en dan sporen van zulk een inzicht waar, eerst onder de dichters en
-later onder de medici van de Renaissance. In 1864 zet Rolfincius, in zijn <i lang="la">Ordo et Methodus Generationi Partium etc.</i> aan het begin van zijn tweede deel, gewijd aan de geslachtsdeelen der vrouw, uiteen,
-wat oude schrijvers gezegd hebben over de Eleusische en andere mysteriën en over de
-toewijding en reinheid, vereischt van hen, die de heilige riten naderden. <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>Zoo is het ook met ons,<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span> gaat hij voort, <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>bij de riten van het wetenschappelijk onderzoek. Ook wij werken met heilige dingen.
-De geslachtorganen moeten onder heilige dingen gerekend worden. Zij, die deze altaren
-naderen, moeten komen met vromen geest. Laat de profanen buiten staan, <span class="pagenum">[<a id="pb113" href="#pb113">113</a>]</span>laat de deuren gesloten worden&#x201d;. In die dagen waren, zelfs voor de wetenschap, alleen
-geloof en <span class="corr" id="xd29e2999" title="Bron: intuitie">intuïtie</span> mogelijk. Het is eerst in de laatste jaren, dat de <span class="corr" id="xd29e3002" title="Bron: microskoop">microscoop</span> van den histoloog en het proefbuisje van den physiologischen chemicus hem van een
-verstandelijke basis voorzien hebben. Het is niet langer mogelijk, de natuur in tweeën
-te knippen en te verzekeren, dat ze hier rein is en daar onrein<a class="noteref" id="xd29e3005src" href="#xd29e3005">6</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Er schijnt dus geen voldoende grond te zijn om het eens te zijn met hen, die het bij
-elkaar liggen van de voortbrengende en de excretorische centra beschouwen als &#x201c;een
-dom knoeiwerk der natuur&#x201d;. Een associatie, die zoo oud en primitief is als de natuur,
-kan alleen stuitend toeschijnen aan hen, wier gevoelens ziekelijk onnatuurlijk geworden
-zijn. We mogen verder opmerken, dat de anus, die aesthetisch het minst aantrekkelijke
-is van de excretorische centra, betrekkelijk ver verwijderd is van de sexueele centra,
-en dat, zooals R. Hellmann vele jaren geleden opmerkte, toen hij deze kwestie besprak
-(<i lang="de">Ueber Geschlechtsfreiheit</i>, p. 82): &#x201c;In de eerste plaats pas afgescheiden urine niets bijzonder onaangenaams
-in zich heeft, en in de tweede plaats, als ze dat al had, we dan wel mochten bedenken,
-dat een rozenroode mond in het geheel niet zijn bekoring verliest, alleen omdat hij
-niet aanlokkend is om te kussen op het oogenblik, dat zijn bezitter bezig is te braken&#x201d;.
-</p>
-<p>Een geestelijke oppert zelfs in een zijner geschriften, dat wij verder mogen gaan
-en een positief voordeel vinden in deze nabijheid. &#x201c;Ik ben blij, dat gij het niet
-eens zijt met den man, die vond, dat de natuur geknoeid had, toen ze de genitaliën
-gebruikte voor de doeleinden van het urineeren; afgezien van teleologische en theologische
-redenen zou ik die redeneeringslijn niet kunnen volgen. Ik vind, dat er geen reden
-is voor walging wat de organen voor het urineeren betreft, hoewel ik gevoel, dat de
-anus nooit aantrekkelijk kan zijn voor den normalen geest; maar de anus is geheel
-afgescheiden van de genitaliën. Mijn opinie is, dat het nabij elkaar liggen een goed
-doel heeft, doordat het de organen min of meer geheim maakt, behalve in tijden van
-sexueele opwinding of in die van liefde. Het resultaat is, dat die deelen in gewone
-tijden een zekere mate van weerzin wekken, maar een sterke aantrekking oefenen in
-tijden van sexueele werkzaamheid. Vandaar dat het gewone beschermen van de geslachtsdeelen,
-uit vrees afkeer te wekken, zeer hun aantrekkelijkheid verhoogt op andere tijden,
-wanneer de sexueele werkzaamheid onbeperkt is. Verder is het gevoel van afkeer zelf
-alleen het resultaat van gewoonte en gevoelen, hoe nuttig het ook is, en volgens de
-Schrift is alles rein en goed. Het ascetisch gevoel van tegenzin berust, als we terug
-gaan tot zijn oosprong, op anderen dan christelijken invloed. Het christendom kwam
-voort uit het Judaisme, dat geen gevoel had voor de onreinheid van het huwelijk, want
-&#x201c;onrein&#x201d; beteekent in het Oude Testament eenvoudig &#x201c;heilig&#x201d;. De ascetische zijde van
-den godsdienst van het christendom is geen deel van den godsdienst van Christus, zooals
-hij kwam uit de handen van den stichter, en het moderne gevoel in deze zaak is een
-weifelend overblijfsel van de ketterij van de Manichaeërs&#x201d;. Ik mag er echter wel bijvoegen,
-dat er, zooals Northcote zegt (<i lang="en">Christianity and Sex <span class="corr" id="xd29e3021" title="Bron: Probleme">Problems</span></i>, p<span class="corr" id="xd29e3024" title="Bron: ,">.</span> 14), naast de vrije erkenning van sexualiteit in het Oude Testament, een kring van
-denkbeelden is, die blijk geeft van een gevoel van onreinheid en schaamte wat de sekse
-betreft. Het christendom heeft deze gemengde gevoelens geërfd. Het is inderdaad onder
-de oude en primitieve volken een ver verspreid en bijna algemeen gevoelen geweest,
-dat er iets onreins <span class="pagenum">[<a id="pb114" href="#pb114">114</a>]</span>en zondigs is in de dingen van het geslacht, zoodat zij, die een godsdienstig leven
-zouden willen leiden, sexueele verhoudingen moeten vermijden; zelfs in Indië heeft
-het coelibaat eerbied ingeboezemd (zie b.v. Westermarck, <i lang="en">Marriage</i>, pp. <i>et seq.</i>) Wat den oorspronkelijken grond van dit denkbeeld aangaat&#x2014;dien we hier niet nauwkeuriger
-behoeven te bespreken&#x2014;zijn vele theorieën op den voorgrond gebracht; de heilige Augustinus
-zet, in zijn <i lang="la">De Civitate Dei</i> het vernuftige idee uiteen, dat de penis, omdat hij onderhevig is aan spontane bewegingen
-en erecties, die niet door den wil beheerscht worden, een orgaan is om zich over te
-schamen, dat de geheele geslachtssfeer in zijn schande meetrekt. Westermarck beweert,
-dat er onder bijna alle volken gevoelens voorkomen tegen sexueele verhoudingen met
-leden van dezelfde familie of hetzelfde huishouden, en daar het geslacht zoo verbannen
-werd uit de sfeer van het huiselijk leven, ontstond er een opvatting over de onreinheid
-ervan; Northcote wijst op het feit, dat het van het <span class="corr" id="xd29e3038" title="Bron: bgein">begin</span> af aan noodig is geweest verborgenheid te zoeken voor sexueelen omgang, omdat het
-paar op dat oogenblik een prooi zou zijn voor vijandelijke aanvallen, en dat door
-een gemakkelijken overgang de sekse beschouwd begon te worden als iets, dat verborgen
-behoort te worden en daarom als iets zondigs. (Diderot had reeds in zijn <i lang="fr">Supplément au Voyage de Bougainville</i> gewezen op dit motief voor afzondering als &#x201c;het eenige natuurlijke element voor kuischheid&#x201d;).
-Crawley heeft een groot deel van zijn suggestief werk, <i lang="en">The Mystic Rose</i>, gewijd aan het aantoonen van het feit, dat voor den wilde de sekse een gevaarlijk
-en verzwakkend element in het leven is en daarom zondig.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het zou echter een dwaling zijn te denken, dat zulke mannen als St. Bernard en de
-heilige Odo van Cluny, hoe bewonderenswaardig zij ook de ascetische en zelfs de algemeen
-Christelijke gezichtspunten van hun eigen tijd vertegenwoordigden, beschouwd moeten
-worden als geheel typische voorbeelden van het echt Christelijke en primitief Christelijke
-gezichtspunt. Voor zoover ik heb kunnen ontdekken, vinden wij deze geconcentreerde
-intellectueele en emotioneele woestheid van aanval op het lichaam niet tijdens de
-eerste duizend jaar van het Christendom; die ontwikkelde zich eerst op het oogenblik
-toen, met paus Gregorius VII, het middeleeuwsche Christendom de climax bereikte van
-zijn overwinning over de zielen van de Europeesche menschen, in de instelling van
-het coelibaat van de wereldlijke geestelijkheid en den groei van de groote, in kloosters
-verzamelde gemeenschappen van monniken in streng geregelde en afgezonderde orden<a class="noteref" id="xd29e3050src" href="#xd29e3050">7</a>. Daarvoor deden de leeraars van het ascetisme meer hun best om aan te sporen tot
-kuischheid en zedigheid dan dat ze een aanval deden op het geheele lichaam; zij concentreerden
-hun aandacht <span class="pagenum">[<a id="pb115" href="#pb115">115</a>]</span>liever op geestelijke deugden dan op physieke onvolkomenheden<span class="corr" title="Niet in bron">.</span> En als wij tot de Evangeliën teruggaan, dan vinden we weinig van den middeleeuwschen
-ascetischen geest in de gezegden en daden, die van Jezus vermeld worden, waarvan we
-zelfs eerder mogen zeggen dat ze over het geheel, niettegenstaande het ascetisme dat
-er aan ten grondslag ligt, een zekere teerheid openbaren en een toegevendheid jegens
-het lichaam, terwijl zelfs Paulus, hoewel hij niet zacht is voor het lichaam, tot
-eerbied er voor aanspoort als voor een tempel van den Heiligen Geest.
-</p>
-<p>Wij kunnen niet verwachten, dat wij de Kerkvaders sympathiek gezind zullen vinden
-tegenover het vertoonen van het naakte menschelijk lichaam, want hun positie was gegrond
-op een opstand tegen het heidendom en het heidendom had het lichaam gekoesterd. De
-naaktheid was meer speciaal verbonden geweest met het publieke bad, het gymnasium
-en het tooneel; en daar het van harte deze heidensche instellingen afkeurde, werkte
-het Christendom de naaktheid tegen. Het feit, dat gemeenzaamheid met de naaktheid
-eer gunstig dan ongunstig was voor de kuischheid, waaraan ze zooveel waarde hechtte,
-kon de Kerk&#x2014;hoewel ze op zekeren tijd de naaktheid opnam in het ritueel van den doop&#x2014;voor
-het grootste deel niet inzien, als deze kuischheid al werkelijk een feit was, hetwelk
-de speciale condities van het decadente klassieke leven neiging hadden gehad te verbergen.
-Maar in hun bepaalde voorkeur voor het aangekleede lichaam boven het naakte aarzelden
-de eerste Christenen dikwijls om den verderen stap te doen door te verzekeren, dat
-het lichaam een brandpunt is van onreinheid en dat de physieke sexueele organen een
-uitvindsel zijn van den duivel. Integendeel spraken sommige van de beroemdste Kerkvaders,
-vooral zij die tot de Grieksche kerk behoorden en die den levenwekkenden adem gevoeld
-hadden van het Grieksche denken, zich nu en dan uit over de onderwerpen natuur, sekse,
-en het lichaam in een geest, die de instemming verworven zou hebben van Goethe en
-Whitman.
-</p>
-<p>Clemens van Alexandrië was, met al de excentriciteit van zijn overfijn intellect,
-de meest Grieksche van al de Kerkvaders en het is niet te verwonderen, dat de laatste
-glimp van klassiek licht, die van zijn geest uitstraalde, eenig licht wierp over deze
-kwestie van sekse. Hij protesteerde bv. tegen die preutschheid die, toen de zon van
-de klassieke wereld onderging, begonnen was het leven te overschaduwen. &#x201c;Wij moeten
-ons niet schamen te noemen wat God zich niet geschaamd heeft te maken&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e3070src" href="#xd29e3070">8</a>. Het was een merkwaardige verklaring omdat, terwijl ze het oude klassieke gevoel
-aannam van geen schaamte jegens de natuur, ze dat gevoel <span class="pagenum">[<a id="pb116" href="#pb116">116</a>]</span>plaatste op een nieuwe en godsdienstige basis in overeenstemming met het Christendom.
-Over het geheel, hoewel niet altijd consequent, verdedigt Clemens van Alexandrië het
-lichaam en de sexueele functies tegen hen, die ze met verachting behandelden. En daar
-de zaak van het geslacht de zaak is der vrouwen, houdt hij de waardigheid der vrouwen
-altijd krachtig staande en verkondigt hij ook de heiligheid van het huwelijk, een
-staat, dien hij somtijds plaatst boven dien der maagdelijkheid?<a class="noteref" id="xd29e3079src" href="#xd29e3079">9</a>
-</p>
-<p>Ongelukkig, het moet gezegd worden, meende de heilige Augustinus&#x2014;een andere Noord-Afrikaner,
-maar uit Romeinsch Carthago en niet uit Grieksch Alexandrië&#x2014;dat hij een overtuigend
-antwoord had op het argument dat Clemens opperde, en zoo groot was de kracht van zijn
-hartstochtelijk en machtig genie, dat hij ten slotte zijn antwoord overheerschend
-kon maken. Voor Augustinus was de zonde erfelijk, en de zonde had haar specialen zetel
-in de sexueele organen; de daad der zonde had de oorspronkelijke goddelijke daad der
-schepping gewijzigd, en wij kunnen de sekse en de sexueele organen niet behandelen
-alsof er geen erfzonde was geweest. Onze genitaliën, verklaart hij, zijn schandelijk
-geworden omdat zij, door de zonde, nu in beweging gebracht worden door de wellust.
-Toch neemt Augustinus op verre na niet de middeleeuwsche ascetische houding aan van
-minachtenden haat jegens het lichaam. Niets kan verder van Odo van Cluny af zijn dan
-het enthusiasme van Augustinus over het lichaam, zelfs over de volkomen harmonie van
-de deelen onder de huid. &#x201c;Ik geloof, dat wij tot het besluit kunnen komen&#x201d;, zegt hij
-zelfs, &#x201c;dat bij het scheppen van het menschelijk lichaam de schoonheid meer in het
-oog gehouden is dan het nut. Waarlijk, nut is een voorbijgaand iets, en de tijd zal
-komen dat we elkanders schoonheid kunnen genieten zonder wellust&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e3088src" href="#xd29e3088">10</a>. Zelfs in de sfeer van sekse zou hij geneigd zijn reinheid en schoonheid aan te nemen,
-afgescheiden van den erfelijken invloed van Adam&#x2019;s zonde. In het Paradijs, zegt hij,
-als het Paradijs was blijven bestaan, zou de daad van het voortbrengen even eenvoudig
-zijn geweest en vrij van schande als de daad van de hand bij het uitstrooien van het
-zaad op de aarde. &#x201c;Sexueele vereeniging zou onder de heerschappij van den wil geweest
-zijn zonder eenig sexueel verlangen. Het zaad zou in de vagina gebracht worden op
-even eenvoudige wijze als de menstrueele vloeistof er nu uitgeworpen wordt. Er zouden
-geen woorden geweest zijn die obsceen genoemd konden worden, maar <span class="pagenum">[<a id="pb117" href="#pb117">117</a>]</span>al wat van deze deelen kon gezegd worden, zou even rein geweest zijn als wat gezegd
-wordt van de andere deelen van het lichaam&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e3097src" href="#xd29e3097">11</a>. Dat is echter voor Augustinus wat had kunnen wezen in het Paradijs, waar, naar hij
-meende, sexueel verlangen niet bestond. Zooals de dingen zijn, meende hij, is het
-juist dat wij ons schamen, doen wij goed te blozen. En het was natuurlijk dat, zooals
-Clemens van Alexandrië vermeldt, vele ketters verder gingen op dezen weg en geloofden
-dat, terwijl God den mensch maakte tot aan den navel, de rest door een andere macht
-gemaakt was; zulke ketters hebben zelfs nu nog hun aanhangers onder ons.
-</p>
-<p>Evenzeer in de Oostersche als in de Westersche kerken echter, zoowel voor en na Augustinus,
-hoewel niet dikwijls er na, hebben groote Kerkvaders en leeraars meeningen geuit,
-die eer die van Clemens dan die van Augustinus herroepen. Wij kunnen niet veel waarde
-hechten aan de uiting van den buitensporigen en dikwijls zichzelf tegensprekenden
-Tertullianus, maar het is de moeite waard op te merken, dat, terwijl hij verklaarde
-dat de vrouw de poort is tot de hel, hij toch ook gezegd heeft, dat wij de natuur
-moeten naderen met eerbied en niet met een blos. &#x201c;<span lang="la">Natura veneranda est, non erubescenda</span>&#x201d;. &#x201c;Geen Christelijk schrijver&#x201d;, heeft men gezegd, &#x201c;heeft zoo energiek gesproken tegen
-de kettersche verachting van het lichaam als Tertullianus. Lichaam en ziel zijn, volgens
-Tertullianus, ten nauwste verbonden. De ziel is het levensprincipe van het lichaam,
-maar er is geen werkzaamheid van de ziel, die zich niet openbaart door en invloed
-ondervindt van het vleesch&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e3108src" href="#xd29e3108">12</a>. Van meer belang is Rufinus Tyrannius, de vriend en medeleerling van den heiligen
-Jeronimus, in de vierde eeuw, die een commentaar schreef op de Apostolische geloofsleer,
-die zeer in aanzien was bij de oude en middeleeuwsche kerk en die zelfs nu nog gewaardeerd
-wordt. Rufinus zegt, in antwoord aan hen, die verklaarden dat er obsceniteit was in
-het feit van de geboorte van Christus door de sexueele organen van een vrouw, dat
-God de sexueele organen geschapen heeft, en dat &#x201c;het niet de natuur is, maar alleen
-de opinie der menschen, die ons leert dat deze deelen obsceen zijn. Verder zijn al
-de deelen van het lichaam gemaakt van dezelfde klei, welke verschillen er ook mogen
-zijn in hun gebruik en hun functies&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e3116src" href="#xd29e3116">13</a>. Hij bekijkt de zaak zooals we <span class="pagenum">[<a id="pb118" href="#pb118">118</a>]</span>zien, wel vroom, maar toch natuurlijk en eenvoudig, zooals Clemens, en niet zooals
-Augustinus door het verwringende medium van een theologisch systeem. Athanasius sprak
-in de Oostelijke Kerk in denzelfden geest als Rufinus in de Westelijke. Een zekere
-monnik, genaamd Amun, had veel verdriet ondervonden door het voorkomen van zaaduitstortingen
-in den slaap, en hij schreef aan Athanasius om te vragen of zulke uitstortingen zonde
-zijn. In den brief, dien hij tot antwoord schreef, tracht Athanasius Amun gerust te
-stellen. &#x201c;Alle dingen&#x201d;, zegt hij tot hem, &#x201c;zijn rein voor den reine. Want wat, vraag
-ik u, lieve en vrome vriend, kan er voor zondigs of van nature onreins zijn in een
-uitwerpsel? De mensch is het werk van Gods handen. Er is zeker niets in ons dat onrein
-is&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e3124src" href="#xd29e3124">14</a>. Als wij deze uitingen lezen, gevoelen wij, dat de zaden van preutschheid en verhitheid
-reeds in den geest van het volk aanwezig zijn, maar toch zien wij ook dat sommige
-van de meest bekende denkers van de eerste Christelijke Kerk in opvallend contrast
-met de meer ziekelijke en kleingeestige middeleeuwsche asceten, duidelijk afgezonderd
-stonden van de populaire beweging. Over het geheel werden zij overstemd, omdat het
-Christendom, evenals het Boeddhisme, van het begin af aan een kiem in zich droeg,
-die zich leende tot ascetische onthouding, en het sexueele leven is altijd de eerste
-impuls, die opgeofferd moet worden aan den hartstocht voor onthouding. Maar er waren
-ook andere kiemen in het Christendom, en Luther, die op zijn eigen plebejische wijze
-opkwam voor de rechten van het lichaam, ofschoon hij brak met het middeleeuwsch ascetisme,
-stelde daardoor geenszins de tradities van de oudste Christelijke Kerk ter zijde.
-</p>
-<p>Ik heb gemeend, dat het de moeite waard was dezen bewijsgrond aan te voeren, alhoewel
-ik zeer wel weet, dat de feiten der Natuur geen meerderen steun verkrijgen door het
-gezag van de Kerkvaders of zelfs van den Bijbel. De natuur en de menschheid hebben
-bestaan vóór den Bijbel en zouden voortgaan te bestaan al zou de Bijbel vergeten zijn.
-Maar de houding van het Christendom op dit punt is zoo dikwijls zonder voorbehoud
-veroordeeld geworden, dat het wel goed schijnt aan te toonen, dat in zijn beste oogenblikken,
-toen het een jonge en aangroeiende macht in de wereld was, de uitingen van het Christendom
-dikwijls gelijkluidend waren met die van de Natuur en van de rede. Er zijn vele menschen,
-mogen we er aan toevoegen, die het een troost vinden te weten, dat zij, als zij in
-deze zaak den natuurlijken en verstandelijken weg volgen, daardoor niet geheel en
-al breken met de godsdienstige tradities van hun ras.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het is wel nauwelijks noodig op te merken, dat wij, als wij ons van het Christendom
-afwenden naar de andere groote wereldgodsdiensten, gewoonlijk <span class="pagenum">[<a id="pb119" href="#pb119">119</a>]</span>zoo&#x2019;n dubbelzinnige houding jegens de sekse niet ontmoeten. De Mohammedanen waren
-even nadrukkelijk in het beweren, dat de sekse heilig was, als zij waren in hun zorg
-voor de lichamelijke reinheid; zij waren bereid de sexueele functies in het leven
-hiernamaals mee te nemen, en zij hebben zich nooit, zooals Luther en zoo vele andere
-Christenen, vermoeid met peinzen over het gebrek aan bezigheid in den Hemel. In Indië,
-hoewel Indië het tehuis is van de uiterste vormen van godsdienstig ascetisme, is de
-sexueele liefde in een grootere mate, geheiligd en vergoddelijkt geworden dan in eenig
-ander deel van de wereld. &#x201c;Het schijnt nooit in de hoofden van de Hindoe-wetgevers
-te zijn opgekomen&#x201d;, zeide Sir William Jones lang geleden (<i lang="en">Works</i>, vol. ii, p. 311), &#x201c;dat iets natuurlijks hinderlijk obsceen zou kunnen zijn, een
-eigenaardigheid, die al hun geschriften doordringt, maar die geen bewijs is voor de
-verdorvenheid van hun zeden&#x201d;. De sexueele daad heeft in Indië dikwijls een godsdienstige
-beteekenis gehad, en de meest nauwkeurige bijzonderheden van het sexueele leven en
-de verscheidenheden ervan zijn in Indische erotische verhandelingen op ernstige wijze
-besproken, terwijl nergens anders de anatomische en physiologische sexueele eigenaardigheden
-van vrouwen met zulk een nauwkeurigen en devoten eerbied zijn bestudeerd. &#x201c;Liefde
-heeft in Indië, zoowel in theorie als in de praktijk&#x201d; merkt Richard Schmidt op (<i lang="de">Beiträge zur Indischen Erotik</i>, p. 2) &#x201c;een belangrijkheid, zooals wij ons zelfs niet kunnen voorstellen&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>In Protestantsche landen heeft de invloed van de Hervorming, door de sekse als iets
-natuurlijks in eere te herstellen, indirect er toe geleid, in het populaire voelen
-jegens de sekse den smaad van zondigheid te vervangen door den smaad van dierlijkheid.
-Voortaan moet de sexueele impuls worden verborgen of opgetooid, om fatsoenlijk menschelijk
-te worden. Dit blijkt duidelijk uit een passage in het dagboek van Pepys, in de zeventiende
-eeuw. Op den morgen na den huwelijksdag was het gewoonte pas getrouwde menschen met
-muziek wakker te maken; de afwezigheid van deze muziek bij een bepaalde gelegenheid
-(in 1667), maakte op Pepys den indruk &#x201c;alsof zij zoo maar als een paar honden bij
-elkaar waren gekomen&#x201d;. Wij geven niet langer om de muziek, maar hetzelfde gevoelen
-bestaat nog in den wensch naar andere vermommingen en versieringen voor den sexueelen
-impuls. Wij stellen ons niet altijd duidelijk voor oogen, dat liefde haar eigen heiliging
-met zich brengt.
-</p>
-<p>Als tegenwoordig de tegenzin tegen de sexueele zijde van het leven zich vertoont,
-wordt bijna altijd beweerd niet zoozeer, dat ze &#x201c;zondig&#x201d; is als wel dat ze &#x201c;dierlijk&#x201d;
-is. Ze wordt beschouwd als dat deel van den mensch, dat hem het nauwste verbindt met
-de lagere dieren. Het moest nauwelijks noodig zijn er op te wijzen, dat dit een dwaling
-is. Van wat voor zijde we ze ook naderen, de bewering, dat sekse bij den mensch en
-bij de dieren hetzelfde is kan niet volgehouden worden. Van het standpunt van hen,
-die deze identiteit aannemen, zou het juister zijn te zeggen, dat de menschen inferieur
-zijn aan de dieren, dan dat ze gelijk zijn met de dieren, want bij dieren is onder
-natuurlijke omstandigheden het sexueele instinct strikt ondergeschikt aan de voortplanting
-<span class="pagenum">[<a id="pb120" href="#pb120">120</a>]</span>en zeer weinig onderhevig aan afwijking, zoo dat van het standpunt van hen, die de
-sekse willen kleineeren, de dieren dichter bij het ideaal zijn, en zulke menschen
-moeten met Woods Hutchinson zeggen: &#x201c;Alles te zamen genomen hebben onze dier-voorouders
-evenveel reden zich over ons te schamen, als wij over hen&#x201d;. Maar als we de zaak bezien
-van een ruimer biologisch standpunt van ontwikkeling, dan moet onze conclusie geheel
-verschillend zijn.
-</p>
-<p>Wel verre van aan de dieren gelijk te zijn, behooren de menschelijke sexueele impulsen
-onder de minst op de dieren gelijkende aanwinsten van den mensch. De menschelijke
-sexueele sfeer verschilt in een buitengewoon groote mate van de dierlijke sexueele
-sfeer<a class="noteref" id="xd29e3152src" href="#xd29e3152">15</a>. Ademhalen is een dierlijke functie en hierin kunnen we niet wedijveren met de vogels;
-beweging is een dierlijke functie en hier kunnen wij de viervoeters niet evenaren;
-wij zijn niet merkbaar vooruit gegaan wat onze circuleerende, verteringbevorderende,
-nier- of leverfuncties betreft. Zelfs wat het gezicht en het gehoor betreft, zijn
-er veel dieren, die scherper van gezicht zijn dan de mensch, en vele, die in staat
-zijn geluiden te hooren, die voor hem onhoorbaar zijn. Maar er zijn geen dieren, waarbij
-het sexueele instinct zoo gevoelig is, zoo hoog ontwikkeld, zoo verscheiden in zijn
-uitingen, zoo voortdurend waakzaam, zoo in staat om uit te stralen naar de hoogste
-en de verst verwijderde deelen van het organisme. De sexueele werkzaamheden van den
-man en van de vrouw behooren niet tot dat lagere deel van onze natuur, dat ons degradeert
-tot het niveau van het &#x201c;dier&#x201d;, maar tot het hoogere deel, dat ons opheft tot al de
-hoogste werkzaamheden en idealen, waartoe we in staat zijn. Het is waar, dat er voornamelijk
-in den mond van enkele onwetende en slecht opgevoede vrouwen over sekse gesproken
-wordt als &#x201c;dierlijk&#x201d; of als &#x201c;het dierlijke deel van onze natuur&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e3158src" href="#xd29e3158">16</a>. Maar daar vrouwen de moeders en de onderwijzeressen zijn van het menschelijk ras
-is dit een onwetendheid en een blijk van slechte opvoeding, die niet te spoedig met
-wortel en tak kunnen uitgeroeid worden.
-</p>
-<p>Er zijn sommigen, die schijnen te denken, dat zij de weegschaal in evenwicht hebben
-gehouden en de zaak voor goed opgelost, als zij erkennen, dat sexueele liefde zoowel
-mooi kan zijn als walgelijk, en dat beide beschouwingen even normaal en wettig zijn.
-&#x201c;Luister om de beurt&#x201d;, merkt Tarde op, &#x201c;naar twee mannen, <span class="pagenum">[<a id="pb121" href="#pb121">121</a>]</span>die de een koud, de ander vurig, de een kuisch, de ander verliefd, beiden even welopgevoed
-en ruim van geest, de waarde van hetzelfde ding bepalen: de een noemt walgelijk, leelijk,
-weerzinwekkend en dierlijk, wat de ander heerlijk, verrukkelijk, onuitsprekelijk,
-goddelijk noemt. Wat voor den een, in de Christelijke phraseologie, een onvergeeflijke
-zonde is, dat is voor den ander de staat van ware genade. Daden, die voor den een
-een treurige en nu en dan voorkomende noodzakelijkheid schijnen te zijn, vlekken die
-zorgvuldig uitgewischt moeten worden door lange tusschenpoozen van zelfbeheersching,
-zijn voor den ander de gouden spijkers, waar het geheele overige levensgedrag en bestaan
-van afhangt, de dingen, die alleen aan het menschelijk leven zijn waarde geven&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e3168src" href="#xd29e3168">17</a>. Toch mogen we wel betwijfelen of deze beide personen &#x201c;even welopgevoed en ruim van
-geest&#x201d; zijn. De wilde gevoelt, dat sekse gevaarlijk is en hij heeft gelijk. Maar de
-mensch, die gevoelt dat de sexueele impuls slecht is, of zelfs maar laag bij den grond
-en vulgair, is een absurditeit in het heelal, een afwijking. Hij is evenals die menschen
-in onze krankzinnigengestichten, die gevoelen, dat het instinct om zich te voeden
-slecht is en zoo er toe overgaan om zich uit te hongeren. Zij zijn evenzeer geestelijke
-verworpelingen in het heelal, welks kinderen zij zijn. Het is een andere zaak, als
-een mensch verklaart, dat hij persoonlijk in zijn geval een ascetisch ideaal heeft,
-dat hem er toe brengt zich zooveel mogelijk te onthouden van een van beide of van
-beide impulsen. De mensch, die gezond ascetisch is, streeft naar een discipline, die
-te hulp komt aan het ideaal, dat hij zich persoonlijk gesteld heeft. Hij kan theoretisch
-nog in harmonie blijven met het heelal, waartoe hij behoort. Maar verachting uit te
-spreken over het sexueele leven, den sluier der &#x201c;onreinheid&#x201d; er over uit te spreiden,
-dat is, zooals Nietzsche verklaarde, de onvergeeflijke zonde tegen den Heiligen Geest
-van het Leven.
-</p>
-<p>Er zijn veel menschen, die vooroordeel en rede trachten te verzoenen in hun waardeering
-van de liefde door een scherpe scheidingslijn te trekken tusschen &#x201c;lust&#x201d; en &#x201c;liefde&#x201d;,
-de eene verwerpend en de andere goedkeurend. Het is zeer juist zulk een onderscheid
-te maken, maar de wijze waarop het gemaakt wordt, kan gewoonlijk in het geheel geen
-onderzoek verdragen. Wij moeten uitmaken, wat we meenen met &#x201c;wellust&#x201d; en wat we meenen
-met &#x201c;liefde&#x201d;, en dat is niet gemakkelijk, als zij beschouwd moeten worden alsof ze
-elkaar uitsluiten. Soms wordt gezegd, dat we onder &#x201c;lust&#x201d; moeten verstaan een roekeloos
-toegeven aan den sexueelen impuls zonder op andere overwegingen te letten. Als we
-hem zoo verstaan, kunnen we hem veilig verwerpen. Maar dat is een volkomen willekeurige
-definitie van het woord. &#x201c;Lust&#x201d; <span class="pagenum">[<a id="pb122" href="#pb122">122</a>]</span>is inderdaad een zeer dubbelzinnig woord; het is een goed woord, dat zijn moreele
-waarde veranderd heeft, en daarom moeten wij het zeer zorgvuldig verklaren, eer wij
-het durven gebruiken. Eigenlijk gezegd, is &#x201c;lust&#x201d; een volkomen kleurloos woord<a class="noteref" id="xd29e3179src" href="#xd29e3179">18</a> en beteekent eenvoudig verlangen in het algemeen en sexueel verlangen in het bijzonder;
-het komt overeen met &#x201c;honger&#x201d; of &#x201c;dorst&#x201d;; het in een beleedigende beteekenis te gebruiken
-is ongeveer hetzelfde als aan te nemen, dat het woord &#x201c;hongerig&#x201d; dezelfde beleedigende
-beteekenis heeft als &#x201c;begeerig&#x201d;. Het resultaat is geweest, dat gevoelige geesten verontwaardigd
-het woord &#x201c;lust&#x201d; in verband met de liefde verwerpen<a class="noteref" id="xd29e3185src" href="#xd29e3185">19</a>. In het vroegste gebruik van onze taal, had &#x201c;lust&#x201d; den zin van gezonde en normale
-sexueele kracht; nu is het woord zoo zeer naar beneden gehaald, dat, hoewel het gemakkelijk
-zou zijn het weer op zijn juiste plaats, die nog open blijft, te brengen, de poging
-hiertoe welhaast een hopelooze taak lijkt. Wij hebben de bronnen van gevoel in deze
-zaken zoozeer vergiftigd met middeleeuwsche ascetische ruwheden, dat al onze woorden
-voor sekse spoedig neiging-hebben met modder bespat te geraken; we kunnen ze oprapen
-uit de modder, waarin ze gevallen zijn en trachten ze te reinigen, maar aan vele oogen
-zullen ze toch nog vuil toeschijnen. Een gevolg van deze neiging is, dat wij geen
-eenvoudig, precies, natuurlijk woord hebben voor de liefde van de seksen, en we gedwongen
-worden onze toevlucht te nemen tot den algemeenen term, die zoo veelomvattend is,
-dat men in Engeland en in de meeste andere landen die den toon aangeven, met hetzelfde
-woord spreekt van God &#x201c;liefhebben&#x201d; of van eten &#x201c;houden&#x201d;.
-</p>
-<p>Liefde, in de sexueele beteekenis, is in het kort beschouwd, een samenstelling van
-lust (in den primitieven en ongekleurden zin van sexueele aandoening) en vriendschap.
-Er kan geen sexueele liefde zijn zonder lust; maar, aan den anderen kant, niet voordat
-stroomen van lust in het organisme zijn uitgestraald, zoo, dat zij andere deelen van
-het psychische organisme raken&#x2014;ten minste de aandoeningen en de maatschappelijke gevoelens&#x2014;is
-het sexueele liefde. Lust, de specifieke sexueele <span class="pagenum">[<a id="pb123" href="#pb123">123</a>]</span>impuls, is wel het eerste en meest essentieele element in deze samenstelling, want
-die alleen is geschikt voor het doel van de reproductie, niet alleen bij dieren maar
-ook bij menschen. Maar niet voordat lust zich uitgezet heeft en uitgestraald is, ontwikkelt
-hij zich tot de heerlijke en betooverende bloem der liefde. Wij mogen ons voor den
-geest halen, wat onder de planten gebeurt: aan den eenen kant hebben wij de lagere
-organismen, waarbij het sexueele leven beknopt en cryptogamisch voortgaat zonder ooit
-eenigen overvloed van schitterende bloemen over de wereld uit te storten, en aan den
-anderen kant de hoogere planten, waar sekse zich geopenbaard vertoont en zich aanmerkelijk
-uitgezet heeft in vorm en kleur en geur.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Terwijl &#x201c;lust&#x201d; natuurlijk over de geheele wereld bekend is, en er overal woorden zijn
-om hem aan te duiden, is &#x201c;liefde&#x201d; niet algemeen bekend, en in vele talen zijn er geen
-woorden voor &#x201c;liefde&#x201d;. De mislukte pogingen om liefde te vinden, zijn dikwijls opmerkelijk
-en onverwacht. We kunnen ze soms vinden, waar we ze het minst verwachten. Het sexueele
-verlangen raakte zelfs bij sommige dieren geïdealiseerd, (zooals Sergi opgemerkt heeft),
-voornamelijk bij vogels, want als een vogel zich dood treurt over zijn wijfje, kan
-dat niet voortkomen uit het ongecompliceerde sexueele instinct, maar moet het de combinatie
-in zich sluiten van dat instinct met de andere levenselementen in een mate, die zeldzaam
-is zelfs onder de meest beschaafde menschen. Sommige wilde stammen schijnen geen fundamenteele
-voorstelling te hebben over liefde, en (zooals de Amerikaansche Nahua&#x2019;s) geen elementair
-woord er voor, terwijl er, aan den anderen kant, in Quichua, in de taal van de oude
-Peruvianen, bijna zeshonderd combinaties zijn van het werkwoord <i>munay</i>, liefhebben. Bij sommige volken schijnt de liefde beperkt te zijn tot de vrouwen.
-Letourneau (<i lang="fr">L&#x2019;Evolution Littéraire</i>, p. 529) wijst er op, dat in verschillende deelen van de wereld vrouwen de leiding
-genomen hebben in het scheppen van erotische poëzie. In dit verband mogen we de opmerking
-maken, dat zelfmoorden uit erotische overwegingen bij primitieve volken voornamelijk
-voorkomen onder vrouwen (<i lang="de">Zeitschrift für Sozialwissenschaft</i>, 1899, P. 578). Verscheidene natuurvolken hebben liefdeliederen, b.v. de Suaheli
-(Velten, in zijn <i lang="de">Prosa und Poesie der Suaheli</i>, wijdt een deel aan liefdeliederen, geschreven in de taal der Suaheli). D.&nbsp;G. Brinton
-zegt, in een belangwekkend geschrift over &#x201c;<span lang="en">The Conception of Love in Some American Languages</span>&#x201d; (<i lang="en">Proceedings American Philosophical Society</i>, vol. XXIII, p. 546; 1886), dat de woorden voor liefde in deze taal blijk geven van
-vier hoofdwijzen om het begrip uit te drukken: (1) ongearticuleerde uitroepen van
-emotie; (2) betuigingen van hetzelfde te zijn of op elkaar te gelijken; (3) betuigingen
-van samen te hooren en verbonden te zijn; (4) betuigingen van een wensch, verlangen
-of een begeerte. Brinton voegt er bij, dat &#x201c;deze zelfde denkbeelden ten grondslag
-liggen aan de meeste woorden voor liefde in de groote Arische taalgroep&#x201d;. Het opmerkelijke
-feit doet zich echter voor, dat de menschen, die de Arische taal spraken, langzaam
-waren in het ontwikkelen van hun opvatting van sexueele liefde. Brinton merkt op,
-dat de Amerikaansche Mayas gesteld moeten worden boven de volken van oude Arische
-beschaving, in dit opzicht, dat zij een grondwoord bezitten voor de vreugde der liefde,
-dat naar zijn beteekenis zuiver psychisch was en strikt betrekking had op den geestelijken
-toestand, en niet op gelijkheid noch op verlangen. Zelfs de Grieken waren laat met
-het vormen van eenig ideaal van sexueele liefde. Dit is duidelijk aangetoond door
-E.&nbsp;F.&nbsp;M. Benecke in zijn <i lang="en">Antimachus of Colophon and the Position of Women in Greek Poetry</i>, een boek, dat eenige gewaagde stellingen <span class="pagenum">[<a id="pb124" href="#pb124">124</a>]</span>bevat, maar dat van het tegenwoordige standpunt uit zeer leerzaam is. De Grieksche
-lyrische dichters schreven om zoo te zeggen geen liefdeliederen aan vrouwen vóor Anacreon,
-en de zijne werden eerst geschreven toen hij oud was. Ware liefde was voor de Grieken
-bijna altijd homosexueel. De Ionische lyrische dichters van het oude Griekenland beschouwden
-de vrouw alleen als speelgoed en als de stichtster van de familie. Theognis vergelijkt
-het huwelijk bij het fokken van vee; Alcman spreekt, als hij complimenteus wil zijn
-voor de Spartaansche meisjes, van haar als van zijn &#x201c;vrouwelijke vrienden&#x201d;. Aeschylus
-laat zelfs een vader zeggen, dat zijn dochters zich zullen misdragen als zij aan zichzelf
-zijn overgelaten. Er is geen sexueele liefde bij Sophocles, en bij Euripides zijn
-het alleen de vrouwen die verliefd worden. Benecke komt tot het besluit (p. 67), dat
-in Griekenland sexueele liefde tot een tamelijk laat tijdstip in minachting was, en
-dat ze beschouwd werd als niet waardig om in het publiek besproken of voorgesteld
-te worden. Het was in Groot-Griekenland eerder dan in Griekenland zelf, dat mannen
-belangstelling hadden voor vrouwen, en het was niet eerder dan in den tijd van Alexander,
-en vooral bij Asclepiades, zegt Benecke, dat de liefde van vrouwen beschouwd werd
-als een zaak van leven en dood. Daarna komt de opvatting van de sexueele liefde, van
-het romantisch gezichtspunt, in het Europeesche leven. Met de Keltische geschiedenis
-van Tristam verschijnt ze, naar Gaston Paris opmerkt, eindelijk in de Christelijke
-Europeesche wereld der poëzie als het voornaamste punt in het menschelijk leven, de
-groote drijfkracht voor het gedrag der menschen.
-</p>
-<p>Romantische liefde is echter tot de massa in Europa niet doorgedrongen. In de zestiende
-eeuw, of in den tijd dat de ballade van &#x201c;Glasgerion&#x201d; geschreven werd, zien wij aangenomen,
-dat de verhouding van een boer tot zijn meisje beperkt is tot de enkele daad van sexueelen
-omgang; hij kust haar niet bij het komen of bij het weggaan; alleen de ridder, de
-man van de hoogere klasse denkt er aan, die teedere beleefdheid aan te bieden. En
-heden ten dage is, bijvoorbeeld in de streek tusschen Oost-Friesland en de Alpen,
-naar Bloch meedeelt (<i lang="de">Sexualleben unserer Zeit</i>, p. 29) in navolging van E.&nbsp;H. Meyer, het woord &#x201c;liefde&#x201d; bij de groote massa onbekend
-en erkent men alleen den ruwen tegenhanger ervan.
-</p>
-<p>Aan de andere zijde van de wereld, in Japan, schijnt sexueele liefde evenzeer in discrediet
-te zijn als het was in het oude Griekenland; zoo merkt Miss Tsuda, het hoofd van een
-Japansche school en zelf een Christin, op (zooals aangehaald wordt door Mrs. Fraser
-in <i lang="en">World&#x2019;s Work and Play</i>, Dec.<a id="xd29e3229"></a> 1906): &#x201c;Dat woord &#x201c;liefde&#x201d; is tot nog toe een woord geweest, dat niet bekend was
-onder onze meisjes, in de buitenlandsche beteekenis. Plicht, onderwerping, vriendelijkheid&#x2014;dat
-waren de gevoelens, die een meisje voor den echtgenoot moest hebben, die voor haar
-gekozen was&#x2014;en vele gelukkige, harmonische huwelijken waren hiervan het resultaat.
-Nu zeggen uwe lieve, sentimenteele buitenlandsche vrouwen tot onze meisjes: &#x201c;Het is
-slecht te trouwen zonder liefde; de gehoorzaamheid aan ouders voert in zulk een geval
-tot geweld aandoen aan de natuur en aan het Christendom. Als je van een man houdt,
-moet je alles opofferen om hem te trouwen&#x201d;.<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>
-</p>
-<p>Als liefde echter volledig ontwikkeld is, wordt ze een aandoening van een enorme uitgebreidheid
-en zeer samengesteld, en lust wordt, zelfs in de beste beteekenis van dat woord, een
-element, dat staat naast vele andere elementen. Herbert Spencer heeft, in een belangwekkende
-passage van zijn <i lang="en">Principles of Psychology</i> (Deel IV, hoofdst. VIII), liefde ontleed in negen onderscheiden en belangrijke elementen:
-(1) de physieke sexueele impuls; (2) het gevoel voor schoonheid; (3) genegenheid;
-(4) bewondering en eerbied<span class="corr" id="xd29e3238" title="Niet in bron">;</span> (5) behoefte aan goedkeuring; (6) gevoel van eigenwaarde; (7) gevoel van eigendomsrecht;
-(8) grooter vrijheid van handelen door de afwezigheid van persoonlijke hinderpalen;
-(9) verheffing van de sympathieën. &#x201c;Deze hartstocht&#x201d;, zegt hij ten slotte, <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>smelt de meeste van de elementaire opwindingen, waartoe we in staat zijn, tot een
-enorm groote massa samen&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-<span class="pagenum">[<a id="pb125" href="#pb125">125</a>]</span></p>
-<p>Het is nauwelijks noodig te zeggen, dat het definieeren van de sexueele liefde, of
-zelfs het ontleden van de samenstellingen ervan, in het geheel niet hetzelfde is als
-het verklaren van het mysterie. Wij trachten ons verstand te bevredigen door middel
-van een samenhangend beeld der liefde, maar de afstand tusschen dat beeld en de werkelijkheid
-van de aandoening, die we ondervinden, moet altijd onmeetbaar en niet te overbruggen
-zijn. &#x201c;Er is geen woord dat meer uitgesproken wordt dan dat van liefde&#x201d;, schreef Bonstetten
-vele jaren geleden, &#x201c;en toch is er geen onderwerp, dat geheimzinniger is. Van dat,
-wat ons het naaste raakt, weten we het minste. Wij kunnen den loop van de sterren
-en we weten niet, hoe we liefhebben&#x201d;. En hoe bedreven we ook geworden zijn in het
-ontdekken en ontleden van de oorzaken, de bijkomstigheden en de resultaten van de
-liefde, moeten we toch nog heden dezelfde bekentenis doen. Wij kunnen trachten, zooals
-sommigen gedaan hebben, liefde te verklaren als een vorm van honger en dorst, of als
-een kracht, die overeenkomt met electriciteit, of als een soort van magnetisme, of
-als een soort van chemische affiniteit, of als een reflexwerking, maar deze verklaringen
-zijn niets meer dan pogingen om voor onszelf de grootheid van het verschijnsel, waarmee
-we te doen hebben, tot uitdrukking te brengen.
-</p>
-<p>Wat altijd de menschen bij het denken over de sexueele liefde verbluft heeft, is de
-schijnbare onevenredigheid van de oorzaak ervan, het enorme verschil tusschen het
-noodzakelijk beperkte deel slijmvlies, dat het einddoel van zulke liefde is en de
-oceaan van wereld-omvattende gevoelens, waartoe het de toegang verleent, zoodat, naar
-Remy de Gourmont gezegd heeft, &#x201c;de slijmvliezen, krachtens een onoplosbaar mysterie,
-in hun donkere plooien al de rijkdommen besloten houden van het oneindige&#x201d;. Het is
-een mysterie, waardoor de denker en de kunstenaar gelijkelijk overweldigd worden.
-Donnay beeldt, in zijn spel L&#x2019;Escalade, een koud en streng man van de wetenschap uit,
-die liefde alleen beschouwt als een geestelijke ongesteldheid, die genezen kan worden
-evenals andere ongesteldheden en die tenslotte zelf wanhopig verliefd wordt. Hij dringt
-in de kamer van het meisje binnen op een ladder, midden in den nacht, en breekt los
-in een langen en hartstochtelijken woordenvloed: &#x201c;Alles wat met je in aanraking komt,
-wordt voor mij geheimzinnig en heilig. O! te denken, dat iets zoo wel bekends als
-een vrouwenlichaam, dat beeldhouwers gemodelleerd hebben, waar dichters over gezongen
-hebben, dat mannen van de wetenschap, zooals ik, hebben ontleed, dat dit plotseling
-een onbekend mysterie moet worden en een oneindige vreugde, alleen omdat het &#x2019;t lichaam
-is van een bepaalde vrouw&#x2014;wat een waanzin! En toch, dat is, wat ik gevoel&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e3248src" href="#xd29e3248">20</a>.
-<span class="pagenum">[<a id="pb126" href="#pb126">126</a>]</span></p>
-<p>Dat de liefde een natuurlijke waanzin is, een tijdelijke begoocheling, die het individu
-gedwongen is te lijden ter wille van het ras, is een uitleg, die menigeen, die door
-dit mysterie in verwarring is geraakt, in de gedachte is gekomen. Dat was, zooals
-wij weten, de uitleg, door Schopenhauer gegeven. Als een jonge man en een meisje elkaar
-in de armen vallen in liefdesextase, dan verbeelden zij zich, dat zij hun eigen geluk
-zoeken. Maar dat is zoo niet, zeide Schopenhauer; zij worden bedrogen door den genius
-van het ras tot zij meenen, dat zij een persoonlijk doel nastreven, opdat zij er toe
-gebracht zouden worden een veel grooter onpersoonlijk doel te bereiken: het scheppen
-van het toekomstige ras. De hevigheid van hun hartstocht is niet de maatstaf voor
-het persoonlijk geluk, dat zij verkrijgen zullen, maar de maatstaf voor hun geschiktheid
-om nakomelingschap voort te brengen. Als zij den hartstocht volgen en de raadgevingen
-van zorgvuldige voorzichtigheid in den wind slaan, dan offeren de jonge man en het
-<span class="corr" id="xd29e3265" title="Bron: meisjs">meisje</span> in werkelijkheid hun kansen op zelfzuchtig geluk op en vervullen zij de grootere
-doeleinden der Natuur. Zooals Schopenhauer de zaak zag, was er geen vulgaire illusie.
-De minnenden dachten, dat zij een grenzenloos persoonlijk geluk bereikten; zij bedrogen
-zich waarschijnlijk. Maar zij bedrogen zich, niet omdat de werkelijkheid minder was
-dan hun voorstelling, maar omdat ze meer was; inplaats van alleen maar een persoonlijk
-doel na te streven, zooals zij meenden, volbrengen zij het scheppingswerk van de wereld,
-een taak, die beter ongedaan was gebleven, zooals Schopenhauer het beschouwde, maar
-een taak waarvan hij de grootschheid volkomen erkende<a class="noteref" id="xd29e3268src" href="#xd29e3268">21</a>.
-</p>
-<p>We moeten er aan denken, dat in de lagere beteekenis van het woord, liefde een ontgoocheling
-zijn kan en dat dikwijls ook is. Een man kan zich vergissen, of bedrogen worden door
-het voorwerp, dat hem aantrekt, in de eigenschappen die zij bezit of die ze niet bezit.
-Bij de eerste liefde, als ze in de jeugd voorkomt, is zulke teleurstelling zeker volkomen
-normaal, en bij zekere typen, die vatbaar voor indrukken en ontvlambaar zijn, heeft
-dit veel kans voor te komen. Deze soort van teleurstelling, hoewel ze veel meer voorkomt
-en veel meer in het oog valt in liefdezaken&#x2014;en ernstiger is, omdat de huwelijksband
-<span class="pagenum">[<a id="pb127" href="#pb127">127</a>]</span>zoo strak is&#x2014;heeft neiging in iedere verhouding van het leven voor te komen. Voor
-de meeste menschen echter, en dat wel niet voor de minst verstandige of de minst wijze,
-blijft de herinnering aan de liefdeverrukking, zelfs als de tijd van die verrukking
-voorbij is, toch bestaan als, op zijn minst, de herinnering aan een van de meest werkelijke
-en essentieele feiten van het leven<a class="noteref" id="xd29e3278src" href="#xd29e3278">22</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Sommige schrijvers schijnen de geneigdheid tot ontgoocheling en teleurstelling in
-liefdeszaken te verwarren met de meeromvattende kwestie van een wijsgeerige illusie
-in de beteekenis van Schopenhauer. Tot zekere hoogte bestaat deze verwarring misschien
-in het gesprek over liefde door Renouvier en Prot in <i lang="fr">La Nouvelle Monadologie</i> (pp. 216 et seq.). Waar zij overwegen of liefde al of niet een begoocheling is, antwoorden
-zij, dat ze dat is of niet is naar gelang we al of niet worden beheerscht door zelfzucht
-en onrechtvaardigheid. &#x201c;Het is geen essentieele dwaling geweest, die voorgezeten heeft
-bij de schepping van den <i>afgod</i>, want de afgod is alleen maar wat in alle dingen het <i>ideale</i> is. Maar om het ideale in de liefde te verwezenlijken zijn er twee menschen noodig,
-en dat is de groote moeilijkheid<a id="xd29e3295"></a>. We zijn nooit gerechtigd,<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span> zoo besluiten ze, <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>verachting op onze liefde te werpen, of zelfs op het voorwerp ervan; want als het
-waar is dat wij niet in het bezit zijn geraakt van de hoogste schoonheid van de wereld,
-dan is het even waar, dat wij zelf niet een trap van volmaking bereikt hebben, die
-ons reden zou gegeven hebben om met recht een zoo grooten prijs te eischen&#x201d;. En misschien
-mogen we er wel aan toevoegen, dat de meeste van ons ten slotte moeten toegeven als
-wij eerlijk zijn jegens onszelf, dat de liefdeprijzen, die we in de wereld verkregen
-hebben, wat hun gebreken ook zijn, veel grooter zijn dan we verdiend hebben.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Wij mogen wel erkennen, dat in zekeren zin niet alleen de liefde, maar al de hartstochten
-en begeerten van de menschen illusies zijn. In die beteekenis is het Evangelie van
-Boeddha gerechtvaardigd, en wij mogen wel de inspiratie erkennen van Shakespeare (in
-<i lang="en">the Tempest</i>) en van Calderon (in <i lang="es">La Vida es Sueno</i>), die voelden, dat ten slotte de geheele wereld een droom is zonder inhoud. Maar
-niet dan in deze groote en laatste visie kunnen wij van illusie spreken; wij kunnen
-niet toegeven, dat liefde een begoocheling is in eenige speciale en bijzondere beteekenis,
-waaronder de andere wenschen en aspiraties niet vallen. Integendeel is zij de meest
-vaste van alle werkelijkheden. Al de vormen van vooruitgang van het leven zijn opgebouwd
-op de sexueele aantrekking. <span class="pagenum">[<a id="pb128" href="#pb128">128</a>]</span>Als wij de werking erkennen van sexueele keuze&#x2014;zooals we wel bijna moeten doen als
-we ze ontdoen van de dingen, die er aan toegevoegd zijn zonder tot het wezen ervan
-te behooren<a class="noteref" id="xd29e3313src" href="#xd29e3313">23</a>&#x2014;dan heeft liefde de juiste vorm en kleur, de essentieele schoonheid gegeven, aan
-het leven van dieren en menschen gelijkelijk.
-</p>
-<p>Als wij verder bedenken dat, zooals vele onderzoekers meenen, niet alleen de physieke
-bouw van het leven, maar ook de geestelijke bouw ervan&#x2014;onze maatschappelijke gevoelens,
-onze moraal, onze godsdienst, onze poëzie en kunst&#x2014;ten minste in zekere mate opgebouwd
-zijn op de sexueele impulsen, en dat zij, als ze al bestaan hadden, zeker geheel verschillend
-zouden geweest zijn, als andere dan sexueele wijzen van voortplanten geheerscht hadden
-in de wereld, dan kunnen we gemakkelijk erkennen, dat we slechts in verwarring kunnen
-geraken door de liefde af te wijzen als een begoocheling. Het geheele gebouw van het
-leven wankelt dan, want zooals de idealist Schiller lang geleden gezegd heeft, het
-is geheel en al opgebouwd van honger en van liefde. Liefde te beschouwen als in eenige
-speciale beteekenis een begoocheling, is niets anders dan het vallen in den strik
-van een ondiep cynisme. Liefde is alleen maar een waan in zooverre het geheele leven
-een waan is, en als wij het feit van het leven aannemen, dan is het onphilosofisch
-te weigeren het feit van de liefde aan te nemen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het is onnoodig hier de functies der liefde in de wereld te verheerlijken; het is
-voldoende de werking ervan na te gaan in eigen sfeer. Het kan echter de moeite loonen
-eenige uitdrukkingen aan te halen van denkers van verschillende scholen, die aangetoond
-hebben wat hun de ver strekkende beteekenis toescheen van de sexueele emoties voor
-het moreele leven. &#x201c;De hartstochten zijn het hemelsch vuur, dat leven geeft aan de
-moreele wereld&#x201d;, schreef Helvetius lang geleden in <i lang="fr">De l&#x2019;Esprit</i>. &#x201c;De werkzaamheid van den geest is afhankelijk van de werkzaamheid van de hartstochten,
-en het is ten tijde van de hartstochten, van den leeftijd van vijf en twintig tot
-vijf en dertig of veertig, dat mannen tot de grootste inspanningen van deugd en genie
-in staat zijn&#x201d;. &#x201c;Wat de sekse raakt&#x201d;, schreef Zola, &#x201c;raakt het middelpunt van het
-maatschappelijk leven&#x201d;. Zelfs ons gevoel voor de goed- of afkeuring van anderen heeft
-een sexueelen oorsprong, beweert Professor Thomas (<i lang="en">Psychological Review</i>, Jan. 1904, pp. 61&#x2013;67), en het is de liefde, die de bron is van gevoeligheid in het
-algemeen en van de altruïstische zijde van het leven. &#x201c;Het optreden van sekse&#x201d;, tracht
-Professor Woods Hutchinson aan te toonen (&#x201c;<span lang="en">Love as a Factor in Evolution</span>&#x201d;, <i lang="en">Monist</i>, 1898), &#x201c;de ontwikkeling van mannelijkheid en vrouwelijkheid, was niet alleen de
-grondslag voor genegenheid, de bron van alle moraal, maar een enorm economisch voordeel
-voor het ras en een absolute noodzakelijkheid voor den vooruitgang. Daarin vinden
-we het eerst eenig bewust verlangen naar een actieven impuls jegens een medeschepsel&#x201d;.
-&#x201c;Als de mensch beroofd werd van het voortplantingsinstinct, en van alles wat daar
-geestelijk uit voortkomt&#x201d;, riep Maudsley uit in zijn <i lang="en">Physiology of Mind</i>, &#x201c;dan zou op dat oogenblik alle poëzie en misschien ook alle zin voor moraal uit
-zijn leven <span class="pagenum">[<a id="pb129" href="#pb129">129</a>]</span>verdwijnen&#x201d;. &#x201c;We schijnen onszelf verheerlijkt, sterker, rijker, meer volkomen toe;
-we <i>zijn</i> meer volkomen&#x201d;, zegt Nietzsche (<i lang="de">Der Wille zur Macht</i>, p. 389), &#x201c;we vinden hier de kunst als een organische functie: we vinden ze gelegd
-in het meest engelachtig instinct der &#x201c;liefde&#x201d;: we vinden ze als de grootste prikkel
-van het leven&#x200a;&#x2026; Het is niet alleen, dat ze het gevoel voor woorden verandert: hij,
-die liefheeft, <i>is</i> meer waard, <i>is</i> sterker. Bij dieren brengt deze toestand nieuwe wapens tot stand, kleuren en vormen,
-vooral nieuwe bewegingen, nieuwe rhythmen, een nieuwe verlokkende muziek. Het is niet
-anders met den mensch&#x200a;&#x2026; Zelfs in de kunst is de deur voor hem geopend. Als wij uit
-de lyrische werken in woorden en geluiden datgene verwijderen, wat door dat inwendige
-vuur wordt ingegeven, wat blijft er dan over in de poëzie en de muziek? <i lang="fr">L&#x2019;Art pour l&#x2019;art</i> misschien, de bluffende virtuositeit van oude kikkers, die in hun moeras omkomen.
-De geheele rest is door de liefde in het leven geroepen&#x201d;.
-</p>
-<p>Het zou gemakkelijk zijn meerdere aanhalingen te geven, die aantoonen hoeveel verschillende
-denkers tot de conclusie zijn gekomen, dat de sexueele liefde (daarbij ingesloten
-de vader- en vooral de moederliefde) de bron is van de voornaamste uitingen in het
-leven. In hoeverre zij gerechtvaardigd zijn in die conclusie, het is niet onze zaak
-er navraag naar te doen.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het is ongetwijfeld waar, dat, zooals we gezien hebben toen we de excentrieke en onvolkomene
-verdeeling van het begrip liefde, en zelfs van woorden voor liefde, over de geheele
-wereld, bespraken, volstrekt niet alle menschen even geschikt zijn om, in welken tijd
-van hun leven ook, de aandoeningen van sexueele exaltatie te ondervinden. Het verschil
-tusschen den ridder en den boer bestaat nog en beiden kunnen soms in alle maatschappelijke
-lagen gevonden worden. Zelfs de uitingen van sexueel genot, het is onnoodig er op
-te wijzen, berusten gewoonlijk op een zuiver physieken basis en hebben weinig uitwerking
-op het intellectueele deel der natuur<a class="noteref" id="xd29e3361src" href="#xd29e3361">24</a>. Maar dit is niet het geval met de menschen, die het krachtigst invloed hebben uitgeoefend
-op de gedachte en de gevoelens van de wereld. De persoonlijke realiteit van de liefde,
-het belang ervan voor het leven van het individu, dat zijn feiten, waarvan getuigenis
-afgelegd is door eenige van de grootste denkers, na levens gewijd aan intellectueelen
-arbeid. De ondervinding van Renan, die tegen het einde van zijn leven in zijn merkwaardig
-drama <i lang="fr">L&#x2019;Abbesse de Jouarre</i> aan zijn overtuiging uitdrukking gaf, dat, zelfs van het standpunt van kuischheid,
-de liefde tenslotte het hoogste is in de wereld, staat in het geheel niet alleen.
-&#x201c;Liefde is altijd beschouwd geweest als een mindere uiting van menschelijke muziek,
-de eerzucht als de hoogere&#x201d;, schreef Tarde, de beroemde socioloog, op het einde van
-zijn leven. &#x201c;Maar zal het altijd zoo zijn? Zijn er geen redenen om te denken, dat
-de toekomst misschien <span class="pagenum">[<a id="pb130" href="#pb130">130</a>]</span>voor ons in bewaring heeft de onuitsprekelijke verrassing van een omkeering van die
-wereldorde?&#x201d; Laplace nam, een half uur voor zijn dood, een deel op van zijn eigen
-<i lang="fr">Mécanique Céleste</i>, en zeide: <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>Dat is allemaal waardeloos, er is niets waar dan de liefde&#x201d;. Comte, die zijn leven
-besteed had aan het opbouwen van een positieve philosophie, die absoluut werkelijk
-zou zijn, vond (zooals we wel kunnen zeggen, dat de groote Engelsche positivist Mill
-ook vond) het toppunt van al zijn idealen in een vrouw, die zooals hij zeide, was
-Egeria en Beatrice en Laura in éen persoon, en hij schreef: &#x201c;Er is niets werkelijk
-in de wereld dan de liefde. Men krijgt genoeg van denken en zelfs van handelen; men
-krijgt nooit genoeg van liefhebben en ook niet van het te zeggen. Bij de ergste kwellingen
-van de liefde heb ik nooit opgehouden te voelen, dat de hoofdzaak voor geluk is, dat
-het hart op waardige wijze gevuld zal zijn&#x2014;zelfs met pijn, de bitterste pijn&#x201d;. En
-Sophie Kowalewsky schreef pathetisch, na intellectueele successen, die haar onder
-de meest beroemden van haar geslacht geplaatst hebben: &#x201c;Waarom kan niemand mij liefhebben?
-Ik zou meer kunnen geven dan de meeste vrouwen, en toch worden de meest onbeteekenende
-vrouwen bemind en ik niet&#x201d;. Liefde, schijnen ze allen te zeggen, is het eenige ding,
-dat in hoogste instantie de moeite waard is. De grootste en schitterendste van de
-intellectueele reuzen der wereld bereiken blijkbaar, in hun oogenblikken van hoogste
-inzicht, het gewone niveau van de nederige en bijna anonieme personen, die, afgesloten
-van de wereld, schreven <i lang="en">The Imitation of Christ</i> of <i lang="en">The Letters of a Portuguese Nun</i>. En hoeveel anderen!
-<span class="pagenum">[<a id="pb131" href="#pb131">131</a>]</span></p>
-</div>
-<div class="footnotes">
-<hr class="fnsep">
-<div class="footnote-body">
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e2911" href="#xd29e2911src">1</a></span> <i lang="la">Meditationes Piissimae de Cognitione Humanae Conditionis</i>, Migne&#x2019;s <i lang="la">Patrologia</i>, vol. CLXXIV, p. 489, cap. III, &#x201c;<span lang="la">De Dignitate Animae et Vilitate Corporis</span>&#x201d;. Het kan de moeite loonen, de krachtige taal van het origineel meer uitvoerig aan
-te halen. &#x201c;<span lang="la">Si diligenter consideres quid per os et nares caeterosque corporis meatus egrediatur
-vilius sterquilinum numquam vidisti.&#x2026; Attende, homo, quid fuisti ante ortum, et quid
-es ab ortu usque ad occasum, atque quid eris post hanc vitam. Profecto fuit quando
-non eras: postea de vili materia factus, et vilissimo panno involutus, menstruali
-sanguine in utero materno fuisti nutritus, et tunica tua fuit pelvis secundina. Nihil
-aliud est homo quam sperma fetidum, saccus stercorum, cibus vermium.&#x2026; Quid suberbis,
-pulvis et cinis, cujus conceptus cula, nasci miseria, vivere poena, mori angustia?</span>&#x201d;&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e2911src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e2925" href="#xd29e2925src">2</a></span> Zie (in de uitgave van Mignes) <i lang="la">S. Odonis abbatis Cluniacensis Collationes</i>, lib. II, cap. IX.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e2925src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e2941" href="#xd29e2941src">3</a></span> Dühren (<i lang="de">Neue Forschungen über die Marquis de Sade</i>, pp. 432 <i>et seq.</i>) bewijst hoe het ascetisch beschouwen van het lichaam van de vrouw b.v. hardnekkig
-stand hield bij Schopenhauer en De Sade.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e2941src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e2954" href="#xd29e2954src">4</a></span> In &#x201c;<span lang="en">The Evolution of Modesty</span>&#x201d; in het eerste deel van deze <i lang="en">Studies</i>, en wederom in het vijfde deel bij het bespreken van de urolagnia in de studie over
-&#x201c;<span lang="fr">Erotic Symbolism</span>&#x201d;, zijn de wederkeerige reacties van de sexueele en de excretorische centra volledig
-behandeld.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e2954src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e2966" href="#xd29e2966src">5</a></span> &#x201c;<span lang="fr">La Morale Sexuelle</span>&#x201d;, <i lang="fr">Archives d&#x2019;Anthropologie Criminelle</i>, Jan., 1907.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e2966src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3005" href="#xd29e3005src">6</a></span> De bovenstaande aanhaling, nu licht gewijzigd, vormde oorspronkelijk een onuitgegeven
-deel van een essay over Walt Whitman in <i lang="en">The New Spirit</i>, het eerst uitgegeven in 1889.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3005src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3050" href="#xd29e3050src">7</a></span> Zelfs in de negende eeuw echter, toen de kloosterbeweging zich snel ontwikkelde, waren
-er eenige, die aan de neigingen van de nieuwe asceten weerstand boden. Zoo schreef
-in 850 Ratramnus, de monnik, een verhandeling (<i lang="la">Liber de eo quod Christus ex Virgine natus est</i>) om te bewijzen, dat Maria werkelijk Jezus baarde door haar sexueele organen, en
-niet, zooals sommige overdreven personen begonnen te denken, dat alleen maar mogelijk
-kon zijn door de meer door de conventie fatsoenlijk geoordeelde borsten. De sexueele
-organen waren geheiligd. &#x201c;<span lang="la">Spiritus sanctus &#x2026; et thalamum tanto dignum sponso sanctifivavit et portam</span>&#x201d; (Achery, <i lang="la">Specilegium</i>, vol. i. p. 55).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3050src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3070" href="#xd29e3070src">8</a></span> <i lang="la">Paedagogus</i>, lib. II, cap. X. Ergens anders (<i>id.</i>, lib. II, hoofdst. VI) geeft hij meer in bijzonderheden een opgave, die hetzelfde
-bevat.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3070src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3079" href="#xd29e3079src">9</a></span> Zie bv. Wilhelm Capitaine, <i lang="de">Die Moral des Clemens von Alexandrien</i>, pp. 112 <i>et seq.</i>&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3079src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3088" href="#xd29e3088src">10</a></span> <i lang="la">De Civitate Dei</i>, lib. XXII, cap. XXIV. &#x201c;Het is nergens voor noodig&#x201d;, zegt hij weer (<i>id.</i>, lib. XIV, cap. V) &#x201c;dat wij in onze zonden en ondeugden den aard van het vleesch
-aanklagen tot beleediging van den Schepper, want in zijn eigen soort en in zijn eigen
-mate is het vleesch goed&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3088src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3097" href="#xd29e3097src">11</a></span> De heilige Augustinus, <i lang="la">De Civitate Dei</i>, lib. XIV, cap. XXIII&#x2013;XXVI. Chrysostomus en Gregorius, van Nyssa, meenden, dat in
-het Paradijs menschelijke wezens zich zouden vermenigvuldigd hebben door een speciale
-wijze van scheppen, maar dat is niet de leer, aangenomen door de katholieke kerk.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3097src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3108" href="#xd29e3108src">12</a></span> W. Capitaine, <i lang="de">Die Moral des Clemens von Alexandrien</i>, pp. 112 <i>et seq.</i> Zonder het lichaam zou er, verklaarde Tertullianus, geen maagdelijkheid zijn en geen
-redding. De ziel zelf is lichamelijk. Hij voert inderdaad zijn idee van de alomtegenwoordigheid
-van het lichaam tot in het belachelijke door.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3108src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3116" href="#xd29e3116src">13</a></span> Rufinus, <i lang="la">Commentarius in Symbolum Apostolorum</i>, cap. XII.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3116src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3124" href="#xd29e3124src">14</a></span> Migne, <i lang="la">Patrologia Græca</i>, vol. XXVI, pp. 1170 <i>et seq.</i>&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3124src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3152" href="#xd29e3152src">15</a></span> Zelfs in hun physieken bouw vertoonen de menschelijke sexueele organen, in vergelijking
-met die van de lagere dieren, in het oog vallende verschillen (zie Havelock Ellis,
-&#x201c;<span lang="en">The Mechanism of Detumescence</span>&#x201d;).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3152src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3158" href="#xd29e3158src">16</a></span> Het kan misschien goed zijn met Forel (<i lang="de">Die sexuelle Frage</i>, p. 208), er op te wijzen, dat het woord &#x201c;dierlijk&#x201d; algemeen en gewoonlijk geheel
-onjuist gebruikt wordt in dit verband. Inderdaad, niet alleen voor de hoogere maar
-ook voor de lagere uitingen van den sexueelen impuls zou het gewoonlijk juister zijn
-in plaats daarvan den term &#x201c;menschelijk&#x201d; te gebruiken.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3158src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3168" href="#xd29e3168src">17</a></span> <i>Loc. cit.</i>, <i lang="fr">Archives d&#x2019;Anthropologie Criminelle</i>, Jan., 1907.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3168src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3179" href="#xd29e3179src">18</a></span> Het heeft echter kleur gekregen en is al in de oudste geschiedenis van het Christendom
-in verdenking gekomen. Terwijl de heilige Augustinus (<i lang="la">De Civitate Dei</i>, lib. xiv, cap. XV), toegeeft, dat libido of lust de algemeene naam is voor alle
-begeerte, voegt hij er aan toe, dat het speciaal gebruikt voor de sexueele begeerte,
-terecht en behoorlijk vermengd is met gevoelens van schaamte.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3179src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3185" href="#xd29e3185src">19</a></span> Hinton geeft een goeden uitleg van dit gevoelen. &#x201c;Wij noemen lust&#x201d;, zegt hij in zijn
-manuscript, &#x201c;de eenvoudigste en natuurlijkste verlangens. We zouden evengoed honger
-en dorst &#x201c;lust&#x201d; kunnen noemen als de sexueele hartstochten, als wij alleen maar den
-drang van de natuur willen aanduiden. Wij noemen die ten onrechte &#x201c;lust&#x201d; en belasteren
-zoodoende wreedaardig hen, aan wie we hem toeschrijven en geven aanleiding tot absolute
-wanorde. Want, door dwaas de eischen der natuur te verwarren met lust, doen we ze
-geweld aan<span class="corr" id="xd29e3187" title="Niet in bron">.&#x201d;</span>&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3185src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3248" href="#xd29e3248src">20</a></span> Vele eeuwen tevoren had een ander Fransch schrijver, de bekende dokter <span class="pagenum">[<a id="pb126n" href="#pb126n">126</a>]</span>A. Laurentius (Des Laurens) in zijn <i lang="la">Historia Anatomica Humani Corporis</i> (<span lang="la">lib. VIII, Quaestio VII</span>) eveneens gepeinsd over &#x201c;de ongelooflijke begeerte naar <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>&#x201d;, en gevraagd hoe het kwam, dat &#x201c;dat goddelijke dier, vol van rede en oordeel, dat
-wij Mensch noemen, aangetrokken moet worden tot die obscene deelen van vrouwen, die
-bevlekt zijn met vuil en, evenals een riool, in de onderste deelen van het lichaam
-geplaatst zijn&#x201d;. Het is opmerkelijk, dat van het begin af aan en evenzeer onder mannen
-van godsdienst, mannen van wetenschap en mannen van letterkunde, de geheimzinnigheid
-van dit probleem zich bijzonder opgedrongen heeft aan den geest der Franschen.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3248src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3268" href="#xd29e3268src">21</a></span> Schopenhauer, <i lang="de">Die Welt als Wille und Vorstellung</i>, vol. II, pp. 608 et seq.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3268src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3278" href="#xd29e3278src">22</a></span> &#x201c;Misschien is er wel nauwelijks een man&#x201d;, schreef Maltus, een geestelijke, zowel als
-een van de diepste denkers van zijn tijd (<i lang="en">Essay on the Principle of Population</i>, 1798, hoofdst. XI), &#x201c;die eenmaal het ware genot van deugdzame liefde ondervonden
-heeft, die, hoe groot zijn intellectueele genoegens ook geweest mogen zijn, niet op
-dezen tijd terugziet als op de zonnige plek van zijn geheele leven, waar zijn verbeelding
-gaarne verwijlt, die hij herdenkt en beschouwt met het teerste leedwezen en die hij
-het meest zou wenschen nog eens weer te beleven. De voorrang van intellectueele genoegens
-boven sexueele bestaat eerder daarin, dat ze meer tijd in beslag nemen en dat ze een
-wijder kring beslaan, en daarin dat ze niet zoo gemakkelijk verzadigen, dan daarin,
-dat ze meer werkelijk en essentieel zijn.<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3278src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3313" href="#xd29e3313src">23</a></span> Het geheele argument van een ander deel van deze <i lang="en">Studies</i> over &#x201c;<span lang="en">Sexual Selection in Man</span>&#x201d; wijst in deze richting.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3313src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3361" href="#xd29e3361src">24</a></span> &#x201c;Misschien zijn wel de meeste gewone mannen&#x201d;, merkt Forel op (<i lang="de">Die sexuelle Frage</i>, p. 307), maar in geringe mate in staat tot de opwinding der liefde; zij staan op
-zijn hoogst op het standpunt van den <i lang="fr">gourmet</i>, dat in het geheel niet noodzakelijk een immoreel standpunt is, maar zeker niet het
-standpunt der poëzie.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3361src">&#x2191;</a></p>
-</div>
-</div>
-</div>
-<div id="ch5" class="div1 chapter"><span class="pagenum">[<a href="#xd29e352">Inhoud</a>]</span><div class="divHead">
-<h2 class="main">HET WEZEN DER KUISCHHEID</h2>
-<p><span class="pagenum">[<a id="pb133" href="#pb133">133</a>]</span></p>
-<div class="argument">
-<p class="first">Kuischheid is een wezenlijk bestanddeel van de waardigheid der liefde.&#x2014;Het verzet
-van de achttiende eeuw tegen het kuischheidsideaal.&#x2014;Onnatuurlijke vormen van kuischheid.&#x2014;De
-psychologische basis van ascetisme.&#x2014;Ascetisme en kuischheid als deugden onder natuurvolken.&#x2014;De
-beteekenis van Tahiti.&#x2014;Kuischheid onder barbaarsche volken.&#x2014;Kuischheid onder de eerste
-Christenen.&#x2014;Worstelingen van de heiligen tegen het vleesch.&#x2014;De legende van de Christelijke
-kuischheid.&#x2014;Het verval ervan in middeleeuwsche tijden.&#x2014;<i lang="fr">Aucassin et Nicolette</i> en de nieuwe legende van kuische liefde.&#x2014;De onkuischheid van de Noordelijke barbaren.&#x2014;De
-poenitentialia.&#x2014;Invloed van de renaissance en de hervorming.&#x2014;Het verzet tegen maagdelijkheid
-als een deugd.&#x2014;De moderne opvatting van kuischheid als een deugd.&#x2014;De invloeden, die
-de deugd der kuischheid bevorderen.&#x2014;Kuischheid als een tucht.&#x2014;De waarde van kuischheid
-voor den kunstenaar.&#x2014;Potentie en impotentie in de algemeene schatting.&#x2014;De juiste definities
-van ascetisme en kuischheid.</p>
-</div>
-</div>
-<div class="divBody">
-<p class="first">Het hooge belang van kuischheid, en zelfs van ascetisme, is nooit te eeniger tijd,
-of in een van levenskracht tintelende menschenmaatschappij, geheel zonder erkenning
-gebleven. Soms is de kuischheid in de schatting der menschen verheerlijkt en soms
-is ze naar beneden gehaald; ze heeft herhaaldelijk den aard van haar uitingen gewijzigd;
-maar ze is er altijd geweest. Wat meer zegt: zonder haar kan niemand een mooien, zelfs
-een deel van een mooien kijk op de Natuur hebben. &#x201c;De glorie van de wereld wordt alleen
-gezien door een kuischen geest&#x201d;, zeide Thoreau met zijn fijne overdrijving. &#x201c;Voor
-een ieder, voor wien dit feit geen ontzagwekkend, maar toch mooi mysterie is, bestaan
-er geen bloemen in de Natuur&#x201d;. Zonder kuischheid is het onmogelijk de waardigheid
-van sexueele liefde staande te houden. De maatschappij, waarin de waardeering daarvan
-tot een minimum daalt, is in de laatste stadia van ontaarding. Kuischheid heeft voor
-sexueele liefde een belang, dat ze nooit verliezen kan, en het allerminst tegenwoordig.
-</p>
-<p>Het is volkomen waar, dat gedurende de achttiende en negentiende eeuw vele moreel
-en intellectueel zeer hoogstaande mannen het <span class="pagenum">[<a id="pb134" href="#pb134">134</a>]</span>ideaal van kuischheid uitdrukkelijk veroordeeld hebben. De groote Buffon weigerde
-kuischheid als een ideaal te erkennen en verwees toornig naar &#x201c;die soort van krankzinnigheid,
-die de maagdelijkheid van een meisje tot iets wezenlijks gemaakt heeft&#x201d;, terwijl William
-Morris eens, op de hem eigen openhartige wijze, in een bijeenkomst van de <span lang="fr">Fellowship of the New Life</span> verklaarde, dat het <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>ascetisme de meest weerzinwekkende ondeugd is, die de menschelijke natuur bezocht
-heeft&#x201d;. Blake, hoewel hij in den meest conventioneelen zin een strikt moreel man was,
-voelt niets dan minachting voor kuischheid en voedt soms een soort van godsdienstigen
-eerbied voor het denkbeeld van onkuischheid. Ook Shelley, die in sexueele zaken misschien
-niet verstandig geweest is, maar die toch nauwelijks onkuisch genoemd kan worden,
-schijnt dikwijls godsdienst en moraal te verbinden niet met kuischheid, maar met onkuischheid,
-en ongeveer hetzelfde kan van James Hinton<a class="noteref" id="xd29e3407src" href="#xd29e3407">1</a> gezegd worden. Maar al deze mannen&#x2014;mèt andere mannen van een hoog karakter, die soortgelijke
-meeningen hebben uitgesproken&#x2014;waren in opstand tegen valsche, decadente en conventioneele
-vormen van kuischheid. Zij kantten zich niet tegen een ideaal; zij trachtten een ideaal
-te stellen op de plaats waar zij bemerkten, dat een schadelijk voorwendsel prijkte
-als een moreele werkelijkheid.
-</p>
-<p>Wij kunnen geen ideaal van kuischheid aannemen, als we niet onbarmhartig alle onnatuurlijke
-en ledige vormen van kuischheid verwerpen. Als kuischheid alleen maar is een vermoeiende
-poging om in de sexueele sfeer te wedijveren met de prestaties van mannen, die voor
-hun beroep vasten, een poging, die al de krachten van het organisme verbruikt, en
-op geen grooter succes uitloopt dan de abstinentie die ze in zich heeft, dan is ze
-zeker een onwaardig ideaal. Als ze is een zwak zich onderwerpen aan een uiterlijke
-wet der conventie, omdat men geen moed heeft er mee te breken, dan is ze in het geheel
-geen ideaal. Als ze een moreel voorschrift is, dat door de eene sekse opgedrongen
-wordt aan de andere, dan is ze een onrechtvaardigheid en prikkelt tot verzet. Als
-ze is een zich onthouden van de gebruikelijke vormen van sexualiteit, die dan vervangen
-worden door meer abnormale of meer geheime vormen, dan is ze eenvoudig een onwerkelijkheid,
-gebaseerd op een verkeerde voorstelling. En als ze alleen is een uiterlijk aannemen
-van conventies zonder eenige verdere aanname, zelfs in de daad, dan is ze een verachtelijke
-klucht. Dit zijn de vormen van <span class="pagenum">[<a id="pb135" href="#pb135">135</a>]</span>kuischheid, die, in de laatste twee eeuwen, vele fijngevoelige mannen met kracht hebben
-verworpen.
-</p>
-<p>Het feit, dat kuischheid of ascetisme een werkelijke deugd is, die aanleiding geeft
-tot mooie gebruiken, wordt duidelijk, als we ons voor oogen stellen, dat ze gebloeid
-heeft in alle tijden, in verband met alle soorten van godsdiensten en de meest verschillende
-moreele wetboeken. Wij vinden ze geldend onder natuurvolken, en de speciale deugden
-dier natuurvolken&#x2014;harding, weerstandsvermogen en doodsverachting&#x2014;zijn innig verbonden
-met het kweeken van kuischheid en ascetisme<a class="noteref" id="xd29e3419src" href="#xd29e3419">2</a>. Het is waar, dat natuurvolken zelden een ideaal van kuischheid hebben in de lagere
-moderne beteekenis als een toestand van doorloopende abstinentie van sexueele verhoudingen,
-die dan op zichzelf verdienstelijk zou zijn, afgezien van ieder nut. Zij eeren kuischheid
-om de magische of werkelijke waarde ervan, als een methode van zelfbeheersching, die
-medewerkt tot het bereiken van belangrijke doeleinden. Het vermogen om pijn en dwang
-te verdragen is bijna altijd een hoofdbestanddeel bij het inwijden van jonge menschen
-tijdens de puberteit. De gewoonte, zich te onthouden van sexueelen omgang vóor oorlogs-
-of jachtexpedities en andere ernstige ondernemingen, die groote inspanning van spieren
-en hersenen vereischen is, welke de motieven ook zijn waar ze aan toegeschreven wordt,
-een wijze methode om kracht te sparen. De zeer ver verspreide gewoonte omgang te vermijden
-tijdens de zwangerschap en het zoogen, is weer een uitmuntende voorzorgsmaatregel
-in de sexueele <span class="corr" title="Bron: hygiene">hygiëne</span>, die het onder de meer beschaafde volken zeer moeilijk is te blijven in acht nemen.
-Natuurvolken weten ook zeer wel hoe waardevol sexueele matigheid, te zamen met vasten
-en eenzaamheid is, om de geschiktheid te verkrijgen voor buitengewone geestelijke
-krachten.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Zoo geeft C. Hill Tout (<i lang="en">Journal Anthropological Institute</i>, Jan.&#x2013;Juni 1905, pp. 143&#x2013;145) een belangwekkend verslag van de zelftucht, waaraan
-diegenen onder de Salische Indianen van Britsch Columbia zich onderwerpen, die shamanistische
-krachten trachten te verkrijgen. De psychische uitwerking van zulk oefenen op deze
-menschen is, naar Hill Tout zegt, boven allen twijfel verheven. &#x201c;Ze stelt hen in staat
-daden van buitengewone kracht, behendigheid en uithoudingsvermogen te ondernemen en
-te volbrengen; en ze geeft hun nu en dan, behalve een algemeene verheffing van de
-zinnen, ontwijfelbaar clairvoyante en andere bovennatuurlijke geestelijke en lichamelijke
-krachten&#x201d;. Ook aan de andere zijde van de wereld zijn, zooals aangetoond wordt door
-de <i lang="en">Reports of the Anthropological Expedition to Torres Straits</i> (vol. V, p. 321), dergelijke gewoonten gebruikelijk om bovennatuurlijke krachten
-te verkrijgen.
-<span class="pagenum">[<a id="pb136" href="#pb136">136</a>]</span></p>
-<p>Er zijn fundamenteele psychologische redenen voor het veel voorkomen van het ascetisme
-en voor de opmerkelijke wijze, waarop het zelfvernietiging in zich sluit, zelfs acuut
-physiek lijden. Zulke pijn is een werkelijke psychische prikkel, vooral bij licht
-neurotische personen. Het bewijs hiervoor gaf een jonge vrouw, een patient van Janet,
-die leed aan geestelijke depressie en die gewoon was verlichting te vinden door even
-haar handen en voeten te branden. Zij begreep zelf duidelijk den aard van haar daden.
-&#x201c;Ik voel&#x201d;, zeide zij, &#x201c;dat ik een krachtsinspanning doe, als ik mijn handen op de
-kachel houd, of als ik kokend water op mijn voeten giet; het is een daad van geweld
-en ze maakt mij wakker: ik voel, dat ze werkelijk door mijzelf gedaan wordt en niet
-door een ander&#x200a;&#x2026; Een geestelijke inspanning op zichzelf is mij te moeilijk; ik moet
-er physieke krachtsinspanningen voor in de plaats stellen. Ik heb op geen andere wijze
-succes gehad; dat is alles; als ik mijzelf er toe breng mij te branden, maak ik mijn
-geest voor verscheidene dagen vrijer, lichter en actiever. Waarom spreekt gij van
-mijn behoefte aan zelfkastijding? Mijn ouders gelooven hieraan, maar het is belachelijk.
-Het zou een zelfkastijding zijn als het lijden aanbracht, maar ik geniet van dit lijden,
-het geeft mij mijn geestvermogens terug; het verhindert, dat mijn gedachten stilstaan;
-wat zou men niet doen om zulk een geluk te bereiken?&#x201d; (P. Janet, &#x201c;<span lang="en">The Pathogenesis of Some Impulsions</span>&#x201d;, <i lang="en">Journal of Abnormal Psychology</i>, April 1906). Als wij dit psychologisch proces begrijpen, dan kunnen we beseffen
-hoe het komt, dat zelfs bij de hoogere godsdiensten, hoeveel ze overigens ook mogen
-verschillen, de praktische waarde van ascetisme en zelfkastijding bijna algemeen erkend
-is als noodzakelijk ter bereiking van den meest verheven godsdienstigen staat en met
-volkomen opgewektheid. &#x201c;Ascetisme en extase zijn onafscheidelijk&#x201d;, zooals Probst-Biraben
-aan het begin van een belangwekkend geschrift over het Mohammedaansche mysticisme
-opmerkt (&#x201c;<span lang="fr">L&#x2019;Extase dans le Mysticisme Musulman</span>&#x201d;, <i lang="fr">Revue Philosophique</i>, Nov. 1906). Slechts door ascetisme bereikt men de geestelijke volmaking.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Zoo komt het, dat natuurvolken in ruime mate hun dikwijls bewonderenswaardige handhaving
-van ascetisme niet gronden op den praktischen basis, die het zou rechtvaardigen, maar
-op den godsdienstigen grondslag, die in discrediet komt met het aangroeien van het
-verstand<a class="noteref" id="xd29e3464src" href="#xd29e3464">3</a>. Maar zelfs als de nauwgezette voorschriften van natuurvolken, zoowel in sexueele
-als in niet-sexueele zaken zonder eenigen merkbaren gezonden basis zijn, dan kan toch
-niet gezegd worden dat ze volkomen nutteloos zijn, als zij er toe leiden zelfbeheersching
-en het gevoel van eerbied aan te moedigen<a class="noteref" id="xd29e3471src" href="#xd29e3471">4</a>. De <span class="pagenum">[<a id="pb137" href="#pb137">137</a>]</span>zoogenaamde intelligente en praktische volken, die oorspronkelijke gebruiken opgeven,
-omdat die hun doelloos toeschijnen of zelfs belachelijk, moesten een nog fijner practischen
-zin hebben en een nog grooter verstand om te begrijpen dat, al zijn de redenen voor
-de gebruiken verkeerd geweest, toch de gebruiken zelf noodzakelijke methoden kunnen
-geweest zijn om persoonlijke en maatschappelijke capaciteiten te verkrijgen. Het gebeurt
-voortdurend in den loop van de beschaving, dat wij oude gebruiken moeten doen herleven,
-en dat wij ze moeten voorzien van nieuwe redenen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Als wij de moreele hoedanigheid van kuischheid onder de natuurvolken beschouwen, dan
-moeten we zorgvuldig die kuischheid afscheiden, die onder half barbaarsche volken
-uitsluitend aan vrouwen opgelegd is. Deze heeft in het geheel geen moreele hoedanigheid,
-want ze wordt niet uitgeoefend als een nuttige tucht, maar ze wordt alleen opgedrongen
-om de economische en erotische waarde van de vrouwen te verhoogen. Vele autoriteiten
-meenen, dat het beschouwen van vrouwen als eigendom, de ware oorzaak is voor het wijd
-verspreide aandringen op maagdelijkheid in bruiden. Zoo zegt A.&nbsp;B. Ellis, waar hij
-spreekt over de Westkust van Afrika (<i lang="en">Yoruba-Speaking Peoples</i>, pp. 183 <i>et seq.</i>), dat meisjes van goeden stand verloofd worden terwijl ze nog slechts kinderen zijn,
-en dat ze zorgvuldig tegen mannen beschermd worden; terwijl meisjes van de lagere
-klassen zelden verloofd zijn, en mogen leven, zooals ze dat zelf willen. &#x201c;In deze
-gewoonte van kinderverlovingen vinden we waarschijnlijk den sleutel tot dien merkwaardigen
-eerbied voor kuischheid vóór het huwelijk, die niet alleen gevonden wordt onder de
-stammen van de Goudkust en de Slavenkust, maar ook onder vele andere onbeschaafde
-volken in verschillende deelen der wereld&#x201d;. In een geheel anderen streek, in Noord-Siberië,
-&#x201c;zien de Yakuts&#x201d;, zooals Sieroshevski zegt (<i lang="en">Journal Anthropological Institute</i>, Jan.&#x2014;Juni 1901, p. 96), &#x201c;niets immoreels in onwettige liefde, als er maar niemand
-materieele schade door ondervindt. Het is waar, dat ouders een dochter beknorren,
-als haar gedrag hen dreigt te berooven van hun deel aan den bruidsschat; maar als
-zij eenmaal de hoop verloren hebben haar uit te huwelijken, of als de bruidschat betaald
-is, dan vertoonen zij een volkomen onverschilligheid voor haar gedrag. Meisjes, die
-geen huwelijk meer verwachten, worden in het geheel niet teruggehouden; als zij het
-decorum in acht nemen, dan is dat alleen uit eerbied voor de gewoonte&#x201d;. Westermarck
-toont ook (in <i lang="en">History of Human Marriage</i>, pp. 123 <i>et seq.</i>) het verband aan tusschen de hooge achting voor de maagdelijkheid en de opvatting
-de vrouw als bezit te beschouwen, en als hij in zijn later werk, <i lang="en">The Origin and Development of the Moral Ideas</i> (vol. II, Ch. XLII), op de kwestie terugkomt, na er op gewezen te hebben, dat &#x201c;het
-koophuwelijk zoo den standaard der vrouwelijke kuischheid heeft verhoogd&#x201d;, verwijst
-hij (p. 437) naar het veelbeteekenend feit, dat het verleiden van een ongetrouwd meisje
-&#x201c;voornamelijk, zoo niet uitsluitend, beschouwd wordt als een beleediging, aangedaan
-aan de ouders of de familie van het meisje&#x201d;, en er is geen aanwijzing, dat natuurvolken
-ooit gemeend hebben, dat er eenig kwaad gedaan werd aan de vrouw zelf. Westermarck
-zegt terzelfder tijd, dat de voorkeur aan maagdelijkheid gegeven, ook een biologischen
-basis heeft in het instinctieve gevoel van jaloezie jegens vrouwen, die omgang hebben
-gehad met andere mannen, en vooral in de erotische bekoring, die er voor mannen gelegen
-is in den gemoedstoestand van verlegenheid, die met maagdelijkheid samengaat.
-</p>
-<p>Het is nauwelijks nodig hier bij te voegen, dat het aandringen op maagdelijkheid van
-bruiden in het geheel niet, zooals A.&nbsp;B. Ellis schijnt te meenen, beperkt is tot onbeschaafde
-volken, en het is ook niet noodig, dat het koopen van vrouwen er altijd mede samengaat.
-De voorkeur bestaat nog <span class="pagenum">[<a id="pb138" href="#pb138">138</a>]</span>steeds, niet alleen krachtens zijn natuurlijken biologischen basis, maar als een verfijning
-en uitbreiding van het denkbeeld dat de vrouw eigendom is, onder die volken, die evenals
-wijzelven een vorm van huwelijk hebben geërfd, die tot zekere hoogte gebaseerd is
-op den koop van de vrouw. Onder zulke omstandigheden heeft de kuischheid van een vrouw
-een belangrijke maatschappelijke functie te vervullen, daar ze, zooals Mrs. Mona Caird
-gezegd heeft (<i lang="en">The Morality of Marriage</i>, 1897, p. 88), de wachthond is van het bezit van den man. Het feit, dat geen element
-van ideale moraal in het geding komt, blijkt wel uit het gewoonlijk afwezig zijn van
-eenigen eisch van kuischheid vóór het huwelijk bij den man.
-</p>
-<p>Wij moeten niet meenen, dat, indien er, zooals meestal het geval is, geen volkomen
-en voortdurend verbod van buitenechtelijken omgang is, enkel onbeperkte vrijheid overheerschend
-is. Dat is blijkbaar nooit ergens onder onvervalschte natuurvolken het geval geweest.
-Regel is blijkbaar, dat er, evenals onder de stammen in Straat Torres (<i lang="en">Reports Cambridge Anthropological Expedition</i> vol. v, p. 275), geen volkomen onthouding is vóór het huwelijk, maar ook geen onbeperkte
-vrijheid.
-</p>
-<p>Het voorbeeld van Tahiti is leerrijk wat het algemeen voorkomen van kuischheid betreft
-onder volken, die wij gewoonlijk beschouwen als op lagen trap van beschaving staande.
-Tahiti is, volgens allen, die het bezocht hebben, van de eerste onderzoekers af tot
-dien beroemden Amerikaanschen dokter wijlen Dr. Nicholas Senn toe, een eiland, dat
-eigenschappen bezit van natuurlijke schoonheid en uitmuntendheid van klimaat, die
-we onmogelijk te hoog kunnen stellen. &#x201c;Ik scheen overgeplant te zijn in den hof van
-Eden&#x201d;, zeide Bougainville in 1768. Maar, vooral onder den invloed van de eerste Engelsche
-zendelingen, die denkbeelden hadden over theoretische moraal, geheel verschillend
-van die van de bewoners van die eilanden, zijn de bewoners van Tahiti het geijkte
-voorbeeld geworden van een bevolking, overgegeven aan losbandigheid en al de verschrikkelijke
-gevolgen ervan. Zoo zegt William Ellis in zijn beroemde <i lang="en">Polynesian Researches</i> (second edition, 1832, vol. i Ch. IX), dat de bewoners van Tahiti &#x201c;de ergste bevlekkingen
-in praktijk brachten, waaraan een mensch schuldig kon zijn&#x201d;, hoewel hij ze niet nader
-aanduidt. Als wij echter zorgvuldig de verhalen van de eerste bezoekers van Tahiti
-nagaan, voordat de bevolking besmet werd door de aanraking met de Europeanen, dan
-wordt het duidelijk, dat deze beschouwing ernstig behoefte heeft aan wijziging. &#x201c;De
-groote overvloed van goed en voedzaam voedsel&#x201d;, schreef een der eerste onderzoekers,
-J.&nbsp;R. Forster (<i lang="en">Observations Made on a Voyage Round the World</i>, 1778, pp. 231, 409, 422), &#x201c;gepaard met het mooie klimaat, de schoonheid en de toeschietelijkheid
-van de vrouwen van het land, noodigen zeer tot de vreugden en genoegens van de liefde.
-Zij beginnen al zeer vroeg zich over te geven aan de meest losbandige tooneelen. Hun
-liederen, hun dansen en dramatische uitvoeringen, ademen een geest van weelderigheid&#x201d;.
-Toch wordt hij ieder keer gedrongen feiten mede te deelen, die blijk geven van de
-deugden van deze menschen. Hoewel tamelijk verwijfd van bouw, zijn ze athletisch,
-zegt hij. Bovendien vechten zij in hun oorlogen met grooten moed en ongeëvenaarde
-dapperheid. Verder zijn ze gastvrij. Hij merkt op, dat zij hun getrouwde vrouwen met
-grooten eerbied behandelen, en dat de vrouwen over het algemeen bijna de gelijken
-zijn van de mannen, zoowel in verstand als in maatschappelijke positie; hij geeft
-een mooie beschrijving van de vrouwen. &#x201c;In het kort, hun karakter is zoo beminnelijk&#x201d;,
-besluit Forster, &#x201c;als dat van eenige natie, die ooit onverbeterd uit de handen der
-Natuur kwam&#x201d;, en hij merkt op, dat, zooals door de volken van de Zuidzee in het algemeen
-gevoeld werd, we altijd, als we naar dit gelukkige eiland kwamen, duidelijk den rijkdom
-en het geluk van zijn inwoners konden bemerken. <a id="xd29e3524"></a>Het is ook opmerkelijk, dat ondanks het groote belang, dat de bewoners van Tahiti
-hechtten aan de erotische zijde van het leven, zij niet te kort schoten in eerbied
-voor de kuischheid. Toen Cook, die Tahiti verscheidene malen <span class="pagenum">[<a id="pb139" href="#pb139">139</a>]</span>bezocht, te midden van &#x201c;dit welwillende en menschlievende&#x201d; volk was, merkte hij hun
-achting voor kuischheid op, en bevond hij, dat, niet alleen verloofde meisjes streng
-bewaakt werden voor het huwelijk, maar dat men ook meende, dat mannen, die zich eenigen
-tijd voor het huwelijk van sexueelen omgang onthouden hadden, bij hun dood onmiddellijk
-naar het verblijf der gezegenden overgingen. &#x201c;Hun gedrag schijnt, bij alle gelegenheden,
-een groote openhartigheid en edelmoedigheid van aard aan te duiden. Ik heb ze nooit,
-onder welke moeilijkheid ook, zien werken onder een schijn van angst, nadat het kritieke
-oogenblik voorbij was. En ook schijnt nooit de zorg hun voorhoofd te rimpelen. Integendeel
-kan zelfs de nadering van den dood hun gewone levendigheid niet veranderen&#x201d; (<i lang="en">Third voyage of Discovery</i>, 1776&#x2013;1780). Turnbull bezocht Tahiti op een lateren tijd, (<i lang="en">A Voyage Round the World in 1800</i>, etc., pp. 374&#x2013;5), maar terwijl hij allerlei ondeugden onder hen vindt, moet hij
-toch hun deugden erkennen: &#x201c;Hun wijze van vreemdelingen toe te spreken, is, van den
-koning tot den minsten onderdaan, in de hoogste mate beleefd en minzaam&#x200a;&#x2026; Zij leven
-voorzeker onder elkaar in meer harmonie dan het de gewoonte is onder Europeanen. Den
-geheelen tijd, dat ik onder hen verkeerde, heb ik nooit zoo iets als een gevecht gezien&#x200a;&#x2026;
-Ik herinner mij niet, dat ik ooit een bewoner van Tahiti gezien heb, die uit zijn
-humeur was. Zij bespotten elkaar vrijer dan de Europeanen, maar deze spotternijen
-worden nooit slecht opgenomen&#x200a;&#x2026; Wat voedsel aangaat, is het, geloof ik, een onveranderlijke
-wet in Tahiti, dat al wat de een bezit, voor allen gemeenschappelijk is&#x201d;. Zoo zien
-we, dat zelfs bij een volk, waarnaar gewoonlijk verwezen wordt als naar het voorbeeld
-bij uitnemendheid van een natie, die overgegeven is aan onbeteugelde losbandigheid,
-de eischen der kuischheid werden erkend, en vele andere deugden krachtig bloeiden.
-De bewoners van Tahiti waren dapper, gastvrij, vol zelfbedwang, beleefd, zij sloegen
-acht op de behoeften van anderen, waren ridderlijk voor vrouwen, waardeerden zelfs
-de voordeelen van sexueele beperking, in een mate, zooals ze zelden of misschien wel
-nooit gekend is onder die Christelijke naties, die op hen hebben neergezien, alsof
-ze overgegeven waren aan verschrikkelijke ondeugden.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Als wij ons van de natuurvolken afwenden naar de volken in de barbaarsche en de beschaafde
-stadiën, vinden wij een algemeene neiging tot kuischheid, in zoover ze een gewoon
-bezit is onder de lagere klassen, die minder in acht genomen behoeft te worden, of
-alleen maar behouden wordt als een traditioneele conventie, die in onbruik begint
-te geraken. De oude beweegredenen voor de kuischheid in primitieve godsdiensten en
-<i>tabu</i> hebben hun kracht verloren en geen nieuwe beweegredenen zijn ervoor in de plaats
-gekomen. &#x201c;Hoewel de vooruitgang der beschaving&#x201d;, schreef Gibbon lang geleden, &#x201c;ongetwijfeld
-er toe bijgedragen heeft de woestere hartstochten van de menschelijke natuur te verzachten,
-schijnt ze minder gunstig geweest te zijn voor de deugd der kuischheid&#x201d;, en Westermarck
-komt tot het besluit, dat &#x201c;ongeregelde betrekkingen tusschen de seksen over het geheel
-een neiging hebben vertoond zich met den voortgang van de beschaving te ontwikkelen&#x201d;.
-</p>
-<p>Het voornaamste verschil in de maatschappelijke functie van kuischheid als deugd,
-schijnt bij den overgang van primitieve toestanden tot de hoogere stadiën van beschaving,
-te zijn, dat ze ophoudt te bestaan als een algemeene hygiënische maatregel <span class="pagenum">[<a id="pb140" href="#pb140">140</a>]</span>of als een algemeene regel van ceremonieel, en voor het grootste deel beperkt wordt
-tot speciale philosofische en godsdienstige sekten, die ze tot een uitersten graad,
-min of meer als een beroep aankweeken. Dit is de stand van zaken in het Romeinsche
-Keizerrijk tijdens de eerste eeuwen van het Christelijk tijdperk<a class="noteref" id="xd29e3544src" href="#xd29e3544">5</a>. Het Christendom zelf was in het begin een van die sekten, welke bekoord waren door
-het ideaal van de kuischheid; maar door zijn grootere levenskracht verving het al
-de andere en drong ten slotte zijn idealen, niet zijn primitieve gebruiken, op aan
-de Europeesche maatschappij in het algemeen.
-</p>
-<p>De kuischheid vertoonde zich in het primitieve Christendom op twee verschillende,
-toch niet aan elkaar tegenovergestelde wijzen. Aan den eenen kant nam het een strengen
-en praktischen vorm aan bij krachtige mannen en vrouwen, die, na opgevoed te zijn
-in een maatschappij, die een hoogen graad van sexueele vrijheid toestaat, plotseling
-overtuigd werden van het zondige van zulk een toegeven. De strijd met de maatschappij,
-waarin ze geboren waren, en met hun eigen oude aandriften en gewoonten, werd zoo hevig,
-dat zij zich dikwijls gedrongen zagen zich geheel van de wereld terug te trekken.
-Zoo kwam het, dat de dorre woestijnen van Egypte bevolkt werden met hermieten, die
-zich voornamelijk bezig hielden met het vraagstuk, hun eigen vleesch te onderwerpen.
-Men kan wel zeggen, dat hun aandacht voor sexueele zaken, ook merkbaar in de oudste
-Christelijke literatuur, veel grooter was, dan het geval was in de heidensche maatschappij,
-die zij verlaten hadden. Het heidendom was toegevend in sexueele aangelegenheden,
-en kon ze dus uit zijn gedachten bannen, zoodat we in de klassieke literatuur zeer
-weinig melding vinden gemaakt van sexueele bijzonderheden, behalve bij schrijvers
-zooals Martialis, Juvenalis en Petronius, die ze speciaal voor satirische doeleinden
-invoeren. Maar de Christenen konden niet ontsnappen aan de benauwenis der sexualiteit;
-ze was altijd met hen. Wij krijgen nu en dan belangwekkende kijkjes op hun worstelingen,
-in de Brieven van den heiligen Jeronimus, die zelf een athleet geweest is in dezen
-ascetischen strijd.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">&#x201c;O, hoe dikwijls&#x201d;, schreef de heilige Jeronimus aan Antiochia, de maagd aan wie hij
-een van de langste en meest belangwekkende van zijn brieven richtte, &#x201c;heb ik in de
-woestijn, in die wijde eenzaamheid, die, verbrand door de gloeiende stralen der zon,
-slechts een afschuwelijke woonplaats aanbiedt aan monniken, mijzelf voorgesteld te
-midden van de genoegens van Rome! Ik was alleen, want mijn ziel was vol bitterheid.
-Mijn ledematen waren bedekt met een ellendigen zak en mijn huid was zoo zwart als
-die van een Ethiopiër. <span class="pagenum">[<a id="pb141" href="#pb141">141</a>]</span>Iederen dag weende en steunde ik, en als ik buiten mijn wil door slaap overvallen
-werd, lag mijn magere lichaam op den naakten grond. Ik zeg niets van mijn voedsel
-en drank, want in de wildernis hebben zelfs zieken geen anderen drank dan koud water,
-en gekookt voedsel wordt beschouwd als een weelde. Nu dan, ik, die mijzelf uit vrees
-voor de hel tot deze gevangenis veroordeeld had, een metgezel van schorpioenen en
-wilde dieren, scheen dikwijls in mijn verbeelding onder troepen jonge meisjes te vertoeven.
-Mijn gezicht was bleek van het vasten en mijn geest in mijn koude lichaam gloeide
-van begeerte; het vuur der wellust vlamde nog op in een lichaam, dat reeds dood scheen.
-Dan, van alle hulp verstoken als ik was, wierp ik mij voor de voeten van Jezus, waschte
-ze met mijn tranen en droogde ze met mijn haren en bracht mijn vleesch door lang vasten
-ten onder. Ik herinner mij, dat ik meer dan eens den nacht doorbracht schreeuwende
-en mij op de borst slaande, tot God mij vrede zond&#x201d;. &#x201c;Onze eeuw&#x201d;, schreef de heilige
-Chrysostomus in zijn <i lang="en">Discourse to Those Who keep Virgins in Their Houses</i>, &#x201c;heeft vele mannen gezien, die hun lichamen met kettingen gebonden hebben, die zich
-gekleed hebben in zakken, die zich teruggetrokken hebben tot de toppen der bergen,
-waar zij geleefd hebben in voortdurend bidden en vasten, en die het voorbeeld gaven
-van de strengste tucht en alle vrouwen verboden den drempel van hun nederige woning
-te overtreden; en toch, ondanks al de gestrengheid, die zij op zichzelf toepasten,
-konden zij nog maar met moeite de woede van hun hartstochten onderdrukken&#x201d;. Hilarion,
-zegt Jeronimus, zag visioenen van naakte vrouwen als hij neerlag op zijn eenzaam leger,
-en heerlijke maaltijden, als hij neerzat aan zijn sober maal. Zulke ondervindingen
-maakten de eerste heiligen zeer nauwgezet. &#x201c;Zij zeiden&#x201d;, zoo vertelt men ons in de
-belangwekkende geschiedenis van de Egyptische kluizenaars in het <i lang="en">Paradise of the Holy Fathers</i> van Palladius, hetwelk behoort tot de vierde eeuw (A.&nbsp;W. Budge, <i lang="en">The Paradise</i>, vol. II, p. 129), &#x201c;dat Abbâ Isaac uitging en op den weg een voetspoor van een vrouw
-vond, en hij dacht er over na in zijn geest en vernietigde hem, zeggende, &#x201c;als een
-broeder hem ziet, zou hij kunnen vallen&#x201d;.<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span> Evenzoo mochten, volgens de regels van den heiligen Caesarius van Arles voor nonnen,
-geen kleedingstukken van mannen in het klooster gebracht worden om ze te wasschen
-of te verstellen. Zelfs in den ouderdom bleef er nog een zekere ongerustheid bestaan
-over de kuischheid. Een van de broeders, naar ons verteld wordt in <i lang="en">The Paradise</i> (p. 132) zeide tot Abbâ Zeno, &#x201c;Zie, gij zijt oud geworden, hoe is <span class="corr" id="xd29e3574" title="Bron: hef">het</span> met de ontucht?&#x201d; De waardige heilige antwoordde, &#x201c;Ze klopt aan, maar ze gaat voorbij&#x201d;.
-</p>
-<p>Naarmate de eeuwen voorbijgingen bleef dezelfde groote ongerustheid nog bestaan, en
-de oude strijd kwam voortdurend weer voor den dag (zie b.v. Migne&#x2019;s <i lang="fr">Dictionnaire d&#x2019;Ascétisme</i>, art. &#x201c;<span lang="fr">Démon, Tentation du</span>&#x201d;). Het is waar, dat sommige heiligen zoo bovenaardsch aangelegd waren, dat zij nooit
-den prikkel van het sexueel verlangen gevoelden. Deze schijnen echter uitzondering
-geweest te zijn. De heilige Benedictus en de heilige Franciscus ondervonden zeer zeker
-de moeilijkheid van het ten onder brengen van het vleesch. De heilige Magdalena de
-Pozzi rolde zich, om sexueele verlangens te verjagen, tot bloedens toe op doornige
-struiken. Sommige heiligen hadden een speciale ton met water in hun cellen waar ze
-in konden gaan staan (Lea, <i lang="en"><span class="corr" id="xd29e3586" title="Bron: Sacerdotical">Sacerdotal</span> Celibacy</i>, vol. I, p. 124). Aan den anderen kant vertelt ons de heilige Angela de Fulginio
-in haar <i lang="la">Visiones</i> (cap. XIX) dat zij, zoolang, totdat haar biechtvader het haar verbood, brandende
-kolen in haar geheime deelen bracht, in de hoop door werkelijk vuur het branden van
-de ontuchtige begeerte uit te dooven. St. Aldhelm, de heilige bisschop van Sherborne
-in de achtste eeuw, nam ook een homoeopathische wijze van behandelen aan, en dan van
-een meer letterlijke soort, want William van Malmsbury zegt, dat hij, als hij door
-het vleesch in verleiding kwam, vrouwen bij zich liet komen zitten en liggen, totdat
-hij weer kalm werd; de methode bleek zeer doelmatig, omdat, naar men meende, de Duivel
-voelde, dat hij voor den gek was gehouden.
-<span class="pagenum">[<a id="pb142" href="#pb142">142</a>]</span></p>
-<p>Na eenigen tijd werd de Katholieke praktijk en theorie van het ascetisme meer formeel
-en uitgebreid, en de weldadige gevolgen ervan strekten zich, naar men meende, verder
-uit dan het individu zelf. &#x201c;Ascetisme van het Christelijk standpunt&#x201d;, schrijft Brenier
-de Montmorand in een belangwekkende studie (&#x201c;<span lang="fr">Ascétisme et Mysticisme</span>&#x201d;, <i lang="fr">Revue Philosophique</i>, Maart, 1904) &#x201c;is niets anders dan al de therapeutische middelen, samenwerkend tot
-moreele heiliging. De Christelijke asceet is een athleet, die zijn verdorven natuur
-tracht te veranderen en een weg tot God te banen door de hinderpalen heen, die door
-zijn hartstochten en door de wereld veroorzaakt worden. Hij werkt niet alleen in zijn
-eigen belang, maar&#x2014;door den terugslag van verdienste, welke die der solidariteit in
-de dwaling weer goed maakt&#x2014;voor het nut en het heil van de geheele maatschappij&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Dit is het gezichtspunt van de ascese, waarop het oudste Christendom het meest den
-nadruk gelegd heeft. Maar er is een ander gezichtspunt, dat misschien minder gewoon
-is, maar dat in het geheel niet minder van belang is geweest. Primitieve Christelijke
-kuischheid was aan den eenen kant een strenge tucht. Aan den anderen kant was ze romantisch
-en dit was wel de meest speciaal Christelijke kant, want athletisch ascetisme is verbonden
-geweest met de meest verschillende godsdienstige en philosofische geloofsbelijdenissen.
-Als ze niet de bekoring bezeten had van een nieuwe sensatie, van een verrukkelijke
-vrijheid, van een onbekend avontuur, dan zou ze nooit de Europeesche wereld veroverd
-hebben. Er zijn er in die wereld maar enkelen, die den aanleg voor moreele athleten
-in zich hebben; er zijn er velen, die op de aantrekkelijkheid van het romantische
-reageeren.
-</p>
-<p>De Christenen verwierpen de grovere vormen van sexueel toegeven, maar terwijl ze dat
-deden, gaven zij zich met des te meer ijver over aan de meer verfijnde vormen van
-sexueele intimiteit. Zij kweekten een verhouding aan van broeders en zusters, zij
-kusten elkaar; op een bepaalden tijd schaamden zij zich niet, bij de geestelijke braspartij
-van den doop bij voorbeeld, volkomen naakt te zijn<a class="noteref" id="xd29e3607src" href="#xd29e3607">6</a>.
-</p>
-<p>Een zeer leerrijk beeld van de vormen, die de kuischheid onder de eerste Christenen
-aannam, is ons gegeven in de verhandeling van den heiligen Chrysostomus <i lang="en">Against Those who Keep Virgins in their Houses</i>. Onze vaders, begint Chrysostomus, kenden alleen maar twee vormen van sexueele intimiteit,
-huwelijk en ontucht. Nu is er een nieuwe vorm voor den dag gekomen: mannen nemen jonge
-meisjes in hun huis en houden die daar doorloopend, terwijl ze haar maagdelijkheid
-eerbiedigen. &#x201c;Wat&#x201d;, vraagt Chrysostomus, &#x201c;is de reden? Het schijnt mij toe, dat het
-leven te zamen met een vrouw, aangenaam is, zelfs buiten huwelijksvereeniging en vleeschelijken
-omgang. Dat is mijn gevoelen; en misschien is het <span class="pagenum">[<a id="pb143" href="#pb143">143</a>]</span>niet mijn gevoelen alleen; het is misschien ook het gevoelen van deze mannen. Zij
-zouden hun eer niet zoo te grabbel gooien en geen aanleiding geven tot zulke schandalen,
-als dit genoegen niet hevig en tyranniek was.&#x2026; Dat deze verhouding werkelijk genoegen
-geeft, dat ze een liefde veroorzaakt, die vuriger is dan huwelijksvereeniging, zal
-u misschien in het eerst verwonderen. Maar als ik u de bewijzen geef, zult ge overtuigd
-zijn van de waarheid mijner bewering&#x201d;. <a id="xd29e3617"></a>In het huwelijk, gaat hij voort, leidt de afwezigheid van beperking der begeerte dikwijls
-tot spoedige walging, en zelfs afgezien daarvan verwoesten de sexueele omgang, zwangerschap,
-geboorte, het zoogen, het opvoeden van kinderen, en al de moeiten en pijnen en angsten,
-die met deze dingen samengaan, de jeugd en stompen het genoegen af. De maagd is vrij
-van deze lasten. Zij behoudt haar kracht en jeugd, en zelfs op den leeftijd van veertig
-kan zij wedijveren met het jonge huwbare meisje. &#x201c;Een dubbele gloed brandt dus in
-het hart van hem, die haar liefheeft en met haar leeft, en nooit dooft de bevrediging
-van het verlangen de heldere vlam, die voortdurend in kracht toeneemt&#x201d;. Chrysostomus
-beschrijft in bijzonderheden al de kleine zorgen en attenties, waaraan de moderne
-meisjes van zijn tijd behoefte hadden, en die deze mannen met vreugde aan hun maagdelijke
-geliefden besteedden, zoowel in het publiek als tehuis. Hij kan echter niet nalaten
-te denken, dat de man, die een vrouw, wier maagdelijkheid hij eerbiedigt, met kussen
-en liefkoozingen overlaadt, zichzelf Tantaluskwellingen aandoet. Maar deze nieuwe
-verfijning van teedere kuischheid, die als een heerlijke <span class="corr" id="xd29e3619" title="Bron: ohtdekking">ontdekking</span> kwam tot de eerste Christenen, die resoluut de losbandigheid van de heidensche wereld
-hadden verworpen, had diepe wortels geschoten, zooals wij kunnen opmerken uit de veelvuldigheid,
-waarmee de ernstige Kerkvaders, bang voor schandaal, zich geroepen gevoelden ze te
-laken, hoewel hun veroordeeling soms niet zonder geheime sympathie is<a class="noteref" id="xd29e3622src" href="#xd29e3622">7</a>.
-</p>
-<p>Er was éen vorm, waarin de nieuwe Christelijke kuischheid overvloedig en ongehinderd
-bloeide: zij maakte zich meester van de literatuur. De bekoorlijkste en zeker de meest
-populaire literatuur van de oudste kerk vormden de onnoemelijk vele legenden van erotische
-kuischheid&#x2014;tot zekere hoogte misschien wel gebaseerd op feiten&#x2014;die samengevat zijn
-in de <i lang="la">Acta Sanctorum</i>. Wij kunnen, zelfs in de meest eenvoudige en weinig wonderbaarlijke <span class="pagenum">[<a id="pb144" href="#pb144">144</a>]</span>oudste Christelijke verslagen van het martelaarschap van vrouwen zien, dat de schrijvers
-zich volkomen bewust waren van de teere bekoring van de heldin, die, evenals Perpetua,
-in Carthago, door wilde dieren in de arena heen en weer geworpen, opstaat om zich
-in haar gescheurde kleeren te hullen en haar verwarde haren in orde te brengen<a class="noteref" id="xd29e3635src" href="#xd29e3635">8</a>. Van deze legenden tot de verhalen van romantisch avontuur was een gemakkelijke stap.
-Onder deze heerlijke verhalen mag ik voornamelijk verwijzen naar de legende van Thekla,
-die, misschien wel ten onrechte, al in de eerste eeuw gesteld wordt, &#x201c;De Bruid en
-Bruidegom van Indië&#x201d; in de handelingen van <i>Judas Thomas</i>, &#x201c;De Maagd van <span class="corr" id="xd29e3645" title="Bron: Antiochie">Antiochië</span>&#x201d;, verteld door den heiligen Ambrosius, de geschiedenis van &#x201c;Achillus en Nereus&#x201d;,
-&#x201c;Mygdonia en Karish&#x201d;, en &#x201c;Twee Minnenden van Auvergne&#x201d;, zooals ze verteld zijn door
-Gregorius van Tours. De oudste Christelijke literatuur is vol van verhalen van minnenden,
-die hun kuischheid bewaard hadden, en die toch de heerlijkste geheimen van de liefde
-hadden ontdekt.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Thekla&#x2019;s dag is de drie en twintigste September. Er is een zeer goede Syrische lezing
-(door Lipsius en anderen beschouwd als ouder dan de Grieksche vertaling) van de <i>Handelingen van Paul en Thekla</i> (zie b.v. van Wright, de <i lang="en">Apocryphal Acts</i>). Deze Acts behooren tot het tweede gedeelte van de tweede eeuw. De geschiedenis
-is, dat Thekla, daar ze weerstand bood aan den hartstocht van den hoogepriester van
-<span class="corr" id="xd29e3657" title="Bron: Syrie">Syrië</span>, naakt op een gordel (<i lang="la">subligaculum</i>) na, geplaatst werd op den rug van een leeuwin, die haar de voeten likte en tegen
-de andere dieren vocht, en die bij haar verdediging stierf. De andere dieren deden
-haar echter geen kwaad en zij werd eindelijk los gelaten. Een koningin overlaadde
-haar met geld, zij veranderde haar kleeding om er als een man uit te zien, ging op
-reis om Paulus te ontmoeten, en bereikte een hoogen ouderdom. Sir W.&nbsp;M. Ramsay heeft
-een belangwekkende studie over deze <i>Handelingen</i> geschreven (<i lang="en">The Church in the Roman Empire</i>, hoofdstuk XVI). Hij meent, dat de <i>Handelingen</i> hun grondslag vinden in een document uit de eerste eeuw, en hij ziet kans om verscheidene
-elementen van waarheid uit het verhaal los te warren. Hij zegt, dat het het eenige
-bewijs is, hetwelk wij bezitten van de denkbeelden en van de daden van vrouwen gedurende
-de eerste eeuw in Klein-Azië, waar haar positie zoo hoog was en haar invloed zoo groot.
-Thekla vertegenwoordigt de handhaving van de rechten der vrouw en zij diende het sacrament
-van den doop toe, hoewel deze trekken in de bestaande vertalingen van de <i>Handelingen</i> onduidelijk geworden zijn of uitgewischt.
-</p>
-<p>Sommige van de meest typische van deze Christelijke legenden worden beschreven als
-Gnostisch in oorsprong, met iets van de zaden van het Manichaeisch dualisme, die vervat
-waren in den schoot van het gnosticisme, terwijl de geest van deze legenden ook zeer
-Montanistisch is, met de gemengde kuischheid en gloed, den uitgesproken feministischen
-toon, die past bij den oorsprong ervan in Klein-Azië, en die het kenmerk was van het
-Montanisme. Het kan echter niet ontkend worden, dat zij in grooten getale overgingen
-in den stroom van Christelijke traditie, en een essentieel en belangwekkend deel van
-die traditie vormen. (Renan wijst, in zijn <i lang="fr">Marc-Aurèle</i>, hoofdst. IX en XV, op de enorme schuld van het Christendom aan Gnostische en Montanistische
-<span class="pagenum">[<a id="pb145" href="#pb145">145</a>]</span>bijdragen). Een karakteristiek voorbeeld is de geschiedenis van &#x201c;De Verloofde uit
-Indië&#x201d; in de <i>Handelingen</i> van <i>Judas Thomas</i> (Wright&#x2019;s <i lang="en">Apocryphal Acts</i>). Judas Thomas werd door zijn meester Jezus verkocht aan een Indischen koopman, die
-een timmerman noodig had om met hem naar Indië te gaan. Toen ze zich in de stad Sandaruk
-ontscheepten, hoorden ze de tonen van muziek en zang, en werd hun verteld, dat het
-het huwelijksfeest was van de dochter des konings, waarbij allen moesten tegenwoordig
-zijn, rijken en armen, slaven en vrijen, vreemdelingen en burgers. Judas Thomas ging,
-met zijn nieuwen meester naar het feestmaal en lag aan, met een myrthe guirlande op
-zijn hoofd geplaatst. Toen een Joodsche fluitspeler kwam en tegenover hem ging staan
-en speelde, zong hij de liederen van Christus, en zij zagen, dat hij schooner was
-dan allen, die daar waren en de koning liet hem roepen om het jonge paar te zegenen
-in de huwelijkskamer. En toen zij allen weg waren gegaan en de deur van de huwelijkskamer
-gesloten was, naderde de bruigom de bruid, en het scheen hem toe, alsof Judas Thomas
-nog met haar praatte. Maar het was onze Heer, die tot hem zeide: &#x201c;Ik ben niet Judas,
-maar zijnen broeder&#x201d;. En onze Heer zat neer op het bed naast de jonge menschen en
-begon tot ze te zeggen: &#x201c;Herinner u, mijn kinderen, wat mijn broeder tot u gesproken
-heeft, en weet aan wien hij u opgedragen heeft, en weet, dat als gij uzelven bewaart
-voor dien onreinen omgang, gij reine tempels zult worden en beveiligd tegen vele en
-verborgen smarten en tegen den zwaren zorg van kinderen, waarvan het einde altijd
-bittere smart is. Om hunnentwille zult gij onderdrukkers worden en roovers, en gij
-zult bitter lijden door hun verkeerdheden. Want kinderen zijn de oorzaak van vele
-ellenden; hetzij de koning beslag op hen legt, of dat een duivel ze te pakken neemt,
-of dat zij bezocht worden door verlamming. En als zij gezond zijn, komen zij tot het
-kwade, door echtbreken of diefstal, of ontucht of begeerte, of ijdelheid. Maar als
-gij u door mij wilt laten raden, en uzelven rein voor God zult bewaren, dan zult gij
-levende kinderen hebben, tot wie geen van deze ellenden en bezwaren komen; en gij
-zult zonder zorg zijn en zonder ergernis en zonder smart, en gij zult hopen op den
-tijd, waarop gij het ware huwelijksfeest zult aanschouwen&#x201d;. Het jonge paar was overtuigd;
-zij zagen van den wellust af en onze Heer verdween. En &#x2019;s morgens toen de dag aanbrak,
-liet de koning de tafel vroeg aanrichten, en bracht die binnen bij den bruidegom en
-de bruid. En hij vond ze tegenover elkaar zitten, en het gelaat der bruid was onbedekt
-en de bruidegom was zeer vroolijk. De moeder van de bruid zeide tot haar: &#x201c;Waarom
-zit je zoo en schaam je je niet, maar doet net alsof je al lang getrouwd waart, vele
-dagen?&#x201d; En ook haar vader zeide tot haar: &#x201c;Is het de groote liefde voor je echtgenoot,
-die je ervan terughoudt je te sluieren?&#x201d; En de bruid antwoordde en zeide: &#x201c;Waarlijk
-vader, mijn liefde is zeer groot, en ik bid den Heer, dat ik deze liefde, die ik vannacht
-ondervonden heb, zal blijven behouden. Ik ben niet gesluierd, omdat de sluier der
-verdorvenheid van mij afgenomen is, en ik schaam mij niet, omdat de daad, die schaamte
-geeft, ver van mij verwijderd is, en ik ben opgewekt en vroolijk, en ik veracht deze
-daad der verdorvenheid en de vreugden van dit huwelijksfeest, omdat ik uitgenoodigd
-ben tot het ware huwelijksfeest, Ik heb met mijn echtgenoot geen omgang gehad, waarvan
-het einde bitter berouw is, omdat ik verloofd ben met den waren Echtgenoot&#x201d;. De echtgenoot
-antwoordde ook in dezelfden geest, zeer natuurlijk tot schrik van den Koning, die
-een bode zond naar den toovenaar, aan wien hij gevraagd had zijn ongelukkige dochter
-te zegenen. Maar Judas Thomas had de stad reeds verlaten en in de herberg, waar hij
-gelogeerd had, vond de bottelier van den Koning alleen den fluitspeler, die daar zat
-en weende, omdat hij hem niet meegenomen had. Hij was echter blij, toen hij hoorde
-wat er gebeurd was, haastte zich naar het jonge paar en woonde daarna altijd met hen
-samen. De Koning werd ten slotte ook verzoend en alles eindigde in kuischheid en geluk.
-</p>
-<p>In deze zelfde <i>Handelingen</i> van <i>Judas Thomas</i>, die niet van later datum <span class="pagenum">[<a id="pb146" href="#pb146">146</a>]</span>zijn dan van de vierde eeuw, vinden we (vierde daad), de geschiedenis van Mygdonia
-en Karish. Mygdonia, de vrouw van Karish, wordt door Thomas overtuigd en vlucht, naakt,
-alleen bedekt door een gordijn van de kamerdeur, dat zij omgeslagen heeft, van haar
-echtgenoot naar haar oude min. Met de min gaat zij naar Thomas, die heilige olie over
-haar hoofd giet, terwijl hij de min verzoekt haar er geheel mee te zalven; dan wordt
-er een laken om haar lendenen geslagen en hij doopt haar; waarna zij aangekleed wordt
-en hij haar het sacrament geeft. De jonge verrukking over de kuischheid wordt soms
-lyrisch, en Judas Thomas roept uit: &#x201c;Reinheid is de athleet, die niet overwonnen wordt.
-Reinheid is de waarheid, die niet terugdeinst. Reinheid is waardig voor God, een vertrouwde
-dienares voor Hem te zijn. Reinheid is de boodschapper van eendracht, die de vredestijdingen
-brengt&#x201d;.
-</p>
-<p>Een andere kuischheidslegende wordt gegeven in de episode van Drusiana in <i lang="en">The history of the Apostles</i>, die volgens de traditie toegeschreven wordt aan Abdias, den Bisschop van Babylon
-(Bk. v. hoofdst. IV, <i>et seq.</i>). Drusiana is de vrouw van Andronicus; ze is zoo vroom, dat ze geen omgang met hem
-wil hebben. De jongeling Callimachus wordt doodelijk op haar verliefd, en zijn verliefde
-pogingen hebben vele opwindende avonturen ten gevolge, maar ten slotte overwint de
-kuischheid van Drusiana.
-</p>
-<p>Een <span class="corr" id="xd29e3704" title="Bron: karakterstiek">karakteristiek</span> voorbeeld van de literatuur die wij hier bedoelen, is de geschiedenis van den heiligen
-Ambrosius over &#x201c;de Maagd in het Bordeel&#x201d; (verteld in zijn <i lang="la">De Virginibus</i>, Migne&#x2019;s editie van de werken van Ambrosius, deelen iii&#x2013;iv, p. 211). Een zekere maagd,
-vertelt de heilige Ambrosius ons, die onlangs in Antiochië woonde, werd veroordeeld
-om òf aan de goden te worden geofferd òf om naar het bordeel te gaan. Zij koos het
-laatste alternatief. Maar de eerste man, die bij haar binnen kwam, was een Christen
-soldaat, die haar &#x201c;zuster&#x201d; noemde en die haar verzocht niet te vreezen. Hij stelde
-voor, dat zij van kleederen zouden verwisselen. Dit werd gedaan en zij ontsnapte,
-terwijl de soldaat weggevoerd werd, om ter dood gebracht te worden. Op de plaats van
-de terechtstelling kwam zij echter te voorschijn en riep, dat het niet den dood was,
-dien ze vreesde, maar de schande. Hij stond er echter op, dat hij in haar plaats ter
-dood veroordeeld werd. Ten slotte werd de kroon van het martelaarschap, waarvoor ze
-gestreden hadden, aan beiden toegekend.
-</p>
-<p>In de oudere documenten van deze romantische literatuur der kuischheid nemen we voortdurend
-waar, dat er op kuischheid aangedrongen wordt, volstrekt niet voornamelijk om de belooning
-ervoor na den dood, en ook zelfs niet, omdat de maagd, die er zich aan wijdt, in Christus
-een altijd jongen minnaar ziet, wiens guldenharige schoonheid soms met nadruk vermeld
-wordt. De voornaamste bekoring ervan ligt in de eigen vrijheid, en in de zekerheid,
-dat men ontkomt aan al de moeiten, ongemakken en banden van het huwelijk. Deze oudste
-Christelijke beweging van romantische kuischheid was klaarblijkelijk in groote mate
-een opstand van vrouwen tegen de mannen en tegen het huwelijk. Dit wordt wel duidelijk
-uit de leerzame geschiedenis, die men veronderstelt dat haar oorsprong heeft in de
-derde eeuw, van de eunuchen Achilles en Nereus, zooals ze verteld wordt in de <span lang="la">Acta Sanctorum</span>, van den 12en Mei. Achilles en Nereus waren Christelijke eunuchen van de slaapkamer
-van Domitia, een maagd van edele geboorte, die verwant was aan Keizer Domitianus en
-verloofd met Aurelianus, den zoon van den consul. Eens, toen hun meesteres bezig was
-zich te versieren met haar juweelen en haar purperen gewaden, met goud geborduurd,
-begonnen zij om beurten haar te spreken over al de genoegens en voordeelen van de
-maagdelijkheid, vergeleken met een huwelijk met niet meer dan één man. Zij had ten
-gevolge daarvan veel te lijden van Aurelianus, en toen hij bewerkte, dat zij naar
-een eiland verbannen werd, ging zij daarheen met Achilles en Nereus, die ter dood
-gebracht werden. Als een onderdeel van het verhaal wordt de dood van Felicula, een
-andere kuischheidsheldin, beschreven. Toen zij op de pijnbank gelegd werd, <span class="pagenum">[<a id="pb147" href="#pb147">147</a>]</span>weigerde zij voortdurend Jezus te verloochenen, dien zij haar minnaar noemde. &#x201c;<span lang="la">Ego non nego amatorem meum</span>&#x201d;.
-</p>
-<p>Een speciale afdeeling van deze literatuur heeft betrekking op de geschiedenissen
-van de bekeeringen of het berouw van courtisanes. De heilige Martinianus bijvoorbeeld
-(Feb. 13) werd in verleiding gebracht door de courtisane Zoe, maar bekeerde haar.
-De geschiedenis van de heilige Margaretha van Cortona (Feb. 22)<span class="corr" id="xd29e3722" title="Niet in bron">,</span> een berouwvolle courtisane, is van lateren datum, want zij behoort tot de dertiende
-eeuw. Het mooiste document in deze literatuur is waarschijnlijk de laatste, de Italiaansche
-stichtelijke legende uit de veertiende eeuw, genaamd <i lang="en">The Life of Saint Mary Magdalen</i>, die gewoonlijk in verband gebracht wordt met den naam van Frater Dominico Cavalca.
-(Ze is in het Engelsch vertaald). Het is de zoo fijn en mooi vertelde legende van
-de kuische en hartstochtelijke liefde van de beminnelijke zondares Maria Magdalena
-voor haar geliefden Meester.
-</p>
-<p>Naarmate de tijd verliep, werd het aandringen op de vreugden van de kuischheid in
-dit leven minder in het oog vallend, en werd zij meer en meer beschouwd als de toestand,
-die alleen zijn volledige belooning vindt in het toekomstig leven. Toch worden zelfs
-in de bekoorlijke geschiedenis van Gregorius van Tours van &#x201c;De Twee minnenden van
-Auvergne&#x201d;, waarin deze houding duidelijk is, de genoegens van kuische liefde in dit
-leven evenzeer op den voorgrond gesteld als in een van de eerste legenden (<i lang="la">Historia Francorum</i>, lib. I, hoofdst. XLII). Twee senatoren van Auvergne hadden ieder een eenig kind
-en die verloofden zij met elkaar. Toen de huwelijksdag kwam en het jonge paar te bed
-gelegd was, keerde de bruid zich naar den muur en weende bitterlijk. De bruidegom
-smeekte haar hem te zeggen wat er was; toen keerde zij zich tot hem en zeide, dat
-zij haar verdriet niet kon uitwisschen, al zou zij al de dagen van haar leven weenen,
-want dat zij besloten had haar kleine lichaam onbevlekt aan Christus te geven, onaangeroerd
-door mannen; nu had zij in plaats van onsterfelijke rozen alleen maar verlepte rozen
-op haar voorhoofd gehad, die het eer mismaakten dan dat zij het versierden, en in
-plaats van den bruidsschat van het Paradijs, dien Christus haar beloofd had, was zij
-de echtgenoote geworden van een sterfelijk man. Zij beklaagde haar droevig lot lang
-en met veel liefelijke welsprekendheid. Ten laatste voelde de bruidegom, door haar
-lieve woorden overtuigd, dat het eeuwige leven voor hem geschenen had als een groot
-licht, en verklaarde hij, dat als zij zich wenschte te onthouden van vleeschelijke
-begeerten, hij dat ook wilde. Zij was zeer dankbaar, en met gevouwen handen vielen
-zij in slaap. Verscheidene jaren leefden zij zoo te zamen, in kuischheid hetzelfde
-bed deelende. Ten slotte stierf zij en werd begraven; haar minnaar gaf haar onbevlekt
-over in de handen van Christus. Spoedig daarna stierf ook hij en werd in een afzonderlijke
-graftombe begraven. Toen geschiedde er een wonder, dat de grootschheid van deze kuische
-liefde duidelijk in het licht stelde, want de twee lichamen werden gevonden, op geheimzinnige
-wijze bijeen geplaatst. Tot op dezen dag, zoo besluit Gregorius (schrijvende in de
-zesde eeuw), noemen de menschen van de plaats hen &#x201c;De Twee Minnenden&#x201d;.
-</p>
-<p>Hoewel Renan (<i lang="fr">Marc-Aurèle</i>, hoofdst. XV) met korte woorden de aandacht op het bestaan van deze uitgebreide oude
-Christelijke literatuur vestigt, die de romantiek der kuischheid voortzet, schijnt
-ze tot nog toe weinig of niet bestudeerd te zijn. Ze heeft echter groot belang, niet
-alleen om zichzelf, maar ter wille van de psychologische beteekenis, daar ze den aard
-van de beweegkrachten duidelijk maakt, die de kuischheid gemakkelijk en aantrekkelijk
-maakten voor de menschen van de vroegste Christelijke wereld, zelfs als ze volkomen
-sexueele abstinentie met zich bracht. De oude Kerk vervloekte de erotiek van de Heidensche
-wereld en bande ze uit op de meest krachtdadige wijze door een eigen nieuwe en fijnere
-erotiek er voor in de plaats te stellen.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Gedurende de middeleeuwen begon de oorspronkelijke frischheid <span class="pagenum">[<a id="pb148" href="#pb148">148</a>]</span>van de Christelijke kuischheid haar bekoring te verliezen. Geen kuischheidslegenden
-werden geschreven en in het werkelijke leven zochten de menschen geen avonturen meer
-op het gebied der kuischheid. Voor zoover de oude idealen al in leven bleven, was
-dit op het wereldsch gebied der ridderlijkheid. De laatste bekende figuur, die streefde
-naar de heldenfeiten van de eerste Christenen was Robert van Arbrissel in Normandië.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Robert van Arbrissel, die, in de elfde eeuw, de beroemde en bekende orde van Fontevrault
-voor vrouwen stichtte, kwam uit Bretagne. Deze Keltische oorsprong is ongetwijfeld
-van beteekenis, want hij kan misschien zijn nooit falenden ijver en zijn enthusiaste
-vereering voor vrouwen verklaren. Zelfs zij, onder zijn vrienden, die afkeurden wat
-zij zijn schandelijk gedrag noemden, leggen getuigenis af van zijn nooit falend vroolijk
-temperament, zijn wakkerheid in het handelen, zijn bereidwilligheid voor welke daad
-van humaniteit ook en zijn volkomen vrij zijn van gestrengheid. Hij trok groote massa&#x2019;s
-menschen van allerlei soort aan, vooral vrouwen, ook prostituées, en zijn invloed
-over vrouwen was groot. Eens ging hij in een bordeel om zijn voeten te warmen en bekeerde
-terloops alle vrouwen die daar waren. &#x201c;Wie zijt gij?&#x201d; vroeg een van haar, &#x201c;ik ben
-hier al vijf en twintig jaar en niemand is mij hier ooit komen spreken over God&#x201d;.
-Robert&#x2019;s betrekking tot de nonnen van <span class="corr" id="xd29e3745" title="Bron: Fontrevault">Fontevrault</span> was zeer intiem, en hij sliep dikwijls met haar. Dit wordt door vrienden van hem,
-bisschoppen en abten, nauwkeurig beschreven, waarvan een opmerkt, dat Robert &#x201c;een
-nieuwen, maar vruchteloozen vorm van martelaarschap ontdekt had&#x201d;. Een koninklijke
-abdis van Fontevrault, in de zeventiende eeuw, beweerde, dat de vereerde stichter
-van de orde met geen mogelijkheid schuldig kon geweest zijn aan zulk schandelijk gedrag,
-en dat de brieven daarom valsch moesten zijn en liet de origineelen vernietigen voor
-zoover dat mogelijk was. De Bollandisten namen, in een niet wetenschappelijk en onvolledig
-verslag van de zaak (<i lang="la">Acta Sanctorum</i>, Feb. 25), dit gezichtspunt over. J. von Walter echter toont in een onlangs verschenen
-en grondige studie over Robert van Arbrissel (<i lang="de">Die Ersten Wanderprediger Frankreichs</i>, deel I) aan, dat er hoegenaamd geen reden is om aan het echte, authentieke en betrouwbare
-karakter van de bestreden brieven te twijfelen.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>De vroeg-Christelijke kuischheidslegenden hadden echter hun opvolgers. <i lang="fr">Aucassin et Nicolette</i>, dat waarschijnlijk in Noordelijk Frankrijk geschreven is tegen het einde van de
-twaalfde eeuw, is vooral de afstammeling van de geschiedenissen in de <i lang="la">Acta Sanctorum</i> en elders. Het belichaamde hun geest, droeg hem verder en vereenigde hun teer gevoel
-voor kuischheid en reinheid met het ideaal van monogamische liefde. <i lang="fr">Aucassin et Nicolette</i> was de doodsklok van de primitief Christelijke kuischheidslegende. Het was de ontdekking,
-dat de kuische verfijningen van teerheid en toewijding mogelijk waren binnen de strikt
-normale sfeer van sexueele liefde.
-</p>
-<p>Er waren minstens twee oorzaken, die de neiging hadden de primitief Christelijke voorliefde
-voor de kuischheid uit te wisschen, zelfs afgezonderd van den invloed van de Kerk-autoriteiten
-bij het terugdringen van de romantische uitingen ervan. In de eerste plaats verwijderde
-het ondergaan van de oude heidensche wereld, met zijn gewoonte en tot op zekere hoogte
-zijn ideaal van sexueele toegevendheid, <span class="pagenum">[<a id="pb149" href="#pb149">149</a>]</span>den achtergrond, die gratie en teerheid gegeven had aan de teedere vrijheid der jonge
-Christenen. In de tweede plaats waren de gestrengheden, die de eerste Christenen met
-vreugde in praktijk hadden gebracht ter wille van de gezondheid hunner ziel, beroofd
-van hun bekoring en vrijwilligheid, toen zij tot een formeel deel gemaakt waren van
-strafwetboeken voor zonde, eerst in de Poenitentialia en later in de handen van biechtvaders.
-Dit was, we mogen het er aan toevoegen, te meer noodzakelijk geworden, omdat het ideaal
-van Christelijke kuischheid niet langer in ruimen kring het bezit was van verfijnde
-menschen, die immuun gemaakt waren tegen heidensche losbandigheid, doordat zij te
-midden daarvan opgevoed waren en er zelf in ondergedompeld waren geweest. Het was
-klaarblijkelijk van het begin af aan een ernstige zaak voor de hartstochtelijke Noord-Afrikanen
-het ideaal van kuischheid te handhaven en toen het Christendom zich over Noordelijk
-Europa verspreidde, scheen het bijna een hopelooze taak de idealen ervan te acclamatiseeren
-onder de wilde Germanen. Later werd het noodig, het celibaat aan de vaste geestelijkheid
-op te leggen door de sterke kracht van kerkelijke authoriteit, terwijl vrijwillig
-celibaat alleen levendig gehouden werd door een opeenvolgende reeks van godsdienstige
-enthusiasten, die telkens weer nieuwe orden stichtten. Een ascetisme, dat zoo opgedrongen
-was, kon niet altijd vergezeld gaan van de vurige exaltatie, die noodig is om het
-in stand te houden, en in zijn kunstmatige pogingen tot zelfbehoud, viel het dikwijls
-van de onzekere hoogten in de diepten van onbeteugelde losbandigheid<a class="noteref" id="xd29e3770src" href="#xd29e3770">9</a>. Toen de middeleeuwen voorbij waren, begonnen helderziende denkers het fatale van
-alle gewaagde pogingen om de normale grenzen van de menschelijkheid te buiten te gaan,
-te erkennen. &#x201c;<span lang="fr">Qui veut faire l&#x2019;ange</span>&#x201d;, zeide Pascal, terwijl hij met scherpte deze beschouwing van de zaak opsomde, &#x201c;<span lang="fr">fait la bête</span>&#x201d;. Dat was dikwijls duidelijk gebleken in de geschiedenis van de Kerk.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">In de zevende eeuw begonnen de Poenitentialia in gebruik te komen; ze werden gedurende
-de negende en tiende eeuw zeer overheerschend en hadden groote authoriteit. Zij waren
-wetslichamen, gedeeltelijk geestelijk en gedeeltelijk wereldsch, en werden gegoten
-in den vorm van catalogussen van vergrijpen met de juiste maat van straf, voorgeschreven
-voor ieder vergrijp. Zij vertegenwoordigden de introductie van maatschappelijke orde
-onder ongetemde barbaren en waren meer wetboeken van strafwet dan deel van <span class="pagenum">[<a id="pb150" href="#pb150">150</a>]</span>een systeem van sacramenteele confessie en boetedoening. In Frankrijk en Spanje, waar
-reeds orde en regel bestond op een Christelijke basis, waren zij weinig noodig. Zij
-hadden hun oorsprong in Ierland en Engeland en bloeiden voornamelijk in Duitschland;
-Karel de Groote ondersteunde ze (zie, b.v. Lea, <i lang="en">History of Auricular Confession</i>, deel II, p. 96, ook hoofdst. XVII; Hugh Williams, uitgave van Gildas, deel II, Appendix
-3; de voornaamste Poenitentialia worden vermeld in de <i lang="de">Bussordnungen</i> van Wasserschleben). In 1216 maakte het Lateraansch concilie, onder Innocentius III,
-biechten verplichtend. Het voorrecht van den priester om de mate van de straf te regelen
-naar omstandigheden met grooter buigzaamheid dan de strenge Poenitentialia toelieten,
-werd eerst absoluut gehandhaafd door Peter van Poitiers. Toen wierp Alain van Rijssel
-de Poenitentialia als verouderd ter zijde en verklaarde, dat de priester zelf navraag
-moest doen naar de omstandigheden van iedere zonde en precies de schuld ervan moest
-afwegen. (Lea, op. cit., deel II, p. 171).
-</p>
-<p>Lang voor dezen tijd echter hadden de idealen der kuischheid, voor zoover zij een
-belangrijke mate van zelfbeheersching in zich sloten, ofschoon zij stevig vast gegroeid
-waren in de conventioneele tradities en idealen van de Christelijke Kerk, opgehouden
-eenige bekoring of kracht te hebben voor de bevolking, die in het Christendom leefde.
-Onder de Noordelijke barbaren, met hun verschillende tradities van een krachtiger
-en natuurlijker soort achter zich, werden de geslachts-eischen dikwijls vrijmoedig
-ten toon gespreid. De monnik Ordericus Vitalis vestigt in de elfde eeuw de aandacht
-op wat hij noemt de &#x201c;wulpschheid&#x201d; van de vrouwen van de Noorsche veroveraars van Engeland,
-die, toen ze alleen thuis gelaten waren, boodschappen stuurden, dat ze, als haar echtgenooten
-niet spoedig terug kwamen, andere mannen zouden nemen. Het celibaat van de geestelijkheid
-werd alleen met de grootste moeite ingesteld en toen het ingesteld was, werden de
-geestelijken onkuisch. Aartsbisschop Odo van Rouaan, in de dertiende eeuw, vermeldde
-in het dagboek van de bezoeken in zijn diocese, dat er éen onkuische geestelijke was
-op iedere vijf gemeenten, en zelfs toont de monnik Salimbene in zijn merkwaardige
-autobiographie met betrekking tot het Italië van denzelfden tijd aan, hoe weinig kuischheid
-in het godsdienstige leven in acht genomen werd. Kuischheid kon nu alleen gehandhaafd
-worden door geweld, gewoonlijk door de moreele kracht van kerkelijke autoriteit, die
-zelf door onkuischheid ondermijnd werd, maar soms zelfs door physiek geweld. Het was
-in de dertiende eeuw, volgens de opinie van sommigen, dat de kuischheidsgordel (<i lang="la">cingula castatis</i>) zich het eerst begint te vertoonen, maar de voornaamste autoriteit Caufeynon <span class="corr" id="xd29e3800" title="Niet in bron">(</span><i lang="fr">La Ceinture de Chasteté</i>, 1904) meent, dat ze dateert uit de Renaissance (Schultz, <i lang="de">Das höfische Leben zur Zeit der Minnesänger</i>, deel V. p. 272; Krauss, <i lang="la">Anthropophyteia</i>, deel III, p. 247). In de zestiende eeuw werden de kloosters bijna tot bordeelen,
-zooals we hooren op het niet bestreden gezag van Burchard, een secretaris van den
-Paus, in zijn <i lang="la">Diarium</i>, uitgegeven door Thuasne, die nog meer autoriteiten voor deze bewering samenbrengt
-in een noot onder aan de bladzij (deel II, p. 79); dat zij dat bleven in de achttiende
-eeuw, zien wij duidelijk in de bladzijden van de <i lang="fr">Mémoires</i> van Casanova en in veel andere documenten van dien tijd.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>De Renaissance en de opkomst van het humanisme had ongetwijfeld invloed op het gevoel
-jegens het ascetisme en de kuischheid. Aan den eenen kant werd er een nieuwe en oude
-wettiging gevonden voor het niet in acht nemen van deugden, die de menschen begonnen
-te beschouwen als enkel monnikachtig, en aan den anderen kant begonnen de fijnere
-geesten, die den invloed van de nieuwe beweging ondervonden, zich duidelijk bewust
-te worden, dat kuischheid beter gekweekt kan worden en in acht genomen <span class="pagenum">[<a id="pb151" href="#pb151">151</a>]</span>door hen, die vrij waren te doen zooals zij wilden, dan door hen, die onder den dwang
-stonden van priesterlijke autoriteit. Dat is het gevoel, dat in Montaigne overheerscht<span class="corr" id="xd29e3822" title="Bron: .">,</span> en dat is het idee van Rabelais, toen hij het tot den eenigen regel van zijn abdij
-van Thelème maakte: &#x201c;<span lang="fr">Fay ce que vouldras</span>&#x201d;.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Iets later werd deze leer in verschillende toonaarden herhaald door vele schrijvers,
-alle meer of min verlicht door de beschaving, die door de Renaissance in de mode was
-gebracht. &#x201c;Zoolang Danae vrij was&#x201d;, merkt Ferrand op in zijn verhandeling uit de zestiende
-eeuw, <i lang="fr">De la Maladie d&#x2019;Amour</i>, &#x201c;was zij kuisch&#x201d;. En Sir Kenelm Digby, de laatste vertegenwoordiger van den geest
-der Renaissance, wijst in zijn <i lang="en">Private Memoirs</i> op het feit, dat de vrijheid, die Lycurgus &#x201c;de wijste menschelijke wetgever, die
-er ooit geweest is&#x201d;, aan de vrouwen gaf om haar lichaam te geven aan mannen, tot wie
-zij zich door edele genegenheid en door de hoop op een goed nageslacht voelden aangetrokken,
-de ware oorzaak was, dat &#x201c;werkelijke kuischheid in Sparta meer bloeide dan in eenig
-ander deel van de wereld&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>In Protestantsche landen werd het ascetisch ideaal nog verder in discrediet gebracht
-door de Hervorming, die voor een groot gedeelte een opstand was tegen gedwongen celibaat.
-Zoodoende werd de godsdienst niet langer aan de zijde van de kuischheid geplaatst.
-In de achttiende eeuw, zoo niet eerder, werd de autoriteit van de Natuur ook gewoonlijk
-ingeroepen tegen de kuischheid. Zoo is het gekomen, dat in de laatste twee eeuwen
-ernstige denkers maar gedeeltelijk gunstig gestemd waren jegens de kuischheid. Het
-begon gevoeld te worden, dat een ongelukkige en schadelijke vergissing begaan was
-door te trachten een verheven ideaal te handhaven, hetgeen huichelarij aanmoedigde.
-&#x201c;Het menschelijk ras zou veel winnen&#x201d;, zooals Senancour in het begin der negentiende
-eeuw in zijn merkwaardig boek over liefde schreef, &#x201c;als de deugd niet zoo moeilijk
-gemaakt werd<a id="xd29e3840"></a>. De verdienste zou niet zoo groot zijn, maar wat is het nut van een verhevenheid,
-die zelden kan volgehouden worden?&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e3842src" href="#xd29e3842">10</a>.
-</p>
-<hr class="tb"><p>
-</p>
-<p>Er kan geen twijfel aan zijn, dat de overmatige minachting, waartoe de kuischheids-idee
-in de achttiende eeuw en later begon te vervallen, voornamelijk voortkwam uit het
-bestaan van die enkel uitwendige en conventioneel physieke kuischheid, die willekeurig
-opgedrongen werd, voor zoover ze opgedrongen kon worden, en die in zekere mate nog
-opgedrongen wordt, in naam of in <span class="pagenum">[<a id="pb152" href="#pb152">152</a>]</span>werkelijkheid,&#x2014;aan alle respectabele vrouwen buiten het huwelijk. De opvatting van
-de physieke deugd der maagdelijkheid had de opvatting van de geestelijke deugd van
-kuischheid verlaagd. Een enkele gewoonte, voelde men, voorgeschreven aan een geheele
-sekse, of zij het wilde of niet, kon nooit de schoonheid en de bekoring bezitten van
-een deugd. Terzelfder tijd begon men zich voor oogen te stellen, dat de staat van
-gedwongen maagdelijkheid niet alleen niet een staat is, die bijzonder gunstig is voor
-het kweeken van werkelijke deugden, maar dat die verbonden is met eigenschappen, die
-niet langer beschouwd worden als te zijn van hooge waarde<a class="noteref" id="xd29e3857src" href="#xd29e3857">11</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">&#x201c;Hoe willekeurig, kunstmatig en strijdig met de Natuur is het leven, dat nu in deze
-zaak der kuischheid aan vrouwen opgedrongen wordt!&#x201d; schreef James Hinton veertig jaar
-geleden. &#x201c;Denk aan dezen regel: &#x201c;Een vrouw, die in overweging neemt, is verloren&#x201d;.
-Wij <i>scheppen</i> het gevaar, door de geheele vrouwelijkheid afhankelijk te maken van een punt als
-dit, en door haar te omringen met onnatuurlijke en bovennatuurlijke gevaren. Er wordt
-thans een lichtzinnige onredelijkheid belichaamd in het leven der vrouw; de tegenwoordige
-&#x201c;deugd&#x201d; is een ziekelijke ongezonde plant. De Natuur en God hebben nooit het leven
-van een vrouw zoo op de punt van een naald gewogen. Het geheele moderne denkbeeld
-der kuischheid heeft sensueele overdrijving in zich, die zeker voor een deel is overgebleven
-uit andere tijden, terwijl wat er goed in was voor het grootste gedeelte verdwenen
-is&#x201d;.
-</p>
-<p>&#x201c;De geheele bekoring der maagdelijkheid&#x201d;, schreef een andere Philosoof, Guyau, &#x201c;is
-onwetendheid. Maagdelijkheid kan, evenals sommige vruchten, alleen bewaard worden
-door een proces van verdroging&#x201d;.
-</p>
-<p>Mérimée wees op denzelfden verdrogenden invloed van de maagdelijkheid. In een brief,
-gedateerd van 1859 schreef hij: &#x201c;Ik vind, dat tegenwoordig de menschen veel te veel
-waarde hechten aan kuischheid. Niet, dat ik ontken, dat kuischheid een deugd is, maar
-er zijn graden in deugden evenals in ondeugden. Het schijnt belachelijk, dat een vrouw
-uit de maatschappij verbannen zal worden, omdat zij een minnaar gehad heeft, terwijl
-een vrouw, die gierig is, onoprecht en zuur, overal vrij uit kan gaan. De moraal van
-deze <span class="pagenum">[<a id="pb153" href="#pb153">153</a>]</span>eeuw is zeker niet die, die geleerd wordt in het Evangelie. Naar mijn meening is het
-beter te veel lief te hebben, dan te weinig. Tegenwoordig worden droge harten in de
-hoogte gestoken&#x201d; (<i lang="fr">Revue des Deux Mondes</i>, April, 1896).
-</p>
-<p>Dr. H. Paul heeft een daarmee verwant punt behandeld. Zij schrijft: &#x201c;Er zijn meisjes,
-die zich, zelfs al als kinderen, geprostitueerd hebben door onanie en wulpsche gedachten.
-De reinheid harer zielen is al lang verloren en niets blijft voor haar verborgen,
-maar&#x2014;zij hebben haar hymen bewaard! Dat is ter wille van den toekomstigen echtgenoot.
-Laat niemand haar onschuld durven betwijfelen, met dat onwederlegbaar bewijsmateriaal!
-En als dan een ander meisje, dat haar kindsheid in volkomen reinheid doorgebracht
-heeft, nu, met ontwaakte zinnen en warme, onstuimige vrouwelijkheid, zich in liefde
-of ook maar alleen in hartstocht aan een man geeft, dan staan ze allen op en roepen,
-dat zij &#x201c;onteerd<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span> is! En niet het minst het geprostitueerde meisje met het hymen. Zij is het juist,
-die het hardst schreeuwt en die de grootste steenen gooit. Toch behoeft de &#x201c;onteerde&#x201d;
-vrouw, die gezond en krachtig is, niet bang te zijn, te vertellen wat zij gedaan heeft
-aan den man, die haar ten huwelijk begeert, als zij spreekt van het eene menschelijke
-wezen tot het andere. Zij behoeft niet te blozen; zij heeft haar menschenrechten uitgeoefend
-en geen verstandig man zal haar om die reden minder achten&#x201d;. (Dr. H. Paul, &#x201c;<span lang="de">Die Ueberschätzung der Jungfernschaft</span>&#x201d;, <i lang="de">Geschlecht und Gesellschaft</i> Bd. II, p. 14, 1907).
-</p>
-<p>In gelijken geest schrijft F. Erhard (<i lang="de">Geschlecht und Gesellschaft</i> Bd. I, p. 408): &#x201c;Maagdelijkheid in een zekere beteekenis heeft haar waarde, maar
-in de gewone beteekenis wordt ze grootelijks te hoog geschat. Afgezonderd van het
-feit, dat een meisje, dat ze bezit, toch door en door verdorven kan zijn, leidt deze
-overschatting van de maagdelijkheid er toe, dat het meisje, die ze niet heeft, veracht
-wordt, en verder heeft ze tot resultaat gehad de ontwikkeling van een speciale industrie
-om meisjes klaar te maken, door middel van een preutsche kloosterachtige opvoeding,
-die haar echtgenooten de speciale delicatesse zullen brengen van een bruid, die nergens
-van weet. Natuurlijk kan dit alleen bereikt worden ten koste van iedere verstandige
-opvoeding. Wat de onontwikkelde kleine gans kan worden, dat kan niemand voorzien&#x201d;.
-</p>
-<p>Freud (<i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Maart, 1908) wijst ook op het slechte resultaat van de opvoeding voor het huwelijk,
-die aan de meisjes gegeven wordt op den basis van dit ideaal van maagdelijkheid. &#x201c;Opvoeding
-onderneemt de taak de zinnelijkheid van een meisje terug te dringen tot den tijd van
-de verloving. Zij verbiedt niet alleen sexueele verhoudingen en stelt een hooge premie
-op onschuld, maar ze onttrekt de rijpende vrouwelijke individualiteit aan de verleiding,
-door een staat van onwetendheid te handhaven omtrent de praktische zijde van de rol,
-die zij in het leven zal moeten spelen, en door geen opwekking tot liefde toe te laten,
-die niet tot het huwelijk kan leiden. Het resultaat is, dat, als haar plotseling door
-de autoriteit van de ouders wordt toegestaan te verlieven, het meisje zich psychisch
-niet kan aanpassen, en dat zij het huwelijk ingaat, onzeker van haar eigen gevoelens.
-Als een gevolg van deze kunstmatige vertraging van de liefdesfunctie, brengt zij niets
-dan teleurstelling aan haar man, en is koel in haar physieke verhouding tot hem&#x201d;.
-</p>
-<p>Senancour (<i lang="fr">De l&#x2019;Amour</i><a id="xd29e3914"></a>, deel i, p. 285) meent zelfs, dat, als het mogelijk is de kwestie van de nakomelingschap
-er buiten te laten, niet alleen de wet van kuischheid gelijk zal worden voor de beide
-geslachten, maar dat er een neiging zal zijn om de verhouding van de seksen, in zekere
-mate, te veranderen. &#x201c;Zelfbeheersching wordt dan een raad eerder dan een voorschrift,
-en dan zal in vrouwen de wellustige neiging met de meeste toegevendheid beschouwd
-worden. De man is gemaakt om te werken; hij ontmoet het pleizier alleen maar in het
-voorbijgaan; hij moet er mee tevreden zijn, dat de vrouwen zich er meer mee zullen
-bezig houden dan hij. Het zijn de mannen, die er door uitgeput raken, en mannen moeten
-altijd voor een deel hun wenschen beperken&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-<span class="pagenum">[<a id="pb154" href="#pb154">154</a>]</span></p>
-<p>Als wij ons echter bevrijden van den band van een gedwongen physieke kuischheid, dan
-wordt het mogelijk kuischheid als een deugd in eere te herstellen. In den tegenwoordigen
-tijd kan het niet langer gezegd worden, dat er van den kant van denkers en moralisten
-eenige actieve vijandigheid jegens het denkbeeld van kuischheid bestaat; er is integendeel
-een neiging om de waarde van kuischheid te erkennen. Maar deze erkenning is vergezeld
-gegaan van een terugkeer tot de oudere en gezondere opvatting van de kuischheid. Het
-bewaren van een strenge sexueele abstinentie, niets dan de maagdelijkheid, kan alleen
-beschouwd worden als een pseudo-kuischheid. De eenige positieve deugd, die Aristoteles
-op dit gebied kon erkend hebben was een matiging, die beperking van de lagere impulsen
-in zich sloot, een wijs uitoefenen en niet een niet-uitoefenen<a class="noteref" id="xd29e3920src" href="#xd29e3920">12</a>. De beste denkers van de Christelijke Kerk hebben dezelfde opvatting gehad; de heilige
-Basilius hechtte in zijn belangrijke reglementen voor monniken geen waarde aan zelftucht
-als een doel op zichzelf, maar beschouwde ze als een werktuig, om den geest in staat
-te stellen, macht over het vleesch te krijgen. De heilige Augustinus verklaarde, dat
-zelfbeheersching alleen uitstekend is, als ze in praktijk gebracht wordt in het geloof
-aan het hoogste goed<a class="noteref" id="xd29e3926src" href="#xd29e3926">13</a>, en hij beschouwde kuischheid als &#x201c;een ordelijke beweging van de ziel, die lagere
-dingen ondergeschikt maakt aan hoogere dingen, en die voornamelijk moet blijken in
-huwelijksverhoudingen&#x201d;; Thomas van Aquino die de kuischheid op veelal dezelfde wijze
-aanduidde, definieerde onreinheid als het smaken van sexueel genot dat niet van de
-rechte soort is, noch wat het voorwerp, noch wat de omstandigheden aangaat<a class="noteref" id="xd29e3931src" href="#xd29e3931">14</a>. Maar een tijdlang werden de stemmen van de groote moralisten niet gehoord. De deugd
-der kuischheid was ondergegaan in den populairen Christelijken hartstocht voor de
-vernietiging van het vleesch, en dat gezichtspunt werd in de zestiende eeuw ten slotte
-geheiligd door het Concilie van Trente, dat formeel een banvloek uitsprak over iedereen,
-die zou willen verklaren, dat de staat van maagdelijkheid en celibaat niet beter was
-dan de huwelijksstaat. Nu behoort de pseudo-kuischheid, die waarde had alleen op grond
-dat iedere soort van zelfbeheersching beter was dan iedere soort van sexueele verhouding,
-tot het verleden, behalve voor hen, die aan oude ascetische geloofsbelijdenissen hangen.
-De mystieke waarde van de maagdelijkheid is verdwenen; zij schijnt in den geest van
-den modernen mensch alleen maar het denkbeeld op te wekken <span class="pagenum">[<a id="pb155" href="#pb155">155</a>]</span>van een pikantheid, die begeerd wordt door den verstokten lichtmis; het zijn de mannen,
-die zelf al lang den leeftijd der onschuld voorbij zijn, die zooveel waarde hechten
-aan de onschuld van hun bruiden. De opvatting van levenslange zelfbeheersching als
-een ideaal is ook verdwenen; op zijn best wordt ze beschouwd als een zaak van persoonlijke
-voorkeur. En de conventioneele veinzerij van algemeene kuischheid, om voor respectabel
-te gelden, begint men te beschouwen als een bezwaar, eer dan als een hulp voor het
-kweeken van eenige werkelijke kuischheid<a class="noteref" id="xd29e3938src" href="#xd29e3938">15</a>.
-</p>
-<p>De kuischheid, die door den moralist van tegenwoordig als een deugd beschouwd wordt,
-heeft haar waarde geensdeels in haar abstinentie. Zij is niet, in de woorden van de
-heilige Theresa, de deugd van de schildpad, die haar leden onder haar schild terugtrekt.
-Zij is een deugd, omdat zij een oefenen in zelfbeheersching is, omdat ze het karakter
-en den wil helpt stalen, en omdat ze direct gunstig is voor het kweeken van het mooiste,
-meest verheven en meest krachtige sexueele leven. Zoo beschouwd, mag men kuischheid
-stellen tegenover de eischen van het verlaagde middeleeuwsche Catholicisme, maar zij
-is in harmonie met de eischen van ons beschaafde leven van tegenwoordig en in het
-geheel niet in disharmonie met de eischen der Natuur.
-</p>
-<p>Er is altijd een analogie tusschen het instinct van reproductie en het instinct van
-voeding. Bij de voeding is het de invloed van de kennis, van physiologie, die ten
-slotte een overdreven ascetisme op zijde heeft geschoven, en eten &#x201c;rein&#x201d; gemaakt heeft.
-Hetzelfde proces is, zooals James Hinton duidelijk aangewezen heeft, mogelijk gemaakt
-in de sexueele verhoudingen; &#x201c;kennis heeft den sleutel in handen tot reinheid&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e3951src" href="#xd29e3951">16</a>.
-</p>
-<p>Vele invloeden hebben echter samengewerkt om een aandringen tot kuischheid te bevorderen.
-Er is in de eerste plaats een onvermijdelijke reactie geweest tegen de sexueele gemakkelijkheid,
-<span class="pagenum">[<a id="pb156" href="#pb156">156</a>]</span>die men als natuurlijk was beginnen te beschouwen. Men bemerkte, dat zulk een gemakkelijkheid
-geen moreele waarde had, want zij had neiging de moreele kracht te verslappen en ze
-was niet gunstig voor de mooiste sexueele satisfactie. Ze kon niet eens aanspraak
-maken op natuurlijkheid in de ruime beteekenis van het woord, want in de natuur in
-het algemeen is de sexueele bevrediging meestal zeldzaam en moeilijk. Het hof maken
-kost moeite en is van langen duur; de tijd der liefde is strikt afgeperkt, de zwangerschap
-onderbreekt sexueele verhoudingen. Zelfs onder natuurvolken, zoolang zij niet door
-de beschaving besmet zijn, wordt mannelijkheid gewoonlijk gehandhaafd door een mooi
-ascetisme; het verdragen van ontbering, zelfbeheersching en beperking, gematigd door
-zeldzame orgiën, geven een tucht, die zoowel het sexueele deel als ieder ander deel
-van het leven der natuurvolken beheerscht. Om dezelfde mannelijkheid in het beschaafde
-leven te behouden, moeten wij, dat mogen we wel inzien, opzettelijk een deugd kweeken,
-die onder levenstoestanden bij natuurvolken natuurlijk is<a class="noteref" id="xd29e3958src" href="#xd29e3958">17</a>.
-</p>
-<p>De sympathie van Nietzsche, zoowel direct als indirect, is geweest aan de zijde van
-de deugd der kuischheid in haar moderne beteekenis. Het voorschrift: &#x201c;Wees hard&#x201d;,
-zooals Nietzsche het gebruikte, was niet zoozeer een opdracht tot ongevoelige onverschilligheid
-jegens anderen, als wel een beroep op een meer energieke houding jegens onszelf, het
-kweeken van een zelfbeheersching, die in staat is de krachten der ziel te verzamelen
-en in te houden, om ze te besteden aan met opzet gekozen doeleinden. &#x201c;Een betrekkelijke
-kuischheid&#x201d;, schreef hij, &#x201c;een fundamenteel en wijs overleg in erotische zaken, zelfs
-in gedachte, is een deel van een mooie gematigdheid in het leven, ook in rijk begaafde
-en volkomen naturen<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span><a class="noteref" id="xd29e3967src" href="#xd29e3967">18</a>. In deze zaak is Nietzsche een typische vertegenwoordiger van de moderne beweging
-tot herstel van de kuischheid op haar juiste plaats als een werkelijke en nuttige
-deugd, en niet als louter conventie. Zulk een beweging kon niet nalaten zich te doen
-voelen, want men begrijpt spoedig, dat alles wat gemakkelijkheid en weelderige zachtheid
-in sexueele zaken begunstigt, het karakter verlaagt en de heerlijkste erotische satisfactie
-vermindert. Want erotische satisfactie van de hoogste soort is alleen mogelijk als
-wij aan den sexueelen impuls een hooge mate verzekerd hebben van wat Colin Scott noemt
-&#x201c;irradiatie&#x201d;, dat wil zeggen een in ruime mate zich verspreiden door het geheele psychische
-organisme. En dat kan alleen bereikt worden door belemmeringen op te werpen op den
-weg naar de snelle en directe bevrediging van de <span class="pagenum">[<a id="pb157" href="#pb157">157</a>]</span>sexueele begeerte, door haar te dwingen haar kracht te vermeerderen, lange omwegen
-te nemen, het geheele organisme zoo sterk te laden, dat de eindelijke climax van bevredigde
-liefde niet triviale afdoening van een klein verlangen is, maar de enorme vervulling
-van een hartstocht, waarin zoowel de geheele ziel als het geheele lichaam zijn aandeel
-heeft. &#x201c;Alleen de kuische kan werkelijk obsceen zijn&#x201d;, zeide Huysmans. En op een hooger
-plan: alleen de kuische kan liefhebben.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">&#x201c;Physieke reinheid&#x201d;, merkte Hans Menjago op (&#x201c;<span lang="de">Die Ueberschätzung der Physischen Reinheit</span>&#x201d;, <i lang="de">Geschlecht und Gesellschaft</i>, deel II, hoofdst. VIII) &#x201c;werd oorspronkelijk gewaardeerd als een teeken van grootere
-sterkte van wil en kracht van karakter; ze beteekende een zich verheffen boven primitieve
-toestanden. Deze reinheid was moeilijk te bewaren; ze was zeldzaam en ongewoon. Uit
-deze zeldzaamheid ontstond het bijgeloof van een bovennatuurlijke macht, die in de
-maagd zou wonen. Maar deze heeft geen beteekenis, zoodra reinheid algemeen wordt en
-een speciaal zichtbare mate van kracht van karakter niet langer noodig is om ze te
-handhaven&#x200a;&#x2026; Physieke reinheid kan alleen waarde bezitten als zij het resultaat is
-van individueele sterkte van karakter, en niet als zij het resultaat is van gedwongen
-moreele regels&#x201d;.
-</p>
-<p>Konrad Höller, die speciale aandacht gewijd heeft aan de sexueele kwestie op scholen,
-merkt met betrekking tot physieke oefening op: &#x201c;Het grootste voordeel van physieke
-oefening is echter niet de ontwikkeling van actieve en passieve kracht van het lichaam
-en zijn behendigheid, maar het instellen en het versterken van de heerschappij van
-den wil over het lichaam en zijn behoeften, die zoozeer te lijden heeft van traagheid.
-Hij, die geleerd heeft voor een bepaald doel honger en dorst en vermoeidheid te verdragen
-en te overwinnen, zal beter in staat zijn sexueele impulsen en de verleiding om er
-aan toe te geven te weerstaan, wanneer beter inzicht en æsthetisch gevoel hem duidelijk
-gemaakt hebben, dat toegeven nadeelig en schandelijk zou zijn&#x201d; (K. Höller, &#x201c;<span lang="de">Die Aufgabe der Volksschule</span>&#x201d;, <i lang="de">Sexualpädagogik</i>, p. 70). Professor Schäfenacker (id., p. 102), die ook den nadruk legt op het belang
-van zelfbeheersching en zelfbeperking, meent dat een jong mensch zijn toekomstige
-zending als burger en vader van een familie in gedachte moet houden.
-</p>
-<p>Een fijn en diepzinnig denker van den tegenwoordigen tijd, Jules de Gaultier, heeft,
-waar hij over moraal schrijft, zonder te verwijzen naar deze specifieke kwestie, besproken
-tot welke nieuwe, innerlijke, verbodsmotieven wij ons kunnen wenden als wij het oude
-uiterlijke verbod van autoriteit en geloof, dat nu in verval is geraakt, willen vervangen.
-Hij antwoordt, dat de gemoedstoestand, waar oude geloofsbelijdenissen op gebaseerd
-waren, nog bestaat. &#x201c;Kan niet&#x201d;, vraagt hij, &#x201c;het verlangen naar een ding, dat wij
-liefhebben en waar wij naar verlangen, gevoegelijk de plaats innemen van het geloof,
-dat een ding bestaat door den goddelijken wil of door de natuur der dingen? Zal niet
-de beteugeling van de waanzin van het instinct zich openbaren als een nuttige houding,
-aangenomen door het instinct zelf voor zijn eigen behoud, als een symptoom van de
-kracht en gezondheid van het instinct? Is niet de heerschappij over zichzelf, de macht
-zijn daden te regelen, een teeken van superioriteit en een reden voor zelfrespect?
-Zal niet deze trotsche vreugde dezelfde autoriteit hebben bij het bewaren van de instincten,
-als eens bezeten werd door godsdienstige vrees en de beweerde dwang der rede?&#x201d; (Jules
-de Gaultier, <i lang="fr">La Dépendance de la Morale et l&#x2019;Indépendance des Moeurs</i>, p. 153).
-</p>
-<p>H.&nbsp;G. Wells (in <i lang="en">A Modern Utopia</i>), die wees op het belang van de kuischheid, hoewel hij het celibaat verwierp, roept,
-evenals Jules de Gaultier het motief van den trots op. &#x201c;De beschaving heeft zich veel
-sneller ontwikkeld dan de mensch veranderd is. Onder de onnatuurlijke volmaking van
-veiligheid, <span class="pagenum">[<a id="pb158" href="#pb158">158</a>]</span>vrijheid en overvloed, die onze beschaving heeft bereikt, is de gewone ongeoefende
-mensch tot excessen geneigd in bijna alle richtingen; hij heeft neiging te veel te
-eten en te overvloedig, te veel te drinken, lui te worden sneller dan zijn werk kan
-verminderen, zijn belangstelling aan vertoon te verspillen, en te veel en te omslachtig
-lief te hebben. Hij verliest zijn training en concentreert zijn aandacht op egoïstische
-en erotische peinzerijen. Onze groote voorgangers zochten motieven op uit allerlei
-soorten van bronnen, maar ik denk, dat de beste bron om de menschen zelfbeheersching
-te leeren, de trots is. Trots is misschien niet het mooiste wat er in de ziel is,
-maar het is toch nog de beste koning. Zij bedoelden ermede den mensch rein en gezond
-te houden. In deze zaak, evenals in alle zaken van natuurlijke begeerte, meenden zij,
-dat geen begeerte moet worden verzadigd, geen begeerte kunstmatige prikkels moet hebben
-en evenzeer, dat geen begeerte van gebrek moet omkomen. Een mensch moet van tafel
-komen, voldaan, maar niet overladen. En in de zaak der liefde was een oprecht en rein
-verlangen naar een rein en oprecht medeschepsel het ideaal van onze voorouders. Zij
-bevalen een huwelijk tusschen gelijken aan als de plicht jegens het ras, en zij maakten
-aanwijzingen van de meest preciese soort, om die echtelijke onscheidbaarheid, dien
-echtelijken staat te verhinderen, die somtijds een paar er toe brengt, te zamen minder
-te zijn dan ieder afzonderlijk was&#x201d;.
-</p>
-<p>Met betrekking tot de kuischheid als een element van erotische satisfactie, schrijft
-Edward Carpenter (<i lang="en">Love&#x2019;s Coming of Age</i>, p. 11): &#x201c;Er is een soort van illusie omtrent physieke begeerte, die gelijk is aan
-die waaraan een kind lijdt als het, wanneer het een mooie bloem ziet, die onmiddellijk
-aftrekt en in een paar oogenblikken den vorm en de geur vernielt, die het aantrokken.
-Hij alleen krijgt de volle glorie, die zich een weinig terughoudt, en hij alleen bezit
-waarlijk, die als het noodig is in staat is niet te bezitten. Hij is inderdaad een
-levensmeester, die, terwijl hij de grovere begeerten aanneemt, als zij tot zijn lichaam
-komen en ze niet weigert, ze weet te veranderen naar zijn wil in de zeldzaamste en
-geurigste bloemen van menschelijke emotie&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Behalve haar functies in het opbouwen van het karakter, in het verhoogen en veredelen
-van het erotisch leven, en in het dienstbaar zijn aan de gepaste vervulling van familie-
-en maatschappelijke plichten, heeft de kuischheid een meer speciale waarde voor hen,
-die de kunsten beoefenen. We zijn misschien niet altijd geneigd de schrijvers te gelooven,
-die verklaard hebben, dat hun vers alleen losbandig is, maar hun leven kuisch. Het
-is zeker waar, dat een verhouding van deze soort neiging heeft om voor te komen. De
-grondslag van het sexueele leven is de grondslag van de kunst; als zij in het eene
-kanaal verbruikt wordt, is ze verloren voor het andere. De meesters in al de meer
-intens emotioneele kunsten hebben dikwijls een hoogen graad van kuischheid in praktijk
-gebracht. Dit is vooral het geval, wat muziek betreft; men denke aan Mozart<a class="noteref" id="xd29e4011src" href="#xd29e4011">19</a>, Beethoven, aan Schubert, en aan vele mannen van minder beteekenis. In het geval
-van dichters en romanschrijvers schijnt kuischheid gewoonlijk minder <span class="pagenum">[<a id="pb159" href="#pb159">159</a>]</span>overheerschend te zijn, maar ze is dikwijls duidelijk merkbaar, en wordt niet zelden
-verborgen onder de weergalmende echo&#x2019;s, die zelfs de geringste liefde-episode uitoefent
-op het dichterlijk organisme. Het leven van Goethe schijnt, op het eerste gezicht,
-een lange reeks van onophoudelijke liefde-episoden. Maar als wij bedenken, dat het
-het zeer lange leven was van een man, wiens kracht bleef tot het einde, dat zijn liefden
-een langen en diepen invloed uitoefenden op zijn emotioneele werk en op zijn leven,
-en dat hij met de meeste van de vrouwen die hij vereeuwigd heeft, nooit werkelijke
-sexueele verhoudingen heeft gehad, en als we ons bovendien voor oogen stellen, dat
-hij door alles heen, een bijna onbegrijpelijk groote hoeveelheid werk deed, dan zullen
-wij waarschijnlijk tot het besluit komen, dat het toegeven aan sexualiteit een veel
-kleiner deel had in het leven van Goethe dan in dat van menig gewoon man, op wien
-het geen merkbaar emotioneel of intellectueel spoor achterlaat. Sterne verklaarde,
-dat hij altijd een dulcinea in zijn hoofd moest hebben dansen, maar toch schijnt de
-mate van zijn intieme verhoudingen met vrouwen maar klein geweest te zijn. Balzac
-bracht zijn leven door met zwoegen aan zijn schrijftafel en met het volhouden van
-een liefde-correspondentie vele jaren lang met een vrouw, die hij bijna nooit zag
-en met wie hij ten slotte een paar maanden huwelijksleven doorbracht. Dezelfde ondervinding
-hebben vele artistieke scheppers van kunstwerken gehad. Want, in de woorden van Landor,
-&#x201c;afwezigheid is de onzichtbare en onlichamelijke moeder der ideale schoonheid&#x201d;.
-</p>
-<p>Wij doen goed ons te herinneren, dat, terwijl de auto-erotische manifestaties door
-de hersens van oneindige verscheidenheid en belang zijn, de hersens en de sexueele
-organen toch de groote mededingers zijn voor het verbruiken van de lichamelijke energie,
-en dat er een antagonisme is tusschen uiterste hersenkracht en uiterste sexueele kracht,
-al kunnen zij soms beide op verschillende tijden in hetzelfde individu voorkomen<a class="noteref" id="xd29e4018src" href="#xd29e4018">20</a>. In deze beteekenis is er geen paradox in de woorden van Ramon Correa, dat potentie
-impotentie is en impotentie potentie, want een groote mate van energie, hetzij in
-athletiek of in intellect of in sexueele activiteit, is ongunstig voor het ontvouwen
-van energie in andere richtingen. Iedere hooge mate van potentie heeft haar daarmee
-in verband staande impotenties.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">We mogen er aan toevoegen, dat we een merkwaardig onlogisch bewijs van het bovenmatige
-belang, dat aan sexueele functies gehecht wordt door een maatschappij, die systematisch
-de sekse tracht te kleineeren, vinden in de schande die gehecht wordt aan het gebrek
-aan &#x201c;mannelijke&#x201d; potentie. Hoewel het beschavingsleven een enorme plaats aanbiedt
-voor de werkzaamheden <span class="pagenum">[<a id="pb160" href="#pb160">160</a>]</span>van sexueel impotente personen, laat men den impotenten man voelen, dat, terwijl hij
-het zich niet behoeft aan te trekken, als hij lijdt aan nerveuse stoornissen van de
-spijsvertering, het bijna een misdaad is als hij, even onschuldig, lijdt aan nerveuse
-stoornissen van den sexueelen impuls. Een treffend voorbeeld hiervan vertoonde zich,
-eenige jaren geleden, toen er geopperd werd, dat de betrekkingen van Carlyle tot zijn
-vrouw het best verklaard konden worden door te veronderstellen, dat hij lijdende was
-geweest aan sexueele impotentie. In eens stormden er bewonderaars naar voren, om Carlyle
-te &#x201c;verdedigen&#x201d; tegen deze &#x201c;schandelijke&#x201d; aantijging; zij waren meer geschokt, dan
-wanneer beweerd ware, dat hij syphilitisch was. Toch is impotentie, op zijn meest,
-een zwakheid, hetzij ze voortkomt uit eenig aangeboren gebrek, of aan een stoornis
-van het zenuwevenwicht in het teere sexueele mechanisme, zooals het neiging heeft
-voor te komen bij mannen van abnormaal gevoelig temperament. Het is niet schandelijker
-daar aan te lijden, dan aan dyspepsia, waarmee het ook samen kan voorkomen. Vele mannen
-van genie en hoog moreel karakter zijn sexueel misvormd geweest. Dit was het geval
-met Cowper (hoewel dit veelbeteekenend feit door zijn levensbeschrijvers is verheeld);
-Ruskin heeft zijn huwelijk ontbonden om een dergelijke reden; en van J. Stuart Mill
-zegt men, dat hij sexueel weinig meer ontwikkeld was dan een kind.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Tot op dit punt heb ik de kuischheid en de hoedanigheid van ascetisme in hun meest
-algemeene beteekenis beschouwd zonder eenige poging tot preciese onderscheiding<a class="noteref" id="xd29e4032src" href="#xd29e4032">21</a>. Maar zullen wij deze aannemen als moderne deugden, die tegenwoordig nog gelden,
-dan is het noodig, dat wij wat precieser zijn als we ze definieeren. Het schijnt het
-gemakkelijkst, en ook strikt overeenkomende met de etymologie, als wij aannemen om
-met ascetisme of <i lang="la">ascesis</i> te bedoelen de athletische eigenschap van zelfbeheersching die, niet bepaald noodzakelijk
-voor onbeperkt lange perioden, de bevrediging van den sexueelen impuls in bedwang
-houdt. Onder kuischheid, die in de eerste plaats de eigenschap der reinheid is en
-in de tweede plaats die van heiligheid, veeleer dan van abstinentie, kunnen wij het
-best een gepaste verhouding tusschen erotische eischen en de andere eischen van het
-leven verstaan. &#x201c;Kuischheid is&#x201d;, zooals Ellen Key juist opmerkt, &#x201c;harmonie tusschen
-lichaam en ziel met betrekking tot liefde&#x201d;. Zoo begrepen, is ascetisme de deugd van
-beperken, die leidt tot erotische bevrediging, en kuischheid de deugd, die haar harmonie
-brengenden invloed uitoefent over het erotische leven zelf.
-</p>
-<p>We zullen zien, dat ascetisme niet noodzakelijkerwijze voortdurende zelfbeheersching
-in zich sluit. Juist verstaan, is ascetisme <span class="pagenum">[<a id="pb161" href="#pb161">161</a>]</span>een tucht, een oefening, die betrekking heeft op een doel, dat niet in zichzelf ligt.
-Als ze gedwongen voortbestaat, hetzij naar de voorschriften van een godsdienstig dogma,
-of enkel als een fetish, dan berust ze niet langer op een natuurlijke basis; dan is
-ze ook niet meer moreel, want de onthouding van een mensch, die zijn geheele leven
-in een gevangenis heeft doorgebracht, is van geen waarde voor het leven. Om natuurlijk
-te zijn en moreel, moet ascetisme een doel hebben buiten zichzelf, moet ze de doeleinden
-van het levenswerk dienen, die niet gediend kunnen worden door een persoon, die in
-een voortdurenden strijd gewikkeld is met zijn eigen natuurlijke instincten. Een mensch
-kan, wel is waar, als een kwestie van smaak of van voorkeur, zijn geheele leven vrij
-en gemakkelijk in sexueele abstinentie doorbrengen, maar in dit geval is hij geen
-asceet, en zijn ascetisme is noch een voorwerp van toejuiching, noch van critiek.
-</p>
-<p>Op dezelfde wijze heeft kuischheid, wel verre van sexueele abstinentie in zich te
-sluiten, alleen waarde, als ze onder invloed gebracht wordt van de erotische sfeer.
-Een reinheid uit onwetendheid is, als de <span class="corr" id="xd29e4044" title="Bron: leefdtijd">leeftijd</span> van kinderlijke onschuld eenmaal voorbij is, enkel een domheid; ze is dichter bij
-de misdaad dan bij de deugd. Reinheid is ook niet gelijkluidend met inspanning en
-strijd; in dat opzicht verschilt ze van ascetisme. &#x201c;Wij overwinnen de gebondenheid
-der sekse&#x201d;, zegt Rosa Mayreder, &#x201c;door ze aan te nemen en niet door ze te ontkennen,
-en mannen kunnen dit alleen maar doen met behulp van vrouwen&#x201d;. De zoogenaamde kuischheid
-van koude berekening is even onschoon als onwerkelijk, en zonder eenigerlei waarde.
-Een ware en waardige kuischheid kan alleen onderhouden worden door een vurig ideaal
-van een nieuwe romantiek, of, zooals tegenwoordig, als een meer menschelijk erotisch
-ideaal. &#x201c;Alleen erotisch idealisme&#x201d;, zegt Ellen Key, &#x201c;kan enthoesiasme voor de kuischheid
-wekken&#x201d;. Kuischheid kan dus in een gezond ontwikkeld persoon alleen mooi toegepast
-worden in het werkelijk erotische leven; voor een deel is zij het instinct van waardigheid
-en matigheid; voor een deel is zij de kunst de sexueele dingen aan te raken met handen,
-die zich hun geschiktheid herinneren voor al de mooie doeleinden van het leven. Boven
-de ingangspoort tot het binnenste heiligdom der liefde staat dus hetzelfde opschrift
-als boven de poort voor het Epidaurische Heiligdom van Aesculapius: &#x201c;Alleen de reine
-mag hier binnentreden&#x201d;.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Men zal opmerken, dat de definitie van kuischheid aan nauwkeurigheid te wenschen overlaat.
-Dat is onvermijdelijk. We hebben aan reinheid geen stevig houvast, want, evenals sneeuw
-voor de zon, smelt ze in onze handen weg. &#x201c;Reinheid zelf verbiedt een te nauwkeurig
-systeem van regels voor het in acht nemen van reinheid&#x201d;, zegt Sidgwick zoo juist (<i lang="en">Methods of Ethics</i>, Bk, III, hoofdst. XI). Elders (<i>op. cit.</i>; Bk, III, hoofdst. XI) tracht hij de kwestie te beantwoorden: Welke sexueele verhoudingen
-zijn essentieel onrein? en komt hij tot de conclusie, dat geen antwoord mogelijk is.
-&#x201c;Er schijnt geen bepaald principe te <span class="pagenum">[<a id="pb162" href="#pb162">162</a>]</span>zijn, dat eenige aanspraak heeft op <span class="corr" id="xd29e4057" title="Bron: van zelf sprekendheid">vanzelfsprekendheid</span>, waarnaar de kwestie kan beantwoord worden, zóó dat ze algemeene goedkeuring vindt&#x201d;.
-Zelfs wat &#x201c;Vrije Liefde&#x201d; genoemd wordt, voegt hij er aan toe, &#x201c;in zoover als ze ernstig
-aangeraden is als een middel tot een meer volkomen harmonie van gevoelen tusschen
-mannen en vrouwen, kan niet als onrein veroordeeld worden, want het schijnt <span class="corr" id="xd29e4060" title="Bron: paradoxisch">paradoxaal</span>, reinheid van onreinheid te onderscheiden alleen door een mindere snelheid van overgang&#x201d;.
-</p>
-<p>Moll komt van het standpunt van medische psychologie tot dezelfde conclusie als Sidgwick
-van dat van ethica. In een verslag over de &#x201c;Waarde van Kuischheid voor de Menschen&#x201d;,
-dat <span class="corr" id="xd29e4065" title="Bron: geplubliceerd">gepubliceerd</span> is als een appendix bij de derde uitgave (1899) van zijn <i lang="de">Konträre Sexualempfindung</i>, bespreekt de beroemde Berlijnsche medicus de zaak met zeer veel gezond verstand,
-en wijst hij er op, dat &#x201c;kuisch en onkuisch <i>betrekkelijke ideeën</i> zijn&#x201d;. Wij moeten niet, zegt hij, zooals dikwijls gedaan wordt, &#x201c;kuisch&#x201d; identificeeren
-met &#x201c;sexueele onthouding&#x201d;. Hij voegt er bij, dat wij niet gerechtigd zijn ieder buitenechtelijk
-sexueel verkeer onkuisch te noemen, want, als we dat doen, zullen we gedwongen zijn
-bijna alle mannen en sommige zeer respectabele vrouwen als onkuisch te beschouwen.
-Hij staat er terecht op, dat wij in deze zaak denzelfden regel zullen toepassen op
-vrouwen als op mannen, en hij wijst aan, dat sexueele omgang niet noodzakelijk onkuisch
-is, zelfs al rangschikt men er onder wat technisch echtbreuk kan zijn. Hij noemt het
-geval van een meisje, dat op haar achttiende jaar, toen ze geestelijk nog onrijp was,
-trouwt met een man, met wien zij het niet mogelijk vindt samen te leven; een scheiding
-heeft ten gevolge daarvan plaats, hoewel een wettige echtscheiding onmogelijk te verkrijgen
-is. Als zij nu hartstochtelijk verliefd wordt op een man, dan kan haar liefde geheel
-kuisch zijn, hoewel zij omvat wat technisch echtbreuk is.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Als we zoo ascetisme en kuischheid en hun weldadige functies in het leven begrijpen,
-zien wij, dat zij een plaats innemen midden tusschen de kunstmatig overdreven positie
-die zij eens hadden, en die waartoe zij verlaagd waren door de onvermijdelijke reactie
-en algemeene onverschilligheid of werkelijke vijandigheid, die er op volgde. Ascetisme
-en kuischheid zijn geen strenge categorische eischen; zij zijn nuttige middelen tot
-wenschenswaardige doeleinden, zij zijn wijze en schoone kunsten. Zij hebben recht
-op onze achting, maar niet op onze overschatting. Want, waar we ze overschatten, wordt
-te dikwijls vergeten, dat wij het sexueele instinct overschatten. Het sekse-instinct
-is inderdaad zeer belangrijk. Toch heeft het niet dat alles omvattende en uitnemende
-belang, dat sommigen, zelfs van hen die er tegen strijden, gewoon zijn er aan te hechten.
-Dat kunstmatig vergrooten van de belangrijkheid van den sexueelen impuls wordt versterkt
-door den kunstmatigen nadruk, die op ascetisme gelegd wordt. Wij kunnen de werkelijke
-plaats van den sexueelen impuls leeren kennen, als we leeren inzien, hoe we de beperkingen
-van dien impuls met verstand en op natuurlijke wijze kunnen beschouwen.
-<span class="pagenum">[<a id="pb163" href="#pb163">163</a>]</span></p>
-</div>
-<div class="footnotes">
-<hr class="fnsep">
-<div class="footnote-body">
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3407" href="#xd29e3407src">1</a></span> Voor Blake en voor Shelley, zoowel als, naar we er mogen bijvoegen, voor Hinton, is
-kuischheid, zooals Todhunter in zijn <i lang="en">Study of Shelley</i> opmerkt, een wijze van zich onderwerpen aan het actueele, een verzaken van het oneindige,
-en daarom voelen zij er niet voor. De kuische man, d.i. de man van voorzichtigheid
-en zelfbeheersching, is hij, die de naaktheid van zijn oorspronkelijke onschuld verloren
-heeft.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3407src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3419" href="#xd29e3419src">2</a></span> Voor bewijsmateriaal voor de gebruiken van natuurvolken in deze zaak zie men ook hoofdst.
-IV en VII van de <i lang="en">History of Human Marriage</i> door Westermarck en ook hoofdst. XXXVIII en XVI van <i lang="en">Origin and Development of the Moral Ideas</i> van denzelfden schrijver, deel II; <i lang="en">Golden Bough</i> van Fraser bevat veel, dat op het onderwerp betrekking heeft, evenals ook <i lang="en">Mystic Rose</i> van Crawley.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3419src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3464" href="#xd29e3464src">3</a></span> Zie bv. Westermarck, <i lang="en">Origin and Development of the Moral Ideas</i>, vol. II, pp. 412 <i>et seq.</i>&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3464src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3471" href="#xd29e3471src">4</a></span> Zoo verklaarde een oude Maori, eenige jaren geleden, dat de achteruitgang van zijn
-ras geheel te wijten is aan het verlies van het oude godsdienstige geloof in de <i>tabu</i>. &#x201c;Want&#x201d;, zeide hij (ik doe een aanhaling uit een Auklandsche courant), <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>in den ouden tijd was ons <i>tapu</i> samengevlochten met het geheele maatschappelijke systeem. Het hoofd, het haar, plaatsen
-waar geestverschijningen zich vertoonden, plaatsen die de <i>tohungas</i> heilig noemden, zijn wij vergeten en hebben wij verwaarloosd. Wie denkt er tegenwoordig
-aan de heiligheid van het hoofd? Zie, als het water in den ketel kookt, dan springt
-de jonge man op, neemt zijn pet van zijn hoofd en gebruikt die om den deksel vast
-te pakken. Wie is er tegenwoordig, die niet met onverschilligheid toeziet als de barbier
-van het dorp, als hij dicht bij het vuur is, het losse haar van zijn laken er in gooit,
-en het gescherts en het lachen gaan door alsof niet een heilige handeling juist voleindigd
-was. Voedsel wordt gegeten op plaatsen, waar men het in vroeger dagen niet overheen
-durfde dragen&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3471src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3544" href="#xd29e3544src">5</a></span> Zoo bestond, lang voordat er Christelijke monniken optraden, het ascetische kloosterleven
-in zeer gelijksoortigen geest in Egypte bij de vereering van Serapis (Dill, <i lang="en"><span class="corr" id="xd29e3547" title="Bron: Romau">Roman</span> Society</i>, p. 79).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3544src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3607" href="#xd29e3607src">6</a></span> &#x2019;s Nachts, in de doopkapel, met lampen, die flauw brandden, werd der vrouwen zelfs
-haar tunica uitgetrokken, en werden zij driemaal in den poel gedompeld, dan gezalfd,
-in het wit gekleed, en gekust.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3607src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3622" href="#xd29e3622src">7</a></span> Zoo verwijst Jeronimus, in zijn brief aan Eustachius, naar die paren, die &#x201c;dezelfde
-kamer deelen, dikwijls hetzelfde bed, en die ons ergdenkend zouden noemen als wij
-daar conclusies uit trokken&#x201d;, terwijl Cyprianus (<i lang="la">Epistola</i>, 85) niet in staat is het gedrag van die mannen goed te keuren, waarvan hij hoort
-spreken en waarvan een zelfs een deken is, die in intiemen omgang leven met meisjes,
-en zelfs in hetzelfde bed met haar slapen; want, zegt hij, het vrouwelijk geslacht
-is zwak en de jeugd is lichtzinnig.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3622src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3635" href="#xd29e3635src">8</a></span> Perpetua (<i lang="la">Acta <span class="corr" id="xd29e3639" title="Bron: Sanctornm">Sanctorum</span></i>, March 7) wordt door Hort en Mayor genoemd &#x201c;de mooiste bloem in den tuin van het
-na-apostolisch Christendom&#x201d;. Zij was echter geen maagd, maar een jonge moeder, met
-een kind aan de borst.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3635src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3770" href="#xd29e3770src">9</a></span> De kracht van het oude Christelijke ascetisme lag in zijn spontaan en vrijwillig karakter.
-Toen, in de negende eeuw, de Carlovingen probeerden het celibaat in kloosters en aan
-de geestelijkheid op te leggen, was het resultaat een grote uitbarsting van onkuischheid
-en misdaad; nonnenkloosters werden bordelen, nonnen waren dikwijls schuldig aan kindermoord,
-monniken begingen niet te vermelden schanddaden, de vaste geestelijkheid knoopte bloedschendige
-betrekkingen aan met hun naaste vrouwelijke verwanten. (Lea, <i lang="en">History of Sacerdotal Celibacy</i>, vol. I, pp. 155 <i>et seq.</i>).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3770src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3842" href="#xd29e3842src">10</a></span> Senancour, <i lang="fr">De l&#x2019;Amour</i>, deel II p. 233. De Islam heeft veel minder den nadruk gelegd op de kuischheid dan
-het Christendom, maar in de praktijk is er, naar het schijnt, dikwijls meer eerbied
-voor kuischheid onder Mohammedaansche dan onder Christelijke heerschappij. Zoo wordt
-gezegd door &#x201c;Viator&#x201d; (<i lang="en">Fortnightly Review</i>, Dec. 1908) dat het vroeger, onder Muzelmansche heerschappij, onmogelijk was de deugd
-van vrouwen in Bosnië te koopen, maar dat het nu, onder de Christelijke heerschappij
-van Oostenrijk, overal bij de Oostenrijksche grens mogelijk is dit te doen.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3842src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3857" href="#xd29e3857src">11</a></span> De basis van dit gevoel werd versterkt, toen het bleek, dat door geleerden was aangetoond,
-dat de physieke deugd van &#x201c;maagdelijkheid&#x201d; onder een valschen naam vermomd was geweest.
-Een maagd te blijven schijnt in het eerst, onder volken van oude Arische cultuur in
-het geheel niet een gelofte van kuischheid beteekend te hebben, maar een weigering
-zich te onderwerpen aan het juk van het patriarchale huwelijk. De vrouwen, die er
-de voorkeur aan gaven buiten het huwelijk te blijven waren &#x201c;maagden&#x201d;, zelfs als zij
-moeders van groote families waren, en Aeschylus spreekt van de amazonen als van &#x201c;maagden&#x201d;,
-terwijl in het Grieksch het kind van een ongetrouwd meisje altijd &#x201c;de zoon eener maagd&#x201d;
-was<a id="xd29e3859"></a>. De geschiedenis van Artemis, de meest primitieve van de Grieksche godheden, is uit
-dit gezichtspunt leerzaam. Zij was oorspronkelijk alleen maagdelijk in den zin, dat
-zij het huwelijk verwierp, daar zij de godin was van een nomadisch en matriarchaal
-jagersvolk, dat het huwelijk nog niet aangenomen had en zij was de godin der bevallingen,
-die met orgiastische dansen en phallische zinnebeelden vereerd werd. Eerst door een
-latere gedaanteverwisseling werd Artemis de godin der kuischheid (Farnell, <i lang="en">Cults of the Greek States</i>, Deel II, pp. 442 <i>et seq.</i>; Sir W.&nbsp;M. Ramsay, <i lang="en">Cities of Phrygia</i>, Deel I, p. 96; Paul Lafargue, &#x201c;<span lang="fr">Les Mythes Historiques</span>&#x201d;, <i lang="fr">Revue des Idées</i>, Dec., 1904).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3857src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3920" href="#xd29e3920src">12</a></span> Zie b.v., <i lang="en">Nicomachean Ethics</i>, Bk. III, hoofdst. XIII.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3920src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3926" href="#xd29e3926src">13</a></span> <i lang="la">De Civitate Dei</i>, lib. XV, cap. XX. Wat verderop (boek XVI, hoofdst. XXV) verwijst hij naar Abraham
-als naar een man, die met vrouwen kan omgaan zooals het behoort, met zijn vrouw met
-mate, met zijn bijwijf inschikkelijk, met geen van beide onmatig.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3926src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3931" href="#xd29e3931src">14</a></span> <i lang="la">Summa</i>, Migne&#x2019;s uitgave, deel III, qu. 154, art. 1.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3931src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3938" href="#xd29e3938src">15</a></span> De meerderheid der kuische jonge mannen, merkt een schrander criticus van het moderne
-leven op (<span class="corr" id="xd29e3940" title="Bron: Hellpâch">Hellpach</span>, <i lang="de">Nervosität und Kultur</i>, p. 175), wordt alleen gedreven door traditioneele principes, of door verlegenheid,
-vrees voor venerische infecties, gebrek aan zelfvertrouwen, geldgebrek, zeer zelden
-door eenige consideratie voor een toekomstige vrouw, en dat zou ook inderdaad een
-tragi-comische dwaling zijn, want een vrouw hecht geen waarde aan onaangeroerde mannelijkheid.
-Bovendien, voegt hij er bij, is de kuische man niet in staat met verstand een vrouw
-te kiezen, en het is onder de onderwijzers en de geestelijken,&#x2014;de meest kuische klasse&#x2014;dat
-de meeste ongelukkige huwelijken gesloten worden. Milton had dit feit al tot een argument
-gemaakt voor het gemakkelijk maken der echtscheiding.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3938src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3951" href="#xd29e3951src">16</a></span> &#x201c;Bij eten&#x201d;, zeide Hinton, &#x201c;hebben wij de taak volbracht om genoegen te vereenigen
-met de afwezigheid van &#x201c;lust&#x201d;. Het probleem voor man en vrouw is den sexueelen hartstocht
-zoo te gebruiken en te bezitten, dat hij gemaakt wordt tot een werktuig voor hoogere
-dingen, met geen andere beperking er op dan deze. Zij is essentieel verbonden met
-dingen van de geestelijke orde, en zou van nature zich daar naar voegen. Er over te
-denken als enkel lichamelijk is een dwaling&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3951src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3958" href="#xd29e3958src">17</a></span> Ik heb op een andere plaats de behoefte in het moderne leven aan een natuurlijk en
-ernstig ascetisme breeder besproken (zie <i lang="en">Affirmations</i>, 1898) &#x201c;St. Francis and Others&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3958src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e3967" href="#xd29e3967src">18</a></span> <i lang="de">Der Wille zur Macht</i>, p. 392.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e3967src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4011" href="#xd29e4011src">19</a></span> Op den leeftijd van vijf en twintig, toen hij reeds veel mooi werk had gemaakt, schreef
-Mozart in zijn brieven, dat hij nooit een vrouw had aangeraakt, hoewel hij naar liefde
-en huwelijk verlangde. Hij had geen middelen om te trouwen, hij wilde geen onschuldig
-meisje verleiden, een vergeeflijke verhouding was stuitend voor hem.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4011src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4018" href="#xd29e4018src">20</a></span> Reibmayr, <i lang="de">Die Entwicklungsgeschichte des Talentes und Genies</i>, Bd. 1. p. 437&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4018src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4032" href="#xd29e4032src">21</a></span> Maagdelijkheid, dat wil zeggen het bezit van een ongeschonden hymen, kunnen wij&#x2014;behoeven
-wij dit nog te herhalen&#x2014;geheel buiten bespreking laten, daar zij louter een physieke
-eigenschap is, die niet noodzakelijk ethische verwantschappen heeft. De eisch van
-maagdelijkheid in vrouwen is, voor het grootste gedeelte, òf de vraag naar een meer
-verkoopbaar artikel, òf naar een machtiger prikkel voor de mannelijke begeerte. Maagdelijkheid
-sluit geen moreele eigenschappen in bij haar bezitster. Kuischheid en ascetisme zijn
-aan den anderen kant woorden zonder beteekenis, behalve als eischen, die de geest
-aan zichzelf stelt of aan het lichaam dat hij beinvloedt.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4032src">&#x2191;</a></p>
-</div>
-</div>
-</div>
-<div id="ch6" class="div1 chapter"><span class="pagenum">[<a href="#xd29e367">Inhoud</a>]</span><div class="divHead">
-<h2 class="main">HET VRAAGSTUK VAN SEXUEELE ONTHOUDING</h2>
-<p><span class="pagenum">[<a id="pb165" href="#pb165">165</a>]</span></p>
-<div class="argument">
-<p class="first">De invloed van de traditie.&#x2014;De theologische voorstelling van wellust.&#x2014;Neiging van
-deze invloeden om de sexueele moraal te degradeeren.&#x2014;Het resultaat ervan voor de vorming
-van de sexueele abstinentie.&#x2014;De protesten tegen sexueele abstinentie.&#x2014;Onthouding en
-genialiteit.&#x2014;Sexueele abstinentie bij vrouwen.&#x2014;De voorstanders van sexueele abstinentie.&#x2014;De
-middenrichting.&#x2014;Onbevredigende resultaten van de geheele discussie.&#x2014;Critiek op het
-begrip abstinentie.&#x2014;Sexueele abstinentie vergeleken met het onthouden van voedsel.&#x2014;Geen
-complete analogie.&#x2014;De moraal van sexueele abstinentie is geheel negatief.&#x2014;Is het de
-plicht van den dokter buitenechtelijk geslachtsverkeer aan te raden?&#x2014;Meeningen van
-hen, die dezen plicht bevestigen of ontkennen.&#x2014;De beslissing moet vallen tègen het
-geven van zulk een raad.&#x2014;De dokter gebonden door de maatschappelijke en moreele denkbeelden
-van zijn eeuw.&#x2014;De dokter als hervormer.&#x2014;Sexueele abstinentie en sexueele hygiëne.&#x2014;Alcohol.&#x2014;De
-invloed van geestelijke en lichamelijke inspanning.&#x2014;De ontoereikendheid van de sexueele
-hygiëne op dit gebied.&#x2014;De onwerkelijke aard van het begrip sexueele abstinentie.&#x2014;De
-noodzakelijkheid om het door een meer positief ideaal te vervangen.</p>
-</div>
-</div>
-<div class="divBody">
-<p class="first">Als wij de zaak beschouwen uit een zuiver abstract of zelfs zuiver biologisch gezichtspunt
-dan zou het kunnen schijnen, dat wij, door te beslissen, dat ascetisme en kuischheid
-van hooge waarde zijn voor het persoonlijke leven, alles gezegd hebben, wat er te
-zeggen valt. Dat is echter op verre na het geval niet. Wij bemerken hier, evenals
-bij ieder punt in de praktische toepassing van sexueele psychologie, dat het niet
-voldoende is langs biologische lijnen den weg te bepalen, die in abstracten zin de
-rechte is. Wij moeten onze biologische eischen in harmonie brengen met maatschappelijke
-eischen. Wij worden beheerscht niet alleen door natuurlijke instincten, maar door
-geërfde tradities, die in het verre verleden stevig gebaseerd waren op begrijpelijke
-gronden, en die zelfs nu nog, door het enkele feit van hun bestaan, een macht uitoefenen,
-die we niet kunnen en niet mogen voorbijzien.
-</p>
-<p>Toen we de waarde van den sexueelen impuls bespraken, hebben wij bevonden, dat wij
-alle reden hadden, liefde zeer hoog te <span class="pagenum">[<a id="pb166" href="#pb166">166</a>]</span>schatten. Bij het bespreken van kuischheid en ascese vonden we, dat ook deze zeer
-hoog geschat moeten worden. En wij hebben gezien, dat hier geen contradictie in opgesloten
-ligt; integendeel, dat liefde en kuischheid in al hun fijnste ontwikkelingen zijn
-samengegroeid, en dat er dus een volkomen harmonie is in een schijnbare tegenspraak.
-Maar als wij de zaak in bijzonderheden beschouwen, in haar speciale persoonlijke toepassingen,
-dan zien wij, dat een nieuwe factor zich doet gelden. Wij bemerken, dat onze geërfde
-maatschappelijke en godsdienstige tradities een druk uitoefenen, geheel aan éen zijde,
-die het onmogelijk maakt de verhoudingen van liefde en kuischheid op de basis van
-biologie en rede alleen te stellen. Aan den eenen kant hebben deze tradities het woord
-&#x201c;lust&#x201d;&#x2014;beschouwd als uitdrukking gevend aan al de uitingen van den sexueelen impuls,
-die buiten het huwelijk liggen of die niet het huwelijk als hun direct en zichtbaar
-doel hebben&#x2014;belast met geringschattende en sinistere beteekenissen. En aan den anderen
-kant hebben deze tradities het probleem geschapen van &#x201c;sexueele abstinentie&#x201d;, dat
-niets te maken heeft met ascetisme of met kuischheid, zooals deze in het vorige hoofdstuk
-gedefiniëerd zijn, maar dat alleen den zuiver negatieven druk op den sexueelen impuls
-bedoelt, die, onafhankelijk van de wenschen van het individu, door zijn godsdienstige
-en maatschappelijke omgeving wordt uitgeoefend.
-</p>
-<p>De theologische opvatting van &#x201c;lust&#x201d; of &#x201c;libido&#x201d; als zonde, volgde logisch op de oud-Christelijke
-opvatting van het &#x201c;vleesch&#x201d;, en werd onvermijdelijk, zoodra die opvatting algemeen
-was geworden. Niet alleen hadden de oud-Christelijke idealen een kleineerenden invloed
-op de waardeering van het sexueel verlangen per se, maar zij hadden neiging de waardigheid
-van de sexueele verhouding in discrediet te brengen. Als een man een vrouw buiten
-huwelijk sexueel naderde, en haar daardoor binnen den verachten kring van &#x201c;wellust&#x201d;
-bracht, dan bracht hij haar nadeel toe, omdat hij afbreuk deed aan haar godsdienstige
-en moreele waarde<a class="noteref" id="xd29e4089src" href="#xd29e4089">1</a>. De eenige wijze, waarop hij de aangerichte schade kon goed maken, was haar geld
-te betalen of een gedwongen en daardoor waarschijnlijk ongelukkig huwelijk met haar
-aan te gaan. Dat wil zeggen, dat sexueele verhoudingen door de kerkelijke tradities
-op een pecuniaire basis geplaatst waren, op hetzelfde niveau als prostitutie. Door
-haar welgemeende pogingen om de theologische moraal, die zich op een ascetische basis
-ontwikkeld had, te steunen, <span class="pagenum">[<a id="pb167" href="#pb167">167</a>]</span>ondermijnde de kerk dus feitelijk zelf dien vorm van sexueele verhouding, dien zij
-heiligde.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Gregorius de Groote vaardigde het bevel uit, dat hij, die een meisje verleidde, met
-haar trouwen moest, of, in geval van weigering, lichamelijk streng gestraft moest
-worden en in een klooster opgesloten om boete te doen. Volgens andere kerkelijke regels
-werd van hem, die een meisje verleid had, zelfs indien hij in het geheel niet verantwoordelijk
-gesteld werd door den civielen rechtbank, gevergd, dat hij haar zou trouwen, of een
-echtgenoot voor haar vinden en haar een bruidsschat verschaffen. Zulke regels hadden
-hun goede zijde en waren vooral billijk, als het verleiden door bedrog was geschied.
-Maar zij droegen er in ruime mate toe bij om alle kwesties van sexueele moraal ondergeschikt
-te maken aan een geldkwestie. De vergoeding aan de vrouw werd ook daardoor zeer noodig,
-omdat de kerkelijke opvatting van wellust haar waarde deed verminderen door aanraking
-met dien wellust, en de vergoeding als een deel van de boete kon gelden. Aquino was
-van meening, dat wellust, in hoe geringe mate ook, een doodzonde was, en de meeste
-van de meer invloedrijke theologen namen een bijna zoo streng, zoo al niet even streng
-standpunt in. Sommigen meenden echter, dat een zekere mate van genot op dit gebied
-mogelijk is zonder doodzonde, of verzekerden bij voorbeeld, dat het voelen van de
-aanraking van een zachte en warme hand geen doodzonde is, zoolang daardoor geen sexueel
-gevoelen wordt opgewekt. Anderen meenden echter, dat zulke onderscheidingen niet mogelijk
-zijn en dat alle genoegens van deze soort zondig zijn. Tomás Sanchez trachtte regels
-te maken voor de gecompliceerde problemen van genot, die op deze wijze ontstonden,
-maar hij was gedwongen toe te geven, dat geen regels werkelijk mogelijk zijn, en dat
-zulke zaken overgelaten moeten worden aan het oordeel van een voorzichtig man. Op
-dit punt houdt het sophisme op te bestaan en het moderne gezichtspunt komt voor den
-dag (zie b.v. Lea, <i lang="en">History of Auricular Confession</i>, deel II, blz. 57, 115, 246, etc.).</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Zelfs nu nog leeft de invloed van de oude tradities der Kerk onbewust onder ons voort.
-Dat is onvermijdelijk bij godsdienstonderwijzers, maar ook bij mannen van wetenschap,
-zelfs in Protestantsche landen, is die invloed merkbaar. Het resultaat is, dat geheel
-tegenstrijdige dogma&#x2019;s naast elkaar voorkomen, zelfs bij denzelfden schrijver. Aan
-den eenen kant worden de uitingen van den sexueelen impuls nadrukkelijk veroordeeld
-als zoowel onnoodig als slecht; aan den anderen kant wordt het huwelijk, dat fundamenteel
-(wat het verder ook wezen moge) een uiting is van den sexueelen impuls, evenzeer met
-nadruk goedgekeurd als de eenige moreele vorm van leven<a class="noteref" id="xd29e4103src" href="#xd29e4103">2</a>. Er kan geen redelijke twijfel bestaan, dat het de overlevende en doordringende invloed
-is van de oude traditioneele theologische opvatting van <i>libido</i>, waaraan wij voor een groot deel het enorme verschil van meeningen onder medici moeten
-toeschrijven over de kwestie van sexueele abstinentie, en de overigens onnoodige scherpte,
-waarmee deze meeningen somtijds worden geuit.
-</p>
-<p>Aan de eene zijde vinden wij de nadrukkelijke bewering, dat <span class="pagenum">[<a id="pb168" href="#pb168">168</a>]</span>sexueele omgang noodig is en dat de gezondheid niet kan in stand blijven tenzij de
-sexueele werkzaamheden geregeld uitgeoefend worden.
-</p>
-<p>&#x201c;Alle deelen van het lichaam, die ontwikkeld zijn voor een bepaald doel, worden alleen
-gezond, en in het genot van een flinken groei en van een lange jeugd gehouden door
-het vervullen van dat gebruik, en door hun gepaste oefening in de werkzaamheid waaraan
-zij gewend zijn&#x201d;. In die bewering, die voorkomt in de groote verhandeling van Hippocrates
-&#x201c;<span lang="en">On the Joints</span>&#x201d;, hebben wij de klassieke uitdrukking van de leer, die in altijd veranderende vormen
-onderwezen is door allen, die tegen sexueele abstinentie geprotesteerd hebben. Als
-wij komen tot de zestiende eeuwsche opkomst van het Protestantisme, vinden wij, dat
-Luther&#x2019;s opstand tegen het Catholicisme voor een deel een protest tegen de leer der
-sexueele abstinentie was. &#x201c;Hij, aan wien de gave van zelfbeheersching niet gegeven
-is&#x201d;, zeide hij in zijn <i>Tafelrede</i>, &#x201c;zal niet kuisch worden door vasten en nachtwaken. Wat mij betreft, ik werd niet
-bovenmatig gekweld (hoewel hij elders spreekt van de groote vuren van wellust, waardoor
-hij verontrust werd), maar toch, hoe meer ik mij kastijdde, des te vuriger werd ik&#x201d;.
-En driehonderd jaar later nam Bebel, de would-be Luther van de negentiende eeuw van
-een ander soort Protestantisme, dezelfde houding jegens de sexueele abstinentie aan,
-terwijl Hinton, de medicus en philosoof, levend in een land van streng sexueel conventionalisme
-en sexueele preutschheid, door een warme sympathie met het lijden, dat hij om zich
-heen zag, bewogen, in hartstochtelijk sarcasme losbrak, telkens als hij met de leer
-der sexueele abstinentie in aanraking kwam. &#x201c;Er zijn onnoemelijk veel kwalen&#x2014;verschrikkelijke
-kwellingen, zelfs krankzinnigheid, de verwoesting van levens&#x2014;waarvoor de omhelzing
-van man en vrouw het geneesmiddel zou zijn. Niemand denkt er aan het in twijfel te
-trekken. Afschuwelijke kwalen en een geneesmiddel in een genoegen en genot! En de
-mensch heeft verkozen zoo zijn leven te verknoeien, dat hij zeggen moet: &#x201c;Daar, dat
-zou een geneesmiddel zijn, maar ik kan het hier niet gebruiken. <i>Ik moet deugdzaam zijn!</i>&#x201d;<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Als wij ons beperken tot moderne tijden en tot tamelijk preciese medische opgaven,
-dan vinden we in Schurig&#x2019;s <i lang="la">Spermatologia</i> (1720, blz. 274 <i>et seq.</i>), niet alleen een bespreking van de voordeelen van een matigen sexueelen omgang voor
-een aantal gezondheidsstoornissen, zooals door beroemde autoriteiten getuigd wordt,
-maar ook een lijst van gevolgen&#x2014;anorexia, krankzinnigheid, impotentie, epilepsie,
-zelfs dood er onder begrepen&#x2014;die men meende, dat voortkwamen uit sexueele abstinentie.
-Dit uiterste standpunt van de mogelijke nadeelen van sexueele abstinentie schijnt
-een deel te zijn geweest van de tradities van de Renaissance in de geneeskunde, aangewakkerd
-door een zekere oppositie tusschen godsdienst en kennis. Het werd nog krachtig staande
-gehouden door Lallemand, in het begin van de negentiende eeuw. Daarna <span class="pagenum">[<a id="pb169" href="#pb169">169</a>]</span>werden de medische opgaven over de slechte gevolgen van sexueele abstinentie meer
-gematigd, hoewel ze dikwijls nog uitgesproken werden. Zoo meent <span class="corr" id="xd29e4136" title="Bron: Gyurkovechly">Gyurkovechky</span>, dat deze gevolgen even ernstig kunnen zijn als die van sexueele uitspatting. Krafft-Ebing
-toonde aan, dat sexueele abstinentie een toestand van algemeene nerveuse opwinding
-kon te voorschijn roepen (<i lang="de">Jahrbuch für Psychiatrie</i>, Bd. VIII, Heft 1 en 2). Schrenck-Notzing beschouwt sexueele abstinentie als een
-oorzaak van uiterste sexueele overgevoeligheid en van verschillende perversies (in
-een hoofdstuk over sexueele abstinentie in zijn <i lang="de">Kriminalpsychologische und Psychopathologische <span class="corr" id="xd29e4145" title="Bron: Studiën">Studien</span></i>, 1902, pp. 174&#x2014;178). Hij vermeldt, ter verduidelijking, het geval van een man van
-zes en dertig jaar, die als jongen matig gemasturbeerd had, maar die twintig jaar
-geleden de gewoonte op moreele gronden geheel liet varen, en die nooit sexueelen omgang
-gehad heeft; hij was er trotsch op, dat hij het huwelijk zou ingaan als een kuisch
-man, maar heeft nu jaren lang geleden aan sexueele overgevoeligheid, terwijl zijn
-gedachten voortdurend op sexueele onderwerpen geconcentreerd waren, ondanks een sterken
-wil en het besluit om niet te masturbeeren of zich aan ongeoorloofden omgang over
-te geven. In een ander geval lijdt een krachtig en gezond man, die niet geïnverteerd
-is en sterke sexueele wenschen heeft, en die kuisch bleef tot zijn huwelijk, aan psychische
-impotentie, en zijn vrouw blijft maagd ondanks al haar liefde en haar liefkoozingen.
-Ord meende, dat sexueele abstinentie vele kleinere bezwaren in het leven kon roepen.
-&#x201c;De meesten van ons&#x201d;, schreef hij (<i lang="en">British Medical Journal</i>, Aug. 2, 1884) &#x201c;zijn ongetwijfeld geraadpleegd door mannen, die, kuisch in daden,
-door sexueele opwinding geplaagd worden. Zij vertellen u verhalen van lang aanhoudende,
-plaatselijke sexueele opwinding, gevolgd door intense vermoeidheid in de spieren,
-of door hevige pijn in den rug en de beenen. Bij sommigen heb ik klachten gehoord
-over opzwellen en stijfheid van de beenen, en over pijnen in de lendenen en gewrichten,
-vooral in de knieën&#x201d;; hij vertelt het geval van een man, die na lange kuischheid leed
-aan ontsteking van de knieën en die door het huwelijk genezen werd. Pearce Gould,
-mogen we er aan toevoegen, merkt op, dat &#x201c;bovenmatige onbevredigde sexueele begeerte&#x201d;
-een van de oorzaken is van acute orchitis. Remondino &#x201c;<span lang="en">Some Observations on Continence as a Factor in Health and Disease</span>&#x201d;, (<i lang="en">Pacific Medical Journal</i>, Jan., 1900) vermeldt het geval van een man van bijna zeventig jaar, die gedurende
-een langdurige ziekte van zijn vrouw, leed aan veel voorkomend en hevig priapisme,
-dat slapeloosheid veroorzaakte. Hij was er zeker van, dat zijn bezwaren niet voortkwamen
-uit zijn zelfbeheersching, maar alle behandeling bleef zonder succes en er waren geen
-spontane emissies. Ten slotte raadde Remondino hem aan om, zooals hij het uitdrukte
-&#x201c;Salomo na te volgen&#x201d;. Hij deed het en al de symptomen verdwenen in eens. Dit geval
-is van bijzonder belang, omdat de symptomen niet vergezeld waren van eenig bewust
-sexueel verlangen. Het wordt niet langer algemeen geloofd, dat sexueele abstinentie
-soms tot krankzinnigheid kan leiden, en men zal opmerken dat de nu en dan voorkomende
-gevallen, waarin voortgezet en intens sexueel verlangen bij jonge vrouwen gevolgd
-wordt door krankzinnigheid, alleen voorkomen op een basis van erfelijke degeneratie.
-Vele autoriteiten meenen echter, dat kleinere geestelijke stoornissen, van een min
-of meer vaag karakter, zoowel neurasthenie als hysterie, dikwijls voortkomen uit sexueele
-abstinentie. Zoo vindt Freud, die zorgvuldig de angst-neurose, de obsessie van angst
-bestudeerd heeft, dat zij een gevolg is van sexueele abstinentie, en dat zij inderdaad
-beschouwd mag worden als een uiting van zulke abstinentie (Freud, <i lang="de">Sammlung Kleiner Schriften zur Neurosenlehre</i>, 1906, blz. 76 <i>et seq.</i>).
-</p>
-<p>Het geheele onderwerp van de sexueele abstinentie is in den breede besproken door
-Nyström, uit Stockholm, in <i lang="de">Das Geschlechtsleben und seine Gesetze</i>, hoofdst. III. Hij komt tot het besluit, dat het wenschelijk is, dat zelfbeheersching
-beoefend wordt, zoolang het mogelijk is, om de physieke gezondheid te versterken en
-het verstand en het karakter te ontwikkelen. De leer van voortdurende <span class="pagenum">[<a id="pb170" href="#pb170">170</a>]</span>sexueele abstinentie beschouwt hij echter als geheel valsch, behalve in het geval
-van een klein aantal godsdienstig en philosofisch aangelegde personen. &#x201c;Volkomen abstinentie
-gedurende een lange periode van jaren kan niet verdragen worden zonder ernstige gevolgen
-te hebben, zoowel voor het lichaam als voor den geest.&#x2026; Zeker, een jonge man moet
-zijn sexueele impulsen zoolang mogelijk terugdringen en alles vermijden wat kunstmatig
-als een sexueele prikkel kan werken. Als hij dat echter gedaan heeft, en hij lijdt
-nog aan onbevredigde normale sexueele begeerten, en als hij geen mogelijkheid ziet
-binnen afzienbaren tijd te trouwen, dan mag niemand zeggen dat hij zonde doet, als
-hij met wederzijdsch goedvinden in sexueele betrekkingen treedt met een vriendin,
-of tijdelijke sexueele betrekkingen aanknoopt, mits hij namelijk de fatsoenlijke voorzorg
-neemt geen kinderen te krijgen, tenzij zijn deelgenoot nadrukkelijk wenscht moeder
-te worden, en hij bereid is al de verantwoordelijkheden van het vaderschap op zich
-te nemen&#x201d;. In een artikel van later datum (&#x201c;<span lang="de">Die Einwirkung der Sexuellen Abstinenz auf die Gesundheit</span>&#x201d;, <i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Juli, 1908) zet Nyström op krachtige wijze zijn gezichtspunten uiteen. Hij noemt
-onder de gevolgen van sexueele abstinentie orchitis, veel voorkomende onwillekeurige
-zaaduitstortingen, impotentie, depressie, en een groote menigte nerveuze stoornissen
-van een vager karakter, daar onder begrepen verminderd vermogen om te werken, beperkte
-levensvreugde, slapeloosheid, nerveusheid, en het vervuld zijn van sexueele verlangens
-en voorstellingen. Meer speciaal noemt hij verhoogde sexueele prikkelbaarheid met
-erecties, of zaaduitstortingen bij de minste aanleiding, zooals bij het kijken naar
-een aantrekkelijke vrouw of in het maatschappelijk verkeer met haar of in tegenwoordigheid
-van kunstwerken, die naakte figuren voorstellen. Nyström heeft de gelegenheid gehad
-te onderzoeken en te vermelden negentig gevallen van personen, die deze en soortgelijke
-symptomen vertoond hebben, naar hij meent, als het resultaat van sexueele abstinentie.
-Hij heeft sommige van deze gevallen gepubliceerd (<i lang="de">Zeitschrift für Sexualwissenschaft</i>, Oct., 1908), maar we kunnen er aan toevoegen, dat Rohleder (&#x201c;<span lang="de">Die Abstinentia Sexualis</span>&#x201d;, <i>ib.</i>, Nov., 1908) deze gevallen gecritiseerd heeft en twijfelt of eenige daarvan afdoende
-zijn. Rohleder meent, dat de slechte gevolgen van sexueele abstinentie nooit duurzaam
-zijn, en ook, dat geen anatomische pathologische toestanden (zooals orchitis) er door
-veroorzaakt kunnen worden. Maar hij meent toch, dat zelfs onvolledige en tijdelijke
-sexueele abstinentie tamelijk ernstige gevolgen kan hebben, en vooral neurasthenische
-stoornissen van verschillenden aard, zooals nerveuze prikkelbaarheid, angst, depressie,
-ongeschiktheid om te werken; ook emissies bij dag, vroegtijdige ejaculaties, en zelfs
-een staat, die grenst aan satyriasis; en bij vrouwen hysterie, hystero-epilepsie,
-en nymphomaniacale uitingen; al deze symptomen kunnen echter, naar mijn meening, genezen,
-als de abstinentie ophoudt.
-</p>
-<p>Vele voorstanders van sexueele abstinentie hebben gewicht gehecht aan het feit, dat
-mannen van groote genialiteit schijnbaar volkomen zelfbeheerscht zijn geweest, hun
-geheele leven door. Dit is zeker waar (zie boven, p. 173). Maar dit feit kan nauwelijks
-aangehaald worden als een argument ten gunste van de voordeelen van sexueele abstinentie
-onder de gewone bevolking. J.&nbsp;F. Scott kiest Jezus uit, Newton, Beethoven en Kant
-als &#x201c;mannen van kracht en scherpzinnigheid, die kuisch geleefd hebben als jonggezellen&#x201d;.
-We kunnen echter niet zeggen, dat Dr. Scott gelukkig geweest is in de vier figuren,
-die hij heeft uitgekozen uit de geheele geschiedenis van het menschelijk genie als
-voorbeelden van levenslange sexueele abstinentie. Wij weten van Jezus weinig met absolute
-zekerheid, en zelfs als wij de diagnose verwerpen, die Professor Binet-Sanglé (in
-zijn <i lang="fr">Folie de Jesus</i>) opgebouwd heeft uit een nauwkeurige studie van de Evangeliën, zijn er vele redenen,
-waarom wij ons moeten onthouden van het leggen van den nadruk op het voorbeeld van
-zijn sexueele abstinentie; Newton was, afgezien van zijn machtig genie op een speciaal
-gebied, een onvolkomen en onbevredigend mensch, die ten slotte in <span class="pagenum">[<a id="pb171" href="#pb171">171</a>]</span>een toestand kwam, die zeer veel had van krankzinnigheid; Beethoven was een door en
-door ziekelijk en ziek man, die een intens ongelukkig leven leidde; Kant was van het
-begin tot het einde een zwakke zieke. Het zou waarschijnlijk moeilijk wezen een gezond,
-normaal man te vinden, die vrijwillig het leven zou aannemen, dat geleid werd door
-een van deze vier, zelfs tot den prijs van hun roem. J.&nbsp;A. Godfrey (<i lang="en">Science of Sex</i>, pp. 139&#x2013;147) bespreekt in den breede de kwestie, of sexueele abstinentie gunstig
-is voor gewone intellectueele kracht en hij beslist dat zij dat niet is, en dat we
-voor den normaal ontwikkelden man geen gevolgtrekking kunnen maken uit de nu en dan
-voorkomende sexueele abstinentie van mannen van genie, die dikwijls abnormaal aangelegd
-en physiek beneden het middelmatige zijn. Sexueele abstinentie is in het geheel niet
-altijd een gunstig teeken, mogen we er aan toevoegen, zelfs bij mannen, die intellectueel
-boven het middelmatige zijn. &#x201c;Ik heb niet den indruk gekregen&#x201d;, merkt Freud op (<i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Maart, 1908), &#x201c;dat sexueele abstinentie nuttig is voor energieke en onafhankelijke
-mannen van de daad of voor oorspronkelijke denkers, voor moedige bevrijders en hervormers.
-Het sexueele gedrag van een mensch is dikwijls het symbool van zijn geheele wijze
-van reageeren in de wereld. Van den man, die energiek het voorwerp van zijn sexueele
-begeerte neemt, mogen wij verwachten dat hij een dergelijke onvermoeibare energie
-zal vertoonen bij het streven naar andere doeleinden&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Velen, hoewel niet allen, die ontkennen, dat voortgezette sexueele abstinentie onschadelijk
-is, nemen vrouwen in deze bewering op. Er zijn inderdaad eenige autoriteiten die meenen,
-dat, hetzij eenig bewust sexueel verlangen aanwezig is of niet, sexueele abstinentie
-minder gemakkelijk verdragen wordt door vrouwen dan door mannen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Cabanis zeide, in 1802, in zijn beroemd en vooruitstrevend werk, <i lang="fr">Rapports du Physique et du Moral</i>, dat vrouwen niet alleen sexueel exces gemakkelijker verdragen dan mannen, maar dat
-zij onder sexueele ontberingen meer lijden, en een zorgvuldig en ervaren onderzoeker
-van den tegenwoordigen tijd, Löwenfeld, (<i lang="de">Sexualleben und Nervenleiden</i>, 1899, p. 53), hoewel hij niet meent, dat normale vrouwen sexueele abstinentie minder
-gemakkelijk verdragen dan mannen, voegt er bij, dat dit niet het geval is met vrouwen
-van een neuropatischen aanleg, die uit deze oorzaak veel meer lijden, en die òf masturbeeren
-als sexueele omgang onmogelijk is, of in hystero-neurasthenische toestanden vervallen.
-Busch zegt (<i lang="de">Das Geschlechtsleben des Weibes</i>, 1839, deel I, blz. 69, 71), dat niet alleen de werking van de sexueele functies
-in het organisme bij vrouwen sterker is dan bij mannen, maar dat de slechte gevolgen
-van sexueele abstinentie duidelijker merkbaar zijn bij vrouwen. Sir Benjamin Brodie
-heeft lang geleden gezegd, dat de nadeelen van zelfbeheersching voor vrouwen misschien
-grooter zijn dan die van onmatigheid, en in den tegenwoordigen tijd zegt Hammer (<i lang="de">Die Gesundheitlichen Gefahren der Geschlechtlichen Enthaltsamkeit</i>, 1904) dat, om gezondheidsredenen sexueele abstinentie aan vrouwen niet meer moet
-aangeraden worden dan aan mannen. Nyström is van dezelfde meening, hoewel hij verklaart,
-dat vrouwen sexueele abstinentie beter verdragen dan mannen; hij heeft deze speciale
-kwestie in den breede besproken in een hoofdstuk van zijn <i lang="de">Geschlechtsleben und seine Gesetze</i>. Hij is het eens met den ervaren Erb, dat een groot aantal volkomen kuische vrouwen
-van hoog karakter, die in het bezit zijn van uitmuntende eigenschappen van geest en
-hart, min of meer ongesteld zijn door sexueele abstinentie; dit is vooral dikwijls
-het geval met vrouwen, die getrouwd zijn met impotente mannen, hoewel het meestal
-niet vóór den leeftijd van dertig jaar is, dat, zooals Nyström opmerkt, vrouwen zich
-van haar sexueele behoeften duidelijk bewust worden.
-<span class="pagenum">[<a id="pb172" href="#pb172">172</a>]</span></p>
-<p>Een groot aantal vrouwen, die gezond, kuisch en ingetogen zijn, gevoelen bij tijden
-zulk een machtig sexueel verlangen, dat zij nauwelijks de verzoeking kunnen weerstaan
-de straat op te gaan en den eersten den besten man, dien zij tegen komen, te vragen.
-Niet weinige van zulke vrouwen, dikwijls van goeden huize, bieden zich inderdaad aan
-aan mannen, die ze misschien maar weinig kennen. Routh vermeldt zulke gevallen (<i lang="en">British Gynaecological Journal</i>, Feb. 1887), en de meeste mannen hebben te eeniger tijd dergelijke vrouwen ontmoet.
-Als een vrouw van hoog moreel karakter en sterke hartstochten voor een zeer langen
-tijd aan den voortdurenden druk van zulk sexueel verlangen onderworpen wordt, vooral
-als dit samengaat met liefde voor een bepaald persoon, dan kan er een reeks van slechte,
-physieke en moreele gevolgen optreden. Vele beroemde medici hebben zulke gevallen
-vermeld, die plotseling in volkomen herstel eindigden, zoodra de hartstocht bevredigd
-werd. Lauvergne beschreef lang geleden een dergelijk geval. Een tamelijk typisch geval
-van deze soort werd in bijzonderheden medegedeeld door Brachet, (<i lang="fr">De l&#x2019;Hypochondrie</i>, p. 69) en door Griesinger samengevat in zijn klassieke werk over &#x201c;Mental Pathology&#x201d;.
-Het betrof een gezonde gehuwde dame van zes en twintig jaar, die drie kinderen had.
-Een kennis, die haar bezocht, won haar liefde, maar zij bood ernstig weerstand aan
-den verleidenden invloed en verborg den hevigen hartstocht, dien hij in haar gewekt
-had. Verschillende ernstige, physieke en geestelijke symptomen begonnen zich langzamerhand
-te vertoonen, en er traden verschijnselen op, die op tering wezen. Een verblijf van
-zes maanden in het zuiden van Frankrijk bracht geen verbetering in den lichamelijken
-of geestelijken toestand. Toen ze thuis kwam, werd ze nog erger. Daar ontmoette zij
-het voorwerp van haar hartstocht weer, zij bezweek, verliet haar echtgenoot en kinderen,
-en vluchtte met hem. Zes maanden later was zij onherkenbaar: schoonheid, frischheid
-en gevuldheid hadden de plaats ingenomen van dorheid en magerheid; terwijl de symptomen
-van tering en alle andere bezwaren geheel verdwenen waren. Een eenigszins hierop gelijkend
-geval wordt vermeld door Camill Lederer, uit Weenen (<i lang="de">Monatsschrift für Harnkrankheiten und Sexuelle Hygiene</i>, 1906, aflevering 3). Een weduwe begon eenige maanden na den dood van haar echtgenoot
-te kuchen, met symptomen van longcatarrh, maar geen bepaalde teekenen van longlijden.
-Behandeling en verandering van klimaat bleken geheel onvoldoende een verbetering te
-weeg te brengen. Twee jaren later trouwde ze weer, daar er geen teekenen van ongesteldheid
-in de longen verschenen waren, hoewel de symptomen voortduurden. Binnen zeer enkele
-weken waren alle symptomen verdwenen en was zij volkomen frisch en gezond.
-</p>
-<p>Talrijke beroemde gynaecologen hebben als hun overtuiging vermeld, dat sexueele opwinding
-een geneesmiddel is voor verschillende ongesteldheden in de sexueele organen van vrouwen,
-en dat abstinentie een oorzaak is van zulke ongesteldheden. Matthews Duncan zeide,
-dat sexueele opwinding het eenige geneesmiddel is voor amenorrhoea; <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>het eenig menstruatie-bevorderend geneesmiddel, dat ik ken&#x201d;, schreef hij (<i lang="en">Medical Times</i>, Feb. 2, 1884), &#x201c;wordt niet gevonden in de Pharmacopae: het is erotische opwinding.
-Er is geen twijfel aan de waarde van erotische opwinding&#x201d;. Anstie verwijst in zijn
-werk over <i lang="en">Neuralgia</i>, naar het weldadige gevolg van sexueelen omgang op dysmenorrhoë, en hij maakt de
-opmerking, dat de noodzakelijkheid van de volle natuurlijke uitoefening van de sexueele
-functie blijkt uit de groote verbetering in zulke gevallen na het huwelijk, en vooral
-na de geboorte van een kind. (Wij moeten opmerken, dat niet alle autoriteiten dysmenorrhea
-verbeterd vinden door het huwelijk; sommige meenen, dat de kwaal er dikwijls door
-verergerd wordt; zie, b.v., Wythe Cook, <i lang="en">American Journal Obstetrics</i>, Dec., 1893). De beroemde gynaecoloog Tilt noemde al vroeger, met nadruk (<i lang="en">On Uterine and Ovarian Inflammation</i>, 1862, blz. 309), de slechte gevolgen van sexueele abstinentie, doordat ze prikkeling
-en misschien eenigszins acute ontsteking van de ovariën te voorschijn roepen, en hij
-merkt op, dat ze vooral veel <span class="pagenum">[<a id="pb173" href="#pb173">173</a>]</span>voorkomen bij jonge weduwen en bij prostituées, die in verbeteringsgestichten geplaatst
-worden. Intens verlangen, merkte hij op, veroorzaakt organische bewegingen, gelijkende
-op de bewegingen, die noodig zijn voor de bevrediging van de begeerte. Deze brandende
-verlangens, die alleen maar gedoofd kunnen worden door hun wettige bevrediging, worden
-nog verder verhoogd door den erotischen invloed van gedachten, boeken, schilderijen,
-muziek, die dikwijls sexueel nog meer prikkelend zijn dan vleeschelijke omgang met
-mannen, maar de opwinding, die zoo te voorschijn geroepen wordt, wordt niet verlicht
-door dien natuurlijken terugval, die op iedere levensaanzwelling zou moeten volgen.
-Nadat hij gewezen heeft op de biologische feiten, die de uitwerking aantoonen van
-psychische invloeden op de ontwikkelingskracht van de vrouwelijke geslachtsorganen
-bij dieren, gaat Tilt voort: &#x201c;Ik mag hieruit gerust besluiten, dat dergelijke prikkels
-op den geest van vrouwen een opwekkende uitwerking kunnen hebben op de ovulatie organen.
-Ik weet herhaaldelijk van menstruatie, die in den verlovingstijd onregelmatig, overvloedig
-of abnormaal was bij vrouwen, bij wie niets dergelijks te voren was voorgekomen; dit
-maakte dan de behandeling van chronische ovaritis en van ontsteking van den uterus
-noodzakelijk&#x201d;. Bonnifield, van <span class="corr" id="xd29e4250" title="Bron: Cincinati">Cincinnati</span> (<i lang="en">Medical Standard</i>, Dec., 1896) meent, dat onbevredigde sexueele begeerte een belangrijke oorzaak is
-van catarrhale endometritis. Het is wel bekend, dat gezwellen van den uterus in een
-zekere betrekking staan tot de organische sexueele activiteit, en dat sexueele abstinentie,
-voornamelijk de lang voortgezette ontbering van zwangerschap, een zeer belangrijke
-oorzaak is van de kwaal. Dit wordt bevestigd door een analyse van A.&nbsp;E. Giles (<i lang="en">Lancet</i>, Maart 2, 1907) van honderd vijftig gevallen. Zes en vijftig van deze gevallen, meer
-dan een derde, waren ongetrouwde vrouwen, hoewel ze bijna alle over de dertig jaar
-oud waren. Van de vier en negentig getrouwde vrouwen, waren vier en dertig nooit zwanger
-geweest; van haar, die zwanger geweest waren, waren zes en dertig niet zwanger geweest
-in de laatste tien jaar. Zoo waren acht en veertig percent òf nooit zwanger geweest,
-òf ze waren ten minste de laatste tien jaar niet zwanger geweest. Het blijkt dus duidelijk,
-dat verhindering van de sexueele functie, hetzij die abstinentie van sexueelen omgang
-met zich brengt of niet, een belangrijke oorzaak is van febroide uterusgezwellen.
-Balls-Headley, uit Victoria, (<i lang="en">Evolution of the Diseases of Women</i>, 1894, en &#x201c;<span lang="en">Etiology of Diseases of Female Genital Organs</span>&#x201d;, Allbutt en Playfair, <i lang="en">System of Gynaecology</i>), meent, dat onbevredigd sexueel verlangen een factor is bij zeer vele ongesteldheden
-van de sexueele organen bij vrouwen. &#x201c;Mijn meeningen&#x201d;, schrijft hij in een particulieren
-brief, &#x201c;berusten op een zeer speciaal gynaecologische praktijk gedurende twintig jaar,
-in welken tijd ik zeven duizend diagnosen bizonder zorgvuldig heb opgemaakt. De normale
-vrouw is sexueel goed gevormd en haar sexueele gevoelens eischen bevrediging door
-het voortbrengen van het volgende geslacht, maar onder de beperkende en vooral nu
-abnormale omstandigheden van de beschaving ondergaan sommige vrouwen erfelijke atrophie,
-en zijn de uterus en de sexueele gevoelens zwak; bij anderen van gemiddelde goede
-locale ontwikkeling staat het gevoel onder druk; bij weer anderen zijn de gevoelens
-zoowel als de organen sterk en als normaal gebruik onthouden wordt, komen er verkeerde
-gevolgen. Als wij deze vele verscheidenheden van aangeboren ontwikkeling wat de verschillende
-toestanden van maagdelijkheid, steriel of vruchtbaar huwelijk betreft, in gedachte
-houden, dan dringt zich de wijze van ontstaan en de ontwikkeling der ziekte aan den
-geest van den medicus op, en er is voor hem niet meer aanleiding tot verwondering,
-dan er is voor den wiskunstenaar, die de kegelsneden bestudeert, als hij de grondslagen
-ervan heeft leeren kennen. Het vraagstuk is opgeworpen: Zijn een aantal niet met elkander
-verband houdende vrouwenziekten uit de lucht komen vallen, of zijn deze kwalen noodzakelijkerwijze
-een gevolg van de omstandigheden eener onnatuurlijke levenswijze?&#x201d; We kunnen er aan
-toe voegen, dat <span class="corr" id="xd29e4269" title="Bron: Kish">Kisch</span> (<i lang="en">Sexual Life of Woman</i>), die toch tegen iedere overdreven waardeering van de gevolgen van sexueele <span class="pagenum">[<a id="pb174" href="#pb174">174</a>]</span>abstinentie protesteert, meent, dat ze bij vrouwen niet alleen vele plaatselijke ongesteldheden,
-maar ook nerveuse stoornis, hysterie, en zelfs krankzinnigheid ten gevolge kan hebben,
-terwijl bij neurasthenische vrouwen &#x201c;geregelde sexueele omgang een actief weldadige
-uitwerking heeft, die dikwijls opvallend is&#x201d;.
-</p>
-<p>Het is van belang op te merken, dat de slechte gevolgen van sexueele abstinentie bij
-vrouwen, naar de meening van hen, die op het belang er van den nadruk leggen, in het
-geheel niet alleen te wijten zijn aan onbevredigde sexueele begeerte. Zij kunnen aanwezig
-zijn, zelfs als de vrouw zelf niet het minste bewustzijn heeft van sexueele behoeften.
-Dit werd veertig jaar geleden duidelijk aangetoond door den scherpzinnigen Anstie
-(<i>op. cit.</i>). Bij vrouwen vooral, merkt hij op, &#x201c;schijnt een zekere rustelooze overgroote werkzaamheid
-van geest, en misschien van het lichaam ook, de uiting te zijn van den onbewusten
-wrok der natuur over de <i>verwaarloozing der sexueele functies</i>&#x201d;. Zulke vrouwen, voegt hij er bij, hebben zich vrij gehouden van masturbatie &#x201c;ten
-koste van een voortdurende en bijna woeste werkzaamheid van geest en spieren&#x201d;. Anstie
-had opgemerkt, dat sommige van de ergste gevallen van nervositeit en neurasthenie,
-die hij &#x201c;spinale prikkeling&#x201d; noemde, dikwijls samen gaande met een gevoelige maag
-en bloedarmoede, beter worden met het huwelijk. &#x201c;Het kan niet ontkend worden&#x201d;, gaat
-hij voort, &#x201c;dat een zeer groot aantal van deze gevallen bij ongetrouwde vrouwen (die
-verreweg het grootste getal vormen van lijderessen aan ruggemergsprikkeling) voortkomen
-uit deze bewuste of onbewuste prikkeling, die onderhouden wordt door een onbevredigde
-sexueele behoefte. Het is zeker, dat zeer veel jonge menschen (vooral vrouwen) geplaagd
-worden door de prikkeling van de sexueele organen zonder ook maar de minste bewustheid
-te hebben van sexueele begeerte, en dat zij het treurig schouwspel opleveren van een
-mislukt leven zonder ooit de ware reden te kennen van het ongeluk, dat hen ongeschikt
-maakt voor al de actieve plichten van het leven. Het is een opmerkelijk feit, dat
-er zelfs voorbeelden zijn kunnen van twee zusters, die dezelfde soort van nerveuzen
-aanleg geërfd hebben, beiden geplaagd door de verschijnselen van ruggemergsprikkeling
-en beiden waarschijnlijk lijdende door teruggedrongen sexueele functies, maar waarvan
-de eene rein van geest kan zijn en volkomen onbewust van de werkelijke oorzaak van
-haar moeilijkheden, terwijl de andere een slachtoffer is van bewuste en vruchtelooze
-sexueele prikkeling&#x201d;. In deze zaak kan Anstie beschouwd worden als een voorlooper
-van Freud, die met groote fijnheid en ontledingskracht de leer ontwikkeld heeft van
-den overgang van teruggedrongen sexueel instinct bij vrouwen in ziekelijke toestanden.
-Hij meent, dat de nervositeit van tegenwoordig voor een groot gedeelte te wijten is
-aan de nadeelige werking op het sexueele leven van dat terugdringen van natuurlijke
-instincten, waarop onze beschaving opgebouwd is (Misschien kan men de duidelijkste
-korte opsomming van de ideeën van Freud over deze kwestie vinden in een zeer suggestief
-artikel, &#x201c;<span lang="de">Die Kulturelle Sexualmoral und die Moderne Nervosität</span>&#x201d;, in <i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Maart 1908, herdrukt in de tweede serie van de <i lang="de"><span class="corr" id="xd29e4290" title="Bron: Samlung">Sammlung</span> <span class="corr" id="xd29e4293" title="Bron: Kleiner">kleiner</span> Schriften <span class="corr" id="xd29e4296" title="Bron: zu">zur</span> Neurosenlehre</i>, 1909). Wij bezitten de geschiktheid, zegt hij, onze sexueele activiteiten te sublimeeren
-of te veranderen in andere activiteiten van een psychisch daarmee verwant, maar niet-sexueel
-karakter. Dit proces kan echter niet uitgevoerd worden in een onbegrensde mate, evenmin
-als de verandering van warmte in mechanisch werk in onze machines. Een zekere mate
-van directe sexueele bevrediging is voor de meeste gestellen noodzakelijk en de verzaking
-van deze individueel verschillende mate wordt gestraft met verschijnselen, die wij
-wel als ziekelijk moeten beschouwen. Het proces van het sublimeeren leidt, onder den
-invloed van de beschaving, tot sexueele perversies en psycho-neuroses beide. Deze
-twee toestanden staan nauw met elkaar in verband, wat blijkt uit de wijze, waarop
-Freud het proces van hun ontwikkeling beschouwt; zij staan tot elkaar als positief
-en negatief, en dan zijn sexueele perversies de positieve pool en psycho-neurosen
-de negatieve. Het gebeurt dikwijls, merkt hij op, dat een broeder sexueel pervers
-<span class="pagenum">[<a id="pb175" href="#pb175">175</a>]</span>kan zijn, terwijl zijn zuster met een zwakker sexueel temperament, een zenuwlijderes
-is, wier symptomen een wijziging zijn van de perversies van den broeder; terwijl in
-veel families de mannen immoreel zijn en de vrouwen rein en verfijnd, maar zwaar nerveus.
-Die vrouwen, die geen tekort aan sexueele impuls hebben, lijden toch onder denzelfden
-druk van de beschaafde moraal, die ze in neurotische toestanden drijft. Het is een
-zeer ernstige onbillijkheid, merkt Freud op, dat de standaard der beschaving voor
-het sexueel leven dezelfde is voor alle menschen, omdat, hoewel sommigen hem, door
-hun gestel, gemakkelijk kunnen aannemen, hij voor anderen de zwaarste psychische opofferingen
-in zich sluit. Het ongetrouwde meisje, dat zwak van zenuwen geworden is, kunnen we
-niet aanraden verlichting te zoeken in het huwelijk, want zij moet sterk zijn om het
-huwelijk te &#x201c;verdragen&#x201d;, terwijl wij een man aanraden in geen geval te trouwen met
-een meisje, dat niet sterk is. De getrouwde vrouw, die de teleurstellingen van het
-huwelijk ondervonden heeft, vindt gewoonlijk geen weg ter verlichting, dan door haar
-deugd op te geven. &#x201c;Hoe strenger zij opgevoed is, en hoe volkomener zij onderworpen
-is geweest aan de eischen van de beschaving, des te meer vreest zij deze wijze van
-ontkomen, en in dezen strijd tusschen haar wenschen en haar plichtgevoel zoekt ook
-zij haar toevlucht&#x2014;in de neurose. Niets beschermt haar deugd zoo zeker als de ziekte&#x201d;.
-Als we den invloed van de enge &#x201c;beschaafde&#x201d; opvatting van de sexueele moraal op vrouwen
-van een nog ruimer standpunt beschouwen, heeft Freud opgemerkt, blijkt, dat die niet
-beperkt is tot het voortbrengen van neurotische toestanden; hij raakt de geheele intellectueele
-geschiktheid van vrouwen. Haar opvoeding ontzegt haar iedere belangstelling voor sexueele
-kwesties, hoewel zulke kwesties van het hoogste belang voor haar zijn, want zij prent
-haar het oude vooroordeel in, dat iedere nieuwsgierigheid in zulke zaken onvrouwelijk
-en een bewijs van slechte neigingen is. Zoo worden zij afgeschrikt van het denken,
-en het weten verliest zijn waarde. Het denkverbod strekt zich automatisch en onvermijdelijk
-uit ver buiten de sexueele sfeer. &#x201c;Ik geloof niet&#x201d;, eindigt Freud, &#x201c;dat er een tegenstelling
-is tusschen intellectueel werk en sexueele werkzaamheid, zooals door Möbius verondersteld
-werd. Ik ben van meening, dat het ontwijfelbare feit van de intellectueele inferioriteit
-van zoo vele vrouwen voortkomt uit de belemmering in het denken, die haar opgelegd
-wordt met het doel haar sexualiteit te beteugelen&#x201d;.
-</p>
-<p>Het is eerst in de laatste jaren, dat dit probleem erkend is en in het oog gevat,
-hoewel eenzelvige denkers, zooals Hinton, zich scherp bewust zijn geweest van het
-bestaan ervan; want &#x201c;treurende deugd&#x201d;, zooals Mrs. Ella Wheeler Wilcox het uitdrukt,
-&#x201c;schaamt zich meer voor haar smart dan ongelukkige zonde, omdat de wereld tranen heeft
-voor deze en voor gene alleen spot&#x201d;. &#x201c;Het is een bijna cynische trek van onze eeuw&#x201d;,
-schreef Hellpách eenige jaren geleden, &#x201c;dat ze voortdurend het probleem behandelt
-van prostitutie, van politie-contrôle, van den leeftijd, waarop toestemming tot sexueelen
-omgang gegeven kan worden, van de &#x201c;blanke slavernij&#x201d;, en dat zij den moreelen strijd
-van de vrouwelijke ziel voorbijgaat, zonder eenige poging om haar brandende vragen
-te beantwoorden&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Aan den anderen kant zien we, dat medische schrijvers niet alleen met veel moreel
-vuur beweren, dat sexueele omgang buiten het huwelijk altijd en volkomen onnoodig
-is, maar bovendien voor de onschadelijkheid en zelfs voor de voordeelen van sexueele
-abstinentie pleiten.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Ribbing, de Zweedsche professor, raadt, in zijn <i lang="fr">Hygiène Sexuelle</i> sexueele abstinentie buiten het huwelijk aan, en beweert, dat ze onschadelijk is.
-Gilles de la Tourette, Féré, en Augagneur in Frankrijk zijn het daarmee eens. In Duitschland
-zegt Fürbringer (Senator and Kaminer, <i lang="en">Health and Disease in Relation to Marriage</i>, deel I, p. 228), dat zelfbeheersching mogelijk is en noodig, <span class="pagenum">[<a id="pb176" href="#pb176">176</a>]</span>hoewel hij toegeeft, dat ze toch in buitengewone gevallen ernstige schade kan doen.
-Eulenburg (<i lang="de">Sexuale Neuropathie</i>, p. 14), betwijfelt of wel iemand, die overigens een verstandig leven leidde, ooit
-ziek werd, of meer beslist neurasthenisch door sexueele abstinentie. Hegar ontkent
-in zijn antwoord op de argumenten van Bebel in zijn welbekend boek over vrouwen, dat
-sexueele abstinentie ooit satiriasis of nymphomania kan veroorzaken. Näcke, die herhaaldelijk
-het vraagstuk der sexueele abstinentie behandeld heeft (bv., <i lang="de">Archiv für Kriminal-Anthropologie</i>, 1903, deel I en <i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Juni 1908), houdt staande, dat sexueele abstinentie, op zijn ergst zeldzame en lichte
-ongunstige gevolgen kan hebben, en dat ze niet meer kans heeft om krankzinnigheid
-te veroorzaken, zelfs bij individuen die er aanleg voor hebben, dan de tegenovergestelde
-uitersten van sexueele excessen en masturbatie. Hij voegt er bij, dat voor zoover
-zijn eigen waarnemingen betreft, de patienten in krankzinnigengestichten maar zelden
-lijden onder hun gedwongen sexueele abstinentie.
-</p>
-<p>Het is echter in Engeland, dat de deugden van sexueele abstinentie het luidst en met
-den meesten nadruk verkondigd zijn, soms inderdaad met een groot gebrek aan verstandige
-matiging. Acton zet, in zijn <i lang="en">Reproductive Organs</i> het traditioneele Engelsche standpunt uiteen, evenals Beale in zijn <i lang="en">Morality and the Moral Question</i>. Een meer bekend vertegenwoordiger van hetzelfde gezichtspunt was Paget, die in zijn
-verhandeling over &#x201c;Sexueele Hypochondriasis&#x201d;, sexueelen omgang verbond met &#x201c;diefstal
-of leugen&#x201d;. Ook Sir William Gowers (<i lang="en">Syphilis and the Nervous System</i>, 1892, p. 126) verkondigt de voordeelen van &#x201c;ongeschonden kuischheid&#x201d;, meer speciaal
-als een methode om syphilis te vermijden<span class="corr" title="Niet in bron">.</span> Hij is echter niet zeer hoopvol, zelfs wat zijn eigen geneesmiddel aangaat, want
-hij voegt er bij: &#x201c;Wij kunnen maar weinig grond vinden voor de hoop, dat de kwaal
-zoodoende belangrijk zal verminderen&#x201d;. Hij zou echter aan het individu toch kuischheid
-willen prediken en doet het met al den ijver van een middeleeuwsch monnik. &#x201c;Met al
-de kracht, die kennis, welke ik bezit en met de autoriteit, die ik heb, geven kan,
-verklaar ik, dat geen mensch nog ooit in het minst er slechter aan toe was, omdat
-hij zelfbeheersching in praktijk bracht, of er beter aan toe, omdat hij dat niet deed.
-Van de laatsten zijn allen moreel slechter geworden; een duidelijke meerderheid is
-er ook physiek op achteruit gegaan; en voor geen klein deel is het resultaat, en dat
-zal het altijd zijn, volkomen physieke schipbreuk op een van de vele scherpe, puntige
-rotsen, die op den levensweg voorkomen en die niemand kan vermijden&#x201d;. In Amerika geldt
-hetzelfde standpunt in ruimen kring en Dr. J.&nbsp;F. Scott betoogt in zijn <i lang="en">Sexual-Instinct</i> (tweede druk, 1908, hoofdst. III) met veel kracht en met een grooten woordenvloed
-ten gunste van sexueele abstinentie. Hij wil zelfs niet toegeven dat de zaak van twee
-kanten beschouwd kan worden, hoewel als hij hierin gelijk had, de lengte en de kracht
-van zijn betoog onnoodig zouden zijn geweest.
-</p>
-<p>Onder medische autoriteiten, die de kwestie van sexueele abstinentie in den breede
-hebben behandeld is het inderdaad gewoonlijk niet mogelijk zulke onvermengd gunstige
-meeningen te vinden, als die ik juist aangehaald heb. Er kan echter geen twijfel aan
-zijn, dat een groot deel der medici, op den voorgrond tredende en uitstekende autoriteiten
-niet uitgesloten, als zij nu en dan tegenover de kwestie komen te staan of sexueele
-abstinentie onschadelijk is, meteen den weg zullen inslaan, die klaarblijkelijk den
-minsten tegenstand geeft en antwoorden: Ja. Slechts in een paar gevallen zullen zij
-eenige beperking maken bij dit bevestigend antwoord. Deze neiging wordt zeer goed
-geïllustreerd door een onderzoek gedaan door Dr. Ludwig Jacobsohn, van St. Petersburg
-(&#x201c;<span lang="de">Die Sexuelle Enthaltsamkeit im Lichte der Medizin</span>&#x201d;, <i lang="de">St. Petersburger Medizinische Wochenschrift</i>, Maart den 17den 1907). Hij schreef aan meer dan twee honderd bekende Russische en
-Duitsche professoren in de physiologie, neurologie, psychiatrie, om hun te vragen
-of zij sexueele abstinentie als onschadelijk beschouwden. De meerderheid gaf geen
-antwoord; elf Russische en acht en twintig Duitsche professoren antwoordden, maar
-vier <span class="pagenum">[<a id="pb177" href="#pb177">177</a>]</span>van hen zeiden alleen maar, dat &#x201c;zij geen persoonlijke ondervinding&#x201d; hadden etc.;
-er bleven er dus vijf en dertig over. Van deze was P.&nbsp;E. Pflüger, uit Bonn, sceptisch
-gestemd jegens het voordeel van eenige propaganda voor de abstinentie: &#x201c;als al de
-autoriteiten van de wereld verklaarden, dat abstinentie onschadelijk was, dan zou
-dat geen invloed op de jeugd hebben. Er zijn hier krachten in het spel, die door alle
-hinderpalen heenbreken&#x201d;. De onschadelijkheid van abstinentie werd toegegeven door
-Kräpelin, Cramer, Gärtner, Tuczek, Schottelius, Gaffky, Finkler, Selenew, Lassar,
-Seifert, Gruber; de laatste voegde er echter aan toe, dat hij zeer weinig abstinente
-jonge mannen kende, en dat hijzelf abstinentie alleen goed vond vóór de volle ontwikkeling,
-en omgang zelfs vóór dien tijd niet gevaarlijk achtte, als hij matig was. Brieger
-kende gevallen van abstinentie zonder schadelijke gevolgen, maar hij zelf meende,
-dat geen algemeene opinie kon gegeven worden. Jürgensen zeide, dat abstinentie <i>op zichzelf</i> niet schadelijk is, maar dat in sommige gevallen omgang een meer weldadigen invloed
-heeft. Hoffmann zeide, dat abstinentie onschadelijk is, en hij voegde er bij dat,
-hoewel ze zeker tot onanie leidt, deze beter is dan gonorrhea, om van syphilis te
-zwijgen, en gemakkelijk binnen de perken gehouden kan worden. Strümpell antwoordde,
-dat sexueele abstinentie onschadelijk is, en indirect nuttig, omdat ze beschermt tegen
-het gevaar van venerische ziekten, maar dat sexueele omgang, daar deze het normale
-is, altijd meer wenschelijk blijft. Hensen zeide, dat abstinentie niet onvoorwaardelijk
-aanbevolen kan worden. Rumpff antwoordde, dat abstinentie voor de meeste menschen
-niet schadelijk was vóór den leeftijd van dertig, maar dat er na dien leeftijd een
-neiging was tot geestelijke obsessies, en dat het huwelijk op vijf en twintigjarigen
-leeftijd gesloten moest worden. Ook Leyden meende dat abstinentie onschadelijk is
-tot omstreeks dertig jaar, waarna ze leidt tot psychische onregelmatigheden, vooral
-toestanden van angst en een zekere onnatuurlijkheid. Hein antwoordde, dat abstinentie
-onschadelijk is voor de meesten, maar dat ze bij sommigen leidt tot hysterische uitingen
-en indirect tot slechte gevolgen door masturbatie, terwijl voor den normalen mensch
-abstinentie niet direct weldadig kan zijn, omdat omgang natuurlijk is. Grützner meende,
-dat abstinentie bijna nooit schadelijk is. Neisser geloofde, dat een langer volgehouden
-abstinentie dan nu de gewoonte is, weldadig zou zijn, maar gaf toe, dat door onze
-beschaving de sexueele prikkels ontstaan; hij voegde er bij, dat hij natuurlijk voor
-gezonde menschen geen bezwaar zag in omgang. Hoche antwoordde, dat abstinentie volkomen
-onschadelijk is bij normale personen, maar niet altijd bij abnormale personen. Weber
-meende, dat ze een nuttigen invloed had door het vermeerderen van de kracht van den
-wil. Tarnowsky zeide, dat abstinentie goed is op jeugdigen mannelijken leeftijd, maar
-dat ze waarschijnlijk ongunstig zal werken na de vijf en twintig jaar. Orlow antwoordde,
-dat ze vooral in de jeugd onschadelijk is en dat een man even kuisch moest zijn als
-zijn vrouw. Popow zeide, dat abstinentie op iederen leeftijd goed is en de energie
-bewaart. Blumenau zeide, dat op den volwassen leeftijd abstinentie noch normaal noch
-weldadig is, en gewoonlijk tot masturbatie leidt, hoewel niet altijd tot nerveuze
-ongesteldheden; maar dat zelfs masturbatie beter is dan syphilis. Tschririew zag tot
-dertig jaar geen nadeel in abstinentie, en meende, dat sexueele zwakte waarschijnlijk
-eer volgen zou op exces dan op abstinentie. Tschish beschouwde abstinentie als weldadig
-eer dan als schadelijk tot vijf en twintig of acht en twintig, maar meende, dat het
-na dien leeftijd moeilijk was te beslissen; dan schijnen nerveuze veranderingen te
-worden veroorzaakt. Darkschewitz beschouwde abstinentie als onschadelijk tot vijf
-en twintig jaar. Fränkel zeide, dat ze onschadelijk is voor de meesten, maar dat voor
-een groot aantal menschen omgang noodzakelijk is. Erb&#x2019;s opinie wordt door Jacobsohn
-beschouwd als alleen te staan; hij plaatste den leeftijd, waarop abstinentie onschadelijk
-is op twintig jaar; na dien leeftijd beschouwde hij ze als nadeelig voor de gezondheid,
-en hij meent, dat ze een ernstige belemmering is voor het werk en voor het karakter,
-terwijl ze bij <span class="pagenum">[<a id="pb178" href="#pb178">178</a>]</span>neurotische personen tot nog ernstiger gevolgen leidt. Jacobsohn komt tot de conclusie,
-dat de algemeene opinie van hen, die de vraag beantwoorden, aldus kan uitgedrukt worden:
-&#x201c;De jeugd behoort abstinent te zijn. Abstinentie kan hen op geenerlei wijze benadeelen;
-integendeel, ze is weldadig. Als onze jonge menschen abstinent willen blijven en buitenechtelijk
-verkeer vermijden, dan zullen zij een hoog liefde-ideaal behouden en zich bewaren
-voor venerische ziekten&#x201d;.
-</p>
-<p>De onschadelijkheid van sexueele abstinentie werd in Amerika evenzeer verkondigd in
-een besluit, dat de <span lang="en">American Medical Association</span> in 1906 nam. De conclusie, die aldus formeel aangenomen werd, was in deze woorden
-vervat: &#x201c;Zelfbeheersching is niet onbestaanbaar met gezondheid&#x201d;. We moeten ons algemeen
-voor oogen stellen, dat abstracte voorstellen van deze soort geen waarde hebben, omdat
-zij niets beteekenen. Ieder persoon, die in het bezit van zijn verstand is, moet,
-als hij gesteld wordt voor den eisch stoutweg de verklaring &#x201c;Zelfbeheersching is niet
-onbestaanbaar met gezondheid&#x201d; goed te keuren of te verwerpen, die goedkeuren. Hij
-zou vast kunnen gelooven, dat zelfbeheersching onbestaanbaar is met de gezondheid
-van een ieder, en toch, als hij eerlijk was in het gebruik van de taal, zou het onmogelijk
-voor hem zijn om de vage en abstracte propositie, dat &#x201c;Zelfbeheersching niet onbestaanbaar
-is met gezondheid&#x201d; te verwerpen. Zulke verklaringen zijn daarom niet alleen waardeloos,
-maar werkelijk misleidend.
-</p>
-<p>Het is duidelijk, dat volstrekt onbeperkte opinies ten gunste van sexueele abstinentie
-niet berusten op medische, maar op wat de schrijvers beschouwen als te zijn moreele
-overwegingen. Bovendien is het, daar dezelfde schrijvers zich gewoonlijk even nadrukkelijk
-uitspreken over de voordeelen van sexueelen omgang in het huwelijk, duidelijk, dat
-zij zich schuldig gemaakt hebben aan een tegenstrijdigheid. Dezelfde daad kan niet,
-zooals Näcke terecht zegt, goed of slecht worden, al naar dat ze gedaan wordt in het
-huwelijk of daar buiten. Er is geen tooverkracht in een paar woorden, uitgesproken
-door een priester of een ambtenaar van den burgerlijken stand.
-</p>
-<p>Remondino (<i>loc. cit.</i>) merkt op, dat de autoriteiten, die zich schuldig hebben gemaakt aan verklaringen
-ten gunste van de onvoorwaardelijke voordeelen van sexueele abstinentie, dikwijls
-in drie dwalingen vervallen: (1) zij generaliseeren te veel; in plaats van ieder geval
-afzonderlijk te beschouwen, naar zijn aard; (2) zij stellen zich niet duidelijk voor
-oogen, dat de menschelijke natuur door zeer heterogene en samengestelde motieven beïnvloed
-wordt en dat men niet kan aannemen, dat ze alleen afhankelijk is van motieven van
-abstracte moraal; (3) zij negeeren het groote leger van onanisten en sexueel perversen,
-die niet klagen over sexueel lijden, maar die door het volhouden van een strenge sexueele
-abstinentie, voor zoover het normale verhoudingen betreft, langzamerhand in stroomen
-geraken, waaruit geen terugkeer mogelijk is.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Tusschen hen, die onvoorwaardelijk de onschadelijkheid van sexueele abstinentie toegeven
-of verwerpen, vinden wij een gematigde partij van autoriteiten, wier opinies meer
-voorwaardelijk zijn. Velen van hen, die deze meer voorzichtige positie innemen, zijn
-mannen, wier opinie groot gewicht in de schaal legt, en het is waarschijnlijk, dat
-eerder bij hen, dan bij de meer uiterste voorstanders aan beide zijden, de verstandigste
-zienswijze voorkomt. Een zoo samengestelde kwestie als deze kan niet goed alleen in
-het abstracte onderzocht worden en kan evenmin door kortweg een ontkenning of bevestiging
-opgelost worden. Het is een zaak, waarin ieder geval zijn eigen speciale en persoonlijke
-overweging vereischt.
-<span class="pagenum">[<a id="pb179" href="#pb179">179</a>]</span></p>
-<blockquote>
-<p class="first">&#x201c;Waar zulk een duidelijke tegenstelling tusschen de meeningen is, daar ligt de waarheid
-niet uitsluitend aan één kant&#x201d;, merkt Löwenfeld op (<i lang="de">Sexualleben und Nervenleiden</i>, tweede uitgave, p. 40). Sexueele abstinentie is zeker dikwijls nadeelig voor neuropatische
-personen. (Dit wordt tegenwoordig door een groot aantal autoriteiten aangenomen, en
-werd misschien het eerst beslist geconstateerd door <span class="corr" id="xd29e4379" title="Bron: Krafft Ebing">Krafft-Ebing</span>, &#x201c;<span lang="de">Ueber Neurosen durch Abstinenz</span>&#x201d;, <i lang="de">Jahrbuch für Psychiatrie</i> 1889, p. 1). Löwenfeld vindt geen speciale neiging tot neurasthenie onder de Katholieke
-geestelijkheid, en als ze voorkomt, is er geen reden een sexueele oorzaak aan te nemen.
-&#x201c;Bij gezonde en niet erfelijk neuropatische menschen is volkomen abstinentie mogelijk
-zonder nadeel voor het zenuwstelsel&#x201d;. Schadelijke gevolgen, gaat hij voort, komen,
-als zij zich voordoen, zelden voor tusschen de vier en twintig en zes en dertig jaar,
-en zelfs dan zijn ze gewoonlijk niet ernstig genoeg om aanleiding te geven tot een
-bezoek aan den dokter, daar ze voornamelijk bestaan in het veelvuldig voorkomen van
-zaaduitstortingen, pijn in de ballen of in het rectum, overgevoeligheid in tegenwoordigheid
-van vrouwen of het zich verdiepen in sexueele denkbeelden. Als zich echter omstandigheden
-voordoen, die speciaal de sexueele emoties prikkelen, dan kan neurasthenie veroorzaakt
-worden. Löwenfeld is het eens met Freud en Gattel, dat de angstneurose meermalen voorkomt
-bij de abstinenten, en dat zorgvuldig onderzoek aantoont, dat de abstinentie een factor
-is, die ze te voorschijn roept in beide seksen. Het is een gewoon verschijnsel bij
-jonge vrouwen, die getrouwd zijn met veel oudere mannen, en komt dikwijls voor in
-de eerste jaren van het huwelijk. Onder speciale omstandigheden kan abstinentie dus
-schadelijk zijn, maar over het geheel zijn de moeilijkheden, die voortkomen uit deze
-abstinentie niet ernstig; zij veroorzaken alleen bij uitzondering werkelijke stoornissen
-in de nerveuze en psychische sferen. Ook Moll neemt een dergelijk gematigd standpunt
-in. Hij beschouwt sexueele abstinentie vóor het huwelijk als het ideaal, maar hij
-wijst er op, dat wij alle doctrinaire uitersten bij het prediken van sexueele abstinentie
-moeten vermijden, omdat zulke prediking slechts leiden zal tot huichelarij. Omgang
-met prostituées en de neiging om van vrouw te veranderen als van een kleedingstuk,
-voeren tot verlies van gevoeligheid voor het geestelijke en persoonlijke element in
-de vrouw, terwijl de gevaren van sexueele abstinentie niet meer overdreven moeten
-worden dan de gevaren van sexueelen omgang (Moll, <i lang="la">Libido Sexualis</i> 1898, deel i p. 848; <i>id.</i>, <i lang="de">Konträre Sexualempfindung</i>, 1899, p. 588). Ook Bloch (in een hoofdstuk over de kwestie van sexueele abstinentie
-in zijn <i lang="de">Sexualleben unserer Zeit</i>, 1908) neemt een dergelijk standpunt in. Hij raadt aan onthouding in de jeugd en
-tijdelijke onthouding op den volwassen leeftijd, omdat zulke abstinentie waarde heeft
-niet alleen voor het behouden en wijzigen van de energie, maar ook om den nadruk te
-leggen op het feit, dat het leven andere dingen heeft om na te streven dan alleen
-sexueele. Redlich (<i lang="de">Medizinische Klinik</i>, 1908, No. 7) neemt in een nauwkeurige studie over de medische gezichtspunten van
-de kwestie, een gemiddeld standpunt in, wat de betrekkelijke voor- en nadeelen van
-sexueele abstinentie betreft. &#x201c;Wij zouden willen zeggen, dat sexueele abstinentie
-niet een toestand is, die onder alle omstandigheden en tot iederen prijs moet vermeden
-worden, hoewel het waar is, dat voor de meerderheid van de gezonde volwassen personen
-geregeld sexueel verkeer goed is en soms zelfs moet aangeraden worden&#x201d;.
-</p>
-<p>We kunnen er bijvoegen, dat van het standpunt van Christelijke godsdienstige moraal
-deze zelfde houding tusschen de uitersten van beide partijen, die de voordeelen van
-sexueele abstinentie erkent, maar er niet op staat, dat zij tot iederen prijs moeten
-verkregen worden, ook vertegenwoordigers heeft gevonden. Zoo behandelt in Engeland
-een Anglikaansch geestelijke, de <span class="corr" id="xd29e4405" title="Bron: Reverent">Reverend</span> H. Northcote (<i lang="en">Christianity and Sex Problems</i>, blz. 58, 60) gematigd en op sympathieke wijze de moeilijkheden van sexueele abstinentie;
-hij is er in het geheel niet van overtuigd, dat zulke abstinentie altijd een onvermengd
-voordeel is; terwijl in Duitschland een Katholiek priester, Karl Jentsch (<i lang="de">Sexualethik, <span class="pagenum">[<a id="pb180" href="#pb180">180</a>]</span>Sexual Justiz, Sexualpolizei</i>, 1900) zich er toe zet, de sterke en onvermengde beweringen van Ribbing ten gunste
-van de sexueele abstinentie te weerleggen. Jentsch drukt zijn opinie aldus uit: &#x201c;De
-houding van vaders, van de publieke opinie, van den Staat en van de Kerk tegenover
-den jongen man in deze zaak moest zijn: <a id="xd29e4416"></a>Tracht u te onthouden tot het huwelijk. Velen slagen hierin. Als gij slaagt, is het
-goed. Maar als ge niet kunt slagen, is het onnoodig uzelf verwijten te doen en u te
-beschouwen als een schurk of als een verloren zondaar. Als gij u maar niet overgeeft
-aan enkel genot of losbandigheid, maar tevreden zijt met wat noodig is om uw gemoedsrust,
-zelfbeheersching, en opgewekte geschiktheid tot werken te herstellen, en mits gij
-vooral de voorzorgen in acht neemt, die dokters of ervaren vrienden u op het hart
-drukken&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Als wij zoo de drie stroomen van meeningen van deskundigen over deze kwestie van sexueele
-abstinentie analyseeren en nauwkeurig onderzoeken&#x2014;de opinies van hen, die er gunstig
-jegens gestemd zijn, van hen, die er tegen zijn, en van hen die den middenweg kiezen&#x2014;dan
-kunnen we nauwelijks nalaten tot de conclusie te komen, dat de geheele discussie al
-zeer onbevredigend is. De toestand van &#x201c;sexueele abstinentie&#x201d; is een volkomen vage
-en onbepaalde toestand. Het onbepaalde karakter, het zinlooze zelfs van de uitdrukking
-&#x201c;sexueele abstinentie&#x201d; blijkt uit de veelvuldigheid waarmee zij, die er over redeneeren,
-aannemen dat ze kan, misschien zal, of zelfs moet omvatten masturbatie. Dat feit op
-zichzelf berooft ze voor een groot deel van haar waarde als moraal en ook als abstinentie.
-Op dit punt komen we inderdaad tot de meest fundamenteele critiek, die op het begrip
-van &#x201c;sexueele abstinentie&#x201d; toepasselijk is. Rohleder, een ervaren medicus en een erkend
-autoriteit in kwesties van sexueele pathologie, heeft de gangbare denkbeelden over
-&#x201c;sexueele abstinentie&#x201d; aan een scherpe critiek onderworpen in een tamelijk uitgebreid
-en belangrijk artikel<a class="noteref" id="xd29e4421src" href="#xd29e4421">3</a>. Hij ontkent, dat er strikte abstinentie bestaat. &#x201c;Sexueele abstinentie&#x201d;, zegt hij,
-<a id="xd29e4430"></a>in de strikte beteekenis van het woord, moet abstinentie in zich sluiten niet alleen
-van sexueelen omgang, maar ook van auto-erotische uitingen, van masturbatie, van homosexueele
-daden, van alle sexueel perverse handelingen. Ze moet verder omvatten een voortdurende
-abstinentie van toegeven aan erotische voorstellingen en wellustige droomerijen. Als
-het echter mogelijk is zoo het geheele psychische veld te maken tot een <i>tabula rasa</i>, voor zoover de sexueele werkzaamheid betreft&#x2014;en als ze dat niet voortdurend en onafgebroken
-is, dan is er geen strikte sexueele abstinentie&#x2014;dan, zegt Rohleder, moeten wij overwegen
-of we niet te doen hebben met een geval van sexueele ongevoeligheid, <i lang="la">anaphrodisia sexualis</i>. Dat is een kwestie die maar zelden zoo al ooit in het oog gevat wordt door hen,
-die sexueele abstinentie bespreken. Het is echter een uiterst gepaste kwestie, zooals
-Rohleder met nadruk zegt, want, als er sexueele ongevoeligheid <span class="pagenum">[<a id="pb181" href="#pb181">181</a>]</span>bestaat, dan vervalt de kwestie van sexueele abstinentie, daar wij ons alleen kunnen
-&#x201c;onthouden&#x201d; van handelingen, die in onze macht zijn. Volkomen sexueele ongevoeligheid
-is echter een zoo zeldzame toestand, dat ze in de praktijk buiten beschouwing kan
-blijven, en daar de sexueele impuls, als zij bestaat, door een physiologische noodzakelijkheid
-soms op een of andere wijze werkzaam moet worden&#x2014;zelfs als het, volgens het standpunt
-van Freud alleen maar is door verandering in een of anderen neurotischen toestand&#x2014;komen
-wij tot de conclusie, dat &#x201c;sexueele abstinentie&#x201d; strikt onmogelijk is. Rohleder heeft
-een paar gevallen gehad, waarbij het scheen dat hij met geen mogelijkheid kon ontkomen
-aan de conclusie, dat sexueele abstinentie bestond, maar bij deze alle vond hij later
-dat hij zich vergist had, meestal ten gevolge van de gewoonte van masturbatie bij
-den patient, waarvan hij meent, dat ze zeer veel voorkomt en zeer dikwijls vergezeld
-gaat van een hardnekkige poging om den medicus over het bestaan ervan te misleiden.
-De eenige soort van &#x201c;sexueele abstinentie&#x201d;, die bestaat, is een gedeeltelijke en tijdelijke
-abstinentie. In plaats van, zooals sommigen, te zeggen: &#x201c;Voortdurende abstinentie
-is onnatuurlijk en kan niet bestaan zonder lichamelijk en geestelijk nadeel&#x201d;, moesten
-we volgens Rohleder zeggen: &#x201c;Voortdurende abstinentie is onnatuurlijk en heeft nooit
-bestaan&#x201d;.
-</p>
-<p>Als we deze chaotische massa van opinies beschouwen, moeten wij wel gevoelen dat de
-geheele discussie om een zuiver negatief denkbeeld draait, en dat fundamenteele feit
-is verantwoordelijk voor wat op het eerste gezicht verbluffend tegenstrijdige verklaringen
-schenen te zijn. Als wij dat, wat algemeen beschouwd wordt als het godsdienstige en
-moreele standpunt van de zaak, zouden moeten uitschakelen, een standpunt, laten we
-dat niet vergeten, dat geen betrekking heeft op de essentieele natuurlijke feiten
-van de kwestie&#x2014;dan moeten we wel opmerken, dat deze groot schijnende verschillen in
-overtuiging binnen zeer nauwe en beuzelachtige grenzen zouden worden teruggebracht.
-</p>
-<p>Wij kunnen de impuls van reproductie niet gelijk stellen met de voedingsimpuls. Er
-zijn zeer belangrijke verschillen tusschen de twee, meer speciaal het fundamenteele
-verschil, dat, terwijl de bevrediging van de eene impuls absoluut noodzakelijk is
-voor het leven van het individu en van het ras beide, de bevrediging van de andere
-alleen absoluut noodzakelijk is voor het leven van het ras. Maar als we deze kwestie
-terug voeren tot een van &#x201c;sexueele abstinentie&#x201d;, dan plaatsen we ze klaarblijkelijk
-op dezelfde basis als die van abstinentie van voedsel, dat is te zeggen juist aan
-den tegenovergestelden pool dan waarop we ze plaatsen, als we ze (evenals in het voorafgaande
-hoofdstuk) beschouwen van het standpunt van ascetisme en kuischheid. Zoo komt het,
-dat er op deze negatieve basis werkelijk een belangwekkende analogie <span class="pagenum">[<a id="pb182" href="#pb182">182</a>]</span>bestaat <span class="corr" id="xd29e4444" title="Bron: tuschen">tusschen</span> onthouding van voedsel, hoewel die noodzakelijkerwijze alleen maar onvolkomen en
-voor korten tijd kan worden gehandhaafd, en sexueele abstinentie, die langer en meer
-volkomen volgehouden wordt. Een patient van Janet schijnt deze overeenkomst duidelijk
-aan te toonen. Nadia, die Janet vijf jaar lang kon bestudeeren, was een jonge vrouw
-van zeven en twintig, gezond en intelligent, en niet lijdende aan hysterie of anorexia,
-want zij had een normalen eetlust. Maar ze had een manie; zij wenschte mager te zijn
-en om dit doel te bereiken verminderde zij haar maaltijden tot op een minimum, alleen
-wat soep en een paar eieren. Zij leed zeer onder de abstinentie, die zij zich zelf
-zoo oplegde, en was altijd hongerig, hoewel soms haar honger verborgen werd door de
-onvermijdelijke maagbezwaren, door een zoo lang volharden in dit <i>régime</i> veroorzaakt. Soms was ze wel zoo hongerig geweest, dat ze begeerig alles verslonden
-had wat ze machtig kon worden, en herhaaldelijk kon zij de verleiding niet weerstaan
-in het geheim een paar biscuits te eten. Zulke daden veroorzaakten haar een verschrikkelijk
-berouw, maar toch deed zij ze weer. Zij besefte de groote krachtsinspanning, die van
-haar door deze levenswijze geëischt werd, en beschouwde zichzelf werkelijk als een
-heldin, omdat ze zoo lang weerstand bood. &#x201c;Soms&#x201d;, vertelde zij aan Janet, &#x201c;bracht
-ik uren door met denken aan voedsel, zoo hongerig was ik. Ik slikte mijn speeksel
-in, ik beet op mijn zakdoek, ik rolde mij over den grond, zoo verlangde ik naar eten.
-Ik zocht boeken op met beschrijvingen van maaltijden en feesten, ik trachtte mijn
-honger te bedaren, door mij te verbeelden dat ook ik al die goede dingen genoot. Ik
-was werkelijk uitgehongerd, en behalve een paar zwakheden met biscuits, weet ik dat
-ik veel moed getoond heb&#x201d;.<a class="noteref" id="xd29e4449src" href="#xd29e4449">4</a> Het denkbeeld, dat Nadia bewoog mager te willen wezen, komt overeen met het denkbeeld
-van den abstinenten mensch, dat hij &#x201c;moreel&#x201d; wil leven, en verschilt er alleen van
-doordat het het voordeel heeft van eenigszins meer positief en persoonlijk te zijn,
-want het denkbeeld van den persoon, die sexueel toegeven wil vermijden, omdat het
-&#x201c;niet goed&#x201d; is, is dikwijls niet alleen negatief, maar onpersoonlijk en opgelegd door
-zijn maatschappelijke en godsdienstige omgeving. Nadia&#x2019;s nu en dan voorkomende uitbarstingen
-van roekelooze begeerigheid komen overeen met de plotselinge impulsen om zijn toevlucht
-te nemen tot de prostitutie, en haar geheime zwakheden met de biscuits, gevolgd door
-scherp berouw, tot terugvallen in de gewoonte van masturbatie. Haar buien van strijd
-en van rollen op den grond zijn precies gelijk aan de uitbarstingen van nutteloos
-begeeren, die nu en dan voorkomen bij jonge abstinente mannen en vrouwen, als ze gezond
-en sterk zijn. Het in gedachten vervuld <span class="pagenum">[<a id="pb183" href="#pb183">183</a>]</span>zijn met maaltijden en met literaire beschrijvingen van maaltijden is duidelijk analoog
-met het bezig zijn van den abstinenten mensch met wellustige gedachten en erotische
-boeken. Ten slotte komt de overtuiging van Nadia, dat zij een heldin is, geheel overeen
-met de houding van zelfgenoegzaamheid, die de sexueel abstinenten zoo dikwijls kenmerkt.
-</p>
-<p>Als wij de diepe en suggestieve studie van Freud over het probleem van sexueele abstinentie
-met betrekking tot de &#x201c;beschaafde&#x201d; sexueele moraal raadplegen, dan vinden we, dat,
-hoewel hij geen melding maakt van de analogie met het onthouden van voedsel, zijn
-woorden voor het grootste gedeelte gelijkelijk toepasselijk zouden zijn op beide gevallen.
-&#x201c;De taak, een zoo machtig instinct als de sexueele impuls ten onder te brengen, anders
-dan door bevrediging&#x201d;, schrijft hij, <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>is er een, die de geheele kracht van een mensch verbruikt. Onderwerping door sublimeeren,
-door de sexueele krachten op hoogere paden van beschaving te leiden, kan misschien
-aan een minderheid gelukken, en zelfs aan deze alleen maar voor een tijd, het minst
-gemakkelijk in de jaren van vurige jeugdenergie. De meerderheid wordt neurotisch of
-komt op andere wijze in moeilijkheden. De ondervinding leert, dat het meerendeel van
-de &#x201c;beschaafde&#x201d; menschen door hun gestel niet opgewassen zijn tegen de taak der abstinentie.
-Wij zeggen wel, dat de strijd met dezen machtigen aandrang, en de nadruk die deze
-strijd legt op de ethische en æsthetische krachten in de ziel, het zieleleven, het
-karakter &#x201c;staalt&#x201d;, en voor eenige gunstig aangelegde naturen is dit waar; we moeten
-ook erkennen, dat het verschil in individueel karakter, dat zoo uitgesproken is in
-onzen tijd, alleen mogelijk wordt door sexueele beperkingen. Maar in verreweg de meeste
-gevallen verbruikt de strijd met de zinnelijkheid al de beschikbare kracht van het
-karakter, en dit juist op den tijd, dat de jonge man al zijn kracht noodig heeft om
-zich een plaats in de wereld te veroveren&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e4466src" href="#xd29e4466">5</a>.
-</p>
-<p>Als wij het probleem op deze negatieve basis van abstinentie geplaatst hebben, dan
-is het moeilijk in te zien hoe we de juistheid van Freud&#x2019;s conclusies kunnen betwisten.
-Zij gelden evenzeer <span class="pagenum">[<a id="pb184" href="#pb184">184</a>]</span>voor onthouding van voedsel als voor onthouding van sexueele liefde. Als wij het probleem
-op een meer positieve basis plaatsen, en als we in staat zijn de meer actieve en vruchtbare
-motieven van ascetisme en kuischheid op te roepen, dan is deze ongelukkige strijd
-tegen een natuurlijken aandrang veroordeeld. Als kuischheid een ideaal is van het
-harmonieuze spel van al de organische impulsen van ziel en lichaam, als ascetisme
-eigenlijk is het athletisch streven naar een waardig doel, dat, voor een tijd, een
-onverschilligheid veroorzaakt voor het bevredigen van de sexueele impulsen, dan staan
-wij op gezonden en natuurlijken grond en wordt er geen energie verspild in een vruchteloos
-streven naar een negatief doel, hetzij dit kunstmatig van buiten af opgelegd is, zooals
-gewoonlijk, of dat het vrijwillig gekozen is door het individu zelf.
-</p>
-<p>Want er is in werkelijkheid geen volkomen analogie tusschen sexueel verlangen en honger,
-tusschen abstinentie van sexueele verhoudingen en abstinentie van voedsel. Als we
-ze beide op de basis plaatsen van abstinentie, dan plaatsen we ze op een basis, die
-past voor de impuls voor sexueele liefde. Wij kunnen geen genoegen verschaffen en
-geen dienst bewijzen aan ons voedsel, als wij het eten. Maar de helft van sexueele
-liefde, misschien de meest belangrijke en veredelende helft, ligt in wat wij geven
-en niet in wat wij nemen. Als we deze kwestie terugbrengen tot het lage niveau van
-abstinentie, dan leggen we het zwaartepunt ervan niet alleen in een negatieve ontkenning,
-maar we maken er een kwestie van, die alleen ons zelf raakt. In plaats van te vragen:
-Hoe kan ik vreugde en kracht geven aan iemand anders? vragen we alleen: Hoe kan ik
-louter mijn deugd bewaren?
-</p>
-<p>Daarom is het, dat, van welk gezichtspunt we de kwestie ook beschouwen,&#x2014;hetzij met
-betrekking tot de in het oog springende tegenspraak, welke er is tusschen de autoriteiten,
-die deze kwestie besproken hebben, of van het door elkaar halen hier van moreele en
-physiologische overwegingen, of van het enkel negatieve en onnatuurlijke karakter
-van de &#x201c;deugd&#x201d;, die zoo ingesteld wordt, of in het mislukken, dat er in opgesloten
-ligt, van alle pogingen om de veredelende, altruïstische en wederkeerige zijde van
-sexueele liefde te vatten,&#x2014;van welk standpunt wij het probleem van &#x201c;sexueele abstinentie&#x201d;
-ook naderen, we moeten overeenkomen dit alleen te doen onder protest.
-</p>
-<p>Als wij dan besluiten het onderwerp nader te onderzoeken, en tot de overtuiging gekomen
-zijn&#x2014;aan welke wij, met het oog op al het bewijsmateriaal nauwelijks ontkomen kunnen&#x2014;dat,
-terwijl sexueele abstinentie, in zoover ze als mogelijk erkend kan worden, niet onbestaanbaar
-is met gezondheid, er toch vele volwassenen zijn, voor wie ze schadelijk is, en een
-nog veel grooter aantal voor wie ze, als ze lang aanhoudt, ongewenscht is, stuiten
-<span class="pagenum">[<a id="pb185" href="#pb185">185</a>]</span>we op een ernstig probleem. Het is een probleem, waar ieder mensch tegenover komt
-te staan, en vooral de medicus die geroepen kan worden in deze zaak ambtelijk raad
-te geven aan zijn medemenschen. Als sexueele verhoudingen soms wenschelijk zijn voor
-ongehuwde of gehuwde personen, die om de een of andere reden van de huwelijksvereeniging
-uitgesloten zijn, is een dokter dan gerechtigd zulke sexueele verhoudingen aan zijn
-patient aan te raden? Dit is een vraag, die dikwijls besproken en in tegenovergestelden
-zin beantwoord is.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Verschillende beroemde medici, vooral in Duitschland, hebben het voor den plicht van
-den dokter verklaard sexueelen omgang aan zijn patient aan te bevelen, telkens als
-hij dit noodig acht. Gyurkovechky, bij voorbeeld, heeft deze kwestie uitvoerig behandeld,
-en ze bevestigend beantwoord. Nyström (<i lang="de">Sexual-Probleme</i>, July, 1908, p. 413) zegt, dat het de plicht van den medicus is, in sommige gevallen
-van sexueele zwakte, als alle andere behandelingsmethoden gefaald hebben, sexueelen
-omgang als het beste geneesmiddel aan te bevelen. Dr. Max Marcuse acht het den onvoorwaardelijken
-plicht van den dokter, sexueelen omgang in sommige gevallen aan te raden, zoowel aan
-mannen als aan vrouwen, en heeft bij vele gelegenheden in dezen geest gesproken (b.v.
-<i lang="de">Darf der Arzt zum Ausserehelichen Geschlechtsverkehr raten?</i> 1904). Marcuse is gedecideerd van meening, dat een dokter, die, terwijl hij zich
-laat influenceeren door moreele, sociologische of andere overwegingen, nalaat sexueelen
-omgang aan te raden, als hij dien voor de gezondheid van den patient wenschelijk acht,
-zijn beroep onwaardig is, en òf de geneeskunde moest opgeven<span class="corr" id="xd29e4497" title="Niet in bron">,</span> òf zijn patienten naar andere dokters moest zenden. Deze houding schijnt, hoewel
-ze gewoonlijk niet zoo nadrukkelijk geuit wordt, in ruimen kring aangenomen te worden.
-Lederer gaat zelfs nog verder, als hij zegt (<i lang="de">Monatschrift für Harnkrankheiten und Sexuelle Hygiene</i>, 1906, deel 3), dat het de plicht van den medicus is een vrouw, die lijdende is door
-de impotentie van haar man, aan te raden omgang te hebben met een anderen man, en
-hij voegt er bij dat &#x201c;of zij dat doet met de toestemming van haar man, een zaak is,
-die den dokter niet aangaat, daar hij niet een bewaker is van de moraal, maar een
-bewaker van de gezondheid&#x201d;. De medici die in het publiek deze houding aannemen, vormen
-echter een kleine minderheid. In Engeland heeft, voor zoover ik weet, geen bekend
-medicus openlijk verklaard, dat het de plicht van den dokter is sexueelen omgang buiten
-het huwelijk aan te raden, hoewel, het is nauwelijks noodig het er bij te voegen,
-het in Engeland, evenals in andere landen voorkomt, dat dokters, zelfs vrouwelijke
-dokters, van tijd tot tijd in een persoonlijk onderhoud er hun ongehuwde en zelfs
-hun gehuwde patienten op wijzen, dat sexueele omgang waarschijnlijk weldadig zou zijn.
-</p>
-<p>De plicht van den dokter om sexueelen omgang aan te raden is met evenveel nadruk ontkend,
-als ze aangeprezen wordt. Zoo wilde Eulenburg (<i lang="de">Sexuale Neuropathie</i>, p. 43), onder geen voorwaarde buitenechtelijke verhoudingen aan zijn patient aanraden;
-<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>zulke raad ligt geheel buiten de bevoegdheid van den dokter&#x201d;. Ze wordt natuurlijk
-ontkend door hen, die sexueele abstinentie beschouwen als altijd onschadelijk, zoo
-niet weldadig. Maar ze wordt ook ontkend door velen, die meenen dat, onder bepaalde
-omstandigheden, sexueele omgang goed zou doen.
-</p>
-<p>Vooral Moll heeft, en dat bij vele gelegenheden, den plicht van den dokter besproken
-met betrekking tot de kwestie van het aanraden van sexueelen omgang buiten het huwelijk
-(b.v., in zijn uitgebreid werk <i lang="de">Aerztliche Ethik</i>, 1902; ook <i lang="de">Zeitschrift für Aerztliche Fortbildung</i>, 1905, Nos. 12&#x2013;15; <i lang="de">Mutterschutz</i>, 1905, Heft 3; <i lang="de">Geschlecht und Gesellschaft</i>, deel II blz. 8). Eerst was Moll geneigd het recht van den medicus om sexueelen omgang
-onder bepaalde <span class="pagenum">[<a id="pb186" href="#pb186">186</a>]</span>omstandigheden aan te bevelen, te handhaven; &#x201c;zoo lang als het huwelijk overmatig
-uitgesteld wordt en sexueele omgang buiten het huwelijk bestaat&#x201d;, schreef hij, (<i lang="de">Die Conträre Sexualempfindung</i>, tweede uitgave, p. 287), &#x201c;zoo lang, meen ik, dat we zulk een omgang therapeutisch
-mogen aanwenden, mits er geen rechten van een derde persoon (man of vrouw) worden
-gekrenkt&#x201d;. In al zijn latere geschriften echter, stelt Moll zich duidelijk en bepaald
-aan de tegenovergestelde zijde. Hij meent, dat de medicus geen recht heeft de mogelijke
-gevolgen van zijn raad over het hoofd te zien; die gevolgen kunnen wezen, het besmet
-worden met venerische ziekten, of, in het geval van een vrouw, zwangerschap en hij
-gelooft, dat deze ernstige gevolgen veel meer kans hebben voor te komen dan wel altijd
-toegegeven wordt door hen, die het goed recht van zulken raad verdedigen. En Moll
-wil ook niet toegeven, dat de medicus recht heeft de moreele zijden van de zaak over
-het hoofd te zien. Een dokter kan weten, dat een arm man vele dingen, die goed zijn
-voor zijn gezondheid zou kunnen krijgen door te stelen, maar hij kan hem niet aanraden
-te stelen. Moll neemt het geval van een Katholiek priester, die lijdt aan neurasthenie,
-voortkomende uit sexueele abstinentie. Zelfs al is de dokter er zeker van, dat de
-priester in staat zal zijn al de gevolgen van ziekte zoowel als van publiciteit te
-vermijden, dan is hij nog niet gerechtigd hem sexueelen omgang aan te raden. Hij moet
-in gedachte houden, dat hij, door een priester er toe te brengen zijn geloften van
-kuischheid te verbreken, aanleiding kan geven tot een geestelijken strijd en een bitter
-berouw, dat tot de slechtste resultaten kan leiden, zelfs voor de physieke gezondheid
-van den patient. Dergelijke moeilijkheden merkt Moll op, kunnen volgen op zulk een
-raad, als hij gegeven wordt aan een gehuwd man of een gehuwde vrouw, om niet te spreken
-van mogelijke echtscheidingsprocessen en daarmede samengaande ellenden.
-</p>
-<p>Rohleder (<i lang="de">Vorlesungen über Geschlechtstrieb und Gesamtes Geschlechtsleben der Menschen</i>) neemt in deze zaak een eenigszins gematigde houding aan. Als een algemeene regel
-is hij er bepaald tegen sexueelen omgang buiten het huwelijk aan te raden aan hen,
-die lijden aan gedeeltelijke of tijdelijke abstinentie (de eenige vorm van abstinentie
-die hij erkent), gedeeltelijk omdat de nadeelen van abstinentie niet ernstig of duurzaam
-zijn, en gedeeltelijk omdat de patient toch zeker zijn eigen oordeel in deze zaak
-zal volgen. Maar in sommige gevallen beveelt hij zulken omgang aan, en vooral aan
-bisexueele personen, op grond, dat hij zijn patient zoodoende bewaart voor de strafschuldige
-gevaren van homosexueele praktijken.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het schijnt mij toe, dat er niet de minste twijfel behoorde te wezen aan wat de correcte
-houding van den medicus naar aanleiding van deze kwestie van sexueelen omgang moet
-zijn. De dokter is nooit geroepen zijn patient sexueelen omgang buiten het huwelijk
-aan te raden, noch eenige wijze van verlichting, die gewoonlijk als onwettig beschouwd
-wordt. Er wordt gezegd, dat de medicus niets te maken heeft met overwegingen van de
-conventioneele moraal. Als hij meent, dat champagne goed zou zijn voor een armen patient,
-dan moest hij hem aanraden champagne te nemen; het ligt niet op zijn weg te overwegen
-of de patient de champagne zal vragen, leenen of stelen. Maar, ten slotte, zelfs als
-dat toegegeven is, dan moet nog gezegd worden, dat de dokter weet, dat de champagne,
-hoe ze dan ook verkregen is, waarschijnlijk niet vergiftig is. Als hij echter sexueelen
-omgang voorschrijft met dezelfde verheven onverschilligheid voor praktische overwegingen,
-dan weet hij dat niet. Als hij zulk een voorschrift geeft, dan weet <span class="pagenum">[<a id="pb187" href="#pb187">187</a>]</span>de dokter inderdaad in het minst niet, wat hij voorschrijft. Misschien berokkent hij
-zijn patient een venerische ziekte; misschien geeft hij hem de angsten en verantwoordelijkheden
-van een onwettig kind; hij, die het voorschrift geeft, is geheel in het duister. Hij
-is in dezelfde positie alsof hij een kwakzalversgeneesmiddel had voorgeschreven, waarvan
-hij de samenstelling niet kende, met nog het nadeel, dat het geneesmiddel veel meer
-machtig <span class="corr" id="xd29e4539" title="Bron: exploisief">explosief</span> kan blijken, dan het geval is met het gewoonlijk onschuldige gepatenteerde geneesmiddel.
-Het uiterste, wat een dokter eigenlijk kan doen, is het geval onpartijdig aan zijn
-patient voorleggen en hem op de gevaren wijzen. De oplossing moet de patient dan zelf
-uitwerken, zoo goed als hij kan, want zij sluit in zich maatschappelijke en andere
-overwegingen, die, terwijl ze geenszins buiten de sfeer der geneeskunde liggen, zeker
-volkomen buiten de macht liggen van den individueelen praktiseerenden geneesheer.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Ook Moll is van meening, dat deze onpartijdige voorstelling van de zaak vóor en tegen
-sexueelen omgang de plicht van den dokter in deze questie is. Het is inderdaad een
-plicht, waaraan de medicus in vele gevallen nauwelijks ontkomen kan. Moll wijst er
-op, dat het in geen geval gepaard kan gaan, zooals sommigen meenen, met het aanbevelen
-van sexueelen omgang. Het is integendeel, naar hij opmerkt, veel meer analoog met
-den plicht van den medicus bij operaties. Hij legt den patient den aard van de operatie
-voor, de voordeelen en de gevaren ervan, maar hij laat het aan het oordeel van den
-patient over of deze de operatie wil ondergaan of niet. Ook Lewitt (<i lang="de">Geschlechtliche Enthaltsamkeit und Gesundheitsstörungen</i>, 1905) komt, na de verschillende meeningen over deze <span class="corr" id="xd29e4548" title="Bron: kweste">kwestie</span> besproken te hebben, tot de conclusie, dat de dokter, als hij meent, dat omgang buiten
-het huwelijk weldadig zou zijn, de bezwaren moet uiteen zetten en het aan den patient
-overlaten zelf te beslissen.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Er is nog een reden, waarom een dokter, uit consideratie voor de heerschende moreele
-meeningen, ten minste onder de middelklasse, zich behoort te onthouden van het aanraden
-van buitenechtelijk verkeer: hij plaatst zich in een scheeve positie tegenover zijn
-maatschappelijke omgeving. Hij raadt een geneesmiddel aan, waarvan hij den aard niet
-openlijk erkennen kan, en zoo breekt hij het algemeene vertrouwen in hem af. De eenige
-medicus, die moreel gerechtigd is zijn patiënten aan te raden in buitenechtelijke
-verhoudingen te treden, is hij, die openlijk erkent, dat hij bereid is zulk een raad
-te geven. De dokter, die openlijk werkt voor maatschappelijke hervorming heeft misschien
-het moreele recht verworven raad te geven in overeenstemming met de strekking van
-zijn werkzaamheden in het publiek, maar zelfs dan nog kan het zeer twijfelachtig zijn
-of zijn raad gerechtvaardigd is, en het zou beter zijn als hij zijn pogingen voor
-maatschappelijke hervorming tot zijn publieke werkzaamheden beperkte. De stem van
-den dokter wordt, zooals Professor Max Flesch van Frankfort opmerkt, meer en meer
-gehoord in de ontwikkeling en den nieuwen groei van maatschappelijke instellingen;
-hij is een natuurlijk leider <span class="pagenum">[<a id="pb188" href="#pb188">188</a>]</span>in zulke bewegingen, en voorstellen tot verbetering komen feitelijk van hem. &#x201c;Maar&#x201d;,
-zooals Flesch voortgaat, &#x201c;in het openbaar de uitnemendheid van bestaande instellingen
-aan te nemen en in de intimiteit van de consultatie-kamer raad te geven, die de onvolmaaktheid
-van die instellingen bewijst, is onlogisch en verwarrend. Het is de taak van den medicus
-raad te geven, die in overeenstemming is met de belangen van de gemeenschap als een
-geheel, en die belangen eischen, dat er sexueele verhoudingen zullen aangeknoopt worden
-tusschen gezonde mannen en vrouwen, die in staat en bereid zijn de gevolgen van hun
-vereeniging op zich te nemen. Dat moet de leiddraad zijn voor het gedrag van den medicus.
-Alleen zoo kan hij worden, wat men tegenwoordig zoo dikwijls zegt, dat hij is, de
-leidsman van de natie&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e4556src" href="#xd29e4556">6</a>. Dit gezichtspunt is zooals we zien, niet geheel in overeenstemming met dat hetwelk
-aanneemt, dat de plicht van den medicus alleen en volkomen uitgaat naar zijn patient,
-zonder te letten op den invloed van zijn raad op diens maatschappelijk gedrag. De
-belangen van den patient gaan voor, maar ze zijn niet gerechtigd te komen in antagonisme
-tot de belangen van de maatschappij. De raad, die gegeven wordt door den wijzen medicus
-moet altijd in harmonie zijn met den maatschappelijken en moreelen toon van zijn tijd.
-Zoo komt het, dat de neiging onder de jongere generatie der medici tegenwoordig, om
-een actief deel te nemen in het verheffen van dien toon en in het bevorderen van maatschappelijke
-hervorming&#x2014;een neiging, die niet alleen bestaat in Duitschland, waar deze belangen
-zoo acuut geweest zijn, maar ook in een zoo conservatief land als Engeland&#x2014;vol belofte
-is voor de toekomst.
-</p>
-<p>De dokter is er gewoonlijk mee tevreden, zijn plicht jegens zijn patient wat de sexueele
-abstinentie betreft als voldoende vervuld te beschouwen, als hij tracht sexueele overgevoeligheid
-te verminderen door medische of hygiënische behandeling. Het behoeft echter nauwelijks
-gezegd te worden, dat de resultaten van zulk een behandeling gewoonlijk onvoldoende
-zijn, en soms heeft de behandeling zelfs een resultaat, dat het tegendeel is van wat
-werd bedoeld. De moeilijkheid is gewoonlijk, dat, om effect te hebben, de behandeling
-moet worden voortgezet tot een uiterste, dat niet alleen de geslachtswerkzaamheden
-uitput of ze terughoudt, maar ook de werkzaamheden van het geheele organisme, en als
-ze dat niet doet, kan ze eer een prikkel dan een kalmeerend middel blijken te zijn.
-Het is moeilijk en gewoonlijk onmogelijk de sexueele werkzaamheden van een mensch
-te scheiden van alle andere werkzaamheden van zijn organisme en invloed uit te oefenen
-op deze werkzaamheden alleen. Sexueele activiteit is zoo nauw verbonden <span class="pagenum">[<a id="pb189" href="#pb189">189</a>]</span>met de andere organische werkzaamheden, erotische weelderigheid is zoo zeer een bloem,
-gevoed door het geheele organisme, dat de slag, die ze verplettert, den geheelen mensch
-kan knakken. De bromiden worden algemeen erkend als machtige kalmeerende middelen,
-maar hun invloed in dit opzicht wordt eerst recht gevoeld als zij al de teerste krachten
-van het organisme hebben afgestompt. Physieke oefening wordt algemeen aanbevolen aan
-sexueel overgevoelige patiënten. Toch vinden de meeste menschen, mannen en vrouwen,
-dat lichaamsoefening een positieve prikkel is voor de sexueele werkzaamheid. Dit is
-vooral het geval met wandelen, en bizonder energieke jonge vrouwen, die last hebben
-van de hinderlijke werkzaamheid van haar gezonde sexueele emoties, brengen soms een
-groot deel van haar tijd door met vergeefsche pogingen in lange wandelingen haar activiteit
-te kalmeeren. Lichaamsoefening blijkt in dit opzicht alleen effect te hebben, als
-ze doorgevoerd wordt tot een hoogte, die algemeene uitputting veroorzaakt. Dan is
-inderdaad de sexueele werkzaamheid bedaard, maar tevens de geestelijke en lichamelijke
-werkzaamheden. Het is ongetwijfeld waar, dat oefeningen en spelen van alle soorten
-voor jonge menschen van beide geslachten een sexueel hygiënischen, zoowel als een
-algemeen hygiënischen invloed hebben, die ongetwijfeld weldadig is. Zij zijn in ieder
-geval beter dan langdurige zittende bezigheden. Maar het is dwaas te denken, dat spelen
-en oefeningen de sexueele impulsen zullen onderdrukken, want in zoover zij de gezondheid
-bevorderen, bevorderen zij al de impulsen, die het resultaat zijn van de gezondheid.
-Het eenigste, dat men ervan verwachten kan, is, dat zij de sexueele uitingen beperken
-door de energie, die zij voortbrengen, te verspreiden.
-</p>
-<p>Er zijn vele heilzame regels en voorzorgen, die niet zonder reden aangeraden worden
-als gunstig om de sexueele werkzaamheid te beperken of te verminderen. Het vermijden
-van warmte en het aanwenden van kou is een van de belangrijkste van deze. Een warm
-klimaat, een benauwde atmosfeer, zwaar bed-dek, warme baden, deze alle kunnen het
-sexueele stelsel zeer prikkelen, want dat stelsel is een oppervlakkig zintuigelijk
-orgaan, en al wat de huid in het algemeen prikkelt, prikkelt het sexueele systeem.
-Koude, die de huid samentrekt, doodt ook de sexueele gevoelens, een feit, dat de asceten
-van den ouden tijd kenden en zich ten nutte maakten. De kleederen en de houding van
-het lichaam zijn niet zonder invloed. Knellen of drukken in de buurt van de sexueele
-streek, zelfs een nauw corset, zoowel als inwendige druk, bijv. door een volle blaas,
-zijn bronnen van sexueele prikkeling. Slapen op den rug, waardoor het bloed zich ophoopt
-in de ruggemergscentra, werkt ook op dezelfde wijze, zooals al lang bekend is geweest
-aan hen, die nauwkeurig letten op sexueele <span class="corr" title="Bron: hygiene">hygiëne</span>; zoo wordt gezegd, dat het bij de orde der Franciskanen verboden <span class="pagenum">[<a id="pb190" href="#pb190">190</a>]</span>is op den rug te liggen. Voedsel en drank zijn voorts machtige sexueele prikkels.
-Dit geldt zelfs van het eenvoudigste en gezondste voedsel, maar meer speciaal van
-vleeschspijzen, en vooral van alcohol in zijn sterkste vormen, zooals geestrijke dranken,
-likeuren, mousseerende en zware wijnen, en zelfs van vele Engelsche bieren. Dit is
-ten allen tijde erkend door hen, die ascetisme beoefenden, en het is een van de meest
-afdoende redenen, waarom men de jeugd geen alcohol moet geven. Zooals de heilige Jeronimus
-opmerkte, toen hij aan Eustochion schreef, dat zij wijn moest vermijden als vergift,
-&#x201c;wijn en jeugd zijn de twee vuren der wellust. Waarom olie op het vuur te gieten&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e4580src" href="#xd29e4580">7</a>? Ook ledigheid, vooral als ze samengaat met een weelderig leven, bevordert de sexueele
-werkzaamheid, zooals Burton in den breede uiteenzet in zijn <i lang="en">Anatomy of Melancholy</i>, terwijl voortdurende bezigheid daarentegen de ronddoolende krachten concentreert.
-</p>
-<p>Geestesoefening heeft men somtijds evenals lichaamsoefening, aangeraden als een methode
-om sexueele opwinding te kalmeeren, maar ze schijnt onzeker te zijn in haar werking.
-Als ze zeer belangwekkend is en opwindend, dan kan ze de sexueele emotie eerder opwekken
-dan kalmeeren. Als ze weinig belangstelling opwekt, kan ze geenerlei invloed uitoefenen.
-Dit geldt zelfs van mathematische bezigheden, die door verschillende autoriteiten
-als hulpmiddelen bij sexueele <span class="corr" title="Bron: hygiene">hygiëne</span><a class="noteref" id="xd29e4595src" href="#xd29e4595">8</a> zijn aangeraden, o.a. ook door Broussais. &#x201c;Ik heb mechanisch geestelijk werk geprobeerd&#x201d;,
-schrijft een dame, &#x201c;zooals het oplossen van rekenkundige of algebraische problemen,
-maar het doet mij geen goed; het schijnt zelfs alleen maar de opwinding te verergeren&#x201d;.
-&#x201c;Ik studeerde en wendde mijn aandacht voornamelijk tot de wiskunde&#x201d;, schrijft een
-geestelijke, &#x201c;met de bedoeling om mijn sexueele neigingen te beteugelen. In zekere
-mate had ik succes. Maar bij het naderen van een <span class="corr" id="xd29e4601" title="Bron: oud">oude</span> vriend, door een stem of een aanraking, kwamen deze neigingen met vernieuwde kracht
-terug. Ik vond wiskunde over het geheel echter het beste ding om mijn belangstelling
-van vrouwen af te wenden, beter dan godsdienstige oefeningen, die ik <span class="pagenum">[<a id="pb191" href="#pb191">191</a>]</span>aanwendde toen ik jonger was (twee en twintig tot dertig)&#x201d;. Op hun best hebben zulke
-middelen echter alleen maar tijdelijke uitwerking.
-</p>
-<p>Het is gemakkelijker, het opwekken van sexueele impulsen te vermijden dan ze door
-<span class="corr" id="xd29e4608" title="Bron: hygienische">hygiënische</span> maatregelen tot zwijgen te brengen als ze eens opgewekt zijn. Daarom moeten in de
-kindsheid en jeugd al deze maatregelen met verstand in acht genomen worden, om iedere
-voorbarige sexueele opwinding te voorkomen. In een groep van stevige normale kinderen
-gaan invloeden, die we zouden kunnen verwachten dat <span class="corr" id="xd29e4611" title="Niet in bron">ze </span>sexueel zouden werken, ongemerkt voorbij. Aan het andere uiterste is een andere groep
-kinderen zoo <span class="corr" id="xd29e4613" title="Bron: neurotiech">neurotisch</span> en vroegtijdig gevoelig, dat geen voorzorgen hen zullen beschermen tegen zulke invloeden.
-Maar tusschen deze groepen zijn er andere kinderen, waarschijnlijk verreweg het grootste
-aantal, die weerstand bieden aan lichte sexueele aansporingen, maar die misschien
-voor sterker of langduriger invloeden bezwijken, en aan deze kunnen de zorgen van
-sexueele <span class="corr" title="Bron: hygiene">hygiëne</span> met voordeel besteed worden<a id="xd29e4619"></a><a class="noteref" id="xd29e4620src" href="#xd29e4620">9</a>.
-</p>
-<p>Na de puberteit, als de spontane en innerlijke stem der sekse zich ieder oogenblik
-plotseling kan doen hooren, worden soms alle voorzorgen over boord geworpen, en zelfs
-de jongeling of het jonge meisje, dat er het meest op uit was de idealen van kuischheid
-te bewaren, kan dikwijls weinig meer doen dan wachten tot de storm voorbij is. Het
-komt soms voor dat een lange periode van sexueelen storm en drang spoedig na de puberteit
-zich voordoet en dan wegsterft, hoewel er weinig of geen sexueele bevrediging geweest
-is, om gevolgd te worden door een periode van betrekkelijke kalmte. We moeten ons
-herinneren dat bij vele, misschien wel bij de meeste individuen, mannen en vrouwen,
-de sexueele begeerte, anders als bij honger of dorst, na een langdurigen strijd teruggebracht
-kan worden tot een min of meer kalmen staat, die, verre van nadeelig te zijn, zelfs
-nuttig kan zijn voor de lichamelijke en geestelijke kracht in het algemeen. Dit kan
-gebeuren hetzij sexueele bevrediging verkregen is of niet. Als er nooit eenige bevrediging
-van dien aard geweest is, dan is de strijd minder hevig en spoediger <span class="pagenum">[<a id="pb192" href="#pb192">192</a>]</span>voorbij, tenzij het individu van zeer erotisch temperament is. Als er bevrediging
-geweest is, als de geest vervuld is niet alleen met wenschen, maar met vreugdevolle
-ondervinding, waaraan het lichaam ook gewend is geraakt, dan is de strijd langer en
-neemt meer pijnlijk de gedachten in beslag. De verlichting echter, als ze komt, is
-soms meer volkomen en heeft meer kans verbonden te zijn met een toestand van psychische
-gezondheid. Want de grondondervindingen van het leven brengen onder normale omstandigheden
-niet alleen intellectueele gezondheid, maar gemoedsvrede. Een overwinning op de sexueele
-begeerten, die niet te eeniger tijd een bevrediging van deze begeerten genoten heeft,
-veroorzaakt zelden resultaten, die zich aanbevelen als rijk en mooi.
-</p>
-<p>In deze worstelingen zijn er echter geen blijvende overwinningen. In het geval van
-een groot aantal personen kan, hoewel er emotioneele veranderingen kunnen zijn, die
-afhangen van een menigte omstandigheden, nauwelijks gezegd worden, dat er een overwinning
-is. Of zij geven altijd toe aan de impulsen, die op hen aanstormen, of zij verzetten
-zich altijd tegen die impulsen, in het eerste geval met berouw, in het tweede met
-ontevredenheid. In beide gevallen wordt veel van hun leven, op den tijd dat het leven
-op zijn krachtigst is, verspild. Bij vrouwen, als zij toevallig sterke hartstochten
-hebben en roekelooze impulsen tot overgave, kunnen de resultaten zeer ontzenuwend
-zijn, zoo niet verwoestend voor het algemeene psychische leven. Het is inderdaad aan
-deze oorzaak, dat sommigen de veel voorkomende middelmatigheid van het werk van vrouwen
-op artistiek en intellectueel gebied meenen te moeten toeschrijven. Vrouwen van intellectueele
-kracht zijn dikwijls, zoo al niet gewoonlijk, vrouwen van sterke hartstochten, en
-als zij weerstand bieden aan de neiging om op te gaan in de plichten van het moederschap,
-dan worden haar levens dikwijls verspild in gevoels-conflicten en haar zieleleven
-<span class="corr" id="xd29e4633" title="Bron: verarmt">verarmd</span><a class="noteref" id="xd29e4635src" href="#xd29e4635">10</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">De mate, waarop sexueele abstinentie en de worstelingen, die ze in zich sluit, het
-individu het geheele leven door kan tegenhouden en in beslag nemen wordt goed duidelijk
-gemaakt in het volgende geval. Een dame, krachtig, stevig, en over het algemeen gezond,
-van groote intelligentie en hoog karakter, heeft den middelbaren leeftijd bereikt
-zonder te trouwen of ooit sexueele verhoudingen te hebben. Zij was een eenig kind,
-en toen ze tusschen den leeftijd van drie en vier jaar oud was, lichtte een vriendinnetje,
-die een jaar of zes <span class="pagenum">[<a id="pb193" href="#pb193">193</a>]</span>ouder was, haar in over de gewoonte van met haar sexueele deelen te spelen. Zij was
-op dezen leeftijd echter geheel zonder sexueele gevoelens, en ze geraakte op natuurlijke
-wijze van de gewoonte af, zonder eenige kwade gevolgen, toen zij de buurt en de nabijheid
-van dit meisje verliet, ongeveer een jaar later. Haar gezondheid was goed en zelfs
-schitterend, en zij ontwikkelde zich krachtig tijdens de puberteit. Op den leeftijd
-van zestien echter was een geestelijke schok de oorzaak, dat het quantum der menstruatie
-eenige jaren lang verminderde en tegelijk met deze vermindering trad vanzelf spontaan
-sexueele opwinding voor het eerst op. Zij beschouwde zulke gevoelens als abnormaal
-en ongezond, en spande al haar krachten van zelfbeheersching in om ze te weerstaan.
-Maar kracht van wil had geen macht om de gevoelens te verminderen. Er was voortdurende
-en gebiedende opwinding, met het gevoel van trilling, spanning, druk, uitzetting en
-kieteling, misschien vergezeld van eenige congestie in de ovariën, want zij voelde,
-dat er aan de linkerzijde een netwerk van sexueele zenuwen was, en eenige jaren later
-werd retroversie van den uterus ontdekt. Zij leidde een werkzaam leven met vele plichten,
-maar ze kon geen bezigheid verrichten zonder dezen ondergrond van sexueele overgevoeligheid,
-die voortdurende zelfbeheersching eischte. Dit ging min of meer acuut zoo door vele
-jaren lang, toen de menstruatie plotseling geheel ophield, lang vóór den gewonen leeftijd
-van het climacterium. Op denzelfden tijd hield de sexueele opwinding op en werd zij
-kalm, vredig en gelukkig. Verminderde menstruatie ging samen met sexueele opwinding,
-maar overvloedige menstruatie en de algeheele afwezigheid ervan gingen beide vergezeld
-van verlichting van de opwinding. Dit duurde twee jaar. Toen werd zij, voor een lichte
-anaemie, onderworpen aan een lange en in haar geval onoordeelkundige behandeling met
-onderhuidsche inspuitingen van strychnine. Van dien tijd af, vijf jaar geleden, tot
-nu toe, is er voortdurende sexueele opwinding geweest en moet zij altijd op haar hoede
-zijn, dat ze niet door een sexueelen aanval overweldigd wordt. Haar ellende wordt
-verergerd doordat haar tradities het haar onmogelijk maken (behalve onder zeer buitengewone
-omstandigheden) op de oorzaak van haar lijden te zinspelen. &#x201c;Een vrouw is al van tevoren
-in het nadeel&#x201d;, schrijft zij. &#x201c;Zij mag nooit tot iemand over zulk een onderwerp spreken.
-Zij moet haar tragedie alleen doorleven, glimlachend zooveel zij kan onder den druk
-van haar verschrikkelijken last&#x201d;. Haar lijden nog vermeerderend, heeft zij zich twee
-jaren geleden gedrongen gevoeld haar toevlucht te nemen tot masturbatie, en dat heeft
-ze sedert omstreeks eens in de maand gedaan; dit brengt niet alleen geen werkelijke
-verlichting, het laat prikkelbaarheid na, slapeloosheid en donkere kringen onder de
-oogen, en is ook een reden tot berouw voor haar, want zij beschouwt masturbatie als
-volkomen abnormaal en onnatuurlijk. Zij heeft getracht zich verlichting te verschaffen,
-niet alleen door de gewone methoden van physieke hygiëne, maar door suggestie, <span lang="en">Christian Science</span>, enz., maar alles tevergeefs. &#x201c;Ik mag zeggen&#x201d;, schrijft zij, &#x201c;dat het de meest hartstochtelijke
-wensch van mijn hart is van dezen keten los te komen, opdat ik de verschrikkelijke
-jarenlange weerstandsspanning kan laten verslappen, en op mijne wijze gelukkig zijn.
-Als ik deze ellende eens in de maand had, eens in de week, zelfs tweemaal in de week,
-dan zou het kinderspel zijn ze te boven te komen. Ik zou mijn toevlucht niet willen
-nemen tot onnatuurlijke middelen, in hoe geringe mate ook. Maar ook zelfbeheersching
-kan men niet steeds ongestraft in praktijk brengen, en ik heb soms een gevoel, of
-het niet langer uit te houden is&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Terwijl het dus een enorm groot voordeel is in de physieke en psychische ontwikkeling,
-als de uitbarsting van hinderlijke sexueele emoties vertraagd wordt tot de puberteit
-of den jongelingsleeftijd, en terwijl het een zeer groot voordeel is, nadat die uitbarsting
-heeft plaats gehad, in staat te zijn de heerschappij over <span class="pagenum">[<a id="pb194" href="#pb194">194</a>]</span>deze emotie te verkrijgen, zou het toch een waardelooze, ja een gevaarlijke overwinning
-zijn, die geen bevrediging met zich bracht, om de sexueele natuur geheel te vernietigen.
-&#x201c;Als ik maar drie weken geluk gehad had&#x201d;, zeide een vrouw, &#x201c;dan zou ik niet met het
-lot twisten, maar het geheele leven zoo volkomen ledig te doorleven, dat is verschrikkelijk<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>. Als zulke ledige zelfbeperking uit beleefdheid een deugd genoemd kan worden, dan
-is het maar een negatieve deugd. De personen, die haar bereiken, als het resultaat
-van aangeboren zwakke sexueele ontwikkeling, hebben (zooals <span class="corr" id="xd29e4659" title="Bron: Gyurkovechly">Gyurkovechky</span>, Fürbringer en Löwenfeld allen gelijkelijk opgemerkt hebben<span class="corr" id="xd29e4662" title="Niet in bron">)</span> een deugd gemaakt van hun zwakheid. Vele anderen, wier instincten minder zwak waren,
-hebben, als zij de sexueele begeerten in hun eerste jeugd met minachting verjoegen,
-bevonden, dat in het latere leven die vijand met tienvoudige kracht en misschien in
-onnatuurlijke vormen terugkeert<a class="noteref" id="xd29e4664src" href="#xd29e4664">11</a>.
-</p>
-<p>De opvatting van &#x201c;sexueele abstinentie&#x201d; is, zooals we zien, een volkomen valsche en
-kunstmatige opvatting. Ze is niet alleen slecht aangepast aan de hygiënische zijde
-van de zaak, maar ze roept ook geen echt moreele motieven op, want ze is uitsluitend
-egoïstisch. Ze wordt eerst echt moreel en waarlijk inspireerend, als we ze veranderen
-in de altruïstische deugd van zelfopoffering. Als we dat gedaan hebben, zien we, dat
-het element van abstinentie er in ophoudt tot het wezen ervan te behooren. &#x201c;Van Zelfopoffering&#x201d;,
-schrijft de auteur van een boek, handelende over het sexueele leven, &#x201c;wordt erkend
-dat het de basis is van deugd; de edelste voorbeelden van zelfopoffering worden ingegeven
-door sexueele liefde. Sympathie is het geheim van altruïsme; nergens is sympathie
-meer werkelijk en volkomen dan in de liefde. Moed, zoowel moreel als physiek, waarheidsliefde
-en eergevoel, ondernemingsgeest en de bewondering voor moreele waardigheid, worden
-ingegeven door liefde, meer dan door iets anders in de menschelijke natuur. Het celibaat
-ontzegt zich die inspiratie, of beperkt den invloed ervan, naar de mate van <span class="pagenum">[<a id="pb195" href="#pb195">195</a>]</span>zijn ontzegging van sexueele intimiteit. Zoo beteekent het opzettelijk aannemen van
-een voortdurend ongehuwd leven het beperken van de emotioneele en moreele ondervindingen
-in een mate, die, van het ruime wetenschappelijke standpunt uit, niet gerechtvaardigd
-wordt door een van de voordeelen, die volgens vrome gedachten er uit voort komen&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e4677src" href="#xd29e4677">12</a>.
-</p>
-<p>In een gezonde, natuurlijke orde zijn al de impulsen geconcentreerd in de vervulling
-van behoeften, niet in het zich ontzeggen ervan. Bovendien is het in deze speciale
-kwestie van sekse onvermijdelijk, dat de behoeften van anderen, en niet alleen de
-behoeften van het individu zelf, iemands gedrag zullen bepalen. Het zijn meer bepaald
-de behoeften van de vrouw, die den bepalenden factor vormen; want deze behoeften zijn
-veel meer verscheiden, samengesteld en bedriegelijk, en in het letten op de bevrediging
-ervan vindt de man een bron van eindelooze erotische satisfactie. Men zou kunnen denken,
-dat het invoeren van een altruïstisch motief hier enkel de eisch is van theoretische
-moraal, die er op staat, dat er een stevige rem zal zijn op het dierlijk instinct.
-Maar, zooals we den geheelen loop van dit boek door telkens weer zullen zien, is het
-zoo niet. Het dierlijk instinct zelf stelt dezen eisch. Het is een biologische wet,
-die door de geheele zoölogische wereld heerscht en op welke het algemeen voorkomen
-van het hof maken berust. Bij den mensch alleen is ze gewijzigd, omdat bij den mensch
-de sexueele behoeften niet zoo volkomen geconcentreerd zijn op reproductie, maar min
-of meer het geheele leven doordringen.
-</p>
-<p>Terwijl van het standpunt van de maatschappij, evenals van dat der natuur, het doel
-en oogmerk van de sexueele impuls de voortplanting is, en niets dan de voortplanting,
-is dat in het geheel niet waar voor het individu, waarvan het hoofddoel moet zijn
-zich harmonisch uit te leven met die gepaste consideratie voor anderen, die de levenskunst
-eischt. Zelfs als sexueele verhoudingen niet het minste verband hadden met de voortplanting&#x2014;zooals
-sommige stammen in Midden-Australië meenen&#x2014;dan zouden ze toch nog te rechtvaardigen
-zijn, en werkelijk een onmisbaar hulpmiddel vormen voor de beste ontwikkeling van
-het individu, want alleen in een zoo intieme verhouding als die der seksen hebben
-de mooiste gaven en neigingen volle vrijheid. Zelfs de heiligen kunnen de sexueele
-zijde van het leven niet ontgaan. De beste en meest volkomen heiligen, van Jeronimus
-tot <span class="corr" id="xd29e4686" title="Bron: Tolstoi">Tolstoy</span>&#x2014;zelfs de verdienstelijke Franciscus van Assisi&#x2014;hadden in hun verleden al de ondervindingen
-opgezameld, die samenwerken tot de volkomen verwerkelijking van het leven, en als
-dat niet zoo ware, zouden ze te minder heiligen geweest zijn.
-</p>
-<p>Het element van positieve deugd begint dus eerst daar, waar <span class="pagenum">[<a id="pb196" href="#pb196">196</a>]</span>het beheerschen van de sexueele impuls het standpunt van strenge en steriele abstinentie
-te boven is gekomen en geworden is niet alleen een opzettelijk weigeren van wat er
-slecht is in het sexueele, maar een opzettelijk aannemen van wat er goed in is. Eerst
-op dat oogenblik wordt zulk een beheerschen een werkelijk deel van de groote levenskunst.
-Want de levenskunst, evenals alle andere kunsten, is niet vereenigbaar met strengheid,
-maar ze ligt in het weven van een voortdurende harmonie tusschen weigeren en aannemen,
-tusschen geven en nemen<a class="noteref" id="xd29e4693src" href="#xd29e4693">13</a>.
-</p>
-<p>De toekomst behoort klaarblijkelijk aan hen, die langzaam aan bezig zijn gezondere
-tradities te maken voor den bouw van het leven. Het &#x201c;probleem van sexueele abstinentie&#x201d;
-zal meer en meer aan waarde verliezen. Dan blijven de groote werkelijkheid der liefde,
-de groote werkelijkheid der kuischheid. Zij zijn eeuwig. Tusschen die twee is er niets
-dan harmonie. De ontwikkeling van de eene sluit de ontwikkeling van de andere in zich.
-</p>
-<p>We hebben dit probleem van &#x201c;sexueele abstinentie&#x201d; ernstig moeten behandelen, omdat
-we de tradities van tweeduizend jaar achter ons hebben, die gegrond zijn op bepaalde
-idealen van sexueele wet en sexueele vrijheid, te zamen met de langdurige poging om
-gewoonten te vormen, die min of meer op die idealen berusten. Wij kunnen niet onmiddellijk
-aan deze tradities ontkomen, zelfs als wij zelf de geldigheid ervan in twijfel trekken.
-Wij moeten niet alleen hun bestaan erkennen, maar we moeten ook het feit aannemen,
-dat zij nog eenigen tijd in een groote mate de gedachten en zelfs tot op zekere hoogte
-de daden van bestaande gemeenschappen moeten beheerschen.
-</p>
-<p>Dat is zeker jammer. Het brengt mee het invoeren van een kunstmatigheid in een werkelijk
-natuurlijke orde. Liefde is werkelijk en positief; kuischheid is werkelijk en positief.
-Maar sexueele abstinentie is onwerkelijk en negatief, streng genomen misschien onmogelijk.
-De gevoelens van hen, die op het belang ervan den nadruk leggen, berusten hierop,
-dat een physiologisch proces goed of kwaad kan zijn al naar dat het uitgevoerd wordt
-onder bepaalde uiterlijke voorwaarden, die het geoorloofd maken of ongeoorloofd. Een
-daad van sexueelen omgang onder den naam van &#x201c;huwelijk&#x201d; is weldadig; precies dezelfde
-daad, onder den naam van &#x201c;gebrek aan zelfbeheersching&#x201d; is verderfelijk. Geen physiologisch
-proces, en nog minder eenig geestelijk proces, kan zulk een beperking verdragen. Men
-zou even goed kunnen zeggen dat een maal goed of slecht wordt, verteerbaar of onverteerbaar,
-afhankelijk van het feit of al dan niet een gebed uitgesproken is voor dat het gebruikt
-wordt.
-</p>
-<p>Het is daarom te betreuren, omdat zulk een opvatting in zijn <span class="pagenum">[<a id="pb197" href="#pb197">197</a>]</span>wezen onwerkelijk is en er op deze wijze een element van onwerkelijkheid ingevoerd
-wordt in een zaak van het grootste belang voor het individu en de maatschappij beide.
-Kunstmatige geschillen zijn opgeworpen, waar geen reden voor geschil behoeft te bestaan.
-Er is een strijd gevoerd, gekenmerkt door al de verwoedheid, die twisten kenmerkt
-over metaphysische en pseudo-metaphysische verschillen, die geen concrete basis hebben
-in de werkelijke wereld. Zooals in zulke gevallen gebeurt, was er ten slotte geen
-werkelijk verschil tusschen de twistenden, omdat het punt, waarover zij het oneens
-waren, onwerkelijk was. In waarheid had iedere zijde gelijk en had iedere zijde ongelijk.
-</p>
-<p>We zien, dat het noodig is dat de balans in evenwicht gehouden wordt. Een absolute
-vrijheid is slecht; een absolute abstinentie&#x2014;zelfs al worden sommigen door hun natuur
-of door de omstandigheden er krachtig toe gedrongen ze aan te nemen&#x2014;is ook slecht.
-Zij zijn beide even ver verwijderd van het goedige evenwicht der natuur. En we zien,
-dat de kracht, die op natuurlijke wijze deze balans in evenwicht houdt, het biologische
-feit is, dat de daad der sexueele vereeniging de bevrediging is van de erotische behoeften,
-niet van éen persoon, maar van twee.
-<span class="pagenum">[<a id="pb199" href="#pb199">199</a>]</span></p>
-</div>
-<div class="footnotes">
-<hr class="fnsep">
-<div class="footnote-body">
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4089" href="#xd29e4089src">1</a></span> Dit gezichtspunt was een dubbelzinnige verbetering van de opvatting, die, zooals Westermarck
-heeft aangetoond, onder primitieve volken algemeen heerschte, n.l. deze, dat de sexueele
-daad een vrouw alleen vernedert en haar waarde vermindert, in zooverre zij het eigendom
-is van een ander persoon, die de werkelijk benadeelde persoon is.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4089src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4103" href="#xd29e4103src">2</a></span> Op deze ingewikkelde tegenstrijdigheid is van godsdienstige zijde fijn gewezen door
-den Rev. H. Northcote, <i lang="en">Christianity and Sex Problems</i>, p. 53.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4103src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4421" href="#xd29e4421src">3</a></span> &#x201c;<span lang="de">Die Abstinentia Sexualis</span>&#x201d;, <i lang="de">Zeitschrift für Sexualwissenschaft</i>, Nov. 1908.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4421src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4449" href="#xd29e4449src">4</a></span> P. Janet, &#x201c;<span lang="fr">La Maladie du Scrupule</span>&#x201d;, <i lang="fr">Revue <span class="corr" id="xd29e4456" title="Bron: Phylosophique">Philosophique</span></i>, Mei 1901.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4449src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4466" href="#xd29e4466src">5</a></span> Zie Freud, <i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Maart 1908. Zooals Adele Schreiber ook aantoont (<i lang="de">Mutterschutz</i>, Jan. 1907, p. 30), is het niet genoeg te bewijzen, dat abstinentie niet gevaarlijk
-is; we moeten in de gedachte houden, dat de geestelijke en physieke energie, die verbruikt
-wordt voor het onderdrukken van dit machtige instinct dikwijls een vroolijke, energieke
-natuur verandert in een zwakke schaduw. Evenzoo zegt Helene Stöcker (<i lang="de">Die Liebe und die Frauen</i>, p. 105): &#x201c;De kwestie, of abstinentie schadelijk is, is, om de waarheid te zeggen,
-een belachelijke kwestie. Men hoeft geen zenuw-specialist te zijn om te weten, als
-iets dat vanzelf spreekt, dat een leven van gelukkige liefde en huwelijk het gezonde
-leven is, en dat de geheele afwezigheid daarvan wel leiden moet tot ernstige zenuw-depressie,
-zelfs als er geen directe physiologische stoornissen kunnen worden aangetoond&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4466src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4556" href="#xd29e4556src">6</a></span> Max Flesch, &#x201c;<span lang="de">Ehe, <span class="corr" id="xd29e4560" title="Bron: Hygiëne">Hygiene</span> und Sexuelle Moral</span>&#x201d;, <i lang="de">Mutterschutz</i>, 1905, aflevering 7.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4556src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4580" href="#xd29e4580src">7</a></span> &#x201c;Ik heb twee jaar lang nauwkeurige ondervinding en omgang met de Trappisten gehad&#x201d;,
-schreef Dr. Butterfield van Natal (<i lang="en">British Medical Journal</i>, Sept. 15, 1906, p. 668), &#x201c;als medisch verzorger en als geloovig Katholiek beide.
-Ik heb ze bestudeerd en hun leven, gewoonten en diëet onderzocht, en hoewel ik het
-niet graag aan zou nemen, omdat het voor mij persoonlijk niet past, is de groote massa
-van hen van een absoluut ideale gezondheid en kracht, zij mankeeren zelden iets, zijn
-in staat tot veel werk, geestelijk en lichamelijk. Hun leven is zeer eenvoudig en
-zeer regelmatig. Het zou moeilijk zijn een gezonder gemeenschap van mannen en vrouwen,
-met volkomen gelijkmatigheid van humeur&#x2014;op dit laatste leg ik den nadruk&#x2014;te vinden.
-Gezondheid straalt uit hun oogen, hun gelaat en hun daden. Alleen bij ziekte of bij
-lange reizen worden hun krachtige spijzen toegestaan&#x2014;vleesch, eieren, enz.&#x2014;of alcohol<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4580src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4595" href="#xd29e4595src">8</a></span> Féré, <i lang="fr">L&#x2019;Instinct Sexual</i>, tweede uitgave, p. 332.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4595src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4620" href="#xd29e4620src">9</a></span> Het leven op het land, zooals we gezien hebben toen we de verhouding daarvan tot sexueele
-vroegrijpheid bespraken, is aan den eenen kant het ongekende van een bescherming tegen
-sexueele invloeden. Maar aan den anderen kant, voor zoover het hard werken op het
-land in zich sluit en eenvoudig <a id="xd29e4622"></a>leven, onder omstandigheden die niet prikkelend zijn voor het zenuwstelsel, <span class="corr" id="xd29e4624" title="Niet in bron">is </span>het gunstig voor een aanmerkelijk uitgestelde sexueele werkzaamheid in de jeugd en
-voor een betrekkelijke zelfbeheersching. Ammon vond in den loop van zijn anthropologische
-onderzoekingen op Badensche lotelingen, dat sexueele omgang op het land zeldzaam was
-voor de twintig, en dat zelfs sexueele zaaduitstortingen tijdens den slaap zeldzaam
-waren voor de negentien of twintig. In de dorpen wordt ook gezegd, herhaalt hij, dat
-niemand het recht heeft meisjes na te loopen die nog geen geweer draagt, en de oudere
-jongens mishandelen soms brutaal iederen jongeren jongen, die met een meisje gevonden
-wordt. Ongetwijfeld gaat dit dikwijls vooraf aan veel losbandigheid later.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4620src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4635" href="#xd29e4635src">10</a></span> Het overwicht in aantal, dat ongetrouwde onderwijzeressen nu in het Amerikaansche
-schoolsysteem verkregen hebben, heeft bij vele goede opmerkers ernstige bezorgdheid
-gewekt, en men zegt, dat het bij jongens en meisjes onbevredigende onderwijsresultaten
-oplevert. Een bekend autoriteit, Professor McKeen Cattell (&#x201c;<span lang="en">The School and the Family</span>&#x201d;, <i lang="en">Popular Science Monthly</i>, Jan. 1909) gaat, waar hij verwijst naar dit overheerschen van &#x201c;oude juffrouwen zonder
-levenskracht of geslacht&#x201d;, zoover van te zeggen, dat &#x201c;het eindresultaat van dit feit,
-dat men de ongetrouwde vrouw de gewone onderwijzeres laat zijn, geweest is, dat het
-een kwestie geworden is of het niet een voordeel zou zijn voor het land, als de geheele
-schoolplant uitgeroeid kon worden&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4635src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4664" href="#xd29e4664src">11</a></span> Corre (<i lang="fr">Les Criminels</i>, p. 351) zegt, dat van de dertien priesters, veroordeeld wegens misdaad, er zes schuldig
-waren aan sexueele pogingen op kinderen, en van de drie en tachtig veroordeelde onderwijzers
-acht en veertig soortgelijke misdrijven hadden begaan. Dit was op een tijd, toen onderwijzers
-praktisch bijna gedwongen waren een ongehuwd leven te leiden; veranderde omstandigheden
-hebben voor een groot deel deze soort van misdrijf onder hen verminderd. Zonder dat
-het tot misdaad komt, ondervinden vele moreele en godsdienstige mannen, geestelijken
-en anderen, die een ernstig abstinent leven geleid hebben in hun jeugd, soms op middelbaren
-leeftijd of later de uitbarsting van bijna niet te beheerschen sexueele impulsen,
-normaal of abnormaal. Bij vrouwen nemen zulke uitingen dikwijls den vorm aan van als
-een obsessie vervolgende gedachten, zooals b.v. in het geval (<i lang="fr">Comptes-Rendus Congrès International de Médecine</i>, Moscou, 1897, deel IV, p. 27) van een kuische vrouw, die den drang in zich voelde
-om te kijken naar de geslachtsdeelen van mannen.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4664src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4677" href="#xd29e4677src">12</a></span> J.&nbsp;A. Godfrey, <i lang="en">The Science of Sex</i>, p. 138.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4677src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4693" href="#xd29e4693src">13</a></span> Zie bv. Havelock Ellis, &#x201c;<span lang="en">St. Francis and Others</span>&#x201d;, <i lang="en">Affirmations</i>.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4693src">&#x2191;</a></p>
-</div>
-</div>
-</div>
-<div id="ch7" class="div1 chapter"><span class="pagenum">[<a href="#xd29e383">Inhoud</a>]</span><div class="divHead">
-<h2 class="main">PROSTITUTIE</h2>
-<p><span class="pagenum">[<a id="pb201" href="#pb201">201</a>]</span></p>
-<div class="argument">
-<p class="first">I. <i>De Orgie.</i>&#x2014;De godsdienstige oorsprong van de orgie.&#x2014;Het losbandigheidsfeest.&#x2014;Erkenning van de
-orgie door de Grieken en Romeinen.&#x2014;De orgie onder natuurvolken.&#x2014;Het drama.&#x2014;Het doel,
-beoogd door de orgie.
-</p>
-<p>II. <i>De oorsprong en de ontwikkeling van de prostitutie.</i>&#x2014;De definitie van prostitutie.&#x2014;Prostitutie onder natuurvolken.&#x2014;De voorwaarden, waaronder
-beroeps-prostitutie ontstaat.&#x2014;Geheiligde prostitutie.&#x2014;De dienst van Mylitta.&#x2014; Het
-uitoefenen van de prostitutie met het doel een huwelijksgift te verkrijgen.&#x2014;Het ontstaan
-van de wereldlijke prostitutie in Griekenland.&#x2014;Prostitutie in het Oosten: Indië, China,
-Japan, enz.<span class="corr" id="xd29e4725" title="Bron: ">&#x2014;</span>Prostitutie in Rome.&#x2014;De invloed van het Christendom op de prostitutie.&#x2014;De poging om
-de prostitutie te bestrijden.&#x2014;Het middeleeuwsch bordeel.&#x2014;Het ontstaan van de courtisane.&#x2014;Tullia
-d&#x2019;Arragona, Veronica Franco, Ninon de Lenclos.&#x2014;Latere pogingen om de prostitutie uit
-te roeien.&#x2014;Het politietoezicht op de prostitutie.&#x2014;De nutteloosheid hiervan wordt langzamerhand
-algemeen erkend.
-</p>
-<p>III. <i>De oorzaken van de prostitutie.</i>&#x2014;Prostitutie als een deel van het huwelijkssysteem.&#x2014;Het complex van oorzaken voor
-de prostitutie.&#x2014;De motieven, aangegeven door de prostituées.&#x2014;(1) De economische factor
-van de prostitutie.&#x2014;Armoede is zelden het hoofd-motief voor de prostitutie.&#x2014;Maar de
-economische druk oefent een zeer werkelijken invloed uit.&#x2014;Het hooge percentage van
-de <span class="corr" id="xd29e4732" title="Bron: prostitutées">prostituées</span> geleverd door de dienstboden.&#x2014;Beteekenis van dit feit.&#x2014;(2) De biologische factor
-van de prostitutie.&#x2014;De zoogenaamde geboren prostituée.&#x2014;De aangehaalde identiteit met
-den geboren misdadiger.&#x2014;Het sexueele instinct bij prostituées.&#x2014;De physieke en psychische
-eigenaardigheden van prostituées.&#x2014;(3) De moreele noodzakelijkheid als een factor in
-het bestaan van de prostitutie.&#x2014;De moreele voorstanders van de prostitutie.&#x2014;De moreele
-houding van het Christendom jegens de prostitutie.&#x2014;De houding van het protestantisme.&#x2014;Nieuwere
-voorstanders van de moreele noodzakelijkheid van de prostitutie.&#x2014;(4) Waarde van de
-beschaving als een factor van de prostitutie.&#x2014;De invloed van het stadsleven.&#x2014;De behoefte
-aan opwinding.&#x2014;Waarom dienstmeisjes zoo dikwijls prostituée worden.&#x2014;De geringe rol,
-die de verleiding speelt.&#x2014;Prostituées komen in grooten getale van het land.&#x2014;De lokstem
-van de beschaving trekt vrouwen naar de prostitutie.&#x2014;De overeenkomstige aantrekking
-wordt door mannen gevoeld.&#x2014;De <span class="corr" id="xd29e4735" title="Bron: prostitutée">prostituée</span> als kunstenares en als leidsvrouw van de mode.&#x2014;De bekoring van het vulgaire.
-</p>
-<p>IV. <i>De tegenwoordige houding der maatschappij tegenover de prostitutie.</i>&#x2014;Het verval van het bordeel.&#x2014;De neiging tot humaniseeren van de prostitutie.&#x2014;De pecuniaire
-zijde van de kwestie.&#x2014;De Geisha.&#x2014;De Hetere.&#x2014;De moreele opstand tegen de prostitutie.&#x2014;Vuile
-ondeugd gegrond op dure <span class="pagenum">[<a id="pb202" href="#pb202">202</a>]</span>deugd.&#x2014;De gewone houding tegenover prostituées.&#x2014;De wreedheid hiervan is absurd.&#x2014;De
-noodzakelijkheid de prostitutie te hervormen.&#x2014;De noodzakelijkheid het huwelijk te
-hervormen.&#x2014;Deze beide behoeften hangen nauw met elkaar samen.&#x2014;De daarbij in aanmerking
-komende dynamische betrekkingen.</p>
-</div>
-</div>
-<div class="divBody">
-<div id="ch7.1" class="div2 section"><span class="pagenum">[<a href="#toc">Inhoud</a>]</span><div class="divHead">
-<h3 class="main"><span class="divNum">I.</span> De orgie</h3>
-</div>
-<div class="divBody">
-<p class="first">De traditioneele moraal, de godsdienst en de ingestelde conventies te zamen voeren
-niet alleen tot het uiterste van strenge abstinentie, maar ook tot dat van ongebonden
-uitspatting. Zij prediken en idealiseeren het eene, maar zij drijven hen, die er niet
-naar kunnen leven, tot het tegenovergestelde uiterste. In de groote eeuwen van den
-godsdienst gebeurt het zelfs, dat de gestrengheid van het voorschrift der abstinentie
-min of meer opzettelijk getemperd wordt, doordat men nu en dan uitbarstingen van losbandigheid
-toestaat. Zoo komt het tot de orgie, die in de middeleeuwsche dagen bloeide, en die
-in de ruimste beteekenis van het woord een algemeen verschijnsel is, omdat zij in
-iedere geordende en werkzame beschaving, die opgebouwd is op natuurlijke energieën,
-die door min of meer onvermijdelijke beperkingen gebonden zijn, een functie te vervullen
-heeft.
-</p>
-<p>De beschouwing van de orgie, mogen we zeggen, heft ons uit de enkel sexueele sfeer
-op naar een hooger en ruimer gebied, dat tot den godsdienst behoort. Het Grieksche
-woord <i>orgeia</i> had oorspronkelijk betrekking op het uitoefenen van riten tot godsdienstige doeleinden,
-hoewel later, toen de dansen van de bacchanaliën en dergelijke hun heilig en inspireerend
-karakter verloren, het denkbeeld, dat zulke dingen immoreel waren, door het Christendom
-gevoed werd<a class="noteref" id="xd29e4754src" href="#xd29e4754">1</a>. Toch was het Christendom zelf in zijn oorsprong een orgie van de hoogere geestelijke
-werkzaamheden, die vrij waren gemaakt van de onsympathieke slavernij der klassieke
-beschaving, een groot feest van de armen en de nederigen, de slaven en de zondaars.
-En toen met de noodzakelijkheid van ordelijke maatschappelijke organisatie het Christendom
-opgehouden had dit te zijn, erkende het nog, evenals het heidendom dit gedaan had,
-de behoefte aan een orgie nu en dan. Het blijkt dat er in 743, op een synode gehouden
-in Henegouwen, gewezen werd op de Februari-uitspatting (<i lang="la">de Spurcalibus in februario</i>) als een heidensche gewoonte; toch was het juist dit heidensche feest, dat in de
-door de Christelijke Kerk erkende gewoonten overging als de voornaamste orgie van
-het kerkjaar, het groote karnaval, dat voorafging aan de lange vasten voor Paschen.
-De viering van den Vastenavond-Dinsdag en den voorafgaanden Zondag vormden een <span class="pagenum">[<a id="pb203" href="#pb203">203</a>]</span>Christelijk bacchanaal, waaraan alle klassen deelnamen. De grootste vrijheid van beweging
-werd aangemoedigd; &#x201c;sommigen loopen zonder eenige schaamte naakt, anderen kruipen
-op handen en voeten, sommigen op stelten, weer anderen bootsen dieren na&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e4768src" href="#xd29e4768">2</a>. Mettertijd verloor het karnaval zijn sterkst kenmerkende trekken als bacchanaal,
-maar het behoudt nog zijn meest essentieele karakter als een geoorloofde tijdelijke
-verslapping van den druk van beperkingen en conventies, door de gewoonte opgelegd.
-Het middeleeuwsche losbandigheidsfeest&#x2014;een brassend doorgebrachte nieuwjaarsnacht&#x2014;dat
-van de 12<sup>de</sup> eeuw af, vooral in Frankrijk, gewoonte werd&#x2014;vertoonde een duidelijk beeld van een
-Christelijke orgie in zijn meest uitgelaten vorm, want hier werden de heiligste kerkelijke
-ceremonies phantastisch geparodieerd. De kerk erkende, volgens Nietzsche, zooals alle
-wijze wetgevers, dat, waar groote impulsen en gewoonten moeten aangekweekt worden,
-er schrikkeldagen dienden ingeschoven, waarop deze impulsen en gewoonten opzij gezet
-kunnen worden om er zoo opnieuw naar te leeren hongeren<a class="noteref" id="xd29e4781src" href="#xd29e4781">3</a>. De geestelijkheid nam in deze volksfeesten de leiding, want voor de menschen van
-dien tijd, zooals Méray opmerkte, &#x201c;bood de tempel bevrediging voor de menschelijke
-behoeften in al hun schakeeringen; zij vonden hier onderricht in hun plichten, troost
-voor al hun smarten, bevrediging voor alle vreugden. De heilige feesten van het middeleeuwsch
-Christendom waren niet een overblijfsel uit den Romeinschen tijd; zij kwamen voort
-uit het hart der Christelijke maatschappij&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e4787src" href="#xd29e4787">4</a>. Maar, geeft Méray toe, alle groote en krachtige volken van het Oosten en het Westen
-hebben het noodig geacht soms met hun heilige dingen te spelen.
-<span class="pagenum">[<a id="pb204" href="#pb204">204</a>]</span></p>
-<p>Onder de Grieken en Romeinen is deze behoefte overal zichtbaar, niet alleen in hun
-tooneel en hun literatuur over het algemeen, maar in het dagelijksch leven. Zooals
-Nietzsche naar waarheid opmerkt (in zijn <i lang="de">Geburt der Tragödie</i>) erkenden de Grieken alle natuurlijke impulsen, zelfs die, welke schijnbaar onwaardig
-zijn, en verhinderden ze kwaad uit te richten door er kanalen voor te openen, waarin,
-op speciale dagen en bij speciale godsdienstige plechtigheden, het te veel aan energie
-kon afgevoerd worden zonder nadeel te berokkenen. Plutarchus, de laatste en meest
-invloedrijke van de Grieksche moralisten zegt terecht, als hij feesten bepleit (in
-zijn verhandeling &#x201c;<span lang="en">On the Training of Children</span>&#x201d;), dat wij &#x201c;zelfs bij bogen en harpen de snaren los maken, om ze weer opnieuw te
-kunnen spannen&#x201d;. Seneca, misschien de invloedrijkste van de Romeinsche, zoo niet van
-de Europeesche moralisten, raadde zelfs dronkenschap nu en dan aan. &#x201c;Soms&#x201d;, schreef
-hij in zijn <i lang="la">de Tranquillitate</i>, &#x201c;moesten we zelfs komen tot den toestand van bedwelming, niet om ons in den wijn
-te verdrinken, maar om er diep in onder te duiken. Want hij vaagt zorgen weg en heft
-onzen geest op uit de diepste diepten. De uitvinder van den wijn wordt <i lang="la">Liber</i> genoemd, omdat hij de ziel van de dienstbaarheid der zorgen bevrijdt, ze verlost
-uit de slavernij, ze aanvuurt, en ze sterker maakt voor alle ondernemingen&#x201d;. De Romeinen
-waren een strenger en ernstiger volk dan de Grieken, maar juist om die reden erkenden
-zij de noodzakelijkheid, nu en dan aan hun moreele krachten den vrijen loop te laten,
-om hun veerkracht te behouden, en moedigden zij het houden van feesten aan, die door
-veel meer vrijheid waren gekenmerkt dan die van de Grieken. Toen deze feesten hun
-moreele sanctie begonnen te verliezen en in verval geraakten, was de achteruitgang
-van Rome begonnen.
-</p>
-<p>Over de geheele wereld, de meest primitieve natuurvolken niet uitgesloten&#x2014;want zelfs
-het leven der natuurvolken is opgebouwd op systematische beperkingen, die soms behoefte
-hebben aan ontspanning&#x2014;wordt het principe van de orgie erkend en aangenomen. Zoo beschrijven
-Spencer en Gillen<a class="noteref" id="xd29e4815src" href="#xd29e4815">5</a> de Nathagura of vuurceremonie van den stam der Warramunga in Centraal-Australië,
-een feest, waaraan door beide seksen wordt deelgenomen, waarbij al de gewone regels
-van het maatschappelijk leven verbroken worden, een soort van Saturnalia, waarbij
-er echter geen sexueele vrijheid is, want sexueele vrijheid is, we behoeven het nauwelijks
-<span class="pagenum">[<a id="pb205" href="#pb205">205</a>]</span>te zeggen, geen essentieel deel van de orgie, zelfs als de orgie den last der sexueele
-beperkingen verlicht. In een geheel ander deel van de wereld, in Britsch Columbië,
-geloofden de Salische Indianen, volgens Hill Tout<a class="noteref" id="xd29e4823src" href="#xd29e4823">6</a>, dat, lang voordat de blanken kwamen, hun voorouders een Sabbath of zevende-dagfeest
-in acht namen om te dansen en te bidden, waartoe men bijeenkwam bij het opgaan der
-zon en danste tot den namiddag. De Sabbath of periodiek terugkeerende orgie,&#x2014;niet
-een dag van druk en beperking maar een vreugdefeest, een rust van al de plichten van
-het dagelijksch leven,&#x2014;heeft, zooals we weten, een hoofdrol gespeeld in vele van de
-oude geordende beschavingen, waarop de onze opgebouwd is<a class="noteref" id="xd29e4828src" href="#xd29e4828">7</a>; het is zeer waarschijnlijk, dat de duurzaamheid van deze oude beschavingen nauw
-verbonden was met hun erkenning van de behoefte aan een Sabbath-orgie. Zulke feesten
-zijn werkelijk, zooals Crawley opmerkt, processen van reiniging en krachtshernieuwing,
-pogingen, &#x201c;den ouden mensch&#x201d; af te leggen en &#x201c;den nieuwen mensch&#x201d; aan te trekken,
-om met nieuwe energie den weg van het dagelijksch leven weder te betreden<a class="noteref" id="xd29e4836src" href="#xd29e4836">8</a>,
-</p>
-<p>De orgie is een instelling, die haar beteekenis geenszins alleen voor het verleden
-heeft. Integendeel eischen de hooge druk, de starre routine, de grauwe eentonigheid
-van het moderne leven dringend oogenblikken van organische verlichting, hoewel de
-juiste vorm, die die orgiastische verlichting aanneemt, noodzakelijk veranderen moet
-met andere maatschappelijke veranderingen. Zooals Wilhelm von Humboldt zeide, &#x201c;evenals
-de menschen lijden noodig hebben om sterk te worden, zoo hebben zij vreugde noodig
-om goed te worden&#x201d;. Charles Wagner, die in later tijd (in zijn <i lang="fr">Jeunesse</i>) aandringt op dezelfde behoefte in ons moderne leven betreurt het, dat het dansen
-op de oude, vrije, en natuurlijke wijze uit de mode geraakt, of ongezond geworden
-is. Dansen is inderdaad de meest fundamenteele en primitieve vorm van de orgie, en
-degene, die het volkomenst en gezondst zijn roeping vervult. Want, terwijl <span class="pagenum">[<a id="pb206" href="#pb206">206</a>]</span>het ongetwijfeld, zooals we onder de dieren zien, een proces is, waardoor sexueele
-tumescentie veroorzaakt wordt, is het brandpunt ervan geenszins noodzakelijk sexueele
-detumescentie, maar het kan zelfs een detumesceerende ontlading worden van opgezamelde
-spanning. Om deze reden was het, dat, ten minste in vroeger dagen, de geestelijkheid
-in Spanje, op moreele gronden, openlijk den nationalen hartstocht voor het dansen
-aanmoedigde. Onder beschaafde volken van de nieuwere tijden, begint de orgie meer
-en meer een vorm aan te nemen, die alleen op de hersenen werkt, die minder gezond
-is, omdat ze niet leidt tot harmonieuze ontlading langs motorische kanalen. In deze
-betrekkelijk passieve vormen echter, begint de orgie steeds duidelijker naar voren
-te treden. Het beroemde gezegde van Aristoteles over de functie van de tragedie als
-een &#x201c;reiniging&#x201d; schijnt een erkenning te zijn van de weldadige gevolgen van de orgie<a class="noteref" id="xd29e4853src" href="#xd29e4853">9</a>. Wagner&#x2019;s muziekdrama&#x2019;s beroepen zich machtig op deze behoefte; het tooneel, nu evenals
-altijd, vervult een groot werk van dezelfde soort, geërfd uit de oude dagen, toen
-het de geordende uitdrukking was van een sexueel feest<a class="noteref" id="xd29e4859src" href="#xd29e4859">10</a>. Het tooneel begint inderdaad, in den tegenwoordigen tijd meer en meer van belang
-te worden en te naderen tot de meer ernstige dramatische opvoeringen uit de klassieke
-dagen, doordat het verplaatst is naar het daglicht en naar de open lucht. Voornamelijk
-Frankrijk heeft het initiatief genomen tot deze opvoeringen, die een zekere analogie
-vertoonen met de Dionysische feesten van de oudheid en de mysterie- en moraliteitsspelen
-van de middeleeuwen. De beweging begon eenige jaren geleden in Oranje. In 1907 waren
-er in Frankrijk al dertig openluchttooneelen (<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span><span lang="fr">Théâtres de la Nature</span>&#x201d;, &#x201c;<span lang="fr">Théâtres du Soleil</span>&#x201d;, enz.), terwijl men voor het eerst sinds den klassieken tijd, in Marseille een openluchttooneel
-opgericht heeft<a class="noteref" id="xd29e4880src" href="#xd29e4880">11</a>. In Engeland heeft de belangstelling van de bevolking zich ook verder uitgestrekt
-naar dramatische opvoeringen, en de kort geleden ingestelde optochten, die uitgevoerd
-worden en waaraan deelgenomen wordt door de bevolking van de streek, die vertoond
-wordt in de optocht, zijn feesten van hetzelfde karakter. In Engeland zijn echter
-tegenwoordig de werkelijk populaire orgiastische feesten de Bank-holidays, waarmee
-zich nu en dan andere feesten verbinden, zooals de &#x201c;Maffekings&#x201d;, enz., die dikwijls
-door betrekkelijk onbeteekenende nationale gebeurtenissen worden te <span class="pagenum">[<a id="pb207" href="#pb207">207</a>]</span>voorschijn geroepen, maar die toch nog voldoende zijn om orgiastische emoties op te
-wekken, even echt als die van de oudheid, hoewel ze schoonheid en godsdienstige wijding
-missen. Het is inderdaad gemakkelijk voor enghartige en strenge menschen zulke uitingen
-aan te zien met een meerderheidslachje, maar in de oogen van den moralist en den philosoof
-oefenen deze feesten een weldadigen en voorbehoedenden invloed uit. In iederen tijd
-van saaie en eentonige routine&#x2014;en alle beschaving sluit zulk een routine in zich&#x2014;worden
-vele natuurlijke impulsen en functies onderdrukt; zij vervallen tot uitdroging of
-perversie. Tegen dit gevaar zijn deze oogenblikken van vreugdevol bijeen zijn en van
-levensuiting noodig, oogenblikken waarin zij niet noodzakelijk hun volle werkzaamheid
-bereiken, maar waarin ze in alle gevalle, zooals Cyples het uitdrukt, zich bewust
-kunnen worden van de groote mogelijkheid van de krachten, die ze in zich dragen<a class="noteref" id="xd29e4891src" href="#xd29e4891">12</a>.
-</p>
-</div>
-</div>
-<div id="ch7.2" class="div2 section"><span class="pagenum">[<a href="#toc">Inhoud</a>]</span><div class="divHead">
-<h3 class="main"><span class="divNum">II.</span> De oorsprong en de ontwikkeling van de prostitutie</h3>
-</div>
-<div class="divBody">
-<p class="first">De meer verfijnde vormen van de orgie bloeien in de beschaving, hoewel zij, daar zij
-voornamelijk de hersenen prikkelen, niet de weldadigste of de meest werkzame zijn.
-De meer primitieve en musculaire vormen van de orgie hebben, aan den anderen kant,
-neiging onder den invloed der beschaving in discrediet te geraken en voor zoover mogelijk,
-geheel onderdrukt te worden. Dit is voor een deel de wijze waarop de beschaving de
-prostitutie bevordert. Want de orgie in haar primitieve vormen zoekt, als haar verboden
-wordt zich openlijk te vertoonen, het donker; ze verbindt zich met een fundamenteel
-instinct, waarvoor de beschaafde maatschappij geen volledige wettige bevrediging biedt;
-ze verschanst zich midden in het beschaafde leven, en vormt zoodoende een probleem,
-dat uiterst moeilijk en belangrijk is<a class="noteref" id="xd29e4904src" href="#xd29e4904">13</a>.
-</p>
-<p>Er wordt gewoonlijk gezegd, dat de prostitutie altijd en overal heeft bestaan. Die
-bewering is in het geheel niet juist. Een soort van amateur-prostitutie wordt nu en
-dan bij natuurvolken gevonden, maar gewoonlijk is het niet voordat het barbarisme
-volkomen ontwikkeld is en een zeker stadium van beschaving <span class="pagenum">[<a id="pb208" href="#pb208">208</a>]</span>nadert, dat goed ontwikkelde prostitutie gevonden wordt. Ze bestaat in systematischen
-vorm in iedere beschaafde maatschappij.
-</p>
-<p>Wat is prostitutie? Er is veel gestreden over de juiste definitie van prostitutie<a class="noteref" id="xd29e4916src" href="#xd29e4916">14</a>. De Romein Ulpianus zeide, dat een prostituée iemand was, die openlijk haar lichaam
-geeft aan een aantal mannen zonder keuze, voor geld<a class="noteref" id="xd29e4929src" href="#xd29e4929">15</a>. Soms is er gezegd, dat een prostituée iemand is, die zich aan vele mannen geeft.
-Om juist te zijn, moet een definitie echter passen op beide seksen gelijkelijk, en
-we zouden zeker aarzelen een man, die sexueelen omgang gehad heeft met vele vrouwen,
-een <span class="corr" id="xd29e4934" title="Bron: prostitué">prostituée</span> te noemen. Het begrip van de koopbaarheid, de bedoeling de gunsten van het lichaam
-te verkoopen, behoort tot het wezen van het begrip prostitutie. Zoo geeft Guyot de
-definitie van een prostituée als &#x201c;een persoon voor wie sexueele verhoudingen ondergeschikt
-zijn aan winstbejag&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e4937src" href="#xd29e4937">16</a>. Het is echter niet juist een prostituée te definieeren enkel als een vrouw, die
-haar lichaam verkoopt. Dat wordt alle dagen gedaan door vrouwen, die trouwen om een
-huis en een middel van bestaan te krijgen, en toch, hoe immoreel dit gedrag zijn mag
-van een hoog ethisch standpunt, het zou niet goed zijn en zelfs misverstand veroorzaken,
-als we het prostitutie noemden<a class="noteref" id="xd29e4949src" href="#xd29e4949">17</a>. Het is daarom beter een prostituée te definieeren als een vrouw, die tijdelijk haar
-sexueele gunsten aan verschillende personen verkoopt. Zoo is, volgens Wharton&#x2019;s <i lang="en">Law-lexicon</i> een prostituée &#x201c;een vrouw, die zonder onderscheid met mannen verkeert voor loon<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>; Bonger zegt, dat &#x201c;die vrouwen prostituées zijn, die haar lichaam verkoopen voor
-het uitoefenen van sexueele daden en hiervan een beroep maken<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span><a class="noteref" id="xd29e4962src" href="#xd29e4962">18</a>; Richard zegt, dat &#x201c;een prostituée een vrouw is, die zich openlijk geeft aan den
-eersten den besten voor een geldelijke belooning&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e4968src" href="#xd29e4968">19</a>. Daar, ten slotte, het veel voorkomen van de <span class="pagenum">[<a id="pb209" href="#pb209">209</a>]</span>homo-sexualiteit geleid heeft tot het bestaan van mannelijke <span class="corr" id="xd29e4979" title="Bron: prostitués">prostituées</span>, moet de definitie gesteld worden in een vorm, die geen betrekking heeft op sekse,
-en we kunnen daarom zeggen, dat een geprostitueerde een persoon is, die er een beroep
-van maakt de lusten van verschillende personen van de tegenovergestelde of van dezelfde
-sekse te bevredigen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het behoort tot het wezen der zaak, dat de daad van prostitutie als een gewoonte uitgevoerd
-wordt met &#x201c;verschillende personen&#x201d;. Een vrouw, die haar onderhoud verdient door de
-maîtres te zijn van een man, wien zij trouw is, is geen prostituée, hoewel zij er
-dikwijls later een wordt en er vroeger een geweest kan zijn. Het juiste punt, waarop
-een vrouw een prostituée begint te zijn, is een kwestie van groot belang in landen,
-waar de prostituées onderworpen zijn aan contrôle. Zoo ontmoette, niet lang geleden
-in Berlijn, een meisje, dat de maîtres was van een rijken kavalerie-officier en door
-hem onderhouden werd, tijdens de ziekte van den officier toevallig een man, dien zij
-vroeger gekend had, en zij noodigde hem eens of twee keer uit haar te bezoeken, terwijl
-ze geschenken in geld van hem kreeg. Dit kwam op de een of andere wijze ter kennis
-van de politie, en zij werd gearresteerd en tot een dag gevangenisstraf veroordeeld
-als een niet ingeschreven prostituée. Bij hooger beroep werd het vonnis echter vernietigd.
-Liszt zegt in zijn <i lang="de">Strafrecht</i>, dat een meisje, dat haar geheele inkomen of een deel van haar inkomen krijgt van
-&#x201c;vaste verhoudingen&#x201d; niet ontucht als bedrijf uitoefent in den zin van de Duitsche
-wet (<i lang="de">Geschlecht und Gesellschaft</i>, Jahrgang 1, Heft 9, p. 345).</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het is niet heel gemakkelijk den oorsprong uit te leggen van de systematische beroeps-prostitutie,
-met het bestaan waarvan we in de beschaafde maatschappij bekend zijn. De amateur-soort
-van prostitutie, die soms opgemerkt is onder primitieve volken&#x2014;dat is het feit, dat
-een man een vrouw een geschenk mag geven als hij tracht haar te overreden hem toe
-te staan omgang met haar te hebben&#x2014;is inderdaad geen prostitutie, zooals wij die kennen.
-Het geschenk is in zulk een geval alleen maar een deel van een soort van hof maken,
-dat leidt tot een tijdelijke verhouding. De vrouw behoudt min of meer haar maatschappelijke
-positie en is niet gedwongen er een beroep van te maken zich te verkoopen, omdat van
-nu af aan geen andere loopbaan mogelijk voor haar is. Toen Cook in Nieuw-Zeeland kwam,
-ondervonden zijn mannen, dat de vrouwen niet onoverwinlijk waren, &#x201c;maar de termen
-en de wijze van toestemming waren even fatsoenlijk als die in het huwelijk bij ons&#x201d;,
-en &#x201c;volgens hun opvattingen was de overeenkomst even onschuldig&#x201d;. De toestemming van
-de vrienden der vrouw was noodig, en als de voorbereidende maatregelen getroffen waren,
-was het noodig deze &#x201c;dame voor den nacht&#x201d; met &#x201c;dezelfde égards te behandelen, die
-hier noodig zijn voor de vrouw, die men voor zijn leven heeft, en de minnaar, die
-zich eenige vrijheden <span class="pagenum">[<a id="pb210" href="#pb210">210</a>]</span>aanmatigde, waardoor daaraan tekort gedaan werd, kon er van op aan, dat hij werd teleurgesteld&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e4996src" href="#xd29e4996">20</a>. Men zegt, dat op sommige van de Melaneesische eilanden de vrouwen soms voor een
-tijd prostituées werden of wegens haar slecht gedrag soms gedwongen werden prostituées
-te worden; zij werden echter niet bijzonder veracht en als ze op deze wijze een zekere
-mate van bezit verworven hadden, konden ze een goed huwelijk sluiten, en daarna zou
-het niet gepast zijn haar te herinneren aan haar vroegere loopbaan<a class="noteref" id="xd29e5002src" href="#xd29e5002">21</a>.
-</p>
-<p>Als de prostitutie het eerst optreedt bij een primitief volk, dan gebeurt het soms,
-dat er weinig of geen schande aan gehecht wordt, omdat de gemeenschap er nog niet
-aan gewoon is geraakt, eenige speciale <span class="corr" id="xd29e5010" title="Bron: waarte">waarde</span> te hechten aan de aanwezigheid van maagdelijkheid. Schurtz haalt uit het werk van
-een ouden Arabischen aardrijkskundige Al-Bekri eenige belangwekkende opmerkingen aan
-over de Slaven: &#x201c;De vrouwen van de Slaven zijn, nadat ze getrouwd zijn, trouw aan
-haar echtgenooten. Als echter een jong meisje verliefd wordt op een man, dan gaat
-zij naar hem toe en bevredigt haar hartstocht. En als een man trouwt en hij ontdekt,
-dat zijn vrouw maagdelijk is, dan zegt hij tot haar: &#x201c;Als je iets waard was, dan zouden
-mannen van je gehouden hebben, en je zoudt er een uitgekozen hebben, die je maagdelijkheid
-had weggenomen&#x201d;. Dan jaagt hij haar weg en ziet van haar af&#x201d;. Het is een soortgelijk
-gevoelen, dat, bij sommige volken, een meisje er toe brengt trotsch te zijn op de
-geschenken, die ze vóor haar huwelijk van haar minnaars gekregen heeft en ze te bewaren
-als een huwelijkgift bij haar huwelijk, daar ze wel weet, dat haar waarde zoo nog
-meer verhoogd wordt. Zelfs onder de Zuidelijke Slaven van modern Europa, die veel
-van hun oorspronkelijke sexueele vrijheid bewaard hebben, is deze vrijheid, zooals
-Krauss, die de manieren en gewoonten van deze volken nauwkeurig bestudeerd heeft,
-verklaart, in den grond verschillend van misdaad, losbandigheid en onkuischheid<a class="noteref" id="xd29e5013src" href="#xd29e5013">22</a>.
-</p>
-<p>Prostitutie ontstaat, zooals Schurtz heeft aangetoond, in iedere maatschappij, waar
-het vroege huwelijk moeilijk is en omgang buiten het huwelijk maatschappelijk afgekeurd
-wordt. &#x201c;Koopbare vrouwen komen overal voor zoodra de vrije sexueele omgang van jonge
-menschen onderdrukt wordt, zonder dat de noodzakelijke slechte gevolgen worden tegengegaan
-door ongewoon vroege huwelijken<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span><a class="noteref" id="xd29e5022src" href="#xd29e5022">23</a>. Het onderdrukken van sexueele intimiteiten buiten <span class="pagenum">[<a id="pb211" href="#pb211">211</a>]</span>het huwelijk is een verschijnsel van de beschaving, maar het is op zichzelf geenszins
-een maatstaf voor het beschavings-niveau en kan daarom al op een vroegen trap optreden.
-Maar het is van belang op te merken, dat de primitieve en rudimentaire vormen van
-de prostitutie, als zij voorkomen, alleen tijdelijk zijn, en dikwijls&#x2014;hoewel niet
-altijd&#x2014;de vrouw in de algemeene achting niet verlagen, ja, soms zelfs haar waarde
-als vrouw verhoogen. De vrouw, die zich voor geld verkoopt zuiver als bedrijf, zonder
-eenige gedachte aan liefde of hartstocht, en die door haar beroep behoort tot een
-klasse van paria&#x2019;s, door haar geheele overige sekse streng gemeden, is een verschijnsel,
-dat zelden ergens anders gevonden wordt dan in een ontwikkelde en beschaafde maatschappij.
-Het is geheel onjuist van prostituées te spreken als een overblijfsel uit primitieve
-tijden.
-</p>
-<p>Over het geheel berusten de sexueele verhoudingen onder natuurvolken, hoewel ze soms
-vrij zijn vóor het huwelijk en bij gelegenheid van speciale feestelijkheden, zelden
-op promiscuïteit en nog minder op omkoopbaarheid. Als vrouwen van natuurvolken zich
-tegenwoordig verkoopen, of door haar echtgenooten verkocht worden, dan blijkt gewoonlijk
-dat we te doen hebben met een besmetting van de Europeesche beschaving.
-</p>
-<p>Er zijn ongetwijfeld vele wijzen, waarop prostitutie als beroep tot ontwikkeling kan
-komen<a class="noteref" id="xd29e5049src" href="#xd29e5049">24</a>. Wij kunnen het eens zijn met den algemeenen regel die Schurtz heeft gegeven, dat
-altijd, als de vrije vereeniging van jonge menschen verhinderd wordt onder omstandigheden,
-waarin het vroege huwelijk ook moeilijk is, de prostitutie zeker moet ontstaan. Er
-zijn echter verschillende wijzen, waarop dit principe vorm kan aannemen. Zoover als
-onze Westersche beschaving betreft&#x2014;dat is te zeggen, de beschaving, die haar oorsprong
-heeft aan de Middellandsche Zee&#x2014;schijnt het wel, dat de oorsprong van de prostitutie
-hoofdzakelijk gevonden wordt in een godsdienstige gewoonte, en dat de godsdienst,
-de groote bewaarder van maatschappelijke tradities, in een veranderde gedaante een
-primitieve vrijheid in stand houdt, die bezig was uit het maatschappelijk leven te
-verdwijnen<a class="noteref" id="xd29e5065src" href="#xd29e5065">25</a>. Het typische voorbeeld <span class="pagenum">[<a id="pb212" href="#pb212">212</a>]</span>hiervoor is dat, vermeld door Herodotus, in de vijfde eeuw voor Christus, nl. dat
-iedere vrouw eens in haar leven in den tempel van Mylitta, de Babylonische Venus,
-moest komen en zich geven aan den eersten vreemdeling, die een muntstuk in haar schoot
-wierp, ter vereering van de godin. Het geld kon niet geweigerd worden, hoe klein het
-bedrag ook was, maar het werd als een offergave gegeven en de vrouw keerde, als ze
-den man gevolgd was en zoo aan Mylitta geofferd had, naar haar huis terug en leefde
-daarna steeds kuisch<a class="noteref" id="xd29e5081src" href="#xd29e5081">26</a>. Zeer daarop gelijkende gewoonten bestonden in andere deelen van West-Azië, in Noord-Afrika,
-in Cyprus en andere eilanden van de Oostelijke Middenlandsche Zee, en ook in Griekenland,
-waar de tempel van Aphrodite op de burcht in Corinthe duizend hierodulen bezat, die
-van tijd tot tijd aan den dienst der godin gewijd waren, zooals Strabo zegt, door
-hen, die een dankoffer wenschten te geven voor genaden hun bewezen. Pindarus maakt
-melding van de gastvrije jonge Corinthische tempel-dienaressen, wier gedachten zich
-dikwijls keeren naar Curania Aphrodite<a class="noteref" id="xd29e5089src" href="#xd29e5089">27</a>, in wier tempel zij wierook brandden; en Athenaeus vermeldt het belang, dat gehecht
-werd aan de gebeden der Corinthische prostituées bij een of andere nationale ramp<a class="noteref" id="xd29e5096src" href="#xd29e5096">28</a>.
-</p>
-<p>Wij schijnen hier te hebben niet alleen een godsdienstig overblijfsel van een grootere
-sexueele vrijheid, die vroeger<a class="noteref" id="xd29e5103src" href="#xd29e5103">29</a> bestaan <span class="pagenum">[<a id="pb213" href="#pb213">213</a>]</span>heeft, maar een gespecialiseerde en ritueele ontwikkeling van dien primitieven eeredienst
-van de verwekkende krachten der natuur, die het geloof in zich sluit, dat alle natuurlijke
-vruchtbaarheid verbonden is met en bevorderd wordt door daden van menschelijken sexueelen
-omgang in dienst van de godheid, die zoo een godsdienstige beteekenis krijgen. In
-een later stadium worden daden van sexueelen omgang, daar ze een godsdienstige beteekenis
-hebben, gespecialiseerd en in tempels gelocaliseerd, en door een logischen overgang
-van denkbeelden wordt er geloofd, dat zulke daden van sexueelen omgang in dienst van
-de godheid goed deden aan de persoon, die ze uitvoerde, meer speciaal als het een
-vrouw was, door haar vruchtbaarheid te verzekeren. Onder primitieve volken in het
-algemeen is deze opvatting voornamelijk belichaamd in den vorm van feesten der jaargetijden,
-maar bij de volken van West-Azië, die niet meer primitief waren, en bij wie traditioneele
-priesterlijke en hieratische invloeden een zeer grooten invloed hadden verkregen,
-had de vroegere generatieve eeredienst, naar het schijnt, op natuurlijke wijze zijn
-vormen veranderd, doordat hij aan de tempels verbonden werd<a class="noteref" id="xd29e5113src" href="#xd29e5113">30</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">De theorie, dat godsdienstige prostitutie zich in den regel heeft ontwikkeld uit het
-geloof, dat de voortbrengende werkzaamheid van menschelijke wezens een geheimzinnigen
-en heiligen invloed bezat, doordat ze de vruchtbaarheid der natuur in het algemeen
-bevorderde, schijnt het eerst door Mannhardt uiteengezet te zijn in zijn <i lang="de">Antike Wald- und Feldkulte</i> (pp. 283 <i>et seq.</i>). Ze wordt ondersteund door Dr. F.&nbsp;S. Krauss (&#x201c;<span lang="de">Beischlafausübung als Kulthandlung</span>&#x201d;, <i lang="la">Anthropophyteia</i>, deel III, p. 20), die het belangwekkende feit vermeldt, dat in den tijd van Baruch,
-lang voor Herodotus, geheiligde prostitutie in de open lucht onder boomen plaats vond.
-Dr. J.&nbsp;G. Frazer heeft deze opvatting van den oorsprong der geheiligde prostitutie
-meer speciaal ontwikkeld in zijn <i>Adonis, Attis, Osiris</i>. Hij resumeert zijn tamelijk lang betoog aldus: &#x201c;Wij mogen het besluit trekken, dat
-een groote Moeder-Godin, de personificatie van al de voortbrengende krachten der natuur,
-onder verschillende namen, maar met een in hoofdzaak gelijk zijn van mythe en ritueel,
-vereerd werd <span class="pagenum">[<a id="pb214" href="#pb214">214</a>]</span>door vele volken van West-Azië; dat met haar verbonden was een minnaar, of liever
-een reeks minnaars, goddelijk en toch sterfelijk, met wie zij zich jaarlijks vereenigde,
-terwijl men meende, dat hun omgang noodzakelijk was voor de vermenigvuldiging van
-dieren en planten, ieder in zijn afzonderlijke soort: en verder, dat de fabelachtige
-vereeniging van het goddelijke paar gefingeerd was en als het ware over de aarde verveelvoudigd
-werd door de werkelijke, hoewel dan tijdelijke vereeniging van de menschelijke seksen
-bij het heiligdom der godin, om daardoor de vruchtbaarheid van den grond en de toename
-van mensch en dier te verzekeren. In den loop der tijden, toen de instelling van het
-persoonlijk huwelijk ontstond en het oude communisme meer en meer in discrediet geraakte,
-werd de hernieuwing van de oude gewoonte, zelfs voor een enkele gelegenheid in het
-leven van een vrouw, meer en meer strijdig met den moreelen zin van het volk, en daarom
-namen de vrouwen haar toevlucht tot verschillende hulpmiddelen, om in de praktijk
-de verplichting te ontloopen, die zij in theorie erkenden&#x200a;&#x2026; Maar terwijl de meerderheid
-der vrouwen op deze wijze kans zag den vorm van den godsdienst in acht te nemen zonder
-haar deugd op te offeren, werd het toch voor het algemeen welzijn noodig geacht, dat
-een zeker aantal van haar de oude verplichting op de oude wijze nakwam. Deze werden
-hetzij voor het leven of voor een reeks van jaren prostituées in een van de tempels:
-gewijd aan den dienst der godheid, werden zij in zekeren zin als heilig beschouwd
-en haar roeping, wel verre van voor schandelijk te gelden, werd waarschijnlijk door
-de leeken langen tijd beschouwd als een uitoefening van meer dan gewone deugd, en
-beloond met een mengeling van verwondering, eerbied en medelijden, niet ongelijk aan
-die, welke in sommige deelen van de wereld nog gegeven wordt aan vrouwen, die haar
-Schepper op andere wijze trachten te eeren, door afstand te doen van de natuurlijke
-functies van haar sekse en van de teerste familiebetrekkingen&#x201d; (J.&nbsp;G. Frazer, <i>Adonis, Attis, Osiris</i>, 1907, pp. 23 <i>et seq.</i>).
-</p>
-<p>Het is moeilijk de conclusie te vermijden, dat deze theorie een voorstelling geeft
-van de centrale en primitieve idee, die leidde tot de ontwikkeling van de geheiligde
-prostitutie. Het schijnt echter even duidelijk dat, naarmate de tijd verliep, en vooral
-naarmate de tempeldiensten zich ontwikkelden en de invloed der priesters toenam, deze
-fundamenteele en primitieve idee zich begon te wijzigen en zelf vervormd werd. De
-oorspronkelijke opvatting werd gespecialiseerd in het geloof, dat godsdienstige gunsten,
-en vooral de gunst der vruchtbaarheid, verkregen werden door den <i>vereerder</i>, die door een daad van onkuischheid de gunst der godin zocht, welke daad, naar men
-meende, aangenaam was aan een onkuische godin. De ritus van Mylitta, zooals ze door
-Herodotus beschreven is, was een late ontwikkeling van deze soort in een oude beschaafde
-maatschappij, en het voordeel dat gezocht werd was klaarblijkelijk voor de aanbidster
-zelf. Dit is aangetoond door Westermarck, die opmerkt, dat de woorden tot de vrouw
-gesproken door haar partner, als hij haar het geld geeft&#x2014;&#x201c;Moge de godin u gunstig
-gezind zijn!&#x201d;&#x2014;zelf aanwijzen, dat het doel van de daad was haar vruchtbaarheid te
-verzekeren, en hij verwijst ook naar het feit, dat men meende dat vreemdelingen dikwijls
-een half-bovennatuurlijke gave bezaten, en hun weldaden van een speciaal krachtdadigen
-aard waren (Westermarck, <i lang="en">Origin and Development of the Moral Ideas</i>, deel II, p. 446). We kunnen hieraan toevoegen, dat de dienst van Mylitta zoodoende
-analoog werd met een andere plechtigheid aan de Middellandsche Zee, waarbij de daad
-van het simuleeren van verkeer met den vertegenwoordiger van een god of zijn beeld,
-de vruchtbaarheid van een vrouw verzekerde. Dit is de plechtigheid, die uitgevoerd
-wordt door de Egyptenaren van Mendes, waarbij de vrouw de ceremonie van gesimuleerden
-omgang doormaakte met een geheiligde bok, die beschouwd werd als de vertegenwoordiger
-van een godheid van op Pan gelijkende godsgestalte (Herodotus, boek II, hoofdst. XLVI;
-en zie Dulaure, <i lang="fr">Des Divinités Génératrices</i> hoofdstuk II<span class="corr" id="xd29e5161" title="Niet in bron">)</span>. Deze rite werd nog veel later in eere gehouden door Romeinsche vrouwen, en wel met
-de standbeelden <span class="pagenum">[<a id="pb215" href="#pb215">215</a>]</span>van Priapus, en de heilige Augustinus vermeldt hoe Romeinsche matrones de jonge bruid
-op het opgerichte lid van Priapus plaatsten (<i lang="la">De Civitate Dei</i>, boek III, hoofdst. IX). Het begrip, dat blijkbaar aan deze geheele groep verschijnselen
-ten grondslag ligt, is, dat de godheid, of de vertegenwoordiger of zelfs alleen maar
-een beeld van de godheid in staat is, door een werkelijke of gesimuleerde daad van
-omgang op zijn aanbidster een deel van zijn eigen verheven verwekkende kracht over
-te dragen.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>In een lateren tijd waren in Corinthe de prostituées nog de priesteressen van Venus,
-die min of meer nauw aan haar tempels verbonden waren, en zoolang dat het geval was,
-genoten zij een groote mate van achting. In dit stadium merken wij echter, dat de
-godsdienstige prostitutie nuttig kon wezen. Deze tempels bloeiden vooral in steden
-aan de zeekust, op eilanden, in groote steden, waar veel vreemdelingen en matrozen
-naar toe kwamen. De priesteressen van Cyprus brandden wierook op haar altaren en riepen
-haar gewaardeerde hulp in, maar terzelfder tijd spreekt Pindarus haar toe als &#x201c;jonge
-meisjes, die vreemdelingen welkom heeten en hun gastvrijheid betoonen&#x201d;. Naast de godsdienstige
-beteekenis van de verwekkingsdaad begonnen de behoeften van mannen, die ver van huis
-waren, erkenning te vinden. De Babylonische vrouw was naar den tempel van Mylitta
-gegaan om een persoonlijken godsdienstigen plicht te vervullen; de Corinthische priesteres
-was begonnen te handelen als een erkende dienares van de sexueele behoeften van mannen
-in vreemde steden.
-</p>
-<p>De gewoonte, die Herodotus in Lydië bij jonge meisjes opmerkte, dat zij prostituée
-werden om een huwelijksgift te verkrijgen, waarmee ze mochten doen wat ze wilden (boek
-1, hoofdst. 93) kan zich zeer wel (zooals Frazer ook gelooft) uit de godsdienstige
-prostitutie ontwikkeld hebben; we kunnen inderdaad deze evolutie nasporen in Cyprus,
-waar in den tijd, toen Justinianus het eiland bezocht, het geld, dat de vreemdelingen
-aan de vrouwen gaven, niet langer op het altaar geplaatst werd, maar in een cassette
-werd gelegd, om een huwelijksgift voor haar te vormen. Dit is een gewoonte, die men
-kan vinden in Japan en verschillende andere deelen der wereld, vooral onder de Ouled-Nail
-van Algiers<a class="noteref" id="xd29e5174src" href="#xd29e5174">31</a>, en zij berusten niet noodzakelijk altijd op godsdienstige prostitutie; maar ze kan
-klaarblijkelijk niet bestaan dan onder volken, die niets onteerends zien in vrij sexueel
-verkeer met het doel om geld te verkrijgen, zoodat de dienst van Mylitta een natuurlijke
-basis ervoor vormde<a class="noteref" id="xd29e5180src" href="#xd29e5180">32</a>.
-<span class="pagenum">[<a id="pb216" href="#pb216">216</a>]</span></p>
-<p>Toen een meer geestelijke opvatting van den godsdienst zich ontwikkelde, en toen de
-groei van de beschaving den sexueelen omgang van zijn geheiligden glans beroofde,
-werd de godsdienstige prostitutie in Griekenland langzamerhand afgeschaft, hoewel
-op de kusten van Klein-Azië zoowel de godsdienstige prostitutie als de prostitutie
-om een bruidsschat te verkrijgen bleef bestaan tot den tijd van Constantijn, die een
-eind maakte aan deze oude gewoonten<a class="noteref" id="xd29e5197src" href="#xd29e5197">33</a>. Het bijgeloof was aan de zijde van de oude godsdienstige prostitutie; er werd geloofd,
-dat vrouwen, die nooit aan Aphrodite geofferd hadden, door lust verteerd werden, en
-volgens de legende door Ovidius vermeld&#x2014;een legende, die schijnt te wijzen op een
-zeker antagonisme tusschen heilige en wereldsche prostitutie&#x2014;was dit het geval met
-de vrouwen, die het eerst publieke prostituées werden. Het verval van de godsdienstige
-prostitutie, ongetwijfeld verbonden met de verlangens, die altijd ontstaan door den
-groei van de beschaving, leidde tot de eerste oprichting, door de legende aan Solon
-toegeschreven, van een publiek bordeel, een zuiver wereldsche instelling voor een
-zuiver wereldsch doel: het bewaren van de deugd van de algemeene bevolking en de vermeerdering
-der inkomsten van den staat. Met die instelling was de evolutie van de prostitutie,
-en van het moderne huwelijkssysteem waar ze een deel van uitmaakt, voltooid. Het Atheensche
-<i>dikterion</i> is het moderne bordeel; de <i>dikteriade</i> is de moderne, van staatswege gecontroleerde, prostituée. De vrije <i>hetairae</i> kwamen later ook wel, ontwikkelde vrouwen, die geen zweem in zich hadden van de <i>dikterion</i>, maar zij hadden evenmin eenig officieel aandeel in de publieke eeredienst<a class="noteref" id="xd29e5212src" href="#xd29e5212">34</a>. De oorspronkelijke opvatting van de heiligheid van sexueelen omgang in dienst der
-godheid was geheel verloren gegaan.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Een tamelijk typisch voorbeeld van de toestanden, die onder natuurvolken bestaan,
-wordt gevonden in de Zuidzee-eilanden van Rotuma, &#x201c;waar prostitutie voor geld of voor
-geschenken geheel onbekend was&#x201d;. Echtbreuk na het huwelijk was ook onbekend. Maar
-er was groote vrijheid in het vormen van sexueele verhoudingen vóor het huwelijk (J.
-Stanley Gardiner, <i lang="en">Journal Anthropological <span class="pagenum">[<a id="pb217" href="#pb217">217</a>]</span>Institute</i>, Februari, 1898, p. 409). Ongeveer hetzelfde wordt gezegd van de Bantu Bambola uit
-Afrika (<i>op<span class="corr" title="Niet in bron">.</span> cit.</i>, Juli-December, 1905, p. 410).
-</p>
-<p>Onder de oude Cymri uit Wales, die een meer gevorderd maatschappelijk stadium vertegenwoordigen,
-schijnt prostitutie niet geheel onbekend geweest te zijn, maar publieke prostitutie
-werd gestraft met het verlies van belangrijke voorrechten (R.&nbsp;B. Holt, &#x201c;<span lang="en">Marriage Laws and Customs of the Cymri</span>&#x201d;, <i lang="en">Journal Anthropological Institute</i>, Augustus-November, 1898, pp. 161&#x2013;163).
-</p>
-<p>De prostitutie was zoo goed als onbekend in Burma, en ze werd als schandelijk beschouwd
-vóor de komst van de Engelschen en het voorbeeld van de moderne Hindoes. De zendelingen
-hebben zonder het te bedoelen, maar ontegenzeggelijk, den groei der prostitutie begunstigd,
-doordat ze vrije verbintenissen veroordeelden (<i lang="fr">Archives d&#x2019;Anthropologie Criminelle</i>, November, 1903, p. 720). De Engelschen brachten de prostitutie naar Indië. &#x201c;Dat
-is niet speciaal de schuld van de Engelschen&#x201d;, zeide een Bramaan tot Jules Bois, &#x201c;het
-is de fout van uw beschaving. Wij hebben nooit prostituées gehad. Ik bedoel met dat
-afschuwelijke woord de verdierlijkte dienaressen van de grove begeerte van den voorbijganger.
-Wij hadden en wij hebben nog, kasten van zangeressen en danseressen, die gehuwd worden
-aan boomen&#x2014;ja, werkelijk aan boomen&#x2014;door roerende ceremoniën, die uit den tijd der
-Veda&#x2019;s stammen; onze priesters zegenen haar en ontvangen veel geld van haar. Zij weigeren
-niet zich te geven aan hen, die haar liefhebben en die haar behagen. Koningen hebben
-haar rijk gemaakt. Zij vertegenwoordigen al de kunsten; zij zijn de zichtbare schoonheid
-van het heelal&#x201d; (Jules Bois, <i lang="fr">Visions de l&#x2019;Inde</i>, p. 55).
-</p>
-<p>Godsdienstige prostituées, mogen we er aan toevoegen, &#x201c;die dienaressen der godheid&#x201d;,
-worden gevonden in Zuidelijk Indië en in den Deccan. Zij zijn van haar vroegste jaren
-aan haar heilig beroep toegewijd, en haar voornaamste bezigheid is te dansen voor
-het beeld van den god, met wien zij gehuwd zijn (hoewel in Opper-Indië dansmeisjes
-van beroep gehuwd worden aan levenlooze voorwerpen), maar zij worden er ook in geoefend
-de begeerten van de pelgrims, die den tempel bezoeken op te wekken en te bevredigen.
-Voor de verlovingsriten, waardoor in Indië geheiligde prostituées worden gewijd, zie
-men b.v. A. van Gennep, <i lang="fr">Rites de Passage</i>, p. 142.
-</p>
-<p>In vele deelen van West-Azië, waar het barbarisme een hoogen trap van ontwikkeling
-bereikt had, was de prostitutie niet onbekend, hoewel ze gewoonlijk niet goedgekeurd
-werd. De Hebreeërs wisten dit, en de historische bijbelsche verwijzingen naar prostituées
-geven weinig blijk van afkeuring. Jephta was het kind van een prostituée; hij werd
-opgevoed met de wettige kinderen, en de geschiedenis van Tamar is leerzaam. Maar de
-wetten waren uiterst streng jegens de Joodsche meisjes, die prostituées werden (de
-fout was volkomen vergefelijk bij vreemde vrouwen), terwijl Hebreeuwsche moralisten
-hun scherpe aanvallen richtten op de prostitutie; het is voldoende een bekende passage
-uit het boek der Spreuken aan te halen (zie art. &#x201c;Harlot&#x201d;, door Cheyne, in de <i lang="la">Encyclopaedia Biblica</i>). Mohammed veroordeelde de prostitutie ook streng, hoewel hij er in slavinnen wat
-meer verdraagzaam voor was; volgens Haleby was de prostitutie echter bij den Islam
-zoo goed als onbekend in de eerste eeuwen na den tijd van den profeet.
-</p>
-<p>De Perzische aanhangers van de eenigszins ascetische <i>Zendavesta</i> kenden ook de prostitutie, en beschouwden ze met afkeer: &#x201c;Het is de Gahi (de courtisane,
-als een incarnatie van de vrouwelijke duivel, Gahi), O Spitama Zarathustra! die in
-zich verenigt het zaad van den getrouwe en den trouwelooze, van den vereerder van
-Mazda en den vereerder van Dewa, van den slechte en den rechtvaardige. Haar blik doet
-een derde van de machtige wateren, die van de bergen stroomen opdrogen, o Zarathustra!
-haar blik doet een derde van de schoone goudkleurige, groeiende planten verdorren,
-o Zarathustra; haar blik verdroogt een derde van de kracht van Spenta Armaiti (de
-aarde); en haar aanraking doet in den getrouwe twee derde verdorren van zijn goede
-gedachten, van zijn goede woorden, van zijn goede daden, een derde van zijn <span class="pagenum">[<a id="pb218" href="#pb218">218</a>]</span>kracht, van zijn macht tot overwinnen, van zijn heiligheid. Waarlijk ik zeg U O Spitama
-Zarathustra! zulke schepsels moesten gedood worden eerder nog dan kruipende slangen,
-dan huilende wolven, dan de wolvin, die de kudde aanvalt, of dan de kikvorsch, die
-met haar duizendvoudig broedsel het water verontreinigt&#x201d; (<i lang="en">Zend-Avesta, the Vendidad</i> vertaald door James Darmester, Farfad XVIII).
-</p>
-<p>In de praktijk is de prostitutie in het moderne Oosten echter goed geregeld. De bordeelen,
-die in de Tartaarsch-Turksche streek liggen buiten de buurten, die door de Christenen
-druk bezocht worden, zijn beschreven door een schrijver, die goed ingelicht schijnt
-te zijn (&#x201c;<span lang="de">Orientalische Prostitution</span>&#x201d;, <i lang="de">Geschlecht und Gesellschaft</i>, 1907, deel II, afl. 1). Deze huizen worden niet beschouwd als immoreel of verboden,
-maar als plaatsen, waar de bezoeker een vrouw zal vinden, die hem voor een paar uur
-de illusie geeft van in zijn eigen huis te zijn, met het genoegen haar gezangen, dansen
-en voordrachten te genieten, en ten slotte ook haar lichaam. Betaling geschiedt aan
-de deur, en er ontstaat later geen enkele geldkwestie meer; de bezoeker is van het
-oogenblik af dat hij binnentreedt onder vrienden, bijna alsof hij in zijn eigen familie
-was. Hij behandelt de prostituée bijna alsof zij zijn vrouw was, en geen ongepastheden
-of ruwheid van spreken valt er voor. &#x201c;Er is geen obsceniteit in het Oostersche bordeel&#x201d;.
-En tevens is er geen kunstmatig gehuichelde onschuld.
-</p>
-<p>In Oost-Azië, onder de volken van Mongoolschen oorsprong, vooral in China, vinden
-we de prostitutie flink geregeld en georganiseerd op een praktische zakelijke basis.
-Prostitutie wordt hier geaccepteerd en niet beschouwd met een specialen tegenzin,
-maar de prostituée wordt niettemin met verachting behandeld. Jonge kinderen worden
-dikwijls verkocht om opgevoed te worden voor een leven van prostitutie, en worden
-van de wereld afgesloten gehouden. Ook jonge weduwen (daar wederhuwen niet goed gevonden
-wordt) vervallen dikwijls tot een leven van prostitutie. Chineesche prostituées sterven
-dikwijls door opium en de verwoestingen van syphilis (zie b.v. Coltman&#x2019;s <i lang="en">The Chinese</i>, 1900, hoofdst. VII). In het oude China zegt men, dat de prostituées een superieure
-klasse waren en een positie innamen, die eenigszins geleek op die van de hetaren in
-Griekenland. Zelfs in het moderne China echter, waar zij zeer talrijk zijn, en waar
-de bloemen-booten waarin zij in steden bij de zee gewoonlijk wonen zeer weelderig
-zijn, is het volgens sommige schrijvers voornamelijk voor amusement, dat men haar
-opzoekt. Tschang, militair attaché in Parijs (zooals aangehaald wordt door Ploss en
-Bartels) beschrijft de bloemen-boot als minder overeenkomende met het Europeesch bordeel,
-dan met een <i lang="fr">café chantant</i>; de jonge Chinees komt hier voor muziek, voor thee, voor aangename conversatie met
-de bloemenmeisjes, die geenszins noodzakelijk geroepen zijn de lusten van haar bezoekers
-te bevredigen.
-</p>
-<p>In Japan is het lot van de prostituées niet zoo treurig als in China. De grootere
-verfijning van de Japansche beschaving maakt, dat de prostituée een grootere mate
-van gevoel van eigenwaarde kan behouden. Zij wordt dikwijls met medelijden beschouwd,
-maar niet altijd met minachting. Zij kan openlijk met mannen omgaan, kan ten slotte
-trouwen, zelfs met een man van goeden maatschappelijken stand, en wordt dan dikwijls
-een ordelijke vrouw. &#x201c;Toen ik den vorigen winter van Tokio naar Yokohama reed&#x201d;, merkt
-Coltman op (<i>op. cit.</i>, p. 113), &#x201c;zag ik een gezelschap van vier jonge mannen en drie heel aardige en vroolijk
-getooide prostituées, die in denzelfden wagen zaten en veel pleizier hadden. Zij hadden
-twee of drie flesschen met verschillende likeuren bij zich, sinaasappelen en koekjes
-en zij aten en dronken en zongen, maakten samen grappen en dartelden als jonge poesjes.
-Je kunt het geheele Chineesche rijk doorreizen zonder ooit zulk een tooneel te zien&#x201d;.
-Toch blijkt uit de geschiedenis van de Japansche prostituées (die beschreven is in
-een belangwekkend en betrouwbaar boek, <i lang="en">The Nightless City</i>, door een Engelsch student in de sociologie, die anoniem blijft), dat de prostitutie
-in Japan niet alleen streng gecontroleerd, maar dat er in ruimen kring op neergekeken
-<span class="pagenum">[<a id="pb219" href="#pb219">219</a>]</span>wordt, en dat de Japansche prostituées dikwijls veel te lijden hebben gehad; zij waren
-op een tijd zoo goed als slavinnen en werden dikwijls zeer hard behandeld. Zij zijn
-nu vrij, en iedere behandeling, die de slavernij nadert wordt streng gestraft en tegengegaan.
-Het schijnt echter, dat de beste dagen voor de Japansche prostitutie eenige eeuwen
-geleden zijn geweest. Tot het midden van de achttiende eeuw waren <span class="corr" id="xd29e5294" title="Bron: Japaneesche">Japansche</span> prostituées zeer ver in zingen, dansen, muziek, enz. Omstreeks dezen tijd schijnen
-zij echter in de maatschappelijke achting gedaald te zijn; ook waren ze niet meer
-welopgevoed. Maar ook tegenwoordig nog, zegt Matignon (&#x201c;<span lang="fr">La Prostitution au Japon</span>&#x201d;, <i lang="fr">Archives <span class="corr" id="xd29e5303" title="Bron: d&#x2019; Anthropologie">d&#x2019;Anthropologie</span> Criminelle</i>, October<span class="corr" id="xd29e5307" title="Niet in bron"> 1906</span>) brengt de prostitutie in Japan minder eerloosheid mee dan in Europa, terwijl er
-tevens minder immoraliteit in Japan is, dan in Europa. Hoewel de prostitutie georganiseerd
-is evenals de post- of de telegraafdienst, is er toch ook veel geheime prostitutie.
-De wijken waar prostituées wonen zijn zindelijk, mooi en goed onderhouden, maar de
-Japansche prostituées hebben veel van haar oorspronkelijken goeden smaak in haar toilet
-verloren, doordat ze trachten Europeesche modes na te bootsen. Het was toen de prostitutie
-twee eeuwen geleden in verval begon te geraken, dat de geisha&#x2019;s voor het eerst optraden
-en zoo georganiseerd waren, dat zij zoo mogelijk niet als prostituées zouden wedijveren
-met de erkende en gepatenteerde bewoonsters van de Yoshiwara, het stadsdeel, dat de
-prostituées bewonen. De geisha&#x2019;s zijn natuurlijk geen prostituées, hoewel haar deugd
-misschien niet altijd onoverwinlijk is; in haar maatschappelijke positie komen zij
-overeen met de actrices in Europa.
-</p>
-<p>In Korea, in ieder geval vóór Korea in handen der Japanners viel, scheen het wel,
-dat er geen onderscheid was tusschen de klasse der dansmeisjes en der prostituées.
-&#x201c;Onder de courtisanes&#x201d;, zegt Angus Hamilton, &#x201c;worden de geestelijke gaven geoefend
-en ontwikkeld met de bedoeling haar tot schitterende en onderhoudende gezellinnen
-te maken. Deze &#x201c;bladen van zonlicht&#x201d; worden <i>gisaing</i> genoemd en komen overeen met de geisha&#x2019;s van Japan. Officieel zijn zij aan het gouvernement
-verbonden; zij worden gecontroleerd door een eigen bureau, dat zij deelen met de leden
-van de hofkapel. Zij kleeden zich met buitengewonen smaak; zij bewegen zich met zeer
-groote bevalligheid; zij zijn teer van uiterlijk, zeer tenger en zeer zacht, zeer
-lief, vol sympathie en vol verbeeldingskracht&#x201d;. Maar hoewel ze zeker de mooiste vrouwen
-in Korea zijn, in de hoogste kringen der maatschappij zich bewegen, en maîtressen
-van den Keizer zouden kunnen worden, wordt haar niet toegestaan met mannen van goeden
-stand te huwen (Angus Hamilton, <i lang="en">Korea</i>, p. 52).</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Van de geschiedenis van de Europeesche prostitutie, zooals van zoovele andere moderne
-prostituties kan men wel zeggen, dat ze in Rome begint. Hier vinden wij in de vroegste
-tijden reeds die inconsequent gemengde houding jegens de prostitutie, die op den huldigen
-dag nog bewaard is gebleven. In Griekenland was het in vele opzichten anders. Griekenland
-stond dichter bij de dagen van de godsdienstige prostitutie, en de zuiverheid en de
-verfijning van de Grieksche beschaving maakte het voor de betere soort van prostituées
-mogelijk een invloed uit te oefenen en waardig te zijn om uit te oefenen in alle departementen
-van het leven, dien ze nooit elders heeft kunnen uitoefenen, behalve misschien nu
-en dan, in veel mindere mate, in Frankrijk. De ruwe, krachtige, praktische Romein
-was volkomen bereid de prostitutie te dulden, maar hij was niet bereid die verdraagzaamheid
-tot de logische gevolgen ervan door te voeren; hij voelde zich nooit geroepen inconsequente
-feiten van het leven met elkaar in harmonie <span class="pagenum">[<a id="pb220" href="#pb220">220</a>]</span>te brengen. Cicero, die toch een hoogstaand moralist was, kon zonder dat hij zijn
-goedkeuring aan de prostitutie hechtte, toch niet begrijpen, hoe iemand wenschen kon
-jongelieden af te houden van omgang met prostituées, daar zulk een gestrengheid niet
-in harmonie was met al de gewoonten van het verleden of van het heden<a class="noteref" id="xd29e5321src" href="#xd29e5321">35</a>. Maar de hoogere klasse der Romeinsche prostituées, de <i lang="la">bonae mulieres</i>, hadden niet zulk een waardige positie als de Grieksche <i lang="la">hetairae</i>. Haar invloed was inderdaad groot, maar hij was, zooals ook het geval is met haar
-Europeesche opvolgsters van heden, beperkt tot modes, gewoonten en kunsten. Er was
-altijd een zekere moreele gestrengheid in den Romein, die hem verhinderde ver af te
-wijken in deze richting. Hij moedigde bordeelen aan, maar hij betrad ze alleen met
-den hoed op het hoofd en het gezicht in den mantel verborgen. En eveneens, terwijl
-hij de prostituée duldde, beperkte hij toch van een zeker punt af, in hooge mate haar
-voorrechten. Niet alleen was zij beroofd van allen invloed in de hoogere dingen des
-levens, maar ze mocht niet de <i>vitta</i> of de <i>stola</i> dragen; zij kon inderdaad bijna naakt loopen als ze dat wilde, maar ze moest niet
-de zinnebeelden van de respectabele Romeinsche matrone nabootsen<a class="noteref" id="xd29e5338src" href="#xd29e5338">36</a>.
-</p>
-<p>De opkomst van het Christendom tot politieke macht bracht minder verandering van zeden
-te weeg dan men zou voorzien hebben. De Christelijke heerschers hadden feitelijk te
-maken met een zeer gemengde, woelige en halfheidensche wereld. De toongevende kerkvaders
-waren geneigd de prostitutie te dulden om grooter kwaad te voorkomen, en de Christelijke
-keizers wilden, evenals hun heidensche voorgangers, wel een belasting heffen op de
-prostitutie. Het recht van bestaan van de prostitutie werd echter niet langer zoo
-onbetwist erkend als in de heidensche dagen, en van tijd tot tijd trachtte de een
-of andere krachtige heerscher de prostitutie door strenge verordeningen te onderdrukken.
-Theodosius de jongere en Valentianus verordenden bepaaldelijk, dat er geen bordeelen
-meer mochten wezen, en dat ieder, die een schuilplaats verleende aan een prostituée,
-gestraft moest worden. Justinianus bekrachtigde dezen maatregel en beval, dat alle
-koppelaars op doodstraf moesten verbannen worden. Deze verordeningen waren volkomen
-zonder succes. Maar gedurende een duizend jaar werden zij telkens weer herhaald in
-verschillende deelen van Europa, en onveranderlijk met hetzelfde onbevredigende, of
-erger dan onbevredigende resultaat. Theoderik, koning der West-Gothen, strafte met
-den dood allen, die de prostitutie bevorderden en Recared, <span class="pagenum">[<a id="pb221" href="#pb221">221</a>]</span>een Katholiek koning van hetzelfde volk in de zesde eeuw, verbood de prostitutie geheel
-en al en beval, dat een prostituée, als ze gevonden werd, drie honderd zweepslagen
-moest ontvangen en uit de stad verdreven worden. Karel de Groote, zoowel als Genserich
-in Karthago, en later Frederik Barbarossa in Duitschland maakten strenge wetten tegen
-de prostitutie, die alle geen uitwerking hadden, want zelfs, als zij uitwerking schenen
-te hebben voor het oogenblik, was de reactie later des te grooter<a class="noteref" id="xd29e5348src" href="#xd29e5348">37</a>.
-</p>
-<p>In Frankrijk zijn de meest standvastige pogingen gedaan om de prostitutie te bestrijden.
-Het meest bekend van alle waren de pogingen van een Koning en Heilige, Lodewijk IX.
-In 1254 beval de heilige Lodewijk, dat prostituées geheel uitgedreven moesten worden
-en beroofd van haar geld en goed, zelfs van haar mantels en japonnen. In 1256 herhaalde
-hij deze verordening en in 1269, voordat hij aan de kruistochten deelnam, beval hij
-alle bordeelen te vernielen. De herhaling van die bevelen toont aan, hoezeer zij zonder
-uitwerking waren. Zij maakten de zaken zelfs erger, want de prostituées waren gedwongen
-zich met de gewone bevolking te vermengen en haar invloed breidde zich zoodoende uit.
-De heilige Lodewijk was niet in staat de prostitutie te onderdrukken zelfs in zijn
-eigen kamp in het Oosten, en ze bestond naast zijn eigen tent. Zijn wetgeving werd
-echter dikwijls nagevolgd door volgende heerschers over Frankrijk, zelfs tot het midden
-van de zeventiende eeuw, altijd met dezelfde nuttelooze of erger gevolgen. In 1560
-schafte een edict van Karel IX de bordeelen af, maar het aantal prostituées werd daardoor
-grooter in plaats van kleiner, terwijl vele nieuwe soorten van bordeelen ontstonden
-in onverwachte vormen en zij waren gevaarlijker dan de meer erkende bordeelen, die
-afgeschaft waren<a class="noteref" id="xd29e5360src" href="#xd29e5360">38</a>. Ten spijt van deze en dergelijke wetgeving, of juist daardoor, is er geen land geweest
-waar de prostitutie een grooter rol gespeeld heeft dan Frankrijk<a class="noteref" id="xd29e5365src" href="#xd29e5365">39</a>.
-</p>
-<p>In Mantua was de afschuw door de prostituées verwekt zoo groot, dat zij gedwongen
-waren op de markten alle fruit of brood te koopen, dat door de aanraking van haar
-hand bezoedeld was. Zoo was het ook in 1243 in Avignon. In Catalonië konden ze <span class="pagenum">[<a id="pb222" href="#pb222">222</a>]</span>niet aan dezelfde tafel zitten met een dame of edelman, of eenig achtbaar persoon
-kussen<a class="noteref" id="xd29e5377src" href="#xd29e5377">40</a>. Zelfs in Venetië, het paradijs van de prostitutie, werden er vele en strenge maatregelen
-tegen genomen, en het duurde lang eer de heerschers van Venetië zich er bij neerlegden
-ze te dulden en te controleeren<a class="noteref" id="xd29e5382src" href="#xd29e5382">41</a>.
-</p>
-<p>De laatste krachtige poging om de prostitutie in Europa uit te roeien was die van
-Maria Theresia in Weenen, in het midden van de achttiende eeuw. Hoewel ze van zoo
-laten datum is mogen we ze hier toch noemen, omdat ze middeleeuwsch was, zoowel in
-opvatting als in methode. Het doel ervan was inderdaad niet alleen de prostitutie
-te onderdrukken, maar ontucht in het algemeen, en de middelen daartoe aangewend waren
-boeten, gevangenneming, geeselen en pijniging. Alles wat men hield voor de oorzaken
-van ontucht werd ook met strengheid behandeld; korte kleeren waren verboden, biljardzalen
-en café&#x2019;s werden geïnspecteerd; er mochten geen kellnerinnen meer zijn, en als ze
-ontdekt werd, had een kellnerin kans geboeid en door de politie weggevoerd te worden.
-De Kuischheids-Commissie, die deze maatregelen streng ten uitvoer bracht, was, naar
-het schijnt, ingesteld in 1751 en werd door Keizer Jozef II in de eerste jaren van
-zijn regeering zonder vorm van proces afgeschaft. Het was de algemeene opinie, dat
-deze strenge wetgeving inderdaad zonder uitwerking bleef, en dat ze veel ernstiger
-verkeerdheden in het leven riep dan ze genas<a class="noteref" id="xd29e5393src" href="#xd29e5393">42</a>. Het is in ieder geval zeker, dat zeer langen tijd meer zedeloosheid heerschte in
-Weenen dan in eenige andere groote hoofdstad van Europa.
-</p>
-<p>Toch is de houding jegens prostituées altijd gemengd en inconsequent geweest op verschillende
-plaatsen of in verschillende tijden of zelfs in denzelfden tijd en op dezelfde plaats.
-Dufour heeft de prostituées zeer juist vergeleken met de middeleeuwsche Joden; zij
-werden voortdurend vervolgd, kerkelijk, burgerlijk en maatschappelijk, en toch waren
-alle klassen blij hun toevlucht tot hen te nemen en ze konden niet gemist worden.
-In sommige landen, ook in de veertiende eeuw in Engeland, werd een speciaal costuum
-ingesteld voor prostituées als een merkteeken van schande<a class="noteref" id="xd29e5401src" href="#xd29e5401">43</a>. Toch was er in vele opzichten niet de minste schande aan de prostitutie verbonden.
-Hooggeplaatste ambtenaren konden betaling vorderen <span class="pagenum">[<a id="pb223" href="#pb223">223</a>]</span>voor hun uitgaven, gemaakt door het bezoeken van prostituées, terwijl ze voor dienstzaken
-op reis waren. De prostitutie speelde soms een officieele rol bij feestelijkheden
-en ontvangsten, die door groote steden aan vorstelijke personen werden gegeven, en
-het bordeel kon een belangrijk deel van de gastvrijheid der stad vormen. Toen keizer
-Sigismund in Ulm kwam in 1434, waren de straten verlicht op de tijden, dat hij of
-zijn gevolg het gewone bordeel wenschten te bezoeken. Bordeelen onder stedelijke bescherming
-worden gevonden in de dertiende eeuw in Augsburg, in Weenen, in Hamburg<a class="noteref" id="xd29e5409src" href="#xd29e5409">44</a>. In Frankrijk waren de best bekende <i lang="fr">abbayes</i> van prostituées die van Toulouse en van Montpellier<a class="noteref" id="xd29e5418src" href="#xd29e5418">45</a>. Durkheim meent, dat in de vroege middeleeuwen, voor dezen tijd, vrije liefde en
-huwelijk minder streng onderscheiden waren. Het was de opkomst van de middelklasse,
-naar hij meent, die, verlangend hun vrouwen en dochters te beschermen, leidde tot
-een gecontroleerde en openlijk erkende poging losbandigheid te leiden in een afzonderlijk
-kanaal, dat onder contrôle werd gebracht<a class="noteref" id="xd29e5425src" href="#xd29e5425">46</a>. Deze bordeelen vormden een soort van publieken dienst, en de directeuren ervan werden
-bijna beschouwd als stedelijke beambten, die verplicht waren een zeker aantal prostituées
-te houden, betaling te vragen naar een bepaald tarief, en in hun huizen geen meisjes
-te ontvangen die tot de nabuurschap behoorden. De instellingen van deze soort duurden
-drie eeuwen. Het was, voor een deel, misschien de drang van de nieuwe Protestantsche
-beweging, maar vooral de verschrikkelijke verwoesting, veroorzaakt door de syphilis,
-aan het einde der vijftiende eeuw uit Amerika overgebracht, die, zooals Burckhardt
-en anderen aangetoond hebben, leidde tot het verval van het middeleeuwsch bordeel<a class="noteref" id="xd29e5430src" href="#xd29e5430">47</a>.
-</p>
-<p>De superieure moderne prostituée, de &#x201c;courtisane&#x201d;, die niet in verbinding stond met
-het bordeel, schijnt zich uit de Renaissance ontwikkeld te hebben en trad in Italië
-op aan het einde van de vijftiende eeuw. &#x201c;Courtisane&#x201d; of &#x201c;cortegiana&#x201d; beteekende een
-dame, die het hof volgde, en in dezen tijd begon het woord toegepast te worden op
-een superieure prostituée, die een zekere mate van decorum en terughouding in acht
-nam<a class="noteref" id="xd29e5446src" href="#xd29e5446">48</a>. Aan het pauselijk hof van <span class="pagenum">[<a id="pb224" href="#pb224">224</a>]</span>Alexander Borgia werd de courtisane geëerd, zelfs al was haar gedrag niet volkomen
-waardig. Burchard, de getrouwe en onberispelijke geschiedschrijver van dit hof, beschrijft
-in zijn dagboek, hoe op een avond in October 1501 de paus vijftig courtisanes liet
-komen, die naar zijn vertrek moesten gebracht worden; na het souper dansten zij, in
-tegenwoordigheid van Caesar Borgia en zijn jonge zuster Lucrezia, met de dienaren
-en anderen, die daar tegenwoordig waren, eerst gekleed, daarna naakt. De kandelaars
-met de brandende kaarsen er op werden toen op den grond geplaatst en kastanjes werden
-daartusschen gestrooid, die door de vrouwen, al kruipend op handen en voeten tusschen
-de kandelaars opgeraapt moesten worden. Ten slotte werden er prijzen voor den dag
-gebracht, die als belooning moesten komen aan die mannen &#x201c;<span lang="la">qui pluries dictos meretrices carnaliter agnoscerent</span>&#x201d;; wie de overwinnaar was in den wedstrijd werd bepaald door het oordeel van de toeschouwers<a class="noteref" id="xd29e5462src" href="#xd29e5462">49</a>. Deze scene, die in het publiek in het paleis van den paus vertoond werd en zonder
-terughouding openbaar gemaakt werd door een onpartijdig secretaris, is tevens een
-opmerkelijke episode in de geschiedenis van de moderne prostitutie en een van de beste
-illustraties die we hebben van het heidendom van de Renaissance.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Voordat het woord &#x201c;courtisane&#x201d; in gebruik kwam, werden prostituées zelfs in Italië
-gewoonlijk &#x201c;zondaressen&#x201d; genoemd <i lang="it">peccatrice</i>. De naamsverandering merkt Graf op in een zeer belangwekkende studie over de prostituée
-van de Renaissance (&#x201c;<span lang="it">Una Cortigiana fra Mille</span>&#x201d;, <i lang="it">Attraverso il Cinquecento</i>, pp. 217&#x2013;351), &#x201c;geeft blijk van een groote wijziging in denkbeelden en in leven&#x201d;;
-een woord dat schande aanduidde, maakte plaats voor een dat goedkeuring te kennen
-gaf, en zelfs eer, want de hoven van den tijd der Renaissance vertegenwoordigden de
-mooiste ontwikkeling van den tijd. De beste van deze courtisanes schijnen niet geheel
-de eer, die zij ontvingen, onwaardig geweest te zijn. Wij kunnen dat bemerken in haar
-brieven. Er is een hoofdstuk over de brieven van de prostituées tijdens de Renaissance,
-vooral die van Camilla de Pisa; ze worden gekenmerkt door waren hartstocht in de <i lang="de">Frauenbriefe der Renaissance</i> van Lothar Schmidt. De beroemde Imperia, die door een paus in de eerste jaren van
-de zestiende eeuw &#x201c;<span lang="la">nobilissimum Romae scortum</span>&#x201d; genoemd werd, kende Latijn en kon Latijnsche verzen schrijven. Andere courtisanes
-kenden Italiaansche en Latijnsche verzen uit haar hoofd, en waren talentvol in muziek,
-dansen en spreken. Wij worden herinnerd aan het oude Griekenland, en Graf vindt, waar
-hij bespreekt in hoeverre de courtisanes van de Renaissance op de hetaren geleken,
-een groote overeenkomst, vooral in beschaving en invloed, hoewel er eenige verschillen
-zijn, die berusten op de vijandschap tusschen den godsdienst en de prostitutie in
-den lateren tijd.
-</p>
-<p>De in alle opzichten meest bekende figuur was zeker Tullia D&#x2019;Aragona. Zij was waarschijnlijk
-de dochter van kardinaal D&#x2019;Aragona (een onwettige afstammeling van de Spaansche koningsfamilie)
-bij een courtisane uit Ferrara, die zijn maitres werd. Tullia was zeer beroemd om
-haar verzen. Haar beste sonnet <span class="pagenum">[<a id="pb225" href="#pb225">225</a>]</span>is gericht aan een jong mensch van twintig jaar, dien zij hartstochtelijk liefhad,
-maar die haar liefde niet beantwoordde. Haar <i lang="it">Guerrino Meschino</i>, een vertaling uit het Spaansch, is een rein en kuisch werk. Zij was een vrouw van
-verfijnde instincten en aspiraties, en later gaf zij haar leven van prostitutie op.
-Zij werd zeer geëerd en geacht. Toen in 1546 Cosimo de hertog van Florence beval dat
-alle prostituées een sluier moesten dragen als een openlijk kenteeken van haar beroep,
-beriep Tullia zich op de hertogin, een Spaansche dame van een hoog karakter, en kreeg
-vrijstelling van het dragen van dit kenteeken wegens haar &#x201c;<span lang="it">rara scienzia di poesia et filosofia</span>&#x201d;. Zij droeg haar <i>Rime</i> op aan de hertogin. Tullia d&#x2019;Aragona was heel mooi, met blond haar en bijzonder groote
-heldere oogen, die hen, die met haar in aanraking kwamen, beheerschten. Zij gedroeg
-zich trots en boezemde ongewoon veel eerbied in (G. Biagi, &#x201c;<span lang="it">Un Etera Romana</span>&#x201d;, <i lang="it">Nuova Antologia</i>, deel IV, 1886, pp. 655&#x2013;711; S. Bongi, <i lang="it">Rivista critica della Letteratura Italiana</i>, 1886, IV, p. 186).
-</p>
-<p>Tullia d&#x2019;Aragona was klaarblijkelijk niet een courtisane in haar hart. Misschien wordt
-het meest typische voorbeeld van de courtisane der Renaissance op haar best gegeven
-door Veronica Franco, die in 1546 te Venetië geboren werd uit een familie uit den
-middenstand en op jeugdigen leeftijd met een dokter trouwde. Van haar is ook gezegd
-dat, terwijl ze van beroep een prostituée was, zij van aanleg een dichteres was. Maar
-zij schijnt wel tevreden geweest te zijn met haar beroep en er zich nooit over geschaamd
-te hebben. Haar leven en karakter zijn bestudeerd door Arturo Graf, en oppervlakkiger
-door Tassini. Zij was zeer ontwikkeld en kende verscheiden talen; zij zong ook goed
-en bespeelde vele instrumenten. In een van haar brieven raadt ze een jongen man, die
-krankzinnig verliefd op haar was, dat, als hij haar gunst wil verkrijgen, hij moet
-ophouden haar lastig te vallen en zich rustig aan de studie moet wijden. &#x201c;Je weet
-wel&#x201d;, voegt zij er bij, &#x201c;dat allen, die er aanspraak op maken mijn liefde te kunnen
-verwerven, en die mij zeer lief zijn, zich met ijver wijden aan gezette studiën&#x200a;&#x2026;
-Als mijn vermogen het mij veroorloofde, dan zou ik al mijn tijd rustig in de genootschappen
-van deugdzame mannen doorbrengen&#x201d;. De Diotima&#x2019;s en Aspasia&#x2019;s van de oudheid zouden,
-zooals Graf er bijvoegt, niet zooveel van haar minnaars geëischt hebben. In haar gedichten
-kan men eenige van haar liefdesgeschiedenissen nasporen, en zij geeft soms blijk van
-hevige <span class="corr" id="xd29e5510" title="Bron: jalouzie">jaloezie</span> bij de gedachte, dat mogelijk een andere vrouw den man zou kunnen naderen dien zij
-liefheeft. Eens werd ze verliefd op een geestelijke, misschien een bisschop, met wien
-ze niet in eenige betrekking trad, en na een lange afwezigheid, die haar liefde genas,
-werden zij getrouwe vrienden. Eens kreeg ze een bezoek van Hendrik III van Frankrijk,
-die haar portret wegnam, terwijl zij van haar kant beloofde, dat ze een boek aan hem
-zou opdragen; zij kwam deze belofte in zooverre na, dat ze eenige sonnetten aan hem
-richtte en een brief; <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>de koning voelde geen schaamte over deze intimiteit met de courtisane&#x201d;, merkt Graf
-op, &#x201c;en zij dacht ook geen oogenblik dat hij er zich over schamen zou&#x201d;. Toen Montaigne
-door Venetië kwam, zond zij hem een van haar boekjes, zooals we uit zijn <i lang="fr">journal</i> hooren, hoewel het niet blijkt dat zij elkander ontmoet hebben. Tintoret was een
-van haar vele beroemde vrienden, en ze was een ijverig voorstandster van de hooge
-kwaliteiten van moderne kunst in vergelijking van antieke. Zij was hartelijk in haar
-vriendschap, en het schijnt dat zij verschillende groote dames onder haar vriendinnen
-rekende. Zij schaamde zich echter zoo weinig over haar beroep van courtisane, dat
-zij in een van haar gedichten zegt, dat Apollo haar andere kunsten geleerd heeft dan
-die men gewoonlijk denkt dat hij onderwijst:
-</p>
-<div lang="it" class="lgouter">
-<p class="line">&#x201c;Così dolce e gustevole divento,
-</p>
-<p class="line">Quando mi trovo con persona in letto
-</p>
-<p class="line">Da cui amata e gradita mi sento&#x201d;.
-</p>
-</div>
-<p class="first">In een zekere catalogus van de prijzen van Venetiaansche courtisanes staat Veronica
-aangeschreven voor maar 2 scudi voor haar gunsten, terwijl de <span class="pagenum">[<a id="pb226" href="#pb226">226</a>]</span>courtisane, aan wie de catalogus gewijd is, op 25 scudi wordt geprijsd. Graf meent,
-dat er hier een vergissing in het spel is of boosaardigheid, en een Italiaansch edelman
-van dien tijd zegt, dat zij niet minder dan 50 scudi vroeg van hen, aan wie zij bereid
-was toe te staan wat Montaigne noemde de &#x201c;<span lang="fr">negotation entière</span>&#x201d;.
-</p>
-<p>Wat deze kwestie aangaat mogen we melden dat, zooals Bandello zeide, het de gewoonte
-was voor een Venetiaansche prostituée om zes of zeven mannen tegelijk als minnaars
-te hebben. Ieder had recht een avond per week bij haar te komen soupeeren en slapen,
-terwijl haar dagen vrij bleven. Zij betaalden haar zooveel per maand, maar zij behield
-zich altijd bepaald het recht voor, als ze dat wilde, een vreemdeling, die door Venetië
-kwam, te ontvangen, en dan den tijd van haar afspraak met haar minnaar voor den nacht
-te veranderen. De hooge en speciale prijzen die wij vermeld vinden zijn natuurlijk
-die, welke gevraagd werden van den nu en dan komenden aanzienlijken vreemdeling, die
-naar Venetië kwam, zooals in de zestiende eeuw Montaigne.
-</p>
-<p>In 1580 (toen ze eerst vier en dertig jaar oud was) vertelde Veronica in de biecht,
-dat zij zes kinderen had gehad. In hetzelfde jaar vormde zij het plan een tehuis te
-stichten, dat niet een klooster zou zijn, waar prostituées, die haar levenswijze wenschten
-te veranderen, een toevlucht konden vinden met haar kinderen, als ze die hadden. Dit
-schijnt geleid te hebben tot de oprichting van een Casa del Soccorso. In 1591 stierf
-zij aan de koorts, verzoend met God en gezegend door vele ongelukkigen. Zij had een
-goed hart en een gezond verstand, en was de laatste van de groote courtisanes van
-de Renaissance, die het Grieksche hetarendom deden herleven (Graf, <i lang="it">Attraverso il Cinquecento</i>, pp. 271&#x2013;351). Zelfs in het Venetië van de zestiende eeuw echter schijnt, naar we
-zien zullen, Veronica Franco niet geheel vrede gehad te hebben met de loopbaan van
-courtisane. Zij was klaarblijkelijk niet geschikt voor een gewoon huwelijk, en toch
-mag men er nog aan twijfelen of onder de gunstigste omstandigheden, die de moderne
-wereld ooit geboden heeft, de loopbaan van prostituée volkomen voldoening kan bieden
-aan een vrouw van een ruim hart en een ruim verstand.
-</p>
-<p>Ninon de Lenclos, die dikwijls &#x201c;de laatste van de groote courtisanes&#x201d; genoemd is,
-kan wel een uitzondering genoemd worden op den algemeenen regel, dat een vrouw van
-een goed hart, hoog karakter en fijn verstand geen voldoening zou kunnen vinden in
-het leven van een prostituée. Maar het is een totaal verkeerde opvatting van het temperament
-van Ninon de Lenclos en van haar loopbaan haar in eenige ware beteekenis eigenlijk
-een prostituée te noemen. Eenige kennis van zelfs maar de minste schets van haar leven
-moest voorkomen, dat men zulk een vergissing beging. Geboren in het begin van de zeventiende
-eeuw, was zij van goede familie aan beide zijden; haar moeder was een vrouw van een
-strengen levenswandel, maar haar vader, een edelman uit Touraine bezielde haar met
-zijn eigen Epicuristische philosophie zoowel als met zijn liefde voor de muziek. Zij
-was uiterst welopgevoed. Op den leeftijd van zestien of zeventien had zij haar eersten
-minnaar, den edelen Gaspard de Coligny; hij werd een halve eeuw lang gevolgd door
-een reeks andere minnaars, soms meer dan een tegelijk; drie jaar was de langste tijd
-dat zij aan één minnaar trouw bleef. Haar aantrekkelijkheden bleven zoolang bestaan,
-dat men zegt dat drie generaties van Sévignés onder haar minnaars behoorden. Tallemant
-des Réaux stelt ons in staat haar <i>liaisons</i> in bijzonderheden te bestudeeren.
-</p>
-<p>Het is echter niet de hoeveelheid minnaars, die een vrouw maakt tot een prostituée,
-maar de aard van haar verhoudingen tot hen. Sainte-Beuve schijnt, in een overigens
-bewonderenswaardige studie over Ninon de Lenclos (<i lang="fr">Causeries du Lundi</i>, deel IV) haar onder de courtisanes te rekenen. Maar geen vrouw is een prostituée,
-tenzij zij mannen gebruikt als een bron van geldelijke winst. Niet alleen is er geen
-bewijs, dat dit het geval was met Ninon, maar alle gegevens, die er zijn, sluiten
-zulk een verhouding uit. &#x201c;Er was veel <span class="pagenum">[<a id="pb227" href="#pb227">227</a>]</span><span class="corr" id="xd29e5546" title="Bron: limheid">slimheid</span> voor noodig&#x201d;, zeide Voltaire, &#x201c;en veel liefde van haar kant, om haar er toe te brengen,
-geschenken aan te nemen&#x201d;. Tallemant zegt wel, dat zij soms geld aannam van haar minnaars,
-maar dit gezegde slaat waarschijnlijk op niets anders dan wat besloten ligt in Voltaire&#x2019;s
-opmerking; en in allen gevalle zijn de praatjes van Tallemant, hoewel hij gewoonlijk
-goed op de hoogte is, niet altijd te vertrouwen. Allen zijn het eens over haar groote
-belangeloosheid.
-</p>
-<p>Wanneer we van Ninon de Lenclos hooren in verband met geld, dan is het niet, dat ze
-een gift ontvangt, maar alleen, dat ze een oude schuld terugbetaalt aan een vroegeren
-minnaar, of een groote som teruggeeft, die bij haar onder haar veilige hoede achter
-gelaten was, terwijl de eigenaar in ballingschap verkeerde. Zulke voorvallen wijzen
-allerminst op de prostituée van welke eeuw ook, zij wijzen eer op verhoudingen, die
-zouden kunnen bestaan tusschen vrienden. Het karakter van Ninon de Lenclos was in
-vele opzichten verre van volmaakt, maar zij vereenigde vele mannelijke deugden, en
-vooral eerlijkheid, met een temperament dat over het geheel zeker vrouwelijk genoemd
-mag worden; zij had een afkeer van huichelarij, en zij werd nooit beïnvloed door geldelijke
-overwegingen. Zij was bovendien nooit roekeloos, maar behield altijd een zekere zelfbeperking
-en matigheid, zelfs bij eten en drinken, en gebruikte, naar ons verteld wordt, nooit
-wijn. Zij was, zooals Sainte-Beuve opgemerkt heeft, de eerste, die zich duidelijk
-voor oogen heeft gesteld, dat er dezelfde deugden moeten zijn voor mannen en voor
-vrouwen, en dat het dwaas is alle vrouwelijke deugden tot éene terug te brengen. &#x201c;Onze
-sekse is belast met alle beuzelachtigheden&#x201d;, schreef zij, &#x201c;en de mannen hebben voor
-zichzelf alle eigenschappen bewaard, die er op aan komen: Ik heb van mezelf een man
-gemaakt&#x201d;. Zij kleedde zich soms als man als ze paard reed (zie b.v. <i lang="fr">Correspondence Authentique</i> van Ninon de Lenclos, met een goede introductie door Emile Colombey). Bewust of onbewust
-vertegenwoordigde zij een nieuw vrouwelijk denkbeeld op een tijd, toen&#x2014;zooals we in
-veel vergeten romans door vrouwen van dien tijd geschreven zien kunnen&#x2014;de gezichtskring
-der vrouwen zich begon uit te breiden. Zij was de eerste en ongetwijfeld in éen opzicht
-de uiterste vertegenwoordigster van een kleine en uitstekende groep Fransche vrouwen,
-onder wie George Sand de mooiste persoonlijkheid is.
-</p>
-<p>Zoo is het nutteloos de geschiedenis van de prostitutie te versieren met den naam
-van Ninon de Lenclos. Een gedemoraliseerde oude prostituée zou nooit, zooals Ninon,
-aan het einde van haar lange leven, in staat geweest zijn de liefde en de achting
-van vele van de beste mannen en vrouwen van haar tijd te behouden of te verwerven;
-zelfs aan den gestrengen Saint-Simon scheen het toe, dat er in haar kleine hof een
-decorum heerschte, dat de grootste prinsessen niet bereiken kunnen. Zij was niet een
-prostituée, maar een vrouw van een persoonlijkheid met een eigen karakter, zelfs niet
-zonder eenige genialiteit. Dat zij niet na te volgen was, behoeven we misschien niet
-zeer te betreuren. Op het laatst van haar leven, in 1699, schreef haar oude vriend
-en vroegere minnaar Saint-Evremond, met maar een klein beetje overdrijving, dat er
-weinig prinsessen en weinig heiligen waren, die niet hun hof of hun klooster zouden
-verlaten om met haar van plaats te verwisselen. &#x201c;Als ik van tevoren geweten had, wat
-mijn leven zou zijn, dan had ik mij opgehangen&#x201d;<span class="corr" id="xd29e5557" title="Bron: .">,</span> was haar dikwijls aangehaalde antwoord. Het is inderdaad een op zich zelf staand
-gezegde, misschien niet meer dan de uitdrukking van een stemming van het oogenblik;
-men kan er wel te veel notitie van nemen. Meer waarlijk karakteristiek is het mooie
-gezegde, waarin haar Epicurische philosofie naar Nietzsche overhelt; &#x201c;<span lang="fr">La joie de l&#x2019;esprit en marque la force</span>&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het vrijmoedig goedkeuren van de prostitutie door de geestelijke of zelfs door de
-wereldlijke macht is, sinds de Renaissance, meer en meer een uitzondering geworden.
-Het tegenovergestelde uiterste, te trachten de prostitutie uit te roeien, is ook in
-de praktijk volkomen <span class="pagenum">[<a id="pb228" href="#pb228">228</a>]</span>verlaten. Er zijn inderdaad sporadische pogingen gedaan de prostitutie met krachtige
-hand neer te drukken, zelfs in zeer moderne tijden. Het wordt nu echter erkend, dat
-in zulk een geval het geneesmiddel erger is dan de kwaal.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">In 1860 gevoelde een burgemeester van Portsmouth het als zijn plicht te trachten de
-prostitutie te onderdrukken. &#x201c;In den eersten tijd van zijn burgemeesterschap&#x201d;, zegt
-een door de &#x201c;<span lang="en">Select committee</span>&#x201d; voor de wet op besmettelijke ziekten gehoorde getuige (p. 393)<span class="corr" id="xd29e5574" title="Bron: .">,</span> <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>werd er een <span class="corr" id="xd29e5579" title="Bron: orde">order</span> uitgevaardigd, dat aan iederen bierhuis- en tapperijhouder met vergunning in de gemeente,
-waarvan men wist, dat hij vrouwen, vrouwen van verdachte zeden herbergde, een proces
-zou aangedaan worden en dat hij waarschijnlijk zijn concessie zou verliezen. Op een
-goeden dag werden ongeveer drie of vier honderd van deze ongelukkige schepsels alle
-tegelijk de straat op gedreven, en zij stelden zich op in een groote troep, vele van
-haar met alleen een hemd aan en een rok; met een menigte dronken mannen en jongens
-met een fluit en een viool achter zich aan trokken ze verscheiden dagen door de straten.
-Zij marcheerden alle naar het werkhuis, maar om vele redenen werden ze niet toegelaten&#x200a;&#x2026;
-Deze vrouwen dwaalden twee of drie dagen lang rond zonder schuilplaats, en men gevoelde,
-dat het geneesmiddel erger was dan de kwaal; daarom werd <span class="corr" id="xd29e5582" title="Bron: der">de</span> vrouwen toegestaan naar haar vroegere woonplaatsen terug te keeren&#x201d;.
-</p>
-<p>Dergelijke proeven zijn in later tijd in Amerika genomen. &#x201c;In Pittsburg, in Pennsylvanië
-werden de bordeelen in 1891 gesloten, de bewoonsters werden op straat gezet en de
-inwoners van die plaats weigerden haar huisvesting en zelfs voedsel. Een sterke protestbeweging
-door het geheele land, bij deze beleediging der humaniteit, veroorzaakte een reactie,
-die leidde tot een toestand, die in het geheel niet beter was dan de vroegere&#x201d;. In
-hetzelfde jaar kwam ook een dergelijk geval voor in New-York, met dezelfde ongelukkige
-resultaten (Isidore Dyer, &#x201c;<span lang="en">The Municipal Control of Prostitution in the United States&#x201d;, report presented <span class="corr" id="xd29e5589" title="Bron: te">to</span> the Brussels International Conference in 1899</span>).</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>In plaats van deze pogingen kwam men er toe de prostitutie te controleeren, ze half
-officieel te dulden, waardoor de autoriteiten in staat gesteld werden er contrôle
-over uit te oefenen, en zooveel mogelijk tegen de nadeelen ervan te waken door medisch
-onderzoek en politietoezicht. Het nieuwe bordeel-systeem verschilde van de oude middeleeuwsche
-bordeelen in vele opzichten; het omvatte een regelmatig medisch onderzoek en het trachtte
-iedere concurrentie door prostituées zonder vergunning daarbuiten, te onderdrukken.
-Bernard Mandeville, de schrijver van de <i lang="en">Fable of the Bees</i>, een scherpzinnig denker, was een groot voorstander van dit systeem. In 1724, in
-zijn <i lang="en">Modest Defense of Publick Stews</i> betoogt hij, dat &#x201c;het aanmoedigen van het openlijk toelaten van de prostitutie niet
-alleen de meeste van de verkeerde gevolgen van deze ondeugd zal voorkomen, maar zelfs
-de mate van ontucht in het algemeen verminderen zal en ze zal terugvoeren tot de engste
-grenzen, waarin ze kan vervat worden&#x201d;. Hij stelde voor vrije prostitutie tegen te
-gaan door bij akte van het Parlement speciale privileges en vrijheden aan bordeelen
-te geven. Zijn plan omvatte het oprichten van honderd bordeelen in een speciaal stadsgedeelte,
-waar twee duizend prostituées en honderd flinke en ervaren <span class="pagenum">[<a id="pb229" href="#pb229">229</a>]</span>matrones met dokters en chirurgijns zouden kunnen wonen, zoowel als een commissie
-om het geheel te overzien. Mandeville werd echter beschouwd als een cynicus of erger,
-en van zijn plan werd geen nota genomen of het werd met minachting behandeld. Het
-was overgelaten aan het genie van Napoleon om tachtig jaar later, het systeem van
-de &#x201c;<span lang="fr">maisons de tolérance</span>&#x201d; in te stellen, dat tijdens het grootste deel van de vorige eeuw voor de vorming
-van de verhoudingen der prostitutie in Europa zulk een groote beteekenis gehad heeft,
-en nog heden in zijn overblijfsels aanleiding geeft tot groote meeningsverschillen.
-</p>
-<p>Over het geheel kunnen we echter zeggen, dat het systeem van inschrijven, onderzoeken
-en controleeren van prostituées nu tot het verleden behoort. Veel strijd is er over
-deze kwestie gevoerd; van het meeste belang is de strijd, die in Engeland jarenlang
-over de wet op de besmettelijke ziekten (<span lang="en">Contagious Diseases Acts</span>) gevoerd is en die men vinden kan in het 600 bladzijden groote bericht van een speciaal
-comité voor deze wet, dat in 1882 uitkwam. De meerderheid van de leden van dit comité
-was vóor het aannemen van de wet, die desniettegenstaande in 1886 verworpen werd;
-sinds dien tijd is er geen ernstige poging gedaan haar weer aan te nemen.
-</p>
-<p>Tegenwoordig vindt het oude systeem, hoewel het nog in veel landen blijft bestaan
-met de trage onbehouwenheid van eens ingestelde stichtingen, geen algemeene goedkeuring
-meer. Zooals Paul en Victor <span class="corr" id="xd29e5615" title="Bron: Marguerite">Margueritte</span> naar waarheid gezegd hebben, in een scherp onderzoek naar de verschijnselen van door
-den staat gecontroleerde prostitutie zooals zij die in Parijs vonden, is het systeem
-&#x201c;om te beginnen barbaarsch en bovendien bijna zonder uitwerking&#x201d;. De deskundige wijst
-iederen dag duidelijker op het gebrek aan uitwerking, dat het heeft, terwijl de psycholoog
-en de socioloog steeds meer overtuigd worden, dat het barbaarsch is.
-</p>
-<p>Het kan echter in het geheel niet gezegd worden, dat er eenige overeenstemming tusschen
-de autoriteiten op dit gebied verkregen is. Het is klaarblijkelijk zoo dringend noodig
-een dam op te stellen tegen den vloed van ziekte en ellende, die direct voortkomt
-uit het verspreiden van syphilis en gonorrhea, en indirect uit de prostitutie, die
-de voornaamste verspreidster van deze ziekten is, dat we ons niet kunnen verwonderen,
-dat menigeen begeerig grijpt naar ieder systeem, dat een vermindering van het kwaad
-schijnt te beloven. Tegenwoordig echter hebben zij, die het best bekend zijn met de
-werking van het contrôle-systeem, zich ten duidelijkste voor oogen gesteld, dat de
-veronderstelde vermindering voor het grootste gedeelte denkbeeldig is<a class="noteref" id="xd29e5620src" href="#xd29e5620">50</a>, en dat <span class="pagenum">[<a id="pb230" href="#pb230">230</a>]</span>ze in ieder geval verkregen wordt ten koste van het kunstmatig produceeren van andere
-verkeerdheden.
-</p>
-<p>In Frankrijk, waar het systeem van inschrijven en van contrôle op de prostituées langer
-dan een eeuw bestaat<a class="noteref" id="xd29e5632src" href="#xd29e5632">51</a>, en waar dus de gevolgen ervan, als die er zijn, duidelijk merkbaar moeten wezen,
-ondervindt het bijna hartstochtelijke tegenkanting van bekwame mannen van iedere klasse
-der gemeenschap. In Duitschland is de tegenstand tegen geregelde contrôle langen tijd
-door wel-toegeruste deskundigen gevoerd, met Blaschko uit Berlijn aan het hoofd. Ook
-in Amerika wordt dit systeem verworpen. Gottheil uit New-York vindt, dat contrôle
-van gemeentewege op de prostitutie &#x201c;geen succes heeft en ook niet wenschelijk is&#x201d;.
-Heidingsfeld komt tot het besluit, dat het systeem van regeling en contrôle, dat in
-Cincinnati in zwang is, weinig goed en veel kwaad gedaan heeft; onder dit stelsel
-zijn onder de particuliere patienten in zijn eigen kliniek gevallen van syphilis en
-gonorrhea gemiddeld beide toegenomen; &#x201c;onderdrukken van de prostitutie is onmogelijk
-en contrôle is onpraktisch&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e5635src" href="#xd29e5635">52</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">In Duitschland worden de pogingen tot regeling der prostitutie het strengst vastgehouden,
-met gevolgen, die in Duitschland zelf als ongelukkig worden beschouwd. Zoo straft
-de Duitsche wet met een geldboete de hoofden van gezinnen, die onwettigen sexueelen
-omgang in hun huis toelaten. Dit is bedoeld om de prostituée zonder vergunning te
-treffen, maar inderdaad moedigt het de prostitutie aan, want een paar fatsoenlijke
-jonge menschen, dat besluit een verhouding aan te gaan, die zich later tot een huwelijk
-ontwikkelen kan, en die niet onwettig is (want buitenechtelijke sexueele omgang <i>per se</i> is niet in Duitschland, zooals in de verouderde wetten van verschillende Amerikaansche
-staten, een strafbare misdaad) wordt door de achterdochtige politie aan zooveel last
-en ergernis onderworpen, dat het voor het meisje veel gemakkelijker is prostituée
-te worden en zich onder de bescherming der politie te plaatsen. De wet was hoofdzakelijk
-gericht tegen hen, die prostituées uitbuiten. Maar in de praktijk werkt ze anders.
-De prostituée moet buitensporig hooge huren betalen, zoodat haar huisheer feitelijk
-leeft van de opbrengst van haar bedrijf, terwijl zij haar beroep met grootere inspanning
-en op ruimer schaal moet drijven om haar zware onkosten te dekken (P. Hausmeister,
-&#x201c;<span lang="de">Zur Analyse der Prostitution</span>&#x201d;, <i lang="de">Geschlecht und Gesellschaft</i>, deel II, 1907, p. 294).
-</p>
-<p>In Italië zijn de meeningen over deze zaak zeer verdeeld. Het regelen van de prostitutie
-is achtereenvolgens aangenomen, afgeschaft en weer aangenomen. In Zwitserland, het
-land van regeeringsproeven, zijn in verschillende kantons verschillende stelsels toegepast.
-In sommige wordt geen enkele poging gedaan zich met de prostitutie te bemoeien, behalve
-onder speciale omstandigheden; <span class="pagenum">[<a id="pb231" href="#pb231">231</a>]</span>in andere is alle prostitutie, en zelfs ontucht in het algemeen, strafbaar; in Genève
-mogen alleen prostituées, die er geboren zijn, haar bedrijf uitoefenen; in Zürich
-is sinds 1897 de prostitutie verboden, maar er wordt voor gezorgd, dat er geen moeilijkheden
-in den weg gelegd worden aan de vrije sexueele verhoudingen, die niet om winst begonnen
-zijn. Met deze verschillende regelingen staat, naar men zegt, de moraal in Zwitserland
-over het algemeen tamelijk wel op hetzelfde niveau als elders (Moreau-Christophe,
-<i lang="fr">Du Problème de la Misère</i>, deel III, p. 259). Dezelfde conclusie geldt voor Londen. Een onpartijdig waarnemer,
-Félix Remo (<i lang="fr">La Vie Galante en Angleterre</i>, 1888. p. 237) kwam tot de conclusie, dat, niettegenstaande Londen&#x2019;s vrije handel,
-het vrije bestaansbedrijf van de prostitutie, de excessen op alcoholgebied, de deugden
-van allerlei soort, &#x201c;deze stad een van de meest moreele hoofdsteden van Europa is&#x201d;.
-De emancipatie op dit gebied in de laatste jaren is gebleken uit het afschaffen van
-het systeem van de regeling op de prostitutie door Denemarken in 1906.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Zelfs de vurigste voorstanders van de regeling van de prostitutie erkennen, dat niet
-alleen de geest van de beschaving eerder ongunstig dan gunstig is aan het systeem,
-maar dat in de vele landen, waar het stelsel in stand blijft, de ingeschreven prostituées
-grond verliezen in den strijd tegen de heimelijke prostitutie. Zelfs in Frankrijk,
-het klassieke land van van politie-wege gecontroleerde prostituées, zijn de &#x201c;<span lang="fr">maisons de tolérance</span>&#x201d; sinds langen tijd gestadig in aantal afgenomen, in het geheel niet omdat de prostitutie
-afneemt, maar omdat volks <i lang="fr">brasseries</i> en kleine <i lang="fr">café-chantants</i>, die gewoonlijk bordeelen zonder vergunning zijn, de plaats ervan innemen<a class="noteref" id="xd29e5677src" href="#xd29e5677">53</a>.
-</p>
-<p>De regeling op grooten schaal van de prostitutie in beschaafde centra wordt tegenwoordig
-inderdaad nog slechts door weinigen aangeraden, alleen nog door eenige voorstanders
-van de nieuwere school. Op zijn hoogst wordt ze op bepaalde plaatsen onder speciale
-omstandigheden wenschelijk geacht<a class="noteref" id="xd29e5685src" href="#xd29e5685">54</a>. Zelfs zij, die nog gaarne de prostitutie volkomen onder contrôle van de politie
-zouden willen hebben, erkennen nu, dat de ondervinding aantoont, dat dit onmogelijk
-is. Daar vele meisjes haar loopbaan zeer vroeg beginnen, zou een gezond systeem van
-regeling er geen bezwaar in moeten zien als vaste prostituées in te schrijven zelfs
-meisjes, die nog weinig meer dan kinderen zijn. Dat is echter een logische conclusie,
-waartegen de moreele zin en zelfs het gezonde verstand van een gemeenschap zich instinctief
-verzet. In Parijs mogen meisjes niet ingeschreven worden als prostituée voor zij den
-leeftijd van zestien bereikt hebben en sommigen vinden dien leeftijd zelfs <span class="pagenum">[<a id="pb232" href="#pb232">232</a>]</span>te laag<a class="noteref" id="xd29e5696src" href="#xd29e5696">55</a>. Bovendien kan de ingeschreven vrouw, als zij ziek wordt, of haar positie moede is,
-altijd uit de handen van de politie weg glippen en zich ergens anders vestigen als
-clandestiene prostituée. Iedere starre poging om de prostitutie in handen der politie
-te houden leidt tot hinderlijke <span class="corr" id="xd29e5702" title="Bron: bemoeiïng">bemoeiing</span> met de daden en de vrijheid van respectabele vrouwen, die zeker ondragelijk moeten
-zijn in iedere vrije gemeenschap. Zelfs in een stad als Londen, waar de prostitutie
-betrekkelijk vrij is, heeft het politietoezicht aanleiding gegeven tot lasterlijke
-aanklachten van politieambtenaren tegen vrouwen, die niets hoegenaamd gedaan hebben,
-dat een verdenking tegen haar zou kunnen rechtvaardigen. Het ontsnappen van de geïnfecteerde
-vrouw aan het politietoezicht heeft, dat is duidelijk, de uitwerking, dat het gezondheidsniveau
-van ingeschreven vrouwen schijnbaar verhoogd wordt, en de statistieken van de politie
-geven nog verder op misleidende wijze een te mooi beeld door het feit, dat de bewoonsters
-van bordeelen gemiddeld ouder zijn dan clandestiene prostituées en tegen ziekte immuun
-zijn geworden<a class="noteref" id="xd29e5705src" href="#xd29e5705">56</a>. Deze feiten beginnen nu tamelijk wel bekend en erkend te worden. De staatsregeling
-op de prostitutie is niet gewenscht, op moreele gronden om de reden, waarop dikwijls
-de nadruk is gelegd, dat ze alleen toegepast wordt op éen sekse, en op praktische
-gronden, omdat ze geen uitwerking heeft. De maatschappij vergunt de politie de prostituée
-te hinderen met kleine plagerijen wegens &#x201c;aanhalen&#x201d;, &#x201c;onbetamelijk gedrag&#x201d;, enz.,
-maar ze is er niet langer van overtuigd, dat zij onder absolute contrôle van de politie
-behoort te staan.
-</p>
-<p>Het probleem van de prostitutie schijnt, als we het nauwkeurig bezien, nu nog in dezelfde
-positie te zijn, waarin het te allen tijde in den loop van de laatste drie duizend
-jaren geweest is. Om echter de werkelijke beteekenis van de prostitutie te begrijpen,
-en tot een rationeele houding tegenover haar te komen, moeten we ze van een ruimer
-standpunt beschouwen; we moeten niet alleen de evolutie en de geschiedenis ervan bestudeeren,
-maar evenzeer de oorzaken, de verhoudingen en de verdere sociologische perspectieven
-ervan. Als wij op die wijze het probleem van een <span class="pagenum">[<a id="pb233" href="#pb233">233</a>]</span>ruimer standpunt beschouwen, dan zullen we zien, dat er geen verschil bestaat tusschen
-de eischen van ethische en die van maatschappelijke hygiëne, en dat de werkzaamheid
-van beide gelijkelijk besloten ligt in de progressieve verfijning en zuivering van
-beschaafde sexueele verhoudingen.
-</p>
-</div>
-</div>
-<div id="ch7.3" class="div2 section"><span class="pagenum">[<a href="#toc">Inhoud</a>]</span><div class="divHead">
-<h3 class="main"><span class="divNum">III.</span> De Oorzaken van de Prostitutie.</h3>
-</div>
-<div class="divBody">
-<p class="first">De geschiedenis van het ontstaan en de ontwikkeling van de prostitutie stelt ons in
-staat te zien, dat de prostitutie niet een toevallig bijkomstig iets is van ons huwelijks-systeem,
-maar dat het een essentieel bestanddeel is, dat tegelijk met de andere bestanddeelen
-ervan voor den dag komt. De geleidelijke ontwikkeling van de familie op patriarchale
-en grootelijks monogame basis, maakte het hoe langer hoe moeilijker voor een vrouw
-over haar eigen persoon te beschikken. Zij behoorde in de eerste plaats aan haar vader,
-wiens belang het was haar zorgvuldig te bewaken, totdat er een echtgenoot zou komen,
-die rijk genoeg was om haar te koopen. In de verhooging van haar waarde ontwikkelde
-zich geleidelijk het nieuwe denkbeeld van de marktwaarde der maagdelijkheid, en waar
-een &#x201c;maagd&#x201d; vroeger beteekend had een vrouw, die vrij was met haar eigen lichaam te
-doen wat zij wilde, werd de beteekenis ervan nu veranderd en begon het te beteekenen
-een vrouw, die van den omgang met mannen uitgesloten was. Als zij van haar vader overgedragen
-werd aan een echtgenoot, dan werd ze nog met dezelfde zorg bewaakt; echtgenoot en
-vader hadden er gelijkelijk belang bij hun vrouwen te beschermen tegen ongehuwde mannen.
-De toestand, die zoo ontstond, leidde tot het bestaan van een groote groep jonge mannen,
-die nog niet rijk genoeg waren om vrouwen te verkrijgen en een groote groep jonge
-vrouwen, die nog niet tot vrouw gekozen waren, en waarvan velen niet konden verwachten
-ooit te zullen huwen. Op zulk een punt van de evolutie is de prostitutie klaarblijkelijk
-onvermijdelijk; ze is niet zoozeer de onontbeerlijke aanvulling van het huwelijk,
-als wel een essentieel deel van het geheele systeem. Sommige van de overtollige of
-verwaarloosde vrouwen vinden, terwijl zij haar geldswaarde realiseeren en misschien
-meteen tradities doen herleven van een vroegere vrijheid, een maatschappelijken werkkring,
-door haar gunsten te verkoopen om de tijdelijke begeerten te voldoen van de mannen,
-die nog geen vrouw hebben kunnen krijgen. Zoo is iedere schakel in den keten van het
-huwelijkssysteem vast aaneengesnoerd en een cirkel gevormd.
-</p>
-<p>Maar terwijl de geschiedenis van de opkomst en de ontwikkeling der prostitutie ons
-doet zien welk een onverwoestbaar en essentieel element de prostitutie is van het
-huwelijks-systeem, dat sinds lang in Europa bestaan heeft&#x2014;onder verschillende toestanden
-<span class="pagenum">[<a id="pb234" href="#pb234">234</a>]</span>van ras, staatkunde, maatschappij en godsdienst&#x2014;verschaft het ons toch niet in ieder
-opzicht de feiten, die noodig zijn om tegenwoordig tot een bepaalde houding jegens
-de prostitutie te komen. Om de plaats van de prostitutie in ons bestaand systeem te
-begrijpen, is het noodig, dat we de voornaamste factoren van de prostitutie analyseeren.
-We kunnen die het gemakkelijkst leeren begrijpen, als we de prostitutie, naar volgorde,
-van vier gezichtspunten bekijken. Deze zijn: (1) <i>economische</i> noodzakelijkheid; (2) <i>biologische</i> predispositie; (3) <i>moreele</i> voordeelen; en (4) wat genoemd kan worden de waarde ervan <i>voor de beschaving</i>.
-</p>
-<p>Terwijl deze vier factoren van de prostitutie mij degene toeschijnen, die ons hier
-voornamelijk aangaan, is het nauwelijks noodig er op te wijzen, dat vele andere oorzaken
-samenwerken om prostitutie te veroorzaken en te wijzigen. Prostituées zelf trachten
-dikwijls andere meisjes er toe te brengen dezelfde paden in te slaan; er moeten nieuwelingen
-gevonden worden voor bordeelen, waardoor we &#x201c;den handel in blanke slavinnen&#x201d; krijgen,
-die nu in vele deelen van de wereld krachtdadig bestreden wordt; terwijl al de vormen
-om meisjes tot dit leven te verleiden begunstigd worden door alcoholisme, dat dikwijls
-de prostitutie als het ware voorbereidt. Gewoonlijk zal men vinden, dat verscheidene
-oorzaken samengewerkt hebben om het meisje op den weg der prostitutie te voeren.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">De wijzen, waarop verschillende factoren van omgeving en suggestie samenwerken om
-een meisje tot prostitutie te verleiden, worden aangeduid in het volgende gezegde,
-waarin een correspondent, als man van de wereld, zijn eigen conclusies over de zaak
-heeft uiteengezet: &#x201c;Ik heb tamelijk veel ervaringen gehad met lichte vrouwen van allerlei
-soort en ik kan zonder aarzelen zeggen, dat niet meer dan 1 percent van de vrouwen
-die ik gekend heb, als beschaafd konden worden beschouwd. Dit wijst er op, dat zij
-altijd van lage afkomst zijn, en de verschrikkelijke gevallen van overbevolking, die
-dagelijks aan het licht komen, geven aanleiding te denken dat reeds op zeer jeugdigen
-leeftijd het gevoel van schaamte verloren gaat, en dat lang vóór de puberteit een
-zekere gemeenzaamheid met sexueele zaken ontstaat. Zoodra zij oud genoeg zijn, worden
-deze meisjes door haar minnaars verleid; de gemeenzaamheid, waarmee zij sexueele zaken
-beschouwen, neemt de terughouding weg die een meisje beschermt, dat haar jeugd in
-fatsoenlijken kring heeft doorgebracht. Later gaan de meisjes in fabrieken en winkels
-werken; als zij mooi en aantrekkelijk zijn hebben zij betrekkingen met chefs en meesterknechts.
-Dan brengt de lust tot opschik, die zoo&#x2019;n grooten factor vormt in het vrouwelijk karakter
-er haar toe de &#x201c;maitres&#x201d; te worden van een man met geld. Een merkwaardig ding in deze
-verhouding is, dat zij zelden genot vinden bij haar beschermers, en dat ze aan de
-ruwer omarmingen van den een of anderen man, die in stand dichter bij haar is, zeer
-dikwijls een soldaat, de voorkeur geven. Ik heb niet veel vrouwen gekend die verleid
-waren en verlaten, hoewel dit een voorstelling is, die door prostituées dikwijls van
-de zaak gegeven wordt. Kellnerinnen nemen een groote plaats in in de gelederen van
-de prostitutie, voor een groot deel ten gevolge van haar verslaafd zijn aan den drank;
-dronkenschap leidt bij vrouwen altijd tot laksheid in de moreele terughouding. Een
-andere machtige factor voor het overgaan tot de prostitutie ligt in den glans van
-den opschik, waarmee gepronkt wordt door den eene of andere <span class="pagenum">[<a id="pb235" href="#pb235">235</a>]</span>vriendin, die dit leven reeds aangenomen heeft. Een meisje, dat hard werkt, om te
-leven ziet een vriendin, die misschien een bezoek brengt in de straat waar het hard
-werkende meisje woont, prachtig gekleed, terwijl zijzelf ternauwernood genoeg kan
-verdienen om te eten. Zij maakt een praatje met haar modieuse vriendin, die haar vertelt
-hoe gemakkelijk zij geld kan verdienen, ze legt haar uit welk een levensgoed de sexueele
-organen zijn, en spoedig is er een nieuweling tot de gelederen der prostitutie toegetreden&#x201d;.
-</p>
-<p>Het heeft eenig belang de redenen die meisjes leiden tot prostitutie te beschouwen.
-In sommige landen vindt men dienaangaande gegevens van menschen, die van ambtswege
-met de publieke vrouwen in aanraking komen. In andere landen is het regel dat meisjes,
-voor zij als prostituées worden ingeschreven, de redenen opgeven waarom zij de loopbaan
-wenschen te betreden.
-</p>
-<p>Parent-Duchâtelet, wiens werk over prostituées in Parijs nog als gezaghebbend geldt,
-heeft het eerste overzicht van deze soort gepubliceerd. Hij bevond, dat van de vijf
-duizend prostituées er 1441 geïnfluenceerd waren door armoede, 1425 door verleiden
-van minnaars, die haar verlaten hadden, 1255 door het verlies van ouders door den
-dood, of door eenige andere reden. Bij zulk een overzicht wordt het geheele aantal
-in &#x2019;t algemeen verklaard door ellende, dat is door economische oorzaken alleen (Parent-Duchâtelet,
-<i lang="fr">De la Prostitution</i>, 1857, deel I, p. 107).
-</p>
-<p>In Brussel werden gedurende een tijdvak van twintig jaren (1865&#x2014;1884) 3505 vrouwen
-ingeschreven als prostituée. De oorzaken, die zij aangaven waarom zij deze loopbaan
-wenschten te betreden, geven een ander beeld dan dat, hetwelk door Parent-Duchâtelet
-gegeven wordt, maar misschien een dat meer betrouwbaar is, hoewel er eenige bepaalde
-en merkwaardige inconsequenties in zijn. Van de 3505 verklaarden 1523 dat uiterste
-armoede de oorzaak was van haar degradatie; 1118 bekenden vrijuit dat haar sexueele
-<span class="corr" id="xd29e5751" title="Bron: harstochten">hartstochten</span> de oorzaak waren; 420 schreven haar val toe aan slecht gezelschap; 316 zeiden dat
-zij genoeg hadden van haar werk en dat het haar verveelde, omdat de moeite zoo groot
-was en het loon zoo klein; 101 waren verlaten door haar minnaars; 10 hadden ongenoegen
-gehad met haar ouders; 7 waren door haar echtgenooten verlaten; 4 konden het niet
-vinden met haar voogden; 3 hadden familietwisten; 2 werden door haar echtgenooten
-gedwongen zich te prostitueeren, en 1 door haar ouders (<i lang="en">Lancet</i>, Juni 28, 1890, p. 1442).
-</p>
-<p>In Londen bevond Merrick, dat van de 16.022 prostituées met wie hij in aanraking kwam
-gedurende de jaren dat hij kapelaan was aan de Millbank-gevangenis, 5061 haar huis
-of haar betrekking vrijwillig hadden verlaten voor &#x201c;een leven van pleizier&#x201d;, 3363
-gaven armoede op als de oorzaak; 3154 waren &#x201c;verleid&#x201d; en daarna op straat geraakt;
-1636 waren door huwelijksbeloften bedrogen en door minnaar en betrekkingen verlaten.
-Over het geheel, zegt Merrick, dat 4790 of bijna een derde van het geheele aantal
-haar overgaan tot de loopbaan direct aan mannen toeschrijven, 11.232 aan andere oorzaken.
-Hij voegt er bij, dat van hen, die armoede als oorzaak opgaven, een groot aantal lui
-en onbekwaam was (G.&nbsp;P. Merrick, <i lang="en">Work Among the Fallen</i>, p. 38).
-</p>
-<p>Logan, een Engelsch stadszendeling met een groote mate van bekendheid met prostituées,
-verdeelde ze in de volgende groepen: 1. Een vierde van de meisjes zijn dienstboden,
-vooral in herbergen, bierhuizen enz., en zoo in het leven der prostitutie ingeleid;
-2. een vierde komt van fabrieken enz.; 3. bijna een vierde wordt door koppelaarsters
-geleverd, die provincie-steden, markten enz. bezoeken; 4. een laatste groep omvat
-aan den eenen kant haar, die door armoede, indolentie of een slecht humeur er toe
-gebracht zijn prostituée te worden, dingen, die haar ongeschikt maken voor gewone
-beroepen, en aan den anderen kant kant haar, die verleid zijn door een valsche huwelijksbelofte
-(W. Logan, <i lang="en">The Great Social Evil</i>, 1871, p. 53).
-</p>
-<p>In Amerika heeft Sanger rapport uitgebracht over de resultaten van onderzoekingen,
-die gedaan zijn over twee duizend New-Yorksche prostituées aangaande de oorzaken,
-die haar er toe gebracht hebben haar beroep te kiezen:
-<span class="pagenum">[<a id="pb236" href="#pb236">236</a>]</span></p>
-<p></p>
-<div class="table">
-<table>
-<tr>
-<td class="cellLeft cellTop">Armoede </td>
-<td class="cellRight cellTop">525
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft">Neiging </td>
-<td class="cellRight">513
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft">Verleid en verlaten </td>
-<td class="cellRight">258
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft">Drank en dranklust </td>
-<td class="cellRight">181
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft">Slechte behandeling door ouders, betrekkingen of echtgenooten </td>
-<td class="cellRight">164
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft">Als een gemakkelijk leven </td>
-<td class="cellRight">124
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft">Slecht gezelschap </td>
-<td class="cellRight"> 84
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft">Overreding door prostituées </td>
-<td class="cellRight"> 71
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft">Te lui om te werken </td>
-<td class="cellRight"> 29
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft">Verkrachting </td>
-<td class="cellRight"> 27
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft">Verleid op schepen van landverhuizers </td>
-<td class="cellRight"> 16
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft">Verleid in herbergen voor landverhuizers </td>
-<td class="cellRight"> 8
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft cellBottom"> </td>
-<td class="cellRight cellBottom"><span class="sum">2000
-</span></td>
-</tr>
-</table>
-</div><p>
-</p>
-<p class="signed">(Sanger, <i lang="en">History of Prostitution</i>, p. 488).
-</p>
-<p>Ook in Amerika heeft Professor Woods Hutchinson zich onlangs in verbinding gesteld
-met ongeveer dertig vertegenwoordigers in verschillende groote centra van het wereldverkeer,
-en hij noemt als volgt de antwoorden op zijn vragen aangaande de leer der oorzaken
-van de prostitutie.
-</p>
-<p></p>
-<div class="table">
-<table>
-<thead>
-<tr class="unit">
-<td class="cellHeadLeft cellHeadTop cellHeadBottom"> </td>
-<td class="cellHeadRight cellHeadTop cellHeadBottom">Percent.
-</td>
-</tr>
-</thead>
-<tbody>
-<tr>
-<td class="cellLeft">Liefde voor vertoon, weelde en luiheid </td>
-<td class="cellRight"> 42.1
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft">Slechte behandeling thuis </td>
-<td class="cellRight"> 23.8
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft">Verleiding, waarbij zij onschuldige slachtoffers waren </td>
-<td class="cellRight"> 11.3
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft">Werkloosheid </td>
-<td class="cellRight"> 9.4
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft">Erfelijkheid </td>
-<td class="cellRight"> 7.8
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft cellBottom">Primair sexueel verlangen </td>
-<td class="cellRight cellBottom"> 5.6
-</td>
-</tr>
-</tbody>
-</table>
-</div><p>
-</p>
-<p class="signed">(Woods <span class="corr" id="xd29e5886" title="Bron: Huchinson">Hutchinson</span>, &#x201c;<span lang="en">The Economics of Prostitution</span>&#x201d;, <i lang="en">American Gynaecologic and Obstetric Journal</i>, September 1895; <i>Id.</i>, <i lang="en">The Gospel According to Darwin</i>, p. 194).
-</p>
-<p>In Italië waren in 1881 van de 10.422 ingeschreven prostituées van den leeftijd van
-zeventien en ouder, de oorzaken van de prostitutie als volgt in klassen verdeeld:
-</p>
-<p></p>
-<div class="table">
-<table>
-<tr>
-<td class="cellLeft cellTop">Ondeugd en verdorvenheid </td>
-<td class="cellRight cellTop">2752
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft">Dood van ouders, echtgenoot enz. </td>
-<td class="cellRight">2139
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft">Verleiding door een minnaar </td>
-<td class="cellRight">1653
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft">Verleiding door een werkgever </td>
-<td class="cellRight"> 927
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft">Verlaten door ouders, echtgenoot, enz. </td>
-<td class="cellRight"> 795
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft">Zucht naar weelde </td>
-<td class="cellRight"> 698
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft">Dwang door minnaar of ander persoon buiten de familie </td>
-<td class="cellRight"> 666
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft">Dwang door ouders of echtgenoot </td>
-<td class="cellRight"> 400
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft cellBottom">Om ouders of kinderen te onderhouden </td>
-<td class="cellRight cellBottom"> 393
-</td>
-</tr>
-</table>
-</div><p>
-</p>
-<p class="signed">(Ferriani, <i lang="it">Minorenni Delinquenti</i>, p. 193).
-</p>
-<p>De redenen door Russische prostituées aangegeven voor het kiezen van haar beroep zijn
-(volgens Federow) de volgende:
-</p>
-<p></p>
-<div class="table">
-<table>
-<tr>
-<td class="cellLeft cellTop">38.5 </td>
-<td class="cellTop"><span class="seg">percent</span> </td>
-<td class="cellRight cellTop">onvoldoende loon.
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft">21.0 </td>
-<td><span class="seg"><span class="ditto"><span class="s">percent</span><span class="d"><span class="i">,,</span></span></span> </span> </td>
-<td class="cellRight">verlangen naar amusement.
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft">14.0 </td>
-<td><span class="seg"><span class="ditto"><span class="s">percent</span><span class="d"><span class="i">,,</span></span></span> </span> </td>
-<td class="cellRight">verlies van betrekking.
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft"> 9.5 </td>
-<td><span class="seg"><span class="ditto"><span class="s">percent</span><span class="d"><span class="i">,,</span></span></span> </span> </td>
-<td class="cellRight">overreding door vrouwelijke bekenden.
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft"> 6.5 </td>
-<td><span class="seg"><span class="ditto"><span class="s">percent</span><span class="d"><span class="i">,,</span></span></span> </span> </td>
-<td class="cellRight">ontwend zijn aan de gewoonte van te werken.
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft"> 5.5 </td>
-<td><span class="seg"><span class="ditto"><span class="s">percent</span><span class="d"><span class="i">,,</span></span></span> </span> </td>
-<td class="cellRight">verdriet, en om een minnaar te plagen.
-</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="cellLeft cellBottom"> 0.5 </td>
-<td class="cellBottom"><span class="seg"><span class="ditto"><span class="s">percent</span><span class="d"><span class="i">,,</span></span></span> </span> </td>
-<td class="cellRight cellBottom">dronkenschap.
-</td>
-</tr>
-</table>
-</div><p>
-</p>
-<p class="signed">(Opgesomd in <i lang="fr">Archives d&#x2019;Anthropologie Criminelle</i>, Nov. 15, 1901).</p>
-</blockquote><p>
-<span class="pagenum">[<a id="pb237" href="#pb237">237</a>]</span></p>
-<p>1. <i>De Economische oorzaak van de Prostitutie.</i>&#x2014;Schrijvers over de prostitutie beweren dikwijls, dat economische omstandigheden ten
-grondslag liggen aan de prostitutie en dat de voornaamste oorzaak ervan armoede is,
-terwijl prostituées zelf dikwijls verklaren, dat het bezwaar om op andere wijze een
-bestaan te verdienen de voornaamste oorzaak was, die haar er toe gebracht heeft deze
-loopbaan te kiezen. &#x201c;Van al de oorzaken van de prostitutie&#x201d;, schreef Parent-Duchâtelet
-een eeuw geleden, &#x201c;vooral in Parijs, en waarschijnlijk in alle groote steden, is er
-geen die ernstiger is dan gebrek aan werk en onvoldoend loon&#x201d;. In Engeland zegt Sherwell,
-dat ook de moraal in hooge mate afhangt van den handel<a id="xd29e6032"></a><a class="noteref" id="xd29e6033src" href="#xd29e6033">57</a>. Zoo is het ook in Berlijn, waar het aantal prostituées in slechte jaren toeneemt<a class="noteref" id="xd29e6039src" href="#xd29e6039">58</a>. Dat is ook het geval in Amerika, evenals in Japan; &#x201c;de oorzaak der oorzaken is armoede&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e6044src" href="#xd29e6044">59</a>.
-</p>
-<p>Zoo wordt overal door onderzoekers open en in het algemeen gezegd, dat de prostitutie
-in ruime mate en algemeen een economisch verschijnsel is, dat een gevolg is van de
-lage loonen van vrouwen of van plotselinge depressies in den handel. We moeten er
-echter bijvoegen, dat deze algemeene gezegden aanmerkelijk gewijzigd worden, in het
-licht van de nauwkeurige nasporingen gedaan door zorgvuldige onderzoekers. Ströhmberg,
-die 462 prostituées nauwkeurig onderzocht, ontdekte, dat er maar éen onder was, die
-armoede aangaf als de reden, waarom ze het beroep koos, en bij onderzoek bleek deze
-opgave een onbeschaamde leugen te wezen<a class="noteref" id="xd29e6051src" href="#xd29e6051">60</a>. Hammer bevond, dat van de negentig ingeschreven Duitsche prostituées er niet éen
-haar loopbaan gekozen had uit gebrek of om een kind te onderhouden, terwijl sommige
-de straat op gingen terwijl ze nog geld hadden, of zonder dat ze wilden betaald worden<a class="noteref" id="xd29e6057src" href="#xd29e6057">61</a>. Pastor Buschmann, van het Teltow Magdalena gesticht in Berlijn bevindt, dat het
-niet gebrek is, maar onverschilligheid voor moreele overwegingen, waardoor meisjes
-tot de prostitutie komen. In Duitschland wordt, voordat een meisje op het politieregister
-wordt ingeschreven, gepaste zorg gedragen, dat haar een kans gegeven wordt in een
-asyl te komen en werk te krijgen; in Berlijn waren, in den loop van tien jaar, maar
-twee meisjes&#x2014;van de duizend&#x2014;bereid van deze gelegenheid te profiteeren.
-<span class="pagenum">[<a id="pb238" href="#pb238">238</a>]</span></p>
-<p>De moeilijkheid, die Engelsche reddingshuizen ondervinden om meisjes te vinden, die
-zich willen laten &#x201c;redden&#x201d; is bekend. Dezelfde moeilijkheid vindt men in andere steden,
-zelfs waar geheel andere toestanden heerschen; zoo ondervindt men in Madrid, volgens
-Bernaldo de Quiros en Llanas Aquilaniedo, dat de prostituées, die in de asyls komen,
-ondanks al de toewijding van de nonnen, tot haar oude leven terugkeeren, zoodra ze
-de asyls verlaten hebben. Terwijl de economische factor bij de prostitutie ongetwijfeld
-bestaat, berust de ongemotiveerde veelvuldigheid en de nadruk, waarmee hij op den
-voorgrond wordt gebracht en aangenomen, klaarblijkelijk voor een deel op onwetendheid
-aangaande de werkelijke feiten, voor een deel op het feit, dat zulk een onderstelling
-spreekt tot hen, die de zwakheid hebben alle maatschappelijke verschijnselen uit economische
-oorzaken te verklaren en voor een deel op de duidelijke aannemelijkheid ervan<a class="noteref" id="xd29e6068src" href="#xd29e6068">62</a>.
-</p>
-<p>Prostituées komen voornamelijk voort uit de gelederen der fabrieksmeisjes, dienstmeisjes,
-winkeljuffrouwen en kellnerinnen. In sommige van deze betrekkingen is het moeilijk
-het geheele jaar door werk te vinden. Zoo worden vele modistes, kleermaaksters en
-naaisters prostituée, als het de slappe tijd is in het bedrijf, en ze gaan weer aan
-haar werk als het seizoen begint. Soms wordt het geregelde dagwerk aangevuld door
-prostitutie &#x2019;s avonds. Er wordt gezegd, en misschien is dat waar, dat amateur-prostitutie
-van deze soort in Engeland zeer veel voorkomt, daar ze niet tegengegaan wordt door
-de voorzorgen, die, in landen waar de prostitutie geregeld is, de geheime prostitutie
-moet in acht nemen, om inschrijving te ontgaan. Er zijn bepaalde waschgelegenheden
-en kleedkamers in het centrum van Londen, die, naar men zegt, door de meisjes gebruikt
-worden om zich op de gebruikelijke wijze te blanketten, en om het blanketsel er ten
-slotte weer af te wasschen, voor zij naar huis gaan<a class="noteref" id="xd29e6076src" href="#xd29e6076">63</a>. Het is zeker, dat in Engeland een groot deel der ouders, die tot den werkmansstand
-behooren en zelfs tot de lagere middelklasse, onbekend zijn met den aard van het leven,
-dat hun eigen dochters leiden. We moeten hieraan ook toevoegen, <span class="pagenum">[<a id="pb239" href="#pb239">239</a>]</span>dat de ouders voor dit gedrag van de dochter nu en dan de oogen sluiten of het zelfs
-aanmoedigen; zoo schrijft een correspondent, dat hij &#x201c;steden in Engeland kent, waar
-de prostitutie niet beschouwd wordt als iets schandelijks, en dat hij zich vele gevallen
-kan herinneren, waarin het huis van de moeder door de dochter gebruikt wordt met goedvinden
-van de moeder&#x201d;.
-</p>
-<p>Acton zegt in een goed boek over de prostitutie in Londen, geschreven in het midden
-van de laatste eeuw, dat de prostitutie &#x201c;een overgangsstadium is, waar een onnoemelijk
-groot aantal Engelsche vrouwen in verkeert&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e6086src" href="#xd29e6086">64</a>. Deze bewering werd toen met nadruk bestreden door vele ernstige moralisten, die
-weigerden toe te geven, dat het voor een vrouw, die in zoo&#x2019;n diepe put van vernedering
-gevallen was, mogelijk was om er ooit weer fatsoenlijk en wel uit te komen. Toch is
-het zeker waar wat een groote proportie vrouwen betreft, niet alleen in Engeland,
-maar ook in andere landen. Zoo zegt Parent-Duchâtelet, de grootste autoriteit over
-de Fransche prostitutie, dat &#x201c;prostitutie voor het meerendeel alleen maar een overgangsstadium
-is; gewoonlijk wordt het al in het eerste jaar verlaten; er zijn maar zeer weinige
-prostituées, die prostituée blijven tot haar dood&#x201d;. Het is echter moeilijk zich precies
-te vergewissen in hoeverre dat waar is; er zijn geen feiten, die zouden kunnen dienen
-als een juiste basis voor nauwkeurige taxatie<a class="noteref" id="xd29e6092src" href="#xd29e6092">65</a>, en het is niet mogelijk te verwachten, dat fatsoenlijk getrouwde vrouwen zouden
-toegeven, dat zij ooit &#x201c;op de straat&#x201d; geweest zijn; zij zouden het misschien niet
-eens zich zelf altijd willen bekennen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het volgende geval, dat wel is waar geboekt is meer dan twintig jaar geleden, is tamelijk
-typisch voor een bepaalde klasse onder de lagere rangen van de prostituées, waarbij
-de economische factor een groote rol speelt, maar waarin we niet te haastig moeten
-aannemen, dat hij de eenige factor is.
-<span class="pagenum">[<a id="pb240" href="#pb240">240</a>]</span></p>
-<p>Weduwe, dertig jaar oud, met twee kinderen. Werkt in een parapluiefabriek in het East-End
-van Londen, verdient achttien shilling per week met hard werken, en vermeerdert haar
-inkomen door nu en dan &#x2019;s avonds de straat op te gaan. Zij komt meestal in een rustige
-straat, die dicht bij een groot stedelijk eindstation ligt. Zij is een vrouw met een
-aangenaam, bijna waardig voorkomen, rustig gekleed op een wijze, die alleen de aandacht
-trekt doordat de rokken tamelijk kort zijn. Als ze aangesproken wordt, zal ze misschien
-antwoorden, dat ze wacht &#x201c;op een vriendin&#x201d;, op geaffecteerde wijze over het weer spreken,
-en langs haar neus weg haar aanbod doen. Zij zal een man naar een van de stille winkelstraten
-in de buurt brengen, of ze zal hem met zich mee naar huis nemen. Zij neemt iedere
-som aan, die de man kan of wil geven; soms is het een sovereign, soms is het sixpence;
-gemiddeld verdient zij een paar shilling per avond. Zij had nog maar tien maanden
-in Londen gewoond; vroeger woonde ze in Newcastle. Zij ging daar de straat niet op;
-&#x201c;omstandigheden veranderen een mensch&#x201d;, merkt zij zeer verstandig op. Hoewel ze niet
-gunstig over de politie spreekt, zegt zij, dat ze zich niet met haar bemoeit, zooals
-met sommige van de meisjes. Zij geeft de politieagenten nooit geld; toch zinspeelt
-ze er op, dat het soms noodig is hun wenschen te bevredigen, om met hen op goeden
-voet te blijven.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Men moet altijd in gedachten houden, want het wordt soms door de socialisten en maatschappelijke
-hervormers vergeten, dat, terwijl de druk van de armoede een bepaalden invloed uitoefent
-op de prostitutie, in zooverre, dat hij de gelederen doet toenemen van de vrouwen,
-die door ontucht in haar levensonderhoud trachten te voorzien, zoodat de armoede wel
-degelijk kan beschouwd worden als een factor van de prostitutie, toch nooit eenige
-praktisch mogelijke verhooging van het arbeidsloon direct en alleen tot afschaffing
-der prostitutie zou kunnen leiden. De Molinari, een economisch-theoreticus merkt op,
-dat &#x201c;de prostitutie een industrie&#x201d; is, en dat, als andere concurreerende bedrijven
-vrouwen voldoende hooge loonen kunnen bieden, zij niet zoo dikwijls aangetrokken zullen
-worden door de prostitutie; hij gaat voort met er op te wijzen, dat hiermee de kwestie
-in het geheel niet opgelost is. &#x201c;Evenals iedere andere industrie wordt de prostitutie
-beheerscht door den eisch van de behoefte, waaraan ze beantwoordt. Zoolang die behoefte
-en die eisch blijven bestaan, zullen zij een aanbod uitlokken. Het is de behoefte
-en de eisch, waarop we moeten werken, en misschien zal de wetenschap ons de middelen
-verschaffen dat te doen&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e6112src" href="#xd29e6112">66</a>. Op welke wijze Molinari verwacht, dat de wetenschap de vraag naar prostituées verminderen
-zal, is niet duidelijk uitgedrukt.
-</p>
-<p>Niet alleen moeten we toegeven, dat geen praktisch uitvoerbare verhooging van de loonen,
-aan vrouwen in gewone industrieën betaald met mogelijkheid kan wedijveren met de loonen,
-die tamelijk aantrekkelijke vrouwen van zeer gewone bekwaamheid met de prostitutie
-verdienen<a class="noteref" id="xd29e6120src" href="#xd29e6120">67</a>, maar wij moeten ook bedenken, <span class="pagenum">[<a id="pb241" href="#pb241">241</a>]</span>dat een toename in den algemeenen welstand&#x2014;die alleen een verhooging van de loonen
-van vrouwen gezond en normaal kan maken&#x2014;een verhooging in de loonen van de prostitutie
-met zich brengt, en een toename in het aantal prostituées. Zoodat, als goede loonen
-moeten dienen om de prostitutie tegen te gaan, wij alleen kunnen zeggen, dat men met
-de eene hand meer terug neemt dan men met de andere geeft. Dit is zoo duidelijk, dat
-Després in een nauwkeurige moreele en demographische studie over de verdeeling van
-de prostitutie in Frankrijk tot de conclusie komt, dat wij de oude leer, dat &#x201c;armoede
-prostitutie veroorzaakt&#x201d; moeten omkeeren, daar prostitutie regelmatig toeneemt met
-weelde<a class="noteref" id="xd29e6133src" href="#xd29e6133">68</a>, en dat, naar mate een departement in weelde en voorspoed toeneemt, ook het aantal
-zoowel van ingeschreven als van vrije prostituées in dat departement vermeerdert.
-Hier schuilt echter een fout, want, terwijl het waar is, dat, zooals Després beweert,
-weelde naar prostitutie vraagt, zoo is het ook waar, dat een rijke gemeenschap de
-uitersten van armoede zoowel als van rijkdom in zich sluit, en dat het onder de armere
-elementen is, dat de prostitutie haar nieuwelingen vindt. De oude bewering &#x201c;armoede
-veroorzaakt prostitutie&#x201d; is nog geldig, maar ze is gecompliceerd geworden en veranderd
-door de samengestelde verhoudingen van de beschaving. Bonger heeft, in zijn knappe
-discussie over de economische zijde van de kwestie, zich den breeden en diepen grondslag
-van de prostitutie voor oogen gesteld, waar hij tot de conclusie komt, dat ze &#x201c;aan
-den eenen kant de onvermijdelijke aanvulling is van de bestaande wettige monogamie,
-en aan den anderen kant het resultaat van de physieke en psychische ellende, waarin
-de vrouwen van het volk leven, en ook het gevolg van de ondergeschikte positie van
-vrouwen in onze hedendaagsche maatschappij&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e6139src" href="#xd29e6139">69</a><span class="corr" title="Niet in bron">.</span> Een nauwkeurige economische beschouwing van de prostitutie kan ons geenszins tot
-den wortel van de zaak brengen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Eén omstandigheid alleen moest al voldoende zijn geweest, om aan te toonen, dat de
-onbekwaamheid van vele vrouwen, om door arbeidsloon in haar dringendste levensbehoeften
-te voorzien, in geenen deele de voornaamste oorzaak is van de prostitutie: een groot
-deel der prostituées komt voort uit de gelederen der dienstmeisjes. Van al de groote
-groepen van loonarbeidsters zijn de dienstboden het meest vrij van economische zorgen;
-zij betalen niet voor voedsel en voor woning; dikwijls hebben zij het even goed als
-haar meesteressen, en in een groot aantal gevallen hebben zij minder geldzorgen dan
-deze. Bovendien voorzien zij in een bijna algemeene behoefte, zoodat er nooit zelfs
-<span class="pagenum">[<a id="pb242" href="#pb242">242</a>]</span>voor maar zeer middelmatig bekwame dienstboden eenige nood is, dat ze zonder werk
-zullen zijn. Nu is het wel waar, dat zij een zeer groot lichaam vormen, dat natuurlijk
-een bepaald contingent nieuwelingen aan de prostitutie moest leveren. Maar als wij
-zien, dat huiselijke dienst het voornaamste reservoir is, waaruit de prostitutie vloeit,
-dan moet het wel duidelijk zijn, dat het verlangen naar voedsel en onderdak geenszins
-de voornaamste oorzaak is voor de prostitutie.
-</p>
-<p>We kunnen hieraan toevoegen, dat, hoewel de beteekenis van dit overheerschend veel
-voorkomen van dienstmeisjes onder prostituées zelden erkend wordt door hen, die meenen,
-dat wegnemen van de armoede tevens is afschaffen van de prostitutie, het niet buiten
-beschouwing gelaten is door de meer nadenkende onderzoekers van maatschappelijke vraagstukken.
-Zoo wijst Sherwell er terecht op, dat tot zekere hoogte &#x201c;de moraal op en neer gaat
-met den handel&#x201d;, en hij voegt er bij, dat het, tegenover het belang van den economischen
-factor, een feit is, dat zeer tot nadenken stemt en op iedere wijze indruk maakt,
-dat de meerderheid der meisjes, die het West-End van Londen bezoeken (88 percent,
-volgens de boeken van het Leger des Heils) voortkomt uit den huiselijken dienst, waar
-de economische strijd niet ernstig gevoeld wordt (Arthur Sherwell, <i lang="en">Life in West London</i>, hoofdst. V, &#x201c;<span lang="en">Prostitution</span>&#x201d;).
-</p>
-<p>Het is tevens opmerkelijk, dat dienstboden door de omstandigheden van haar leven meer
-dan eenige andere klasse op de prostituées gelijken (Bernaldo de Quiros en Llanas
-Aguilaniedo hebben dit aangetoond in <i lang="es">La Mala Vida en Madrid</i>, p. 240). Evenals prostituées zijn zij een klasse van vrouwen apart; zij hebben geen
-recht op de égards en kleine hoffelijkheden, die gewoonlijk aan andere vrouwen worden
-bewezen; in sommige landen zijn zij zelfs ingeschreven, evenals de prostituées; het
-kan ternauwernood verwondering wekken, dat als aan haar beroep dezelfde nadeelen verbonden
-zijn als aan dat van de prostituée, zij ook soms eenige van de voordelen van dat beroep
-wenschen te bezitten. Lily Braun (<i lang="de">Frauenfrage</i>, p. 389 <i>et seq.</i>) heeft in bijzonderheden deze ongunstige omstandigheden van huiselijken arbeid uiteengezet,
-in zooverre zij betrekking hebben op de neiging onder dienstmeisjes om prostituée
-te worden. R. de Ryckère heeft in zijn belangwekkend werk, <i lang="fr">La Servante Criminelle</i> (1907, p. 460 <i>et seq.</i>; <i>cf.</i>), een artikel van dezelfden schrijver, &#x201c;<span lang="fr">La Criminalité Ancillaire</span>&#x201d;, <i lang="fr">Archives <span class="corr" id="xd29e6182" title="Bron: d&#x2019; Anthropologie">d&#x2019;Anthropologie</span> Criminelle</i>, Juli en December, 1906<a id="xd29e6186"></a>, de psychologie van het dienstmeisje bestudeerd. Hij vindt, dat zij vooral gekenmerkt
-wordt door zorgeloosheid, ijdelheid, gebrek aan originaliteit, neiging tot nabootsen,
-en vluchtigheid. Dit zijn eigenschappen, die haar tot de prostituée doen naderen.
-De Ryckère schat het aantal der vroegere dienstmeisjes onder de prostituées over het
-algemeen op vijftig percent, en hij voegt er bij, dat wat de &#x201c;blanke slavernij&#x201d; genoemd
-wordt, hier haar meest meegaande en gewillige slachtoffers vindt. Hij merkt op, dat
-de dienstbode-prostituée over het geheel niet zoozeer immoreel is als wel zonder moraal.
-</p>
-<p>In Parijs bevond Parent-Duchâtelet dat, wat het aantal betrof, dienstboden het grootste
-contingent leverden voor de prostitutie, en zijn nieuwere uitgevers vonden ook, dat
-zij ook in later jaren boven aan de lijst staan (Parent-Duchâtelet, uitgave van 1857,
-deel I, p. 83)<span class="corr" title="Niet in bron">.</span> Onder clandestiene prostituées in Parijs ontdekte Commenge onlangs, dat vroegere
-dienstboden veertig percent leveren. In Bordeaux vond Jeannel (<i lang="fr">De la Prostitution Publique</i>, p. 102), dat in 1860 veertig percent van de prostituées dienstmeisjes geweest waren;
-daarna kwamen de naaisters met zeven en dertig percent.
-</p>
-<p>In Duitschland en Oostenrijk is het al lang erkend, dat huisdienst het grootste aantal
-nieuwelingen voor de prostitutie levert. Lippert, in Duitschland, en Gross-Hoffinger,
-in Oostenrijk, hebben op dit overheerschen van dienstmeisjes gewezen en op de beteekenis
-daarvan voor het midden van de negentiende eeuw; onlangs heeft Blaschko gezegd (&#x201c;<span lang="de">Hygiene der Syphilis</span>&#x201d; in Weyl&#x2019;s <i lang="de">Handbuch der Hygiene</i>, deel II, p. 40), dat onder de Berlijnsche prostituées in 1898 de dienstmeisjes bovenaan
-stonden met een en vijftig percent. Baumgarten <span class="pagenum">[<a id="pb243" href="#pb243">243</a>]</span>heeft geconstateerd, dat in Weenen het getal dienstboden acht en vijftig percent is.
-</p>
-<p>In Engeland zijn, volgens het Rapport van een <span lang="en">Select Committee</span> van de Lords over de wetten tot bescherming van kinderen, zestig percent der prostituées
-dienstmeisjes geweest. F. Remo noemt tachtig percent in zijn <i lang="fr">Vie Galante en Angleterre</i>. Het schijnt zelfs nog hooger te zijn voor het West-End van Londen. Voor Londen als
-een geheel genomen, bleek uit de uitgebreide statistieken van Merrick (<i lang="en">Work Among the Fallen</i>), kapelaan van de Millbank-gevangenis, dat van de 14.700 prostituées er 5823, of
-ongeveer veertig percent vroeger dienstmeisjes geweest waren; dat dan de waschvrouwen
-kwamen en daarna de naaisters; zijn feiten wat meer beknopt en ruwer klassificeerend,
-bevond Merrick, dat het aantal van de dienstmeisjes drie en vijftig percent was.
-</p>
-<p>In Amerika zegt Sanger, dat drie en veertig percent der prostituées dienstmeisjes
-geweest waren, en dat de naaisters dan kwamen, maar na een langen tusschenpoos, met
-zes percent (Sanger, <i lang="en">History of Prostitution</i>, p. 524). Onder de prostituées van Philadelphia zegt Goodchild, dat &#x201c;dienstmeisjes
-waarschijnlijk naar verhouding het meest voorkomen&#x201d;, hoewel er nieuwelingen kunnen
-gevonden worden uit bijna alle beroepen.
-</p>
-<p>In andere landen is het hetzelfde. In Italië komen volgens Tammeo (<i lang="it">La Prostituzione</i>, p. 100) de dienstmeisjes het eerst onder de prostituées met acht en twintig percent,
-gevolgd door den groep van naaisters, costuumnaaisters en modemaaksters, zeventien
-percent. In Sardinië zegt A. Mantegazza, dat de meeste prostituées dienstmeisjes van
-buiten zijn<span class="corr" title="Niet in bron">.</span> In Rusland is volgens Fiaux het aantal vijf en veertig percent. In Madrid komen,
-volgens Eslava (zooals aangehaald wordt door Bernaldo de Quiros en Llanas Aguilaniedo
-(<i lang="it">La Mala Vida en Madrid</i>, p. 239) dienstmeisjes bovenaan bij de ingeschreven prostituées met zeven en twintig
-percent&#x2014;bijna dezelfde verhouding als in Italië&#x2014;en ook gevolgd door de naaisters.
-In Zweden waren er, volgens Welander (<i lang="de">Monatshefte für Praktische Dermatologie</i>, p. 477) onder de 2541 ingeschreven prostituées 1586 (of twee en zestig percent)
-dienstmeisjes; op een grooten afstand volgden 210 naaisters, dan 168 fabrieksmeisjes,
-enz.).</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p><i>De biologische factor van de prostitutie.</i>&#x2014;Economische overwegingen hebben, zooals we zien, een zeer belangrijken invloed op
-de prostitutie, hoewel het in het geheel niet juist is te beweren, dat zij de voornaamste
-oorzaak vormen. Er is een ander probleem, dat veel onderzoekers heeft bezig gehouden:
-In welke mate zijn prostituées tot dit beroep gepredestineerd door organische constitutie?
-Het wordt algemeen toegegeven, dat economische en andere omstandigheden een oorzaak
-zijn, die tot de prostitutie opwekken; in hoeverre zijn zij, die bezwijken, gepredisponeerd
-doordat ze abnormale, persoonlijke eigenschappen bezitten? Sommige onderzoekers hebben
-beweerd, dat deze predispositie zoo stellig bestaat, dat prostitutie wel mag beschouwd
-worden als een vrouwelijk equivalent voor criminaliteit, en dat in een familie, waar
-de mannen zich instinctief naar de misdaad keeren, de vrouwen zich instinctief keeren
-naar de prostitutie. Anderen hebben even beslist deze conclusie bestreden.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Lombroso heeft meer speciaal de leer voorgestaan, dat de prostitutie het plaatsvervangend
-equivalent is van de criminaliteit. Hiermee bracht hij de resultaten tot ontwikkeling,
-die in een belangrijke studie aangaande de familie Jukes, door Dugdale gepubliceerd
-zijn; Dugdale bevond dat &#x201c;daar, waar de broeders misdaad plegen, de zusters tot de
-prostitutie komen<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>; de geld- en <span class="pagenum">[<a id="pb244" href="#pb244">244</a>]</span>gevangenisstraffen van de leden der familie waren niet opgelegd wegens schending van
-het eigendomsrecht, maar voornamelijk wegens beleedigingen van de openbare zedelijkheid<span class="corr" title="Niet in bron">.</span> &#x201c;De psychologische, zoowel als de anatomische identiteit van den misdadiger en de
-geboren prostituée&#x201d;, tot dit besluit kwamen Lombroso en Ferrero, &#x201c;kon niet meer volkomen
-zijn: beiden zijn gelijk aan den moreel krankzinnige, en daarom zijn ze, volgens het
-axioma, weer aan elkander gelijk. Daar is hetzelfde gebrek aan zedelijk gevoel, dezelfde
-hardheid van gemoed, dezelfde vroege lust tot het kwade, dezelfde onverschilligheid
-voor maatschappelijke schande, dezelfde wispelturigheid, luiheid en zorgeloosheid,
-dezelfde smaak voor lichtzinnige genoegens, voor de orgie en voor alcohol, dezelfde,
-of bijna dezelfde, ijdelheid. Prostitutie is slechts de vrouwelijke zijde van de criminaliteit.
-En zoo waar is het dat prostitutie en criminaliteit twee analoge, of, om zoo te zeggen,
-parallel gaande verschijnselen zijn, dat zij in hun uitersten elkaar ontmoeten. De
-prostituée is dus psychologisch een misdadige: als zij geen eigenlijke misdaden begaat,
-dan is het omdat haar physieke zwakte, haar gering verstand, het gemak waarmee zij
-alles wat zij noodig heeft op eenvoudige wijze verkrijgen kan, haar ontslaan van de
-noodzakelijkheid misdaden te begaan, en juist om deze redenen vertegenwoordigt de
-prostitutie den specifieken vorm van vrouwelijke criminaliteit&#x201d;. De schrijvers voegen
-er bij, dat &#x201c;prostitutie, in zekeren zin, maatschappelijk nuttig is als een afvoerkanaal
-voor de mannelijke sexualiteit en een voorbehoedmiddel tegen de misdaad&#x201d; (Lombroso
-en Ferrero, <i lang="it">La Donna Delinquente</i>, 1893, p. 571).
-</p>
-<p>Zij, die dit gezichtspunt bestreden hebben, hebben zich op ander standpunt geplaatst
-dan Lombroso en Ferrero, en zij hebben in het geheel niet altijd de positie, die zij
-aanvielen, begrepen. Zoo betoogt W. Fisher met veel kracht (in <i lang="de">Die Prostitution</i>) dat prostitutie niet is een onschuldig equivalent van de criminaliteit, maar een
-factor van de criminaliteit. En Féré beweert (in <i lang="fr">Dégénérescence et Criminalité</i>), dat criminaliteit en prostitutie niet equivalent zijn, maar identiek. &#x201c;Prostituées
-en misdadigers&#x201d;, zegt hij, &#x201c;hebben als gemeenschappelijk kenmerk hun onproductiviteit,
-en bijgevolg zijn ze onmaatschappelijk. Prostitutie vormt zoo een vorm van criminaliteit.<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span> Het essentieele kenmerk van misdadigers is echter niet hun onproductiviteit, want
-die hebben ze gemeen met een groot deel van de rijksten uit de hoogste standen; we
-moeten er ook bijvoegen, dat de prostituée, ongelijk aan den misdadiger, een werkzaamheid
-uitoefent, waar navraag naar is, waarvoor zij bereidwillig betaald wordt en waarvoor
-zij te werken heeft (het is soms opgemerkt, dat de prostituée neerziet op den dief,
-die &#x201c;niet werkt&#x201d;); zij oefent een beroep uit, en zij is niet meer of minder productief
-dan zij, die meer respectabele beroepen uitoefenen. Aschaffenburg meent dat hij staat
-tegenover Lombroso, waar hij eenigszins verschillend van Féré beweert, dat de prostitutie
-inderdaad niet is zooals Féré zeide, een vorm van criminaliteit, maar dat ze te dikwijls
-samengaat met criminaliteit om als een equivalent beschouwd te worden. Onlangs heeft
-Mönkemöller hetzelfde standpunt verdedigd. Hier is echter, als gewoonlijk, een groot
-verschil van meening aangaande de proportie van prostituées, waarvan dit waar is.
-Alle onderzoekers erkennen dat dit waar is voor een zeker aantal, maar terwijl Baumgarten
-bij onderzoek van acht duizend prostituées maar een kleine proportie vond die misdadigsters
-waren, vond Ströhmberg, dat van de 462 prostituées er 175 dieveggen waren. Aan den
-anderen kant staat Morasso (zooals in <i lang="it">Archivio di Psichiatria</i> aangehaald is, 1896, afl. 1), op grond van zijn eigen onderzoekingen, meer bepaald
-tegenover Lombroso, daar hij protesteert tegen iedere zuiver degeneratieve beschouwing
-van de prostituées, die haar op eenigerlei wijze zou gelijk maken aan misdadigers.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>De kwestie van de sexualiteit van de prostituées, die in zekere betrekking staat tot
-haar neiging tot degeneratie, is door verschillende schrijvers in verschillenden zin
-opgelost. Terwijl sommige, zooals Morasso, beweren, dat de sexueele impuls de voornaamste
-<span class="pagenum">[<a id="pb245" href="#pb245">245</a>]</span>oorzaak is die vrouwen er toe brengt de loopbaan van prostituée te kiezen, beweren
-andere, dat prostituées gewoonlijk bijna zonder sexueelen impuls zijn. Lombroso verwijst
-naar het veel voorkomen van sexueele koelheid onder prostituées<a class="noteref" id="xd29e6269src" href="#xd29e6269">70</a>. In Londen zegt Merrick, die bekend was met meer dan 16.000 prostituées, dat hij
-&#x201c;maar heel enkele gevallen&#x201d; ontmoet heeft waarin grof sexueel verlangen de beweegreden
-geweest is tot het kiezen van een leven van prostitutie. In Parijs had Raciborski
-al veel vroeger gezegd, dat &#x201c;men onder prostituées er maar zeer weinig vindt die tot
-losbandigheid gedrongen werden door sexueelen gloed&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e6274src" href="#xd29e6274">71</a>. Ook Commenge, die zorgvuldig de Parijsche prostituée bestudeerd heeft, kan niet
-toegeven dat sexueele begeerte genoemd mag worden onder de ernstige oorzaken van de
-prostitutie. &#x201c;Ik heb duizende vrouwen over dit punt ondervraagd&#x201d;, zegt hij, &#x201c;en maar
-zeer weinige hebben mij verteld, dat zij tot de prostitutie gedreven waren ter bevrediging
-van haar sexueele behoeften. Hoewel meisjes, die zich aan de prostitutie overgeven,
-gewoonlijk niet zeer oprecht zijn, hebben zij geloof ik op dit punt geen behoefte
-om te bedriegen. Als zij sexueele behoeften hebben, dan verbergen zij die niet, maar
-integendeel vertoonen zij een zekere voorliefde om ze te erkennen als een voldoende
-rechtvaardiging voor haar leven; zoodat, als maar een zeer kleine minderheid deze
-beweegreden aanhaalt, de oorzaak is dat ze voor de groote meerderheid niet bestaat&#x201d;.
-</p>
-<p>Er kan geen twijfel aan zijn dat de opmerkingen, die aangaande de sexueele koelheid
-van prostituées gemaakt worden, dikwijls veel te weinig bepaald zijn. Dit berust voor
-een deel zeker op het feit, dat ze gewoonlijk gedaan worden door hen, die spreken
-uit hun bekendheid met oude prostituées, wier gemeenzaamheid met normaal sexueel verkeer
-in zijn minst aantrekkelijken vorm tot resultaat heeft gehad, dat zij volkomen onverschillig
-werden voor zulk verkeer, zoover haar cliënten aangaat<a class="noteref" id="xd29e6282src" href="#xd29e6282">72</a>. Het kan naar waarheid getuigd worden, dat voor de vrouw van diepen hartstocht de
-kortstondige en oppervlakkige verhoudingen van de prostitutie geen verleiding kunnen
-bieden. En we kunnen er bijvoegen, dat de meerderheid der prostituées haar loopbaan
-op zeer jeugdigen <span class="pagenum">[<a id="pb246" href="#pb246">246</a>]</span>leeftijd begint, lang voor den tijd waarop bij vrouwen de neiging tot hartstocht nog
-gekomen is<a class="noteref" id="xd29e6290src" href="#xd29e6290">73</a>. We kunnen ook wel zeggen, dat een onverschilligheid voor sexueele verhoudingen,
-een neiging er geen persoonlijke waarde aan te hechten, dikwijls een predisponeerende
-oorzaak is bij het aannemen van de loopbaan van prostituée; de geestelijke ondiepte
-van prostituées kan wel samengaan met ondiepte van physieke gemoedsbeweging. Aan den
-anderen kant schijnen veel prostituées, in ieder geval in het begin van haar loopbaan,
-een merkbare mate van zinnelijkheid te vertoonen, en voor vrouwen van ruwe sexueele
-kracht is de prostitutie in dit opzicht niet zonder aantrekkingskracht geweest; men
-weet, dat de bevrediging van physieke begeerte in sommige gevallen als motief gewerkt
-heeft en in andere is ze duidelijk na te wijzen<a class="noteref" id="xd29e6299src" href="#xd29e6299">74</a>. Dit kan ternauwernood verwondering wekken als wij bedenken, dat prostituées in veel
-gevallen opmerkelijk sterke en gezonde menschen zijn wat haar algemeenen toestand
-betreft<a class="noteref" id="xd29e6302src" href="#xd29e6302">75</a>. Zij bieden zonder moeite weerstand aan de gevaren van haar beroep, en hoewel de
-uitingen van sexueel gevoel onder den invloed daarvan in den loop van den tijd wel
-moeten gewijzigd worden of verdraaid, zoo is dit geen bewijs dat sexueele gevoeligheid
-oorspronkelijk afwezig was. Het is zelfs geen bewijs van het verlies ervan, want de
-werkelijke natuur van de normale prostituée en haar sexueele gloed vinden voornamelijk
-uiting niet in haar beroepsverhoudingen tot haar cliënten, maar in haar verhoudingen
-tot haar minnaar, die tevens haar souteneur is<a id="xd29e6317"></a><a class="noteref" id="xd29e6318src" href="#xd29e6318">76</a>. Het is volkomen waar, dat de omstandigheden van haar leven het dikwijls praktisch
-voordeelig maken voor de prostituées om aan zich verbonden te hebben een man, die
-voor haar belangen zorgt en die ze zoo noodig zal verdedigen, maar dat is alleen een
-bijkomend, toevallig en ondergeschikt voordeel van den &#x201c;minnaar&#x201d;, voor zoover het
-prostituées in het algemeen betreft. Zij is in de eerste plaats tot hem aangetrokken
-omdat hij haar persoonlijk bevalt en zij hem voor zichzelf wil hebben. Het motief
-voor haar verbintenis is in <span class="pagenum">[<a id="pb247" href="#pb247">247</a>]</span>hoofdzaak erotisch, in den vollen zin van het woord en sluit in zich niet alleen sexueele
-verhoudingen, maar bezit een gemeenschappelijk belang, een duurzaam en intiem leven,
-te zamen geleid. &#x201c;Je weet dat, wat wij in ons beroep doen, ons hart niet kan vullen&#x201d;
-zeide een Duitsche prostituée. &#x201c;Waarom zouden wij niet een echtgenoot hebben zooals
-andere vrouwen? Ik heb ook behoefte aan liefde. Als dat niet zoo was, zouden we geen
-behoefte hebben aan een minnaar&#x201d;. En hij van zijn kant beantwoordt dat gevoel en wordt
-in het geheel niet alleen bewogen door eigenbelang<a class="noteref" id="xd29e6326src" href="#xd29e6326">77</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Een van mijn correspondenten, die veel ondervinding gehad heeft met prostituées, niet
-alleen in Engeland, maar ook in Duitschland, Frankrijk, België en Holland heeft gevonden,
-dat de normale uitingen van sexueel gevoel veel meer gewoon zijn onder Engelsche prostituées
-dan onder die van het vaste land. &#x201c;Ik zou zeggen&#x201d;, schrijft hij, &#x201c;dat bij den normalen
-coïtus vrouwen van het vaste land gewoonlijk geen sexueele opwinding ondervinden.
-Ik geloof niet, dat ik ooit een vrouw van het vasteland gekend heb, die iets had,
-dat op geprikkeldheid leek. Engelsche vrouwen echter, geven zich, als een man maar
-gewoon vriendelijk is en toont dat hij wat gevoel heeft boven uitsluitend zinnelijke
-bevrediging, dikwijls over aan de meest wilde genoegens van sexueele opwinding. Natuurlijk
-is er in dit leven, evenals in andere, scherpe concurrentie, en een vrouw moet, om
-met haar mededingsters te wedijveren, haar mannelijke vrienden behagen; maar een man
-van de wereld kan altijd onderscheid maken tusschen echte en gesimuleerde hartstocht&#x201d;.
-(Het is echter mogelijk, dat hij het meeste succes zal hebben bij het opwekken van
-de gevoelens van de vrouwen van zijn eigen land). Aan den anderen kant vindt deze
-schrijver, dat de buitenlandsche vrouwen er meer op uit zijn in het genoegen van haar
-tijdelijke metgezellen te voorzien en zich te vergewissen wat hen genoegen geeft.
-&#x201c;De buitenlandsche schijnt het tot de hoofdzaak van haar leven te maken de een of
-andere abnormale wijze van sexueele bevrediging voor haar metgezel te ontdekken&#x201d;.
-Voor haar eigen genoegen vragen buitenlandsche prostituées dikwijls om <i lang="la">cunnilinctus</i>, liever dan normalen <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>, terwijl anale <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> ook gewoon is. Het verschil is klaarblijkelijk, dat de Engelsche vrouwen, als zij
-bevrediging zoeken, die vinden in normalen <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>, terwijl de buitenlandsche vrouwen meer abnormale methoden prefereeren. Er is echter
-een klasse van Engelsche prostituées, die deze correspondent als een uitzondering
-beschouwt op den algemeenen regel: de klasse van haar, die voortgekomen zijn uit de
-lagere rangen van het tooneel. &#x201c;Zulke vrouwen zijn gewoonlijk losbandiger&#x2014;dat is te
-zeggen, meer bekend met het bizarre in het sexueele&#x2014;dan meisjes, die uit winkels komen
-of uit kroegen; zij vertoonen <span class="pagenum">[<a id="pb248" href="#pb248">248</a>]</span>een bekendheid met <i lang="la">fellatio</i>, en zelfs van anale <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>, en gedurende de menstruatie vragen zij dikwijls om inter-mammaire <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Over het geheel schijnt het, dat prostituées, hoewel ze haar leven gewoonlijk niet
-uit beweegredenen van zinnelijkheid kiezen, toch als ze haar loopbaan beginnen of
-in het eerste deel ervan een tamelijk gewone mate van sexueele impuls bezitten, met
-variaties in beide richtingen zoowel van exces en tekort, als van perversie. Op een
-wat later tijd is het nutteloos te trachten de sexueele impuls van prostituées af
-te meten naar de mate van genoegen, die zij vinden in het beroeps-uitvoeren van sexueelen
-omgang. Het is noodig zich te vergewissen of zij sexueele instincten hebben, die op
-andere wijze bevredigd worden. In een groot aantal gevallen vindt men, dat dit zoo
-is. Masturbatie is vooral onder prostituées uiterst gewoon; hoeveel ze ook voorkomt
-onder vrouwen, die geen ander middel hebben om sexueele bevrediging te verkrijgen,
-wordt toch toegegeven, dat ze onder prostituées nog meer voorkomt, ja bijna algemeen<a class="noteref" id="xd29e6369src" href="#xd29e6369">78</a>.
-</p>
-<p>Homosexualiteit, hoewel ze niet zoo gewoon is als masturbatie, wordt onder prostituées
-zeer veel gevonden&#x2014;in Frankrijk schijnt het, meer dan in Engeland&#x2014;en men kan wel zeggen,
-dat ze meer voorkomt onder prostituées dan onder eenige andere klasse van vrouwen.
-Ze wordt begunstigd door den verkregen tegenzin tegen normalen <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>, die voortkomt uit beroeps-omgang met mannen, die er toe leidt dat homosexueele verhoudingen
-door vergelijking met deze beschouwd worden als rein en ideaal. Het schijnt ook wel,
-dat in een groot aantal gevallen prostituées een aangeboren aanleg tot sexueele inversie
-hebben en dat zulk een aanleg, te zamen met onverschilligheid voor den omgang met
-mannen een oorzaak is, die haar voorbeschikt tot het kiezen van het leven van prostituée.
-Kurella beschouwt prostituées zelfs als een tweede variëteit van personen met aangeboren
-inversie. Anna Rüling in Duitschland zegt, dat ongeveer twintig percent van de prostituées
-homosexueel zijn; als haar gevraagd werd wat er haar toe bracht prostituée te worden,
-antwoordde meer dan een <span class="corr" id="xd29e6386" title="Bron: geinverteerde">geïnverteerde</span> vrouw van de straat haar, dat het zuiver een beroeps-zaak was en dat sexueel gevoel
-buiten kwestie bleef, behalve met een vriendin<a class="noteref" id="xd29e6389src" href="#xd29e6389">79</a>.
-<span class="pagenum">[<a id="pb249" href="#pb249">249</a>]</span></p>
-<p>Het voorkomen van aangeboren inversie onder prostituées&#x2014;hoewel we prostituées als
-een klasse niet als noodzakelijk gedegenereerd behoeven te beschouwen&#x2014;doet de vraag
-ontstaan of het waarschijnlijk is, dat we een ongewoon groot aantal physieke en andere
-afwijkingen onder haar vinden. Het kan niet gezegd worden, dat er op dit punt eenstemmigheid
-van opinie is. Voor sommige autoriteiten zijn prostituées niets anders dan normale,
-gewone vrouwen van een lagen maatschappelijken rang, zoo inderdaad haar instincten
-niet eenigszins verheven zijn boven die van de klasse, waarin zij geboren zijn. Andere
-onderzoekers vinden onder haar een zoo groote proportie van individuen, die afwijken
-van het normale, dat zij geneigd zijn de prostituées over het algemeen te plaatsen
-onder de eene of andere abnormale klasse<a class="noteref" id="xd29e6402src" href="#xd29e6402">80</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Baumgarten, die meer dan 8000 prostituées gekend heeft, <span class="corr" id="xd29e6414" title="Bron: bevondt">bevond</span>, dat maar een zeer klein deel crimineel is of psychopatisch in temperament of organisatie
-(<i lang="de">Archiv für Kriminal-Anthropologie</i>, deel XI, 1902). Het is echter niet duidelijk, dat Baumgarten eenige nauwkeurige
-en preciese onderzoekingen deed. Mr. Lane, een Londensch politie-rechter, heeft geconstateerd,
-als resultaat van zijn eigen opmerkingen, dat prostitutie &#x201c;tegelijk een <span class="corr" id="xd29e6420" title="Bron: symtoom">symptoom</span> en een gevolg is van denzelfden gedegenereerden, physieken en decadenten aard, die
-aanleiding geeft tot het ontstaan van mannelijke landloopers, kleine dieven en bedelaars
-van beroep en dat de prostituée gewoonlijk het vrouwelijk analogon daarvan is&#x201d; (<i lang="en">Ethnological Journal</i>, April, 1905, p. 41). Deze schatting is zeker juist, wat een groot deel der vrouwen
-aangaat, die, dikwijls verzwakt door drank, in de zittingen van de politie-rechters
-verschijnen, maar ze kan wel nauwelijks zonder nadere aanduiding toegepast worden
-op prostituées in het algemeen.
-</p>
-<p>Morasso (<i lang="it"><span class="corr" id="xd29e6429" title="Bron: Archivo">Archivio</span> di Psichiatria</i>, 1896. afl. 1) heeft geprotesteerd tegen een enkel zuiver degeneratieve beschouwing
-van de prostituées op grond van zijn eigen opmerkingen. Er is, zegt hij, een categorie
-van prostituées, onbekend aan wetenschappelijke navorschers, die hij noemt die van
-de <i lang="it">Prostitute di alto bordo</i>. Onder haar zijn de teekenen van degeneratie zoowel physiek als <span class="pagenum">[<a id="pb250" href="#pb250">250</a>]</span>moreel, niet in grooteren getale te vinden, dan onder vrouwen, die niet tot de prostitutie
-behooren. Zij vertoonen alle soorten van karakters, terwijl sommigen van haar een
-groote verfijning bezitten; ze worden voornamelijk gekenmerkt door een ongewone mate
-van sexueele begeerte. Zelfs onder de lagere groep van de <i lang="it">bassa prostituzione</i> beweert hij, dat wij een overheerschen vinden van sexueele, zoowel als van professioneele
-karakters eer dan teekenen van degeneratie. Het is voldoende nog een getuigenis aan
-te halen, zooals het vele jaren geleden gegeven is door een vrouw van hoog verstand
-en karakter, Mrs. Craik, de romanschrijfster: &#x201c;De vrouwen, die vallen, zijn in het
-geheel niet de slechtste van haar stand&#x201d;, schreef zij. &#x201c;Ik heb het hooren bevestigen
-door meer dan een vrouw&#x2014;door eene vooral, wier ondervinding even groot was als haar
-welwillendheid&#x2014;dat vele van haar behooren onder de beste, meest verfijnde, intelligente,
-waarheidlievende, en liefhebbende. &#x201c;Ik weet niet hoe het komt&#x201d;, zeide zij dan, &#x201c;of
-juist haar meerderheid haar ontevreden maakt met haar eigen stand&#x2014;arbeiders zijn dikwijls
-zulke ruwe, boersche kerels!&#x2014;zoodat zij gemakkelijker ten prooi vallen aan mannen,
-die in stand boven haar zijn: of dat, hoewel deze theorie veel menschen zal stuiten,
-andere deugden nog kunnen bestaan en bloeien, volkomen afgescheiden van, en na het
-verlies van dat, wat wij gewend zijn te beschouwen als de onmisbare eerste deugd van
-onze sekse&#x2014;kuischheid. Ik kan het niet verklaren; ik kan alleen zeggen, dat het zoo
-is, dat sommige van mijn meest belovende dorpsmeisjes het eerst in het verderf zijn
-geloopen; en dat sommige van de beste en trouwste dienstmeisjes, die ik ooit gehad
-heb, tot schande kwamen, en als ik ze niet te hulp was gekomen en ze op weg had geholpen
-het kwaad weer goed te maken, ongetwijfeld &#x201c;gevallen vrouwen&#x201d; zouden geworden zijn<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>.<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span> (<i lang="en"><span class="corr" id="xd29e6447" title="Bron: A.">A</span> Woman&#x2019;s Thoughts About Women</i>, 1858, p. 291). Verschillende schrijvers hebben den nadruk gelegd op de goede moreele
-eigenschappen van prostituées. Zoo noemt in Frankrijk Despine eerst haar ondeugden
-op zooals (1) gulzigheid en drankzucht, (2) leugenachtigheid, (3) opvliegendheid,
-(4) gebrek aan orde en slordigheid, (5) wispelturigheid, (6) behoefte aan beweging,
-(7) neiging tot homosexualiteit; en dan gaat hij voort haar goede eigenschappen te
-specificeeren: haar moederliefde en haar kinderliefde, haar hulpvaardigheid voor elkaar;
-en haar weigeren elkaar aan te klagen; terwijl zij dikwijls godsdienstig zijn, soms
-bescheiden en gewoonlijk zeer eerlijk (Despine <i lang="fr">Psychologie Naturelle</i>, deel III, p. 207 <i>et seq.</i>; wat de Siciliaansche prostituées betreft <i>cf.</i> Càllari, <i lang="it">Archivio di Psichiatria</i>, afl. IV, 1903). De hulpvaardigheid voor elkaar, die dikwijls in ellende getoond
-wordt, wordt in hooge mate geneutraliseerd door beroeps-achterdocht en jaloezie.
-</p>
-<p>Lombroso meent, dat de basis van de prostitutie gevonden moet worden in moreele onnoozelheid.
-Als we door moreele onnoozelheid een toestand moeten verstaan die nauw verwant is
-aan krankzinnigheid, dan is deze bewering dubbelzinnig. Er schijnt geen duidelijke
-verhouding te zijn tusschen prostitutie en krankzinnigheid, en Tammeo heeft aangetoond
-(<i lang="it">La <span class="corr" id="xd29e6465" title="Bron: Prostitusione">Prostituzione</span></i>, p. 76), dat het veelvuldig voorkomen van prostituées in de verschillende Italiaansche
-provincies in omgekeerde verhouding staat tot het veelvuldig voorkomen van krankzinnigen;
-naarmate de krankzinnigheid toeneemt, neemt de prostitutie af. Maar als we meenen
-een mindere mate van moreele achterlijkheid&#x2014;dat is te zeggen, een stompheid in ontvankelijkheid
-voor de gewone moreele beschavingsoverwegingen, die, terwijl ze direct voortkomt uit
-den verhardenden invloed van een ongunstige jeugd-omgeving, ook kan berusten op een
-aangeboren aanleg&#x2014;kan er geen twijfel aan zijn of moreele achterlijkheid wordt zeer
-dikwijls onder prostituées gevonden. Het zou ongetwijfeld aannemelijk zijn te zeggen,
-dat iedere vrouw, die haar maagdelijkheid geeft in ruil voor een onvoldoende weergave
-een achterlijke is. Als zij zich geeft uit liefde, heeft zij op zijn slechtst, een
-dwaze vergissing begaan, zooals jonge en <span class="corr" id="xd29e6468" title="Bron: onervareu">onervaren</span> menschen ieder oogenblik kunnen begaan. Maar als zij bepaald het plan heeft zich
-te verkoopen, en als ze dat doet voor niets of voor bijna niets, <span class="pagenum">[<a id="pb251" href="#pb251">251</a>]</span>dan is het een ander geval. De ondervindingen van Commenge in Parijs zijn in dit opzicht
-leerzaam. &#x201c;Voor veel jonge meisjes&#x201d;, schrijft hij, <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>bestaat er geen schaamtegevoel, zij ondervinden geen gemoedsbeweging als zij zich
-volkomen ongekleed vertoonen, zij geven zich aan den eersten den besten, waarvan zij
-niet weten, of zij hem ooit weer zullen zien. Zij hechten geen waarde aan haar maagdelijkheid;
-zij worden onteerd onder de vreemdste omstandigheden, zonder de minste gedachte aan
-of zorg over de daad, die zij doen. Nòch eenig gevoel, nòch eenige berekening, drijft
-haar in de armen van een man. Zij laten zich gaan zonder nadenken en zonder reden,
-bijna als een dier, uit onverschilligheid en zonder genot<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>. Hij kende vijf en veertig meisjes tusschen den leeftijd van twaalf en zeventien,
-die door den eersten den besten onbekende, dien ze nooit terug zagen, onteerd werden;
-zij verloren haar maagdelijkheid, naar Dumas zegt, zooals zij haar melktanden verloren,
-en ze konden geen aannemelijke reden opgeven voor haar verlies. Een meisje van vijftien
-jaar, dat vermeld wordt door Commenge en dat bij haar ouders woonde, die haar alles
-gaven wat ze noodig had, verloor haar maagdelijkheid, doordat ze toevallig een man
-ontmoette, die haar twee francs aanbood, als ze met hem mee wilde gaan; ze deed het
-zonder aarzelen en begon spoedig uit zichzelf mannen aan te spreken. Een meisje van
-veertien jaar, die ook behagelijk bij haar ouders woonde, gaf haar maagdelijkheid
-op een kermis voor een glas bier, en begon van toen af zich aan te sluiten bij prostituées.
-Een ander meisje van denzelfden leeftijd, die op een Kermesse in den draaimolen wilde
-draaien, bood zich aan, aan den man die de machine bediende, voor het genoegen van
-eenmaal rond te draaien. Nog een ander meisje van vijftien jaar, op een ander feest,
-bood haar maagdelijkheid voor hetzelfde tijdelijke genoegen. (Commenge, <i lang="fr">Prostitution Clandestine</i>, 1897, p. 101 <i>et seq.</i>). In de Vereenigde Staten legt Dr. W. Travis Gibb, behandelend geneesheer aan de
-&#x201c;<span lang="en">New York Society for the Prevention of Cruelty to Children</span>&#x201d;, dezelfde getuigenis af van het feit, dat in een tamelijk groot deel van gevallen
-van &#x201c;verkrachting&#x201d; het kind het gewillige slachtoffer is. &#x201c;Het is bepaald aandoenlijk&#x201d;
-zegt hij (<i lang="en">Medical Record</i>, April 20, 1907), &#x201c;te bemerken hoe een stuiversstuk of een kwartje voldoende zijn
-om de deugd van deze kinderen te koopen&#x201d;.
-</p>
-<p>Indien we willen onderzoeken in hoeverre prostituées aangeboren physieke afwijkingen
-vertoonen, dan is het gelaat de ruwste en meest voor de hand liggende toetssteen,
-hoewel hij niet de meest preciese is en evenmin de meeste bevrediging geeft. Toen
-in Frankrijk, ongeveer 1000 prostituées wat haar uiterlijk betrof in vijf groepen
-verdeeld werden, vond men, dat slechts zeven tot veertien percent tot de eerste groep
-behoorden, nl. tot de groep van haar, waarvan men zeggen kon, dat ze jeugd en schoonheid
-bezaten. (Jeannel, <i lang="fr">De la Prostitution Publique</i>, 1860, p. 168). En Woods Hutchinson, die een uitgebreide bekendheid met Londen, Parijs,
-Weenen, New York, Philadelphia en Chicago bezit, zegt, dat een mooie of zelfs maar
-aantrekkelijk-uitziende prostituée zeldzaam is, en dat het gewone schoonheidsniveau
-lager is dan in eenige andere klasse van vrouwen. &#x201c;Voor welke andere verkeerdheden&#x201d;,
-merkt hij op, &#x201c;de fatale macht van de schoonheid verantwoordelijk gesteld mag worden,
-ze heeft niets te maken met prostitutie&#x201d; (Woods Hutchinson, &#x201c;<span lang="en">The Economics of Prostitution</span>&#x201d;, <i lang="en">American Gynaecological and Obstetric Journal</i>, September, 1895). We moeten natuurlijk altijd in de gedachten houden, dat deze taxaties
-iets van haar waarde verliezen, doordat ze voornamelijk gebaseerd zijn op het onderzoek
-van vrouwen, die het duidelijkst tot de klasse der prostituées behooren en reeds door
-haar beroep ruw zijn geworden.
-</p>
-<p>Als we tot de conclusie mogen komen&#x2014;en over dit feit zal waarschijnlijk niet getwist
-worden&#x2014;dat mooie, aangename, en harmonisch gevormde gezichten eer zeldzaam dan gewoon
-zijn onder prostituées, dan mogen we daarentegen zeggen, dat nauwkeurig onderzoek
-een groot aantal physieke abnormaliteiten aan den dag zal brengen. Een van de vroegste
-belangrijke physieke onderzoekingen op prostituées was die van Dr. Pauline Tarnowsky
-in Rusland <span class="pagenum">[<a id="pb252" href="#pb252">252</a>]</span>(het eerst gepubliceerd in <i lang="ru-latn">Vratch</i> in 1887, en later als <i lang="fr">Etudes anthropométriques sur les Prostituées et les Voleuses</i>). Zij onderzocht vijftig prostituées uit Petersburg, die niet langer dan twee jaren
-in een bordeel gewoond hadden, en ook vijftig boerenvrouwen van zooveel mogelijk denzelfden
-leeftijd en geestelijke ontwikkeling. Zij vond, dat (1) de prostituée kleiner schedel-middellijn
-had; (2) dat acht en veertig percent verschillende teekenen vertoonde van physieke
-degeneratie (onregelmatigen schedel, asymmetrie van het gezicht, afwijkingen in het
-harde verhemelte, tanden, ooren, enz.). Deze neiging tot afwijkingen onder de prostituées
-was tot zekere hoogte verklaard, toen er gevonden werd, dat ongeveer vier vijfde van
-haar, ouders hadden, die aan den drank verslaafd waren, en bijna een vijfde de laatst
-overlevenden van groote families waren; zulke families zijn dikwijls voortgebracht
-door gedegenereerde ouders.
-</p>
-<p>Het veelvuldig voorkomen van erfelijke degeneratie is ook door Bonhoeffer onder Duitsche
-prostituées opgemerkt. Hij onderzocht 190 prostituées in de gevangenis in Breslau,
-die dus tot een meer abnormale klasse behoorden dan gewone prostituées, en hij vond,
-dat er 102 erfelijk gedegenereerd waren, meest met een of beide ouders dronkaards;
-53 vertoonden tevens zwakzinnigheid (<i lang="de">Zeitschrift für die Gesamte Strafwissenschaft</i>, Bd. XXXIII, p. 106).
-</p>
-<p>Het meest nauwkeurige onderzoek van gewone niet-misdadige prostituées, zoowel anthropologisch
-als wat het overheerschen van afwijkingen aangaat, is in Italië gedaan, hoewel niet
-op een voldoend aantal personen om absoluut beslissende resultaten op te leveren.
-Zoo onderzocht Fornasari zestig prostituées, voornamelijk uit Emilia en Venetië, en
-ook zeven en twintig andere uit Bologne; de laatste groep werd vergeleken met een
-derde groep van twintig normale vrouwen uit Bologne (<i lang="it">Archivio di Psichiatria</i>, 1892, afl. VI). Er werd bevonden, dat de prostituées van een kleiner type waren
-dan de normale individuen, met smaller hoofden en grooter gezichten. Zooals de schrijver
-zelf zegt, waren de personen die hij onderzocht, niet voldoende in aantal om ver strekkende
-generalisaties te rechtvaardigen, maar het kan toch de moeite waard zijn eenige van
-zijn resultaten op te sommen. Bij dezelfde grootte vertoonden de prostituées grooter
-gewicht; bij dezelfden leeftijd waren ze kleiner dan andere vrouwen, niet alleen van
-de gegoede, maar van de arme klasse: de lengte van het gezicht, de bizygomatische
-doorsnee (hoewel niet de afstand tusschen de jukbeenderen), de afstand tusschen de
-kin en de uitwendige ooropening, en de afmeting van de kaak waren alle grooter bij
-de prostituées; de handen waren, in vergelijking van den palm, langer en breeder dan
-bij gewone vrouwen; de voet was ook langer bij prostituées, en de dij was, in vergelijking
-van de kuit grooter. Het is opmerkelijk, dat bij de meeste bijzonderheden, vooral
-wat de metingen van het hoofd betreft, de variaties onder de prostituées veel grooter
-waren dan onder de andere vrouwen, die onderzocht werden; dit kan voor een deel, hoewel
-niet geheel, verklaard worden uit het iets grootere aantal van de eersten.
-</p>
-<p>Ook Ardu gaf (in hetzelfde nummer van de <i lang="it">Archivio</i>) het resultaat van zijn onderzoekingen (op initiatief van Lombroso verricht) over
-het veelvoudig voorkomen van abnormaliteiten onder de prostituées. De personen waren
-vier en zeventig in aantal en behoorden tot de <i lang="it">Clinica Sifilopatica</i> van Professor Giovannini in Turijn. De abnormaliteiten, waarnaar onderzoek gedaan
-werd waren: mannelijke verdeeling van haar in de schaamstreek, op de borst en de ledematen,
-al te sterke haargroei op het voorhoofd, linkschheid, atrophie van den tepel, en tatoeëeren
-(dat maar eens gevonden werd). Ardu&#x2019;s verhandelingen over een andere serie onderzoekingen
-van vijf en vijftig prostituées door Lombroso, geven tot resultaat, dat mannelijke
-plaatsing van het haar gevonden wordt bij vijftien percent, tegen zes percent bij
-gewone vrouwen; eenige mate van hypertrichosis in achttien percent; linkschheid in
-elf percent (maar bij normale vrouwen wel twaalf percent volgens Gallia); en atrophie
-van den tepel in twaalf percent.
-</p>
-<p><span class="corr" id="xd29e6529" title="Bron: Guiffridd-Ruggeri">Guiffrida-Ruggeri</span> (<i lang="it">Atti della Società Romana di Antropologia</i>, 1897, p. 216), <span class="pagenum">[<a id="pb253" href="#pb253">253</a>]</span>vond bij het onderzoek van acht en twintig prostituées onregelmatigheden in de volgende
-orde van afnemende frequentie: neiging van de wenkbrauwen elkaar te ontmoeten, gebrek
-aan symmetrie van het hoofd, druk aan den wortel van den neus, onvoldoende ontwikkeling
-van de kuiten, hypertrichosis en andere afwijkingen van haar, vooruitstekend jukbeen,
-vooruitspringend voorhoofd en abnormale inplanting van de tanden, Darwinsche oor-tuberkel,
-dunne verticale lippen. Deze kenteekenen zijn ieder afzonderlijk van weinig of geen
-belang, hoewel ze te samen niet zonder beteekenis zijn als een aanwijzing van algemeene
-afwijking.
-</p>
-<p>Later komt Ascarilla, in een uitgebreide studie (<i lang="it">Archivio di Psichiatria</i>, 1906, afl. VI, p. 812), over de vingerafdrukken van prostituées tot de conclusie,
-dat zelfs in dit opzicht prostituées eenigermate een klasse vormen, die morphologische
-inferieuriteit vertoont met normale vrouwen. De modellen vertoonen ongewone eenvoudigheid
-en gelijkvormigheid en de beteekenis hiervan wordt aangetoond door het feit, dat een
-zelfde gelijkvormigheid vertoond wordt door de vingerafdrukken van krankzinnigen en
-doofstommen (De Sanctis en Toscano, <i lang="it">Atti Società Romana Antropologia</i>, deel VIII, 1901, afl. II.<span class="corr" id="xd29e6545" title="Niet in bron">)</span>
-</p>
-<p>In Chicago heeft Dr. Harriet Alexander, te zamen met Dr. E.&nbsp;S. Talbot en Dr. J.&nbsp;G.
-Kiernan in het Bridewell of verbeteringshuis dertig prostituées onderzocht; alleen
-de &#x201c;domme&#x201d; klasse van beroepsprostituées komen in deze instelling, en het kan daarom
-geen verwondering wekken dat zij meer bepaalde teekenen van degeneratie vertoonden.
-In ras waren bijna de helft van degenen die onderzocht werden Keltisch Iersch. Bij
-zestien waren de zygomatische processen ongelijk en zeer in het oog springend. Andere
-asymmetrieën van het gezicht waren gewoon. In drie gevallen waren de hoofden van Mongoolsch
-type; zestien waren epignatisch, en elf prognatisch; vijf vertoonden remming van den
-groei van het gezicht. Brachycephalie was overheerschend (zeventien gevallen); de
-rest was mesaticephalitisch; geen was dolichocephalitisch. Abnormaliteiten in den
-vorm van den schedel waren er vele, en vijf en twintig hadden verkeerd gevormde ooren.
-Vier waren beslist krankzinnig, en een was een epileptica (H.&nbsp;C. Alexander, &#x201c;<span lang="en">Physical Abnormalities in Prostitutes</span>&#x201d;, <span lang="en">Chicago Academy of <span class="corr" id="xd29e6554" title="Bron: Medecine">Medicine</span></span>, April 1893; E.&nbsp;S. Talbot, <i lang="en">Degeneracy</i>, p. 320; <i>Id.</i>, <i lang="en">Irregularities of the Teeth</i>, vierde uitgave, p. 141).</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het schijnt over het geheel wel, voor zoover het bewijsmateriaal op het oogenblik
-strekt, dat prostituées niet volkomen normale vertegenwoordigsters zijn van den stand,
-waarin zij geboren zijn. Er is een keuze-proces geweest van individuen, die door haar
-aangeboren eigenschappen afwijken van het normale gemiddelde, en die dus in lichte
-mate ongeschikt zijn voor het normale leven<a class="noteref" id="xd29e6568src" href="#xd29e6568">81</a>. De psychische eigenaardigheden, die met zulk een afwijking samengaan, zijn niet
-altijd bepaald ongunstig; het licht neurotische meisje van lagen stand&#x2014;dat niet houdt
-van hard werken, uit geringe energie, en dat misschien gulzig is en zelfzuchtig&#x2014;kan
-zelfs een verfijning boven haar stand schijnen te bezitten. Terwijl er echter onder
-prostituées een neiging tot afwijking is, moet het duidelijk erkend worden, dat die
-neiging gering is zoolang wij de geheele klasse van prostituées onpartijdig beschouwen.
-Die navorschers, die tot de conclusie zijn gekomen dat prostituées een zeer gedegenereerde
-en abnormale klasse zijn, hebben alleen maar <span class="pagenum">[<a id="pb254" href="#pb254">254</a>]</span>speciale groepen van prostituées geobserveerd, meer speciaal degenen, die dikwijls
-in de gevangenis gevonden worden. Het is onmogelijk een juist denkbeeld te vormen
-van prostituées als we ze alleen in de gevangenis bestudeeren, evenmin als het mogelijk
-zou zijn een juist denkbeeld te vormen van dominees, dokters of advocaten door ze
-alleen in de gevangenis te bestudeeren; dit blijft waar, al komt een veel grooter
-deel der prostituées dan van de leden der meer geachte beroepen in de gevangenis;
-dat feit verklaart ongetwijfeld voor een deel de grootere abnormaliteit van prostituées.
-</p>
-<p>We moeten natuurlijk in de herinnering houden dat de speciale levensvoorwaarden van
-prostituées er toe leiden het optreden van bepaalde beroeps-eigenaardigheden te veroorzaken,
-die volkomen kunstmatig verkregen zijn en niet aangeboren. Zoo kunnen we verklaren
-de geleidelijke wijziging van de vrouwelijke secundaire en tertiaire sexueele eigenaardigheden,
-en het optreden van mannelijke eigenaardigheden, zooals de veel voorkomende diepe
-stem, enz.<a class="noteref" id="xd29e6575src" href="#xd29e6575">82</a>. Maar als we voldoende rekening houden met deze kunstmatig verkregen eigenaardigheden,
-blijft het toch waar, dat de vergelijking der uitkomsten van de verschillende onderzoekingen
-die tot dusverre gedaan zijn, mogen ze dan niet geheel overtuigend zijn, er toch op
-schijnen te wijzen dat, zelfs afgezonderd van het overheerschen van kunstmatig verkregen
-afwijkingen, de beroepskeuze, die individuen afzondert van de algemeene bevolking
-van een zelfde maatschappelijke klasse, die anthropometrische eigenaardigheden hebben;
-deze varieeren, maar behooren toch tot dezelfde soort. De gedane waarnemingen schijnen
-aan te duiden, dat prostituées over het algemeen niet in gewicht boven het middelmatige
-zijn, niet in gestalte; dat ze korter armen hebben, hoewel de handen langer zijn (dit
-is zoowel in Italië als in Rusland gevonden); zij hebben dunner enkels en zwaarder
-kuiten en betrekkelijk nog zwaarder dijen. De geraamde schedelinhoud, de omtrek en
-de doorsnede van den schedel zijn eenigszins beneden het middelmatige, niet alleen
-wanneer ze vergeleken worden met respectabele vrouwen, maar ook in vergelijking van
-misdadigsters; er is een neiging tot brachycephalie (in Italië en Rusland beide);
-de wangbeenderen springen gewoonlijk vooruit en de kaken zijn ontwikkeld; het haar
-is donkerder dan bij respectabele vrouwen, hoewel niet zoo donker als bij dieveggen;
-het is gewoonlijk overvloedig, niet alleen op het hoofd maar ook op de schaamdeelen
-en elders; men heeft bevonden, dat de oogen bepaald donkerder waren dan die van hetzij
-respectabele vrouwen, hetzij misdadigsters<a class="noteref" id="xd29e6581src" href="#xd29e6581">83</a>.
-</p>
-<p>Voor zoover het bewijsmateriaal gaat, dient het om aan te <span class="pagenum">[<a id="pb255" href="#pb255">255</a>]</span>toonen, dat prostituées over het algemeen het type naderen dat we zooals in het voorafgaande
-deel aangetoond is, met reden kunnen beschouwen als speciaal te wijzen op ontwikkelde
-sexualiteit. Het is echter onnoodig deze kwestie te bespreken voordat onze anthropometrische
-kennis van prostituées meer omvattend en meer precies is.
-</p>
-<p>3. <i>De moreele rechtvaardiging van de prostitutie.</i>&#x2014;Er zijn moralisten&#x2014;zij zijn er altijd geweest en vele van hen zijn menschen wier
-opinie de ernstigste achting verdient&#x2014;die meenen, dat mits de hygiënische voorwaarden
-verbeterd worden, het bestaan van de prostitutie geen ernstig probleem ter oplossing
-biedt. Ze is, zeggen zij, op zijn slechtst, een noodzakelijk kwaad, en, op zijn best,
-een weldadige instelling, het bolwerk van het tehuis, de onvermijdelijke keerzijde
-van het huwelijk. &#x201c;De immoreele bewaakster van de publieke moraal&#x201d;, is de definitie
-van prostituées gegeven door een schrijver, die de zaak van een laag standpunt beschouwt,
-en een ander, die de zaak meer verheven bekijkt, schrijft: &#x201c;De prostituée vervult
-een maatschappelijke zending. Zij is de bewaakster van de maagdelijke kuischheid,
-het afvoerkanaal voor overspelige begeerte, de beschermster van getrouwde vrouwen,
-die een laat moederschap vreezen; het is haar rol op te treden als schild voor &#x201c;het
-gezin&#x201d;<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>. &#x201c;Als vrouwelijke Decii&#x201d;, zeide Balzac in zijn <i lang="fr">Physiologie du Mariage</i> van prostituées, &#x201c;offeren zij zich op voor de republiek en maken van haar lichamen
-een borstwering ter bescherming van respectabele families&#x201d;. Op dezelfde wijze noemde
-Schopenhauer prostituées &#x201c;menschelijke slachtoffers op het altaar der monogamie&#x201d;.
-Lecky vereenigt, in een vele malen aangehaalde passage der rhetorica<a class="noteref" id="xd29e6600src" href="#xd29e6600">84</a> het hoogere en het lagere standpunt over de prostituée in de menschelijke maatschappij,
-en hij tracht er zelfs een priesterlijk karakter aan te geven. &#x201c;Het uiterste type
-van de ondeugd&#x201d;, verklaarde hij, &#x201c;is ten slotte de meest krachtdadige bewaakster van
-de deugd. Als zij er niet was, zou de ongerepte reinheid van onnoemelijk veel huizen
-besmet zijn, en niet weinige van de vrouwen, die in den trots van haar niet in verleiding
-gebrachte kuischheid aan de prostituée denken met een siddering van verontwaardiging,
-zouden zonder haar de ellenden van berouw en van wanhoop gekend hebben. Op die eene
-onteerde en onwaardige gestalte zijn al de hartstochten geconcentreerd, die de wereld
-met schande hadden kunnen vullen. Zij blijft, terwijl geloofsbelijdenissen en maatschappijen
-opkomen en te gronde gaan, de eeuwige priesteres van de menschelijkheid, bezoedeld
-door de zonden van het volk<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span><a class="noteref" id="xd29e6606src" href="#xd29e6606">85</a>.
-<span class="pagenum">[<a id="pb256" href="#pb256">256</a>]</span></p>
-<p>Ik weet niet, of de Grieken ernstig gedacht hebben over de moreele rechtvaardiging
-van de prostitutie. Zij hadden haar geen bijzonder hinderlijke vormen laten aannemen
-en voor het grootste deel waren ze bereid haar te aanvaarden<span class="corr" id="xd29e6620" title="Bron: ,">.</span> De Romeinen namen ze gewoonlijk ook aan, maar, naar ons toeschijnt, niet zoo gemakkelijk.
-Er was een strenge, ernstige, bijna Puriteinsche geest in de Romeinen van de oude
-garde en soms schijnen zij de behoefte gevoeld te hebben zich te verzekeren, dat de
-prostitutie werkelijk moreel te rechtvaardigen was. Het is van belang op te merken,
-dat zij zich graag in de herinnering brachten dat Cicero gezegd had, dat hij blij
-was als hij een man uit een bordeel zag komen, omdat hij anders misschien de vrouw
-van zijn buurman onteerd zou hebben<a class="noteref" id="xd29e6623src" href="#xd29e6623">86</a>.
-</p>
-<p>De maatschappelijke noodzakelijkheid van de prostitutie is het oudste van al de argumenten
-van moralisten, die het dulden van prostituées prediken; en als we de eeuwige geldigheid
-aannemen van het huwelijkssysteem, waarmee tegelijk de prostitutie zich ontwikkeld
-heeft, en van de theoretische moraal, die op dat systeem gebaseerd is, dan is dit
-een zeer krachtig, zoo niet een onweerlegbaar argument.
-</p>
-<p>De komst van het Christendom, met zijn speciale houding jegens het &#x201c;vleesch&#x201d; veroorzaakte
-noodzakelijk een enorme toename van belangstelling voor de moreele gezichtspunten
-van de prostitutie. Toen de prostitutie niet veroordeeld werd, werd het natuurlijk
-noodzakelijk haar te rechtvaardigen; het was niet mogelijk voor een kerk met min of
-meer ascetische idealen zulk een zaak met welwillende onverschilligheid te behandelen.
-Als regel schijnen we wel overal te vinden, dat de meer onafhankelijke geestelijken,
-die geen verantwoording hadden, geneigd waren ze te veroordeelen, terwijl die theologen,
-die de zware verantwoordelijkheden van kerkelijk staatmansschap op hun schouders geladen
-hadden, over &#x2019;t algemeen getoond hebben de prostitutie te rechtvaardigen, zij het
-dan ook aarzelend. Hiervan hebben we een uiterst belangrijk voorbeeld in den heiligen
-Augustinus, na den heiligen Paulus den voornaamsten stichter van de Christelijke kerk.
-In een verhandeling in 386 geschreven om de goddelijke regeling van de wereld te rechtvaardigen,
-verklaart hij dat, evenals de beul, hoe terugstootend hij ook zijn mag, een noodzakelijke
-plaats in de maatschappij inneemt, evenzoo de prostituée en haars gelijken, hoe vuil
-en leelijk en slecht zij ook zijn mogen, noodzakelijk zijn; <span class="pagenum">[<a id="pb257" href="#pb257">257</a>]</span>verban de prostituées uit de maatschappij en gij zoudt de wereld met wellust bezoedelen:
-&#x201c;<span lang="la">Aufer meritrices de rebus humanis, turbaveris omnia libidinibus</span>&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e6638src" href="#xd29e6638">87</a>. Aquino, de eenige theologische denker van het Christendom, die tegelijk met Augustinus
-genoemd kan worden, was in deze kwestie van de prostitutie van dezelfde meening als
-hij. Hij hield vol, dat ontucht doodzonde was, maar hij nam de noodzakelijkheid aan
-van de prostitutie, als een nuttig deel van den bouw der maatschappij, en hij vergelijkt
-ze bij de afvoerkanalen van een paleis<a class="noteref" id="xd29e6644src" href="#xd29e6644">88</a>. &#x201c;Prostitutie in steden is gelijk aan het riool in een paleis; neem de riolen weg
-en het paleis wordt een onreine, stinkende plaats&#x201d;. Liquori, de meest invloedrijke
-theoloog van den nieuweren tijd, was van dezelfde meening.
-</p>
-<p>Deze aarzelende en half toegevende houding jegens de prostitutie hebben de theologen
-inderdaad over het algemeen aangenomen. Sommige wilden, in navolging van Augustinus
-en Aquino, de prostitutie dulden om grooter kwaad te voorkomen; anderen waren er geheel
-en al tegen; en weer anderen wilden ze in de steden toelaten, maar nergens anders.
-Het werd echter algemeen door theologen aangenomen, dat de prostituée recht heeft
-op haar loon, en dat ze niet verplicht is het terug te geven<a class="noteref" id="xd29e6651src" href="#xd29e6651">89</a>. De vroegere moralisten van het Christendom vonden het niet moeilijk staande te houden,
-dat er geen zonde in is een huis te verhuren aan een prostituée tot het uitoefenen
-van haar bedrijf; absolutie werd hiervoor altijd gegeven en onthouding niet geëischt<a class="noteref" id="xd29e6660src" href="#xd29e6660">90</a>. Ontucht bleef echter altijd een zonde en van de twaalfde eeuw af heeft de kerk een
-reeks van pogingen gedaan om prostituées te bekeeren. Alle Katholieke theologen zijn
-van meening, dat een prostituée verplicht is de zonde der prostitutie te biechten,
-en de meeste theologen, hoewel niet alle, hebben gemeend, dat ook een man den omgang
-met een prostituée moet biechten. Terzelfder tijd, dat er een zekere toegevendheid
-was jegens de prostituée zelf, was de kerk altijd zeer streng jegens hen, die leefden
-van de voordeelen van het bevorderen van de prostitutie, jegens de <i lang="la">lenones</i>. Zoo weigerde het Concilie van Elvira, dat bereid was zonder boetedoening de prostituée
-die trouwde, te ontvangen, absolutie te geven, zelfs bij hun dood, aan personen, die
-schuldig geweest waren aan <i lang="la">lenocinium</i><a class="noteref" id="xd29e6670src" href="#xd29e6670">91</a>.
-</p>
-<p>Het protestantisme, dat den biechtstoel opgeruimd had, kon in <span class="pagenum">[<a id="pb258" href="#pb258">258</a>]</span>deze, evenals in vele andere zaken van sexueele moraal gewoonlijk aan de noodzakelijkheid
-ontsnappen eenige bepaalde en verantwoordelijke uitleggingen te geven over de moreele
-positie van de prostitutie. Zoo het al eenige meening te kennen gaf, of eenige praktische
-voorschriften trachtte in te leiden, dan grondde het zich natuurlijk op de bijbelsche
-bevelen tegen de ontucht, zooals ze uitgedrukt zijn door den heiligen Paulus, en het
-toonde geen genade voor de prostitutie, noch verdraagzaamheid. Deze houding, de houding
-der Puriteinen, was des te gemakkelijker in Protestantsche landen, met uitzondering
-van speciale districten op bepaalde tijden&#x2014;zooals Genève en Nieuw-Engeland in de zeventiende
-en de achttiende eeuw&#x2014;omdat theologen in deze landen eerder geroepen zijn geweest
-godsdienstige vermaningen te geven dan praktische politiek toe te passen. Deze laatste
-taak hebben ze aan anderen overgelaten, en zoo is er dikwijls een zekere verwarring
-en onzekerheid ontstaan in den geest van den protestantschen leek. Deze weifelende
-houding der theologen wordt in Engeland zeer duidelijk gemaakt door Burton, een nadenkend
-en ernstig auteur, die een eeuw na de hervorming schrijft. Hij verwijst met gemengden
-bijval naar &#x201c;onze Pseudo-Katholieken&#x201d;, die streng zijn jegens echtbreuk, maar toegevend
-jegens ontucht; zij zijn het misschien eens met Cato, dat de laatste aangemoedigd
-moet worden om erger verkeerdheden thuis te vermijden, en die meent, dat bordeelen
-&#x201c;even noodzakelijk zijn als kerken&#x201d; en dat het goed is heele huizen <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>vol courtisanen in de steden te houden&#x201d;. &#x201c;Zij houden het voor onmogelijk&#x201d;, gaat hij
-voort, &#x201c;dat niets uitvoerende jonge menschen als ze jong, rijk en vroolijk zijn, dat
-zooveel knechts en monniken, fatsoenlijk zouden leven, zij noemen het een te tyrannieken
-last hen te dwingen kuisch te zijn, en kunnen absoluut niet toestaan, dat arme mannen,
-jongere broeders of soldaten trouwen zouden, evenmin als zieke menschen, ordebroeders,
-priesters of bedienden. Om dus zoowel den een als den ander tevreden te stellen, verdragen
-zij deze soort van bordeelen en schuilhoeken en doen er een oogje voor toe. Vele argumenten
-hebben zij om te bewijzen, dat ze wettig en noodzakelijk zijn, en dat ze geduld moeten
-worden, evenals de woeker; zonder kwestie is er in de politiek niets tegen in te brengen,
-maar veel in den godsdienst&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e6683src" href="#xd29e6683">92</a>.
-</p>
-<p>Niet voor het begin van de volgende eeuw is het oude argument van Augustinus ter moreele
-rechtvaardiging van de prostitutie in het protestantsche Engeland moedig en beslist
-uiteengezet door Bernard Mandeville in zijn <i lang="en">Fable of the Bees</i>; toen het boek voor het eerst uitkwam, scheen men het zoo stuitend te vinden, dat
-het verboden werd. &#x201c;Als courtisanen en sletten vervolgd moesten <span class="pagenum">[<a id="pb259" href="#pb259">259</a>]</span>worden met zooveel gestrengheid als sommige menschen het zouden willen&#x201d;, schreef Mandeville,
-&#x201c;wat voor sleutels en grendels zouden we dan wel moeten hebben om de eer van onze
-vrouwen en meisjes te bewaren?&#x2026; Het is duidelijk, dat het noodig is een deel der vrouwen
-op te offeren om het andere deel te beschermen en vuilheid van nog erger soort te
-voorkomen. Daaruit meen <span class="corr" id="xd29e6699" title="Bron: ikn">ik</span> dat ik met recht mag besluiten, dat kuischheid gesteund kan<a id="xd29e6702"></a> worden door uitspatting, en dat de beste der deugden de hulp noodig heeft van de
-ergste der ondeugden&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e6704src" href="#xd29e6704">93</a>. Na den tijd van Mandeville begon deze beschouwing van de prostitutie gewoon te worden
-in protestantsche zoowel als in andere landen, hoewel ze gewoonlijk niet zoo duidelijk
-uitgedrukt werd.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het kan van belang zijn een paar meer moderne voorbeelden samen te brengen van gezegden,
-die voor de moreele rechtvaardiging van de prostitutie spreken.
-</p>
-<p>Zoo legt in Frankrijk Meusnier de Querlon in zijn geschiedenis van <i>Psaphion</i>, geschreven in het midden van de achttiende eeuw, vele zeer belangwekkende overdenkingen
-over het leven en de positie van de prostituée in den mond van een Grieksche courtisane.
-Zij verdedigt haar beroep met veel bekwaamheid en zegt dat, terwijl mannen zich verbeelden
-dat prostituées alleen maar de verachte slachtoffers zijn van hun genoegens, deze
-vermeende tyrannen in werkelijkheid het slachtoffer worden; dat zij de behoeften bevredigen
-van de vrouwen, die zij onder hun voeten vertrappen, en dat zij zelve in gelijke mate
-de verachting verdienen, waarmee zij haar behandelen. &#x201c;Wij betalen walging met walging,
-zooals zij zeker wel moeten bemerken. Wij geven hun dikwijls niets dan een standbeeld,
-en als zij zich verhit aan ongevoelige bekoorlijkheden te goed doen, genieten wij
-in rustige koelheid hun zinnelijkheid. Dan hernemen wij onze rechten. Wat warm bloed
-heeft deze trotsche schepsels aan onze voeten gebracht en ons meesteressen gemaakt
-van hun lot. Aan welke zijde, vraag ik u, is het voordeel?&#x201d; Maar alle mannen, voegt
-zij er bij, zijn niet zoo onrechtvaardig jegens de prostituée, en zij gaat voort,
-niet zonder lichte ironie, een lofrede te houden op het nut, het gemak en de voordeelen
-van het bordeel.
-</p>
-<p>Een groot aantal van de moderne schrijvers over de prostitutie noemen met nadruk den
-maatschappelijk weldadigen aard ervan. Zoo eindigt Charles Richard zijn boek over
-dit onderwerp met deze woorden: &#x201c;Het gedrag van de maatschappij jegens de prostitutie
-moet uitgaan van het principe van dankbaarheid zonder valsche schaamte, voor het nut
-ervan en medelijden voor de arme schepsels, ten koste van wie dit nut verkregen wordt&#x201d;
-(<i lang="fr">La Prostitution devant le Philosophe</i>, 1882, p. 171). &#x201c;Het huwelijk duurzaam maken is het moeilijk maken&#x201d;, merkt een Amerikaansch
-medisch schrijver op; &#x201c;het moeilijk maken is het uitstellen; het uitstellen is in
-de gemeenschap houden een toenemend aantal sexueel volkomen individuen, met normale,
-of in gevallen waar langdurige onderdrukking is geweest, overmatige sexueele begeerte.
-Het maatschappelijk kwaad is het natuurlijk gevolg van de physieke natuur van den
-mensch, zijn geërfde impulsen, en de kunstmatige omstandigheden, waaronder hij gedwongen
-is te leven&#x201d; (&#x201c;<span lang="en">The Social Evil</span>&#x201d;, <i lang="en">Medicine</i>, Augustus en September, 1906). Woods Hutchinson beschouwt, terwijl hij met sterke
-afkeuring van de prostitutie spreekt en prostituées beschouwt als &#x201c;de ergste exemplaren
-van haar sekse&#x201d;, toch de prostitutie als een maatschappelijke werking van de hoogste
-waarde. &#x201c;Uit een medisch-economisch gezichtspunt noem ik haar een <span class="pagenum">[<a id="pb260" href="#pb260">260</a>]</span>van de groote selectieve en elimineerende factoren van de natuur en van de hoogste
-waarde voor de gemeenschap. We kunnen ze in het ruwe karakteriseeren als een veiligheidsklep
-voor de instelling van het huwelijk&#x201d; (<i lang="en">The Gospel According to Darwin</i>, p. 193; <i>cf.</i> het artikel van denzelfden schrijver over &#x201c;<span lang="en">The Economics of Prostitution</span>&#x201d;, opgesomd in <i lang="en">Boston Medical and Surgical Journal</i>, November 21, 1895). Adolf Gerson zegt in ongeveer denzelfden geest (&#x201c;<span lang="de">Die Ursache der Prostitution</span>&#x201d;, <i lang="de">Sexual-Probleme</i>, September 1908), dat &#x201c;prostitutie een van de middelen is die de natuur gebruikt
-om de teelkracht der menschen te beperken, en vooral om den tijd der sexueele rijpheid
-te verschuiven&#x201d;. Molinari meent, dat de maatschappelijke voordeelen van de prostitutie
-van het begin af op verschillende wijzen tot uiting zijn gekomen; door bijvoorbeeld
-de meer overmatige uitingen van de sexueele impuls onvruchtbaar te maken nam de prostitutie
-de noodzakelijkheid weg van kindermoord op overtollige kinderen en leidde ze tot het
-tegengaan van die primitieve methode om de bevolking te beperken (G. de Molinari,
-<i lang="fr">La Viriculture</i>, p. 45). Op geheel andere wijze dan die, vermeld door Molinari, heeft de prostitutie
-zelfs in zeer late tijden geleid tot het laten varen van kindermoord. In de Chineesche
-provincie Ping-Yang zegt Matignon, was het vele jaren geleden niet ongewoon voor arme
-ouders om 40 percent van hun pasgeboren meisjes te dooden, of zelfs allemaal, want
-zij waren te duur om ze op te voeden en ze brachten niets in, omdat mannen, die wilden
-trouwen, gemakkelijk een vrouw konden krijgen in de naburige provincie Wenchu, waar
-vrouwen zeer <span class="corr" id="xd29e6756" title="Bron: gemakkeiijk">gemakkelijk</span> te krijgen waren. Nu maakt echter de betere verbinding met Shang-Hai per stoomboot
-het zeer gemakkelijk voor meisjes de bordeelen van Shang-Hai te bereiken, waar zij
-geld kunnen verdienen voor haar families; de gewoonte haar te dooden is daarom uitgestorven
-(Matignon, <i lang="fr">Archives d&#x2019;Anthropologie Criminelle</i>, 1896. p. 72). &#x201c;Onder de tegenwoordige omstandigheden&#x201d;, schrijft Dr. F. Erhard (&#x201c;<span lang="de">Auch ein Wort zur Ehereform</span>&#x201d;, <i lang="de">Geschlecht und Gesellschaft</i>, Jahrgang 1, Heft 9), &#x201c;is prostitutie (in de ruimste beteekenis, vrije verhoudingen
-medegerekend) noodig, opdat jonge menschen de vrouwen eenigermate kunnen leeren kennen,
-want conventioneele conversatie is daarvoor niet voldoende; een juiste kennis van
-de vrouwelijke gedachtengang is echter noodig voor een goede keuze, daar het maar
-zelden mogelijk is zich te verlaten op de betrouwbaarheid van het instinct. Het is
-ook goed, dat mannen zich de horens afloopen vóor het huwelijk, want de polygame neiging
-zal ergens doorbreken. De prostitutie zal alleen die mannen bederven, aan wie niet
-veel te bederven is, en als zij zoo het verlangen naar het huwelijk verliezen, dan
-zouden hun ongeboren kinderen reden hebben dankbaar te zijn&#x201d;. Neisser, Näcke en vele
-anderen hebben voor de prostitutie gepleit en zelfs voor bordeelen, als &#x201c;noodzakelijk
-kwaad&#x201d;.
-</p>
-<p>Het is nauwelijks noodig te zeggen, dat velen zelfs van de sterkste voorstanders van
-de moreele voordeelen der prostitutie meenen, dat eenige verbetering nog wel wenschelijk
-is. Zoo verwacht Bérault een tijd, waarop van overheidswege bewaakte bordeelen minder
-veracht zullen zijn. Verschillende verbeteringen kunnen ze, meent hij, in de naaste
-toekomst &#x201c;ontdoen van de barbaarsche eigenschappen, die ze voor de sceptische of onwetende
-menigte verachtelijk maken, terwijl hun tastbare voordeelen een einde zullen maken
-aan de minachting, die opgewekt wordt door hun cynisch aanzien&#x201d; (<i lang="fr">La Maison de Tolérance</i>, Thèse de Paris, 1904).</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>4. <i>De beschavingswaarde van de prostitutie.</i>&#x2014;Het moreele argument voor de prostitutie is gebaseerd op het geloof, dat ons huwelijkssysteem
-zoo oneindig kostbaar is, dat een instelling, die als bolwerk ervoor dient in stand
-gehouden moet worden, hoe leelijk of hoe verwerpelijk op zich zelf zij ook is. Er
-is echter een ander argument ter ondersteuning van de prostitutie, waarop <span class="pagenum">[<a id="pb261" href="#pb261">261</a>]</span>ternauwernood de nadruk valt dien het verdient. Ik bedoel haar invloed, voor zoover
-ze een element van vroolijkheid en afwisseling, dat op een of andere wijze noodzakelijk
-is, voegt in de geordende samenstelling van het moderne leven, een verlichting van
-den sleur der mechanische routine een afleiding in de saaie en fatsoenlijke eentonigheid
-ervan. Dit is wat anders dan de meer specifieke functie van de prostitutie als een
-veiligheidsklep voor overtollige sexueele energie, en dit kan zelfs van beteekenis
-worden voor hen, die weinig of geen omgang hebben met prostituées. Dit element kunnen
-we noemen de beschavingswaarde van de prostitutie.
-</p>
-<p>Het zijn niet alleen de algemeene eigenschappen van de beschaving, maar meer speciaal
-de eigenschappen van het stadsleven, die dezen factor van beteekenis maken. Het stadsleven
-legt door den druk van de concurrentie een zeer strenge en veel krachten eischende
-routine op van vervelend werk. Terzelfder tijd maakt het mannen en vrouwen meer gevoelig
-voor nieuwe indrukken, meer verlangend naar opwinding en verandering. Het vermeerdert
-de gelegenheden tot maatschappelijken omgang; het vermindert de kansen op ontdekking
-van onwettigen omgang, terwijl het meteen het sluiten van een huwelijk verzwaart,
-want doordat het de maatschappelijke ambities en de uitgaven verhoogt, verschuift
-het den tijd, waarop een huisgezin kan opgezet worden. Het stadsleven verschuift het
-huwelijk en maakt toch de middelen van vergoeding voor het huwelijk meer dringend
-noodzakelijk<a class="noteref" id="xd29e6782src" href="#xd29e6782">94</a>.
-</p>
-<p>Er kan niet de minste twijfel aan zijn, dat dit de beweegreden is&#x2014;de poging om de
-onvolkomen gelegenheden voor zelfontwikkeling, die onze mechanische en arbeidzame
-maatschappij vol beperkingen aanbiedt, aan te vullen&#x2014;die een van de voornaamste oorzaken
-vormt, die vrouwen er toe brengt, tijdelijk of voor goed, het leven van prostituée
-te kiezen. Wij hebben gezien, dat de economische factor, zooals vroeger gemeend werd,
-geenszins de hoofdrol speelt bij deze keuze. En er is ook geen reden om te veronderstellen,
-dat een buitengewoon sterke sexueele impuls de leidende factor is. Maar een groot
-aantal jonge vrouwen keeren zich instinctief naar het leven van prostituée, omdat
-zij bewogen worden door een duisteren drang, die ze haast zelf niet kunnen verstaan
-of uitleggen, en waarvan ze zich dikwijls schamen hem te openbaren. Het is daarom
-verwonderlijk, dat deze beweegreden zoo&#x2019;n groote plaats inneemt, zelfs in de formeele
-statistieken <span class="pagenum">[<a id="pb262" href="#pb262">262</a>]</span>van de prostitutie. Merrick vond in Londen, dat 5000, of bijna een derde van de prostituées,
-die hij onderzocht, met liefde een tehuis of een betrekking opgaven &#x201c;voor een leven
-van pleizier&#x201d;, en hij acht dit de hoofdreden voor de prostitutie<a class="noteref" id="xd29e6792src" href="#xd29e6792">95</a>. In Amerika vond Sanger dat &#x201c;neiging&#x201d; bijna bovenaan stond onder de oorzaken voor
-de prostitutie, terwijl Woods Hutchinson vond, dat &#x201c;liefde tot vertoon, weelde en
-ijdelheid&#x201d; op verre na de eerste plaats innamen. &#x201c;Verveling en tegenzin tegen het
-werk&#x201d; is de reden, die aangegeven wordt door een groot aantal Belgische meisjes, als
-zij aan de politie haar wensch te kennen geven om als prostituées ingeschreven te
-worden. In Italië meent men, dat een gelijke beweegreden een belangrijke rol speelt.
-In Rusland komt &#x201c;verlangen naar vermaak&#x201d; op de tweede plaats onder de oorzaken van
-de prostitutie. Ik geloof, dat er geen twijfel aan kan zijn, dat, zooals een oplettend
-waarnemer van het Londensche leven gezegd heeft, het probleem van de prostitutie &#x201c;in
-den grond is een wild en onweerstaanbaar verlangen naar opwinding, een ernstige en
-opzettelijke opstand tegen de eentonigheid van alledaagsche idealen, en de geestdoodende
-verveling van het alledagsleven&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e6796src" href="#xd29e6796">96</a>. Het is deze factor van de prostitutie, mogen we redelijker wijze besluiten, die
-voornamelijk verantwoordelijk is voor het feit, waarop F. Schiller<a class="noteref" id="xd29e6804src" href="#xd29e6804">97</a> gewezen heeft, dat met de ontwikkeling van de beschaving de toevoer van prostituées
-neiging heeft grooter te worden dan de vraag.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Charles Booth schijnt van dezelfde meening te zijn, en citeert (<i lang="en">Life and Labor of the People</i>, Third Series, deel VII, p. 364) uit een rapport van een reddingsgenootschap: &#x201c;De
-algemeene opvatting is, dat deze vrouwen verlangend zijn een leven van zonde te verlaten.
-De duidelijke en eenvoudige waarheid is, dat zij, voor het meerendeel, in het geheel
-geen behoefte hebben om gered te worden. Zoovele van deze vrouwen beschouwen de prostitutie
-niet als een zonde en willen ze niet als zoodanig beschouwen. &#x201c;Ik word iederen avond
-meegenomen om in een restaurant te eten en daarna naar een publieke vermakelijkheid
-te gaan; waarom zou ik dat opgeven?&#x201d;<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span> Merrick, die vond, dat vijf percent van de 14.000 prostituées, die in de Millbank
-gevangenis kwamen, gewend waren godsdienstige gebruiken te vereenigen met het uitoefenen
-van haar beroep, zegt ook naar aanleiding van haar gevoelens over moraal: &#x201c;Ik <span class="pagenum">[<a id="pb263" href="#pb263">263</a>]</span>ben er van overtuigd, dat er vele arme mannen en vrouwen zijn, die in het geheel niet
-begrijpen, wat het woord &#x201c;immoraliteit&#x201d; beteekent. Uit beleefdheid zullen ze misschien
-ja zeggen op wat ge zegt, maar zij begrijpen uw bedoeling niet als gij spreekt van
-deugd of reinheid; gij spreekt eenvoudig over hen heen&#x201d; (Merrick, <i>op<span class="corr" title="Niet in bron">.</span> cit.</i>, p. 28). Dezelfde houding kan men overal onder prostituées vinden. In Italië vermeldt
-Ferriani een meisje van vijftien jaar, dat, toen ze beschuldigd werd van onbetamelijkheid
-met een man in een park, met veel tranen en veel verontwaardiging ontkende. Hij bracht
-haar eindelijk tot bekentenis, en vroeg haar toen: &#x201c;Waarom heb je geprobeerd mij te
-doen gelooven, dat je geen kwaad gedaan hadt?&#x201d; Zij aarzelde, glimlachte, en zeide:
-&#x201c;Omdat <i>zij zeggen</i>, dat meisjes niet moeten doen, wat ik doe, maar dat ze moeten werken. Maar ik ben,
-wat ik ben, en het gaat hen niet aan&#x201d;. Deze houding is dikwijls meer dan een instinctief
-gevoel; bij intelligente prostituées wordt het dikwijls een wel-overwogen overtuiging.
-&#x201c;Ik kan alles dragen, als het moet&#x201d;, schreef de schrijfster van het <i lang="de">Tagebuch einer Verlorenen</i> (p. 291), &#x201c;zelfs ernstige en edele minachting, maar geen spot. Minachting&#x2014;ja, als
-ze verdiend is. Als een arm en mooi meisje met een moe en bitter hart alleen staat
-in de wereld, van alles uitgesloten, omringd door verzoekingen en verleidingen, die
-zich aan alle kanten aanbieden, en als ze dan toch, uit innerlijke overtuiging het
-grauwe en eentonige pad kiest van verzaking en van de burgerlijke moraal, dan erken
-ik in dat meisje een persoonlijkheid, die een zeker recht heeft met minachtend medelijden
-neer te zien op zwakkere meisjes. Maar die ganzen, die, onder de oogen van haar hoeders
-en levenslange eigenaars altijd op zachte groene weiden gegraasd hebben, hebben zeker
-geen recht minachtend te lachen over haar, die niet zoo gelukkig geweest zijn&#x201d;. En
-we moeten niet meenen, dat er noodzakelijk eenig sophisme behoeft te wezen in de zelf-rechtvaardiging
-van de prostituée. Sommige van onze beste denkers en waarnemers zijn tot een conclusie
-gekomen, die niet ongelijk is aan deze. &#x201c;De werkelijke toestanden van de maatschappij
-verzetten zich tegen ieder hoog moreel gevoel in vrouwen&#x201d;, merkt Marro op (<i lang="it">La Pubertà</i>, p. 462), &#x201c;want tusschen haar, die zich verkoopen in prostitutie en haar, die zich
-verkoopen in het huwelijk, bestaat het eenige verschil in den prijs en den duur van
-het contract&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Wij hebben reeds gezien welk een groot percentage in de prostitutie geleverd wordt
-door haar, die den huiselijken dienst verlaten hebben om dit leven te volgen (<i>Ante</i> p. 264). Het is niet moeilijk in dit feit een bewijs te vinden voor de soort van
-impuls, die er een vrouw toe drijft de loopbaan van prostituée te kiezen. &#x201c;De dienstbode,
-in onze maatschappij van gelijkheid&#x201d;, schreef Goncourt, nadat hij vroegere tijden
-in de herinnering gebracht heeft, toen haar dikwijls een plaats ingeruimd werd in
-het familieleven, &#x201c;is niets anders geworden dan een betaalde paria, een machine voor
-het doen van huishoudelijk werk, en het wordt haar niet langer toegestaan het menschelijk
-leven van haar werkgever te deelen&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e6842src" href="#xd29e6842">98</a>. En in Engeland, vinden we, zelfs al een halve eeuw geleden, de zelfde gezegden over
-de positie van de dienstbode: &#x201c;huiselijke dienst is een volkomen slavernij&#x201d;, met vroege
-uren en late uren en voortdurend trappen op en neer loopen, tot de benen gezwollen
-zijn; &#x201c;er schijnt dikwijls een mate van vernuft gebruikt te worden, een betere zaak
-waardig, om de grootst <span class="pagenum">[<a id="pb264" href="#pb264">264</a>]</span>mogelijke hoeveelheid werk uit de huiselijke machine te halen&#x201d;; bovendien is zij &#x201c;een
-soort bliksemafleider&#x201d; voor het slechte humeur en de ziekelijke gevoelens van haar
-meesteres en van de jonge dames; zoodat, als sommigen gezegd hebben, &#x201c;ik mij zoo ellendig
-voelde, dat het me niet kon schelen wat er van me terecht kwam, ik wilde maar, dat
-ik dood was&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e6852src" href="#xd29e6852">99</a>. De dienstbode staat buiten alle menschelijke verhoudingen; zij mag niet het bestaan
-verraden van een eenvoudige impuls of natuurlijke behoefte. Tevens leeft zij op den
-rand der weelde; zij is omringd door de tantaliseerende visioenen van genoegen en
-amusement, waarnaar haar frissche jonge natuur verlangt<a class="noteref" id="xd29e6858src" href="#xd29e6858">100</a>. Het kan geen verwondering wekken dat zij, overwerkt en aangetrokken door lediggang
-vol genot den eenigen sprong doet, die haar in staat zal stellen te genieten van de
-schitterende zijden der beschaafde maatschappij, die haar zoo begeerlijk toeschijnen<a class="noteref" id="xd29e6866src" href="#xd29e6866">101</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Er wordt soms gezegd, dat het overheerschend veel voorkomen van de prostitutie onder
-meisjes, die vroeger dienstboden waren, komt, doordat zoo ontzettend veel dienstmeisjes
-verleid worden door den heer des huizes of door de jonge heeren van de familie, waar
-zij dienen, en zoo de straat op gedreven worden. Dit is ongetwijfeld in een zeker
-aantal gevallen, misschien soms in een vrij aanzienlijk aantal, een beslissende factor,
-maar het schijnt wel nauwelijks de hoofd-factor te zijn. Het bestaan van betrekkingen
-tusschen dienstboden en heeren des huizes, moeten we bedenken, sluit geenszins noodzakelijk
-verleiding in. In een groot aantal gevallen is de dienstbode in een huishouden, in
-sexueele zaken, eer de leermeesteres dan de leerling. (In &#x201c;<span lang="en">The Sexual Impulse in Women</span>&#x201d;, in een ander werk van mijn hand, heb ik de rol besproken, die dienstmeisjes spelen
-als inwijdsters in sexueele zaken van de jonge jongens, in de huishoudens waarin ze
-geplaatst zijn). De meer preciese statistieken der oorzaken van de prostitutie geven
-zelden verleiding aan als de voornaamste oorzaak in meer dan ongeveer 20 percent van
-de gevallen, hoewel dit klaarblijkelijk een van de beweegredenen is, die het gemakkelijkst
-te bekennen is (zie <i>ante</i> p. 256). Verleiding door een of anderen werkgever vormt maar een deel (gewoonlijk
-minder dan de helft) zelfs van deze gevallen. Het speciale geval van verleiding van
-dienstboden door den heer des huizes kan dus geen zeer groote rol spelen als factor
-bij de prostitutie.
-</p>
-<p>De statistieken over de afkomst van onwettige kinderen hebben ook eenige betrekking
-op deze zaak. In een serie van 180 ongehuwde moeders, die geholpen zijn door den Berlijnschen
-bond voor moederbescherming, worden <span class="pagenum">[<a id="pb265" href="#pb265">265</a>]</span>bijzonderheden gegeven over de bezigheden der moeders, en voor zoover mogelijk, ook
-van de vaders. De moeders waren voor een derde dienstmeisjes, en de groote meerderheid
-van de rest waren winkeljuffrouwen, of meisjes, die thuis werkten. Bij de vaders (van
-de 120 gevallen) kwamen bovenaan werklui (33), dan kooplui (22); maar een klein aantal
-(20 tot 25) kon beschreven worden als &#x201c;heeren&#x201d;, en zelfs dit aantal verliest iets
-van zijn beteekenis als er op gewezen wordt, dat sommige van de meisjes ook van de
-middelklasse waren; in negentien gevallen waren de vaders getrouwde mannen (<i lang="de">Mutterschutz</i>, Januari, 1907, p. 45).
-</p>
-<p>De meeste autoriteiten in de verschillende landen zijn van meening, dat meisjes, die
-prostituée worden (gewoonlijk tusschen de vijftien en de twintig jaar) haar maagdelijkheid
-op jeugdigen leeftijd verloren hebben, en in de groote meerderheid der gevallen door
-mannen van haar eigen klasse. &#x201c;Het meisje uit het volk valt door het volk&#x201d;, zeide
-Reuss in Frankrijk (<i lang="fr">La Prostitution</i>, p. 41). &#x201c;Het zijn haars gelijken, werklieden evenals zij, die de eerste vruchten
-plukken van haar schoonheid en haar maagdelijkheid. De man van de wereld, die haar
-met goud en juweelen belaadt, krijgt alleen wat zij overlaten&#x201d;. Ook Martineau (<i lang="fr">De la Prostitution Clandestine</i>, 1885) toonde aan, dat prostituées gewoonlijk onteerd worden door mannen van haar
-eigen klasse. En Jeannel, in Bordeaux vond reden om te gelooven, dat het niet voornamelijk
-haar meesters zijn, die dienstmeisjes verleiden; zij gaan dikwijls in dienst, omdat
-ze op het land verleid zijn, terwijl luie, begeerige en domme meisjes van het land
-naar de stad gestuurd worden om te dienen. In Edinburg vond W. Tait (<i lang="en">Magdalenism</i>, 1842), dat soldaten meer dan eenige andere klasse in de gemeenschap de verleiders
-zijn van vrouwen, en dat vooral de Hooglanders in dit opzicht bekend zijn. Soldaten
-hebben deze reputatie overal, en vooral in Duitschland vindt men steeds, dat de tegenwoordigheid
-van soldaten in een plaats op het platteland, zooals bij de jaarlijksche <span class="corr" id="xd29e6898" title="Bron: manoeuvers">manoeuvres</span>, de oorzaak is van onkuischheid en onwettige geboorten; zoo is het ook in Oostenrijk,
-waar lang geleden Gross-Hoffinger heeft geconstateerd, dat soldaten verantwoordelijk
-waren voor ten minste een derde van alle onwettige geboorten, een aandeel, dat geheel
-buiten verhouding is tot hun aantal. In Italië vond Morro, bij zijn onderzoekingen
-naar de oorzaak van het verlies der maagdelijkheid bij twee en twintig prostituées,
-dat tien zich min of meer spontaan gaven aan minnaars of meesters, dat tien zwichtten
-in de verwachting van een huwelijk, en dat twee verkracht waren (<i lang="it">La Pubertà</i>, p. 461). Het verlies van de maagdelijkheid, hoewel het misschien niet de eerste
-oorzaak van de prostitutie is, leidt er toch dikwijls toe. &#x201c;Als een deur eenmaal opengebroken
-is&#x201d;, zeide een prostituée tot hem, &#x201c;dan is het moeilijk ze gesloten te houden&#x201d;. In
-Sardinië zijn, zooals A. Mantegazza en Ciuffo vonden, prostituées zeer dikwijls dienstmeisjes
-van het land, die reeds onteerd zijn door mannen van haar eigen klasse.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Deze beschavingsfactor van de prostitutie, de invloed van weelde en opwinding en verfijning,
-die het meisje uit het volk aantrekken, zooals de vlam de mot aantrekt, blijkt uit
-het feit, dat het de bewoonsters van het land zijn, die voornamelijk voor de bekoring
-bezwijken. De meisjes, wier jonge ontvlambare en orgiastische impulsen, soms aangewakkerd
-door een klein aangeboren gebrek aan zenuw-evenwicht, latent gebleven zijn in de saaie
-eentonigheid van het leven op het land, vinden eindelijk haar volkomen bevrediging
-in de loopbaan van prostituée. Voor het stadsmeisje, dat in de stad is geboren en
-opgevoed, heeft deze loopbaan gewoonlijk niet veel aantrekkingskracht, tenzij zij
-van het begin af aan opgevoed is in een omgeving, die haar predisponeert om ze <span class="pagenum">[<a id="pb266" href="#pb266">266</a>]</span>te kiezen. Zij is van haar jeugd af gewoon aan de prikkels van de steedsche beschaving
-en zij bedwelmen haar niet; zij is, bovendien beter in staat op zich zelf te passen
-dan het meisje van het land, en ze weet te veel van de werkelijke feiten van het leven
-der prostituée, om zeer verlangend te zijn haar loopbaan te kiezen. Bovendien bezit
-de familie waartoe zij behoort, waarschijnlijk ook een aangeboren of verkregen weerstandsvermogen
-tegen de evenwicht-verstorende invloeden, dat het hun mogelijk gemaakt heeft zich
-in het stadsleven staande te houden. Zij is immuun geworden tegen de vergiften van
-dat leven<a class="noteref" id="xd29e6909src" href="#xd29e6909">102</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">In alle groote steden is een groot deel, zoo niet de meerderheid van de inwoners,
-gewoonlijk buiten de stad geboren (in Londen zijn maar vijftig percent van de hoofden
-van gezinnen bepaald vermeld als in Londen geboren); en het is dus niet te verwonderen,
-dat ook prostituées dikwijls van buiten de stad komen. Toch blijft het een feit van
-beteekenis, dat een zoo typisch steedsch verschijnsel als de prostitutie, in zoo ruime
-mate van nieuwe leden voorzien wordt van het land. Dit is overal het geval. Merrick
-noemt de streken op, waar 14.000 prostituées vandaan kwamen, die in de Millbank gevangenis
-terecht kwamen. Middlesex, Kent, Surrey, Essex en Devon zijn de graafschappen, die
-bovenaan staan, en Merrick taxeert het aantal voor Londen uit de vier graafschappen,
-die Londen vormen, op 7000, of de helft van het geheel; militaire steden, zooals Colchester
-en marine-havens, zooals Plymouth, voorzien Londen van veel prostituées; Ierland levert
-er veel meer dan Schotland, en Duitschland veel meer dan eenig ander Europeesch land,
-terwijl Frankrijk bijna in het geheel niet vertegenwoordigd is (Merrick, <i lang="en">Work Among the Fallen</i>, 1890, pp. 14&#x2013;16). Het is natuurlijk mogelijk, dat de verhoudingen onder haar, die
-in een gevangenis komen, niet nauwkeurig de verhoudingen weergeven der prostituées
-in het algemeen. De lijsten van het Londensche reddingshuis van het Leger des Heils
-wijzen er op, dat zestig percent van de meisjes en de vrouwen van buiten komen (A.
-Sherwell, <i lang="en">Life in West London</i>, hoofdst. V). Dit is precies dezelfde verhouding die Tait een halve eeuw vroeger,
-onder prostituées in het algemeen, in Edinburg vond. Sanger zegt, dat van de 2000
-prostituées in New-York er wel 1238 in het buitenland geboren waren (706 in Ierland),
-terwijl van de overige 762 de eene helft geboren was in den staat New-York, en een
-beslist (hoewel de juiste getallen niet aangegeven zijn) nog kleinere verhouding in
-de stad New-York. Prostituées komen uit het Noorden&#x2014;waar het klimaat onpleizierig
-is, en waar fabrieksarbeid en zittende bezigheden het meest voorkomen&#x2014;veel meer dan
-uit het Zuiden; zoo zond Maine, een koude, gure zeestaat, vier en twintig van deze
-prostituées naar New-York, terwijl Virginië, op denzelfden afstand liggende, dat er
-naar denzelfden maatstaf gerekend twee en zeventig moest gestuurd hebben, er maar
-negen zond; er was een zelfde verschil tusschen Rhode Island en Maryland (Sanger,
-<i lang="en">History of Prostitution</i>, p. 452). Het is leerrijk hier den invloed op te merken van een somber klimaat en
-eentonigen arbeid op het aanwakkeren van de begeerte naar een &#x201c;leven van pleizier&#x201d;.
-In Frankrijk is er, zooals op een kaart in het werk van Parent-Duchâtelet aangetoond
-wordt (deel I, pp. 37&#x2013;64, 1857) als het land verdeeld wordt in vijf gordels, die van
-Oost naar West loopen, een voortdurende vermindering in het aantal prostituées <span class="pagenum">[<a id="pb267" href="#pb267">267</a>]</span>dat iedere gordel naar Parijs zendt, naarmate we verder Zuidwaarts komen. Weinig meer
-dan een derde schijnt tot Parijs te behooren, en, evenals in Amerika, is het het ernstige
-en hard werkende Noorden met zijn betrekkelijk koud klimaat, dat het grootste contingent
-levert; zelfs in het oude Frankrijk merkt Dufour op (<i>op. cit.</i>, deel IV, hoofdst. XV), was prostitutie, zooals blijkt uit de <i lang="fr">fabliaux</i> en <i>romans</i>, minder schandelijk in de <i lang="fr">langue d&#x2019;oil</i> dan in de <i lang="fr">langue d&#x2019;oc</i>, zoodat zij ongetwijfeld zeldzaam was in het Zuiden. Op een later tijd zegt Reuss
-(<i lang="fr">La Prostitution</i>, p. 12) dat &#x201c;bijna al de prostituées uit Parijs van buiten komen&#x201d;. Jeannel merkte
-op, dat van de duizend prostituées uit Bordeaux er maar zes en veertig in de stad
-thuis behoorden, en Potton (Appendix bij Parent-Duchâtelet, deel II, p. 446) zegt,
-dat van bijna vier duizend prostituées uit Lyon er maar 376 uit Lyon zelf waren. In
-Weenen merkt Schrank, in 1873, op, dat van meer dan 1500 prostituées er maar 615 in
-Weenen geboren waren. De algemeene regel is, zooals we zullen gezien hebben, hoewel
-de variaties vele zijn, dat weinig meer dan een derde van de prostituées van een stad
-stadskinderen zijn.
-</p>
-<p>Het is opmerkelijk dat deze neiging van de prostituée om van ver naar steden toe te
-komen, deze zwervende neiging&#x2014;die zij tegenwoordig gemeen heeft met de kellners&#x2014;niet
-een modern verschijnsel is. &#x201c;Er zijn weinig steden in Lombardije, of Frankrijk, of
-Gallië&#x201d;, schreef de heilige Bonifacius, &#x201c;waar niet een echtbreekster is of een prostituée
-van de Engelsche natie&#x201d;, en de heilige schrijft dit toe aan de gewoonte der pelgrimstochten
-naar buitenlandsche heilige plaatsen. In den tegenwoordigen tijd is er geen duidelijk
-merkbaar Engelsch element onder de prostituées van het vasteland. Zoo zijn in Parijs
-volgens Reuss (<i lang="fr">La Prostitution</i>, p. 12) de buitenlandsche prostituées in afnemende orde Belgisch, Duitsch (Elzas-Lotharingen),
-Zwitsersch (vooral uit Genève), Italiaansch, Spaansch, en eerst dan Engelsch. Kenners
-in deze zaak zeggen dat de Engelsche prostituée, in vergelijking met haar zuster van
-het vasteland (en vooral uit Frankrijk), niet voordeelig uitkomt, omdat ze gewoonlijk
-hebberig is in geldzaken en niet zeer bekoorlijk.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het is de beschaving, hoewel niet het fijnste en het beste in de beschaving, die meer
-dan iets anders vrouwen roept tot de prostitutie. Het is noodig er op te wijzen dat
-ook de man door diezelfde beschaving tot de prostitutie gedreven wordt. De gewone
-en op onwetendheid berustende veronderstelling, dat de prostitutie bestaat om de grove
-zinnelijkheid van den jongen ongehuwden man te bevredigen, en dat, als hij geleerd
-heeft grove sexueele impulsen te bedwingen of er toe gebracht is vroeg te trouwen
-de prostituée geen bezoek zal ontvangen, is volkomen onjuist. Als alle mannen heel
-jong trouwden, dan zou niet alleen het geneesmiddel erger zijn dan de kwaal&#x2014;het is
-hier de plaats niet dat punt verder te bespreken&#x2014;maar het middel zou de kwaal niet
-genezen. De prostituée is iets meer dan een kanaal om overtollige sexueele energie
-af te voeren, en haar aantrekkingskracht houdt in het geheel niet op te bestaan als
-mannen getrouwd zijn, want een groot aantal van de mannen die prostituées bezoeken,
-zoo niet de meesten, zijn getrouwd. En toch, of zij getrouwd zijn of ongetrouwd, de
-beweegreden die hen naar de prostituée voert, is niet uitsluitend wellust.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">In Engeland, merkt een schrijver, die goed op de hoogte is, op, dat &#x201c;de waarde van
-het huwelijk als moreele factor blijkt uit het feit, dat al de betere <span class="pagenum">[<a id="pb268" href="#pb268">268</a>]</span>prostituées in Londen bijna geheel onderhouden worden door getrouwde mannen&#x201d;, terwijl
-ook in Duitschland, zooals in een belangwekkende serie van herinneringen van een vroegere
-prostituée, <i lang="de">Beichte einer Gefallenen</i> door Hedwig Hard (p. 208), gezegd wordt, de meeste mannen, die prostituées bezoeken,
-getrouwd zijn. Deze bewering is waarschijnlijk overdreven. Neisser zegt dat maar vijf
-en twintig percent van gevallen van gonorrhoe voorkomen bij getrouwde mannen. Deze
-opgave is waarschijnlijk onjuist in omgekeerden zin, omdat getrouwde mannen zich in
-het verkeer met prostituées meestal zeer in acht nemen, meer dan de jonge en ongetrouwde
-mannen. Wat de beweegreden aangaat, die getrouwde mannen tot de prostitutie brengt,
-vertelt Hedwig Hard uit haar eigen ervaringen een voorval, dat leerzaam en ongetwijfeld
-typisch is. In de stad, waar zij rustig als prostituée woonde, werd een man van den
-hoogsten maatschappelijken stand door een vriend bij haar geïntroduceerd, en bezocht
-haar regelmatig. Zij had dikwijls zijn vrouw gezien en bewonderd, die een van de gevierde
-schoonheden van de plaats was en twee lieve kinderen had; man en vrouw schenen elkander
-zeer genegen, en ieder benijdde hen hun geluk. Hij was een man van verstand en beschaving,
-die Hedwig&#x2019;s liefde tot boeken aanmoedigde; zij geraakte zeer aan hem gehecht en eens
-waagde zij hem te vragen hoe hij zijn lieve, mooie vrouw kon verlaten om naar iemand
-toe te gaan, die niet waard was haar schoenriemen los te binden. &#x201c;Ja, kind&#x201d;, antwoordde
-hij, &#x201c;maar al haar schoonheid en ontwikkeling geeft mij niets voor mijn hart. Zij
-is koud, koud als ijs, fatsoenlijk en bovenal phlegmatiek. Vertroeteld en verwend
-als zij is, leeft zij alleen voor zich zelf; wij zijn twee goede kameraden en niets
-meer. Als ik bijvoorbeeld &#x2019;s avonds uit de societeit kom en naar haar bed ga, misschien
-wel een beetje opgewonden, dan wordt ze zenuwachtig en vindt het ongepast, dat ik
-haar wakker maak. Als ik haar kus, dan verdedigt zij zich en vertelt mij, dat ik verschrikkelijk
-naar sigaren en wijn ruik. En als ik misschien meer probeer, dan springt ze uit bed,
-wordt boos alsof ik haar aanviel, en dreigt uit het raam te springen als ik haar aanraak.
-Dus laat ik haar om den wille der vrede met rust en kom hier&#x201d;. Er kan geen twijfel
-aan zijn, dat dit de ondervinding is van veel getrouwde mannen, die graag geliefde
-zoowel als vriendin in hun vrouwen zouden vinden. Maar de vrouwen hebben, met een
-verscheidenheid van oorzaken, bewezen, dat ze niet in staat zijn de sexueele makkers
-te worden van haar echtgenooten. En de echtgenooten, zonder dat ze gedreven worden
-door eenigen sterken hartstocht of door begeerte naar ontrouw, zoeken buitenshuis
-wat ze thuis niet vinden kunnen.
-</p>
-<p>Dit is niet de eenige reden, waarom mannen prostituées bezoeken. Zelfs mannen, die
-gelukkig getrouwd zijn met vrouwen, die in de voornaamste opzichten bij hen passen,
-ondervinden dikwijls na eenige jaren huwelijksleven, een geheimzinnig verlangen naar
-afwisseling. Zij zijn hun vrouwen niet moe, zij hebben niet de minste wensch of bedoeling
-om haar te verlaten, zij willen haar, als zij het helpen kunnen, niet de minste pijn
-veroorzaken. Maar nu en dan worden ze door een onweerstaanbaren, en onwillekeurigen
-drang er toe gebracht een tijdelijke intimiteit te zoeken met vrouwen, met wie ze
-voor niets ter wereld zich voor goed zouden willen binden. Pepys, wiens <i lang="en">Diary</i>, afgezien van de andere verdienstelijke eigenschappen ervan, een psychologisch document
-van waarde is, levert een zeer karakteristiek voorbeeld van deze soort van impuls.
-Hij heeft een jonge, lieve vrouw getrouwd, aan wie hij zeer gehecht is, en hij leeft
-gelukkig met haar, op een paar nu en dan voorkomende twisten na, die spoedig door
-kussen uit den weg geruimd zijn; zijn liefde gaat samen met jaloezie, een jaloezie,
-die, zooals hij toegeeft, volkomen onredelijk is, want zij is een trouwe, liefhebbende
-vrouw. Toch kan Pepys, eenige jaren na zijn huwelijk, en midden in een leven van ingespannen
-beroepsbezigheid, de verleiding niet weerstaan de tijdelijke gunsten te zoeken van
-andere vrouwen, zelden prostituées, maar bijna altijd vrouwen van lagen maatschappelijken
-stand&#x2014;winkeljuffrouwen, vrouwen van werklieden, fatsoenlijke dienstmeisjes. <span class="pagenum">[<a id="pb269" href="#pb269">269</a>]</span>Dikwijls is hij er mee tevreden haar naar een rustig bierhuis mee te nemen, en zich
-een paar gewone vrijheden te veroorloven. Soms weigeren zij absoluut meer dan dit
-toe te staan; als dat gebeurt dankt hij herhaaldelijk den almachtigen God (zooals
-hij &#x2019;s avonds in zijn <i lang="en">Diary</i> schrijft), dat hij bewaard is gebleven voor verleiding en voor tijd- en geldverlies;
-telkens weer is hij geneigd de gelofte te doen, dat het niet weer zal gebeuren. Toch
-gebeurt het altijd weer. Pepys is volkomen waar tegenover zich zelf; hij doet geen
-poging zich te rechtvaardigen of te excuseeren; hij weet, dat hij voor de verleiding
-bezweken is; het is een impuls, die nu en dan over hem komt, een impuls, dien hij
-niet in staat schijnt te zijn lang te weerstaan. Ondanks dit alles blijft hij een
-achtenswaardig en ijverig ambtenaar, en in de meeste opzichten een tamelijk deugdzaam
-man, met een echten afkeer van lichtzinnige menschen en onbeteekenende praatjes. De
-houding van Pepys wordt met onvergelijkelijken eenvoud en openhartigheid uiteengezet,
-omdat hij deze dingen voor zijn eigen oogen alleen neerschrijft, maar zijn geval is
-in werkelijkheid dat van een groot aantal andere mannen, misschien wel van den typischen
-<i lang="fr">homme moyen sensuel</i> (zie Pepys, <i lang="en">Diary</i>, ed. <span class="corr" id="xd29e6980" title="Bron: Wheatly">Wheatley</span>; <i>e.g.</i>, deel IV, <i>passim</i>).
-</p>
-<p>Er is een derde klasse van getrouwde mannen, minder groot in aantal, maar niet onbelangrijk,
-die gedwongen zijn prostituées te bezoeken: de klasse van sexueel geperverteerde mannen.
-Er zijn vele redenen, waarom zulke mannen kunnen wenschen te trouwen, en in sommige
-gevallen trouwen ze vrouwen, met wie zij den eigenaardigen vorm van sexueele bevrediging,
-waarnaar ze verlangen, kunnen verkrijgen. Maar in een groot aantal gevallen is dit
-niet mogelijk. De conventioneel opgevoede vrouw kan zichzelf er niet toe brengen zelfs
-maar aan een volkomen onschuldige fetischachtige gril van haar echtgenoot toe te geven,
-want die is te vreemd aan haar gevoelens en te onbegrijpelijk voor haar ideeën, zelfs
-als ze oprecht verliefd op hem is; in vele gevallen zou de echtgenoot niet durven
-vragen en ternauwernood zelfs wenschen, dat zijn vrouw er zich toe zou leenen de fantastische
-of misschien vernederende rol te spelen, die zijn wenschen eischen. In zulk een geval
-wendt hij zich natuurlijk tot de prostituée, de eenige vrouw, wier beroep het is in
-zijn bijzondere behoeften te voorzien. Het huwelijk heeft dezen mannen geen verlichting
-gebracht, en zij vormen een groot aantal cliënten van elke prostituée in iedere groote
-stad. De meest gewone prostituée van eenige ervaring kan gevallen meedeelen van haar
-eigen bezoekers, geschikt om een verhandeling over psychopatische sexualiteit te illustreeren.
-Het is hier voldoende een aanhaling weer te geven uit de bekentenissen van een jonge
-Londensche prostituée (Strand), zooals ze van haar lippen zijn neergeschreven door
-een vriend, aan wien ik het document dank; ik heb alleen een paar alledaagsche woorden
-in meer technische termen veranderd. Nadat ze beschreven had hoe, toen zij nog een
-dorpskind van dertien jaar was, een rijke, oude heer dikwijls kwam en zich aan haar
-en andere meisjes vertoonde, en hoe hij eindelijk gearresteerd werd en gevangen genomen,
-sprak zij over de perversiteiten, die ze ontmoet had, sedert zij prostituée was geworden.
-Zij kende een jongen man van ongeveer vijf en twintig jaar, gewoonlijk in een sportpakje
-gekleed, die altijd met een paar levende duiven kwam, die hij in een mand meebracht.
-Zij en het meisje, waar ze mee samenwoonde moesten zich ontkleeden, de duiven nemen
-en ze den nek omdraaien; hij stond dan voor haar, en als de nekken omgedraaid werden,
-trad bij hem geprikkeldheid op. Eens ontmoette zij een man op straat en hij vroeg
-haar of hij met haar mee mocht gaan en haar schoenen mocht likken. Zij stemde toe
-en hij nam haar mee naar een hotel, betaalde een halve guinje voor een kamer, en,
-toen ze ging zitten, kroop hij onder de tafel en likte haar schoenen, die vol modder
-waren; meer deed hij niet. Dan waren er dingen, zeide zij, die te vuil waren om te
-vertellen; bv. een man kwam met haar en haar vriendin naar huis, en liet haar in zijn
-mond urineeren. Zij had ook verhalen van geeseling, meestal van mannen, die de meisjes
-met de zweep sloegen, zeldzamer van mannen, die graag door haar geslagen werden. Een
-man, die <span class="pagenum">[<a id="pb270" href="#pb270">270</a>]</span>iedere keer een nieuw riet meebracht, sloeg haar vriendin tot bloedens toe. Zij kende
-een anderen man, die niets deed dan haar hard op de billen slaan. Nu wortelen al deze
-dingen, die tot het gewone dagwerk van de prostituée behooren, in diepe en onweerstaanbare
-impulsen. Zij moeten een of anderen uitweg vinden. Maar alleen op de prostituée kan
-men rekenen, omdat haar belang en haar opvoeding het meebrengen, om den natuurlijken
-tegenzin tegen zulke handelingen te boven te komen en wenschen te bevredigen, die,
-als ze niet bevredigd werden, misschien andere en gevaarlijker vormen zouden aannemen.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Hoewel Woods Hutchinson met instemming de verklaring van een vriend aanhaalt: &#x201c;Van
-de duizende prostituées heb ik er nooit een gezien met goede manieren aan tafel&#x201d;,
-gaat van de prostituée toch werkelijk, hoewel dan niet in voldoende mate, de bekoring
-van de beschaving uit. &#x201c;Er was geen huis, waarin ik van tijd tot tijd het gezicht
-van een dame zien en de stem van een dame hooren kon&#x201d;, schreef de romanschrijver Anthony
-Trollope in zijn <i>Autobiographie</i> over zijn leven, toen hij pas in Londen was. &#x201c;Geen opwekking tot fatsoenlijke vertrouwelijkheid
-kwam op mijn weg. Het schijnt mij toe, dat in zulke omstandigheden de verleidingen
-van een losbandig leven bijna zeker de overhand zullen krijgen over een jongen man.
-De verleiding kreeg in ieder geval de overhand over mij&#x201d;. In iedere groote stad, heeft
-men gezegd, zijn er duizende mannen, die niet het recht hebben eenige andere vrouw
-dan een kellnerin bij haar voornaam te noemen<a class="noteref" id="xd29e6997src" href="#xd29e6997">103</a>. Al de schoone glans der beschaving schittert om hen heen in de straten, maar zij
-moeten op een afstand blijven. Het is de prostituée, die deze bekoring van de stad
-belichaamt, veel beter dan de maagdelijke vrouw, zelfs als intimiteit met haar binnen
-hun bereik was. De prostituée vertegenwoordigt ze, omdat zij ze zelf voelt, omdat
-zij zelfs haar vrouweneer opgeofferd heeft in de poging zich er mee te vereenzelvigen.
-Zij heeft ongebreidelde vrouwelijke instincten, zij is een meesteres in de vrouwelijke
-kunst zich op te sieren, zij kan tot hem spreken over de geheimen van de vrouwelijkheid
-en de weelden van haar geslacht met een zaakkennis en een vrijheid, waartoe het onschuldige
-meisje, dat aan haar huis gekluisterd is, niet in staat zou zijn. Zij is voor hem
-niet alleen daardoor aantrekkelijk, omdat zij de lagere sexueele begeerten bevredigen
-kan, maar ook omdat zij op hare wijze een kunstenares is, een deskundige <span class="pagenum">[<a id="pb271" href="#pb271">271</a>]</span>in de kunst van vrouwelijke uitbuiting, een leidster op het gebied der mode. Want
-dit is zij, en er zijn, zooals Simmel in zijn <i lang="de">Philosophie der Mode</i> gezegd heeft, goede psychologische redenen, waarom zij dit altijd moet zijn. Haar
-onzekere maatschappelijke positie maakt alles, wat conventioneel en wettig is, hatelijk
-in haar oogen, terwijl haar temperament voortdurende nieuwigheden verrukkelijk voor
-haar maakt. In nieuwe modes vindt zij &#x201c;een æsthetischen vorm van dat instinct van
-vernieling, dat eigen schijnt te zijn aan het leven van alle paria&#x2019;s, in zooverre
-zij geestelijk niet volkomen slaven zijn geworden&#x201d;.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">&#x201c;Hoe verwonderlijk het ook aan sommigen moge toeschijnen&#x201d;, merkt een modern schrijver
-op, &#x201c;prostituées moeten op hetzelfde niveau gesteld worden als kunstenaars. Beide
-gebruiken hun gaven en talenten tot vreugde en genoegen van anderen, en, als regel,
-tegen betaling. Wat is het essentieele verschil tusschen een zangeres, die hoorders
-genoegen geeft met haar keel en een prostituée, die haar bezoekers genoegen geeft
-met een ander deel van haar lichaam? Alle kunst werkt op de zinnen&#x201d;. Hij verwijst
-naar het belangrijke feit, dat acteurs en voornamelijk actrices vroeger veelal even
-weinig geacht werden als prostituées nu (R. Hellmann, <i lang="de">Ueber Geschlechtsfreiheit</i>, pp. 245&#x2013;252).
-</p>
-<p>Bernaldo de Quiros en Llanas Aguilaniedo (<i lang="es">La Mala Vida en Madrid</i>, p. 242) gaan denzelfden invloed na nog lager op den maatschappelijken ladder. Zij
-beschrijven de vuilere soort van <i lang="fr">café&#x2019;s chantant</i>, waar, in Spanje en elders, de slechtste en meest gedegenereerde vrouwelijke schepsels
-kellnerinnen worden (en soms zangeressen en danseressen), die dan de rol spelen van
-liefelijke en gedistingeerde <i>hetaren</i> voor een publiek van voerlieden en winkelbedienden, die deze plaatsen bezoeken. &#x201c;Gekleed
-met wat den jongen man toeschijnt onberispelijke smaak te zijn, met zorgvuldig gefriseerde
-haren, en een schoon gezicht, dat versierd is met bloemen of sieraden, minzaam en
-soms hooghartig, in bekoring en in tooi verheven boven de andere vrouwen, die hij
-kent, worden de kellnerinnen het mooiste voorbeeld van de <i lang="fr">femme galante</i>, die hij kan zien en toespreken, de courtisane van zijn sfeer&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Maar terwijl de prostituée voor den eenvoudigen, onwetenden en hongerigen jongen man
-aantrekkelijk is als belichaming van veel van de verfijning en perversiteiten van
-de beschaving, oefent zij op vele meer gecompliceerde en beschaafde mannen een aantrekkingskracht
-uit van een bijna tegenovergestelde soort. Zij trekt aan door haar frissche en natuurlijke
-ruwheid, haar vrije bekendheid met de ruwste feiten van het leven; en heft hen zoo
-voor een oogenblik op uit de verdorrende atmosfeer van kunstmatig denken en onwerkelijk
-gevoel, waarin zoo vele beschaafde personen gedwongen zijn het grootste deel van hun
-leven door te hengen. Zij voelen met de woorden, die de koninklijke vriend van een
-vrouw van dit temperament moet gebruikt hebben, toen hij een verklaring gaf van haar
-onbegrijpelijken invloed op hem: &#x201c;Zij is zoo schitterend vulgair!&#x201d;
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Ter illlustratie van deze zijde van de aantrekkingskracht der prostitutie, wil ik
-hier een passage aanhalen, waarin de romanschrijver Hermant, in zijn <i lang="fr">Confessions d&#x2019;un Enfant <span class="corr" id="xd29e7041" title="Bron: d&#x2019; Hier">d&#x2019;Hier</span></i> (Lettre VII), de redenen uiteengezet heeft, die er het overbeschaafde kind van een
-beschaafde eeuw, dat toch geenszins <span class="pagenum">[<a id="pb272" href="#pb272">272</a>]</span>radicaal of volkomen slecht is, toe kunnen brengen voldoening te vinden in den omgang
-met prostituées: &#x201c;Zoolang mijn hart niet getroffen was, was het voorwerp van mijn
-satisfactie mij volkomen onverschillig. Ik hield bovendien veel van absolute vrijheid
-en die is alleen mogelijk in den kring van deze anonieme schepsels en in haar afgezonderde
-woonplaats. Daar kan men zich alles veroorloven. Tegenover andere vrouwen, hoe laag
-we haar ook zoeken, moeten zekere égards in acht genomen worden, een soort van protocol.
-Tegen de prostituée kan men alles zeggen: men is beschermd door zijn incognito en
-men weet zeker, dat niemand ooit te weten komt, wat men met haar beleeft. Ik maakte
-gebruik van deze vrijheid, zoo aantrekkelijk voor iemand van mijn leeftijd, maar met
-een perverse fantasie, die niet bij mijn jaren paste. Ik weet nauwelijks waar ik de
-woorden vandaan haalde, die ik tot haar zeide, want ze kwamen niet overeen met mijn
-smaak, die eenvoudig was en, als ik het zeggen mag, klassiek. Het is waar, dat onbeperkt
-naturalisme in liefdezaken altijd neigt tot het perverse, een feit dat alleen op het
-eerste gezicht paradox kan schijnen. Natuurvolken hebben veel trekken gemeen met gedegenereerden.
-Ik was echter alleen in woorden losbandig; en dit waren de eenige gelegenheden, waarbij
-ik mij herinneren kan, dat ik ernstig onwaarheid gesproken heb. Maar die behoefte,
-die ik toen ondervond, om een lage soort van onwaardige instincten uit te drijven,
-schijnt mij karakteristiek toe en vernederend. Ik mag er bij voegen, dat ik zelfs
-te midden van deze uitspattingen een zekere terughouding behield. De aanrakingen,
-waaraan ik mij overgaf, bezoedelden mij niet; er bleef niets van over, als ik naar
-huis terugkeerde. Ik heb altijd, uit dien geforceerden en onverschilligen omgang de
-gewoonte behouden om geen gewicht te hechten aan de handelingen van het vleesch. De
-liefdefunctie, die godsdienst en moraal omgeven hebben met geheimzinnigheid en gekruid
-met zonde, schijnt mij een functie toe als iedere andere, een beetje laag bij den
-grond, maar aangenaam, en een, waarvoor het gebruikelijk epiloog te lang is.&#x2026; Deze
-soort kameraadschap duurde maar korten tijd&#x201d;. Bovenstaande ontleding van de houding
-van een beslist gewoon type van den beschaafden modernen man schijnt juist te zijn,
-maar het zal misschien bij sommige lezers opkomen, dat men van een omgang, die er
-toe geleid heeft de &#x201c;handeling van het vleesch&#x201d; te beschouwen als te zijn van geen
-waarde, bezwaarlijk zeggen kan, dat ze geen smet nagelaten heeft.
-</p>
-<p>Op ongeveer gelijke wijze stelt Henri de Régnier in zijn roman <i lang="fr">Les Rencontres de Monsieur Bréot</i> (p. 50) Bercaillé voor als iemand die bepaald bij voorkeur zijn genoegen zoekt bij
-dienstmeisjes, liever dan bij dames, want genoegen geven was, in zijn idee, een soort
-van dienst, die vrijwel overeenkwam met de diensten, die zij gewend waren te bewijzen;
-en daarbij zijn zij stevig en gezellig; zij hebben de naïviteit, die altijd bekoort
-en zij worden niet licht teruggestooten door die kleine voorvallen, die misschien
-het kieskeurige gevoel van fijn opgevoede dames zouden hinderen.
-</p>
-<p>Bloch, die speciaal den nadruk gelegd heeft op deze zijde van de aantrekkingskracht
-der prostitutie (<i lang="de">Das Sexualleben unserer Zeit</i>, pp. 359&#x2013;362), verwijst naar den teeren en gevoeligen jongen Deenschen schrijver,
-J.&nbsp;P. Jakobsen, die scherp het contrast schijnt gevoeld te hebben tusschen de hoogere
-en meer gewone impulsen en de nu en dan voorkomende uitbarsting van wat hij voelde
-als de lagere instincten; in zijn <i>Niels Lyhne</i> beschrijft hij het soort van dubbel leven, waarbij een man veertien dagen trouw is
-aan den God, dien hij vereert, en dan overwonnen wordt door andere machten, die hem
-dolzinnig meevoeren naar wat hij voelt als vernederend, pervers en vuil. &#x201c;Op zulke
-oogenblikken&#x201d;, merkt Bloch op, &#x201c;is de man een ander wezen. De &#x201c;twee zielen&#x201d; in zijn
-borst worden werkelijkheid. Is dat de beroemde geleerde, de verheven idealist, de
-fijn besnaarde aestheticus, de kunstenaar, die ons zooveel mooie werken gegeven heeft
-in poëzie en schilderkunst? Wij herkennen hem niet meer, want op zulke oogenblikken
-is een ander wezen aan de oppervlakte gekomen, een andere natuur is in hem in beweging
-en drijft hem met het <span class="pagenum">[<a id="pb273" href="#pb273">273</a>]</span>geweld van een natuurkracht naar dingen, waarvan zijn &#x201c;hooger bewustzijn&#x201d; de beschaafde
-man in hem, zou rillen&#x201d;. Bloch meent, dat we hier te doen hebben met een soort normaal
-mannelijk masochisme en dat de prostitutie dient om dat te bevredigen.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-</div>
-</div>
-<div id="ch7.4" class="div2 section"><span class="pagenum">[<a href="#toc">Inhoud</a>]</span><div class="divHead">
-<h3 class="main"><span class="divNum">IV.</span> De tegenwoordige houding der maatschappij tegenover de prostitutie</h3>
-</div>
-<div class="divBody">
-<p class="first">Wij hebben nu de prostitutie beschouwd van sommige van haar meest verschillende en
-typische kanten, en we hebben getracht, zoowel uit een verstands- als uit een gevoelsoogpunt,
-de fundamenteele rol te begrijpen, die ze als vormend element van ons huwelijkssysteem
-speelt. Tenslotte moeten wij de beweegredenen nagaan, waardoor de prostitutie in dezen
-tijd aan een groot en aangroeiend aantal menschen niet alleen een onvoldoende methode
-van sexueele bevrediging, maar een radicaal slechte methode toeschijnt.
-</p>
-<p>De beweging van antagonisme jegens de prostitutie vertoont zich het duidelijkst, zooals
-men van tevoren verwachten kon, in een gevoel van tegenzin tegen den oudsten en meest
-typischen, eens den meest geliefden en best ingerichten verschijningsvorm, het bordeel.
-Het aangroeien van dezen tegenzin is niet beperkt tot een of twee landen, maar is
-internationaal, en men kan hem dus beschouwen als een typisch verschijnsel in onze
-beschaving. Hij is bij prostituées zelf even duidelijk uitgesproken als bij haar cliënten.
-De afkeer aan den eenen kant vermeerdert den afkeer aan den anderen kant. Daar alleen
-de meest hulpelooze of de domste prostituées in den tegenwoordigen tijd bereid zijn
-de slavernij van het bordeel aan te nemen, is de bordeelhouder gedwongen zijn toevlucht
-te nemen tot buitengewone methoden om slachtoffers meester te worden, om deel te nemen
-aan dien cosmopolitischen handel in &#x201c;blanke slavinnen&#x201d;, die alleen bestaat om bewoonsters
-te verkrijgen voor de bordeelen<a class="noteref" id="xd29e7069src" href="#xd29e7069">104</a>. Een natuurlijke reactie op dezen staat van zaken is het feit, dat ze den cliënten
-van de prostitutie een vooroordeel geeft tegen een instelling, die langzamerhand uit
-de mode gaat en haar goeden naam begint te verliezen. Een nog meer fundamenteele antipathie
-wordt hierdoor veroorzaakt, dat het bordeel niet beantwoordt aan den hoogen graad
-van persoonlijke vrijheid en verscheidenheid, die de beschaving met zich brengt en
-die ze altijd eischt, zelfs als ze ze niet met zich brengt. Aan den eenen kant heeft
-de prostituée geen lust zich te onderwerpen aan een slavernij, die haar gewoonlijk
-zelf geen belooning brengt; aan den anderen <span class="pagenum">[<a id="pb274" href="#pb274">274</a>]</span>kant voelt haar cliënt het als een deel van de bekoring van de prostitutie in de tegenwoordige
-beschaafde maatschappij, dat hij een vrijheid zal genieten en een keuze zal hebben,
-die het bordeel niet geven kan<a class="noteref" id="xd29e7083src" href="#xd29e7083">105</a>. Zoo komt het dat bordeelen, die eens al de vrouwen bevatten die er haar beroep van
-maakten de sexueele behoeften van mannen te bevredigen, nu alleen een afnemende minderheid
-bevatten, en de overgang van in bordeelen wonende prostituées tot vrije prostitutie
-door vele maatschappelijke hervormers goedgekeurd wordt als een winst voor de zaak
-der moraal gerekend<a class="noteref" id="xd29e7086src" href="#xd29e7086">106</a>.
-</p>
-<p>Het verval van de bordeelen is, hetzij als oorzaak of als resultaat, vergezeld gegaan
-van een groote toename der prostitutie buiten bordeelen. Maar de tegenzin tegen bordeelen
-geldt in veel essentieele punten ook de prostitutie in het algemeen, en, zooals we
-zien zullen, oefent hij een invloed van diepgaande wijziging uit op die prostitutie.
-</p>
-<p>Het veranderde gevoel jegens de prostitutie schijnt voornamelijk op twee wijzen zijn
-uitdrukking te vinden. Aan den eenen kant zijn er de menschen, die, zonder dat zij
-de prostitutie willen afschaffen, zich stooten aan de minderwaardige rol, die zij
-er bij moeten spelen, en die walgen van den leelijken verschijningsvorm. Zij hebben
-geen moreele bezwaren tegen de prostitutie, maar ze zien geen reden, waarom een vrouw
-niet vrij met haar eigen lichaam zou doen, wat zij wil. Maar zij meenen, dat, als
-prostitutie noodzakelijk is, de omgang van mannen met prostituées humaan en aangenaam
-voor beide partijen behoort te zijn en niet voor beiden vernederend. We moeten in
-herinnering houden, dat men in het beschaafde stadsleven, door den beroepsarbeid dikwijls
-zóó zeer in beslag genomen wordt, en de prikkels van dat stadsleven zoo voortdurend
-zijn, dat de overgave aan de orgie lang niet altijd een wenschelijke ontspanning kan
-zijn. De grove vorm der orgie heeft aantrekkingskracht, niet voor den stadsbewoner,
-maar voor den boer, en voor den matroos of den soldaat, die in de stad komt na lange
-tijden van vervelende sleur en ontbering van al wat het gevoel en de zinnen prikkelt.
-Het is zelfs onjuist te meenen, dat de aantrekkingskracht van de prostitutie onvermijdelijk
-berust op het uitvoeren van de geslachtsdaad. Integendeel, de meest aantrekkelijke
-prostituée kan een vrouw zijn, die, zelf weinig sexueele behoeften hebbende, door
-de bekoring van haar persoonlijkheid <span class="pagenum">[<a id="pb275" href="#pb275">275</a>]</span>wenscht te behagen; deze meisjes doen dikwijls goede huwelijken. Er zijn veel mannen,
-die er zelfs zeer tevreden mee zijn als ze een paar uur intiem kunnen omgaan met een
-aangename vrouw, zonder eenige verdere gunst, zelfs al staat die hun vrij. Voor een
-groot aantal mannen onder stadsbestaansvoorwaarden houdt de prostituée op het verachte
-middel te zijn voor de wellustige begeerte van een oogenblik; zij zoeken een aangename,
-menschelijke persoonlijkheid, met wie zij eenige ontspanning kunnen vinden van den
-dagelijkschen druk en de dagelijksche routine van het leven. Als een daad van prostitutie
-zoo op een menschelijke basis geplaatst is, al draagt ze dan geenszins bij tot de
-beste ontwikkeling van een van beide partijen, dan is ze tenminste niet meer zoo wanhopig
-vernederend. Anders zou de godsdienstige prostitutie in oude tijden niet zoo lang
-in aanzien geweest zijn onder achtbare vrouwen van goede geboorte aan de oevers van
-de Middellandsche Zee, zelfs in streken als Lydië, waar de positie der vrouwen bijzonder
-hoog was<a class="noteref" id="xd29e7100src" href="#xd29e7100">107</a>.
-</p>
-<p>Het is waar, dat de geldelijke kant van de prostitutie altijd blijft bestaan. Maar
-men kan de beteekenis ervan overdrijven. We moeten er op wijzen, dat, hoewel het gewoon
-is van de prostituée te spreken als van een vrouw, die &#x201c;zich verkoopt&#x201d;, dit een tamelijk
-ruwe en onjuiste zegswijze is om, in zijn typischen vorm, de verhouding uit te drukken
-van een prostituée tot haar cliënt. Een prostituée is geen koopwaar met een marktprijs,
-als een brood of een schapenbout. Zij staat veeleer op het niveau van personen, die
-tot de beroepsklassen behooren, en die honorarium aannemen voor verleende diensten;
-het bedrag van het honorarium wisselt af, aan den eenen kant met de plaats, die de
-dienst-betoonende onder haar beroepsgenooten inneemt, aan den anderen kant met de
-materieele omstandigheden van den cliënt, en onder bijzondere omstandigheden vervalt
-het honorarium geheel. De prostitutie maakt intieme verhoudingen, die uit natuurlijke
-liefde moesten voortkomen, tot een voorwerp van betaling, en zoo doende verlaagt ze
-die. Maar, strikt gesproken, is er in zulk een geval geen kwestie van &#x201c;verkoopen&#x201d;.
-Te zeggen, dat een prostituée &#x201c;zich verkoopt&#x201d; is zelfs ternauwernood een vergeeflijke
-rhetorische overdrijving; het is even onjuist als onrechtvaardig<a class="noteref" id="xd29e7105src" href="#xd29e7105">108</a>.
-<span class="pagenum">[<a id="pb276" href="#pb276">276</a>]</span></p>
-<blockquote>
-<p class="first">Deze, in een beschaafde maatschappij zich voordoende neiging om de prostitutie te
-humaniseeren is het omgekeerde proces, mogen we wel opmerken, van wat in een vroeger
-stadium van de beschaving plaats vond, toen de oude opvatting van de godsdienstige
-waardigheid van de prostitutie in discrediet begon te geraken. Toen de mannen ophielden
-vrouwen te vereeren, die prostituées waren in den dienst van een godin, stelden zij
-in haar plaats prostituées, die enkel verachte slavinnen waren, en zij vleiden zich
-dat zij zoodoende de zaak van &#x201c;vooruitgang&#x201d; en &#x201c;moraal&#x201d; bevorderden. Aan de oevers
-van de Middellandsche zee had dit proces meer dan twee duizend jaar geleden plaats;
-het is nauw verbonden met den naam van Solon. Tegenwoordig kunnen we hetzelfde proces
-zich in Indië zien afspelen. In sommige deelen van Indië (zooals in Jejuri, bij Poonah)
-worden eerst-geboren meisjes gewijd aan Khandoba of andere goden; zij worden gehuwd
-aan den god en heeten <i>murali</i>. Zij doen dienst in den tempel, vegen die, wasschen de heilige vaten; zij dansen,
-zingen en prostitueeren zich. Zij mogen niet trouwen en zij wonen thuis bij haar ouders,
-broeders of zusters; zij zijn gewijd aan den heiligen dienst en zij worden niet geminacht.
-Tegenwoordig echter, trachten Indische &#x201c;hervormers&#x201d; in den naam van &#x201c;beschaving en
-wetenschap&#x201d; de <i>murali</i> te overtuigen, dat zij &#x201c;zich overgegeven hebben aan een vernederende loopbaan&#x201d;. Ongetwijfeld
-zullen mettertijd de vermeende moralisten de <i>murali</i> uit haar tempels en uit haar tehuizen verjagen, haar berooven van haar gevoel van
-eigenwaarde, en haar maken tot ellendige paria&#x2019;s, alles in naam der &#x201c;wetenschap en
-der beschaving&#x201d; (zie b.v. een artikel van Mrs. Kashibai Deodhar, <i lang="en">The New Reformer</i>, October, 1907). Zoo komt het, dat de oude hervormers voor de later komende hervormers
-de taak schiepen de prostitutie opnieuw te humaniseeren.
-</p>
-<p>Er is geen twijfel aan, dat deze meer humane opvatting van de prostitutie tegenwoordig
-erkenning begint te vinden in het werkelijke beschaafde leven van Europa. Zoo merkt
-Dr. Robert Michels op, (&#x201c;<span lang="de">Erotische Streifzüge</span>&#x201d;, <i lang="de">Mutterschutz</i>, 1906, Heft 9, p. 368): &#x201c;Terwijl in Duitschland de prostituée gewoonlijk beschouwd
-wordt als een &#x201c;paria&#x201d;, en als zoodanig behandeld, als een werktuig voor den mannelijken
-wellust, dat men gebruikt en weer weggooit, en dat men onder geen voorwaarde in het
-openbaar zou willen kennen, speelt in Frankrijk de prostituée in vele opzichten de
-rol, die eens beteekenis en roem gaf aan de <span class="ex">hetaren</span> van Athene&#x201d;. En nadat hij de achting en het respect beschreven heeft, die de Parijsche
-prostituée dikwijls van haar vrienden ondervindt, en de niet-sexueele verhouding van
-kameraadschap, waar ze in kan treden met andere mannen, gaat de schrijver voort: &#x201c;Een
-meisje, dat zich geeft voor geld, maar geenszins voor het geld van den eersten den
-besten, en die, behalve haar &#x201c;beroepsvrienden&#x201d; om zoo te zeggen de behoefte voelt
-aan niet-sexueele kameraden, met wie zij kan omgaan op vrije vriendschappelijke wijze,
-en door wie zij behandeld en gewaardeerd wordt als een vrij menschelijk wezen, is
-niet geheel verloren voor de moreele waarde der menschheid&#x201d;. Alle prostitutie is slecht,
-besluit Michels, maar we zouden reden hebben onszelf geluk te wenschen als liefdebetrekkingen
-van deze Parijsche soort de laagst bekende soort vertegenwoordigden van buiten-echtelijke
-sexualiteit. (Wat de betrekkelijke achting<a id="xd29e7137"></a> aangaat, die aan prostituées gegeven wordt, mag ik er melding van maken, dat een
-Parijsche prostituée tegen een vriend van mij <span class="pagenum">[<a id="pb277" href="#pb277">277</a>]</span>de opmerking maakte, dat Engelschen haar dingen vroegen, die geen Franschman zou durven
-vragen).
-</p>
-<p>Het is echter niet alleen in Parijs, hoewel hier wel duidelijker en meer in het oog
-springend, dat deze humaniseerende invloed in de prostitutie zich begint te doen gevoelen.
-Het blijkt bij voorbeeld uit de meerdere openlijkheid van het sexueele leven van een
-man. &#x201c;Terwijl hij vroeger in een bordeel sloop in een afgelegen straat&#x201d;, merkt Dr.
-Willy Hellpach op (<i lang="de">Nervosität und Kultur</i>, p. 169), &#x201c;wandelt hij nu met zijn &#x201c;liaison&#x201d; rond, en bezoekt comedies en café&#x2019;s,
-wel zonder begeerte om zijn bekenden te ontmoeten, maar toch zonder eenige verlegenheid
-op dat punt. De zaak begint meer gewoon te worden, meer&#x2014;natuurlijk&#x201d;. Ze begint zoodoende
-ook, zooals <span class="corr" id="xd29e7146" title="Bron: Helpach">Hellpach</span> weet aan te toonen meer moreel te worden, en veel ongezonde preutschheid en verhitheid
-gaat verloren.
-</p>
-<p>In Engeland, waar veranderingen langzaam gaan, moge deze neiging om de prostitutie
-te humaniseeren minder zichtbaar zijn, maar ze bestaat toch. In het midden van de
-vorige eeuw schreef Lecky (<i lang="en">History of European Morals</i>, deel II, p. 285) dat <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>voortdurende prostitutie in geen ander Europeesch land zoo hopeloos slecht of zoo
-onherroepelijk is&#x201d;. Die bewering, die ook uitgesproken is door Parent-Duchâtelet en
-andere buitenlandsche onderzoekers, wordt ten volle bevestigd door het bewijsmateriaal
-in de geschiedenis. Maar het is een bewering, die men tegenwoordig niet gaarne zou
-uiten, behalve misschien voor speciale afgebakende wijken in onze steden. Ook in Amerika
-vinden we een neiging om de prostitutie te humaniseeren, en we kunnen die neiging
-ongetwijfeld weerspiegeld vinden in het verslag over <i lang="en">The Social Evil</i> (1902), opgesteld door een commissie in New York, die de prostitutie aanbeval (p.
-176) door op te merken, dat de prostitutie niet langer als een misdaad beschouwd moest
-worden, in welk licht, zooals we bemerken, ze vroeger in New York beschouwd werd.
-Dat moge maar een kleine schrede zijn op den weg der humaniseering, maar zij is in
-de goede richting.
-</p>
-<p>Het is geenszins alleen in Europa, dat we mèt de zich ontwikkelende beschaving, een
-verfijning en humaniseering van de meer vluchtige verbintenissen met vrouwen kunnen
-nasporen. In Japan voerden precies dezelfde eischen, vele eeuwen geleden, tot het
-verschijnen van de geisha. In den loop van een belangwekkende en nauwkeurige studie
-over de geisha merkt Mr. R.&nbsp;F. Farrer op (<i lang="en">Nineteenth Century</i>, April, 1904): &#x201c;De geisha is allerminst noodzakelijk een courtisane. Zij is een vrouw,
-wier opvoeding tot doel had haar aantrekkelijk te maken, van haar jeugd af werd zij
-onderwezen in alle ingewikkeldheden van de <span class="corr" id="xd29e7164" title="Bron: Japanneesche">Japansche</span> literatuur; geoefend in vernuft en in gevatheid; gewend aan het levendig babbelen
-over alle onderwerpen tusschen hemel en aarde. Van haar vroegste jeugd af is zij opgevoed
-tot een innemende bevalligheid van gedrag, onbegrijpelijk voor den meest beschaafden
-Europeaan, en toch is zij altijd een bloesem van de lagere klassen, met korte, dikke
-vingers, en platte leelijke nagels. Haar opvoeding, zoowel physiek als moreel, is
-veel zwaarder dan die van de <span class="ex">ballerina</span>, en zij komt eerst na jaren van strijd en bittere kwelling tot succes&#x200a;&#x2026; De maatschappelijke
-positie van de geisha kan vergeleken worden met die van de Europeesche actrice. Het
-Geisha-huis biedt prijzen aan, die even begeerlijk zijn als welke ook van het Westersch
-tooneel. Een bekende geisha met twintig edelen om zich heen, die om haar glimlach
-wedijveren en die voortdurend in spanning gehouden worden door de flikkerende pijlen
-van haar vernuft, heeft een positie, die niet minder hoog en roemrijk is dan die van
-Sarah Bernhardt in haar eersten bloei. Zij wordt evenzeer gezocht, evenzeer gevleid,
-even hartstochtelijk aangebeden, dat rustige, kleine, eenvoudige meisje in het mat
-blauw. Maar zij wordt zoo gewaardeerd voornamelijk om haar tong, waarvan de macht
-eerst tot volle rijpheid komt als haar physieke bekoorlijkheden verminderen. Zij eischt
-groote sommen voor haar impressario&#x2019;s en verschijnt en danst dan nog alleen als zij
-het zelf wil. Weinig Westerlingen zien ooit een werkelijk beroemde geisha. Zij is
-een <span class="pagenum">[<a id="pb278" href="#pb278">278</a>]</span>tè groote persoonlijkheid om voor een Europeaan te verschijnen, behalve misschien
-op zeer hoog, of keizerlijk verzoek. Ten slotte kan zij, en dat doet zij dikwijls,
-een zeer goede partij doen. Uit dit alles vloeit niet de geringste noodzakelijkheid
-van ongepaste verhoudingen voort.<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>
-</p>
-<p>In sommige opzichten was de positie van de vroegere Grieksche <i>hetare</i> meer gelijk aan die van de Japansche <i>geisha</i>, dan aan die van de prostituée in de strenge beteekenis van het woord. Voor den Griek
-was de <i>hetare</i> inderdaad in het geheel geen <i>porne</i> of prostituée. De naam beteekende vriendin of kameraad, en de vrouw aan wie men den
-naam gaf, had een achtenswaardige positie, die men aan een gewone prostituée nooit
-had kunnen inruimen. Athenaeus (Bk. XIII, hoofdst. XXVIII&#x2013;XXX) brengt geheele passages
-bijeen, die bewijzen, dat de <i>hetare</i> beschouwd kon worden als een onafhankelijke burgeres, rein, eenvoudig en deugdzaam,
-geheel verschillend van de gewone massa prostituées, hoewel deze misschien haar naam
-konden overnemen. De <i>hetaren</i> &#x201c;waren bijna de eenige Grieksche vrouwen&#x201d;, zegt Donaldson (<i lang="en">Woman</i>, p. 59), &#x201c;die het beste en edelste vertoonden, wat er in de vrouwelijke natuur is&#x201d;.
-Dit feit maakt het meer begrijpelijk hoe een vrouw van zulke uitnemende, geestelijke
-beteekenis als Aspasia een <i>hetare</i> geweest kan zijn. Er schijnt weinig twijfel te bestaan aan haar geestelijke verdienste.
-&#x201c;Aeschines, in zijn dialoog &#x201c;Aspasia&#x201d;<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>, schrijft Gomperz, de historicus van de Grieksche philosofie (<i lang="en">Greek Thinkers</i>, deel III, p.p. 124 en 343), &#x201c;legt deze opmerkelijke vrouw een scherpe critiek in
-den mond op de levenswijze, die de traditie voor haar sekse eischte. Het zou buitengewoon
-vreemd zijn&#x201d;, voegt Gomperz <span class="corr" id="xd29e7199" title="Bron: en">er</span> bij, waar hij beweert, dat daaruit een gevolgtrekking gemaakt kan worden aangaande
-de historische Aspasia, &#x201c;als drie schrijvers&#x2014;Plato, Xenophon en Aeschines&#x2014;alle drie
-de vriendin van Pericles abusievelijk hadden bekleed met wat wij redelijkerwijze konden
-verwachten, dat zij bezitten zou,&#x2014;een hoogbeschaafden geest en intellectueelen invloed&#x201d;.
-Het is zelfs mogelijk, dat de beweging voor de rechten der vrouw, die, zooals wij
-vaag uit de geschriften van Aristophanes raden, in Athene in de vierde eeuw voor Christus
-plaats vond, geleid werd door <i>hetaren</i>. Volgens Ivo Bruns (<i lang="de">Frauenemancipation in Athen</i>, 1900, p. 19) &#x201c;hebben de meest bepaalde berichten, die wij over Aspasia bezitten,
-een sterke gelijkenis met het beeld, dat Euripides en Aristophanes ons geven van de
-leidsters van de vrouwenbeweging&#x201d;. Het was deze beweging, die toen de ideeën van Plato
-over de gemeenschap van vrouwen veel minder dwaas deden schijnen dan zij òns voorkomen.
-Sommigen zouden misschien kunnen meenen, dat deze beweging op een hooger plan die
-liefde tot vernielen vertegenwoordigde, of, laten we liever zeggen, die geest van
-opstand en eerzucht, die Simmel beschouwt als het kenmerk van de geestelijke en artistieke
-werkzaamheid van hen, die in de maatschappelijke hierarchie uit een klasse verbannen
-zijn of in geen klasse thuis behooren. Ook Ninon de Lenclos was, zooals we gezien
-hebben, niet eigenlijk een courtisane, maar zij was een pionier in het handhaven van
-de rechten der vrouw. Aphra Behn, die iets later in Engeland een even dubbelzinnige
-maatschappelijke positie innam, was ook een pionierster in de edelmoedige humaniseerende
-aspiraties, die sedert door de geheele wereld zijn aangenomen.
-</p>
-<p>Deze verfijningen van de prostitutie, kan men wel zeggen, zijn het gevolg van de latere
-en meer ontwikkelde stadiën in de beschaving: &#x201c;De opgewekte, handige en artistiek
-ontwikkelde <i>hetare</i> staat dikwijls als een ideale figuur tegenover de intellectueel niet ontwikkelde
-vrouw, die aan haar huis gebonden is. De courtisanes van de Italiaansche Renaissance,
-Japansche geishas, Chineesche bloemenmeisjes en Indische bayadères vertoonen alle
-eenige niet onedele trekken, een glimp van een vrij kunstenaarsbestaan. Zij hebben&#x2014;wel
-is waar met opoffering van haar hoogste waarde een onafhankelijkheid bereikt ten opzichte
-van den drukkenden dwang van den man en van huishoudelijke plichten, en een deel van
-de vrouwelijke natuur, die zoo dikwijls verlamd wordt, komt in haar schitterend tot
-ontwikkeling. Prostitutie in haar besten <span class="pagenum">[<a id="pb279" href="#pb279">279</a>]</span>vorm kan op deze wijze een gelegenheid bieden, waarbij deze vrouwelijke eigenaardigheden
-invloed kunnen uitoefenen op de ontwikkeling van de beschaving. Wij mogen tevens gelooven,
-dat de artistieke werkzaamheid van vrouwen in zekere mate een tegenwicht kan vormen
-tegen de slechte gevolgen van sexueele losbandigheid, daar ze verhindert, dat het
-gevoelsleven ruwer of zelfs vernietigd wordt; in zijn <i>Magda</i> heeft Sudermann een vrouwentype beschreven, dat van het standpunt van strikte moraal
-verwerpelijk kan schijnen, maar dat in de kunst een steun vindt, waarvan zelfs kwaadwilligen
-schoorvoetend de kracht moeten erkennen&#x201d;. In zijn <i lang="en">Sex and Character</i> heeft Weiniger op meer buitensporige wijze de opvatting ontwikkeld van de prostituée
-als een fundamenteel en <span class="corr" id="xd29e7219" title="Bron: essenteel">essentieel</span> deel van het leven, een blijvend vrouwelijk type.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Er zijn anderen, naar het schijnt in toenemend aantal, die het probleem der prostitutie
-naderen, niet van een artistiek standpunt, maar van een moreel standpunt. Deze moreele
-houding is echter niet die conventioneele moraal van Cato en den heiligen Augustinus
-en Lecky, die in de voorafgaande bladzijden uiteengezet is, volgens welke de prostituée
-op de straat moet aanvaard worden als de bewaakster van de getrouwde vrouw in het
-huis. Deze moralisten ontkennen inderdaad, dat deze beschouwing moreel geacht moet
-worden. Zij meenen, dat het moreel niet mogelijk is, dat de eer van sommige vrouwen
-gekocht zal kunnen worden door de oneer van andere vrouwen, omdat tot zulk een prijs
-de deugd al haar moreele waarde verliest. Als zij lezen, zooals Goncourt zeide, &#x201c;dat
-de weelderigste artikelen van den uitzet van vrouwen, de trouwhemden van meisjes met
-een bruidsschat van zes honderd duizend francs, gemaakt worden in de gevangenis van
-Clairvaux&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e7225src" href="#xd29e7225">109</a>, dan zien ze hierin het symbool van de nauwe afhankelijkheid van onze weelderige
-deugd en onze vuile ondeugd. En terwijl ze de historische en sociologische bewijzen
-aannemen, die er blijk van geven dat de prostitutie een onvermijdelijk deel is van
-ons huwelijkssysteem, vragen zij, of het niet mogelijk is dat huwelijkssysteem zoo
-te wijzigen, dat het niet noodig zal zijn de vrouwelijke menschheid te verdeelen in
-&#x201c;onfatsoenlijke&#x201d; vrouwen, die zich opofferingen getroosten, die harer onwaardig zijn,
-en &#x201c;fatsoenlijke&#x201d; vrouwen, die opofferingen doen, die het niet minder onwaardig kan
-zijn aan te nemen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Prostituées, heeft een bekend man van de wetenschap gezegd (Duclaux, <i lang="fr">L&#x2019;Hygiène Sociale</i>, p. 243), &#x201c;zijn dingen geworden, die het publiek gebruikt als het ze noodig heeft,
-en die het op den mesthoop gooit, als het ze vuil gemaakt heeft. In zijn phariseeërschap
-heeft het zelfs de onbeschaamdheid haar beroep als schandelijk te behandelen, alsof
-het niet even schandelijk was op deze markt te koopen als te verkoopen&#x201d;. Bloch (<i lang="de">Sexualleben unserer Zeit</i>, Ch. XV) zegt met klem, dat de prostitutie veredeld moet worden, en dat dit tevens
-de eenige manier is om haar te verminderen. Isidore Dyer, uit New Orleans zegt, dat
-<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>we de prostitutie niet kunnen tegengaan, tenzij we in het gemoed van mannen en vrouwen
-een geest van verdraagzaamheid kweeken in plaats van onverdraagzaamheid jegens gevallen
-vrouwen&#x201d;. Dit punt kan <span class="pagenum">[<a id="pb280" href="#pb280">280</a>]</span>geïllustreerd worden door een opmerking van de schrijfster van het <i lang="de">Tagebuch einer Verlorenen</i> die een prostituée was. &#x201c;Als ons beroep niet langer schandelijk was&#x201d;, schreef zij,
-&#x201c;dan zou het leger van &#x201c;ongelukkigen&#x201d; verminderen met vier vijfden&#x2014;ik durf wel zeggen
-met negen tienden. Ik zelf bij voorbeeld! Hoe graag zou ik een betrekking aannemen
-als gezelschapsjuffrouw of gouvernante!&#x201d; &#x201c;Een van de twee dingen&#x201d;, schreef de uitmuntende
-socioloog Tarde (&#x201c;<span lang="fr">La Morale Sexuelle</span>&#x201d;, <i lang="fr">Archives d&#x2019;Anthropologie Criminelle</i>, Januari 1907), &#x201c;òf de prostitutie zal verdwijnen, doordat ze voortgaat onfatsoenlijk
-te zijn en ze zal vervangen worden door een andere instelling, die beter de fouten
-van het monogame huwelijk zal verhelpen, òf ze zal blijven bestaan en geacht worden,
-dat is te zeggen, zich doen respecteeren, hetzij ze gunstig beoordeeld wordt of niet&#x201d;.
-Tarde meende, dat dit misschien gebeuren kon door een betere organisatie van de prostituées,
-een zorgvuldiger keuze uit haar, die toegelaten wenschen te worden tot haar gelederen
-en het aankweeken van beroepsdeugden, die haar moreel niveau zouden verhoogen. &#x201c;Als
-courtisanes in een behoefte voorzien&#x201d;, heeft Balzac gezegd in zijn <i lang="fr">Physiologie du Mariage</i>, &#x201c;dan moeten zij een soort gilde worden&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Deze moreele houding wordt door de onvermijdelijke democratische neiging der beschaving
-gedragen en versterkt, welke neiging, hoewel ze geenszins het klasse-denkbeeld te
-niet doet, dat denkbeeld ondermijnt als een uitvloeisel van fundamenteele menschelijke
-onderscheidingen, en het overtollig maakt. De prostitutie maakt de vrouw niet langer
-tot slavin, zij behoorde haar ook zelfs niet tot een paria te maken: &#x201c;Mijn lichaam
-is mijn eigendom&#x201d;, zegt de jonge Duitsche prostituée van tegenwoordig, &#x201c;en wat ik
-er mee doe, gaat niemand aan&#x201d;. Toen de prostituée letterlijk een slavin was, waren
-de moreele verplichtingen jegens haar geenszins noodzakelijk dezelfde als de moreele
-plicht jegens de vrije vrouw. Maar als, zelfs in dezelfde familie, de prostituée door
-een groote en niet te overbruggen golf gescheiden kan zijn van haar getrouwde zuster,
-dan beginnen we in te zien, wat in de meening van velen dringend noodzakelijk is,
-dat onze moraal ten opzichte van haar ondersteboven gekeerd moet worden. Duizende
-jaren is de prostitutie verdedigd, op grond, dat de prostituée noodzakelijk is om
-&#x201c;de reinheid van vrouwen&#x201d; te verzekeren. In onze democratische eeuw begint men te
-erkennen, dat prostituées ook vrouwen zijn.
-</p>
-<p>De zich ontwikkelende zin van een fundamenteele, menschelijke gelijkheid, die ten
-grondslag ligt aan de oppervlakkige klasseverdeelingen heeft neiging de gewone houding
-jegens de prostituée, de houding van haar cliënten zelfs meer dan die van de maatschappij
-in het algemeen, pijnlijk wreed te doen schijnen. De harde en ruw lichtzinnige toon,
-waarop zooveel jonge mannen over prostituées spreken, heeft men gezegd, is &#x201c;eenvoudig
-wreedheid van een bijzonder brutale soort&#x201d;, die in geen andere levensverhouding te
-vinden is<a class="noteref" id="xd29e7260src" href="#xd29e7260">110</a>. En als deze houding al wreed is alleen <span class="pagenum">[<a id="pb281" href="#pb281">281</a>]</span>in woorden, ze is nog wreeder in daden, welke pogingen er ook gedaan worden om de
-wreedheid ervan te bemantelen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Men kan wel zeggen, dat de opmerkingen van den kanunnik <span class="corr" id="xd29e7273" title="Bron: Lyttleton">Lyttelton</span> voornamelijk betrekking hebben op jonge mannen van den hoogeren middenstand. Over
-wat misschien de gewone houding is van menschen uit den lageren middenstand, mag ik
-aanhalen uit een merkwaardige mededeeling, die mij uit Australië bereikt heeft: &#x201c;Wat
-zijn de ideeën van een jongen man, die in een Christelijke Engelsche familie uit den
-middenstand opgevoed is, over prostituées? Neem, bij voorbeeld, mijn vader. Hij sprak
-eerst over prostituées met mij, als ik mij wèl herinner, toen hij sprak over zijn
-leven vóór zijn huwelijk. En hij sprak over haar, zooals hij spreken zou over een
-paard, dat hij gehuurd had, waarvoor hij betaald had, <span class="corr" id="xd29e7276" title="Bron: én">en</span> dat hij uit zijn gedachten gebannen had, toen het hem van dienst was geweest. Hoewel
-mijn moeder lief en goed was, sprak zij van gevallen vrouwen met walging en toorn
-als van een of ander onrein dier. Daar het de ijdelheid en den trots streelt met algemeene
-goedkeuring op iets te kunnen neerzien, begreep ik spoedig de situatie en nam een
-houding aan, die, in hoofdzaak die is van de Christelijke Engelsche mannen van den
-middenstand jegens prostituées. Maar met de ontwikkeling van de puberteit moet deze
-houding aangepast worden aan den wensch, dit schuim, deze moreele melaatsche, te gebruiken.
-De gewone jonge man, die wel van wat immoraliteit houdt en die wel wat immoreel is,
-als hij in de stad is en meent, dat het niet waarschijnlijk is, dat het zijn moeder
-of zusters ter oore zal komen, komt zijn aanmatiging en zijn tegenzin niet te boven
-of vermindert die ook maar in het minst. Hij neemt die met zich mee in het bordeel,
-min of meer vermomd, en zij kleuren zijn gedachten en daden al den tijd dat hij met
-prostituées slaapt, of haar kust, of zijn handen over haar heen strijkt, zooals hij
-doen zou met een merrie, om zooveel mogelijk voor zijn geld te krijgen. Om de waarheid
-te zeggen was dat, over het geheel, ook mijn houding. Maar als iemand mij gevraagd
-had naar de geringste reden voor deze houding, voor dit gevoel van meerderheid, trots,
-<i lang="fr">hauteur</i>, en vooroordeel, dan zou ik, evenals iedere andere &#x201c;fatsoenlijke&#x201d; jonge man met den
-mond vol tanden gestaan hebben&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Op het moderne, moreele standpunt, dat wij nu innemen, is niet alleen de wreedheid,
-die besloten ligt in de schande van de prostituée, dwaas, maar even dwaas, en dikwijls
-niet minder wreed, schijnt de eer te zijn, die bewezen wordt aan de fatsoenlijke vrouwen
-aan den anderen kant van de maatschappelijke klove. Het is wel bekend, dat mannen
-soms naar prostituées gaan om bevrediging te vinden voor de opwinding, die gewekt
-is door de liefkoozingen van hun verloofden<a class="noteref" id="xd29e7285src" href="#xd29e7285">111</a>. Daar de emotioneele en physieke resultaten van onbevredigde opwinding dikwijls ernstiger
-zijn bij vrouwen dan bij mannen, zijn de verloofde vrouwen in deze gevallen even gerechtvaardigd
-verlichting te zoeken bij andere mannen, <span class="pagenum">[<a id="pb282" href="#pb282">282</a>]</span>en zoo zou de noodlottige cirkel der dwaasheid volkomen zijn.
-</p>
-<p>Uit het gezichtspunt van den modernen moralist is er een andere overweging, die in
-het geheel niet geteld werd bij de conventioneele en traditioneele moraal, die wij
-geërfd hebben, en die in de praktijk inderdaad ook niet bestond in de oude dagen,
-toen die moraal nog een levende werkelijkheid was. Vrouwen zijn niet meer verdeeld
-in de twee groepen: vrouwen, die geëerbiedigd moeten worden, en prostituées, die de
-onteerde bewaaksters zijn van die eer; er is een groote derde klasse van vrouwen,
-die noch getrouwde vrouw noch prostituée zijn. Voor deze groep van ongetrouwde deugdzamen
-had de traditioneele moraal in het geheel geen plaats; zij negeerde ze eenvoudig.
-Maar de nieuwe moralist, die leert erkennen zoowel de eischen van het individu als
-de eischen van de maatschappij, begint te vragen of aan den eenen kant deze vrouwen
-geen recht hebben op bevrediging van haar affectioneele en emotioneele impulsen als
-zij dat wenschen, en aan den anderen kant of, daar een hooge beschaving een verminderd
-aantal geboorten met zich brengt, de gemeenschap geen recht heeft iedere gezonde en
-flinke vrouw aan te moedigen bij te dragen tot de instandhouding van het geboortecijfer,
-als zij dat wenscht.
-</p>
-<p>Al de overwegingen, die in de voorafgaande bladzijden in het kort zijn aangeduid&#x2014;de
-fundamenteele zin voor menschelijke gelijkheid, die gekweekt wordt door onze beschaving,
-de weerzin tegen de wreedheid, die de verfijning van het stadsleven vergezelt, het
-leelijke contrast van uitersten, die stuitend zijn voor onze zich ontwikkelende democratische
-neigingen, de aangroeiende zin voor de rechten van het individu op zijn eigen persoon,
-het recht waarop niet minder sterk de nadruk gelegd wordt van de gemeenschap op het
-beste wat het individu kan leveren&#x2014;al deze overwegingen brengen er den modernen moralist
-iederen dag meer toe om jegens de prostitutie een houding aan te nemen, die geheel
-verschillend is van de moraal, die wij ontleend hebben aan Cato en Augustinus. Hij
-ziet de zaak op grootere en meer dynamische wijze. In plaats van te verklaren, dat
-het wel de moeite loont de prostituée te dulden en haar terzelfder tijd te verachten,
-om de heiligheid van de vrouw in haar huis te bewaren, is hij niet alleen meer geneigd
-ieder te beschouwen als de rechte bewaker van zijn eigen moreele vrijheid, maar hij
-is niet zoo zeker omtrent de door den tijd gesanctionneerde positie van de prostituée,
-en bovendien is hij er geenszins zeker van, dat de vrouw in haar huis niet evenzeer
-redding noodig heeft als de prostituée op de straat; hij is er toe bereid te overwegen
-of hervorming in deze zaak niet waarschijnlijk plaats zal vinden in den vorm van een
-meer juiste toemeting van sexueele rechten en sexueele plichten aan vrouwen in het
-algemeen, met het onvermijdelijk gevolg van verheffing van het leven van mannen ook.
-<span class="pagenum">[<a id="pb283" href="#pb283">283</a>]</span></p>
-<blockquote>
-<p class="first">De opstand van vele ernstige hervormers tegen de onrechtvaardigheid en de vernedering,
-die nu samengaat met ons systeem van prostitutie is zoo diepgaand, dat sommigen zich
-bereid hebben verklaard tot het aannemen van iedere revolutie van denkbeelden, die
-een meer gezonde verandering van moreele waardeeringen zou teweeg brengen. &#x201c;Beter
-zou inderdaad een saturnalia zijn van <i>vrije</i> mannen en vrouwen&#x201d;, roept Edward Carpenter (<i lang="en">Love&#x2019;s Coming of Age</i>, p. 62) uit, &#x201c;dan het schouwspel, dat nu onze groote steden &#x2019;s nachts bieden&#x201d;.
-</p>
-<p>Zelfs zij, die heel tevreden zouden zijn met een zoo conservatieve behandeling van
-maatschappelijke instellingen als mogelijk is, kunnen niet nalaten te erkennen, dat
-de prostitutie niet bevredigend is, tenzij wij al zeer bescheiden eischen stellen
-aan de sexueele daad. &#x201c;De daad der prostitutie&#x201d;, verklaart Godfrey (<i lang="en">The Science of Sex</i>, p. 202), &#x201c;is misschien physiologisch volkomen, maar ze is dit in geen andere beteekenis.
-Al de moreele en intellectueele factoren, die met het physieke verlangen samenwerken
-om de volmaakte sexueele aantrekking te vormen zijn aanwezig. Al de hoogere elementen
-van liefde&#x2014;bewondering, eerbied, eer en zelfopofferende toewijding&#x2014;zijn even vreemd
-aan de prostitutie als aan de egoïstische daad der masturbatie. De voornaamste bezwaren
-tegen de moraal van de daad zijn meer gelegen in wat er mee samengaat dan in de daad
-zelf. Iedere sprank van liefde, die een vrije connectie zou kunnen bezitten, wordt
-meteen bedorven door het invoeren van een geldelijk element. In de vernedering die
-er uit voortkomt, heeft de vrouw het grootste aandeel, omdat ze haar maakt tot een
-paria en haar onderwerpt aan al de verhardende en demoraliseerende invloeden van maatschappelijke
-uitsluiting. Maar haar vernedering dient er alleen toe haar invloed op haar partners
-nog meer vernederend te maken. <a id="xd29e7316"></a>De prostitutie&#x201d;, zegt hij tot besluit, &#x201c;heeft een sterke neiging om de van nature
-zelfzuchtige houding van mannen jegens vrouwen te versterken en ze aan te moedigen
-in de begoocheling, die voortkomt uit ongeordende hartstochten, dat de geslachtsdaad
-zelf het doel en einde van het sexueele leven is. De prostitutie kan er derhalve geen
-aanspraak op maken ook maar een tijdelijke oplossing te geven voor het sekseprobleem.
-Zij vervult alleen de zending, die ze gemaakt heeft tot een &#x201c;noodzakelijk kwaad&#x201d;&#x2014;de
-zending van palliatief tegen de physieke gestrengheid van coelibaat en monogamie.
-Dat doet ze ten koste van een groote mate van physieke en moreele ontaarding, waarvan
-veel ongetwijfeld berust op de maatschappij, die de vernedering van de prostituée
-volkomen maakt door voortdurende uitsluiting. Prostitutie was niet zulk een groot
-kwaad, toen ze niet als zoodanig beschouwd werd, toch was ze zelfs op haar best een
-werkelijk kwaad, een treurige en lage parodie op ernstige en natuurlijke hartstochtsverhoudingen.
-Zij is een kwaad, dat we bij ons moeten houden, zoolang het coelibaat gewoonte en
-monogamie wet is&#x201d;. Het is de vrouw zoowel als de prostituée, die vernederd wordt door
-een systeem, dat koopbare liefde mogelijk maakt. &#x201c;De tijd is voorbij&#x201d;, merkt dezelfde
-schrijver elders op (p. 195), &#x201c;dat een enkele ceremonie werkelijk heiligen kan wat
-laag is, en lust en begeerte kan veranderen in oprechte sexueele liefde. Als het in
-sexueele connecties treden met een man alleen voor een materieel doel een schande
-is voor de maatschappij, dan is het ook een schande onder den huwelijksband, afgezien
-van den huichelachtigen zegen van de kerk of de wet. Als de publieke prostituée een
-wezen is, dat als paria verdient behandeld te worden, dan is het hopeloos onredelijk
-ieder soort van moreele schande te onthouden aan de vrouw, die een dergelijk leven
-leidt onder andere uiterlijke omstandigheden. Of de getrouwde vrouw, die zich prostitueert,
-moet onder den moreelen ban komen, òf er moet een einde komen aan de algeheele uitsluiting,
-waaronder de prostituée lijdt&#x201d;.
-</p>
-<p>De denker, die duidelijker en meer fundamenteel dan anderen, en het eerst van allen
-zich de dynamische verhoudingen van de prostitutie voor oogen heeft gesteld, was James
-Hinton. Meer dan dertig jaar geleden gaf Hinton, in <span class="pagenum">[<a id="pb284" href="#pb284">284</a>]</span>fragmentarische geschriften, die nog onuitgegeven zijn gebleven, omdat hij ze nooit
-in ordelijken vorm omgewerkt heeft, krachtig en hartstochtelijk uitdrukking aan zijn
-gronddenkbeeld. Het kan misschien de moeite loonen een paar korte passages aan te
-halen uit Hinton&#x2019;s handschriften: &#x201c;Ik voel, dat de wetten van het arbeidsvermogen
-ook behoorden te gelden te midden der golven van den menschelijken hartstocht, dat
-de verhoudingen der mechanica waar zijn en ook zullen heerschen in het menschelijk
-leven&#x200a;&#x2026; Er ontstaat een spanning, een onderdrukking van de ziel, door ons moderne
-leven, en ze is op het punt plotseling tot een ontploffing te leiden, waarna de krachten
-zich opnieuw zullen ordenen. Het is een kwestie van dynamica, in moreele termen voorgesteld&#x200a;&#x2026;
-Het houden van een deel van de vrouwelijke bevolking zonder uitzicht op een huwelijk,
-beteekent prostituées hebben, dat zijn vrouwen, die niets zijn dan werktuigen van
-de zinnelijkheid van den man, en dit beteekent voor velen van haar het dooden van
-alle zuivere liefde of de vatbaarheid daartoe. Dit is het feit, dat we onder de oogen
-moeten zien&#x200a;&#x2026; Vandaag zag ik een jonge vrouw, wier leven verteerd werd door gebrek
-aan liefde, een geval van uiterste ellende: en zie nu den prijs, waarmee we haar slechte
-gezondheid betalen; voor haar slechte gezondheid betalen wij met den ondergang van
-een ander meisje. Dat geven wij er voor; haar ellende naar ziel en lichaam wordt gekocht
-door de prostitutie; wij hebben prostituées, die daarvoor zijn &#x2026; Wij leveren sommige
-vrouwen roekeloos aan het verderf over om een broeikasparadijs te maken voor anderen&#x200a;&#x2026;
-De eene put zich uit in vergeefsche pogingen genoegens te verdragen waarvoor ze niet
-sterk genoeg is, terwijl andere vrouwen te gronde gaan door gebrek aan deze zelfde
-genoegens. Als het huwelijk dit is, is het dan niet belichaamde wellust? De gelukkige
-Christelijke tehuizen zijn de ware donkere plaatsen der aarde&#x200a;&#x2026; Prostitutie voor den
-man, ontbering voor de vrouw&#x2014;zij zijn twee zijden van hetzelfde ding, en het zijn
-allebei ontkenningen van de liefde, evenals weelde en ascetisme. De bergen van ontbering
-moeten gebruikt worden om de diepten van de overdaad aan te vullen&#x201d;.
-</p>
-<p>Eenige van de denkbeelden van Hinton werden uiteengezet door een schrijfster, die
-goed met hem bekend was, in een vlugschrift, getiteld <i lang="en">The Future of Marriage: An Eirenicon for a Question of To-day</i>, door een achtenswaardige vrouw (1885). &#x201c;Als de overtuiging eenmaal ingang heeft
-gevonden bij de &#x201c;goede<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span> vrouwen&#x201d;, merkt de schrijfster op, &#x201c;dat haar plaats van eer en voorrechten verkregen
-is ten koste van de vernedering van anderen, dan zullen ze niet rusten voor zij die
-plaats verlaten hebben of een ander voetstuk gevonden hebben. Als ons onbuigzaam huwelijkssysteem
-tot voornaamste voorwaarde heeft het bestaan van de prostitutie, dan kan men slechts
-twee gevolgtrekkingen maken: òf er moet aangetoond worden, dat zij overeen te brengen
-is met het welzijn, zoowel moreel als physiek, van de vrouwen, die ze in praktijk
-brengen, òf ons huwelijkssysteem moet veroordeeld worden. Als het iemand duidelijk
-voor oogen gesteld werd, dan zou hij niet in ernst kunnen beweren, dat dat &#x201c;deugd&#x201d;
-is, wat alleen in praktijk gebracht kan worden ten koste van iemand anders ondeugd&#x200a;&#x2026;
-Terwijl de wetten der natuurkunde zoo algemeen erkend beginnen te worden, dat niemand
-er van droomt een deeltje stof of kracht te willen vernietigen, passen we toch dezelfde
-opvatting niet instinctief toe op moreele krachten, maar wij denken en handelen alsof
-wij een kwaad konden uit den weg ruimen, terwijl we dàt onveranderd laten, wat er
-kracht aan geeft. Dit is de eenige beschouwing van het maatschappelijk probleem, dat
-ons hoop geeft. Dat de prostitutie zou ophouden te bestaan, terwijl alles bleef zooals
-het is, zou schadelijk zijn, als het mogelijk was. Maar het is niet mogelijk. Het
-zwakke punt van alle bestaande pogingen om de prostitutie te onderdrukken is, dat
-zij er tegen gericht zijn alsof zij een ding op zichzelf was, terwijl zij alleen een
-van de symptomen is, die voortkomen uit een algemeene kwaal&#x201d;.
-</p>
-<p>Ellen Key, die in de laatste jaren de voornaamste apostel geweest is van een evangelie
-van sexueele moraal, die berust op de behoeften van vrouwen <span class="pagenum">[<a id="pb285" href="#pb285">285</a>]</span>als de moeders van het ras, heeft, in ongeveer gelijken geest, zoowel de prostitutie
-als het starre huwelijk veroordeeld, verklarend (in haar <i lang="en">Essays on Love and Marriage</i>), dat &#x201c;de ontwikkeling van het erotisch persoonlijk bewustzijn evenzeer gehinderd
-wordt door de maatschappelijk geregelde &#x201c;moraal&#x201d; als door de maatschappelijk geregelde
-&#x201c;immoraliteit&#x201d;,<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span> en dat &#x201c;de twee laagste en maatschappelijk gesanctionneerde uitersten van sexueel
-dualisme, het starre huwelijk en de prostitutie, langzamerhand onmogelijk zullen worden,
-omdat zij met het ingang vinden van het denkbeeld van erotische eenheid niet langer
-zullen overeen te brengen zijn met de behoeften der menschen&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Wij kunnen den tegenwoordigen toestand, wat betreft de prostitutie, het best karakteriseeren
-door te zeggen, dat er aan den eenen kant een neiging is om ze te verheffen, in verband
-met de aangroeiende menschelijkheid en verfijning van de beschaving, een neiging,
-die onvermijdelijk leiden moet tot het meer en meer brandmerken zoowel van de vrouwen
-die prostituées worden, als van de mannen, die ze opzoeken; aan den anderen kant,
-maar misschien door dezelfde dynamische kracht, is er een neiging de prostitutie langzamerhand
-terzijde te stellen door een gelukkige concurrentie van hooger en reiner methoden
-van sexueele verhoudingen, die vrij zijn van geldelijke overwegingen. Deze verfijning
-en veredeling, deze concurrentie der prostitutie door betere vormen van sexueele liefde,
-zijn inderdaad een essentieel deel van den vooruitgang, naarmate de beschaving meer
-waarlijk gezond, krachtig en waarheidlievend wordt.
-</p>
-<p>Waarschijnlijk zal deze moreele verandering vergezeld gaan van de erkenning, dat de
-feiten van het menschelijk leven van meer belang zijn dan de vormen. Want alle overgangen
-van lagere tot hoogere maatschappelijke vormen, van den natuurstaat tot de beschaving,
-zijn&#x2014;voor zoover zij veranderingen zijn, die het leven raken&#x2014;vergezeld gegaan van
-een langzaam en moeilijk tasten naar de waarheid, dat alleen in natuurlijke verhoudingen
-gezondheid en heiliging kan gevonden worden, want, zooals Nietzsche zeide, de &#x201c;terugkeer&#x201d;
-tot de natuur moest eerder de &#x201c;opstijging&#x201d; genoemd worden. Zoo alleen kunnen wij verkrijgen,
-dat uit onze harten eindelijk die vastgeroeste traditie verdreven wordt, dat er eenige
-onreinheid of schande is in daden van liefde, waarvoor de door het verstand voorgeschrevene
-en niet alleen de conventioneele voorwaarden vervuld zijn. Want het is een ijdel pogen
-te trachten onze wetten te verbeteren, of zelfs onze verordeningen, voordat we eerst
-onze harten verbeterd hebben.
-</p>
-<p>Het zou misplaatst zijn hier verder in te gaan op de moreele kwestie, zooals zij zich
-heden ten dage begint te vormen in de sexueele sfeer. In een psychologische bespreking
-behoeven we alleen maar de werkelijke houding uiteen te zetten van den moralist en
-van de beschaving. De uitwerking van de praktische gevolgen van die houding moeten
-we aan moralisten en sociologen en de gemeenschap in het algemeen overlaten.
-<span class="pagenum">[<a id="pb286" href="#pb286">286</a>]</span></p>
-<p>Ons onderzoek heeft tevens, zooals we mogen hopen, aangetoond, dat wie de kwestie
-van de prostitutie in de praktijk behandelen wil in de allereerste plaats de waarschuwing
-niet vergeten mag, die, wat vele andere maatschappelijke problemen aangaat, belichaamd
-is door Herbert Spencer in zijn vermaard voorbeeld van de gebogen ijzeren plaat. Als
-we trachten de gebogen plaat plat te krijgen, dan heeft het geen zin, zooals Spencer
-aangetoond heeft, direct op het opgebulte gedeelte los te hameren; als we dat doen,
-dan blijkt al gauw, dat we de zaken erger gemaakt hebben; ons hameren moet, om resultaat
-te hebben, zijn in de omgeving van, en niet direct òp de hinderlijke verheffing, die
-we willen verwijderen; zoo alleen kan de ijzeren plaat plat gehamerd worden<a class="noteref" id="xd29e7346src" href="#xd29e7346">112</a>. Maar dit axioma is door de moralisten niet begrepen. De gewone, praktische hervormer
-heeft&#x2014;van den tijd van Karel den Groote af&#x2014;altijd weer zijn vuist direct laten neerkomen
-op het kwaad der prostitutie en hij heeft de zaken steeds erger gemaakt. Alleen door
-met beleid buiten het kwaad en er om heen te werken kunnen we hopen het met succes
-te verminderen. Door er naar te streven de verhoudingen van mannen tot vrouwen, en
-van vrouwen tot vrouwen te ontwikkelen en te verheffen, door onze opvattingen over
-sexueele verhoudingen te wijzigen, en door een gezonder en meer ware opvatting over
-vrouwelijkheid en over de verantwoordelijkheden van vrouwen, zoowel als van mannen,
-in te voeren, door, maatschappelijk zoowel als economisch, een hooger niveau te bereiken
-van menschelijk leven&#x2014;alleen door zulke methoden kunnen wij met reden eenige vermindering
-en verzachting van het kwaad der prostitutie verwachten. Zoolang <span class="pagenum">[<a id="pb287" href="#pb287">287</a>]</span>wij niet in staat zijn tot zulke methoden, moeten we tevreden zijn met de prostitutie,
-die we verdienen, en dan moeten we leeren ze te behandelen met het medelijden, en
-den eerbied, waarop een zoo in het leven grijpende misvorming in onze beschaving aanspraak
-maken mag.
-<span class="pagenum">[<a id="pb289" href="#pb289">289</a>]</span></p>
-</div>
-</div>
-</div>
-<div class="footnotes">
-<hr class="fnsep">
-<div class="footnote-body">
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4754" href="#xd29e4754src">1</a></span> Zie bv. Cheetham&#x2019;s &#x201c;<span lang="en">Hulsean Lectures</span>&#x201d; <i lang="en">The Mysteries, Pagan and Christian</i>, pp. 123, 136.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4754src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4768" href="#xd29e4768src">2</a></span> Hormayr&#x2019;s <i lang="de">Taschenbuch</i>, 1835. p. 235. Hagelstange wijst er op, in een hoofdstuk over middeleeuwsche feesten
-in zijn <i lang="de">Süddeutsches Bauernleben im Mittelalter</i>, hoe bij deze Christelijke orgieën, die inderdaad van heidenschen oorsprong waren,
-de Duitsche menschen met geweldige en luidruchtige energie reageerden tegen de inspanning
-en de eentonigheid van hun dagelijksch leven.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4768src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4781" href="#xd29e4781src">3</a></span> Dit werd duidelijk erkend door de meer intelligente voorstanders van het karnaval.
-Strenge menschen wilden dit feest afschaffen, en in een merkwaardig verzoekschrift,
-gezonden aan de Theologische Faculteit van Parijs (en aangehaald door Flogel, <i lang="de">Geschichte des Grotesk-Komischen</i>, vierde uitgave, p. 204) wordt het feest aldus verdedigd: &#x201c;Wij doen dit volgens een
-oude gewoonte, opdat de dwaasheid, die &#x2019;s menschen tweede natuur is en hem schijnt
-aangeboren te zijn, tenminste eenmaal in het jaar vrijen loop heeft. Wijnvaten zouden
-springen, als we niet nu en dan de spon losmaakten om lucht in the laten. Nu zijn
-wij allen slecht verzekerde vaten en tonnen, die den wijn der wijsheid zouden laten
-wegloopen, als wij ze door voortdurende toewijding en vrees voor God lieten gisten.
-Wij moeten lucht inlaten, opdat hij niet bederft. Zoo geven wij ons op sommige dagen
-aan vermaak over, dat wij later met des te meer ijver tot de vereering van God kunnen
-terugkeeren&#x201d;. Het losbandigheidsfeest werd niet verboden voor het midden van de zestiende
-eeuw en overblijfselen ervan bestonden nog (zooals in Aken) tot bijna aan het einde
-van de achttiende eeuw.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4781src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4787" href="#xd29e4787src">4</a></span> A. Méray, <i lang="fr">La Vie au Temps des Libres Prêcheurs</i>, deel II, hoofdst. X. Een goed en op grondige bronnenstudie berustend verslag van
-het losbandigheidsfeest <span class="pagenum">[<a id="pb204n" href="#pb204n">204</a>]</span>geeft E.&nbsp;K. Chambers, <i lang="en">The Mediaeval Stage</i>, hoofdst. XIII. Het is waar, dat de Kerk en de eerste Kerkvaders dikwijls het tooneel
-hebben gevloekt. Maar Gregorius van Nazianza wilde een Christelijk tooneel oprichten;
-de middeleeuwsche mysteriespelen stonden zeker onder de bescherming van de geestelijkheid;
-en de heilige Thomas van Aquino, de grootste van de scholastici, veroordeelt het tooneel
-slechts in bedekte termen.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4787src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4815" href="#xd29e4815src">5</a></span> Spencer en Gillen, <i lang="en">Northern Tribes of Central Australia</i>, hoofdst. XII.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4815src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4823" href="#xd29e4823src">6</a></span> <i lang="en">Journal Anthropological Institute</i>, July&#x2013;Dec., 1904, p. 329.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4823src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4828" href="#xd29e4828src">7</a></span> <span class="corr" id="xd29e4829" title="Bron: Westermark">Westermarck</span> (<i lang="en">Origin and Development of the Moral Ideas</i>, deel II, pp. 285&#x2013;9) toont aan, hoe wijd verspreid de gewoonte is, een op gezette
-tijden terugkeerenden rustdag vast te stellen.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4828src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4836" href="#xd29e4836src">8</a></span> A.&nbsp;E. Crawley, <i lang="en">The Mystic Rose</i>, pp. 273 <i>et seq.</i>, Crawley brengt met dit doel van groote feesten de gewoonte in verband, die in sommige
-deelen der wereld gevonden wordt, van bij tijden van vrouwen te verwisselen. &#x201c;Het
-heeft niets hoegenaamd te maken met het huwelijks-systeem, behalve dat het dat eenigen
-tijd verbreekt, zoodat vrouwen van een verboden graad van verwantschap te leen gegeven
-worden, op dezelfde gronden, waarop conventies en gewone betrekkingen bij feesten
-van het Saturnalische type verbroken worden; het doel is een verandering in het leven
-te brengen en weer opnieuw te beginnen, door alles om te ruilen wat men kan, terwijl
-de enkele ruilingsdaad een andere behoefte bevredigt, samengaat met het andere verlangen
-om de gemeenschap aaneen te smeden&#x201d; (<i>Ib.</i>, p 479).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4836src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4853" href="#xd29e4853src">9</a></span> G. Murray, <i lang="en">Ancient Greek Literature</i>, p. 211.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4853src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4859" href="#xd29e4859src">10</a></span> Het Grieksche drama ontstond waarschijnlijk uit een volksfeest van een min of meer
-sexueel karakter, en het is zelfs mogelijk, dat het middeleeuwsche drama een eenigszins
-daarmee overeenkomende oorsprong had (zie Donaldson, <i lang="en">The Greek Theatre</i>; Gilbert Murray, <i>loc. cit.</i>; Karl Pearson, <i lang="en">The Chances of Death</i>, deel ii, pp. 135&#x2013;6, 280 <i>et seq.</i>).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4859src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4880" href="#xd29e4880src">11</a></span> R. Canudo, &#x201c;<span lang="fr">Les Chorèges Français</span>&#x201d;, <i lang="fr">Mercure de France</i>, 1 Maart 1907, p. 180.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4880src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4891" href="#xd29e4891src">12</a></span> &#x201c;Dit is inderdaad&#x201d;, verklaart Cyples (<i lang="en">The Process of Human Experience</i>, p. 743), &#x201c;het groote doel van de Kunst&#x2014;dat zij in ons bewust doet worden groote
-egoïstische mogelijkheden, ons op een rudimentaire wijze gewent aan grootere verwerkelijking
-van de persoonlijkheid&#x201d;, en zoo &#x201c;zonder doel, maar toch op schitterende wijze de reine
-nog niet vervulde mogelijkheden in ons wekt&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4891src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4904" href="#xd29e4904src">13</a></span> Zelfs als eentonige arbeid intellectueel is, is hij daardoor niet gevrijwaard tegen
-orgiastische reacties. Prof. L. Gurlitt toont aan (<i lang="de">Die Neue Generation</i>, Januari 1909, pp. 31&#x2013;6) hoe de ingespannen, zonder verpoozing voortgezette intellectueele
-arbeid van de Pruisische seminariën zoowel onder leeraren als onder leerlingen, leidt
-tot de ergste vormen van orgie.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4904src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4916" href="#xd29e4916src">14</a></span> <span class="corr" id="xd29e4917" title="Bron: Rabuteaux">Rabutaux</span> bespreekt verschillende definities van prostitutie. <i lang="fr">De la Prostitution en <span class="corr" id="xd29e4922" title="Bron: Enrope">Europe</span></i>, pp. 119 et seq. Voor den oorsprong van de namen om prostituée aan te duiden, zie
-men Schrader, <i lang="de">Reallexicon</i>, art. &#x201c;Beischläferin&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4916src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4929" href="#xd29e4929src">15</a></span> <i lang="en">Digest</i>, boek XXIII, deel II, p. 43. Als zij zich alleen aan een of twee personen gaf, al
-was het dan voor geld, was het geen prostitutie.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4929src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4937" href="#xd29e4937src">16</a></span> Guyot, <i lang="fr">La Prostitution</i>, p. 8. Het element van koopbaarheid behoort tot het wezen van de zaak, en godsdienstige
-schrijvers (zooals Robert Wardlaw, <abbr title="Doctor Divinitatis">D.D.</abbr>, uit Edinburg, in zijn <i lang="en">Lectures on Female Prostitution</i>, 1842, p. 14), die prostitutie definieeren als &#x201c;de onwettige omgang van de seksen&#x201d;,
-en synoniem achten met theologische &#x201c;fornicatie&#x201d;, vervallen in een dwaze verwarring.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4937src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4949" href="#xd29e4949src">17</a></span> &#x201c;Zulke huwelijken worden soms gebrandmerkt als &#x201c;wettige prostitutie&#x201d;&#x201d;, merkt Sidgwick
-op (<i lang="en">Methods of Ethics</i>, boek III, hoofdst. XI), &#x201c;maar we voelen, dat de phrase buitensporig en paradox is&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4949src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4962" href="#xd29e4962src">18</a></span> Bonger, <i lang="fr">Criminalité et Conditions Economiques</i>, p. 378. Bonger meent, dat in haar wezen de daad van prostitutie &#x201c;gelijk is aan de
-daad van een man of een vrouw, die om economische redenen een huwelijk aangaat&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4962src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4968" href="#xd29e4968src">19</a></span> E. Richard, <i lang="fr">La Prostitution à Paris</i>, 1890, p. 44. Het kan een punt van kwestie zijn of openlijkheid of algemeene bekendheid
-een essentieel deel moet vormen van de definitie; het schijnt er echter bij ingesloten
-te zijn want anders kan de prostituée geen klanten krijgen. Reuss zegt, dat ze bovendien
-<span class="pagenum">[<a id="pb209n" href="#pb209n">209</a>]</span>geheel zonder middelen van bestaan moet zijn; dat behoort zeker niet tot het wezen
-der zaak. En het is ook niet noodig, zooals de Digesten nadrukkelijk zeggen dat de
-daad gedaan wordt &#x201c;zonder genoegen&#x201d;: dat kan al of niet het geval zijn, zonder invloed
-uit te oefenen op den prostitutie-aard van de daad.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4968src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e4996" href="#xd29e4996src">20</a></span> Hawkesworth, <i lang="en">Account of the Voyages</i>, etc., 1775, deel II, p. 254.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e4996src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5002" href="#xd29e5002src">21</a></span> R.&nbsp;W. Codrington, <i lang="en">The Melanesians</i>, p. 235.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5002src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5013" href="#xd29e5013src">22</a></span> F.&nbsp;S. Krauss, <i lang="de">Romanische Forschungen</i>, 1903, p. 290.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5013src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5022" href="#xd29e5022src">23</a></span> H. Schurtz, <i lang="de">Altersklassen und Männerbünde</i>, 1902, p. 190. In dit werk brengt Schurtz eenige voorbeelden samen (p. 189&#x2013;201) van
-den oorsprong der prostitutie bij primitieve volken. Vele feiten en aanwijzingen worden
-<span class="pagenum">[<a id="pb211n" href="#pb211n">211</a>]</span>gegeven door Westermarck (<i lang="en">History of <span class="corr" id="xd29e5031" title="Bron: Auman">Human</span> Marriage</i> p. 66 <i>et seq.</i>, en <i lang="en">Origin and Development of the Moral Ideas</i>, deel II, p. 441 <i>et seq.</i>).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5022src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5049" href="#xd29e5049src">24</a></span> Bachofen (meer speciaal in zijn <i lang="de">Mutterrecht</i> en <i lang="de">Sage von Tanaquil</i>) beweerde, dat zelfs godsdienstige prostitutie ontstond uit den weerstand van primitieve
-instincten tegen de individualisatie van de liefde. <i>Cf.</i> Robertson Smith, <i lang="en">Religion of <span class="corr" id="xd29e5061" title="Bron: Semietes">Semites</span></i>, tweede uitgave p. 59.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5049src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5065" href="#xd29e5065src">25</a></span> Wat de reden ook zij, godsdienst en prostitutie komen dikwijls te zamen voor; het
-is misschien tot op zekere hoogte een speciale uiting van dat algemeene verband tusschen
-de godsdienstige en de sexueele impulsen, dat elders besproken is. Zoo zegt A.&nbsp;B.
-Ellis, in zijn boek over de <i lang="en">Ewe-speaking Peoples of West Africa</i> (pp. 124, 141), dat hier vrouwen, die aan een godheid worden toegewijd, vrije prostituées
-worden. W.&nbsp;G. <span class="corr" id="xd29e5070" title="Bron: Sumner">Summer</span> (<i lang="en">Folkways</i>, hoofdst. XVI) <span class="pagenum">[<a id="pb212n" href="#pb212n">212</a>]</span>brengt vele feiten samen over het wijd verspreid zijn van de godsdienstige prostitutie.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5065src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5081" href="#xd29e5081src">26</a></span> Herodotus, Boek I, hoofdst. CXVIX; Baruch, hoofdst. VI, p. 43. Geleerden van den nieuweren
-tijd bevestigen uit de studie van de Babylonische literatuur de beweringen van Herodotus,
-hoewel ze geneigd zijn te ontkennen, dat de godsdienstige prostitutie een zoo groote
-plaats innam als hij er aan toekent. Een Tafel van het Gilgamash-epos maakt volgens
-Morris Jastrow melding van prostituées als dienaressen van de godin Isthar in de stad
-Uruk (of Erech), die dus een centrum was en misschien het hoofd-centrum van de door
-Herodotus beschreven plechtigheden (Morris Jastrow, <i lang="en">The Religion of Babylonia and Assyria</i>, 1898, p. 475). Isthar was de godin der vruchtbaarheid, de groote moeder-godin, en
-de prostituées namen als tempel-dienaressen deel aan de ceremoniën, die de vruchtbaarheid
-zinnebeeldig moesten voorstellen. Deze priesteressen van Isthar waren bekend onder
-den algemeenen naam Kadishtu, &#x201c;de heiligen&#x201d; (<i>op. cit.</i>, pp. 485, 660).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5081src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5089" href="#xd29e5089src">27</a></span> Het is gewoon onder moderne schrijvers Aphrodite Pandemos, eer dan Urania, in verband
-te brengen met koopbare of vrije sexualiteit, maar dat is een vergissing, want de
-Aphrodite Pandemos was zuiver politiek en had geen sexueele beteekenis. De vergissing
-was misschien wel met voorbedachten rade ingevoerd door Plato. Men heeft de mogelijkheid
-geopperd dat die aartsbedrieger, die niet van democratische denkbeelden hield, met
-moedwil trachtte de opvatting van Aphrodite Pandemos naar beneden te halen (Farnell,
-<i lang="en">Cults of Greek States</i>, deel II, p. 660).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5089src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5096" href="#xd29e5096src">28</a></span> Athenaeus, Boek XIII, hoofdst. XXXII. Het schijnt, dat de eenige andere Grieksche
-gemeenschap, waar de tempeldienst onkuischheid met zich bracht een stad was van de
-Locri Epizephyrii (Farnell, <i>op. cit.</i>, deel II, p. 636).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5096src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5103" href="#xd29e5103src">29</a></span> Ik zeg niet een vroegere &#x201c;promiscuïteit&#x201d;, want de theorie van de primitieve sexueele
-promiscuïteit is nu in ruimen kring in discrediet, hoewel er geen redelijke twijfel
-aan kan bestaan, dat het in vroeger tijd heerschende moederrecht <span class="pagenum">[<a id="pb213n" href="#pb213n">213</a>]</span>gunstiger was aan de sexueele vrijheid van vrouwen dan het latere patriarchale systeem.
-Zoo kon in de alleroudste Egyptische dagen een vrouw haar gunsten schenken aan iederen
-man dien zij wilde, door hem haar kleed te zenden, zelfs als ze getrouwd was. Na verloop
-van tijd leidde het zich uitbreiden van de rechten der mannen er toe, dat dit beschouwd
-werd als misdadig, maar de priesteressen van Ammon behielden tot het laatst dit voorrecht,
-daar zij onder goddelijke bescherming stonden (Flinders Petrie, <i lang="en">Egyptian Tales</i>, pp. 10, 48).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5103src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5113" href="#xd29e5113src">30</a></span> We moeten hieraan toevoegen, dat Farnell (&#x201c;<span lang="de">The Position of Women in Ancient Religion</span>&#x201d;, <i lang="de">Archiv für Religionswissenschaft</i>, 1904, p. 88) de godsdienstige prostitutie van Babylonië tracht uit te leggen als
-een speciale godsdienstige wijziging van de gewoonte de maagdelijkheid voor het huwelijk
-te vernietigen, om den echtgenoot te vrijwaren tegen de mystieke gevaren van de defloratie.
-E.&nbsp;S. Hartland (&#x201c;<span lang="en">Concerning the Rite at the Temple of Mylitta</span>&#x201d;, <i lang="en">Anthropological Essays Presented to E.&nbsp;B. Tyler</i> p. 189) veronderstelt, dat dit een godsdienstige plechtigheid bij de puberteit was,
-die in verband stond met de ceremonieele defloratie. Deze theorie is echter niet algemeen
-door Semitische geleerden aangenomen.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5113src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5174" href="#xd29e5174src">31</a></span> De meisjes van dezen stam, die opmerkelijk knap zijn, keeren, nadat zij twee of drie
-jaar doorgebracht hebben met het verzamelen van zoo&#x2019;n bruidsschat, naar huis terug
-om te trouwen; men zegt, dat zij zeer goede vrouwen en moeders worden. Zij worden
-beschreven door Bertherand in Parent-Duchâtelet, <i lang="fr">La Prostitution à Paris</i>, deel II, p. 539.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5174src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5180" href="#xd29e5180src">32</a></span> In Abyssinië (volgens Fiashi, <i lang="en">British Medical Journal</i><span class="corr" id="xd29e5184" title="Niet in bron">,</span> Maart 13, 1897), waar de prostitutie altijd in hooge eer gehouden is, achten de prostituées,
-die <span class="pagenum">[<a id="pb216n" href="#pb216n">216</a>]</span>tegenwoordig tweemaal in de week medisch onderzocht worden, haar beroep in geenen
-deele schandelijk; zij vinden later gemakkelijk echtgenooten. Ook Potter (<i lang="de">Sohrab und Rustem</i>, pp. 168 <i>et seq.</i>) geeft aanwijzingen over volken, die ver verspreid zijn over de Oude Wereld en de
-Nieuwe, onder wie de jonge vrouwen prostitutie uitgeoefend hebben om een bruidschat
-te verkrijgen.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5180src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5197" href="#xd29e5197src">33</a></span> In Tralles, in Lydië was zelfs in de tweede eeuw voor Christus, zooals Sir W.&nbsp;M. Ramsay
-opmerkt (<i lang="en">Cities of Phrygia</i>, deel I, pp. 115) geheiligde prostitutie nog een eerbare handeling voor vrouwen van
-goede geboorte, die &#x201c;zich geroepen voelen het goddelijke leven te leiden onder den
-invloed der goddelijke inspiratie&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5197src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5212" href="#xd29e5212src">34</a></span> De geleidelijke secularisatie van de prostitutie van haar vroegeren godsdienstigen
-vorm is door verschillende schrijvers nagegaan (zie b.v. Dupouney <i lang="fr">La Prostitution dans l&#x2019;Antiquité</i>). De vroegste waardeerende vermelding van de hetare wordt in de literatuur gevonden,
-volgens Benecke (<i lang="en">Antimachus of Colophon</i>, p. 36), in Bacchylides.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5212src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5321" href="#xd29e5321src">35</a></span> Cicero, <i lang="la">Oratis prô Coelio</i>, hoofdst. XX.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5321src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5338" href="#xd29e5338src">36</a></span> Pierre Dufour, <i lang="fr">Histoire de la Prostitution</i>, deel II, hoofdst. XIX-XX. De werkelijke schrijver van deze welbekende geschiedenis
-van de prostitutie, die, hoewel ze niet wetenschappelijk is in haar methoden, een
-groote massa interessant nieuws samenbrengt, zegt men, dat Paul Lecroix is.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5338src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5348" href="#xd29e5348src">37</a></span> Rabutaux beschrijft, in zijn <i lang="fr">Histoire de la Prostitution en Europe</i>, vele pogingen om de prostitutie te onderdrukken; <i>cf.</i> Dufour, <i>op. cit.</i>, deel III.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5348src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5360" href="#xd29e5360src">38</a></span> Dufour, <i>op. cit.</i>, deel VI, hoofdst. XLI. Het was onder de regeering van Hendrik III, dat er verordend
-werd de bordeelen te dulden.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5360src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5365" href="#xd29e5365src">39</a></span> In de achttiende eeuw vooral kwamen huizen van prostitutie in Parijs tot een verwonderlijken
-graad van glans en bloei. Dank zij de voortdurende waakzame belangstelling van de
-politie werd een groote mate van gedetailleerde inlichtingen over deze instellingen
-opgezameld, en in de laatste jaren is er veel van gepubliceerd. Een opsomming van
-deze literatuur zal men vinden in <i lang="de">Neue Forschungen über den Marquis de Sade und seine Zeit</i>, 1904, p. 97 <i>et seq.</i> van Dühren.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5365src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5377" href="#xd29e5377src">40</a></span> Rabutaux, <i>op cit.</i>, p. 54.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5377src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5382" href="#xd29e5382src">41</a></span> Calza heeft de geschiedenis geschreven van de prostitutie in Venetië; en de inhoud
-van sommige van de documenten, die hij vond, is medegedeeld door Mantegazza, <i lang="it">Gli Amori degli Uomimi</i>, hoofdst. XIV. Bij het begin van de zeventiende eeuw, een tamelijk late periode,
-bezocht Coryat Venetië en gaf in zijn <i lang="en">Crudities</i> een volledig en belangwekkend verslag van de courtisanes daar, die toen, naar hij
-zegt, minstens 20.000 in getal waren; de belasting die zij voor den staat inbrachten
-onderhield een dozijn galeien.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5382src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5393" href="#xd29e5393src">42</a></span> J. Schrank, <i lang="de">Die Prostitution in Wien</i>, deel I, pp. 152&#x2013;206.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5393src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5401" href="#xd29e5401src">43</a></span> U. Robert, <i lang="fr">Les Signes d&#x2019;Infamie au Moyen Age</i>, hoofdst. IV.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5401src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5409" href="#xd29e5409src">44</a></span> Rudeck (<i lang="de">Geschichte der öffentlichen Sittlichkeit in Deutschland</i>, pp. 26&#x2013;36) geeft vele bijzonderheden over de belangrijke rol, gespeeld door prostituées
-en bordeelen in het middeleeuwsche Duitsche leven.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5409src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5418" href="#xd29e5418src">45</a></span> Zij worden beschreven door Rabutaux, <i>op. cit.</i>, pp. 90 <i>et seq.</i>&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5418src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5425" href="#xd29e5425src">46</a></span> <i lang="fr">L&#x2019;Année Sociologique</i>, zevende jaar, 1904, p. 440.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5425src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5430" href="#xd29e5430src">47</a></span> Bloch, <i lang="de">Der Ursprung der Syphilis</i>, Wat de Duitsche &#x201c;<span lang="de">Frauenhausen</span>&#x201d; aangaat, zie men Max Bauer, <i lang="de">Das Geschlechtsleben in der Deutschen Vergangenheit</i>, pp. 133&#x2013;214. In Parijs, zegt Dufour, (<i>op. cit.</i>, deel V, hoofdst. XXXIV), hadden bordeelen onder de verordeningen van den heiligen
-Lodewijk vele rechten, die zij ten slotte verloren in 1560, toen zij enkel huizen
-waren die geduld werden zonder statuten, speciale costuums, of beperking tot speciale
-straten.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5430src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5446" href="#xd29e5446src">48</a></span> &#x201c;<span lang="la">Cortegiana, hoc est meretrix honesta</span>&#x201d;, schreef Burckhardt, de secretaris <span class="pagenum">[<a id="pb224n" href="#pb224n">224</a>]</span>van den paus, aan het begin van de zestiende eeuw, <i lang="la">Diarium</i>, ed. Thuasne, deel II, p. 442; andere autoriteiten worden door Thuasne in een noot
-aangehaald.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5446src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5462" href="#xd29e5462src">49</a></span> Burckhardt, <i lang="la">Diarium</i>, deel III, p. 167. Thuasne haalt een andere autoriteit aan ter bevestiging.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5462src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5620" href="#xd29e5620src">50</a></span> Het voorbeeld van Holland, waar sommige groote steden de contrôle hebben aangenomen
-en andere niet, is leerzaam, wat den denkbeeldigen aard <span class="pagenum">[<a id="pb230n" href="#pb230n">230</a>]</span>van de voordeelen van de contrôle aangaat. In 1883 gaf Dr. Després cijfers, geleverd
-door Hollandsche ambtenaren, die aantoonen, dat in Rotterdam, waar de prostitutie
-onder contrôle stond, zoowel prostitutie als venerische ziekten meer voorkwamen dan
-in Amsterdam, een stad zonder contrôle (A. Després, <i lang="fr">La Prostitution en France</i>, p. 122).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5620src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5632" href="#xd29e5632src">51</a></span> In 1802 werd het medisch onderzoek van prostituées in Parijsche bordeelen ingevoerd,
-hoewel het niet voor 1825 ten volle ingesteld en algemeen gemaakt werd.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5632src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5635" href="#xd29e5635src">52</a></span> M.&nbsp;L. Heidingsfeld, &#x201c;<span lang="en">The Control of Prostitution</span>&#x201d;, <i lang="en">Journal American Medical Association</i>, January 30, 1904.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5635src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5677" href="#xd29e5677src">53</a></span> Zie, b.v. G. Bérault, <i lang="fr">La Maison de Tolérance</i>, Thèse de Paris, 1904.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5677src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5685" href="#xd29e5685src">54</a></span> Zoo zijn de omstandigheden van het Engelsche leger in Indië van een speciaal karakter.
-Een aantal feiten (uit de rapporten van commissies, officieele publicaties, etc.)
-aangaande den goeden invloed van regeling bij het doen verminderen van venerische
-ziekten in Indië, samengebracht door den Kolonel-Geneesheer F.&nbsp;H. Welch, &#x201c;<span lang="en">The Prevention of Syphilis</span>&#x201d;, <i lang="en">Lancet</i>, Augustus 12, 1899. Het systeem is afgeschaft, maar alleen tengevolge van den drang
-van het publiek en niet wegens ongunstige resultaten.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5685src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5696" href="#xd29e5696src">55</a></span> Zoo wilde Richards, die regeling goedkeurt, en die de opdracht had er aan de Parijsche
-gemeenteraad verslag over te doen, meisjes niet als prostituées van beroep ingeschreven
-hebben voor zij meerderjarig zijn en in staat zich duidelijk voor oogen te stellen,
-waartoe zij zich verbinden (E. Richards, <i lang="fr">La Prostitution à Paris</i>, p. 147). Maar op dien leeftijd oefenen vele prostituées haar beroep al jarenlang
-uit.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5696src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e5705" href="#xd29e5705src">56</a></span> In Duitschland, waar de behandeling van geïnfecteerde prostituées, die onder contrôle
-staan, bijna overal gedwongen is, gewoonlijk op kosten van de gemeenschap, heeft men
-bevonden, dat de gemiddelde leeftijd, waarop zij met syphilis geïnfecteerd worden,
-achttien jaar is; de gemiddelde leeftijd van prostituées in bordeelen is hooger dan
-die van haar, die er buiten wonen, en een veel grootere proportie is daarom immuun
-geworden tegen ziekte (Blaschko, &#x201c;<span lang="de">Hygiene der Syphilis</span>&#x201d;, in Weyl&#x2019;s <i lang="de">Handbuch der Hygiene</i>, deel II, p. 62, 1900).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e5705src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6033" href="#xd29e6033src">57</a></span> A. Sherwell, <i lang="en">Life in West London</i>, 1897, hoofdst. V.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6033src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6039" href="#xd29e6039src">58</a></span> Bonger brengt statistieken samen, die dit punt illustreeren, <i>op. cit.</i>, pp. 402&#x2013;6.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6039src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6044" href="#xd29e6044src">59</a></span> <i lang="en">The Nightless City</i>, p. 125.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6044src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6051" href="#xd29e6051src">60</a></span> Ströhmberg, zooals hij aangehaald wordt door Aschaffenburg, <i lang="de">Das Verbrechen</i>, 1903, p. 77.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6051src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6057" href="#xd29e6057src">61</a></span> <i lang="de">Monatschrift für Harnkrankheiten und Sexuelle Hygiene</i>, 1906. Heft 10, p. 460. Maar deze oorzaak werkt ongetwijfeld in sommige gevallen
-van ongetrouwde vrouwen in Duitschland, die niet in staat zijn werk te krijgen (zie
-het artikel van Henriette Arendt, assistente bij de politie te Stuttgart, <i lang="de">Sexual-Probleme</i>, December, 1908).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6057src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6068" href="#xd29e6068src">62</a></span> Zoo vinden we bijvoorbeeld, dat Irma von Troll-Borostyáni in haar boek, <i lang="de">Im Freien Reich</i> (p. 176) zegt: &#x201c;Ga en vraag deze ongelukkige schepsels of zij uit vrije wil zich
-aan de zonde hebben overgegeven. En zij zullen U bijna allemaal een verhaal vertellen
-van nood en armoede, van honger en gebrek aan werk, die haar er toe gedreven hebben,
-of anders van liefde en verleiding en de vrees voor ontdekking van haar misstap, die
-haar uit haar huis verdreven hebben, hulpeloos en verlaten, in den poel van misdaad,
-waaruit bijna geen redding is&#x201d;. Het is natuurlijk volkomen waar, dat de prostituée
-dikwijls bereid is zulke verhalen te doen aan philantropische personen, die verwachten
-ze te hooren, en soms haar zelfs de woorden in den mond geven.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6068src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6076" href="#xd29e6076src">63</a></span> C. Booth, <i lang="en">Life and Labour</i>, laatste deel, p. 125. Zoo zegt Kullberg, dat in Zweden meisjes van dertien tot zeventien
-jaar, die thuis bij haar ouders in goede omstandigheden wonen, dikwijls op straat
-gevonden zijn.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6076src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6086" href="#xd29e6086src">64</a></span> W. Acton, <i lang="en">Prostitution</i>, 1870, pp. 39, 49.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6086src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6092" href="#xd29e6092src">65</a></span> In Lyon lieten van de 3884 prostituées er 3194 haar beroep varen, of het scheen tenminste,
-dat zij dit deden; in Parijs werden een groot aantal van haar dienstmeisjes, naaisters
-of kleermaaksters, beroepen, die zij in veel gevallen ongetwijfeld vroeger ook uitgeoefend
-hadden (Parent-Duchâtelet, <i lang="fr">De la Prostitution</i>, 1857, deel I, p. 584; deel II, p. 451). Slogget (die aangehaald wordt door Acton)
-zeide, dat in Davenport 250 van de 1775 prostituées trouwden. Het is wel bekend, dat
-prostituées soms zeer goede huwelijken doen. Het werd bijna een eeuw geleden opgemerkt,
-dat huwelijken van prostituées met rijke mannen vooral in Engeland veel voorkwamen,
-en dat ze gewoonlijk gelukkig waren; hetzelfde schijnt nog waar te zijn. In haar eigen
-stand huwen zij meermalen met huurkoetsiers en politie-agenten, de twee klassen van
-mannen, waarmee ze op straat in nauw contact komen. Wat Duitschland betreft zegt C.&nbsp;K.
-Schneider (<i lang="de">Die <span class="corr" id="xd29e6099" title="Bron: Prostituirte">Prostituierte</span> und die Gesellschaft</i>), dat jonge prostituées allerlei soort van bezigheden en betrekkingen aannemen, terwijl
-ze soms, als ze wat geld gespaard hebben, een zaakje opzetten, terwijl oude prostituées
-koppelaarsters, bordeel-houdsters, toiletvrouwen enz. worden. Niet weinige prostituées
-trouwen, voegt hij er aan toe, maar haar aantal onder de ingeschreven Duitsche prostituées
-is heel klein, minder dan 2 percent.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6092src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6112" href="#xd29e6112src">66</a></span> G. de Molinari, <i lang="fr">La Viriculture</i>, 1897, p. 155.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6112src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6120" href="#xd29e6120src">67</a></span> Reuss en andere schrijvers hebben typische uittreksels uit de kasboeken van prostituées
-gepubliceerd, die doen zien hoeveel zij verdienen. Zelfs in <span class="pagenum">[<a id="pb241n" href="#pb241n">241</a>]</span>de gewone bordeelen in Philadelphia (volgens Goodchild, &#x201c;<span lang="en">The Social Evil in Philadelphia</span>&#x201d;, <i lang="en">Arena</i>, Maart, 1896), verdienen meisjes twintig dollars of meer in de week, wat veel meer
-is dan wat zij in eenigen anderen werkkring, die voor haar open is, zouden kunnen
-verdienen.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6120src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6133" href="#xd29e6133src">68</a></span> A. Després, <i lang="fr">La Prostitution en France</i>, 1883.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6133src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6139" href="#xd29e6139src">69</a></span> Bonger, <i lang="fr">Criminalité et Conditions Economiques</i>, 1905, p. 378&#x2013;414.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6139src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6269" href="#xd29e6269src">70</a></span> <i lang="it">La Donna Delinquente</i>, p. 401.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6269src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6274" href="#xd29e6274src">71</a></span> Raciborski, <i lang="fr">Traité de l&#x2019;Impuissance</i>, p. 20. We kunnen hier aan toevoegen, dat Bergh, een toonaangevende autoriteit over
-de anatomische eigenaardigheden van de uitwendige vrouwelijke sexueele organen, die
-meent, dat sterke ontwikkeling van de uitwendige genitaliën samengaat met losbandige
-neigingen, niet gevonden heeft dat zulke ontwikkeling veel voorkomt onder prostituées.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6274src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6282" href="#xd29e6282src">72</a></span> Hammer, die veel gelegenheid gehad heeft om de psychologie van de prostituées te bestudeeren,
-merkt op, dat hij geen reden heeft gezien om sexueele koelheid te onderstellen (<i lang="de">Monatsschrift für Harnkrankheiten und Sexuelle Hygiene</i>, 1906, Heft 2, p. 85), hoewel hij, zooals hij elders geconstateerd heeft, meent,
-dat luiheid eer dan overmaat van zinnelijkheid de voornaamste oorzaak is van de prostitutie.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6282src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6290" href="#xd29e6290src">73</a></span> Zie &#x201c;<span lang="en">The Sexual Impulse in Women</span>&#x201d;, in het derde deel van deze <i lang="en">Studies</i>.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6290src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6299" href="#xd29e6299src">74</a></span> Tait constateerde, dat in Edinburgh vele getrouwde vrouwen waren, die met haar echtgenooten
-in gunstige omstandigheden verkeerden, kinderen hadden, en die toch als prostituées
-leefden, nl. dat ze de gewoonte hadden afspraken met vreemdelingen te maken.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6299src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6302" href="#xd29e6302src">75</a></span> Janke brengt gegevens te zamen, die hierop wijzen, <i lang="de">Die Willkürliche <span class="corr" id="xd29e6306" title="Bron: Hervorbringen">Hervorbringung</span> des Geschlechts</i>, p. 275. &#x201c;Als wij een prostituée van vijf en dertig jaar vergelijken met haar fatsoenlijke
-zuster&#x201d;, merkte Acton op (<i lang="en">Prostitution</i>, 1870, p. 39<span class="corr" id="xd29e6313" title="Niet in bron">)</span>, &#x201c;dan vinden we zelden dat de verwoestingen van het gestel, die men dikwijls denkt,
-dat de noodzakelijke gevolgen zijn van de prostitutie, veel erger zijn dan de verwoestingen,
-die moeten toegeschreven worden aan de zorgen voor een familie en den uitputtenden
-strijd van deugdzamen arbeid&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6302src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6318" href="#xd29e6318src">76</a></span> Hirschfeld zegt (<i lang="de">Wesen der Liebe</i>, p. 35), dat de begeerte naar omgang met een sympathiek persoon verhoogd wordt en
-niet verminderd door een beroeps-coïtusdaad.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6318src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6326" href="#xd29e6326src">77</a></span> Dit is duidelijk aangetoond door Hans Ostwald (aan wien ik de boven aangehaalde opmerking
-van een prostituée ontleen), een van de beste autoriteiten op het gebied van het leven
-en den aard der prostituées; zie b.v. zijn artikel, &#x201c;<span lang="de">Die erotischen Beziehungen zwischen Dirne und Zuhälter</span><span class="corr" id="xd29e6330" title="Niet in bron">,</span>&#x201d; <i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Juni, 1908. In het volgende nummer van hetzelfde tijdschrift (Juli, 1908, p. 393)
-is Dr. Max Marcuse het eens met de beweringen van Ostwald, en zegt dat de brieven
-van prostituées en haar minnaars minnebrieven zijn precies zoo als de brieven van
-fatsoenlijke menschen uit dezelfde klasse, en met dezelfde elementen van liefde en
-jaloezie; deze verhoudingen, merkt hij op, zijn soms zeer standvastig. De prostituée-schrijfster
-van het <i lang="de">Tagebuch einer Verlorenen</i> (p. 147) geeft ook eenige opmerkingen over de verhoudingen van de prostituée en haar
-minnaar, en zegt dat het eenvoudig de natuurlijke verhouding is tusschen een meisje
-en haar minnaar.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6326src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6369" href="#xd29e6369src">78</a></span> Zoo vond Moraglia, dat van de 180 prostituées in Noord-Italiaansche bordeelen en van
-23 elegante Italiaansche en buitenlandsche cocottes allen toegaven, dat zij masturbeerden,
-bij voorkeur door wrijving van de clitoris; 113 van haar, de meesten, verklaarden,
-dat zij alleen uitgevoerde of wederkeerige masturbatie prefereerden boven normalen
-<span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>. Hammer zegt (<i lang="de">Zehn Lebensläufe Berliner Kontrollmädchen</i> in Ostwald&#x2019;s serie van &#x201c;<span lang="de">Grosstadt Dokumente</span>&#x201d;, 1905) dat, als zij in het ziekenhuis zijn, de zestig prostituées allemaal op drie
-of vier na, masturbeeren, en dat zij, die het niet doen, door de andere uitgelachen
-worden.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6369src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6389" href="#xd29e6389src">79</a></span> <i lang="de">Jahrbuch für Sexuelle Zwischenstufen</i>, Jahrgang VII, 1905, p. 148; Hammer <span class="pagenum">[<a id="pb249n" href="#pb249n">249</a>]</span>vond, dat van de vijf en twintig prostituées in een verbeteringsgesticht er wel drie
-en twintig homosexueel waren, of op goede gronden verondersteld werden het te zijn.
-Hirschfeld (<i lang="de">Berlins Drittes Geschlecht</i>, p. 65) zegt, dat prostituées soms vrouwen uit den beteren stand aanspreken, waarvan
-zij, om haar mannelijk uitzien, meenen dat ze homosexueel zijn; van personen van haar
-eigen sekse nemen prostituées een kleinere belooning, en soms weigeren ze betaling
-geheel.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6389src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6402" href="#xd29e6402src">80</a></span> Bij de prostitutie is het, evenals bij de erfelijkheid, natuurlijk moeilijk het element
-der erfelijkheid te scheiden van dat der omgeving, zelfs als wij goeden grond hebben
-om te gelooven, dat de factor der erfelijkheid hier, evenals door het geheele leven,
-niet na kan laten veel gewicht in de schaal te leggen. Het is in ieder geval zeker,
-dat prostitutie dikwijls &#x201c;in de familie zit&#x201d;. &#x201c;Het is dikwijls mijn ondervinding geweest<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>, schrijft een vroegere prostituée (Hedwig Hard, <i lang="de">Beichte einer Gefallenen</i>, p. 156) &#x201c;dat, als in een familie een meisje het pad der prostitutie betreedt haar
-zuster haar spoedig daarop volgt. Ik heb onnoemelijk veel gevallen gezien; soms staan
-wel drie zusters tegelijk op de lijst, en ik heb een geval gekend van vier zusters,
-wier moeder, een vroedvrouw, in de gevangenis was geweest, en waarvan de vader dronk.
-In dit geval raakten alle vier de zusters, die heel mooi waren, getrouwd, een ten
-minste zeer gelukkig, met een rijken dokter, die haar uit het bordeel nam, toen ze
-zestien jaar oud was en haar opvoedde&#x201d;<span class="corr" title="Niet in bron">.</span>&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6402src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6568" href="#xd29e6568src">81</a></span> Dit wordt niet tegengesproken door het ontwijfelbare feit, dat prostituées in het
-geheel niet altijd tevreden zijn met het leven, dat zij kiezen.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6568src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6575" href="#xd29e6575src">82</a></span> Dit punt is besproken door Bloch, <i lang="de">Sexualleben unserer Zeit</i>, hoofdst. XIII.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6575src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6581" href="#xd29e6581src">83</a></span> Verschillende series observaties zijn geresumeerd door Lombroso en Ferrero, <i lang="it">La Donna Delinquente</i>, 1893, deel III, hoofdst. IV.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6581src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6600" href="#xd29e6600src">84</a></span> <i lang="en">History of European Morals</i>, deel III, p. 283.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6600src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6606" href="#xd29e6606src">85</a></span> In gelijken geest heeft Lord Morley geschreven (<i lang="en">Diderot</i>, deel II, p. 20). &#x201c;De reinheid van het gezin, zoo liefelijk en dierbaar als ze is,
-is tot nu toe alleen maar verzekerd door het in stand houden van een groot en droevig
-<span class="pagenum">[<a id="pb256n" href="#pb256n">256</a>]</span>leger van vrouwelijke paria&#x2019;s &#x2026; op wier hoofd, evenals op den zondebok van den Hebreeuwschen
-ritus, wij al de ongerechtigheden stapelen van ons en onze kinderen, alle overtredingen
-en alle zonden, en die we dan met verwenschingen wegzenden naar de onreine uiterste
-wildernis en het onbewoonde land<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6606src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6623" href="#xd29e6623src">86</a></span> Horatius, <i lang="la">Satires</i>, boek I, 2.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6623src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6638" href="#xd29e6638src">87</a></span> Augustinus, <i lang="la">De Ordine</i>, boek II, hoofdst. IV.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6638src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6644" href="#xd29e6644src">88</a></span> <i lang="la">De Regimine Principum</i> (Opuscula XX), boek IV, hoofdst. XIV. Ik dank de verwijzing naar de juiste plaats,
-waar dit gezegde voorkomt, aan den Rev. H. Northcote; gewoonlijk wordt ze in vager
-termen aangehaald.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6644src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6651" href="#xd29e6651src">89</a></span> Lea, <i lang="en">History of Auricular Confession</i>, deel II, p. 69. Er was, schijnt het, zelfs een excentriek besluit van de theologen
-uit Salamanca, dat bepaalde, dat een non geld kon aannemen, &#x201c;<span lang="fr">licite et valide</span>&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6651src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6660" href="#xd29e6660src">90</a></span> Lea, <i>op. cit.</i> deel II, pp. 263, 399.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6660src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6670" href="#xd29e6670src">91</a></span> Rabutaux, <i lang="fr">De la Prostitution en Europe</i>, pp. 22 <i>et seq.</i>&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6670src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6683" href="#xd29e6683src">92</a></span> Burton, <i lang="en"><span class="corr" id="xd29e6686" title="Bron: Anatony">Anatomy</span> of Melancholy</i>, deel III, Sect. III, Mem. VI, Subs. II<span class="corr" title="Niet in bron">.</span>&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6683src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6704" href="#xd29e6704src">93</a></span> B. Mandeville, <i lang="en">Remarks to Fable of the Bees</i>, 1714, pp. 93&#x2013;9; <i>cf.</i> P. Sackmann, <i>Bernard de Mandeville</i>, pp. 101&#x2013;4.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6704src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6782" href="#xd29e6782src">94</a></span> Deze omstandigheden begunstigen tijdelijke vrije verbintenissen, maar zij begunstigen
-ook de prostitutie. De reden is, volgens Adolf Gerson (<i lang="de">Sexual-Probleme</i>, September, 1908), dat de vrouw uit de goede klasse geen vrije vereenigingen hebben
-wil. Gedeeltelijk door moreele tradities, en gedeeltelijk door een gevoel, dat een
-man wettig haar eigendom moet zijn, wil zij zich niet uit liefde aan een man geven;
-en daarom gaat hij naar de vrouw uit den lageren stand, die zich voor geld geeft.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6782src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6792" href="#xd29e6792src">95</a></span> Vele meisjes, zeide Ellice Hopkins, komen in moeilijkheid, alleen omdat zij iets in
-zich hebben van het &#x201c;zwarte geitje&#x201d;, dat vroolijk moet zijn en spelen, maar dat niet
-in gevaar wenscht te komen. &#x201c;Is het niet hard&#x201d;, voegde zij er bij, &#x201c;dat de mannen
-naast haar dwaze, dansende voeten een bodemlooze put gegraven hebben en dat zij haar
-dansen en springen niet in veiligheid kan genieten en haar mooie veeren kan aandoen
-als het dwaze vogeltje, dat ze is, zonder dat een enkele misstap haar over den rand
-stort en haar achterlaat, met al haar vrouwelijkheid in haar vernietigd?<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6792src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6796" href="#xd29e6796src">96</a></span> A. Sherwell, <i lang="en">Life in West London</i>, 1897, hoofdst<span class="corr" title="Niet in bron">.</span> V.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6796src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6804" href="#xd29e6804src">97</a></span> Zooals aangehaald wordt door Bloch, <i lang="de">Sexualleben <span class="corr" id="xd29e6808" title="Bron: Unserer">unserer</span> Zeit</i>, p. 358. In Berlijn is in de laatste jaren het aantal prostituées toegenomen, bijna
-dubbel zoo snel als de algemeene bevolking toegenomen is. Het is ongetwijfeld waarschijnlijk,
-dat het aanbod de vraag zal doen toenemen.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6804src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6842" href="#xd29e6842src">98</a></span> Goncourt, <i lang="fr">Journal</i>, deel III<a id="xd29e6847"></a> p. 49.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6842src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6852" href="#xd29e6852src">99</a></span> Vanderkiste, <i lang="en">The Dens of London</i>, 1854, p. 242.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6852src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6858" href="#xd29e6858src">100</a></span> Bonger <span class="corr" id="xd29e6860" title="Niet in bron">(</span><i lang="fr">Criminalité et Conditions Economiques</i>, p. 406) verwijst naar het veel voorkomen van prostitutie onder naaisters en modistes,
-zoowel als onder dienstboden, omdat dit wijst op den invloed van de aanraking met
-de weelde, en voegt er bij, dat de rijke vrouwen, die neerzien op de prostitutie,
-zich niet altijd duidelijk voor oogen stellen dat zij zelf een belangrijke factor
-zijn voor de prostitutie, door haar weelderigheid en haar ledigheid beide; terwijl
-ze niet schijnen te begrijpen, dat zij evenzoo zouden handelen, als ze in dezelfde
-omstandigheden waren geplaatst.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6858src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6866" href="#xd29e6866src">101</a></span> H. Lippert legde, in zijn boek over de prostitutie in Hamburg, zeer den nadruk op
-het verlangen naar kleeding en versiering, als een factor van de prostitutie, en Bloch
-(<i lang="de">Das Sexualleben unserer Zeit</i>, p. 372) meent, dat deze factor gewoonlijk onderschat wordt, en dat hij een speciaal
-machtigen invloed uitoefent op dienstboden.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6866src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6909" href="#xd29e6909src">102</a></span> Sedert dit geschreven werd, is de invloed van het leven van verscheidene generaties
-in de stad tot het immuun maken van een familie voor de verkeerdheden van dat leven
-(hoewel zonder betrekking op de prostitutie) uiteengezet door Reibmayr, <i lang="de">Die Entwicklungsgeschichte des Talentes und Genies</i>, 1908, deel II, p.p. 73 <i>et seq.</i>&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6909src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e6997" href="#xd29e6997src">103</a></span> In Frankrijk is deze intimiteit belichaamd in het heerlijke voorrecht van <i>tutoyeeren</i>, &#x201c;Het mysterie van het <i>tutoyeeren</i>!&#x201d; roept Ernest La Jeunesse in <i lang="fr">L&#x2019;Holocauste</i>: &#x201c;Slagboomen, die vallen, sluiers, die opgelicht worden, en de genoegelijkheid van
-het bestaan! Eens, toen ik mij erg eenzaam voelde en trachtte te wennen aan Parijs
-en aan het ongeluk, was ik bereid mijlen af te leggen&#x2014;te voet natuurlijk&#x2014;om een nichtje
-en een tante op te zoeken, alleen maar om iemand te mogen <i>tutoyeeren</i>. Soms waren ze niet thuis, en dan moest ik weer terug met mijn behoefte aan vertrouwelijkheid
-en familiariteit en broederlijkheid&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e6997src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7069" href="#xd29e7069src">104</a></span> Voor Sommige feiten en verwijzingen naar de uitgebreide literatuur over dezen handel,
-zie men bv. Bloch, <i lang="de">Das Sexualleben unserer Zeit</i>, pp. 374&#x2013;376; ook K.&nbsp;M. Baer, <i lang="de">Zeitschrift für Sexualwissenschaft</i>, Sept. 1908; Paulucci de Colboli, <i lang="it">Nuova Antologia</i>, April 1902.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7069src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7083" href="#xd29e7083src">105</a></span> Deze beschouwingen gelden niet voor vele soorten van sexueel geperverteerden, die
-een belangrijk aandeel vormen van de cliënten van bordeelen. Deze kunnen dikwijls,
-wat zij begeeren, gemakkelijker in een bordeel vinden dan daar buiten.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7083src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7086" href="#xd29e7086src">106</a></span> Zoo raadt Charles Booth, in zijn groote werk over <i lang="en">Life and Labor in London</i>, laatste deel (p. 128) aan, dat &#x201c;rendez-vous-huizen&#x201d; <span class="corr" id="xd29e7091" title="Bron: inplaats">in plaats</span> van vervolgd te worden, moesten geduld worden als een schrede in de richting van
-het onderdrukken van bordeelen.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7086src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7100" href="#xd29e7100src">107</a></span> &#x201c;Steden, zooals Woolwich, Aldershot, Portsmouth, Plymouth&#x201d;, zegt men wel eens, &#x201c;zijn
-vol van ellendige, vuile monsters, die niet meer op vrouwen gelijken; maar het is
-drank, verachting, ruwheid en ziekte, die haar in dezen toestand gebracht hebben,
-niet het enkele feit, dat ze omgang hebben met mannen&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7100src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7105" href="#xd29e7105src">108</a></span> &#x201c;Het prostitutie-contract kan in de oogen van de prostituées zelf&#x201d;, volgens Bernaldo
-de Quiros en Llanas <span class="corr" id="xd29e7107" title="Bron: Aquinaliedo">Aguilaniedo</span>, &#x201c;niet gelijk gesteld worden met een koop-akte of een werk-contract, noch met een
-anderen ruilhandel, die door de burgerlijke wetgeving erkend wordt. Zij vinden, dat
-er in zulk een contract altijd een element komt, dat het meer doet gelijken op een
-gift. &#x201c;Het <span class="pagenum">[<a id="pb276n" href="#pb276n">276</a>]</span>lichaam van een vrouw heeft geen prijs&#x201d; is een axioma van de prostitutie. Het geld,
-dat gelegd wordt in de handen van haar, die de bevrediging van sexueel verlangen verzekert,
-is niet de prijs voor de daad, maar een offer, door de priesteres van Venus geëischt
-voor haar onderhoud&#x201d;. Voor den Spanjaard is, wel is waar, iedere verrichting, die
-aan handel doet denken, verachtelijk, maar het principe, dat aan dit gevoelen ten
-grondslag ligt, geldt ook voor de prostitutie in het algemeen.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7105src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7225" href="#xd29e7225src">109</a></span> <i lang="fr">Journal des Goncourt</i>, deel III; dit was in 1866.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7225src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7260" href="#xd29e7260src">110</a></span> <span class="corr" id="xd29e7261" title="Bron: C. Lyttleton">E. Lyttelton</span>, <i lang="en">Training of the Young in Laws of Sex</i>, p. 42.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7260src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7285" href="#xd29e7285src">111</a></span> Zie bv. R.&nbsp;W. Taylor, <i lang="en">Treatise on Sexual Disorders</i>, 1897, pp. 74&#x2013;75. Georg Hirth (<i lang="de">Wege zur Heimat</i>, 1909<a id="xd29e7293"></a>, p. 619) vertelt het geval van een jong officier, die opgewonden door de liefkoozingen
-van zijn verloofde, terwijl hij te veel respect voor haar had om verder te gaan dan
-dit en te veel respect voor zich zelf om te masturbeeren, niet beter wist te doen
-dan naar een prostituée te gaan. Syphilis ontwikkelde zich eenige dagen na de bruiloft.
-Hirth voegt er kort aan toe, dat de gevolgen vreeselijk waren.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7285src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7346" href="#xd29e7346src">112</a></span> Het is een dikwijls aangehaalde passage, maar ze kan haast niet dikwijls genoeg herhaald
-worden: &#x201c;Ge ziet dat deze ijzeren plaat niet geheel plat is: ze heeft een bult, hier
-aan den linkerkant. Hoe moeten we ze plat krijgen? Natuurlijk, zult ge antwoorden,
-door op het uitstekende deel te slaan. Nu, hier is een hamer, en ik geef de plaat
-een slag, zooals ge aanraadt. Harder, zegt ge. Nog geen resultaat. Nog een slag? Nu,
-vooruit maar, en nog een en nog een. De verhevenheid blijft, ziet ge: het kwaad is
-even groot als vroeger&#x2014;ja, zelfs grooter. Maar dat is niet alles. Kijk eens, hoe de
-plaat aan den anderen kant krom getrokken is. Waar ze tevoren plat was, daar is ze
-nu gebogen. We hebben ze mooi verknoeid. In plaats dat we het oorspronkelijke kwaad
-verbeterd hebben, hebben we er een tweede bij gemaakt. Als we een werkman gevraagd
-hadden, die ervaren was in het &#x201c;pletten&#x201d;, zooals het genoemd wordt, dan zou hij ons
-vertellen, dat er geen goed te doen was, niets dan kwaad, door op het uitstekende
-deel te slaan. Hij zou ons geleerd hebben verschillend gerichte en speciaal geplaatste
-slagen met een hamer op een andere plaats te doen: zoo het kwaad aan te vallen, niet
-door directe, maar door indirecte handelingen. Het vereischte proces is minder eenvoudig
-dan ge gedacht had. Zelfs een metalen plaat kan niet met succes behandeld worden op
-die verstandige wijze, waarin ge zooveel vertrouwen hebt. Wat zullen we dan zeggen
-over een maatschappij?&#x2026; Is de menschheid gemakkelijker in orde te krijgen dan een
-ijzeren plaat?&#x201d; (<i lang="en">The Study of Sociology</i>, p. 270).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7346src">&#x2191;</a></p>
-</div>
-</div>
-</div>
-<div id="ch8" class="div1 chapter"><span class="pagenum">[<a href="#xd29e408">Inhoud</a>]</span><div class="divHead">
-<h2 class="main">DE BESTRIJDING DER VENERISCHE ZIEKTEN</h2>
-<p><span class="pagenum">[<a id="pb291" href="#pb291">291</a>]</span></p>
-<div class="argument">
-<p class="first">De beteekenis der venerische ziekten.&#x2014;De geschiedenis der syphilis.&#x2014;Het vraagstuk
-van den oorsprong ervan.&#x2014;De groote maatschappelijke beteekenis van de syphilis.&#x2014;De
-maatschappelijke gevaren van de gonorrhoe.&#x2014;De moderne verandering der methoden ter
-bestrijding van de venerische ziekten.&#x2014;Oorzaken van het verval van het systeem van
-politie-toezicht.&#x2014;Noodzakelijkheid de feiten onder de oogen te zien.&#x2014;De onschuldige
-offers der venerische ziekte.&#x2014;Het zijn ziekten en geen misdaden.&#x2014;Het principe van
-aanmelding.&#x2014;Het Scandinavische systeem.&#x2014;Kostelooze behandeling.&#x2014;Straf op het overbrengen
-van venerische ziekten.&#x2014;Sexueele opvoeding met betrekking tot de venerische ziekten.&#x2014;Lezingen,
-enz.&#x2014;Uiteenzettingen van de kwestie in romans en op het tooneel.&#x2014;Het &#x201c;leelijke&#x201d; is
-niet &#x201c;immoreel&#x201d;.</p>
-</div>
-</div>
-<div class="divBody">
-<p class="first">Het kan misschien verwondering wekken, dat in de voorafgaande bespreking van de prostitutie
-nauwelijks een woord gezegd is over venerische ziekten. In de oogen van vele menschen
-is de kwestie der prostitutie eenvoudig de kwestie van syphilis. Maar van het psychologisch
-standpunt, dat ons hier direct aangaat, evenals van het moreele, waarmee we indirect
-wel bekend moeten zijn, kan de kwestie der ziekten, die verbonden kunnen zijn en ook
-zoo dikwijls verbonden zijn met de prostitutie, niet in de eerste plaats van beteekenis
-zijn. De twee kwesties zijn, hoe nauw ze ook met elkaar in verband mogen staan, in
-hun grondslag verschillend. Niet alleen zouden venerische ziekten blijven bestaan,
-al was de prostitutie volkomen verdwenen, maar, aan den anderen kant, als we syphilis
-op dergelijke wijze aan contrôle onderworpen hadden, als de eenigszins er mee verwante
-ziekte, lepra, dan zou het probleem der prostitutie nog blijven bestaan.
-</p>
-<p>Toch is het nauwelijks mogelijk, zelfs van het standpunt dat we hier innemen, de kwestie
-der venerische ziekten buiten beschouwing te laten, want de psychologische en moreele
-gezichtspunten van de prostitutie, en zelfs de geheele kwestie der sexueele verhoudingen,
-ondervinden, tot zekere hoogte, den invloed van het <span class="pagenum">[<a id="pb292" href="#pb292">292</a>]</span>bestaan van de ernstige ziekten, die <span class="corr" id="xd29e7365" title="Bron: vooraal">vooral</span> door sexueelen omgang verspreid worden.
-</p>
-<p>Fournier, een van de leidende autoriteiten op dit gebied, heeft terecht gezegd, dat
-syphilis, alcoholisme en tuberculose de drievoudige pest is van den tegenwoordigen
-tijd. In een veel vroegeren tijd (1851) had Schopenhauer in <i>Parerga en Paralipomena</i> de meening geuit, dat de twee dingen, die het moderne maatschappelijk leven onderscheiden
-van dat van de oudheid, het ridderlijk eergevoel en de venerische ziekten zijn; te
-zamen, voegde hij er aan toe, hebben zij het leven vergiftigd en een vijandig en zelfs
-duivelsch element ingevoerd in de verhoudingen der seksen, dat indirect invloed heeft
-geoefend op alle andere maatschappelijke verhoudingen<a class="noteref" id="xd29e7372src" href="#xd29e7372">1</a>. Het is als een koopwaar, zegt Havelburg van de syphilis, die de beschaving overal
-heen gevoerd heeft, zoo dat maar zeer weinige afgelegen landen van den aardbol (zooals
-Centraal Afrika en Centraal Brazilië) er tegenwoordig vrij van zijn<a class="noteref" id="xd29e7378src" href="#xd29e7378">2</a>.
-</p>
-<p>Het is ongetwijfeld waar, dat in de oudere beschaafde landen de uitingen van syphilis,
-hoewel ze nog ernstig zijn en een oorzaak voor de physieke ontaarding van het individu
-en het ras, minder ernstig zijn dan ze waren, zelfs maar een generatie geleden<a class="noteref" id="xd29e7386src" href="#xd29e7386">3</a>. Dit is gedeeltelijk het resultaat van vroegere en betere behandeling, voor een deel
-is het mogelijk het resultaat van het syphilitisch worden van het ras, daar een zekere
-mate van immuniteit nu een geërfd bezit geworden is, hoewel we toch in de herinnering
-moeten houden, dat een aanval van syphilis niet noodzakelijk immuniteit met zich brengt
-tegen den werkelijken aanval van de kwaal, zelfs bij hetzelfde individu. Maar we moeten
-er aan toevoegen, dat, ook al is ze minder ernstig geworden, de syphilis, in de meening
-van velen, toch nog bezig is zich uit te breiden, zelfs in de voornaamste centra der
-beschaving; dit heeft men evenzeer opgemerkt in Parijs als in Londen<a class="noteref" id="xd29e7392src" href="#xd29e7392">4</a>.
-<span class="pagenum">[<a id="pb293" href="#pb293">293</a>]</span></p>
-<p>Volgens de meening, die tegenwoordig algemeen begint te heerschen, is syphilis naar
-Europa overgebracht aan het einde van de vijftiende eeuw door de eerste ontdekkers
-van Amerika. In Seville, de voornaamste Europeesche haven voor Amerika, was ze bekend
-als de Indische ziekte, maar toen Karel VIII en zijn leger ze in 1495 het eerst naar
-Italië overbrachten, werd ze de Gallische ziekte genoemd, hoewel deze connectie met
-de Franschen alleen maar toevallig was; &#x201c;een monsterachtige ziekte&#x201d;, zeide Cataneus,
-&#x201c;die in vorige eeuwen nooit gezien is en onbekend is in de geheele wereld&#x201d;.
-</p>
-<p>De synoniemen voor syphilis waren eerst ontelbaar. Ferrara gaf in zijn Latijnsche
-gedicht <i lang="la">Syphilis sive Morbus Gallicus</i>, geschreven vóór 1521, en uitgegeven in Verona in 1530, eindelijk aan de ziekte den
-naam, die er nu algemeen voor aangenomen is, waarbij hij ter verklaring van de herkomst
-ervan een romantische sage uitvond.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Hoewel men tegenwoordig vrij algemeen schijnt te gelooven, dat de syphilis uit Amerika
-naar Europa is overgebracht, bij de ontdekking van de Nieuwe Wereld, is het eerst
-in de allerlaatste jaren geweest, dat deze meening grond gewonnen heeft; het schijnt
-zelfs nu niet eens zeker, dat, wat de Spanjaarden uit Amerika mee terug brachten,
-werkelijk een ziekte was, die geheel nieuw was in de Oude Wereld, en niet een krachtiger
-vorm van een oude ziekte, waarvan de uitingen goedaardig geworden waren. Buret, bij
-voorbeeld, (<i lang="fr">Le Syphilis Aujourd&#x2019;hui et chez les Anciens</i>, 1890), die eenige jaren geleden tot de diepe overtuiging kwam, dat <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>syphilis dateert van de schepping van den mensch&#x201d;, en die uit een nauwkeurige studie
-der klassieke schrijvers tot het geloof gekomen was, dat syphilis in Rome al bestond
-onder de Caesars, meende, dat ze op verschillende plaatsen en op verschillende tijden
-uitgebroken was, en dat ze in epidemische uitbarstingen verschillende combinaties
-vertoonde van haar verschillende symptomen, zoo dat ze op gewone tijden voorkwam zonder
-opgemerkt te worden en op de tijden van meer intense uiting beschouwd werd als een
-tot dusverre onbekende ziekte. Zoo werd er in de klassieke tijden gemeend, denkt hij,
-dat ze uit Egypte kwam, hoewel hij Azië voor haar werkelijk tehuis hield. Leopold
-Glück heeft ook passages aangehaald (<i lang="de">Archiv für Dermatologie und Syphilis</i>, January 1899) uit de medische epigrammen van een dokter uit de zestiende eeuw, Gabriel
-Ayala, die verklaart, dat syphilis niet werkelijk een nieuwe ziekte is, hoewel er
-gewoonlijk gemeend wordt, dat ze dat is, maar een oude ziekte, die met tot dusverre
-onbekende kracht uitgebroken is. Er is echter geen enkele overtuigende reden, om te
-gelooven, dat syphilis in de klassieke oudheid bekend was. A.&nbsp;N. Notthaft (&#x201c;<span lang="de">Die Legende <span class="corr" id="xd29e7418" title="Bron: van">von</span> der Althertums-syphilis</span>&#x201d;, in het Rindfleisch <i lang="de">Festschrift</i>, 1907, pp. 377&#x2013;592) heeft critische nasporingen gedaan naar passages in klassieke
-schrijvers, waarvan Rosenbaum, Buret, Proksch en anderen meenden, dat ze sloegen op
-syphilis. Het is volkomen waar, geeft Notthaft toe, dat vele van deze passages misschien
-wel op syphilis zouden kunnen slaan, en dat een of twee zelfs beter zouden passen
-op syphilis dan op eenige andere ziekte. Maar over het geheel leveren zij in het geheel
-geen bewijs en geen syphiloloog, besluit hij, is er ooit in geslaagd te demonstreeren,
-dat syphilis in de oudheid bekend was. Dat geloof is een mythe. Het meest verpletterende
-bewijs er tegen is, zooals Notthaft zegt, het feit, dat, hoewel er in de oudheid groote
-medici waren, die nauwkeurige waarnemers waren, niet een van hen een beschrijving
-geeft van de primaire, secundaire, tertiaire en aangeboren vormen van deze ziekte.
-China wordt dikwijls vermeld als het oorspronkelijke tehuis <span class="pagenum">[<a id="pb294" href="#pb294">294</a>]</span>van de syphilis, maar dit geloof is geheel zonder grond, en de Japansche medicus,
-Okamura, heeft aangetoond (<i lang="de">Monatschrift für praktische Dermatologie</i>, deel XXVIII, blz. 296 <i>et. seq.</i>) dat Chineesche verhandelingen niets over de syphilis melden vóor de zestiende eeuw.
-In de Parijsche Academie voor Geneeskunde werden in 1900 door Fouquet photografieën
-gedemonstreerd van menschelijke overblijfsels, die dateeren van 2400 voor Christus,
-die veranderingen in het beenderenstelsel vertoonen, die duidelijk syphilitisch schenen
-te wezen; Fournier echter, een van de grootste autoriteiten, meende, dat de diagnose
-van syphilis niet kon volgehouden worden, voordat andere toestanden, die dergelijke
-veranderingen in het beenderenstelsel hadden kunnen teweeg brengen, geëlimineerd waren
-(<i lang="en">British Medical Journal</i>, September 29, 1900, p. 946). In Florida en verschillende deelen van Centraal Amerika,
-op ongetwijfeld vòor den tijd van Columbus stammende begraafplaatsen, zijn zieke beenderen
-gevonden waarvan goede autoriteiten verklaard hebben, dat ze niet anders dan syphilitisch
-konden zijn (b.v. <i lang="en">British Medical Journal</i>, November 20, 1897, p. 1487), hoewel we kunnen opmerken, dat nog kort geleden, in
-1899, de voorzichtige Virchow constateerde, dat de syphilis van vóor den tijd van
-Columbus voor hem nog een open kwestie <span class="corr" id="xd29e7439" title="Bron: van">was</span> (<i lang="de">Zeitschrift für Ethnologie</i>, Deel 2 en 3, 1899 p. 216). Aan den anderen kant toont Seler, de bekende autoriteit
-over de Mexikaansche oudheid aan, dat de oude Mexikanen een ziekte kenden, die, zooals
-zij haar beschreven, wel syphilis had kunnen wezen. Het blijkt echter duidelijk, dat,
-terwijl de moeilijkheid om zieke beenderen te demonstreeren in Amerika wel even groot
-is als in Europa, de demonstratie toch, hoe volkomen ze ook zijn mag, niet voldoende
-zou zijn om aan te toonen, dat de ziekte niet ook reeds bestond in de Oude Wereld.
-De plausibele theorie van Ayala, dat de syphilis van de vijftiende eeuw een hevig
-optreden was van een oude ziekte is in de meer moderne tijden herhaaldelijk weer in
-het leven geroepen. Zoo denkt J. Knott (&#x201c;The Origin of Syphilis&#x201d; <i lang="en">New York Medical Journal</i>, October 31, 1908), dat hoewel ze niet nieuw was in het Europa van de vijftiende
-eeuw, ze toen nieuw ingevoerd werd in een vorm, die ernstiger geworden was doordat
-ze van een erotisch ras kwam, zooals men meent, dat dikwijls het geval is.
-</p>
-<p>Het was in de achttiende eeuw, dat Jean Astruc het geloof begon te herstellen, dat
-syphilis werkelijk een betrekkelijk moderne ziekte is van Amerikaanschen oorsprong,
-en sindsdien hebben vele autoriteiten van gewicht hun instemming met dit gezichtspunt
-betuigd. Aan de energie en de bekwaamheid van Dr. Iwan Bloch, uit Berlijn (het eerste
-deel van zijn belangrijk werk, <i lang="de">Der Ursprung der Syphilis</i>, werd uitgegeven in 1901) danken wij de volledige samenstelling van het materiaal,
-dat het bewijs levert voor den Amerikaanschen oorsprong van de syphilis. Bloch beschouwt
-Ruy Diaz de Isla, een beroemd Spaansch medicus, als de voornaamste getuige voor den
-Indischen oorsprong van de ziekte, en besluit, dat ze naar Europa overgebracht werd
-door de mannen van Columbus, uit Midden Amerika, meer speciaal van het eiland Haiti,
-naar Spanje in 1493 en 1494, en onmiddellijk daarna door de legers van Karel VIII
-als epidemie verspreid werd over Italië en de andere landen van Europa.
-</p>
-<p>We kunnen hieraan toevoegen, dat, zelfs als we de theorie moeten aannemen, dat de
-centrale streken van Amerika de plaats zijn van den oorsprong der Europeesche syphilis,
-we toch nog moeten erkennen, dat de syphilis zich op het vasteland van Noord-Amerika
-zeer veel langzamer verspreid heeft dan in Europa en ook meer gedeeltelijk, en zelfs
-tegenwoordig zijn er Amerikaansche Indiaansche stammen, onder wie ze onbekend is.
-Holder heeft op grond van zijn eigen ervaringen onder Indianen en van informaties
-door bemiddeling van verschillende medici een statistiek gemaakt die aantoont, dat
-van ongeveer dertig stammen en groepen van stammen, achttien bijna of geheel vrij
-waren van venerische ziekten, terwijl onder dertien ze zeer veel voorkwamen. Bijna
-zonder uitzondering weigeren de stammen, waar syphilis weinig voorkomt of <span class="pagenum">[<a id="pb295" href="#pb295">295</a>]</span>onbekend is, sexueelen omgang aan vreemdelingen, terwijl zij, onder wie zulke omgang
-meer voorkomt, moreel laks zijn. Het zijn de blanken, die de bron zijn van infectie
-onder deze stammen (A.&nbsp;B. Holder, &#x201c;<span lang="en">Gynecic Notes Among the American Indians</span>&#x201d;, <i lang="en">American Journal of Obstetrics</i> 1892, No. 1).</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Syphilis is een, maar zeker de belangrijkste, van een groep van drie geheel verschillende
-&#x201c;venerische ziekten&#x201d;, die eerst in den laatsten tijd onderscheiden zijn, en wat hun
-juisten aard en oorzaak aangaat inderdaad eerst nu beginnen begrepen te worden, hoewel
-twee er van zeker in de oudheid bekend geweest zijn. Het is eerst zeventig jaar geleden,
-dat Ricord, de groote Fransche syphiloloog, die na Bassereau kwam, het eerst de volkomen
-onafhankelijkheid verkondigd heeft van de syphilis, zoowel van gonorrhoe als van weeke
-schanker, terwijl hij tevens duidelijk de drie stadiën uiteengezet heeft, het primaire,
-het secundaire en het tertiaire, in welke de syphilis meestal tot uiting komt, terwijl
-men van den vollen omvang van de tertiaire symptomen der syphilis tegenwoordig bijna
-nog niet op de hoogte is, en men eerst nu algemeen begint te beseffen, dat twee van
-de meest voorkomende en ernstigste ziekten van de hersenen en van het zenuwstelsel&#x2014;algemeene
-verlamming en ruggemergstering of locomotorische ataxie&#x2014;hun voornaamste, hoewel niet
-uitsluitende oorzaak vinden in het binnendringen van het vergif der syphilis vele
-jaren vroeger. In 1879 begon een nieuw stadium van meer nauwkeurige kennis van de
-venerische ziekten met de ontdekking van Neisser van den gonococcus, die de eigenlijke
-oorzaak is van de gonorrhoe. Deze werd een paar jaar later gevolgd door de ontdekking
-van Ducrey en Unna van den bacil van den weeken schanker, de minst belangrijke van
-de venerische ziekten, omdat de gevolgen ervan alleen maar plaatselijk zijn. Ten slotte,
-in 1905, nadat Metchnikoff den weg bereid had, toen hij er in slaagde syphilis over
-te brengen van mensch op aap, en Lassar, door inenting, van aap op aap&#x2014;deed Fritz
-Schaudinn zijn groote ontdekking van de protozoïsche <i lang="la">Spirochaeta pallida</i> (<span class="corr" id="xd29e7470" title="Bron: sedert dien">sedertdien</span> soms genaamd <i lang="la">Treponema pallidum</i>), die nu algemeen beschouwd wordt als de oorzaak van de syphilis; daardoor ontdekte
-hij de schuilplaats van de gevaarlijkste en verraderlijkste vijanden van de menschheid<a class="noteref" id="xd29e7476src" href="#xd29e7476">5</a>.
-</p>
-<p>Er is geen fijner vergif dan dat van de syphilis. Syphilis is niet, als kinderpokken
-of typhus, een ziekte, die een korten, plotselingen storm veroorzaakt, een hevigen
-strijd met de levenskrachten, waarin ze, zelfs zonder behandeling, meestal het onderspit
-delft, mits het <span class="pagenum">[<a id="pb296" href="#pb296">296</a>]</span>organisme gezond is, terwijl ze weinig of geen sporen nalaat van haar verwoestingen,&#x2014;neen,
-zij dringt dieper en dieper in het organisme door, ze leidt na verloop van tijd tot
-steeds nieuwe complicaties, en geen weefsel is veilig voor haar aanvallen. En zoo
-fijn is dit alles doordringende vergif, dat, hoewel de uitwendige verschijnselen ervan
-vatbaar zijn voor langdurige behandeling, het dikwijls moeilijk te zeggen is dat het
-vergif ten slotte volkomen gedood is<a class="noteref" id="xd29e7508src" href="#xd29e7508">6</a>.
-</p>
-<p>Het enorme belang van de syphilis, en de voornaamste reden waarom het noodig is ze
-hier te beschouwen, ligt in het feit, dat de gevolgen ervan niet beperkt zijn tot
-het individu zelf, en zelfs ook niet tot de menschen aan wie hij het kan overdragen
-door besmetting, door aanraking in of buiten sexueele verhoudingen: ze tast de nakomelingschap
-aan en ze tast de teelkracht zelf aan. Ze grijpt mannen en vrouwen aan in de kracht
-van het leven, de voortbrengers van het komende geslacht, en leidt òf tot steriliteit
-òf tot onrijpe en ziekelijke producten van de conceptie. De vader alleen kan misschien
-syphilis op zijn kind overbrengen, zelfs als de moeder aan de besmetting ontkomt,
-en het kind, dat uit syphilitische ouders geboren is kan schijnbaar gezond ter wereld
-komen, om zijn syphilitischen oorsprong eerst na een periode van maanden of zelfs
-van jaren te openbaren. Zoo is syphilis waarschijnlijk een hoofdoorzaak voor den achteruitgang
-van het ras<a class="noteref" id="xd29e7514src" href="#xd29e7514">7</a>.
-</p>
-<p>Zoowel bij het individu als bij zijn nakomelingschap vertoont de syphilis haar vernielende
-gevolgen op alle organen, maar voornamelijk op de hersenen en het zenuwstelsel. Er
-zijn, zooals Mott, een leidende autoriteit in deze zaak<a class="noteref" id="xd29e7523src" href="#xd29e7523">8</a>, aangetoond heeft, vijf wijzen, waarop syphilis de hersenen en het zenuwstelsel aantast:
-(1) door moreelen schok; (2) door de gevolgen van het vergif in het teweegbrengen
-van anaemie en algemeene voedingsstoornissen; (3) door het veroorzaken van ontsteking
-van de vliezen en de weefsels van de hersenen; (4) door het veroorzaken van degeneratie
-<span class="pagenum">[<a id="pb297" href="#pb297">297</a>]</span>van de arterie, die aanleiding geeft tot hersenverweeking, verlamming en dementia;
-(5) als een zeer voorname oorzaak van de para-syphilitische aandoeningen van algemeene
-verlamming en ruggemergsverlamming.
-</p>
-<p>Het is eerst in de laatste jaren, dat de medici de overwegende rol erkend hebben,
-die gespeeld wordt door verkregen of geërfde syphilis, bij het veroorzaken van algemeene
-verlamming, die in zoo ruime mate er toe medewerkt krankzinnigengestichten te vullen,
-en ruggemergsverlamming, hetgeen de belangrijkste ziekte is van het ruggemerg. Zelfs
-tegenwoordig kan men nauwelijks zeggen, dat er volkomen overeenstemming is betreffende
-het hooge belang van syphilis als factor in deze ziekten. Er kan echter weinig twijfel
-aan bestaan, dat in tenminste ongeveer vijf en negentig percent gevallen van algemeene
-paralyse syphilis aanwezig is<a class="noteref" id="xd29e7536src" href="#xd29e7536">9</a>.
-</p>
-<p>Syphilis alleen is inderdaad geen voldoende oorzaak voor algemeene paralyse, want
-onder vele natuurvolken is syphilis zeer gewoon, terwijl algemeene paralyse zeer zeldzaam
-is. Het is, zooals Krafft-Ebing gewoon was te zeggen, syphilisatie en civilisatie,
-die tezamen werkende algemeene paralyse veroorzaken, misschien in sommige gevallen,
-naar er reden is om te meenen, op een nerveuzen bodem, die tot zekere hoogte erfelijk
-gedegenereerd is; dit blijkt uit het abnormaal veel voorkomen van aangeboren teekenen
-van degeneratie, die bij algemeene paralytici gevonden werden door Näcke en anderen.
-&#x201c;<span lang="la">Paralyticus nascitur atque fit</span>&#x201d;, volgens het gezegde van Obersteiner. Eens ondermijnd door syphilis, zijn de ontaarde
-hersenen niet in staat weerstand te bieden aan de rukken en den druk van het beschaafde
-leven, en het gevolg is algemeene paralyse, die naar waarheid beschreven is als &#x201c;een
-van de vreeselijkste geesels van moderne tijden&#x201d;.
-</p>
-<p>In 1902 nam de psychologische afdeeling van de <span lang="en">British Medical Association</span>, die de meest bevoegde autoriteit over deze zaak is, met algemeene stemmen een besluit,
-hetwelk beval, dat de aandacht van de wetgeving en verschillende publieke lichamen
-gevestigd zou worden op de noodzakelijkheid van onmiddellijk handelen, gezien het
-feit, dat &#x201c;algemeene paralyse een zeer ernstige en veel voorkomende vorm van hersenziekte,
-mèt andere variëteiten van krankzinnigheid in ruime mate voortkomt uit syphilis, en
-dus <span class="pagenum">[<a id="pb298" href="#pb298">298</a>]</span>te voorkomen is&#x201d;. Toch is nog geen enkele schrede in deze richting gedaan.
-</p>
-<p>De gevaren van de syphilis liggen niet alleen in haar macht en haar taaiheid, maar
-ook daarin, dat ze zooveel slachtoffers maakt. Het is moeilijk te constateeren hoeveel
-syphilis inderdaad voorkomt; maar in de verschillende landen zijn al veel gedeeltelijke
-nasporingen gedaan, en het is waarschijnlijk dat vijf tot twintig percent van de bevolking
-van Europa met syphilis besmet is, terwijl ongeveer vijftien percent van de syphilitische
-personen sterft aan oorzaken, die direct of indirect gevolgen van de ziekte zijn<a class="noteref" id="xd29e7559src" href="#xd29e7559">10</a>. In Frankrijk heeft over het algemeen, naar een taxatie van Fournier, zeventien percent
-van de geheele bevolking syphilis gehad; in Toulouse constateert Andry, dat achttien
-percent van al zijn patiënten syphilitisch zijn, en in Kopenhagen, waar de aangifte
-verplicht is, zegt men, dat meer dan vier percent van de bevolking aan syphilis lijdt.
-In Amerika heeft een commissie van de Medical Society of New-York, als resultaat van
-een grondig onderzoek naar deze zaken gerapporteerd, dat in de stad New-York jaarlijks
-niet minder dan een kwart millioen gevallen van venerische ziekten voorkomen, en een
-toonaangevende dermatoloog uit New-York heeft geconstateerd, dat in de families van
-den beteren stand, die hij nauwkeurig kent, minstens een derde van de zoons syphilis
-gehad hebben. In Duitschland schat men, dat jaarlijks acht honderd duizend gevallen
-van venerische ziekten voorkomen, en aan de grootere universiteiten worden iederen
-collegetijd vijf en twintig percent van de studenten geïnfecteerd; venerische ziekten
-komen vooral onder studenten voor. Het jaarlijksch aantal mannen, dat in het Duitsche
-leger aan venerische ziekten lijdt is een derde van het geheele aantal, dat in den
-Fransch-Duitschen oorlog gewond is. Toch staat het Duitsche leger, wat de venerische
-ziekten aangaat, vrij hoog, vergeleken bij het Engelsche leger, dat meer syphilitisch
-is dan eenig ander Europeesch leger<a class="noteref" id="xd29e7568src" href="#xd29e7568">11</a>. Daar het Engelsche leger <span class="pagenum">[<a id="pb299" href="#pb299">299</a>]</span>uit beroepssoldaten bestaat en niet op algemeene dienstplicht berust, geeft het niet
-zoo&#x2019;n juist beeld van het volk als het leger in landen, waar de een of andere vorm
-van dienstplicht bestaat. In een der Londensche ziekenhuizen kon worden vastgesteld,
-dat tien percent van de patiënten syphilis gehad had; dit beteekent waarschijnlijk
-een werkelijke verhouding van ongeveer vijftien percent, een hoog, hoewel niet een
-buitengewoon hoog aantal. Toch is het duidelijk, dat zelfs als het aantal werkelijk
-lager is dan dit, het nationale verlies in leven en gezondheid, in gebrekkig nageslacht
-en rasontaarding enorm en feitelijk onberekenbaar moet zijn. Zelfs in geld kan men
-het budget van venerische ziekten vergelijken met het algemeene budget van een groote
-natie. Stritch berekent, dat de onkosten voor de Engelsche natie aan venerische ziekten
-in het leger, de marine en de administratie alleen, jaarlijks 3.000.000 pond sterling
-bedragen, en als men pensioenen en ziekteverloven mederekent, die indirect door deze
-ziekten veroorzaakt worden, hoewel zij als zoodanig niet voorkomen op de officieele
-lijsten, dan wordt de juiste schatting van de onkosten voor de natie gezegd te zijn
-7.000.000 pond sterling. Het nemen van eenvoudige, <span class="corr" id="xd29e7578" title="Bron: hygienische">hygiënische</span> maatregelen voor het voorkomen en het spoedig genezen van venerische ziekten zal
-niet alleen indirect, maar zelfs direct een bron zijn van enorme welvaart voor het
-land.
-</p>
-<p>Syphilis is degene onder de venerische ziekten, die het duidelijkst en het meest in
-het oog springend, schrik aanjaagt. Toch komt ze minder voor en is in sommige opzichten
-minder arglistig dan de andere venerische ziekte gonorrhoe<a class="noteref" id="xd29e7583src" href="#xd29e7583">12</a>. Er was een tijd, toen de ernstige aard van gonorrhoe, vooral bij vrouwen, weinig
-erkend werd. Mannen namen ze aan met een luchtig hart als een voorval van geringe
-beteekenis; vrouwen namen er geen notitie van. Dit niet inzien van den ernst van de
-gonorrhoe, soms zelfs van de zijde van medici&#x2014;zoodat ze gewoonlijk, in Grandin&#x2019;s woorden,
-beschouwd werd alsof ze van weinig meer beteekenis was dan een <span class="pagenum">[<a id="pb300" href="#pb300">300</a>]</span>neusverkoudheid&#x2014;heeft geleid tot een reactie van de zijde van sommigen naar een tegenovergesteld
-uiterste, en de gevaren van de gonorrhoe zijn zeer overdreven. Dit is vooral het geval
-met betrekking tot de steriliteit. De ontstekingsgevolgen van gonorrhoe zijn ongetwijfeld
-een machtige oorzaak van steriliteit bij beide seksen; sommige autoriteiten hebben
-geconstateerd, dat niet alleen tachtig percent van de sterfgevallen door ontstekingsziekten
-van de organen in het bekken, en de meerderheid van de gevallen van chronische invaliditeit
-bij vrouwen, maar tevens negentig percent der niet gewilde onvruchtbare huwelijken,
-het gevolg zijn van gonorrhoe. Neisser, een groote autoriteit, schrijft aan deze ziekte
-ongetwijfeld vijftig percent van zulke huwelijken toe. Zelfs deze taxatie is naar
-de ervaring van sommige medici te hoog. Het is ten volle bewezen, dat de groote meerderheid
-der mannen, die gonorrhoe gehad hebben, zelfs als zij niet trouwen vòor twee jaar
-nadat ze geïnfecteerd werden, de kwaal niet overbrengen op hun vrouwen; en zelfs van
-de vrouwen, die door haar mannen geïnfecteerd zijn, hebben meer <span class="corr" id="xd29e7594" title="Bron: dat">dan</span> de helft kinderen. Dit is b.v. het resultaat van de onderzoekingen van Erb, en Kisch
-spreekt nog met meer nadruk in denzelfden zin. Bumm, die gonorrhoe beschouwt als een
-van de twee voornaamste oorzaken der steriliteit bij vrouwen, vindt echter dat ze
-niet de meest voorkomende oorzaak is, en dat ze alleen maar verantwoordelijk is voor
-ongeveer een derde van de gevallen; de andere twee derden zijn het gevolg van fouten
-in de ontwikkeling van de genitaliën. Dunning in Amerika heeft resultaten verkregen,
-die tamelijk wel overeenkomen met die van Bumm.
-</p>
-<p>Wat een ander van de vreeselijke gevolgen der gonorrhoe betreft, de ongeneeslijke
-blindheid, die zij door infectie van de oogen bij de geboorte te voorschijn roept,
-daaraan heeft langen tijd geenerlei twijfel bestaan. De Commissie van de <span lang="en">Ophthalmological Society</span> in 1884, heeft gerapporteerd, dat dertig tot een en veertig percent van de bewoners
-van vier blindeninstituten hun blindheid aan deze oorzaak te wijten hebben<a class="noteref" id="xd29e7602src" href="#xd29e7602">13</a>. In Duitsche instituten heeft Reinhard gevonden, dat dertig percent hun gezicht door
-dezelfde oorzaak verloren hebben. Het totale aantal personen, die blind zijn door
-infectie met gonorrhoe door hun moeders bij hun geboorte is enorm. De Engelsche koninklijke
-commissie, ingesteld tot onderzoek naar den toestand van blinden taxeerde, dat er
-ongeveer zeven duizend personen in het Vereenigd Koninkrijk alleen waren (of twee
-en twintig percent van de blinden in het land), die blind werden als gevolg van deze
-kwaal, en Mookerji constateerde in zijn toespraak over ophthalmologie op het Indische
-<span class="pagenum">[<a id="pb301" href="#pb301">301</a>]</span>Medische Congres van 1894, dat in Bengalen alleen er zes honderd duizend totaal blinde
-bedelaars waren, van wie veertig percent het gezicht verloren bij hun geboorte door
-gonorrhoe van de moeder; en dit heeft alleen betrekking op de bedelaarsklasse.
-</p>
-<p>Hoewel gonorrhoe vele en verschillende ellenden<a class="noteref" id="xd29e7615src" href="#xd29e7615">14</a> te voorschijn kan roepen, kan er geen twijfel aan zijn, dat de meerderheid van met
-gonorrhoe besmette personen aan de gevaren der ziekte ontsnapt, zoowel wat henzelf
-als wat het aanbrengen van eenig zeer ernstig nadeel aan anderen betreft. De speciale
-reden, waarom gonorrhoe een zoo bijzonder ernstige geesel geworden is, is de buitengewone
-veelvuldigheid, waarmee ze voorkomt. Het is uiterst moeilijk het aantal van de mannen
-en vrouwen, die gonorrhoe gehad hebben, te taxeeren, en de taxaties varieeren binnen
-ruime grenzen. Dikwijls wordt het te hoog gesteld. Erb, uit Heidelberg, die alle overdrijving
-over het veelvuldig voorkomen van de gonorrhoe wenschte te voorkomen, ging in zijn
-eigen praktijk de geschiedenissen na van twee duizend twee honderd patienten (alle
-gasthuispatienten niet medegerekend) en vond, dat het aantal van hen, die aan gonorrhoe
-geleden hadden 48.5 percent was.
-</p>
-<p>Onder den werkmansstand komt de ziekte veel minder voor dan onder menschen van hoogeren
-stand. In een ziekenkas in Berlijn hadden jaarlijks 412 van de 10.000 mannen en 69
-van de 10.000 vrouwen gonorrhoe; gedurende een serie jaren vertoonde de statistiek
-een voortdurende toename in het aantal mannen, en een afname in het aantal vrouwen
-met venerische ziekten; dit schijnt er op te wijzen, dat de werkmansklassen meer omgang
-beginnen te hebben met prostituées en minder met fatsoenlijke meisjes<a class="noteref" id="xd29e7623src" href="#xd29e7623">15</a>. In Amerika heeft Wood Ruggles (evenals Noggerath al vroeger, voor New York), de
-veelvuldigheid van gonorrhoe onder volwassen mannen geschat op 75 tot 80 percent;
-Tenney stelt ze veel lager, 20 percent voor mannen en 5 percent voor vrouwen. In Engeland
-heeft een schrijver in de <i lang="en">Lancet</i>, eenige jaren geleden<a class="noteref" id="xd29e7632src" href="#xd29e7632">16</a>, bevonden, dat 75 percent der volwassen mannen, die hij onderzocht, eens gonorrhoe
-gehad hebben, 40 percent tweemaal, 15 percent drie of meerdere malen. Volgens Dulberg
-<span class="pagenum">[<a id="pb302" href="#pb302">302</a>]</span>komen 15 percent nieuwe gevallen voor bij getrouwde mannen van goeden maatschappelijken
-stand, terwijl de ziekte betrekkelijk zeldzaam is onder getrouwde mannen van de werkende
-klasse in Engeland.
-</p>
-<p>Gonorrhoe komt dus, wat het veel voorkomen aangaat, alleen nà mazelen en naar den
-ernst van de gevolgen ervan, alleen na tuberculose. &#x201c;En toch&#x201d;, zooals Grandin opmerkt,
-als hij gonorrhoe met tuberculose vergelijkt, &#x201c;zie eens den energieken kruistocht,
-die tegen de laatste is ondernomen en de misdadige apathie, die ten toon gespreid
-wordt als het de eerste betreft<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span><a class="noteref" id="xd29e7645src" href="#xd29e7645">17</a>. Het publiek moet leeren begrijpen, merkt een ander schrijver op, dat &#x201c;gonorrhoe
-een pest is, die zijn hoogste belangen en zijn heiligste verhoudingen raakt, evenzeer
-als pokken, cholera, diphterie en tuberculose&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e7651src" href="#xd29e7651">18</a>.
-</p>
-<p>Men kan evenwel niet zeggen, dat er geen pogingen gedaan zijn den stroom van venerische
-ziekten te keeren. Zulke pogingen zijn, integendeel, al eeuwen lang gedaan. Maar zij
-hebben nooit resultaten gehad<a class="noteref" id="xd29e7668src" href="#xd29e7668">19</a>; zij zijn nooit gewijzigd naar veranderde omstandigheden; nu nog zijn zij wanhopig
-onwetenschappelijk en niet in overeenstemming met de maatschappelijke, evenmin als
-met de individueele eischen van moderne volken. Op de verschillende conferenties,
-die in de laatste jaren over deze kwestie gehouden zijn, is de eenige algemeene conclusie,
-die er het resultaat van is, dat al de bestaande systemen van tusschenbeide komen
-of van niet-tusschenbeide komen onvoldoende zijn<a class="noteref" id="xd29e7681src" href="#xd29e7681">20</a>.
-<span class="pagenum">[<a id="pb303" href="#pb303">303</a>]</span></p>
-<p>De aard van de prostitutie is veranderd en de wijzen van ze te behandelen moeten daarmee
-veranderen. Bordeelen, en de systemen van officieele reglementeering, die speciaal
-voor deze bordeelen ontstonden, zijn evenzeer uit den tijd; zij hebben een middeleeuwsche
-tint over zich, ze ademen een geest van antiekheid, die ze in onzen tijd onaantrekkelijk
-en verdacht maken. Het openlijk als zoodanig erkende bordeel komt in discrediet; het
-absoluut onder politie-contrôle staande publieke meisje bestaat haast niet meer. De
-prostitutie begint zich langzamerhand minder te concentreeren, zich nauwer met het
-maatschappelijk leven over het algemeen te vermengen, minder gemakkelijk onderscheiden
-te worden als een bepaald, afzonderlijk deel van de maatschappij. Wij kunnen er tegenwoordig
-alleen maar invloed op uitoefenen door methoden, die op onze maatschappelijke toestanden
-als geheel werken.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">De tegenzin tegen de reglementeering van de prostitutie groeit nog maar langzaam aan,
-maar hij ontwikkelt zich toch overal en kan evenzeer nagespoord worden in de opinie
-der wetenschappelijke mannen als in die van het volk. In Frankrijk hebben de gemeentebesturen
-van sommige van de grootste steden òf het systeem der reglementeering geheel afgeschaft,
-òf ze hebben hun afkeuring er over geuit, terwijl een onderzoek bij vele honderde
-medici aangetoond heeft, dat minder dan een derde er vóor waren de reglementeering
-te handhaven (<i lang="de">Die Neue Generation</i>, Juni 1909, p. 244). In Duitschland, waar in sommige opzichten meer geduldige verdraagzaamheid
-is voor hen, die inbreuk maken op de vrijheid van het individu dan in Frankrijk, Engeland
-of Amerika, worden nog steeds verschillende uitgebreide systemen voor het organiseeren
-van de prostitutie en den strijd tegenover de venerische ziekte, in stand gehouden,
-maar zij kunnen niet geheel in praktijk gebracht worden, en er wordt algemeen toegegeven,
-dat zij in ieder geval het beoogde doel niet kunnen bereiken. Zoo worden in Saksen
-geen bordeelen officieel geduld, hoewel zij natuurlijk toch bestaan. Hier zijn, evenals
-in vele andere deelen van Duitschland, de meest nauwkeurige en uitgebreide reglementen
-opgesteld voor het gedrag der prostituées. Zoo mogen zij in Leipzig niet op de banken
-zitten op de publieke wandelplaatsen, niet naar schilderijenmuseums gaan, of naar
-comedies, concerten of restaurants, niet uit haar ramen kijken, niet rondkijken op
-straat, niet glimlachen of wenken, enz. enz. Inderdaad, de prostituée, die de heldhaftige
-zelfbeheersching bezit om al deze bevelen uit te voeren, die officieel uitgevaardigd
-zijn om haar voor te lichten, zou wel recht hebben op een levenslang pensioen van
-staatswege.
-</p>
-<p>Twee methoden om de prostitutie te behandelen komen in Duitschland het meest voor.
-In sommige steden worden publieke huizen der prostitutie geduld (hoewel ze geen concessie
-hebben); in andere steden is prostitutie &#x201c;vrij&#x201d;, hoewel &#x201c;geheim&#x201d;. Hamburg is de voornaamste
-stad waar huizen der prostitutie geduld worden in afzonderlijke deelen der stad. Maar
-er is geconstateerd, dat &#x201c;overal verreweg het grootste deel der prostituées tot de
-zoogenaamde &#x201c;geheime <span class="pagenum">[<a id="pb304" href="#pb304">304</a>]</span>klasse&#x201d; behoort&#x201d;. Alleen in Hamburg worden verdachte mannen, als ze beschuldigd worden
-vrouwen geïnfecteerd te hebben, officieel onderzocht; mannen van iedere klasse der
-maatschappij moeten een oproep van deze soort gehoorzamen, die in het geheim uitgevaardigd
-wordt en als ze ziek zijn, zijn zij verplicht zich onder behandeling te stellen, zoo
-noodig onder dwangbehandeling in het stedelijk ziekenhuis, totdat ze niet langer gevaarlijk
-zijn voor de gemeenschap.
-</p>
-<p>In Duitschland wordt een vrouw, als men herhaaldelijk waargenomen heeft, dat ze op
-straat verdacht handelt, eerst rustig gewaarschuwd; als de waarschuwing in den wind
-geslagen wordt, wordt haar gevraagd aan de politie haar naam en haar adres op te geven
-en dan wordt zij ondervraagd. Eerst als deze methoden zonder resultaat blijven, wordt
-zij officieel als prostituée ingeschreven. De ingeschreven vrouwen dragen, in sommige
-steden ten minste, bij aan een ziekenfonds, dat haar onkosten betaalt als ze in het
-ziekenhuis zijn. De aarzeling van de politie om een vrouw op de officieele lijst in
-te schrijven is gerechtvaardigd en onvermijdelijk, want geen andere gedragslijn zou
-geduld worden; maar de meeste prostituées beginnen haar loopbaan zeer vroeg, en daar
-ze gewoonlijk in het eerste begin van die loopbaan geïnfecteerd worden, is het duidelijk,
-dat dit uitstel er toe bijdraagt het systeem der reglementeering zonder succes te
-doen zijn. In Berlijn, waar geen officieel erkende bordeelen zijn, zijn ongeveer zes
-duizend ingeschreven prostituées, maar men heeft getaxeerd, dat er meer dan zestig
-duizend prostituées zijn, die niet ingeschreven zijn. (De voorafgaande feiten zijn
-genomen uit een serie artikelen, die de persoonlijke nasporingen beschrijven die in
-Duitschland gedaan zijn door Dr. F. Bierhoff, uit New-York, &#x201c;<span lang="en">Police Methods for the Sanitary Control of Prostitution</span>&#x201d;, <i lang="en">New York Medical Journal</i>, August, 1907). De taxatie van de clandestiene prostitutie kan natuurlijk nooit anders
-dan op gissen berusten; precies hetzelfde getal van zestig duizend wordt gewoonlijk
-genoemd als het waarschijnlijk aantal van prostituées, niet alleen in Berlijn, maar
-ook in Londen en in New-York. Het is absoluut onmogelijk te zeggen of het onder of
-boven het werkelijke aantal is, want geheime prostitutie is geheel ontastbaar. Zelfs
-als de feiten op wonderbaarlijke wijze geopenbaard werden, dan zou nog de moeilijkheid
-blijven te beslissen wat prostitutie is en wat niet. De erkende en publieke prostituée
-is in verschillende graden verbonden aan de eene zijde met het fatsoenlijke meisje,
-dat thuis woont en een kleine verlichting zoekt van den druk van haar fatsoen, en
-aan den anderen kant aan de getrouwde vrouw, die getrouwd is om een tehuis. In ieder
-geval echter is het volkomen zeker, dat publieke prostituées, die geheel leven van
-de opbrengst der prostitutie, maar een klein deel vormen van dat groote leger van
-vrouwen, die in een ruimen zin van het woord gezegd kunnen worden prostituées te zijn,
-d.i., die haar aantrekkelijkheden gebruiken om van mannen te verkrijgen niet alleen
-liefde, maar geld of goederen.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>&#x201c;De strijd tegen de syphilis is alleen mogelijk als wij het er over eens zijn, dat
-de slachtoffers er van beschouwd moeten worden als ongelukkig en niet als schuldig&#x200a;&#x2026;
-Wij moeten het vooroordeel opgeven, dat geleid heeft tot het ontstaan van den naam
-&#x201c;schandelijke ziekten&#x201d;, en dat verbiedt van dezen geesel van het gezin en der menschheid
-te spreken&#x201d;. In deze woorden van Duclaux, de vermaarde opvolger van Pasteur aan het
-Instituut Pasteur, in zijn edel en bewonderenswaardig werk <i lang="fr">L&#x2019;Hygiène Sociale</i> zien wij ons den eenigen weg aangewezen, daar ben ik van overtuigd, waarlangs we
-de rationeele en met goed gevolg bekroonde behandeling kunnen naderen van het groote
-maatschappelijke probleem der venerische ziekten.
-<span class="pagenum">[<a id="pb305" href="#pb305">305</a>]</span></p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het hooge belang van dezen sleutel tot de oplossing van een probleem, dat dikwijls
-onoplosbaar geschenen heeft, begint tegenwoordig overal erkend te worden, in alle
-landen. Zoo zegt een beroemd Duitsch autoriteit, Professor Finger (<i lang="de">Geschlecht und Gesellschaft</i>, Bd. 1, Heft 5), dat venerische ziekte niet moet beschouwd worden als een wel-verdiende
-straf voor een liederlijk leven, maar als een ongelukkig toeval. Het schijnt echter
-in Frankrijk geweest te zijn, dat deze waarheid met den meesten moed en de meeste
-humaniteit verkondigd is en niet alleen door de volgelingen van de wetenschap en de
-geneeskunde, maar door velen, die zeer wel een verontschuldiging hadden kunnen vinden,
-waardoor ze zich niet zouden behoeven te mengen in een zoo moeilijke en ondankbare
-taak. Zoo hebben de broeders, Paul en Victor Margueritte, die een schitterende en
-eervolle plaats innemen in de tegenwoordige Fransche letterkunde, zich onderscheiden
-door te pleiten voor een meer humane houding jegens de <span class="corr" id="xd29e7729" title="Bron: prostittuées">prostituées</span>, en voor een meer moderne methode bij het behandelen van de kwestie der venerische
-ziekten. &#x201c;De ware methode tot voorbehoeding is die methode, die het duidelijk maakt
-aan allen, dat syphilis niet is een geheimzinnig en vreeselijk iets, de straf voor
-de zonde van het vleesch, een soort van schandelijk kwaad, dat gebrandmerkt is door
-den vloek der Katholieken, maar een gewone ziekte, die behandeld kan worden en genezen&#x201d;.
-We kunnen opmerken, dat de tegenzin om te erkennen dat men lijdende is aan venerische
-ziekte, in Frankrijk minstens even groot is als in eenig ander land; &#x201c;<span lang="fr">maladies honteuses</span>&#x201d; is een gesanctionneerde term in Frankrijk, evenals &#x201c;<span lang="en">loathsome disease</span>&#x201d; in Engeland; &#x201c;in het ziekenhuis&#x201d;, zegt Landret, &#x201c;kost het veel moeite een erkenning
-te verkrijgen van gonorrhoe, en we mogen ons gelukkig rekenen als de patient het feit
-erkent, dat hij syphilis gehad heeft&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Geen verkeerdheden kunnen bestreden worden, voordat zij erkend zijn, eenvoudig en
-openlijk, en voordat ze eerlijk besproken zijn. Het is een veelbeteekenend en zelfs
-symbolisch feit, dat de bacteriën van een ziekte zelden tieren als zij blootgesteld
-zijn aan de vrije stroomen van frissche lucht. Geheimzinnigheid, vermomming, verborgenheid
-leveren de beste voorwaarden voor hun kracht en verspreiding, en deze begunstigende
-voorwaarden hebben wij eeuwen lang aan de venerische ziekten verschaft. Het is niet
-altijd zoo geweest, zooals ook het overleven van het woord &#x201c;venerisch&#x201d; zelf in dit
-verband, met zijn verwijzing naar een godin, alleen al voldoende aantoont. Zelfs de
-naam &#x201c;syphilis&#x201d;, genomen uit een romantisch gedicht, waarin Fracastorus een mythologischen
-oorsprong vond voor de kwaal, legt getuigenis af van hetzelfde feit. De romantische
-houding is inderdaad evenzeer uit de mode als de houding van huichelachtige en bedeesde
-geheimzinnigheid. We moeten deze ziekten onder de oogen zien op dezelfde eenvoudige,
-directe en moedige wijze als reeds met goed gevolg gedaan is in het geval van pokken,
-een ziekte, die de menschen, van ouds op gelijken voet stelden met syphilis, en die
-werkelijk eens bijna even vreeselijk was in haar verwoestingen.
-</p>
-<p>Op dit punt ontmoeten we echter hen, die zeggen, dat het niet noodig is een soort
-van erkenning te toonen voor venerische ziekten, en die het immoreel vinden iets te
-doen, dat toegevendheid in zich zou sluiten voor hen&gt; die aan zulke ziekten lijden;
-zij hebben gekregen wat zij verdienen en men kan ze rustig laten <span class="pagenum">[<a id="pb306" href="#pb306">306</a>]</span>omkomen. Zij, die dit standpunt innemen, plaatsen zich zoo ver buiten het gebied der
-beschaving&#x2014;om nog te zwijgen van moraal of godsdienst&#x2014;dat ze wel buiten beschouwing
-kunnen gelaten worden. De vooruitgang van het ras, de ontwikkeling der menschelijkheid,
-in feiten en in gevoelens, hebben samengewerkt om een houding uit de wereld te helpen,
-waarvan het een beleediging is voor natuurvolken, haar de houding van een wilde te
-noemen. Toch is het een houding, waar we rekening mee moeten houden, want ze heeft
-nog waarde in de oogen van de menschen, die te zwak zijn om weerstand te bieden aan
-hen, die met mooie moreele phrasen goochelen. Ik heb zelfs in een medische omgeving
-de bewering gehoord, dat venerische ziekten niet gelijkgesteld kunnen worden met andere
-infectieziekten, omdat ze &#x201c;het resultaat van een handeling van den wil&#x201d; zijn. Maar
-al de ziekten, ja, al de voorvallen en ongelukken van lijdende menschelijke wezens,
-zijn evenzeer het onwillekeurige gevolg van handelingen van den wil. De man, die overreden
-wordt, terwijl hij de straat oversteekt, de familie, die vergiftigd wordt door ongezond
-voedsel, de moeder, die de kwaal krijgt van het kind, dat zij oppast, deze allen lijden
-als onwillekeurig gevolg van de handeling van den wil tot het bevredigen van een of
-ander fundamenteel menschelijk instinct&#x2014;het instinct van werkzaamheid, het voedingsinstinct,
-het liefde-instinct. Het sekse-instinct is even fundamenteel als ieder ander van deze,
-en de onwillekeurige nadeelen, die kunnen volgen op de wilsdaad om ze te bevredigen
-staan op precies hetzelfde niveau. Dit is het essentieele feit: een menschelijk wezen
-is gestruikeld en gevallen bij het volgen van de menschelijke instincten, die hem
-aangeboren zijn. Ieder mensch, die dit essentieele feit niet ziet, maar alleen den
-een of anderen ondergeschikten kant ervan, geeft blijk van een geest, die verdraaid
-en verwrongen is; hij kan geen aanspraak op onze belangstelling maken.
-</p>
-<p>Maar zelfs als we het standpunt innemen van den would-be moralist, en overeenkomen,
-dat ieder maar moet lijden voor wat hij zelf verdiend heeft, dan is het nog lang geen
-feit, dat al degenen, die venerische ziekten opdoen, in eenigerlei beteekenis krijgen,
-wat ze verdienen. In een groot aantal gevallen hebben zij de ziekte op de meest onwillekeurige
-wijze opgeloopen. Dit is natuurlijk waar bij het groote aantal kinderen, die bij de
-conceptie of bij de geboorte geïnfecteerd worden. Maar het is ook waar op een nauwelijks
-minder absolute wijze bij een groot aantal personen, die op lateren leeftijd geïnfecteerd
-zijn. Men kan <i lang="la">Syphilis insontium</i>, of syphilis van de onschuldigen, in vijf groepen verdeelen: (1) het groote heir
-van syphilitisch geboren kinderen, die de ziekte erven van vader of moeder; (2) de
-voortdurend weer voorkomende gevallen van syphilis, door dokters, vroedvrouwen en
-minnen in hun beroep opgedaan; (3) infectie als resultaat van <span class="pagenum">[<a id="pb307" href="#pb307">307</a>]</span>liefde, zooals bij het eenvoudige kussen; (4) toevallige infectie door contact of
-door het gemeenschappelijk gebruik van voorwerpen en werktuigen van het dagelijksch
-leven, zooals koppen, handdoeken, scheermessen, messen (zooals bij de besnijdenis),
-enz.; (5) de infectie van vrouwen door haar mannen<a class="noteref" id="xd29e7751src" href="#xd29e7751">21</a>.
-</p>
-<p>Erfelijk aangeboren syphilis behoort tot de gewone pathologie van de kwaal en is een
-hoofdelement in het maatschappelijk gevaar ervan, daar ze verantwoordelijk is voor
-een enorme kindersterfte<a class="noteref" id="xd29e7759src" href="#xd29e7759">22</a>. De gevaren van extra-genitale infectie bij de beroepswerkzaamheden van dokters,
-vroedvrouwen en minnen worden ook algemeen erkend. In het geval van minnen, die <span class="corr" id="xd29e7765" title="Bron: geinfecteerd">geïnfecteerd</span> worden door de syphilitische kinderen van haar werkgevers aan haar borst, is de straf,
-die aan de onschuldigen opgelegd wordt al bijzonder hard en misplaatst. Vooral de
-invloed van geïnfecteerde vroedvrouwen uit de lagere klassen is gevaarlijk, want zij
-kunnen in haar onwetendheid het kwaad ver om zich heen verspreiden; zoo wordt het
-geval vermeld van een vroedvrouw, wier vinger geïnfecteerd raakte bij het uitoefenen
-van haar plichten, en die direct of indirect honderd personen infecteerde. Kussen
-is een bijzonder gewone bron van syphilisinfectie, en van al de extra-genitale streken
-is de mond de plaats, waar syphilisgezwellen verreweg het meest voorkomen. Het is
-waar, dat in sommige gevallen, vooral bij prostituées dit het gevolg is van abnormale
-sexueele aanrakingen. Maar in de meeste gevallen is het het gevolg van gewone en lichte
-kussen, zooals tusschen jonge kinderen, tusschen ouders en kinderen, tusschen minnenden,
-vrienden en bekenden. Typische voorbeelden, die ik vermeld vond, zijn die van een
-kind, dat door een prostituée gekust was, dat geïnfecteerd raakte en daarna zijn moeder
-en zijn grootmoeder infecteerde; van een jonge, Fransche bruid, die op haar trouwdag
-besmet werd door een van de gasten, die haar, volgens Fransche gewoonte, na de plechtigheid
-op de <span class="pagenum">[<a id="pb308" href="#pb308">308</a>]</span>wang kuste; van een Amerikaansch meisje, dat, van een bal terugkomende, bij het afscheid,
-den jongen man, die haar naar huis gebracht had kuste, en die zoo de ziekte kreeg,
-die zij niet lang daarna op dezelfde wijze overbracht op haar moeder en haar drie
-zusters. Zij, die dit alles niet weten en die niet nadenken, zijn geneigd te lachen
-over hen, die wijzen op de ernstige gevaren van kussen in het wilde. Maar het blijft
-toch waar, dat menschen, die niet intiem genoeg zijn om den staat van elkaar&#x2019;s gezondheid
-te kennen, ook niet intiem genoeg zijn om elkaar te kussen. Infectie door het gebruik
-van huishoudelijke artikelen, linnen, enz. is, terwijl het betrekkelijk zeldzaam is
-onder de betere klassen der maatschappij, uiterst gewoon onder de lagere klassen en
-onder de minder beschaafde volken; in Rusland zijn, volgens Tarnowsky, de voornaamste
-autoriteit, zeventig percent van alle gevallen van syphilis in de landelijke districten,
-het gevolg van deze oorzaak en van gewoon kussen, en een speciale conferentie in St.
-Petersburg in 1897, ter overweging van de methoden om venerische ziekten te behandelen,
-sprak dezelfde opinie uit; hetzelfde schijnt waar te zijn voor Bosnië en verschillende
-deelen van het Balkan schiereiland, waar syphilis onder de boeren bevolking zeer veel
-voorkomt. Wat de laatste groep aangaat, krijgen, volgens Bulkley in Amerika, gewoonlijk
-ongeveer vijftig percent vrouwen syphilis onschuldig, voornamelijk van haar echtgenooten,
-terwijl Fournier zegt, dat in Frankrijk vijf en zeventig percent getrouwde vrouwen
-met syphilis geïnfecteerd zijn door haar mannen, meestal (zeventig percent) door echtgenooten,
-die zelf vóor het huwelijk geïnfecteerd werden en meenden, dat ze genezen waren. Onder
-mannen is het aantal met syphilis besmetten, die bij toeval geïnfecteerd zijn, hoewel
-kleiner dan bij vrouwen, toch nog zeer groot; men zegt, dat het minstens tien percent
-is, en misschien is het een veel grooter aantal gevallen. De nauwgezette moralist,
-die verlangt, dat ieder zal hebben wat hij verdient, moet toch nog dringender wenschen
-te voorkomen, dat onschuldigen lijden inplaats van de schuldigen. Maar het is absoluut
-onmogelijk voor hem deze twee doeleinden te vereenigen; syphilis kan niet terzelfder
-tijd vereeuwigd worden voor de schuldigen en afgeschaft voor de onschuldigen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Ik heb alleen van syphilis gesproken, maar bijna alles, wat gezegd is over de toevallige
-infectie met syphilis, geldt evenzeer of nog meer voor gonorrhoe, want ofschoon gonorrhoe
-niet door zooveel kanalen in het lichaam dringt als syphilis, is het een meer voorkomende,
-zoowel als een listiger en meer zich verbergende ziekte.
-</p>
-<p>De literatuur over de Syphilis Insontium is buitengewoon omvangrijk. Er is een bibliographie
-aan het einde van <i lang="en">Syphilis in the Innocent</i> van Duncan Bulkley, en een uitgebreid résumé over de kwestie in een Leipziger inaugurale
-dissertatie door F. Mozes, <i lang="de">Zur Kasuistik der Extragenitalen Syphilis-infektion</i>, 1904.</p>
-</blockquote><p>
-<span class="pagenum">[<a id="pb309" href="#pb309">309</a>]</span></p>
-<p>Maar zelfs, als we ter zijde stellen het groote aantal venerisch geïnfecteerde menschen,
-waarvan we in den engsten en meest conventioneelen moreelen zin kunnen zeggen, dat
-ze &#x201c;onschuldige&#x201d; slachtoffers zijn van de ziekte, die ze opgeloopen hebben, dan blijft
-er nog veel over deze kwestie te zeggen. Men moet zich herinneren, dat de meerderheid
-van hen, die venerische ziekten opdoen door onwettigen, sexueelen omgang, jong zijn.
-Zij zijn jongelingen, onwetend aangaande het leven, eerst pas van huis gekomen, nog
-onontwikkeld, onvolledig opgevoed en gemakkelijk door vrouwen te bedriegen; in vele
-gevallen hebben zij, naar zij meenden, een &#x201c;aardig&#x201d; meisje ontmoet, wèl niet strikt
-deugdzaam, maar, naar hun toescheen, boven iedere verdenking van ziekte verheven,
-hoewel zij in werkelijkheid een clandestiene prostituée was. Of zij zijn jonge meisjes,
-die wèl opgehouden hebben volkomen kuisch te zijn, maar die niet al haar onschuld
-verloren hebben, en die zichzelf niet beschouwen, en ook door anderen niet beschouwd
-worden, als prostituées; dat is inderdaad een van de rotsen, waarop het systeem der
-politie-contrôle zich te pletter loopt, want de politie kan de prostituées niet vroeg
-genoeg te pakken krijgen. Van de vrouwen, die syphilitisch zijn, zijn, volgens Fournier
-twintig percent geïnfecteerd vóór zij negentien jaar oud waren. De leeftijd, waarop
-infectie het meest voorkomt, is voor vrouwen twintig jaar (in de landelijke districten
-achttien), en voor mannen drie en twintig jaar. In Duitschland vindt Erb, dat vijf
-en tachtig percent mannen met gonorrhoe de ziekte opgedaan hebben tusschen den leeftijd
-van zestien en vijf en twintig, terwijl een zeer klein aantal geïnfecteerd wordt na
-de dertig. Deze jonge wezens geraakten voor het meerendeel in een val, die de Natuur
-met haar verleidelijkste lokaas voorzien had; zij waren gewoonlijk onwetend; niet
-zelden werden zij bedrogen door een aantrekkelijke persoonlijkheid; dikwijls waren
-zij door hartstocht overweldigd; meermalen was alle voorzichtigheid en ingetogenheid
-verloren geraakt in den roes van den wijn. Uit een waarlijk moreel standpunt waren
-zij ternauwernood minder onschuldig dan kinderen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">&#x201c;Ik vraag&#x201d;, zegt Duclaux, &#x201c;als een jonge man of een jong meisje zich overgeeft aan
-gevaarlijke liefkoozingen, of de maatschappij dan genoeg gedaan heeft om ze te waarschuwen.
-Misschien zijn haar bedoelingen goed geweest, maar toen precies weten noodig werd,
-heeft een dwaze voorzichtigheid haar terug gehouden, en ze heeft haar kinderen zonder
-reisgeld gelaten.&#x2026; Ik wil zelfs verder gaan, en zeggen, dat in een groot aantal gevallen
-de echtgenooten, die hun vrouwen besmetten, onschuldig zijn. Geen mensch is verantwoordelijk
-voor het kwaad, dat hij doet zonder het te weten en zonder het te willen&#x201d;. Ik mag
-wel weer in de herinnering brengen het veelbeteekenend feit, waar reeds op gewezen
-is, dat de meeste echtgenooten, die hun vrouwen infecteeren, de ziekte opdeden vóór
-het huwelijk. Zij traden het huwelijk in, meenende, dat hun ziekte genezen was, en
-dat zij met hun verleden gebroken hadden. Dokters hadden soms (en kwakzalvers dikwijls)
-tot dit resultaat bijgedragen door een te sanguinisch taxeeren van den tijd, noodig
-om het vergif te vernietigen. <span class="pagenum">[<a id="pb310" href="#pb310">310</a>]</span>Een zoo groot autoriteit als Fournier meende vroeger, dat de met syphilis besmette
-persoon veilig verlof kon gegeven worden tot trouwen drie of vier jaar na den datum
-van infectie, maar nu, met vermeerderde ondervinding strekt hij den tijd uit tot vier
-of vijf jaar. Het is ongetwijfeld waar, dat, vooral als de behandeling grondig en
-stipt geweest is, de ziek geworden constitutie in de meeste gevallen in een korter
-tijd dan deze onder volkomen contrôle kan gebracht worden, maar er is altijd een zeker
-aantal gevallen, waarin de infecteerende krachten nog jaren lang blijven bestaan,
-en zelfs als de syphilitische echtgenoot niet meer in staat is zijn vrouw te infecteeren,
-dan kan hij nog in een toestand zijn, die een ongelukkigen invloed oefent op zijn
-nageslacht.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>In bijna al deze gevallen bestond er min of meer onwetendheid&#x2014;wat maar een ander woord
-is voor onschuld, naar wat wij gewoonlijk onder onschuld verstaan&#x2014;en als dan eindelijk,
-na de gebeurtenis, de feiten eenigszins openlijk aan het slachtoffer worden uitgelegd,
-dan roept hij dikwijls uit: &#x201c;Dat heeft niemand mij verteld!&#x201d; Het is dit feit, dat
-den pseudo-moralist veroordeelt. Als hij er voor gezorgd had, dat moeders de sexueele
-feiten aan haar kleine jongens en meisjes uitlegden van hun jeugd af aan, als hij
-(zooals Dr. Joseph Price met nadruk verlangt) de gevaren der venerische ziekten op
-de <span class="corr" id="xd29e7792" title="Bron: Zondagschool">Zondagsschool</span> onderwezen had, als hij openlijk van den kansel gepreekt had over de verhoudingen
-van de seksen, als hij er voor gezorgd had, dat iedere jongeling bij het begin van
-de puberteit eenige eenvoudige technische kennis van den huisdokter kreeg over sexueele
-gezondheid en sexueele ziekte&#x2014;dan zou, al zou er nog behoefte zijn aan medelijden
-voor hen, die afgedwaald zijn van een pad, dat altijd moeilijk te begaan zal zijn,
-de vermeende moralist in ieder geval eeniger mate zonder schuld uitgaan. Maar hij
-heeft zelden ook maar een vinger uitgestoken om iets van deze dingen te doen.
-</p>
-<p>Zelfs zij, die misschien niet een houding van persoonlijke moreele onverdraagzaamheid
-jegens de slachtoffers van venerische ziekten zullen willen laten varen, doen goed
-zich te herinneren, dat, daar de openlijke uiting van hun onverdraagzaamheid kwaad
-sticht, en op zijn best nutteloos is, het voor hen noodig is in het belang van de
-maatschappij zich te onthouden van het uitspreken van hun meening. Zij zouden niet
-minder vrij zijn hun eigen persoonlijk gedrag in de striktste overeenstemming te brengen
-met hun superieure moreele gestrengheid; en dat is voor hen tenslotte de hoofdzaak.
-Maar in het belang van de maatschappij is het voor hen noodig datgene aan te nemen,
-wat zij misschien beschouwen zullen als de conventie van een zuiver hygiënische houding
-jegens deze ziekten. De dwalenden worden door een houding van moreele afkeuring onvermijdelijk
-zóó afgeschrikt, dat zij tot methoden van verbergen komen, en deze veroorzaken een
-eindelooze keten van maatschappelijke nadeelen, die alleen door openlijkheid uit den
-weg geruimd kunnen worden. Zooals Duclaux <span class="pagenum">[<a id="pb311" href="#pb311">311</a>]</span>met zooveel ernst gezegd heeft: het is onmogelijk met succes tegen de venerische ziekten
-te strijden, als we er niet toe overgaan onze vooroordeelen, of zelfs onze moraal
-en onzen godsdienst buiten beschouwing te laten, maar ze zuiver en eenvoudig te behandelen
-als een gezondheidskwestie. En als de pseudo-moralist nog moeite heeft mede te werken
-tot het genezen van dit maatschappelijk kwaad, dan mag hij wel bedenken, dat hij zelf&#x2014;evenals
-wij allen, hoe weinig wij het ook weten&#x2014;in de laatste vier eeuwen zeker een groot
-aantal met syphilis en gonorrhoe besmette voorouders gehad heeft. Wij zijn allen te
-zamen verbonden, en het is dwaas, zoo niet onmenschelijk, ons eigen vleesch en bloed
-te verachten.
-</p>
-<p>Ik heb de houding van hen, die de moraal opgeven als een reden om geen notitie te
-nemen van de maatschappelijke noodzakelijkheid van het bestrijden der venerische ziekten,
-nogal in bijzonderheden besproken, omdat, al mogen er weinigen zijn, die ernstig en
-bewust zoo&#x2019;n tegen-maatschappelijke en onmenschlievende houding aannemen, er zeker
-velen zijn, die blij zijn, dat er zoo&#x2019;n mooi excuus bestaat voor hun moreele onverschilligheid
-of hun geestelijke traagheid<a class="noteref" id="xd29e7801src" href="#xd29e7801">23</a>. Als zij in aanraking komen met dit groote en moeilijke probleem, dan vinden zij
-het gemakkelijk het geneesmiddel te geven der conventioneele moraal, hoewel zij er
-wel van overtuigd zijn, dat dit geneesmiddel al lang op groote schaal zonder resultaat
-is gebleken. Zij geven er met veel drukte de voorkeur aan het nuttelooze dikke eind
-van de wig aan te wenden op een punt, waar alleen met veel handigheid en voorzichtigheid
-het dunne einde kan ingebracht worden.
-</p>
-<p>Het algemeen aannemen van het feit, dat syphilis en gonorrhoe ziekten zijn en niet
-noodzakelijk misdaden of zonden, is de voorwaarde voor iedere praktische poging deze
-kwestie te behandelen als een kwestie van gezondheid in plaats van politie-toezicht.
-De Scandinavische landen van Europa zijn de pioniers geweest in praktische moderne
-hygiënische methoden van behandelen van de venerische ziekten. Er zijn verschillende
-redenen, waarom dit gebeurd is. Al de sexueele problemen&#x2014;de sexueele liefde zoowel
-als de sexueele ziekten&#x2014;hebben in deze landen lang op den voorgrond gestaan, en een
-afwijzen van preutsche huichelarij schijnt hier duidelijker uitgesproken te zijn geweest
-dan ergens anders; wij zien dezen geest, bij voorbeeld, krachtig belichaamd in de
-tooneelstukken van Ibsen, en tot zekere hoogte in de werken van <span class="pagenum">[<a id="pb312" href="#pb312">312</a>]</span>Björnson. Het moedige en energieke temperament van het volk dwingt hen tot praktisch
-ingrijpen in sexueele moeilijkheden, terwijl hun sterke onafhankelijkheidsinstincten
-hen afkeerig maken van de bureaucratische politie-methoden, die in Frankrijk en Duitschland
-gebloeid hebben. Zoo zijn de Scandinaviërs de natuurlijke pioniers geweest van de
-methoden ter bestrijding der venerische ziekten, waarvan men nu algemeen begint te
-erkennen dat zij de methoden zijn van de toekomst, en zij hebben het eerst ten volle,
-het systeem georganiseerd, dat venerische ziekten plaatst onder de gewone wet en ze
-behandelt als andere besmettelijke ziekten.
-</p>
-<p>De eerste schrede bij het behandelen van een venerische ziekte is er de erkende beginselen
-van aangifte op toe te passen. Iedere nieuwe toepassing van het principe stuit evenwel
-op tegenstand. Het is zonder resultaat, het is een onverantwoordelijke inquisitie
-in de zaken van het individu, het is een nieuwe belasting op den druk bezetten praktiseerenden
-medicus, enz. Zeker zal aangifte op zich zelf niet den voortgang van eenige besmettelijke
-ziekte tegengaan. Maar ze is een essentieel element in iedere poging om het voorkomen
-van de ziekte te bevorderen. Tenzij wij de juiste bijomstandigheden, locale variaties,
-en tijdelijke zwenkingen van een ziekte precies kennen, zijn wij geheel in het duister
-en kunnen we alleen maar in het wilde om ons heen slaan. Alle vooruitgang in algemeene
-hygiëne is vergezeld geweest door de vermeerderde aangifte van ziekte, en de meeste
-autoriteiten zijn het er over eens, dat die aangifte nog verder uitgestrekt moet worden,
-terwijl iedere kleine ongeriefelijkheid die hierdoor aan individuen veroorzaakt wordt
-van gering belang is, vergeleken bij de groote publieke belangen, die op het spel
-staan. Het is waar, dat een zoo groote autoriteit als Neisser twijfel uitgesproken
-heeft over den invloed van de aangifte bij gonorrhoe; de diagnose kan niet onfeilbaar
-zijn en de patienten geven dikwijls valsche namen op. Deze bezwaren zijn echter klein;
-een diagnose kan maar heel zelden onfeilbaar zijn (hoewel op dit gebied niemand zooveel
-gedaan heeft voor juiste diagnosen als Neisser zelf), en namen zijn niet noodig voor
-de aangifte, en worden ook niet vereischt in den vorm van gedwongen aangifte, die
-eenige jaren geleden in Noorwegen bestond.
-</p>
-<p>Het principe der gedwongen aangifte van venerische ziekten schijnt het eerst ingesteld
-te zijn in Pruisen, waar het dateert van 1835. Het systeem is echter niet geheel doorgevoerd,
-daar het niet verplichtend is in alle gevallen, maar alleen als naar de opinie van
-den dokter geheimhouding schadelijk zou kunnen zijn voor den patient of voor de gemeenschap;
-ze is alleen verplicht als de patient soldaat is. Deze methode van aangifte staat
-inderdaad op een verkeerde basis, ze is niet een deel van een uitgebreid gezondheidssysteem,
-maar alleen een hulpmiddel voor politiemethoden <span class="pagenum">[<a id="pb313" href="#pb313">313</a>]</span>om prostitutie te behandelen. Volgens het Scandinavische systeem berust aangifte,
-hoewel ze niet een essentieel deel van dit systeem is, op een totaal verschillende
-basis.
-</p>
-<p>Het Scandinavische stelsel is in een gewijzigden vorm onlangs in Denemarken ingevoerd.
-Dit kleine land, dat zoo dicht bij Duitschland ligt, volgde eenigen tijd lang in deze
-zaak het voorbeeld van zijn grooten nabuur en nam de politieregeling van de prostitutie
-en der venerische ziekten aan. De andere verhoudingen van het dieper in Scandinavië
-liggende Denemarken deden zich echter gelden, en in 1906 werd het systeem van contrôle
-afgeschaft en besloot Denemarken zich geheel op de systematische doorvoering van het
-reeds aangenomen gezondheidsprincipe te verlaten, hoewel er nog iets van den Duitschen
-invloed bestaat in de strikte reglementeering van de straten, en de straffen opgelegd
-aan de bordeelhouders, terwijl ze de prostitutie zelf vrij laat. Het essentieele punt
-van het tegenwoordige systeem is echter, dat de gezondheidsautoriteiten nu uitsluitend
-medici zijn. Iedereen, wat zijn maatschappelijke of finantieele positie ook is, heeft
-recht op vrije behandeling van venerische ziekten. Of hij daar gebruik van maakt of
-niet, hij is in ieder geval verplicht zich te laten behandelen. Ieder ziek persoon
-is dus, voor zoover dat bereikt kan worden, onder dokter&#x2019;s handen. Alle dokters hebben
-over zulke gevallen hun instructies; zij moeten niet alleen hun patiënten meedeelen,
-dat zij niet trouwen kunnen zoolang er nog gevaren voor infectie geacht worden te
-bestaan, maar ook, dat zij verantwoordelijk zijn voor de onkosten van de behandeling,
-zoowel als voor de gevaren, die geleden worden door personen, die ze misschien infecteeren.
-Hoewel het niet mogelijk geweest is het systeem in alle opzichten geheel werkzaam
-te doen zijn, wordt het algemeene succes ervan aangetoond door het groote vertrouwen,
-dat er nu in gesteld wordt, en het afschaffen van de politiecontrôle op de prostitutie.
-Een systeem, dat veel geleek op dat van Denemarken, werd eenige jaren geleden in Noorwegen
-ingesteld. Het principe van de behandeling van venerische ziekten op algemeene kosten
-bestaat ook in Zweden zoowel als in Finland, waar behandeling verplicht is<a class="noteref" id="xd29e7816src" href="#xd29e7816">24</a>.
-</p>
-<p>Het kan nauwelijks gezegd worden, dat het principe van aangifte tot dusverre op groote
-schaal op venerische ziekten behoorlijk is toegepast. Maar het wordt voortdurend in
-ruimer kring voorgestaan, meer speciaal in Engeland en de Vereenigde Staten<a class="noteref" id="xd29e7821src" href="#xd29e7821">25</a>, waar <span class="pagenum">[<a id="pb314" href="#pb314">314</a>]</span>het nationale temperament en de politieke tradities het systeem van politiecontrôle
-op de prostitutie onmogelijk maken&#x2014;zelfs als het meer effect had dan het in de praktijk
-heeft&#x2014;en waar het systeem van de behandeling der venerische ziekten op de basis van
-algemeene gezondheid erkend moet worden niet alleen als het beste, maar ook als het
-eenig mogelijke systeem<a class="noteref" id="xd29e7829src" href="#xd29e7829">26</a>.
-</p>
-<p>In verband hiermee is het noodig, zooals ook steeds in ruimer kring erkend wordt,
-dat er de grootste faciliteiten moeten bestaan voor de kostelooze behandeling van
-venerische ziekten; vooral het algemeen oprichten van vrije, &#x2019;s avonds geopende poliklinieken
-is noodig, want velen kunnen alleen op dezen tijd hulp en raad zoeken. In ruime mate
-wordt aan het systematisch invoeren van faciliteiten voor kostelooze behandeling de
-enorme vermindering van venerische ziekten in Zweden, Noorwegen en Bosnië toegeschreven.
-Het zijn de afwezigheid van deze faciliteiten voor behandeling en het stilzwijgend
-erkende gevoel, dat de slachtoffers van venerische ziekten geen lijders zijn, maar
-alleen misdadigers, die geen recht hebben op verzorging, die in het verleden zoo ongelukkig
-gewerkt hebben; deze twee invloeden zijn mede oorzaak van het verspreiden van ziekten,
-die te voorkomen waren geweest, of onder contrôle gebracht hadden kunnen worden.
-</p>
-<p>Als wij afstand doen van de voorvaderlijke methoden van politieregeling, als wij ons
-verlaten op de algemeene principes van medische <span class="corr" title="Bron: hygiene">hygiëne</span>, en als we voor de rest de verantwoordelijkheid voor zijn eigen goede of slechte
-daden aan het individu zelf overlaten, dan is er nog een verdere schrede te doen,
-die in principe reeds ten volle erkend is. Wij moeten ieder mensch verantwoordelijk
-stellen voor de venerische ziekten, die hij overbrengt. Zoolang wij weigeren de venerische
-ziekten te erkennen op hetzelfde niveau als andere besmettelijke ziekten, en zoolang
-wij geen volle en gunstige faciliteiten bieden voor de behandeling ervan, is het onrechtvaardig
-het individu verantwoordelijk te stellen voor het verspreiden der ziekten. Maar als
-wij het gevaar van venerische ziekten openlijk erkennen, en als we aan het individu
-vrijheid laten, dan moeten we onvermijdelijk met Duclaux zeggen, dat iedere man of
-iedere vrouw verantwoordelijk moet gesteld worden voor de ziekten, die hij of zij
-verspreidt.
-</p>
-<p>Volgens het Oldenburger strafwetboek van 1814 was het een strafbare overtreding voor
-een venerisch ziek persoon om sexueelen omgang te hebben met een gezond persoon, hetzij
-infectie het gevolg was of niet. In Duitschland is tegenwoordig echter geen <span class="pagenum">[<a id="pb315" href="#pb315">315</a>]</span>wet van deze soort, hoewel eminente Duitsche wets-autoriteiten, vooral von Liszt,
-meenen, dat een paragraaf aan het wetboek toegevoegd moest worden die zou moeten bepalen,
-dat sexueele omgang van de zijde van een persoon, die weet dat hij ziek is, gestraft
-moest worden met gevangenisstraf van niet meer dan twee jaar; deze wet niet toe te
-passen op getrouwde paren, tenzij op aanvrage van een van de partijen. Tegenwoordig
-is in Duitschland het overbrengen van venerische ziekten alleen maar strafbaar als
-een bijzonder geval van het toebrengen van lichamelijk letsel<a class="noteref" id="xd29e7845src" href="#xd29e7845">27</a>. In deze zaak is Duitschland achter bij de meeste Scandinavische landen, waar persoonlijke
-verantwoordelijkheid voor venerische ziekten wel erkend en in de praktijk doorgevoerd
-wordt.
-</p>
-<p>In Frankrijk worden, hoewel de wet niet streng en bevredigend is, aanklachten voor
-het overbrengen van syphilis met succes voor den rechter gebracht. Men is er hier
-beslist meer vóor dit vergrijp te straffen dan in Duitschland. In 1883 besprak Després
-de zaak en overwoog de bezwaren. Weinigen zullen misschien van de wet profiteeren,
-merkt hij op, maar allen zouden voorzichtiger worden door de vrees haar te overtreden;
-terwijl de moeilijkheden voor het nasporen en bewijzen van de infectie niet grooter
-zijn, zooals hij zegt, dan die van het nasporen en bewijzen van het vaderschap in
-het geval van onwettige kinderen. Després wenschte met gevangenisstraf van niet meer
-dan twee jaar, iedere persoon te straffen, die, terwijl hij wist dat hij ziek was,
-een venerische ziekte overbracht en hij wilde hen, die de besmetting overbrachten
-door onvoorzichtigheid, terwijl ze niet wisten, dat ze ziek waren, alleen beboeten<a class="noteref" id="xd29e7853src" href="#xd29e7853">28</a>. De kwestie is niet lang geleden besproken door Aurientis in een thèse de Paris.
-Hij zegt, dat de tegenwoordige Fransche wet op het overbrengen van geslachtsziekten
-aanleiding geeft tot twijfelen en moeilijk toe te passen is, maar het is zeker rechtvaardig,
-dat zij, die besmet zijn geworden en op deze wijze nadeel hebben ondervonden, gemakkelijk
-schadevergoeding zullen kunnen krijgen. Hoewel het in principe toegegeven wordt, dat
-het overbrengen van syphilis bij de gewone wet, een overtreding is, is hij het eens
-met hen, die het als een speciale overtreding zouden willen behandelen, en er een
-nieuwe en meer praktische wet voor zouden willen maken<a class="noteref" id="xd29e7859src" href="#xd29e7859">29</a>. Groote schadevergoedingen worden ook in den tegenwoordigen tijd aan de Fransche
-rechtbanken verkregen van mannen, die jonge vrouwen bij sexueelen <span class="pagenum">[<a id="pb316" href="#pb316">316</a>]</span>omgang geïnfecteerd hebben, en ook van de dokters en de moeders van met syphilis besmette
-kinderen, die de minnen geïnfecteerd hebben, aan wie ze toevertrouwd waren. Hoewel
-de Fransche strafwet in het algemeen het openbaar maken van beroepsgeheimen verbiedt,
-is het toch de plicht van den behandelenden medicus de min in zulk een geval te waarschuwen
-tegen het gevaar, dat zij loopt, maar zonder de ziekte te noemen; als hij deze waarschuwing
-nalaat, kan hij verantwoordelijk gesteld worden.
-</p>
-<p>In Engeland, zoowel als in de Vereenigde Staten, is de wet meer onbevredigend en meer
-ontoereikend, wat deze klasse van overtredingen aangaat, dan in Frankrijk. De ongelukkige
-en barbaarsche opvatting, waar we al over gesproken hebben, die een venerische ziekte
-beschouwt als het resultaat van onwettigen omgang en waarbij ze geduld moet worden
-als een rechtvaardige straf van God, schijnt in deze landen nog met noodlottige hardnekkigheid
-te blijven voortbestaan. In Engeland is het overbrengen van venerische ziekten door
-onwettigen omgang geen onrecht, waarover men een aanklacht kan indienen, als de geslachtsdaad
-uit vrije wil gedaan is, zelfs als de partij, die de infectie overbrengt, haar ziekte
-met opzet verzwegen heeft. <i lang="la">Ex turpi causâ non oritur actio</i>, heet het bondig; want er sluimert veel deugd in een Latijnschen stelregel. Geen
-wettige overtreding is begaan als een echtgenoot zijn vrouw besmet, of een vrouw haar
-man<a class="noteref" id="xd29e7872src" href="#xd29e7872">30</a>. De &#x201c;vrijheid&#x201d;, die in deze zaak genoten wordt door Engeland en de Vereenigde Staten
-wordt geïllustreerd door een Amerikaansch geval, door Dr. Isidore Dyer uit New Orleans
-aangehaald, in zijn verslag op de Brusselsche conferentie ter voorkoming van venerische
-ziekten, in 1899: &#x201c;Een patiënt met primaire syphilis weigerde zelfs kostelooze behandeling
-en had een speciaal schrift waarin zij boek hield van het aantal mannen, dat zij geïnfecteerd
-had. Toen ik haar voor het eerst zag verklaarde zij, dat het aantal twee honderd negentien
-was geworden, en dat zij zich niet wilde laten behandelen, voordat zij wraak had genomen
-op vijfhonderd mannen&#x201d;. In een gemeenschap, waar ook maar de allereerste regels van
-rechtvaardigheid heerschten, zouden faciliteiten bestaan om deze vrouw in staat te
-stellen schadevergoeding te verkrijgen van den man, die haar nadeel toegebracht had,
-en tevens te bewerken, dat hij veroordeeld werd tot een tijd gevangenisstraf. Terwijl
-ze eenige schadevergoeding kreeg voor het kwaad haar aangedaan, en de &#x201c;wraak&#x201d; kon
-genieten, waar ze naar snakte, zou zij meteen <span class="pagenum">[<a id="pb317" href="#pb317">317</a>]</span>aan de maatschappij een dienst bewezen hebben. Zij is uitgesloten van iedere handeling
-jegens de persoon, die haar in het verderf gestort heeft; maar als een soort van compensatie
-mag zij een brandpunt worden van de ziekte, mag veel levens verkorten, veel gevallen
-van dood veroorzaken, en onafzienbare schade aanrichten; en dat alles kan zij doen
-binnen haar wettige rechten. Een gemeenschap, die dezen stand van zaken aanmoedigt,
-is niet alleen immoreel, maar dom.
-</p>
-<p>Er schijnt echter, zoowel in Engeland als in de Vereenigde Staten langzamerhand een
-opvatting op den voorgrond te komen, die het overbrengen van venerische ziekten strafbaar
-stelt met zware boete of met gevangenisstraf<a class="noteref" id="xd29e7889src" href="#xd29e7889">31</a>.
-</p>
-<p>In ieder geval zou er in de wet geen nadruk op gelegd moeten worpen, dat de infectie
-&#x201c;met voorkennis&#x201d; overgebracht is. Iedere formeele beperking van deze soort is onnoodig,
-omdat in zulk een geval het hof altijd de onwetendheid of zelfs maar de nalatigheid
-van dengene, die het misdrijf doet, in aanmerking neemt, en ze is nadeelig, omdat
-ze een verordening zonder resultaat kan maken en een premie kan stellen op onwetendheid;
-de echtgenooten, die hun vrouwen met gonorrhoe infecteeren onmiddellijk nà het huwelijk,
-hebben dat gewoonlijk uit onwetendheid gedaan en het moest in elk geval noodig voor
-hen zijn te bewijzen, dat zij in hun onwetendheid versterkt zijn door medischen raad.
-Er wordt soms gezegd, dat de bestaande wet gebruikt zou kunnen worden om processen
-van deze soort te doen voeren, en dat er geen grootere faciliteiten gegeven moeten
-worden, uit vrees voor toenemende pogingen tot afpersing. De nutteloosheid van de
-wet op het oogenblik blijkt uit het feit, dat het zelden of nooit gebeurt, dat er
-eenige poging gedaan wordt om haar te gebruiken, terwijl er niet alleen een aantal
-bestaande strafbare overtredingen zijn, die het onderwerp zijn van pogingen tot afpersing,
-maar afpersing kan zelfs voorkomen in compromitteerende handelingen, die in het geheel
-niet wettig strafbaar zijn. Bovendien is de poging om geld af te persen op zichzelf
-een overtreding, die in de gerechtshoven altijd streng behandeld wordt.
-</p>
-<p>Er is een begin aan te wijzen van een erkenning, dat het overbrengen van een venerische
-ziekte een zaak is, waarvan wettig <span class="pagenum">[<a id="pb318" href="#pb318">318</a>]</span>nota kan genomen worden in de Engelsche gerechtshoven. Het is nu een uitgemaakte zaak,
-dat het infecteeren van een vrouw door haar echtgenoot beschouwd kan worden als de
-wreedheid, die, volgens de tegenwoordige wet, bewezen moet worden, gevoegd bij echtbreuk,
-voordat een vrouw echtscheiding van haar echtgenoot kan verkrijgen. In 1777 stelde
-Restif de la Bretonne voor in zijn <i lang="fr">Gynographes</i>, dat het overbrengen van een venerische ziekte op zichzelf een voldoende grond zou
-wezen voor echtscheiding; dit wordt echter tegenwoordig niet algemeen aangenomen<a class="noteref" id="xd29e7901src" href="#xd29e7901">32</a>.
-</p>
-<p>Er wordt soms gezegd, dat het zeer juist is het individu wettelijk verantwoordelijk
-te stellen voor de venerische ziekte, die hij overbrengt, maar dat de moeilijkheden
-om die verantwoordelijkheid te doen aanvaarden toch zouden blijven bestaan. En zij,
-die deze moeilijkheden toegeven, antwoorden dikwijls, dat wij in het ergste geval
-een middel in handen moesten hebben om het verantwoordelijkheidsgevoel te ontwikkelen;
-den man, die willens en wetens het gevaar liep zulk een infectie over te brengen,
-zou men moeten doen voelen, dat hij niet meer binnen zijn wettige rechten was, maar
-dat hij een slechte daad gedaan had. Zoo komen wij tot wat nu algemeen begint erkend
-te worden als de voornaamste en centrale methode voor het bestrijden van venerische
-ziekten; wij moeten aannemen, dat het principe van individueele verantwoordelijkheid
-in deze levenssfeer heerscht. Georganiseerde sanitaire en medische voorzorgen, en
-behoorlijke wettelijke bescherming voor hen, die schade geleden hebben, hebben geen
-uitwerking zonder den opvoedenden invloed van elementaire hygiënische voorlichting,
-gesteld in het bezit van iederen jongen man en iedere jonge vrouw. In een sfeer, die
-noodzakelijk zoo intiem is, kunnen medische organisatie en wettelijke hulp nooit afdoende
-zijn; kennis is noodig bij iedere schrede van ieder individu, om te leiden en zelfs
-te wekken dien zin van persoonlijke moreele verantwoordelijkheid, die hier altijd
-heerschen moet. Overal, waar het belang van deze kwesties duidelijk begint erkend
-te worden&#x2014;en vooral op de Congressen van de Duitsche Maatschappij ter Bestrijding
-van Venerische Ziekten&#x2014;lost het probleem zich voornamelijk op in een van opvoeding<a class="noteref" id="xd29e7909src" href="#xd29e7909">33</a>. En hoewel de publieke opinie en de <span class="pagenum">[<a id="pb319" href="#pb319">319</a>]</span>praktijk tegenwoordig in Duitschland meer geavanceerd zijn dan ergens anders, begint
-de overtuiging van deze noodzakelijkheid nauwelijks minder uitgesproken te worden
-in alle andere beschaafde landen, in Engeland en Amerika evenzeer als in Frankrijk
-en de Scandinavische landen.
-</p>
-<p>Een bekendheid met de gevaren van ziekte bij sexueelen omgang, zoowel in als buiten
-het huwelijk&#x2014;en ook geheel afgezien van sexueelen omgang,&#x2014;is een verder stadium van
-die sexueele opvoeding, die, zooals wij reeds gezien hebben, wat de elementen aangaat,
-op een zeer jongen leeftijd moet beginnen. Jonge mannen en jonge meisjes moesten leeren,
-zooals de beroemde <span class="corr" id="xd29e7920" title="Bron: Australische">Oostenrijksche</span> economist Anton von Menger, kort voor zijn dood in zijn uitstekend boek <i lang="de">Neue Sittenlehre</i> schreef, dat het voortbrengen van kinderen een misdaad is als de ouders syphilitisch
-zijn of op andere wijze door chronische overerfelijke besmettelijke ziekten niet geschikt.
-Inlichtingen over venerische ziekten moeten echter niet gegeven worden voor <a id="xd29e7926"></a>het intreden van de puberteit. Het is niet noodig en niet wenschelijk medische kennis
-te verstrekken aan jonge jongens en meisjes en ze te waarschuwen tegen gevaren, waarvan
-er nog weinig kans is, dat ze er aan blootgesteld zullen worden. Het is als de leeftijd
-der sterke sexueele instincten begint, hetzij deze werkelijk of alleen maar mogelijk
-zijn, dat de gevaren van het toegeven aan de instincten onder sommige omstandigheden,
-duidelijk voor den geest moeten gesteld worden. Niemand, die nadenkt over de werkelijke
-feiten van het leven, behoeft er aan te twijfelen, dat het in de hoogste mate wenschelijk
-is, dat iedere jonge man en ieder jong meisje, dat den volwassen leeftijd nadert,
-eenige elementaire kennis moest verkrijgen van algemeene feiten betreffende venerische
-ziekten, tuberculose en alcoholisme. Deze drie &#x201c;geesels der beschaving&#x201d; zijn zoo wijd
-verspreid, zoo fijn en menigvuldig in hun uitwerking, dat iedereen in zijn leven er
-mee in aanraking komt, en dat ieder de kans loopt te lijden, zelfs voordat hij er
-op verdacht is, misschien hopeloos en voor altijd, door de gevolgen van deze aanraking.
-Vage declamaties over immoraliteit en nog vagere waarschuwingen er tegen hebben geen
-effect en hebben geen zin, terwijl rhetorische overdrijving onnoodig is. Een zeer
-eenvoudige en beknopte uiteenzetting van de werkelijke feiten der gevaren, die het
-leven bedreigen, is volkomen voldoende. Deze behoefte voorbij te zien is alleen mogelijk
-voor hen, die een gevaarlijk lichtzinnige levensbeschouwing hebben.
-</p>
-<p>De jonge vrouw, evenzeer als de jonge man, heeft behoefte aan deze voorlichting. Er
-zijn nog altijd menschen, die meenen, dat, hoewel het noodig kan zijn den jongen man
-in te lichten, het &#x2019;t beste is zijn zuster rein te laten, zooals zij het noemen, onbekend
-met de feiten van het leven. Dit is juist wat we niet moeten doen. Het is inderdaad
-wenschelijk, dat allen bekend zullen zijn <span class="pagenum">[<a id="pb320" href="#pb320">320</a>]</span>met de feiten, die van zooveel belang zijn voor ieder mensch, zelfs als hij er zelf
-niet persoonlijk mee in aanraking komt. Maar het meisje komt er nog meer mee in aanraking
-dan de man. Een man heeft de zaak meer in zijn macht, en als hij dat wenscht, kan
-hij al de grovere gevaren van aanraking met venerische ziekten vermijden. Maar met
-de vrouw is dat anders. Hoe rein zij zelf ook moge zijn, zij kan er niet zeker van
-zijn, dat ze niet te waken zal hebben tegen de mogelijkheid van ziekten in haar toekomstigen
-echtgenoot zoowel als in hen, aan wie zij misschien het geluk van haar kind toevertrouwt.
-Het is een mogelijkheid, die de vrouw van beschaving, wel verre van ervan vrij te
-zijn, meer kans heeft te ontmoeten dan de vrouw uit den werkmansstand, want venerische
-ziekten komen minder voor onder de armen, dan onder de rijken<a class="noteref" id="xd29e7932src" href="#xd29e7932">34</a>. De zorgvuldige medicus acht het zijn plicht, zelfs als zijn patient een geestelijke
-is, te vragen of hij syphilis gehad heeft, en de geestelijke van den meest streng
-correcten levenswandel erkent de noodzakelijkheid van zulk een vraag; hij zal misschien
-glimlachen, maar hij zal zich zelden beleedigd gevoelen. De verhouding tusschen man
-en vrouw is nog veel intiemer en belangrijker dan die tusschen dokter en patient,
-en een vrouw is niet ontheven van de noodzakelijkheid van zulk een vraag aan haar
-toekomstigen echtgenoot door de overtuiging, dat het antwoord zeker gunstig moet zijn.
-Bovendien kan het in sommige gevallen zeer goed zijn, dat zij, als zij voldoende ingelicht
-is, het middel kan worden om hem, eer het te laat is, te bewaren voor de schuld van
-een te vroeg huwelijk en de noodlottige gevolgen daarvan, en dat zij zoo zijn altijddurende
-dankbaarheid verdient. En zelfs als zij er niet in slaagt die te verkrijgen, dan heeft
-ze toch nog haar plicht jegens zichzelf en jegens het toekomstig geslacht, dat haar
-kinderen zullen helpen vormen, te vervullen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">In de meeste landen begint men overtuigd te worden van de noodzakelijkheid om jonge
-vrouwen, evenzeer als jonge mannen, met betrekking tot de venerische ziekten in te
-lichten. Zoo vindt in Duitschland Max Flesch, in zijn <i lang="de">Prostitution und Frauenkrankheiten</i>, dat men alle meisjes aan het einde van haar schoolleven moest inlichten omtrent
-de ernstige physieke en maatschappelijke gevaren, waaraan vrouwen in het leven zijn
-blootgesteld. In Frankrijk eischt Duclaux (in zijn <i lang="fr">L&#x2019;Hygiène Sociale</i>) met nadruk, dat vrouwen niet langer onwetend moeten worden gehouden. &#x201c;Reeds nu&#x201d;,
-zegt hij, &#x201c;kunnen dokters, die tegen hun wil door hun ambtsgeheim medeschuldigen van
-den echtgenoot geworden zijn, u vertellen van de ironische blikken, die zij somtijds
-ontmoeten, als zij trachten een vrouw te misleiden aangaande de oorzaken <span class="pagenum">[<a id="pb321" href="#pb321">321</a>]</span>van haar kwalen. De dag van opstand tegen de maatschappelijke leugen, die zooveel
-slachtoffers gemaakt heeft, begint te naderen, en dan zult ge genoodzaakt zijn vrouwen
-te leeren wat zij moeten weten om zich tegen u te beveiligen&#x201d;. Het gaat in Amerika
-precies zoo. Hervorming op dit gebied, zegt Isidore Dyer, moet als devies voeren het
-motto, &#x201c;Kennis is Gezondheid&#x201d;, zoowel voor het lichaam als voor den geest, voor vrouwen
-zoowel als voor mannen. In een discussie, geopend door Denslow Lewis, op de jaarlijksche
-vergadering van de <span lang="en">American Medical Association</span> in 1901 over de bestrijding van de venerische ziekten (<i lang="en">Medico-Legal Journal</i>, Juni en September 1903), was men het er onder de sprekers tamelijk wel over eens,
-dat de voornaamste methode de opvoeding was, de opvoeding van vrouwen evenzeer als
-van mannen. &#x201c;Opvoeding is de eenige weg tot verbetering&#x201d;, verklaarde een van de sprekers
-(Seneca Egbert, uit Philadelphia) &#x201c;en we zullen nooit veel vooruitkomen, voordat iedere
-jonge man en iedere jonge vrouw, zelfs vóór zij verliefd worden en verloofd raken,
-weten wat venerische ziekten zijn, en wat het zeggen wil als zij iemand trouwen, die
-er aan lijdt&#x201d;. &#x201c;Voedt vader en moeder op, en zij zullen hun zoons en dochters opvoeden&#x201d;,
-roept Egbert Grandin uit, vooral met betrekking tot gonorrhoe (<i lang="en">Medical Record</i>, May 26, 1906); &#x201c;Ik leg den nadruk op de dochter, omdat zij het meest zal lijden
-door de besmetting, en het is haar recht te weten, dat zij op haar hoede moet zijn
-zoowel voor den lijder aan gonorrhoe als voor den alcoholist&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Wij moeten ten volle het feit onder de oogen zien, dat de vrouw zelf verantwoordelijk
-gesteld moet worden, evenzeer als de man, voor het verzekeren van de juiste voorwaarden
-van een huwelijk dat zij plan heeft aan te gaan. In de praktijk mag ongetwijfeld die
-verantwoordelijkheid eerst worden toevertrouwd aan ouders of voogden. Het is onredelijk,
-dat er aan een van beide zijden eenige valsche schaamte zou gevoeld worden over deze
-zaak. Geldzaken en kwesties van inkomen worden vóór het huwelijk besproken, en nu
-de publieke opinie gezonder wordt zal niemand de noodzakelijkheid in twijfel trekken
-van het bespreken van de nog ernstiger kwestie der gezondheid, evenzeer die van den
-toekomstigen bruidegom als die van de bruid. Een groote mate van ziekte en ongeluk
-in het huwelijk zou voorkomen worden als, voordat een engagement geheel voor gesloten
-verklaard werd, beide partijen zich door een dokter lieten onderzoeken en hem het
-recht toekenden het resultaat van dat onderzoek aan de andere partij mede te deelen.
-Zulk een onderzoek zou zich veel verder dan de venerische ziekten uitstrekken. Als
-de noodzakelijkheid ervan algemeen erkend werd, zou dat een einde maken aan veel bedrog,
-dat nu bij het aangaan van het huwelijk gepleegd wordt. Het gebeurt tegenwoordig voortdurend,
-dat de eene partij of de andere het bestaan verbergt van de een of andere ernstige
-kwaal, die spoedig na het huwelijk ontdekt wordt, soms met een pijnlijken en verontrustenden
-schok&#x2014;bv. wanneer een man zijn vrouw op den huwelijksavond in een aanval van vallende
-ziekte vindt&#x2014;en altijd met het bittere gevoel dat men er in geloopen is. Er kan geen
-redelijken twijfel aan bestaan, dat zulk verbergen een voldoende reden is tot echtscheiden.
-Sir Thomas More trachtte <span class="pagenum">[<a id="pb322" href="#pb322">322</a>]</span>ongetwijfeld tegen zulk bedrog te waken, waar hij in zijn <i lang="la">Utopia</i> voorschreef, dat iedere partij voor het huwelijk naakt aan de andere partij zou vertoond
-worden. De dwaze ceremonie, die hij beschrijft, berustte op een verstandig idee, want
-het is belachelijk, als het niet dikwijls in zijn gevolgen tragisch was, dat eenig
-persoon zou genoodzaakt zijn in de meest intieme verhouding te leven met iemand, van
-wie hij of zij maar een klein deel gezien heeft.
-</p>
-<p>Het kan noodig zijn er op te wijzen, dat iedere stap in deze richting de spontane
-handeling moet zijn van individuen, die hun leven inrichten naar de regels van een
-verlicht geweten, en niet ingevoerd kan worden door het bevel van de gemeenschap,
-die bij de wet haar bevelen doorzet. In deze zaken kan de wet eerst komen aan het
-einde en niet aan het begin. In de essentieele zaken van het huwelijk en de voortplanting,
-worden de wetten eerst gemaakt in het brein en het geweten van individuen als leiddraad
-voor henzelf. Zoolang zulke wetten niet belichaamd zijn in de werkelijke praktijk
-van de groote meerderheid der gemeenschap is het nutteloos voor regeeringen om ze
-bij statuten te bepalen. Zij zullen geen uitwerking hebben of anders zullen ze nog
-erger dan geen uitwerking hebben, doordat ze verkeerdheden in het leven roepen, die
-niet bedoeld waren. Wij kunnen alleen tot den wortel van de zaak komen door aan te
-dringen op opvoeding in moreele verantwoordelijkheid en onderwijs in feiten.
-</p>
-<p>De kwestie doet zich voor, wie de beste persoon is om dit onderwijs te geven. Zooals
-we gezien hebben, kan er weinig twijfel aan zijn, dat vóor de puberteit de ouders
-en voornamelijk de moeder, de juiste leermeesters van hun kinderen zijn op sexueel
-gebied. Maar nà de puberteit is de zaak veranderd. De jongen en het meisje worden
-minder ontvankelijk voor den invloed der ouders, er ontstaat een zekere beschroomdheid
-aan beide kanten, en de ouders bezitten maar zelden de meer technische kennis, die
-nu vereischt wordt. Op dit stadium wordt het wenschelijk, dat de hulp van den dokter,
-van den huisdokter, als hij de juiste eigenschappen voor de taak bezit, moet worden
-ingeroepen. De methode, die gewoonlijk aanbevolen wordt, en die reeds nu in ruimen
-kring in praktijk gebracht wordt, is die van het houden van lezingen, die de voornaamste
-feiten over venerische ziekten, de gevaren ervan en de onderwerpen, die daarmee in
-verband staan uiteen zetten<a class="noteref" id="xd29e7973src" href="#xd29e7973">35</a>. Deze methode is uitstekend. Zulke lezingen moesten bij tusschenpoozen door medici
-gehouden worden in alle groote steden, in havenplaatsen, in onderwijs-inrichtingen
-en militaire centra, waar <span class="pagenum">[<a id="pb323" href="#pb323">323</a>]</span>een groot aantal jonge menschen te zamen zijn. Het moest de taak van de opvoedkundige
-autoriteiten van genoemde centra zijn, hetzij de lezingen zelf te organiseeren, hetzij
-aan hen, die gezag uitoefenen over jonge menschen of ze in dienst hebben, den plicht
-op te dragen voor zulke lezingen te zorgen. De lezingen moeten opengesteld worden
-voor allen, die den leeftijd van zestien jaar bereikt hebben.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">In Duitschland schijnt het principe van onderwijs door middel van lezingen over venerische
-ziekten reeds doorgevoerd te zijn, in ieder geval wat jonge mannen betreft, en van
-zulke lezingen wordt voortdurend meer gebruik gemaakt. In 1907 richtte de Minister
-van Onderwijs cursussen op over sexueele <span class="corr" title="Bron: hygiene">hygiëne</span> en venerische ziekten, die door dokters gehouden werden; het bijwonen ervan werd
-evenwel niet verplichtend gesteld. De cursussen, die tegenwoordig veelal door medici
-aan de hoogere klassen van de Duitsche lagere scholen over de algemeene grondbeginselen
-van sexueele anatomie en physiologie gegeven worden, omvatten bijna altijd sexueele
-<span class="corr" title="Bron: hygiene">hygiëne</span> met speciale verwijzing naar venerische ziekten (zie bv, <i lang="de">Sexualpädagogik</i>, blz. 131&#x2013;153). Ook in Oostenrijk worden lezingen gehouden over persoonlijke hygiëne
-en de gevaren van venerische ziekten worden aan de leerlingen, die op het punt zijn
-het gymnasium te verlaten en naar de universiteit te gaan, uiteengezet; de werkliedenclubs
-hebben cursussen ingesteld over dezelfde onderwerpen, ook gehouden door medici. In
-Frankrijk werken vele beroemde mannen, zoowel in als buiten de medische wereld voor
-de zaak van het onderwijs aan jonge menschen in sexueele <span class="corr" title="Bron: hygiene">hygiëne</span>, hoewel zij tegen een meer hardnekkige mate van vooroordeel en preutschheid te strijden
-hebben van de zijde der middenklasse dan men in de Duitsche landen kan vinden. De
-<span lang="fr">Commission Extraparlementaire du Régime des Moeurs</span>, te zamen met Augagneur, Alfred Fournier, Yves Guyot, Gide en andere beroemde professoren,
-leeraars enz., heeft zich onlangs uitgesproken ten gunste van het officieel instellen
-van onderwijs in de sexueele <span class="corr" title="Bron: hygiene">hygiëne</span>, te geven in de hoogste klassen van de lycées, of in de eerste klassen van het eerste
-leerjaar van de universiteit; zulk onderwijs, beweert men, zou niet alleen de noodige
-kennis geven, maar het zou ook den zin voor moreele verantwoordelijkheid aankweeken.
-Er is in Frankrijk ook een werkzame en beroemde <span lang="fr">Société Française de Prophylaxie Sanitaire et Morale</span>, die niet officieel is en die openbare lezingen houdt over sexueele hygiëne. Fournier,
-Pinard, Burlureaux en andere uitstekende medici hebben over dit onderwerp vlugschriften
-geschreven om in het openbaar te doen uitdeelen (zie bv. <i lang="fr">Le <span class="corr" id="xd29e8008" title="Bron: Progès">Progrès</span> Médical</i> van September 1907). In Engeland en de Vereenigde Staten is nog heel weinig gedaan
-in deze richting, maar in de Vereenigde Staten ten minste begint de publieke opinie
-ten gunste van deze actie snel te veranderen (zie bv. W.&nbsp;A. Funk, &#x201c;<span lang="en">The Venereal Peril</span>&#x201d;, <i lang="en">Medical Record</i>, April 13, 1907). De &#x201c;<span lang="en">American Society of Sanitary and Moral Prophylaxis</span>&#x201d; (gebaseerd op de maatschappij, die in 1900 in Parijs gesticht werd door Fournier)
-werd in 1905 in New-York opgericht. Er zijn meer dergelijke maatschappijen in Chicago
-en Philadelphia. Het voornaamste doel is het bestudeeren van venerische ziekten en
-het aansturen op controleering ervan van staatswege. Dokters en leeken, zoowel mannen
-als vrouwen zijn lid. Lezingen en besprekingen worden nu onder bescherming van deze
-genootschappen met toenemend succes gehouden voor kleine groepen jonge vrouwen, die
-in maatschappelijke betrekkingen werkzaam zijn, op andere wijzen; de instelling der
-lezingen blijkt een uitstekende methode te zijn om de jonge vrouwen van den werkmansstand
-te bereiken, Zoowel mannelijke als vrouwelijke dokters nemen deel aan de lezingen
-(Clement Cleveland, <span lang="en">Presidential Address</span> over &#x201c;<span lang="en">Prophylaxis of Venereal Diseases</span>&#x201d;, <i lang="en">Transactions American Gynaecological Society</i>, Philadelphia, deel XXXII, 1907<span class="corr" id="xd29e8031" title="Niet in bron">)</span>.
-</p>
-<p>Een belangrijk hulpmiddel bij het uitvoeren van de taak der sexueele hygiëne, <span class="pagenum">[<a id="pb324" href="#pb324">324</a>]</span>en tevens voor het verspreiden van nuttige kennis, wordt verschaft door het geven
-van een kaart ter inlichting over hygiënische zaken aan iederen syphilitischen patiënt
-in klinieken, waar zulke gevallen behandeld worden, mèt een waarschuwing tegen de
-gevaren van een huwelijk binnen vier of vijf jaar na de infectie, en in geen geval
-zonder medischen raad. Zulk een gedrukte instructie in duidelijke, eenvoudige en scherpe
-taal moest aan iederen syphilis-patiënt in handen gegeven worden als een zaak van
-gewoonte, en het zou even goed zijn een daarmee overeenkomende kaart te hebben voor
-gonorrhoe-patiënten. Dit plan is reeds in sommige hospitalen ingevoerd, en het is
-een zoo eenvoudige en goede voorzorgsmaatregel, dat ze zonder twijfel algemeen aangenomen
-zal worden. In sommige landen wordt deze maatregel op ruimer schaal toegepast. Zoo
-worden in Oostenrijk, als het resultaat van de beweging, waarin verschillende universiteitsprofessoren
-een werkzaam deel genomen hebben, blaadjes en circulaires verspreid onder jonge werklieden,
-fabrieksarbeiders, studenten en leerlingen, die de handelsscholen verlaten, waarin
-in het kort de voornaamste symptomen uiteengezet worden van venerische ziekten en
-die waarschuwen tegen kwakzalvers en geheime middelen.
-</p>
-<p>In Frankrijk, waar groote maatschappelijke kwesties soms met meer ridderlijken moed
-aangevat worden dan ergens anders, zijn de gevaren van syphilis, en de maatschappelijke
-positie van de prostituée, behalve door medici, ook door beroemde romanschrijvers
-en dramatici behandeld. Huysmans riep deze beweging in het leven met zijn eersten
-roman, <i lang="fr">Marthe</i>, die onmiddellijk door de politie werd onderdrukt. Kort daarna publiceerde Edmond
-de Goncourt <i lang="fr">La Fille Elisa</i>, de eerste belangrijke roman van deze soort door een bekend schrijver. Deze was met
-veel terughouding geschreven en was geen werk van hooge artistieke waarde, maar de
-schrijver zag een groot maatschappelijk probleem moedig onder de oogen en zette duidelijk
-de nadeelen van de gewone houding jegens de prostitutie uiteen. De roman werd tot
-drama bewerkt en door Antoine gespeeld in het <span lang="fr">Théâtre Libre</span>, maar toen, in 1891, Antoine dit wilde opvoeren op het Porte-Saint-Martintooneel,
-kwam de censor tusschenbeide en verbood de opvoering om de &#x201c;<span lang="fr">contexture générale</span>&#x201d; ervan. De Minister van Opvoeding verdedigde dit besluit, op grond dat er veel in
-het stuk was dat tegenzin en walging zou opwekken. &#x201c;Afstooting is hier moreeler dan
-aantrekking&#x201d;, riep Paul Déroulède uit, en de couranten critiseerden een veroordeeling,
-die op het tooneel al de pikante onfatsoenlijkheden, die de prostitutie begunstigen,
-duldt, maar die geen aanval op de prostitutie verdragen kan. In later jaren hebben
-de broeders Margueritte, zoowel in romans als in tijdschriften, in ruime mate hun
-groote bekwaamheden en hun hooge literaire kunde dienstbaar gesteld aan de moedige
-en verlichte voorspraak van vele maatschappelijke hervormingen. Victor Margueritte
-heeft in zijn <i lang="fr">Prostituée</i> (1907)&#x2014;een roman, die in ruimen kring de aandacht getrokken heeft en in verschillende
-talen vertaald is&#x2014;getracht den toestand der vrouwen in onze bestaande maatschappij
-te beschrijven, en meer speciaal den toestand van de prostituée onder wat hij beschouwt
-als een hatelijk en onrechtvaardig systeem, het systeem, dat nu nog bestaat. Het boek
-is een getrouw beeld van de werkelijke feiten, dank zij de hulp, die de schrijver
-ontving van de Parijsche <span lang="fr">Préfecture de Police</span>, en voor een groot deel om die reden is het een niet geheel bevredigend kunstwerk,
-maar het geeft een levendig en scherp beeld van de wreedheid, onverschilligheid en
-huichelachtigheid, die zoo dikwijls door mannen aan vrouwen betoond wordt; het is
-een boek, dat om die reden niet in tè ruimen kring gelezen kan worden. Een van de
-meest bekende van de moderne tooneelstukken is <i lang="fr">Les Avariés</i> van Brieux (1902). Deze beroemde dramatist, zelf een medicus, draagt zijn stuk op
-aan Fournier, den grootsten der syphilographen. &#x201c;Ik denk met u&#x201d;, schrijft hij hier,
-&#x201c;dat syphilis veel van zijn gevaarlijkheid zal verliezen, zoodra het mogelijk is openlijk
-te spreken van een kwaad, dat nòch een schande nòch een straf is, en wanneer zij,
-die er aan lijden, wetende welke ellenden zij misschien kunnen verspreiden, beter
-hun plicht zullen begrijpen <span class="pagenum">[<a id="pb325" href="#pb325">325</a>]</span>jegens anderen en jegens zichzelf<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>. De geschiedenis, die in het drama ontwikkeld wordt, is de oude en typische geschiedenis
-van den jongen man, die zijn jonggezellenleven doorleefd heeft op wat hij beschouwt
-als een fatsoenlijke en regelmatige wijze, daar hij maar twee meisjes gehad heeft,
-die geen van beide prostituée waren; maar aan het einde van dezen tijd, bij een vroolijk
-souper, waar hij afscheid neemt van zijn jonggezellenleven, vergeet hij zich en wordt
-met syphilis geïnfecteerd; zijn huwelijk nadert en hij gaat naar een beroemd specialist,
-die hem waarschuwt, dat behandeling tijd kost en dat een huwelijk voor verscheidene
-jaren onmogelijk is; hij vindt echter een kwakzalver, die het op zich neemt hem in
-een half jaar te genezen; aan het einde van dezen tijd trouwt hij; een syphilitisch
-kind wordt geboren; zijn vrouw ontdekt den stand van zaken en verlaat het huis om
-naar haar ouders terug te keeren; haar verontwaardigde vader, een lid van het Parlement,
-komt in Parijs; het stuk eindigt bij den grooten specialist, die eindelijk eenige
-vrede en hoop in de familie brengt. De moraal van het stuk is in hoofdzaak deze, dat
-het de plicht is van de ouders van de bruid vóor het huwelijk te informeeren naar
-de gezondheid van den bruidegom; dat de bruidegom een attest van den dokter moet overleggen;
-dat bij ieder huwelijk de rol van den dokter minstens even belangrijk is als die van
-den notaris. Zelfs als het een minder goed kunstwerk was, toch zou <i lang="fr">Les Avariés</i> een stuk blijven, dat uit een maatschappelijk en opvoedkundig oogpunt alleen, door
-allen, die den jongelingsleeftijd bereikt hebben, moest gezien worden.
-</p>
-<p>Een andere zijde van hetzelfde probleem wordt beschreven in <i lang="fr">Plus Fort que le Mal</i>, een boek, dat in dramatischen vorm geschreven is (niet als een goed samengesteld
-tooneelstuk, dat bedoeld is voor het tooneel) door een beroemd Fransch medisch schrijver,
-die hier den naam aanneemt van Espy de Metz. De schrijver (die echter niet voor zijn
-eigen zaak pleit) vraagt om een meer sympathieke houding jegens hen, die aan syphilis
-lijden, en hoewel hij met veel minder dramatische vaardigheid schrijft dan Brieux,
-en zijn moraal nauwelijks in een zoo duidelijken vorm weet te gieten, is zijn werk
-een belangrijke bijdrage tot de dramatische literatuur van de syphilis.
-</p>
-<p>Het zal waarschijnlijk wel eenigen tijd duren eer deze kwesties, belangrijk als zij
-zijn uit dramatisch en maatschappelijk oogpunt, op het Engelsche of het Amerikaansche
-tooneel ingevoerd zijn. Het is een opmerkelijk feit, dat, niettegenstaande het Puriteinsche
-element, dat nog in de Angelsaksische gedachte en gevoel over het algemeen bestaat,
-de Puriteinsche levensbeschouwing nooit hare uitdrukking gevonden heeft in het Engelsche
-of Amerikaansche drama. Op het Engelsche tooneel mag men zelfs niet zinspelen op de
-tragische zijde der losbandigheid; de ondeugd moet altijd verleidelijk gemaakt worden,
-zelfs als een <i lang="fr">deus ex machina</i> toch zorgt, dat ze op het eind haar loon krijgt. Zooals Mr. Bernard Shaw gezegd heeft,
-bant het Engelsche tooneel geenszins de ondeugd; alleen wil het, dat ze aantrekkelijk
-gemaakt zal worden; de bekoringen ervan worden op den voorgrond gesteld, de straf
-ervoor verborgen. &#x201c;Nu is het nutteloos te beweren, dat het tooneel niet de juiste
-plaats is voor het voorstellen en bespreken van onwettige verbintenissen, bloedschande
-en venerische ziekten. Als het tooneel de juiste plaats is voor het vertoonen en bespreken
-van verleiding, echtbreuk, promiscuïteit en prostitutie, dan moet het geopend worden
-voor het vertoonen van al de gevolgen van deze dingen, anders zal het de natie demoraliseeren&#x201d;.
-</p>
-<p>De impuls om te eischen, dat de ondeugd altijd aantrekkelijk moet zijn, is werkelijk,
-wat de schijn ook moge wezen, geen slechte impuls. Hij komt voort uit een geestelijke
-verwarring, een gewone psychische neiging, die zich in het geheel niet beperkt tot
-Angelsaksische landen, en zelfs meer in het oog springt onder de beter opgevoede menschen.
-Er is hier een verwarring van het aesthetische met het moreele, en wat walging opwekt,
-wordt beschouwd als immoreel. In Frankrijk werd van de romans van Zola, den grootsten
-voorvechter voor de moraal, langen tijd geloofd, dat zij immoreel waren, omdat zij
-<span class="pagenum">[<a id="pb326" href="#pb326">326</a>]</span>dikwijls walging opwekten. Hetzelfde gevoelen is nog meer verspreid in Engeland. Als
-een prostituée ten tooneele gebracht wordt, en als ze mooi is, goed-gekleed en verleidelijk,
-dan kan ze het geheele stuk doorzeilen en iedereen is tevreden. Maar als ze niet bijzonder
-mooi zou zijn, goed-gekleed, of verleidelijk, als het duidelijk bleek, dat zij ziek
-was en roekeloos anderen infecteerde met haar ziekte, als er op gezinspeeld werd,
-dat zij nu en dan leelijke taal kon uitslaan, als om kort te gaan, een beeld gegeven
-werd van het leven&#x2014;dan zouden we hooren, dat de ongelukkige dramatist iets gemaakt
-had, dat &#x201c;walgelijk&#x201d; was en &#x201c;immoreel&#x201d;. Walgelijk zou het kunnen zijn, maar juist
-daarom zou het moreel zijn. Er is hier een onderscheid, waarop de psycholoog niet
-te dikwijls kan wijzen, de moralist niet te dikwijls den nadruk leggen kan.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het ligt niet op den weg van den medicus zijn eigen taak als leeraar gecompliceerd
-en verward te maken door ze te vermengen met beschouwingen, die tot de geestelijke
-sfeer behooren. Maar terwijl hij onpartijdig zijn speciale werk doet door de jonge
-menschen voor te lichten, zal hij altijd goed doen zich te herinneren, dat er in den
-geest van den jongeling, zooals we in een vorig hoofdstuk hebben moeten aantoonen,
-een spontane kracht is, die werkt ten gunste van de sexueele hygiëne. Zij, die gelooven,
-dat de geest van den jongeling alleen maar uit is op zinnelijk toegeven, zijn er niet
-minder naast en hebben niet minder nadeeligen invloed, dan zij, die het voor mogelijk
-en wenschelijk houden, dat jonge menschen in volkomen <span class="corr" id="xd29e8085" title="Bron: ontwetendheid">onwetendheid</span> blijven over sexueele zaken. Hoe verborgen, onderdrukt, of vervormd&#x2014;gewoonlijk door
-de misplaatste en voorbarige ijver van dwaze ouders en leeraren&#x2014;er ontstaan in de
-puberteit ideale aandriften, die, al wortelen zij ook in de sekse, toch in hun doel
-boven de sekse uitkomen. Deze kunnen veel machtiger gidsen worden voor den physieken
-sekse-impuls, dan zuiver materieele of zelfs hygiënische overwegingen.
-</p>
-<p>Het is tijd deze beschouwing over het voorkomen van venerische ziekten samen te vatten
-en te eindigen, welke ziekten, al mogen ze aan den oppervlakkigen beschouwer alleen
-maar een medische en gezondheidskwestie toeschijnen, buiten de sfeer van den psycholoog,
-toch bij nauwkeuriger beschouwing blijken in nauw verband te staan zelfs met de meest
-geestelijke opvatting van de sexueele verhoudingen. Niet alleen zijn venerische ziekten
-de vijanden van de fijnere ontwikkeling van het ras, maar wij kunnen niet komen tot
-een gezonde en mooie beschouwing van de verhoudingen van de seksen, zoo lang deze
-ieder oogenblik in hun oorsprong kunnen worden bedorven en ondermijnd. Wij kunnen
-nog niet precies den tijd berekenen, die moet verloopen eer, voor zoover Europa tenminste
-betreft, syphilis en gonorrhoe heengezonden zijn naar dat vagevuur van monsterachtige
-oude doode kwalen, waar pest en melaatschheid heengegaan zijn en waar de pokken al
-dicht bij zijn. Maar de maatschappij begint te erkennen, dat ook op dit gebied de
-wapenen licht en lucht moeten toegelaten worden, <span class="pagenum">[<a id="pb327" href="#pb327">327</a>]</span>het zwaard en het harnas, waarmee alleen alle ziekten kunnen worden bestreden. Zooals
-we gezien hebben, zijn er vier methoden, waarop in de meer verlichte landen venerische
-ziekten nu beginnen bestreden te worden<a class="noteref" id="xd29e8092src" href="#xd29e8092">36</a>. (1) Door openlijk te verklaren, dat de venerische ziekten ziekten zijn evenals iedere
-andere ziekte, hoewel ze arglistiger en vreeselijker zijn dan de meeste, die ieder
-kunnen aanvallen van het ongeboren kind af tot zijn grootmoeder toe, en dat ze niet,
-meer dan andere ziekten, de schandelijke, rechtvaardige straffen zijn voor zonde,
-waarvoor alleen verlichting gezocht kan worden, zoo ze al gezocht wordt, in het geheim,
-maar dat ze algemeen menschelijke kwalen zijn; (2) door het aannemen van methoden
-voor het geven van officieele voorlichting over de uitgebreidheid, de verdeeling en
-de verscheidenheid der venerische ziekten door middel van de reeds erkende methode
-van aangifte en op andere wijze, en door het verschaffen van zulke faciliteiten voor
-de behandeling, vooral voor een <span class="corr" id="xd29e8098" title="Bron: vrije">kostelooze</span> behandeling, als noodig gevonden kunnen worden; (3) door het oefenen van den individueelen
-zin voor moreele verantwoordelijkheid, zoodat ieder lid van de gemeenschap zal erkennen,
-dat het besmetten van een ander persoon met een ernstige ziekte, zelfs alleen als
-resultaat van roekelooze nalatigheid, een ernstiger misdaad is, dan als hij of zij
-als aanval een mes gebruikt had of een geweer of vergif, en dat het noodig is in ieder
-land speciale wettige voorzorgen te nemen om er toe bij te dragen de nadeelen van
-zulke schaden te herstellen en straffen in te stellen door vrijheidsverlies of op
-andere wijze; (4) door het verspreiden van hygiënische kennis, zoodat alle jonge menschen,
-jonge mannen zoowel als jonge meisjes bij het begin van hun volwassen leven mogen
-worden voorzien van de noodige kennis, die hen zal helpen de grootere gevaren van
-besmetting te vermijden en hen in staat zal stellen het gevaar in de eerste stadien
-te herkennen en te bestrijden.
-</p>
-<p>Eenige jaren geleden, toen geen methode ter bestrijding van venerische ziekten bekend
-was behalve het systeem van contrôle van politiewege, dat nu in verval is, zou het
-onmogelijk geschenen hebben zulke beschouwingen als deze te opperen; zij zouden een
-&#x201c;utopie&#x201d; geschenen hebben. Tegenwoordig worden zij niet alleen erkend als praktisch,
-maar zij worden feitelijk al in praktijk gebracht, hoewel met zeer varieerende energie
-en verschillend inzicht in verschillende landen. Toch is het wel zeker, dat in den
-wedstrijd der naties, zooals Max Neissen gezegd heeft, &#x201c;dat land <span class="pagenum">[<a id="pb328" href="#pb328">328</a>]</span>het best de leiding zal nemen in den loop van de beschaving, dat den profetischen
-blik heeft en den moed om die eischen van sexueele hygiëne in te voeren en door te
-voeren, die zoo&#x2019;n ruime en veelbeteekenende betrekking hebben op zijn eigen toekomst,
-en op die van het menschelijk ras in het algemeen<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span><a class="noteref" id="xd29e8106src" href="#xd29e8106">37</a>.
-<span class="pagenum">[<a id="pb329" href="#pb329">329</a>]</span></p>
-</div>
-<div class="footnotes">
-<hr class="fnsep">
-<div class="footnote-body">
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7372" href="#xd29e7372src">1</a></span> Het is waarschijnlijk, dat Schopenhauer een meer dan speculatief belang bij deze zaak
-had. Bloch heeft goede gronden gevonden om te meenen, dat Schopenhauer zelf in 1813
-syphilis kreeg, en dat dit een factor was die er toe bijdroeg zijn opvatting van de
-wereld te vormen en zijn constitutioneel pessimisme te bevestigen (<i lang="de">Medizinische Klinik</i>, Nos. 25 en 26, 1906).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7372src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7378" href="#xd29e7378src">2</a></span> Havelburg, bij Senator en Kaminer, <i lang="en">Health and Disease in Relation to Marriage</i>, deel 1, p. 186&#x2013;189.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7378src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7386" href="#xd29e7386src">3</a></span> Dit is de zeer bepaalde overtuiging van Lowndes na een ondervinding van vier en vijftig
-jaar in het behandelen van venerische ziekten in Liverpool (<i lang="en">British Medical Journal</i>, Feb. 9, 1907, p. 334). Verder wordt ze bevestigd door het feit (als het een werkelijk
-feit is) dat sedert 1876 zoowel de kindersterfte als de algemeene sterfte door syphilis
-in Engeland afneemt.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7386src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7392" href="#xd29e7392src">4</a></span> &#x201c;Er is niet de minste twijfel aan, dat syphilis toeneemt in Londen, te oordeelen naar
-het hospitaalwerk alleen&#x201d;, zegt Pernes (<i lang="en">British Medical Journal</i>, March 30, 1907). Syphilis heerschte echter ook zeer veel, een paar eeuwen geleden,
-en er is geen reden om met zekerheid aan te nemen, dat ze tegenwoordig méér heerscht.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7392src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7476" href="#xd29e7476src">5</a></span> Zie b.v., A. Neisser, <i lang="de">Die experimentelle Syphilisforschung</i>, 1906, en E. Hoffmann (die samenging met de ontdekking van <span class="corr" id="xd29e7481" title="Bron: Schaudin">Schaudinn</span>), <i lang="de">Die Aetiologie der Syphilis</i>, 1906; D&#x2019;Arcy Power, <i lang="en">A System of Syphilis</i>, 1908, enz.; F.&nbsp;W. Mott, &#x201c;<span lang="en">Pathology of Syphilis in the Light of <span class="corr" id="xd29e7492" title="Bron: Medern">Modern</span> Research</span>&#x201d;, <i lang="en">British Medical Journal</i>, February 20, 1909; ook, <i lang="en">Archives of Neurology and Psychiatry</i>, deel IV, 1909.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7476src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7508" href="#xd29e7508src">6</a></span> Er is eenig verschil van opinie over dit punt, en hoewel het waarschijnlijk schijnt
-te zijn, dat vroege en grondige behandeling de ziekte gewoonlijk in een paar jaar
-geneest en verdere complicaties hoogst onwaarschijnlijk maakt, is het niet mogelijk,
-zelfs onder de meest gunstige omstandigheden, met absolute zekerheid iets over de
-toekomst te zeggen.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7508src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7514" href="#xd29e7514src">7</a></span> <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>Dat syphilis geweest is, en nog is, een van de voornaamste oorzaken van de physieke
-degeneratie in Engeland, kan niet ontkend worden, en het is een feit, dat van alle
-kanten erkend wordt&#x201d;, schrijft Luitenant-Kolonel Lambkin, de commandant van het Londensche
-Garnizoens-Hospitaal voor venerische ziekten. &#x201c;Te worstelen met de syphilis onder
-de burgerbevolking van Engeland moest het voornaamste doel zijn van hen, die belang
-stellen in de meest brandende kwestie, de physieke degeneratie van ons ras&#x201d; (<i lang="en">British Medical Journal</i>, August 19, 1905).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7514src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7523" href="#xd29e7523src">8</a></span> F.&nbsp;W. Mott, &#x201c;<span lang="en">Syphilis as a Cause of Insanity</span>&#x201d;, <i lang="en">British Medical Journal</i>, October 18, 1902.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7523src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7536" href="#xd29e7536src">9</a></span> Het kan zelden in meer dan tachtig percent van de gevallen bewezen worden, maar in
-twintig percent van oude gevallen van syphilis is het gewoonlijk onmogelijk sporen
-te vinden van de ziekten of een geschiedenis ervan te verkrijgen. Crocker vond, dat
-hij maar in tachtig percent van absoluut zekere syphilitische huidziekten een geschiedenis
-kon verkrijgen van syphilitische infectie, en Mott vond precies hetzelfde percentage
-in absoluut zekere syphilitische hersenveranderingen; Mott meent (bv. &#x201c;<span lang="en">Syphilis in Relation to the Nervous System</span>&#x201d;, <i lang="en">British Medical Journal</i>, January 4, 1908), dat syphilis de essentieele oorzaak is van algemeene paralyse
-en van tabes.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7536src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7559" href="#xd29e7559src">10</a></span> Andry, <i lang="fr">La Semaine Médicale</i>, 26 Juni, 1907. Als Europeanen syphilis overbrengen naar landen, die bewoond worden
-door menschen van een lager ras, dan zijn de resultaten dikwijls zeer veel erger dan
-bovengenoemde. Zoo vond Lambkin, als resultaat van een speciale zending, om onderzoek
-te doen naar de syphilis in Uganda, dat in sommige districten wel negentig percent
-van de menschen aan syphilis lijden en dat vijftig tot zestig percent van de kindersterfte
-het gevolg is van deze oorzaak. Uganda wordt bewoond door de Baganda, een stam, intelligent,
-krachtig en goed georganiseerd, totdat zij door de syphilis in het volle genot kwamen
-van de beschaving en van het Christendom; dit laatste is (zooals Lambkin zegt) in
-hooge mate de oorzaak geweest van het verspreiden van de ziekte, doordat het maatschappelijke
-gewoonten omverwerpt en de vrouwen vrij maakt. Het Christendom is machtig genoeg om
-een oude moraal omver te werpen, maar niet machtig genoeg om een nieuwe op te bouwen
-(<i lang="en">British Medical Journal</i>, October 3, 1908, p. 1037).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7559src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7568" href="#xd29e7568src">11</a></span> Zelfs binnen de grenzen van het Engelsche leger vindt men in Indië (H.&nbsp;C. French,
-<i lang="en">Syphilis in the Army</i>, 1907), dat venerische ziekten tienmaal <span class="pagenum">[<a id="pb299n" href="#pb299n">299</a>]</span>meer voorkomen onder Engelsche troepen dan onder de troepen, die door inboorlingen
-gevormd worden. Als men de uit de volken zelf voortkomende legers niet mederekent,
-blijkt uit statistieken van ziekenhuizen en sterftetabellen, dat de Vereenigde Staten
-verreweg bovenaan staan, wat het veel voorkomen van venerische ziekten betreft; ze
-worden gevolgd door Engeland, dan Frankrijk en Oostenrijk, Rusland en Duitschland.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7568src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7583" href="#xd29e7583src">12</a></span> Er bestaat geen strijd over den ouderdom van de gonorrhoe in de oude wereld, zooals
-over de syphilis. Ongetwijfeld was de ziekte al heel vroeg bekend. Zelfs Esar Haddon,
-de bekende koning van Assyrië, over wien in het Oude Testament gesproken wordt, werd
-door de priesters behandeld voor een kwaal, die, naar beschreven wordt in de op steenen
-geschreven mededeelingen van dien tijd, alleen gonorrhoe kan geweest zijn. Deze ziekte
-was ook bekend aan de oude Egyptenaren, en kwam blijkbaar veel voor, want zij vermeldden
-allerlei voorschriften voor de behandeling ervan. (Oefele, &#x201c;<span lang="de">Gonorrhoe 1350 vor Christi Geburt</span>&#x201d;, <i lang="de">Monatshefte für Praktische Dermatologie</i>, 1899, p. 260).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7583src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7602" href="#xd29e7602src">13</a></span> Zie: <span lang="en">Memorandum by Sydney Stephenson, Report of Ophthalmia Neonatorum Committee</span>, <i lang="en">British Medical Journal</i>, May 8, 1909.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7602src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7615" href="#xd29e7615src">14</a></span> Het veelvuldig verspreid zijn van deze droeve gevolgen der gonorrhoe wordt b.v. in
-een uitgebreide verhandeling van Taylor, <i lang="en">American Journal Obstetrics</i>, January 1, 1908 uiteengezet.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7615src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7623" href="#xd29e7623src">15</a></span> Neisser vermeldt cijfers, die betrekking hebben op het veel voorkomen van de gonorrhoe
-in Duitschland, Senator en Kaminer, <i lang="en">Health and Disease in Relation to Marriage</i>, deel II, p. 486&#x2013;492.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7623src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7632" href="#xd29e7632src">16</a></span> <i lang="en">Lancet</i>, September 23, 1882. Wat vrouwen aangaat, heeft Dr. Francis Ivens (<i lang="en">British Medical Journal</i>, Juni 19, 1909) in Liverpool gevonden, dat 14 percent van de gynaecologische gevallen
-blijk gaven van de aanwezigheid van gonorrhoe. De patienten waren gewoonlijk arme
-fatsoenlijke getrouwde vrouwen. Waarschijnlijk is het aantal zoo groot, doordat Liverpool
-een drukke zeehaven is, maar het is minder dan de taxatie van Sänger op 18 percent.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7632src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7645" href="#xd29e7645src">17</a></span> E.&nbsp;H. Grandin, <i lang="en">Medical Record</i>, May 26, 1906.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7645src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7651" href="#xd29e7651src">18</a></span> E.&nbsp;W. Cushing, &#x201c;<span lang="en">Sociological Aspects of Gonorrhoea</span>&#x201d;, <i lang="en">Transactions <span class="corr" id="xd29e7658" title="Bron: Ameriean">American</span> Gynecological Society</i>, vol<span class="corr" title="Niet in bron">.</span> XXII, 1897.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7651src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7668" href="#xd29e7668src">19</a></span> Alleen in heel kleine gemeenschappen, geregeerd door een autocratische macht met absolute
-autoriteit om toestanden te controleeren en menschen van beide seksen te onderzoeken,
-heeft reglementeering eenig effect<span class="corr" title="Niet in bron">.</span> Dit wordt door Dr. W.&nbsp;E. Harwood aangetoond, die het systeem beschrijft, dat hij
-organiseerde in de mijnen van de <span lang="en"><span class="corr" id="xd29e7673" title="Bron: Minesota">Minnesota</span> Iron Company</span> (<i lang="en">Journal American Medical Association</i>, December 22, 1906). De vrouwen in de bordeelen op het grondgebied van deze onderneming
-waren van den laagsten stand, en er heerschte veel ziekte. Zorgvuldig onderzoek van
-de vrouwen werd ingesteld, en contrôle op de mannen, die, zoodra zij ziek werden,
-verplicht waren te zeggen, door welke vrouw zij geïnfecteerd waren geworden. De vrouw
-moest de rekening van den dokter betalen van den man, dien zij geïnfecteerd had, en
-zelfs zijn onderhoud, als hij voor zijn werk ongeschikt was, en de vrouwen werden
-gedwongen een fonds te onderhouden voor haar eigen verplegingskosten, als die noodig
-waren. Op deze wijze werden venerische ziekten, hoewel ze niet geheel uitgeroeid werden,
-toch aanmerkelijk verminderd.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7668src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7681" href="#xd29e7681src">20</a></span> Een duidelijke en begrijpelijke uiteenzetting van den tegenwoordigen stand van zaken
-wordt door Iwan Bloch gegeven, <i lang="de">Das Sexualleben unserer Zeit</i>, hoofdst. XIII&#x2013;XV. Hoezeer het systeem van politieregeling zonder resultaat is, zelfs
-in Duitschland, waar inmenging van de politie in zoo hooge mate verdragen wordt, kan
-duidelijk blijken uit het geval van Mannheim. Hier is de reglementeering van de prostitutie
-zeer streng en grondig; toch toonde een nauwkeurig onderzoek van de dokters van Mannheim
-(waarvan er twee <span class="pagenum">[<a id="pb303n" href="#pb303n">303</a>]</span>en negentig in bijzonderheden gaande verslagen inzonden), in 1905 aan, dat van de
-zes honderd gevallen van venerische ziekten bij mannen, bijna de helft opgedaan was
-bij prostituées. Ongeveer de helft van de overige gevallen van infectie, (bijna een
-kwart van het geheel) had plaats gevonden door kellnerinnen en buffetjuffrouwen; dan
-volgden dienstmeisjes (Lion en Loeb, in <i lang="de">Sexualpädagogik</i>, <span lang="en">the Proceedings of the Third German Congress for Combating Venereal Diseases</span>, 1907, p. 295).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7681src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7751" href="#xd29e7751src">21</a></span> Een zesde, minder talrijke klasse zou men hier aan toe kunnen voegen van de jonge
-meisjes, dikwijls niet meer dan kinderen, die verkracht zijn door mannen, die meenen,
-dat omgang met een maagd een geneesmiddel is voor hardnekkige venerische ziekte. In
-Amerika wordt dit dikwijls geloofd door Italianen, Chineezen, negers, enz. W. Travis
-Gibb, de medicus, die de onderzoekingen doet voor de New Yorksche maatschappij ter
-voorkoming van wreedheid aan kinderen, heeft meer dan 900 kinderen, die verkracht
-waren, onderzocht (maar een klein aantal van de gevallen, die werkelijk voorkomen,
-zegt hij), en vindt, dat dertien percent venerische ziekten hebben. Een tamelijk groot
-aantal van deze gevallen, onder meisjes van twaalf tot zestien jaar zijn, naar hij
-zegt, gewillige slachtoffers. Ook Dr. Flora Pollack, van de polikliniek van het Johns
-Hopkins Hospital, taxeert, dat in Baltimore alleen van 800 tot 1.000 kinderen tusschen
-den leeftijd van een en vijftien ieder jaar met venerische ziekten worden <span class="corr" id="xd29e7753" title="Bron: geinfecteerd">geïnfecteerd</span>. Het grootste aantal, vindt zij, is op den leeftijd van zes, en de voornaamste oorzaak
-schijnt te zijn, niet wellust, maar bijgeloof.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7751src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7759" href="#xd29e7759src">22</a></span> Voor een bespreking van de geërfde syphilis zie men b.v. Clement Lucas, <i lang="en">Lancet</i>, February 1, 1908.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7759src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7801" href="#xd29e7801src">23</a></span> Veel kwaad is in sommige landen gedaan door de dwaze en verkeerde gewoonte van genootschappen
-en ziektekassen om geen notitie te nemen van venerische ziekten, en geen vrije medische
-hulp te verschaffen of ziekte-toelage aan die leden, die er aan lijden. Deze gewoonte
-heerschte bv. in Weenen tot 1907, toen er een meer humane en verlichte gedragslijn
-ingevoerd werd, en venerische ziekten op hetzelfde niveau geplaatst werden als andere
-ziekten.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7801src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7816" href="#xd29e7816src">24</a></span> Actieve maatregelen tegen de venerische ziekten werden in Zweden ingevoerd in het
-begin van de vorige eeuw; ook verplichte en kostelooze behandeling. Verplichte aangifte
-werd vele jaren geleden in Noorwegen ingevoerd, en in 1907 verminderde het aantal
-gevallen van venerische ziekten zeer; er is verplichte behandeling.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7816src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7821" href="#xd29e7821src">25</a></span> Zie bv. Morrow, <i lang="en">Social Diseases and Marriage</i>, hoofdst. XXXVII.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7821src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7829" href="#xd29e7829src">26</a></span> Een commissie van de Medical Society van New-York, in 1902 benoemd om deze kwestie
-te overwegen, bracht rapport uit ten gunste van de aangifte zonder namen en adressen
-te geven, en Dr. C.&nbsp;R. Drysdale, die een werkzaam aandeel nam in de Internationale
-Conferentie in Brussel van 1899 raadde een dergelijk plan aan voor Engeland, <i lang="en">British Medical Journal</i>, Februari 3, 1900.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7829src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7845" href="#xd29e7845src">27</a></span> Zoo werd in München, in 1908 een man, die een dienstmeisje met gonorrhoe geïnfecteerd
-had, om deze reden voor tien maanden naar de gevangenis gezonden. De stand der meeningen
-in Duitschland tegenwoordig over dit onderwerp wordt geresumeerd door Bloch, <i lang="de">Sexualleben unserer Zeit</i>, p. 424.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7845src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7853" href="#xd29e7853src">28</a></span> A. Després, <i lang="fr">La Prostitution à Paris</i>, p. 191.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7853src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7859" href="#xd29e7859src">29</a></span> F. Aurientis, <i lang="fr">Etude Médico-légale sur la jurisprudence actuelle à propos de la Transmission des
-Maladies Venériennes</i>, Thèse de Paris, 1906.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7859src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7872" href="#xd29e7872src">30</a></span> In Engeland kan tegenwoordig &#x201c;een echtgenoot, die willens en wetens zijn vrouw infecteert
-met een venerische ziekte, niet strafrechterlijk veroordeeld worden, nòch wegens aanranding,
-nòch wegens het toebrengen van zwaar lichamelijk letsel<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span> (N. Geary, <i lang="en">The Law of Marriage</i>, p. 479). Dit werd besloten in 1888, in het geval van <i>R. v. Clarence</i>, door negen tegen vier rechters (<span lang="en">Court for the Consideration of Crown Cases Reserved</span>).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7872src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7889" href="#xd29e7889src">31</a></span> Het moderne democratische gevoel kant zich er tegen, dat een prostituée opgesloten
-zou kunnen worden, alleen omdat zij ziek is. Maar er kan niet de minste redelijke
-twijfel aan zijn, dat, als een geïnfecteerde prostituée een ander persoon infecteert,
-en niet in staat is de zeer hooge schadevergoedingen te betalen, die in zulk een geval
-gevraagd moesten worden, zij opgesloten behoorde te worden en aan een behandeling
-onderworpen. Dat is noodig in het belang van de gemeenschap. Maar faciliteiten voor
-medische behandeling zijn ook noodig, om te voorkomen dat er een premie gesteld wordt
-op het begaan van de overtreding, die kostelooze behandeling en onderhoud voor een
-prostituée zonder middelen ten gevolge zou hebben.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7889src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7901" href="#xd29e7901src">32</a></span> Er is echter door het Parijsche Hof van Appel beslist, dat, als een man trouwt, als
-hij weet, dat hij lijdende is aan een venerische ziekte en die ziekte op zijn vrouw
-overbrengt, dit een voldoende oorzaak is voor echtscheiding (<i lang="fr">Semaine Médicale</i>, Mei, 1896).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7901src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7909" href="#xd29e7909src">33</a></span> Het groote boekdeel, getiteld <i lang="de"><span class="corr" id="xd29e7912" title="Bron: Sexualpädagogiek">Sexualpädagogik</span></i>, dat de verhandelingen van het derde van deze congressen bevat, gaat nauwelijks in
-op het speciale onderwerp der venerische ziekten, en is gewijd aan de kwesties, die
-zich bezig houden met de algemeene sexueele opvoeding van jonge menschen, die, zooals
-vele van de sprekers hebben staande gehouden, beginnen moet met het kind aan den schoot
-van zijn moeder.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7909src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7932" href="#xd29e7932src">34</a></span> &#x201c;Werklieden, soldaten, en zoo voort&#x201d;, merkt Neisser op (Senator en Kaminer, <i lang="en">Health and Disease in Relation to Marriage</i>, vol. II, p. 485) &#x201c;kunnen gemakkelijker meisjes van hun eigen stand vinden, die geen
-prostituée zijn, en toch bereid met hen in liefdesbetrekkingen te treden, die uitloopen
-op sexueelen omgang, en daarom zijn zij minder blootgesteld aan het gevaar van infectie,
-dan zij, die bijna uitsluitend hun toevlucht moeten nemen tot prostituées&#x201d;. (Zie ook
-Bloch, <i lang="de">Sexualleben unserer Zeit</i>, p. 437).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7932src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e7973" href="#xd29e7973src">35</a></span> De aard van zulke lezingen en hoever zij gaan moeten, wordt volkomen beschreven in
-de Verhandelingen van het Derde Congres van het Duitsche Genootschap ter Bestrijding
-van Venerische Ziekten, <i lang="de">Sexualpädagogik</i>, 1907.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e7973src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8092" href="#xd29e8092src">36</a></span> Ik laat buiten beschouwing, als buiten het bestek van dit werk, de hulpmiddelen, die
-bij het onderdrukken van venerische ziekten geleverd worden door de veelbelovende
-nieuwe methoden, die men eerst nu begint te begrijpen. (Zie, b.v. Metchnikoff, <i lang="en">The New Hygiene</i>, 1906).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8092src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8106" href="#xd29e8106src">37</a></span> Max von Niessen, &#x201c;<span lang="de">Herr Doktor, darf ich heiraten?</span>&#x201d; <i lang="de">Mutterschutz</i>, 1906, p. 352.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8106src">&#x2191;</a></p>
-</div>
-</div>
-</div>
-<div id="ch9" class="div1 chapter"><span class="pagenum">[<a href="#xd29e421">Inhoud</a>]</span><div class="divHead">
-<h2 class="main">SEXUEELE MORAAL</h2>
-<p><span class="pagenum">[<a id="pb331" href="#pb331">331</a>]</span></p>
-<div class="argument">
-<p class="first">Prostitutie in verband met ons huwelijkssysteem.&#x2014;Huwelijk en moraal.&#x2014;De definitie
-van het begrip &#x201c;moraal&#x201d;.&#x2014;Theoretische moraal.&#x2014;Hare verdeeling in traditioneele en
-ideëele moraal.&#x2014;Praktische moraal.&#x2014;Praktische moraal gegrond op gewoonte.&#x2014;Het eenige
-onderwerp van de wetenschappelijke zedeleer.&#x2014;De reactie tusschen theoretische en praktische
-moraal.&#x2014;Sexueele moraal in het verleden als toepassing van economische moraal.&#x2014;De
-vereeniging van starheid en laksheid in deze moraal.&#x2014;Het ontstaan van een bijzondere
-sexueele moraal en de ontwikkeling van moreele idealen.&#x2014;Uitingen van de sexueele moraal.&#x2014;Gebrek
-aan eerbied voor de vormen van het huwelijk.&#x2014;Proef-huwelijk.&#x2014;Het huwelijk nà de conceptie
-van een kind.&#x2014;Verschijnselen in Duitschland, de Angelsaksische landen, Rusland, enz.&#x2014;De
-positie der vrouw.&#x2014;De historische neiging, die de gelijkheid van vrouwen met mannen
-begunstigt.&#x2014;De theorie van het matriarchaat.&#x2014;De moederfamilie.&#x2014;Vrouwen in Babylonië,
-Egypte, Rome.&#x2014;De achttiende en de negentiende eeuw.&#x2014;De historische neigingen, die
-de moreele onbevoegdheid der vrouw begunstigen.&#x2014;De tweestrijd door het Christendom
-verwekt.&#x2014;Invloed van de Germaansche gewoonte en van het leenstelsel.&#x2014;De ridderschap.&#x2014;De
-vrouw in Engeland.&#x2014;De vrouwenhandel.&#x2014;Het afnemen van de onderworpenheid der vrouw.&#x2014;Ongeschiktheid
-van den modernen man om te heerschen.&#x2014;Het toenemen van de moreele verantwoordelijkheid
-bij vrouwen.&#x2014;De daarmee samengaande ontwikkeling van economische onafhankelijkheid.&#x2014;Het
-toenemen van het aantal werkende vrouwen.&#x2014;Het binnendringen van de vrouw in de moderne
-industrie.&#x2014;In hoeverre dit maatschappelijk te rechtvaardigen is.&#x2014;De sexueele verantwoordelijkheid
-der vrouw en de gevolgen ervan.&#x2014;De beweerde moreele inferioriteit van vrouwen.&#x2014;De
-&#x201c;zelfopoffering&#x201d; van vrouwen.&#x2014;De maatschappij heeft geen belang bij sexueele verhoudingen.&#x2014;De
-voortplanting is het eenige sexueele belang van den staat.&#x2014;De zeer hooge beteekenis
-van het moederschap.</p>
-</div>
-</div>
-<div class="divBody">
-<p class="first">Het is noodig geweest de verschijnselen van de prostitutie zeer uitgebreid te behandelen,
-omdat, hoe wij onszelf ook persoonlijk daarvan verwijderd willen houden, zij ons in
-werkelijkheid tot de kern van de sexueele kwestie voeren, in zooverre ze een maatschappelijk
-probleem vormen. Als we de prostitutie oppervlakkig beschouwen als een objectief verschijnsel,
-als een kwestie van maatschappelijke krachten, dan zien we, dat ze niet alleen een
-toevallig en weg te nemen uitvloeisel van ons tegenwoordig <span class="pagenum">[<a id="pb332" href="#pb332">332</a>]</span>huwelijkssysteem is, maar een samenstellend deel ervan, zoodat dit, als ze er niet
-was, uiteen zou vallen<span class="corr" id="xd29e8125" title="Bron: ,">.</span> Dit zal waarschijnlijk duidelijk zijn aan allen, die de voorafgaande uiteenzetting
-van de verschijnselen van de prostitutie hebben gevolgd. Er is echter meer te zeggen
-dan dit. Niet alleen is de prostitutie tegenwoordig, zooals ze meer dan twee duizend
-jaar geweest is, het bolwerk van ons huwelijkssysteem, maar als we het huwelijk beschouwen
-niet van den buitenkant als een vormelijke instelling, maar van den binnenkant, door
-te letten op de beweegredenen die tot een huwelijk voeren, dan vinden we, dat het
-in een groot aantal gevallen zelf in zekere opzichten een vorm van prostitutie is.
-Hierop is reeds zoo dikwijls de nadruk gelegd en van zoovele zeer verschillende standpunten,
-dat het wel nauwelijks noodzakelijk kan schijnen hier dieper op dit punt in te gaan.
-Maar deze kwestie is van het grootste belang voor de sexueele moraal. Onze maatschappelijke
-toestanden zijn niet gunstig aan de ontwikkeling van een hoog moreel gevoel in de
-vrouw. Het verschil tusschen de vrouw, die zich verkoopt in prostitutie en de vrouw,
-die zich verkoopt in het huwelijk, is volgens het reeds door ons aangehaalde gezegde
-van Marro, &#x201c;alleen een verschil in prijs en in duur van het contract&#x201d;. Of, zooals
-Forel het uitdrukt, het huwelijk is &#x201c;een fatsoenlijker vorm van prostitutie&#x201d;, dat
-is te zeggen, een wijze om uit geldelijke overwegingen sexueele verhoudingen aan te
-gaan. Het huwelijk is niet alleen een fatsoenlijker vorm van prostitutie, het is een
-vorm, geheiligd door de wet en den godsdienst, en de kwestie der moraal wordt er buiten
-gelaten. De moraal mag straffeloos beleedigd worden, als maar de wet en de godsdienst
-ingeroepen zijn. Zoo is het essentieele beginsel der prostitutie onder ons gewettigd
-en geheiligd. Daarom is het zoo moeilijk eenige ernstige verontwaardiging te wekken,
-of eenige met redenen omkleede bezwaren staande te houden tegen de prostitutie op
-zich zelf beschouwd. Het plausibelste argument is dat van hen<a class="noteref" id="xd29e8128src" href="#xd29e8128">1</a>, die, terwijl ze het huwelijk verlagen tot het niveau van de prostitutie, zeggen,
-dat de prostituée een onderkruipster is, die minder dan de marktprijs, d.i. het huwelijk,
-aanneemt voor de sexueele diensten, die zij bewijst. Maar zelfs dit lage standpunt
-is moeilijk vast te houden. De prostituée wordt werkelijk zeer goed betaald, als men
-in aanmerking neemt hoe weinig zij in ruil geeft; de getrouwde vrouw wordt werkelijk
-buitengewoon slecht betaald, in aanmerking genomen hoeveel zij dikwijls geeft en hoeveel
-zij noodzakelijk opgeeft. Terwille van het voordeel van economische afhankelijkheid
-van haar echtgenoot, moet zij, zooals Ellen Key opmerkt, de rechten op haar kinderen
-opgeven, evenals al haar bezittingen, haar werk, en haar eigen persoon, zoodat haar
-minder <span class="pagenum">[<a id="pb333" href="#pb333">333</a>]</span>overblijft dan elke ongetrouwde vrouw, zelfs, kunnen we er bij voegen, minder dan
-elke prostituée. De prostituée toch geeft nooit het recht op haar eigen persoon op
-zooals de getrouwde vrouw verplicht is te doen; de prostituée, anders dan de getrouwde
-vrouw, behoudt haar vrijheid en haar persoonlijke rechten, hoewel deze gewoonlijk
-niet van veel waarde zijn. Het is eerder de vrouw dan de prostituée, die de onderkruipster
-is.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het is in het geheel niet alleen in de laatste jaren, dat ons huwelijkssysteem voor
-de rechtbank der moraal geroepen is. Veertig jaar geleden klaagde James Hinton het
-met gloeiende woorden aan, toen hij de immoraliteit en de zelfzuchtige losbandigheid
-beschreef, die ons huwelijkssysteem met den mantel van wettigheid en heiligheid bedekt.
-&#x201c;Er is iets ongezonds in onze huwelijksverhoudingen&#x201d;, schreef Hinton. &#x201c;Niet alleen
-zijn ze in de praktijk vreeselijk, maar zij beantwoorden niet aan gevoelens en overtuigingen,
-die veel te veel in ruimen kring verspreid zijn, om ze buiten beschouwing te kunnen
-laten. Wie heeft nooit gehoord van vrouwen van erkende verdiensten, die er in toestemmen
-de geliefde te worden van een getrouwd man; van reine en eenvoudige meisjes, die zeggen,
-dat zij niet kunnen inzien, waarom zij een wettig huwelijk zouden moeten sluiten;
-van vrouwen, die zeggen dat zij, als zij liefhebben, geen wettigen band zouden willen
-hebben; waarom is het noodzakelijk&#x2014;of wordt het door goede en wijze mannen noodzakelijk
-geacht&#x2014;dat de eene sekse in bittere en soms noodlottige onwetendheid wordt gelaten?
-Deze dingen (en hoevele meer) wijzen op iets, dat diep ongezond is in de huwelijksverhoudingen.
-Dit moet onderzocht worden en wel tot den grond toe&#x201d;.
-</p>
-<p>Al vroeger, in 1847, heeft Gross-Hoffinger, in zijn <i lang="de">Die Schicksale der Frauen und die Prostitution</i>&#x2014;een merkwaardig boek, waarvan Bloch met een weinig overdrijving zegt, dat het opzienbarende
-beteekenis heeft&#x2014;met kracht er op gewezen, dat het probleem der prostitutie in werkelijkheid
-het probleem is van het huwelijk, en dat we de prostitutie alleen kunnen hervormen
-door het huwelijk te hervormen, dit beschouwd als een dwang-instelling, die berust
-op een verouderde economische basis. Gross-Hoffinger was een voorganger van Ellen
-Key.
-</p>
-<p>Meer dan anderhalve eeuw geleden heeft een man van een zeer verschillend type de moraal
-van zijn tijd scherp geanalyseerd, met een brutale vrijmoedigheid, die aan zijn tijdgenooten
-een stuitend cynische houding toescheen jegens hun heilige instellingen, zoodat zij
-gevoelden, dat hun niets overbleef dan zijn boeken te verbranden. Waar hij in zijn
-<i lang="en">Fable of the Bee</i> (1714, p. 64) het moderne huwelijk beschreef, met alle wantoestanden, die in dat
-huwelijk bekrachtigd zijn, schreef Mandeville: &#x201c;De fijne mijnheer, waar ik van sprak,
-behoefde geen grootere zelfverloochening te toonen dan de wilde, en deze handelt meer
-in overeenstemming met de wetten van natuur en waarheid dan hij. De man, die aan zijn
-lust voldoet, op de wijze, die de gewoonte van zijn land hem toestaat behoeft geen
-veroordeeling te vreezen. Laat hij wellustiger zijn dan geiten of stieren, laat hem,
-zoodra de ceremonie voorbij is, zich verzadigen en uitputten aan vreugde en extases
-van genot, laat hij zijn lust afwisselend aanwakkeren en verzadigen, zoo overvloedig
-als zijn kracht en mannelijkheid het hem willen veroorloven. Hij kan veilig lachen
-om de wijze menschen, die hem zouden kunnen veroordeelen: al de vrouwen en meer dan
-negen van de tien mannen zijn op zijn hand; ja, hij kan zich zelfs verhoovaardigen
-op de kracht van zijn ongebreidelde hartstochten, en hoe meer hij wentelt in wellust
-en alles in zich er op spant om uitgelaten wellustig te zijn, des te eerder zal hij
-de welwillendheid ondervinden en de liefde winnen van de vrouwen, niet van de jonge,
-ijdele, en wulpsche alleen, maar van de voorzichtige, ernstige, en verstandigste matrones&#x201d;.
-<span class="pagenum">[<a id="pb334" href="#pb334">334</a>]</span></p>
-<p>Zoo is de aanklacht, ingebracht tegen ons huwelijkssysteem van het standpunt van moraal,
-deze, dat het de sexueele verhouding ondergeschikt maakt aan overwegingen van geld
-en van wellust. En dat is juist het kenmerk van de prostitutie.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het eenige wettige moreele doel van het huwelijk&#x2014;of we het beschouwen uit het ruimere
-biologische standpunt of uit het oogpunt van de menschelijke maatschappij&#x2014;is die van
-een sexueele keuze, gedaan overeenkomstig de wetten van de sexueele keuze, en die
-tot direct doel heeft een samenleven van volkomen wederkeerige liefde en als indirect
-doel de voortplanting van het ras. Als niet de voortplanting deel uitmaakt van het
-doel van het huwelijk, dan heeft de maatschappij er niets hoegenaamd mee te maken
-en dan heeft ze geen recht haar stem te laten hooren. Maar als de voortplanting een
-van de doeleinden van het huwelijk is, dan is het uit biologische en maatschappelijke
-gezichtspunten dringend noodig, dat geen invloeden behalve de juiste natuurlijke invloed
-der sexueele keuze bij het vormen der paren zullen gelden, want indien bij de sexueele
-keuze tusschenbeide gekomen wordt, is het waarschijnlijk, dat het nageslacht nadeel
-zal ondervinden en de belangen van het ras zullen geschaad worden.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Men moet natuurlijk goed begrijpen, dat het denkbeeld van het huwelijk als een vorm
-van sexueele vereeniging, gebaseerd niet op biologische, maar op economische overwegingen,
-zeer oud is, en dat het soms gevonden wordt in maatschappijen, die bijna in den natuurstaat
-zijn. Ieder keer echter, dat het huwelijk op een zuivere basis van bezit, en zonder
-voldoenden eerbied voor de sexueele keuze voorgekomen is onder betrekkelijk primitieve
-en krachtige volken, is het in hooge mate van zijn slechte gevolgen ontdaan door de
-besliste erkenning van zijn enkel economisch karakter, en door de afwezigheid van
-iedere poging om, ook maar in naam, andere sexueele verhoudingen te onderdrukken,
-die op een natuurlijker basis berustten en buiten dezen kunstmatigen vorm van het
-huwelijk ontstaan waren. Vooral polygamie werkte er toe mede om vereenigingen op economische
-basis te verbinden aan vereenigingen op natuurlijke sexueele basis. Ons modern huwelijkssysteem
-heeft echter een kunstmatige starheid gekregen, die de mogelijkheid van deze natuurlijke
-veiligheidsklep en vergoeding uitsluit. Welke de werkelijke moreele inhoud ervan ook
-zij, een modern huwelijk is altijd &#x201c;wettig&#x201d; en &#x201c;heilig&#x201d;. Wij zijn zoo gewend aan economische
-huwelijksvormen, dat, zooals Sidgwick naar waarheid opmerkte (<i lang="en">Method of Ethics</i>, dl. II, hoofdst. XI) als van die vormen gesproken wordt als van &#x201c;gewettigde prostitutie&#x201d;
-het voortdurend voorkomt, dat men voelt, dat &#x201c;de phrase buitensporig en paradox is&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Een man, die om geld of ambitie trouwt, wijkt af van de biologische en moreele doeleinden
-van het huwelijk. Een vrouw, die zich voor het leven verkoopt, staat moreel op hetzelfde
-niveau als eene, die zich voor een nacht verkoopt. Het feit, dat het loon grooter
-schijnt te zijn, dat ter vergoeding van het verleenen van bepaalde huiselijke diensten
-en bepaalde persoonlijke gedienstigheden&#x2014;diensten en gedienstigheden, waarin ze misschien
-in het geheel niet deskundig is&#x2014;zij zich een schuilplaats verzekert, waar ze gevoed
-en gekleed en geherbergd wordt voor het leven, <span class="pagenum">[<a id="pb335" href="#pb335">335</a>]</span>maakt geen verschil in het moreele aanzien van de zaak. De moreele verantwoordelijkheid
-is, we behoeven het nauwelijks te zeggen, zeker evenzeer aan den kant van den man
-als aan dien van de vrouw. Verkeerde resultaten zijn dikwijls het gevolg van de onwetendheid
-en de onverschilligheid van de mannen, die dikwijls weinig of niets af weten van den
-aard der vrouwen en van de kunst van liefhebben. De onnoozelheid, waarmee zelfs mannen,
-die, naar men zou meenen, toch niet zonder ervaring konden zijn, als echtgenoote een
-vrouw kiezen, die, hoe mooi en bekoorlijk zij ook zijn mag, geen van de eigenschappen
-bezit, die haar minnaar werkelijk verlangt, is een voortdurend wonder. Zich te onthouden
-van het onderzoeken en beproeven van het humeur en de eigenaardigheden van de vrouw,
-die hij tot echtgenoote wenscht, is ongetwijfeld een beminnelijke trek van nederigheid
-aan de zijde van den man. Maar het is wel zeker, dat een man nooit tevreden moest
-zijn met minder dan het beste van wat de ziel en het lichaam van een vrouw kunnen
-geven, hoe onwaardig hij zich ook moge voelen voor zulk een bezit. Deze eisch, we
-moeten het opmerken, is het hoogste belang van de vrouw zelf. Een vrouw kan een man
-tenminste een deel van de geheimen van het heelal openbaren. De vrouw, die neerdaalt
-tot het niveau van een candidate voor een inrichting voor behoeftigen, verlaagt zich.
-</p>
-<p>Onze beschouwing over de psychische sexueele feiten heeft ons dus, zullen we zien,
-gebracht tot de kwestie der moraal. Telkens weer is bij het uiteenzetten van de verschijnselen
-der prostitutie noodig geweest het woord &#x201c;moreel&#x201d; te gebruiken. Dat woord is echter
-vaag en kan zelfs op een dwaalspoor leiden, omdat het verschillende beteekenissen
-heeft. Tot dusverre is het aan den intelligenten lezer overgelaten geweest, zooals
-hij wel bemerkt zal hebben, uit het verband op te maken in welke beteekenis het woord
-gebruikt werd. Maar op het punt waar we nu zijn gekomen, is het, voordat wij overgaan
-tot het bespreken van de sexueele psychologie, noodig, om dubbelzinnigheid te vermijden,
-den lezer in herinnering te brengen, wat precies de voornaamste beteekenissen zijn,
-waarin het woord &#x201c;moreel&#x201d; gewoonlijk gebruikt wordt.
-</p>
-<p>De moraal, waarmee ethische verhandelingen te maken hebben, is <i>theoretische moraal</i>. Ze handelt over datgene, wat menschen behoorden te doen&#x2014;of wat voor hen goed is
-te doen. Socrates b.v. houdt zich in zijn dialogen van Plato met die theoretische
-moraal bezig, als hij de vraag bespreekt: wat de menschen in hun handelingen &#x201c;moeten&#x201d;
-zoeken? De groote massa der ethische literatuur&#x2014;tot nog kort geleden toe mochten we
-zeggen de geheele literatuur&#x2014;handelt over deze kwestie. Die theoretische moraal is
-eer een studie dan een wetenschap, want de wetenschap kan alleen gebaseerd zijn op
-wat is, niet op wat behoorde te zijn.
-<span class="pagenum">[<a id="pb336" href="#pb336">336</a>]</span></p>
-<p>Zelfs in de sfeer van de theoretische moraal zijn er twee zeer verschillende soorten
-van moraal, zoo verschillend, dat de eene de andere soms zelfs als vijandig beschouwt,
-of op zijn best alleen, uit beleefdheid, met een tintje van minachting als &#x201c;moreel&#x201d;.
-Deze twee soorten van moraal zijn de <i>traditioneele moraal</i> en de <i>ideëele moraal</i>. De traditioneele moraal is gebaseerd op de lang ingestelde gewoonten van een gemeenschap
-en bezit de stabiliteit van alle theoretische ideeën, die gebaseerd zijn op het vroegere
-maatschappelijke leven en die ieder individu, dat in de gemeenschap geboren is, van
-zijn vroegste jaren af omringen. Het wordt de stem van het geweten, die automatisch
-spreekt ten gunste van al de regels, die zoo stevig ingeprent zijn, zelfs als het
-individu zelf ze niet meer aanneemt. Vele menschen bij voorbeeld, die in hun jeugd
-opgevoed zijn in de puriteinsche heiliging van den Zondag, zullen zich herinneren,
-hoe, lang nadat zij opgehouden hadden te gelooven, dat zulk een heiliging &#x201c;goed&#x201d; was,
-toch, bij het schenden ervan, het protest van de automatisch gewekte stem van het
-&#x201c;geweten&#x201d; hooren, dat is te zeggen de uitdrukking in het individu van gewoonteregels,
-die wel opgehouden hebben voor hem bindend te zijn, maar die dat wel waren voor de
-gemeenschap waarin hij werd opgevoed.
-</p>
-<p>Ideëele moraal aan den anderen kant heeft geen betrekking op het verleden van de gemeenschap,
-maar op de toekomst ervan. Ze is gebaseerd, niet op de oude maatschappelijke daden,
-die verouderd beginnen te worden, en <span class="corr" id="xd29e8180" title="Bron: mischien">misschien</span> zelfs tegenmaatschappelijk in hun werking, maar op nieuwe maatschappelijke daden,
-die tot nog toe alleen in praktijk gebracht worden door een kleine, hoewel aangroeiende
-minderheid van de gemeenschap. In den nieuwen tijd is Nietzsche een op den voorgrond
-tredend voorvechter geweest van de ideëele moraal, de heldhaftige moraal van den pionier,
-van het individu van de komende gemeenschap, tegenover de traditioneele moraal, of,
-zooals hij het noemde, kudde-moraal, de moraal van de groote menigte. Deze twee soorten
-van moraal zijn noodzakelijkerwijze aan elkander tegenovergesteld, maar wij moeten
-in herinnering houden, dat ze beide gezond zijn en even slecht gemist kunnen worden,
-niet alleen door hen, die ze aannemen, maar door de gemeenschap, waarin ze beide samenwerken
-om ze in evenwicht te houden. We hebben ze bij voorbeeld beide zien toepassen op de
-kwestie van de prostitutie; traditioneele moraal verdedigt de prostitutie, niet om
-haar zelfs wille, maar terwille van het huwelijkssysteem, dat ze als kostbaar genoeg
-beschouwt om een opoffering waard te zijn, terwijl de ideëele moraal weigert de noodzakelijkheid
-der prostitutie aan te nemen, en uitziet naar de verbeteringen in het huwelijkssysteem
-die de prostitutie zullen veranderen en verminderen.
-</p>
-<p>Maar geheel buiten de theoretische moraal, of de kwestie wat <span class="pagenum">[<a id="pb337" href="#pb337">337</a>]</span>de menschen &#x201c;moesten&#x201d; doen, blijft de <i>praktische moraal</i>, of de kwestie wat in werkelijkheid de menschen doen. Dit is de werkelijk fundamenteele
-en essentieele moraal. Het Latijnsche <i lang="la">mores</i> en het Grieksche êthos hebben beide betrekking op de <i>gewoonte</i>, op de dingen, die zijn, en niet op de dingen, die behoorden te zijn, behalve in
-de indirecte en tweede beteekenis, dat datgene wat de leden van de gemeenschap werkelijk
-gezamenlijk, of &#x201c;en masse&#x201d; doen, is hetgeen zij voelen, dat zij moeten doen. In de
-eerste plaats echter werd een moreele daad gedaan, niet omdat men voelde, dat ze gedaan
-moest worden, maar om redenen van veel dieper en veel instinctiever aard<a class="noteref" id="xd29e8194src" href="#xd29e8194">2</a>. Ze werd niet gedaan omdat men voelde, dat ze gedaan moest worden, maar men voelde,
-dat ze gedaan moest worden, omdat het werkelijk de gewoonte was geworden ze te doen.
-</p>
-<p>De daden van een gemeenschap worden bepaald door de levensbehoeften van die gemeenschap
-onder de speciale omstandigheden van haar beschaving, haar tijd en haar land. Als
-het de algemeene gewoonte is voor kinderen om hun bejaarde ouders te dooden, dan wordt
-er altijd bevonden, dat deze gewoonte het best is niet alleen voor de gemeenschap
-maar voor de oude menschen zelf, die het wenschen; de daad is zoowel praktisch als
-theoretisch moreel<a class="noteref" id="xd29e8206src" href="#xd29e8206">3</a>. En als, zooals bij ons, de ouden in leven worden gehouden, dan is die daad ook praktisch
-en theoretisch moreel; ze hangt op geenerlei wijze af van eenige wet of regel, die
-ons verbiedt iemand het leven te benemen, want wij dragen immers roem op het dooden
-van onzen medemensch onder den <span class="corr" id="xd29e8212" title="Bron: patriotschen">patriottischen</span> naam van &#x201c;oorlog&#x201d;, en zijn er tamelijk onverschillig onder als dit dooden door ons
-systeem van industrie geëischt wordt, maar het dooden van oude menschen bevredigt
-tegenwoordig geen enkele maatschappelijke behoefte; hun behoud daarentegen wel. Het
-dooden van een mensch is werkelijk zooals bekend is een daad, die op verschillende
-tijden en in verschillende landen zeer varieert in haar moreele waarde. Het was in
-Engeland twee eeuwen en minder geleden volkomen moreel een mensch te dooden voor geringe
-vergrijpen tegen den eigendom, want zulk een straf scheen aan den algemeenen zin van
-de beschaafde gemeenschap wenschelijk toe. Tegenwoordig zou het beschouwd worden als
-zeer immoreel. Wij beginnen er nu eerst aan te twijfelen, of het wel moreel is een
-meisje ter dood te veroordeelen of haar leven lang in de gevangenis te sluiten, dat
-bij de geboorte haar kind doodde, alleen <span class="pagenum">[<a id="pb338" href="#pb338">338</a>]</span>omdat ze tegen alle natuurlijke instincten in, gedreven werd door het primitieve instinct
-van zelfverdediging. Er kan niet gezegd worden, dat we er al aan zijn gaan twijfelen
-of het moreel is menschen in den oorlog te dooden, hoewel we het dooden van vrouwen
-en kinderen, of zelfs van niet-vechtenden in het algemeen niet meer goedkeuren. Iedere
-eeuw en ieder land heeft zijn eigen moraal.
-</p>
-<p>&#x201c;De gewoonte, in de strikte beteekenis van het woord&#x201d;, zegt Westermarck terecht, &#x201c;sluit
-een moreelen regel in zich&#x200a;&#x2026; De maatschappij is de school, waar de menschen leeren
-onderscheid te maken tusschen goed en kwaad. De leermeester is de gewoonte&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e8219src" href="#xd29e8219">4</a>. De gewoonte is niet alleen de basis van de moraal, maar ook van de wet. &#x201c;Gewoonte
-is wet&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e8225src" href="#xd29e8225">5</a>. Het veld der theoretische moraal is zoo&#x2019;n betooverende speelplaats geworden voor
-knappe philosofen, dat er soms gevaar is geweest om te gelooven, dat het ten slotte
-niet de theoretische moraal is, maar de praktische, de kwestie van wat de menschen
-in de massa der gemeenschap werkelijk doen, die de werkelijke stof levert voor de
-moraal<a class="noteref" id="xd29e8231src" href="#xd29e8231">6</a>. Als wij meer precies definieeren wat wij praktisch met moraal bedoelen, dan kunnen
-we zeggen, dat zij is samengesteld uit de gewoonten, die de meerderheid van de leden
-van een gemeenschap beschouwt als bevorderlijk aan het welvaren van de gemeenschap
-op een bepaalden tijd en een bepaalde plaats. Het is om deze reden&#x2014;d.i. omdat het
-een kwestie is van wat is en niet alleen van wat sommigen meenen dat moest zijn&#x2014;dat
-de praktische moraal het gepaste onderwerp vormt voor de wetenschap. &#x201c;Als het woord
-&#x201c;ethica&#x201d; gebruikt moet worden als naam voor een wetenschap&#x201d;, zegt Westermarck, &#x201c;dan
-kan het onderwerp van die wetenschap alleen zijn het bestudeeren van het moreele bewustzijn
-als een feit&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e8243src" href="#xd29e8243">7</a>.
-<span class="pagenum">[<a id="pb339" href="#pb339">339</a>]</span></p>
-<blockquote>
-<p class="first">De <i lang="en">History of European Morals</i> van Lecky is een studie in praktische, veeleer dan in theoretische moraal. Het groote
-werk van Westermarck, <i lang="en">The Origin and Development of the Moral Ideas</i> is een meer modern voorbeeld van de objectief wetenschappelijke bespreking van de
-moraal, hoewel dit misschien niet duidelijk uit den titel blijkt. Het is in zijn wezen
-een beschrijving van de werkelijke historische feiten van wat geweest is, en niet
-van wat &#x201c;behoorde&#x201d; te zijn. <i lang="en">Morals in Evolution</i> van Mr. L.&nbsp;T. Hobhouse, dat op bijna denzelfden tijd uitkwam, is evenzeer een werk,
-dat, terwijl het onloochenbaar feiten behandelt, <abbr title="dat zijn">d.z.</abbr> regels en instellingen, en de taak verwerpt van te zijn &#x201c;de geschiedenis van het
-levensgedrag&#x201d;, zich toch beperkt tot die regels, die &#x201c;inderdaad het normale gedrag
-vormen van den gemiddelden mensch&#x201d; (deel I, p. 26). Met andere woorden, het is in
-zijn kern een geschiedenis van praktische moraal en niet van theoretische moraal.
-Een van de scherpzinnigste en fijnste van de nu levende schrijvers, M. Jules de Gaultier,
-heeft in verschillende van zijn boeken, en vooral in zijn <i lang="fr">La Dépendance de la Morale et l&#x2019;Indépendance des Moeurs</i> (1907), het begrip moraal op vrijwel gelijke wijze ontleed. <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>Regels, die betrekking hebben op het levensgedrag, zijn evenals andere regels door
-de ervaring gegeven, zoodat de moraal, of de som van de wetten, die op een of ander
-tijdstip van de historische ontwikkeling op het menschelijk handelen zijn toegepast,
-van gewoonten afhangt&#x201d;. Ik verwijs ook naar de meesterlijke uitbeelding van deze opvatting
-over de moraal in <i lang="fr">La Morale et la Science des Moeurs</i> van Lévy-Bruhl (er bestaat een Engelsche vertaling van).</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Praktische moraal is dus het stevige, natuurlijke feit, dat de biologische grondslag
-vormt van de theoretische zedeleer, hetzij deze traditioneel of ideëel is. De buitensporige
-vrees, die in zoo hooge mate onder de menschen verspreid is, om de moraal te kwetsen,
-is misplaatst. Wij kunnen de moraal niet kwetsen, al kunnen we ons zelf kwaad doen.
-De moraal is gebaseerd op de natuur en kan op zijn hoogst alleen maar gewijzigd worden.
-Zooals Crawley terecht zegt<a class="noteref" id="xd29e8276src" href="#xd29e8276">8</a>, zelfs de categorische eischen van onze moreele tradities, wel verre van zooals dikwijls
-algemeen geloofd wordt, pogingen te zijn om de natuur te onderdrukken, ontstaan uit
-een pogen om de natuur te hulp te komen; zij zijn eenvoudig een poging om de natuurlijke
-aandriften in bepaalde termen te vatten. Het nadeel ervan is, dat ze, zooals alles
-wat star en dood wordt, meestal langer duren dan het tijdperk, waarin zij een weldadige,
-levende reactie vormden op de omgeving. Zoo roepen zij nieuwe vormen van de ideëele
-moraal in het leven; en de praktische moraal ontwikkelt nieuwe vormen, die in overeenstemming
-zijn met nieuwe levende verhoudingen, om in de plaats te komen van oudere en verdorde
-tradities.
-</p>
-<p>Er bestaat duidelijk een nauw verband tusschen theoretische moraal en praktische of
-eigenlijke moraal. Want niet alleen is de <span class="pagenum">[<a id="pb340" href="#pb340">340</a>]</span>theoretische moraal het bewust worden van erkende gewoonten, die in het algemeene
-leven in de gemeenschap belichaamd zijn, maar, na aldus bewust geworden te zijn, werkt
-ze terug op die gewoonten en ondersteunt of wijzigt ze, door zijn eigen groei. Deze
-inwerking is verschillend, naarmate wij te doen hebben met de eene of andere scherp
-bepaalde afdeeling van de theoretische moraal: de traditioneele moraal, die den levensgroei
-van moreele gewoonten tegenhoudt, of de ideëele en vooruitstrevende moraal, die den
-levensgroei van moreele gewoonten bevordert. Praktische moraal, of eigenlijke moraal
-kan gezegd worden tusschen deze twee afdeelingen van de theoretische moraal in te
-staan. De praktijk volgt altijd op de vooruitstrevende theoretische moraal, in zoover
-natuurlijk ideëele moraal vooruitstrevend is en niet, zooals zoo dikwijls gebeurt,
-op niets uitloopt. Traditioneele moraal volgt altijd de praktijk. Het resultaat is,
-dat, terwijl de werkelijke moraal, die te eeniger tijd op een of andere plaats gewoonte
-is, altijd in nauw verband staat met de theoretische moraal, ze toch nooit precies
-met een van haar vormen kan overeenkomen. Ze bereikt de ideëele moraal en is de traditioneele
-moraal altijd vooruit.
-</p>
-<p>Het was hier noodig om bepaaldelijk de drie voornaamste vormen te definieeren, waarvoor
-het woord &#x201c;moraal&#x201d; gebruikt wordt, hoewel ze onder den een of anderen vorm wel aan
-den lezer bekend moeten zijn. Bij de bespreking van de prostitutie is het gemakkelijk
-geweest het gewone gebruik te volgen, waarbij de speciale beteekenis van het woord
-uit den samenhang bleek. Maar nu we ons voor het oogenblik direct met de speciale
-beteekenis van de evolutie der sexueele moraal bezig houden, moeten we meer precies
-zijn in het formuleeren van de woorden, die we gebruiken. In dit hoofdstuk, behalve
-als het anders vastgesteld is, houden wij ons in de eerste plaats bezig met de eigenlijke
-moraal, met het werkelijk gedrag, zooals het voorkomt in de massa van de gemeenschap,
-en alleen in de tweede plaats met de vooruitstrevende of de traditioneele moraal.
-</p>
-<p>Sexueele moraal is, evenals andere soorten van moraal, noodzakelijk samengesteld uit
-geërfde tradities, gewijzigd door aanpassing aan de veranderende maatschappelijke
-omgeving. Als de invloed van de traditie te veel uitgesproken wordt, dan geraakt het
-moreele leven veelal in verval en verliest zijn geschiktheid om zich aan het leven
-aan te passen. Als het aanpassingsvermogen te groot wordt, wordt het moreele leven
-onvast en verliest zijn autoriteit. Het is alleen door een redelijke synthese van
-bouw en functie&#x2014;van wat het traditioneele genoemd wordt met wat het ideëele genoemd
-wordt&#x2014;dat het moreele leven zijn autoriteit kan bewaren, zonder zijn praktische waarde
-te verliezen. Velen, zelfs onder hen die zich moralisten noemen, hebben dit moeilijk
-kunnen<a id="xd29e8298"></a> begrijpen. In een vergeefsch streven naar een <span class="pagenum">[<a id="pb341" href="#pb341">341</a>]</span>onbestaanbaar streng logisch redeneeren hebben zij òf te veel den nadruk gelegd op
-den <span class="corr" id="xd29e8302" title="Bron: ideeëlen">ideëelen</span> invloed op de praktische moraal, òf, nog meer, op den traditioneelen invloed, die
-zich aan hen heeft opgedrongen door de indrukwekkende autoriteit, die haar gezegden
-schijnen te hebben. De resultaten hiervan in de sfeer, met welke wij hier te doen
-hebben, zijn dikwijls ongelukkig geweest, want geen maatschappelijke impuls geraakt
-zoo gemakkelijk in opstand tegen verouderde tradities, is zoo geneigd tot vulkanische
-uitbarstingen als de geslachtsdrift.
-</p>
-<p>Wij zijn gewend ons tegenwoordig huwelijkssysteem te identificeeren met &#x201c;moraal&#x201d; in
-het abstracte, en voor vele menschen, misschien wel voor de meeste, is het moeilijk
-zich voor oogen te stellen, dat de langzame en onmerkbare beweging, die in den tegenwoordigen
-tijd voortdurend op het maatschappelijke leven inwerkt evenals in iederen anderen
-tijd, onze sexueele moraal ten diepste raakt. Een overgang van waardebepalingen heeft
-voortdurend plaats; wat eens de eigenlijke standaard was der moraal wordt immoreel,
-wat eens zonder twijfel immoreel was, wordt moreel. Zulk een proces is bijna even
-verwarrend als twee duizend jaar geleden voor de Europeesche wereld de groote strijd
-tusschen de stad Rome en de Christelijke kerk was, toen het noodig werd te erkennen,
-dat, wat Marcus Aurelius, het groote voorbeeld van moraliteit getracht had uit te
-roeien, omdat het zonder twijfel immoreel<a class="noteref" id="xd29e8307src" href="#xd29e8307">9</a> was, beschouwd begon te worden als de hoogste standaard der moraal. De klassieke
-wereld beschouwde liefde en medelijden en zelfopoffering als weinig beter dan zwakheid
-en soms als nog erger; de Christelijke wereld beschouwde ze niet alleen als moreele
-zaken, maar incarneerde ze in een God. Onze sexueele moraal heeft ook natuurlijke
-menschelijke emoties buiten beschouwing gelaten en is niet in staat om hen te begrijpen,
-die verklaren dat het vasthouden aan verkeerde traditioneele wetten, die tegenovergesteld
-zijn aan de levensbehoeften van menschelijke maatschappijen, niet moreel is, maar
-immoreel.
-</p>
-<p>De reden waarom de geleidelijke evolutie van de moreele ideeën, die voortdurend in
-de sexueele sfeer plaats vindt, tenminste onder ons, een stadium begint te bereiken
-waarop er een tegenstelling schijnt te zijn tusschen verschillende standaards ligt
-in het feit, dat tot nog toe in het geheel geen specifiek sexueele moraal<a class="noteref" id="xd29e8315src" href="#xd29e8315">10</a> bestond. Dat zal misschien eerst verwonderlijk toeschijnen aan <span class="pagenum">[<a id="pb342" href="#pb342">342</a>]</span>ieder, die nadenkt over het ontzettende gewicht, dat gewoonlijk gehecht wordt aan
-&#x201c;sexueele moraal&#x201d;. En het is ongetwijfeld waar, dat wij een moraal hebben, die wij
-toepassen op de sexueele sfeer. Maar die moraal is er een, die voornamelijk behoort
-tot de sfeer van den eigendom en ze heeft zich in zeer ruime mate ontwikkeld op een
-basis van bezit. Al de historici over moraal in het algemeen en van het huwelijk in
-het bijzonder, hebben dit feit op den voorgrond gesteld en het geïllustreerd met een
-massa historisch materiaal. Wij hebben tot nog toe geen algemeen erkende sexueele
-moraal, die op de specifieke sexueele feiten van het leven gebaseerd is. Dat wordt
-eerst recht duidelijk als wij ons het grondfeit voor oogen stellen, dat de sexueele
-verhouding gebaseerd is op liefde, op zijn allerminst op sexueel verlangen, en dat
-die basis zoo&#x2019;n diepen grond heeft, dat ze zelfs physiologisch is, want als zulk sexueel
-verlangen niet bestaat, is het physiologisch onmogelijk voor een man omgang met een
-vrouw te hebben. Iedere specifieke sexueele moraal moet op dat feit gebaseerd zijn.
-Maar onze zoogenaamde &#x201c;sexueele moraal&#x201d;, wel verre van op dat feit gebaseerd te zijn,
-tracht het geheel buiten beschouwing te laten. Het maakt contracten, het regelt sexueele
-verhoudingen van tevoren, het neemt op zich duurzaamheid van sexueele inclinaties
-te garandeeren. Dat is te zeggen, dat het overwegingen invoert van een soort, die
-volkomen gezond zijn in de economische sfeer, waartoe deze overwegingen rechtens behooren,
-maar die belachelijk weinig passen bij de sexueele sfeer, waarop ze plechtig worden
-toegepast. De economische verhoudingen van het leven in den ruimsten zin zijn, zooals
-we zullen zien, buitengemeen belangrijk in de evolutie van eene gezonde sexueele moraliteit,
-maar zij behooren tot de voorwaarden van zijn ontwikkeling en vormen niet zijn basis<a class="noteref" id="xd29e8325src" href="#xd29e8325">11</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het feit dat, uit het standpunt van de wet, het huwelijk oorspronkelijk een instelling
-is om de eigendomsrechten te verzekeren en de erfenisrechten, wordt geïllustreerd
-door de Engelsche echtscheidingswet van tegenwoordig. Volgens deze wet heeft een man,
-als zijn vrouw sexueelen omgang heeft met een anderen man dan haar echtgenoot, het
-recht echtscheiding aan te vragen; als echter de man omgang heeft met een andere vrouw
-dan de zijne, dan heeft zij geen recht op echtscheiding; dat kan alleen als hij bovendien
-wreed jegens haar geweest is, of haar verlaten heeft; uit een standpunt van ideëele
-moraal is zulk een wet in &#x2019;t oog springend onbillijk; ze is dan ook in bijna alle
-beschaafde landen afgeschaft behalve in Engeland.
-</p>
-<p>Maar van het standpunt van bezit en erfenis is ze zeer begrijpelijk en om die reden
-heeft ze nog den steun van de meerderheid der Engelschen. Als de vrouw omgang heeft
-met andere mannen, dan is er gevaar, dat het bezit <span class="pagenum">[<a id="pb343" href="#pb343">343</a>]</span>van den man geërfd zal worden door een kind, dat het zijne niet is. Maar de sexueele
-omgang van den man met andere vrouwen wordt niet door zulk een gevaar gevolgd. De
-ontrouw van de vrouw is een ernstige beleediging van den eigendom; de ontrouw van
-den man is geen beleediging van den eigendom, en daarom kan ze met geen mogelijkheid
-beschouwd worden als een reden tot echtscheiding uit het wettelijk standpunt. Het
-feit, dat echtbreuk van den man gecompliceerd met wreedheid, zulk een reden is, is
-alleen maar een concessie aan het moderne gevoel. Toch heeft, zooals Helene Stöcker
-naar waarheid zegt (&#x201c;<span lang="de">Verschiedenheit im Liebesleben des Weibes und des Mannes</span>&#x201d;, <i lang="de"><span class="corr" id="xd29e8341" title="Bron: Zeitschrtft">Zeitschrift</span> für Sexualwissenschaft</i>, Dec., 1908) een getrouwd man, die een niet erkend kind heeft bij een vrouw buiten
-het huwelijk, een daad gedaan, die even ernstig tegenmaatschappelijk is als een getrouwde
-vrouw, die een kind heeft zonder te erkennen, dat haar man niet de vader is. In het
-eerste geval heeft de man, in het tweede geval de vrouw, een te groote verantwoordelijkheid
-gelegd op een ander persoon. (Hetzelfde punt is op den voorgrond gesteld door den
-schrijver van <i lang="en">The Question of English Divorce</i>, p. 56).
-</p>
-<p>Ik leg hier den nadruk op het economisch element in onze sexueele moraal, omdat dat
-het element is, hetwelk er een soort van standvastigheid aan gegeven heeft en in de
-wet is vastgelegd. Maar als we onze sexueele moraal van een ruimer standpunt beschouwen,
-dan kunnen we wel niet anders of we zien het oude element van ascetisme, dat er godsdienstigen
-hartstocht en godsdienstige heiliging aan gegeven heeft. Onze sexueele moraal is dus
-in werkelijkheid een bastaard, geboren uit de vereeniging van eigendoms-moraal en
-primitieve ascetische moraal, die geen van beide in de ware verhouding staan tot de
-levensfeiten van het sexueele leven. Het is werkelijk het eigendoms-element, dat,
-met een paar inconsequenties tenslotte het hoofdelement geworden is van onze wet,
-maar het ascetische element heeft een belangrijke rol gespeeld bij het vormen van
-het populaire gevoel en bij het scheppen van een houding van afkeuring jegens sexueelen
-omgang <i>per se</i>, hoewel zulke omgang beschouwd wordt als een essentieel deel van de op eigendom gebaseerde
-en godsdienstig gesanctionneerde instelling van het wettig huwelijk.
-</p>
-<p>De verheerlijking van de maagdelijkheid leidde in onmerkbare overgangen, tot het bestempelen
-van de &#x201c;ontucht&#x201d; als doodzonde, en ten slotte als een werkelijke wereldsche &#x201c;misdaad&#x201d;.
-Er wordt soms gezegd, dat het niet voor het Concilie van Trente geweest is, dat de
-Kerk formeel allen in den ban deed, die meenden, dat de huwelijksstaat hooger was
-dan de maagdelijke staat, maar men had die meening min of meer vormelijk reeds vroeger
-geuit, bijna van de vroegste tijden van het Christendom af, en dat blijkt duidelijk
-uit de brieven van Paulus. Alle theologen zijn het er over eens, dat ontucht een doodzonde
-is. Caramuel, de beroemde Spaansche theoloog, die ongewone concessies deed aan de
-eischen van de rede en van de natuur, meende, dat ontucht alleen maar een kwaad is,
-omdat het verboden is, maar Innocentius XI verwierp deze clausule formeel. Ontucht
-als een doodzonde werd langzamerhand verwereldlijkt tot ontucht als een misdaad. Ontucht
-was in Frankrijk in de achttiende eeuw nog een misdaad, zooals Tarde bij zijn historische
-nasporingen van een crimineel proces in <span class="corr" id="xd29e8354" title="Bron: Perigord">Périgord</span> ontdekte; echtbreuk was ook een zonde en werd streng gestraft, volkomen onafhankelijk
-van eenige klacht van een van de beide partijen (Tarde, &#x201c;<span lang="fr">Archéologie Criminelle en Périgord</span>&#x201d;, <i lang="fr">Archives de <span class="corr" id="xd29e8362" title="Bron: l&#x2019; Anthropologie">l&#x2019;Anthropologie</span> Criminelle</i>, Nov. 15, 1898).
-</p>
-<p>De Puriteinen uit de dagen van Cromwell in Engeland (evenals de Puriteinen in Genève)
-volgden het voorbeeld der Katholieken en namen beleedigingen van de geestelijkheid
-tegen de kuischheid in de wereldsche wet op. Bij een acte van het Parlement, aangenomen
-in 1653, werd ontucht strafbaar gesteld met gevangenisstraf van drie maanden voor
-beide partijen. Bij dezelfde acte werd echtbreuk van de vrouw (van den man wordt niets
-gezegd) gemaakt tot misdaad, zoowel voor haar als voor haar deelgenoot in de schuld
-en daarom wordt ze strafbaar gesteld met den dood (Scobell, <i lang="en">Acts and Ordinances</i>, p. 121)</p>
-</blockquote><p>
-<span class="pagenum">[<a id="pb344" href="#pb344">344</a>]</span></p>
-<p>De werking van een valsche moraal, zooals onze sexueele moraal geweest is, is als
-die van een tweesnijdend zwaard. Aan den eenen kant voert ze tot een geheime en huichelachtige
-laksheid, aan den anderen kant ondersteunt ze een star en dood reglementenboek, waarvan
-maar zoo weinigen de voorschriften constant kunnen opvolgen, dat de theoretische moraal
-daardoor verlaagd wordt tot een min of meer ledigen vorm. &#x201c;Het menschelijk ras zou
-veel winnen&#x201d;, zeide de wijze <span class="corr" id="xd29e8375" title="Bron: Senancourt">Senancour</span>, &#x201c;als de deugd niet zoo moeilijk gemaakt werd. De verdienste zou dan niet zoo groot
-zijn, maar wat is het nut van een hoogte van volkomenheid, waarop men zich maar zelden
-kan handhaven?&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e8378src" href="#xd29e8378">12</a>. Tegenwoordig hebben wij, zooals Ellen Key, een latere moralist, het uitdrukt, alleen
-maar een immoraliteit, die de ondeugd begunstigt en de deugd niet te bereiken maakt;
-en zij roept dan ook met vergefelijke overdrijving uit, dat het prediken voor den
-jongen mensch van een gezondere moraal, zonder tevens de maatschappij te veroordeelen,
-die de overheerschende immoraliteit aanmoedigt, <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>erger is dan dwaasheid, dat het misdaad is&#x201d;.
-</p>
-<p>In de richting, waarin <span class="corr" id="xd29e8395" title="Bron: Senancourt">Senancour</span> een eeuw geleden en Ellen Key nu, groote pioniers zijn, bewegen de nieuwe vormen
-van de vooruitstrevende of ideale theoretische moraal zich voorwaarts, volgens de
-algemeene neiging in de moraal, van de traditioneele moraliteit en zelfs van de praktijk.
-</p>
-<p>Er is een groote moderne beweging, die duidelijk aantoont, dat de sexueele moraal
-zich tegenwoordig beweegt naar een nieuw standpunt. Dit is de veranderende houding
-van de massa der gemeenschap zoowel jegens het burgerlijk huwelijk als jegens het
-godsdienstig huwelijk, en de aangroeiende neiging om staatsinmenging in sexueele verhoudingen
-af te keuren, onafhankelijk van de kinderproductie.
-</p>
-<p>Er is ongetwijfeld onder de onderste lagen der bevolking van Europa altijd een neiging
-geweest sexueele verhoudingen aan te gaan zonder de officieele heiliging totdat zulke
-verhoudingen zich goed bevestigd hebben en totdat de hoop op een nageslacht gerechtvaardigd
-is. Deze neiging heeft zich gecristalliseerd in erkende gewoonten onder ontelbare
-landelijke gemeenschappen, die weinig last hebben van de storende invloeden van de
-buitenwereld of de beperkende invloeden van theologisch Christelijke begrippen. Maar
-in den tegenwoordigen tijd is deze neiging niet beperkt tot de meer primitieve en
-afgezonderde gemeenschappen van Europa, onder wie ze juist begint uit te sterven.
-Het is een ontwijfelbaar feit, zegt Professor Bruno Meyer, dat veel meer dan de helft
-van den sexueelen omgang nu plaats vindt buiten het <span class="pagenum">[<a id="pb345" href="#pb345">345</a>]</span>huwelijk<a class="noteref" id="xd29e8404src" href="#xd29e8404">13</a>. Vooral onder de intelligente klassen en in bloeiende en vooruitgaande gemeenschappen
-is deze beweging merkbaar. Wij zien door de geheele wereld het praktische gezond verstand
-van de menschen zich vormen in de richting, waarvan de ideëele moralisten de pioniers
-geweest zijn, die onveranderlijk voorafgaan aan den nieuwen groei van de praktische
-moraal.
-</p>
-<p>De vrijwillig kinderlooze huwelijken van tegenwoordig hebben de mogelijkheid bewezen
-van zulke vereenigingen buiten het wettig huwelijk, en zulke vrije verbintenissen
-kunnen voor vooruitstrevende menschen het huwelijk vervangen<a class="noteref" id="xd29e8415src" href="#xd29e8415">14</a>. De geleidelijke maar gestadige verhooging van den leeftijd voor het aangaan van
-een wettig huwelijk wijst ook in dezelfde richting, hoewel ze niet alleen wijst op
-een toename van vrije verbintenissen, maar op een toename van alle vormen van normale
-en abnormale sexualiteit buiten het huwelijk. Zoo waren in Engeland en Wales in 1906
-maar 43 van de 1000 getrouwde mannen en 146 van de 1000 getrouwde vrouwen minderjarig,
-terwijl de gemiddelde leeftijd voor de mannen 28.6 jaar en voor de vrouwen 26.4 jaar
-was. Voor de mannen is de leeftijd zoowat acht maanden gestegen in de laatste veertig
-jaar, voor de vrouwen meer. In de groote steden, als Londen, waar de mogelijkheid
-voor buitenechtelijk verkeer grooter is, is de leeftijd voor het wettige huwelijk
-hooger dan op het land.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Als wij den leeftijd, waarop gemiddeld een wettig huwelijk gesloten wordt, moeten
-beschouwen als de leeftijd, waarop de bevolking in sexueele verbintenissen treedt,
-dan is die ongetwijfeld te laat. Beyer, een toonaangevend Duitsch neuroloog, vindt,
-dat er even ernstige bezwaren zijn tegen vroege als tegen late huwelijken, en komt
-tot de conclusie, dat in gematigde streken de beste leeftijd voor vrouwen om te trouwen
-is het een en twintigste jaar, en voor mannen het vijf en twintigste jaar.
-</p>
-<p>Toch zijn, onder slechte economische omstandigheden en met een starre huwelijkswet
-vroege huwelijken in ieder opzicht verkeerd. Bij de armen zijn zij een teeken van
-groote armoede. De allerarmsten trouwen het eerst, omdat zij het gevoel hebben, dat
-hun toestand niet erger worden kan. (Dr. Michael Ryan heeft veel belangwekkend bewijsmateriaal
-verzameld over de oorzaken van het vroege huwelijk in Ierland in zijn <i lang="en">Philosophy of Marriage</i>, 1837, blz. 58&#x2013;72). Onder de armen is een vroeg huwelijk dus altijd een ongeluk.
-&#x201c;Vele goede menschen&#x201d;, zegt Mr. Thomas Holmes, secretaris van de <span lang="en">Howard Association</span> en zendeling bij de politiehoven (in een interview, <i lang="en">Daily Chronicle</i>, Sept. 8, 1909), &#x201c;raden jongens en meisjes aan te trouwen om te voorkomen wat zij
-noemen &#x201c;schande&#x201d;. Dit houd ik voor geheel verkeerd, en het leidt tot veel grootere
-verkeerdheden, dan die het met mogelijkheid kan afwenden&#x201d;.
-</p>
-<p>Vroege huwelijken zijn een van de meest gewone oorzaken, zoowel voor de prostitutie
-als voor echtscheiding. Zij leiden in onnoemelijk veel gevallen tot prostitutie, zelfs
-als geen uiterlijke scheiding plaats vindt. Het feit, dat zij tot <span class="pagenum">[<a id="pb346" href="#pb346">346</a>]</span>echtscheiding leiden, blijkt uit de veelbeteekenende omstandigheid, dat in Engeland,
-hoewel maar 146 van de 1000 vrouwen onder de een en twintig zijn bij haar huwelijk,
-toch van de vrouwen, die betrokken zijn in echtscheidingsprocessen er 280 van de 1000
-onder de een en twintig waren bij haar huwelijk, en deze tegenspraak is zelfs nog
-grooter dan ze schijnt, want in de gegoede klassen, die zich alleen de luxe van een
-echtscheiding kunnen veroorloven, is de normale leeftijd bij het huwelijk veel hooger
-dan voor de bevolking in het algemeen. Onervarenheid, zooals lang geleden bewezen
-werd, door Milton (die deze les te zijnen koste geleerd had), leidt tot schipbreuk
-in het huwelijk. &#x201c;Zij, die het wildst geleefd hebben&#x201d;, schreef hij, &#x201c;blijken het meeste
-succes te hebben in hun huwelijk, omdat hun ongebonden genegenheden die ze naar believen
-konden eindigen, zoovele echtscheidingen geweest zijn, waardoor ze ondervinding hebben
-opgedaan&#x201d;.
-</p>
-<p>Miss Clapperton raadt, wat de beschaafde standen betreft, zeer vroeg huwen aan, zelfs
-nog tijdens het studentenleven, dat dan tot zekere hoogte naast het huwelijksleven
-zou kunnen voortgezet worden (<i lang="en">Scientific Meliorism</i>, hoofdst. XVII). Ook Ellen Key raadt het vroege huwen aan. Maar zij voegt er wijselijk
-aan toe, dat zulks de noodzakelijkheid in zich sluit van gemakkelijk echtscheiden.
-Dat is werkelijk de eenige voorwaarde, waaronder vroeg huwen in het algemeen wenschelijk
-kan zijn. Jonge menschen&#x2014;tenzij zij een zeer eenvoudige en rustige natuur hebben&#x2014;kunnen
-nòch den loop van hun eigen ontwikkeling en hun sterkste behoeften voorspellen, nòch
-nauwkeurig den aard en de kwaliteit van een andere persoonlijkheid taxeeren. Een huwelijk,
-dat op zeer jeugdigen leeftijd gesloten is, houdt spoedig op in eenig opzicht behalve
-den naam een huwelijk te zijn. Soms vraagt een jong meisje om scheiding van haar echtgenoot
-op den dag na haar huwelijk.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>De meer of minder duurzame vrije vereenigingen, die onder ons in Europa gevormd worden,
-moeten gewoonlijk niet anders beschouwd worden dan als proefhuwelijken. Dat is te
-zeggen, dat zij een voorzorg zijn, die wenschelijk gemaakt wordt door de onzekerheid,
-zoowel aangaande de harmonie als de vruchtbaarheid van een vereeniging, voordat de
-werkelijke proef is genomen, en door de onmogelijkheid in de praktijk om op andere
-wijze een vergissing goed te maken, ten gevolge van de verouderde starheid van de
-meeste Europeesche echtscheidingwetten. Zulke proefhuwelijken worden dus geëischt
-door de voorzichtigheid en de wijsheid en naarmate het vooruit zien in de toekomst
-met de ontwikkeling van de beschaving toeneemt, en voortdurend onder ons toeneemt,
-mogen we verwachten, dat er een evenredige ontwikkeling zal zijn in de veelvuldigheid
-van het proefhuwelijk en in de houding van de maatschappij jegens zulke vereenigingen.
-De eenige uitweg&#x2014;die een radicale hervorming in de Europeesche huwelijkswetten even
-goedkoop en even gemakkelijk zal maken als de echtscheiding in een vrij huwelijk&#x2014;kan
-nog niet verwacht worden, want de wet komt altijd achteraan bij de publieke opinie
-en het praktische levensgedrag.
-</p>
-<p>Als wij de zaak echter uit een ruimer historisch standpunt beschouwen, dan zien we,
-dat we ons in tegenwoordigheid van een verschijnsel bevinden, dat, hoewel het door
-moderne omstandigheden begunstigd wordt, toch zeer oud is en ver verspreid en <span class="pagenum">[<a id="pb347" href="#pb347">347</a>]</span>dat, wat Europa betreft, dateert uit den tijd, toen de kerk voor het eerst het kerkelijk
-huwelijk trachtte op te dringen, zoodat het feitelijk een voortzetting is van de oude
-Europeesche gewoonte van het privaathuwelijk.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Proefhuwelijken gaan door onmerkbare nuances over in de groep van gewoonten bij het
-hof maken, die, terwijl ze de jonge menschen toestaan den nacht te zamen door te brengen,
-in een positie van meerdere of mindere intimiteit, toch als regel, feitelijken sexueelen
-omgang uitsluiten. Nachtelijke vrijage bloeit onder de soliede, krachtig gebouwde
-bevolking van streken in Europa, die niet door aanraking met vreemden gedesorganiseerd
-zijn. Zij schijnt vooral veel voor te komen in Teutonische en Keltische landen, en
-is bekend onder verschillende namen, als <i lang="de">Probenächte</i>, <i lang="de">fensterln</i>, <i lang="de">Kiltgang</i>, <i lang="en">hand-fasting</i>, <i lang="en">bundling</i>, <i lang="en">sitting-up</i>, <i lang="en">courting on the bed</i>, etc. Zij is in Wales welbekend; zij wordt ook gevonden in verschillende Engelsche
-graafschappen b.v. in Cheshire; zij bestond in het Ierland van de achttiende eeuw
-(volgens de <i lang="en">Travels</i> van Richard Twiss) in Nieuw-Engeland was zij bekend als <i lang="en">tarrying</i>; in Holland bestaat zij ook. In Noorwegen, waar het <i>nacht-loopen</i> genoemd wordt, wegens den verren afstand tusschen de verschillende erven, moet zij
-nog algemeen bestaan, hoewel de geestelijken er tegen preeken; het meisje trekt verscheidene
-extra rokken aan en gaat daarmee naar bed, en de jonge man komt door het raam naar
-binnen en gaat bij haar in bed; zij praten den geheelen nacht door en zij behoeven
-niet te trouwen, tenzij het meisje zwanger wordt.
-</p>
-<p>Rhys en Brynmor-Jones (<i lang="en">Welsh People</i>, blz. 582&#x2013;4) geven een interessante mededeeling over deze nachtelijke vrijage met
-talrijke verwijzingen naar de literatuur. Wat Duitschland betreft, zie men b.v. Rudeck,
-<i lang="de">Geschichte der öffentlichen Sittlichkeit</i>, blz. 146&#x2013;154. Wat het proefhuwelijk over het algemeen aangaat, worden veel feiten
-en verwijzingen gegeven door M.&nbsp;A. Potter (<i lang="de">Sohrab <span class="corr" id="xd29e8492" title="Bron: and">und</span> Rustem</i>, blz. 129&#x2013;137).
-</p>
-<p>De gewoonte van vrije huwelijksverbintenissen, die gewoonlijk gewettigd worden vòor
-of nà de geboorte van kinderen, schijnt tamelijk veel voor te komen in vele, misschien
-wel in alle landelijke districten van Engeland. De vereeniging wordt gewettigd, als
-ze bevredigend blijkt te zijn, zelfs als er geen uitzicht is op kinderen. In sommige
-graafschappen moet het een bijna algemeene gewoonte zijn, dat vrouwen sexueele verhoudingen
-hebben vóor het wettig huwelijk; soms trouwt een vrouw met den eersten man, dien ze
-probeert; soms probeert ze verschillende mannen, eer ze den man vindt, die haar past.
-Zulke huwelijken vallen natuurlijk, over het geheel, beter uit dan huwelijken, waarin
-de vrouw, die niets weet van hetgeen haar te wachten staat en geen andere ondervinding
-ter vergelijking heeft, geneigd is zich teleurgesteld te voelen of te meenen, dat
-ze &#x201c;het beter had kunnen treffen&#x201d;. Zelfs als wettige erkenning niet gezocht wordt
-voor nà de geboorte van kinderen, volgt daar nog in het geheel niet uit, dat er moreele
-corruptie aan verbonden is. Zoo in sommige deelen van Staffordshire, waar het algemeen
-voorkomt, dat de vrouwen een kind hebben vóor het huwelijk, zijn zij, niettegenstaande
-deze &#x201c;corruptie&#x201d;, naar wij vernemen (Burton, <i lang="en">City of the Saints</i>, Appendix IV), <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>zeer goede buurvrouwen, uitstekende, hardwerkende en liefhebbende echtgenooten en
-moeders&#x201d;.
-</p>
-<p>&#x201c;De lagere maatschappelijke klassen, vooral de boeren&#x201d;, merkt Dr. Ehrhard op (&#x201c;<span lang="de">Auch ein Wort zur Ehereform</span>&#x201d;, <i lang="de">Geschlecht und Gesellschaft</i>, jaargang I. afl. 10), &#x201c;weten beter dan wij, dat het huwelijksbed de grondslag is
-van het huwelijk. Daarom hebben zij de primitieve gewoonte van het proefhuwelijk behouden,
-dat in de Middeleeuwen zelfs nog in de beste kringen in praktijk werd gebracht. Het
-heeft het verdere voordeel, dat het huwelijk niet gesloten wordt, voor het gebleken
-is vruchtbaar te zijn. Het proefhuwelijk toont <span class="pagenum">[<a id="pb348" href="#pb348">348</a>]</span>natuurlijk aan, dat de maagdelijkheid niet geschat wordt op meer dan haar juiste waarde&#x201d;.
-Wat dit punt aangaat, mogen we vermelden, dat in vele deelen van de wereld, een vrouw
-hooger geschat wordt, als ze vóor haar huwelijk sexueelen omgang gehad heeft (zie
-b.v., Potter, <i>op<span class="corr" title="Niet in bron">.</span> cit.</i>, blz. 164 <i>et seq.</i>). Ofschoon maagdelijkheid een van de sexueele attracties is, die een vrouw kan bezitten,
-een attractie die gebaseerd is op een natuurlijk instinct, zoo kan toch een overdreven
-aandacht voor deze maagdelijkheid, niet anders beschouwd worden dan als een sexueele
-perversie, die verwant is aan <i><span class="corr" id="xd29e8522" title="Bron: paidophilia">paedophilia</span></i>, de sexueele aantrekking tot kinderen.
-</p>
-<p>In zeer kleine dicht bijeen liggende gemeenten vertoont de primitieve gewoonte van
-het proefhuwelijk neiging tot verval, als er een groote invasie plaats heeft van vreemdelingen,
-die niet opgevoed zijn in die gewoonte (welke voor hen geen verschil schijnt te vertoonen
-met de losbandigheid van de prostitutie), en die niet de verplichtingen op zich willen
-nemen, welke het proefhuwelijk oplegt. Dit gebeurde bij de zoogenaamde &#x201c;eiland-gewoonte&#x201d;
-van Portland, die tot in de negentiende eeuw bleef bestaan; volgens deze zede leefde
-een vrouw voor het huwelijk met haar minnaar, totdat ze zwanger was en trouwde dan
-met hem; zij was hem altijd strikt trouw, terwijl ze met hem leefde, maar als ze niet
-zwanger werd kon het paar overeenkomen, dat zij niet voor elkander bedoeld waren,
-en de betrekking afbreken. Het gevolg was, dat er jaren achtereen geen onwettige kinderen
-geboren werden, en weinig huwelijken kinderloos waren. Toen zich echter de Portland-cementhandel
-ontwikkelde, profiteerden de uit Londen geïmporteerde werklieden van de gewoonte van
-het eiland, maar ze weigerden hun verplichtingen na te komen als er zwangerschap volgde.
-Dientengevolge geraakte de gewoonte in onbruik (zie b.v. de noot van den vertaler
-bij <i lang="en">Sexual Life of Our Time</i> van Bloch p. 237, en de aanhalingen daar gegeven van Hutchins, <i lang="en">History and Antiquities of Dorset</i>, deel II, p. 820).
-</p>
-<p>Maar niet alleen op het land, ook in de groote steden zijn huwelijken in den beginne
-vrije vereenigingen. Zoo constateerde in Parijs <span class="corr" id="xd29e8535" title="Bron: Desprès">Després</span> meer dan dertig jaar geleden, (<i lang="fr">La Prostitution à Paris</i>, p. 137), dat in de meeste arrondissementen der stad negen van de tien wettige huwelijken
-de bevestiging zijn van een vrije verbintenis; hoewel, ofschoon dit het gemiddelde
-was, het er in een paar arrondissementen maar drie van de tien waren. Het is in Parijs
-tegenwoordig tamelijk wel hetzelfde; tenminste de helft van de huwelijken zijn, naar
-men zegt, van deze soort.
-</p>
-<p>In Germaansche landen zijn vrije verbintenissen een zeer oude en vastgewortelde gewoonte.
-Zoo zegt Ellen Key, dat in Zweden de meerderheid van de bevolking op deze wijze hun
-getrouwde leven begint (<i lang="de">Liebe und Ehe</i>, p. 123). De regeling wordt weldadig bevonden, en &#x201c;huwelijkstrouw is even groot als
-vrijheid voor het huwelijk ongebonden is&#x201d;. In Denemarken heeft de conceptie van veel
-kinderen ook plaats voordat de vereeniging van de ouders gewettigd is (Rubin en Westergaard,
-aangehaald door Gaedeken, <i lang="fr">Archives <span class="corr" id="xd29e8548" title="Bron: d&#x2019;Anthopologie">d&#x2019;Anthropologie</span> Criminelle</i>, Feb. 15, 1909).
-</p>
-<p>In Duitschland zijn onwettige huwelijken niet alleen zeer talrijk, in Berlijn is het
-aantal 17 percent, en in sommige steden nog veel grooter, maar conceptie voor het
-huwelijk heeft plaats in bijna de helft van de huwelijken, en soms in de meerderheid.
-Zoo heeft in Berlijn bij meer dan 40 percent van alle wettige eerstgeboren kinderen
-de conceptie plaats gehad vóor het huwelijk, terwijl in sommige landelijke provincies
-(waar het aantal onwettige geboorten lager is) het aantal huwelijken, dat volgt op
-conceptie voor het huwelijk, veel grooter is dan in Berlijn. De toestanden van het
-landelijk Duitschland zijn speciaal onderzocht door een commissie van Luthersche geestelijken
-en ze zijn eenige jaren geleden uiteengezet in twee deelen, <i lang="de">Die <span class="corr" id="xd29e8556" title="Bron: Geschlecht-sittliche">geschlechtlich-sittlichen</span> Verhältnisse im Deutschen Reiche</i>, die vol zijn van inlichtingen omtrent de sexueele moraliteit in Duitschland. In
-Hannover, wordt in dit werk gezegd, zeggen de meeste autoriteiten, dat omgang vóor
-het huwelijk regel is. Op zijn minst <span class="pagenum">[<a id="pb349" href="#pb349">349</a>]</span>wordt een <i>probe</i>, of proef, beschouwd als een vanzelfsprekend iets, dat het huwelijk voorafgaat, omdat
-niemand &#x201c;een kat in den zak&#x201d; wenscht te koopen. Ook in Saksen, zegt men, heeft een
-meisje bijna altijd omgang vóor het huwelijk, òf haar eerste kind wordt geboren of
-in ieder geval ontvangen buiten het huwelijk. Dit wordt beschouwd als een gewettigd
-probeeren van de bruid, voordat men haar voor goed neemt. &#x201c;Men koopt nog geen pijp
-van een stuiver zonder ze te probeeren&#x201d;, vertelde men aan een Duitsch geestelijke.
-Rondom Stettin wordt in twaalf districten (bijna de helft van alle), sexueele omgang
-voor het huwelijk beschouwd als gewoonte, en in de andere, zoo het al niet bepaald
-de gewoonte is, komt het toch zeer veel voor, en wordt door de publieke opinie niet
-gestreng of zelfs in het geheel niet veroordeeld. In sommige districten volgt het
-huwelijk onmiddellijk op de zwangerschap. In de buurt van Dantzig komt, volgens het
-Luthersche comité, omgang vóor het huwelijk voor in meer dan de helft van de gevallen,
-maar er volgt niet altijd een huwelijk op de zwangerschap. Bijna al de meisjes, die
-gaan dienen, hebben minnaars, en menschen op het land zeggen soms aan hun dienstmeisjes,
-als zij ze huren, dat ze &#x2019;s avonds en &#x2019;s nachts mogen doen wat ze willen. Deze toestand
-schijnt gunstig te zijn voor de echtelijke trouw. Het Duitsche boerenmeisje, merkt
-een andere autoriteit op (E.&nbsp;H. Meyer, <i lang="de">Deutsche Volkskunde</i>, 1898, pp. 154, 164) heeft haar eigen kamer; zij mag haar minnaar ontvangen; het
-is geen schande als zij zich aan hem geeft. Het aantal vrouwen, dat het huwelijk als
-maagd ingaat is niet groot (dit heeft meer speciaal betrekking op Baden), maar de
-publieke opinie beschermt ze, en die opinie is niet gunstig aan het niet nakomen van
-de verantwoordelijkheden, die sexueele verhoudingen met zich brengen. De Duitsche
-vrouw is minder kuisch vóor het huwelijk dan haar Fransche of Italiaansche zuster.
-Maar, voegt Meyer er aan toe, zij is waarschijnlijk trouwer na het huwelijk dan deze.
-</p>
-<p>Het wordt door velen aangenomen, dat deze staat van Duitsche moraliteit zooals hij
-tegenwoordig is, een nieuw verschijnsel is, en het teeken van een snelle nationale
-ontaarding. Dat is in het geheel niet het geval. In dit verband mogen we de bewijsgronden
-aannemen van Katholieke priesters, die door de ondervinding van den biechtstoel in
-staat zijn met gezag te spreken. Een oud priester uit Beieren schrijft het volgende
-(<i lang="de">Geschlecht und Gesellschaft</i>, 1907, Bd. II, Heft 1): &#x201c;Op ethische congressen hooren we den lof verkondigen van
-&#x201c;den goeden ouden tijd&#x201d;, toen trouw en zedelijkheid onder de bevolking heerschten.
-Of dat juist is, is een andere kwestie. Toen ik een jong priester was hoorde ik van
-even zoovele en even zoo ernstige zonden als nu ik een oud man ben. De zedelijkheid
-van de menschen is niet grooter en ook niet minder. De dwaling is het geloof, dat
-de immoraliteit uit de steden komt en het land vergiftigt. De menschen praten alsof
-het land zuiver een paradijs van onschuld was. Ik wil onze menschen van het land geenszins
-immoreel noemen, maar uit een ervaring van vele jaren kan ik zeggen, dat er in sexueele
-opzichten geen verschil is tusschen stad en land. Ik heb meer dan honderd verschillende
-gemeenten leeren kennen, en op de meest verschillende plaatsen, in de bergen en op
-de vlakte, op arm land en op rijk land. Maar overal vind ik dezelfde moraal en gebrek
-aan moraal. De menschen zijn overal hetzelfde, hoewel er op het land dikwijls beter
-Christenen zijn dan in de steden&#x201d;.
-</p>
-<p>Als we echter veel verder teruggaan dan menschenheugenis, dan schijnt het zeer waarschijnlijk,
-dat de sexueele gewoonten van het Duitsche volk van den tegenwoordigen tijd niet in
-hun wezen verschillen&#x2014;hoezeer ook nu en dan met de verandering van tijden en omstandigheden
-zich veranderingen mogen voorgedaan hebben&#x2014;van wat zij waren bij het begin der Duitsche
-geschiedenis. Dit is de meening van een van de grondigste kenners van Indo-Germaansche
-oertoestanden. In zijn <i lang="de">Reallexicon</i> (art. &#x201c;<span lang="de">Keuschheit</span>&#x201d;) wijst O. Schrader er op, dat de dikwijls aangehaalde Tacitus, strikt beschouwd,
-alleen kan dienen om te bewijzen, dat de vrouwen kuisch waren na het huwelijk, en
-dat er geen prostitutie bestond. Er kan geen twijfel aan bestaan, en, voegt hij er
-aan toe, <span class="pagenum">[<a id="pb350" href="#pb350">350</a>]</span>het vroegste historische bewijsmateriaal wijst er op, dat vrouwen in het oude Duitschland
-niet kuisch waren vóor het huwelijk. Dit feit is verborgen gebleven door de neiging
-van de oude klassieke schrijvers om de Noordelijke volken te idealiseeren.
-</p>
-<p>Zoo moeten we ons duidelijk voor oogen stellen, dat het begrip &#x201c;<i>Duitsche deugd</i>&#x201d; dat aan de wereld door een lange reeks van Duitsche schrijvers zoo bekend is geworden,
-in het geheel geen bijzondere graad van toewijding aan de deugd der kuischheid beteekent.
-Tacitus schijnt werkelijk op die plaats, die in Duitschland meer aangehaald wordt
-dan eenige andere plaats in de klassieke literatuur, terwijl hij met juistheid den
-nadruk legt op de late puberteit van de Duitschers en hun ruwe wijze van straffen
-van echtelijke ontrouw aan den kant van de vrouw, er op te doelen, dat zij ook kuisch
-waren. Maar we moeten altijd in herinnering houden, dat Tacitus schreef zoowel als
-sarcastisch moralist als historicus, en dat hij, als hij in vervoering raakte over
-de deugden van de Duitsche barbaren, een oog gevestigd had op de galerij met Romeinen,
-wier ondeugden hij wenschte te hekelen. Vrijwel dezelfde verwarring is geschapen door
-Gildas, die, waar hij de gevolgen beschreef van de overwinning der Saksen in Engeland,
-schreef als prediker zoowel als historicus, en dezelfde moreele opzet (zooals Dill
-gezegd heeft) maakt het beeld van <span class="corr" id="xd29e8586" title="Bron: Salvian">Salvianus</span> over de ondeugden van het Gallië van de vijfde eeuw onwaar<a class="noteref" id="xd29e8589src" href="#xd29e8589">15</a>.
-</p>
-<p>De vrijheid en de verdraagzaamheid van de sexueele gewoonten onder de Russen is tamelijk
-welbekend. Zooals een Russisch correspondent mij schrijft, &#x201c;het liberalisme van de
-Russische manieren stelt jonge mannen en jonge meisjes in staat volkomen onafhankelijkheid
-te genieten. Zij bezoeken elkaar alleen, zij wandelen samen alleen, en zij komen thuis
-zoo laat ze willen. Zij hebben een vrijheid van beweging zoo volkomen als van volwassen
-personen; sommigen maken er gebruik van om over politiek te praten en anderen om elkaar
-het hof te maken. Zij kunnen zich ook alle boeken verschaffen, die zij willen; zoo
-zag ik op de tafel van een meisjesstudentje, dat ik kende, de <i lang="en">Elements of Social Science</i>, dat toen in Rusland verboden was; dit meisje woonde bij haar tante, maar ze had
-haar eigen kamer, waar alleen haar vrienden mochten binnen komen; haar tante of andere
-familieleden kwamen er nooit. Natuurlijk ging zij uit en kwam zij weer thuis op de
-tijden, die zij zelf wilde. Vele andere vrouwelijke studenten genieten in haar families
-dezelfde vrijheid. Dit is nu geheel anders dan in Italië, waar meisjes geen vrijheid
-van bewegen hebben, en nòch alleen kunnen uitgaan, nòch heeren alleen kunnen ontvangen,
-en waar, geheel verschillend van Rusland, een meisje, dat sexueelen omgang gehad heeft
-buiten het huwelijk, werkelijk &#x201c;verloren&#x201d; en &#x201c;onteerd&#x201d; is<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span> (vergelijk <i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Aug., 1908, p. 506).
-</p>
-<p>Het schijnt wel dat vrijheid van sexueele verhoudingen in Rusland&#x2014;afgezonderd van
-den invloed van de oude gewoonte&#x2014;in groote mate noodzakelijk gemaakt is door de moeilijkheid
-van het echtscheiden. Getrouwde paren, die zich geen echtscheiding konden verschaffen,
-gingen uiteen en vonden nieuwe deelgenooten zonder wettig huwelijk. In 1907 werd echter
-een poging gedaan om dit defect in de wet te herstellen; een liberale echtscheidingswet
-is ingevoerd, terwijl wederzijdsch goedvinden met scheiding voor den tijd van meer
-dan een jaar erkend wordt als een voldoende grond tot echtscheiden (Bijblad bij <i lang="de">Geschlecht und Gesellschaft</i>, Bd. II, Heft 5, p. 145).
-</p>
-<p>In de laatste jaren heeft zich onder de ontwikkelde jonge mannen en vrouwen in Rusland
-een neiging ontwikkeld tot sexueele losbandigheid, die, hoewel ze ongetwijfeld ondersteund
-wordt door de oude tradities van sexueele vrijheid, geenszins verward moet worden
-met die vrijheid, omdat ze direct berust op oorzaken van een geheel verschillende
-orde. De ingespannen <span class="corr" id="xd29e8615" title="Bron: revolutionnaire">revolutionaire</span> <span class="pagenum">[<a id="pb351" href="#pb351">351</a>]</span>pogingen, die in de laatste jaren van de afgeloopen eeuw gedaan zijn om politieke
-vrijheid te verkrijgen, hebben het jongere en meer energieke deel van de ontwikkelde
-klassen in beslag genomen, hebben een groote mate van geestelijke spanning met zich
-mee gebracht en gingen vergezeld van een neiging tot ascetisme. Het vooruitzicht van
-den dood stond hun voortdurend voor oogen, en het zich inlaten met sexueele zaken
-zou gevoeld zijn als niet in harmonie met den revolutionairen geest. Maar in deze
-eeuw is er in ruimen kring een einde gekomen aan de revolutionaire werkzaamheid. Deze
-is in hooge mate vervangen door een belangstelling in sexueele kwesties en een toegeven
-aan sexueele ongebondenheid, die dikwijls een eenigszins losbandig en zinnelijk karakter
-aanneemt. Vereenigingen van &#x201c;vrije liefde&#x201d; zijn door de studenten van beide seksen
-gevormd tot het aankweeken van deze neigingen. Een roman van Artzibascheff, <i>Ssanin</i>, is van grooten invloed geweest op het verspreiden van deze neigingen. Het is niet
-waarschijnlijk, dat deze beweging, in haar meer buitensporige vormen, van langen duur
-zal zijn. (Voor een verslag hierover zie men bv. van Werner Daya, &#x201c;<span lang="de">Die Sexuelle Bewegung in Russland</span>&#x201d;, <i lang="de">Zeitschrift für Sexualwissenschaft</i>, Aug., 1908; ook &#x201c;<span lang="fr">Les Associations Erotiques en Russe</span>&#x201d;, <i lang="fr">Journal du Droit International Privé</i>, Jan., 1909, <a id="xd29e8635"></a>waarvan een beknopt, doch volledig overzicht in de <i lang="fr">Revue des Idées</i>, Febr., 1909).
-</p>
-<p>De beweging voor de sexueele vrijheid in Rusland ligt echter veel dieper dan deze
-mode van sexueele losbandigheid; ze wordt gevonden in ver verwijderde en niet aan
-de mode onderhevige deelen van het land, en ze staat in verband met zeer oude gewoonten.
-</p>
-<p>Het is interessant, dat bij zulke mannelijke, krachtige, tot schitterende praestaties
-bekwame volken, zooals de Duitschers en de Russen, zich zoo lang een sexueele vrijheid
-heeft staande gehouden, die men dikwijls ten onrechte als immoreel aangeduid heeft,
-want wat in harmonie is met de zeden van een volk, kan niet immoreel zijn. Het is
-misschien echter nog interessanter de ontwikkeling na te gaan van dezelfde neiging
-onder nieuwe bloeiende en in hooge mate vooruitgaande gemeenschappen, die de gewoonte
-van sexueele vrijheid niet geërfd hebben, of ze nu eerst weer zien herleven. We kunnen
-bv. het voorbeeld nemen van Australië en Nieuw-Zeeland. Het kan zijn, dat deze ontwikkeling
-niet van den jongsten datum is. De openlijkheid van de sexueele vrijheid in Australië,
-en de verdraagzaamheid waarmee ze beoordeeld werd, waren al dertig jaar geleden duidelijk
-merkbaar voor hen, die uit Engeland kwamen om in het Zuidelijk vasteland te leven,
-en waren ongetwijfeld al vroeger merkbaar. Ze schijnt echter toegenomen te zijn met
-het aangroeiend bewustzijn van een eigen beschaving. &#x201c;Na zorgvuldig onderzoek&#x201d;, zegt
-H. Northcote, een geestelijke, die vele jaren in het zuidelijk halfrond gewoond heeft
-(<i lang="en">Christianity and Sex Problems</i>, Hoofdst. VIII), &#x201c;vind ik voldoende bewijsgronden, dat in de laatste jaren verkeer
-buiten het huwelijk in sommige deelen van Australië bepaald aan het toenemen is&#x201d;.
-Coghlan, de voornaamste autoriteit in Australische statistieken constateert hetzelfde
-meer precies in zijn <i lang="en">Childbirth in New South Wales</i>, dat eenige jaren geleden uitkwam: &#x201c;Het veel voorkomen van geboorten, waarvan de
-conceptie voor het huwelijk heeft plaats gehad&#x2014;een zaak, die tot nu toe weinig is
-begrepen&#x2014;is nu geheel onderzocht. In Nieuw Zuid-Wales waren in zes jaar 13.336 huwelijken,
-waarbij conceptie vóor het huwelijk voorkwam, en, daar het geheele aantal huwelijken
-49.641 was, volgden minstens zeven van de honderd huwelijken na de conceptie. In dienzelfden
-tijd bedroeg het aantal onwettige geboorten 14.779; er waren dus 28.145 gevallen van
-conceptie bij ongetrouwde vrouwen; in 13.366 gevallen ging het huwelijk vooraf aan
-de geboorte van een kind, zoodat de kinderen gewettigd werden in meer dan zeven en
-veertig van de honderd gevallen. Een studie van de cijfers van geboorten bij conceptie
-vóor het huwelijk maakt het duidelijk, dat in een zeer groot aantal gevallen het verkeer
-vóor het huwelijk niet is een vooruit loopen op een huwelijk, dat reeds vastgesteld
-is, maar dat de huwelijken aan de partijen opgedrongen worden, en niet aangegaan zouden
-<span class="pagenum">[<a id="pb352" href="#pb352">352</a>]</span>geworden zijn als het niet was geweest om den toestand van de vrouw&#x201d; (vergelijk Powys,
-<i>Biometrika</i>, deel I, 1901&#x2013;&#x2019;02, p. 30). Dat een huwelijk, naar Coghlan het uitdrukt, &#x201c;aan de partijen
-opgedrongen&#x201d; zou worden is natuurlijk niet wenschelijk in het algemeen moreel belang,
-en het is ook een teeken van onvolkomen moreele verantwoordelijkheid bij de partijen
-zelf.
-</p>
-<p>Het bestaan van zulk een toestand in een jong land, dat behoort tot een deel van de
-wereld, waar het algemeene niveau van welvaart, verstand, moraal en maatschappelijke
-verantwoordelijkheid waarschijnlijk wel hooger is dan in eenig ander land, bewoond
-door menschen van het blanke ras, is voor ons, die trachten de richting te voorspellen,
-waarin de beschaafde moraal zich voortbeweegt, een feit van de allergrootste beteekenis.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Er wordt soms gezegd, of ten minste te verstaan gegeven, dat in deze beweging de vrouwen
-alleen maar een lijdelijke rol spelen, en dat het initiatief ligt bij de mannen, die
-waarschijnlijk gedreven worden door de begeerte zich aan de verantwoordelijkheid van
-het huwelijk te onttrekken. Dit is in het geheel niet het geval.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Op de actieve rol, die Duitsche meisjes in sexueele zaken spelen is herhaaldelijk
-gewezen door de Luthersche dominées in hun breedvoerige en in bijzonderheden gaande
-verslagen. Van het district Dantzig wordt gezegd &#x201c;de jonge meisjes geven zich aan
-de jonge mannen, of verleiden hen zelfs&#x201d;. De militaire manoeuvres zijn dikwijls een
-bron van onkuischheid in landelijke districten. &#x201c;De fout ligt niet alleen bij de soldaten,
-maar vooral bij de meisjes, die half dol worden, als ze een soldaat zien&#x201d;, wordt vermeld
-van het district Dresden. En bij het samenvatten van de toestanden in Oostelijk Duitschland
-zegt het rapport: &#x201c;In sexueele losbandigheid staan de meisjes niet achter bij de jonge
-mannen; zij laten zich maar al te gemakkelijk verleiden; zelfs volwassen meisjes gaan
-dikwijls met halfwas jongens, en meisjes geven zich dikwijls aan verscheiden mannen
-achtereen. Het is in het geheel niet altijd de jonge man, die de oorzaak is van de
-verleiding, het zijn zeer dikwijls de meisjes, die de jonge mannen verleiden tot sexueelen
-omgang; zij wachten niet altijd tot de mannen naar haar kamer komen, maar gaan naar
-de kamers van de mannen en wachten ze op in hun bed. Met deze neiging tot sexueelen
-omgang is het niet te verwonderen, dat vele menschen meenen, dat na haar zestiende
-jaar geen meisje meer maagd is. Onkuischheid is onder de arbeidende bevolking op het
-land zeer algemeen, en ze komt evenveel voor bij beide geslachten&#x201d; (<i>op<span class="corr" title="Niet in bron">.</span> cit.</i>, deel I, p. 218).
-</p>
-<p>Onder vrouwen van de ontwikkelde klassen zijn de toestanden eenigszins anders. De
-remmen zijn hier innerlijk zoowel als uiterlijk veel sterker. De jonkvrouwelijkheid
-wordt, ten minste wat het physieke aangaat, meestal bewaard tot lang na den meisjesleeftijd,
-en als ze verloren is gegaan, wordt dat verlies verborgen met een nauwgezette zorg
-en voorzichtigheid, die niet bekend zijn onder de werkmansbevolking. Toch blijven
-de grondneigingen dezelfde. Wat Engeland betreft, schrijft Geoffrey Mortimer geheel
-naar waarheid (<i lang="en">Chapters on Human Love</i>, 1898, p. 117), dat de twee groepen van vrouwen, die in voortdurende geheime verstandhouding
-leven met een enkelen minnaar, en van vrouwen, die zich onbevreesd aan mannen geven
-uit de kracht van haar hartstochten, &#x201c;veel grooter zijn, dan algemeen geloofd wordt.
-In alle klassen van de maatschappij zijn er vrouwen, die alleen in naam jonkvrouwelijk
-zijn. Velen hebben kinderen gehad zonder dat iemand ze zelfs van gemeenschap met een
-man zou durven verdenken; maar de meesten nemen middelen in acht om de conceptie te
-voorkomen. Een dokter in een kleine provinciestad vertelde mij, dat zulke onregelmatige
-verbintenissen in zijn district regel waren en geenszins uitzondering&#x201d;. Wat Duitschland
-betreft zegt Frau Adams-Lehmann, een vrouwelijke dokter, in een werk over de <span class="pagenum">[<a id="pb353" href="#pb353">353</a>]</span>handelingen van de Duitsche maatschappij tot het bestrijden van venerische ziekten
-(<i lang="de">Sexualpädagogik</i>, p. 271): &#x201c;Ik kan zeggen, dat ik op mijn spreekuur zeer weinig jonkvrouwen van boven
-de dertig zie. Deze vrouwen&#x201d;, voegt zij er aan toe, &#x201c;zijn verstandig, moedig en natuurlijk,
-dikwijls de besten van haar sekse; en wij moesten haar onzen moreelen steun geven.
-Zij bereiden den weg voor een nieuwe eeuw&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Er wordt dikwijls gezegd, dat de uitgesproken neiging, die men tegenwoordig waarneemt
-om zoolang mogelijk zich te behelpen zonder de formeele ceremonie van het bindende
-huwelijk ongelukkig is, omdat ze de vrouwen in een onvoordeelige positie plaatst.
-In zooverre de maatschappelijke omgeving, waarin zij leeft, sexueele verhoudingen
-zonder vormelijk huwelijk met afkeuring beschouwt, is het gezegde klaarblijkelijk
-waar, hoewel men aan den anderen kant moet opmerken, dat als de maatschappelijke omgeving
-het wettige huwelijk ernstig begunstigt, ze werkt als een drijfkracht in de richting
-van het wettigen van vrije verbintenissen. Maar als de afwezigheid van den formeelen
-huwelijksband in sexueele verhoudingen een werkelijk en echt nadeel was voor vrouwen
-dan zouden ze zich niet steeds meer gereed toonen er afstand van te doen. En zij,
-die nauwkeurig bekend zijn met de feiten, verklaren dat de afwezigheid van een formeel
-huwelijk dikwijls meerdere égards voor de vrouwen geeft en dat ze zelfs gunstig is
-aan de trouw en den duur van de vereeniging. Dit schijnt waar te zijn voor menschen
-van de meest verschillende maatschappelijke klassen en zelfs voor verschillende rassen.
-Het is waarschijnlijk gebaseerd op fundamenteele psychologische feiten, want het gevoel
-van dwang pleegt altijd een toestand van verbittering en opstand te voorschijn te
-roepen. Wij hebben op deze plaats niet te onderzoeken in hoeverre het formeele huwelijk
-gebaseerd is op natuurlijke feiten; dat is een kwestie, die wij in een later stadium
-zullen bespreken.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Dat vrije verbintenissen voor vrouwen de voorkeur verdienen boven dwanghuwelijken,
-blijkt wel uit het geval van de arbeidende klassen van Londen, onder wie sexueele
-verhoudingen vóór het huwelijk niet ongewoon zijn, en met toegevendheid beschouwd
-worden. Dat wordt, bij voorbeeld, duidelijk te kennen gegeven in het groote werk van
-C. Booth, <i lang="en">Life and Labour of the People</i>. &#x201c;Het wordt zelfs gezegd van ruwe arbeiders&#x201d;, lezen wij bij voorbeeld in het laatste
-deel van dit werk (p. 41), &#x201c;dat zij zich het best gedragen, als ze niet getrouwd zijn
-met de vrouw, met wie ze leven&#x201d;. Het bewijs op dit punt maakt dikwijls te meer indruk,
-omdat het geleverd wordt door menschen, die er werkelijk zeer ver vandaan zijn, er
-algemeene conclusies op te willen baseeren. Zoo wordt in hetzelfde boek een geestelijke
-aangehaald, die zegt: &#x201c;Deze menschen spelen het klaar tamelijk vreedzaam samen te
-leven zoo lang zij niet getrouwd zijn, maar als ze trouwen, schijnt dit altijd aanleiding
-te geven tot oneenigheid&#x201d;.
-</p>
-<p>We kunnen zeggen, dat wij in zulk een geval niet zoozeer de werking zien van een natuurlijke
-wet als de invloeden van een groot beschavingscentrum, dat zijn invloed zelfs uitoefent
-op hen, die buiten de wettig erkende instelling van het huwelijk staan. Maar wij vinden
-geheel dezelfde neiging in Jamaica, <span class="pagenum">[<a id="pb354" href="#pb354">354</a>]</span>waar de bevolking veelal uit kleurlingen bestaat, en waar men nauwelijks kan zeggen,
-dat de druk van een hooge beschaving heerscht. Het wettig huwelijk wordt hier in nog
-grootere mate vermeden dan in Londen; er wordt b.v. weinig zorg besteed aan het wettigen
-van de kinderen door het huwelijk. Er werd bevonden door een commissie, aangesteld
-om onderzoek te doen naar de huwelijkswetten in Jamaica, dat drie van iedere vijf
-geboorten onwettig zijn, dat is te zeggen, dat formeele onwettigheid opgehouden heeft
-immoreel te zijn, omdat het de erkende gewoonte geworden is van de meerderheid van
-de bewoners. Er is geen maatschappelijk gevoel tegen onwettigheid. De mannen keuren
-het verval van het wettig huwelijk goed, omdat zij zeggen, dat de vrouwen beter in
-huis werken, als zij niet getrouwd zijn; de vrouwen keuren het goed, omdat zij zeggen,
-dat mannen trouwer zijn, als ze niet gebonden zijn door een wettig huwelijk. W.&nbsp;P.
-Livingstone heeft dat in zijn belangwekkend boek, <i lang="en">Black Jamaica</i> (1899) voortreffelijk blootgelegd. De menschen erkennen, vertelt hij ons (p. 210),
-dat &#x201c;trouw samenleven huwelijk beteekent&#x201d;, zij zeggen, dat zij &#x201c;getrouwd zijn, maar
-niet door den dominee&#x201d;. Een reden tegen het wettige huwelijk is, dat zij niet geneigd
-zijn de kosten te dragen van de officieele sanctie. (In Venezuela, mogen we er aan
-toevoegen, waar ook de meerderheid der geboorten plaats vindt buiten het officieele
-huwelijk, zegt men, dat de voornaamste reden niet is moreele laksheid, maar dezelfde
-tegenzin om de kosten van de officieele sanctie te dragen). Dikwijls laten de paren
-zich later, soms als zij volwassen zoons en dochters hebben, wettig trouwen. (Ook
-in Abyssinië, zooals Hugues Le Roux zegt, waar de menschen Christenen zijn en het
-huwelijk onverbreekbaar en de ceremonie kostbaar is, is het gewoonte, dat getrouwde
-menschen hun vereeniging niet wettigen, voordat zij oud beginnen te worden, <i lang="de">Sexual-Probleme</i>, April, 1908, p. 217). Het is van beteekenis, dat deze stand van zaken in Jamaica,
-evenals elders, samengaat met de superioriteit van de vrouwen. &#x201c;De vrouwen van de
-boerenklasse&#x201d;, merkt Livingstone op (p. 212), &#x201c;zijn nog feitelijk onafhankelijk van
-de mannen en zijn meermalen hun meerderen, zoowel lichamelijk als geestelijk.<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span> Zij weigeren zich te verbinden aan een man, die mogelijk nergens voor zal deugen,
-die een last kan worden in plaats van een hulp en een beschermer. Zoo lang de vereenigingen
-vrij zijn, is er kans op, dat ze duurzaam zijn. Als ze wettig gemaakt worden, bestaat
-er gevaar dat ze ondragelijk worden en eindigen zullen, doordat een van de partijen
-de andere verlaat. &#x201c;De noodzakelijkheid van wederzijdsche vriendelijkheid en verdraagzaamheid
-biedt den besten waarborg voor duurzaamheid&#x201d; (p. 214). Er wordt echter gezegd, dat
-onder den invloed van godsdienstigen en maatschappelijken druk de menschen meer geneigd
-worden om &#x201c;fatsoenlijke denkbeelden&#x201d; aan te nemen over sexueele verhoudingen, hoewel
-het schijnt, dat naar het gezegde van Livingstone, zulke fatsoenlijkheid veelal een
-afname van werkelijke moraliteit in zich sluit. Livingstone wijst echter op een ernstig
-gebrek in de tegenwoordige toestanden, waardoor het immoreele mannen gemakkelijk gemaakt
-wordt aan de verantwoordelijkheid als vader te ontsnappen, en dat is de afwezigheid
-van een wettelijken dwang tot het inschrijven van den naam van den vader op de geboortebewijzen
-(p. 256). In ieder land, waar de meerderheid der geboorten onwettig is, is het een
-maatschappelijke behoefte, dat de namen van beide ouders behoorlijk op alle geboortebewijzen
-ingevuld worden. Het is een onvergeeflijke fout geweest van het gouvernement van Jamaica,
-dat het de eenvoudige maatregel verwaarloosde van aan &#x201c;ieder kind, dat in het land
-geboren werd, een wettigen vader&#x201d; te geven (blz. 258).</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Wij zien dus, dat we tegenwoordig een positie bereikt hebben, waarin&#x2014;gedeeltelijk
-ten gevolge van economische oorzaken en gedeeltelijk ten gevolge van oorzaken, die
-dieper wortelen in de neigingen, die de beschaving met zich brengt&#x2014;vrouwen meer dan
-<span class="pagenum">[<a id="pb355" href="#pb355">355</a>]</span>vroeger los worden van wettige sexueele betrekkingen tot mannen en dat beide seksen
-minder geneigd zijn dan in vroegere stadiën van de beschaving om hun onafhankelijkheid
-te offeren, als zij zulke betrekkingen aangaan. &#x201c;Ik heb nog nooit van een vrouw boven
-de zestien jaar gehoord, die, voordat de oorspronkelijke gewoonten in verval waren
-gekomen na de komst van de blanken, niet een man gehad had&#x201d;, schreef Curr van de Australische
-zwarten<a class="noteref" id="xd29e8701src" href="#xd29e8701">16</a>. Zelfs wat sommige deelen van Europa betreft, kan men nu nog bijna hetzelfde zeggen.
-Maar in al de rijkere, meer energieke en vooruitstrevende landen heerschen geheel
-verschillende toestanden. Het huwelijk vindt laat plaats en een zeker aantal mannen,
-en een nog grooter aantal vrouwen (die de mannen in de algemeene bevolking overtreffen),
-trouwen nooit<a class="noteref" id="xd29e8707src" href="#xd29e8707">17</a>.
-</p>
-<p>Eer wij ingaan op de noodlottige beteekenis van dit feit van het aangroeiend aantal
-volwassen ongetrouwde vrouwen, wier sexueele betrekkingen niet erkend worden door
-den Staat en die in ruimen kring in het geheel niet erkend worden, kan het goed zijn
-een kort overzicht te geven van de twee groote historische stroomingen, die beide
-nog onder ons werken, die invloed hebben op de plaats van de vrouwen, de eene, die
-de maatschappelijke gelijkheid van de vrouwen begunstigt en de andere, die de maatschappelijke
-onderwerping van de vrouwen begunstigt. Het is niet moeilijk deze beide stroomingen
-na te gaan zoowel in toestanden als in beschouwingen, in de praktische en in de theoretische
-moraal.
-</p>
-<p>Op zekeren tijd werd de theorie wijd verspreid, dat in de eerste stadiën van de maatschappij
-vóór het bestaan van het patriarchale tijdperk, dat de vrouwen plaatste onder de bescherming
-van den man, er een matriarchaal tijdperk geweest is, waarin de vrouwen de hoogste
-macht bezaten<a class="noteref" id="xd29e8713src" href="#xd29e8713">18</a>. Bachofen was, een halve eeuw geleden, de groote kampioen voor dit gezichtspunt.
-Hij vond een typisch voorbeeld van een matriarchalen staat onder de oude Lyciërs in
-Klein-Azië, bij wie, volgens Herodotus, het kind den naam krijgt van de moeder, en
-haar stand volgt, niet dien <span class="pagenum">[<a id="pb356" href="#pb356">356</a>]</span>van den vader<a class="noteref" id="xd29e8723src" href="#xd29e8723">19</a>. Die volken waren, naar Bachofen meent, <span class="corr" id="xd29e8726" title="Bron: gynaecratisch">gynaecocratisch</span>; de macht was in handen van de vrouwen. Het kan niet gezegd worden, dat deze opinie,
-in den vorm waarin Bachofen die had, nog eenigen belangrijken aanhang heeft. Wat de
-wijd-verspreide overheersching aangaat van de moederafstamming, er is niet den minsten
-twijfel aan, dat die in zeer ruimen kring overheerscht heeft. Maar zoo&#x2019;n afstamming
-door de moeder, heeft men erkend, sluit in het geheel niet noodzakelijk in zich de
-macht van de moeder, en moeder-afstamming kan zelfs samengaan met een patriarchaal
-systeem<a class="noteref" id="xd29e8729src" href="#xd29e8729">20</a>. Er is zelfs een neiging geweest naar het tegenovergestelde uiterste van Bachofen
-over te slaan en te ontkennen, dat de moederafstamming eenigen specialen eisch van
-égards voor vrouwen met zich bracht. Dat schijnt echter ternauwernood in overeenstemming
-met het bewijsmateriaal, en kon zelfs bij afwezigheid van bewijsmateriaal nauwelijks
-als waarschijnlijk beschouwd worden. Het schijnt wel, dat we als type van de matriarchale
-familie die kunnen nemen, welke gebaseerd is op het <i>ambil anak</i> huwelijk van Sumatra, waarin de man leeft in de familie van de vrouw, niets betaalt
-en een ondergeschikte positie inneemt. Het voorbeeld van de Lyciërs is hier van belang,
-want, zooals Herodotus vermeldt, hoewel er niets is dat aantoont, dat er iets van
-den aard van een gynaecocratie in Lycië was, weten wij, dat de vrouwen in al deze
-streken van Klein-Azië zeer geacht waren en veel invloed hadden, waarvan de sporen
-ontdekt kunnen worden in de oudste literatuur en geschiedenis van het Christendom.
-Een beslissend en beter bekend voorbeeld van den gunstigen invloed van de moederafstamming
-op de positie van de vrouw wordt geleverd door het <i>beena</i> huwelijk van het oude Arabië. Onder zulk een systeem is de vrouw niet ontheven van
-de onderwerping, die in den koop besloten is, en die altijd een schaduw op haar werpt
-van de inferieuriteit behoorende bij den eigendom, maar zij zelf is eigenares van
-de tent en van de bezittingen van het huishouden, en zij geniet de waardigheid, die
-altijd samengaat met het bezit van eigendom en de macht zich van haar echtgenoot te
-bevrijden<a class="noteref" id="xd29e8743src" href="#xd29e8743">21</a>.
-<span class="pagenum">[<a id="pb357" href="#pb357">357</a>]</span></p>
-<p>Ook is het onmogelijk te vermijden, dat men de primitieve neiging tot moeder-afstamming
-en den nadruk, die er gelegd wordt op het feit dat de moeder meer aandeel aan de voortplanting
-heeft dan de vader, in verband brengt met de neiging om in de primitieve godenwereld
-de godin eerder dan den god op den voorgrond te plaatsen, een neiging, die onmogelijk
-nalaten kan eer te geven aan de sekse, waartoe de voornaamste godheid behoort, en
-die de groote rol verklaart, welke vrouwen vroeger dikwijls speelden in de godsdienstige
-handelingen. Zoo namen de vrouwen vroeger, volgens tradities die onder de stammen
-van Midden-Australië nog voortleven, een zeer groot aandeel in de uitvoering van de
-heilige ceremoniën, die nu beschouwd worden als uitsluitend te vallen binnen het terrein
-der mannen, en bij een der stammen, die de oude gewoonten schijnt in stand te houden,
-nemen de vrouwen nog heden feitelijk deel aan deze ceremoniën<a class="noteref" id="xd29e8761src" href="#xd29e8761">22</a>. In Europa schijnt de toestand vrijwel dezelfde geweest te zijn. Wij merken ook,
-zoowel in de Keltische godenwereld als onder de volken aan de Middellandsche zee op,
-dat, terwijl de oude goden op den achtergrond geraakt zijn, de godinnen nog uit de
-duisternis te voorschijn komen, grooter dan de goden<a class="noteref" id="xd29e8767src" href="#xd29e8767">23</a>. In Ierland, waar aan oude gewoonten en tradities altijd zeer taai vastgehouden is,
-hebben de vrouwen een zeer hooge positie behouden en veel vrijheid, zoowel vòor als
-nà het huwelijk. &#x201c;Iedere vrouw&#x201d;, zeide men, &#x201c;is vrij te gaan waar zij wil&#x201d;, en na
-het huwelijk had ze een betere positie en grootere vrijheid tot echtscheiden dan verleend
-werd hetzij door de Christelijke Kerk of door de Engelsche gewone wet<a class="noteref" id="xd29e8776src" href="#xd29e8776">24</a>. Het is minder moeilijk te erkennen, dat speciaal de moederafstamming gunstig was
-aan den hoogen staat van vrouwen, als wij ons voor oogen stellen, dat zelfs onder
-ongunstige omstandigheden vrouwen in staat zijn geweest een grooten druk uit te oefenen
-op de mannen en met succes de pogingen weerstonden, die ten doel hadden haar te tyranniseeren<a class="noteref" id="xd29e8784src" href="#xd29e8784">25</a>.
-</p>
-<p>Als we de positie van de vrouw in de groote rijken van de oudheid beschouwen, dan
-vinden we over het geheel, dat, in hun eerste stadium, het stadium van groei, zoowel
-als in hun laatste stadium, het stadium van vruchtdragen, de vrouwen over &#x2019;t algemeen
-een gunstige positie innemen, terwijl in hun middelste stadium, gewoonlijk het stadium
-van overheerschende militaire <span class="pagenum">[<a id="pb358" href="#pb358">358</a>]</span>organisatie op een patriarchale basis, de vrouwen er minder gunstig aan toe zijn.
-Deze kringloop schijnt bijna een natuurlijke wet te zijn van de ontwikkeling van maatschappelijke
-groepen. Ze was al zeer duidelijk in den standvastigen en ordelijken groei van Babylonië.
-In de vroegste tijden had een Babylonische vrouw volkomen onafhankelijkheid en gelijke
-rechten met haar broeders en haar echtgenoot; later (zooals blijkt uit de wet van
-Hamurabi) waren de rechten van de vrouw meer omschreven, niet haar plichten; in een
-nog later stadium in de nieuw Babylonische tijden verkreeg ze weer gelijke rechten
-met haar echtgenoot<a class="noteref" id="xd29e8796src" href="#xd29e8796">26</a>.
-</p>
-<p>In Egypte was de positie der vrouwen het hoogst, maar ze schijnt wel de geheele Egyptische
-geschiedenis door hoog te zijn geweest, en voortdurend verbeterd te zijn, terwijl
-het feit, dat er weinig waarde werd gehecht aan kuischheid vóor het huwelijk en dat
-huwelijkscontracten geen nadruk legden op de jonkvrouwelijkheid schijnt te wijzen
-op de afwezigheid van de opvatting van vrouwen als bezit. Meer dan drie duizend jaar
-geleden erkende men mannen en vrouwen als gelijken in Egypte. De hooge positie van
-de vrouw in Egypte blijkt duidelijk uit het feit, dat haar kind nooit onwettig was;
-onwettigheid werd niet erkend, zelfs niet in het geval van het kind van een slavin<a class="noteref" id="xd29e8813src" href="#xd29e8813">27</a>. &#x201c;Het is de glorie van de Egyptische moraal&#x201d;, zegt Amélineau, &#x201c;dat ze het eerst de
-waardigheid der vrouw tot uitdrukking gebracht heeft<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span><a class="noteref" id="xd29e8829src" href="#xd29e8829">28</a>. Het denkbeeld huwelijksautoriteit was ten eenen male onbekend in Egypte. Er kan
-geen twijfel aan zijn, of de hooge positie der vrouw onder twee beschavingen, zoo
-stabiel, zoo levenskrachtig, zoo lang levend, en zoo van invloed op de menschelijke
-beschaving als die van Babylonië en Egypte, is een feit van groote beteekenis.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Onder de Joden schijnt er geen tusschenstadium geweest te zijn van onderwerping van
-de vrouwen, maar in plaats daarvan doorloopend een geleidelijke vooruitgang van volkomen
-onderwerping van de vrouw als echtgenoote tot steeds grootere vrijheid. In het eerst
-kon de man zijn vrouw zonder oorzaak verstooten naar zijn wil. (Dit was niet een uitbreiding
-van het patriarchale gezag, maar een zuivere huwelijksautoriteit). De beperkingen
-van deze autoriteit namen geleidelijk toe en beginnen merkbaar te worden reeds in
-het Boek van Deuteronomium. De Mishnah ging verder en verbood echtscheiding altijd
-wanneer de toestand van de vrouw medelijden inboezemde (zooals bij krankzinnigheid,
-gevangenschap, enz.). Omstreeks 1025 v. C. was echtscheiding niet langer mogelijk,
-behalve om wettige redenen of met goedvinden van de vrouw. <span class="pagenum">[<a id="pb359" href="#pb359">359</a>]</span>Terzelfder tijd begon de vrouw het recht van echtscheiding te verkrijgen in dezen
-vorm, dat zij den man kon dwingen haar te verstooten op straffe van boete in geval
-van weigering. Nà de echtscheiding werd de vrouw een onafhankelijke vrouw met haar
-eigen rechten, en mocht zij de huwelijksgift, die de man haar bij het huwelijk gegeven
-had, meenemen. Zoo gaf de buigzame rechtspraak van de Rabbi&#x2019;s niettegenstaande het
-Joodsche respect voor de letter van de wet, in harmonie met den groei van de beschaving
-een steeds aangroeiende mate van sexueele rechtvaardigheid en gelijkheid aan de vrouwen<span class="corr" title="Niet in bron">.</span>
-</p>
-<p>Onder de Arabieren is de neiging tot vooruitgang ook in vele opzichten gunstig geweest
-aan de vrouwen, vooral wat erfenissen aangaat. De wetgeving van den Koran wijzigde
-dezen regel, zonder hem geheel af te schaffen, en plaatste de vrouwen in een veel
-betere positie. Dit wordt grootendeels toegeschreven aan het feit, dat Mohammed behoorde
-niet tot Medina, maar tot Mecca, waar nog sporen van matriarchale gewoonten bestonden
-(W. Marçais, <i lang="fr">Des Parents et des Alliés Successibles en Droit Musulman</i>).
-</p>
-<p>Er mag wel op gewezen worden&#x2014;want het is niet altijd erkend&#x2014;dat zelfs dat stadium
-van beschaving, dat de ondergeschiktheid en de onderwerping van de vrouw en haar rechten
-in zich sluit, in werkelijkheid zijn oorsprong heeft in de behoefte aan bescherming
-van de vrouwen, en dat het zelfs soms een teeken is van het verkrijgen van nieuwe
-voorrechten door vrouwen. Zij worden als het ware, opgesloten, niet om haar van haar
-rechten te berooven, maar om die rechten te beschermen. In het latere, meer stabiele
-stadium van de beschaving, als de vrouwen niet meer blootgesteld zijn aan dezelfde
-gevaren, wordt dit motief vergeten en de bewaking van de vrouwen en haar rechten schijnt,
-en is ook inderdaad geworden, een druk, eerder dan een voordeel.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Van den staat van de vrouwen in Rome in de vroegste tijden, weten we weinig of niets;
-het patriarchale systeem stond reeds op stevigen grondslag, toen de Romeinsche geschiedenis
-vaste vormen begon te krijgen en het sloot gewoonlijk buitengewoon strenge ondergeschiktheid
-van de vrouw aan haar vader eerst en dan aan haar echtgenoot in zich. Maar niets is
-zekerder, dan dat de positie van de vrouwen in Rome beter werd, met het vooruitgaan
-van de beschaving, precies op dezelfde wijze als in Babylonië en Egypte. In Rome echter
-waren het de aangroeiende verfijning van de beschaving en de uitbreiding van het Rijk,
-verbonden met de prachtige ontwikkeling van het systeem van de Romeinsche wet, die
-de positie van de vrouwen bepaalden. In de laatste dagen van de Republiek begonnen
-de vrouwen reeds hetzelfde niveau te bereiken van de mannen, en later aanvaardden
-de groote rechtsbesluiten van Antonius, geleid door hun theorie van de wet der natuur,
-de opvatting van de gelijkheid der seksen als een principe van het wetboek der rechtvaardigheid.
-De ondergeschiktheid van de vrouw aan haar vader kwam geheel in discrediet, en dit
-ging door totdat, in de dagen van Justinianus, onder den invloed van het Christendom,
-de positie der vrouwen minder goed begon te worden<a class="noteref" id="xd29e8861src" href="#xd29e8861">29</a>. In de beste dagen maakten de oudere vormen van het Romeinsche huwelijk plaats voor
-een vorm (blijkbaar oud, maar tot dusverre niet beschouwd als eervol) <span class="pagenum">[<a id="pb360" href="#pb360">360</a>]</span>die in de wet neerkwam op een tijdelijk toevertrouwen van de vrouw door haar familie
-aan den man. Zij was onafhankelijk van haar echtgenoot (meer speciaal daar ze tot
-hem kwam met haar bruidsschat) en alleen in naam afhankelijk van haar familie. Het
-huwelijk was een persoonlijk contract, desgewenscht vergezeld van een godsdienstige
-ceremonie, en daar het een contract was, kon het, om iedere reden ontbonden worden,
-in tegenwoordigheid van bevoegde getuigen en met gepaste wettelijke vormen, nadat
-het oordeel ingewonnen was van den familieraad. Toestemming was het hoofdpunt van
-zulk een huwelijk en daarom werd er geen schande gehecht aan de ontbinding ervan.
-Het had ook geen slechten invloed op het geluk of de zede van de Romeinsche vrouwen<a class="noteref" id="xd29e8869src" href="#xd29e8869">30</a>. Zulk een systeem is ongetwijfeld meer in harmonie met het moderne beschaafde gevoel
-dan eenig systeem, dat ooit tijdens het Christendom bestaan heeft.
-</p>
-<p>Ook in Rome was het wel duidelijk, dat dit systeem niet slechts een uitvinding der
-wet was, maar het natuurlijke gevolg van een verlicht gevoel, dat gunstig was aan
-de gelijkheid van mannen en vrouwen, dikwijls zelfs op het gebied van de sexueele
-moraal. Plautus, die den ouden slaaf Syra laat vragen, waarom er in dit opzicht<a class="noteref" id="xd29e8877src" href="#xd29e8877">31</a> niet dezelfde wet is voor den man en de vrouw, was maar een voorganger van den wetgever
-Ulpianus, die schreef: &#x201c;Het schijnt wel zeer onbillijk, dat een man kuischheid van
-zijn vrouw eischt, terwijl hij er zelf geen voorbeeld van geeft&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e8881src" href="#xd29e8881">32</a>. Zulke eischen liggen dieper dan maatschappelijke wetgeving, maar het feit, dat deze
-vragen zich voordeden aan de typische Romeinsche mannen geeft blijk van de algemeene
-houding jegens de vrouwen. In het laatste stadium van de Romeinsche maatschappij slonk
-de band van het patriarchale systeem voor zoover de vrouwen aanging tot een enkelen
-draad, die haar bond aan haar vader en haar volkomen vrij liet tegenover haar echtgenoot.
-&#x201c;De Romeinsche matrone van het Keizerrijk&#x201d;, zegt Hobhouse, &#x201c;was meer volkomen haar
-eigen meesteres dan de getrouwde vrouw van welke vroegere beschaving ook, mogelijk
-met uitzondering van een zekere periode in de Egyptische geschiedenis, en, moet er
-aan toegevoegd worden, dan de vrouw van welke latere beschaving ook, tot op onze eigene
-generatie toe<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span><a class="noteref" id="xd29e8885src" href="#xd29e8885">33</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Op grond van de gezegden van twee satyrische schrijvers, Juvenalis en Tacitus, hebben
-vele menschen verondersteld, dat de Romeinsche vrouwen van den lateren tijd overgegeven
-waren aan losbandigheid. Het is echter vruchteloos bij satirici te zoeken naar eenig
-juist beeld van een groote beschaving. <span class="pagenum">[<a id="pb361" href="#pb361">361</a>]</span>Hobhouse (<i>loc. cit.</i>, p. 216) komt tot het besluit, dat de Romeinsche vrouwen over het geheel waardig
-de plaats innamen als gezellinnen van haar mannen, hun raadgeefsters en vriendinnen,
-de plaats, die ze ook ingenomen hadden toen een streng systeem haar wettelijk in hun
-macht stelde. De meeste autoriteiten schijnen tegenwoordig van deze opinie te zijn,
-hoewel Friedländer zich vroeger meer twijfelachtig uitdrukte. Zoo zegt Dill in zijn
-oordeelkundig <i lang="en">Roman Society</i> (p. 163), dat de positie van de Romeinsche vrouw, zoowel wettelijk als feitelijk,
-onder het Keizerrijk beter werd; zonder dat ze minder deugdzaam of minder geëerbiedigd
-werd, werd ze ontwikkelder en meer aantrekkelijk; met minder beperkingen had zij grootere
-bekoringen en grooteren invloed, zelfs in publieke zaken, en was ze meer en meer de
-gelijke van haar echtgenoot. &#x201c;In de laatste eeuw van het Westersch Keizerrijk kwam
-er geen afwijking in de positie en den invloed van de vrouwen&#x201d;. Ook Donaldson schrijft
-in zijn merkwaardige schets, <i lang="en">Woman</i> (p. 113), dat er geen achteruitgang in zeden was in het Romeinsche Keizerrijk; &#x201c;de
-losbandigheid van het heidensche Rome is niets vergeleken bij de losbandigheid van
-Christelijk Afrika, Rome en Gallië, als we eenig geloof kunnen hechten aan de beschrijving
-van Salvianus&#x201d;. De beschrijving van Salvianus van het Christendom is waarschijnlijk
-overdreven en eenzijdig, maar precies hetzelfde kan gezegd worden in zelfs nog hoogere
-mate van de beschrijvingen van het oude Rome, die nagelaten zijn door knappe heidensche
-satirici en ascetische Christelijke predikers.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het wordt dus noodig aanmerkelijk meer dan twee duizend jaar over te springen, vóor
-we komen aan een stadium van beschaving, dat eenigermate de hoogte nadert van het
-laatste stadium van de Romeinsche maatschappij. In de achttiende en de negentiende
-eeuw vinden we, het eerst in Frankrijk, dan in Engeland, nog eens een moreele en wettelijke
-beweging, die streeft naar de gelijkmaking van vrouwen met mannen. Wij vinden ook
-een lange serie pioniers van die beweging, die aan de ontwikkeling ervan voorafgaan:
-Mary Astor, &#x201c;<span lang="en">Sophia, a Lady of Quality</span>&#x201d;, Ségur, Mrs. Wheeler, en niet te vergeten Mary Wollstonecraft in <i lang="en">A Vindication of the Rights of Woman</i>, en John Stuart Mill in <i lang="en">The Subjection of Women</i><a class="noteref" id="xd29e8915src" href="#xd29e8915">34</a>.
-</p>
-<p>De groote Europeesche stroom van invloeden in deze zaak heeft, sedert historische
-tijden, daar kunnen we nauwelijks aan twijfelen als we het samenstel der verschijnselen
-ervan in aanmerking nemen, het onderhouden van een ongelijkheid ten nadeele van de
-vrouwen met zich gebracht. De mooie nalatenschap van de Romeinsche Wet aan Europa
-was wel gunstig voor de vrouwen, maar die nalatenschap raakte verspreid en voor het
-grootste deel verloren in den overheerschenden invloed van de Germaansche gewoonte
-te zamen met de krachtig georganiseerde Christelijke kerk. Niettegenstaande niet alle
-feiten in dezelfde richting wijzen, en er dientengevolge eenig verschil van meening
-is, schijnt het toch wel te zijn, dat over het geheel zoowel de Germaansche gewoonte
-<span class="pagenum">[<a id="pb362" href="#pb362">362</a>]</span>als de Christelijke godsdienst niet gunstig waren voor de gelijkheid van vrouwen met
-mannen. De Germaansche gewoonte in deze zaak werd bepaald door twee beslissende factoren:
-(1) het bestaan van het koophuwelijk, dat, zooals Crawly heeft aangetoond, geenszins
-noodzakelijk de verlaging van de vrouwen in zich sluit, heeft zeker neiging haar in
-een inferieure positie te plaatsen, en (2) bezig zijn met oorlog, wat altijd samen
-is gegaan met een depreciatie van vreedzame en vrouwelijke bezigheden en onverschilligheid
-voor de liefde. Het Christendom was bij zijn oorsprong gunstig voor de vrouwen, omdat
-het de meest essentieel vrouwelijke gemoedsbewegingen vrijmaakte en verheerlijkte,
-maar toen het een vastgestelde en georganiseerde godsdienst werd met bepaald ascetische
-idealen, werd de geheele stemming voor de vrouwen ongunstig. Het had ze van den beginne
-uitgesloten van iedere priesterlijke functie. Het beschouwde ze nu als de speciale
-vertegenwoordigsters van het verachte sekse-element in het leven<a class="noteref" id="xd29e8928src" href="#xd29e8928">35</a>. De excentrieke Tertullianus had eens verklaard, dat de vrouw was <i lang="la">janua Diaboli</i>; bijna zeven honderd jaar later schreef zelfs de zachtzinnige en philosophische Anselm:
-<i lang="la">Femina fax est Satanae</i><a class="noteref" id="xd29e8942src" href="#xd29e8942">36</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Zoo was bij de Franken, waar de gewoonte van het monogame huwelijk overheerschte,
-een vrouw nooit vrij; zij kon niet koopen of verkoopen of erven zonder de permissie
-van hen, aan wie ze toebehoorde. Zij ging door schenking over in het bezit van haar
-echtgenoot, en als hij den huwelijksdag vaststelde, gaf hij haar ouders kleine geldstukjes
-als <i>arrha</i>, en op den dag na het huwelijk kreeg zij van hem een geschenk, de <i lang="de">morgengabe</i>. Een weduwe behoorde weer aan haar ouders (<span class="corr" id="xd29e8956" title="Bron: Bedollierre">Bedollière</span>, <i lang="fr">Histoire de Moeurs des Français</i>, deel I, p. 180). Het is waar, dat de Salische wet een geldelijke boete eischte voor
-het aanraken van een vrouw, zelfs voor het drukken van haar vinger, maar het is duidelijk,
-dat de overtreding, die zoo begaan werd een overtreding was jegens den eigendom, en
-in het geheel niet jegens de heiligheid van de persoonlijkheid eener vrouw. De Duitsche
-echtgenoot van den ouden tijd kon zijn kinderen verkoopen, en soms zijn vrouw, zelfs
-als slaven. In de elfde eeuw hoort men nog van gevallen van het verkoopen van kinderen
-en vrouwen, hoewel het niet langer door de wet erkend wordt.
-</p>
-<p>De tradities van het Christendom waren gunstiger voor de sexueele gelijkheid dan de
-Germaansche zeden, maar toen ze met deze vermengd raakten, voegden zij er hun eigen
-speciale bijdrage bij van de onreinheid der vrouw. Deze geestelijke minderwaardigheid
-van de vrouw bleek duidelijk uit de beperkingen, die soms der vrouwen opgelegd werden
-in de kerk, en zelfs in het recht om een kerk binnen te treden; op sommige plaatsen
-werden zij gedwongen in de narthex te blijven, zelfs in kerken die niet bij kloosters
-behoorden (zie voor deze regels Smith en Cheetham, <i lang="en">Dictionary of Christian Antiquities</i>, art. &#x201c;<span lang="en">Sexes, Separation of</span>&#x201d;).
-</p>
-<p>Door de poging om het begrip man van sexualiteit te ontdoen en het begrip vrouw met
-sexualiteit te overladen, verlaagde het Christendom noodzakelijk <span class="pagenum">[<a id="pb363" href="#pb363">363</a>]</span>de positie van de vrouw en het begrip vrouwelijkheid. Zooals Donaldson terecht opmerkt,
-waar hij hier den nadruk op legt (<i>op. cit.</i>, p. 182): &#x201c;Ik mag een man wel definieeren als een mannelijk menschelijk wezen en
-een vrouw als een vrouwelijk menschelijk wezen&#x200a;&#x2026; Wat de eerste Christenen deden, was
-het schrappen van het &#x201c;mannelijk&#x201d; uit de definitie van man, en het &#x201c;menschelijke wezen&#x201d;
-uit de definitie van vrouw&#x201d;. De godsdienst schijnt in het algemeen een machtig deprimeerende
-invloed geweest te zijn op de positie van de vrouw, niettegenstaande het beroep dat
-hij op de vrouw doet. Westermarck meent (<i lang="en">Origin and Development of the Moral Ideas</i>, deel I, p. 669), dat de godsdienst &#x201c;waarschijnlijk de krachtigste oorzaak is geweest
-van de onderwerping van de vrouw aan de macht van den man&#x201d;.
-</p>
-<p>Er is wel eens gezegd, dat de Christelijke neiging om vrouwen in een inferieure positie
-te plaatsen zoover ging, dat een kerkbesluit formeel ontkende, dat vrouwen zielen
-hadden. Dit dwaze verhaal is inderdaad op papegaaienmanier door een groot aantal schrijvers
-herhaald. De bron van het verhaal wordt waarschijnlijk gevonden in het feit, dat door
-Gregorius van Tours in zijn geschiedenis vermeld wordt (deel VIII, hoofdst. XX), dat
-op het concilie van Mâcon, in 585, een bisschop er over in twijfel was of het woord
-&#x201c;mensch&#x201d; ook de vrouw in zich sloot, maar hij werd door de andere leden van het concilie
-overtuigd, dat het dat wel deed. Dezelfde moeilijkheid heeft zich in later tijd aan
-rechtsgeleerden voorgedaan, en ze is niet altijd zoo gunstig voor de vrouw opgelost
-als door het Christelijk concilie van Mâcon.
-</p>
-<p>De geringe waardeering van de vrouwen, die zelfs in de oudste kerk heerschte, wordt
-door de Christelijke geleerden toegegeven. &#x201c;Wij moeten&#x201d;, schrijft Merrick (art. &#x201c;<span lang="en">Marriage</span><span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>, Smith and Cheetham, <i lang="en">Dictionary of Christian Antiquities</i>), &#x201c;zelfs bij de grootsten van de Christelijke kerkvaders een beklagenswaardige geringschatting
-van de vrouwen opmerken, en dientengevolge van de huwelijksverhouding. Zelfs de heilige
-Augustinus kan geen rechtvaardiging voor het huwelijk vinden, behalve in een ernstig,
-bepaaldelijk aangenomen verlangen om kinderen te hebben; en in overeenstemming met
-dit gezichtspunt wordt alle huwelijksgemeenschap, behalve voor dit uitsluitend doel,
-streng veroordeeld. Als het huwelijk gezocht wordt om de kinderen, dan is het te rechtvaardigen;
-als het aangegaan wordt als een <i lang="la">remedium</i> om erger kwaad te vermijden, dan is het vergefelijk; het denkbeeld van het wederkeerige
-gezelschap, de hulp en het gemak, dat de een van den ander behoort te hebben, zoowel
-in voorspoed als in tegenspoed, bestond ternauwernood en kon ook ternauwernood bestaan&#x201d;.
-</p>
-<p>Van het standpunt der vrouw komt Lily Braun, in haar belangrijk werk over de vrouwenkwestie
-(<i lang="de">Die Frauenfrage</i>, 1901, pp. 28 <i>et seq.</i>) tot het besluit, dat, in zooverre het Christendom der vrouwen gunstig gestemd was,
-wij dien gunstigen invloed moeten zien in het plaatsen van de vrouwen op hetzelfde
-moreele niveau als de mannen, zooals geïllustreerd wordt door het gezegde van Jezus:
-&#x201c;Laat hij, die zonder zonden is den eersten steen werpen&#x201d;, waarmee hij bedoelde, dat
-iedere sekse verplicht is tot dezelfde trouw. Het heeft, voegt zij er aan toe, niet
-meer bereikt dan dit. &#x201c;Het Christendom, dat de vrouwen met zooveel enthusiasme <span class="corr" id="xd29e8999" title="Bron: aan namen">aannamen</span> als een bevrijding en waarvoor ze als martelaren stierven, heeft haar hoop niet vervuld&#x201d;.
-</p>
-<p>Zelfs wat de moreele gelijkheid van de seksen in het huwelijk aangaat, was de positie
-van de Christelijke autoriteiten soms dubbelzinnig. Een van de grootste Kerkvaders,
-de heilige Basilius, maakte in de laatste helft van de vierde eeuw onderscheid tusschen
-echtbreuk en ontucht, als ze begaan werden door een getrouwd man; met een getrouwde
-vrouw was het echtbreuk; met een ongetrouwde vrouw was het enkel ontucht. In het eerste
-geval mocht een vrouw haar echtgenoot niet weer ontvangen; in het tweede geval wel
-(art. &#x201c;Adultery&#x201d;, Smith en Cheetham, <i lang="en">Dictionary of Christian Antiquities</i>). Zulk een beslissing sloot, door de hoogste waarde te hechten aan een onderscheid,
-dat voor de vrouw geen verschil kon maken, een gebrek aan erkenning van <span class="pagenum">[<a id="pb364" href="#pb364">364</a>]</span>haar moreele persoonlijkheid in zich. Vele van de Vaders echter, zooals Jeronimus,
-Augustinus en Ambrosius, konden niet inzien, waarom de zedelijke wet niet dezelfde
-zou zijn voor den man als voor de vrouw, maar daar het gevoelen van de latere Romeinen
-zoowel van de wettelijke als van de populaire zijde reeds dat gezichtspunt naderde,
-was de invloed van het Christendom ternauwernood noodig om het te verkrijgen. Het
-verkreeg eindelijk formeele sanctie in de Romeinsche canonieke wet, die besliste,
-dat echtbreuk gelijkelijk begaan wordt door beide partijen van het huwelijk in twee
-graden: (1) <i>simplex</i>, van de getrouwden met de ongetrouwden, en (2) <i>duplex</i>, van de getrouwden met de getrouwden.
-</p>
-<p>Er kan echter nauwelijks gezegd worden, dat het Christendom er in slaagde dit gezichtspunt
-van de moreele gelijkheid van de seksen in de praktische actueele moraal opgenomen
-te krijgen. Het werd in theorie aangenomen; het werd niet uitgevoerd in de praktijk.
-W.&nbsp;G. Summer komt, als hij deze kwestie bespreekt, tot het besluit (<i lang="en">Folkways</i>, blz. 359&#x2013;361): &#x201c;Waarom bestaan deze gezichtspunten niet in de <i lang="la">mores</i>? Ongetwijfeld omdat zij dogmatisch van vorm zijn, uitgedacht of opgelegd door theologische
-autoriteit of door philosofische beschouwing. Zij groeien niet uit de levenservaring
-en kunnen er niet aan getoetst worden. De redenen voor die gezichtspunten liggen ten
-slotte in de physiologische feiten, waardoor de eene een vrouw is en de andere een
-man&#x201d;. We zullen later echter meer over dit punt zeggen.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het was waarschijnlijk niet zoozeer de kerk als wel de Germaansche gewoonte en de
-ontwikkeling van het leenstelsel, met de mannelijke en militaire idealen, die het
-kweekte, welke voornamelijk beslissend waren bij het vastleggen van de inferieure
-positie van de vrouwen in de middeleeuwsche wereld. Zelfs de ideeën van ridderlijkheid,
-waarvan men dikwijls gemeend heeft dat ze speciaal gunstig waren voor de vrouwen,
-schijnen voor haar van geringe praktische beteekenis geweest te zijn.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">In zijn groote werk over de ridderschap toont Gautier o.a. aan, dat de geest van het
-leenstelsel, evenals de militaire geest altijd en overal, over het geheel een minachting
-voor vrouwen met zich bracht, zelfs als zij ze nu en dan idealiseerde. &#x201c;Gaat in uw
-geschilderde en vergulde kamers&#x201d;, lezen we in <i>Renaus de Montauban</i>, &#x201c;zit in de schaduw, maakt het u aangenaam, drinkt, eet, doet handwerkjes, verft
-zijde, maar bedenkt, dat gij u niet met onze zaken bemoeien moet. Onze zaak is het
-stalen zwaard te zwaaien. Zwijgt!&#x201d; En als de vrouw aanhoudt, dan wordt ze in haar
-gezicht geslagen tot bloedens toe. De man had een wettig recht om zijn vrouw te slaan,
-niet alleen voor echtbreuk, maar ook als ze hem tegensprak. De vrouwen waren echter
-niet geheel zonder macht, en in een verzameling van <i lang="fr">Coutumes</i> wordt vermeld, dat een man zijn vrouw alleen maar <i lang="fr">resnablement</i>, d.i. met verstand, mocht slaan. (Wat het recht van den man betreft om zijn vrouw
-te slaan, zie men ook Hobhouse, <i lang="en">Morals in Evolution</i>, deel I, p. 234. In Engeland werd de man eerst onder de regeering van Karel II, van
-wien zooveel moderne bewegingen dateeren, beroofd van dit wettige recht).
-</p>
-<p>In de oogen van den edelman uit den tijd van het leenstelsel wedijverde, mogen we
-er aan toevoegen, de schoonheid van een paard dikwijls met succes met de schoonheid
-van een vrouw. In <i lang="de">Girbers de Metz</i> rijden twee edellieden Garin en zijn neef Girbert langs een raam, waar een mooi meisje
-zit met het aangezicht van een roos en het blanke vleesch van een lelie. &#x201c;Zie, neef
-Girbert, zie! Bij de heilige Maria, wat een mooie vrouw!&#x201d; &#x201c;O&#x201d;, antwoordt Girbert,
-&#x201c;wat een mooi dier is mijn paard!&#x201d; &#x201c;Ik heb nooit zoo iets moois gezien, als dit jonge
-meisje met haar frissche kleur en haar donkere oogen&#x201d;, zegt Garin. &#x201c;Ik ken geen paard,
-dat te vergelijken is met het mijne&#x201d;, antwoordt <span class="pagenum">[<a id="pb365" href="#pb365">365</a>]</span>Girbert. Als de mannen zoo geabsorbeerd zijn in de dingen, die tot den oorlog behooren,
-dan is het niet te verwonderen, dat het aan jonge meisjes overgelaten is amoureuse
-avances te maken. &#x201c;In alle <i lang="fr">chansons de geste</i>&#x201d;, merkt Gautier op, &#x201c;zijn het de jonge meisjes, die de avances maken, dikwijls geheel
-zonder terughouding&#x201d;, hoewel, voegt hij er bij, de vrouwen als deugdzamer voorgesteld
-worden. (L. Gautier, <i lang="fr">La Chevalerie</i>, p. 236&#x2013;50).
-</p>
-<p>In Engeland schijnt, volgens Pollock en Maitland (<i lang="en">History of English Law</i>, deel II, p. 437), een levenslange onmondigheid van de vrouwen, zooals bij de Germaansche
-volken, nooit bestaan te hebben. &#x201c;Van den tijd van Willem den Veroveraar af&#x201d;, zegt
-Hobhouse (<i>op<span class="corr" title="Niet in bron">.</span> cit.</i>, deel I, p. 224), &#x201c;wordt de ongetrouwde Engelsche vrouw, als ze haar meerderjarigheid
-bereikt, volkomen toegerust met alle wettelijke en civiele rechten, evenzeer een persoonlijkheid
-voor de wet als de Babylonische vrouw drie duizend jaar geleden geweest is&#x201d;. Maar
-de ingewikkelde Engelsche wet gaf aan de ongetrouwde vrouwen voor deze privileges
-een tegenwicht door de inconsequente wijze, waarop ze de getrouwde vrouw wikkelde
-in eindelooze omhulsels van onverantwoordelijkheid, behalve als ze de groote overtreding
-beging van haar heer en meester te beleedigen. De Engelsche vrouw, gaat Hobhouse voort
-(<i>loc. cit.</i>) was, zoo al niet de slavin van haar echtgenoot, toch ten minste zijn leenplichtig
-vazal; als zij hem beleedigde, dan was het &#x201c;hoogverraad&#x201d;, de opstand van een onderdaan
-tegen den koning in een miniatuur koninkrijk, en een ernstiger misdaad dan moord.
-Moord kon zij in zijn tegenwoordigheid niet begaan, want haar persoonlijkheid was
-in de zijne opgenomen; hij was verantwoordelijk voor de meeste van haar misdaden en
-vergrijpen (het was dit feit, dat hem het recht gaf haar te kastijden), en hij kon
-zelfs niet in een contract met haar treden, want dat zou zijn in een contract treden
-met zich zelf. &#x201c;Het wezen zelf en het wettelijke bestaan van een vrouw<a id="xd29e9063"></a> is geschorst tijdens het huwelijk&#x201d;, zeide Blackstone, &#x201c;of is tenminste belichaamd
-en samengevoegd met dat van haar man, onder wiens bescherming zij alles doet. Zoo&#x2019;n
-groote gunsteling&#x201d;, voegde hij er aan toe, &#x201c;is de vrouwelijke sekse van de wetten
-van Engeland&#x201d;. &#x201c;De sterkte van de vrouwen was haar zwakte&#x201d;, zegt Hobhouse, waar hij
-de beteekenis uitlegt van de Engelsche wet. <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>Zij overwon door toe te geven. Haar liefelijkheid moest bewaard worden voor het tumult
-van de wereld, haar geur zacht en frisch gehouden, ver van het stof en den rook van
-den strijd. Daarom had ze behoefte aan een kampioen en een bewaker&#x201d;.
-</p>
-<p>In Frankrijk nam de vrouw van de middeleeuwen en van de Renaissance vrijwel dezelfde
-positie in in het huis van haar echtgenoot. Hij was haar heer en meester, het hoofd
-en de ziel van &#x201c;het vrouwelijke en zwakke schepsel&#x201d;, die hem &#x201c;volkomen liefde en gehoorzaamheid&#x201d;
-verschuldigd was. Zij was zijn voornaamste dienstbode, de oudste van zijn kinderen,
-zijn vrouw en onderdaan; zij teekende zich &#x201c;uw nederige en gehoorzame dochter en vriendin&#x201d;,
-als zij aan hem schreef. De historicus, De Maulde la Clavière, die op dit punt bewijsmateriaal
-heeft samengebracht in zijn <i lang="fr">Femmes de la Renaissance</i>, merkt op, dat, hoewel de man zoo&#x2019;n verheven en superieure positie in het huwelijk
-bekleedde, hij het toch gewoonlijk was, en niet de vrouw, die klaagde over de bezwaren
-van het huwelijk.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Wet en gewoonte namen aan, dat een vrouw min of meer onder de bescherming van den
-man zou staan, en zelfs de idealen van een mooie vrouwelijkheid, die in deze maatschappij
-ontstonden, tijdens de feudale en in latere tijden, waren door dezelfde opvatting
-getint. Zij sloot in zich de ongelijkheid van de vrouwen vergeleken bij de mannen,
-maar onder de maatschappelijke toestanden van een feudale maatschappij was zulk een
-ongelijkheid in het voordeel van de vrouw. Mannelijke kracht was de voornaamste <span class="pagenum">[<a id="pb366" href="#pb366">366</a>]</span>factor in het leven en het was noodig, dat iedere vrouw een deel er van aan haar zijde
-zou hebben. Dit gezonde en verstandige denkbeeld bleef bestaan, zelfs nadat de groei
-der beschaving kracht tot een veel minder beslissenden factor maakte in het maatschappelijk
-leven. In het Engeland van den tijd van koningin Elisabeth moest geen vrouw zonder
-meester zijn, hoewel de vrouwelijke onderdanen van koningin Elisabeth in haar souverein
-een schitterend voorbeeld hadden van een vrouw, die een mooie en werkdadige rol in
-het leven kon spelen en toch volkomen zonder meester bleef. Nog later, in de achttiende
-eeuw, spreekt een zoo fijn moralist als Shaftesbury, in zijn <i lang="en">Characteristics</i> van minnaars van getrouwde vrouwen als van schenders van den eigendom. Als zulke
-opvattingen nog heerschten zelfs in de beste geesten, dan is het niet te verwonderen,
-dat zij in dezelfde eeuw, en zelfs in de volgende eeuw in de praktijk doorgevoerd
-werden door minder welopgevoede menschen, die ongestraft vrouwen kochten en verkochten.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Schrader wijst er op, in zijn <i lang="de">Reallexicon</i> (art. &#x201c;Brautkauf&#x201d;), dat oorspronkelijk de aankoop van een vrouw was de aankoop van
-haar persoon, en niet alleen van het recht om haar te beschermen. De oorspronkelijke
-opvatting bleef waarschijnlijk in Groot-Brittannië lang bestaan, omdat dit zoo ver
-afgelegen was van de centra der beschaving. In de elfde eeuw wilde Gregorius VII,
-dat Lafranc het verkoopen van vrouwen in Schotland en op andere plaatsen in Engeland
-zou doen ophouden. (Pike, <i lang="en">History of Crime in England</i>, deel I, p. 99). De gewoonte stierf echter in ver verwijderde landelijke districten
-nooit geheel uit.
-</p>
-<p>Zulke zaken zijn er zelfs in Londen gedaan. Zoo lezen wij in het <i lang="en">Annual Register</i> voor 1767 (p. 99): &#x201c;Ongeveer drie weken geleden verkocht een metselaarsknecht in
-Marylebone een vrouw, waarmee hij verscheidene jaren had samengewoond, aan een mede-arbeider
-voor een kwart guinje en een pint bier. De werkman ging heen met zijn aankoop, en
-sindsdien heeft zij het fortuintje gehad een legaat te krijgen van 200 pondsterling,
-en wat zilver, dat haar nagelaten werd door een oom, die in Devonshire overleed. Het
-paar trouwde verleden Vrijdag.<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>
-</p>
-<p>De geestelijke J. Edward Vaux (<i lang="en">Church Folk-lore</i>, tweede uitgave, p. 146) vertelt twee authentieke gevallen, waarin vrouwen door haar
-mannen openlijk op de markt gekocht waren, en dat in de negentiende eeuw. In het eene
-geval werd de vrouw, met haar eigen volkomen toestemming naar de markt gebracht met
-een touw om den hals, verkocht voor een halven kroon en naar haar nieuwe huis gebracht,
-twaalf mijlen ver door haar nieuwen man, die haar gekocht had; in het andere geval
-kocht een herbergier de vrouw van een anderen man voor twee pinten jenever.
-</p>
-<p>Het is dezelfde opvatting van de vrouw als bezitting, die, zelfs tegenwoordig nog,
-oorzaak is geweest, dat in veel wetboeken paragrafen behouden zijn gebleven, die een
-man veroordeelen tot het betalen van een schadevergoeding in geld aan de vrouw, tevoren
-een maagd, met wie hij omgang heeft gehad en die hij daarna heeft verlaten (Natalie
-Fuchs, &#x201c;<span lang="de">Die Jungferschaft im Recht und Sitte</span>&#x201d;, <i lang="de">Sexual-Probleme</i> Feb., 1908). De vrouw is &#x201c;onteerd&#x201d; door sexueelen omgang; verlaagd in haar marktwaarde,
-precies evenals een nieuw kleedingstuk &#x201c;tweede-hands&#x201d; wordt, zelfs als het maar ééns
-is gedragen. Een man zou het denkbeeld ver van zich werpen, dat zijn persoonlijke
-waarde zou kunnen verminderen door een aantal daden van sexueelen omgang.
-<span class="pagenum">[<a id="pb367" href="#pb367">367</a>]</span></p>
-<p>Dit feit heeft zelfs sommigen er toe geleid &#x201c;de afschaffing van de physieke maagdelijkheid&#x201d;
-aan te raden. Zoo raadt de Duitsche schrijfster <span class="corr" id="xd29e9112" title="Niet in bron">van </span><i lang="la">Una Poeninentium</i> (1907), in overweging nemende, dat de bescherming van de vrouw zeker niet zoo goed
-verzekerd is door een stukje slijmvlies als door de aanwezigheid van een trouwe en
-zorgvuldige ziel van binnen, aan om meisjes reeds als kind door een operatie het hymen
-weg te nemen. Het is ongetwijfeld waar, dat het onevenredige belang, dat er gehecht
-wordt aan het hymen, geleid heeft tot een verkeerde en ongezonde opvatting omtrent
-de vrouwelijke &#x201c;eer&#x201d;, en de vrouwelijke reinheid.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Gewoonte en wet passen zich langzamerhand aan aan de veranderde maatschappelijke toestanden,
-die niet langer de onderwerping van de vrouw eischen, hetzij in haar eigen belang
-of in het belang van de gemeenschap. Tegelijk met deze veranderingen is een verschillend
-ideaal van vrouwelijke persoonlijkheid bezig zich te ontwikkelen. Evenwel wordt het
-oude ideaal van de heerschappij van den man over de vrouw nog steeds min of meer bewust
-bekrachtigd onder ons. De man zegt dikwijls aan de vrouw welke werkzaamheden zij niet
-doen moet, welke plaatsen zij niet moet bezoeken, met welke menschen ze niet moet
-omgaan, welke boeken ze niet lezen moet. Hij matigt zich het recht aan haar te controleeren,
-zelfs in persoonlijke zaken, die geen betrekking op hem hebben, krachtens het oude
-mannelijke voorrecht van den sterkste, dat de vrouw, zooals de oude aartsvaderlijke
-juristen zeiden, ondergeschikt maakte aan den man. Het begint echter meer en meer
-erkend te worden, dat zulk een rol niet past voor den modernen man. De moderne man
-is er niet langer voor toegerust, zooals Rosa Mayer aangetoond heeft in een verhandeling,
-die tot nadenken stemt, om de overheerschende rol te spelen in de verhouding tot zijn
-vrouw. De &#x201c;edele wilde&#x201d;, die een woest leven leidt op berg en in bosch, die gevaarlijke
-dieren najaagt en zoo noodig vijanden scalpeert, kan nu en dan zijn spade zacht en
-met effect doen neerkomen op het hoofd van zijn vrouw, misschien tot haar dankbare
-bevrediging<a class="noteref" id="xd29e9119src" href="#xd29e9119">37</a>. Maar de moderne man, die meestal zijn dagen tam aan een lessenaar doorbrengt, die
-er op gedrild is stilzwijgend de beleedigingen en vernederingen te verdragen, die
-superieuren of patroniseerende klanten hem kunnen aandoen, deze typisch moderne man
-kan niet langer met succes de rol van den &#x201c;edelen wilde&#x201d; aannemen, als hij thuiskomt.
-Hij is werkelijk zoo ten eenenmale ongeschikt voor die rol, dat zijn vrouw het hem
-kwalijk neemt, als hij tracht haar te spelen. Hij begint dit langzamerhand te erkennen,
-zelfs afgezien van eenige bewustheid van de algemeene richting van de beschaving.
-De moderne verstandige man erkent, dat, als een kwestie van principe, <span class="pagenum">[<a id="pb368" href="#pb368">368</a>]</span>zijn vrouw recht heeft op gelijkheid met hemzelf; de moderne man van de wereld voelt,
-dat het zoowel belachelijk als lastig zou zijn, als hij zijn vrouw niet ongeveer dezelfde
-soort van vrijheid toestond, die hij zelf heeft. En bovendien, terwijl de moderne
-man tot zekere hoogte vrouwelijke eigenschappen gekregen heeft, heeft de vrouw in
-overeenkomstige mate mannelijke eigenschappen gekregen.
-</p>
-<p>Hoe kort en alleen op de hoofdpunten ingaande deze discussie noodzakelijkerwijze geweest
-is, zal ze toch gediend hebben om ons van aangezicht tot aangezicht te brengen met
-het grondfeit in de sexueele moraal, dat de groei van de beschaving in den tegenwoordigen
-tijd onvermijdelijk gemaakt heeft: persoonlijke verantwoordelijkheid. &#x201c;Het verantwoordelijke
-menschelijke wezen, man of vrouw, is het centrum van de moderne zedenleer evenals
-van de moderne wet&#x201d;; dat is de conclusie van Hobhouse in zijn bespreking over de evolutie
-van de menschelijke moraal<a class="noteref" id="xd29e9130src" href="#xd29e9130">38</a>. De beweging, die er is onder ons om sexueele verhoudingen te bevrijden van een buitensporige
-gebondenheid aan vastgestelde en willekeurige regels, zou onmogelijk geweest zijn
-en nadeelig, als er niet mee samen was gegaan een groei van den zin voor persoonlijke
-verantwoordelijkheid onder de leden van de gemeenschap. Ze zou geen jaar hebben kunnen
-bestaan zonder te degenereeren in losbandigheid en wanorde. Vrijheid in sexueele verhoudingen
-sluit in zich wederzijdsch vertrouwen en dat kan alleen maar berusten op een basis
-van persoonlijke verantwoordelijkheid. Waar geen vertrouwen kan zijn op persoonlijke
-verantwoordelijkheid, daar kan geen vrijheid zijn. Op de meeste gebieden van moreele
-werkzaamheid wordt deze zin voor persoonlijke verantwoordelijkheid verkregen in een
-tamelijk vroeg stadium van maatschappelijken vooruitgang. De sexueele moraal is het
-laatste gebied van de moraal, dat in de sfeer van de persoonlijke verantwoordelijkheid
-kan gebracht worden. De gemeenschap legt de verschillende samengestelde en kunstmatige
-wetten van sexueele moraal op aan haar leden, vooral aan haar vrouwelijke leden, en
-natuurlijk is ze altijd zeer wantrouwend aangaande haar vermogen om deze wetten na
-te komen, en is zeer zorgvuldig om haar, voor zoover dat mogelijk is, geen persoonlijke
-verantwoordelijkheid in de zaak te laten. Maar een oefening in zelfbedwang, als die
-doorgevoerd is een lange reeks van generaties door, is de beste voorbereiding voor
-de vrijheid. De wet, die aan de vroegere generaties opgelegd is geweest, is, zooals
-de oude theologie de zaak uitlegde, de leerschool geweest om de latere generaties
-tot Christus te brengen; of, zooals de nieuwe wetenschap precies hetzelfde denkbeeld
-uitdrukt, <span class="pagenum">[<a id="pb369" href="#pb369">369</a>]</span>de latere generaties zijn immuun geworden en hebben ten slotte een soort van vrijstelling
-gekregen tegen de ziektestof, die de vroegere generaties zou hebben vernietigd.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het proces, waardoor een volk verstand krijgt van persoonlijke verantwoordelijkheid
-gaat langzaam, en misschien kan ze niet geheel voldoende verkregen worden door rassen,
-die een hoogen graad van zenuworganisatie missen. Dat geldt vooral van de sexueele
-moraal, zooals bij de aanraking van een hoogere met een lagere beschaving dikwijls
-gebleken is. Het is telkens weer vooorgekomen, dat zendelingen&#x2014;zeer tegen hun eigen
-wensch&#x2014;dat behoeven we niet te zeggen&#x2014;door het straffe moreele systeem, dat zij vonden,
-omver te werpen, en door ervoor in de plaats te stellen de vrijheid van de Europeesche
-gewoonten onder volken die geheel onvoorbereid waren voor zulk een vrijheid, hoogst
-nadeelig op de zedelijkheid gewerkt hebben. Dit is het geval geweest onder de vroeger
-goed georganiseerde en zeer moreele Baganda van Centraal-Afrika, zooals vermeld is
-in een officieel rapport door Kolonel Lambkin (<i lang="en">British Medical Journal</i>, Oct. 3, 1908).
-</p>
-<p>Ook wat Polynesia aangaat, wees R.&nbsp;L. Stevenson er in zijn belangwekkend boek <i lang="en">In the South Seas</i> (hoofdst. V) op, dat, terwijl vóór het komen van de blanken de Polynesiërs over het
-geheel kuisch waren, en de jonge menschen zorgvuldig bewaakt werden, het nu geheel
-anders is.
-</p>
-<p>Zelfs in Fiji, waar, volgens Lord Stanmore&#x2014;die Generaal-gevolmachtigde van de Zuidzee,
-en een onafhankelijk beoordeelaar was&#x2014;het streven van de zendelingen &#x201c;wonderbaarlijk
-wel geslaagd&#x201d; geweest is, waar allen ten minste in naam zich Christenen noemen, waardoor
-het leven en de volksaard zeer veranderd zijn, heeft de <span class="corr" id="xd29e9154" title="Bron: kuischhid">kuischheid</span> zeer geleden. Dit heeft een commissie over den toestand van de inboorling-rassen
-in Fiji aangetoond. Mr. Titchett, die verslag geeft over deze commissie (Australasian
-<i lang="en">Review of Reviews</i>, Oct., 1897) merkt op: &#x201c;Niet weinige, door de commissie gehoorde getuigen verklaren,
-dat de moreele vooruitgang op Fiji als merkwaardig knoeiwerk voor den dag komt. De
-afschaffing van de veelwijverij is bij voorbeeld niet in ieder opzicht gunstig uitgevallen
-voor de vrouwen. De vrouw heeft het zware werk te doen op Fiji; en toen het onderhoud
-van den man verdeeld was over vier vrouwen was de last op iedere vrouw minder dan
-nu, nu hij door één gedragen moet worden. In den heidenschen tijd werd de kuischheid
-van de vrouw bewaakt door de knots; een trouwelooze vrouw, een ongehuwde moeder werden
-kortweg ter dood gebracht. Het Christendom heeft het knotsrecht afgeschaft, en alleen
-moreele beperking of de vrees voor de straffen van de wereld hiernamaals nemen voor
-de begrensde verbeelding van de bewoners van Fiji niet geheel de plaats ervan in.
-Zoo is de standaard van de kuischheid in Fiji bedroevend laag&#x201d;.
-</p>
-<p>We moeten ons altijd herinneren, dat, als het hoog georganiseerde systeem van gemengde
-geestelijke en physieke beperkingen weggenomen is, kuischheid teerder begint te worden
-en onstabiel van evenwicht. De controleerende invloed van persoonlijke verantwoordelijkheid,
-hoe waardevol en essentieel die ook is, kan niet voortdurend en onafgebroken de vulcanische
-krachten in bedwang houden van den liefdeshartstocht, zelfs in hooge beschavingen.
-&#x201c;Geen volmaaktheid van moreelen aanleg bij een vrouw,&#x201d; heeft Hinton terecht gezegd,
-&#x201c;geen kracht van wil, geen wensch en besluit om &#x201c;goed&#x201d; te zijn, geen macht van den
-godsdienst of contrôle van de gewoonten, kan verzekeren wat genoemd wordt de deugd
-van de vrouw. Het gevoel van volkomen toewijding, waarmede de een of andere man haar
-kan vervullen, zal ze allemaal wegvagen. Waar de maatschappij zich op die basis wil
-oprichten, kiest ze onvermijdelijk wanorde, en zoo lang ze voortgaat die te kiezen,
-zal ze steeds hetzelfde resultaat hebben&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Wij moeten nog verder ingaan op deze persoonlijke verantwoordelijkheid <span class="pagenum">[<a id="pb370" href="#pb370">370</a>]</span>in zaken van sexueele moraal, in den vorm waarin ze zich onder ons doet gevoelen,
-en onderzoek doen naar alles wat er onder begrepen is. Het belangrijkste punt is ongetwijfeld
-economische onafhankelijkheid. Die is werkelijk van zooveel belang, dat men nauwelijks
-kan zeggen, dat er moreele verantwoordelijkheid bestaat in den besten zin van het
-woord, waar de economische onafhankelijkheid ontbreekt. Moreele verantwoordelijkheid
-en economische onafhankelijkheid zijn werkelijk identiek; zij zijn maar twee kanten
-van hetzelfde maatschappelijke feit. De verantwoordelijke persoon is de persoon, die
-voor zijn daden kan instaan en, als het noodig is, ervoor kan betalen. De economisch
-afhankelijke mensch kan een crimineele verantwoordelijkheid op zich nemen; hij kan
-met een leege portemonnaie in de gevangenis gaan of in den dood. Maar in de gewone
-sfeer van alledaagsche moraal wordt die groote straf niet van hem gevergd; als hij
-ingaat tegen de wenschen van zijn familie of zijn vrienden of van zijn gemeente, dan
-kunnen ze hem den rug toekeeren, maar ze kunnen gewoonlijk niet de uiterste straffen
-van de wet tegen hem eischen. Hij kan zijn eigen persoonlijke verantwoordelijkheid
-uitoefenen, hij kan vrij zijn eigen weg kiezen en zich daar op handhaven voor de oogen
-van zijn medemenschen, op voorwaarde, dat hij in staat is er voor te betalen. Zijn
-persoonlijke verantwoordelijkheid heeft weinig of geen beteekenis, indien ze niet
-tevens economische onafhankelijkheid is.
-</p>
-<p>Naarmate de beschaafde maatschappijen tot rijpheid komen, beginnen de vrouwen een
-steeds grootere mate zoowel van moreele verantwoordelijkheid als van economische onafhankelijkheid
-te krijgen. Iedere nieuwe vrijheid der vrouwen en iedere schijnbare gelijkheid van
-mannen en vrouwen, zelfs als ze inderdaad den schijn aanneemt van meerderheid is onwerkelijk,
-indien ze niet op economische onafhankelijkheid gebaseerd is. Ze wordt dan alleen
-maar geduld; het is de vrijheid, die aan een kind gegeven wordt, omdat het er zoo
-lief om vraagt of omdat het misschien schreeuwen zal, als men ze hem weigert. Dit
-is slechts parasitisme<a class="noteref" id="xd29e9168src" href="#xd29e9168">39</a>. De basis van economische afhankelijkheid verzekert een meer werkelijke vrijheid.
-Zelfs in maatschappijen, die door wet en gewoonte de <span class="pagenum">[<a id="pb371" href="#pb371">371</a>]</span>vrouwen in strikte onderworpenheid houden, geniet de vrouw, die toevallig in het bezit
-is van eigendom een hooge mate van onafhankelijkheid zoowel als van verantwoordelijkheid<a class="noteref" id="xd29e9181src" href="#xd29e9181">40</a>. De groei van een hooge beschaving schijnt inderdaad zoo nauw verbonden te zijn met
-economische vrijheid en onafhankelijkheid van de vrouwen, dat het moeilijk te zeggen
-is wat oorzaak is en wat gevolg. Herodotus merkte in zijn mooi verslag over Egypte,
-een land dat hij beschouwde als meer bewonderenswaardig dan alle andere landen, met
-verbazing op, dat de vrouwen de mannen thuis lieten om het weefgetouw te behandelen
-en dat ze zelf naar de markt gingen om zaken te doen of om handel te drijven<a class="noteref" id="xd29e9186src" href="#xd29e9186">41</a>. Het is de economische factor in het maatschappelijk leven, die de moreele verantwoordelijkheid
-van de vrouwen verzekert en die voornamelijk de positie bepaalt van de vrouw tegenover
-haar man<a class="noteref" id="xd29e9192src" href="#xd29e9192">42</a>.
-</p>
-<p>In dit opzicht keert de beschaving in haar laatste stadium terug tot hetzelfde punt,
-dat ze innam bij het begin, toen, zooals reeds opgemerkt is, wij grootere gelijkheid
-met de mannen vonden en tevens grootere economische onafhankelijkheid<a class="noteref" id="xd29e9206src" href="#xd29e9206">43</a>.
-</p>
-<p>In al de toonaangevende moderne beschaafde landen, hebben, in de laatste eeuw, gewoonte
-en wet samengewerkt om een steeds grootere economische onafhankelijkheid aan de vrouwen
-te verzekeren. In sommige opzichten heeft Engeland de leiding gehad daardoor, dat
-het het eerst het <span class="corr" id="xd29e9214" title="Bron: kapitalisch">kapitalistisch</span> systeem gevormd heeft en de vrouwen langzamerhand heeft ingelijfd in de scharen der
-arbeiders<a class="noteref" id="xd29e9217src" href="#xd29e9217">44</a>, waardoor de verandering in de wet onvermijdelijk werd, <span class="pagenum">[<a id="pb372" href="#pb372">372</a>]</span>die, in 1882, aan een getrouwde vrouw het bezit verzekerde van haar eigen verdienste.
-Dezelfde beweging met dezelfde gevolgen zien we elders. In de Vereenigde Staten, evenals
-in Engeland, bestaat er een groot leger van vijf millioen vrouwen, dat zich snel uitbreidt,
-die haar eigen brood verdienen, en haar positie is in verhouding tot de mannelijke
-arbeiders zelfs beter dan in Engeland. In Frankrijk zijn van de vijf en twintig tot
-de zeven en twintig percent van de werklieden in de meeste van de voornaamste industrieën&#x2014;de
-vrije beroepen, handel, landbouw, fabrieksindustrieën&#x2014;vrouwen, en in sommige van de
-grootste, zoo als de huis-industrieën en textiel-industrieën, zijn meer vrouwen aan
-het werk dan mannen. In Japan, zegt men, dat drie vijfden van de fabrieksarbeiders
-vrouwen zijn, en al de textiel-industrieën zijn in handen van de vrouwen<a class="noteref" id="xd29e9227src" href="#xd29e9227">45</a>. Deze beweging is een zichtbare uitdrukking van de moderne opvatting van persoonlijke
-rechten, persoonlijke waarde en persoonlijke verantwoordelijkheid, die, zooals Hobhouse
-opmerkt, de vrouwen gedwongen heeft zelf haar leven aan te pakken, en die tegelijkertijd
-de oude huwelijkswetten tot een anachronisme gemaakt heeft en het verouderde idee
-van vrouwelijke onschuld van de wereld weggevaagd heeft als niets dan een stuk valsch
-sentiment<a class="noteref" id="xd29e9237src" href="#xd29e9237">46</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Er kan geen twijfel aan zijn, dat het binnentreden van de vrouwen in het gebied van
-den industriearbeid, in wedijver met de mannen en onder ongeveer dezelfde omstandigheden
-als zij, ernstige vragen van een andere soort doet rijzen. Dat de beschaving in het
-algemeen neigt naar de economische onafhankelijkheid en de moreele verantwoordelijkheid
-van de vrouwen, ligt voor de hand. Maar het is in het geheel niet absoluut zeker,
-dat het beste is voor de vrouwen, en daarom voor de gemeenschap, dat zij al de gewone
-beroepen en bezigheden zullen uitoefenen, en dat onder dezelfde omstandigheden. Niet
-alleen hebben de omstandigheden van de beroepen en betrekkingen zich ontwikkeld in
-overeenstemming met de speciale geschiktheden van de mannen, maar het feit, dat het
-sexueele proces, waardoor het ras zich voortplant, een onvergelijkelijk grootere hoeveelheid
-tijd en energie eischt van de vrouwen dan van de mannen, verhindert de vrouwen in
-den regel zich zoo uitsluitend als mannen te wijden aan industrieel werk. Voor sommige
-biologen schijnt het inderdaad duidelijk te zijn, dat de vrouw buiten het huis en
-de school in het geheel niet werken moet. &#x201c;Iedere natie, die zijn vrouwen laat werken
-is veroordeeld,&#x201d; zegt Woods Hutchinson (<i lang="en">The Gospel According to Darwin</i>, p. 199). Dit is een uiterste opvatting. Toch beschouwt ook Hobhouse Hobson, die
-deze kwestie van den economischen kant bekijkt, den invloed van de industrie, die
-de vrouwen uit haar huis verjaagt, als &#x201c;een invloed, die strijdig is met de beschaving&#x201d;.
-De verwaarloozing van het tehuis, zegt hij, is, &#x201c;over het geheel, het ergste nadeel,
-dat de moderne industrie toegebracht heeft aan ons leven, en het is moeilijk in te
-zien hoe dit goedgemaakt kan worden door een toename <span class="pagenum">[<a id="pb373" href="#pb373">373</a>]</span>van materieele producten. Het fabrieksleven voor de vrouwen ondermijnt behalve in
-uiterst zeldzame gevallen, de moreele en physieke gezondheid van de familie. De eischen
-van het fabrieksleven zijn niet overeen te brengen met de positie van een goede moeder,
-een goede vrouw, of een goede huisvrouw. Behalve in geheel uiterste gevallen kan geen
-vermeerdering van het loon van de familie opwegen tegen deze verliezen, waarvan de
-waarde op een qualitatief hooger niveau staat&#x201d;. (J.&nbsp;A. Hobson, <i lang="en">Evolution of Modern Capitalism</i>, hoofdst. XII; vergelijk wat in hoofdstuk I van dit werk gezegd is). Men begint nu
-te erkennen, dat de eerste pioniers van de vrouwenbeweging, die werkten om &#x201c;de onderwerping
-van de vrouw&#x201d; te doen verdwijnen, toch nog beheerscht werden door de oude idealen
-van die onderwerping, volgens welke de mannelijke sekse in alle opzichten de superieure
-is. Wat goed was voor een man, dachten ze, moest ook goed zijn voor een vrouw. Dat
-is de bron geweest van alles wat de eerste uitingen der &#x201c;vrouwenbeweging&#x201d; zoo onvast
-maakte, soms ook zoo roerend en dwaas. Men merkte niet, dat, voor alles, de vrouwen
-haar rechten moeten laten gelden op haar eigen vrouwelijkheid als moeders van het
-ras, en daardoor de eerste wetgevers op het gebied der sekse, en het groote levensgebied,
-dat van haar sekse afhankelijk is. Deze speciale positie van de vrouw zal waarschijnlijk
-een aanpassing van de economische verhoudingen aan haar behoeften noodig maken, hoewel
-het niet waarschijnlijk is, dat zulk een aanpassing inbreuk zou maken op haar onafhankelijkheid
-en haar verantwoordelijkheid. Wij hebben, zooals Juliette Adams zegt, de rechten van
-de mannen gehad, die de rechten van de vrouw opofferden, gevolgd door de rechten van
-de vrouw die het kind opofferden; dat moet gevolgd worden door de rechten van het
-kind, die de familie weer in eere herstellen. Het is reeds noodig geweest dit punt
-in het eerste hoofdstuk van dit boek aan te raken en het zal in het laatste hoofdstuk
-weer noodig zijn.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>De vraag naar de middelen, waardoor de economische zelfstandigheid van de vrouwen
-geheel verzekerd zal worden, en naar de rol, die de gemeenschap tot haar beveiliging
-zal moeten spelen, met inachtneming van de bijzondere barings-functiën van de vrouw,
-is, van het standpunt dat ons op het oogenblik bezig houdt, bijzaak. Er kan echter
-geen twijfel zijn aan de werkelijkheid van de beweging in die richting, welke twijfel
-er ook mag zijn aan het aanpassen ten slotte van de onderdeelen. Op deze plaats behoeven
-wij alleen maar op sommige van de algemeene en meer duidelijk zichtbare veranderingen
-te wijzen, waarin de groei van de verantwoordelijkheid van de vrouw de sexueele moraal
-raakt.
-</p>
-<p>De eerste en meest merkbare wijze, waarop deze zin voor moreele verantwoordelijkheid
-werkt, is een aandringen op werkelijkheid in de verhoudingen tusschen de seksen. De
-moreele onverantwoordelijkheid van de vrouw heeft, met haar economische afhankelijkheid
-te zamen, er toe geleid, dat zij de sexueele gebeurtenis, die biologisch van het grootste
-gewicht is, alleen maar als een vroolijke en alledaagsche gebeurtenis beschouwt, op
-zijn hoogst als een gebeurtenis, die haar een triomf gegeven heeft over haar mededingsters
-en over den superieuren man, die, van zijn kant, gewillig zich er toe leent om voor
-het oogenblik de rol van overwonneling te spelen. &#x201c;Gallanterie voor de dames&#x201d;, wordt
-ons verteld van den held van de grootste en meest typische Engelsche roman, &#x201c;behoorde
-tot zijn grondbeginselen van eer, en <span class="pagenum">[<a id="pb374" href="#pb374">374</a>]</span>hij vond, dat hij evenzeer verplicht was een oproep tot liefde aan te nemen alsof
-het een oproep was geweest om te vechten&#x201d;; hij gaat heldhaftig mee naar huis met een
-dame van hoogen stand, die hij ontmoet op een maskerade, hoewel hij toen zeer verliefd
-was op een meisje, waar hij later mee trouwt<a class="noteref" id="xd29e9260src" href="#xd29e9260">47</a>. De vrouw, wier macht alleen in haar bekoorlijkheden ligt, en die vrijheid heeft
-den last van de verantwoordelijkheid op de schouders van den man te laden<a class="noteref" id="xd29e9266src" href="#xd29e9266">48</a>, kan gemakkelijk de rol van verleidster spelen en daardoor onafhankelijkheid en gezag
-uitoefenen in de eenige vormen, die voor haar openstaan. De man van zijn kant, die
-het denkbeeld van &#x201c;eer&#x201d; invoert in een gebied, waaruit het natuurlijke denkbeeld van
-verantwoordelijkheid verbannen is, is bereid, als een dame het hem vraagt, in de arena
-af te dalen volgens de oude legende, en haar handschoen terug te halen, zelfs als
-hij haar die later verachtelijk in het gezicht gooit. De oude opvatting van gallanterie,
-die Tom Jones zoo goed belichaamt, is het directe gevolg van een systeem, dat de moreele
-onverantwoordelijkheid en economische afhankelijkheid van de vrouwen in zich sluit,
-en is tegenovergesteld aan de opvattingen van sexueele gelijkheid, die in vroegere
-en latere beschaafde stadiën geheerscht hebben, evenzeer als aan de biologische tradities
-van een natuurlijken vorm van het hofmaken in de wereld in het algemeen.
-</p>
-<p>Terwijl ze haar eigen sexueele leven controleeren, en zich duidelijk voor oogen stellen,
-dat haar verantwoordelijkheid voor zulk controleeren niet langer op de schouders geschoven
-kan worden van de andere sekse, zullen de vrouwen indirect invloed hebben op het sexueele
-leven van de mannen, zooals deze reeds invloed uitoefenen op dat van de vrouwen. Op
-welke wijze die invloed in hoofdzaak zal uitgeoefend worden, is nog niet te voorspellen.
-Volgens sommigen zijn, evenals vroeger de mannen hun vrouwen kochten en maagdelijkheid
-voor het huwelijk eischten in het zoo gekochte artikel, op dezelfde wijze tegenwoordig
-onder de betere klassen de vrouwen in staat haar mannen te koopen en op haar beurt
-zijn ze geneigd kuischheid te eischen<a class="noteref" id="xd29e9271src" href="#xd29e9271">49</a>. Dat is echter een te simpele wijze van de zaak te beschouwen. Het is genoeg er op
-te wijzen, dat de vrouwen niet aangetrokken worden door maagdelijke onschuld in een
-man en dat zij dikwijls goede reden hebben om zulk een onschuld met wantrouwen aan
-te zien<a class="noteref" id="xd29e9277src" href="#xd29e9277">50</a>. Toch <span class="pagenum">[<a id="pb375" href="#pb375">375</a>]</span>mogen we wel gelooven, dat de vrouwen er meer en meer de voorkeur aan zullen geven
-een zekere critiek uit te oefenen op het verleden van haar man. Hoezeer een vrouw
-ook instinctief moge wenschen, dat haar man ingewijd zal zijn in de kunst van het
-hofmaken, mag zij er toch dikwijls wel aan twijfelen of de beste inwijding verkregen
-kan worden bij de gewone prostituée. Prostitutie is, zooals we gezien hebben, ten
-slotte evenmin overeen te brengen met complete sexueele verantwoordelijkheid als het
-patriarchale huwelijks-systeem, waarmee ze nauw verbonden is geweest. Ze is een schikking,
-die in hoofdzaak bepaald wordt door de behoeften van de mannen, hoezeer ze ook toevallig
-aan verschillende behoeften van de vrouwen tegemoet gekomen is. De mannen hebben het
-zoo ingesteld, dat een groep van vrouwen afgezonderd zou worden om uitsluitend hun
-sexueele behoeften te dienen, terwijl een andere groep opgevoed zou worden in ascetisme
-als candidaten voor het privilege van te voorzien in de behoeften van hun huishouden
-en familie. Dat dit in veel opzichten een uitmuntend systeem geweest is, blijkt wel
-voldoende uit het feit, dat het zoo&#x2019;n langen tijd gebloeid heeft, ondanks de invloeden,
-die het tegenwerkten. Maar het is klaarblijkelijk alleen maar mogelijk gedurende een
-zeker stadium van de beschaving en in verband met een bepaalde maatschappelijke organisatie.
-Het komt niet volkomen overeen met een democratisch stadium van de beschaving, dat
-in zich sluit de economische onafhankelijkheid en de sexueele verantwoordelijkheid
-van beide seksen gelijkelijk in alle klassen van de maatschappij. Het is mogelijk,
-dat de vrouwen dit feit eerder beginnen te erkennen dan de mannen.
-</p>
-<p>Het wordt ook door velen geloofd, dat de vrouwen zullen erkennen, dat een hooge trap
-van moreele verantwoordelijkheid niet gemakkelijk overeen te brengen is met de praktijk
-van het veinzen, en dat economische afhankelijkheid het bedrog&#x2014;dat altijd de toevlucht
-is van de zwakken&#x2014;zal berooven van iedere moreele rechtvaardiging, die het zou kunnen
-bezitten. Hier is het echter noodig met voorzichtigheid te spreken, of we zouden onrechtvaardig
-worden jegens de vrouwen. We moeten opmerken, dat in de sexueele sfeer de mannen ook
-dikwijls de zwakken zijn, en neiging hebben hun toevlucht te nemen tot het hulpmiddel
-van de zwakken. Met de erkenning van dat feit moeten we ook erkennen, dat vele van
-de dwaze meeningen, die eeuwenlang geheerscht hebben in den mannelijken geest bij
-het beschouwen van de vrouwelijke wijzen van doen, voor een groot deel veroorzaakt
-zijn door teleurstellingen in vrouwen. De mannen hebben voortdurend de dubbele fout
-begaan, de veinzerij van de vrouwen òf voorbij te zien òf er te veel waarde aan te
-hechten. Dit feit heeft er altijd toe bijgedragen om het onvermijdelijk moeilijk pad
-van de vrouwen door den kronkelweg van het sexueele gedrag <span class="pagenum">[<a id="pb376" href="#pb376">376</a>]</span>nog moeilijker te maken. Pepys, die zoo levendig en zoo open een beeld geeft van de
-deugden en gebreken van den gewonen mannelijken geest, vertelt hoe eens, toen hij
-Mevr. Martin bezocht, haar zuster Doll heenging om een flesch wijn te halen en verontwaardigd
-terugkwam, omdat een Hollander haar in een stal getrokken en met haar had willen stoeien.
-Daar Pepys zichzelf dikwijls vrijheden met haar veroorloofd had, scheen het hem toe,
-dat haar verontwaardiging op den Hollander &#x201c;het beste bewijs was van de onoprechtheid
-van de vrouw, dat er ter wereld maar wezen kon&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e9286src" href="#xd29e9286">51</a>. Hij neemt zonder meer aan, dat een vrouw, die het voorrecht van familiariteit heeft
-toegekend aan een man, dien zij kent en naar we hopen, respecteert, ook bereid zou
-moeten zijn om met genoegen de <span class="corr" id="xd29e9292" title="Bron: bruale">brutale</span> attenties aan te nemen van den eersten den besten dronken vreemdeling, dien zij op
-straat tegenkomt.
-</p>
-<p>Het was het aannemen van de onoprechtheid in de vrouwen, dat den ultra-mannelijken
-Pepys bracht tot een tamelijk dwaze vergissing. Op dit punt ontmoeten wij iets, wat
-aan sommigen een ernstig bezwaar voor de volle moreele verantwoordelijkheid van de
-vrouwen toegeschenen heeft. Veinzen, zeggen Lombroso en Ferrero, is bij de vrouw &#x201c;bijna
-physiologisch&#x201d;, en zij geven verschillende gronden aan voor deze uitspraak<a class="noteref" id="xd29e9297src" href="#xd29e9297">52</a>. De theologen, van hun kant, zijn tot hetzelfde besluit gekomen. &#x201c;Een biechtvader
-moet niet dadelijk de woorden van een vrouw gelooven&#x201d;, zegt Vader Gury, &#x201c;want vrouwen
-hebben gewoonlijk neiging om te liegen&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e9303src" href="#xd29e9303">53</a>. Deze neiging, waarvan men gelooft, dat de vrouwen als sekse haar hebben, hoezeer
-een groot aantal individueele vrouwen er vrij van zijn, kunnen we naar waarheid zeggen,
-dat in groote mate het resultaat is van de onderworpenheid van de vrouwen en daardoor
-waarschijnlijk verdwijnen zal, zoodra de onderworpenheid verdwijnt. In zoover ze echter
-&#x201c;bijna physiologisch&#x201d; is, en op onvernietigbare vrouwelijke eigenschappen gebaseerd
-is, zooals schaamtegevoel, gevoeligheid en sympathie, die een organische basis hebben
-in de vrouwelijke constitutie en daarom nooit geheel kunnen veranderen, schijnt het
-wel nauwelijks waarschijnlijk dat de vrouwelijke veinzerij zal verdwijnen. Het beste,
-dat men kan verwachten is, dat ze in toom zal gehouden worden door den ontwikkelden
-zin van moreele verantwoordelijkheid, en, na teruggebracht te zijn tot zijn eenvoudige
-natuurlijke verhoudingen, als begrijpelijk erkend zal worden.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het is onnoodig op te merken, dat er geen sprake kan zijn van eenige aangeboren moreele
-meerderheid van het eene geslacht boven het andere. Deze kwestie werd vele jaren geleden
-uitvoerig behandeld door een van de meest fijngevoelige moralisten van het liefdeleven.
-&#x201c;Alles te zamen genomen&#x201d;, <span class="pagenum">[<a id="pb377" href="#pb377">377</a>]</span>besloot Senancour (<i lang="fr">De l&#x2019;Amour</i>, deel II, p. 85), &#x201c;hebben we geen reden om de meerderheid van de eene sekse boven
-de andere vast te stellen. Beide seksen, met hun dwalingen en goede bedoelingen, vervullen
-gelijkelijk de doeleinden der natuur. We mogen wel gelooven, dat bij ieder van de
-twee afdeelingen van de menschelijke soort de som van goed en kwaad ten naastenbij
-gelijk is. Als we bijvoorbeeld, wat de liefde aangaat, het zichtbaar losbandig gedrag
-van de mannen met de schijnbare ingetogenheid van de vrouwen vergelijken, dan zou
-het een onjuiste waardeering zijn, want het aantal fouten begaan door vrouwen met
-mannen is noodzakelijk hetzelfde als dat van mannen met vrouwen. Er bestaan onder
-ons minder nauwgezette mannen dan volkomen eerlijke vrouwen, maar het is gemakkelijk
-te zien hoe de weegschaal in evenwicht komt. Als deze kwestie van de moreele meerderheid
-van het eene geslacht boven het andere niet onoplosbaar was, dan zou ze nog zeer gecompliceerd
-blijven met betrekking tot de geheele soort, of zelfs de geheele natie, en iedere
-strijd schijnt hier nutteloos&#x201d;.
-</p>
-<p>Deze conclusie is in overeenstemming met de algemeen compenseerende en aanvullende
-verhouding van vrouwen met mannen.
-</p>
-<p>Kort geleden, bij een rondvraag over de kwestie of vrouwen moreel inferieur zijn aan
-mannen, met een speciale verwijzing naar geschiktheid voor loyaliteit (<i lang="fr">La Revue</i>, Jan. 1, 1909), waarbij verscheidene beroemde Fransche mannen en vrouwen hun meening
-te kennen gaven, verklaarden sommigen, dat vrouwen gewoonlijk de meerderen zijn; anderen
-beschouwden het eerder als een kwestie van verschil dan van meerderheid of minderheid;
-allen waren het er over eens, dat, als zij dezelfde onafhankelijkheid genieten als
-mannen, vrouwen even loyaal zijn als mannen.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het is ongetwijfeld waar, dat&#x2014;gedeeltelijk als een resultaat van oude tradities en
-opvoeding, gedeeltelijk van echt vrouwelijke karakter-eigenschappen&#x2014;vele vrouwen beschroomd
-zijn wat haar recht op moreele verantwoordelijkheid aangaat en niet geneigd ze te
-aanvaarden. En er is een poging gedaan om haar houding te rechtvaardigen door te beweren,
-dat de rol van de vrouw in het leven van nature die is van zelfopoffering, of, om
-het gezegde in een meer technischen vorm te stellen, dat de vrouwen van nature masochistisch
-zijn; en dat er, zooals Krafft-Ebing zegt, een natuurlijke &#x201c;sexueele onderwerping&#x201d;
-is van de vrouw. Het is in het geheel niet duidelijk, dat het gezegde absoluut waar
-is, en als het waar was, zou het niet dienen om de moreele verantwoordelijkheid van
-de vrouwen te niet te doen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Bloch (<i lang="de">Beiträge zur Aetiologie der Psychopathia Sexualis</i>, deel II p. 178), ontkent, in overeenstemming met Eulenburg met klem, dat er zulk
-een natuurlijke &#x201c;sexueele onderwerping&#x201d; van de vrouwen bestaat, en beschouwt die als
-kunstmatig in het leven geroepen, het resultaat van de maatschappelijk inferieure
-positie van de vrouwen, en beweert, dat zulke onderwerping in veel hoogere mate een
-physiologische eigenaardigheid is van mannen dan van vrouwen. Het schijnt duidelijk,
-dat de opvatting, dat vrouwen vooral geneigd zijn tot zelfopoffering, weinig biologische
-waarde heeft. Zelfopoffering, die afgedwongen wordt, hetzij door physieken of moreelen
-dwang, is den naam zelfopoffering niet waard; als ze met bedoeling geschiedt, is ze
-eenvoudig het opofferen van een minder goed om een grooter goed te verkrijgen. Zoo
-zou men van een man, die een goed diner verorbert, kunnen zeggen, dat hij zijn honger
-&#x201c;opoffert&#x201d;. Zelfs binnen de sfeer van de traditioneele moraal heeft de vrouw, die
-haar &#x201c;eer&#x201d; opoffert ter wille van haar liefde voor een man, door haar opoffering iets
-verkregen, dat zij <span class="pagenum">[<a id="pb378" href="#pb378">378</a>]</span>meer op prijs stelt. &#x201c;Wat een triomf is het voor een vrouw&#x201d;, heeft een vrouw gezegd,
-&#x201c;vreugde te geven aan den man, dien zij lief heeft!&#x201d; En in een moraal, gegrond op
-een gezonde basis, wordt hier geen &#x201c;opoffering&#x201d; geëischt. Eerder kan er gezegd worden,
-dat de biologische wetten van het aanzoek in hun grond meer zelfopoffering eischen
-van den man dan van de vrouw. Zoo geeft, volgens Gérard den leeuwenjager, de leeuwin
-zich aan den sterksten van haar leeuw-minnaars; zij moedigt ze aan om onder elkaar
-te strijden om den voorrang, terwijl zij op haar buik ligt om naar het gevecht te
-kijken en van plezier met haar staart kwispelt, <span class="corr" id="xd29e9334" title="Bron: leder">ieder</span> vrouwelijk wezen wordt door vele mannelijke wezens het hof gemaakt, maar zij neemt
-er maar éen aan; het is niet van het vrouwtje, dat erotische zelfopoffering geëischt
-wordt, maar van het mannetje. Dat is werkelijk een deel van de goddelijke compensatie
-van de natuur, want daar het grootste deel van den last der sekse op de vrouw rust,
-is het gepast, dat zij minder geroepen wordt tot afstand doen.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Zoo schijnt het wel waarschijnlijk, dat de toename van de moreele verantwoordelijkheid
-er toe leiden zal het gedrag van een vrouw begrijpelijker te maken voor anderen<a class="noteref" id="xd29e9340src" href="#xd29e9340">54</a>; het zal er in ieder geval toe leiden, dat anderen er zich minder mee bemoeien. Dit
-geldt zeer bijzonder voor de verhoudingen van de seksen. Vroeger waren het de mannen,
-die zich in vele vormen van deugd moesten oefenen; terwijl maar éen deugd voor de
-vrouwen openstond. Dat is niet langer mogelijk. Als we de vrouw belasten met de voornaamste
-verantwoordelijkheid voor haar eigen sexueel gedrag, dan berooven we daarmee dat gedrag
-van zijn duidelijk openlijk karakter als een deugd of als een ondeugd. Sexueele vereeniging
-is zoowel voor de vrouw als voor den man een physiologisch feit; het kan ook een geestelijk
-feit zijn; maar het is geen maatschappelijk feit. Het is integendeel een daad, die,
-meer dan alle andere daden, terugtrekking en heimelijkheid voor hare voltrekking noodig
-heeft. Dat is inderdaad een algemeen menschelijk, bijna zoölogisch feit. Bovendien
-wordt deze eisch van heimelijkheid meer speciaal gedaan door de vrouw, ten gevolge
-van haar grootere ingetogenheid, die, zooals we reden hebben om te gelooven, een biologische
-basis heeft. Niet voordat een kind geboren is of ontvangen, heeft de gemeenschap eenig
-recht zich te interesseeren voor de sexueele daden van haar leden. De sexueele daad
-gaat de gemeenschap niet meer aan, dan eenige andere persoonlijke physiologische daad.
-Het is onbeschaamd, zoo niet ergerlijk, hier navraag te doen. Maar de geboorte van
-een kind is een maatschappelijke gebeurtenis. Niet wat den schoot ingaat, maar wat
-die schoot baart, is van belang voor de maatschappij. De maatschappij wordt uitgenoodigd
-een nieuwen burger te ontvangen. Ze heeft recht te eischen, dat die burger een plaats
-in haar midden waardig zal zijn, en dat hij behoorlijk zal worden geïntroduceerd door
-een verantwoordelijken vader en een verantwoordelijke <span class="pagenum">[<a id="pb379" href="#pb379">379</a>]</span>moeder. De sexueele moraal draait, zooals Ellen Key gezegd heeft, heelemaal om het
-kind.
-</p>
-<p>Bij dit laatste punt van onze bespreking over de sexueele moraal zullen we misschien
-de enorme verandering kunnen opmerken, die de ontwikkeling bij de vrouwen van de moreele
-verantwoordelijkheid in zich sluit. Zoolang alle verantwoordelijkheid aan de vrouwen
-ontzegd werd, zoolang een vader of een man, gesteund door de gemeenschap, zich verantwoordelijk
-stelde voor het sexueele gedrag van de vrouw, voor haar &#x201c;deugd&#x201d;, was het noodig, dat
-de geheele sexueele moraal zou draaien om den ingang van de vagina. Het werd absoluut
-het hoofdpunt voor het behoud van de moraal, dat alle oogen van de gemeenschap steeds
-zouden gericht zijn op dat punt, en ook de geheele huwelijkswet moest er op gericht
-zijn. Dat is niet langer mogelijk. Als een vrouw haar eigen moreele verantwoordelijkheid
-op zich neemt, in sexueele evenals in andere zaken, dan wordt het niet alleen ondragelijk,
-maar ook zonder beteekenis voor de gemeenschap, in haar meest intieme physiologische
-of geestelijke daden te speuren. Zij is zelf direct verantwoordelijk aan de maatschappij,
-zoodra zij een maatschappelijke daad doet, en niet vóor dien tijd.
-</p>
-<p>Vooral met betrekking tot het moederschap is de verwerkelijking van alles, wat in
-de nieuwe moreele verantwoordelijkheid van de vrouwen besloten is, van beteekenis.
-Onder een systeem van moraal, waarbij een man vrijgelaten wordt de verantwoordelijkheid
-op zich te nemen voor zijn sexueele daden, terwijl een vrouw niet even vrij is om
-dat ook te doen, wordt een premie gesteld op sexueele daden, die niet uitloopen op
-voortplanting, en wordt er een straf gesteld op de daden, die tot de voortplanting
-leiden. De reden is, dat bij de eerste klasse van daden de mannen voornamelijk bevrediging
-vinden; en dat in de andere klassen de vrouwen voornamelijk bevrediging vinden. Want
-het tragische in de oude sexueele moraal was, dat, terwijl ze alleen de mannen verantwoordelijk
-stelde voor sexueele daden, waarin de man en de vrouw beiden deel namen, de vrouwen
-zoowel maatschappelijk als wettelijk in de onmogelijkheid gesteld werden zich het
-feit van de mannelijke verantwoordelijkheid ten nutte te maken, tenzij ze de voorwaarden
-vervuld hadden, die de mannen voor haar gemaakt hadden, en die ze zichzelf toch niet
-oplegden. De daad van sexueelen omgang, die de daad was, waarin de mannen het meeste
-genoegen vonden, was onder alle omstandigheden een daad van gering maatschappelijk
-belang; de daad van het ter wereld brengen van een kind, die voor de vrouwen de meest
-werkelijk bevredigende van alle sexueele daden is, werd als een misdaad beschouwd,
-tenzij de vrouw van tevoren de voorwaarden vervuld had, die door den man geëischt
-werden. Dat was misschien het ongelukkigste en zeker het onnatuurlijkste van de resultaten
-van <span class="pagenum">[<a id="pb380" href="#pb380">380</a>]</span>de patriarchale regeling van de maatschappij. Ze heeft nooit bestaan in een of anderen
-grooten Staat, waar de vrouwen wetgevende macht bezeten hebben.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Natuurlijk is er door abstracte theoretici gezegd, dat de vrouwen de zaken zelf in
-de hand hebben. Zij moeten nooit van een man houden, eer zij hem veilig in de wettige
-banden van het huwelijk vast hebben. Zulk een argument dient nergens toe, want het
-neemt geen nota van het feit, dat, terwijl liefde en zelfs monogamie natuurlijk zijn,
-het wettige huwelijk alleen maar een uiterlijke vorm is, met een zeer zwakke macht
-om de natuurlijke impulsen ten onder te brengen, behalve wanneer deze impulsen zwak
-zijn, en in het geheel geen macht om ze duurzaam ten onder te brengen. Beschaving
-sluit in zich den groei van het vooruitzien, en van zelfbeheersching in beide seksen;
-maar het is dwaas deze fijnste en laatste uitloopers van de beschaving bloot te stellen
-aan een druk, waartegen ze nooit bestand zouden kunnen zijn. Hoe dwaas het is, is
-kort en bondig, aangetoond door Lea in zijn bewonderenswaardige <i lang="en">History of Sacerdotal Celibacy</i>.
-</p>
-<p>Vergelijken wij verder de geschiktheid van de beide geslachten op dit bijzondere gebied
-met elkaar, dan moeten wij er aan denken, dat mannen meer kracht van vooruitzien en
-zelfbeheersching bezitten, niettegenstaande de bescheidenheid en terughouding van
-de vrouwen. De sexueele sfeer is oneindig veel uitgebreider bij de vrouwen, zoodat,
-als de werkzaamheid eenmaal opgewekt is, het veel moeilijker is ze meester te worden
-of te beheerschen. Het is derhalve oneerlijk jegens de vrouwen, en het begunstigt
-in ongepaste mate de mannen, als een te hooge prijs wordt gesteld op vooruitzien en
-zelfbeheersching in sexueele zaken. Daar de vrouwen de overheerschende rol spelen
-in deze zaak der sexueele sfeer, moeten haar natuurlijke behoeften, eer dan die van
-de mannen, den standaard aangeven.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Met het erkennen van de moreele verantwoordelijkheid van de vrouwen vinden de natuurlijke
-levensverhoudingen weer hun juiste oriënteering. Het moederschap wordt in zijn oude
-heiligheid hersteld. Het wordt de zaak van de vrouw zelf, en niet van de maatschappij
-of van eenig individu, om de voorwaarden te bepalen, waaronder het kind zal ontvangen
-worden. De maatschappij heeft het recht te eischen, dat de vader in ieder geval het
-feit van het vaderschap zal erkennen, maar ze moet de voornaamste verantwoordelijkheid
-voor al de omstandigheden van de kindervoortbrenging overlaten aan de moeder. Dat
-is het gezichtspunt, dat nu grond wint in alle beschaafde landen, zoowel in theorie
-als in de praktijk<a class="noteref" id="xd29e9365src" href="#xd29e9365">55</a>.
-<span class="pagenum">[<a id="pb381" href="#pb381">381</a>]</span></p>
-</div>
-<div class="footnotes">
-<hr class="fnsep">
-<div class="footnote-body">
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8128" href="#xd29e8128src">1</a></span> <abbr title="Bijvoorbeeld">B.v.</abbr>, E. Belfort Bax, <i lang="en">Outspoken Essays</i>, p. 6.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8128src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8194" href="#xd29e8194src">2</a></span> Zulke redenen staan in verband met het welvaren van de gemeenschap. &#x201c;Alle immoreele
-daden leiden tot ongeluk van de gemeenschap, alle moreele daden tot geluk van de gemeenschap&#x201d;,
-zooals Prof. A. Mathews opmerkt, &#x201c;<span lang="en">Science and Morality</span>&#x201d;, <i lang="en">Popular Science Monthly</i>, March, 1909.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8194src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8206" href="#xd29e8206src">3</a></span> Zie Westermarck, <i lang="en">Origin and Development of the Moral Ideas</i>, deel I, blz. 386&#x2013;390, 522.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8206src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8219" href="#xd29e8219src">4</a></span> Westermarck, <i lang="en">Origin and Development of the Moral Ideas</i>, blz. 9, 159; ook het geheele hoofdstuk VII. Daden, die in overeenstemming zijn met
-de gewoonte geven aanleiding tot de algemeene goedkeuring; daden, die niet in overeenstemming
-zijn met de gewoonte, geven aanleiding tot algemeene afkeuring, en Westermarck komt
-met machtige argumenten om te bewijzen, dat die goedkeuring en die afkeuring de grondslag
-zijn van moreele oordeelvellingen.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8219src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8225" href="#xd29e8225src">5</a></span> Dit wordt ook door rechtsgeleerden (bv. E.&nbsp;A. Schroeder, <i lang="de">Das Recht in der Geschlechtlichen Ordnung</i>, blz. 5) erkend.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8225src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8231" href="#xd29e8231src">6</a></span> W.&nbsp;G. Sumner, (<i lang="en">Folkways</i>, p. 418) acht het zelfs wenschelijk den vorm van het woord te veranderen om den nadruk
-te leggen op de werkelijke en fundamenteele beteekenis van de moraal, en hij stelt
-het woord <i lang="la">mores</i> voor, om aan te duiden &#x201c;populaire gewoonten en tradities, die leiden tot maatschappelijke
-hervorming&#x201d;. &#x201c;Immoreel&#x201d;, zegt hij, &#x201c;beteekent nooit iets anders dan tegengesteld aan
-de <i lang="la">mores</i> van tijd en plaats&#x201d;. Het is echter nergens voor noodig het goede oude woord &#x201c;moraal&#x201d;
-af te schaffen of er iets aan toe te voegen, zoolang wij ons duidelijk voor oogen
-stellen dat, aan den praktischen kant, het in zijn wezen beteekent gewoonte.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8231src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8243" href="#xd29e8243src">7</a></span> Westermarck, <i>op. cit.</i>, deel I, blz. 19.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8243src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8276" href="#xd29e8276src">8</a></span> Zie bv. &#x201c;<span lang="en">Exogamie and the Mating of Cousins</span>&#x201d;, in <i lang="en">Essays Presented to E.&nbsp;B. Tylor</i>, 1907, p. 53. &#x201c;In het primitieve leven vinden wij veelal een naïef verlangen om,
-als het ware, de natuur te helpen, in het bekrachtigen van wat normaal is, om dan
-later de gevonden regels te bevestigen door den <span class="corr" id="xd29e8284" title="Bron: catagorischen">categorischen</span> eisch van recht en gewoonte en wet. De neiging bestaat nog in onze beschaafde gemeenschappen
-en is als vereering van het normale dikwijls een doodsvijand van het <span class="corr" id="xd29e8287" title="Bron: abormale">abnormale</span> en excentrieke, en verlamt maar al te dikwijls de originaliteit&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8276src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8307" href="#xd29e8307src">9</a></span> De geest van het Christendom, zooals hij geïllustreerd is door Paulus, in een van
-zijn brieven, was uit Romeinsch oogpunt, naar Dill opmerkt (<i lang="en">Roman Society</i>, p. 11), &#x201c;een afstand doen niet alleen van het burgerschap, maar van al de met moeite
-verkregen vruchten van beschaving en maatschappelijk leven&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8307src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8315" href="#xd29e8315src">10</a></span> Zoo is het, dat, zooals Lecky in zijn <i lang="en">History of European Morals</i> zeide, &#x201c;van alle afdeelingen van de zedenleer de kwesties over verhoudingen van de
-seksen en de juiste positie van de vrouw degene zijn, over welker toekomst <span class="pagenum">[<a id="pb342n" href="#pb342n">342</a>]</span>de grootste onzekerheid bestaat&#x201d;. Misschien is er eenige vooruitgang gekomen sinds
-deze woorden geschreven werden, maar ze gelden toch nog voor de meerderheid der menschen.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8315src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8325" href="#xd29e8325src">11</a></span> Aangaande het economisch huwelijk als een overblijfsel zie men b.v. Bloch, <i lang="en">The Sexual Life of Our Time</i>, p. 212.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8325src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8378" href="#xd29e8378src">12</a></span> <span class="corr" id="xd29e8379" title="Bron: Senancourt">Senancour</span>, <i lang="fr">De <span class="corr" id="xd29e8384" title="Bron: l&#x2019; Amour">l&#x2019;Amour</span></i>, deel II, p, 233. De schrijver van <i lang="en">The Question of English Divorce</i> schrijft het ontbreken van een algemeene afkeer voor sexueele vrijheid toe aan de
-dwaze starheid van de wet.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8378src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8404" href="#xd29e8404src">13</a></span> Bruno Meyer, &#x201c;<span lang="de">Etwas von Positiver Sexualreform</span>&#x201d;, <i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Nov. 1908.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8404src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8415" href="#xd29e8415src">14</a></span> Elsie Clews Parsons, <i lang="en">The Family</i>, p. 351. Dr. Parsons beschouwt zulke verbintenissen terecht als een maatschappelijk
-kwaad als zij de ontwikkeling tegengaan van de persoonlijkheid.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8415src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8589" href="#xd29e8589src">15</a></span> Vergelijk ook Rudeck, <i lang="de">Geschichte der öffentlichen Sittlichkeit in Deutschland</i>, 1897, blz. 146 <i>et seq.</i><a id="xd29e8595"></a>&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8589src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8701" href="#xd29e8701src">16</a></span> Voor bewijsmateriaal aangaande de algemeene afwezigheid van het celibaat bij natuurvolken,
-zie men b.v. Westermarck, <i lang="en">History of Human Marriage</i> hoofdstuk VII.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8701src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8707" href="#xd29e8707src">17</a></span> Er zijn b.v. twee millioen ongetrouwde vrouwen in Frankrijk, terwijl in België dertig
-percent van de vrouwen en in Duitschland soms zelfs vijftig percent ongetrouwd zijn.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8707src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8713" href="#xd29e8713src">18</a></span> Zulk een positie zou biologisch niet onredelijk zijn, gezien de in hooge mate overwegende
-rol, die door de vrouw gespeeld wordt bij het sexueele proces, dat het behoud van
-het ras verzekert. &#x201c;Als het sexueele instinct alleen maar van zijn physieke zijde
-beschouwd wordt&#x201d;, zegt D.&nbsp;W.&nbsp;H. Busch (<i lang="de">Das Geschlechtsleben des Weibes</i>, 1839, deel I, p. 201), <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>kan de vrouw niet beschouwd worden als het eigendom van den man, maar met gelijk en
-grooter recht kan de man beschouwd worden als het eigendom van de vrouw&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8713src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8723" href="#xd29e8723src">19</a></span> Herodotus, deel I, hoofdst. CLXXIII.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8723src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8729" href="#xd29e8729src">20</a></span> Dat macht en familiebetrekking geheel verschillende dingen zijn, werd vele jaren geleden
-aangetoond door L. von Dargun, <i lang="de">Mutterrecht und Vaterrecht</i>, 1892. Westermarck (<i lang="en">Origin and Development of the Moral Ideas</i>, deel I, p. 655), die geneigd is te denken, dat Steinmetz niet uitsluitend bewezen
-heeft, dat moederafstamming minder gezag in zich sluit van den echtgenoot over de
-vrouw, maakt de belangrijke opmerking, dat het gezag van den echtgenoot schade ondervindt
-als hij te midden van de familieleden van zijn vrouw leeft.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8729src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8743" href="#xd29e8743src">21</a></span> Robertson Smith, <i lang="en">Kinship and Marriage in Early Arabia</i>; J.&nbsp;G. Frazer heeft er op gewezen, (<i lang="en">Academy</i>, March 27, 1886), dat de gedeeltelijk Semitische volken van den Noordelijken grens
-van Abyssinië, die niet onderworpen zijn aan het revolutionaire proces van den Islam,
-een systeem onderhouden, dat precies gelijkt op het <i>beena</i> huwelijk, zoowel als sommige sporen van het <span class="pagenum">[<a id="pb357n" href="#pb357n">357</a>]</span>tegenovergestelde systeem, door Robertson Smith genaamd het <i>ba&#x2019;al</i> huwelijk, waarbij de vrouw door koop verkregen wordt en een deel van den eigendom
-wordt.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8743src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8761" href="#xd29e8761src">22</a></span> Spencer en Gillen, <i lang="en">Northern Tribes of Central Australia</i>, p. 356.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8761src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8767" href="#xd29e8767src">23</a></span> Rhys en Brynmor-Jones, <i lang="en">The Welsh People</i>, blz. 55&#x2013;6; vergelijk Rhys, <i lang="en">Celtic Heathendom</i>, p. 93.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8767src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8776" href="#xd29e8776src">24</a></span> Rhys en Brynmor-Jones, <i>op<span class="corr" title="Niet in bron">.</span> cit.</i>, blz. 214.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8776src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8784" href="#xd29e8784src">25</a></span> Crawley (<i lang="en">The Mystic Rose</i>, blz. 41 <i>et seq.</i>).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8784src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8796" href="#xd29e8796src">26</a></span> Revillout, &#x201c;<span lang="fr">La Femme dans <span class="corr" id="xd29e8800" title="Bron: l&#x2019; Antiquité">l&#x2019;Antiquité</span></span>&#x201d;, <i lang="fr">Journal Asiatique</i>, 906, deel VII p. 57. Zie ook Victor Marx, <i lang="de">Beiträge zur Assyriologie</i>, 1899, Bd. IV, Heft 1.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8796src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8813" href="#xd29e8813src">27</a></span> Donaldson, <i lang="en">Woman</i>, blz. 196, 241 <i>et seq.</i> Nietzold, <span class="corr" id="xd29e8820" title="Niet in bron">(</span><i lang="de">Die Ehe in &#x201c;<span class="corr" id="xd29e8823" title="Bron: Agypten">Ägypten</span>&#x201d;</i>, p. 17), meent, dat het gezegde van Diodorus, dat geen kinderen onwettig waren, nadere
-toelichting behoeft, maar dat het onwettige kind in Egypte geen maatschappelijk nadeel
-ondervond.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8813src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8829" href="#xd29e8829src">28</a></span> Amélineau, <i lang="fr">La Morale Egyptienne</i>, p. 194; Hobhouse, <i lang="en">Morals in Evolution</i>, deel I, p. 187; Flinders Petrie, <i lang="en">Religion and <span class="corr" id="xd29e8839" title="Bron: Consciensce">Conscience</span> in Ancient Egypt</i> blz. 131 <i>et seq.</i>&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8829src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8861" href="#xd29e8861src">29</a></span> Maine, <i lang="en">Ancient Law</i>, hoofdst. V.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8861src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8869" href="#xd29e8869src">30</a></span> Donaldson, <i lang="en">Woman</i>, blz. 109, 120.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8869src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8877" href="#xd29e8877src">31</a></span> <i>Mercator</i>, IV, 5.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8877src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8881" href="#xd29e8881src">32</a></span> Digest XLVIII, 13, 5.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8881src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8885" href="#xd29e8885src">33</a></span> Hobhouse, <i lang="en">Morals in Evolution</i>, deel I, p. 213.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8885src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8915" href="#xd29e8915src">34</a></span> Voor een verslag van het werk van sommige van de minder bekende van deze pioniers,
-zie men een serie artikelen door Harriet <span class="corr" id="xd29e8917" title="Bron: Mellquham">McIlquham</span> in de <i lang="en">Westminster Review</i>, vooral Nov. 1898 en Nov. 1903.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8915src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8928" href="#xd29e8928src">35</a></span> De invloed van het Christendom op de positie der vrouwen is in den breede besproken
-door Lecky, <i lang="en">History of European Morals</i>, deel II, blz. 316 et seq., en nu onlangs door Donaldson, <i lang="en">Woman</i>, Bk. III.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8928src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e8942" href="#xd29e8942src">36</a></span> Migne, <i lang="la">Patrologia</i>, deel CLVIII, p. 686.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e8942src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9119" href="#xd29e9119src">37</a></span> Rasmussen (<i lang="en">People of the Polar North</i><a id="xd29e9123"></a>, p. 56), beschrijft een verwoeden twist tusschen een man en vrouw, die elkaar om
-de beurt tegen den grond sloegen. &#x201c;Een poosje later, toen ik naar binnen keek, lagen
-ze liefderijk te slapen, met hun armen om elkaar heen&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9119src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9130" href="#xd29e9130src">38</a></span> Hobhouse, <i lang="en">Morals in Evolution</i>, deel II, p. 367. Dr. Stöcker wijst, in <i lang="de">Die Liebe und die Frauen</i> ook met nadruk op de beteekenis van dezen factor van persoonlijke verantwoordelijkheid.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9130src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9168" href="#xd29e9168src">39</a></span> Vooral Olive Schreiner heeft den nadruk gelegd op de verkeerdheden van het parasitisme
-voor vrouwen. &#x201c;De toegenomen weelde van den man&#x201d;, merkt zij op (&#x201c;<span lang="en">The Woman&#x2019;s Movement of Our Day</span>&#x201d;, <i lang="en">Harper&#x2019;s Bazaar</i>, Jan. 1902)<a id="xd29e9176"></a> &#x201c;behoeft aan de vrouw, aan wie hij ze besteedt, niet meer ten goede te komen, dan
-de meerdere rijkdom van zijn meesteres geestelijk of lichamelijk ten goede komt aan
-een poedel, die nu van haar een donsen kussen kan krijgen in plaats van een veeren,
-en een kippetje in plaats van rundvleesch&#x201d;. Olive Schreiner meent, dat het vrouwelijk
-parasitisme een gevaar is, dat tegenwoordig werkelijk de maatschappij bedreigt, en
-dat, als het niet afgewend wordt &#x201c;de geheele vrouwelijkheid in beschaafde maatschappijen
-in een toestand van meer of minder absolute afhankelijkheid moet verzinken&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9168src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9181" href="#xd29e9181src">40</a></span> In Rome en Japan heeft, zooals Hobhouse opmerkt (<i>op. cit.</i>, deel I, blz. 169, 176) het patriarchale systeem zijn volste uitbreiding bereikt,
-en toch hebben de wetten van deze beide landen den man in een positie geplaatst van
-praktische onderworpenheid aan een rijke vrouw.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9181src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9186" href="#xd29e9186src">41</a></span> Herodotus, Bk. II, hoofdst. XXXV. <span class="corr" id="xd29e9188" title="Bron: Herodus">Herodotus</span> merkte op, dat het de vrouw was en niet de man, op wie de verantwoordelijkheid rustte
-van het onderhouden van oude bejaarde ouders. Dat alleen al sloot in zich een hooge
-economische positie van de vrouwen. Het is niet te verwonderen, dat het aan sommige
-waarnemers, zooals aan Diodorus Siculus toescheen, dat de Egyptische vrouw de meesteres
-was van haar man.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9186src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9192" href="#xd29e9192src">42</a></span> Hobhouse (<i>loc. cit.</i>), Hale, en ook Grosse meenen, dat een goede economische positie van een volk in zich
-<span class="corr" id="xd29e9196" title="Bron: sluite en">sluit een</span> hooge positie van de vrouw. Westermarck (<i lang="en">Moral Ideas</i>, deel I, p. 661) meent hier in overeenstemming met Olive Schreiner, dat deze opgave
-niet zonder wijziging kan aangenomen worden, hoewel hij het met haar eens is, dat
-de landbouw een goede uitwerking heeft op de positie der vrouw, omdat zij er zelf
-een werkdadig aandeel in neemt. Een goede economische positie heeft geen werkelijk
-effect in het verbeteren van de positie der vrouw, tenzij de vrouwen zelf er een werkzaam
-en niet een parasiet-achtig aandeel in hebben.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9192src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9206" href="#xd29e9206src">43</a></span> Westermarck (<i lang="en">Moral Ideas</i>, deel I, hoofdst. XXXVI, deel II, p. 29) verwijst herhaaldelijk naar de eigendoms-
-en andere privileges, die de vrouwen bij natuurvolken hebben en die op een eenigszins
-hooger beschavingsniveau veelal verdwijnen.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9206src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9217" href="#xd29e9217src">44</a></span> De geleidelijke toename van het aantal vrouwen onder de Engelsche werklieden in de
-machine-industrie begon in 1851. Er zijn nu, naar men <span class="pagenum">[<a id="pb372n" href="#pb372n">372</a>]</span>taxeert, drie en een half millioen vrouwen aan het werk in de industrieele beroepen,
-behalve een half millioen dienstboden. (Voor bijzonderheden zie men, James Haslam,
-in een serie bladen van de <i lang="en">Englishwoman</i>, 1909).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9217src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9227" href="#xd29e9227src">45</a></span> Zie b.v., J.&nbsp;A. Hobson, <i lang="en">The Evolution of Modern Capitalism</i>, tweede uitgave, 1907, hoofdst. XII, &#x201c;<span lang="en">Women in Modern Industry</span><span class="corr" title="Niet in bron">.</span>&#x201d;&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9227src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9237" href="#xd29e9237src">46</a></span> Hobhouse, <i>op. cit.</i>, deel I, p. 228.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9237src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9260" href="#xd29e9260src">47</a></span> Fielding, <i lang="en">Tom Jones</i>, Boek III, hoofdst. VII.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9260src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9266" href="#xd29e9266src">48</a></span> Zelfs de kerk nam ten slotte deze toewijzing van de verantwoordelijkheid aan, en &#x201c;de
-sollicitatie&#x201d;, d.i. de zonde van een biechtvader, die zijn vrouwelijke boeteling verleidt,
-wordt steeds behandeld als uitsluitend de zonde van den biechtvader.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9266src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9271" href="#xd29e9271src">49</a></span> Adolf Gerson, <i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Sept. 1908, p. 547.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9271src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9277" href="#xd29e9277src">50</a></span> Er is reeds vroeger verwezen naar de ongelukkige resultaten, die het gevolg kunnen
-zijn van de onwetendheid van de mannen, en het zal weer noodig zijn in het elfde hoofdstuk
-van dit werk.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9277src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9286" href="#xd29e9286src">51</a></span> Pepys, <i lang="en">Diary</i>, uitg. Wheatley, deel VII, p. 10.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9286src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9297" href="#xd29e9297src">52</a></span> Lombroso en Ferrero, <i lang="it">La Donna Delinquente</i>.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9297src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9303" href="#xd29e9303src">53</a></span> Gury, <i lang="fr">Théologie Morale</i>, art. 381.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9303src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9340" href="#xd29e9340src">54</a></span> <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>De mannen zullen niet leeren wat de vrouwen zijn&#x201d;, merkt Rosa Mayreder op (<i lang="de">Zur Kritik der Weiblichkeit</i>, p. 199), &#x201c;voordat zij opgehouden hebben ze voor te schrijven, wat ze behooren te
-zijn&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9340src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9365" href="#xd29e9365src">55</a></span> Het is b.v. uiteengezet door Professor Wahrmund in <i lang="de">Ehe und Eherecht</i>, 1908. Ik behoef ternauwernood opnieuw te verwijzen naar de geschriften van Ellen
-Key, waarvan men bijna zeggen kan dat ze een nieuw tijdperk openen, vooral (in de
-Duitsche vertaling) <i lang="de">Ueber Liebe und Ehe</i> (ook in het Fransch vertaald), en (in de Engelsche vertaling, Putnam, 1909), het
-waardevolle, hoewel minder belangrijke werk, <i>De eeuw van het kind</i>. Zie ook Edward Carpenter, <i>Als de menschen rijp worden voor de liefde</i>; Forel, <i>De sexueele kwestie</i> (Engelsche vertaling, verkort, <i lang="en">The Sexual Question</i>, Rebman, 1908)<span class="corr" id="xd29e9383" title="Niet in bron">;</span> Bloch, <i>Het sexueele leven van onzen tijd</i>, Rebman, 1908<a id="xd29e9387"></a>; Helene Stöcker, <i>De liefde en de vrouwen</i>, 1906; en Paul Lapie, <i>De vrouw in het gezin</i>, 1908.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9365src">&#x2191;</a></p>
-</div>
-</div>
-</div>
-<div id="ch10" class="div1 chapter"><span class="pagenum">[<a href="#xd29e436">Inhoud</a>]</span><div class="divHead">
-<h2 class="main">HET HUWELIJK</h2>
-<p><span class="pagenum">[<a id="pb383" href="#pb383">383</a>]</span></p>
-<div class="argument">
-<p class="first">De definitie van het huwelijk.&#x2014;Het huwelijk in de dierenwereld.&#x2014;Het overheerschen
-van de monogamie.&#x2014;Het vraagstuk van het groepen-huwelijk.&#x2014;De monogamie is een natuurlijk
-feit, niet gebaseerd op een wet der menschen.&#x2014;Neiging om den vorm van het huwelijk
-te stellen boven het feit van het huwelijk.&#x2014;De geschiedenis van het huwelijk.&#x2014;Het
-huwelijk in het oude Rome.&#x2014;Germaansche invloed op het huwelijk.&#x2014;De groote uitbreiding
-van dezen invloed.&#x2014;Het sacrament van het huwelijk.&#x2014;Oorsprong en ontwikkeling van de
-opvatting als sacrament.&#x2014;De kerk maakte het huwelijk tot een openbare daad.&#x2014;Het canonieke
-huwelijksrecht.&#x2014;De gezonde kern hiervan.&#x2014;Zijn ontwikkeling.&#x2014;Zijn onduidelijkheden
-en dwaasheden.&#x2014;Eigenaardigheden van het Engelsche huwelijksrecht.&#x2014;Invloed van de hervorming
-op het huwelijk.&#x2014;De Protestantsche opvatting van het huwelijk als een wereldlijk verdrag.&#x2014;De
-Puriteinsche huwelijks hervorming.&#x2014;Milton als pionier voor de huwelijks hervorming.&#x2014;Zijn
-beschouwingen over echtscheiding.&#x2014;De achterlijke positie van Engeland op het gebied
-van de huwelijkshervorming.&#x2014;Critiek op de Engelsche wet op de echtscheiding.&#x2014;De tradities
-van het canoniek recht werken nog voort.&#x2014;De kwestie van schadevergoeding bij echtbreuk.&#x2014;Onderlinge
-verstandhouding is een beletsel voor echtscheiding.&#x2014;Echtscheiding in Frankrijk, Duitschland,
-Oostenrijk, Rusland enz.&#x2014;De Vereenigde Staten.&#x2014;Onmogelijkheid de echtscheidingsgronden
-wettig vast te stellen.&#x2014;Echtscheiding bij wederzijdsch goedvinden.&#x2014;De oorsprong en
-de ontwikkeling hiervan&#x2014;Belemmering door de tradities van het canoniek recht.&#x2014;Wilhelm
-von Humboldt.&#x2014;Nieuwe voorstanders van echtscheiding bij wederzijdsch goedvinden.&#x2014;De
-argumenten tegen het gemakkelijker maken van de echtscheiding.&#x2014;De belangen der kinderen.&#x2014;De
-bescherming der vrouwen.&#x2014;De tegenwoordige neiging in de behandeling van de echtscheidingsbeweging.&#x2014;Het
-huwelijk is geen verdrag.&#x2014;Het voorstel van een huwelijk voor een aantal jaren.&#x2014;Wettelijke
-beperkingen en nadeelen in de positie van man en vrouw.&#x2014;Het huwelijk is geen contract,
-maar een feit.&#x2014;Alleen de bijkomende zaken van het huwelijk, niet de essentieele leenen
-zich tot een regeling bij contract.&#x2014;De wettelijke erkenning van het huwelijk als feit
-zonder eenige ceremonie.&#x2014;Contracteeren van de persoon is niet te vereenigen met de
-moderne neigingen.&#x2014;De factor van de moreele verantwoordelijkheid.&#x2014;Het huwelijk als
-een ethisch sacrament.&#x2014;Persoonlijke verantwoordelijkheid sluit vrijheid in zich.&#x2014;Vrijheid
-is de beste waarborg voor bestendigheid.&#x2014;Onjuiste denkbeelden over indivudualisme.&#x2014;De
-moderne neiging van het huwelijk.&#x2014;Met de geboorte van een kind houdt het huwelijk
-op een persoonlijke aangelegenheid te zijn.&#x2014;Ieder kind moet een wettigen vader en
-een wettige moeder hebben.&#x2014;Hoe dit bereikt <span class="pagenum">[<a id="pb384" href="#pb384">384</a>]</span>kan worden.&#x2014;De vaste grondslag der monogamie.&#x2014;De kwestie van huwelijksvariatie.&#x2014;Zulke
-variaties staan niet vijandig tegenover de monogamie.&#x2014;De meest gewone variaties.&#x2014;De
-buigzaamheid van het huwelijk houdt variaties in toom.&#x2014;Huwelijks variaties tegenover
-prostitutie.&#x2014;Het huwelijk op humanen grondslag.&#x2014;Samenvatting en besluit.</p>
-</div>
-</div>
-<div class="divBody">
-<p class="first">De bespreking in het vorige hoofdstuk van den aard van de sexueele moraal, met de
-korte schets, die zij bevatte van de richting, waarin die moraal zich beweegt, heeft
-noodzakelijk vele punten onaangeroerd gelaten. De vraag blijft nog open, welke bepaalde
-vormen de sexueele vereenigingen onder ons beginnen aan te nemen, en welke betrekking
-deze vereenigingen hebben op de godsdienstige, maatschappelijke, en wettelijke tradities,
-die wij geërfd hebben. Dit zijn zaken, waarover een vrij groote mate van onzekerheid
-schijnt te bestaan, te oordeelen naar de ongewoon revolutionaire of eccentrieke meeningen,
-die men er over te hooren krijgt.
-</p>
-<p>Sexueele vereeniging, die tijdelijk of duurzaam cohabitatie van twee of meer personen
-in zich sluit, en die tot voornaamste doeleinden heeft het voortbrengen en de verzorging
-van een nageslacht, wordt gewoonlijk huwelijk genoemd. De groep, die zoo gevormd wordt,
-heet een familie. Dit is de beteekenis, waarin de woorden &#x201c;huwelijk&#x201d; en &#x201c;familie&#x201d;
-meest eigenlijk gebruikt worden, hetzij we spreken van de dieren of van den mensch.
-We zien dus, dat er gelegenheid is voor variaties, zoowel wat den duur van de vereeniging
-aangaat, als wat het aantal van de haar vormende individuen betreft, terwijl de hoofdfactor
-voor de bepaling van deze punten het belang van de nakomelingschap is. In de praktijk
-echter hebben sexueele vereenigingen, niet alleen bij den mensch, maar ook bij de
-hoogere dieren, de neiging langer te duren dan het belang van de nakomelingschap van
-een seizoen het eischt, terwijl het feit, dat bij de meeste soorten het aantal der
-mannetjes en der vrouwtjes ongeveer gelijk is, het onvermijdelijk maakt, dat de familie
-gevormd wordt door een enkel paar individuen van verschillend geslacht, zoodat monogamie,
-hoewel steeds met vele uitzonderingen, hoofdregel is.
-</p>
-<p>We zien dus, dat het huwelijk zijn middelpunt vindt in het kind en dat het in den
-oorsprong geen reden van bestaan heeft buiten de welvaart van de nakomelingschap.
-Onder de lager georganiseerde dieren, die van het begin van hun leven af in staat
-zijn voor zich zelf te zorgen bestaat geen familie en geen behoefte aan het huwelijk.
-Als bij menschen op de geslachtsvereeniging geen nakomelingschap volgt, dan kunnen
-er wel gronden bestaan voor het voortduren van die vereeniging, maar dit zijn geen
-gronden, waarbij hetzij de natuur of de maatschappij eenig direct belang heeft. Het
-huwelijk, dat zich onder de dieren door erfelijkheid gevormd heeft op de basis der
-natuurlijke keuze, en dat <span class="pagenum">[<a id="pb385" href="#pb385">385</a>]</span>door de lagere menschenrassen voortgezet is door gewoonte en traditie, door de meer
-beschaafde rassen door den daarbij komenden regelenden invloed van wettige instellingen,
-is geweest huwelijk terwille van het nageslacht<a class="noteref" id="xd29e9409src" href="#xd29e9409">1</a>. Zelfs bij beschaafde rassen, bij wie het aantal kinderlooze huwelijken groot is,
-is het huwelijk meestal zoo ingericht, dat het steeds het verwekken van kinderen aanneemt,
-en de duurzaamheid in zich sluit, die daarvoor geëischt wordt.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Bij vogels, die, wat hun erotische ontwikkeling betreft, in de dierenwereld bovenaan
-staan, is de monogamie dikwijls overheerschend (volgens sommige schattingen ongeveer
-90 percent), en de vereenigingen zijn meestal duurzaam; denzelfden toestand vindt
-men, al is &#x2019;t niet zoo volkomen, bij sommige van de hoogere zoogdieren, vooral bij
-de <span class="corr" id="xd29e9421" title="Bron: antropoide">anthropoide</span> apen; zoo bestaan onder de gorilla&#x2019;s en oerang-oetans permanente monogamische huwelijken,
-waarbij de jongen soms bij de ouders blijven tot hun zesde jaar, terwijl alles, wat
-lijkt op loszinnig gedrag van den kant van het wijfje, door het mannetje streng gestraft
-wordt. De variaties, die voorkomen, zijn dikwijls een kwestie van aanpassing aan de
-omstandigheden; zoo zegt J.&nbsp;G. Millais (<i lang="en">Natural History of British Ducks</i>, pp. I, 63), dat de lepeleend, hoewel zij normaal monogamisch is, polyandrisch wordt
-als er te veel mannetjes zijn, en dat dan twee mannetjes voortdurend en vriendschappelijk
-zorg dragen voor eén wijfje, zonder teekenen van jaloezie; ook bij de monogamische
-wilde eenden komen nu en dan polygynie en polyandrie voor. Zie ook R.&nbsp;W. Schufeldt,
-&#x201c;<span lang="en">Mating Among Birds</span>&#x201d;, <i lang="en">American Naturalist</i>, Maart, 1907; voor huwelijken onder de zoogdieren zie men een belangrijk geschrift
-van Robert Müller, &#x201c;<span lang="de">Säugethierchen</span>&#x201d;, <i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Jan., 1909, en wat het overheerschen van de monogamie aangaat, zie men Woods Hutchinson,
-&#x201c;<span lang="en">Animal Marriage</span>&#x201d;, <i lang="en">Contemporary Review</i>, Oct., 1904, en Sept. 1905.
-</p>
-<p>Men is het onder de historici van het huwelijk lang oneens geweest over den oorspronkelijken
-vorm van het menschelijk huwelijk. Sommigen meenen, dat een oorspronkelijk bestaande
-gemengde staat zich langzamerhand in de richting van de monogamie gewijzigd heeft;
-anderen beweren, dat de mensch begon waar de anthropoide aap ophield, en dat de monogamie
-over het geheel doorloopend overheerschend geweest is. Deze beide tegenovergestelde
-gezichtspunten, in hun uitersten vorm, schijnen onhoudbaar, en de waarheid zal wel
-in het midden liggen. Het is door verschillende schrijvers, en voornamelijk door Westermarck
-(<i lang="en">History of Human Marriage</i>, hoofdst. IV&#x2013;VI) aangetoond, dat er geen gezonde bewijsgronden zijn voor een oorspronkelijken
-gemengden staat, en dat er tegenwoordig weinig natuurvolken zijn, zoo ze er al zijn,
-die in echte onbeperkte gemengde staat leven. Deze theorie van een oorspronkelijke
-<span class="corr" id="xd29e9451" title="Bron: promiscuiteit">promiscuïteit</span> schijnt ontstaan te zijn, naar J.&nbsp;A. Godfrey aangetoond heeft (<i lang="en">Science of Sex</i>, p. 112), door de gemengde prostitutie, die in beschaafde maatschappijen bestond,
-hoewel deze gemengde staat in werkelijkheid eerder het gevolg was dan de oorzaak van
-het huwelijk. Aan den anderen kant kunnen we nauwelijks zeggen, dat er eenig overtuigend
-bewijsmateriaal is van oorspronkelijke strikte monogamie, behalve de onderstelling,
-dat de eerste mensch de sexueele gewoonten van den anthropoiden aap voortzette. Het
-schijnt echter waarschijnlijk, dat de groote schrede voorwaarts, die het overgaan
-van aap tot mensch met zich bracht, samenging met een verandering in de sexueele <span class="pagenum">[<a id="pb386" href="#pb386">386</a>]</span>gewoonten, die leidde tot het aannemen van een meer samengesteld systeem dan de monogamie.
-Het is moeilijk te zien op welk ander maatschappelijk gebied dan dat der sekse, de
-oorspronkelijke mensch werkzaamheid kon vinden voor de zich ontwikkelende intellectueele
-en moreele bekwaamheden, de fijne onderscheidingen en de moreele beperkingen, waarvoor
-de strikte monogamie, door de dieren in praktijk gebracht, geen ruimte liet. Het is
-even moeilijk te zien, op welke andere basis, dan die van de sekse, een nauwer verbonden
-sexueel systeem, de vereenigde en harmonieuze pogingen, noodig voor maatschappelijken
-vooruitgang, zich konden hebben ontwikkeld. Het is waarschijnlijk, dat tenminste een
-van de beweegredenen tot de exogamie, of het huwelijk buiten den groep, is (zooals
-waarschijnlijk het eerst door den heiligen Augustinus is aangetoond in zijn <i lang="la">De Civitate Dei</i>) de behoefte, een grooter maatschappelijken kring te stichten en zoo de maatschappelijke
-werkzaamheden en den maatschappelijken vooruitgang te vergemakkelijken. Precies hetzelfde
-doel wordt bereikt door een samengesteld huwelijkssysteem, dat een groot aantal personen
-samenbindt door gemeenschappelijke belangen. De strikt kleine en beperkte monogamische
-familie, hoe uitstekend ze ook zorgde voor de belangen van het nageslacht, hield geen
-belofte in voor een ruimeren maatschappelijken vooruitgang. Wij zien dit zoowel bij
-de mieren als bij de bijen, die van alle dieren de hoogste maatschappelijke organisatie
-bereikt hebben; hun vooruitgang was slechts mogelijk door een grondige wijziging van
-het systeem van sexueele betrekkingen. Zooals Espinas vele jaren geleden gezegd heeft
-(in zijn tot nadenken stemmend boek <i lang="fr">Des Sociétés Animales</i>): &#x201c;Het samenhangen van de familie en de mogelijkheid van het geboren worden van nieuwe
-maatschappijen staan in omgekeerde verhouding&#x201d;. Of, zooals Schurtz onlangs aangetoond
-heeft, hoewel het monogame huwelijk in den beginne min of meer overheerscht heeft,
-hebben de eerste maatschappelijke instellingen, de eerste denkbeelden en de eerste
-godsdienst sexueele gewoonten met zich gebracht, die een strikte monogamie wijzigden.
-</p>
-<p>De meest primitieve vorm van een samengesteld menschelijk huwelijk die tot nu toe
-is uitgebeeld, en die nog schijnt te bestaan, is wat het groepenhuwelijk genoemd wordt,
-waarbij al de vrouwen van de eene klasse beschouwd worden als werkelijke of in ieder
-geval als mogelijke echtgenooten van al de mannen in een andere klasse. Dit is opgemerkt
-bij sommige stammen uit Midden-Australië, stammen, die zoo primitief zijn en afgezonderd
-van uiterlijke invloeden als men ze maar vinden kan, en het schijnt vroeger onder
-hen nog meer te zijn voorgekomen. &#x201c;In den stam der Urabunna bijvoorbeeld&#x201d;, zeggen
-Spencer en Gillen, &#x201c;hebben een groep van mannen werkelijk voortdurend en als normale
-toestand, huwelijksverhoudingen met een groep vrouwen. Deze staat van zaken heeft
-niets ter wereld te maken met polygamie, of ook met polyandrie. Het is eenvoudig een
-kwestie van een groep mannen en een groep vrouwen, die wettig mogen hebben wat wij
-huwelijksverhoudingen noemen. Er is niets hoegenaamd abnormaals hierin, en naar alle
-waarschijnlijkheid is dit systeem van wat men een proefhuwelijk zou kunnen noemen,
-omdat het er toe dient groepen van individuen, die wederkeerig belang hebben bij elkander&#x2019;s
-welvaart, min of meer nauw aan elkaar te binden, een van de machtigste werktuigen
-geweest in de eerste stadiën van de voortschrijdende ontwikkeling van het menschelijk
-ras&#x201d; (Spencer en Gillen, <i lang="en">Northern Tribes of Central Australia</i>, p. 74; vergelijk A.&nbsp;W. Howitt, <i lang="en">The Native Tribes of South-East Australia</i>). Het groepenhuwelijk, met de afstamming in de vrouwelijke lijn, zooals ze in Australië
-gevonden wordt, schijnt zich langs verschillende stadiën van vooruitgang te wijzigen
-in het individueele huwelijk met de afstamming in de mannelijke lijn, terwijl een
-overblijfsel van het groepenhuwelijk misschien is blijven bestaan in het veel besproken
-<i lang="la">jus primae noctis</i>. (We moeten hieraan toevoegen, dat Mr. N.&nbsp;W. Thomas, in zijn boek over <i lang="en">Kinship and Marriage in Australia</i>, 1908, tot de conclusie komt, dat het groepenhuwelijk in Australië niet gedemonstreerd
-is, en dat Professor Westermarck <span class="pagenum">[<a id="pb387" href="#pb387">387</a>]</span>in zijn <i lang="en">Origin and Development of the Moral Ideas</i>, evenals in zijn vroegere <i lang="en">History of Human Marriage</i>, een sceptische meening staande houdt jegens het groepenhuwelijk in het algemeen;
-hij meent, dat de gewoonte der Urabunna zich misschien zal ontwikkeld hebben uit het
-gewone individueele huwelijk, en hij beschouwt de theorie van het groepenhuwelijk
-als &#x201c;het legaat van de oude theorie der <span class="corr" id="xd29e9489" title="Bron: promiscuiteit">promiscuïteit</span>&#x201d;. Ook Durkheim meent, dat het Australische huwelijkssysteem niet tot het primitieve
-behoort<span class="corr" id="xd29e9492" title="Bron: (">, </span>&#x201c;<span lang="fr">Organisation Matrimoniale Australienne</span>&#x201d;, <i lang="fr">L&#x2019;Année Sociologique</i>, achtste jaar, 1905). Het is gemakkelijk te zien dat met het bereiken van een bepaald
-niveau van maatschappelijken vooruitgang een ruim en gecompliceerd systeem van sexueele
-verhoudingen ophoudt zijn waarde te hebben, en dat een min of meer gequalificeerde
-monogamie neiging heeft te overheerschen als meer in harmonie met de eischen van maatschappelijke
-stabiliteit en zich uitende mannelijke energie.
-</p>
-<p>De beste historische bespreking van het huwelijk is waarschijnlijk nog de <i lang="en">History of Human Marriage</i> door Westermarck, hoewel ze nu op sommige punten behoefte heeft aan verbetering en
-aanvulling; onder andere nieuwere boeken, die handelen over primitieve sexueele opvattingen
-mogen we speciaal noemen de <i lang="en">Mystic Rose</i> van Crawley, terwijl de feiten over de verandering van het huwelijk onder de hoogere
-menschelijke rassen uiteengezet zijn in de <i lang="en">History of Matrimonial Institutions</i> (3 deelen), dat vele verwijzingen bevat naar andere boeken. Er is een uitmuntende
-beknopte, maar duidelijke en begrijpelijke schets van de ontwikkeling van het moderne
-huwelijk in Pollock en Maitland, <i lang="en">History of English Law</i>, deel II.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>We moeten vrijheid laten voor variaties, en daarbij moeten we de uiterste theoretici
-vermijden, maar we mogen toch tot de conclusie komen, dat&#x2014;zooals het vrijwel gelijke
-aantal mannen en vrouwen aanduidt&#x2014;in de menschelijke soort, evenals onder vele van
-de hoogere dieren, een min of meer duurzame monogamie over het geheel neiging heeft
-gehad te overheerschen. Dat is een feit van groote beteekenis in zijn verwikkelingen.
-Want wij moeten ons voor oogen stellen, dat wij hier staan tegenover een natuurlijk
-feit. Sexueele verhoudingen volgen, zoowel in menschelijke als in dierlijke maatschappijen,
-een natuurlijke wet, terwijl ze aan beide zijden van den norm varieeren en er is geen
-plaats voor de theorie, dat die wet willekeurig opgelegd was. Als alle kunstmatige
-&#x201c;wetten&#x201d; afgeschaft konden worden, dan zou de natuurlijke orde van de sexueele verhoudingen
-toch in hoofdzaak blijven bestaan, zooals ze op het oogenblik is. Deugd, zeide Cicero,
-is alleen maar Natuur tot het uiterste doorgevoerd. Of, zooals Holbach het uitdrukt,
-waar hij beweert, dat onze instellingen neigen in de richting, die de natuur aanwijst,
-&#x201c;kunst is alleen maar natuur, werkend met behulp van de instrumenten, die zij zelf
-gemaakt heeft&#x201d;. Shakespeare had reeds zoowat dezelfde waarheid gezien, toen hij zeide,
-dat de kunst, die aan de natuur toevoegt, &#x201c;een kunst is, die de natuur maakt&#x201d;. De
-wet en de godsdienst hebben de monogamie gesteund; ze berust niet op deze, maar op
-de behoeften van de menschheid, en deze heiligen de monogamie in voldoende mate<a class="noteref" id="xd29e9518src" href="#xd29e9518">2</a>. Of, zooals Cope zegt, het huwelijk is niet <span class="pagenum">[<a id="pb388" href="#pb388">388</a>]</span>de schepping van de wet, maar de wet is de schepping van het huwelijk<a class="noteref" id="xd29e9526src" href="#xd29e9526">3</a>. En Crawley legt, in zijn studie over primitieve sexueele verhoudingen, den nadruk
-op het feit, dat ons formeele huwelijkssysteem niet is, zooals zoovele godsdienstige
-en moreele schrijvers gemeend hebben, een met geweld onderdrukken van natuurlijke
-impulsen, die in meer vloeibaren vorm van het begin af aan in de menschelijke natuur
-aanwezig zijn geweest. We moeten wel gelooven, dat onze conventioneele vormen geen
-nieuwe elementen van waarde hebben ingevoerd; integendeel zijn ze in sommige opzichten
-nadeelig geweest.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het is noodig in de herinnering te houden, dat de conclusie, dat het monogame huwelijk
-natuurlijk is, en een orde te zien geeft, die in harmonie is met de instincten van
-de meerderheid van het volk, in het geheel niet een meegaan met de onderdeelen van
-eenig bijzonder systeem van monogamie in zich sluit. Het monogame huwelijk is een
-natuurlijk biologisch feit. Als een hoog geacht psychiater, Dr. Clouston, schrijft
-(<i lang="en">The Hygiene of Mind</i>, p. 245) &#x201c;er is maar één natuurlijke wijze om de sexueele <i>nisus</i> en het instinct van reproductie te bevredigen, namelijk het huwelijk&#x201d;, dan vereischt
-de bewering de noodige toelichting eer ze kan worden aangenomen, of zelfs een begrijpelijke
-beteekenis kan krijgen, en als we onder &#x201c;huwelijk&#x201d; moeten verstaan den specialen vorm
-en de speciale verwikkelingen van de Engelsche huwelijkswet, of zelfs van de iets
-meer verlichte Schotsche wet, is de bewering absoluut valsch. Er is een wereld van
-verschil, zooals J.&nbsp;A. Godfrey opmerkt (<i lang="en">The Science of Sex</i>, 1901, p. 278), tusschen het natuurlijke monogame huwelijk en ons wettelijk systeem;
-&#x201c;het eerste is de uiterlijke uitdrukking van het beste, dat er in de sexualiteit van
-den mensch is; het tweede is een schepping, waarbij godsdienstige en moreele bijgeloovigheden
-een hoogst belangrijke rol gespeeld hebben, niet altijd ten voordeele van de gezondheid
-van het individu en van de maatschappij&#x201d;.
-</p>
-<p>Wij moeten ons derhalve wachten voor de meening, dat er iets stars of formeels is
-in de natuurlijke orde der monogamie. Sommige sociologen zouden zelfs de natuurlijkheid
-van de monogamie nog verder willen beperken. Zoo accepteert Tarde de neiging tot monogamie
-als natuurlijk onder de tegenwoordige toestanden, verzacht door meer of minder heimelijk
-concubinaat, om te overheerschen over alle andere huwelijksvormen, en hij meent, dat
-het niet berust op een of ander onweerstaanbaren invloed, maar alleen op het feit,
-dat dit soort van huwelijk door de meerderheid van de menschen in praktijk wordt gebracht,
-de meest beschaafden niet uitgesloten.
-</p>
-<p>Met de erkenning van de neiging tot monogamie zijn we niet aan het einde van de sexueele
-moraal, maar eerst aan het begin. Het is niet de monogamie, die het hoofdpunt is,
-maar het soort van leven, dat de menschen in de monogamie leiden. Het aannemen van
-een monogamischen regel brengt ons maar een klein eindje verder. Dat is een feit,
-dat niet nalaten kan zich op te dringen aan hen, die de sexueele kwesties van psychologische
-zijde naderen.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Als de monogamie zoo&#x2019;n stevige basis heeft, is het onredelijk te vreezen voor, of
-te hopen op eenige radicale wijziging in de instelling van het huwelijk; dit huwelijk,
-dat men niet alleen uit godsdienstig of wettelijk oogpunt moet beschouwen, maar als
-een orde, die op aarde verscheen zelfs nog eerder dan de mensch. De monogamie is de
-meest natuurlijke uiting van een impuls, die <span class="pagenum">[<a id="pb389" href="#pb389">389</a>]</span>als regel niet goed tot vollen wasdom kan komen onder omstandigheden, die een minder
-langen tijd van wederzijdsche gemeenschap en intimiteit met zich brengen. Variaties,
-beschouwd als onvermijdelijke slingeringen om den norm, zijn ook natuurlijk, maar
-vereeniging in paren moet altijd de regel zijn, omdat het aantal individuen van de
-seksen altijd ten naastenbij gelijk is, terwijl de behoeften van het gemoedsleven,
-zelfs afgezonderd van de behoeften van de nakomelingschap, eischen, dat zulke vereenigingen,
-gebaseerd op wederzijdsche aantrekking, zooveel mogelijk duurzaam zullen zijn.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het moet hier weer herhaald worden, dat het de werkelijkheid is, en niet de vorm of
-de duurzaamheid van de huwelijksvereeniging, die er het essentieele en belangrijke
-deel van is. Het is niet de wettelijke of godsdienstige formaliteit, die het huwelijk
-heiligt, het is de werkelijkheid van het huwelijk, die den vorm ervan heiligt. Fielding
-heeft in Nightingale, den vriend van Tom Jones, het kleingeestige gezichtspunt van
-de maatschappij over het huwelijk bespot, daar deze de werkelijkheid van het huwelijk
-verlaagt om den vorm te verheffen. Het kost Nightingale de grootste moeite een meisje
-te trouwen, waarmee hij reeds sexueele gemeenschap gehad heeft, hoewel hij de eenige
-man is, die betrekkingen met haar heeft gehad. Op de argumenten van Jones antwoordt
-hij: &#x201c;Het gezond verstand bekrachtigt alles wat je zegt, maar toch zul je wel weten,
-dat de opinie van de wereld er zóo tegen is, dat, als ik met een hoer zou trouwen,
-al was ze dan ook de mijne, ik mij zou schamen om ooit weer mijn aangezicht te vertoonen&#x201d;.
-Het kan niet gezegd worden, dat Fielding&#x2019;s satyre zelfs nu nog verouderd is. Zoo schijnt
-het in Pruisen, volgens Adèle Schreiber (&#x201c;<span lang="de">Heiratsbeschränkungen</span>&#x201d;, <i lang="de">Die Neue Generation</i>, Febr. 1909), nu nog feitelijk voor een militair officier onmogelijk te zijn om te
-trouwen met de moeder van zijn eigen onwettig kind.
-</p>
-<p>De verheerlijking van den vorm ten koste van de werkelijkheid van het huwelijk is
-zelfs in poëzie beproefd door Tennyson in het minst geïnspireerde van zijn werken,
-<i lang="en">The Idylls of the King</i>. In &#x201c;Lancelot and Elaine&#x201d; en &#x201c;Guinevere&#x201d; (zooals Julia Magruder aanduidt, <i lang="en">North American Review</i>, April 1905) is Guinevere getrouwd met koning Arthur, dien zij nooit gezien heeft,
-toen ze al verliefd was op Lancelot, zoodat het &#x201c;huwelijk&#x201d; slechts een ceremonie was,
-en niet een werkelijk huwelijk (vergelijk May Child, &#x201c;<span lang="en">The Weird of Sir Lancelot</span>&#x201d;, <i lang="en">North American Review</i>, Dec. 1908).</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het zal misschien sommigen toeschijnen, dat een zoo conservatieve appreciatie van
-de neigingen der beschaving in zaken van sexueele liefde berust op een vreesachtig
-hangen aan louter tradities. Dat is het geval niet. Wij moeten erkennen, dat het huwelijk
-stevig in evenwicht gehouden wordt door den druk van twee tegenovergestelde krachten.
-Er zijn twee stroomingen in den loop van onze beschaving: de eene, die zich voortbeweegt
-naar een steeds grooter wordende maatschappelijke orde en samenhang, de andere die
-zich voortbeweegt naar een steeds grootere individueele vrijheid. Er ligt werkelijke
-harmonie ten grondslag aan de schijnbare tegenstelling in deze twee neigingen, en
-elk is de onvermijdelijke aanvulling van den ander. Er kan geen werkelijke vrijheid
-zijn voor het individu in de zaken, die dat individu alleen aangaan, tenzij er een
-samenhangende orde is in de dingen, die hem aangaan <span class="pagenum">[<a id="pb390" href="#pb390">390</a>]</span>als maatschappelijke eenheid. Het huwelijk raakt in één opzicht alleen de twee individuen,
-die het samenstellen, in een ander opzicht raakt het hoofdzakelijk de maatschappij.
-De twee krachten kunnen niet samenwerken om het huwelijk te vernietigen, want de eene
-werkt de andere tegen. Zij werken samen om de monogamie in alle hoofdpunten op de
-basis, waarop zij sedert onheugelijke tijden gestaan heeft, staande te houden.
-</p>
-<p>Hier moet aan toegevoegd worden, dat in de niet essentieele omstandigheden van de
-monogamie er altijd een voortdurende verandering geweest is en dat die er altijd zal
-blijven. Alle traditioneele instellingen, hoe stevig ze ook wortelen in natuurlijke
-impulsen, worden altijd op sommige punten dood en star, en groeien op andere punten
-verder. Het is de poging om hun levenskracht in stand te houden, en hun elastische
-aanpassing aan de omgeving te bewaren, die dit systeem van wijzigingen in zaken van
-nevenbelang in zich sluit.
-</p>
-<p>De eenige weg, waarlangs wij met vrucht de kwestie van de waarde der veranderingen,
-die nu plaats vinden in ons huwelijkssysteem, kunnen naderen, is het beschouwen van
-de geschiedenis van dat systeem in het verleden. Op die wijze leeren we de werkelijke
-beteekenis kennen van het huwelijkssysteem, en we begrijpen welke veranderingen al
-of niet samengaan met een mooie beschaving. Als we bekend zijn met de veranderingen
-van het verleden, kunnen we met meer vertrouwen de veranderingen van het heden onder
-de oogen zien.
-</p>
-<p>De geschiedenis van het huwelijkssysteem van de moderne beschaafde volken begint in
-de latere dagen van het Romeinsche Keizerrijk in den tijd toen de grond gelegd werd
-voor die Romeinsche wet, die zoo&#x2019;n grooten invloed uitgeoefend heeft in het Christendom.
-Wij hebben reeds verwezen<a class="noteref" id="xd29e9586src" href="#xd29e9586">4</a> naar het belangrijke feit, dat in den laatsten tijd van het Romeinsche rijk de vrouwen
-een positie van bijna volkomen onafhankelijkheid tegenover haar mannen verkregen hadden,
-terwijl de autoriteit, die door haar vaders over haar werd uitgeoefend, voor het grootste
-deel, nog bijna alleen in naam bestond. Deze hooge staat van de vrouwen ging, zooals
-we dat altijd zien, samen met een hoogen graad van vrijheid in het huwelijkssysteem.
-De Romeinsche wet had geen macht om bij het vormen van huwelijken tusschenbeide te
-komen, en er waren geen wettelijke vormen van huwelijk. De Romeinen erkenden, dat
-het huwelijk een feit was en niet enkel een wettelijke vorm; in het huwelijk door
-<i>usus</i> was in het geheel geen ceremonie; het werd gevormd door het enkele feit van samen
-te leven een geheel jaar lang; toch werd zulk een huwelijk beschouwd als even wettig
-en volkomen alsof het begonnen was <span class="pagenum">[<a id="pb391" href="#pb391">391</a>]</span>met de heilige rite van de <i lang="la">confarreatio</i>. Het huwelijk was een zaak van eenvoudige persoonlijke overeenkomst, waarbij de man
-en de vrouw elkander ontmoetten op den voet van gelijkheid. De vrouw behield de volle
-heerschappij over haar bezittingen; de barbaarschheid van het instellen van een proces
-tot teruggave van huwelijksrechten was onmogelijk, echtscheiding was een persoonlijke
-handeling, waarop de vrouw even volkomen recht had als de man, en er was geen inquisitorische
-tusschenkomst noodig van den magistraat of van het gerechtshof; wel verklaarde Augustinus,
-dat een openlijke verklaring noodig was, maar de echtscheiding zelf was een persoonlijke
-wettige daad van de twee personen, die het aanging<a class="noteref" id="xd29e9596src" href="#xd29e9596">5</a>. Het is interessant deze verlichte opvatting van het huwelijk op te merken, zooals
-ze heerschte in het grootste en krachtigste Keizerrijk, dat ooit over de wereld geheerscht
-heeft, niet ten tijde van zijn grootste macht,&#x2014;want het maximum van kracht en het
-maximum van uitbreiding, de knop en de volle bloem, zijn noodzakelijk onvereenigbaar,&#x2014;maar
-ten tijde van zijn grootste ontwikkeling. In den chaos, die op de ontbinding van het
-Keizerrijk volgde, bleef de Romeinsche wet bestaan als een kostbaar legaat aan de
-nieuwe zich ontwikkelende naties, maar zijn invloed was onafscheidelijk verbonden
-met dien van het Christendom, dat, hoewel het eerst niet geneigd was geweest zelf
-huwelijkswetten in te stellen, langzamerhand een aangroeiend ascetisch gevoel ontwikkelde,
-dat gelijkelijk vijandig werd aan de waardigheid van de getrouwde vrouw en aan de
-vrijheid van huwelijk en van echtscheiding<a class="noteref" id="xd29e9611src" href="#xd29e9611">6</a>. Met dien invloed ging samen de invloed, die van den Bijbel uitging, van het barbaarsche
-Joodsche huwelijkssysteem, dat aan den echtgenoot rechten gaf in huwelijk en echtscheiding,
-die ten eenenmale aan de vrouw ontzegd werden; dit was een invloed, die nog grooter
-kracht kreeg met de Reformatie, toen de autoriteit, eens aan de Kerk toegekend, grootendeels
-op den Bijbel werd overgedragen. Eindelijk was er in een groot deel van Europa, dat
-de meest energieke en uitgestrekte deelen insloot, de invloed van de Germanen, een
-invloed, die nog primitiever was dan die van de Joden, die de opvatting deed ontstaan,
-dat de vrouw als het ware behoorde tot den veestapel van den man, en dat het huwelijk
-een koop was. Al deze invloeden <span class="pagenum">[<a id="pb392" href="#pb392">392</a>]</span>botsten tegen elkaar en verschenen dikwijls naast elkaar, hoewel ze niet in harmonie
-gebracht konden worden. Het resultaat was, dat de vijftien honderd jaar, die volgden
-op de volkomen overwinning van het Christendom, over het geheel de meest lagen toestand
-laten zien, waartoe het huwelijkssysteem voor zoover we weten, ooit tijdens den geheelen
-duur van de menschelijke geschiedenis zóó langen tijd vervallen is.
-</p>
-<p>In het eerst duurde de heilzame invloed van Rome nog eeniger mate voort en ontwikkelde
-zich zelfs opnieuw. In den tijd van de Christelijke Keizers werd de vrijheid tot echtscheiden
-afwisselend in stand gehouden en afgeschaft<a class="noteref" id="xd29e9621src" href="#xd29e9621">7</a>. Wij vinden zelfs de wijze en ver-ziende voorzorg van de wet, die zegt, dat een contract
-van de twee partijen om nooit te scheiden, geen wettige kracht kon hebben. Het verbod
-van Justinianus om echtscheiding te verkrijgen bij wederzijdsch goedvinden gaf aanleiding
-tot veel huiselijk verdriet, en zelfs tot misdaad, hetgeen de oorzaak schijnt geweest
-te zijn, dat het onmiddellijk weer opgeheven werd door zijn opvolger. Theodosius,
-die nog de oude Romeinsche traditie staande hield van de gelijkheid van de seksen,
-verleende aan de vrouw de vrijheid om evenzeer als de man echtscheiding te verkrijgen
-voor echtbreuk; dat is een punt, dat we in het tegenwoordige Engeland nog niet bereikt
-hebben.
-</p>
-<p>Het schijnt aan alle kanten toegegeven te worden, dat het in ruime mate de fatale
-invloed van den inval van de barbaarsche Germanen geweest is, die, toen zij ze niet
-konden doen verdwijnen, de edele opvatting van de gelijkheid van vrouwen met mannen
-naar beneden haalden, evenals de waardigheid en de vrijheid van het huwelijk, die
-zich langzamerhand door het organiseerend genie van den Romein gevormd hadden tot
-een traditie, die nu nog een hooge waarde behoudt. De invloed van het Christendom
-had eerst geen verlagenden invloed van deze soort; want het ascetische ideaal was
-nog niet overheerschend, priesters trouwden als of het vanzelf sprak, en er bestond
-geen moeilijkheid om de huwelijksorde aan te nemen, die ingesteld werd; het was zelfs
-mogelijk er nieuwe levenskracht en vrijheid aan toe te voegen. Maar de Germanen, <span class="pagenum">[<a id="pb393" href="#pb393">393</a>]</span>met al de primitieve hebzuchtige en strijdlustige instincten van ongetemde wilden,
-gingen in het onderwerpen van hun vrouwen veel verder dan zelfs de oude Romeinen;
-wel stonden zij aan hun ongetrouwde meisjes een groote mate van toegevendheid en zelfs
-sexueele vrijheid toe,&#x2014;evenals ook de Christenen hun maagden vereerden<a class="noteref" id="xd29e9639src" href="#xd29e9639">8</a>,&#x2014;maar het Germaansche huwelijkssysteem plaatste de vrouw, vergeleken met de vrouw
-van het Romeinsche Keizerrijk, in een toestand, die maar weinig beter was dan die
-van een huisslaaf.
-</p>
-<p>In den een of anderen vorm, onder de eene of andere vermomming overheerschte bij de
-Germanen het systeem van koop van de vrouw, en altijd, als dit systeem van invloed
-is, zelfs als de vrouw geëerd wordt, worden haar voorrechten ingekort<a class="noteref" id="xd29e9650src" href="#xd29e9650">9</a>. Bij de Teutonische volken in het algemeen, evenals bij de eerste Engelsche, was
-het huwelijk werkelijk een persoonlijke handeling, maar ze nam den vorm aan van een
-verkoop van de bruid door den vader, of anderen wettigen voogd, aan den bruigom. De
-<i lang="de">beweddung</i> was een werkelijk koopcontract<a class="noteref" id="xd29e9666src" href="#xd29e9666">10</a>. Het &#x201c;koophuwelijk&#x201d; was de meest gewone vorm van huwelijk. De ring was niet, zooals
-sommigen hebben gemeend, een teeken van ondergeschiktheid, maar eerder een vorm van
-bruidprijs, of <i>arrha</i>, dat is te <span class="pagenum">[<a id="pb394" href="#pb394">394</a>]</span>zeggen een boetegeld voor het huwelijk en zoo het symbool ervan<a class="noteref" id="xd29e9686src" href="#xd29e9686">11</a>. Eerst een teeken van den koop van de bruid, verkreeg de ring later de beteekenis
-van onderwerping aan den bruidegom, en die beteekenis werd in de Middeleeuwen nog
-nadrukkelijker daaraan gehecht door andere ceremonies. Zoo moest in Engeland, volgens
-de handboeken van York en Sarum de bruid, na het geven van den ring, den bruidegom
-te voet vallen, en soms zijn rechter voet kussen. Ook in Rusland kuste de bruid de
-voeten van haar man. Op een lateren tijd, in Frankrijk, werd deze gewoonte verzacht
-en werd het de gewoonte, dat de bruid den ring voor het altaar liet vallen, en dan
-voor de voeten van haar man bukte om hem op te rapen<a class="noteref" id="xd29e9695src" href="#xd29e9695">12</a>. Het leenstelsel zette deze Teutonische invloeden voort en vergrootte ze door zijn
-militair karakter. Een leengoed was land, dat gehouden werd op voorwaarde van militairen
-dienst, en de aard van den invloed daarvan op het huwelijk blijkt wel uit dit feit.
-De vrouw werd gegeven met het leengoed en haar eigen wil telde in het geheel niet
-mee<a class="noteref" id="xd29e9701src" href="#xd29e9701">13</a>.
-</p>
-<p>De Christelijke kerk nam eerst de vormen aan van het huwelijk, zooals ze reeds bestonden
-in de landen, waar het kwam, de Romeinsche vormen in de Latijnsche landen met Latijnsche
-traditie en de Germaansche vormen in de Teutonische landen. Het eischte alleen maar
-(zooals het ook geëischt wordt voor andere burgerlijke contracten, zooals een gewone
-verkoop), dat zij geheiligd zullen worden door een priesterlijke inzegening. Maar
-het huwelijk werd door de kerk erkend, zelfs bij afwezigheid van zulk een inzegening.
-Er was geen speciale godsdienstige huwelijksdienst, in het Oosten noch in het Westen,
-vroeger dan de zesde eeuw. Het was eenvoudig de gewoonte voor het pas getrouwde paar,
-nadat de huwelijksceremonies waren afgeloopen, den dienst in de kerk bij te wonen,
-naar den gewonen dienst te luisteren en het sacrament te nemen. Een speciale huwelijksdienst
-ontwikkelde zich langzamerhand, en die maakte geen deel uit van het werkelijke huwelijk.
-In de tiende eeuw (in ieder geval in Italië en Frankrijk) begon het de gewoonte te
-worden het eerste deel van de werkelijke bruiloft, nog een zuiver tijdelijke daad,
-buiten de kerkdeur te vieren. Dit werd spoedig gevolgd door de echte trouwmis, direct
-op de gelegenheid toepasselijk, in de kerk. In de twaalfde eeuw leidde de priester
-de ceremonie, die nu een indrukwekkend ritueel <span class="pagenum">[<a id="pb395" href="#pb395">395</a>]</span>in zich sloot, dat buiten de kerk begon en eindigde met de bruidsmis in de kerk. In
-de dertiende eeuw leidde de priester, terwijl hij de voogden van het jonge paar verving,
-zelf de geheele ceremonie. Tot dien tijd toe was het huwelijk een zuiver persoonlijke
-handeling geweest. Zoo was, na meer dan duizend jaar van het Christendom, niet door
-de wet, maar door den langzamen groei van de gewoonte, het kerkelijk huwelijk ingesteld<a class="noteref" id="xd29e9712src" href="#xd29e9712">14</a>.
-</p>
-<p>Het was ongetwijfeld een gebeurtenis van zeer groot belang, niet alleen voor de kerk,
-maar voor de geheele geschiedenis van het Europeesche huwelijk zelfs tot op dezen
-dag toe. De geheele wijze van bruiloft vieren van tegenwoordig is gegrond op die van
-de Katholieke kerk, zooals ze in de twaalfde eeuw ingesteld is en geformuleerd werd
-in de canonieke wet. Zelfs de afkondigingen vinden hier hun oorsprong, en het feit,
-dat in ons modern burgerlijk huwelijk de openlijke ceremonie plaats vindt op een kantoor
-en niet in een kerk kan wel het feit verbergen, maar niet veranderen, dat het huwelijk
-direct en ontwijfelbaar afstamt van de publieke kerkelijke ceremonie, die een belichaming
-was van den langzamen en slimmen triomf&#x2014;zoo langzaam en slim, dat de geschiedenis
-ervan moeilijk is na te sporen&#x2014;van Christelijke priesters over de persoonlijke aangelegenheden
-van mannen en vrouwen. Voordat zij deze taak op zich namen was het huwelijk overal
-de persoonlijke aangelegenheid van de personen, die er bij betrokken waren; toen ze
-die taak volbracht hadden,&#x2014;en ze was niet geheel volbracht vóor het concilie van Trente,&#x2014;was
-een niet-officieel huwelijk een zonde geworden en bijna een misdaad<a class="noteref" id="xd29e9727src" href="#xd29e9727">15</a>.
-</p>
-<p>Op het eerste gezicht moet het onze verwondering wekken, dat de kerk, die, zooals
-we weten, een steeds grootere neiging had getoond om de maagdelijkheid te vereeren
-en om sexueele verhoudingen te minachten, toch, parallel met die beweging en met den
-aangroeienden invloed van het ascetisme, zoo&#x2019;n grooten ijver getoond heeft om het
-huwelijk buit te maken en er een openbaar, waardig en godsdienstig karakter aan te
-verleenen. Er was echter geen tegenspraak. De factoren, die het Europeesche huwelijk,
-als een geheel genomen, vormden, waren werkelijk van geheel verschillenden aard en
-sloten dikwijls onverzoenbare tegenstellingen in zich. Maar wat de van de kerk uitgaande
-pogingen van de wetgevende geestelijkheid betreft, die kwamen voort uit een bepaald
-en begrijpelijk standpunt. Juist de geringschatting <span class="pagenum">[<a id="pb396" href="#pb396">396</a>]</span>van het sexueele instinct sloot, daar het instinct niet uitgeroeid kon worden, de
-noodzakelijkheid in zich, er een wettig kanaal voor te openen, zoo dat het kerkelijk
-huwelijk, naar men gezegd heeft, &#x201c;analoog is met de vergunning tot het verkoopen van
-sterken drank&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e9734src" href="#xd29e9734">16</a>. Bovendien gaf het huwelijk blijk van de macht der kerk om aan de sexueele verhoudingen,
-die er door ontstonden, een waardigheid en een distinctie te verleenen, die ze duidelijk
-zouden onderscheiden van den algemeenen stroom van den lust. Sexueel genot is onrein,
-de geloovige kan er niet van gebruik maken, eer het gereinigd is door de sacramenten
-van de kerk. De heiliging van het huwelijk was het noodzakelijk gevolg van de heiliging
-van de maagdelijkheid. Het werd noodig het huwelijk te heiligen, en daaruit ontwikkelde
-zich het onverbreekbare sacrament van het huwelijk. De opvatting van het huwelijk
-als een godsdienstig sacrament, een opvatting van vèrstrekkenden invloed, is de groote
-bijdrage van de Katholieke kerk tot de geschiedenis van het huwelijk.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het is van belang in de herinnering te houden, dat, terwijl het Christendom het denkbeeld
-van het huwelijk als een sacrament in den grooten stroom van de geschiedenis der instellingen
-van Europa gebracht heeft, dat denkbeeld alleen maar ontwikkeld was door de kerk,
-niet er door uitgedacht. Het is een oud en zelfs primitief denkbeeld. De Joden hielden
-het huwelijk voor een magisch-godsdienstigen band, die iets mystieks bevatte, dat
-op een sacrament geleek, en die opvatting, zegt Durkheim (<i lang="fr"><span class="corr" id="xd29e9744" title="Bron: L&#x2019; Année">L&#x2019;Année</span> Sociologique</i>, achtste jaar, 1905, p. 419), is misschien zeer oud en hangt samen met den over het
-algemeen magischen aard van de sexueele verhoudingen. &#x201c;De enkele daad van de vereeniging,<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span> merkt Crawley op (<i lang="en">The Mystic Rose</i>, p. 318) over natuurvolken, &#x201c;is mogelijk een huwelijksceremonie van de sacramenteele
-soort&#x200a;&#x2026; Men mag zelfs aan de vroegste animistische menschen een vage notie van die
-soort toekennen, voordat eenige ceremonie zich kristalliseerde&#x201d;. &#x201c;Het wezen van een
-huwelijksceremonie&#x201d;, gaat dezelfde schrijver voort, &#x201c;is het <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>zich vereenigen<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span> van een man en een vrouw; in de woorden van den dienst in de Engelsche kerk, &#x201c;daarvoor
-zal een man zijn vader en moeder verlaten en zal vereenigd worden met zijn vrouw;
-en zij zullen één vleesch worden&#x201d;. Aan de andere zijde van de wereld, onder de Orang
-Benuas, worden de volgende woorden door een van de oudsten van den stam uitgesproken
-als een huwelijk ingezegend wordt: &#x201c;Luistert gij allen, die tegenwoordig zijt; zij,
-die verwijderd waren, zijn nu tezamen gebracht; zij, die tot nu toe gescheiden waren,
-zijn nu vereenigd&#x201d;. Huwelijksceremonieën kunnen in alle stadiën van de cultuur met
-even veel recht godsdienstig genoemd worden als iedere andere ceremonie, welke ook.
-<a id="xd29e9758"></a>Zij, die gescheiden waren, zijn nu verbonden, zij, die wederkeerig tabu waren, breken
-nu het tabu&#x201d;. Zoo voorkomen de ceremonieën de zonde en wenden het gevaar af.
-</p>
-<p>De Katholieke opvatting van het huwelijk was, dat is duidelijk, in de hoofdpunten
-precies dezelfde als de primitieve opvatting. Het Christendom ontleende het denkbeeld
-van sacrament aan de oude tradities in het volksbewustzijn, en zijn eigen kerkelijke
-bijdrage lag daarin, dat het langzamerhand dat denkbeeld een formeelen en starren
-vorm gaf, en het voor onverbreekbaar verklaarde. Evenals onder natuurvolken was het
-in de toestemming, dat het wezen lag van het sacrament; de tusschenkomst van den priester
-was, in <span class="pagenum">[<a id="pb397" href="#pb397">397</a>]</span>principe, niet noodig om aan het huwelijk zijn godsdienstig bindend karakter te geven.
-Het wezen van het sacrament was het wederkeerig aannemen van elkaar als man en vrouw,
-en technisch was de priester, die de ceremonie leidde alleen maar een getuige van
-het sacrament. Daar het grondfeit dus de geestelijke daad was van de toestemming,
-had het sacrament van het huwelijk het eigenaardige karakter van te zijn zonder eenig
-uiterlijk en zichtbaar teeken. Misschien was het dit feit, instinctief gevoeld als
-een zwak punt, dat leidde tot den enormen nadruk die gelegd werd op de onverbreekbaarheid
-van het sacrament van het huwelijk, reeds ingesteld door den heiligen Augustinus.
-De Canonisten hebben verschillende argumenten bijgebracht om die onverbreekbaarheid
-te verklaren, en een dikwijls herhaald argument is altijd geweest de aanhaling uit
-de schrift van den term &#x201c;éen vleesch&#x201d; voor getrouwde paren; maar het geliefkoosde
-argument van de Canonisten was, dat het huwelijk de vereeniging voorstelt van Christus
-met de kerk; die is onverbreekbaar, en daarom moet het beeld ervan ook onverbreekbaar
-zijn; (Esmein, <i>op cit.</i>, dl. I, p. 54). Gedeeltelijk dus, mogen we wel gelooven, deed het denkbeeld van de
-onverbreekbaarheid van het huwelijk zich aan den kerkelijken geest voor als een natuurlijke
-associatie van denkbeelden: de gelofte van de maagdelijkheid in het kloosterschap
-was onverbreekbaar; moest niet de gelofte van sexueele verhouding in het huwelijk
-even onverbreekbaar zijn? Het schijnt wel, dat het niet voor 1164 was, in de <i lang="en">Sentences</i> van Peter Lombard, dat er een duidelijke en formeele erkenning van het huwelijk wordt
-gevonden als een van de zeven sacramenten (Howard, <i>op cit.</i>, dl. I, p. 533).</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>De kerk echter had het huwelijk niet alleen gemaakt tot een godsdienstige daad; zij
-had het ook gemaakt tot een openlijke daad. De dienstdoende priester, die nu de autoriteit
-van het huwelijk was geworden, was gebonden door al de eischen en verbodsbepalingen
-van de kerk, en hij kon zich niet schikken naar de neigingen en belangen van afzonderlijke
-paren of hun voogden. Het werd dus onvermijdelijk, dat, evenals in andere zaken van
-gelijke soort, een wetboek met kerkelijke regels te zijner voorlichting ontstond.
-Deze behoefte van de kerk, die uit haar aangroeiende heerschappij over de wereldsche
-zaken voortkwam, was de oorsprong van de canonieke wetten<span class="corr" id="xd29e9774" title="Bron: ,">.</span> Met de ontwikkeling van de canonieke wetten, werd het geheele gebied van de regeling
-der sexueele verhoudingen, en de heerschappij over de afdwalingen ervan, een uitsluitend
-kerkelijke zaak. De wereldlijke wet kon voortaan evenmin direct kennis nemen van echtbreuk
-als van ontucht of onanie; bigamie, bloedschande en sodomie waren geen wereldlijke
-misdaden; de kerk was oppermachtig in de geheele sexueele sfeer.
-</p>
-<p>Het was in de twaalfde eeuw, dat de canonieke wet het eerst ontstond, en Gratianus
-was de meesterlijke geest, die er het eerst vorm aan heeft gegeven. Hij behoorde tot
-de rechtsgeleerde school van Bologne, die de gezonde tradities van de Romeinsche wet
-geërfd had. De &#x201c;<span lang="la">canones</span>&#x201d;, die Gratianus opstelde, waren echter niet méer het enkele resultaat van wettelijke
-tradities dan het resultaat van in kloosters uitgedachte theologische overwegingen.
-Zij waren een antwoord op de praktische behoeften van den dag voordat deze behoeften
-tijd gehad hadden stof te leveren tot fijn <span class="pagenum">[<a id="pb398" href="#pb398">398</a>]</span>uitgesponnen subtiliteiten. Op een eenigszins later tijd, vóor het einde van de eeuw,
-werd de invloed der Italiaansche theologen overheerscht door dien der Gallische theologen
-van Parijs, zooals ze vertegenwoordigd werden door Peter Lombard. Het resultaat was
-het invoeren van verkeerde gecompliceerde toestanden, die de canonieke wet bijna hadden
-beroofd zoowel van haar beslistheid als van haar geschiktheid zich aan te passen aan
-de behoeften van de menschen.
-</p>
-<p>Ondanks alle parasitische uitwassen echter, die zich snel begonnen te vormen om de
-<span class="corr" id="xd29e9786" title="Bron: canieke">canonieke</span> wet heen, en die de praktische bruikbaarheid ervan sterk begonnen te verminderen,
-had die wetgeving toch in zich&#x2014;voornamelijk in het begin en later onduidelijker&#x2014;een
-gezonde kern van werkelijke waarde. De eerste canonieke wetten erkenden, dat het essentieele
-feit van het huwelijk de werkelijke sexueele vereeniging is, uitgevoerd met de bedoeling
-een permanente verhouding in het leven te roepen. De <i lang="la">copula carnalis</i>, het maken van twee tot &#x201c;een vleesch&#x201d;, volgens de phrase van de schrift, een mystiek
-symbool van de vereeniging van de kerk met Christus, was het wezen van het huwelijk,
-en de wederkeerige toestemming van het paar alleen was voldoende om een huwelijk te
-vormen, zelfs zonder eenige godsdienstige inzegening, of zonder eenige ceremonie.
-Ook de informeele en niet ingezegende vereeniging was een werkelijk en bindend huwelijk
-als de twee partijen wilden, dat het dat zijn zou<a class="noteref" id="xd29e9792src" href="#xd29e9792">17</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Welke harde dingen ook mogen gezegd zijn over de canonieke wetten, het moet nooit
-vergeten worden, dat ze door de middeleeuwen heen tot het midden van de zestiende
-eeuw de groote waarheid verder hebben gedragen, dat het wezen van het huwelijk niet
-ligt in riten en vormen, maar in de wederzijdsche toestemming van de twee personen,
-die samen trouwen. Toen de Katholieke kerk, in haar aangroeiende starheid, dat begrip
-verloor, werd het opgenomen door de <span class="corr" id="xd29e9798" title="Bron: Prostestanten">Protestanten</span> en de <span class="corr" id="xd29e9801" title="Bron: Puriteiten">Puriteinen</span> in hun eerste stadium van vurige geloofsijver, hoewel ze het weer min of meer loslieten,
-toen ze terugvielen in een staat van vormendienst. Het bleef ook steun ontvangen van
-moralisten en dichters. Zoo beschrijft George Chapman, de drama-schrijver, die zoowel
-moralist was als dichter, in <i lang="en">The Gentleman Usher</i> (1606), het huwelijk zonder godsdienstige plechtigheid van zijn held en zijn heldin,
-dat deze laatste ons aldus voorstelt:&#x2014;
-</p>
-<div lang="en" class="lgouter">
-<p class="line xd29e9808">&#x201c;May not we now
-</p>
-<p class="line">Our contract make and marry before Heaven?
-</p>
-<p class="line">Are not the laws of God and Nature more
-</p>
-<p class="line">Than formal laws of men? Are outward rites
-</p>
-<p class="line">More virtuous than the very substance is
-</p>
-<p class="line">Of holy nuptials solemnized within?
-</p>
-<p class="line">.&#x2026; The eternal acts of our pure souls
-<span class="pagenum">[<a id="pb399" href="#pb399">399</a>]</span></p>
-<p class="line">Knit us with God, the soul of all the world,
-</p>
-<p class="line">He shall be priest to us; and with such rites
-</p>
-<p class="line">As we can here devise we will express
-</p>
-<p class="line">And strongly ratify our hearts&#x2019; true vows,
-</p>
-<p class="line">Which no external violence shall dissolve&#x201d;.
-</p>
-</div>
-<p class="first">En tegenwoordig verklaart Ellen Key, de beroemde profetes van de hervorming van het
-huwelijk, aan het einde van haar <i>Liefde en huwelijk</i> dat het ware huwelijk maar éen paragraaf bevat: &#x201c;Zij, die elkander liefhebben, zijn
-man en vrouw&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het stellen van het huwelijk op deze gezonde en natuurlijke basis had verder het uitstekende
-resultaat, dat het den man en de vrouw die zoo een huwelijk konden aangaan door hun
-toestemming, zonder eenige égards voor de wenschen van hun ouders of hun familie,
-op hetzelfde moreele niveau plaatste. Hier volgde de kerk evenzeer de latere Romeinen
-als de eerste Christenen, als Lactantius en Hieronymus, die verklaard hadden, dat
-wat geoorloofd was aan een man ook geoorloofd was aan een vrouw. Ook de poenitentialiën
-trachtten voor beide geslachten deze zelfde zedewet vast te stellen. De Canonisten
-vergunden ten slotte een zekere suprematie aan den echtgenoot, hoewel zij, aan den
-anderen kant, soms zelfs de hoofdrol in het huwelijk schenen toe te kennen aan de
-vrouw, en de poging werd gedaan het woord <i lang="la">matrimonium</i> af te leiden van <i lang="la">matris munium</i>, waarmee ze verklaarden, dat de moeder-functie het hoofdfeit van het huwelijk was<a class="noteref" id="xd29e9838src" href="#xd29e9838">18</a>.
-</p>
-<p>De gezonde elementen in de opvatting van de canonieke huwelijkswet werden echter al
-zeer vroeg in ruime mate, zoo niet geheel, te niet gedaan door de haarkloverijen,
-die ze op den achtergrond brachten, en zelfs door hun eigen fundamenteele gebreken.
-Zelfs in de dertiende eeuw begon men meer waarde te hechten aan een huwelijk, dat
-mondeling gesloten was <i lang="la">per verba de praesenti</i> dan aan een, dat gevormd was door de sexueele vereeniging, terwijl er zooveel bezwaren
-opgesteld werden tegen het huwelijk, dat het moeilijk werd om te weten welke huwelijken
-geldig waren, een punt van belang, aangezien een huwelijk aangegaan binnen de verboden
-graden slechts een waan-huwelijk was, d.i. een huwelijk, dat aangegaan wordt, terwijl
-een van beide partijen niet weet van een werkelijk bestaand beletsel. De ernstigste
-en meest onnatuurlijke trek van deze kerkelijke opvatting van het huwelijk was de
-in het oog springende tegenspraak tusschen de uiterste gemakkelijkheid, waarmee de
-poort van het huwelijk voor het jonge paar open geworpen werd, zelfs als zij nog weinig
-meer dan kinderen waren, en de uiterste gestrengheid, waarmee zij gesloten en gegrendeld
-werd als zij er in waren. Dat is nog heden het gebrek van het huwelijkssysteem, dat
-wij van <span class="pagenum">[<a id="pb400" href="#pb400">400</a>]</span>de kerk geërfd hebben, maar in de handen van de canonisten werd er heel sterk de nadruk
-op gelegd, zoowel wat het gemak van er in te komen betreft, als de moeilijkheid van
-er uit te geraken<a class="noteref" id="xd29e9851src" href="#xd29e9851">19</a>. Zoowel van het standpunt van rede als van menschelijkheid moet de poort, die men
-gemakkelijk binnen kan komen ook gemakkelijk opengaan om ons uit te laten; of, als
-de uitgang noodzakelijk moeilijk is, dan moet er zorg gedragen worden bij het binnenkomen.
-Maar geen van deze beide voorzorgen was mogelijk voor de canonisten. Het huwelijk
-was een sacrament en allen moesten bij een sacrament welkom zijn, vooral omdat ze
-anders in de doodzonde der ontucht vervallen konden. Aan den anderen kant kon het
-huwelijk, daar het een sacrament was, als het eenmaal waarlijk gesloten was, zonder
-de ingewikkelde voorwaarden en formaliteiten om het ongeldig te verklaren, nooit meer
-opgeheven worden. De instelling, die de kerk gemaakt had als bolwerk tegen de losbandigheid,
-werd zelf een werktuig, dat kunstmatig losbandigheid schiep<span class="corr" id="xd29e9860" title="Bron: . Zoodat">, zoodat</span> de canonieke wet op den langen duur een stand van zaken voortbracht, die&#x2014;in de oogen
-van een groot deel van het Christendom&#x2014;de gezondheid van de oorspronkelijke opvatting
-meer dan te niet deed<a class="noteref" id="xd29e9863src" href="#xd29e9863">20</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">In Engeland, waar van de negende eeuw af, het huwelijk algemeen door de kerkelijke
-en wereldlijke machten als onverbreekbaar beschouwd werd, was de canonieke wet in
-hoofdzaak ingesteld als bij de andere Christelijke landen. Er waren echter bepaalde
-punten, die door de Engelsche wet niet waren overgenomen. Bij de Engelsche wet was
-een ceremonie in tegenwoordigheid van een priester noodig om een huwelijk geldig te
-doen zijn, hoewel in Schotland de wet van het canonieke recht aangenomen was, dat
-toestemming van de partijen alleen, al was ze ook in het geheim gegeven, voldoende
-was om een huwelijk te vormen. Verder is het nageslacht van een onwettig huwelijk,
-dat in onschuld is aangegaan en het nageslacht van personen, die later met elkaar
-trouwen, wettig volgens de canonieke wet, maar niet volgens de gewone wet van Engeland
-(Geary, <i lang="en">Marriage and <span class="corr" id="xd29e9882" title="Bron: Familiy">Family</span> Relations</i>, p. 3; Pollock and Maitland, <i>loc. cit.</i>). De canonisten beschouwden de bezwaren, verbonden aan het bastaardschap, als een
-straf, welke opgelegd werd aan de ouders, die schuldig <span class="pagenum">[<a id="pb401" href="#pb401">401</a>]</span>waren, en meenden daarom, dat de last niet op de kinderen moest vallen, als er te
-goeder trouw een ceremonie had plaats gehad van de zijde van ten minste een van de
-ouders. In dit opzicht is de Engelsche wet minder verstandig en humaan. Het was op
-het Concilie van Merton, in 1236, dat de baronnen van Engeland het voorstel verwierpen
-om de wetten van Engeland in overeenstemming te brengen met de canonieke wet, dat
-is, met de canonieke wet van het Christendom in het algemeen, die toestaat, dat de
-kinderen die vóor de bruiloft geboren zijn, zullen gewettigd worden door een huwelijk,
-dat er op volgt. Grosseteste putte zijn welsprekendheid en zijn argumenten uit ten
-gunste van de verandering, maar tevergeefs, en de Engelsche wet heeft sinds dien tijd
-in dit opzicht alleen gestaan (Freeman, &#x201c;<span lang="en">Merton Priory</span>&#x201d;, <i lang="en">English Towns and Districts</i>). Het voorstel werd verworpen met deze beroemde woorden: &#x201c;Nolumus leges Angliae mutare&#x201d;,
-een formule, die alleen maar uitdrukking gaf aan een onredelijke en onmenschelijke
-halsstarrigheid.
-</p>
-<p>In de Vereenigde Staten heeft het huwelijk, dat volgt na de geboorte van een of meer
-kinderen, in vele van de Staten de uitwerking, de kinderen te legitimeeren, soms (zooals
-in Maine) van zelf, maar gewoonlijk (zooals in Massachusetts) door speciale erkenning
-van den vader, hoewel de gewone wet in dit geval de kinderen niet wettigt.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het optreden van Luther en van de Hervorming veroorzaakte het verval van de canonieke
-wet voor zoover het Europa als een geheel aanging. Het was om vele redenen onmogelijk
-voor de Protestantsche hervormers om hetzij de Katholieke opvatting van het huwelijk
-of het wankele uitgebreide gebouw van wetten, dat de kerk op die opvatting had opgetrokken,
-formeel te bewaren. Echter kan niet gezegd worden, dat de houding der Protestanten
-jegens het denkbeeld der Katholieken een eenigszins duidelijke, logische of consequente
-houding was. Het was een opstand, een gemoedsdrang, meer dan een kwestie van beredeneerd
-principe. In de onvermijdelijke noodzakelijkheid van dien opstand tijdens de opkomst
-van het Protestantisme, ligt zijn rechtvaardiging en, over het geheel, zijn weldadige
-gezondheid. Het nam een vorm aan, die wel vreemd mag schijnen in een godsdienstige
-beweging; het verklaarde namelijk, dat het huwelijk niet een godsdienstige, maar een
-wereldlijke zaak is. Trouwen, zegt Luther, is &#x201c;een wereldlijk iets&#x201d;, en Calvijn stelt
-het op hetzelfde niveau als het bouwen van een huis, de landbouw of het maken van
-schoenen. Maar, terwijl dit verwereldlijken van het huwelijk een uiting was van den
-algemeenen en tot het uiterste gedreven drang van het Protestantisme, waren de leiders
-van het Protestantisme het dikwijls onderling niet geheel eens, en evenmin waren ze
-helderziend in de zaak. Zelfs Luther was wat verward op dit punt; soms schijnt hij
-het huwelijk &#x201c;een sacrament&#x201d; te noemen, soms &#x201c;een zaak van tijdelijken aard&#x201d;, die
-aan den staat overgelaten moet worden<a class="noteref" id="xd29e9900src" href="#xd29e9900">21</a>. <span class="pagenum">[<a id="pb402" href="#pb402">402</a>]</span>Dit laatste standpunt is werkelijk overheerschend geweest. Maar in het begin ontstond
-er een tijdperk van verwarring, zoo niet van chaos, in de hoofden van de Hervormers;
-niet alleen waren ze zelf niet altijd overtuigd; zij waren het samen niet eens, vooral
-over de zeer praktische kwestie der echtscheiding. Luther behoorde, met Calvijn en
-Beza, over het geheel tot de strengere partij die alleen echtscheiding wilde toestaan
-voor echtbreuk en kwaadwillige verlating; sommigen, daaronder vele van de eerste Engelsche
-Protestanten, waren er vóor, den man vrijheid te geven tot echtscheiding wegens echtbreuk,
-maar niet de vrouw. Een andere partij, met Zwingli, werden door Erasmus in een meer
-liberale richting geïnfluenceerd, en&#x2014;het standpunt naderende van de Romeinsche Keizerlijke
-wetgeving&#x2014;lieten ze verschillende oorzaken toe voor echtscheiding. Sommigen, als Bucer,
-die Milton voorafging, wilden zelfs echtscheiding toestaan, als de man niet van zijn
-vrouw kon houden. Eerst namen sommigen van de Hervormers het principe van zelf-scheiding
-aan, zooals het heerschte bij de Joden en aangenomen werd door eenige der eerste Concilies
-van de Kerk. Op deze wijze meende Luther, dat de oorzaak tot echtscheiding zelf de
-echtscheiding bewerkte, zonder eenig rechterlijk besluit, hoewel een besluit van den
-rechter noodig was om weer te huwen. Deze kwestie van het weder huwen en de behandeling
-van den echtbreker, gaven ook aanleiding tot oneenigheid. Gewoonlijk werd aangenomen,
-dat de onschuldige partij mocht hertrouwen; in Engeland ontstond deze meening in het
-midden van de zestiende eeuw, werd door den Aartsbisschop van Canterbury geldig verklaard
-en door het Parlement bekrachtigd. Vele hervormers echter waren er tegen dat de andere
-partij weer trouwde. Beust, Beza en Melanchton wilden hem laten ophangen, om zoo de
-kwestie van het hertrouwen te beslissen; ook Luther en Calvijn wilden hem ter dood
-brengen, maar daar de burgerlijke wetten die maatregel slechts langzaam aannamen,
-veroorloofden ze hem om weer te trouwen, zoo mogelijk in een ander gedeelte van het
-land<a class="noteref" id="xd29e9912src" href="#xd29e9912">22</a>.
-</p>
-<p>Het slot was, dat het Protestantisme een opvatting van het huwelijk opstelde, voornamelijk
-gebaseerd op den wettelijken en economischen factor,&#x2014;een factor die wel niet voorbijgezien
-werd door de Canonisten, maar door hen strikt ondergeschikt geacht werd&#x2014;en het beschouwde
-in hoofdzaak als een contract. Zoodoende onstond er aan de negatieve zijde een werkelijke
-vooruitgang, want zij braken de macht van een verouderd en kunstmatig systeem, maar
-aan de positieve zijde keerden ze enkel terug tot een opvatting, die overheerschend
-is in barbaarsche maatschappijen, en die het duidelijkst aan den dag treedt, als het
-huwelijk het meest op een <span class="pagenum">[<a id="pb403" href="#pb403">403</a>]</span>koop gelijkt. De stappen, door het Protestantisme gedaan, deden een groote verandering
-ontstaan in den aard van het huwelijk, maar niet noodzakelijk eenige groote verandering
-in den vorm. Het huwelijk was niet langer een sacrament, maar het was nog altijd een
-openbare en niet een persoonlijke zaak en werd nog, hoe inconsequent ook, in de kerk
-ingezegend. En daar het Protestantisme geen eigen wetboek had, sloot het zich zoowel
-in Duitschland als in Engeland aan bij het algemeene principe van de kanonieke wet,
-ze veranderend om in overeenstemming te komen met haar eigen houding en behoeften<a class="noteref" id="xd29e9922src" href="#xd29e9922">23</a>. Het was de latere Puriteinsche beweging, eerst in Nederland (1580), dan in Engeland
-(1653), en daarna in Nieuw-Engeland, die een ernstige en samenhangende opvatting van
-het Protestantsche huwelijk invoerde en het op burgerlijke basis begon te stellen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">De Engelsche Hervormers onder Edward VI en zijn verlichte raadgevers, waaronder Aartsbisschop
-Cranmer, beschouwden het huwelijk liberaal, en waren bereid vele bewonderenswaardige
-hervormingen door te voeren. De vroege dood van dien koning oefende een grooten invloed
-uit op de wettelijke geschiedenis van het Engelsche huwelijk. De Katholieke reactie
-onder Koningin Mary bracht de meer radicale hervormers tot zwijgen, terwijl de daarop
-volgende troonsbestijging van Koningin Elizabeth, wier houding jegens het huwelijk
-illiberaal en ouderwetsch was, naderend tot de houding van haar vader, Hendrik VIII
-(zooals bijvoorbeeld bleek uit haar bepaalden tegenstand tegen het huwelijk van de
-geestelijkheid), een duurzamen invloed uitgeoefend heeft op de Engelsche wet. Ze werd
-minder liberaal dan die van de andere Protestantsche landen en kwam dichter bij die
-van de Katholieke landen.
-</p>
-<p>De hervorming van het huwelijk echter, die door de Puriteinen beproefd werd, begon
-in Engeland in 1644, toen er een wet aangenomen werd, die inhield &#x201c;dat het huwelijk
-geen sacrament was, en niet speciaal behoorde bij de kerk van God, maar gewoon was
-onder de menschen en van openbaar belang in iedere gemeenschap&#x201d;. De wet voegde er
-echter bij, dat het gepast was, dat het huwelijk ingezegend werd door &#x201c;een wettigen
-bedienaar van het Woord&#x201d;. De meer radicale wet van 1653 verwierp deze voorwaarde,
-en maakte het huwelijk zuiver wereldlijk. De afkondigingen moesten in de kerk gedaan
-worden (door beambten, die daarvoor speciaal aangesteld waren), of (als de partijen
-dat wenschten) op de markt. Het huwelijk moest voltrokken worden door een vrederechter;
-de leeftijd waarop een huwelijk gesloten mocht worden, werd voor een man gesteld op
-zestien jaar, voor een vrouw op veertien (Scobell&#x2019;s <i lang="en">Acts and Ordinances</i>, blz. 86, 236). De Restauratie schafte deze verstandige wet af en voerde weer tradities
-in van de canonieke wet, maar de Puriteinsche opvatting van het huwelijk werd overgebracht
-naar Amerika, waar ze wortel schoot en bloeide.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het was bovendien uit het Puritanisme, zooals het door Milton vertegenwoordigd werd,
-dat de eerste echt moderne, zij het ook nog onvolkomen opvatting van de huwelijksverhouding
-bestemd was te ontstaan. De eerste Hervormers handelden in deze zaak <span class="pagenum">[<a id="pb404" href="#pb404">404</a>]</span>voornamelijk uit een duister instinct van natuurlijken opstand in een omgeving van
-plebejisch materialisme. De Puriteinen werden bewogen door hun gevoel voor eenvoud
-en burgerlijke orde als voorwaarden van godsdienstige vrijheid. Milton verklaarde,
-in zijn <i lang="en">Doctrine and Discipline of Divorce</i>, uitgegeven in 1643, toen hij vijf en dertig jaar oud was, dat het feit van het huwelijk
-meer waarde had dan de vorm van het huwelijk, en dat het individu het geestelijk recht
-had dien vorm te regelen. Hij had de beteekenis begrepen van die opvatting van persoonlijke
-verantwoordelijkheid, die de grondslag is van de sexueele verhoudingen, zooals zij
-tegenwoordig aan de menschen beginnen toe te schijnen. Als Milton niets nagelaten
-had dan zijn geschriften over het huwelijk en de echtscheiding, dan zouden die voldoende
-geweest zijn om hem tot een genie te stempelen. Het Christendom moest anderhalve eeuw
-wachten eer een ander genie van den eersten rang, Wilhelm von Humboldt, zich met even
-groote autoriteit en even duidelijk uitsprak ten gunste van het vrije huwelijk en
-de vrije echtscheiding.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Aan Milton komt de eer toe en we moeten hem er nu nog dankbaar voor zijn, de eerste
-te zijn geweest, die in het Christendom de leer heeft verkondigd, dat het huwelijk
-een persoonlijke zaak is, en dat het daarom moet kunnen ontbonden worden met wederzijdsch
-goedvinden, of zelfs op den wensch van een van de beide partijen. Wij hebben aan hem,
-zegt Howard, &#x201c;de stoutmoedigste verdediging van de vrijheid tot echtscheiden te danken,
-die zich ooit vertoond heeft. In het abstracte genomen, en op beide geslachten van
-toepassing, is het misschien wel de sterkste verdediging, die door een enkele aanroep
-van autoriteit geschieden kan&#x201d;, hoewel zijn argumenten, daar ze gebaseerd zijn op
-rede en ondervinding, dikwijls weinig door zijn gezag ondersteund worden; hij spreekt
-in waarheid de taal van den modernen socialen hervormer, en Milton&#x2019;s geschriften over
-dit onderwerp worden tegenwoordig geschat onder de belangrijkste van al zijn werken
-(Masson, <i lang="en">Life of Milton</i>, deel III; Howard, <i>op. cit.</i>, vol. II, p. 86, deel III, p. 251; C.&nbsp;B. Wheeler, &#x201c;<span lang="en">Milton&#x2019;s Doctrine and Discipline of Divorce</span>&#x201d;, <i lang="en">Nineteenth Century</i>, Jan. 1907).
-</p>
-<p>Het huwelijk, zegt Milton, &#x201c;is niet enkel een vereeniging van het vleesch, maar het
-is een menschelijk verbond; waar dat verbond niet bestaat, kan geen werkelijk huwelijk
-zijn&#x201d; (<i lang="en">Doctrine of Divorce</i>, boek I, hoofdstuk XIII); het is &#x201c;een verbond, waarvan het wezen niet bestaat in
-gedwongen gemeenschap en in een onoprechte vervulling van plichten, maar in ongeveinsde
-liefde en vrede&#x201d; (<i>Ib.</i>, hoofdstuk VI). Ieder huwelijk, dat minder is dan dit, is &#x201c;een afgodsbeeld, van geenerlei
-waarde in de wereld&#x201d;. Het zwakke punt in Milton&#x2019;s voorstelling van de zaak is, dat
-hij nooit openlijk dezelfde macht van initiatief in het huwelijk en in de echtscheiding
-toekent aan de vrouw als aan den man. Er is echter niets in zijn argument, dat verhindert
-dat het ook op de vrouw zal worden toegepast, een toepassing, die, al handhaaft hij
-ze nooit, hij toch ook nooit ontkent; en sommigen veronderstellen, dat hij aanneemt,
-dat de vrouwen de gelijken zijn van de mannen; hij eischt van haar geestelijke kameraadschap;
-hoe bereid Milton ook mag geweest zijn om volkomen gelijkstelling tot echtscheiding
-te geven aan de vrouw, het zou voor een Puritein van de zeventiende eeuw niet mogelijk
-geweest zijn gehoor te krijgen voor zulk een leer; zijn argumenten zouden dan nog
-meer onverschilligheid ontmoet hebben, als dat mogelijk was geweest, dan waarop zij
-in werkelijkheid gestuit zijn. (Het sonnet vol verontwaardiging van Milton over de
-ontvangst van zijn boek is wel bekend).
-<span class="pagenum">[<a id="pb405" href="#pb405">405</a>]</span></p>
-<p>Milton zegt, dat in het conventioneele Christelijke huwelijk uitsluitend waarde wordt
-gehecht aan de vereeniging des vleesches. Zoolang die vereeniging mogelijk is, hoeveel
-antipathie er ook bij het paar bestaat, hoezeer ze zich ook vergist hebben &#x201c;door dwaling,
-verborgen gebrek, of ongeluk&#x201d;, hoezeer het hun ook onmogelijk is &#x201c;te leven in eensgezindheid
-of tevredenheid al hun dagen&#x201d;, toch blijft het huwelijk nog voortbestaan, de twee
-moeten samen hun weg gaan, (<i>op. cit.</i>, Bk. I). Het is de canonieke wet, zegt hij, die het mis heeft, &#x201c;ongetwijfeld door
-toedoen van den duivel&#x201d;, want de canonieke wet voert tot losbandigheid (<i>op. cit.</i>). Het is, zegt hij, de afwezigheid van een redelijke vrijheid, die de oorzaak is
-van losbandigheid, en het zijn de mannen, die de voorrechten van de losbandigheid
-wenschen te behouden, die zich verzetten tegen het invoeren van een redelijke vrijheid.
-</p>
-<p>De juiste grond voor echtscheiding is &#x201c;ongeschiktheid, gebrek aan begaafdheid of tegenzin,
-ontstaande uit een niet te veranderen oorzaak in den aard van een der partijen, die
-de voornaamste weldaden van den huwelijksomgang, troost en vrede verhindert en waarschijnlijk
-altijd zal verhinderen&#x201d;. Zonder de &#x201c;diepe en ernstige waarheid&#x201d; van wederzijdsche
-liefde, is het huwelijk <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>niets dan de ledige schaal van een uiterlijk samenleven&#x201d;, uitsluitend huichelarij,
-en moet het ontbonden worden (<i>op. cit.</i>).
-</p>
-<p>Milton gaat verder dan het gewone Puriteinsche standpunt, en verwerpt niet alleen
-gerechtshoven en overheidspersonen, maar is voor de &#x201c;zelfscheiding<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>; want echtscheiding kan niet rechtens behooren tot eenige burgerlijke of aardsche
-macht, daar &#x201c;dikwijls de redenen tot het zoeken van echtscheiding zoo diep in de primitieve
-en onschuldige genegenheden der natuur liggen, dat het niet binnen het rechtsgebied
-van de wet ligt, er zich mee te bemoeien&#x201d;. Hij voegt er bij, dat er, om onrechtvaardigheid
-te voorkomen, speciale punten voor den overheidspersoon kunnen gebracht worden, die
-echter in geen geval het recht zou moeten hebben, om echtscheiding te verbieden (<i>op. cit.</i>, Bk. II, hoofdst. XXI)., Sprekende van een standpunt, dat we nu zelfs nog niet bereikt
-hebben protesteert hij tegen de dwaasheid om &#x201c;een gerechtshof het recht te geven om
-te redeneeren over en zich te verdiepen in de onbegrijpelijke en geheime redenen tot
-antipathie tusschen man en vrouw&#x201d;.
-</p>
-<p>In den modernen tijd was Hinton gewoon de huwelijkswet te vergelijken bij de wet op
-het houden van den Sabbath, zooals die door Jezus gebroken werd. Wij vinden precies
-dezelfde vergelijking bij Milton. De Sabbath, meent hij, was gemaakt voor God. &#x201c;Toch,
-als het welzijn van den mensch in de weegschaal komt, hooren we die stem van oneindige
-goedheid en zachtmoedigheid, dat &#x201c;de Sabbath gemaakt is voor den mensch en niet de
-mensch voor den Sabbath&#x201d;. Welke zaak is ooit meer gemaakt geweest voor den mensch
-alleen, en minder voor God, dan het huwelijk?&#x201d; (<i>op. cit.</i>, Bk. I, hoofdst. XI). &#x201c;Als de mensch de heer is over den Sabbath, kan hij dan minder
-zijn dan heer van het huwelijk?&#x201d;</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Milton stond in dit opzicht, evenals in andere opzichten, buiten zijn tijd. Zijn opvatting
-van het huwelijk maakte op het leven van zijn tijdgenooten niet meer indruk dan zijn
-<i lang="en">Paradise Lost</i>. Zelfs zijn eigen Puriteinsche partij, die de wet van 1653 had ingevoerd, had, vreemd
-genoeg, nagelaten gevallen van echtscheiding en van ongeldigheidsverklaring van huwelijken
-over te dragen op de wereldlijke gerechtshoven, wat tenminste een stap in de goede
-richting zou geweest zijn. De Puriteinsche invloed werd overgebracht naar Amerika
-en vormde het zuurdeesem, dat nog voortwerkt in de liberale, hoewel te nauwkeurig
-in bijzonderheden gaande wet op de echtscheiding van vele Vereenigde Staten. De Amerikaansche
-procedure van het wereldlijk huwelijk volgde die, opgesteld <span class="pagenum">[<a id="pb406" href="#pb406">406</a>]</span>door de Engelsche Gemeenschap, en het gezegde van den grooten Kwaker, George Fox,
-&#x201c;Wij trouwen niemand, maar we zijn er als getuigen bij tegenwoordig&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e9994src" href="#xd29e9994">24</a>, (wat inderdaad de gezonde kern was in de canonieke wet) wordt beschouwd als de geest
-van de huwelijkswet van den conservatieven, maar toch vrijzinnigen staat Pennsylvanië,
-waar, nog in 1885, een wet werd aangenomen, die nadrukkelijk aan mannen en vrouwen
-het recht gaf hun eigen huwelijk in te zegenen<a class="noteref" id="xd29e10000src" href="#xd29e10000">25</a>.
-</p>
-<p>In Engeland zelf kwamen de hervormingen in de huwelijkswet, die de Puriteinen bewerkt
-hadden, met de restauratie weer zeer in het gedrang. Nog twee en een halve eeuw spraken
-de Engelsche geestelijke rechtbanken recht volgens wat in zijn kern was de oude kanonieke
-wet. Echtscheiding was moeilijker te bereiken geworden dan vóór de hervorming, en
-het lot van de getrouwde vrouw was ten gevolge daarvan zwaarder. Van de zestiende
-eeuw tot de tweede helft van de negentiende was de Engelsche wet bijzonder hard en
-streng, veel minder liberaal dan die van eenig ander Protestantsch land. Echtscheiding
-was in de gewone Engelsche wet niet bekend, en een speciale acte van het Parlement,
-met enorm groote kosten, was noodig om ze in speciale gevallen te verkrijgen<a class="noteref" id="xd29e10007src" href="#xd29e10007">26</a>. Men nam zelfs een houding van zelfgenoegzaamheid aan over het in stand houden van
-dit systeem. Het werd als moreel beschouwd. Er was een algeheele afwezigheid van de
-erkenning, dat er niets meer immoreel is dan het bestaan van een onwerkelijke sexueele
-vereeniging, niet alleen uit het standpunt van theoretische moraal, maar ook van de
-praktische moraal, want geen gemeenschap zou een meerderheid van zulke vereenigingen
-kunnen dulden<a class="noteref" id="xd29e10012src" href="#xd29e10012">27</a>. In 1857 werd er eindelijk met veel moeite een wet doorgehaald, die het systeem hervormde.
-Het was een eenigszins onsamenhangende en tijdelijke maatregel, en hij werd, naar
-erkend <span class="pagenum">[<a id="pb407" href="#pb407">407</a>]</span>werd, alleen ingevoerd als een stap in de richting van verdere hervorming; maar zij
-beheerscht nog in haar wezen de Engelsche wetgeving van tegenwoordig, en heeft in
-de oogen van velen een duurzamen standaard van moraal ingesteld. De geest van blind
-conservatisme,&#x2014;Nolumus leges Angliae mutare,&#x2014;die zich weder vastgenesteld had na de
-groote beweging van de hervorming en het puritanisme, blijft nog bestaan. In huwelijkskwesties
-en in kwesties van echtscheiding zijn de Engelsche wetgeving en het Engelsche gevoel
-gelijkelijk ten achter bij het Latijnsche land Frankrijk en het puriteinsch aangelegde
-land de Vereenigde Staten.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">De schrijver van een kundige en gematigde verhandeling over <i lang="en">The Question of the English Divorce</i> komt, waar hij de eigenaardigheden van de Engelsche wet op de echtscheiding opsomt,
-tot de conclusie, dat ze is: 1. onbillijk; 2. immoreel; 3. met zich zelf in tegenspraak;
-4. onlogisch; 5. onzeker; en 6. niet in overeenstemming met de tegenwoordige behoeften.
-Ze werd slechts ongaarne opgenomen in een wetsontwerp, dat in 1857 aan het Parlement
-werd voorgelegd, waartegen hardnekkig tegenstand geboden werd een geheel seizoen lang,
-niet alleen op godsdienstige gronden door de tegenstanders van de echtscheiding, maar
-ook door de vrienden van de echtscheiding, die een meer liberalen maatregel eischten.
-Ze behandelde de seksen ongelijk, daar ze aan den man maar niet aan de vrouw echtscheiding
-toestond alleen voor echtbreuk. Toen hij met de wet voor den dag kwam, excuseerde
-de Procureur-Generaal zich over dit gebrek, zeggende, dat er niet bedoeld was, dat
-het een definitieve maatregel zou zijn, maar alleen een schrede naar een volgende
-wetgeving. Dat is meer dan een halve eeuw geleden, maar de schrede verder is nog niet
-gedaan. Hoe onvolledig en onvolkomen de maatregel ook was, hij schijnt toch door velen
-beschouwd te zijn als in de hoogste mate revolutionair en gevaarlijk. De schrijver
-van een artikel over &#x201c;<span lang="en">Modern Divorce</span>&#x201d; in de <i lang="en">Universal Review</i> voor Juli 1859 toch verklaarde, terwijl hij in principe het oprichten van een speciaal
-echtscheidingshof goedkeurde, dat &#x201c;het nieuwe hof neiging had het huwelijk als een
-maatschappelijke instelling te vernietigen en de vrouwelijke kuischheid te niet te
-doen&#x201d;, en dat &#x201c;iedereen nu naar zijn eigen wil man en vrouw is&#x201d;. &#x201c;Niemand&#x201d;, voegt
-hij er bij, &#x201c;zal er nu met recht over twisten, dat er niet talrijke huwelijks-onverkwikkelijkheden
-zijn&#x201d;.
-</p>
-<p>Toch is volgens deze wet, het voor een vrouw zelfs niet mogelijk echtscheiding te
-verkrijgen voor de echtbreuk van haar man, tenzij hij ook wreed jegens haar is en
-haar verlaat. Eerst beteekende &#x201c;wreedheid&#x201d; physieke wreedheid en dan van ernstigen
-aard. Maar na verloop van tijd strekte de beteekenis van het woord zich uit tot de
-pijn den geest aangedaan, en tegenwoordig kunnen koelheid en verwaarloozing op zich
-zelf reeds bijna de wreedheid vormen, hoewel de Engelsche gerechtshoven dikwijls ten
-zeerste geaarzeld hebben, om de ernstigste vormen van verfijnde wreedheid aan te nemen,
-omdat er geen &#x201c;physiek&#x201d; element bij betrokken was. We kunnen echter met zeer veel
-waarschijnlijkheid verwachten dat de tijd zal komen, waarop, volgens een rechtsgeleerd
-schrijver (Montmorency, &#x201c;<span lang="en">The Changing Status of a Married Woman</span>&#x201d;, <i lang="en">Law Quarterly Review</i>, April 1897), &#x201c;men van bijna iedere daad van wangedrag op zich zelf zal meenen, dat
-ze zooveel ellende veroorzaakt aan het onschuldige slachtoffer, dat het de wreedheid
-vormt die vereischt wordt door de wet van 1857&#x201d;. (De kwestie van de wreedheid wordt
-in bijzonderheden besproken in de <i lang="en">Commentaries on Marriage, Divorce and Separation</i>, 1891, deel I, hoofdst. XLIX; vergelijk Howard, <i>op. cit.</i>, deel II, p. 111).
-</p>
-<p>Er kan niet veel twijfel aan bestaan of de wreedheid alleen is een reden tot echtscheiding.
-In vele Staten van Amerika, waar de echtscheiding veel gemakkelijker te verkrijgen
-is dan in Engeland, wordt wreedheid erkend als <span class="pagenum">[<a id="pb408" href="#pb408">408</a>]</span>op zich zelf een voldoende reden, hetzij de vrouw de eischeres is of de man de eischer.
-De daden van wreedheid, die aangegeven werden, zijn soms van heel weinig beteekenis.
-Zoo zijn er echtscheidingen uitgesproken in Amerika op grond van het &#x201c;wreede en onmenschelijke
-gedrag&#x201d; van een vrouw, die de knoopen van haar man niet wilde aannaaien, of omdat
-een vrouw &#x201c;den beklaagde een geweldigen slag gegeven had met haar tournure&#x201d;, of omdat
-de man de nagels van zijn teenen niet knipt, of omdat &#x201c;ons geheele huwelijk door mijn
-man mij nooit mee uit rijden heeft genomen. Dit is een bron geweest van zieleleed
-en krenking&#x201d;. In veel andere gevallen, moeten we er aan toevoegen, is de wreedheid
-begaan door den man, zelfs ook door de vrouw&#x2014;want hoewel meestal wèl is het toch niet
-altijd de man, die de bruut is&#x2014;van een gruwelijken en hartverscheurenden aard (<i lang="en">Report on Marriage and Divorce in the United States</i>, uitgegeven door Hon. Carroll D. Wright, arbeidscommissaris, 1889). Maar zelfs in
-de vele schijnbaar nietige gevallen&#x2014;zooals van een man, die zich niet wascht, en een
-vrouw, die voortdurend blijk geeft van een driftig karakter, moet toegegeven worden,
-dat omstandigheden, die in de gewone verhoudingen van het leven dragelijk kunnen zijn,
-ondragelijk worden in de intieme verhouding van de sexueele vereeniging. Als een feit
-heeft men, na zorgvuldig onderzoek bevonden, dat de Amerikaansche gerechtshoven nauwkeurig
-de gevallen nagaan, die voor hen gebracht worden, en dat ze niet zorgeloos zijn in
-het geven van echtscheidingsvonnissen.
-</p>
-<p>In 1859 werd een overdreven waarde gehecht aan de grove redenen tot echtscheiding,
-aan de verwaarloozing van fijne, maar even noodlottige bezwaren tegen het voortzetten
-van het huwelijk. Dit werd aangetoond door Gladstone, die er tegen was echtbreuk te
-maken tot een reden tot echtscheiding. &#x201c;Wij hebben vele redenen&#x201d;, zegt hij, &#x201c;die noodlottiger
-zijn voor de groote verplichting, die het huwelijk oplegt, zooals ziekte, idiotisme,
-misdaad, die straf voor het leven met zich brengt&#x201d;. Tegenwoordig beginnen we niet
-alleen zulke redenen als deze te erkennen, maar ook andere van een veel intiemer aard
-die, zooals Milton lang geleden erkend heeft, niet vastgesteld kunnen worden in wetten,
-of bepleit in gerechtshoven. De huwelijksband is niet alleen een physieke vereeniging,
-en wij moeten leeren, zooals de schrijver van <i lang="en">The Question of English Divorce</i> (p. 49) opmerkt, &#x201c;dat andere dan physieke afwijkingen feitelijk van veel meer belang
-zijn voor het veroorzaken van ongeluk in het huwelijk&#x201d;.
-</p>
-<p>In Engeland en Wales zijn er meer mannen dan vrouwen, die om echtscheiding verzoeken,
-en het aantal vrouwen, dat er om vraagt, bedraagt ongeveer 40 percent van het geheel.
-Het aantal echtscheidingen neemt toe, hoewel het aantal niet groot is, in 1907 ongeveer
-1300, waarvan minder dan de helft weer trouwden. Hoe onvoldoende de wet op de echtscheiding
-is blijkt wel uit het feit, dat in hetzelfde jaar door de overheidspersonen ongeveer
-7000 bevelen tot rechterlijke scheiding werden uitgevaardigd. Deze scheidingsbesluiten
-geven niet alleen geen recht om weer te trouwen, maar zij maken het onmogelijk om
-echtscheiding te verkrijgen. Zij zijn in werkelijkheid een officieele permissie om
-verhoudingen aan te gaan buiten het Staatshuwelijk om.
-</p>
-<p>In de Vereenigde Staten werden in de jaren 1887&#x2013;1906 bijna 40 percent van de echtscheidingen
-uitgesproken wegens &#x201c;verlating&#x201d;, hetgeen in de verschillende Staten verschillend uitgelegd
-wordt, en dikwijls moet beteekenen een scheiding met wederzijdsch goedvinden. Van
-de overigen waren er 19 pCt. wegens ontrouw, en evenveel wegens wreedheid; maar terwijl
-de echtscheidingen toegestaan aan de mannen wegens de ontrouw van hun vrouwen bijna
-driemaal zoo groot in aantal zijn als het aantal toegestaan aan vrouwen wegens de
-echtbreuk van den man, is het ten opzichte van de wreedheid juist andersom, de vrouwen
-verkrijgen 27 percent van haar echtscheidingen op dezen grond en de mannen maar 10
-percent.
-</p>
-<p>In Pruisen neemt het aantal echtscheidingen toe. In 1907 waren er achtduizend echtscheidingen,
-en de oorzaak was in de helft van de gevallen <span class="pagenum">[<a id="pb409" href="#pb409">409</a>]</span>echtbreuk, en in ongeveer duizend gevallen kwaadwillige verlating. In de gevallen
-van verlating waren de mannen bijna tweemaal zoo dikwijls de schuldige partij als
-de vrouwen, in gevallen van echtbreuk maar een vijfde tot een achtste deel.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Er kan niet de geringste twijfel aan zijn, dat de moeilijkheid, de verwarring, de
-inconsequentie en de scandaleuze indecentie, die de echtscheiding en de methoden om
-ze te verkrijgen karakteriseeren, geheel en alleen het gevolg zijn van het verborgen
-voortbestaan van tradities, die aan den eenen kant gebaseerd zijn op de leerstellingen
-van de canonieke wet van de onverbreekbaarheid van het huwelijk en de zonde van sexueel
-verkeer buiten het huwelijk, en aan den anderen kant op het primitieve denkbeeld van
-het huwelijk als een contract, dat economisch de vrouw ondergeschikt maakt aan den
-man en haar persoon, of in ieder geval het recht haar te beschermen, maakt tot zijn
-bezitting. Alleen als we ons duidelijk voor oogen stellen, hoe diep deze tradities
-geworteld zijn in het godsdienstige, wettelijke, maatschappelijke en gevoelsleven
-van Europa, kunnen we begrijpen hoe het mogelijk is, dat barbaarsche ideeën over huwelijk
-en echtscheiding nu nog kunnen bestaan in een stadium van de beschaving, dat, in vele
-opzichten, zulke ideeën lang te boven is.
-</p>
-<p>De opvatting van de canonieke wet over de abstracte godsdienstige heiligheid van het
-huwelijk, overgebracht op de moreele sfeer, maakt dat een breuk van de huwelijksverhouding
-een openlijk kwaad lijkt; de opvatting van de ondergeschiktheid bij contract van de
-vrouw maakt zulk een breuk van haar kant, en zelfs, door overdraging van denkbeelden,
-van zijn kant, tot een persoonlijke beleediging. Deze twee ideeën van kwaad bloeien
-zelfs nu nog, ieder afzonderlijk naast elkaar in den volksgeest.
-</p>
-<p>De economische ondergeschiktheid van de vrouw als een soort van bezitting valt duidelijk
-in het oog als we bedenken, dat een man groote sommen gelds kan eischen, en die dikwijls
-ook krijgt, van den man, die zijn bezit sexueel nadert en door zulk een overtreding
-het beschadigt in de oogen van zijn meester<a class="noteref" id="xd29e10068src" href="#xd29e10068">28</a>. Aan een psycholoog zou het duidelijk zijn, dat een echtgenoot, die niet in staat
-geweest is om zoo de liefde en het respect van zijn vrouw te winnen en vast te houden,
-dat het voor haar volkomen gemakkelijk en natuurlijk is de toenaderingen van iederen
-anderen man te verwerpen, haar minstens evenveel schadevergoeding <span class="pagenum">[<a id="pb410" href="#pb410">410</a>]</span>schuldig is als zij of haar deelgenoot aan hem; terwijl, als de fout werkelijk aan
-haar kant is, als zij zoo weinig in staat is om liefde en vertrouwen te beantwoorden,
-en zoo gemakkelijk een prooi wordt voor een buitenstaander, dan moest de man wel verre
-van eenige vergoeding in geld te eischen, zich meer dan volkomen gecompenseerd rekenen,
-dat hij bevrijd is van de noodzakelijkheid om zulk een vrouw te onderhouden. Als er
-geen valsche tradities waren, zou dat duidelijk zijn. Het zou werkelijk niet onredelijk
-zijn, dat een man veel zou moeten betalen om zich te bevrijden van een vrouw, als
-hij blijkbaar een ernstige fout heeft begaan toen hij haar koos. Maar te bevelen,
-dat een man feitelijk schadevergoeding zou krijgen, omdat hij zich niet in staat heeft
-getoond om de liefde van een vrouw te winnen, is een denkbeeld, dat niet zou kunnen
-voorkomen in een beschaafde maatschappij, die niet verdraaid was door overgeërfde
-vooroordeelen<a class="noteref" id="xd29e10083src" href="#xd29e10083">29</a>. Toch staan de zaken nu in de beschaafde landen zoo, dat het wettelijk voor een echtgenoot
-mogelijk is een verzoek in te dienen tot schadevergoeding tegen den minnaar van zijn
-vrouw te zamen met een verzoek om echtscheiding of tot een scheiding van tafel en
-bed. Op deze wijze is echtbreuk geen misdaad, maar een persoonlijke beleediging<a class="noteref" id="xd29e10086src" href="#xd29e10086">30</a>.
-</p>
-<p>Terzelfder tijd echter komt de invloed van de canonieke wet inconsequent aan den dag
-en beweert, dat een huwelijksbreuk een openlijke overtreding is, een zonde die door
-den Staat veranderd wordt in iets, dat bijna of geheel een misdaad is. Dit wordt duidelijk
-aangetoond door het feit, dat in sommige landen de echtbreker kans loopt op gevangenisstraf,
-een kans, die tegenwoordig wel nauwelijks tot daden komt. Maar precies hetzelfde denkbeeld
-wordt duidelijk gemaakt door de leer van de &#x201c;geheime verstandhouding&#x201d;, die, in theorie,
-in vele landen nog strikt wordt in acht genomen. Volgens de leer van de geheime verstandhouding
-moeten de voorwaarden, die noodig zijn om de echtscheiding <span class="pagenum">[<a id="pb411" href="#pb411">411</a>]</span>mogelijk te maken, in geen geval geleverd worden door wederzijdsch goedvinden. In
-de praktijk is het onmogelijk min of meer geheime verstandhouding te voorkomen, maar
-als ze voor het gerecht bewezen wordt, is het een absoluut beletsel voor het toestaan
-van de echtscheiding, hoe gerechtvaardigd en gebiedend de eisch tot echtscheiding
-ook wezen mag.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">De Engelsche wet op de echtscheiding van 1857 weigerde echtscheiding als er geheime
-verstandhouding was, zoowel als wanneer er een tegen-aanklacht was tegen den eischer,
-en de wet op de oorzaken tot echtscheiding van 1860 leverde de machinerie om de bolwerken
-tegen de echtscheiding te verzekeren. De kwestie der geheime verstandhouding wordt
-besproken door G.&nbsp;P. Bishop (<i>op cit.</i>, dl. II, hoofdst. IX). &#x201c;Hoe rechtvaardig een zaak ook moge zijn&#x201d;, merkt Bishop op,
-&#x201c;als de partijen in geheime verstandhouding staan bij de behandeling ervan, zoodat
-in werkelijkheid beide partijen klagers zijn, terwijl medegedeeld is dat de eene klager
-en de andere beklaagde is, dan kan het proces geen voortgang hebben. Alle gedrag van
-deze soort verstoort den loop der gerechtigheid en valt binnen het algemeene denkbeeld
-van bedrog jegens het gerechtshof. Dat is in principe overal de leer&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het is volkomen duidelijk, dat het uit maatschappelijk of moreel standpunt het beste
-is, dat, als een man en een vrouw niet langer te zamen kunnen leven, ze dan <span class="corr" id="xd29e10103" title="Bron: vrienschappelijk">vriendschappelijk</span> uit elkaar zullen gaan, en in harmonische overeenstemming alle maatregelen nemen,
-die door hun scheiding noodig gemaakt zijn. De wet verbiedt hen belachelijkerwijze
-om dat te doen, en verklaart, dat zij in het geheel niet van elkaar kunnen gaan, tenzij
-ze van elkaar willen gaan als vijanden. Om tot nog grooter punt van dwaasheid en immoraliteit
-te komen gaat de wet voort met te zeggen, dat, als zij er feitelijk in geslaagd zijn
-vijanden van elkaar te worden in die mate, dat ieder bezwaren heeft in te brengen
-tegen den ander, dat ze dan in het geheel niet gescheiden kunnen worden!<a class="noteref" id="xd29e10106src" href="#xd29e10106">31</a> Dat is te zeggen, dat als een getrouwd paar een graad van scheiding bereikt heeft,
-die het dringend noodzakelijk maakt, dat ze gescheiden zullen worden, niet alleen
-in hun eigen belang, maar terwille van de moreele belangen van de maatschappij, opdat
-<span class="pagenum">[<a id="pb412" href="#pb412">412</a>]</span>ook hun verhoudingen tot andere betrokken partijen geregeld zullen worden, dan kunnen
-ze in het geheel niet scheiden.
-</p>
-<p>Het is duidelijk, dat deze voorzorgen van de wet geheel tegenovergesteld zijn aan
-de eischen van rede en moraliteit. Toch is het tevens even duidelijk, dat geen pogingen
-van juristen, hoe vernuftig en humaan die pogingen ook mogen zijn, de tegenwoordige
-wet in harmonie kunnen brengen met de eischen van de moderne beschaving. Het zijn
-niet de juristen, die falen; zij hebben hun best gedaan, en in Engeland komt het door
-de vernuftige en zorgvuldige wijze, waarop de rechters tot dusverre de wet gedrongen
-hebben tot harmonie met de moderne behoeften, dat onze verouderde echtscheidingswetten
-nog zijn blijven bestaan. Het is het systeem, dat verkeerd is. Dat systeem is het
-ongelukkige gevolg van de canonieke wet, die ontstond naar aanleiding van opvattingen,
-die al lang dood zijn. Het plaatst de persoon, die de theoretische onverbreekbaarheid
-van den huwelijksbond in gevaar brengt, in de positie van een misdadiger. Zulk een
-misdadiger te helpen of bij te staan is op zichzelf een vergrijp, en daar men den
-misdadiger niet wil straffen, moet, volgens een merkwaardig inconsequente methode,
-de helper van den misdadiger gestraft worden. Wij zeggen niet openlijk, dat de verdediger
-in een geval van echtscheiding een misdadiger is, dat zou al te duidelijk de belachelijkheid
-ervan aantoonen, en bovendien zou het nauwelijks overeen te brengen zijn met de permissie
-voor het eischen van schadevergoeding, die op een verschillend denkbeeld gebaseerd
-is. Wij zijn aangewezen op twee opvattingen van echtscheiding, beide slecht, geen
-van beide overeen te brengen met de andere, en geen van beide zoo, dat ze zich laat
-doorvoeren tot haar logische gevolgen.
-</p>
-<p>Het resultaat is, dat, als een volkomen deugdzaam echtpaar komt en echtscheiding verlangt,
-hun wordt gezegd, dat daar geen sprake van kan zijn, want in zulk een geval moet er
-een &#x201c;beklaagde&#x201d; zijn. Zij worden dus gestraft voor hun deugd. Als zij beide echtbreuk
-begaan, dan wordt hun gezegd, dat van echtscheiden geen sprake kan zijn, want in zulk
-een geval moet er een &#x201c;klager&#x201d; zijn. Eerst werden zij gestraft voor hun deugd; nu
-werden zij op precies dezelfde wijze gestraft voor hun gebrek aan deugd. Het paar
-moet zijn toevlucht nemen tot een wijze van handelen, die beiden zeer tegenstaat.
-Als maar de vrouw alleen echtbreuk wil begaan, of de man alleen en als hij dan tevens
-een daad van wreedheid aan zijn vrouw wil plegen, als dan vervolgens de onschuldige
-partij er toe wil afdalen om detectives te gebruiken en getuigen op te zoeken, dan
-hebben beiden de wet op hun hand en deze verleent hun spoedig de permissie om te hertrouwen.
-Mits, natuurlijk, de partijen dit geregeld hebben zonder &#x201c;onderlinge verstandhouding&#x201d;.
-Dat is te zeggen, dat onze wet, met haar kerkelijke <span class="pagenum">[<a id="pb413" href="#pb413">413</a>]</span>tradities achter zich tot de vrouw zegt: Wees een zondares, of tot den man: Wees een
-zondaar en een misdadiger&#x2014;dan zullen we alles doen wat je wilt. De wet stelt een premie
-op zonde en misdaad. Om dwaasheid op dwaasheid te stapelen zegt ze, dat dit gedaan
-wordt ter wille van de &#x201c;publieke moraal&#x201d;. Aan hen, die dit standpunt innemen, schijnt
-het toe, dat het afschaffen van de wetten op de echtscheiding de grondslagen van de
-maatschappij zou ondermijnen. Toch kan er maar weinig twijfel aan bestaan, dat, hoe
-eerder zulke &#x201c;moraal&#x201d; ondermijnd, en volkomen vernietigd is, des te beter het voor
-de ware moraal zal zijn.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Er is in Engeland een invloedrijke beweging ter hervorming van de echtscheiding, op
-grond, dat de tegenwoordige wet onrechtvaardig, onlogisch en immoreel is, vertegenwoordigd
-door de <span lang="en">Divorce Law Reform Union</span>. Zelfs de vroegere president van het echtscheidingsgerechtshof, Lord Gorell, verklaarde
-in 1906 van den katheder, dat de Engelsche wet ellendige gevolgen heeft, en &#x201c;vol is
-van inconsequenties, afwijkingen en onbillijkheden, die bijna aan absurditeit grenzen&#x201d;.
-De punten in de wet, die het meeste protest uitgelokt hebben, als zijnde het meest
-ten achteren bij de wet van andere naties, zijn de groote kosten van de echtscheiding,
-de ongelijke beoordeeling van de seksen, de onmogelijkheid om echtscheiding te verkrijgen
-voor verlating en in gevallen van ongeneeslijke krankzinnigheid, en het feit, dat
-vonnissen tot scheiding van tafel en bed de gescheiden partijen niet in staat stellen
-weer te trouwen. Vonnissen tot scheiding van tafel en bed worden door den overheidspersoon
-uitgesproken wegens wreedheid, echtbreuk en verlating. Deze scheiding van tafel en
-bed is inderdaad de directe afstammeling van de canonieke echtscheidingswet <i lang="la">a mensa et thoro</i>, en ook de onmogelijkheid om weer te trouwen, die ze in zich sluit, is niets dan
-een overblijfsel van de traditie van de canonieke wet. Tegenwoordig vaardigen de overheidspersonen&#x2014;en
-dan oefenen ze hun bevoegdheid, naar toegegeven wordt, op zorgvuldige en voorzichtige
-wijze uit&#x2014;jaarlijks ongeveer 7,000 vonnissen uit tot scheiding van tafel en bed, zoodat
-de bevolking elk jaar toeneemt met 14,000 individuen, meestal op den leeftijd van
-sexueele kracht, en weinig meer dan kinderen, wien door de wet verboden is een wettig
-huwelijk te sluiten. Zij leveren een aanzienlijke bijdrage tot de groote voorwaartsche
-beweging, die, zooals in het vorige hoofdstuk aangetoond is, de moraal van onze eeuw
-kenmerkt. Maar het is ten zeerste ongewenscht, dat vrije huwelijken op hulpelooze
-wijze zullen gevormd worden door paren, die geen keuze hebben in deze zaak, want het
-is niet waarschijnlijk, dat onder zulke omstandigheden een hoog niveau van persoonlijke
-verantwoordelijkheid kan bereikt worden. De zaak zou gemakkelijk verholpen kunnen
-worden door geheel en al afstand te doen van een traditie van de canonieke wet, die
-niet langer eenige levenskracht of beteekenis heeft, en door aan het vonnis van den
-overheidspersoon tot scheiding van tafel en bed de kracht van een echtscheidingsvonnis
-te verleenen.
-</p>
-<p>Nieuw-Zeeland en de Australische koloniën, met Victoria aan het hoofd, hebben in 1889
-echtscheidingswetten aangenomen, die, hoewel ze min of meer naar het Engelsche model
-gevormd zijn, een bepaalde vooruitgang zijn. Zoo zijn in Nieuw-Zeeland de gronden
-tot echtscheiding echtbreuk van beide zijden, kwaadwillige verlating, gewoonte-dronkenschap,
-en veroordeeling tot gevangenisstraf voor den tijd van eenige jaren.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het is natuurlijk, dat de Engelschman zeer gevoelig is voor deze vlek in de wetten
-van Engeland, en dat hij wenscht dat een <span class="pagenum">[<a id="pb414" href="#pb414">414</a>]</span>systeem, dat zoo blootstaat aan bijtend sarcasme, spoedig zal verdwijnen. Het is natuurlijk,
-dat ieder menschelijk wezen ongeduldig wordt bij het zien van zooveel vernielde levens,
-van zooveel ellende aan onschuldige menschen aangedaan&#x2014;en aan personen, die, zelfs
-als ze technisch schuldig zijn, dikwijls het slachtoffer zijn van onnatuurlijke omstandigheden&#x2014;door
-het blijven voortbestaan van een middeleeuwsch systeem van kerkelijke tyrannie en
-van inquisitorische onbeschaamdheid in een tijd, waarop we sexueele verhoudingen beginnen
-te beschouwen als het onschendbare geheim van de personen, die er van nabij in betrokken
-zijn, en nu we meer en meer ons verlaten op de verantwoordelijkheid van het individu
-bij het aangaan en het in stand houden van zulke verhoudingen.
-</p>
-<p>Als wij onze gedachten echter niet concentreeren op speciale landen en als we de algemeene
-beweging van de beschaving in zake de echtscheiding in den laatsten tijd in het oog
-vatten, dan kan er niet de minste twijfel bestaan aan de richting van die beweging.
-Engeland was een halve eeuw geleden een pionier in die beweging, en tegenwoordig beweegt
-iedere beschaafde natie zich in dezelfde richting voort. Frankrijk brak in 1885 met
-de oude kerkelijke traditie van de onontbindbaarheid van het huwelijk door een wet
-op de echtscheiding, die in sommige opzichten zeer verstandig is. De vrouw kan echtscheiding
-verkrijgen op gelijke gronden als haar man (hoewel zij kans heeft op gevangenschap
-voor echtbreuk), de medeplichtige neemt een zeer ondergeschikte plaats in in aanklachten
-voor echtscheiding, en faciliteiten voor echtscheiding worden gegeven op grond van
-eenvoudige <i lang="la">injures graves</i> (daarvan zooveel mogelijk uitgesloten alleen <span lang="fr">incompatibilité d&#x2019;humeur</span>), terwijl de rechter de macht heeft, die hij dikwijls met succes aanwendt, om onder
-vier oogen een verzoening tot stand te brengen, of om zonder openlijk verhoor een
-echtscheidingsvonnis uit te spreken. De invloed van Frankrijk is ongetwijfeld bij
-het vormen van de echtscheidingswetten van de andere Latijnsche landen groot geweest.
-</p>
-<p>In Pruisen bestond vroeger een verlichte wet op de echtscheiding, waarbij het mogelijk
-was om zonder schandaal te scheiden, als het duidelijk was gebleken, dat man en vrouw
-niet samen in overeenstemming konden leven. Maar de Duitsche wet van 1900 voerde,
-wat de echtscheiding betreft, bepalingen in, die&#x2014;terwijl ze in sommige opzichten liberaler
-zijn dan de Engelsche wetten, vooral doordat ze echtscheiding toelaten bij verlating
-en krankzinnigheid&#x2014;over het geheel een schrede achteruit zijn vergeleken bij de vroegere
-Pruisische wet en de zaak op een ruwer en grover basis plaatsen. Twee jaar nadat de
-wet in werking trad nam het aantal echtscheidingen af; daarna pasten het publiek en
-de rechtbanken zich aan aan de nieuwe bepalingen (meer speciaal <span class="pagenum">[<a id="pb415" href="#pb415">415</a>]</span>aan een, die echtscheiding toestond voor ernstige verwaarloozing van huwelijksplichten)
-en het aantal echtscheidingen begon met groote snelheid toe te nemen. &#x201c;Maar&#x201d;, merkt
-Hirschfeld op, &#x201c;hoe pijnlijk is het nu geworden om over echtscheidingszaken te lezen!
-De eene partij scheldt de andere partij uit, komt met beschuldigingen van de platste
-soort, gebruikt detectives om de noodige bewijzen te krijgen van &#x201c;oneerbaar en immoreel
-gedrag&#x201d;, terwijl vroeger alleen noodig was, dat de beide partijen wisten, dat ze zich
-in elkander vergist hadden, dat ze niet bij elkander pasten en dat ze niet langer
-samen konden leven. Zoo zien we, dat het beperken van de individueele verantwoordelijkheid
-in sexueele zaken niet alleen geen praktisch resultaat gehad heeft, maar dat het voert
-tot schadelijke gevolgen van een ernstige soort&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e10144src" href="#xd29e10144">32</a>. In Engeland heeft een dergelijke stand van zaken geheerscht sinds den tijd, dat
-de echtscheiding ingesteld werd, maar deze toestand schijnt te gewoon geworden te
-zijn, dan dat iemand er last of displeizier door zou ondervinden. Toch heeft ze, zooals
-Adner zegt<a class="noteref" id="xd29e10150src" href="#xd29e10150">33</a>, zich voortbewogen in een richting, die tegenovergesteld is aan de algemeene neiging
-van de beschaving, niet alleen doordat ze de inquisitorische macht der publieke gerechtshoven
-vermeerderd heeft, maar ook doordat ze den nadruk gelegd heeft op zuiver uiterlijke
-redenen tot echtscheiding en de fijne innerlijke oorzaken, die met de verfijning van
-de beschaving voortdurend in belangrijkheid toenemen, buiten beschouwing laat.
-</p>
-<p>In Oostenrijk heerschte tot kort geleden de canonieke wet absoluut, en het huwelijk
-was onontbindbaar, zooals het nu nog is voor de Katholieke bevolking. De resultaten
-voor het huwelijksgeluk waren in de hoogste mate bedroevend. Een halve eeuw geleden
-deed Gross-Hoffinger onderzoek naar het huwelijksgeluk van 100 paren in Venetië uit
-alle maatschappelijke klassen, voor de vuist genomen, en hij geeft een uitvoerige
-beschrijving van de resultaten. Hij vond, dat 48 paren beslist ongelukkig waren, slechts
-16 waren ontwijfelbaar gelukkig, en zelfs onder deze was er maar éen geval, waarin
-het geluk het gevolg was van wederzijdsche trouw, en werd het geluk in de andere gevallen
-alleen bereikt, doordat de kwestie der trouw ter zijde gesteld was<a class="noteref" id="xd29e10161src" href="#xd29e10161">34</a>. Dit beeld is, naar we hopen, niet meer waar. Er is een invloedrijke vereeniging
-tot hervorming van het huwelijk in Oostenrijk, die een blad uitgeeft, genaamd <i lang="de">Die Fessel</i> of &#x201c;de keten&#x201d;. &#x201c;De een was geketend aan den ander&#x201d;, vertelt het ons. &#x201c;In zekere omstandigheden
-<span class="pagenum">[<a id="pb416" href="#pb416">416</a>]</span>moet dit de ergste en kwellendste straf geweest zijn, die men zich denken kan. De
-meest dwaze en stuitende paringen vonden plaats. Wel waren er vele vriendschappelijke
-keten-gemeenschappen. Maar er waren er een heeleboel meer, die een eindelooze hoeveelheid
-leed berokkende aan een van de twee&#x201d;. Deze aanhaling, moeten we er aan toevoegen,
-heeft niets te maken met wat de Canonisten, den technischen term ontleenende aan de
-ketens van een gevangene, suggestief noemden de <i lang="la">vinculum matrimonii</i>; ze werd vele jaren geleden geschreven over de galeistraf van het oude Fransche systeem
-voor veroordeelden. Ze wordt echter weer in de herinnering gebracht door den titel,
-die de vereeniging tot hervorming van het huwelijk in Oostenrijk aan haar officieele
-orgaan gegeven heeft.
-</p>
-<p>Rusland, waar de huwelijkswetten geregeld zijn door de Heilige Synode, geholpen door
-de juristen, staat bijna alleen onder de groote landen in den verstandigen eenvoud
-van zijn regeling van de echtscheiding. Vóor 1907 was echtscheiding in Rusland zeer
-moeilijk te verkrijgen, maar in dat jaar werd het voor een getrouwd paar mogelijk
-om van elkaar te gaan met wederzijdsch goedvinden, om, nadat ze een jaar lang gescheiden
-geleefd hadden, daardoor het recht te verkrijgen op echtscheiding, die hen in staat
-stelt om te hertrouwen. Deze regeling is in overeenstemming met de humane opvatting
-van de sexueele verhouding, die in Rusland altijd overheerscht heeft, waar, naar wij
-ons moeten herinneren, de strenge en onnatuurlijke idealen van gedwongen celibaat,
-door de Westersche kerk gekoesterd, nooit geheel zijn doorgedrongen; de geestelijken
-van de Oostersche kerk mogen trouwen, hoewel het huwelijk plaats moet vinden voordat
-ze priester worden, en zij zouden geen sympathie kunnen hebben voor den anti-sexueelen
-toon van de regeling van het huwelijk, die gemaakt is door de geestelijkheid van het
-Westen.
-</p>
-<p>Ook Zwitserland, dat beschouwd wordt als het politieke laboratorium van Europa, staat
-apart in de liberaliteit van de echtscheidingswetgeving. Een echtscheiding voor twee
-jaar, die vernieuwd kan worden, kan in Zwitserland verkregen worden, als er zijn &#x201c;omstandigheden,
-die een ernstig beletsel zijn voor het in stand houden van den huwelijksband&#x201d;. Aan
-het Groothertogdom Luxemburg komt ten slotte de eer toe van steeds het groote principe
-van echtscheiding met wederzijdsch goedvinden met kracht te hebben gehandhaafd onder
-wettelijke voorwaarden, zooals door Napoleon in 1803 was ingesteld. De kleinere landen
-zijn de grootere meestal vooruit in zaken van de echtscheidingswet. De Noorsche wet
-is liberaal. De nieuwe Rumeensche wet staat echtscheiding toe met wederzijdsch goedvinden,
-mits beide ouders evenveel van hun bezittingen aan hun kinderen geven. Het kleine
-vorstendom Monaco heeft onlangs een verstandige regeling ingevoerd, <span class="pagenum">[<a id="pb417" href="#pb417">417</a>]</span>en staat echtscheiding toe, onder andere voor alcoholisme, syphilis en epilepsie,
-en beschermt op deze wijze het toekomstige ras.
-</p>
-<p>Buiten Europa wordt het leerrijkste voorbeeld van de neiging tot echtscheiden ongetwijfeld
-geleverd door de Vereenigde Staten van Amerika. De echtscheidingswetten van de Vereenigde
-Staten zijn voornamelijk op een Puriteinsche basis gegrond, en daarin treedt niet
-alleen de Puriteinsche liefde voor persoonlijke vrijheid, maar ook de Puriteinsche
-vormelijkheid op den voorgrond<a class="noteref" id="xd29e10187src" href="#xd29e10187">35</a>. In sommige staten, voornamelijk in Jowa, zijn de wetgevers voortdurend bezig geweest
-met het aannemen, veranderen, afschaffen en weer invoeren van bepalingen van hun echtscheidingswetten,
-en Howard heeft aangetoond hoeveel verwarring en ongemak er voortkomt door het steeds
-beuzelen van de wetgeving over kleinigheden.
-</p>
-<p>Deze rustelooze vormelijkheid heeft wel eenigszins de over het algemeen breede en
-liberale neiging van de huwelijkswet in Amerika verborgen, en heeft de critiek van
-buitenlanders op Amerikaansche instellingen aangemoedigd. Het is een feit, dat het
-algemeen voorkomen van de echtscheiding in Amerika ten zeerste overdreven is. De verhouding
-van gescheiden personen in de bevolking schijnt minder te zijn dan eén percent, en,
-tegenovergesteld aan wat zoo dikwijls beweerd wordt, is het geenszins regel, dat gescheiden
-personen dadelijk weer trouwen. De speciale toestanden van het leven in de Vereenigde
-Staten in aanmerking genomen, zijn er niet veel scheidingen en de aard ervan geeft
-in het geheel geen blijk van een lagen graad van moraal. Een onpartijdig en bekwaam
-beoordeelaar van het Amerikaansche volk, Professor Münsterberg, merkt op, dat de werkelijke
-oorzaak, die voornamelijk aanleiding geeft tot echtscheiding in de Vereenigde Staten&#x2014;niet
-de zuiver wettelijke voorwendsels, die noodig gemaakt zijn door de vormelijkheid van
-de wet&#x2014;het ethische bezwaar is van uiterlijk te blijven voortleven in een huwelijk,
-dat opgehouden heeft geestelijk eensgezind te zijn. &#x201c;Het zijn voornamelijk de vrouwen&#x201d;
-zegt hij, &#x201c;en gewoonlijk de allerbeste vrouwen, die er de voorkeur aan geven den stap
-te wagen, met al de moeilijkheden die er aan verbonden zijn, boven het voortzetten
-van een huwelijk, dat geestelijk huichelachtig en immoreel is&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e10194src" href="#xd29e10194">36</a>.
-</p>
-<p>De bevolking van de Vereenigde Staten koestert meer dan eenige andere bevolking idealen
-van individualisme; onder hen <span class="pagenum">[<a id="pb418" href="#pb418">418</a>]</span>vindt men ook de menschen onder wie, meer dan onder anderen, de grootste mate bestaat
-van wat Reibmayr noemt &#x201c;bloed-chaos&#x201d;. Onder zulke omstandigheden zijn de moeilijkheden
-van het huwelijksleven natuurlijk buitengewoon groot, en heeft de huwelijksvereeniging
-kans te stooten op subtiele bezwaren, die de wet niet formuleeren kan<a class="noteref" id="xd29e10210src" href="#xd29e10210">37</a>. Er kan niet veel twijfel aan bestaan, of de praktische slimheid van het Amerikaansche
-volk zal hen vroeger of later in staat stellen dit feit te erkennen, en het zal ten
-slotte den Puriteinschen drang van zijn echtscheidingswetgeving volgende&#x2014;zooals die
-in zijn resultaat voorspeld is door Milton&#x2014;overeenkomen om aan zijn burgers zelven
-de verantwoordelijkheid toe te vertrouwen in een zoo persoonlijke zaak als hun huwelijksverhoudingen,
-met, natuurlijk, het recht bij de gerechtshoven om er op toe te zien, dat er geen
-onrechtvaardigheden begaan worden. Het wekt inderdaad verwondering, dat het Amerikaansche
-volk, dat gewoonlijk zoo weinig inmenging van den Staat kan verdragen, in deze zaak
-zoo lang zulke inmenging in een zoo persoonlijke zaak verdragen heeft.
-</p>
-<p>De echtscheidingsbeweging beperkt zich niet tot het Christendom; ze is een kenteeken
-van de moderne beschaving. In Japan is het aantal echtscheidingen grooter dan in eenig
-ander land, de Vereenigde Staten niet uitgesloten<a class="noteref" id="xd29e10226src" href="#xd29e10226">38</a>. De krachtigste en meest vooruitstrevende landen zijn die, waar het sterkst aangedrongen
-wordt op reinheid in de sexueele vereenigingen. In de Vereenigde Staten werd er vele
-jaren geleden op gewezen, dat echtscheiding het meest voorkomt daar, waar de standaard
-van opvoeding en moraal het hoogst is. Het waren de Nieuw-Engelsche Staten, met strenge
-tradities van moreele vrijheid, die de leiding hebben gegeven bij het toestaan van
-faciliteiten tot echtscheiden. De echtscheidingsbeweging is niet, zooals sommigen
-dwazelijk gemeend hebben, een <span class="pagenum">[<a id="pb419" href="#pb419">419</a>]</span>beweging, die leidt tot immoraliteit<a class="noteref" id="xd29e10231src" href="#xd29e10231">39</a>. Immoraliteit gaat onvermijdelijk samen met het onverbreekbare huwelijk; de nadruk,
-die er gelegd wordt op de heiligheid van een zuiver vormelijke vereeniging, is niet
-bevorderlijk voor de ontwikkeling van de moreele verantwoordelijkheid wat de verbintenissen
-aangaat, die in haar schaduw groeien en voorwaardelijk heilig zijn. Als we er aan
-den anderen kant, door het instellen van faciliteiten tot echtscheiding, op aandringen,
-dat sexueele verhoudingen werkelijk zullen zijn, is dat de zaak van de moraal in de
-hand werken. De landen, waar echtscheiding met wederzijdsch goedvinden het langst
-heeft bestaan, behooren waarschijnlijk tot de moreelste en niet tot de minst moreele
-landen.
-</p>
-<p>Men heeft er zijn verwondering over geuit, dat, hoewel echtscheiding bij wederzijdsch
-goedvinden zich al twee duizend jaar geleden aan de met rechtszin begaafde Romeinen
-aanbevolen heeft als een klaarblijkelijk rechtvaardige en verstandige maatregel, die
-oplossing zelfs tegenwoordig nog zoo weinig door de moderne staten bereikt is<a class="noteref" id="xd29e10239src" href="#xd29e10239">40</a>. Overal, waar de maatschappij op een stevig georganiseerde basis berust, en waar
-de eischen van de rede en der menschelijkheid voldoende overwogen worden&#x2014;zelfs als
-het algemeene niveau van de beschaving niet in elk opzicht hoog is&#x2014;daar vinden we
-een neiging tot echtscheiding met wederzijdsch goedvinden.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">In Japan wordt het huwelijk, overeenkomstig het burgerlijk wetboek, ongeveer zooals
-het in het oude Rome was, gesloten door het mededeelen van het feit aan den ambtenaar
-van den burgerlijken stand in tegenwoordigheid van twee getuigen, onder toestemming
-(in het geval van jonge paren) van het hoofd van hun familie. Er kan ook een ceremonie
-zijn, maar die wordt door de wet niet geëischt. Echtscheiding wordt op precies dezelfde
-wijze verkregen, enkel door de inschrijving te laten schrappen, mits de man en de
-vrouw beiden boven de vijf en twintig jaar oud zijn. Voor jongere paren, die ongelukkig
-getrouwd zijn, en voor gevallen, waarin wederzijdsch goedvinden niet verkregen kan
-worden, bestaat er gerechtelijke echtscheiding. Deze wordt toegestaan voor verschillende
-speciale redenen, waarvan de voornaamste is &#x201c;zware beleediging, zoodat het samenleven
-ondragelijk wordt&#x201d; (Ernest W. Clement, &#x201c;<span lang="en">The New Woman in Japan</span>&#x201d;, <i lang="en">American Journal <span class="corr" id="xd29e10253" title="Niet in bron">of </span>Sociology</i>, Maart 1903). Zulk een systeem schijnt, evenals zooveel anders, dat door Japansche
-organisatie bereikt is, verstandig, voorzichtig en krachtig te zijn.
-</p>
-<p>In het heel andere en veel oudere huwelijkssysteem van China is de echtscheiding bij
-wederzijdsch goedvinden even goed ingericht. Zulk een echtscheiding met wederzijdsch
-goedvinden vindt plaats voor &#x201c;<span lang="fr">incompatibilité d&#x2019;humeur</span>&#x201d;, of als man en vrouw het beiden wenschen. Er zijn echter verschillende verouderde
-en eigenaardige regelingen in de Chineesche huwelijkswetten, en echtscheiding is verplichtend
-voor echtbreuk van de vrouw of voor ernstige physieke nadeelen, toegebracht door de
-eene partij aan de andere. <span class="pagenum">[<a id="pb420" href="#pb420">420</a>]</span>(De huwelijkswetten van China zijn volledig uiteengezet door Paul <span class="corr" id="xd29e10263" title="Bron: d&#x2019; Enjoy">d&#x2019;Enjoy</span>, <i lang="fr">La Revue</i>, Sept. 1908).
-</p>
-<p>Bij de oude bewoners van Wales, hadden de vrouwen zoowel voor als na het huwelijk,
-groote vrijheid, veel meer dan toegestaan werd door het Christendom of door de gewone
-Engelsche wet. &#x201c;In de praktijk konden man en vrouw van elkaar gaan, als een van tweeën
-of beiden het wenschten&#x201d; (Rhys en Brynmor-Jones, <i lang="en">The Welsh People</i>, p. 214). Zoo was het ook in het oude Ierland. Vrouwen hadden een zeer hooge positie,
-en de huwelijksband was zeer los, zoodat hij in de praktijk, naar het scheen, ontbindbaar
-was bij wederzijdsch goedvinden. Voor zoover de wetten van de Brehonen aantoonen,
-zegt Ginnell (<i lang="en">The Brehon Laws</i>, p. 212), &#x201c;was de huwelijksverhouding buitengemeen los, en de echtscheiding even
-makkelijk, en kon op even geringen grond verkregen worden als nu het geval is in sommige
-Staten van Noord-Amerika. Het schijnt wel, dat ze gemakkelijker te verkrijgen was
-voor de vrouw dan voor den man. Als ze op haar verzoek verkregen werd, dan nam ze
-alle bezittingen mee, die zij haar man had aangebracht, of die haar man op haar had
-vastgezet bij hun huwelijk, en bovendien zooveel van de bezittingen van haar man als
-waarop het scheen, dat haar vlijt haar aanspraak gaf&#x201d;.
-</p>
-<p>Zelfs in de oudste Fransche geschiedenis vinden we, dat echtscheiding bij wederzijdsch
-goedvinden zeer gewoon was. Het was voldoende om in duplicaat een formeel document
-op te stellen van dezen inhoud: &#x201c;Daar er tusschen N. en zijn vrouw oneenigheid is
-in plaats van liefde, zooals God bevolen heeft, en omdat het daarom voor hen onmogelijk
-is samen te leven, heeft het hen behaagd uit elkander te gaan en zij hebben dat gedaan&#x201d;.
-Ieder van de partijen was zoodoende vrij om in een klooster te gaan of om een andere
-vereeniging aan te gaan (E. de la Bedollière, <i lang="fr">Histoire des Moeurs des Français</i>, deel I, p. 317). Zulk een gewoonte, hoe ze ook mocht overeenkomen met het gronddenkbeeld
-van toestemming, belichaamd in de canonieke wet, was te zeer strijdig met de kerkelijke
-leer van de sacramenteele onontbindbaarheid van het huwelijk om in stand te blijven,
-en ze werd geheel afgeschaft.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het feit, dat we echtscheiding bij wederzijdsch goedvinden maar zelden in het Christendom
-vinden voor het begin van de negentiende eeuw, dat het toen een man vereischte van
-het geweldige en revolutionaire genie als Napoleon, om ze weer in te voeren, en dat
-zelfs hij niet in staat was dit met effect te doen, is klaarblijkelijk een gevolg
-van de groote overwinning, die de ascetische geest van het Christendom, zooals die
-vastgelegd is in de canonieke wetten, verkregen had over de zielen en de lichamen
-van de menschen. Zoo gebukt gingen de Europeesche tradities en instellingen onder
-dezen geest, dat zelfs de vulcanische opstand van de Reformatie, zooals we gezien
-hebben, ze niet kon afschudden. Toen de Protestantsche Staten, zooals ook natuurlijk
-was, de heerschappij op zich namen over wereldsche zaken, die in handen van de kerk
-waren geweest, en toen ze aan den invloed der geestelijken die dingen ontworsteld
-had, die tot de sfeer van het individueele geweten behoorden, toen zou men zoo denken,
-dat het huwelijk en de echtscheiding onder de eerste zouden behoord hebben, die op
-die wijze werden overgedragen. Toch was, zooals we weten, Engeland bijna evenzeer
-onderworpen aan den geest en zelfs aan de letter van de canonieke wet in de negentiende
-als in de veertiende eeuw, en zelfs tegenwoordig blijft de Engelsche <span class="pagenum">[<a id="pb421" href="#pb421">421</a>]</span>wet, hoewel ze niet langer door de publieke opinie gesteund wordt, aan dezelfde tradities
-getrouw.
-</p>
-<p>Er schijnt echter weinig twijfel aan te bestaan, of de moderne echtscheidingsbeweging
-moet onvermijdelijk neigen naar het doel, een huwelijk ontbindbaar te maken, indien
-beide partijen dat wenschen onder juiste omstandigheden en beperkingen, indien een
-der partijen dat wenscht. Er wordt tegenwoordig de wil van twee personen vereischt
-om een huwelijk te vormen; de wet eischt dit onvoorwaardelijk<a class="noteref" id="xd29e10289src" href="#xd29e10289">41</a>. Het is logisch, zoowel als rechtvaardig, dat de wet ook de volgende stap zal doen,
-die de historische ontwikkeling van het huwelijk met zich brengt, en er ook op aan
-zal dringen, dat de wil van twee personen noodig zal zijn om het huwelijk in stand
-te houden. Deze oplossing is ongetwijfeld de eenige weg om te ontkomen aan de ruwheden,
-de indecenties, de niet te ontwarren ingewikkeldheden, die in de wet ingevoerd zijn
-door de vergeefsche pogingen om in bijzonderheden te voorzien in al de mogelijkheden
-van huwelijksoneenigheden, die onder de voorwaarden van de moderne beschaving kunnen
-ontstaan. Het is bovendien, daar mogen we gerust op zijn, de eenige oplossing, die
-de aangroeiende moderne zin voor persoonlijke verantwoordelijkheid in sexueele zaken,
-die we in het vorige hoofdstuk hebben nagespoord&#x2014;de verantwoordelijkheid van vrouwen
-zoowel als van mannen&#x2014;geneigd zal zijn aan te nemen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">De fijne en samengestelde aard van de sexueele verhoudingen in een hooge beschaving
-en de ongelukkige gevolgen van de regeling ervan door den Staat al in 1792 zijn bijzonder
-goed uiteengezet door Wilhelm von Humboldt in zijn <i lang="de">Ideeen zu <span class="corr" id="xd29e10301" title="Bron: einen">einem</span> Versuch die Grenzen der Wirksamkeit des Staates zu bestimmen</i>. &#x201c;Een vereeniging, die zoo nauw verbonden is met den aard zelf der respectieve individuen
-moet wel vergezeld gaan van de meest nadeelige gevolgen, als de Staat tracht ze bij
-de wet te regelen, of, door de kracht van zijn instellingen, haar op iets anders doet
-berusten dan uitsluitend op genegenheid. Als wij ons bovendien in herinnering brengen,
-dat de Staat alleen de nadeelige eindresultaten voor het ras kan nagaan, dan zullen
-we nog meer bereid zijn om de rechtvaardigheid van deze conclusie toe te geven. We
-mogen met rede betoogen, dat de bezorgdheid voor het ras slechts leidt tot dezelfde
-resultaten als de grootste bezorgdheid voor de mooiste ontwikkeling van den innerlijken
-mensch. Want, na zorgvuldig opmerken, heeft men gevonden, dat de ononderbroken vereeniging
-van een man met een vrouw het weldadigst is voor het ras, en het is evenmin te ontkennen,
-dat geen andere vereeniging voortkomt uit ware, natuurlijke en harmonieuze liefde.
-En verder mogen we opmerken, dat zulk een liefde leidt tot hetzelfde resultaat, als
-juist die verhoudingen, die wet en gewoonte neiging hebben om in het leven te roepen.
-De grondfout schijnt te zijn, dat de wet beveelt; terwijl zulk een verhouding zich
-niet voegen kan naar uiterlijke schikkingen, maar geheel afhankelijk is van neiging;
-en overal waar dwang of leiding in botsing komen <span class="pagenum">[<a id="pb422" href="#pb422">422</a>]</span>met neiging, daar wenden ze die nog verder van het juiste pad af. En daarom schijnt
-het mij toe, dat de Staat niet alleen de banden in dit geval losser moet maken en
-aan den burger grooter vrijheid moet laten, maar dat hij geheel zijn werkzame bezorgdheid
-moet afwenden van het huwelijk, en het, zoowel in het algemeen als in bijzondere wijzigingen,
-moet overlaten aan de vrije keuze van de individuen en de verschillende contracten,
-die ze hierover willen aangaan. Ik zou mij zelfs niet laten afbrengen van het aannemen
-van dit principe door de vrees, dat alle familieverhoudingen zouden worden verstoord,
-want hoewel zoo&#x2019;n vrees gerechtvaardigd zou kunnen zijn door overwegingen van bijzondere
-omstandigheden en plaatsen, zou ze niet best kunnen stand houden bij een onderzoek
-naar den aard van de menschen en van de staten in het algemeen. Want de ondervinding
-leert ons dikwijls, dat juist waar de wet geen boeien heeft aangelegd, de moraal het
-zekerste bindt; het denkbeeld van uiterlijke dwang is er een, dat geheel vreemd is
-aan een instelling, die, zooals het huwelijk, alleen berust op neiging en een innerlijk
-gevoel van plicht; en de resultaten van zulke gedwongen instellingen beantwoorden
-in het geheel niet aan de bedoelingen, die er aan ten grondslag liggen&#x201d;.
-</p>
-<p>Een lange reeks van beroemde denkers&#x2014;moralisten, sociologen, politieke hervormers&#x2014;hebben
-herhaaldelijk gewezen op de maatschappelijke voordeelen van echtscheiding bij wederzijdsch
-goedvinden, of, onder beperkte omstandigheden op verzoek van een van de partijen.
-Wederzijdsch goedvinden was de hoeksteen van Milton&#x2019;s opvatting over het huwelijk.
-Montesquieu zeide, dat ware echtscheiding het resultaat moest zijn van wederzijdsch
-goedvinden, en dat ze gebaseerd moest zijn op de onmogelijkheid om te zamen te leven.
-Senancour schijnt het met Montesquieu eens te zijn. Lord Morley (<i>Diderot</i>, deel II, hoofdst. I), voegt er, in navolging en onder goedkeuring van de conclusies
-van de <i lang="fr">Supplément au Voyage de Bougainville</i> (1772), aan toe, dat het van elkaar gaan van man en vrouw &#x201c;een handeling is, die
-volkomen natuurlijk is, maar onder sommige omstandigheden een plicht&#x201d;. Bloch legt
-(<i lang="en">Sexual Life of Our Time</i>, p. 240) met veel andere schrijvers den nadruk op de waarheid van het gezegde van
-Shelley, dat de vrijheid van het huwelijk de waarborg is voor de duurzaamheid ervan.
-(Dat de feiten van het leven in dezelfde richting wijzen is in het vorige hoofdstuk
-aangetoond). De geleerde Caspari (<i lang="de">Die Soziale Frage über die Freiheit der Ehe</i>), verklaart, terwijl hij weigert den vorm van het toekomstig huwelijk te voorspellen,
-dat, als de sexueele verhoudingen moreel moeten blijven of worden, er meer faciliteiten
-moeten zijn voor het ontbinden van het huwelijk. Howard (die zelf meent, dat het huwelijk
-behoefte heeft aan wettelijke regeling) voelt zich aan het einde van zijn uitgebreide
-geschiedenis van de huwelijksinstellingen (deel III, p. 220) toch gedrongen toe te
-geven, dat het volkomen duidelijk is voor den geschiedvorscher, dat de moderne echtscheidingsbeweging
-&#x201c;maar een deel is van de machtige beweging tot maatschappelijke bevrijding, die steeds
-sinds de Hervorming in uitbreiding en kracht toegenomen is&#x201d;. En de voorzichtige en
-critische Westermarck eindigt het hoofdstuk over het huwelijk van zijn <i lang="en">Origin and Development of the Moral Ideas</i> (deel II, p. 398) met het gezegde, dat &#x201c;als man en vrouw beiden wenschen van elkaar
-te gaan, het dan aan veel verlichte geesten toeschijnt, dat de Staat geen recht heeft
-tusschenbeide te komen om hen te verhinderen het huwelijkscontract te ontbinden, mits
-er behoorlijk voor de kinderen gezorgd wordt; en dat het voor de kinderen ook beter
-is, dat ze onder de leiding komen van een van de ouders alleen, dan van twee, die
-het niet eens zijn&#x201d;.
-</p>
-<p>In Frankrijk schijnen de leiders van de maatschappelijke hervorming het er bijna geheel
-over eens te zijn, dat de eerstvolgende stap, wat de echtscheiding betreft, moet zijn,
-het instellen van de echtscheiding bij wederzijdsch goedvinden. Dit was bijvoorbeeld
-het resultaat van een rondvraag, waaraan een-en-dertig beroemde mannen en vrouwen
-hun bijdrage leverden. Allen waren <span class="pagenum">[<a id="pb423" href="#pb423">423</a>]</span>voor echtscheiding bij wederzijdsch goedvinden; de eenige uitzondering was Madame
-Adam, die zeide, dat zij een stadium bereikt had van scepticisme over politieke en
-maatschappelijke hervormingen; maar die toegaf, dat ze bijna een halve eeuw lang een
-ijverig voorstandster van echtscheiding was geweest. Een groot aantal medewerkers
-waren voor echtscheiding op den wensch van de eene partij alleen (<i lang="fr">La Revue</i>, Maart 1, 1901). Ook in andere landen is er een aangroeiende erkenning, dat deze
-oplossing van de zaak, met gepaste voorzorgen om misbruiken te voorkomen, die er anders
-licht bij zouden ontstaan, de juiste en onvermijdelijke oplossing is.
-</p>
-<p>Wat de juiste methode aangaat, waarop echtscheiding bij wederzijdsch goedvinden moet
-ten uitvoer gebracht worden, zijn de opinies verdeeld, en de zaak zal waarschijnlijk
-in verschillende landen verschillend geregeld worden. Het Japansche plan schijnt eenvoudig
-en oordeelkundig (zie boven, p. 421). Paul en Victor Margueritte, die (<i lang="fr">Quelques Idées</i> blz. 3 <i>et seq.</i>) zich duidelijk voor oogen stellen, dat het gevoelsconflict in zake de persoonlijke
-verbintenissen beslissingen met zich brengt, die ten eenemale buiten de competentie
-van gerechtshoven liggen, erkennen evenwel, dat zulke gerechtshoven toch noodig zijn
-om orde te stellen op de bezittingen van gescheiden personen en ook in laatste instantie
-op de zorg voor de kinderen. Zij moeten de zaken niet in het openbaar behandelen.
-Deze schrijvers stellen voor, dat iedere partij een vertegenwoordiger zal kiezen,
-en dat deze twee te zamen een derde zullen kiezen; dat dan dit scheidsgerecht niet
-officieel onderzoek moet doen, en dat zij, als ze het eens zijn, de scheiding moeten
-doen registreeren, hetgeen zes of twaalf maanden later moet plaats vinden, of drie
-jaar later, als het alleen maar door een van de partijen gewenscht wordt. Dr. Schufeld
-(&#x201c;<span lang="en">Psychopathia Sexualis and Divorce</span>&#x201d;) stelt voor, dat een rechter van het echtscheidingsgerecht geheel alleen het verhoor
-zal leiden van ieder geval van een huwelijksoneenigheid, terwijl de man en de vrouw
-direct voor hem verschijnen, zonder advocaat; wèl, zoo noodig, met hun getuigen; als
-medische deskundigen vereischt werden, dan moest de rechter alleen de macht hebben
-om ze op te roepen.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Als wij bedenken, dat het lange uitstellen van het aannemen van een zoo rechtvaardige
-en natuurlijke basis van echtscheiding berust op de kunstmatige spanning, die geschapen
-wordt door den druk van de doode hand van de canonieke wet&#x2014;een spanning, die uitsluitend
-beperkt is tot het Christendom&#x2014;dan mogen we ook erkennen, dat met het verdwijnen van
-die spanning de juiste en natuurlijke orde in deze verhouding des te sneller zal terugkomen,
-omdat het zoo lang geduurd heeft, eer die verlossing kwam. &#x201c;De Natuur verafschuwt
-een ledig nergens zoozeer als in het huwelijk&#x201d;, merkt Ellen Key op in de taal van
-verouderde physieke beeldspraak; het ledig zal zich op de eene of andere wijze vullen,
-en als het zich niet kan vullen op een natuurlijke en ordelijke wijze, dan zal het
-zich vullen op onnatuurlijke en onordelijke wijze. Het is de zaak van de maatschappij
-er op te letten, dat geen wetten aan het instellen van een natuurlijke orde in den
-weg staan.
-</p>
-<p>Hervorming op een verstandige basis is moeilijk gemaakt doordat ongelukkigerwijze
-het denkbeeld van misdaad behouden is gebleven. Met de tradities van de canonisten
-nog in ons hoofd, hebben wij onszelf op de eene of andere wijze ervan overtuigd, <span class="pagenum">[<a id="pb424" href="#pb424">424</a>]</span>dat er geen echtscheiding kan wezen, tenzij er een misdadiger is, een werkelijk ernstige
-misdadiger, die, als hij kreeg wat hij verdiende, opgesloten en tot schande gebracht
-moest worden. Maar in de huwelijksverhouding is er, evenals in alle andere verhoudingen,
-maar een zeer klein aantal gevallen, waarin de eene partij tegenover de andere staat
-als misdadiger of zelfs als aanklager. Dit blijkt dikwijls duidelijk in de eerste
-stadiën van huwelijksverwijdering. Maar het blijft waar tot het eind toe. De vrouw
-begaat echtbreuk en de man neemt als een zaak, die van zelf spreekt, de positie in
-van aanklager. Maar wij vragen niet, hoe het komt, dat hij niet zóo haar liefde gewonnen
-heeft, dat echtbreuk van haar kant buiten kwestie is; zulk een navraag zou dikwijls
-tot de conclusie voeren, dat de werkelijke beklaagde de man is. En ook, als de man
-beschuldigd wordt van brutale wreedheid, dan draagt de wet geen zorg te onderzoeken
-of door het aanbrengen van minder brutale, maar niet minder scherpe wonden, de vrouw
-ook niet tot beklaagde behoorde gemaakt te worden. Er zijn enkele weinige gevallen,
-waarin de verhouding van aanklager en gedaagde niet een volkomen valsche en kunstmatige
-verhouding is, een immoreele, wettelijke fictie. In de meeste gevallen moesten, als
-de waarheid geheel bekend was, man en vrouw samen voor het echtscheidingsgerecht verschijnen
-en verklaren: &#x201c;Wij hebben beiden ongelijk: wij zijn niet in staat geweest onze verplichtingen
-jegens elkander na te komen; wij hebben ons vergist, toen wij elkander kozen&#x201d;. De
-lange verslagen over de zaak in openbare behandeling, de wederzijdsche verwijten,
-de detectives, de dienstmeisjes en andere getuigen, het verfoeilijk navraag doen naar
-intieme geheimen&#x2014;al deze dingen, die geen noodzakelijkheid ooit zou kunnen rechtvaardigen,
-zijn volkomen onnoodig.
-</p>
-<p>Er wordt door sommigen gezegd, dat een man, als er geen beletsels bestonden tegen
-de echtscheiding, achtereenvolgens zou kunnen trouwen met een half dozijn vrouwen.
-Deze naïeve of onwetende personen schijnen niet te beseffen, dat zelfs als het huwelijk
-absoluut onverbreekbaar is, een man sexueele betrekkingen kan onderhouden met een
-half dozijn vrouwen, niet alleen na elkaar, maar als hij dat wil, tegelijkertijd;
-en dat hij dat ook dikwijls doet. Er is echter dit belangrijke verschil, dat in het
-eene geval, de man door de wet wordt aangemoedigd om te meenen, dat hij maar een van
-die zes vrouwen behoeft te behandelen met iets dat lijkt op rechtvaardigheid en menschelijkheid;
-in het andere geval dringt de wet er op aan, dat hij zijn verplichtingen zal nakomen
-jegens al de zes vrouwen. Het is een zeer belangrijk onderscheid, en er behoorde geen
-kwestie over te zijn, welke staat van zaken moreel is en welke immoreel. Het is geen
-zaak, die den staat aangaat, te onderzoeken met hoeveel personen een man of een vrouw
-sexueele betrekkingen wenscht te onderhouden; het is <span class="pagenum">[<a id="pb425" href="#pb425">425</a>]</span>een persoonlijke zaak, die wel invloed kan hebben op hun eigen fijnere geestelijke
-ontwikkeling, maar waarvan het voor den staat onbeschaamd is er binnen te gluren.
-Het is echter de zaak van den staat, in het gemeenschappelijk belang en in dat van
-zijn leden, er op te letten, dat er geen onrechtvaardige dingen gedaan worden.
-</p>
-<p>Maar hoe met de kinderen? Dat is noodzakelijk een zeer belangrijke kwestie. De kwestie
-van de bepalingen, die voor de kinderen gemaakt worden in gevallen van echtscheiding
-is er altijd een, waaraan de staat zijn volle aandacht moet wijden, want alleen als
-er kinderen zijn heeft de staat eenig werkelijk belang bij de zaak.
-</p>
-<p>Er was een tijd, toen er zelfs door sommigen verondersteld werd dat het bestaan van
-kinderen een ernstig argument was tègen het bevorderen van de echtscheiding. Nu wordt
-algemeen een redelijker standpunt ingenomen. Er wordt in de eerste plaats erkend,
-dat een zeer groot aantal paren, die echtscheiding zoeken, geen kinderen hebben. In
-Engeland is de verhouding ongeveer veertig percent; in sommige andere landen is ze
-ongetwijfeld nog grooter. Maar zelfs als er kinderen zijn, dan kan niemand, die zich
-duidelijk voor oogen stelt hoe de toestanden zijn in families, waar de ouders gescheiden
-moesten wezen, maar het niet zijn, eenigen twijfel hebben of die toestanden zijn buitengewoon
-slecht voor de kinderen. De spanning tusschen de ouders neemt energie in beslag, die
-gewijd moest zijn aan de kinderen. Het zien van het verdriet of de twisten van hun
-ouders werkt demoraliseerend op de kinderen en is gewoonlijk fnuikend voor hun respect
-voor hen. Op zijn best is het hinderlijk bedroevend voor de kinderen. Een van de ouders,
-maar dan tot werkzaamheid instaat, is veel beter voor een kind, dan twee ouders, die
-niet tot werkzaamheid in staat zijn. Twee menschen, die samen in oneenigheid leven&#x2014;de
-eene van hen, zooals niet zelden het geval is, abnormaal of zenuwziek&#x2014;zijn niet geschikt
-om ouders te worden, en ook niet in den besten toestand voor de voortplanting. Het
-is daarom niet alleen een daad van rechtvaardigheid jegens het individu, maar een
-maatregel, door de belangen van den staat geëischt, dat geen nieuwe burgers in de
-gemeenschap gebracht zullen worden door zulke gebrekkige kanalen<a class="noteref" id="xd29e10353src" href="#xd29e10353">42</a>. Uit dit gezichtspunt zijn al de belangen van den staat aan de zijde van vergemakkelijking
-van de echtscheiding.
-</p>
-<p>Er is ten slotte nog een argument, dat dikwijls opgeworpen wordt tegen het vergemakkelijken
-van de echtscheiding. Het huwelijk, <span class="pagenum">[<a id="pb426" href="#pb426">426</a>]</span>zegt men, is er ter bescherming van de vrouwen; maak de echtscheiding gemakkelijker
-en de vrouwen zullen van die bescherming beroofd worden. Klaarblijkelijk houdt dit
-argument geen steek bij echtscheiding met wederzijdsch goedvinden. Zeker is het noodzakelijk,
-dat echtscheiding alleen zal worden tot stand gebracht onder omstandigheden, die in
-ieder individueel geval de goedkeuring van de wet hebben verkregen, als rechtvaardig.
-Maar men moet zich altijd herinneren, dat het essentieele feit van het huwelijk niet
-van nature is, en nooit kunstmatig moet gemaakt worden, tot een economische kwestie.
-Het is mogelijk&#x2014;dat is een kwestie, die de maatschappij zal hebben te overwegen&#x2014;dat
-een vrouw betaald zal worden omdat ze moeder is, op grond dat zij nieuwe burgers opvoedt
-voor den staat. Maar noch de staat, noch haar man, noch iemand anders behoorde haar
-te betalen voor het uitoefenen van haar huwelijksrechten. Het feit, dat zulk een argument
-te berde kan gebracht worden toont aan, hoe ver we nog verwijderd zijn van de gezonde
-biologische houding jegens de sexueele verhoudingen. Even ongezond is de meening,
-dat de maagdelijke bruid aan haar man met het huwelijk een belangrijk kapitaal meebrengt,
-dat verbruikt wordt bij de eerste daad van verkeer, en dat nooit weer terug gekregen
-kan worden. Dat is een denkbeeld, dat is blijven voortbestaan in de beschaving, maar
-dat tot de barbaarschheid en niet tot de beschaving behoort. Voor zoover het eenige
-waarde heeft, ligt het binnen de sfeer van erotische perversiteit, die niet in overweging
-kan gebracht worden bij het schatten van moreele waarden. Voor de meeste mannen heeft
-echter in ieder geval, of zij het weten of niet, de vrouw, die ingewijd is in de geheimen
-van de liefde, een hoogere erotische waarde dan de maagd, en men behoeft zich op dezen
-grond geen zorg te maken voor de vrouw, die haar maagdelijkheid verloren heeft. Het
-is waarschijnlijk een feit van beteekenis, dat deze ongerustheid over de bescherming
-van de vrouwen door de beperking op de echtscheiding voornamelijk te berde gebracht
-wordt door mannen en niet door vrouwen zelf. Een vrouw wordt bij het huwelijk door
-de maatschappij en de wet beroofd van haar eigen naam. Zij is tot zeer kort geleden
-verstoken geweest van haar recht op haar eigen verdienste. Zij mist de meest intieme
-rechten op haar eigen persoon. Zij wordt, onder bepaalde omstandigheden, van haar
-eigen kind beroofd, zelfs als zij er niets verkeerds tegen gedaan heeft. Het behoeft
-misschien nauwelijks verwondering te wekken, dat zij niet bijzonder geneigd is de
-bescherming te waardeeren, die haar gegeven wordt door haar het recht te onthouden
-zich van haar man te laten scheiden. &#x201c;O, neen, geen bescherming!&#x201d; heeft een schitterende
-Fransche schrijfster geschreven. &#x201c;We zijn lang genoeg beschermd geworden. De eenige
-bescherming, die men aan vrouwen kan geven is dat men ophoudt haar te <span class="pagenum">[<a id="pb427" href="#pb427">427</a>]</span>beschermen&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e10365src" href="#xd29e10365">43</a>. Het schijnt wel een feit te zijn, dat de echtscheidingsbeweging zich over het geheel
-ontwikkelt, mèt die ontwikkeling van de moreele verantwoordelijkheid van de vrouw,
-die in het vorige hoofdstuk is nagegaan; en waar de echtscheiding het vrijste is,
-daar nemen de vrouwen de hoogste positie in.
-</p>
-<p>Als we den aard en de richting van de moderne echtscheidingsbeweging in het oog vatten,
-merken we duidelijk op, dat de eindneiging van die beweging is, zichzelf uit te wisschen.
-</p>
-<p>Hoe noodzakelijk het echtscheidingsgerechtshof geweest is als onvermijdelijk gevolg
-van een onmogelijke kerkelijke opvatting van het huwelijk, nú is er geen instelling,
-die leelijker, en meer vreemd aan de instinctieve gevoelens, door een mooie beschaving
-voortgebracht, en meer tegenovergesteld aan de waardigheid van de vrouwelijkheid is<a class="noteref" id="xd29e10375src" href="#xd29e10375">44</a>. Het verdwijnen van deze instelling en het ontstaan in plaats daarvan van persoonlijke
-bepalingen, een soort contracten, vooral als er kinderen zijn om onder wettig en zoo
-noodig rechterlijk toezicht voor te zorgen, is, en is altijd geweest, het natuurlijk
-resultaat van het bereiken van een eenigszins hoog stadium van beschaving. Het echtscheidingsgerecht
-is niets dan een phase geweest in de geschiedenis van het moderne huwelijk, en een
-phase, die werkelijk stuitend is geweest voor allen, die het aanging. Men behoeft
-haar eindelijk verdwijnen met niets anders dan tevredenheid te beschouwen. Ze was
-alleen maar het gevolg van een kunstmatige opvatting van het huwelijk. We moeten nu
-tot de beschouwing van die opvatting terugkeeren.
-</p>
-<p>We hebben gezien, dat, toen de Katholieke ontwikkeling van de oeroude opvatting van
-het huwelijk als een sacrament, langzaam gevormd en weer versteend door de vernuftigheid
-van de Canonisten, ten slotte in naam onttroond, maar niet vernietigd werd door de
-beweging, die met de Hervorming samenging, ze vervangen werd <span class="pagenum">[<a id="pb428" href="#pb428">428</a>]</span>door de opvatting van het huwelijk als een contract. Deze opvatting als contract vindt
-nog heden een grooten aanhang onder ons.
-</p>
-<p>Er moeten altijd implicite of explicite contractselementen zijn in een huwelijk; dat
-werd zelfs duidelijk erkend door de Canonisten. Maar als we het huwelijk als een contract
-behandelen, en als niets dan een contract, dan moeten we inzien, dat we een zeer eigenaardigen
-vorm van contract ingesteld hebben, een, dat niet zooals andere contracten, verbroken
-kan worden op verzoek van de partijen, die het gesloten hebben, maar dat alleen ontbonden
-kan worden als een soort van straf voor misdrijf eer dan als de zelf gewilde vernietiging
-van een verbond<a class="noteref" id="xd29e10384src" href="#xd29e10384">45</a>. Toen de Protestantsche Hervormers beslag legden op het denkbeeld van het huwelijk
-als contract, werden ze niet geïnfluenceerd door eenige met redenen omkleede ontleding
-van de eigenaardigheden van een contract; zij wenschten alleen maar een aannemelijken
-grond te vinden, zooals die reeds zelfs door de Canonisten was aangenomen, om bepaalde
-zijden van de huwelijksvereeniging te bemantelen, waarop zij zouden kunnen verklaren,
-dat het huwelijk een wereldlijke en niet een kerkelijke zaak is, een burgerlijke band
-en niet een sacramenteel proces<a class="noteref" id="xd29e10389src" href="#xd29e10389">46</a>.
-</p>
-<p>Zooals zooveel in den Protestantschen opstand, lag de kracht van deze houding in het
-feit, dat ze een protest was, dat aan zijn negatieve zijde gebaseerd was op verstandige
-en natuurlijke gronden. Maar terwijl het Protestantisme gelijk had in zijn poging&#x2014;want
-het was alleen maar een poging&#x2014;om het gezag van de canonieke wet niet te erkennen,
-was die poging aan den positieven kant volkomen onbevredigd. Feitelijk is het huwelijk
-nooit een werkelijk contract geweest en evenmin is er ooit een poging gedaan om het
-in een werkelijk contract te veranderen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Verschillende schrijvers hebben het huwelijk behandeld als een werkelijk contract
-of beweerd, dat het veranderd moest worden in een werkelijk contract. Mevr. Caird
-bijvoorbeeld (&#x201c;<span lang="en">The Morality of Marriage</span>&#x201d;, <i lang="en">Fortnightly Review</i>, 1890) meent, dat, als het huwelijk werkelijk een contract wordt, &#x201c;een paar hun overeenkomst
-moeten opstellen, of die taak opdragen aan hun vrienden, zooals nu gewoonlijk gedaan
-wordt met huwelijksvoorwaarden. Zij komen overeen om zoo of zoo te leven, en maken
-zekere bepalingen binnen de grenzen van het wetboek&#x201d;. De staat, zegt zij, moest echter
-een tusschentijd eischen tusschen de aankondiging van de echtscheiding en de echtscheiding
-zelf, als die nog gewenscht wordt, nadat deze tusschentijd verstreken is. Evenzoo
-dringt in de Vereenigde Staten Dr. Shufeldt (&#x201c;<span lang="en">Needed Revision of the Laws of Marriage and Divorce</span>&#x201d;, <i lang="en">Medico-Legal Journal</i>, Dec. 1897) er op aan, dat het huwelijk <span class="pagenum">[<a id="pb429" href="#pb429">429</a>]</span>geheel in handen moet gesteld worden van de rechtsgeleerden en &#x201c;gemaakt tot een burgerlijk
-contract, uitvoerig in bijzonderheden, en termen bepalende voor echtscheiding, in
-geval een ontbinding van het contract later vereischt wordt&#x201d;. Hij voegt er bij, dat
-medische attesten van vrij zijn van geërfde of verkregen ziekte moesten geëischt worden,
-en dat ook behoorlijk geregelde proefhuwelijken behoorden ingesteld te worden.
-</p>
-<p>In Frankrijk was een afgevaardigde van de Kamer er in 1891 zoo van overtuigd, dat
-het huwelijk een contract is, evenals ieder ander contract, dat hij verklaarde dat
-&#x201c;muziek te maken bij het voltrekken van een huwelijk even belachelijk is als het zijn
-zou om een tenor te laten komen bij een notaris om den verkoop te vieren van brandhout&#x201d;.
-Hij dacht er heel anders over dan Pepys, die, een paar eeuwen vroeger even verontwaardigd
-geweest was over de afwezigheid van muziek bij een bruiloft, hetgeen, naar hij zeide,
-deze deed gelijken op het paren van een paar honden.
-</p>
-<p>Een veel voorkomende eisch van hen, die er op aandringen, dat het huwelijk moet beschouwd
-worden als een contract, is het huwelijk aangegaan voor den tijd van eenige jaren.
-Er konden in het oude Japan huwelijken aangegaan worden voor den tijd van vijf jaar
-of minder, en men zegt, dat zij aan het einde van dien tijd bijna nooit ontbonden
-werden. Goethe laschte in zijn <i lang="de"><span class="corr" id="xd29e10417" title="Bron: Wahlverwantschaften">Wahlverwandtschaften</span></i> (deel I, hoofdstuk X) als bijomstandigheid een voorstel in om huwelijken aan te gaan
-voor den tijd van vijf jaar, en hechtte veel waarde aan het verlengen van het huwelijk
-na dien tijd zonder uiterlijken dwang. (Bloch meent, dat Goethe waarschijnlijk gehoord
-had van de Japansche gewoonte, <i lang="en">Sexual Life of Our Time</i>, p. 241). Ook Professor E.&nbsp;D. Cope (&#x201c;<span lang="en">The Marriage Problem</span>&#x201d;, <i lang="en">Open Court</i>, Nov. 15 en 22, 1888), raadde, om het huwelijk uit de sfeer van de caprice te verwijderen
-en een volledigen en behoorlijken proeftijd toe te staan, aan &#x201c;een systeem van burgerlijke
-huwelijkscontracten, die over een bepaalden tijd zullen loopen. Deze contracten moesten
-van dezelfde waarde zijn en dezelfde uitwerking hebben als het bestaande huwelijkscontract.
-De tijdgrenzen behoorden snel toe te nemen, om te voorkomen dat vrouwen van rijper
-jaren zonder steun zouden zijn. Het eerste contract zou niet korter moeten duren dan
-vijf jaar, om ruimschoots gelegenheid te geven tot kennismaking en tot het oplossen
-van tijdelijke oneenigheden&#x201d;. Dit eerste contract, meende Cope, moest geëindigd kunnen
-worden op wensch van een der twee partijen; het tweede contract, voor tien of vijftien
-jaar, moest alleen geëindigd kunnen worden op den wensch van beide partijen, en het
-derde zou duurzaam moeten zijn en onontbindbaar. Ook George Meredith, de bekende romanschrijver,
-heeft in veel later tijd den wensch uitgesproken, dat huwelijken zouden worden aangegaan
-voor den tijd van een zeker aantal jaren.
-</p>
-<p>Het kan echter niet gezegd worden, dat huwelijken voor den tijd van een zeker aantal
-jaren een zeer bevredigende oplossing bieden voor de moeilijkheden, die zich tegenwoordig
-voordoen. Zij zullen niet aanbevelenswaardig toeschijnen aan jonge menschen, die van
-elkaar houden, en die meenen, dat hun liefde eeuwig zal duren, en ook is er, zoolang
-de vereeniging bevredigend blijkt te zijn, geen noodzakelijkheid om het storende denkbeeld
-van een wettig einde van het contract in te voeren. Aan den anderen kant is het, als
-de vereeniging ongelukkig blijkt te zijn, niet verstandig, aan te dringen op de voortzetting,
-tien of zelfs maar vijf jaar lang van een ledigen vorm, die niet overeenkomt met een
-werkelijke huwelijksvereeniging. Zelfs als het huwelijk op de meest prozaïsche basis
-wordt geplaatst van contract, is het een vergissing en zelfs een onmogelijkheid, om
-van tevoren den duur ervan te bepalen. Het systeem van het van te voren vaststellen
-van den duur van het huwelijk voor een tijd van eenige jaren berust op precies hetzelfde
-principe als het systeem om het van te voren voor het leven vast te stellen. Hetzelfde
-bezwaar er tegen is van kracht, nl. dat het niet is overeen te brengen met eenige,
-het leven rakende verhouding. Naarmate de eisch van levende werkelijkheid in de maatschappelijke
-verhoudingen aangroeit, wordt dit feit meer en meer gevoeld. <span class="pagenum">[<a id="pb430" href="#pb430">430</a>]</span>Wij zien precies dezelfde verandering bij het systeem van het opleggen van vooraf
-bepaalde vonnissen voor gevangenisstraf voor misdadigers. Het zenden van een man naar
-de gevangenis voor vijf jaar of voor het leven, zonder in het minst te denken aan
-het onbekende probleem van de op het leven inwerkende reactie van de gevangenisstraf
-op den man&#x2014;een reactie, die verschillend zal zijn in ieder individueel geval&#x2014;begint
-langzamerhand beschouwd te worden als een absurditeit.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Als het huwelijk werkelijk op de basis van een contract geplaatst werd, dan zou dat
-contract niet alleen geëindigd kunnen worden, zoodra de twee personen, die het gesloten
-hebben, het wenschten, zonder dat er eenige kwestie van misdadigheid ter sprake kwam,
-maar die partijen zouden bij het begin zelf de voorwaarden bepalen, die het contract
-zouden regelen. Maar niets kan meer ongelijk zijn aan ons werkelijke huwelijk. Der
-twee partijen wordt verzocht elkaar aan te nemen als man en vrouw; er wordt hun niet
-gevraagd om een contract te maken; er wordt hun niet eens gezegd dat, hoe weinig ze
-het ook mogen weten, zij in werkelijkheid een zeer gecompliceerd en uitgewerkt contract
-hebben gesloten, een contract, dat opgesteld is naar regels, die, voor het grootste
-gedeelte gemaakt werden twee duizend jaar voordat zij geboren waren. Als zij de wet
-niet bestudeerd hebben, weten zij ook in het geheel niet, dat dit contract paragrafen
-bevat, die onder sommige omstandigheden fataal kunnen zijn voor een van beide partijen.
-Alles wat er gebeurt is, dat een jong paar, misschien maar weinig meer dan kinderen,
-voor het oogenblik verblind door hun gevoel, voor den geestelijke of den ambtenaar
-van den burgerlijken stand verschijnt, om zich voor het leven te binden, terwijl ze
-niets van de wereld weten en bijna niet meer van elkaar, terwijl ze niets weten van
-de huwelijkswetten, soms zelfs niet eens dat er huwelijkswetten zijn, en terwijl ze
-zich nooit klaar voor oogen gesteld hebben, dat&#x2014;zooals naar waarheid gezegd is&#x2014;van
-de plaats, die zij onder een guirlande van bloemen betreden, er aan deze zijde van
-het graf geen andere uitgang is dan door het valluik van een riool<a class="noteref" id="xd29e10436src" href="#xd29e10436">47</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Als een vrouw trouwt, geeft zij het recht op haar eigen persoonlijkheid op. Zoo kan,
-volgens de Engelsche wet, een man &#x201c;niet schuldig zijn aan verkrachting van zijn wettige
-vrouw&#x201d;. Stephen, die in de eerste uitgave van zijn <i lang="en">Digest of Criminal Law</i>, meende, dat een man onder sommige omstandigheden veroordeeld kon worden wegens verkrachting
-van zijn vrouw, heeft die opinie teruggenomen. Een man kan een prostituée verkrachten,
-maar hij kan zijn vrouw niet verkrachten<span class="corr" id="xd29e10448" title="Bron: ,">.</span> Als zij eens haar toestemming gegeven heeft tot sexueelen omgang door de daad van
-het huwen met een man, dan heeft ze die voorgoed gegeven, welke nieuwe omstandigheden
-zich ook mogen voordoen, en hij behoeft haar toestemming niet te vragen voor sexueelen
-omgang, zelfs niet als hij weet, dat hij lijdende is aan venerische ziekte (zie b.v.,
-een artikel over &#x201c;<span lang="en">Sex Bias</span>&#x201d;, <i lang="en">Westminster Review</i>, Maart 1886).
-<span class="pagenum">[<a id="pb431" href="#pb431">431</a>]</span></p>
-<p>De plicht van een vrouw om aan haar man &#x201c;huwelijksrechten&#x201d; toe te staan is een andere
-kant van haar wettelijke onderwerping aan hem. Zelfs in de negentiende eeuw werd een
-dame van goede familie uit Suffolk in de Ipswich gevangenis vele jaren lang gevangen
-gehouden tot haar dood en gevoed met water en brood, hoewel ze aan verschillende ziekten
-leed, alleen omdat ze niet wilde gevolg geven aan een vonnis, dat eischte, dat zij
-haar man huwelijksplichten zou bewijzen. Ongetwijfeld is de moderne neiging, hoewel
-ze maar langzaam voortschrijdt, tégen het toepassen van dwang op den man of de vrouw,
-om &#x201c;huwelijksrechten&#x201d; te verleenen; en sedert het geval Jackson is het in Engeland
-voor een man niet mogelijk zijn vrouw met geweld te dwingen om met hem te leven. Deze
-neiging is nog meer uitgesproken in de Vereenigde Staten; zoo besliste het hoogste
-gerechtshof in <span class="corr" id="xd29e10460" title="Bron: Jowa">Iowa</span>, eenige jaren geleden, dat buitensporig eischen van coïtus wreedheid vormde in een
-mate, die echtscheiding rechtvaardigde (J.&nbsp;G. Kiernan, <i lang="en">Alienist and Neurologist</i>, Nov. 1906, p. 466).
-</p>
-<p>Het geringe eigendomsrecht van de vrouw over haar persoon is niet beperkt tot de sexueele
-sfeer, maar strekt zich zelfs uit over haar recht op het leven. In Engeland beging
-een vrouw vroeger, als ze haar man doodde, de zeer ernstige misdaad van &#x201c;<span lang="fr">petit treason</span>&#x201d; en nog heden noemt men die misdaad moord. Maar, als een man zijn vrouw doodt en
-in staat is haar echtbreuk te bewijzen en zijn jaloezie, dan pleegt hij alleen maar
-manslag. (In Frankrijk, waar jaloezie met buitengewone toegevendheid beschouwd wordt,
-wordt zelfs een vrouw, die haar man gedood heeft, dikwijls vrijgesproken).
-</p>
-<p>Men moet echter niet meenen, dat al de wettelijke ongelijkheden, die het huwelijk
-met zich brengt, ten gunste van den man zijn. Een groot aantal onbillijkheden worden
-ook den man aangedaan. De man, bijvoorbeeld, is wettig verantwoordelijk voor de lasteringen,
-die zijn vrouw zegt, en hij is wettelijk ook verantwoordelijk voor het bedrog, dat
-zij pleegt, zelfs als zij afgezonderd van hem leeft. (Dit werd, bijvoorbeeld, gemeend
-door een Engelschen rechter in 1909; &#x201c;hij kon alleen zeggen, dat het hem speet, want
-het scheen een moeilijk geval. Maar zoo was de wet&#x201d;). Belfort Bax heeft vooral in
-den laatsten tijd den nadruk gelegd op de moeilijkheden, door de Engelsche wet op
-zulke wijzen als deze, opgelegd. Er kan geen twijfel aan zijn, dat het huwelijk, zooals
-het tegenwoordig is ingericht, ernstige nadeelen meebrengt voor den man zoowel als
-voor de vrouw.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het huwelijk is dus, niet alleen geen contract in den waren zin<a class="noteref" id="xd29e10475src" href="#xd29e10475">48</a>, maar in den eenigen zin, waarin het een contract is, is het een contract van een
-buitengewoon slechte soort. Toen de Canonisten de oude opvatting van het huwelijk
-als een koopcontract vervingen door hun sacramenteele huwelijk, bewerkten zij in vele
-opzichten een werkelijke vooruitgang, en de terugkeer tot het denkbeeld van een contract
-blijkt, zoodra de tijdelijke waarde ervan als een protest opgehouden heeft, geheel
-buiten harmonie te zijn met ons tegenwoordig stadium van beschaving. Het werd weer
-in het leven geroepen in de dagen, vóór de opstand tegen de <span class="pagenum">[<a id="pb432" href="#pb432">432</a>]</span>slavernij begonnen was. Persoonlijke contracten zijn niet in harmonie met onze moderne
-beschaving en onze denkbeelden over individueele vrijheid. Een man kan zich niet meer
-door een contract als slaaf binden, of zijn vrouw verkoopen. Toch behoort het huwelijk,
-als contract beschouwd, tot precies dezelfde klasse als deze handelingen<a class="noteref" id="xd29e10486src" href="#xd29e10486">49</a>. In ieder hoog stadium van beschaving wordt dit feit duidelijk erkend, en jonge paren
-mogen zich niet eens onvoorwaardelijk door contracten aan het huwelijk binden. Wij
-zien dit, bijvoorbeeld, in de wijze wetgeving van de Romeinen. Zelfs onder de Christelijke
-keizers werd dit gezonde principe gehandhaafd en de wetgever Paulus schreef<a class="noteref" id="xd29e10490src" href="#xd29e10490">50</a>: &#x201c;Het huwelijk was zoo vrij, volgens de oude opvatting, dat zelfs overeenkomsten
-tusschen de partijen om niet van elkaar te scheiden geen geldigheid konden hebben&#x201d;.
-Voor zoover het wezen van de huwelijksverhoudingen en niet eenige bijkomstige omstandigheid
-tot een contract gemaakt wordt, is het een contract van een soort waartoe de twee
-partijen, die het aangaat, niet bevoegd zijn om het aan te gaan. Biologisch en psychologisch
-kan het niet geldig zijn en met den groei van de beschaving heeft men het uitdrukkelijk
-voor ongeldig verklaard.
-</p>
-<p>Want, er kan geen twijfel aan zijn, het intieme en essentieele feit van het huwelijk&#x2014;de
-verhouding van sexueele gemeenschap&#x2014;is geen contract en kan dat ook niet zijn. Het
-is niet een contract, maar een feit; het kan niet bewerkt worden alleen door een daad
-van den wil aan de zijde van de partijen, die het aangaan; het kan niet in stand gehouden
-worden alleen door een daad van den wil. Zulk een contract te willen, is het opvoeren
-van een erger dan zedelooze klucht. Zeker zijn vele van de omstandigheden van het
-huwelijk met recht het onderwerp van een contract, dat vrijwillig en met opzet aangegaan
-moet worden door de partijen. Maar het wezenlijke feit van het huwelijk&#x2014;een liefde,
-sterk genoeg om de meest intieme van alle verhoudingen mogelijk en wenschelijk te
-maken een onbepaald aantal jaren door&#x2014;dat kan niet gemaakt worden tot het onderwerp
-van een contract. Zoowel uit physiek oogpunt, als uit psychisch oogpunt kan met geen
-mogelijkheid een bindend contract gemaakt worden&#x2014;en als een contract niet bindend
-is, dan is het waardeloos. En het maken van zulke pseudo-contracten over de toekomst
-van een huwelijk, vóór er zelfs is vastgesteld of het huwelijk wel ooit een feit kan
-worden, is niet alleen onmogelijk, het is belachelijk.
-</p>
-<p>Het is natuurlijk waar, dat deze onmogelijkheid, deze belachelijkheid nooit zichtbaar
-zijn voor de partijen, die het contract maken. Zij hebben op de zaak toegepast àl
-de zeer beperkte <span class="pagenum">[<a id="pb433" href="#pb433">433</a>]</span>proeven, die hun door de conventie zijn toegestaan, en de bevredigende resultaten
-van deze proeven, te zamen met het bewustzijn, dat zij een enorme en schijnbaar onuitputtelijke
-bron van liefde bezitten, schijnt hun toe voldoende te zijn tot het nakomen van het
-contract het geheele leven door, zoo niet in eeuwigheid.
-</p>
-<p>Als kind van zeven jaar bevond ik mij op een half-tropisch eiland van de Stille Zuidzee,
-dat uit het binnenland van vruchten voorzien werd, vooral van druiven; een donkerkleurige
-vrouw van de markt bood dagelijks aan den kleinen Engelschman een groote tros druiven
-aan. Maar er kwam een dag, waarop de aangeboden tros beslist geweigerd werd; de overdaad
-van druiven had een reactie teweeg gebracht van walging. Een tijdsverloop van bijna
-veertig jaren was noodig om den tegenzin tegen druiven, aldus opgedaan, weer kwijt
-te raken. Toch kan er geen twijfel aan bestaan, dat, als men, aan dien jongen op den
-leeftijd van zes jaar had gevraagd om een contract te teekenen, dat hem er toe zou
-binden om iederen dag druiven aan te nemen, om ze altijd bij zich te houden, en er
-iederen dag van te genieten, dat hij dan dat contract even vroolijk geteekend zou
-hebben als een stralende bruidegom of zedige bruid het register in de kerkekamer teekent.
-Maar is het gemakkelijker aan een man of vrouw, met onbekende hoedanigheden, die veranderen
-of ontaarden kunnen, en met een onnoemelijk aantal geschiktheden om kwellingen op
-te leggen of walging op te wekken, gebonden te zijn, dan aan een heerlijke vrucht?
-Nog geen der landen van de wereld, waarin de subtiele invloed van de canonieke wet
-van het Christendom zich nog doet voelen, heeft de algemeene waarheid begrepen, die
-binnen de praktische ondervinding ligt van een kind van zeven jaar<a class="noteref" id="xd29e10502src" href="#xd29e10502">51</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het denkbeeld, dat zulk een verhouding als die van het huwelijk op een zoo zwakke
-basis kan berusten als een van tevoren opgesteld contract, is natuurlijk nooit in
-ruimen kring in zijn uitersten vorm van kracht geweest en was in vele deelen van de
-wereld volkomen onbekend. De Romeinen verwierpen het, zooals we weten, in duidelijke
-woorden, en erkenden zelfs op een tamelijk vroeg tijdstip de wettigheid van het huwelijk
-door <i>usus</i>, waarmee ze inderdaad verklaarden, dat het huwelijk een feit moet zijn en niet alleen
-maar een vorm zonder inhoud. Er is een vèrverspreide wettelijke neiging geweest, vooral
-waar de tradities van de Romeinsche wet eenigen invloed hebben behouden, om de cohabitatie
-van het huwelijk te beschouwen als het wezenlijke feit van de verhouding. Het was
-een oude regel zelfs in de Katholieke kerk, dat het huwelijk aangenomen kon worden
-van de cohabitatie af (zie <i>b.v.</i> Zacchia, <i lang="la">Questionum Medico-legalium Opus</i>, uitgave van 1688, deel III, p. 234). Zelfs in Engeland behoort de cohabitatie reeds
-tot de dingen, die aangenomen worden ten gunste van het bestaan van een huwelijk (hoewel
-ze niet noodzakelijk op zich zelf beschouwd wordt als voldoende), mits de vrouw van
-<span class="pagenum">[<a id="pb434" href="#pb434">434</a>]</span>onbevlekt karakter is, en niet een gewone prostituée blijkt te zijn. (Nevill Geary,
-<i lang="en">The Law of Marriage</i>, hoofdst. III). Als echter, volgens de gerechtelijke uitspraak van Lord Watson in
-het geval Dysart Peerage, een man zijn maitres mee naar een hotel neemt of met haar
-naar een winkel van kindergoederen gaat en van haar spreekt als zijn vrouw, dan wordt
-er aangenomen, dat hij zoo handelt terwille van de zedelijkheid, en dit levert geen
-bewijs van een huwelijk. In Schotland wordt het huwelijk op veel losser gronden aangenomen
-dan in Engeland. Dit kan in verband gebracht worden met de diep-gewortelde gewoonte
-in Schotland van huwelijk door wederzijdsche toestemming. (Geary, <i>op. cit.</i>, hoofdst. XVIII; vergelijk Howard, <i lang="en">Matrimonial Institutions</i>, deel I, p. 316).
-</p>
-<p>In het geval Bredalbane (Campbell v. Campbell, 1867), hetgeen van groot belang was,
-omdat het ging om de opvolging van de uitgestrekte bezittingen van den Markies van
-Bredalbane, besliste het Huis der Lords, dat zelfs een connectie berustend op echtbreuk,
-een huwelijksverhouding kan worden als ze ophoudt echtbreuk te zijn, enkel door het
-feit van de toestemming der partijen, zooals die blijkt uit gewoonte en gerucht, zonder
-dat de noodzakelijkheid bestaat, dat het huwelijkskarakter van de connectie aangeduid
-wordt door een publieke daad, of dat het noodig is om den specialen tijd aan te wijzen,
-waarop deze toestemming gewisseld werd. Deze beslissing is bevestigd in het geval
-Dysart (Geary, <i>loc. cit.</i>; vergelijk C.&nbsp;G. Garrison, &#x201c;<span lang="en">Limits of Divorce</span>&#x201d;, <i lang="en">Contemporary Review</i>, <span class="corr" id="xd29e10539" title="Bron: Eeb">Feb.</span>, 1894). Evenzoo, naar beslist is door Rechter Kekewich in het geval Wagstaff 1907,
-moeten, als een man geld nalaat aan zijn &#x201c;weduwe&#x201d;, op voorwaarde, dat zij nooit weer
-trouwen zal, hoewel hij nooit met haar getrouwd geweest is, en hoewel ze wettelijk
-met een anderen man getrouwd is, de bedoelingen van den testamenteur nagekomen worden.
-Garrison zegt, in zijn bespreking van dit gezichtspunt van het wettig huwelijk (<i>loc. cit.</i>), met kracht, dat bij de Engelsche wet het huwelijk een feit is en niet een contract,
-en dat, waar &#x201c;een gedrag gekarakteriseerd door doel en duurzaamheid van samenleven&#x201d;
-bestaat, er wettelijk een huwelijk bestaat, en dat het huwelijk alleen maar <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>een naam is voor een bestaand feit&#x201d;.
-</p>
-<p>In de Vereenigde Staten bestaat ook het huwelijk &#x201c;door gewoonte en gerucht&#x201d; en het
-is in sommige staten zelfs bevestigd en uitgebreid door de wet (J.&nbsp;P. Bishop, <i lang="en">Commentaries</i>, deel I, hoofdst. XV)<span class="corr" title="Niet in bron">.</span> &#x201c;Hoe de vorm van de ceremonie ook zij, en zelfs als van iedere ceremonie afgezien
-werd&#x201d;, zeide rechter Cooley uit Michigan, in 1875 (in een uitspraak, die als gezaghebbend
-door de fæderale gerechtshoven aangenomen werd), &#x201c;als de partijen op dit oogenblik
-overeenkwamen om elkaar tot man en vrouw te nemen, en van dien tijd af onloochenbaar
-in die verhouding leefden, dan zou het bewijs van deze feiten voldoende zijn.&#x2026; Dit
-is de gevestigde leer geweest van de Amerikaansche gerechtshoven&#x201d;. (Howard, <i>op. cit.</i>, deel III, pp. 177 <i>et seq.</i> Drie en twintig staten sanctionneeren het huwelijk volgens het gewoonterecht, terwijl
-achttien iedere niet vormelijke overeenkomst verwerpen).
-</p>
-<p>Deze wettelijke erkenning door de hoogste rechterlijke autoriteiten, zoowel in Engeland
-als in de Vereenigde Staten, dat het huwelijk in zijn wezen een feit is, en dat geen
-bewijs van eenigen vorm van ceremonie vereischt wordt voor de meest volledige wettelijke
-erkenning van het huwelijk, brengt ontwijfelbaar zeer belangrijke verwikkelingen met
-zich mee. Het werd duidelijk, dat de hervorming van het huwelijk mogelijk is zelfs
-zonder verandering in de wet en dat fatsoenlijke sexueele verhoudingen, zelfs als
-ze aangegaan zijn zonder eenigen wettelijken vorm, reeds volle recht hebben op wettige
-erkenning en bescherming. Er zijn echter, we behoeven dit hier nauwelijks bij te voegen,
-andere overwegingen, die een hervorming langs dezen weg onvolkomen maken.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Zoo bestaat de neiging, dat met den groei van de beschaving het opvatten van het huwelijk
-als een contract meer en meer in discrediet geraakt. Aan den anderen kant wordt erkend,
-dat <span class="pagenum">[<a id="pb435" href="#pb435">435</a>]</span>persoonlijke contracten niet in harmonie zijn met onze algemeene en maatschappelijke
-houding, want, als wij het denkbeeld verwerpen, dat een menschelijk wezen zich bij
-contract mag verkoopen als slaaf, hoeveel te meer moeten we dan het denkbeeld verwerpen,
-dat menschen een contract zouden aangaan voor de nog intiemere verhouding van een
-getrouwd man of getrouwde vrouw; aan den anderen kant voelt men, dat het denkbeeld
-van van tevoren opgemaakte contracten in een zaak, waarover het individu zelf geen
-contrôle heeft, volkomen onwerkelijk is en als er strenge regels van billijkheid heerschen,
-noodzakelijk van geen waarde. Het is waar, dat er nog voortdurend schrijvers gevonden
-worden, die hun denkbeelden verkondigen over de plichten of de voorrechten, die vervat
-zijn in het &#x201c;contract&#x201d; van het huwelijk, en die de beteekenis van het woord &#x201c;contract&#x201d;
-in dezen zin niet meer analyseeren dan de Hervormers deden; maar men kan ternauwernood
-zeggen, dat deze schrijvers verder gekomen zijn dan het alphabet van het onderwerp,
-waarover ze leerstellingen verkondigen.
-</p>
-<p>Het overbrengen van het huwelijk van de Kerk naar den Staat, hetgeen wij in de landen,
-waar het &#x2019;t eerst voorkwam danken aan het Protestantisme, en in de Engelsch sprekende
-landen voornamelijk aan het Puritanisme, had, terwijl het een noodzakelijk stadium
-was, ongelukkig het gevolg, dat het de sexueele verhoudingen verwereldlijkte. Dat
-is te zeggen, dat het &#x2019;t verheven element in de liefde, dat in werkelijkheid het essentieele
-deel van zulke verhoudingen is, negeerde, en dat het alle aandacht concentreerde op
-die vormelijke en toevallige deelen van het huwelijk, die alleen op een strenge en
-nauwkeurige wijze behandeld kunnen worden, en die eigenlijk alleen het onderwerp kunnen
-vormen van contracten. De canonieke wet, hoe fantastisch en onmogelijk zij ook in
-vele van haar ontwikkelingen werd, drong tenminste aan op het natuurlijke en werkelijke
-feit van het huwelijk als bovenal een lichamelijke vereeniging, terwijl ze, terzelfder
-tijd dat huwelijk niet beschouwde als enkel een wereldlijk zakelijk contract, maar
-als een geheiligde en verheven functie, een goddelijk feit, en het symbool van het
-goddelijkste feit van de wereld. Tegenwoordig komen we terug tot de opvatting van
-de Canonisten over het huwelijk op een hooger en vrijer plan, wij komen terug tot
-de verheven beschouwing van de canonieke wet, terwijl we toch het individualisme behouden,
-hetwelk de Puriteinen ten onrechte meenden dat zij konden verkrijgen op de basis van
-verwereldlijking, terwijl wij verder erkennen, dat de geheele zaak behoort tot de
-persoonlijke sfeer van moreele verantwoordelijkheid. Zooals Hobhouse, toen hij de
-geschiedenis van de ontwikkeling der moderne huwelijks-opvatting naging, terecht gezegd
-heeft, het sacramenteele denkbeeld van het huwelijk is weer voor den dag <span class="pagenum">[<a id="pb436" href="#pb436">436</a>]</span>gekomen, maar op een hooger niveau; &#x201c;van een sacrament in den magischen zin is het
-een sacrament in den ethischen zin geworden&#x201d;. Zoo zullen wij komen, hoewel wij het
-wettelijk nog niet bereikt hebben, tot het huwelijk, gevormd en in stand gehouden
-door wederzijdsche toestemming, &#x201c;een vereeniging tusschen twee vrije en verantwoordelijke
-personen, waarbij de wettelijke rechten van beide verzekerd worden&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e10568src" href="#xd29e10568">52</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Sommigen meenen, dat men, als men het huwelijk beschouwt als een sacrament, dan ook
-noodzakelijk het oude Katholieke gezichtspunt moet aannemen, dat belichaamd is in
-de canonieke wet, dat het huwelijk onontbindbaar is. Dat is echter een vergissing.
-Zelfs de Canonisten hebben nooit een samenhangende en steekhoudende reden kunnen opgeven
-voor de onontbindbaarheid van het huwelijk; die zich met eenigen grond kon aanbevelen,
-terwijl Luther en Milton en Wilhelm von Humboldt, die den godsdienstigen en heiligen
-aard van de sexueele vereeniging staande hielden&#x2014;hoewel ze voorzichtig waren met het
-gebruiken van het woord &#x201c;sacrament&#x201d; met het oog op wat er in de kerk onder begrepen
-wordt&#x2014;wel verre van te meenen, dat de heiligheid ervan onontbindbaarheid in zich sloot,
-in den tegenovergestelden zin spraken. Dit gezichtspunt kan zelfs van zuiver Protestantsch
-standpunt verdedigd worden. &#x201c;Ik meen&#x201d;, zegt Mr. G.&nbsp;C. Maberly, &#x201c;dat de definitie van
-het <span lang="en">Prayer <a id="xd29e10581"></a>Book</span> van een sacrament &#x201c;als een uiterlijk en zichtbaar teeken van een innerlijke <a id="xd29e10584"></a>en geestelijke genade&#x201d;, algemeen aangenomen wordt. In het huwelijk zijn de wettige
-en physieke vereenigingen de uiterlijke en zichtbare teekenen, terwijl de innerlijke
-en geestelijke genade is de door God gegeven liefde, die maakt, dat de vereeniging
-van hart en ziel is: en juist omdat ik dit gezichtspunt over het huwelijk inneem,
-meen ik, dat de wettige en physieke vereeniging moest verbroken worden, telkens als
-de geestelijke vereeniging van onzelfzuchtige, goddelijke liefde en toegenegenheid
-opgehouden heeft te bestaan. Het schijnt mij toe, dat de sacramenteele beschouwing
-van het huwelijk ons dwingt te zeggen, dat zij, die de wettelijke en lichamelijke
-vereeniging voortzetten als de geestelijke vereeniging opgehouden heeft te bestaan,
-bezig zijn&#x2014;om nog eens uit het <span lang="en">Prayer Book</span> woorden aan te halen, die van toepassing zijn op hen, die het uiterlijke teeken nemen
-van een ander sacrament, als de innerlijke en geestelijke genade niet aanwezig is&#x2014;&#x201c;hun
-eigen verdoemenis te eten&#x201d;.<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span></p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Als we van het standpunt, dat we nu bereikt hebben, terugzien op de echtscheidingskwestie,
-dan zien we, naarmate de moderne wijzen van beschouwing van de moderne huwelijksverhoudingen
-duidelijker door de gemeenschap beginnen erkend te worden, dat die kwestie enorm vereenvoudigd
-zal worden. Als het huwelijk niet enkel een contract is, maar een wijze van zich gedragen,
-en zelfs een heilige daad, is het vrije deelnemen van beide partijen noodig om het
-in stand te houden. Het denkbeeld in te voeren van misdaad en straf bij de echtscheiding,
-het aanmoedigen van wederzijdsche beschuldigingen, het aan de wereld openbaren van
-de geheimen van het hart of van de zinnen, is niet alleen immoreel, het is ten eenenmale
-misplaatst. In de kwestie: wanneer een huwelijk opgehouden heeft een huwelijk te zijn,
-kunnen de twee betrokken partijen alleen de opperste rechters zijn; de Staat, als
-<span class="pagenum">[<a id="pb437" href="#pb437">437</a>]</span>de Staat er bij geroepen wordt, kan alleen de uitspraak opteekenen, die zij doen,
-en kan er alleen op letten, dat er geen onrechtvaardigheid geschiedt bij het ten uitvoer
-brengen van de uitspraak<a class="noteref" id="xd29e10596src" href="#xd29e10596">53</a>.
-</p>
-<p>Toen we in het vorige hoofdstuk de richting bespraken, waarin de sexueele moraal neiging
-heeft zich te ontwikkelen met de ontwikkeling van de beschaving, kwamen we tot de
-conclusie, dat ze in haar hoofdlijnen vooral persoonlijke verantwoordelijkheid in
-zich sloot. Een verhouding, die onder natuurvolken vastgelegd is door een maatschappelijke
-gewoonte, die niemand durft te breken, en op een hooger trap van beschaving door vormelijke
-wetten, die naar de letter moeten opgevolgd worden, zelfs als ze gebroken worden naar
-den geest, wordt langzamerhand overgebracht in de sfeer van individueele moreele verantwoordelijkheid.
-Zulk een overdracht heeft natuurlijk geen beteekenis, en is zelfs onmogelijk, tenzij
-de toenemende kracht van den moreelen band vergezeld gaat van een toenemende kracht
-van den vormelijken band. Alleen door het losser maken van de kunstmatige beperkingen
-kunnen de natuurlijke beperkingen hun volle heerschappij uitoefenen. Dat proces heeft
-plaats op twee wijzen, voor een deel op een basis van onverschilligheid voor het vormelijke
-huwelijk, die de massa overal gekenmerkt heeft en ongetwijfeld teruggaat tot de tiende
-eeuw voordat de overheersching van het kerkelijke huwelijk begon, en voor een deel
-door de vooruitgaande wijziging van de huwelijkswetten, die noodzakelijk gemaakt werden
-door de behoeften van de bezittende klassen, die er op uit waren de staatserkenning
-van hun vereenigingen te verzekeren. Het geheele proces is noodzakelijk een geleidelijk
-en zelfs onmerkbaar proces. Het is niet mogelijk de bepaalde data vast te stellen
-van de stadiën, waarlangs de Kerk de enorme revolutie bewerkte, waardoor zij verkreeg
-en eindelijk aan den Staat overdroeg de volkomen contrôle op het huwelijk, want die
-revolutie werd bewerkt zonder inmenging van eenige wet. Het zal even moeilijk zijn
-het overgaan te bemerken van de contrôle op het huwelijk van den Staat op de betrokken
-individuen, en nog des te moeilijker omdat, hoewel het essentieele en intieme persoonlijke
-feit van het huwelijk niet een eigenlijke zaak is voor contrôle van den Staat, er
-toch bepaalde kanten zijn aan het huwelijk, die zoo nauw de belangen van de gemeenschap
-raken, dat de Staat verplicht is er op aan te dringen, dat ze opgeschreven worden
-en om aandeel te nemen in de regeling ervan.
-<span class="pagenum">[<a id="pb438" href="#pb438">438</a>]</span></p>
-<p>Er wordt soms gezegd, dat het resultaat van het losser maken van de vormelijke gebondenheid
-van de huwelijksverhouding zou zijn een neiging tot moreele laksheid. Zij, die dit
-zeggen, zien het feit over het hoofd, dat laksheid neiging heeft haar maximum te bereiken
-als resultaat van gebondenheid, en dat daar, waar de strenge enkel uiterlijke autoriteit
-van een star huwelijk overheerschend is, de uitersten van ongebondenheid het meest
-bloeien. Het is, om dezelfde reden, ook ontwijfelbaar waar, dat ieder plotseling wegnemen
-van beperkingen noodzakelijk een reactie met zich brengt naar het tegenovergesteld
-uiterste van losbandigheid; een slaaf wordt niet ineens veranderd in een zelfstandigen
-vrije. Toch moeten we ons herinneren, dat de huwelijksorde bestond duizende jaren
-voordat er eenige poging gedaan werd om ze door menschelijke wetgeving in willekeurige
-vormen te kneden. Zulk een wetgeving was, naar we gezien hebben, de poging van den
-menschelijken geest om de eischen van zijn eigen instincten met meer nadruk te bevestigen.
-Maar het eindresultaat ervan is, dat ze de instincten, die ze geïnspireerd hebben,
-eerder verstikt en tegenhoudt dan dat zij ze bevordert. Het geleidelijk verdwijnen
-ervan geeft aan de natuurlijke orde vrij baan<a class="noteref" id="xd29e10610src" href="#xd29e10610">54</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">De groote waarheid, dat dwang niet werkelijk een kracht is aan den kant van de deugd,
-maar aan den kant van de ondeugd, is duidelijk erkend geworden door het genie van
-Rabelais, toen hij van zijn idealen maatschappelijken staat, de Abdij van Thelema,
-zeide, dat er maar één paragraaf was in het geheele reglement: <span lang="fr">Fay ce que vouldras</span>. &#x201c;Omdat&#x201d; zeide Rabelais (Boek I, hoofdst. VII), &#x201c;vrije menschen, die van goede geboorte
-en wel opgevoed zijn, en die zich in goede gezelschappen bewegen, van nature een instinct
-hebben en een drang, die hen tot deugdzame daden dwingt en hen van de ondeugd terughoudt.
-Indien deze zelfde menschen door lage onderwerping en dwang ten onder gebracht zijn
-en ten onder gehouden worden, dan keeren zij zich af van die edele gezindheid, waarin
-ze vrijwillig geneigd waren tot de deugd, om dien band der dienstbaarheid af te schudden
-en te verbreken&#x201d;. Zoo dat, als een man en vrouw, die onder den regel van Thelema geleefd
-hadden, elkander huwden, hun wederzijdsche liefde, naar Rabelais ons vertelt, onverminderd
-voort zou duren tot den dag van hun dood.
-</p>
-<p>Als het verlies van autonome vrijheid niet leidt tot losbandigen opstand, loopt ze
-het tegenovergestelde gevaar en heeft neiging om te worden een zwak zich verlaten
-op een uiterlijken steun. De kunstmatige steun van de regeling van het huwelijk van
-Staatswege gelijkt dan op den kunstmatigen steun van het lichaam, die geleverd wordt
-door het dragen van het corset. De redenen voor en tegen het aannemen van een kunstmatigen
-steun zijn in beide gevallen dezelfde. Een corset geeft werkelijk een gevoel van steun;
-het geeft zonder moeite een tamelijk bevredigend uiterlijk van fatsoen; het is een
-werkelijke bescherming tegen ongevallen. Maar de prijs, ten koste waarvan het dit
-voordeel geeft, is groot, en de voordeelen zelf bestaan alleen maar onder onnatuurlijke
-omstandigheden. Het corset belemmert den vorm en de gezonde ontwikkeling van de organen;
-het verzwakt het stelsel der vrije spieren; het is onbestaanbaar met volmaakte gratie
-en schoonheid; het vermindert de som van de actieve energie, Het oefent, om kort te
-gaan, dezelfde <span class="pagenum">[<a id="pb439" href="#pb439">439</a>]</span>soort van invloed uit op de physieke verantwoordelijkheid als het vormelijk huwelijk
-op de moreele verantwoordelijkheid.
-</p>
-<p>Het is maar al te dikwijls vergeten, en moet daarom herhaald worden, dat getrouwde
-menschen niet te zamen blijven terwille van den een of anderen godsdienstigen of wettelijken
-band; die band is alleen maar het historisch gevolg van hun natuurlijke neiging om
-tezamen te blijven, een neiging, die zelf veel ouder is dan de geschiedenis. &#x201c;De liefde
-zou nu nog in de wereld bestaan, even rein en even duurzaam&#x201d;, zegt Shufeldt (<i lang="en">Medico-Legal Journal</i>, Dec. 1897), &#x201c;als de mensch nooit het &#x201c;huwelijk&#x201d; had uitgevonden. Waarlijk verwante
-paren zouden <span class="corr" id="xd29e10628" title="Bron: elkanker">elkander</span> trouw gebleven zijn zoo lang het leven duurde. Eerst als de menschen trachten de
-natuur te verbeteren, treden misdaad, ziekte en ongeluk op&#x201d;. &#x201c;Het afschaffen van het
-huwelijk in den vorm, zooals die nu in praktijk gebracht wordt&#x201d;, schreef Godwin meer
-dan een eeuw geleden (<i lang="en">Political Justice</i>, tweede uitgave, 1796, deel I p. 248), <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>zal met geen nadeelen gepaard gaan. Wij zijn geneigd het ons voor te stellen als de
-voorbode van brutalen lust en verdorvenheid. Maar het gebeurt in dit geval werkelijk,
-evenals in andere gevallen, dat de positieve wetten, die gemaakt zijn om onze ondeugden
-in bedwang te houden, die juist aanwakkeren en vermeerderen&#x201d;. En waar Professor Law
-aandringt op de kracht van het monogamisch gevoelen in de moderne maatschappij, merkt
-hij naar waarheid op (<i lang="en">International Journal of Ethics</i>, Oct. 1896), dat de opstand tegen strakke huwelijksbanden &#x201c;in werkelijkheid berust
-juist op het strakker maken van de ware banden van huwelijksgenegenheid, te zamen
-met een redelijke en volkomen gepaste vastberadenheid van den kant van het individu
-om, in een zoo belangrijke zaak, niets minder dan het echte artikel aan te nemen&#x201d;.
-&#x201c;Als op eenmaal&#x201d;, zegt Professor Woods Hutchinson (<i lang="en">Contemporary Review</i>, Sept. 1905), <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>alle huwelijksbanden, die nu bestaan, verbroken of voor onwettig verklaard werden,
-dan zouden acht tiende van alle paren binnen de acht-en-veertig uur hertrouwd zijn,
-en zeven tiende zouden met bajonetten niet uit elkaar gehouden kunnen worden&#x201d;. Een
-proef van deze soort op kleine schaal was in 1909 te zien in een Engelsch dorp in
-Buckinghamshire. Er werd ontdekt dat de kerk van het kerspel nooit vergunning gekregen
-had voor het sluiten van huwelijken, en dat dus alle menschen, die in die kerk in
-de laatste halve eeuw getrouwd waren, door geen wettig huwelijk gebonden waren. Toch
-maakte, voor zoover als men te weten kon komen, geen enkel van de paren, die zoo bevrijd
-waren van den wettelijken dwang van het huwelijk, gebruik van de verkregen vrijheid.
-Gezien zulk een feit is het werkelijk onmogelijk eenige moreele waarde te hechten
-aan den vorm van het huwelijk.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het is zeker onvermijdelijk, dat in een periode van overgang, de natuurlijke orde
-tot zekere hoogte verstoord wordt door het blijven bestaan, zij het dan in een verminderden
-vorm, van uiterlijke banden, waarvan men bewust begint te erkennen, dat ze vijandig
-zijn aan de gebiedende heerschappij van individueele moreele verantwoordelijkheid.
-Dit kunnen we tegenwoordig duidelijk opmerken. Een overgevoelige angst om te ontsnappen
-aan uiterlijken dwang brengt met zich een onderschatten van de beteekenis van persoonlijke
-beperking in de huwelijksverhouding. Iedereen kent waarschijnlijk wel gevallen, waarin
-een paar jarenlang te zamen zal leven zonder den wettigen huwelijksband aan te gaan,
-niettegenstaande moeilijkheden in hun wederzijdsche verhouding, die al lang aanleiding
-zouden hebben gegeven tot een scheiding van tafel en bed of tot een echtscheiding,
-als zij wettig getrouwd waren geweest. Als de moeilijkheden, die onafscheidelijk verbonden
-<span class="pagenum">[<a id="pb440" href="#pb440">440</a>]</span>zijn aan de huwelijksverhouding, gecompliceerd worden door de moeilijkheden, die komen
-door uiterlijken dwang, dan slaat de ontwikkeling van de moreele verantwoordelijkheid
-twee wegen in, en voert tot gevolgen, die niet geheel bevredigend zijn. Dit heeft
-men gezien in de Vereenigde Staten van Amerika en er is door Amerikaansche denkers
-reeds dikwijls de aandacht op gevestigd. Het is natuurlijk voornamelijk in vrouwen
-opgemerkt, omdat de nieuwe groei van persoonlijke vrijheid en moreele verantwoordelijkheid
-zich onder de vrouwen voornamelijk heeft doen gevoelen. Het eerste ontstaan van deze
-nieuwe impulsen, vooral als ze samengaan, wat zoo dikwijls gebeurt, met onervarenheid
-en onwetendheid, voert tot ontevredenheid met de natuurlijke orde, tot een eisch van
-onmogelijke bestaansvoorwaarden, en tot een ongeschiktheid niet alleen voor de willekeurige
-banden van de wet, maar zelfs voor de gezonde en noodzakelijke banden van het menschelijk
-maatschappelijk leven. Het is altijd een harde les voor jonge en idealistische menschen,
-dat wij, om de natuur te beheerschen, haar moeten gehoorzamen; dit kan alleen geleerd
-worden door aanraking met het leven en door het bereiken van den vollen menschelijken
-wasdom.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Dr. Felix Adler vestigde (in een toespraak in de <span lang="en">Society of Ethical Culture</span> in New-York, Nov. 17, 1889) de aandacht op wat hij beschouwde als de diepst gewortelde
-oorzaak van een overmatig voorkomen van echtscheiding in Amerika. &#x201c;Het valsche denkbeeld
-van individueele vrijheid wordt in Amerika algemeen aangenomen&#x201d;, en als het wordt
-toegepast op het familieleven, voert het dikwijls tot ongeduld met de plichten, die
-het individu òf door zijn geboorte heeft gekregen òf vrijwillig op zich heeft genomen.
-&#x201c;Ik ben geneigd te gelooven, dat de veelvuldigheid van de echtscheiding in geen geringe
-mate moet worden toegeschreven aan den invloed van democratische denkbeelden&#x2014;dat is
-van valsche democratische denkbeelden&#x2014;en onze hoop is gevestigd op een hoogere en
-meer ware democratie&#x201d;. Een latere Amerikaansche auteur, ditmaal een vrouw, Anna A.
-Rogers (&#x201c;<span lang="en">Why American Marriages Fail</span>&#x201d;, <i lang="en">Atlantic Monthly</i>, Sept., 1907) spreekt in denzelfden geest, misschien op minder geschikte wijze. Zij
-zegt, dat echtscheidingen in Amerika zooveel voorkomen om drie redenen: 1. het niet
-begrijpen van de vrouw, dat het huwelijk haar werk is in de wereld; 2. haar aangroeiend
-individualisme; 3. het verlies van de kunst om te geven, die vervangen is door een
-zeer ontwikkelde neiging om te ontvangen. De Amerikaansche vrouw, zegt deze schrijfster,
-heeft bij het ontdekken van haar eigen individualiteit nog niet geleerd hoe ze die
-beheerschen moet; die individualiteit is nog &#x201c;in hooge mate een nuttelooze, onrustige
-factor die haarzelf even weinig vrede brengt als de in haar onmiddellijke nabijheid
-levende personen&#x201d;. Haar omstandigheden hebben neiging van haar te maken &#x201c;een merkwaardig
-afwijkende bastaardvorm; een tusschending tusschen een prachtigen, tamelijk ongemanierden
-jongen en een bedorven veeleischende <i lang="fr">demi-mondaine</i>, die in deze wereld van niemand oprecht houdt dan van zichzelf alleen&#x201d;. Zij heeft
-nog niet geleerd, dat het hoogste vrouwenwerk in de wereld alleen bereikt kan worden
-door het vrijwillig aannemen van de beperkingen van het huwelijk. Dezelfde schrijver
-voegt er bij, dat de fout niet alleen berust bij de Amerikaansche vrouwen, maar ook
-bij de Amerikaansche mannen. Hun vergoding van hun vrouwen is grootendeels de oorzaak
-van die onverdraagzaamheid en zelfzucht, die de oorzaak zijn van zooveel echtscheidingen;
-&#x201c;Amerikaansche vrouwen worden, als regel, buitensporig vertroeteld en vereerd&#x201d;. <span class="pagenum">[<a id="pb441" href="#pb441">441</a>]</span>Maar de mannen, die zich hiertoe leenen, voelen niet, dat zij hun vrouwen kunnen behandelen
-met dezelfde kameraadschappelijkheid, waarmee de Franschen hun vrouwen behandelen,
-of met hetzelfde vertrouwen haar raad zoeken; de Amerikaansche vrouw is op een onwerkelijk
-voetstuk geplaatst. Toch wijst een ander Amerikaansch schrijver er op (Rafford Pyke,
-&#x201c;<span lang="en">Husbands and Wives</span>&#x201d;, <i lang="en">Cosmopolitan</i>, 1902), dat maar een klein deel der Amerikaansche huwelijken werkelijk ongelukkig
-is, en dat dat voornamelijk in de meer beschaafde standen voorkomt, waar de vrouwenbeweging
-ingang vindt; het komt meer voor, dat de vrouw teleurgesteld is in het huwelijk dan
-de man, en dit komt voornamelijk doordat zij niet in staat is haar individualiteit,
-niet noodzakelijk ondergeschikt te maken aan, maar te doen opgaan in een evenboortige
-met de zijne. &#x201c;Het huwelijk wordt tegenwoordig in zijn succes meer en meer afhankelijk
-van de aanpassing aan omstandigheden, die psychisch zijn. Terwijl het in vroegere
-generaties voldoende was, dat een vereeniging physiek wederkeerig zou zijn, moet ze
-in onze eeuw ook psychisch wederkeerig zijn. En terwijl vroeger de gemeenschap van
-de belangen gemakkelijk bereikt werd, wordt dat nu veel moeilijker doordat de vrouwen
-van tegenwoordig niet geneigd zijn haar afzonderlijke persoonlijkheid te doen opgaan
-in die van haar man. En toch, als zij dit niet doet, hoe kan ze dan een volkomen en
-volmaakte belangstelling hebben in het te zamen leven, en hoe kan hij dat hebben?&#x201d;
-</p>
-<p>Professor Münsterburg, de beroemde psycholoog, die zich op een breeder standpunt plaatst
-in zijn vrijmoedige, maar waardeerende studie van Amerikaansche instellingen, <i lang="en">The Americans</i>, wijst er op, dat de invloed van de vrouwen op de moraal in Amerika niet in alle
-opzichten bevredigend geweest is, in zooverre ze neiging heeft gehad ondiepheid en
-oppervlakkigheid aan te moedigen. &#x201c;De Amerikaansche vrouw, die nauwelijks een greintje
-opvoeding heeft&#x201d;, merkt hij op (p. 587), &#x201c;is dadelijk klaar met een oordeel over ieder
-mogelijk onderwerp&#x200a;&#x2026; De aanmatiging van dit vrouwelijk gebrek aan kennis is het symptoom
-van een diepen trek in het vrouwelijk karakter en in de vrouwelijke ziel, en wijst
-op gevaren, die voortkomen uit het overheerschen van de vrouw in het intellectueele
-leven&#x200a;&#x2026; En in geen ander beschaafd land worden ethische opvattingen zoo verteerd door
-bijgeloof&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Zooals we gezien hebben wordt het huwelijk, volgens de moderne opvattingen, als een
-vrijwillige vereeniging erkend, die door twee vrije, gelijke, en moreel verantwoordelijke
-persoonlijkheden aangegaan wordt; men beschouwt die vereeniging eer als een ethisch
-sacrament dan als een contract, zoodat het in zijn wezen, als physieke en geestelijke
-band buiten de sfeer van de handelingen van den staat ligt. Het is noodig geweest
-dit punt uit te werken, voordat wij komen aan wat aan velen een totaal er aan tegenovergesteld
-gezichtspunt van het huwelijk zal toeschijnen. Als de huwelijksvereeniging zelf geen
-zaak kan zijn voor een contract, zoo leidt ze toch natuurlijk tot een feit, dat noodzakelijkerwijze
-een zaak is van een implicite of explicite overeenkomst, een zaak bovendien, waarbij
-de gemeenschap in haar geheel een werkelijk en gepast belang heeft: dat is het feit
-van de voortplanting<a class="noteref" id="xd29e10682src" href="#xd29e10682">55</a>.
-</p>
-<p>De oude Egyptenaren&#x2014;bij wie de huwelijksinstellingen zoo <span class="pagenum">[<a id="pb442" href="#pb442">442</a>]</span>elastisch waren en de positie der vrouwen zoo hoog&#x2014;erkenden een voorloopige en lichte
-huwelijksband, met het doel de vruchtbaarheid te onderzoeken<a class="noteref" id="xd29e10689src" href="#xd29e10689">56</a>. Bij ons treft de wet zulke vaderlijke maatregelen niet, zij laat aan de jonge paren
-zelf de verantwoordelijkheid over voor alle eventueele proeven, een permissie, waarvan
-deze paren, zooals we gezien hebben, in ruime mate gebruik maken, terwijl ze gewoonlijk
-het wettelijk huwelijk sluiten vóor de geboorte van hun kind. Die wettelijke band
-is de erkenning, dat het inleiden van een nieuw individu in de gemeenschap niet, als
-de sexueele vereeniging, uitsluitend een persoonlijk feit is, maar dat het een maatschappelijk
-feit is, een feit, dat den staat wel moet aangaan. En hoe meer wij onderzoek doen
-naar de neiging van de moderne huwelijksbeweging, des te meer zullen we erkennen,
-dat de houding van vrijheid, van individueele moreele verantwoordelijkheid bij het
-vormen van sexueele verhoudingen gecompenseerd moet worden door een houding van gestrengheid,
-van nauwgezet maatschappelijk toezicht in de kwestie van de voortplanting. Twee personen,
-die een erotische verhouding aangaan, zijn, als zij tot de overtuiging komen dat hun
-verhouding een werkelijk huwelijk is, dat zijn natuurlijk doel heeft in de voortplanting,
-verplicht een contract te onderteekenen, dat, hoewel het henzelf persoonlijk vrij
-laat, toch hen allebei moet binden aan hun plichten jegens hun kinderen<a class="noteref" id="xd29e10695src" href="#xd29e10695">57</a>.
-</p>
-<p>Er is een dubbele noodzakelijkheid voor zulk een handelwijze, zelfs afgezien van het
-feit, dat het in de hoogste mate in het belang van de ouders zelf is. Het is noodig
-in het belang van het kind. Het is noodig in het belang van den staat. Een kind kan
-opgevoed worden, en goed opgevoed, door een van de ouders, die daartoe in staat is.
-Maar om een kind voldoende toe te rusten voor zijn intrede in het leven, zijn de beide
-ouders even noodig. De Staat van zijn kant&#x2014;dat is te zeggen, de gemeenschap, waarvan
-de ouders en het kind gelijkelijk deel uitmaken&#x2014;is verplicht te weten wie de personen
-zijn, die borgen zijn geworden voor een nieuw individu, dat nu in hun midden is ingeleid.
-De meest individualistische en de meest socialistische <span class="pagenum">[<a id="pb443" href="#pb443">443</a>]</span>Staat zijn gelijkelijk verplicht, als ze trouw zijn aan hun belangen, zoowel hun biologische
-als hun economische belangen, aan te dringen op het volle wettige en erkende ouderschap
-van den vader en de moeder van ieder kind. Dat wordt duidelijk geëischt door het belang
-van het kind; het wordt ook duidelijk geëischt door het belang van den Staat.
-</p>
-<p>De slagboom, die zich in het Christendom tegenover de natuurlijke erkenning van dit
-feit gesteld heeft, dat zoo schadelijk is zoowel voor het kind als voor den staat,
-is klaarblijkelijk de starheid van het huwelijkssysteem geweest, meer speciaal zooals
-het door de canonieke wet gevormd is. De Canonisten hechtten een waarlijk buitengewoon
-groote waarde aan de <i lang="la">copula carnalis</i> zooals zij het technisch noemden. Voor hen lag het centrum van het huwelijk in de
-vagina; voor hen had de aanwezigheid of de afwezigheid van een kind weinig belang.
-De vagina is, zooals wij weten, niet altijd een even stevig centrum gebleken tot steun
-van het huwelijk, en dat centrum wordt nu langzamerhand overgebracht op het kind.
-Als wij ons van de Canonisten afwenden naar de geschriften van de modernen, zooals
-Ellen Key, die zoo juist weergeeft wat in den laatsten tijd het meest karakteristiek
-en essentieel is in de neigingen der huwelijksontwikkeling, dan schijnen we een nieuwe
-wereld te zijn binnengetreden, zelfs een door nieuw licht bestraalde wereld. Want
-&#x201c;in de nieuwe sexueele moraal gaat het licht, evenals in Corregio&#x2019;s <i lang="it">Notte</i>, uit van het kind&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e10716src" href="#xd29e10716">58</a>.
-</p>
-<p>Ongetwijfeld is deze verandering in ruime mate een zaak van gevoel, van, zooals we
-soms minachtend zeggen, uitsluitend gevoel, hoewel er in de menschelijke zaken niets
-zoo machtig is als dat gevoel, en de revolutie, bewerkt door Jezus, de latere revolutie,
-bewerkt door Rousseau, waren voornamelijk revoluties in gevoel. Maar de verandering
-is ook een zaak van de aangroeiende erkenning van belangen en rechten, en als zoodanig
-openbaart ze zich in de wet. We kunnen er nauwelijks aan twijfelen, dat wij bezig
-zijn een tijd te naderen, waarop algemeen begrepen zal worden, dat de intrede van
-ieder kind in de wereld, zonder uitzondering, voorafgegaan behoorde te worden door
-het vormen van een huwelijkscontract, dat, terwijl het op geenerlei wijze den vader
-en de moeder aan plichten bindt, of aan eenige voorrechten jegens elkander, hen beiden
-bindt aan hun kind en terzelfder tijd hun verantwoordelijkheid jegens den Staat verzekert.
-Het is voor den Staat onmogelijk meer te krijgen, maar het moest hem onmogelijk zijn
-minder te eischen. Zulk een contract &#x201c;huwt&#x201d; den vader en de moeder, voor zoover het
-ouderschap van het individueele kind betreft, en in geen ander opzicht; het is een
-contract, dat hun <span class="pagenum">[<a id="pb444" href="#pb444">444</a>]</span>verleden, tegenwoordige, of toekomstige verhoudingen jegens andere personen volkomen
-onaangeroerd laat, anders zou het niet mogelijk zijn het af te dwingen. In alle deelen
-van de wereld begint deze elementaire eisch van maatschappelijke moraal langzamerhand
-erkend te worden, en daar hij invloed heeft op honderd duizenden kinderen<a class="noteref" id="xd29e10727src" href="#xd29e10727">59</a>, die jaarlijks gebrandmerkt worden als &#x201c;onwettig&#x201d; door geen daad van henzelf, kan
-niemand zeggen, dat de erkenning te vroeg is gekomen. Tot nog toe schijnt ze nergens
-volkomen te zijn.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">De meeste pogingen of voorstellen tot regeling der rechten van onwettige kinderen
-hebben betrekking op het wettigen van vereenigingen van een minder bindenden graad
-dan het tegenwoordige wettige huwelijk. Zulke vereenigingen zouden dan moeten dienen
-om andere verkeerdheden tegen te gaan. Zoo zegt een Engelsch schrijver, die veel studie
-gemaakt heeft van sexueele kwesties, in een particulieren brief: &#x201c;Het beste geneesmiddel
-voor de losbandigheid van ongetrouwde mannen en de geestelijke en lichamelijke ellenden
-van onthouding bij vrouwen zou te vinden zijn in een erkend fatsoenlijk systeem van
-vrije vereenigingen en proefhuwelijken, waarbij omgang met preventieve middelen in
-praktijk gebracht wordt, totdat het paar oud genoeg is om ouders te worden, en totdat
-zij voldoende middelen bezitten om een familie te onderhouden. Het vooruitzicht van
-een bestaan zonder liefde is voor jonge mannen en vrouwen van een vurigen aard ondragelijk
-en even verschrikkelijk als het vooruitzicht van pijnlijke ziekte en dood. Maar ik
-denk, dat de oude orde van zaken binnen kort zal moeten veranderen&#x201d;.
-</p>
-<p>In de Teutonische landen bestaat er een duidelijk te onderscheiden gevoelsstrooming
-in de richting van het instellen van wettige vereenigingen van een lagere soort dan
-het huwelijk. Zij bestaan in Zweden, evenals in Noorwegen, waar bij een onlangs uitgevaardigde
-wet het onwettige kind aanspraak heeft op dezelfde rechten met betrekking tot beide
-ouders als het wettige kind, den naam van den vader draagt, en zijn bezittingen erft
-(<i lang="de">Die Neue Generation</i>, Juli, 1901, p. 303). In Frankrijk heeft de bekende rechter Magnard, die zoo eervol
-bekend is door zijn houding in gevallen van kindermoord door jonge moeders, gezegd:
-&#x201c;Ik wilde van ganscher harte, dat naast de instelling van het huwelijk zooals het
-nu bestaat, een vrije vereeniging bestond, gevormd door een enkele verklaring voor
-een overheidspersoon en die bijna dezelfde familierechten gaf als het gewone huwelijk&#x201d;.
-Deze wensch heeft in ruimen kring weerklank gevonden.
-</p>
-<p>In China worden, hoewel polygamie in de strikte beteekenis niet kan gezegd worden
-te bestaan, de belangen van het kind, de vrouw en de staat gelijkelijk beschermd door
-den man in staat te stellen een soort bij-huwelijk aan te gaan met de moeder van zijn
-kind. &#x201c;Dank zij dit systeem&#x201d;, zegt Paul d&#x2019;Enjoy (<i lang="fr">La Revue</i>, Sept. 1905), &#x201c;dat den man toestaat te trouwen met de vrouw, die hij wenscht, zonder
-daarin verhinderd te worden door vorige en niet verbroken vereenigingen, is het te
-begrijpen, dat we opmerken, dat er geen verleide en verlaten meisjes zijn, behalve
-zulke, die geen wet zou kunnen redden van wat werkelijk aangeboren verdorvenheid is;
-en dat er geen onwettige kinderen zijn, behalve zulke, wier moeders ongelukkigerwijze
-dichter bij de dieren staan door haar zinnen, dan bij menschelijke wezens, door haar
-verstand en waardigheid&#x201d;.
-</p>
-<p>Het nieuwe wetboek van Japan, dat in vele opzichten zoo vooruitstrevend is, staat
-toe, dat een onwettig kind &#x201c;erkend&#x201d; zal worden door het aangeven <span class="pagenum">[<a id="pb445" href="#pb445">445</a>]</span>bij den ambtenaar van den burgerlijken stand; als een getrouwd man zoo&#x2019;n kind erkent,
-dan schijnt het, dat het kind door zijn vrouw als haar eigen kan aangenomen worden,
-hoewel het niet werkelijk gewettigd is. Deze stand van zaken vertegenwoordigt een
-overgangsstadium; het kan nauwelijks gezegd worden, dat het de rechten erkent van
-de moeder van het &#x201c;erkende&#x201d; kind. Japan, mogen we hier aan toevoegen, heeft het principe
-aangenomen van de automatische wettiging door het huwelijk, van de kinderen die aan
-het paar geboren zijn vóór het huwelijk.
-</p>
-<p>In Australië, waar vrouwen een grooter aandeel hebben in het maken en uitvoeren van
-de wetten dan elders, begint men eenige belangstelling te wijden aan de rechten van
-onwettige kinderen. Zoo kan in Zuid-Wales het vaderschap bewezen worden vòòr de geboorte,
-en de vader zorgt (op bevel van de overheid) voor huisvesting een maand vòor en een
-maand nà de geboorte, zoowel als voor de baker, den dokter, en voor kleeding, en stelt
-een borg, dat hij zijn verplichtingen zal nakomen; na de geboorte betaalt hij, na
-uitspraak van de overheidspersoon een wekelijksche som voor het onderhoud van het
-kind. Een &#x201c;ongehuwde&#x201d; moeder kan ook zes maanden lang in een openbare instelling op
-staatskosten onderhouden worden, om haar in staat te stellen zich aan haar kind te
-hechten.
-</p>
-<p>Zulke bepalingen hebben zich ontwikkeld uit het in ruimen kring erkende recht van
-de ongetrouwde vrouw om ondersteuning voor haar kind te eischen van zijn vader. In
-Frankrijk echter, en in de wetboeken, die het Fransche voorbeeld volgen, is het wettelijk
-niet geoorloofd navraag te doen naar het vaderschap van een onwettig kind. Het is
-onnoodig te zeggen, dat zulk een wet even onbillijk is tegenover de moeder, als tegenover
-het kind, als tegenover den staat. In Australië gaat de wet naar het tegenovergestelde,
-zeker redelijker uiterste en staat zelfs aan de moeder, die meerdere minnaars gehad
-heeft, toe, zelf uit te kiezen, wien ze verantwoordelijk wil stellen voor haar kind.
-Het Duitsche wetboek kiest den middenweg, en komt alleen aan die ongetrouwde moeder
-te hulp, die één minnaar heeft gehad. In al zulke gevallen echter is de hulp, die
-gegeven wordt, alleen geldelijk; ze verzekert de moeder geen erkenning of respect,
-en (naar Wahrmund naar waarheid gezegd heeft in zijn <i lang="de">Ehe und Eherecht</i>) is het nòg noodig aan te dringen op de &#x201c;onvoorwaardelijke heiligheid van het moederschap,
-dat, onder welke omstandigheden het ook voorkomt, aanspraak heeft op respect en bescherming
-van de maatschappij&#x201d;.
-</p>
-<p>We moeten hieraan toevoegen, dat, uit maatschappelijk gezichtspunt, het niet de sexueele
-vereeniging is, die wettelijke erkenning behoeft, maar het kind, dat het product is
-van die vereeniging. Het zou bovendien een hopelooze zaak zijn te trachten alle sexueele
-verhoudingen te wettigen, maar het is betrekkelijk gemakkelijk alle kinderen te erkennen.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Er is in vroeger tijd veel geredetwist over den specialen vorm, dien het huwelijk
-behoorde aan te nemen. Vele theoretici hebben hun vernuft ingespannen voor het uitvinden
-en prediken van nieuwe en ongewone huwelijksschikkingen, als panacee voor maatschappelijke
-nooden; terwijl anderen nog grootere energie hebben ten toon gespreid bij het bestrijden
-van zulke voorstellen als revolutionair. We mogen al zulke besprekingen, van beide
-zijden, als nutteloos beschouwen.
-</p>
-<p>In de eerste plaats zijn de huwelijksgewoonten veel te fundamenteel, veel te intiem
-ingeweven met het wezen van het menschelijk, ja van het dierlijk samenleven, om ook
-maar in de geringste mate geschokt te worden door de theorieën of de praktijken van
-enkele <span class="pagenum">[<a id="pb446" href="#pb446">446</a>]</span>individuen of groepen van individuen. De monogamie&#x2014;de min of meer langdurende cohabitatie
-van twee individuen van verschillend geslacht&#x2014;is het overheerschend type geweest van
-de sexueele verhouding onder de hoogere werveldieren en wel het grootste gedeelte
-van de geschiedenis der menschheid door. Dit wordt zelfs toegegeven door hen, die
-meenen (zonder eenig redelijk bewijs), dat de mensch door een stadium gegaan is van
-sexueele <span class="corr" id="xd29e10759" title="Bron: promiscuiteit">promiscuïteit</span>. Er zijn neigingen geweest tot varieeren in beide richtingen, maar in het hoogste
-zoowel als in het laagste stadium is, voor zoover we zien kunnen, de monogamie de
-heerschende regel.
-</p>
-<p>Het moet ook in de tweede plaats gezegd worden, dat het natuurlijk overheerschen van
-de monogamie als normaal type van sexueele verhouding, geenszins variaties uitsluit.
-Veeleer laat ze die toe. &#x201c;Er is niets precies in de Natuur&#x201d;, zooals Diderot zegt.
-De lijn van de Natuur is een kromme, die slingert naar beide zijden van den norm.
-Zulke slingeringen komen onvermijdelijk voor in harmonie met veranderingen van de
-omgeving, en, ongetwijfeld, met eigenaardigheden van persoonlijke dispositie. Zoolang
-geen willekeurige en enkel uiterlijke poging wordt gedaan om de Natuur te dwingen,
-wordt de harmonie des levens in stand gehouden. Bij zekere soort van eenden worden,
-als er mannetjes te veel zijn, polyandrische families gevormd, en dan zorgen de twee
-mannetjes zonder <span class="corr" id="xd29e10765" title="Bron: jalouzie">jaloezie</span> voor hun vrouwtje, maar als de geslachten weer gelijk in aantal worden, wordt de
-monogame orde weer ingesteld. De natuurlijke menschelijke afwijkingen van de monogamische
-orde schijnen over het algemeen van dezen aard te zijn en ze schijnen in hooge mate
-beïnvloed te worden door de maatschappelijke en economische omgeving. De meest gewone
-variatie en degene, die het duidelijkst een biologischen grondslag heeft, is de neiging
-tot polygynie, die in alle stadiën van de beschaving gevonden wordt, zelfs in een
-niet erkenden en min of meer gemengden vorm in de hoogste beschaving<a class="noteref" id="xd29e10768src" href="#xd29e10768">60</a>. We moeten echter niet vergeten, dat erkende polygynie geen regel is, zelfs niet,
-waar ze overheerschend is; ze wordt alleen maar toegestaan; er is nooit zoo&#x2019;n overvloed
-van vrouwen, dat meer dan enkele van de rijkere en meer invloedrijke personen meer
-dan één vrouw kunnen hebben<a class="noteref" id="xd29e10771src" href="#xd29e10771">61</a>.
-<span class="pagenum">[<a id="pb447" href="#pb447">447</a>]</span></p>
-<p>Verder moet men in gedachte houden, dat een zekere elasticiteit van de formeele zijde
-van het huwelijk, terwijl ze aan den eenen kant variaties toelaat van de algemeene
-monogamische orde, waar die gezond zijn of noodig om het evenwicht in natuurlijke
-toestanden te herstellen, aan den anderen kant zulke variaties in zooverre binnen
-de perken houdt, als zij berusten op den storenden invloed van kunstmatige beperking.
-Veel van de polygynie, en van de polyandrie ook, die tegenwoordig onder ons heerscht,
-is een geheel kunstmatige en onnatuurlijke vorm van polygamie. Huwelijken, die op
-een meer natuurlijke basis zouden ontbonden worden, kunnen wettelijk niet ontbonden
-worden, en daarom nemen de betrokken partijen, in plaats van van deelgenoot te veranderen
-en zoo de natuurlijke monogamische orde te bewaren, er andere deelgenooten bij en
-voeren zoo een onnatuurlijke polygamie in. Er zullen altijd variaties zijn van de
-monogame orde en de beschaving staat tegenover sexueele variaties geenszins vijandig.
-Of we deze verhoudingen beschouwen als wettig of als onwettig, ze zullen er altijd
-zijn; daar kunnen we zeker van zijn. De maatschappelijke wijsheid schijnt aan den
-eenen kant de huwelijksverhouding buigzaam genoeg te zullen maken om deze afwijkingen
-tot een minimum terug te brengen&#x2014;niet omdat zulke afwijkingen uit hun aard slecht
-zijn, maar omdat ze niet met geweld in het leven moesten geroepen worden&#x2014;en aan den
-anderen kant aan deze afwijkingen, als zij voorkomen in zoodanige mate erkenning te
-zullen verschaffen, dat ze hun <span class="corr" id="xd29e10783" title="Bron: nadeelingen">nadeeligen</span> invloed verliezen en te zorgen, dat er rechtvaardigheid beoefend wordt jegens alle
-betrokken partijen. Wij vergeten maar al te dikwijls, dat het feit dat wij zulke variaties
-niet willen erkennen, alleen maar beteekent, dat wij in zulke gevallen een onwettige
-permissie geven om onrechtvaardigheid te bedrijven. In die deelen van de wereld, waar
-polygynie erkend wordt als een gepermitteerde variatie, is een man wettelijk gehouden
-aan zijn natuurlijke verplichtingen jegens al zijn sexueele deelgenooten en jegens
-de kinderen, die hij bij die deelgenooten heeft. In geen deel van de wereld is de
-polygynie zoo overheerschend als in de Christelijke landen; in geen deel van de wereld
-is het zoo gemakkelijk voor een man om te ontsnappen aan de verplichtingen, die hij
-zich door de polygynie op den hals gehaald heeft. En doordat we een man in staat stellen,
-zoo gemakkelijk te ontsnappen aan de verplichtingen van zijn polygame verhoudingen,
-moedigen wij hem, als hij gewetenloos is, aan, om ze aan te gaan; wij stellen een
-premie op de immoraliteit, die we uit de hoogte veroordeelen<a class="noteref" id="xd29e10786src" href="#xd29e10786">62</a>. Onze polygynie <span class="pagenum">[<a id="pb448" href="#pb448">448</a>]</span>bestaat niet wettelijk, en daarom kunnen de verplichtingen ervan ook geen wettig bestaan
-hebben. Men zegt, dat de struisvogel zijn hoofd in het zand steekt om moeilijkheden
-te ontloopen door te weigeren er naar te kijken; maar er is nog een bekend dier, dat
-zoo doet, en het heet Mensch.
-</p>
-<p>Monogamie, in de fundamenteele biologische beteekenis, is de natuurlijke orde, waartoe
-de meerderheid van de sexueele feiten altijd van nature zal vervallen, omdat ze de
-verhouding is, die het meest gepast overeenkomt met alle physieke en geestelijke feiten,
-die er bij behooren. Maar als we ons voor oogen stellen, dat sexueele verhoudingen
-in de eerste plaats de menschen aangaan, die er bij betrokken zijn, en als we verder
-weten, dat het belang van de maatschappij in zulke verhoudingen beperkt is tot de
-kinderen, die zij voortbrengen, dan zullen we ook weten, dat het vaststellen bij de
-wet van het aantal vrouwen, met wie een man sexueele gemeenschap zal hebben, en het
-aantal mannen, waarmee een vrouw zich zal vereenigen onredelijker is dan het zou zijn
-om bij de wet vast te stellen hoeveel kinderen zij zullen voortbrengen. De Staat heeft
-het recht om te zeggen, of hij weinig burgers noodig heeft of veel; maar als hij tracht
-het aantal sexueele verhoudingen van zijn leden te regelen, dan beproeft de Staat
-een onmogelijke taak en maakt zich tevens schuldig aan een onbeschaamdheid.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Er is altijd in zekere stadiën van de beschaving een neiging om aan te dringen op
-een zuiver formeele en uiterlijke eenvormigheid, en een daarmee overeenkomend onvermogen
-om te zien, niet alleen dat zulk een eenvormigheid onwerkelijk is, maar dat ze ook
-een nadeelige uitwerking heeft, in zooverre ze weldadige variaties uitsluit. De neiging
-is geenszins beperkt tot de sexueele sfeer. In Engeland is er bij voorbeeld een neiging
-om bouwwetten te maken, die wat de huizen betreft, allerlei bepalingen opleggen, die
-in theorie weldadig zijn, maar die in de praktijk verkeerde uitwerking hebben, omdat
-zij vele eenvoudige en uitstekende menschelijke woonplaatsen absoluut onwettig maken,
-alleen omdat zulke woonplaatsen niet beantwoorden aan bepalingen, die, onder sommige
-omstandigheden niet alleen onnoodig zijn, maar kwaad stichten.
-</p>
-<p>Variatie is een feit, dat zal bestaan of wij het willen of niet; ze kan alleen gezond
-worden als we ze erkennen en toestaan. Misschien moeten we zelfs wel erkennen, dat
-het een duidelijker sprekende neiging is in de beschaving dan in meer primitieve maatschappelijke
-stadiën. Zoo zegt Gerson (<i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Sept., 1908, p. 538), dat, evenals de beschaafde mensch niet tevreden kan zijn met
-het ruwe en eentonige voedsel, waar de boer tevreden mee is, het in sexueele zaken
-evenzoo gaat; de boerenjongen en het boerenmeisje zijn <span class="pagenum">[<a id="pb449" href="#pb449">449</a>]</span>in hun sexueele verhoudingen bijna altijd monogaam, maar beschaafde menschen, met
-hun meer veelzijdige gevoelige smaak, hebben neiging om naar verandering te snakken.
-Senancour (<i lang="de">De l&#x2019;Amour</i>, deel II, &#x201c;<span lang="fr">Du Partage</span>&#x201d;, p. 127) schijnt de mogelijkheid aan te nemen van huwelijks-variaties, zooals van
-het samen deelen van een vrouw, mits er niets gedaan wordt om naijver op te wekken,
-of om nadeel toe te brengen aan de reinheid der ziel. Lecky verklaarde aan het eind
-van zijn <i lang="en">History of European Morals</i>, dat hij geloofde, dat, terwijl de duurzame vereeniging van twee personen het normale
-en overheerschende type is van het huwelijk, er geenszins uit volgt, dat dit, in het
-belang der maatschappij, de eenige vorm zou zijn. Evenzoo zegt Remy de Goncourt (<i lang="fr">Physique de l&#x2019;Amour</i>, p. 186), die toch constateert, dat het paar de natuurlijke huwelijksvorm is en de
-duurzame verlenging ervan een voorwaarde van menschelijke superioriteit, dat de duurzaamheid
-van de vereeniging slechts met moeite kan worden tot stand gebracht. Zoo zegt ook
-Prof. W. Thomas (<i lang="en">Sex and Society</i>, 1907, p. 193), die de monogamie beschouwt als dienstbaar aan maatschappelijke doeleinden:
-&#x201c;Van het biologisch standpunt gesproken beantwoordt de monogamie in den regel niet
-aan de voorwaarden van de hoogste prikkeling, omdat hier de problematische en bedriegelijke
-elementen tot zekere hoogte verdwijnen, en het voorwerp van de belangstelling zoo
-gewoon is geworden voor het bewustzijn, dat gevoelsreacties gewijzigd worden. Dit
-is de oorspronkelijke verklaring van het feit, dat getrouwde mannen en vrouwen zoo
-dikwijls belangstelling gaan voelen voor anderen dan hun deelgenooten in het huwelijk&#x201d;.
-</p>
-<p>Pepys, wiens onbewuste zelf-analyse zoo vele psychologische neigingen uitmuntend illustreert,
-toont duidelijk aan hoe&#x2014;door een gevoelslogica, dieper dan eenige intellectueele logica&#x2014;de
-toewijding aan de monogamie bestaat naast een onweerstaanbaren hartstocht voor sexueele
-verandering. Met een voortdurend terugkomende grillige aantrekking tot een lange reeks
-van vrouwen, behoudt hij doorloopend een diepe en onveranderlijke genegenheid voor
-zijn beminnelijke jonge vrouw. In de intimiteit van zijn <i lang="en">Diary</i> verwijst hij dikwijls naar haar in woorden, die niet geveinsd kunnen zijn; hij geniet
-van haar gezelschap; hij is zeer precies op haar kleeding; hij verheugt zich zeer
-in haar vorderingen in de muziek, en besteedt veel geld aan haar opvoeding; hij is
-bepaald jaloersch als hij haar in gezelschap vindt van een man. Zijn bijkomende verhoudingen
-met andere vrouwen komen onweerstaanbaar weer voor, maar hij wenscht ze in het geheel
-niet van langen duur te maken of toe te staan, dat ze hem te zeer in beslag nemen.
-Pepys vertegenwoordigt een gewoon type van den beschaafden &#x201c;monogamist&#x201d;, die volkomen
-oprecht is en ten zeerste overtuigd in zijn pleidooi voor de monogamie, zooals hij
-ze begrijpt, maar die toch tevens gelooft en ook handelt naar het geloof, dat de monogamie
-geenszins de behoefte aan sexueele variatie uitsluit. Het gezegde van Lord Morley
-(<i>Diderot</i>, deel II, p. 20), dat &#x201c;de man van instinct polygaam is&#x201d;, kan in zijn geheel niet
-aangenomen worden, maar als wij het zoo uitleggen, dat het beteekent, dat de man een
-instinctief monogaam dier is met een bijkomenden wensch naar sexueele variatie, dan
-is er veel ten gunste daarvan te zeggen.
-</p>
-<p>Vrouwen moeten even vrij zijn als mannen om haar eigen liefdeleven te vormen. Velen
-meenen echter, dat zulk een vrijheid van de zijde der vrouwen uitgeoefend zal of moest
-worden binnen nauwer grenzen (zie b.v., Bloch, <i lang="en">Sexual Life of Our Time</i>, hoofdst. X). Voor een deel meent men, dat deze beperking berust op een grooter geabsorbeerd
-zijn van de vrouw in de taak van de geboorte en de opvoeding van de kinderen, en voor
-een deel aan een geringeren omvang van psychische activiteit. <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>Een man<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>, zegt G. Hirth, (<i lang="de">Wege zur Liebe</i>, p. 342), <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>heeft niet alleen in zijn intellectueele horizon plaats voor zeer verschillende belangen,
-maar zijn macht van erotische uitzetting is veel grooter en meer onderscheiden dan
-die van vrouwen, hoewel hij misschien niet de intimiteit en de diepte van de toewijding
-van een vrouw heeft&#x201d;. We <span class="pagenum">[<a id="pb450" href="#pb450">450</a>]</span>mogen wel zeggen, dat, daar variaties in de sexueele orde onvermijdelijk zullen plaats
-vinden hetzij we ze erkennen en er gezag aan toekennen of niet, er waarschijnlijk
-geen schade gedaan wordt als we het gewicht van maatschappelijk en wettig gezag gebruiken
-aan den kant, die gewoonlijk beschouwd wordt als de beste, en, voor zoover als mogelijk
-is den anderen kant met schande bedekken. Er zijn vele duidelijk in het oog springende
-fouten in zulk een houding, afgezien van het in de hoogste mate belangrijke feit,
-dat het hechten van schande aan sexueele verhoudingen een verachtelijke wreedheid
-is tegenover de vrouwen, die onvermijdelijk degenen zijn, die er het meest onder lijden.
-Niet het minst van belang is de onrechtvaardigheid en het belemmeren van levensenergie,
-die het aan de betere en meer nauwgezette menschen bezorgt ten gunste van de minder
-goede en minder nauwgezette. Dit gebeurt altijd als het gezag zijn macht uitoefent
-ten voordeele van een vorm. Toen in de dertiende eeuw Alexander III&#x2014;een van de grootste
-en machtigste heerschers, ten tijde van het Christendom geconsulteerd werd door den
-bisschop van Exeter over ondergeschikte geestelijken, die trouwden ondanks &#x2019;t verbod
-van de kerk, raadde de paus hem, onderzoek te doen naar het leven en het karakter
-van de overtreders; als zij geregelde gewoonten hadden en een ernstigen moraal, dan
-moesten ze met geweld gescheiden worden en hun vrouwen moesten weggejaagd worden;
-als zij mannen waren van bekend onordelijken aard, dan moest hun toegestaan worden
-hun vrouwen bij zich te houden, als ze dat wenschten (Lea, <i lang="en">History of Sacerdotal Celibacy</i>, derde uitgave, deel I, p. 396). Het was een slimme politiek, en ze werd ook elders
-door denzelfden paus gevolgd, maar het is gemakkelijk te zien, dat ze indruischt tegen
-de moraal in iedere beteekenis van het woord. Ze verwoestte het geluk en de werkkracht
-van de beste mannen; ze liet de slechtste mannen volkomen vrij. Nu zijn we volkomen
-bereid om de verkeerde resultaten van deze politiek te erkennen; ze werd aanbevolen
-door een paus en zeven honderd jaar geleden ten uitvoer gebracht. Toch brengen we
-in Engeland tegenwoordig precies dezelfde politiek in praktijk door middel van onze
-echtscheidingsbepalingen, die in ruimen kring worden rondgestrooid. Geen van de paren,
-die gescheiden zijn&#x2014;en die nooit op het coelibaat getraind zijn als de Katholieke
-geestelijkheid van tegenwoordig&#x2014;mag weer trouwen; in werkelijkheid bevelen we de meer
-nauwgezette onder hen om celibatairs te worden, en aan de minder nauwgezette geven
-wij de permissie om te doen wat ze willen. Dit proces wordt uitgevoerd ten gevolge
-van de traagheid van de gemeenschap in het algemeen, en als het ooit gebeurt, dat
-er argumenten voor aangehaald worden, dan zijn die van een zoo verouderden aard, dat
-ze alleen maar een medelijdenden glimlach kunnen te voorschijn roepen.
-</p>
-<p>We mogen hier aan toevoegen, dat er nog een reden is, waarom het brandmerken van sexueele
-variaties van den norm als &#x201c;immoreel&#x201d; niet zoo onschuldig is als sommigen het doen
-voorkomen: zulke variaties schijnen niet ongewoon te zijn onder mannen en vrouwen
-van uitmuntende bekwaamheid, wier krachten onbelemmerd noodig zijn in den dienst van
-de menschheid. Te pogen zulke menschen te doen passen in de nauwe vormen, die goed
-zijn voor de meerderheid, is niet alleen een onrechtvaardigheid jegens hen als individuen,
-maar het is een vergrijp jegens de maatschappij, die redelijkerwijze mag eischen dat
-haar beste leden niet zullen belemmerd worden in haar dienst. Het denkbeeld, dat de
-mensch, wiens sexueele behoeften verschillend zijn van die van het gemiddelde, noodzakelijkerwijze
-een maatschappelijk slecht persoon moet zijn, is een denkbeeld, dat niet op feiten
-berust. Ieder geval moet op zichzelf beschouwd worden.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Ongetwijfeld is in alle stadiën van de menschelijke cultuur de meest gewone variatie
-van de normale monogamie geweest de polygynie of de sexueele vereeniging van éen man
-met meer dan een vrouw. Soms is ze maatschappelijk en wettelijk erkend geworden, <span class="pagenum">[<a id="pb451" href="#pb451">451</a>]</span>en soms niet, maar ze is altijd voorgekomen. Polyandrie, of de vereeniging van een
-vrouw met meer dan een man is betrekkelijk zeldzaam geweest en om begrijpelijke redenen;
-mannen zijn gewoonlijk in een betere conditie geweest, economisch en wettelijk, om
-een huishouden te organiseeren met zichzelf als middelpunt; een vrouw is, anders dan
-een man, door de natuur en dikwijls door de gewoonte lange tijden achtereen voor den
-omgang ongeschikt; een vrouw heeft bovendien haar gedachten en haar liefde meer op
-haar kinderen geconcentreerd. Afgezien hiervan wijzen de biologische mannelijke tradities
-veel meer op polygynie dan de vrouwelijke tradities op polyandrie wijzen. Hoewel het
-waar is, dat een vrouw een veel grootere mate van sexueelen omgang kan verdragen dan
-een man, blijft het ook waar, dat de verschijnselen van het hofmaken in de natuur
-het tot den plicht van den man gemaakt hebben om er op uit te zijn, sexueel zijn attentie
-te wijden aan de vrouw, wier rol het geweest is zedig haar keuze uit te stellen, totdat
-ze zeker is van haar voorkeur. Polygynische toestanden zijn ook voordeelig gebleken,
-daar zij aan de krachtigste en meest succesvolle leden van een gemeenschap hebben
-toegestaan het grootste aantal deelgenooten te hebben en zoo hun eigen superieure
-eigenschappen over te dragen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">&#x201c;Polygamie&#x201d;, schrijft Woods Hutchinson (<i lang="en">Contemporary Review</i>, Oct. 1904) die de voordeelen van de monogamie wel degelijk erkent, &#x201c;als een instelling
-van het ras, heeft, onder dieren zoowel als onder menschen, vele belangrijke voordeelen,
-en ze heeft zoowel in menschelijke als in voor-menschelijke tijden geleid tot het
-voortbrengen van een zeer hoog type zoowel van individueele als van maatschappelijke
-ontwikkeling&#x201d;. Hij wijst er op, dat ze het verstand, de samenwerking en de verdeeling
-van den arbeid vermeerdert, terwijl de scherpe wedstrijd om vrouwen de zwakkere en
-minder aantrekkelijke mannen uitschakelt.
-</p>
-<p>Onder onze Europeesche voorouders, evenzeer als onder de Germanen en de Kelten, bestonden
-polygynie en andere sexueele vormen als nu en dan voorkomende variaties. Tacitus merkte
-polygynie op in Duitschland, en Caesar vond in Engeland, dat broeders hun vrouwen
-te zamen hadden en dan werden de kinderen toegekend aan den man, aan wien de vrouw
-het eerst ten huwelijk was gegeven (zie b.v. van Trail <i lang="en">Social England</i>, deel I, p. 103, voor een bespreking van dit punt). De assistent van den echtgenoot,
-die kon worden opgeroepen om de vrouw te bevruchten als de man impotent was, bestond
-ook in Duitschland; dit was een Indo-Germaansche instelling (Schrader, <i lang="de">Reallexicon</i>, art. &#x201c;<span lang="de">Zeugungshelfer</span>&#x201d;). De daarmee overeenkomende instelling van de bijzit is nog dieper geworteld en
-nog verder verspreid. Tot betrekkelijk korten tijd geleden had,&#x2014;in overeenstemming
-met de tradities van de Romeinsche wet, de bijzit een erkende en geëerde positie,
-lager dan die van de vrouw, maar met bepaalde wettelijke rechten, hoewel het niet
-altijd wettig of zelfs maar gewoon was voor een getrouwd man om een bijzit te hebben.
-In het oude Wales werd, evenals in Rome, de bijzit erkend en nooit veracht. (R.&nbsp;B.
-Holt, &#x201c;<span lang="en">Marriage Laws of the Cymri</span>&#x201d;, <i lang="en">Journal Anthropological Institute</i>, Aug. en Nov. 1898, p. 155), Het feit, dat, als een bijzit het huis van een getrouwd
-man betrad, haar waardigheid en haar wettelijke positie minder waren dan die van de
-vrouw, bewaarden den vrede en beschermden de belangen <span class="pagenum">[<a id="pb452" href="#pb452">452</a>]</span>van de vrouw (Een echtgenoot in Korea kan geen bijzit in zijn huis nemen zonder de
-toestemming van zijn vrouw, maar zij maakt maar zelden bezwaren, en schijnt van het
-gezelschap te genieten, zegt Louise Jordan Miln, Quaint Korea, 1895, p. 92). Wij moeten
-ons herinneren, zooals Dufour zegt, over den tijd van Karel den Groote (<i lang="fr">Histoire de la Prostitution</i>, deel III. p. 226), dat in het oude Europa &#x201c;bijzit&#x201d; een eervolle term was; de bijzit
-was in het geheel niet een maitres, en ze kon van echtbreuk beschuldigd worden even
-goed als de vrouw. In Engeland, op het einde der dertiende eeuw, spreekt Bracton van
-de <i lang="la">concubina legitima</i> als recht hebbende op bepaalde rechten en welwillendheden, en zoo was de toestand
-ook in andere deelen van Europa, soms verscheidene eeuwen later (zie Lea, <i lang="en">History of Sacerdotal Celibacy</i>, deel I, p. 230). De Christelijke kerk was in den aanvang dikwijls geneigd de bijzit
-te erkennen, in ieder geval ten minste als ze verbonden was aan den ongetrouwden man,
-want wij kunnen in de Kerk &#x201c;den wensch nasporen om iedere duurzame vereeniging tusschen
-een man en een vrouw te beschouwen alsof ze den aard heeft van een huwelijk in de
-oogen van God, en daarom in het oordeel van de Kerk&#x201d; (art. &#x201c;Concubinage&#x201d;, Smith and
-Cheetham, <i lang="en">Dictionary of Christian Antiquities</i>). Dit was het gevoelen van den heiligen Augustinus (die zelf, voor zijn bekeering,
-een bijzit had, die blijkbaar een Christin was), en het concilie van Toledo liet een
-ongetrouwd man toe, die trouw was aan zijn bijzit. Naarmate de wet van de Katholieke
-kerk meer en meer star werd, verloor ze noodzakelijkerwijze de voeling met de menschelijke
-nooden. Zoo was het echter niet in den eersten tijd van de kerk, in de eeuwen, toen
-ze de meeste levenskracht had. In die eeuwen werd zelfs de krachtigste algemeene regel
-van de monogamie minder streng toegepast, als zulk een verslapping verstandig scheen.
-Dit was bijvoorbeeld zoo in het geval van sexueele impotentie. Zoo zegt in het begin
-van de achtste eeuw Gregorius II, in een antwoord aan Bonifacius, den apostel in Duitschland,
-op een vraag van dezen laatsten, dat, als een vrouw door physieke onbekwaamheid niet
-in staat is haar huwelijksplichten te vervullen, het aan een echtgenoot geoorloofd
-is een tweede vrouw te nemen, hoewel hij moet blijven voortgaan de eerste te onderhouden.
-Wat later geeft Aartsbisschop Egbert van York, voorzichtiger, in zijn <i lang="la">Dialogus de Institutione Ecclesiatica</i> toe, dat, als de eene van twee getrouwde personen invalide is, de andere met toestemming
-van de invalidene, weer mag trouwen, maar dat de invalidene niet weer mag trouwen
-tijdens het leven van den ander. Impotentie tijdens het huwelijk maakte natuurlijk
-het huwelijk nietig zonder de tusschenkomst van de kerkelijke wet. Maar Thomas van
-Aquino en latere theologen geven toe, dat een buitengewoon groote tegenzin tegen een
-vrouw een man in zijn eigen oogen kan rechtvaardigen om zich in zijn betrekking tot
-haar als impotent te beschouwen. Deze regels zijn, natuurlijk, geheel afgescheiden
-van de permissie om de huwelijkswetten te breken, die aan koningen en prinsen wordt
-gegeven; zulke permissies gelden niet als bewijsmateriaal van de regels van de kerk,
-want, zooals het concilie van Constantinopel voorzichtig besliste in 809, &#x201c;De goddelijke
-wet heeft geen macht jegens koningen&#x201d; (art. &#x201c;<span lang="en">Bigamy</span>&#x201d;, <i lang="en">Dictionary of Christian Antiquities</i>). De wet van de monogamie werd ook minder streng toegepast in gevallen van gedwongen
-of vrijwillige verlating. Zoo bepaalde het concilie van Vermerie (752). dat, als een
-vrouw haar man niet wil vergezellen als hij gedwongen is zijn heer te volgen naar
-een ander land, hij weer mag trouwen, als hij geen hoop heeft ooit terug te keeren.
-Theodorus van Canterbury (638) zegt o.a. dat een man, als zijn vrouw door den vijand
-is weggevoerd en hij haar niet terug kan krijgen, na verloop van een jaar weer mag
-trouwen, of, als er nog eenige kans is, dat hij haar terug kan krijgen, na verloop
-van vijf jaar; de vrouw kan dat ook doen. Zulke regels, al zijn ze niet algemeen,
-wijzen, zooals Merrick zegt (art. &#x201c;<span lang="en">Marriage</span>&#x201d;, <i lang="en">Dictionary of Christian Antiquities</i>), op een bereidwilligheid &#x201c;om tegemoet te komen aan speciale gevallen, als ze zich
-voordoen&#x201d;.
-<span class="pagenum">[<a id="pb453" href="#pb453">453</a>]</span></p>
-<p>Toen de canonieke wet star begon te worden en de Katholieke kerk haar geschiktheid
-verloor om zich aan het leven aan te passen, werden sexueele variaties niet langer
-erkend binnen haar sfeer. We moeten voor eenige verdere beweging wachten tot de Hervorming.
-Velen van de eerste Protestantsche hervormers, vooral in Duitschland, waren bereid
-zich in een aanzienlijke mate naar het leven te schikken in de sexueele verhoudingen.
-Zoo raadde Luther aan getrouwde vrouwen, die impotente mannen hadden aan, in geval
-er geen wensch bestond of geen gelegenheid tot echtscheiding, om sexueele verhoudingen
-te hebben met een anderen man, liefst met den broeder van den man; de kinderen werden
-dan gerekend te zijn van den echtgenoot (&#x201c;<span lang="de">Die Sexuelle Frage bei Luther</span>&#x201d;, <i lang="de">Mutterschutz</i>, Sept. 1908).
-</p>
-<p>In Engeland kon de puriteinsche geest, die zich in zoo ruime mate bezig hield met
-de hervorming van het huwelijk, wel niet anders dan betrokken raken in de kwestie
-van sexueele variaties, en van tijd tot tijd vinden wij het voorstel om de polygynie
-te wettigen. Zoo publiceerde, in 1658, &#x201c;<span lang="en">A Person of Quality</span>&#x201d; in Londen een klein geschriftje, dat aan den <span lang="en">Lord Protector</span> was opgedragen, getiteld <i lang="en">A Remedy for Uncleanness</i>. Het was in den vorm van een aantal vragen gesteld, vragend waarom we niet polygamie
-zouden toelaten, om echtbreuk en kindermoord te voorkomen. De schrijver vraagt, of
-het niet &#x201c;zou overeen te brengen zijn met een geest van genade, en in alle opzichten
-overeenkomstig de principes van een man, die godvreezend is en de heiligheid lief
-heeft, om meer dan een vrouw te hebben voor zijn eigen gebruik&#x200a;&#x2026; Hij, die den os of
-den ezel neemt van een ander man is ongetwijfeld een overtreder; maar hij, die zich
-buiten de verleiding stelt door ze zelf te hebben, schijnt een recht, eerlijk en welmeenend
-man te zijn&#x201d;.
-</p>
-<p>Meer dan een eeuw later (1780), heeft ook een knap, geleerd en beroemd Londensch geestelijke
-van hoog karakter (die een rechtsgeleerde was geweest eer hij geestelijke werd), de
-Reverent Martin Madan, de polygamie aangeraden in een boek, genaamd <i lang="en">Thelyphthora: or a Treatise of Female Ruin</i>. Madan was in nauw contact gebracht met de prostitutie door een kapelaanschap in
-het Lock Hospital, en, evenals de puriteinsche advocaat van de polygamie, kwam hij
-tot de conclusie, dat het alleen door de hervorming van het huwelijk mogelijk is tegen
-de prostitutie te werken en tegen de nadeelen van sexueelen omgang buiten het huwelijk.
-Zijn merkwaardig boek wekte veel tegenspraak en veroordeeling, zoodat hij het wenschelijk
-vond Londen te verlaten en buiten te gaan wonen. Voorstellen tot verandering van het
-huwelijk zijn sindsdien nooit weer van de kerk gekomen, maar van moralisten en philosophen,
-niet zelden echter van schrijvers van bepaald godsdienstig karakter. Senancour, die
-een zoo gevoelige en teere moralist in de sexueele sfeer was, voerde een gematigde
-bespreking over polygamie in in zijn <i lang="fr">De l&#x2019;Amour</i> (deel II, p. 117&#x2013;126). Het scheen hem toe, dat ze niet positief tegenovergesteld
-aan en niet positief in overeenstemming met de algemeene neiging van onze tegenwoordige
-conventies was, en hij besloot, dat &#x201c;de methode van bemiddeling voor een deel zou
-zijn niet langer te eischen, dat de vereeniging van een man en een vrouw alleen zou
-ophouden met den dood van een van beiden&#x201d;. Cope, de bioloog, uitte een meer gedecideerde
-opinie. &#x201c;Er zijn sommige gevallen van ontbering&#x201d;, zeide hij, &#x201c;waarvoor zulk een permissie
-het geneesmiddel zou zijn. Dat zou bijvoorbeeld het geval zijn, als de man of de vrouw
-het slachtoffer waren geworden van een ongeneeslijke ziekte; of, als beide partijen
-kinderloos waren, of in andere gevallen, die men zich denken kan&#x201d;. Er moest geen dwang
-zijn in eenige richting, en volle verantwoordelijkheid, zooals nu. Zulke gevallen
-moesten alleen maar als uitzondering voorkomen, en ze moesten de vijandschap van de
-maatschappij niet opwekken. Voor het grootste deel, merkt Cope op, &#x201c;is de beste wijze
-om de polygamie te behandelen ze aan zich zelf over te laten&#x201d; (E.&nbsp;D. Cope. &#x201c;<span lang="en">The Marriage Problem</span><span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>, <i lang="en">Open Court</i>, Nov. 15 en 22 1888). In Engeland was Dr. John Chapman, de uitgever van de <i lang="en">Westminster Review</i>, een nauw bondgenoot van de leiders van de beweging <span class="pagenum">[<a id="pb454" href="#pb454">454</a>]</span>der Radicalen in het tijdperk van Victoria, tegen het geven van voorschriften door
-den Staat over den vorm van het huwelijk; hij meende, dat een zekere mate van sexueele
-variatie weldadig zou zijn voor de maatschappij. Zoo schreef hij in 1884 (in een vertrouwelijken
-brief): &#x201c;Ik denk, dat, naarmate de menschen minder zelfzuchtig worden, polygamie (d.i.
-polygynie) en zelfs polyandrie, in een veredelden vorm, steeds meer zullen voorkomen&#x201d;.
-</p>
-<p>James Hinton, die een paar jaren later veel gedachten en veel aandacht wijdde aan
-de sexueele kwestie, en ze zelfs beschouwde als het grootste van de moreele problemen,
-was evenzeer voor een grootere aanpassing aan het leven en aan menschelijke behoeften
-van de huwelijksregelingen, en een zooals de Christelijke kerk in het eerst toeliet.
-Het huwelijk, verklaarde hij, moet &#x201c;ondergeschikt zijn aan den dienst&#x201d;, daar het huwelijk,
-evenals de Sabbath, gemaakt is voor den mensch en niet de mensch voor het huwelijk.
-Zoo wilde hij, in het geval dat de eene deelgenoot krankzinnig werd, den anderen deelgenoot
-toestaan te hertrouwen, terwijl de aanspraken van den krankzinnigen deelgenoot geldig
-bleven in geval van herstel. Dat zou een vorm zijn van polygamie, maar Hinton was
-er zorgvuldig op bedacht er op te wijzen, dat hij met &#x201c;polygamie&#x201d; bedoelde &#x201c;minder
-een speciale huwelijksorde, dan wel zulk een orde als het best aan het doel beantwoordt,
-en die dus buitengemeen veranderlijk moet wezen. De monogamie moge goed zijn, zelfs
-de eenige goede orde, als ze komt bij vrije keuze; maar een <i>wet</i> ervoor is een ander ding. De sexueele verhouding moet een <i>natuurlijke</i> zaak zijn. Het ware maatschappelijke leven zal niet zijn eenige vastgestelde en bepaalde
-verhouding, als van monogamie, polygamie, of iets anders, maar een volkomen ondergeschiktheid
-van iedere sexueele verhouding aan de rede en het menschelijk welzijn&#x201d;.
-</p>
-<p>Ellen Key, die een enthoesiast voorstandster is van de monogamie, en die meent, dat
-de ontwikkeling in de beschaafde maatschappij van persoonlijke liefde alle gevaar
-voor het aangroeien van de polygamie uitsluit, geeft toch toe, dat er variaties bestaan.
-Zij heeft dezelfde oplossingen van moeilijke problemen voor oogen als Goethe voor
-zich had, toen hij in zijn <i lang="de">Stella</i> trachtte aan te toonen, dat de kracht van banden van liefde en teedere herinneringen
-te groot is om toe te laten, dat ze door nieuwe verbroken zullen worden. Het probleem
-van de sexueele variatie echter, merkt zij op (<i lang="de">Liebe und Ethik</i>, p. 12) is, onder moderne voorwaarden van vorm veranderd, het is niet langer de strijd
-tusschen den eisch van de maatschappij van een strenge huwelijksorde en den eisch
-van het individu van sexueele bevrediging, maar het is het probleem geworden van het
-in harmonie brengen van de veredeling van het ras met verhoogde eischen van erotisch
-geluk. Zij wijst er ook op, dat het bestaan van een deelgenoot, die behoefte heeft
-aan den zorg van den anderen deelgenoot als verpleegster of als intellectueele makker,
-dien anderen deelgenoot in het geheel niet berooft van het recht op vaderschap en
-moederschap, en dat zulke rechten moeten beschermd worden. (Ellen Key, <i lang="de">Ueber Liebe und Ehe</i>, pp. 166&#x2013;168).
-</p>
-<p>Een op den voorgrond tredend en groot voorstander van de polygynie, niet als een slechts
-zelden voorkomende variatie, maar als een huwelijk van hooger orde dan de monogamie,
-wordt tegenwoordig gevonden in Professor Christian von Ehrenfels van Praag (zie b.v.
-zijn <i lang="de">Sexualethik</i>, 1908; &#x201c;Die Postulate des Lebens&#x201d;. <i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Oct. 1908; en brief aan Ellen Key in haar <i lang="de">Ueber Liebe und Ehe</i>, p. 466). Ehrenfels meent, dat het aantal mannen, dat ongeschikt is voor een bevredigende
-reproductie veel grooter is dan dat van vrouwen, en dat daarom, als deze buiten beschouwing
-gelaten worden, een polygynische huwelijksorde noodig wordt. Hij noemt dit &#x201c;reproductie-huwelijk&#x201d;
-(<span lang="de">Zeugungsehe</span>), en denkt dat het moreel hooger zal staan dan dit. Het zou gebaseerd zijn op persoonlijke
-contracten. Ehrenfels meent, dat de vrouwen geen bezwaar zouden hebben, omdat een
-vrouw, naar hij gelooft, minder waarde hecht aan een man als minnaar dan als vader
-van haar kind. Ehrenfeld&#x2019;s leer is ernstig aangevallen van vele zijden, en zijn voorstellen
-zijn niet <span class="pagenum">[<a id="pb455" href="#pb455">455</a>]</span>in den lijn van onzen vooruitgang. Eenige radicale wijziging van de bestaande monogame
-huwelijksorde is niet te verwachten, zelfs als het algemeen erkend werd, hetgeen niet
-kan gezegd worden, dat ze wenschelijk is. De kwestie van sexueele variaties, moeten
-we ons herinneren, is niet een kwestie van het invoeren van een geheel nieuwen vorm
-van huwelijk, maar alleen van het erkennen van het recht van individuen, om buitengewone
-gevallen van dat huwelijk aan te nemen, en van het erkennen van de daarmee overeenstemmende
-verplichtingen van zulke individuen om de verantwoording op zich te nemen van ieder
-van die afwijkende vormen, die ze het beste zullen vinden. Voor zoover de kwestie
-van de sexueele variatie van het huwelijk meer is dan dit, is ze, volgens Hinton,
-een dynamische methode om te werken aan de afschaffing van de gevaarlijke <span class="corr" id="xd29e10982" title="Bron: promiscuiteit">promiscuïteit</span> van de prostitutie. Een strenge huwelijksorde sluit prostitutie in zich; een buigzame
-huwelijksorde maakt voor een groot deel&#x2014;hoewel misschien niet geheel&#x2014;de prostitutie
-overbodig. De democratische moraal van tegenwoordig is, voor zoover de aanwijzingen
-gaan, tegenovergesteld aan een klasse van <i>quasi</i>-slaven, met verminderde maatschappelijke rechten, zooals de prostituées altijd in
-meerdere of mindere mate vormen. Het blijkt ook tamelijk duidelijk, dat de snel aangroeiende
-invloed van de medische hygiëne aan dezelfde zijde werkt. Wij mogen daarom in de toekomst
-redelijkerwijze een langzame, maar gestadige toename verwachten van de erkenning,
-en zelfs van de uitbreiding van die variaties in de monogamische orde, die in werkelijkheid
-nooit opgehouden hebben te bestaan.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het is bedroevend, dat het, in dezen tijd van de wereldgeschiedenis, bijna twee duizend
-jaar nadat de wijze wetgevers van Rome hun werk voltooid hadden, nog noodig is tot
-het besluit te komen, dat we tegenwoordig eerst in een der eerste stadiën zijn van
-het plaatsen van het huwelijk op een redelijke en menschelijke basis. Ik heb er herhaaldelijk
-op gewezen in hoe groote mate de canonieke wet verantwoordelijk geweest is voor deze
-vertraging in de ontwikkeling. Men kan inderdaad zeggen, dat de geheele houding van
-de Kerk, nadat ze volkomen wereldlijke heerschappij verkregen had, verantwoordelijk
-moet gesteld worden. In de vroegere eeuwen was de houding van het Christendom over
-het geheel bewonderenswaardig. Het hield groote idealen hoog, maar het onthield zich
-van het opdringen van deze idealen tot iederen prijs; zoo bleven de idealen echt en
-konden ze niet ontaarden in enkel huichelachtige ledige vormen; veel buigzaamheid
-werd toegestaan, als ze voor het welzijn der menschen scheen noodig te zijn en als
-ze ingesteld werd om kwaad en onrechtvaardigheid te vermijden. Maar, toen de Kerk
-wereldlijke macht verkreeg, en toen die macht geconcentreerd raakte in de handen van
-Pausen, die moreele en godsdienstige belangen ondergeschikt maakten aan politieke
-belangen, toen sloeg men de aanspraken van het verstand en de humaniteit in den wind.
-Het ideaal werd niet meer een feit dan het tevoren was, maar het werd nu behandeld
-als een feit. De menschelijke verhoudingen bleven wat zij tevoren waren, even gecompliceerd
-en verschillend, maar van nu af aan werd éen streng willekeurig voorbeeld gesteld,
-dat bewonderenswaardig was als een ideaal, maar erger dan ledig als een vorm, en alle
-afwijkingen daarvan werden behandeld òf als niet te bestaan <span class="pagenum">[<a id="pb456" href="#pb456">456</a>]</span>òf als verkeerd. Alle leven werd uit de meest vitale menschelijke instellingen verdreven
-en eerst nu begint er weer beweging in te komen.
-</p>
-<p>Als wij&#x2014;resumeerend&#x2014;den loop nagaan, die de regeling van het huwelijk gehad heeft
-in het Christelijke tijdperk, het eenige tijdperk dat ons onmiddellijk aangaat, dan
-is het niet moeilijk de hoofdlijnen ervan te volgen. Het huwelijk begon als een bijzondere
-instelling, die de kerk, zonder ze te kunnen controleeren, bereid was in te zegenen,
-zooals ze zoo menige andere wereldlijke zaak inzegende; zij probeerde nog niet de
-natuurlijke aanpassing ervan aan menschelijke behoeften te beperken. Maar langzamerhand
-en onmerkbaar, zonder tusschenkomst van de wet, verkreeg het Christendom de volle
-heerschappij over het huwelijk, overeenkomstig de reeds ontwikkelde opvattingen over
-het kwaad van den lust, de deugd der kuischheid, de doodzonde van de ontucht, en,
-na door den invloed van deze heerschende opvattingen de buigzaamheid van het huwelijk
-in alle richtingen te hebben beperkt, plaatste ze het op een verheven, maar smal voetstuk
-als een sacrament. Om redenen, die in het geheel niet liggen in de natuur van de sexueele
-verhoudingen, maar die waarschijnlijk aan de priester-wetgevers dringend toeschenen,
-die haar assimileerden met de wijding tot priester, werd het huwelijk voor onontbindbaar
-verklaard. Niets was zoo gemakkelijk om binnen te gaan als de poort van het huwelijk,
-maar, evenals een muizenval, ging ze alleen naar binnen open en niet naar buiten;
-eens er in, kon men er levend niet weer uit komen. De regeling van het huwelijk door
-de kerk was, terwijl ze, evenals het coelibaat van de geestelijkheid, een succes was
-uit het oogpunt van kerkelijke politiek, en zelfs in het eerst uit het oogpunt van
-beschaving, want ze bracht orde in een maatschappelijken chaos, toch op den langen
-duur een mislukking uit een oogpunt van maatschappij en moraal. Aan den eenen kant
-verviel ze in belachelijke spitsvondigheden en haarkloverijen; aan den anderen kant
-had ze, omdat ze niet berustte op hetzij de rede of op de menschelijkheid, niets van
-die geschiktheid tot aanpassen aan de behoeften van het leven, die het Christendom
-in zijn eersten tijd in zoo ruime mate behield, terwijl het toch verheven idealen
-hoog hield. Aan den traditioneelen kant werd dit huwelijkswetboek onbeholpen en onpractisch;
-aan den biologischen kant was het een wanhopige misgreep. Zoo was dus de weg gebaand
-tot de opvatting der Protestanten van het huwelijk als een contract, maar die opvatting
-werd minder op den voorgrond gebracht ter wille van zich zelf, dan als een protest
-tegen de moeilijkheden en dwaasheden van de Katholieke canonieke, wet. Deze beschouwing
-als contract, die nog in ruime mate bestaat, zelfs nu nog, nam spoedig veel over van
-de leerstellingen van de canonieke wet over het huwelijk, en werd in de praktijk <span class="pagenum">[<a id="pb457" href="#pb457">457</a>]</span>een soort van hervormde en verwereldlijkte canonieke wet. Ze paste zich eenigszins
-meer aan aan de moderne behoeften, maar ze behield veel van de starheid van het Katholieke
-huwelijk zonder den sacramenteelen aard ervan, en ze deed nooit een poging om meer
-dan in naam een contract te worden. Ze is te beschouwen als een compromis van deelen,
-die niet bij elkaar passen en ze is een overgangsstadium geweest naar het vrije persoonlijke
-huwelijk. Wij kunnen die phase herkennen in de neiging, die in de beschaafde landen
-duidelijk uitgesproken is, naar een steeds toenemende rekbaarheid van het huwelijk.
-Het denkbeeld en zelfs het feit van het huwelijk door overeenstemming en van de echtscheiding
-bij gebrek aan die overeenstemming, waar we nu heen gaan, is in werkelijkheid nooit
-geheel uitgestorven geweest. In de Latijnsche landen is het blijven bestaan in de
-traditie van de Romeinsche wet; in de Engelsch sprekende landen is het samengegroeid
-met den geest van het puritanisme, die er op aandringt, dat in de dingen die het individu
-alleen aangaan, het individu zelf opperste rechter moet zijn. Die leer, toegepast
-op het huwelijk, werd in Engeland schitterend tot uitdrukking gebracht door het genie
-van Milton, en in Amerika is zij het zuurdeesem geweest, dat nog voortwerkt in de
-huwelijkswetgeving naar een onvermijdelijk doel, dat nog nauwelijks in het zicht is.
-Het huwelijkssysteem van de toekomst zal op het oude Christelijke systeem gelijken
-in zoover het den geheiligden en sacramenteelen aard zal erkennen van de sexueele
-verhouding, en het zal gelijken op de burgerlijke opvatting in zooverre het er op
-zal aandringen, dat het huwelijk, wat de voortplanting aangaat, openlijk door den
-Staat zal worden geregistreerd. Maar in tegenstelling met de kerk zal het erkennen,
-dat het huwelijk, in zoover het zuiver een sexueele verhouding is, een persoonlijke
-zaak is, waarvan de voorwaarden moeten overgelaten worden aan de personen, die er
-in betrokken zijn; en in tegenstelling met de burgerlijke theorie zal het erkennen,
-dat het huwelijk in zijn wezen een feit is en geen contract, hoewel het aanleiding
-kan geven tot contracten, zoolang die contracten dat essentieele feit niet raken.
-En in een opzicht zal het gaan boven de kerkelijke opvatting en de burgerlijke opvatting
-beide. De mensch heeft in den laatsten tijd de heerschappij verkregen over zijn eigen
-voortbrengende krachten, en die heerschappij brengt mee een verplaatsen van het centrum
-van den ernst van het huwelijk, in zooverre het huwelijk een staatszaak is, van de
-vagina naar het kind, dat de vrucht is van den schoot. Het huwelijk, als een instelling
-van den Staat, zal zich concentreeren, niet om de sexueele verhouding, maar om het
-kind, dat het resultaat is van die verhouding. In zooverre het huwelijk een onschendbaar
-openlijk contract is, zal het van zulk een aard zijn, dat het vanzelf met zijn bescherming
-zal dekken ieder kind, dat in de wereld geboren wordt, zoodat ieder kind <span class="pagenum">[<a id="pb458" href="#pb458">458</a>]</span>een wettigen vader en een wettige moeder zal hebben. Aan den eenen kant heeft het
-huwelijk dus neiging om minder bindend te worden; aan den anderen kant heeft het neiging
-meer bindend te worden. Aan den persoonlijken kant is het een intieme en heilige verhouding,
-waarmee de Staat niet te maken heeft; aan den maatschappelijken kant is het het aannemen
-van het verantwoordelijk openlijk borg zijn voor een nieuw lid van den Staat. Sommigen
-onder ons zijn bezig de eerste van deze beschouwingswijzen van het huwelijk te bevorderen,
-anderen de tweede. Beide zijn noodig om een volkomen harmonie te vormen. Het is noodig
-de twee beschouwingswijzen van het huwelijk afzonderlijk te houden, om gelijkelijk
-rechtvaardigheid te betrachten jegens het individu en jegens den Staat, maar als het
-huwelijk zijn idealen staat bereikt, worden die twee beschouwingswijzen tot een.
-</p>
-<p>Wij hebben nu de bespreking van het huwelijk, zooals het zich voordoet aan den modernen
-mensch, die geboren is in wat in middeleeuwsche dagen het Christendom genoemd werd,
-voltooid. Het was geen gemakkelijk onderwerp om te bespreken. Het is werkelijk een
-zeer moeilijk vraagstuk, en eerst na vele jaren zal het mogelijk zijn de voornaamste
-richting te ontdekken van de schijnbaar aan elkander tegenovergestelde en verwarde
-stroomingen, als men er zelf midden in is. Voor een Engelschman is het misschien bijzonder
-moeilijk, want de Engelschman is vóor alles een eiland-bewoner; in dat feit liggen
-alle deugden die hij bezit, zoowel als zijn ondeugden<a class="noteref" id="xd29e11000src" href="#xd29e11000">63</a>.
-</p>
-<p>Toch loont het de moeite te trachten een hoogte te beklimmen, vanwaar we den stroom
-van de neiging der maatschappij kunnen beschouwen in zijn ware proporties en de richting
-ervan kunnen taxeeren. Het is noodig dat te doen, als wij waarde hechten aan <span class="pagenum">[<a id="pb459" href="#pb459">459</a>]</span>den vrede van onzen geest in een eeuw, waarin de geesten van de menschen in beweging
-worden gebracht door vele kleine beproevingen, die niets te maken hebben met hun groote
-tijdelijke belangen, om nog niets te zeggen van hun eeuwigheidsbelangen. Als wij een
-ruim overzicht over de vaststaande biologische feiten van het leven gekregen hebben,
-als wij de groote stroomingen zien, die te zamen het plan vormen van de menschelijke
-zaken, dan kunnen wij met kalmte toezien op de kleine maatschappelijke veranderingen,
-die in onze eeuw plaats vinden, zooals zij plaats vinden in iedere eeuw.
-<span class="pagenum">[<a id="pb461" href="#pb461">461</a>]</span></p>
-</div>
-<div class="footnotes">
-<hr class="fnsep">
-<div class="footnote-body">
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9409" href="#xd29e9409src">1</a></span> Rosenthal, uit Breslau, gaat zoo ver, dat hij van juridische zijde beweert (&#x201c;<span lang="de">Grundfragen des Eheproblems</span>&#x201d;, <i lang="de">Die Neue Generation</i>, Dec., 1908), dat de bedoeling van de voortplanting voor het begrip van wettig huwelijk
-essentieel is.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9409src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9518" href="#xd29e9518src">2</a></span> J.&nbsp;A. Godfrey, <i lang="en">Science of Sex</i>, p. 119.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9518src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9526" href="#xd29e9526src">3</a></span> E.&nbsp;D. Cope, &#x201c;<span lang="en">The Marriage Problem</span>&#x201d;, <i lang="en">Open Court</i>, Nov., 1888.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9526src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9586" href="#xd29e9586src">4</a></span> Zie boven, p. 359.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9586src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9596" href="#xd29e9596src">5</a></span> Wächter, <i lang="de">Ehescheidungen</i>, blz. 95 <i>et seq.</i>; Esmein, <i lang="fr">Marriage en Droit Canonique</i>, deel I, p. 6; Howard, <i lang="en">History of Matrimonial Institutions</i>, deel II, p. 15. Howard meent (in overeenstemming met Lecky), dat van de vrijheid
-tot echtscheiden alleen misbruik gemaakt werd door een klein deel van de Romeinsche
-bevolking, en dat zulk een misstand, voor zoover hij bestond, niet de oorzaak was
-van achteruitgang van de moraal in Rome.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9596src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9611" href="#xd29e9611src">6</a></span> De meeningen van de Christelijke Kerkvaders waren zeer afwisselend, en ze wisten soms
-zelf niet, wat ze meenden; zie bv. de meeningen, verzameld door Cranmer en opgesomd
-door Burnet, <i lang="en">History of Reformation</i> (ed. Nares), deel II, p. 91.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9611src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9621" href="#xd29e9621src">7</a></span> Constantijn, de eerste Christelijke Keizer, stelde een streng en eigenaardige wet
-op de echtscheiding voor (die een vrouw toestond echtscheiding te verkrijgen van haar
-man, alleen als hij een moordenaar was, iemand vergiftigd had, of een grafschenner
-was), maar deze wet kon niet staande gehouden worden. Dus beval Anastasius in 497
-echtscheiding met wederzijdsch goedvinden. Dit werd afgeschaft door Justinianus, die
-alleen echtscheiding toestond bij verschillende gespecificeerde oorzaken, daaronder
-echtbreuk van den man. Deze beperkingen bleken echter niet houdbaar, en de opvolger
-en neef van Justinianus, Justinus, herstelde weer de echtscheiding bij wederzijdsch
-goedvinden. Ten slotte, in 870, kwam Leo de wijsgeer weer terug op het voorstel van
-Justinianus (zie b.v. Smith and Cheetham, <i lang="en">Dictionary of Christian Antiquities</i>, arts. &#x201c;<span lang="en">Adultery</span><span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span> en <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span><span lang="en">Marriage</span>&#x201d;).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9621src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9639" href="#xd29e9639src">8</a></span> Het element van eerbied in de houding van de Germanen in den eersten tijd jegens vrouwen
-en de voorrechten, die zelfs getrouwde vrouwen hadden, schijnen, voor zoover als Tacitus
-als een betrouwbaar gids beschouwd kan worden, de overgebleven sporen te zijn van
-een vroeger maatschappelijk stadium op een meer matriarchale basis. Zij zijn zeer
-duidelijk zichtbaar bij het begin van de Duitsche geschiedenis. Van den beginne echter
-waren, hoewel echtscheiding met wederzijdsch goedvinden mogelijk schijnt geweest te
-zijn, de Duitsche zeden zonder erbarmen voor de getrouwde vrouw, die ontrouw was,
-of onvruchtbaar, of die op andere wijze aanstoot gaf, hoewel het eenigen tijd lang
-na het invoeren van het Christendom voor den Duitschen echtgenoot geen misdaad was
-echtbreuk te plegen. (<span class="corr" id="xd29e9641" title="Bron: Westermark">Westermarck</span>, <i lang="en">Origin of the Moral Ideas</i>, deel II, p. 453).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9639src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9650" href="#xd29e9650src">9</a></span> &#x201c;Deze vorm van huwelijk&#x201d;, zegt Hobhouse (<i>op. cit.</i>, deel I, p. 156), <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>staat in nauw verband met de uitbreiding van de rechten van den man&#x201d;. Vergelijk Howard,
-<i>op. cit.</i>, deel I, p. 231. De zeer lage plaats van de Duitsche vrouw in de middeleeuwen wordt
-duidelijk gemaakt door Hagelstange, <i lang="de">Süddeutsches Bauernleben im Mittelalter</i>, 1898, blz. 70 <i>et seq.</i>&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9650src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9666" href="#xd29e9666src">10</a></span> Howard, <i>op. cit.</i>, deel I, p. 259; Smith and Cheetham, <i lang="en">Dictionary of Christian Antiquities</i>, art. <i lang="la">Arrhae</i>. Het schijnt echter dat de &#x201c;bruidkoop&#x201d;, waarvan Tacitus spreekt, niet strikt de verkoop
-was van een stuk vee of van een slavinnetje, maar de verkoop van de <i>mund</i> of het recht van bescherming over het meisje. Het is waar, dat de beteekenis misschien
-niet altijd duidelijk is geweest aan hen, die deel namen aan de handeling. Evenzoo
-was de Angelsaksische verloving niet zoozeer een betalen van den prijs van de bruid
-aan haar verwanten, hoewel zij natuurlijk een voordeeltje uit de handeling konden
-slaan, als wel een verbond, dat fatsoenlijke behandeling van de vrouw als vrouw en
-weduwe eischte. Herinneringen hieraan, merken Pollock en Maitland op (<i>op. cit.</i>, deel II, p. 364), kan men vinden in &#x201c;die merkwaardige rommelkamer voor antiquiteiten,
-het huwelijksritueel van de Engelsche kerk&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9666src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9686" href="#xd29e9686src">11</a></span> J. Wickham Legg, <i lang="en">Ecclesiological Essays</i>, p. 189. We mogen er aan toevoegen dat het denkbeeld van de onderwerping van de vrouw
-aan den man in een tamelijk vroeg stadium in de Christelijke kerk voor den dag kwam,
-en ongetwijfeld onafhankelijk van Germaansche invloeden; de heilige Augustinus zeide
-(Sermo XXXVII, cap. VI) dat een goede <i lang="la">mater familias</i> zich niet moest schamen zich de dienstmaagd van haar man te noemen (ancilla).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9686src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9695" href="#xd29e9695src">12</a></span> Zie b.v. L. Gautier, <i lang="fr">La Chevalerie</i> hoofdst. IX.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9695src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9701" href="#xd29e9701src">13</a></span> Howard, <i>op. cit.</i>, deel I, blz. 278&#x2013;281, 386. De <i>Arrha</i> kwam te voorschijn in de Romeinsche wet in de zesde eeuw.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9701src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9712" href="#xd29e9712src">14</a></span> Howard, <i>op. cit.</i>, deel I, blz. 293 <i>et seq.</i>; Smith and Cheetham, <i lang="en">Dictionary of Christian Antiquities</i>, art. &#x201c;<span lang="en">Contract of Marriage</span>&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9712src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9727" href="#xd29e9727src">15</a></span> Alle latere veranderingen in het Katholieke canonieke recht hebben het huwelijk alleen
-nog maar enger gemaakt en nog verder van de praktijk van de wereld afgebracht. Bij
-een decreet van den paus van 1907, wordt verklaard, dat burgerlijke huwelijken en
-huwelijken op niet-katholieke plaatsen van eeredienst niet alleen zondig zijn en onwettig
-(wat ze tevoren ook al waren), maar van nul en geenerlei waarde.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9727src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9734" href="#xd29e9734src">16</a></span> E.&nbsp;S.&nbsp;P. Haynes, <i lang="en">Our Divorce Law</i>, p. 3.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9734src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9792" href="#xd29e9792src">17</a></span> Het was het Concilie van Trente, in de zesde eeuw, dat de kerkelijke riten maakte
-tot een essentieel punt voor een bindend huwelijk; maar zelfs toen stemden zes en
-vijftig prelaten tegen die beslissing.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9792src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9838" href="#xd29e9838src">18</a></span> Esmen, <i>op. cit.</i>, deel I, p. 91.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9838src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9851" href="#xd29e9851src">19</a></span> Soms zegt men, dat de Katholieke kerk de verkeerdheden van haar leer van de onontbindbaarheid
-van het huwelijk matigt door een aantal beletselen voor het huwelijk aan te nemen,
-terwijl ze vrije speelruimte laat aan hen, die vrijstelling van het huwelijk willen
-hebben. Dit schijnt echter nauwelijks het geval te zijn. Dr. P.&nbsp;J. Hayes, die als
-kanselier van de Katholieke aartsdiocese van New-York met gezag spreekt, zegt (&#x201c;<span lang="en">Impediments to Marriage in the Catholic Church</span>&#x201d;, <i lang="en">North American Review</i>, Mei 1905), dat zelfs in een zoo moderne en gemengde gemeenschap als deze er maar
-weinig aanvragen zijn om dispensatie ten gevolge van beletsels; er zijn per jaar 15.000
-Katholieke huwelijken in de stad New-York, maar alleen bij vijf per jaar wordt er
-navraag naar gedaan of ze wel geldig zijn, en dan voornamelijk op grond van bigamie.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9851src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9863" href="#xd29e9863src">20</a></span> De Canonisten, zeggen Pollock en Maitland (<i>loc. cit.</i>), &#x201c;hebben een willekeurige chaos gemaakt van de huwelijkswet&#x201d;. &#x201c;Zelden&#x201d;, zegt Howard
-(<i>op. cit.</i>, deel I, p. 340), &#x201c;hebben theorie en fijne haarkloverijen verderfelijker gevolgen
-gehad in het practische leven dan toen ze het onderscheid tusschen <i lang="la">sponsalia de praesenti</i> en <i lang="la">de futuro</i> vaststelden&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9863src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9900" href="#xd29e9900src">21</a></span> Howard, <i>op. cit.</i>, deel I, p. 386 <i>et seq.</i> Over het geheel was echter de meening van Luther, dat het huwelijk, hoewel heilig
-en geheimzinnig, geen sacrament is; zijn verschillende gezegden over de zaak zijn
-te zamen gebracht door Strumpff, <i lang="de">Luther über die Ehe</i>, blz. 204&#x2013;214.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9900src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9912" href="#xd29e9912src">22</a></span> Howard, <i>op. cit.</i>, deel II, p. 61 <i>et seq.</i>&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9912src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9922" href="#xd29e9922src">23</a></span> Waarschijnlijk bleef, als een resultaat van de eenigszins verwarde en onsamenhangende
-houding van de Hervormers, de canonieke wet in Protestantsche landen inderdaad langer
-van kracht dan in Katholieke landen; vooral in Frankrijk is ze ingrijpender veranderd.
-(Esmein, <i>op. cit.</i>, deel I, p. 33).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9922src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e9994" href="#xd29e9994src">24</a></span> De opvatting der kwakers over het huwelijk is nog heden van machtigen invloed. &#x201c;Waarom&#x201d;,
-zegt Mrs. Besant (<i lang="en">Marriage</i>, p. 19), &#x201c;zouden we niet wat van de kwakers overnemen, en voor de tegenwoordige wettige
-vormen van het huwelijk een eenvoudige verklaring, in het openbaar gedaan, in de plaats
-stellen?&#x201d;&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e9994src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10000" href="#xd29e10000src">25</a></span> Howard, <i>op. cit.</i>, deel II, p. 456. De werkelijke praktijk in Pennsylvanië schijnt echter weinig te
-verschillen van die in de andere Staten.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10000src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10007" href="#xd29e10007src">26</a></span> Howard, <i>op. cit.</i>, deel II, p. 109. &#x201c;Het is werkelijk verwonderlijk&#x201d;, merkt Howard op, &#x201c;dat een groote
-natie, die zich beroemt op liefde voor gelijkheid en maatschappelijke vrijheid, volle
-vijf generaties lang een hatelijke verdraagzaamheid toelaat, eer dan zich vrij en
-moedig te bevrijden van de banden van een kerkelijke traditie&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10007src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10012" href="#xd29e10012src">27</a></span> &#x201c;Het gedwongen voortzetten van een ongelukkige vereeniging is misschien het immoreelste
-ding, dat een beschaafde maatschappij ooit gezien, nog veel minder aangemoedigd heeft&#x201d;,
-zegt Godfrey (<i lang="en">Science of Sex</i>, p. 123). &#x201c;Het moreele van een vereeniging hangt af van het wederzijdsch verlangen,
-en een vereeniging, die door een andere oorzaak wordt voorgeschreven, ligt buiten
-de beschaving, hoezeer de gewoonte ze moge erkennen, of de godsdienst en de wet ze
-moge goedkeuren&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10012src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10068" href="#xd29e10068src">28</a></span> Echtbreuk wordt in de meeste wilde en barbaarsche maatschappijen, zooals Westermarck
-zegt, beschouwd als &#x201c;een onwettig zich toeëigenen van de rechten, die de echtgenoot
-uitsluitend verkregen heeft door den koop van zijn vrouw, als een vergrijp tegen den
-eigendom&#x201d;; de verleider wordt daarom gestraft als een dief, met boete, verminking,
-zelfs dood (<i lang="en">Origin of the Moral Ideas</i>, deel II blz. 447 <i>et seq.</i>; <i>id.</i>, <i lang="en">History of Human Marriage</i>, p. 121). Bij sommige volken wordt alleen de verleider en niet de vrouw gestraft.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10068src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10083" href="#xd29e10083src">29</a></span> Er wordt soms gezegd ter verdediging van de eischen tot schadevergoeding voor het
-verleiden van een getrouwde vrouw, dat vrouwen dikwijls zwak zijn en niet in staat
-weerstand te bieden aan toenadering van een man, zoodat de wet zwaar zou moeten drukken
-op den man, die zich die zwakheid ten nutte maakt. Dit argument schijnt wat verouderd.
-De wet begint de verantwoordelijkheid zelfs van de getrouwde vrouwen in andere opzichten
-aan te nemen, en kan wel nauwelijks weigeren ze ook aan te nemen voor het controleeren
-van haar eigen persoon. Bovendien, als het zoo natuurlijk is voor de vrouw om te zwichten,
-dan is het nauwelijks rechtmatig den man te straffen, met wien zij die natuurlijke
-daad gedaan heeft. Er moet verder gezegd worden, dat, als de echtbreuk van een vrouw
-alleen maar een onverantwoordelijke vrouwelijke zwakheid is, dat dan een zeer ongepaste
-ruwheid haar wordt aangedaan door het openlijk eischen van schadevergoeding van haar
-minnaar. Als we werkelijk dit argument aannemen, dan moeten we de middeleeuwsche kuischheidsgordel
-weer invoeren.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10083src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10086" href="#xd29e10086src">30</a></span> Howard, <i>op. cit.</i>, deel II, p. 114.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10086src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10106" href="#xd29e10106src">31</a></span> Deze regel is in Engeland geenszins een doode letter. Zoo bracht in 1907 een vrouw,
-die haar huis had verlaten, terwijl ze een brief achterliet waarin ze zeide, dat haar
-man niet de vader van haar kind was, daarna een aanklacht uit wegens echtbreuk en
-omdat de man zich niet verdedigde, werd haar die toegestaan. Maar, daar de advocaat
-van de kroon (King&#x2019;s Proctor) de feiten vernomen had, werd het vonnis vernietigd.
-Toen diende de man een aanklacht in tot echtscheiding, kon die echter niet verkrijgen
-daar hij reeds had toegegeven dat hij echtbreuk begaan had, door zich in het vorige
-geval niet te doen verdedigen. Hij bracht de zaak voor het hof van appèl maar zijn
-verzoek werd niet ingewilligd, daar het hof van meening was, dat &#x201c;het verleenen van
-steun in zulk een geval niet was in het belang van de algemeene moraal&#x201d;. De veiligste
-weg in Engeland om wat wettig &#x201c;huwelijk&#x201d; genoemd wordt absoluut onontbindbaar te maken,
-is dat beide partijen echtbreuk begaan.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10106src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10144" href="#xd29e10144src">32</a></span> Magnus Hirschfeld, <i lang="de">Zeitschrift für Sexualwissenschaft</i>, Oct. 1908.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10144src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10150" href="#xd29e10150src">33</a></span> H. Adner, &#x201c;<span lang="de">Die Richterliche Beurteilung der &#x201c;Zerrütteten&#x201d; Ehe</span>&#x201d;, <i lang="de">Geschlecht und Gesellschaft</i>, Band II, Deel 8.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10150src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10161" href="#xd29e10161src">34</a></span> Gross-Hoffinger, <i lang="de">Die Schicksale der Frauen und die Prostitution</i>, 1847; Bloch geeft een volledige opsomming van de resultaten van dit onderzoek in
-een <i>Appendix</i> bij hoofdstuk X van zijn <i lang="en">Sexual Life of Our Time</i>.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10161src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10187" href="#xd29e10187src">35</a></span> De echtscheiding in de Vereenigde Staten wordt in den breede besproken door Howard,
-<i>op. cit.</i>, deel III.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10187src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10194" href="#xd29e10194src">36</a></span> H. Münsterberg, <i lang="en">The Americans</i>, p. 575. Evenzoo meent Dr. Felix Adler, in een studie over &#x201c;<span lang="en">The Ethics of Divorce</span>&#x201d; (<i lang="en">The Ethical Record</i>, 1890, p. 200), hoewel hij zelf geen voorstander van echtscheiding is, dat de eerste
-oorzaak voor het veel voorkomen van de echtscheiding in de Vereenigde Staten is de
-hooge positie der vrouwen.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10194src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10210" href="#xd29e10210src">37</a></span> In een belangwekkend artikel, met gevallen ter illustratie, over &#x201c;Het Neurologische
-Element in den huwelijksafkeer<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span> (<i lang="en">Journal of Nervous and <span class="corr" id="xd29e10216" title="Bron: mental">Mental</span> Diseases</i>, Sept. 1892) verwijst Smith Baker naar de gevallen waarin &#x201c;een man hoe langer hoe
-meer antipathie tegen zijn vrouw begint te gevoelen, als hij haar naar verhouding
-minder ontwikkelde persoonlijkheid leert kennen. Terwijl hij misschien trouwde, voordat
-hij juist had leeren oordeelen over karakter en de neigingen daarvan, komt hij tot
-besef van het feit, dat hij in eere verplicht is zijn geheele physiologische leven
-te leven, niet met een werkelijke gezellin, maar met een surrogaat.<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span> De gevallen zijn nog talrijker, merkt dezelfde schrijver op, waarin de sexueele begeerte
-van de vrouw zich niet openbaart, behalve als resultaat van opvoeding en oefening.
-&#x201c;Deze soort van natuurlijk-onnatuurlijken toestand is de bron van veel teleurstelling,
-en van intens lijden van de zijde van de vrouw evenzeer als van ontevredenheid in
-de familie&#x201d;. Toch zijn zulke oorzaken van echtscheiding veel te samengesteld om in
-wetboeken vermeld te worden, en veel te intiem om in gerechtshoven bepleit te worden.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10210src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10226" href="#xd29e10226src">38</a></span> Tien jaar geleden, misschien nu nog wel, kwamen de Vereenigde Staten als de vierde
-wat de veelvuldigheid van echtscheiding aangaat, na Japan, Denemarken, en Zwitserland.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10226src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10231" href="#xd29e10231src">39</a></span> Lecky, de historieschrijver over de Europeesche moraal, heeft gewezen (<i lang="en">Democracy and Liberty</i>, deel II, p. 172) op de nauwe betrekking in het algemeen tusschen het gemak van de
-echtscheiding en een hoogen standaard van de sexueele moraal.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10231src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10239" href="#xd29e10239src">40</a></span> Zoo b.v., Hobhouse, <i lang="en">Morals in Evolution</i>, deel I, p. 237.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10239src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10289" href="#xd29e10289src">41</a></span> In Engeland werd deze stap gedaan onder de regeering van Hendrik VII, toen het gedwongen
-huwen van vrouwen tegen haar wil bij de wet verboden werd (3 Henry VII, c. 2). Zelfs
-al in het midden van de zeventiende eeuw moest de kwestie van het gedwongen huwelijk
-weer behandeld worden (<i>Inderwick</i>, Interregnum, blz. 40 <i>et seq.</i>).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10289src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10353" href="#xd29e10353src">42</a></span> Woods Hutchinson (<i lang="en">Contemporary Review</i>, Sept., 1905) beweert, dat als epilepsie, krankzinnigheid, moreele perversie, gewoonte-dronkenschap,
-of misdadig gedrag van eenigerlei soort voorkomt, de echtscheiding, ter wille van
-het komend geslacht, niet alleen toegestaan moest zijn, maar verplichtend. Echtscheiding
-alleen zou echter niet voldoende zijn om het gewenschte doel te bereiken.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10353src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10365" href="#xd29e10365src">43</a></span> Evenzoo schrijft in Duitschland Wanda von Sacher-Masoch, die wat haar eigen karaktergebreken
-ook mogen geweest zijn, veel door het huwelijk geleden had, aan het eind van <i lang="de">Meine Lebensbeichte</i>, dat &#x201c;zoolang de vrouwen den moed niet hebben, zonder tusschenkomst van den Staat
-of tusschenkomst van de kerk verhoudingen te regelen, die haarzelf alleen aangaan,
-zullen zij niet vrij zijn&#x201d;. In plaats van dit oude, vervallen huwelijkssysteem, dat
-zoo tegenovergesteld is aan onze moderne gedachten en gevoelens, wilde zij persoonlijke
-contracten hebben, gemaakt door een advocaat. In Engeland schreef al veel vroeger
-Charles Kingsley, een vurig voorstander van de vrouwenbeweging, wiens gevoel voor
-de vrouwen bijna tot vereering steeg, aan J.&nbsp;S. Mill: &#x201c;Er kan nooit iets goeds komen
-voor de vrouwen, eer het laatste overblijfsel van de canonieke wet door de beschaving
-ter zijde is gesteld&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10365src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10375" href="#xd29e10375src">44</a></span> &#x201c;Er is nooit vuiler instelling uitgevonden&#x201d;, verklaarde Auberon Herbert vele jaren
-geleden, en daarmee drukte hij een gevoelen uit, dat later zeer gewoon is geworden;
-&#x201c;en het bestaan ervan sleept zich, tot onze groote schande voort, omdat we niet den
-moed hebben om vrijuit te zeggen, dat de sexueele verhoudingen van man en vrouw, of
-van hen, die samen leven, hen zelf aangaan, en dat ze niet de glurende, gretige, zelfgenoegzame,
-en ontzettend onware buitenwereld aangaan&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10375src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10384" href="#xd29e10384src">45</a></span> Hobhouse, <i>op. cit.</i>, deel I, p. 237.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10384src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10389" href="#xd29e10389src">46</a></span> Dezelfde opvatting van het huwelijk als een contract blijft nog tot op zekere hoogte
-ook in de Vereenigde Staten bestaan, waar ze heen gebracht was door de eerste Protestanten
-en Puriteinen. De Staten geven gewoonlijk geen definitie van het huwelijk, maar, naar
-Howard zegt (<i>op. cit.</i>, deel II, p. 395), &#x201c;inderdaad wordt het huwelijk behandeld als een verhouding, die
-zoowel iets heeft van den aard van een toestand als van een contract&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10389src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10436" href="#xd29e10436src">47</a></span> Dit gezichtspunt is grondig uiteengezet door Paul en Victor Margueritte, <i lang="fr">Quelques Idées</i>.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10436src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10475" href="#xd29e10475src">48</a></span> Ik wil opmerken, dat dit vele jaren geleden door C.&nbsp;G. Garrison aangetoond werd, die
-de gevolgen hiervan besprak in zijn &#x201c;<span lang="en">Limits of Divorce</span>&#x201d;, <i lang="en">Contemporary Review</i>, Feb., 1894. &#x201c;We kunnen veilig zeggen&#x201d;, besluit hij, &#x201c;dat het huwelijk in geen opzicht
-op een contract gelijkt, noch in vorm, noch als geneesmiddel, handelwijze of in resultaat;
-maar dat het in al deze opzichten integendeel de rechten, van de personen, die het
-aangaat, verkort&#x201d;. Het huwelijk is geen contract, maar een wijze van zich gedragen.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10475src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10486" href="#xd29e10486src">49</a></span> Zie b.v. P. en V. Margueritte, <i>op. cit.</i>&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10486src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10490" href="#xd29e10490src">50</a></span> Zooals aangehaald door Howard, <i>op. cit.</i>, deel II, p. 29.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10490src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10502" href="#xd29e10502src">51</a></span> Evenzoo merkt Ellen Key (<i lang="de">Ueber Liebe und Ehe</i>, p. 343) op, dat te spreken over &#x201c;den plicht van levenslange trouw&#x201d; in veel opzichten
-hetzelfde is, als te spreken van &#x201c;den plicht van levenslange gezondheid&#x201d;. Een mensch
-kan zijn best doen om zijn leven of zijn liefde te bewaren; hij kan dit niet onvoorwaardelijk
-op zich nemen.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10502src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10568" href="#xd29e10568src">52</a></span> Hobhouse, <i>op. cit.</i>, deel I, blz. 159, 237&#x2013;9; vergelijk P. en V. Margueritte, <i lang="fr">Quelques Idées</i>.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10568src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10596" href="#xd29e10596src">53</a></span> &#x201c;Echtscheiding&#x201d;, zooals Garrison zegt (&#x201c;<span lang="en">Limits of Divorce</span>&#x201d;, <i lang="en">Contemporary Review</i>, Febr. 1894), &#x201c;is de rechterlijke mededeeling, dat een gedrag, hetwelk eens dat van
-een huwelijk was in aard en doel, deze eigenschappen verloren heeft&#x200a;&#x2026; Echtscheiding
-is een feitelijk iets, en niet een vrijheid om een belofte te breken&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10596src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10610" href="#xd29e10610src">54</a></span> Zie boven, p. 325.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10610src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10682" href="#xd29e10682src">55</a></span> Het is noodig geweest de voortplanting in het eerste hoofdstuk van dit werk te bespreken,
-en het zal weer noodig zijn in het laatste hoofdstuk. Hier hebben wij alleen te maken
-met de voortplanting als een element van het huwelijk.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10682src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10689" href="#xd29e10689src">56</a></span> Nietzold, <i lang="de">Die Ehe in Aegypten zur Ptolemäisch-römischen Zeit</i>, 1903, p. 3. Deze band verzekerde ook rechten aan de kinderen, die tijdens het bestaan
-ervan geboren werden.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10689src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10695" href="#xd29e10695src">57</a></span> Zie bv. Ellen Key, <i>Moeder en Kind</i>, p. 21. De noodzakelijkheid tot het combineeren van grooter vrijheid van sexueele
-verhoudingen met grootere gestrengheid van ouderlijke verhoudingen werd in een vroeger
-tijd duidelijk erkend door een andere bekwame schrijfster, Miss J.&nbsp;H. Clapperton,
-in haar beroemd boek <i lang="en">Scientific Meliorism</i>, uitgegeven in 1885 &#x201c;Wettelijke veranderingen&#x201d;, schreef zij (p. 320), &#x201c;zijn noodig
-in twee richtingen, en wel in de richting van grooter vrijheid van huwelijk en grooter
-preciesheid, wat het ouderschap aangaat. De huwelijksvereeniging is in haar wezen
-een persoonlijke zaak, waarmee de maatschappij niet geroepen is zich te bemoeien en
-waartoe ze ook geen recht heeft. De geboorte van een kind daarentegen is een openbare
-gebeurtenis. Ze raakt de belangen van de geheele natie.<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10695src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10716" href="#xd29e10716src">58</a></span> Ellen Key, <i>Liefde en Huwelijk</i>, p. 168; vergelijk van dezelfde schrijfster <i>De Eeuw van het Kind</i>.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10716src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10727" href="#xd29e10727src">59</a></span> In Duitschland alleen worden ieder jaar 100.000 &#x201c;onwettige&#x201d; kinderen geboren, en het
-aantal neemt snel toe; in Engeland is het maar 40.000 per jaar, daar het sterke vooroordeel,
-dat dikwijls bestaat tegen zulke geboorten in Engeland (zooals ook in Frankrijk) aanleiding
-geeft tot het in wijden kring toepassen van middelen ter voorkoming van de conceptie.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10727src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10768" href="#xd29e10768src">60</a></span> &#x201c;Waar zijn werkelijk monogamisten te vinden?&#x201d; vroeg Schopenhauer in zijn verhandeling
-&#x201c;Ueber die Weiber&#x201d;. En James Hinton was gewoon te zeggen: &#x201c;Wat is de bedoeling van
-het in stand houden van de monogamie? Is er eenige kans om ze te krijgen, zou ik wel
-eens willen weten? Noemt gij het Engelsche leven monogaam?&#x201d;&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10768src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10771" href="#xd29e10771src">61</a></span> &#x201c;Bijna overal&#x201d;, zegt Westermarck van de polygynie (die hij in den breede bespreekt
-in de hoofdstukken XX&#x2013;XXII van zijn <i lang="en">History of Human Marriage</i>) &#x201c;is ze beperkt tot het kleinste gedeelte van de menschen en het grootste deel is
-monogaam&#x201d;. Maurice Gregory (<i lang="en">Contemporary Review</i>, Sept. 1906) geeft statistieken, die aantoonen, dat er bijna overal een neiging tot
-gelijkheid in aantal van de geslachten te vinden is.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10771src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e10786" href="#xd29e10786src">62</a></span> In een polygaam land is een man natuurlijk door zijn verplichtingen evenzeer gebonden
-aan zijn tweede vrouw, als aan zijn eerste. Bij ons wordt de tweede vrouw onteerd
-door den naam maitres, en hoe slechter de man haar en haar kinderen behandelt, des
-te meer wordt zijn moraal goedgekeurd, <span class="pagenum">[<a id="pb448n" href="#pb448n">448</a>]</span>evenals de Katholieke kerk, toen ze trachtte het coelibaat onder de geestelijkheid
-in te stellen, meer goedkeuring had voor den priester, die onwettige verhoudingen
-had met vrouwen, dan den priester, die fatsoenlijk en openlijk trouwde. Als zijn verwaarloozing
-er de maitres van een getrouwd man toe brengt haar verhouding tot hem bekend te maken,
-dan heeft de man recht haar te vervolgen, en zijn advocaat zal, van de algemeene sympathie
-verzekerd, voor het gerechtshof zeggen, dat &#x201c;deze vrouw zoo slecht is geweest van
-te schrijven aan de vrouw van den klager!&#x201d;&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e10786src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11000" href="#xd29e11000src">63</a></span> Howard, in zijn oordeelkundige <i lang="en">History of Matrimonial Institutions</i> (deel II, blz. 96 <i>et seq.</i>), kan niet nalaten de aandacht te vestigen op den bijna krankzinnig opgewonden aard
-van de taal, die in Engeland nog maar weinige jaren geleden gebruikt werd door hen,
-die waren tègen het huwelijk met de zuster van de overledene vrouw, en hij stelt die
-tegenover de meer redelijke houding van de Katholieke kerk. &#x201c;Er zijn voorbeelden gegeven&#x201d;,
-merkt hij op, &#x201c;van de moreele anarchie, die zulke huwelijken moeten te voorschijn
-roepen, en die zijn door opmerkers uit Amerika, uit de koloniën en van het vasteland
-gelezen met een ongerustheid, die niet onvermengd was met tegenzin, en het zijn werkelijk
-merkwaardige illustraties van het uiterst insulair karakter van den Engelschen geest&#x201d;.
-Nog in A.D. 1908 werd er een wetsontwerp gebracht in het House of Lords, hetwelk voorstelde,
-dat verlating zonder oorzaak twee jaren lang een reden zou zijn tot echtscheiding,
-een redelijke en menschelijke maatregel, die als wet geldt in de meeste deelen van
-de beschaafde wereld. De Lord Kanselier (Lord Loreburn), een liberaal, en een verlicht
-en scherpzinnig leider in de sfeer van de politiek, verklaarde, dat zulk een voorstel
-&#x201c;absoluut onmogelijk&#x201d; was. Het Huis verwierp het voorstel met 61 tegen 2 stemmen.
-Zelfs de huwelijksbesluiten van het concilie van Trente werden niet door zulk een
-overweldigende meerderheid aangenomen. Inzake de huwelijkswetgeving is Engeland nog
-nauwelijks ontwassen aan de Middeleeuwen.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11000src">&#x2191;</a></p>
-</div>
-</div>
-</div>
-<div id="ch11" class="div1 chapter"><span class="pagenum">[<a href="#xd29e460">Inhoud</a>]</span><div class="divHead">
-<h2 class="main">DE KUNST VAN LIEFHEBBEN</h2>
-<p><span class="pagenum">[<a id="pb463" href="#pb463">463</a>]</span></p>
-<div class="argument">
-<p class="first">Het huwelijk is er niet alleen voor de voortplanting.&#x2014;Theologen over het &#x201c;<span lang="la">sacramentum solationis</span>&#x201d;.&#x2014;Het belang van de kunst van liefhebben.&#x2014;De grondslag van bestendigheid in het huwelijk
-en de voorwaarde voor juiste voortplanting.&#x2014;De kunst van liefhebben is het bolwerk
-tegen de echtscheiding.&#x2014;De eenheid van liefde en huwelijk is een principe van de moderne
-moraal.&#x2014;Het Christendom en de kunst van liefhebben onder natuurvolken.&#x2014;Sexueele inwijding
-in Afrika en elders.&#x2014;De neiging tot spontane ontwikkeling van de kunst van liefhebben
-in de jeugd.&#x2014;Flirt.&#x2014;Sexueele onwetendheid bij vrouwen.&#x2014;De plaats van den echtgenoot
-bij de sexueele inwijding.&#x2014;Sexueele onwetendheid bij mannen.&#x2014;De opvoeding van den
-echtgenoot voor het huwelijk.&#x2014;Het onheil gesticht door de onwetendheid van den man.&#x2014;De
-physieke en psychische gevolgen van den onbeholpen coïtus.&#x2014;Vrouwen verstaan de kunst
-van liefhebben beter dan mannen.&#x2014;Oude en nieuwe meeningen over de veelvuldigheid van
-den coïtus.&#x2014;Verschillen in sexueele potentie.&#x2014;De sexueele begeerte.&#x2014;De kunst van liefhebben
-berust op de biologische feiten van het hof-maken.&#x2014;De kunst aan vrouwen te behagen.&#x2014;De
-minnaar vergeleken bij den musicus.&#x2014;Het aanzoek als een deel van het hof-maken.&#x2014;Divinatie
-in de kunst van liefhebben.&#x2014;Het belang van de preliminariën bij het aanzoek.&#x2014;De onbeholpenheid
-van den echtgenoot is dikwijls oorzaak van de koelheid der vrouw.&#x2014;De moeilijkheid
-van het hof-maken.&#x2014;Gelijktijdig orgasme.&#x2014;De nadeelen van onvolkomen bevrediging bij
-de vrouw.&#x2014;<span lang="la">Coïtus interruptus</span>.&#x2014;<span lang="la">Coïtus reservatus</span>.&#x2014;De menschelijke wijze van coïtus.&#x2014;Variaties in coïtus.&#x2014;Houding bij coïtus.&#x2014;De beste
-tijd voor den coïtus.&#x2014;De invloed van coïtus in het huwelijk.&#x2014;De voordeelen van afwezigheid
-in het huwelijk.&#x2014;De gevaren van afwezigheid.&#x2014;Jaloezie.&#x2014;De oorspronkelijke functie
-der jaloezie.&#x2014;Het veel vóorkomen ervan bij dieren, natuurvolken en in pathologische
-toestanden.&#x2014;Een tegen-maatschappelijk gevoel.&#x2014;Jaloezie laat zich niet vereenigen met
-den vooruitgang der beschaving.&#x2014;De mogelijkheid méér dan een persoon tegelijk lief
-te hebben.&#x2014;De platonische vriendschap.&#x2014;De voorwaarden, die ze mogelijk maken.&#x2014;Het
-moederlijk element in de liefde der vrouw.&#x2014;De eind-ontwikkeling van de huwelijksliefde.&#x2014;Het
-vraagstuk der liefde is een van de grootste maatschappelijke kwesties.</p>
-</div>
-</div>
-<div class="divBody">
-<p class="first">Het zal uit de voorafgaande bespreking wel duidelijk zijn geworden, dat er in ieder
-huwelijk twee elementen zijn, beide even noodig om dat huwelijk volkomen te doen wezen.
-Aan den eenen kant is het huwelijk een vereeniging door wederzijdsche liefde <span class="pagenum">[<a id="pb464" href="#pb464">464</a>]</span>ontstaan, die alleen door het koesteren van zulk een liefde in stand gehouden kan
-worden als een werkelijkheid, afgezien van de uitsluitend vormelijke zijde ervan.
-Aan den anderen kant is het huwelijk een methode om het ras voort te planten en heeft
-het zijn doel in de nakomelingschap. Aan den eenen kant is het doel ervan de erotische
-liefde, aan den anderen kant het ouderschap. Beide deze doeleinden zijn al sinds lang
-algemeen erkend geweest. Wij vinden ze bij voorbeeld openlijk genoemd in de huwelijksdienst
-van de kerk van Engeland, waar gezegd wordt, dat het huwelijk bestaat &#x201c;zoowel tot
-wederzijdsch gezelschap, hulp en steun, die de een van den ander noodig heeft, als
-ook tot het voortbrengen van kinderen&#x201d;. Zonder den factor van wederzijdsche liefde
-kunnen de juiste voorwaarden voor de voortplanting niet bestaan; zonder den factor
-der voortplanting blijft de sexueele vereeniging, hoe mooi en heilig deze verhouding
-op zichzelf ook zijn mag, in haar wezen, een persoonlijke verhouding, onvolkomen als
-huwelijk en zonder openbare beteekenis. Daarom wordt het noodig de voorafgaande bespreking
-van het huwelijk in zijn algemeene trekken aan te vullen met een laatste en meer intieme
-beschouwing van het huwelijk in zijn wezen, voor zoover het de kunst van liefhebben
-en de wetenschap der voortplanting omvat.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Wij hebben reeds gelegenheid gehad van tijd tot tijd te verwijzen naar hen, die, van
-verschillend standpunt uitgaande, getracht hebben het doel van het huwelijk te beperken
-en het eene of het andere van zijn elementen te onderdrukken. (Zie b.v., boven, p.
-135).
-</p>
-<p>De moderne neiging is geweest den factor der voortplanting uit te sluiten en de huwelijksbetrekkingen
-alleen te beperken tot de verhouding van de twee partijen tot elkaar. Afgezien van
-het feit, waarvan het onnoodig is er weer de aandacht op te vestigen, dat, uit publiek
-en maatschappelijk standpunt, een huwelijk zonder kinderen, hoe belangrijk het ook
-zijn kan voor de twee personen, die het aangaat, een verhouding is zonder eenige openbare
-beteekenis, moeten we verder zeggen, dat ook het erotische leven zelf onder afwezigheid
-van kinderen kan lijden, want in het normale erotische leven, vooral bij vrouwen,
-heeft de sexueele liefde neiging uit te groeien tot ouderliefde. Bovendien wordt de
-volle ontwikkeling van die wederzijdsche liefde en afhankelijkheid bij de afwezigheid
-van kinderen met moeite verkregen, en er ontbreekt die allernauwste der banden, de
-wederkeerige samenwerking van twee personen bij het voortbrengen van een nieuw wezen.
-Het volmaakte en volkomen huwelijk in zijn volle ontwikkeling is een drieëenheid.
-</p>
-<p>Zij, die den erotischen factor uit het huwelijk hebben trachten te verwijderen als
-niet tot het wezen ervan behoorende, of in ieder geval als alleen toe te laten als
-strikt ondergeschikt aan het doel van de voortplanting, hebben zich van tijd tot tijd
-in verschillende tijdperken doen hooren. Zelfs de ouden, Grieken en Romeinen gelijkelijk,
-raadden in hun meer ernstige oogenblikken de verwijdering aan van het erotisch element
-uit het huwelijk, en wilden het beperken tot buitenechtelijke verhoudingen, dat is
-te zeggen voor zoover het mannen aanging; voor de erotische behoeften van getrouwde
-vrouwen hadden ze geen bepalingen te maken. Montaigne, die vervuld was van den geest
-der klassieke tradities, heeft uitmuntend de redenen uiteengezet, die pleiten voor
-het verwijderen der erotische belangen uit het huwelijk: &#x201c;Men trouwt niet voor zichzelf,
-wat er ook gezegd wordt; een man trouwt evenzeer, of <span class="pagenum">[<a id="pb465" href="#pb465">465</a>]</span>meer nog, voor zijn nageslacht, voor zijn familie, de gewoonte en het belang van het
-huwelijk raken meer het ras dan ons zelf.&#x2026; Zoo is het een soort van bloedschande om
-in deze waardige en geheiligde verhouding, de krachtsinspanningen en de buitensporigheden
-van de losbandigheid der liefde te verbruiken&#x201d; (<i lang="fr">Essais</i>, Boek I, hoofdstuk XXIX; Boek III, hoofdst. V). Dit gezichtspunt was zeer aannemelijk
-voor de eerste Christenen, die echter met opzet den tegenovergestelden kant ervan
-voorbijzagen, het hebben van erotische belangen buiten het huwelijk. &#x201c;Omgang te hebben
-behalve voor de voortplanting&#x201d;, zeide Clemens van Alexandrië (<i lang="la">Paedagogus</i>, Boek II, hoofdst. X) <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>is de natuur onrecht aandoen&#x201d;. Terwijl deze bewering echter waar is voor de lagere
-dieren, is ze niet waar voor den mensch, en vooral niet voor den beschaafden man,
-wiens erotische behoeften veel meer ontwikkeld zijn, en veel nauwer verbonden met
-het beste en edelste deel van zijn organisme, dan het geval is bij de dieren in het
-algemeen. Voor het dier bestaat er geen sexueele begeerte behalve als ze in het leven
-geroepen wordt door de voorwaarden, die behooren tot de voortplantings-noodzakelijkheden.
-Het is geheel anders bij den mensch, voor wien, zelfs als de kwestie van de voortplanting
-geheel uitgesloten is, sexueele liefde toch een voortdurende behoefte is, en zelfs
-een voorwaarde voor de mooiste geestelijke ontwikkeling. Daarom heeft de Katholieke
-kerk, terwijl ze met bewondering een zelfbeheersching in het huwelijk beschouwde,
-die sexueele verhoudingen uitsloot behalve voor het doel van de voortplanting, den
-heiligen Augustinus gevolgd in zoover ze omgang, afgezien van de voortplanting met
-groote toegevendheid behandelde, en dan als een vergeeflijke zonde. Hier was de kerk
-echter geneigd de grens te stellen, en het schijnt wel, dat in 1679 Innocentius XI
-het voorstel verwierp, waarbij de &#x201c;huwelijksdaad, gedaan alleen voor pleizier, uitgesloten
-wordt zelfs van de vergeeflijke zonde&#x201d;.
-</p>
-<p>Protestantsche theologen zijn geneigd geweest verder te gaan, en daarbij vonden zij
-eenige autoriteit zelfs bij de Katholieke schrijvers. Johannes à Lasco, de Katholieke
-bisschop, die protestant werd en zich tijdens de regeering van Edward VI in Engeland
-vestigde, volgde menigen middeleeuwschen theoloog, toen hij het <i lang="la">sacramentum solationis</i> erkende, naast de <i>proles</i>, als een element van het huwelijk. Cranmer zeide, in zijn huwelijksdienst van 1549,
-dat &#x201c;wederkeerige hulp en steun&#x201d;, zoowel als de voortplanting het doel van het huwelijk
-vormen. (Wickham Legg, <i lang="en"><span class="corr" id="xd29e11055" title="Bron: Ecclesiatical">Ecclesiological</span> Essays</i>, p. 204; Howard, <i lang="en">Matrimonial Institutions</i>, deel I, p. 398). Moderne theologen spreken nog duidelijker. &#x201c;De sexueele daad&#x201d;,
-zegt Northcote (<i lang="en">Christianity and Sex-Problems</i>, p. 59), &#x201c;is een daad van liefde. Behoorlijk geregeld, leidt zij tot de zedelijke
-welvaart van het individu en bevordert zijn capaciteit als lid van de maatschappij.
-De daad zelf, en de daarmee verbonden gemoedsbewegingen brengen het psychische leven
-machtig in beweging&#x201d;. In een vroeger tijd heeft ook Schleiermacher, in zijn <i>Brieven over Lucinde</i>, gewezen op de groote beteekenis van de liefde voor de ontwikkeling van het individu.
-</p>
-<p>Edward Carpenter merkt naar waarheid op, in <i lang="en">Love&#x2019;s Coming of Age</i>, dat de sexueele liefde niet alleen physiek tot scheppen noodig is, maar ook psychisch.
-Ook Bloch komt (<i lang="en">The Sexual Life of Our Time</i>, hoofdst. VI) tot het besluit, dat &#x201c;liefde en de sexueele omhelzing niet alleen hun
-doel hebben in de voortplanting, maar dat zij noodzakelijk een doel op zichzelf vormen
-en noodig zijn voor het leven, de ontwikkeling, en den innerlijken groei van het individu
-zelf&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Er wordt door sommigen, die toegeven, dat wederzijdsche liefde een grondvoorwaarde
-is voor het huwelijk, beweerd, dat zulke liefde, als ze eens bij het begin erkend
-is, voor uitgemaakt kan gehouden worden, en dat er geen verdere bespreking over noodig
-is; er is, naar zij meenen, geen kunst van liefhebben, die geleerd of onderwezen kan
-worden; ze komt van nature. Niets kan verder <span class="pagenum">[<a id="pb466" href="#pb466">466</a>]</span>van de waarheid af zijn, vooral wat den beschaafden mensch aangaat. Zelfs de elementaire
-daad van den coïtus moet aangeleerd worden. Niemand zou een strenger puriteinsch gezichtspunt
-over sexueele zaken hebben kunnen aannemen dan Sir James Paget, en toch verklaarde
-Paget (in zijn lezing over &#x201c;<span lang="en">Sexual Hypochondriasis</span>&#x201d;), dat &#x201c;Onwetendheid over sexueele zaken een groote eigenaardigheid schijnt te zijn
-van het meer beschaafde deel van het menschelijk ras. Onder ons gezegd, het is zeker,
-dat de methode van het paren geleerd moet worden, en dat zij, aan wie het nooit geleerd
-wordt, er onwetend in blijven&#x201d;. Gaillard merkt dan eveneens op (in zijn <i lang="fr"><span class="corr" id="xd29e11085" title="Bron: Cliniqne">Clinique</span> des Maladies des Femmes</i>), dat jonge menschen, evenals Daphnis in de idylle van Longus, een mooi Lycenion
-noodig hebben om ze praktisch zoowel als theoretisch in deze zaken een goede opvoeding
-te geven, en hij meent, dat moeders haar dochters bij het huwelijk moesten inlichten
-en vaders hun zoons. Philosophen hebben van tijd tot tijd den ernst van deze kwesties
-erkend en hebben er over gediscussieerd; zoo besprak Epicurus, zooals Plutarchus ons
-vertelt<a class="noteref" id="xd29e11089src" href="#xd29e11089">1</a>, met zijn leerlingen verschillende sexueele zaken, zoo als de juiste tijd voor den
-coïtus; maar toen waren er evenals nu obscuranten, die zelfs de centrale feiten van
-het leven wilden overlaten aan het toeval en aan de onwetendheid, en deze waren ontevreden
-op de philosophen.
-</p>
-<p>Er is echter in deze zaken veel meer te leeren dan de enkele elementaire feiten van
-het sexueele verkeer. De kunst van liefhebben sluit zulke grondfeiten van de sexueele
-<span class="corr" title="Bron: hygiene">hygiëne</span> zeer zeker in zich, maar ze omvat ook de geheele erotische discipline van het huwelijk,
-en dat is de reden, waarom de beteekenis ervan zoo groot is, voor het welzijn en het
-geluk van het individu, voor de bestendigheid van sexueele vereenigingen, en indirect
-voor het ras, daar de liefdekunst ten slotte de kunst is van het verkrijgen van de
-juiste voorwaarden voor de voortplanting.
-</p>
-<p>&#x201c;Het schijnt zeer waarschijnlijk&#x201d;, schreef Prof. E.&nbsp;D. Cope<a class="noteref" id="xd29e11104src" href="#xd29e11104">2</a>, &#x201c;dat, als het belang van dit onderwerp goed begrepen werd, en het, wat zijn praktischen
-kant betreft, deel kon worden van een geschreven maatschappelijke wetenschap, dan
-het monogamische huwelijk een veel grooter succes zou hebben dan dikwijls in het werkelijke
-leven gevonden wordt&#x201d;. Er kan niet de minste twijfel aan bestaan, dat dit het geval
-is. In de groote meerderheid van huwelijken hangt het succes uitsluitend af van de
-bekendheid met de kunst van liefhebben van de twee personen, die het aangaan. Een
-levenslange monogamische vereeniging kan wel blijven bestaan bij afwezigheid van de
-geringste aangeboren of verkregen kunst van liefhebben, uit godsdienstige onderwerping
-of zuivere <span class="pagenum">[<a id="pb467" href="#pb467">467</a>]</span>domheid. Maar die houding begint nu minder gewoon te worden. Naar we in het vorige
-hoofdstuk gezien hebben, beginnen echtscheidingen meer voor te komen en gemakkelijker
-te verkrijgen te zijn in alle beschaafde landen. Dit is een neiging van de beschaving;
-het is een resultaat van den eisch, dat het huwelijk een werkelijke verhouding moet
-zijn, en dat, als het ophoudt werkelijk te zijn als verhouding, het dan ook moet ophouden
-als vorm te bestaan. Dat is een onvermijdelijke neiging, die besloten ligt in onze
-aangroeiende democratie, want de democratie schijnt meer te geven om werkelijkheden
-dan om vormen, hoe eerbiedwaardig ze ook mogen zijn. We kunnen er niet tegen strijden;
-en we moeten er ook niet tegen strijden, al konden we het.
-</p>
-<p>Maar toch, terwijl we verplicht zijn de neiging tot echtscheiding te ondersteunen,
-en er op aan te dringen, dat voor een geldig huwelijk de wil noodig is van twee personen
-om het in stand te houden, is het toch voor ieder moeilijk om te beweren, dat echtscheiding
-op zich zelf wenschelijk is. Het is altijd de erkenning van een mislukking. Twee personen,
-die, als zij ook maar in de geringste mate bewogen zijn geweest door den normalen
-en regelmatigen impuls van de sexueele keuze, elkander als beminnelijk beschouwden,
-zijn, aan den eenen kant, of aan den anderen kant, of aan beide kanten, gebleken niet
-beminnelijk te zijn. Er is een mislukking geweest in de fundamenteele liefdekunst.
-Als we een tegenwicht moeten vormen tegen het gemak van de echtscheiding, dan is onze
-eenige gezonde wijze van handelen de standvastigheid van het huwelijk en dat is alleen
-mogelijk door het aankweeken van de kunst van liefhebben, de voornaamste grondslag
-van het huwelijk.
-</p>
-<p>Het is volstrekt niet overbodig op dit punt den nadruk te leggen. Er zijn nog vele
-menschen, die het niet hebben kunnen inzien. Er zijn zelfs menschen, die schijnen
-te meenen, dat het van geen belang is, of er genoegen is bij de sexueele daad of niet.
-&#x201c;Ik geloof niet, dat wederzijdsch genoegen in de sexueele daad eenige speciale betrekking
-heeft op het levensgeluk&#x201d;, merkte eens Dr. Howard A. Kelly<a class="noteref" id="xd29e11118src" href="#xd29e11118">3</a> op. Zulk een gezegde beteekent&#x2014;als het ten minste iets beteekent&#x2014;dat de huwelijksband
-geen &#x201c;speciale betrekking&#x201d; heeft op het menschelijk geluk; het beteekent, dat de weg
-vrij open moet gezet worden voor echtbreuk en echtscheiding. Zelfs de meest perverse
-asceet van de Middeleeuwen kon het nauwelijks wagen een bewering te uiten, zoo lijnrecht
-tegenovergesteld aan de ervaringen van de menschheid, en het feit, dat een beroemd
-<span class="corr" id="xd29e11124" title="Bron: gynecoloog">gynaecoloog</span> van de twintigste eeuw ze uiten kan, met bijna het air van een waarheid te zeggen,
-is in ruime <span class="pagenum">[<a id="pb468" href="#pb468">468</a>]</span>mate een rechtvaardiging voor den nadruk, die het tegenwoordig noodig is geworden
-op de liefdekunst te leggen. &#x201c;<span lang="la">Uxor enim dignitatis nomen est, non voluptatis</span>&#x201d;, dat was een oud heidensch gezegde. Maar het is niet in harmonie met moderne denkbeelden.
-Het was zelfs niet geheel in harmonie met het Christendom. Voor onze moderne moraal
-is de eenheid van liefde en huwelijk een axioma<a class="noteref" id="xd29e11132src" href="#xd29e11132">4</a>.
-</p>
-<p>De verwaarloozing van de liefdekunst is geen algemeen verschijnsel geweest; het is
-meer speciaal een verschijnsel van het Christendom. De geest van het oude Rome heeft
-ongetwijfeld Europa gepredisponeerd tot zulk een verwaarloozing, want met hun ruw
-aankweeken van militaire deugden en hun ongeschiktheid voor de fijnere gezichtspunten
-van de beschaving waren de Romeinen bereid liefde te beschouwen als een vergeeflijke
-zwakheid, maar ze waren niet, als een volk, bereid om ze aan te kweeken als een kunst.
-Hun dichters vertegenwoordigen in deze zaak het moreele gevoelen van hun beste burgers
-niet. Het is werkelijk een feit van zeer groote beteekenis, dat Ovidius, de meest
-bekende Latijnsche dichter, die veel over de kunst van liefhebben heeft nagedacht,
-die kunst niet zoozeer met de moraliteit in verband bracht als met de immoraliteit.
-Zooals hij het beschouwde, was de kunst van liefhebben minder de kunst om een vrouw
-in haar huis te houden, dan de kunst om haar er uit te lokken; het was eerder de kunst
-van den echtbreker dan van den echtgenoot. Zulk een opvatting zou buiten Europa onmogelijk
-zijn, maar ze bleek zeer gunstig te zijn aan den groei van de Christelijke houding
-jegens de kunst van liefhebben.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">De liefde als een kunst, zoowel als een hartstocht, schijnt in de oudheid veel bestudeerd
-te zijn geworden, hoewel de resultaten van die studie verloren zijn gegaan. Cadmus
-Milesius, zegt Suidas, schreef veertien groote boekdeelen over den liefdehartstocht,
-maar ze zijn nu niet meer te vinden. Rohde geeft in (<i lang="de"><span class="corr" id="xd29e11144" title="Bron: Das">Der</span> Griechische Roman</i>, p. 55) een kort uittreksel uit de Grieksche philosophische schrijvers over de liefde.
-Bloch (<i lang="de">Beiträge zur Psychopathia Sexualis</i>, deel I, p. 191) somt de schrijfsters uit de oudheid op, die de liefdekunst behandelden.
-Montaigne (<i lang="fr">Essais</i>, boek II, hoofdstuk V) geeft een lijst van oude klassieke boeken over de liefde,
-die verloren zijn gegaan. Ook Burton (<i lang="en">Anatomy of Melancholy</i>, uitgave van Bell, deel III, p. 2) geeft een lijst van boeken over de liefde, die
-verloren zijn gegaan. Burton zelf behandelde in den breede de menigvuldige teekenen
-van de liefde en de depressieve symptomen ervan. Boissier de Sauvages gaf in &#x2019;t begin
-der achttiende eeuw een Latijnsche stelling uit, <i lang="la">De Amore</i>, waarin hij de liefde ongeveer in denzelfden geest behandelt als Burton, als een
-psychische ziekte, die behandeld moet worden en genezen.
-</p>
-<p>De adem van het Christelijk ascetisme was over de liefde heengegaan; ze was niet langer
-als in de klassieke dagen een kunst, die beoefend, maar een ziekte, die genezen moest
-worden. De ware erfgenaam van den klassieken geest in dezen was, evenals in zooveel
-andere zaken, niet het Christendom, maar de Islam. <i lang="en">The Perfumed Garden</i> van den Sheik Nefzaoui was waarschijnlijk geschreven in de stad Tunis, in het begin
-der zestiende eeuw door <span class="pagenum">[<a id="pb469" href="#pb469">469</a>]</span>een schrijver, die tot het Zuiden van Tunis behoorde. De aanroeping, waarmee het geschrift
-begint, toont duidelijk aan, dat het ver verwijderd is van de opvatting van liefde
-als een ziekte: &#x201c;Eere zij God, die de grootste vreugde van den man gelegd heeft in
-de natuurlijke deelen van de vrouw, en die de natuurlijke deelen van den man bestemd
-heeft om de grootste genoegens te bereiden aan de vrouw&#x201d;. Het Arabische boek, <i>El Ktab</i>, of &#x201c;<span lang="en">The Secret Laws of Love</span>&#x201d;; is een modern werk door Omer Haleby Abu Othman, die in Algiers geboren was uit
-een Noorsche moeder en een Turkschen vader.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Voor het Christendom was de permissie om aan den sexueelen impuls toe te geven niets
-dan een concessie aan de menschelijke zwakheid, een toegeven, dat alleen maar mogelijk
-was onder de voorzichtigste voorzorgsmaatregelen. Bijna van het begin af aan begonnen
-de Christenen de maagdelijkheid aan te kweeken, en zij konden zich niet in die mate
-van hun gezichtspunt los maken, om voor de liefdekunst iets te voelen. Al hun hartstochtelijke
-bewondering in de sexueele sfeer ging uit naar de kuischheid. Door zulke idealen bezield
-konden ze de menschelijke liefde alleen maar dulden door aan een specialen vorm ervan
-het karakter te verleenen van een godsdienstig sacrament, en zelfs die glans van het
-sacrament gaf aan de liefde een quasi-ascetisch karakter, dat het denkbeeld uitsloot
-van de liefde te beschouwen als een kunst<a class="noteref" id="xd29e11175src" href="#xd29e11175">5</a>. Liefde verkreeg een godsdienstig element, maar ze verloor een moreel element, daar,
-buiten het Christendom, de liefdekunst een deel is van den grondslag van de sexueele
-moraal, overal waar zoo&#x2019;n moraal in eenige mate bestaat. In het Christendom werd aan
-de liefde in het huwelijk overgelaten zich te redden zoo goed als ze kon; de kunst
-van liefhebben was een kunst van twijfelachtig allooi, waarvan men vond, dat ze een
-zeker verband had met de immoraliteit en zelfs zelf immoreel was. Dat gevoel werd
-ongetwijfeld versterkt door het feit, dat Ovidius de meest in het oog springende meester
-was in de literatuur van de kunst van liefhebben. Zijn literaire reputatie&#x2014;die veel
-grooter was dan ze ons nu toeschijnt<a class="noteref" id="xd29e11187src" href="#xd29e11187">6</a>&#x2014;gaf aan zijn kunst van liefhebben <span class="pagenum">[<a id="pb470" href="#pb470">470</a>]</span>de plaats van het voornaamste bestaande handboek over de liefde. Met het humanisme
-en de Renaissance en de daarop volgende erkenning, dat het Christendom een zijde van
-het leven voorbijgezien had, werd Ovidius&#x2019; <i lang="la">Ars Amatoria</i> geplaatst op een voetstuk, zooals nooit te voren of daarna. Het vertegenwoordigde
-een schrede voorwaarts in de beschaving; het openbaarde de liefde niet uitsluitend
-als een dierlijk instinct of als een ernstige plicht, maar als een samengestelde,
-menschelijke en verfijnde verhouding, die moest aangekweekt worden; &#x201c;<i lang="la">arte regendus amor</i>&#x201d;. Bij Boccaccio geeft een wijs leeraar den scholieren de <i lang="la">Ars Amatoria</i> van Ovidius in handen. In een eeuw, die nog onder den druk was van den middeleeuwschen
-geest, was het een handboek, waaraan veel behoefte was, maar het had het fatale gebrek
-als handboek om de erotische eischen van het individu voor te stellen als afgescheiden
-van de eischen van een goede maatschappelijke orde. Het kwam nooit zoover, dat het
-het algemeen erkende handboek der liefde werd, en in de oogen van velen drukte het
-op het onderwerp, waar het over handelde, het stempel van te liggen buiten de grenzen
-van de goede moraal.
-</p>
-<p>Als wij echter van een ruimer standpunt zien, en navraag doen naar de tucht voor het
-leven, die in vele deelen van de wereld aan jonge menschen wordt medegegeven, dan
-zullen we dikwijls bemerken, dat de kunst van liefhebben, op verschillende wijzen
-begrepen, een essentieel gedeelte is van die tucht. Hoewel de opvoedingsmethoden bij
-natuurvolken kort, maar toch over het algemeen voldoende zijn, sluiten ze niet zelden
-in een oefenen in die kunsten, die in de huwelijksverhouding een vrouw aangenaam maken
-aan een man en een man aan een vrouw, en het wordt dikwijls min of meer vaag erkend,
-dat het hofmaken niet is een enkele inleiding tot het huwelijk, maar een biologisch
-essentieel gedeelte van de geheele huwelijksverhouding.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Sexueele inwijding wordt zeer grondig in praktijk gebracht in Azimbaland, in Centraal
-Afrika. H. Crawford Angus, de eerste Europeaan, die het volk der Azimba bezocht, woonde
-een jaar onder hen, en heeft een beschrijving gegeven van de Chensamwali, of inwijdingsceremonie
-van meisjes. &#x201c;Bij het eerste teeken van de menstruatie bij een jong meisje wordt zij
-onderwezen in de geheimen van de vrouwelijkheid en worden haar de verschillende houdingen
-gewezen voor den sexueelen omgang. De vagina wordt vrijelijk behandeld, en als ze
-niet tevoren verwijd is (hetgeen gebeurd kan zijn op het oogstfeest, als een jongen
-en een meisje verlof krijgen om samen over dag &#x201c;huis te houden&#x201d; en wanneer quasi-omgang
-plaats vindt) wordt ze nu verwijd door middel van een horen, die ingebracht en met
-een verband van boomschors bevestigd wordt. Als alle teekenen van de menstruatie over
-zijn, wordt er een algemeene aankondiging gedaan aan de vrouwen in het dorp voor een
-dans. Bij dezen dans worden geen mannen toegelaten, en alleen met heel veel moeite
-heb ik ik het gedaan gekregen er bij tegenwoordig te zijn. Het meisje, dat &#x201c;verdanst&#x201d;
-zal worden, wordt uit het kreupelbosch geleid naar de hut van haar moeder, waar zij
-in eenzaamheid gehouden wordt tot den morgen van den dans. Op dien morgen wordt ze
-in zittende houding op den grond gezet, <span class="pagenum">[<a id="pb471" href="#pb471">471</a>]</span>terwijl de danseressen een kring om haar heen vormen. Verschillende gezangen worden
-dan gezongen met betrekking tot de genitaliën. Het meisje wordt dan naakt uitgekleed
-en moet mimisch de voltrekking van den sexueelen omgang doormaken, en als de bewegingen
-niet goed uitgevoerd worden, zooals dikwijls het geval is als het meisje jong is en
-verlegen, dan neemt een van de oudere vrouwen haar plaats in en wijst haar hoe ze
-doen moet. Vele liederen worden gezongen over de verhouding van mannen en vrouwen,
-en het meisje wordt ingelicht over al haar plichten als ze trouwt. Haar wordt ook
-geleerd, dat zij in den tijd van haar menstruatie onrein is, en dat ze gedurende haar
-maandelijksche periode haar vulva moet afsluiten met een bosje gras. Het doel van
-den dans is aan het meisje de kennis van het huwelijksleven in te prenten. Aan het
-meisje wordt geleerd trouw te zijn aan haar echtgenoot en hoe ze zich gedragen moet
-tijdens de zwangerschap, en haar worden ook de verschillende kunsten en methoden geleerd
-om zich verleidelijk en aangenaam voor haar echtgenoot te maken, en om hem zoo in
-haar macht te houden&#x201d;. (H. Crawford Angus, &#x201c;<span lang="de">The Chensamwali</span>&#x201d;, <i lang="de">Zeitschrift für Ethnologie</i>, 1898, Heft 6, p. 479).
-</p>
-<p>In Abyssinië, evenals op de kust van Zanzibar, worden jonge meisjes, volgens Stecker
-(aangehaald door Ploss-Bartels, <i lang="de">Das Weib</i>, afdeeling 119) geoefend in bekkenbewegingen, die haar bekoorlijkheid bij den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> doen toenemen. Deze bewegingen, van een draaienden aard, worden genoemd Duk-Duk.
-Niet op de hoogte te zijn van Duk-Duk is een groote schande voor een meisje. Bij de
-vrouwen van de Swahili in Zanzibar wordt een volkomen artistiek systeem van heupbewegingen
-aangekweekt, dat bij den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> in praktijk moet gebracht worden. Het is voornamelijk op de kust in zwang, en een
-vrouw uit Swanghali wordt niet als een lady &#x201c;bibi&#x201d; beschouwd, als ze niet met deze
-kunst bekend is. Zestig tot tachtig jonge vrouwen oefenen deze bekkendans tezamen,
-soms acht uren per dag, geheel naakt en zingen er bij. Publiek wordt niet toegelaten.
-De dans, die een soort van inwijding is tot den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>, is beschreven door Zache (&#x201c;<span lang="de">Sitten und Gebräuche der Suaheli</span>&#x201d;, <i lang="de">Zeitschrift für Ethnologie</i>, 1899, Heft 2&#x2013;3, p. 72). De beste danseressen verwekken algemeene bewondering. Bij
-het laatste gedeelte van deze inwijding worden verschillende feiten ingevoegd, om
-de handigheid en de zelfbeheersching van het meisje op den proef te stellen. Zij moet
-bijvoorbeeld naar een vuur toe dansen en midden uit dat vuur een ketel water, die
-tot het randje toe vol is, weghalen zonder er mee te morsen. Aan het einde van drie
-maanden is de oefening voorbij, en gaat het meisje in feestkleeding naar huis. Zij
-kan nu ten huwelijk gekozen worden. Men zegt, dat dergelijke gewoonten ook in Indië
-en elders bestaan.
-</p>
-<p>De Hebreërs hadden erotische dansen, die ongetwijfeld in verband stonden met de kunst
-van liefhebben in het huwelijk, en onder de Grieken, en hun leerlingen, de Romeinen,
-bestond nog de opvatting van liefde als een kunst, die behoefte heeft aan oefening,
-behendigheid en aankweeking. Die opvatting werd teniet gedaan door het Christendom,
-dat, hoewel het de instelling van het huwelijk heiligde, die sexueele liefde naar
-beneden haalde, die in normale omstandigheden de inhoud is van het huwelijk.
-</p>
-<p>In 1176 werd door een baron en een barones van Champagne, de kwestie of liefde bestaanbaar
-is met het huwelijk voor een liefdesgerechtshof gebracht. &#x201c;Neen&#x201d;, zeide de baron,
-&#x201c;ik bewonder en eerbiedig de zoete intimiteit van getrouwde paren, maar ik kan het
-geen liefde noemen. Liefde wenscht bezwaren te overwinnen, geheimzinnigheid, gestolen
-gunsten. Nu erkennen man en vrouw vrijmoedig hun verhouding; zij bezitten elkander
-zonder tegenspraak en zonder terughouding. Dan kan het geen liefde zijn, die zij ondervinden&#x201d;.
-En na rijpe overweging namen de dames van het hof de conclusies van den baron aan
-(E. de la Bedollière, <i lang="fr">Histoire des Moeurs des Français</i>, dl. III, p. 334). Er was ongetwijfeld een grond van waarheid in de beweringen van
-den baron. Toch mag wel betwijfeld worden of het in eenig niet Christelijk land ooit
-<span class="pagenum">[<a id="pb472" href="#pb472">472</a>]</span>mogelijk zou geweest zijn om de leer aangenomen te krijgen, dat liefde en huwelijk
-onvereenigbaar zijn. Deze leer was echter, zooals Ribot aantoont in zijn <i lang="fr">Logique des Sentiments</i>, onvermijdelijk, toen, zooals bij de middeleeuwsche edelen, het huwelijk alleen maar
-een politiek of huiselijk verdrag was en daarom niet een methode kon zijn tot moreele
-verheffing.
-</p>
-<p>&#x201c;Hoe komt het&#x201d;, vroeg Rétif de la Bretonne, tegen het einde van de achttiende eeuw,
-&#x201c;dat meisjes, die geen moraal hebben, verleidelijker zijn en beminnelijker dan fatsoenlijke
-vrouwen? Het is omdat zij, evenals de Grieksche courtisanen, aan wie bevalligheid
-en zinnelijkheid geleerd werd, de kunst bestudeerd hebben van te behagen. Onder hen,
-die dwaselijk mijn <i lang="fr">Contemporaines</i> belasteren heeft geen enkele het philosophische doel gegist van bijna al deze vertellingen
-n.l. om aan fatsoenlijke vrouwen de methoden aan de hand te doen om zich bemind te
-maken. Ik zou graag de instelling der inwijding willen zien zooals ze bestond bij
-de ouden&#x200a;&#x2026; Tegenwoordig wordt het geluk van de menschelijke soort overgelaten aan
-het toeval; al de ondervinding van de vrouwen is individueel, zooals bij de dieren;
-ze gaat verloren bij die vrouwen, die, daar ze van nature beminnelijk zijn, anderen
-konden hebben geleerd om het ook te worden. Alleen prostituées maken er een oppervlakkige
-studie van, en de lessen, die zij krijgen, zijn voor het grootste deel even schadelijk
-als die van de respectabele Grieksche en Romeinsche matrones heilig en eerbiedwaardig
-waren, daar ze alleen aanleiding geven tot losbandigheid, tot uitputting gelijkelijk
-van de beurs en van de physieke krachten, terwijl het doel van de oude matrones de
-vereeniging van man en vrouw en hun wederzijdsche gehechtheid door genoegen was. De
-Christelijke godsdienst vernietigde de Mysteries als schandelijk, maar we mogen die
-vernietiging wel beschouwen als een van de nadeelen door het Christendom toegebracht
-aan de menschheid, als het werk van menschen met weinig verlichting en bitteren ijver,
-gevaarlijke puriteinen, die de natuurlijke vijanden van het huwelijk waren&#x201d; (Rétif
-de la Bretonne, <i lang="fr">Monsieur Nicolas</i>, herdruk van 1883, dl. X, blz. 160&#x2013;3). We mogen er aan toevoegen, dat Dühren (Dr.
-Iwan Bloch) Rétif beschouwt als &#x201c;een meester in de <i lang="la">Ars Amandi</i><span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>, en hem van dit standpunt bespreekt in zijn <i lang="la">Rétif de la Bretonne</i> (pp. 362&#x2013;371).</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Hetzij het Christendom verantwoordelijk gesteld moet worden of niet, er kan niet aan
-getwijfeld worden, dat door het Christendom is ontstaan een bedroevend gebrek aan
-erkenning van het allerhoogste belang, niet alleen erotisch, maar moreel, van de kunst
-van liefhebben. Zelfs in de groote herleving, die nu om ons heen plaats vindt, wordt
-nog maar uiterst zelden erkend, dat de eenige zaak, die in haar wezen noodzakelijk
-is bij de sexueele inlichting, bekendheid met de kunst van liefhebben is. Voor het
-grootste deel is de sexueele inlichting, zooals ze tegenwoordig gegeven wordt, zuiver
-negatief, niets dan een reeks van &#x201c;Gij zult niet&#x201d;. Als dat gebrek berustte op de bewuste
-en opzettelijke erkenning, dat, terwijl de kunst van liefhebben gebaseerd moet zijn
-op physiologische en psychologische kennis, ze veel te fijn is, te samengesteld, te
-persoonlijk, om geformuleerd te worden in lezingen en handboeken, zou het verstandig
-en gezond zijn. Maar het schijnt geheel op onwetendheid te berusten, of erger.
-</p>
-<p>Het hof maken is, evenals andere kunsten, een kunst, die gedeeltelijk natuurlijk is&#x2014;&#x201c;een
-kunst, die de natuur maakt&#x201d;,&#x2014;en daarom is het een natuurlijk onderwerp voor leering
-en oefening in het spel. Kinderen, die aan zich zelf overgelaten worden, <span class="pagenum">[<a id="pb473" href="#pb473">473</a>]</span>hebben neiging zoowel spelende als in ernst liefde in praktijk te brengen, zoowel
-van den physieken als van den psychischen kant<a class="noteref" id="xd29e11281src" href="#xd29e11281">7</a>. Maar dit spel wordt van den physieken kant streng door de ouders onderdrukt, als
-het ontdekt wordt, en aan den psychischen kant wordt er om gelachen. Onder de wel-opgevoede
-klassen houdt het gewoonlijk op jeugdigen leeftijd op.
-</p>
-<p>Na de puberteit, zoo niet eerder, is er een andere vorm, waarin de kunst van liefhebben
-in ruime mate beoefend en in praktijk gebracht wordt, vooral in Engeland en Amerika,
-de vorm van het flirten. In zijn eerste uitingen is het flirten volkomen natuurlijk
-en normaal; we kunnen het zelfs bij de dieren nasporen; het is eenvoudig het begin
-van het hofmaken, in een vroeg stadium, als het hofmaken nog, als men dat wil, kan
-afgebroken worden. Onder de moderne beschaafde toestanden is het flirten echter dikwijls
-meer dan dit. Deze voorwaarden maken het huwelijk moeilijk; zij maken liefde en de
-toenadering daartoe tot iets dat te ernstig is om het lichtzinnig te beginnen; zij
-maken het werkelijke sexueele verkeer gevaarlijk zoowel als schandelijk. De flirt
-past zich aan deze voorwaarden aan. In plaats van alleen het inleidende stadium te
-zijn van het normale hofmaken, heeft zij zich ontwikkeld tot een vorm van sexueele
-bevrediging zoo volledig als een behoorlijke inachtneming van de voorwaarde, die we
-reeds vermeld hebben, toe wil staan. In Duitschland, en vooral in Frankrijk, waar
-ze in hooge mate verafschuwd wordt, is dit de eenige bekende wijze van flirten; ze
-wordt beschouwd als een export-artikel van de Vereenigde Staten en wordt &#x201c;flirtage&#x201d;
-genoemd. Als praktisch product ervan wordt beschouwd de &#x201c;demi-vierge&#x201d;, die al de vreugden
-der sekse kent en ondervonden heeft, terwijl zij toch haar hymen intact bewaard heeft.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Deze ontaarde vorm van de flirt, die aangekweekt wordt, niet als een deel van het
-hofmaken, maar om zich zelf, is uitvoerig en goed beschreven door Forel (<i lang="de">Die Sexuelle Frage</i>, pp. 97&#x2013;101). Hij zegt, dat ze &#x201c;alle uitdrukkingswijzen omvat van het sexueele instinct
-van een individu jegens een ander individu, die het sexueele instinct van den ander
-opwekken, den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> altijd uitgesloten&#x201d;. Eerst is het misschien alleen maar een beteekenisvolle blik
-of een eenvoudige aanraking schijnbaar zonder bedoeling; en met geringe overgangen
-komt het wellicht tot liefkoozingen, kussen, omhelzingen, en kan zich zelfs uitstrekken
-tot wrijving van de genitaliën, die soms tot orgasme leidt. Zoo, zegt Forel, kan een
-zinnelijke vrouw, door de aanraking van haar kleeren bij het dansen, ejaculatie te
-voorschijn roepen bij haar danser. Gewoonlijk is het proces dàt wellustige contact
-en die droomerij, welke in het Engelsche spraakgebruik genoemd wordt &#x201c;spooning&#x201d;. In
-éen vorm echter bestaat de flirt geheel in de opwinding van een gesprek, dat gewijd
-is aan erotische en onfatsoenlijke onderwerpen. De man of de vrouw kan de actieve
-rol spelen bij het flirten, maar bij een vrouw wordt meer verfijning en handigheid
-vereischt om de actieve rol te spelen zonder den man terug te schrikken of haar naam
-te benadeelen. Ja, hetzelfde geldt ook voor mannen, want vrouwen, al houden zij <span class="pagenum">[<a id="pb474" href="#pb474">474</a>]</span>dikwijls van flirten, prefereeren gewoonlijk de meer verfijnde vormen er van<span class="corr" title="Niet in bron">.</span> Er zijn onnoemelijk veel vormen van flirt, en, terwijl ze als inleiding tot het hofmaken,
-haar normale plaats inneemt en gerechtvaardigd is, besluit Forel, dat ze &#x201c;als een
-doel op zich zelf, en nooit boven zich zelf uitkomende, een degeneratieverschijnsel
-is&#x201d;.
-</p>
-<p>Van het Fransche standpunt zijn &#x201c;flirtage&#x201d; en de flirt in het algemeen, besproken
-door Madame Bentzon (&#x201c;<span lang="en">Family Life in America</span>&#x201d;, <i lang="en">Forum</i>, Maart, 1896), die echter niet de natuurlijke basis van de flirt bij het hofmaken
-erkent. Zij beschouwt het als een zonde tegen de wet &#x201c;Gij zult niet met de liefde
-spelen&#x201d;, want deze moet de verontschuldiging hebben van een onwederstaanbaren hartstocht,
-maar ze meent, dat ze in Amerika betrekkelijk onschadelijk is (hoewel toch nog van
-verderfelijken invloed op vrouwen) wegens het temperament, de opvoeding en de gewoonten
-van de menschen daar. Wij moeten echter in de herinnering houden, dat het spel een
-zekere betrekking heeft op alle levensfuncties, en dat een redelijke critiek op de
-flirt eer betrekking heeft op de normale beperkingen, dan op het bestaansrecht ervan.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Terwijl de flirt in haar natuurlijken vorm&#x2014;niet in de geperverteerden vorm van &#x201c;flirtage&#x201d;&#x2014;een
-gezonde rechtvaardiging heeft, zoowel als een methode om den minnaar te leeren kennen,
-als om een klein deel van de kunst van liefhebben te verkrijgen, blijft ze toch een
-volkomen onvoldoende voorbereiding voor de liefde. Dit blijkt voldoende uit de veel
-voorkomende ongeschiktheid voor de kunst van liefhebben, en zelfs voor de enkele physieke
-daad der liefde, die zich zoo dikwijls bij mannen en vrouwen beide voordoet in de
-landen, waar juist de flirt het meest in eere is.
-</p>
-<p>Deze onwetendheid, niet alleen van de daad der liefde, maar zelfs van de physieke
-feiten van de sexueele liefde, is duidelijk merkbaar, niet alleen bij vrouwen, vooral
-vrouwen van de middelklasse, maar ook bij mannen, want de beschaafde man, zooals Fritsh
-lang geleden opmerkte, weet dikwijls minder van de feiten van het sexueele leven dan
-een stalmeid. Ze vertoont zich echter op verschillende wijze bij de twee seksen.
-</p>
-<p>Bij vrouwen varieert sexueele onwetendheid tusschen volkomen onwetendheid omtrent
-het feit, dat de omgang eenige intieme lichamelijke verhouding in zich sluit, tot
-misverstanden van de meest verschillende soort; sommigen meenen, dat de verhouding
-bestaat in het naast elkaar liggen, velen, dat de omgang plaats vindt bij den navel,
-niet weinigen, dat de daad den geheelen nacht in beslag neemt. Het is in een vorig
-hoofdstuk noodig geweest de algemeene nadeelen van de sexueele onwetendheid te bespreken;
-het is hier noodig te verwijzen naar de meer speciale nadeelen voor de huwelijksverhouding.
-Meisjes worden opgevoed met het vage denkbeeld, dat ze trouwen zullen,&#x2014;volkomen terecht,
-want de meerderheid van haar trouwt ook,&#x2014;maar het denkbeeld, dat zij moeten opgevoed
-worden voor de loopbaan, die van nature voor haar is weggelegd, is een denkbeeld,
-dat nog nooit bij de opvoedsters van de meisjes schijnt opgekomen te zijn. Haar hoofden
-worden volgepropt, totdat ze er dom van worden, met de kennis <span class="pagenum">[<a id="pb475" href="#pb475">475</a>]</span>van feiten, die niemand belang kunnen inboezemen, maar de uiterst belangrijke opvoeding
-voor het leven zijn zij in het geheel niet in staat om te geven. Vrouwen worden geoefend
-voor bijna ieder beroep onder de zon; voor de hoogste roeping van het vrouw en moeder
-zijn, worden zij in het geheel nooit geoefend!
-</p>
-<p>Men zegt, naar waarheid, dat de tegenwoordige onvoldoende opleiding van meisjes waarschijnlijk
-zoolang door zal gaan als de moeders van meisjes er mee tevreden zijn en niets beters
-eischen. We kunnen ook zeggen, met nog meer waarheid, dat er veel is, wat de kennis
-van sexueele verhoudingen betreft, dat de moeder zelf het best aan haar dochter kan
-meedeelen. Verder kunnen we verklaren, volkomen onweerlegbaar, dat de kunst van liefhebben,
-waarmee we hier meer speciaal te maken hebben, alleen geleerd kan worden door werkelijke
-ondervinding, die, dank zij onze maatschappelijke traditie voor een deugdzaam meisje
-moeilijk te verkrijgen is. Zonder te trachten hier het juiste deel te taxeeren van
-den blaam, die ieder geval treft, blijft het een droevige waarheid, dat een vrouw
-zoo dikwijls het huwelijk ingaat met de slechtst mogelijke uitrusting van vooroordeelen
-en misverstanden, zelfs als ze meent, zooals dikwijls gebeurt, dat zij er alles van
-weet. Zelfs met de beste uitrusting treedt een vrouw, onder de tegenwoordige toestanden,
-het huwelijk in onder nadeelige omstandigheden. Zij ontwaakt langzamer tot de volle
-erkenning van de liefde dan de man, en gemiddeld op later leeftijd, zoodat haar ondervindingen
-van het sexueele leven voor het huwelijk gewoonlijk van een veel beperkter soort zijn
-dan die van haar echtgenoot<a class="noteref" id="xd29e11316src" href="#xd29e11316">8</a>. Zoodat, zelfs met de beste voorbereiding, het dikwijls gebeurt, dat een vrouw zich
-eerst na verscheidene huwelijksjaren duidelijk voor oogen stelt, wat haar eigen sexueele
-behoeften zijn en met juistheid de geschiktheid van haar man kan taxeeren om die behoeften
-te bevredigen. We kunnen niet te hooge waarde hechten aan het persoonlijke en maatschappelijke
-belang van een volkomen voorbereiding voor het huwelijk, en hoe grooter de moeilijkheden
-zijn, die aan de echtscheiding in den weg worden geplaatst, van des te meer belang
-is die voorbereiding<a class="noteref" id="xd29e11322src" href="#xd29e11322">9</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Iedereen kent waarschijnlijk wel vele gevallen van de uiterste onwetendheid <span class="pagenum">[<a id="pb476" href="#pb476">476</a>]</span>van vrouwen bij het aangaan van een huwelijk. Het volgende geval van een vrouw van
-zeven en twintig jaar, die ten huwelijk gevraagd was, is wel ongewoon, maar toch niet
-heelemaal een uitzondering. &#x201c;Zij was niet heel zeker van haar gevoel en zij vroeg
-aan een nicht, wat liefde beteekende. Deze nicht leende haar het geschriftje van Ellis
-Ethelmer, <i lang="en">The Human Flower</i>. Zij leerde daaruit, dat mannen het lichaam van een vrouw begeeren, en dit verschrikte
-haar zoo, dat ze er dagen lang ziek van was. Den volgenden keer, toen haar minnaar
-trachtte haar te liefkoozen, vertelde zij hem, dat het &#x201c;lust&#x201d; was. Sedert dien tijd
-heeft zij <i lang="en">Sister Teresa</i> gelezen van George Moore, en de wetenschap &#x201c;dat een vrouw even slecht kan zijn als
-een man&#x201d; heeft haar treurig gestemd.<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span> De voorvallen, die vermeld zullen worden in de Aanhangsels van de volgende deelen
-van deze <i lang="en">Studies</i>, geven vele voorbeelden van de beklagenswaardige onwetendheid van jonge meisjes over
-de meest centrale feiten van het sexueele leven. Het is niet te verwonderen, dat onder
-zulke omstandigheden het huwelijk leidt tot teleurstelling en tegenzin.
-</p>
-<p>Er wordt gewoonlijk gezegd, dat de plicht van het inwijden van de vrouw in de voorrechten
-en de verplichtingen van het huwelijk eigenlijk berust bij den man. Geheel afgezien
-echter van het feit, dat het onbillijk is tegenover een vrouw haar te dwingen zich
-in het huwelijk te binden, voordat ze geheel weet wat het huwelijk beteekent, moeten
-we zeggen, dat er vele dingen door een vrouw geweten moeten worden, waarvan het onredelijk
-is te verwachten, dat haar echtgenoot ze haar zal uitleggen. Dit is, bij voorbeeld,
-het geval met de meer vermoeiende en uitputtende uitwerking van den coïtus op een
-man, vergeleken met een vrouw. De onervaren bruid kan niet van zelf weten, dat de
-dikwijls herhaalde prikkelingen, die haar krachtig en stralend maken, een deprimeerenden
-invloed hebben op haar echtgenoot, en zijn mannelijke trots brengt hem er toe te trachten
-dit feit te verbergen. De bruid, in haar onwetendheid, weet niet, dat haar genoegen
-gekocht wordt ten koste van haar echtgenoot, en dat, wat geen overdaad voor haar is,
-ernstige overdaad voor hem kan zijn, De vrouw, die weet, (zooals bij voorbeeld een
-weduwe, die hertrouwt) zorgt in dit opzicht voor de gezondheid van haar man, door
-haar eigen gloed te temperen, omdat zij weet, hoe een man niet wil toegeven, dat hij
-niet in staat is om de wenschen van zijn vrouw te bevredigen. (G. Hirth heeft er ook
-op gewezen hoe belangrijk het is, dat de vrouwen voor het huwelijk de natuurlijke
-grenzen zullen kennen van de mannelijke potentie, <i lang="de">Wege zur Liebe</i>, p. 571.<span class="corr" id="xd29e11352" title="Niet in bron">)</span></p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>De onwetendheid van de vrouwen over alles wat de kunst van liefhebben aangaat, en
-haar volkomen gebrek aan voorbereiding voor de natuurlijke feiten van het sexueele
-leven, zouden misschien minder slechts voor het huwelijk voorspellen, als ze gecompenseerd
-werden door de kennis, de handigheid en den tact van den echtgenoot. Maar dat is geenszins
-altijd het geval. In gewone omstandigheden vinden we in ieder geval in Engeland, de
-groote groep van mannen, wier kennis van vrouwen vóór het huwelijk voornamelijk beperkt
-is geweest tot prostituées, en de belangrijke en niet onaanzienlijke groep van mannen,
-die geen intiemen omgang met vrouwen hebben gehad, wier sexueele ondervindingen beperkt
-zijn gebleven tot onanie of andere auto-erotische uitingen, en tot flirt. Zeker kan
-de man van gevoelig en intelligent temperament, wat ook zijn voorbereiding of gebrek
-aan voorbereiding geweest is, met geduld en tact er in slagen al de moeilijkheden
-te boven te komen, die op den weg der liefde geplaatst zijn, <span class="pagenum">[<a id="pb477" href="#pb477">477</a>]</span>door de mengeling van onwetendheid en vooroordeelen, die zoo dikwijls bij vrouwen
-de plaats innemen van een opvoeding voor het erotische deel van haar leven. Maar men
-kan niet zeggen, dat een van deze beide groepen van mannen goed toegerust is voor
-hun taak. De oefening en ondervinding, die een man krijgt bij een prostituée, zelfs
-onder tamelijk gunstige omstandigheden, vormen geenszins de juiste voorbereiding voor
-het naderen van een vrouw, die geen intieme erotische ondervindingen gehad heeft<a class="noteref" id="xd29e11358src" href="#xd29e11358">10</a>. Het veel voorkomende resultaat is, dat hij neiging heeft om te weifelen tusschen
-twee tegenovergestelde wijzen van handelen, die beide verkeerd zijn. Aan den eenen
-kant zal hij zijn bruid misschien als een prostituée behandelen, of als een nieuwelinge,
-die ten spoedigste gekneed moet worden in den sexueelen vorm, waarmee hij het best
-bekend is, en zoo loopt hij kans haar pervers te maken of haar te hinderen. Aan den
-anderen kant zal hij misschien, erkennende, dat haar reinheid en waardigheid haar
-in een geheel verschillende klasse plaatsen dan de vrouwen, die hij tevoren gekend
-heeft, overslaande naar het tegenovergestelde uiterste, haar behandelen met een overdreven
-eerbied, en zoo er niet in slagen haar erotische behoeften te wekken of te bevredigen.
-Het is moeilijk te zeggen, welke van deze twee wijzen, van handelen de ongelukkigste
-is; het resultaat van beide is echter herhaaldelijk, dat een huwelijk in naam nooit
-een werkelijk huwelijk wordt<a class="noteref" id="xd29e11363src" href="#xd29e11363">11</a>.
-</p>
-<p>Toch kan er niet de minste twijfel aan bestaan, dat de andere <span class="pagenum">[<a id="pb478" href="#pb478">478</a>]</span>groep van mannen, de mannen, die het huwelijk intreden zonder eenige erotische ondervindingen,
-nog grooter gevaar loopen. Dit zijn dikwijls de beste mannen, zoowel wat persoonlijk
-karakter aangaat, als in geestkracht. Het is werkelijk verwonderlijk hoe onwetend,
-zoowel in de praktijk als in de theorie, zeer bekwame en zeer ontwikkelde mannen soms
-in sexueele zaken zijn.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">&#x201c;Volkomen abstinentie in de jeugd&#x201d;, zegt Freud (<i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Maart, 1908), &#x201c;is niet de beste voorbereiding voor het huwelijk bij den jongen man.
-Vrouwen raden dit en geven de voorkeur aan diegene onder haar minnaars, die zich al
-mannen getoond hebben bij andere vrouwen&#x201d;. Ellen Key verwijst naar den eisch, die
-vrouwen soms stellen, van reinheid in mannen (<i lang="de">Ueber Liebe und Ehe</i>, p. 96), en vraagt dan, of vrouwen wel de uitwerking kennen van haar bewondering
-voor den ervaren en zelfvertrouwenden man, die de vrouwen kent, boven den verlegen
-en aarzelenden jongeling, &#x201c;die misschien hard gestreden heeft om zijn erotische reinheid
-te bewaren, in de hoop, dat de gelukkige glimlach van een vrouw de belooning zal zijn
-voor zijn overwinning, en die er toe veroordeeld is te zien, hoe die vrouw met verheven
-medelijden op hem neerziet, en met bewondering kijkt naar den niet-vlekkelooze&#x201d;. &#x201c;Als
-de minnaar in Laura Holm&#x2019;s <i lang="de">Was war es?</i> tot de heldin zegt, &#x201c;Ik heb nog nooit een vrouw aangeraakt&#x201d;, dan keert het meisje
-zich met afschuw van hem af, en een koude rilling scheen door haar heen te gaan, een
-verkillende teleurstelling&#x201d;. Hetzelfde gevoel uit zich in overdreven vorm in den hartstocht,
-die krachtige meisjes van achttien tot vier en twintig jaar ondervinden voor oude
-losbollen. (Dit is besproken door Forel, <i lang="de">Die Sexuelle Frage</i>, p. 217 <i>et seq.</i>).
-</p>
-<p>Andere factoren doen zich misschien gelden bij de voorkeur van een vrouw voor den
-man, die andere vrouwen heeft lief gehad. Zelfs de meest godsdienstige en moreele
-jonge vrouw, merkt Valera op (Dona Luz, p. 205), trouwt graag met een man, die vele
-vrouwen heeft lief gehad; het geeft grootere waarde aan zijn keuze van haar, het geeft
-haar ook gelegenheid hem tot hoogere idealen te bekeeren. Als de man zonder ondervinding
-in het huwelijk een vrouw ontmoet met even weinig ondervinding, dan slagen zij er
-ongetwijfeld dikwijls in zich aan elkaar aan te passen en dan wordt er een duurzame
-<i lang="la">modus vivendi</i> gevonden. Maar het is in het geheel niet altijd zoo. Als de vrouw leert door instinct
-of ondervinding, dan bestaat de kans, dat ze gehinderd wordt door de onhandigheid
-en de hulpeloosheid van den man in de kunst van liefhebben. Zelfs als zij onwetend
-is, kan zij voor goed vervreemd geraken en chronisch koel worden door de ruwe tactloosheid
-van haar onwetenden echtgenoot bij het ten uitvoer brengen van wat hij als zijn echtelijke
-plichten beschouwt. Soms is aan de bruid zelfs ernstig physiek nadeel aangebracht
-ten gevolge van deze onwetendheid van den man.
-</p>
-<p>&#x201c;Ik houd het er voor, dat de meeste mannen vóór het huwelijk sexueele verhoudingen
-hebben gehad&#x201d;, schrijft een correspondent. &#x201c;Maar ik heb ten minste een man gekend,
-die tot zijn twintigste jaar zelfs geen denkbeeld had van sexueele zaken. Toen hij
-een en twintig was, een paar maanden voor zijn huwelijk, kwam hij mij vragen, hoe
-coïtus uitgevoerd wordt, en vertoonde een onwetendheid, waarvan ik niet zou hebben
-kunnen gelooven, dat ze bestond in den geest van een overigens verstandig man. Hij
-had blijkbaar geen instinct om hem te leiden, zooals de wilde dieren en zijn verstand
-was niet in staat de noodige kennis te verstrekken. Het is zeer merkwaardig, dat de
-mensch deze instinctieve kennis verliezen kan. Ik heb een anderen man gekend, die
-bijna even onwetend was. Hij kwam ook naar mij toe om raad in huwelijksplichten. Deze
-beide mannen masturbeerden, en zij waren normaal hartstochtelijk&#x201d;. Zulke gevallen
-zijn niet zoo zeldzaam. Gewoonlijk echter is een zekere mate van kennis verkregen
-uit den een of anderen, meestal onvoldoenden <span class="pagenum">[<a id="pb479" href="#pb479">479</a>]</span>bron, en de onwetendheid bestaat maar voor een deel, hoewel zij op dien grond niet
-minder gevaarlijk is.
-</p>
-<p>Balzac heeft den gemiddelden echtgenoot vergeleken bij een oerang-oetan, die op de
-viool speelt &#x201c;Liefde is, zooals we instinctief voelen, de meest melodieuze harmonie.
-De vrouw is een heerlijk genotsinstrument, maar men moet er de vibreerende snaren
-van kennen, de houding er van bestudeeren, het teere <span class="corr" id="xd29e11398" title="Bron: toetsbord">toetsenbord</span>, de veranderende en grillige vingerzetting. Hoeveel oerang-oetan-mannen, meen ik,
-trouwen zonder te weten wat een vrouw is!.&#x2026;. Bijna alle mannen trouwen in de diepste
-onwetendheid omtrent de vrouwen en de liefde&#x201d; (Balzac, <i lang="fr">Physiologie du Mariage</i>, <span lang="fr">Meditation VII</span>).
-</p>
-<p>Neugebauer (<i lang="de">Monatsschrift für Geburtshülfe</i>, 1889, Boek IX, blz. 221 <i>et seq.</i>) heeft over de honderd vijftig gevallen verzameld van vrouwen aan wie bij den coïtus
-nadeel was toegebracht door den penis. De oorzaken waren ruwheid, dronkenschap van
-de eene of de andere partij, ongewone positie bij den coïtus, niet geëvenredigd zijn
-van de organen, ziekelijke toestanden van de organen der vrouw (vergelijk R.&nbsp;W. Taylor,
-<i lang="en">Practical Treatise <span class="corr" id="xd29e11416" title="Bron: en">on</span> Sexual Disorders</i>, hoofdst. XXXV). Ook Blumreich bespreekt de nadeelen teweeggebracht door gewelddadigen
-coïtus (Senator en Kaminer, <i lang="en">Health and Disease in Relation to Marriage</i>, deel II, blz. 770&#x2013;779). C.&nbsp;M. Green vermeldt twee gevallen van breuk van de vagina
-door sexueel verkeer bij pas getrouwde vrouwen, zonder blijk van eenig geweld. Mylott
-(<i lang="en">British Medical Journal</i>, Sept. 16, 1899) vermeldt een dergelijk geval, dat voorkwam op den avond van het
-huwelijk. De mate van kracht, die soms bij den coïtus gebruikt wordt, blijkt uit de
-gevallen, die van tijd tot tijd voorkomen, waarbij verkeer plaats vindt door den urethra.
-</p>
-<p>Eulenburg vindt, (<i lang="de">Sexuale Neuropathie</i>, p. 69), dat vaginismus, een toestand van krampachtige samentrekking van de vulva
-en vergroote gevoeligheid bij de poging tot coïtus, het gevolg zijn van gewelddadige
-en onhandige pogingen bij den eersten coïtus. Adler (<i lang="de">Die Mangelhafte Geschlechtsempfindung des Weibes</i>, p. 160) meent ook, dat de tot litteeken geworden overblijfsels van het hymen, te
-zamen met pijnlijke herinneringen aan een gewelddadigen eersten coïtus, de meest voorkomende
-oorzaak zijn voor vaginismus.
-</p>
-<p>De nu en dan voorkomende gevallen echter van physiek nadeel of van pathologischen
-toestand, teweeg gebracht door gewelddadigen coïtus bij het begin van het huwelijk,
-vormen maar een klein gedeelte van het bewijsmateriaal, dat dient om de slechte resultaten
-te doen blijken van de heerschende onwetendheid aangaande de kunst van liefhebben.
-Wat Duitschland aangaat, schrijft Fürbringer (Senator en Kaminer, <i lang="en">Health and Disease in Relation to Marriage</i>, deel I, p. 215): &#x201c;Ik ben er volkomen van overtuigd, dat het aantal jonge, getrouwde
-vrouwen, die voor goed een pijnlijke herinnering hebben aan haar eerste sexueele verkeer
-veel grooter is dan het aantal van haar, die het wagen een dokter te raadplegen&#x201d;.
-Wat Engeland aangaat, is de volgende ondervinding leerzaam: Een dame vroeg aan vijf
-getrouwde vrouwen na elkaar, in vertrouwen, op den zelfden dag, naar haar ondervindingen
-toen ze pas getrouwd waren. Voor allen was het sexueele verkeer gekomen als een schok;
-twee waren geheel onwetend geweest aangaande sexueele zaken; de anderen hadden gemeend,
-dat ze wisten wat coïtus was, maar waren er niettemin door bezeerd. Deze vrouwen waren
-van de middelklasse, misschien boven het gemiddelde in verstand; de eene was een dokter.
-</p>
-<p>Breuer en Freud wezen er in hun <i lang="de">Studien über Hysterie</i> (p. 216) op, dat de huwelijksnacht in de praktijk dikwijls een verkrachting is, en
-dat ze soms leidt tot hysterie, die niet overgaat vóór bevredigende sexueele verhoudingen
-zich hebben gevormd. Zelfs als er geen geweld is, houdt Kisch het er voor (<i lang="en">Sexual Life of Woman</i>, deel II), dat onhandige coïtus, die zonder ondervinding uitgevoerd wordt, leidt
-tot onvoldoende opwinding bij de vrouw, als de voornaamste oorzaak van dyspareunia,
-of afwezigheid van sexueele bevrediging, hoewel groote onevenredigheid in de afmeting
-van de mannelijke en de <span class="pagenum">[<a id="pb480" href="#pb480">480</a>]</span>vrouwelijke organen, of ziekte bij een van de twee partijen, soms tot hetzelfde resultaat
-leidt. Dyspareunia, voegt Kisch er bij, komt verwonderlijk veel voor, hoewel vrouwen
-er soms zonder rede over klagen om sympathie op te wekken voor zichzelf als slachtoffers
-op het huwelijksaltaar; het constante teeken is afwezigheid van ejaculatie van de
-zijde der vrouw. Ook merkt Kisch op, dat defloraties in den huwelijksnacht dikwijls
-werkelijk verkrachtingen zijn. Een jonge pas getrouwde vrouw, die hij kende, was zoo
-onwetend omtrent de physieke zijde van de liefde, en zoo verschrikt door de eerste
-pogingen van haar echtgenoot, dat zij in den nacht uit het huis weg vluchtte, en niets
-kon haar ooit er toe brengen om weer naar haar man terug te keeren. (Het is de moeite
-waard om op te merken, dat in de canonieke wet de kerk onder zulke omstandigheden
-het huwelijk voor ongeldig kon verklaren. Zie <i lang="en">Moral Theology</i> van Thomas Slater, deel II, p. 318, en een desbetreffend geval, beide aangehaald
-door den Reverent C.&nbsp;J. Shebbcare, &#x201c;<span lang="en">Marriage Law in the Church of England</span>&#x201d;, <i lang="en">Nineteenth Century</i>, Aug., 1909, p. 263). Kisch meent ook, dat huwelijksreizen niet goed zijn; omdat
-de vermoeienis, de opwinding, de lange reizen, het gaan zien van merkwaardigheden,
-valsche bescheidenheid, slechte inrichting van hotels, dikwijls samenwerken om een
-ongunstigen invloed te hebben op de jonge vrouw en de kiemen van ernstige ziekte te
-voorschijn kunnen roepen. Dit is ongetwijfeld het geval.
-</p>
-<p>Op het bijzonder groote belang van de wijze, waarop de daad van de defloratie volbracht
-wordt, wordt in sterke bewoordingen de nadruk gelegd door Adler. Hij beschouwt ze
-als een veel voorkomende oorzaak van duurzame sexueele anæsthesie. &#x201c;Dit eerste oogenblik,
-als de individualiteit van den man zijn volle rechten verkrijgt, beslist dikwijls
-over het geheele leven. De onhandige, opgewonden echtgenoot kan dan de kiem leggen
-voor vrouwelijke ongevoeligheid, en door voortgezette onhandigheid en ruwheid kan
-hij die ontwikkelen tot duurzame anæsthesie. De man, die bezit neemt van zijn rechten
-met roekelooze, ruwe mannelijke kracht, veroorzaakt zijn vrouw angst en pijn, en vermeerdert
-met iedere herhaling van de daad haar tegenzin&#x200a;&#x2026; Een groot aantal van de koude vrouwen
-zijn slachtoffers van mannen, hetzij als gevolg van onbewuste onhandigheid, of soms
-van bewuste ruwheid jegens de teedere plant, die had moeten gekweekt worden met bijzondere
-zorg en liefde, maar die nu beroofd is van den glans van haar ontwikkeling. Haar leven
-lang zal een angstige, sidderende vrouw de herinnering bewaren aan een ruwen huwelijksnacht,
-en dikwijls genoeg blijft het een voortdurend bezwaar iederen keer, dat de man opnieuw
-zijn wenschen tracht te bevredigen, zonder zich aan te passen aan de wenschen naar
-liefde van zijn vrouw<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span> (O. Adler, <i lang="de">Die <span class="corr" id="xd29e11465" title="Bron: Mangelhafte">mangelhafte</span> Geschlechtsempfindung des Weibes</i>, blz. 159 <i>et seq.</i>, 181 <i>et seq.</i>). &#x201c;Ik heb een fatsoenlijke vrouw zien sidderen van schrik bij de nadering van haar
-man&#x201d;, schreef Diderot lang geleden in zijn verhandeling &#x201c;<span lang="fr">Sur les Femmes</span>&#x201d;; &#x201c;ik heb haar zich in het bad zien dompelen en zich nooit voldoende afgewasschen
-gevoeld van de vlek van haar plicht&#x201d;. Hetzelfde kan nog gezegd worden van een groot
-aantal vrouwen, slachtoffers van een noodlottig systeem van moraal, dat haar valsche
-denkbeelden geleerd heeft over &#x201c;huwelijksplichten&#x201d; en dat aan haar echtgenooten niet
-de kunst geleerd heeft van liefhebben.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Als bij de vrouwen haar mooie natuurlijke instincten niet hopeloos verdraaid zijn
-door de preutschheden en vooroordeelen, waarmee zij zoo ijverig zijn opgevuld, dan
-begrijpen zij de kunst van liefhebben gemakkelijker dan mannen. Zelfs als ze nog weinig
-meer zijn dan kinderen, kunnen zij den wenk, die haar gegeven wordt, dikwijls volkomen
-begrijpen. Veel meer dan het geval is met mannen, in ieder geval in beschaafde landen,
-is de kunst van liefhebben bij haar een kunst, die de Natuur maakt. Zij weten <span class="pagenum">[<a id="pb481" href="#pb481">481</a>]</span>altijd meer van de liefde, zooals Montaigne lang geleden gezegd heeft, dan mannen
-haar kunnen leeren, want &#x201c;<span lang="fr">c&#x2019;est une discipline née dans leur sang</span>&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e11484src" href="#xd29e11484">12</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">De uitgebreide onderzoekingen van Sanford Bell (<i>loc. cit.</i>) geven er blijk van, dat de aandoeningen van sexueele liefde al met het derde jaar
-zich kunnen vertoonen. We moeten ons ook herinneren, dat physiek zoowel als psychisch,
-meisjes vroeger rijp zijn dan jongens (zie bv. Havelock Ellis, <i lang="en">Man and Woman</i>, vierde uitgave, blz. 34 <i>et seq.</i>, 200 etc). Zoo heeft, tegen den tijd dat zij den leeftijd der puberteit bereikt had,
-een meisje den tijd gehad om een volleerde meesteres te worden in de kleinere liefdekunsten.
-Dat de leeftijd van de puberteit voor meisjes de leeftijd schijnt te zijn voor de
-liefde, blijkt in ruimen kring erkend te zijn door den volksgeest. Zoo zingt in een
-populair liedje van Bresse, een meisje:
-</p>
-<div lang="fr" class="lgouter">
-<p class="line">&#x201c;J&#x2019;ai calculé mon age,
-</p>
-<p class="line">J&#x2019;ai quatorze à quinze ans.
-</p>
-<p class="line">Ne suis-je pas dans l&#x2019;âge
-</p>
-<p class="line">D&#x2019;y avoir un amant?&#x201d;
-</p>
-</div>
-<p class="first">Deze kwestie van de sexueele vroegrijpheid van meisjes heeft een groote beteekenis
-voor de kwestie van den &#x201c;leeftijd tot toestemming&#x201d; of den leeftijd, waarop het voor
-een meisje gewettigd zal zijn om haar toestemming te geven tot sexueelen omgang. Tot
-vijf en twintig jaar geleden stelde men dien leeftijd zeer laag (zelfs op tien jaar);
-dit was dan de leeftijd, waarop een man geen misdaad beging als hij omgang had met
-een meisje. In de laatste jaren is er een neiging geweest om in het tegenovergestelde
-en even ongelukkige uiterste te vervallen, door dien leeftijd zeer hoog te stellen.
-In Engeland heeft de aanvullingswet op de strafwet van 1885 de &#x201c;age of consent&#x201d; gesteld
-op zestien jaar (deze clausule van de wet werd in het <span lang="en">House of Commons</span> aangenomen met een meerderheid van 108 stemmen). Dit schijnt de redelijke leeftijd
-te zijn voor het stellen van den grens, en de uiterste hooge grens er van voor een
-warm klimaat. Het is de leeftijd, erkend door het wetboek van strafrecht in Italië;
-en in vele deelen van de beschaafde wereld. Gladstone was er echter voor hem te verhoogen
-tot achttien jaar, en Howard meent, als hij de kwestie voor de Vereenigde Staten bespreekt
-(<i lang="en">Matrimonial Institutions</i>, deel III, blz. 195&#x2013;203) dat hij overal verhoogd moet worden tot een en twintig,
-om zoo samen te vallen met den leeftijd van wettige meerderjarigheid, waarop een vrouw
-een bedrijf kan beginnen of politieke verhoudingen kan aangaan. Er is op dit punt
-in de laatste jaren een breede variatiegrens geweest in de wetgeving van de verschillende
-Amerikaansche Staten; en het verschil tusschen de twee grenspunten was acht jaar;
-in sommige groote Staten wordt de daad van verkeer met een meisje onder de achttien
-jaar verklaard tot &#x201c;verkrachting&#x201d;, en is ze strafbaar met gevangenisstraf voor het
-leven.
-</p>
-<p>Zulke verordeningen echter zijn, wij moeten het erkennen, willekeurig, kunstmatig
-en onnatuurlijk. Zij berusten niet op een gezonde natuurlijke basis, en kunnen niet
-verdedigd worden door het gezond verstand van de gemeenschap. Er is geen juiste analogie
-tusschen den leeftijd van wettige meerderjarigheid, die ten naastenbij vastgesteld
-is met betrekking tot de geschiktheid <span class="pagenum">[<a id="pb482" href="#pb482">482</a>]</span>tot het begrijpen van abstracte zaken van het verstand, en den leeftijd van de sexueele
-rijpheid, die veel vroeger valt, physiek zoowel als psychisch, en die bij vrouwen
-wordt bepaald door een zeer bizonder biologisch feit, de voltooiing van de puberteit
-met het begin van de menstruatie. Bij volken, die in natuurlijke omstandigheden leven,
-wordt in alle deelen van de wereld erkend, dat een meisje sexueel vrouw wordt met
-de puberteit; op dat tijdstip ontvangt ze haar inwijding in het leven der volwassenen
-en wordt vrouw en moeder. De verklaring dat de daad van omgang met een vrouw, die,
-naar het natuurlijk instinct van de menschheid in het algemeen beschouwd wordt als
-oud genoeg voor al de plichten van de vrouwelijkheid, een misdadige daad van verkrachting
-is, strafbaar met gevangenisstraf voor het leven, kan alleen beschouwd worden als
-een misbruik van de taal, en wat erger is, als een misbruik van de wet, zelfs als
-we alle psychologische en moreele beschouwingen buiten kwestie laten, want het berooft
-het denkbeeld van verkrachting van alles, wat het van nature en terecht stuitend maakt.
-</p>
-<p>Het gezonde standpunt in deze kwestie is klaarblijkelijk, dat het de puberteit van
-het meisje is, die de maatstaf vormt voor de strafbaarheid van den man, als hij haar
-sexueel nadert. In de gematigde streken van Europa en Noord-Amerika is de gemiddelde
-leeftijd voor het optreden van de menstruatie, het kritieke oogenblik bij het intreden
-van volkomen puberteit, vijftien jaar (zie bv. Havelock Ellis, <i lang="en">Man and Woman</i>, hoofdst. XI; de feiten zijn in den breede uiteengezet in <i lang="en">Sexual Life of Woman</i> van Kisch, 1909). Daarom is het redelijk, dat de daad van een volwassen man, die
-sexueele betrekking heeft met een meisje onder de zestien jaar, met of zonder haar
-toestemming, terecht een strafbare daad is, die streng gestraft moet worden. In die
-landen, waar de gemiddelde leeftijd van de puberteit hooger of lager is, moest de
-leeftijd van de toestemming dienovereenkomstig verhoogd of verlaagd worden. (Bruno
-Meyer, die argumenten bijeen brengt tegen iedere poging om den leeftijd van toestemming
-te verhoogen boven de zestien, houdt het er voor, dat de juiste leeftijd voor de toestemming
-gewoonlijk veertien jaar is, als, naar hij terecht zegt, de lijn van afscheiding tusschen
-de rijpe en de onrijpe persoonlijkheid, en terwijl de laatste streng beschermd moet
-worden tegen de sexueele sfeer, kan alleen vrijwillige, niet gedwongen invloed gebruikt
-worden voor de eerste. <i lang="de">Sexual-Probleme</i>, April 1909).
-</p>
-<p>Als we in onze beschouwing de ruimere overwegingen opnemen van psychologie, moraal
-en wet, dan zullen we ruime rechtvaardiging vinden voor dit gezichtspunt. Wij moeten
-in gedachte houden, dat een meisje, al de jaren van haar leven op school door, altijd
-physiek zoowel als psychisch den jongen van denzelfden leeftijd vooruit is, en we
-moeten erkennen, dat die vroegrijpheid zich ook uitstrekt over haar sexueele ontwikkeling;
-want zelfs al is het waar, dat over het algemeen het werkdadige sexueele verlangen
-gewoonlijk niet in vrouwen gewekt wordt voor een eenigszins later leeftijd, is er
-ook waarheid in de opmerking van Mr. Thomas Hardy (<i lang="en">New Review</i>, Juni 1894): &#x201c;Het is mij nooit opgevallen, dat de spin altijd mannelijk is en de
-vlieg altijd vrouwelijk&#x201d;. Dus, zelfs als sexueele omgang plaats vindt tusschen een
-meisje en een jongen, die iets ouder is dan zij, dan is het waarschijnlijk, dat zij
-de rijpste van de twee is, dat zij de meeste zelfbeheersching heeft en het meeste
-gevoel van verantwoordelijkheid, en dikwijls degene is, die de meer actieve rol gespeeld
-heeft bij het aanleiding geven tot de daad. Men moet ook in herinnering houden dat,
-als een meisje eenmaal den leeftijd der puberteit bereikt heeft, en al de manieren
-en de gewoonten aangenomen heeft zoowel als de physieke ontwikkeling van een vrouw,
-dat het dan voor een man niet langer mogelijk is haar leeftijd te schatten. Het is
-gemakkelijk te zien, dat een meisje den leeftijd der puberteit nog niet bereikt heeft;
-het is niet mogelijk te zeggen of een rijpe vrouw boven of onder de achttien jaar
-oud is; het is daarom, op zijn zachtst gesproken, onrechtvaardig om het levenslot
-van haar mannelijken deelgenoot te doen afhangen van het <span class="pagenum">[<a id="pb483" href="#pb483">483</a>]</span>herkennen van een onderscheid, dat geen basis heeft in de natuur. Zulke overwegingen
-zijn zoo in het oog springend juist, dat er geen kans is in de praktijk de leer door
-te voeren, dat een man voor zijn leven gevangen gezet moet worden, omdat hij omgang
-heeft gehad met een meisje, dat ouder is dan zestien jaar. Het is, uit wettig gezichtspunt
-beter, het net minder ver uit te werpen en er geheel zeker van te zijn, dat het er
-op gemaakt is den werkelijken en bewusten overtreder te vangen, die gestraft kan worden
-zonder het rechtsgevoel van de gemeenschap te beleedigen. (Vergelijk Bloch, <i lang="en">The Sexual Life of Our Time</i>, hoofdstuk XXIV; hij meent, dat de &#x201c;leeftijd van toestemmen&#x201d; moet beginnen aan het
-einde van het zestiende jaar).
-</p>
-<p>Het kan noodig zijn hier bij te voegen, dat het bepalen van den &#x201c;leeftijd van toestemming&#x201d;
-op deze basis in het geheel niet beteekent, dat omgang met meisjes, die maar weinig
-boven de zestien zijn, aangemoedigd zou moeten worden, of zelfs maar maatschappelijk
-en moreel geduld. Hier zijn we echter niet in de sfeer der wet. Het is de natuurlijke
-neiging van het meisje van goede geboorte en van goede opvoeding onder beschaafde
-omstandigheden zich gereserveerd te houden, en de druk, waarmee die neiging door de
-geheele omgeving van het meisje, gehandhaafd en bevorderd wordt, moet geleverd worden
-in de eerste plaats door de verstandsoverdenking van het meisje zelf als zij den leeftijd
-van het jong meisje zijn bereikt heeft. Het kweeken in een jonge vrouw, die het tijdstip
-der puberteit al voorbij is, van het denkbeeld, dat zij geen verantwoordelijkheid
-heeft bij het bewaken van haar eigen lichaam en ziel, is niet in harmonie met het
-moderne gevoel, en ook ongunstig aan het geschikt maken van vrouwen voor de wereld.
-De Staten, die er toe gebracht zijn den hoogen grens voor den leeftijd voor toestemming
-aan te nemen, hebben daarmee inderdaad een verachtelijke bekentenis gedaan van hun
-onbekwaamheid om een fatsoenlijk moreel niveau in stand te houden door meer wettige
-middelen; zij kunnen als waarschuwing dienen, eerder dan als voorbeeld.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>De kennis van vrouwen kan echter niet de onwetendheid van mannen goedmaken, maar dient
-integendeel alleen om die te doen uitkomen. Want in de kunst van liefhebben moet de
-man noodzakelijk het initiatief nemen. Hij is het, die het eerst het zegel moet afnemen
-van het mysterie van de intimiteiten en de stoutheden, die het hart van de vrouw bevat.
-Het gevaar van zelfs maar een schaduw te ontmoeten van tegenzin is tè ernstig dan
-dat een vrouw, zelfs een getrouwde vrouw, de geheimen der liefde zou kunnen openbaren
-aan een man, die zich niet een ingewijde daarin getoond heeft<a class="noteref" id="xd29e11548src" href="#xd29e11548">13</a>. Ontelbaar zijn de joviale en tevreden echtgenooten, die nooit vermoed hebben, en
-nooit weten zullen, dat hun vrouw, soms met stillen wrok, de pijn met zich omdraagt
-van geheimzinnige <span class="ex">taboes</span>. Het gevoel, dat er heerlijke intimiteiten en <span class="pagenum">[<a id="pb484" href="#pb484">484</a>]</span>voorrechten zijn, waarvan haar nooit gevraagd is ze te nemen, of die haar nooit opgedrongen
-zijn, scheidt een vrouw soms erotisch van een man, die zich nooit duidelijk voor oogen
-stelt, wat hij gemist heeft<a class="noteref" id="xd29e11557src" href="#xd29e11557">14</a>. Het geval van zulke echtgenooten is des te harder, omdat, voor het grootste gedeelte,
-alles wat zij gedaan hebben het resultaat is van de moraal, die hun gepredikt is geworden.
-Hun is geleerd, van hun jongensleeftijd af, ernstig, mannelijk en rein te zijn, gedachten
-aan vrouwen of het verlangen naar sexueel genot uit hun gedachte te bannen. Hun wordt
-van alle kanten geleerd, dat het alleen in het huwelijk goed of zelfs veilig is, vrouwen
-te naderen. Zij hebben het denkbeeld in zich opgenomen dat sexueele toegevendheid
-en alles, wat er toe behoort, iets laags en vernederends is, op zijn slechtst een
-enkel natuurlijke behoefte, op zijn best een plicht, die vervuld moet worden op directe,
-fatsoenlijke en rechtstreeksche wijze. Niemand schijnt hun gezegd te hebben, dat de
-liefde een kunst is, en dat het verkrijgen van het volle bezit van de ziel en het
-lichaam van de vrouw een taak is, die al het beste, wat een man aan handigheid en
-inzicht heeft, vereischt. Het kan wel zijn, dat, als een man zijn les te laat leert,
-hij geneigd is woedend te worden op de maatschappij, die door haar complot van nagemaakte
-moraal haar best gedaan heeft om zijn leven en dat van zijn vrouw te verwoesten. In
-sommige van deze gevallen worden de man of de vrouw of beiden, ten slotte aangetrokken
-tot een derde persoon en een echtscheiding stelt hen dan in staat opnieuw met meer
-ondervinding onder gelukkiger voorteekens te beginnen. Maar zooals de zaken nu staan,
-is dat een treurige en ernstige loop van zaken, voor velen onmogelijk. Gelukkiger
-zijn zij, wier liefdesproeven voor het huwelijk, zooals Milton aangetoond heeft, &#x201c;zoovele
-echtscheidingen geweest zijn om hun ondervinding te leeren&#x201d;.
-</p>
-<p>De algemeene onwetendheid over de kunst van liefhebben kan men peilen aan het feit,
-dat misschien de vraag, die in deze zaak het meest gedaan wordt, de ruwe vraag is,
-hoe dikwijls geslachtsverkeer behoort plaats te vinden. Dat is inderdaad een kwestie,
-die de grondvesters der godsdiensten, de wetgever en de philosophen van de menschheid,
-van de vroegste tijden af heeft bezig gehouden<a class="noteref" id="xd29e11562src" href="#xd29e11562">15</a>. Zoroaster zeide, dat het eens in negen dagen moest <span class="pagenum">[<a id="pb485" href="#pb485">485</a>]</span>zijn. De wetten van Manes stonden verkeer toe veertien dagen van iederen maand, maar
-een beroemd Hindoe dokter, Susruta, schreef voor zes maal per maand, behalve in de
-zomerhitte, wanneer het eens in de maand moest zijn, terwijl andere Hindoe-autoriteiten
-spreken van drie of viermaal in de maand. Solon&#x2019;s voorschrift, dat voor den burger
-het verkeer drie maal per maand moet plaats hebben komt tamelijk wel overeen met dat
-van Zoroaster. Mohammed schrijft in den Koran verkeer voor eenmaal in de week. De
-Joodsche Talmud is minder algemeen in zijn voorschriften, en maakt onderscheid tusschen
-verschillende soorten van menschen; aan den krachtigen en gezonden jongen man, die
-niet gedwongen is hard te werken, wordt eenmaal per dag opgelegd, aan den gewonen
-werkman tweemaal per week, aan geleerden eens per week. Luther beschouwde tweemaal
-per week als de juiste maat voor omgang.
-</p>
-<p>We kunnen, zooals te verwachten was, opmerken, dat deze voorschriften in ver terug
-liggende tijden, toen erotische opwekking waarschijnlijk gering en erotisch erethisme
-waarschijnlijk zeer zeldzaam was, neiging hebben een grooteren tusschentijd te bepalen,
-terwijl we kortere tusschenpoozen vinden, als we de moderne beschaving naderen. Ook
-zullen we kunnen opmerken, dat die variatie plaats vindt binnen tamelijk nauwe grenzen.
-Dit berust waarschijnlijk op het feit, dat deze wetgevers in alle gevallen mannen
-waren. Vrouwelijke wetgevers zouden waarschijnlijk grootere neiging vertoond hebben
-tot verschil, want de verschillen in den sexueelen impuls zijn bij vrouwen ruimer.
-Zoo verlangde Zenobia de nadering van haar echtgenoot eens in de maand, mits er geen
-bevruchting had plaats gehad in de vorige maand, terwijl een andere koningin zeer
-ver naar het andere uiterste oversloeg, want men zegt ons, dat de Koningin van Arragon,
-na rijp beraad, besliste, dat zes maal per dag de juiste regel was in een wettig huwelijk<a class="noteref" id="xd29e11569src" href="#xd29e11569">16</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">We moeten in het voorbijgaan opmerken, dat aan de bepalingen over de veelvuldigheid
-van het sexueele verkeer meestal ten grondslag ligt de veronderstelling, dat het tijdens
-de menstruatie ophoudt. Dit is vooral het geval voor de eerste tijden van de cultuur,
-toen omgang op dezen tijd gewoonlijk beschouwd werd als gevaarlijk of zondig, of beide.
-Onder beschaafde omstandigheden berust de belemmering op æsthetische gronden, daar
-de vrouw, zelfs als ze omgang wenscht, er een tegenzin tegen gevoelt om genaderd te
-worden op een tijd, waarop ze zich zelf als weerzinwekkend voorkomt, en omdat de man
-gemakkelijk die houding overneemt. Er kan echter op gewezen worden, dat de æsthetische
-bezwaren in zeer groote mate <span class="pagenum">[<a id="pb486" href="#pb486">486</a>]</span>het resultaat zijn van de bijgeloovige vrees voor water, die nog in ruimen kring gevoeld
-wordt in dezen tijd, en dat die tot zekere hoogte zou verdwijnen, als een nauwgezetter
-zindelijkheid werd in acht genomen. Het blijft een goede algemeene regel om zich te
-onthouden van sexueelen omgang tijdens de periode der menstruatie, maar in sommige
-gevallen kan er voldoende reden zijn er mee te breken. Dit is zoo, als het verlangen
-op dezen tijd speciaal sterk is, of als de omgang physiek moeilijk is op andere tijden,
-maar gemakkelijker door de verslapping van de deelen, als gevolg van de menstruatie.
-Wij moeten ook in herinnering houden, dat de tijd, als de vloed der menstruatie begint
-op te houden, waarschijnlijk meer dan eenige andere tijd van de maand de biologisch
-juiste tijd is voor den sexueelen omgang, omdat niet alleen de omgang dan het gemakkelijkst
-is, en ook het meest bevredigend voor de vrouw, maar omdat ze ook de gunstigste gelegenheid
-geeft voor het verzekeren van de bevruchting.
-</p>
-<p>Reeds langen tijd geleden bracht Schurig bewijsgronden te zamen (<i lang="la">Parthenologia</i>, p. 302 <i>et seq.</i>), waaruit blijkt, dat <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> het gemakkelijkst is tijdens de menstruatie. Sommige van de Katholieke theologen
-(zooals Sanchez, en al later Liguori) gingen tegen de publieke opinie in en lieten
-zeer bepaald omgang tijdens de menstruatie toe, hoewel vele vroegere theologen hem
-beschouwden als een doodzonde. Van medische zijde raadt Kossmann (Senator en Kaminer,
-<i lang="en">Health and Disease in Relation to Marriage</i>, deel I, p. 249) <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> aan, niet alleen aan het einde van de menstruatie, maar zelfs tijdens het laatste
-gedeelte van de periode, daar dat de tijd is, waarop vrouwen er gewoonlijk behoefte
-aan hebben, daar de uitgesproken humeurigheid van vrouwen op dezen tijd, naar hij
-zegt, komt door het door de gewoonte <span class="corr" id="xd29e11603" title="Bron: geeischte">geëischte</span> onderdrukken van een natuurlijke begeerte. &#x201c;Het is bijna altijd in de menstruatie,
-dat de eerste wolken zich aan den huwelijkshemel vertoonen&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>In moderne tijden zijn de physiologen en de medici, die eenige opinie over dit onderwerp
-hebben uitgesproken, gewoonlijk de uitspraak van Luther zeer nabij gekomen. Haller
-zeide, dat omgang niet veel meer moest plaats hebben, dan tweemaal in de week<a class="noteref" id="xd29e11609src" href="#xd29e11609">17</a>. Acton sprak van eenmaal in de week, en Hammond ook, zelfs voor gezonde mannen tusschen
-den leeftijd van vijf en twintig en veertig<a class="noteref" id="xd29e11615src" href="#xd29e11615">18</a>. Fürbringer komt maar even boven deze taxatie uit, daar hij aanraadt van vijftig
-tot honderd daden per jaar<a class="noteref" id="xd29e11621src" href="#xd29e11621">19</a>. Forel raadt twee of driemaal per week aan voor een man in den eersten bloei der
-mannelijkheid, maar hij voegt er bij, dat voor sommige gezonde en krachtige mannen
-eens in de maand al overdaad blijkt te zijn<a class="noteref" id="xd29e11627src" href="#xd29e11627">20</a>. Mantegazza zegt in zijn <i lang="en">Hygiene of Love</i> ook, dat, voor een man tusschen de twintig en dertig twee of driemaal per week de
-juiste maat is voor het verkeer, en tusschen den leeftijd van dertig en vijf en veertig,
-tweemaal per week. Guyot raadt aan om de drie dagen<a class="noteref" id="xd29e11637src" href="#xd29e11637">21</a>.
-</p>
-<p>Het schijnt echter geheel onnoodig eenige speciale regels te geven aangaande de veelvuldigheid
-van den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>. Individueele <span class="pagenum">[<a id="pb487" href="#pb487">487</a>]</span>begeerte en individueele geschiktheid verschillen enorm, zelfs binnen de grenzen der
-gezondheid. Bovendien, als we erkennen, dat de beperking van de begeerte soms wenschelijk,
-en dikwijls noodig is, lange tijden achtereen, dan is het verstandig zich te onthouden
-van zelfs den schijn van de noodzakelijkheid van sexueelen omgang vast te stellen
-op dikwijls herhaalde en regelmatige tijden. De kwestie is voornamelijk van belang
-om te behoeden tegen overmaat, of zelfs tegen de poging van als gewoonte dicht bij
-de grens te leven. Vele autoriteiten zijn er daarom op uit er op te wijzen, dat het
-niet raadzaam is om te bepaald te zijn. Zoo zegt Erb, terwijl hij opmerkt, dat voor
-sommigen de uitspraak van Luther het uiterste maximum vertegenwoordigt, dat anderen
-die maat ongestraft ver kunnen te buiten gaan, en hij meent, dat zulke verschillen
-aangeboren zijn<a class="noteref" id="xd29e11650src" href="#xd29e11650">22</a>. Ribbing, die het over het algemeen eens is met den regel van Luther, protesteert
-tegen iedere poging om voor iedereen wetten op te stellen, en is geneigd te zeggen,
-dat het een veilige regel is, zoo dikwijls als men wil, zoolang als er geen slechte
-gevolgen zijn<a class="noteref" id="xd29e11659src" href="#xd29e11659">23</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het schijnt wel algemeen toegestemd te worden, dat slechte resultaten van onmatigheid
-in <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>, als ze voorkomen, zeldzaam zijn bij vrouwen (zie b.v., Hammond, <i lang="en">Sexual Impotence</i>, p. 127). Nu en dan echter komen er slechte resultaten bij vrouwen voor. Een geval,
-dat mogelijk in dit verband moet vermeld worden, is dat van een man, die achtereenvolgens
-drie vrouwen had, die krankzinnig werden na het huwelijk (<i lang="en">Journal of Mental Science</i>, Jan., 1879, p. 611). In gevallen van sexueele onmatigheid wordt dikwijls groote
-physieke uitputting opgemerkt, met achterdocht en waanideeën. Hutchinson heeft drie
-gevallen vermeld van tijdelijke blindheid, alle bij mannen, het resultaat van sexueele
-onmatigheid na het huwelijk (<i lang="en">Archives of Surgery</i>, Jan., 1893). De oude medische autoriteiten brachten veel verkeerde dingen terug
-op onmatigheid bij <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>. Zoo brengt Schurig (<i lang="la">Spermatologia</i>, 1720, p. 260 <i>et seq.</i>) gevallen samen van krankzinnigheid, apoplexie, syncope, epilepsie, verlies van herinneringsvermogen,
-blindheid, kaalheid, eenzijdig overmatig transpireeren, jicht, en dood, die aan deze
-oorzaak worden toegeschreven; vele gevallen van dood worden gegeven, sommige bij vrouwen,
-maar men kan gemakkelijk merken, dat <i>post</i> dikwijls in de plaats gesteld werd voor <i>propter</i>.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Er is echter een andere overweging, die ternauwernood aan de aandacht van den lezer
-van dit werk kan ontsnappen. Bijna al de taxaties van de wenschelijke veelvuldigheid
-van <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> zijn <span class="pagenum">[<a id="pb488" href="#pb488">488</a>]</span>gemaakt om aan te passen aan de veronderstelde physiologische behoeften van den man<a class="noteref" id="xd29e11706src" href="#xd29e11706">24</a>, en zij schijnen gewoonlijk gevormd te zijn in denzelfden geest van uitsluitende
-attentie voor die behoeften, alsof er kwestie was van de physiologische behoeften
-van het ledigen van de ingewanden of van de blaas. Maar sexueele behoeften zijn de
-behoeften van twee personen, van den man en van de vrouw. Het komt aan op de harmonische
-overeenstemming van deze twee groepen van behoeften. Die overweging alleen is, te
-zamen met de groote variaties van individueele behoeften, al voldoende om alle bepaalde
-regels van zeer weinig waarde te doen zijn.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het is van belang de ruime grenzen van de variatie in de sexueele capaciteit in herinnering
-te houden, evenals het feit, dat zulke variaties in beide richtingen gezond en normaal
-kunnen zijn, hoewel variaties, als ze tot het uiterste overslaan, pathologische beteekenis
-kunnen hebben. Bekend is bijvoorbeeld het geval van een man, die eenmaal per maand
-omgang heeft en dit voldoende vindt; hij heeft geen emissies en ook geen sterke begeerten
-in den tusschentijd; toch leidt hij een ledig, lui en weelderig leven en wordt niet
-tegengehouden door eenige moreele of godsdienstige gewetensbezwaren; als hij ver boven
-zijn gewoonte gaat, dan voelt hij zich onwel, hoewel hij overigens volkomen gezond
-is, behalve een eenigszins zwakke spijsvertering. Aan het andere uiterste had een
-gelukkig getrouwd paar, tusschen de vijf en veertig en de vijftig jaren oud en elkander
-zeer genegen, twintig jaar lang iederen nacht sexueelen omgang gehad, behalve in den
-tijd der menstruatie en bij zwangerschap in de laatste maanden, hetgeen maar eenmaal
-was voorgekomen; zij zijn hartelijke, volbloedige, intellectueele menschen, gesteld
-op een goed leven, en zij schrijven hun genegenheid en standvastigheid toe aan het
-veelvuldig toegeven aan <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>; het eenige kind, een meisje, is niet sterk, al is ze tamelijk gezond.
-</p>
-<p>Er zijn vele gevallen bekend waarin, bij speciale gelegenheden, het mogelijk is voor
-menschen, die hartstochtelijk aan elkander gehecht zijn, de daad van den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>, of ten minste het orgasme, een buitensporig aantal malen binnen eenige uren te herhalen.
-Dit gebeurt gewoonlijk bij het begin van een intimiteit of na een lange scheiding.
-Zoo ondervond bijvoorbeeld een pas getrouwde vrouw orgasme veertien maal in een nacht,
-terwijl haar man het in dien tijd zeven maal had. In een ander geval ondervond een
-vrouw, die een kuisch leven geleid had, toen de sexueele verhoudingen eindelijk begonnen,
-het eens veertien of vijftien maal tegen haar echtgenoot driemaal. In een geval, waarvan
-ik zeer bepaald weet dat het waar is, geraakte een jonge vrouw van zeer erotisch,
-prikkelbaar, lichtelijk abnormaal temperament zes en twintig maal binnen de vijf kwartier
-in opwinding, na een maand afwezigheid van haar man; haar echtgenoot, een veel oudere
-man, had tweemaal orgasme in dezen tijd; de vrouw gaf toe, dat ze daarna zich volkomen
-geradbraakt gevoelde, maar het is wel zeker dat, als dit geval als waar beschouwd
-kan worden, de orgasmen van zeer geringe hevigheid waren. Een jonge vrouw, die pas
-getrouwd was met een physiek robusten man, had eens acht maal in twee uren omgang
-met hem, terwijl ieder keer orgasme voorkwam bij beide partijen. Guttceit (<i lang="de">Dreissig Jahre Praxis</i>, deel II, p. 311), in Rusland, kende vele gevallen <span class="pagenum">[<a id="pb489" href="#pb489">489</a>]</span>van jonge mannen van twee en twintig tot acht en twintig jaar, die meer dan tien maal
-in een nacht omgang hadden, hoewel er na den vierden keer zelden meer eenig zaad aanwezig
-is. Hij had mannen gekend, die in hun vroege jeugd gemasturbeerd hadden, en die op
-hun vijftiende jaar waren begonnen met vrouwen om te gaan, en die toch krachtig bleven
-tot op hoogen leeftijd, terwijl hij anderen kende, die den omgang laat begonnen waren
-en op veertigjarigen leeftijd hun kracht verloren. Mantegazza, die een man kende,
-die veertien maal per dag omgang had, maakt de opmerking, dat de verhalen van de oude
-Italiaansche romanschrijvers aantoonen, dat twaalf maal beschouwd werd als een zeldzame
-uitzondering. Burchard, de secretaris van Alexander VI, zegt, dat de zoon van den
-gezant uit Florence, in Rome in 1489 &#x201c;een meisje zevenmaal in een uur naderde&#x201d; <span class="corr" id="xd29e11725" title="Niet in bron">(</span>J. Burchardi, <i lang="la">Diarium</i>, ed. Thuasne, deel I, p. 329). Olivier, de paladijn van Karel den Groote, pochte
-er, zooals de legende luidt, op, dat hij honderd maal per nacht zijn mannelijke kracht
-kon toonen, als hij mocht slapen met de dochter van den Keizer van Constantinopel;
-hem werd toegestaan het te beproeven, naar men zegt, en het gelukte hem dertig maal
-(Schultz, <i lang="de">Das Höfische Leben</i>, deel I, p. 581).
-</p>
-<p>Men zal zien dat, telkens als de geslachtsdaad binnen korten tijd dikwijls herhaald
-wordt, de echtgenoot maar zeer zelden pas kan houden met de vrouw. Het is waar, dat
-de sexueele energie van de vrouw langzamer en moeilijker op te wekken is dan die van
-den man, maar als ze eens gewekt is, dan neemt de aandrang toe. De man, wiens energie
-gemakkelijk opgewekt wordt, is spoedig uitgeput; de vrouw bereikt dikwijls ternauwernood
-haar hoogtepunt, voordat het eerste orgasme voorbij is. Het is soms een verrassing
-voor een jongen echtgenoot, die gelukkig getrouwd is, te ontdekken, dat de daad van
-sexueelen omgang, die hem volkomen bevredigt, alleen gediend heeft om den gloed van
-zijn vrouw op te wekken. Zeer vele vrouwen gevoelen, dat de herhaling van de daad
-verscheidene malen achtereen noodig is, om, zooals zij het uitdrukken, &#x201c;aan den gang
-te komen&#x201d;, en wel verre van slaperigheid en vermoeidheid teweeg te brengen, maakt
-ze haar vroolijk en levendig.
-</p>
-<p>Jonge en krachtige vrouwen, die een kuisch leven geleid hebben, ondervinden bij het
-begin van het regelmatige geslachtsverkeer, iets alsof ze verscheidene mannen noodig
-hadden, en of ze behoefte hadden aan verkeer minstens eens per dag, terwijl ze later,
-als zij aangepast raken aan het gehuwde leven tot de conclusie komen, dat haar wenschen
-niet buitengewoon sterk zijn. De man moet zich aanpassen aan de sexueele behoeften
-van zijn vrouw, door zijn sexueele kracht, als hij die heeft, en, als hij ze niet
-heeft, door zijn handigheid en takt. De zeldzaam voorkomende mannen, die een aangeboren
-kracht bezitten, die zij kunnen gebruiken tot bevrediging van vrouwen, zonder nadeel
-voor henzelf, zijn door Professor Benedictus genoemd &#x201c;sexueele athleten&#x201d;, en hij merkt
-op, dat zulke mannen gemakkelijk vrouwen beheerschen. Hij beschouwt terecht Casanova
-als het type van den sexueelen athleet (<i lang="fr">Archives d&#x2019;Anthropologie Criminelle</i>, Jan., 1896). Näcke vermeldt het geval van een man, dien hij beschouwt als een sexueelen
-athleet, die zijn geheele leven door eens of tweemaal per dag omgang had met zijn
-vrouw, of, als zij niet wilde, met een andere vrouw, totdat hij krankzinnig werd op
-den leeftijd van vijf en zeventig jaar (<i lang="de">Zeitschrift für Sexualwissenschaft</i>, Aug., 1908, p. 507). Dit mag men echter eerder beschouwen als een geval van ziekelijke
-overgevoeligheid, dan van sexueele athletiek.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>In dit stadium komen wij tot de grondelementen van de kunst van liefhebben. Wij hebben
-gezien, dat vele moreele gewoonten en moreele theorieën, die in ruimen kring bij het
-Christendom in zwang waren, tradities ontwikkeld hebben, die nog in het geheel niet
-onder ons zijn uitgestorven, volkomen tegenovergesteld aan de kunst van liefhebben.
-Het denkbeeld ontwikkelde zich van <span class="pagenum">[<a id="pb490" href="#pb490">490</a>]</span>&#x201c;huwelijksplichten&#x201d;, van &#x201c;rechten van den man&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e11748src" href="#xd29e11748">25</a>. De man had het recht en den plicht sexueelen omgang te hebben met zijn vrouw, wat
-ook haar wenschen in deze zaak mochten zijn, terwijl de vrouw het recht en de plicht
-had (terwijl de plicht in haar geval gewoonlijk vooropgesteld werd) om zich aan dien
-omgang te onderwerpen, waarvan haar gewoonlijk geleerd was, dat het iets laags en
-alleen physieks was, een onpleizierige en bijna vernederende noodzakelijkheid, waarvan
-het het beste was, als ze haar zoo spoedig mogelijk uit haar gedachten zette. Het
-is niet te verwonderen, dat zulk een houding tegenover het huwelijk het ongeluk in
-het huwelijk zeer begunstigd heeft, meer speciaal dat van de vrouw<a class="noteref" id="xd29e11760src" href="#xd29e11760">26</a>, en ze heeft er toe bijgedragen echtbreuk en echtscheiding te bevorderen. Het had
-ons meer moeten verwonderen als het anders geweest was.
-</p>
-<p>De kunst van liefhebben is gebaseerd op het fundamenteele feit van het hofmaken; en
-het hofmaken is de poging van den man om zich aannemelijk te maken bij de vrouw. &#x201c;De
-kunst van liefhebben&#x201d;, zeide Vatsyayana, een van de grootste der autoriteiten, &#x201c;is
-de kunst aan vrouwen te behagen&#x201d;. &#x201c;<span class="corr" id="xd29e11773" title="Bron: Ean">Een</span> man moet zich nooit een genoegen met zijn vrouw veroorloven&#x201d;, zeide Balzac in zijn
-<i lang="fr">Physiologie du Mariage</i>, &#x201c;waarvan hij niet de handigheid gehad heeft het eerst door zijn vrouw te doen wenschen&#x201d;.
-Dat is de geheele kunst van liefhebben. Vrouwen trachten zich van nature en instinctief
-voor mannen begeerlijk te maken, zelfs aan mannen, voor wie ze volkomen onverschillig
-zijn, en de vrouw, die op een man verliefd is, tracht door een even natuurlijk instinct
-zichzelf te vormen naar den vorm, <abbr title="dat is">d.i.</abbr> in de gedaante, die hem persoonlijk aangenaam is. Deze neiging wordt niet gewijzigd
-door het grondfeit, dat in deze zaak alleen de kunst, die door de natuur gemaakt is,
-waarlijk effect heeft. Het is ten slotte door wat hij is, dat een man de diepste aandoeningen
-van sympathie of antipathie in de vrouw opwekt, en hij behaagt haar dikwijls meer
-door zijn geschiktheid om een groote rol te spelen in de buitenwereld dan door enkele
-verkregen volkomenheden in de kunst van het hofmaken. Wanneer echter het ernstige
-en meer intieme spel der liefde begint, dan is de rol van de vrouw, zelfs biologisch,
-oppervlakkig <span class="pagenum">[<a id="pb491" href="#pb491">491</a>]</span>de meer passieve rol<a class="noteref" id="xd29e11784src" href="#xd29e11784">27</a>. Zij is, aan den physieken kant, onvermijdelijk in de liefde het instrument; het
-moeten &#x2019;s mans hand zijn en zijn boog, die de muziek te voorschijn roepen.
-</p>
-<p>Als we van de kunst van liefhebben spreken is het echter onmogelijk om geheel het
-geestelijke van het physieke los te maken. De poging alleen al om dit te doen is een
-fatale vergissing. De man, die alleen maar de physieke zijde van de sexueele verhouding
-kan zien, staat, zooals Hinton gewoon was te zeggen, op een hoogte met den man, die,
-als hij naar een viool-sonate van Beethoven luistert, zich alleen bewust is van het
-physieke feit, dat er een paardenstaart geschuurd wordt over schapen-ingewanden.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het beeld van het muziekinstrument doet zich herhaaldelijk voor aan hen, die over
-de kunst van liefhebben schrijven. De vergelijking van Balzac van den onhandigen echtgenoot
-bij den oerang-oetan, die probeert viool te spelen, is reeds aangehaald. Dr. Jules
-Guyot komt in zijn ernstig en bewonderenswaardig boekje, <i lang="fr">Bréviaire de l&#x2019;Amour Expérimental</i>, tot dezelfde vergelijking: &#x201c;Er zijn een onnoemelijk groot aantal onwetende, zelfzuchtige
-en ruwe mannen, die zich geen moeite geven om het instrument te bestudeeren, dat God
-hun heeft toevertrouwd, en die zelfs niet vermoeden, dat het noodig is het te bestudeeren,
-om er maar de geringste tonen uit te halen&#x200a;&#x2026; Ieder direct contact, zelfs met de clitoris,
-iedere poging tot <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> (zelfs als het vrouwelijk organisme niet geprikkeld is) roept een pijnlijk gevoel
-te voorschijn, een instinctieve afstooting, een gevoel van walging en afkeer. Iedere
-man, iedere echtgenoot, die dit feit niet kent, is belachelijk en verachtelijk. Iedere
-man, iedere echtgenoot, die, terwijl hij het weet, het buiten beschouwing durft te
-laten, heeft geweld gepleegd&#x200a;&#x2026; In de eindelijke vereeniging van man en vrouw heeft
-het positieve element, de man, het initiatief en de verantwoordelijkheid voor het
-echtelijk leven. Hij is de minstreel, die met zijn hand en zijn boog harmonie of disharmonie
-kan te voorschijn roepen. De vrouw is uit dit gezichtspunt werkelijk het veelsnarige
-instrument, dat harmonieuze of disharmonieuze geluiden zal voortbrengen al naar dat
-zij goed of slecht bespeeld wordt&#x201d; (Guyot, <i lang="fr">Bréviaire</i>, blz. 99, 115, 138).
-</p>
-<p>Dat zulk een liefde overeenkomt met de behoefte van een vrouw kan niet betwijfeld
-worden. Alle ontwikkelde vrouwen willen bemind worden, zegt Ellen Key, niet &#x201c;en mâle&#x201d;
-maar &#x201c;en artiste&#x201d; (Liefde en Huwelijk, p. 92). &#x201c;Alleen de man, waarvan ze gevoelt,
-dat hij de vreugde van den kunstenaar in haar heeft, en die deze vreugde toont door
-zijn schuchtere en teedere aanraking zoowel van haar ziel als van haar lichaam, kan
-de vrouw van tegenwoordig boeien. Zij wil alleen toebehooren aan een man, die nog
-voortgaat naar haar te verlangen, als hij haar reeds in zijn armen genomen heeft.
-En als zulk een vrouw uitroept: &#x201c;Je hebt me noodig, maar je kunt me niet liefkoozen,
-je kunt me niet zeggen wat ik hooren wil&#x201d;, dan is die man geoordeeld<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>. Liefde is werkelijk een teedere kunst, waarvoor, zooals Remy de Gourmont opmerkt,
-evenals voor muziek en schilderen, maar weinigen de gave bezitten.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Men moet niet meenen, dat de eisch aan den minnaar en den <span class="pagenum">[<a id="pb492" href="#pb492">492</a>]</span>echtgenoot om de vrouw in denzelfden geest te naderen, met dezelfde tact en den ervaren
-aanslag, als waarmee de musicus zijn instrument aanvat, enkel een eisch is, welke
-gedaan wordt door de moderne vrouwen, die waarschijnlijk neurotisch of hysterisch
-zijn. Geen lezer van deze <i lang="en">Studies</i>, die de besprekingen over het hofmaken en de sexueele keuze in de vorige hoofdstukken
-heeft gevolgd, kan nalaten te erkennen, dat&#x2014;hoewel wij getracht hebben onszelf te
-bedriegen door het geven van een verkeerde onwettige beteekenis aan het woord &#x201c;ruw&#x201d;&#x2014;tact
-en respect voor het vrouwtje bijna algemeen is in de sexueele verhoudingen van de
-dieren, die lager dan de menschen staan; alleen onder de verst verwijderden van de
-wilde dieren, bij de beschaafde menschen, is sexueele &#x201c;ruwheid&#x201d; over het geheel gewoon,
-en zelfs daar is ze voornamelijk het gevolg van onwetendheid. Als we afdalen tot de
-insecten, die geen familieleven hebben, en die gewoonlijk beschouwd worden als zorgeloos
-en lichtzinnig, dan vinden we deze houding jegens het wijfje soms volkomen ontwikkeld,
-en de groote zorgvuldigheid van het mannetje voor het vrouwtje, dat hij toch stevig
-onder zich houdt, de teedere voorbereidingen, het uiterst geleidelijke naderen tot
-de sexueele daad, geeft ons een bewonderenswaardige les.
-</p>
-<p>Deze grootere moeite en langzaamheid van den kant van de vrouwen in het beantwoorden
-van de erotische opwinding van het hofmaken is werkelijk zeer fundamenteel. Het karakteriseert
-het geheele erotische leven van de vrouw, van den vroegsten leeftijd af, als de kuischheid
-en het schaamtegevoel zich ontwikkelen. De liefde ontwikkelt zich bij de vrouw veel
-langzamer dan bij den man. Er is werkelijke physiologische beteekenis in het feit,
-dat het verlangen van een man naar een vrouw neiging heeft spontaan te ontstaan, terwijl
-het verlangen van een vrouw naar een man eerst langzamerhand gewekt wordt, naarmate
-haar betrekkingen tot hem zich samengestelder ontwikkelen. Daarvandaan is haar sexueele
-emotie dikwijls minder abstract, meer intiem verbonden met den persoonlijken minnaar,
-op wien ze geconcentreerd is. &#x201c;De weg tot mijn zinnen is door mijn hart&#x201d;, schreef
-Mary Wollstonecraft aan haar minnaar Imlay, &#x201c;maar vergeef mij! tot uw zinnen leidt
-dikwijls een kortere weg&#x201d;. Zij sprak voor het beste, zoo niet voor het grootste deel
-van haar sekse. Een man bereikt den uitersten grens van zijn physieke capaciteit tot
-liefhebben met een enkelen stap, en het schijnt wel dikwijls, dat zijn psychische
-grenzen niet moeilijker te bereiken zijn. Dit is het zekere feit, dat ten grondslag
-ligt aan het meer gewaagd gezegde, &#x2019;t welk men zoo dikwijls hoort: dat de vrouw monogamisch
-is en de man polygamisch.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Wat den physieken kant betreft, merkt Guttceit op, dat een maand na het huwelijk niet
-meer dan twee van de tien vrouwen het volle genot ondervonden <span class="pagenum">[<a id="pb493" href="#pb493">493</a>]</span>hebben van den sexueelen omgang, en soms is het eerst na zes maanden of een jaar,
-of zelfs eerst na de geboorte van verschillende kinderen, dat een vrouw werkelijk
-genot heeft van de physieke verhouding, en zelfs dan alleen met een man, dien zij
-volkomen liefheeft, zoodat de voorwaarden voor sexueele bevrediging veel meer complex
-zijn bij vrouwen dan bij mannen. Ditzelfde wordt door Ellen Key aan den psychischen
-kant opgemerkt (<i lang="de">Ueber Liebe und Ehe</i>, p. 111). &#x201c;Het is zeker waar, dat een vrouw sexueele bevrediging begeert door een
-man. Maar terwijl bij haar dit verlangen niet zelden eerst optreedt, nadat zij hem
-genoeg liefheeft om haar leven voor hem te geven, begeert een man dikwijls physiek
-een vrouw te bezitten voordat hij genoeg van haar houdt om ook maar zijn pink voor
-haar te geven. Het feit, dat liefde bij een vrouw meestal gaat van de ziel naar de
-zinnen en deze laatste dikwijls niet bereikt, en dat ze bij een man meestal gaat van
-de zinnen naar de ziel en dikwijls dat doel nooit bereikt&#x2014;dit is van al de bestaande
-verschillen tusschen mannen en vrouwen hetgene, dat aan beiden de meeste kwelling
-veroorzaakt&#x201d;. Het zal natuurlijk duidelijk zijn voor den lezer van mijn andere werken
-op dit gebied, dat de methode om het verschil te constateeren die aan Mary Wollstonecraft,
-Ellen Key, en anderen juist toescheen, niet strikt correct is; zoo zal b.v. de meest
-kuische vrouw, als ze een te warm bad genomen heeft, wel kunnen ondervinden, dat haar
-hart niet de eenige weg is, waardoor haar zinnen kunnen bereikt worden. De zinnen
-zijn de eenige kanalen naar de uitwendige wereld die wij bezitten, en liefde moet
-door deze kanalen komen of in het geheel niet. Het verschil schijnt echter een werkelijk
-verschil te zijn als wij zeggen, dat, zooals ik elders reeds trachtte aan te toonen,
-er bij vrouwen zijn 1<sup>o</sup>. specifiek zintuigelijke wegen van sexueele stimuli, zooals een schijnbaar overheerschen
-van tast- en gehoorswegen, vergeleken bij mannen; 2<sup>o</sup>. een meer massief, samengesteld en teer geëquilibreerd sexueel mechanisme: en als
-resultaat hiervan, 3<sup>o</sup>. eindelijk een grootere mate van sexueele irradiatie van de zenuwen en de hersenen.
-</p>
-<p>We moeten echter in herinnering houden, dat, ofschoon deze onderscheiding een werkelijke
-neiging tot sexueel verschil aangeeft, met een organische en niet enkel traditioneele
-basis, er niets absoluuts in is. Er is een groot aantal vrouwen, wier sexueele plooibaarheid,
-en wel door een natuurlijke neiging en niet alleen door verkregen gewoonten, even
-duidelijk uitgesproken is als die van een man, en zelfs meer. Op sexueel gebied is
-de omvang van de veranderlijkheid bij vrouwen zelfs grooter dan bij mannen.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het feit, dat liefde een kunst is, een methode om muziek uit een instrument te halen,
-en niet het enkele doen van een daad met wederzijdsche toestemming, maakt iedere overeenkomst
-tot liefde in woorden, van weinig belang. Als liefde een kwestie was van een contract,
-een louter intellectueele toestemming, van vraag en antwoord, dan zou ze nooit in
-de wereld gekomen zijn. Liefde vertoonde zich van den beginne af als kunst, en de
-latere ontwikkelingen van de kort samengevatte methoden van rede en spraak kunnen
-dat grondfeit niet veranderen. Dit wordt ternauwernood beseft door die slecht ingelichte
-minnaars, die meenen, dat de eerste stap bij het hofmaken&#x2014;en misschien zelfs het geheele
-hofmaken&#x2014;is, dat een man een meisje vraagt, zijn vrouw te worden. Integendeel gebeurt
-het dikwijls, dat de voorbarige uiting van een zoo ver strekkenden eisch in eens en
-voor goed alle kansen verijdelt. Het is ongetwijfeld treurig, dat een zoo ernstige
-en noodlottige zaak als het huwelijk zoo dikwijls beslist wordt <span class="pagenum">[<a id="pb494" href="#pb494">494</a>]</span>zonder kalm overleg en verstandige voorzorg. Maar sexueele zaken kunnen nooit en moesten
-ook nooit enkel een zaak zijn van koele berekening. Als een vrouw plotseling voor
-den eisch gesteld wordt, dat ze zich als vrouw zal geven aan een man, die er nog niet
-in geslaagd is haar genegenheid te winnen, dan zal ze zeker vinden&#x2014;mits ze verheven
-is boven de koele beweegredenen van de zelfzucht&#x2014;dat er vele goede redenen voor haar
-zijn om neen te zeggen. En nadat ze zoo de kwestie in koelen bloede bezien en beslist
-heeft, zal ze voortaan dien minnaar waarschijnlijk tegemoet treden met een met staal
-ompantserde borst.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">&#x201c;Liefde moet <i>zich openbaren</i> door daden en niet <i>zich verraden</i> door woorden. Ik beschouw als abnormaal de zeldzame methode van een haastig toestemmen
-van tevoren; want ze is niet de directe weg der mededeeling, maar de reflexweg. Hoe
-normaal en aangenaam een bekentenis zijn mag, wanneer ze eenmaal wederkeerig is, als
-veroveringsmethode beschouw ik ze als gevaarlijk en zal ze waarschijnlijk het tegendeel
-uitwerken van het gewenschte resultaat!&#x201d; Ik ontleen deze woorden aan een geestige
-verhandeling &#x201c;<span lang="fr">Essai sur l&#x2019;Amour</span>&#x201d; (<i lang="fr">Archives de Psychologie</i>, 1904) door een niet psychologisch Zwitsersch schrijver, die zijn eigen ondervindingen
-vermeldt, en die ten zeerste aandringt op het overheerschen van het geestelijk element
-in de liefde.
-</p>
-<p>Hier dient te worden opgemerkt; dat de erkenning, dat spreken bij het hofmaken misplaatst
-is, niet moet beschouwd worden als een verfijning van de beschaving. Bij natuurvolken
-wordt overal ten volle erkend, dat het liefdesoffer, en het aannemen of het weigeren
-ervan, gedaan moeten worden door symbolische daden, en niet door de ruwe methode van
-vraag en antwoord. Bij de Indianen van Paraguay, die veel sexueele vrijheid toestaan
-aan hun vrouwen, maar die nooit liefde koopen of verkoopen, zegt Mantegazza (<i lang="es">Rio de la Plata e Tenerife</i>, 1867, p. 225), dat een meisje uit het volk aan je deur zal komen of aan je raam
-en in de Guarani-taal schuchter en verlegen vragen om een dronk water. Bij de Taharumari-Indianen
-van Mexico, bij wie het initiatief van het hofmaken bij de vrouwen berust, doet het
-meisje den eersten stap door haar ouders, dan werpt ze kiezelsteentjes naar den jongen
-man; als hij ze teruggooit, is de zaak afgeloopen (Carl Lumholtz, <i lang="en">Scribner&#x2019;s Magazine</i>, Sept., 1894). In vele deelen van de wereld is het de vrouw, die haar man kiest (zie
-bv. M.&nbsp;A. Potter, <i lang="de">Sohrab und Rustem</i>, blz. 169 et seq.), en zeer dikwijls neemt ze een symbolische methode van aanzoek
-aan. Behalve wanneer het handelselement in het huwelijk overheerscht, wordt een dergelijke
-methode ook dikwijls door mannen aangenomen bij het doen van huwelijksvoorstellen.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het is niet alleen bij het begin van het hofmaken, dat er bij de liefdedaad weinig
-plaats is voor vormelijke verklaringen, voor de vragen en de toestemmingen, die duidelijk
-in gesproken woorden kunnen uitgedrukt worden. Dezelfde regel blijft ook bestaan in
-de meest intieme verhoudingen van oude geliefden, het geheele huwelijksleven door.
-Het blijvende element in de schuchterheid, dat ieder sexueel gewennen overleeft om
-samen te smelten met de koenste driestheden van liefde, verbindt zich met een werkelijk
-erotisch instinct en verzet zich tegen in woorden geformuleerde eischen, tegen bevestigingen
-en ontkenningen in woorden. Liefde kan haren wensch niet in woorden uiten, en ook
-niet naar waarheid <span class="pagenum">[<a id="pb495" href="#pb495">495</a>]</span>in woorden beantwoord worden; een fijn voorzeggingsvermogen blijft noodig zoolang
-als de liefde duurt.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het feit, dat de behoeften der liefde niet uitgedrukt kunnen worden, maar dat ze geraden
-moeten worden, is al vroeger erkend door hen, die over de kunst van liefhebben geschreven
-hebben, evenzeer door schrijvers in Europa als buiten de Europeesch Christelijke tradities.
-Zoo wijst Zacchia, in zijn groote medisch-juridische verhandeling er op, dat een echtgenoot
-opmerkzaam moet zijn op de teekenen van sexueel verlangen bij zijn vrouw. &#x201c;Vrouwen&#x201d;,
-zegt hij, &#x201c;zijn gewoon, als sexueel verlangen in haar gewekt is, haar mannen vragen
-te doen over zaken van liefde; zij vleien en liefkoozen hen; zij laten een of ander
-deel van haar lichaam als bij toeval ongedekt; haar borsten schijnen te zwellen; zij
-vertoonen ongewone levendigheid; zij blozen; haar oogen worden glanzend; en als ze
-ongewonen gloed ondervinden, dan stamelen zij, verspreken zich en kunnen zich nauwelijks
-beheerschen. Tegelijk worden haar geheime deelen vol en warm. Al deze teekenen moesten
-een echtgenoot er op wijzen, dat zijn vrouw naar bevrediging verlangt&#x201d;. (<i lang="la">Zacchiæ Questionum Medico-legalium Opus</i>, lib. VII, tit. III, quæst. I; deel II, p. 624 in de uitgave van 1688).
-</p>
-<p>De oude Hindoeschrijvers over erotica hechtten groote waarde aan de oplettendheid
-van den man voor de erotische behoeften van de vrouw, en ook aan zijn bekwaamheid
-en tact bij al de voorbereidselen tot de sexueele daad. Hij moet alles doen wat hij
-kan om haar genoegen te geven, zegt Vatsyayana. Als zij op haar bed zit, en misschien
-in een gesprek verdiept is, moet hij zachtjes de banden van haar ondergoed losmaken.
-Als zij protesteert, sluit hij haar mond met een kus. Sommige schrijvers, merkt Vatsyayana
-op, meenen, dat de minnaar moet beginnen met te zuigen aan de tepels van haar borsten.
-Wanneer er erectie is, raakt hij haar met zijn handen aan, zachtjes de verschillende
-deelen van haar lichaam liefkozend. Hij moet altijd die deelen van haar lichaam drukken,
-waarop zij haar oogen richt. Als zij verlegen is en het de eerste keer is, dan moet
-hij zijn handen tusschen haar beenen leggen, en zal ze die dan als bij instinct samendrukken.
-Als zij jong is, moet hij zijn handen op haar borsten leggen; dan zal zij die ongetwijfeld
-met de hare bedekken. Als zij rijp is, zal ze alles doen wat gepast en aangenaam is
-voor beide partijen. Dan zal hij heur haar en haar kin tusschen zijn vingers nemen
-en ze kussen. Als ze heel jong is, zal ze blozen en haar oogen sluiten. Door de wijze
-waarop ze zijn liefkoozingen in ontvangst neemt, moet hij raden, wat haar het meest
-bij het samenzijn bevalt. De teekenen van haar vreugde zijn, dat haar lichaam slap
-wordt, haar oogen zich sluiten, zij alle verlegenheid verliest en deel neemt aan de
-bewegingen, die haar zoo dicht mogelijk bij hem brengen. Als zij aan den anderen kant
-geen genot voelt, dan strijkt zij met haar hand over het laken, wil haar man niet
-toestaan door te gaan, is saai, bijt of slaat zelfs, en gaat met <span class="corr" id="xd29e11876" title="Bron: coitusbewegingen">coïtusbewegingen</span> voort als de man al opgehouden heeft. In zulke gevallen, voegt Vatsyayana er bij,
-is het zijn plicht de vulva vóór de vereeniging met zijn hand te wrijven tot ze vochtig
-is, en hij moet dezelfde bewegingen naderhand maken, als zijn eigen geprikkeldheid
-het eerst voorbij is.
-</p>
-<p>Aangaande Indische erotische kunst in het algemeen, en meer speciaal over Vatsyayana,
-die eenige honderde jaren geleden schijnt geleefd te hebben, kan men inlichtingen
-vinden bij Valentino, &#x201c;<span lang="fr">L&#x2019;Hygiène conjugale chez les Hindous</span>&#x201d;, <i lang="fr">Archives Générales de Médecine</i>, April 25, 1905; Iwan Bloch, &#x201c;<span lang="de">Indische Medizin</span>&#x201d;, Puschmann&#x2019;s <i lang="de">Handbuch der Geschichte der Medizin</i>, deel I, Heimann and Stephan, &#x201c;<span lang="de">Beiträge zur Ehehygiene nach der Lehren des Kamasutram</span>&#x201d;, <i lang="de">Zeitschrift für Sexualwissenschaft</i>, Sept., 1908; ook een overzicht van de Duitsche vertaling van de Kamashastra van
-Vatsyayana in het <i lang="de">Zeitschrift für Ethnologie</i>, 1902, afl. 2<span class="corr" title="Niet in bron">.</span> Er heeft lang een Engelsche vertaling van dit werk bestaan. In de langdradige voorrede
-bij de Fransche vertaling wijst Lamairesse op de superioriteit van de Indische erotische
-kunst boven die van de Latijnsche <span class="pagenum">[<a id="pb496" href="#pb496">496</a>]</span>dichters door den meer verheven geest, de meerdere reinheid en het grooter idealisme.
-Ze wordt in haar geheel gekenmerkt door eerbied voor de vrouwen, en de geest ervan
-wordt uitgedrukt in het welbekende spreekwoord: &#x201c;Gij zult een vrouw niet slaan, zelfs
-niet met een bloem&#x201d;. Zie ook van Margaret Noble <i lang="en">Web of Indian Life</i>, vooral hoofdstuk III, &#x201c;<span lang="en">On the Hindu Woman as Wife</span>&#x201d;, en hoofdstuk IV, &#x201c;<span lang="en">Love Strong as Death</span>&#x201d;.
-</p>
-<p>De raad door Guyot aan echtgenooten gegeven (<i lang="fr">Bréviaire de l&#x2019;Amour Expérimental</i>, p. 422) komt nauwkeurig overeen met den raad, die, onder geheel verschillende omstandigheden
-gegeven is door Zacchia en Vatsyayana. &#x201c;In een toestand van sexueel verlangen zijn
-de lippen van de vrouw vast en zij trillen, de borsten zijn gezwollen en de tepels
-opgezet. De intelligente echtgenoot kan zich in deze teekenen niet bedriegen. Als
-ze niet bestaan, is het zijn rol ze door kussen en liefkoozingen te voorschijn te
-roepen en als, niettegenstaande zijn teedere en zachte opwekking de lippen geen warmte
-krijgen en de borsten geen zwelling, en vooral als de tepels onaangenaam aangedaan
-worden door zacht zuigen, dan moet hij zijn wenschen beheerschen en zich van alle
-contact met de voortplantingsorganen onthouden, want hij zou ze zeker in een toestand
-van uitputting vinden en geneigd tot afstooting. Als integendeel de medeplichtige
-organen bezield zijn of bezield worden onder zijn liefkoozingen, dan moet hij deze
-uitstrekken tot de voortplantingsorganen, en vooral tot de clitoris, die onder zijn
-aanraking vol en gloeiend zal worden&#x201d;.
-</p>
-<p>Op het belang van voorafgaande streeling van de sexueele organen is zoowel door een
-lange reeks van dokters, als door erotische schrijvers de nadruk gelegd, van Ovidius
-af (<i lang="la">Ars Amatoria</i> Bk. II). Eulenburg (<i lang="de">Die Sexuale Neuropathie</i>, blz. 79) meent dat streeling soms noodig is, en Adler legt eveneens den nadruk op
-de voorbereidselen tot psychisch en physiek hofmaken (<i lang="de">Die Mangelhafte Geschlechtsempfindung des Weibes</i>, p. 188), en merkt op, dat de man, die begaafd is met inzicht en handigheid in deze
-zaken een bekoring bezit, die vonken van gevoel zal slaan uit het koelste vrouwenhart.
-De raad van den medicus komt in deze zaak overeen met de leerstellingen van den erotischen
-kunstenaar en met de behoeften van de liefhebbende vrouw. Bij het hof maken moet geen
-haast zijn, schreef Ovidius:
-</p>
-<div lang="la" class="lgouter">
-<p class="line">&#x201c;Crede mihi, non est Veneris properanda voluptas,
-</p>
-<p class="line">Sed sensim tarda prolicienda mora&#x201d;.
-</p>
-</div>
-<p class="first">&#x201c;Echtgenooten&#x201d;, heeft een vrouw eens geschreven, &#x201c;missen, evenals kinderen, dikwijls
-het genoegen, dat ze anders zouden gehad hebben, door het op den verkeerden tijd te
-eischen. De man, die meent, dat dit langdurig hofmaken voorafgaande aan de daad van
-de sexueele vereeniging vervelend is, heeft het nooit geprobeerd. Het is het naderen
-tot de huwelijksomarming, evenzeer als de omarming zelf, die de bekoring uitmaken
-van de verhouding tusschen de geslachten&#x201d;.
-</p>
-<p>Het gebeurt niet zelden, merkt Adler op (<i>op. cit.</i>, p. 186), dat de ongevoeligheid van de vrouw behandeld moet worden&#x2014;bij den man. En
-Guyot brengt hetzelfde punt op den voorgrond en schrijft (<i>op. cit.</i>, p. 130): &#x201c;Als, na een uitstel voor teedere bestudeering de man zijn jonge vrouw
-begrepen heeft, als hij in staat is voor haar de onuitsprekelijke gelukzaligheid en
-de droomen van de jeugd te verwezenlijken, dan zal hij voor goed bemind worden; hij
-zal haar heer en meester zijn. Als hij haar niet heeft kunnen verstaan, dan zal hij
-zich vermoeien en uitputten in vruchtelooze pogingen en haar ten slotte rangschikken
-onder de onverschillige en koele vrouwen. Zij zal uit plicht zijn vrouw zijn, de moeder
-van zijn kinderen. Hij zal zijn genoegen elders zoeken, want de man zoekt altijd een
-vrouw, die bij hem geslachtsgenot ondervindt. Zoo is het onbepaalde en domme zoeken
-naar een andere helft, die deel kan nemen aan die bacchantische finale, de hoofdoorzaak
-van alle huwelijksoneenigheden. In zoo&#x2019;n geval gelijkt de man op een slecht musicus,
-die een andere viool neemt, in de hoop, dat een nieuw instrument hem de melodie zal
-brengen, die hij niet kan spelen&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-<span class="pagenum">[<a id="pb497" href="#pb497">497</a>]</span></p>
-<p>Het feit, dat er dus een liefdekunst is, en dat de sexueele omgang niet alleen een
-daad is, die uitgevoerd moet worden door spierkracht, kan meehelpen om te verklaren,
-hoe het komt, dat in zoo vele deelen van de wereld de defloratie niet onmiddellijk
-na de bruiloft plaats vindt<a class="noteref" id="xd29e11948src" href="#xd29e11948">28</a>. Ongetwijfeld kunnen er hier ook godsdienstige of magische redenen tusschenbeide
-komen, maar, zooals zoo dikwijls gebeurt, zijn zij in harmonie met het biologische
-proces. Dit is zelfs het geval onder onbeschaafde volken, die jong trouwen. De behoefte
-aan uitstel en aan tactvolle bedrevenheid is veel grooter, als, zooals bij ons, het
-huwelijk van een vrouw uitgesteld wordt tot lang na het intreden van de puberteit,
-tot een tijd waarop het moeilijker is de psychische en misschien zelfs de physieke
-slagboomen van de persoonlijkheid te verbreken.
-</p>
-<p>Er moet aan toegevoegd worden, dat de kunst van liefhebben in de daad van het hofmaken
-niet beperkt wordt tot de enkele daad van den coïtus. In zekeren zin is het liefdeleven
-een voortdurend hofmaken met een voortdurenden voortgang. Het instellen van physieken
-omgang is alleen maar het begin ervan. Dit is vooral waar voor vrouwen. &#x201c;De bekroning
-van liefdesverlangen&#x201d;, zegt Senancour<a class="noteref" id="xd29e11956src" href="#xd29e11956">29</a>, &#x201c;die dikwijls het einde is van de liefde bij den man, is dikwijls het begin van
-de liefde bij de vrouw, een bewijs van vertrouwen, een uitmeten van komende vreugde,
-een soort van belofte van komende intimiteit&#x201d;. &#x201c;De ziel en het lichaam van een vrouw&#x201d;,
-zegt een andere schrijver<a class="noteref" id="xd29e11961src" href="#xd29e11961">30</a>, &#x201c;worden niet ineens gegeven op een bepaald oogenblik; maar alleen langzamerhand,
-beetje bij beetje, door vele stadiën heen worden beide aan den geliefde gegeven. Inplaats
-van de jonge vrouw op den avond van het huwelijk aan den bruidegom over te laten,
-als een gevangen muis, die aan de kat toegeworpen wordt om opgegeten te worden, zou
-het beter zijn het jonge bruidspaar naast elkaar te laten leven als twee vrienden
-en makkers, totdat zij langzamerhand leeren hoe zij hun sexueele bewustzijn moeten
-ontwikkelen en gebruiken&#x201d;. De conventioneele bruiloft is misplaatst als voorbereiding
-tot de huwelijksvoltrekking, alleen al op grond daarvan, dat het onmogelijk te zeggen
-is in welk stadium van het eindeloos lange proces van het hofmaken zij zou moeten
-plaats vinden<span class="corr" id="xd29e11970" title="Bron: ,">.</span>
-</p>
-<p>Een vrouw is, anders dan een man, er door de Natuur op voorbereid om een handige rol
-te spelen in de kunst van liefhebben. De rol van den man bij het hofmaken, die de
-rol is van <span class="pagenum">[<a id="pb498" href="#pb498">498</a>]</span>het mannetje de geheele dierenwereld door, kan moeilijk zijn en vol gevaar, maar het
-is een rechte lijn, tamelijk eenvoudig en direct. De rol van een vrouw, die op hetzelfde
-oogenblik twee geheel verschillende impulsen moet volgen, is noodzakelijk altijd een
-zig-zag of een curve. Dat is te zeggen, dat op ieder erotisch oogenblik haar gedrag
-de resultante is van de vereenigde kracht van haar begeerte (bewust of onbewust) en
-haar schaamtegevoel. Zij moet doorzeilen door een kronkelig kanaal met Scylla aan
-den eenen en Charybdis aan den anderen kant, en het al te angstig ontwijken van het
-gevaar aan den eenen kant kan schipbreuk beteekenen aan den anderen kant. Zij moet
-ondoordringbaar zijn voor iedereen, maar het moet een ondoordringbaarheid zijn, die
-niet al te dicht is voor het raadselvermogen van den rechten man. Haar spreken moet
-eerlijk zijn, maar zij moet toch in het geheel niet alles zeggen; haar daden moeten
-het gevolg zijn van haar impulsen, en juist om die reden moeten ze op twee wijzen
-uitgelegd kunnen worden. Alleen op het laatste oogenblik van volkomen intimiteit kan
-zij geheel vrouw worden,
-</p>
-<div lang="en" class="lgouter">
-<p class="line">&#x201c;Whose speech Truth knows not from her thought,
-</p>
-<p class="line">Nor Love her body from her soul&#x201d;.</p>
-</div>
-<p class="first">Voor menige vrouw komt het laatste oogenblik van deze erotische openbaring&#x2014;dit stralen
-in afgeworpen schaamte, &#x201c;dat&#x201d;, zooals Pyke zegt, &#x201c;het mooiste in de volmaakte liefde
-is&#x201d;&#x2014;nooit. Zij wordt gedwongen om tot het einde van haar erotische leven dat te zijn,
-wat zij bij het begin altijd moet zijn, een samengestelde en tweevoudige persoonlijkheid,
-van nature geslepen. Daarmee is zij beter dan de man er toe voorbereid om haar rol
-in de kunst van liefhebben te spelen.
-</p>
-<p>De rol van den man in de kunst van liefhebben is echter in het geheel, niet gemakkelijk.
-Dat wordt niet altijd ingezien door de vrouwen, die zich beklagen over zijn gebrek
-aan handigheid bij het spelen van die rol. Hoewel een man niet dezelfde natuurlijke
-tweevoudigheid heeft aan te kweeken als de vrouw, moet hij een groote mate van raadselvermogen
-bezitten. Hij is daartoe niet wel toegerust, want de traditioneele mannelijke deugd
-is kracht eerder dan inzicht. Het werk van den man, zegt men ons, is heerschen, en
-door zulk heerschen wordt de vrouw aangetrokken. Er is een element van waarheid in
-die leer, een element van waarheid, dat gemakkelijk den man op een dwaalweg zou kunnen
-voeren, die zich er tè uitsluitend op verlaat in de kunst van liefhebben. Geweld is
-slecht in iedere kunst, en in de kunst van liefhebben wil de vrouw tot de liefde gewonnen
-en niet tot de liefde bevolen worden. Dat is fundamenteel. Wij zien de zaak soms zoo
-gesteld, alsof het bezwaar tegen kracht en overheersching in de liefde een geheel
-nieuwe en revolutionaire eisch was van <span class="pagenum">[<a id="pb499" href="#pb499">499</a>]</span>de &#x201c;moderne vrouw&#x201d;. Dat is, we behoeven het nauwelijks te zeggen, het gevolg van onwetendheid.
-De kunst van liefhebben, een kunst door de Natuur gemaakt, is nu in haar wezen dezelfde
-als ze altijd geweest is, en ze bestond al eer de vrouw in de wereld kwam. Dat ze
-niet altijd heel handig betracht is, is een andere kwestie. En, voor zoover den man
-aangaat, is het juist deze traditie van mannelijke overheersching, die bijgedragen
-heeft tot de moeilijkheid van het handig spelen van die rol. De vrouw bewondert de
-kracht van den man; zij wenscht zelfs gedwongen te worden tot de dingen, die zij zelf
-zoo gaarne wenscht; en toch schrikt zij terug voor iedere aanwending van geweld buiten
-deze nauwe grenzen, hetzij eer de grens bereikt is, of nadat de grens overschreden
-is. Zoo is de positie van den man in werkelijkheid moeilijker, dan van de vrouwen,
-die over zijn onhandigheid in de liefde klagen, altijd geneigd zijn toe te geven.
-Hij moet kracht aankweeken, niet alleen in de wereld, maar zelfs om ten toon te spreiden
-in de liefde; hij moet in staat zijn om de oogenblikken te raden waarop in de liefde
-kracht niet meer geweld is, omdat zijn eigen wil ook de wil is van zijn deelgenoote;
-hij moet tevens zichzelf volkomen in bedwang houden om niet in de noodlottige fout
-te vervallen van toe te geven aan zijn eigen aandrift tot heerschen; en dit alles
-juist op het oogenblik, dat hij zijn emoties het minst in bedwang heeft. We behoeven
-wel nauwelijks verwonderd te zijn, dat van de millioenen, die zich inschepen op de
-zee der liefde, maar zoo weinig vrouwen, en zoo heel weinig mannen, veilig de haven
-bereiken.
-</p>
-<p>Het zal sommigen misschien toeschijnen, dat, als we stilstaan bij de wetten, die een
-richtsnoer moeten zijn in het erotische leven, om dat leven gezond en volkomen te
-doen zijn, wij afgedwaald zijn van de beschouwing van het sexueele instinct in zijn
-verhouding tot de maatschappij. Het kan daarom wenschelijk zijn tot de grondvragen
-terug te keeren en er op te wijzen, dat we nog vasthouden aan de grondfeiten van het
-persoonlijke en maatschappelijke leven. Het huwelijk is, zooals we reden hebben gezien
-om te gelooven, een groote maatschappelijke instelling; de voortplanting, die, aan
-den openbaren kant de hoogste functie ervan is, is een groot maatschappelijk doel.
-Maar het huwelijk en de voortplanting zijn beide gebaseerd op het erotische leven.
-Als het erotische leven niet gezond is, wordt het huwelijk verbroken, zoo al niet
-formeel, dan toch in de praktijk en het proces der voortplanting wordt uitgevoerd
-onder ongunstige voorwaarden of in het geheel niet.
-</p>
-<p>Dit maatschappelijke en persoonlijke belang van het erotische leven is, hoewel het
-onder den invloed van een valsche moraal en een even valsche ingetogenheid soms in
-stadiën van kunstmatige beschaving op den achtergrond gekomen is, altijd duidelijk
-<span class="pagenum">[<a id="pb500" href="#pb500">500</a>]</span>erkend door de menschen, die hun oog op het leven gericht hadden. Onder die onbeschaafde
-rassen schijnen er geen &#x201c;sexueel koele&#x201d; vrouwen te zijn. Het spreekt weinig ten gunste
-van onze eigen &#x201c;beschaving&#x201d;, dat het tegenwoordig voor doktoren mogelijk zou zijn
-25 percent vrouwen te vinden, die aldus kunnen beschreven worden.
-</p>
-<p>De geheele bouw van de wereld berust op het algemeene feit, dat het intieme contact
-van den man en de vrouw, die elkander gekozen hebben, wederzijds genoegen geeft. Onder
-dit algemeene feit is het meer specifieke feit, dat bij het normaal volvoeren van
-de daad van de sexueele vereeniging de twee deelgenooten de acute bevrediging ondervinden
-van gelijk orgasme. Hierin, zegt men, ligt het geheim der liefde. Het is de basis
-zelf der liefde, de voorwaarde voor het gezond uitoefenen van de sexueele functies,
-en in vele gevallen <span class="corr" id="xd29e11992" title="Bron: waaarschijnlijk">waarschijnlijk</span> ook de voorwaarde voor de bevruchting.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Zelfs wilden op een zeer lage trap van beschaving zijn soms geduldig en tactvol bij
-het te voorschijn roepen van en het wachten op de teekenen van sexueele begeerte bij
-hun vrouwen. In Katholieke tijden werkte de invloed der theologen gezond in dezelfde
-richting, hoewel die theologen zoo scherpzinnig waren de doodzonde van den lust te
-ontdekken. Wèl gaat de accentuatie van de Katholieken op de wenschelijkheid van gelijktijdig
-orgasme terug tot de op een misverstand berustende opinie, dat om conceptie te verzekeren,
-het noodig was, dat er &#x201c;<span lang="la">inseminatio</span>&#x201d; zou zijn aan den kant van de vrouw, zoowel als aan den kant van den man, maar dat
-was niet de eenige bron van het theologische standpunt. Zoo bespreekt Zacchia de vraag
-of een man behoort voort te gaan met zijn vrouw totdat zij orgasme heeft en zich bevredigd
-gevoelt, en hij beslist, dat dat de plicht van den man is; anders vervalt de vrouw
-in het gevaar van het ondervinden van het orgasme in den slaap, of nog waarschijnlijker
-door zelfbevrediging, &#x201c;want veel vrouwen plaatsen, als haar wenschen niet bevredigd
-zijn door den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> het eene been op het andere, drukken en wrijven ze totdat orgasme plaats vindt, in
-de meening, dat ze geen zonde begaan, als ze haar handen niet gebruiken&#x201d;. Hij voegt
-er bij, dat sommige theologen dat geloof begunstigen, vooral Hurtado de Mendosa en
-Sanchez, en verder haalt hij de meening van dezen laatsten aan, dat vrouwen, die niet
-bevredigd worden bij den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> neiging hebben om hysterisch of melancoliek te worden. (<i lang="la">Zacchide Quaestionum Medica-legalium Opus</i>, <span lang="la">lib. VII, tit. III, quaest. VI</span>). In denzelfden geest hebben sommige theologen <i lang="la">irrumatio</i> (zonder ejaculatie) toegestaan, mits het alleen de voorbereiding is tot de normale
-sexueele daad.
-</p>
-<p>Tegenwoordig hebben de medici ten volle de meening van Sanchez bevestigd. Het wordt
-erkend, dat vrouwen bij wie, uit welke oorzaak dan ook, acute sexueele opwinding dikwijls
-voorkomt zonder de behoorlijke natuurlijke verlichting van orgasme, onderhevig zijn
-aan verschillende symptomen van de zenuwen en van de spijsvertering, die haar vitaliteit
-schaden, en die zeer wel tot een ineenstorting van de gezondheid leiden kunnen. Kisch
-heeft, als neurose van het hart, van sexueelen oorsprong, beschreven een pathologische
-<span class="corr" id="xd29e12019" title="Bron: tochycardia">tachycardia</span>, die een vermeerdering is van den physiologischen hartklop door sexueele opwinding.
-J. Inglis Parsons (<i lang="en">British Medical Journal</i>, Oct. 22, 1904, p. 1062) verwijst naar de pijn in de ovariën, veroorzaakt door sterke
-sexueele opwinding, dikwijls bij krachtige ongetrouwde vrouwen, en soms een oorzaak
-van groot verdriet. Een ervaren Oostenrijksch gynaecoloog vertelde aan Hirth (<i lang="de">Wege zur Heimat</i>, p. 613), dat van de honderd vrouwen, die bij hem komen met <span class="pagenum">[<a id="pb501" href="#pb501">501</a>]</span>uterus-bezwaren er zeventig lijden aan congestie van de baarmoeder, wat hij beschouwde
-als een gevolg van onvolkomen <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>.
-</p>
-<p>Er wordt dikwijls gezegd, dat het nadeel van onvolkomen bevrediging en van afwezigheid
-van orgasme bij vrouwen voornamelijk komt von <i lang="la">coïtus interruptus</i>, waarbij de penis haastig teruggetrokken wordt als onwillekeurige ejaculatie op handen
-is; en soms wordt er gezegd, dat hetzelfde in ruimen kring voorkomende gebruik ook
-geringe of ernstige gevolgen te voorschijn roept bij den man (zie b.v. L.&nbsp;B. Bangs,
-<i lang="en">Transactions New York Academy of Medicine</i>, dl. IX, 1893; D S. Booth, &#x201c;<span lang="en">Coitus Interruptus and Coitus Reservatus as Causes of Profound Neurosis and Psychosis</span>&#x201d; <i lang="en">Alienist and Neurologist</i>, Nov. 1906; ook, <i lang="en">Alienist and Neurologist</i>, Oct., 1897, p. 588).
-</p>
-<p>Het is ontwijfelbaar waar, dat <span lang="la">coïtus reservatus</span>, het plotseling terugtrekken aan den kant van den man, zonder te letten op het stadium
-van sexueele opwinding, dat zijn deelgenoote misschien bereikt heeft, dikwijls wel
-een nadeelige uitwerking moet hebben op de zenuwen van de vrouw, terwijl de nadeelige
-gevolgen op den man, die ejaculatie bereikt, gering zijn of in het geheel niet bestaan.
-Maar het gebruik is zoo wijd verspreid, dat men niet kan denken, dat het noodzakelijk
-dit slechte gevolg moet hebben. Ik ben er zeker van, dat er geen twijfel aan kan bestaan,
-dat Blumreich gelijk heeft, waar hij zegt (Senator and Kaminer, <i lang="en">Health and Disease in Relation to Marriage</i>, dl. II, p. 783), dat &#x201c;onderbroken <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> nadeelig is voor het systeem der genitaliën alleen van die vrouwen, die in haar wellustgevoelens
-gestoord worden door dezen vorm van cohabitatie, bij wie het orgasme niet voorkomt,
-en die urenlang daarna nog gekweld worden door gevoelens van een onbevredigd verlangen&#x201d;.
-Even nadeelige gevolgen ontstaan bij normalen <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>, als het orgasme van den man te spoedig volgt.
-</p>
-<p>&#x201c;Deze verschijnselen&#x201d;, zegt hij, &#x201c;zijn daarom geen eigenaardigheden van den onderbroken
-coïtus, maar gevolgen van een niet voldoende geëindigde cohabitatie als zoodanig&#x201d;.
-Ook Kisch zegt, in zijn uitgebreid en gezaghebbend werk over <i lang="en">The Sexual Life of Woman</i>, dat de kwestie van de slechte gevolgen van <i lang="la"><span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> interruptus</i> bij vrouwen eenvoudig een kwestie is, of zij sexueele bevrediging hebben of niet.
-(Vergelijk ook Fürbringer, <i lang="en">Health and Disease in Relation to Marriage</i> dl. I, blz. 232 et seq.). Dit is klaarblijkelijk het meest redelijke standpunt, dat
-wij kunnen innemen over de oudste der methoden ter voorkoming van de conceptie. In
-het Boek Genesis vinden we ze in praktijk gebracht door Onan, en in meer moderne tijden,
-in de zestiende eeuw schijnt ze bekend te zijn geweest bij Fransche dames, die, volgens
-Brantôme, ze aan haar minnaars aanbevolen.
-</p>
-<p><span lang="la"><span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> reservatus</span>,&#x2014;waarbij de omgang zelfs zeer lange tijden achtereen wordt volgehouden, waarbij de
-vrouw verscheiden malen orgasme kan hebben, terwijl de man er in slaagt orgasme tegen
-te houden,&#x2014;wel verre van nadeelig te zijn voor de vrouw, is waarschijnlijk de vorm
-van <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>, die haar de meeste bevrediging en verlichting geeft. Voor de meeste mannen echter
-schijnt deze zelfbeheersching over de processen, die leiden tot de onwillekeurige
-daad der uitstorting, moeilijk te verkrijgen te zijn, terwijl het voor zwakke, zenuwachtige
-en prikkelbare personen onmogelijk is. Het is echter een wenschelijke voorwaarde voor
-geheel volledige <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>, en in het Oosten wordt dit ten volle erkend en de methode zorgvuldig aangekweekt.
-Zoo zegt W.&nbsp;D. Sutherland (&#x201c;<span lang="de">Einiges über das Alltagsleben und die Volksmedizin unter den Bauern Britischostindiens</span>&#x201d;, <i lang="de">Münchener Medizinische Wochenschrift</i>, No. 12, 1906), dat de Hindoe tijdens het verkeer rookt en praat om het orgasme te
-vertragen, en soms een opiumdeeg legt op de klieren van den penis met hetzelfde doel.
-Sommige autoriteiten hebben geconstateerd, dat de voortzetting van de <span class="corr" id="xd29e12095" title="Bron: coitusdaad">coïtusdaad</span> in zijn uitwerking <span class="corr" id="xd29e12099" title="Bron: nadeeling">nadeelig</span> is voor den man. Zoo zegt R.&nbsp;W. Taylor (<i lang="en">Practical Treatise on Sexual Disorders</i>, third ed. p. 121), dat ze neiging heeft atonische impotentie te veroorzaken, en
-Löwenfeld (<i lang="de">Sexualleben und Nervenleiden</i>, p. 74) meent, dat de snelle en ongehinderde culminatie van de geslachtsdaad <span class="pagenum">[<a id="pb502" href="#pb502">502</a>]</span>noodig is om de spankracht van de reflex-centra te verkrijgen. Dit is waarschijnlijk
-waar van uiterste en dikwijls herhaalde gevallen van onbepaalde verlenging van uitgesproken
-erectie zonder uitstorting, maar het is niet waar binnen de tamelijk wijde grenzen
-bij gezonde personen. Verlengde <span lang="la"><span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> reservatus</span> was een gebruik van het samengestelde huwelijkssysteem van de Oneida gemeenschap,
-en de nu overleden Noyes Miller, die het grootste deel van zijn leven in de gemeenschap
-doorgebracht had, heeft mij verzekerd, dat het gebruik geenerlei verkeerde gevolgen
-had. <i lang="la"><span class="corr" id="xd29e12116" title="Bron: Coitus">Coïtus</span> reservatus</i> werd in de <span class="corr" id="xd29e12121" title="Bron: Oneinda">Oneida</span> gemeenschap tot principe verheven. Iedere man in de gemeenschap was theoretisch de
-echtgenoot van iedere vrouw, maar iedere man was niet vrij om kinderen te hebben met
-iedere vrouw. Sexueele inwijding had plaats spoedig na de puberteit bij jongens, een
-paar jaar later bij meisjes, door een veel ouder persoon van het andere geslacht.
-Bij het verkeer liet de man zijn penis wel een uur in de vagina zonder <span class="corr" id="xd29e12124" title="Bron: ejuculatie">ejaculatie</span>, hoewel orgasme plaats vond bij de vrouw. Er was gewoonlijk geen ejaculatie in het
-geval van den man, zelfs na het terugtrekken, en hij gevoelde geen behoefte aan ejaculatie.
-Het maatschappelijk gevoel van deze gemeenschap was een kracht ten gunste van dit
-gebruik, de zorgelooze, onhandige mannen werden vermeden door de vrouwen, terwijl
-ook het algemeene romantische gevoel van liefde voor al de vrouwen in de gemeenschap,
-een kracht was. Masturbatie was onbekend, en geen ongeregelde verhoudingen hadden
-plaats met personen buiten de gemeenschap. Het gebruik werd dertig jaar lang in stand
-gehouden, en eindelijk werd het afgeschaft, niet om de gebreken ervan, maar uit eerbied
-voor de buitenwereld. Mr. Miller gaf toe, dat het gebruik moeilijker werd in het gewone
-huwelijk, dat een meer mechanische gewoonte van omgang begunstigt. De opgaven van
-Miller worden aangevuld door een geschrift, getiteld <i lang="en">Male Continence</i> (de naam, die in de gemeenschap gegeven werd aan <i lang="la"><span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> reservatus</i>), geschreven in 1872 door den stichter, John Humphrey Noyes. De gewoonte is, naar
-hij zegt, gebaseerd op het feit, dat het sexueele verkeer in twee daden bestaat, een
-maatschappelijke daad en een voortplantingsdaad, en dat, als voortplanting wetenschappelijk
-zal zijn, er geen verwarring moet zijn tusschen deze twee daden, en dat voortplanting
-nooit onwillekeurig moet zijn. Het was, zegt hij, in 1844, dat dit denkbeeld bij hem
-opkwam, als het resultaat van een besluit om zich van sexueelen omgang te onthouden,
-tengevolge van de teere gezondheid van zijn vrouw en van haar ongeschiktheid om gezonde
-kinderen voort te brengen, en in zijn eigen geval achtte hij het gebruik &#x201c;een groote
-verlichting. Het maakte een huishouden gelukkig&#x201d;. Hij wijst er op, dat de voornaamste
-leden van de <span class="corr" id="xd29e12135" title="Bron: Oneinda">Oneida</span> gemeenschap &#x201c;behoorden tot de meest respectabele families in Vermont, dat zij opgevoed
-waren in de beste scholen van moraal en verfijning van Nieuw Engeland, en dat ze,
-naar den gewonen standaard, onberispelijk waren in hun gedrag wat sexueele zaken aangaat,
-totdat zij in 1846 de proef namen met een nieuwe inrichting van de maatschappij, op
-grondbeginselen, die ze langen tijd rijpelijk hadden overwogen en die ze bereid waren
-voor de wereld te verdedigen&#x201d;. Wat de &#x201c;<span lang="en">male continence</span>&#x201d; aangaat, meende Noyes dus, dat de gemeenschap gevoegelijk kon beschouwd worden als
-&#x201c;het Comitee van de Voorzienigheid, om de waarde ervan in het werkelijke leven te
-onderzoeken&#x201d;. Hij zegt, dat een zorgvuldige, medische vergelijking van de Statistieken
-van de gemeenschap had aangetoond, dat het aantal nerveuze kwalen in de gemeenschap
-aanmerkelijk lager was dan het gemiddelde daarbuiten, en dat er maar twee gevallen
-waren voorgekomen van nerveuse stoornissen, die met eenige waarschijnlijkheid konden
-teruggebracht worden tot een overdrijven van de &#x201c;<span lang="en">male continence</span>&#x201d;. Dit is bevestigd door Van de Warker, die twee en veertig vrouwen uit de gemeenschap
-bestudeerd heeft zonder eenig buitengewoon overheerschen van vrouwenziekte te vinden,
-en ook kon hij geen ziekelijken toestand vinden, die kon worden toegeschreven aan
-de sexueele gewoonten van de gemeenschap. (vergelijk C. Reed, <i lang="en">Text-Book of Gynecology</i>, 1901, p. 9).
-<span class="pagenum">[<a id="pb503" href="#pb503">503</a>]</span></p>
-<p>Noyes meende, dat &#x201c;<span lang="en">male continence</span>&#x201d; nooit tevoren een bepaald erkend gebruik geweest was, gebaseerd op theorie, hoewel
-het er nu en dan dicht aan toe is geweest. Dit is waarschijnlijk waar, als de <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> <i lang="la">reservatus</i> is in de volle beteekenis, met volkomen afwezigheid van ejaculatie. Verlengde <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> echter, die aan de vrouw gelegenheid geeft om meer dan eens orgasme te hebben, terwijl
-de man het niet heeft, is sinds lang erkend. Zoo besprak in de zeventiende eeuw Zacchia
-de kwestie, of zulk een gebruik gewettigd was (<i lang="la">Zacchiæ Questionum Opus</i>, ed. <span class="corr" id="xd29e12167" title="Bron: of">van</span> 1688, <span lang="la">lib. VII, tit. III, quæst. VI</span>). In moderne tijden is het nu en dan in praktijk gebracht, zonder eenige theorie
-en het is altijd aangenaam gevonden door de vrouw, terwijl het geen slechte gevolgen
-schijnt te hebben voor den man. In zulk een geval gebeurt het wel, dat de daad van
-<span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> een uur duurt of zelfs langer, terwijl het maximum van het genoegen van de vrouw
-niet bereikt wordt voordat er drie kwartier zijn voorbijgegaan; in dien tijd ondervindt
-de vrouw vier of vijf maal orgasme, de man alleen bij het einde. Het komt nu en dan
-voor, dat de vrouw iets later weer verlangen heeft, en dan begint het verkeer opnieuw
-op dezelfde wijze. Maar daarna is ze bevredigd, en dan komt het verlangen niet weer
-terug.
-</p>
-<p>Het kan wenschelijk zijn hier in het kort te verwijzen naar de voornaamste variaties
-in de methode van uitvoeren van den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> in hun betrekking op de kunst van liefhebben en het verkrijgen van een gepaste en
-bevredigende detumescentie.
-</p>
-<p>Het voornaamste en essentieele kenmerk van de speciaal menschelijke methode van <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> is het feit, dat hij plaats vindt met de gezichten naar elkaar toe. Het feit, dat
-bij de typisch normale voltrekking de vrouw op den rug ligt en de man boven op haar,
-is iets bijkomstigs. Psychisch is deze houding van aangezicht tot aangezicht een groot
-voordeel boven de methode van de viervoeters. De twee deelgenooten vertoonen elkaar
-den belangrijksten en den mooisten kant van hun persoonlijkheid, den kant, waarin
-de meeste uitdrukking is, en zoo verhoogen ze het wederzijdsch genoegen en de harmonie
-van de intieme daad der vereeniging. Bovendien heeft deze houding van aangezicht tot
-aangezicht een groote beteekenis in het feit, dat het het uiterlijke teeken is, dat
-het menschelijk paar de dierlijke sexueele houding te boven is gekomen van den jager,
-die zijn prooi in de vlucht grijpt, en die er mee tevreden is, deze in die houding,
-van achteren, te genieten. Men kan zeggen, dat de man bij de menschen dezelfde houding
-behouden heeft, maar dat de vrouw zich omgedraaid heeft; zij is haar deelgenoot gaan
-aanzien en is hem genaderd, en geeft zoo een symbool van haar opzettelijke toestemming
-tot de daad der vereeniging.
-</p>
-<p>De variaties bij de menschen bij het uitoefenen van den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> zijn echter, individueel, zoowel als nationaal, uiterst veelvuldig. &#x201c;Om volkomen
-de waarheid te zeggen&#x201d;, zegt Fürbringer (Senator en Kaminer, <i lang="en">Health and Disease in Relation to Marriage</i>, deel I, p. 213), <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>kan ik mij nauwelijks een combinatie denken, die niet voorkomt onder mijn aanteekeningen,
-als in praktijk gebracht door mijn patiënten&#x201d;. Wij moeten niet te haastig besluiten,
-dat zulke variaties het gevolg zijn van het zich gewennen aan de ondeugd. Dat is in
-het geheel niet het geval. Zij komen dikwijls natuurlijk en spontaan voor. Freud heeft
-er terecht op gewezen (in de tweede serie van zijn <i lang="de">Beiträge zur Neurosenlehre</i>, &#x201c;Bruchstück&#x201d; etc.), dat we niet al te zeer geschokt moeten zijn, zelfs als het denkbeeld
-van <i lang="la">fellatio</i> spontaan bij een vrouw opkomt, want dat denkbeeld vindt zijn onschuldigen oorsprong
-in de overeenkomst tusschen den penis en den tepel. Evenzoo kunnen we er aan toevoegen,
-heeft het verlangen naar <i lang="la">cunnilinctus</i>, dat bij de vrouwen zooveel meer verborgen aanwezig schijnt te zijn dan bij mannen,
-een natuurlijke analogie in het genoegen van het zuigen, een genoegen, dat werkelijk
-dikwijls erotisch getint is.
-</p>
-<p>Iedere variatie in deze zaak, merkt Rémy de Gourmont op (<i lang="fr">Physique de <span class="corr" id="xd29e12210" title="Bron: l&#x2019;amour">l&#x2019;Amour</span></i>, p. 264) maakt deel uit van de zonde der wellust en sommige van de theologen in Europa
-hebben iedere positie bij den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>, behalve die welke <span class="pagenum">[<a id="pb504" href="#pb504">504</a>]</span>gewoonlijk normaal geheeten wordt, doodzonde genoemd. Andere theologen daarentegen
-hebben zulke variaties uitsluitend beschouwd als vergeeflijke zonden, mits ejaculatie
-plaats had in de vagina, evenals sommige theologen <i lang="la">irrumatio</i> wilden toestaan als een voorbereiding tot <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>, mits er geen ejaculatie was. Aquinas was zeer gestreng jegens de afwijkingen van
-het normale verkeer; Sanchez was meer toegevend, vooral met het oog op de leer, ontleend
-aan de Grieksche en Arabische natuurphilosophen, dat de schoot het zaad kan aantrekken,
-zoodat het natuurlijke doel toch bereikt kan worden zelfs in ongewone houdingen.
-</p>
-<p>Wat voor meeningsverschillen er mogen geweest zijn onder oude theologen, het wordt
-door moderne medici erkend, dat variaties van de gewone methode van <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> in speciale gevallen wenschelijk zijn. Zoo wijst Kisch er op (<i lang="de">Sterilität des Weibes</i>, p. 107), dat het in sommige gevallen voor de vrouw alleen maar mogelijk is om sexueele
-opwinding te verkrijgen, als <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> plaats vindt in de zijdelingsche positie of als deze &#x201c;a posteriori&#x201d; gedaan wordt,
-of als de gewone houding omgekeerd wordt; en ook in zijn <i lang="en">Sexual Life of Woman</i>, beveelt Kisch verschillende variaties aan van de positie bij <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>. Ook Adler wijst (<i>op. cit.</i>, blz. 151, 186) op de waarde van dezelfde houdingen in sommige gevallen, en merkt
-op, dat zulke variaties dikwijls verborgen sexueele gevoelens als bij tooverij te
-voorschijn roepen. Zulke gevallen komen inderdaad tamelijk veel voor, terwijl het
-voordeel van de ongewone positie berust hetzij op physieke of op psychische oorzaken,
-en het ontdekken van de juiste houding wordt soms gevonden bij een zuiver speelsche
-poging. Het is nu en dan ook wel voorgekomen, dat, als het verkeer gewoonlijk heeft
-plaats gevonden in een abnormale positie, er geen bevrediging door de vrouw wordt
-ondervonden voordat de normale positie is aangenomen. De eenige tamelijk gewone variatie
-van <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>, die onvoorwaardelijk wordt afgekeurd, is die in de staande positie. (Zie bv. Hammond,
-<i>op. cit.</i> blz. 257 <i>et seq.</i>).
-</p>
-<p>Lucretius raadde vooral aan de variatie van de viervoetige dieren van <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> (boek IV, 1258), en als Ovidius beschrijft (einde van boek III van de <i lang="la">Ars Amatoria</i>) wat hij beschouwt als aangename variaties, dan geeft hij als de gemakkelijkste en
-eenvoudigste methode de voorkeur aan die methode, waarbij de vrouw half op haar rug
-ligt en half op haar zijde. Misschien echter is de variatie, die het dichtst de normale
-houding nadert en die zich het meest en het meest volkomen aanbevolen heeft, en die
-klaarblijkelijk bekend is bij Arabische erotische schrijvers als <i>dok el arz</i>, deze, waarbij de man zit en zijn deelgenoot dwars over zijn dijen zit, zijn lichaam
-met haar beenen omspant en zijn hals met haar armen, terwijl hij haar middel omvat;
-hiervan zegt men in de Arabische <i lang="en">Perfumed Garden</i>, dat het de methode is, die het aangenaamst wordt gevonden door vrouwen.
-</p>
-<p>De andere meest gewone variatie is de omgekeerd gewone positie waarbij de man op zijn
-rug ligt, en de vrouw zich aan die positie aanpast, hetgeen verschillende variaties
-toelaat, die tamelijk gunstig zijn, vooral als de man veel grooter is dan zijn deelgenoot.
-De Christelijke, zoowel als de <span class="corr" id="xd29e12267" title="Bron: Mahomedaansche">Mohammedaansche</span> theologen schijnen echter over het algemeen tègen deze superieure positie van de
-vrouw geweest te zijn, blijkbaar, naar het schijnt, omdat zij de letterlijke onderwerping
-van den man aan de vrouw, die hij in zich sluit, beschouwden als een symbool van moreele
-onderwerping. Vele menschen echter getuigen tegenwoordig voor deze houding, meer speciaal
-wat de vrouwen aangaat, omdat ze haar in staat stelt een betere aanpassing te verkrijgen
-en een grootere controle over het proces, en zich dikwijls op deze wijze sexueele
-bevrediging verschaffen, die ze moeilijk of onmogelijk in de normale positie zouden
-kunnen verkrijgen.
-</p>
-<p>De theologen schijnen minder afwerend geweest te zijn tegenover een houding, zooals
-die bij de viervoeters normaal is, die &#x201c;a posteriori&#x201d;, terwijl de oude poenitentialia
-deze streng behandelden, bv. die van Angers, die daarvoor 40 dagen boete verordende
-en die van den heiligen Egbert, die een driejarige <span class="pagenum">[<a id="pb505" href="#pb505">505</a>]</span>kerkboete oplegde, als het uit gewoonte gebeurde. (Ze is besproken door J. Peterman
-&#x201c;<span lang="de">Venus Aversa</span>&#x201d;, <i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Febr., 1909). Er zijn goede redenen, waarom in vele gevallen deze positie wenschelijk
-is, meer speciaal van het standpunt van de vrouwen, die ze inderdaad herhaaldelijk
-prefereeren. Het moet altijd in herinnering blijven, dat, zooals ook reeds aangetoond
-is bij den voortgang van anthropoid tot mensch, het de vrouw is en niet de man, die
-de positie bij den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> veranderd heeft. Terwijl echter de menschelijke houding een psychische vooruitgang
-beteekent, is er nooit een volkomen physieke aanpassing geweest van de vrouwelijke
-organen aan de omgekeerde methode. Meer speciaal is de plaats van de clitoris zóó
-(<i>op. cit.</i>, blz. 117&#x2013;119) dat ze als regel gemakkelijker te prikkelen is door <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> van achteren dan van voren. Een latere schrijver, Klotz, neemt in zijn boek <i lang="de">Der Mensch ein Vierfüssler</i> (1908) zelfs de tè uiterste positie in van te meenen, dat de wijze van <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> van de viervoeters, omdat dat de eenige methode is die behoorlijk contact oplevert
-met de clitoris, de natuurlijke menschelijke positie is. Er moet echter toegegeven
-worden, dat de methode a posteriori van <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> niet alleen een in ruimen kring verspreide, maar ook een zeer belangrijke variatie
-is, in beide haar voornaamste vormen: de Pompejische methode, waarbij de vrouw voorover
-buigt en de man haar van achteren nadert, of de methode beschreven door Boccaccio,
-waarbij de man op zijn rug ligt en de vrouw schrijlings zit.
-</p>
-<p><i lang="la">Fellatio</i> en <i lang="la">cunnilinctus</i>, die wel geen variaties zijn van den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>, omdat daarbij geen vereeniging van de <span class="corr" id="xd29e12308" title="Bron: genitalien">genitaliën</span> der beide geslachten voorkomt, zijn wijd verbreid als voorbereidingen tot de eigenlijke
-geslachtsdaad, of als plaatsvervangende vorm van den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>, evenzeer bij beschaafde als bij onbeschaafde volken. Zoo zegt men mij, dat in Indië
-<i lang="la">fellatio</i> bijna algemeen wijd verspreid is in de huishoudingen, en dat ze beschouwd wordt als
-een natuurlijke plicht jegens den <span lang="la">pater familias</span>. Wat <i lang="la">cunnilinctus</i> aangaat heeft Max Dessoir gezegd (<i lang="de">Allgemeine Zeitschrift für Psychiatrie</i>, 1894, afl. 5), dat de betere Berlijnsche prostituées zeggen, dat ongeveer een vierde
-van haar klanten ze wenschen in praktijk te brengen, en dat in Frankrijk en Italië
-het aantal nog grooter is; het aantal vrouwen, dat cunnilinctus aangenaam vinden,
-is ongetwijfeld veel grooter. Verkeer <i lang="la">per anum</i> moet ook beschouwd worden als een plaatsvervangenden vorm van <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>. Het schijnt niet ongewoon te zijn, vooral onder de lagere volksklassen, en terwijl
-het dikwijls het gevolg is van den wensch om de conceptie te voorkomen, wordt het
-ook soms in praktijk gebracht als een sexueele afwijking, op wensch van den man of
-van de vrouw, daar de anus tot zekere hoogte een erogene zone is.
-</p>
-<p>In alle beschaafde landen hebben van de vroegste tijden af schrijvers over de kunst
-van liefhebben formeel en systematisch de verschillende houdingen bij den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> uiteengezet. Het vroegste geschrift van deze soort, dat nu nog bestaat, schijnt een
-Egyptische papyrus te zijn, die bewaard wordt in Turijn, gedateerd van 1300 a. C;
-hierin zijn veertien verschillende houdingen beschreven. De Indianen kennen, volgens
-Iwan Bloch, in het geheel acht en veertig verschillende posities; de Ananga Ranga
-beschrijft twee en dertig hoofdvormen. De Mohammedaansche <i lang="en">Perfumed Garden</i> beschrijft veertig vormen, en zes verschillende soorten van beweging bij den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>. De Oostersche boeken van deze soort zijn over het geheel beter dan die door de Westersche
-wereld zijn geproduceerd, niet alleen door hun grootere grondigheid, maar door den
-hoogeren geest, waardoor ze dikwijls geïnspireerd zijn.
-</p>
-<p>De oude Grieksche erotische geschriften, nu alle verloren gegaan, waarin de wijzen
-van <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> beschreven zijn, worden bijna alle toegeschreven aan vrouwen. Volgens een legende,
-door Suidas vermeld, was de vroegste schrijver van deze soort Astyanassa, het dienstmeisje
-van Helena van Troje. De dichteres Elephantis heeft, naar men meent, negen posities
-bezongen. Verschillende vrouwen hebben in later tijd over deze onderwerpen geschreven
-en één boek wordt toegeschreven aan Polycrates, den sophist.
-</p>
-<p>Aretino&#x2014;die schreef, nadat de invloed van het Christendom erotische <span class="pagenum">[<a id="pb506" href="#pb506">506</a>]</span>zaken verraderlijk laag tot het terrein van de pornographie had neergehaald, vanwaar
-ze eerst nu beginnen te worden te voorschijn gehaald&#x2014;beschreef in zijn <i lang="it">Sonnetti Lussoriosi</i> zes en twintig verschillende soorten van <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>, ieder voorzien van een illustreerende teekening van Giulio Romano, den voornaamsten
-van Raphael&#x2019;s leerlingen. Veniero beschreef in zijn <i lang="it">Puttana Errante</i> twee en dertig posities. Later heeft Forberg, de voornaamste moderne autoriteit,
-negentig posities opgenoemd, naar men zegt, dat maar acht en veertig zelfs bij de
-meest liberale taxatie beschouwd kunnen worden als te vallen binnen de sfeer van de
-normale variaties.
-</p>
-<p>De oneer, die aan de daad van de paring is ten deel gevallen, en die ze gemaakt heeft
-tot een daad der duisternis, is ongetwijfeld grootendeels verantwoordelijk voor het
-feit, dat de voornaamste tijd voor de voltrekking ervan onder moderne beschaafde volken
-de donkerheid van den vroegen nacht is in stoffige slaapkamers, als de vermoeienis
-van het dagwerk in strijd is met de kunstmatige opwekking, teweeg gebracht door zware
-maaltijden en alcohol bevattende dranken. Deze gewoonte is voor een deel de schuld
-van de onverschilligheid, of zelfs den afkeer, waarmee vrouwen <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> soms beschouwen.
-</p>
-<p>Vele meer primitieve volken zijn wijzer. De Papoea&#x2019;s aan de baai van Astrolabe op
-Nieuw-Guinea hebben, volgens Vahness (<i lang="de">Zeitschrift für Ethnologie</i>, 1900, afl. 5, p. 414), hoewel men in herinnering moet houden, dat de combinatie
-van de sexueele daad met duisternis veel ouder is dan het Christendom, en in verband
-staat met zeer oude godsdienstige denkbeelden (vergelijk Hesiodus, <i lang="en">Works and Days</i>, Boek II), altijd omgang in de open lucht. De hard werkende vrouwen van de Gebvuka
-en Euru-eilanden zijn &#x2019;s nachts te moe voor <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>; hij wordt uitgevoerd bij dag onder de boomen, en ook de bewoners van de Serang-eilanden
-hebben <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> in de bosschen (Ploss and Bartels, <i lang="de">Das Weib</i>, Boek I, hoofdst. XVII).
-</p>
-<p>Deze voorbeelden kan men klaarblijkelijk in moderne steden niet volgen, zelfs niet
-als de werkzaamheden en het klimaat het toelieten. Men is het er ook over eens, dat
-sexueel verkeer moet gevolgd worden door rust. Er schijnt echter weinig twijfel aan
-te bestaan, dat de vroege morgen en het daglicht een gunstiger tijd zijn dan de vroege
-nacht. Conceptie behoort plaats te hebben bij licht, zeide Michelet (<i lang="fr">L&#x2019;Amour</i>, p. 153); sexueel verkeer in het donker van den nacht is een daad, gedaan met een
-vrouwelijk dier; bij dag is het de vereeniging met een liefhebbend en geliefd individueel
-persoon.
-</p>
-<p>Dit is in ruimen kring erkend geworden. De Grieken beschouwden, zooals we van Aristophanes,
-in zijn <i><span class="corr" id="xd29e12393" title="Bron: Acharnians">Acharniërs</span></i> hooren, zonsopgang als de gepaste tijd voor <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>. De Zuidelijke Slaven zeggen ook, dat de ochtendschemering de tijd is voor <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>. Vele moderne autoriteiten hebben zich uitgesproken ten gunste van <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> in den vroegen morgen. De morgen, zeide Roubaud (<i lang="fr">Traité de l&#x2019;Impuissance</i>, blz. 15 1&#x2013;3) is de tijd voor <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>, en zelfs als het verlangen grooter is in den avond, is het genoegen toch grooter
-in den morgen. Ook Osiander raadde <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> aan in den vroegen morgen, en Venette zegt in een vroeger eeuw, waar hij er over
-spreekt &#x201c;op wat voor tijd een man zijn vrouw in liefde behoort te omarmen&#x201d; (<i lang="fr">La Génération de l&#x2019;Homme</i>, Part. II, hoofdst. V) en de meening uit, dat het &#x2019;t beste is zijn neiging te volgen,
-&#x201c;dat een mooie vrouw er beter uitziet bij zonlicht dan bij kaarslicht&#x201d;. Een paar autoriteiten,
-zooals Burdach, zijn er tevreden mee geweest de gewoonte van <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> bij nacht aan te nemen, en Busch (<i lang="de">Das Geschlechtsleben des Weibes</i>, deel I, p. 214) was geneigd om te meenen, dat de duisternis van den nacht de &#x201c;natuurlijkste&#x201d;
-tijd was, terwijl Fürbringer (Senator and Kaminer, <i lang="en">Health and Disease in Relation to Marriage</i>, deel I, p. 217) zegt, dat de vroege morgen &#x201c;nu en dan&#x201d; de beste tijd is.
-</p>
-<p>Aan den anderen kant is voor sommigen het uitoefenen van sexueel verkeer bij zonlicht
-en in de open lucht van zooveel belang, dat zij geneigd zijn het te verheffen tot
-den rang van een godsdienstige oefening. Ik haal uit een <span class="pagenum">[<a id="pb507" href="#pb507">507</a>]</span>mededeeling over dit punt, die ik uit Australië ontvangen heb, het volgende aan: &#x201c;Dit
-schandelijk iets, waarover men niet moet spreken en dat men niet moet doen (behalve
-in het donker) zal, naar ik meen, eens de eenige godsdienstige plechtigheid worden
-van het menschelijk ras, in de lente. En wat voor lentes! De menschen zullen dan zeer
-gezond, wel opgevoed en aristocratisch zijn (allen aristocratisch), en over het geheel
-gekant tegen riten en bijgeloovige gebruiken, want zij zullen het verleden volkomen
-kennen. De vereeniging van menschen, die elkaar liefhebben in de lente zal de eenige
-godsdienstige plechtigheid zijn, die ze zich zullen veroorloven. Ik heb soms een visioen
-van het heilige tafereel, maar ik vrees, dat het te mooi is om te beschrijven. &#x201c;De
-omgang tusschen de seksen, heb ik gedroomd, is onuitsprekelijk mooi, te mooi om mij
-te herinneren&#x201d;, schreef de kuische Thoreau. Waarlijk, menschelijke schoonheid, vreugde
-en liefde zullen hun meest goddelijke hoogte bereiken in die eerste dagen van het
-paren in de lente. Als de wereld één Paradijs is, zal de gemeenschap van de menschen
-die elkaar lief hebben, de jongste en mooiste, plaats vinden in bepaalde heilige valleien
-ten aanschouwe van duizenden, die vergaderd zijn om er getuigen van te zijn. Dagenlang
-zal het plaats hebben in deze valleien, waar de zon zal opgaan over een droom van
-hartstochtelijke stemmen, van elkaar omarmende lichamen, van bloemen en wateren, en
-het purper en goud van den zonsopgang zal weerkaatst worden op heuvels, die gekleurd
-zijn door violen. (Ik weet niet of de schrijver zich &#x201c;<span lang="en">Enamelled pansies used at nuptials still</span>&#x201d; van George Chapman herinnerde), en dat herhaalde voor gouden menschelijk vleesch
-en menschelijk haar. In deze geheiligde valleien zal de teere geur van de violen zich
-vermengen met de hemelsche geur van gezonde jonge vrouwen en mannen bij de lenteparing.
-Gij en ik zullen het niet zien, maar we kunnen helpen om het mogelijk te maken&#x201d;. Deze
-<span class="corr" id="xd29e12434" title="Bron: raphsodie">rhapsodie</span> (een onbewuste herhaling van die van Saint-Lambert aan de tafel van Mlle Quinault
-in de achttiende eeuw) dient om een beeld te geven van den opstand, die plaats vindt
-tegen de onnatuurlijke en kunstmatige degradatie van de sexueele daad.
-</p>
-<p>In sommige deelen van de wereld heeft het volkomen natuurlijk en redelijk geschenen,
-dat een daad zoo vol beteekenis als de <span class="corr" id="xd29e12439" title="Bron: coitusdaad">coïtusdaad</span> aan de godheid gewijd zou zijn, en daaruit ontstond de gewoonte van het gebed vóór
-het sexueel verkeer. Zoo verordende Zoroaster, dat een gehuwd paar vóór den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> moest bidden, en na de daad moesten ze te zamen zeggen: &#x201c;O, Sapondomad, ik vertrouw
-u dit zaad toe, bewaar het voor mij, want het is een mensch&#x201d;. In de Gorong Archipel
-is het ook de gewoonte, dat man en vrouw te zamen bidden voor de sexueele daad (Ploss
-en Bartels, <i lang="de">Das Weib</i>, Bd. I, hoofdst. XVII). De beschaafde mensch daarentegen is er toe gekomen zijn maag
-als het belangrijkste van zijn organen te beschouwen, en hij zegt zijn conventioneele
-gebed niet voor de liefdedaad, maar voor het gebruik van voedsel. Zelfs is het in
-Europa moeilijk nog eenige sporen te vinden van ritueel van een godsdienstige erkenning
-van <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>. We kunnen ze misschien ontdekken onder de Spanjaarden, met hun taai instinct voor
-ritueel, in de plechtige etiquette, waarmee in de zeventiende eeuw het volgens Madame
-<span class="corr" id="xd29e12451" title="Bron: d&#x2019; Aulnay">d&#x2019;Aulnay</span> de gewoonte van den koning was om de slaapkamer van de koningin binnen te komen:
-&#x201c;Hij heeft zijn pantoffels aan, zijn zwarten mantel over zijn schouder, zijn schild
-in zijn eenen arm, een flesch aan een koord aan zijn anderen arm hangen (deze flesch
-is niet om uit te drinken, maar voor een geheel tegenovergesteld doeleinde, dat gij
-wel zult kunnen raden). Bij dit alles moet de koning ook zijn groote zwaard in zijn
-eene hand hebben en een dievenlantaarn in de andere. Op deze wijze moet hij, alleen,
-de kamer van de koningin binnen treden&#x201d; (Madame d&#x2019;Aulnay, <i lang="fr">Relation du Voyage <span class="corr" id="xd29e12457" title="Bron: d&#x2019; Espagne">d&#x2019;Espagne</span></i>, 1692, deel III, p. 221).</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Bij het bespreken van de kunst van liefhebben is het noodig <span class="pagenum">[<a id="pb508" href="#pb508">508</a>]</span>een eerste plaats toe te kennen aan het centrale feit van den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span>, wegens de onwetendheid, die daarover in ruimen kring heerscht, en de ongelukkige
-vooroordeelen, die in de duisternis er om heen welig tieren. De tradities van de Christelijke
-kerk, die geheel Europa hebben overstroomd, en die ter vereering een goddelijke maagd
-hebben gesteld en haar goddelijken zoon, terwijl ze beiden met uitgezochte verfijndheid
-onttrok aan persoonlijk contact met sexualiteit, vernietigde volkomen iedere poging
-om een heilig en uitspreekbaar ideaal te vinden in huwelijksliefde. Zelfs de pogingen
-van de kerk zelf om het huwelijk te verheffen werden te niet gedaan door haar eigen
-idealen. Die invloed oefent zelfs nu nog een drukkenden invloed op onze beschaving.
-Toen Walt Whitman zijn &#x201c;<span lang="en">Children of Adam</span>&#x201d; schreef, gaf hij een onvolkomen uitdrukking aan opvattingen over den godsdienstigen
-aard van sexueele liefde, die gezond en natuurlijk bestaan hebben in alle deelen van
-de wereld, maar die nog niet door de duisternis van het Christendom waren heengedrongen,
-waar ze nog vreemd schenen en nieuw, zoo niet verschrikkelijk. En de weigering om
-de heiligheid van de sekse te erkennen heeft een sluier van smaad en duisternis over
-de hoogste sexueele daad zelf gespreid. Ze werd uitgesloten van den zonneschijn en
-van de sfeer der vereering.
-</p>
-<p>De geslachtsdaad is belangrijk uit het oogpunt van de kunst van liefhebben, niet alleen
-wegens de onwetendheid en de vooroordeelen, waardoor ze omgeven is, maar ook omdat
-ze een werkelijke waarde heeft zelfs voor den psychischen kant van het huwelijksleven.
-&#x201c;Deze organen&#x201d;, zegt de oude Fransche dokter, Ambrose Paré, &#x201c;maken den vrede in huis&#x201d;.
-Hoe dit gebeurt, zien we nu en dan geïllustreerd in het dagboek van <span class="corr" id="xd29e12474" title="Bron: Pepy">Pepys</span>. Terzelfder tijd is het nauwelijks noodig te zeggen, na alles wat vooraf is gegaan,
-dat deze oude bron van huiselijken vrede onbepaald wordt gecompliceerd door de oneindige
-verscheidenheid in erotische behoeften, die steeds meer uitgesproken worden met den
-groei van de beschaving<a class="noteref" id="xd29e12477src" href="#xd29e12477">31</a>.
-</p>
-<p>De kunst van liefhebben begint inderdaad eerst met het plaats vinden van den sexueelen
-omgang. Bij het instellen van die verhouding worden alle krachten van de natuur zoo
-sterk in beslag genomen, dat onder volkomen gunstige omstandigheden&#x2014;die inderdaad
-maar zeer zelden voorkomen in onze beschaving&#x2014;de bekendheid met die kunst en een zekere
-handigheid in de uitoefening ervan bijna van zelf komen. De werkelijke proef voor
-den liefde-kunstenaar ligt in de bedrevenheid ze te doen voortduren langer dan den
-tijd, waarop de belangen van de natuur, nadat ze in werkelijkheid of in schijn verzekerd
-zijn, beginnen te <span class="pagenum">[<a id="pb509" href="#pb509">509</a>]</span>verslappen. De geheele kunst van de liefde ligt daarin, dat men steeds iets nieuws
-vindt in de zelfde persoon. De liefdekunst is zelfs meer de kunst de liefde te behouden
-dan ze op te wekken. Anders dreigt ze te ontaarden in wat Shakespeare noemt lust,
-</p>
-<div lang="en" class="lgouter">
-<p class="line">&#x201c;Past reason hunted, and no sooner had,
-</p>
-<p class="line xd29e12492">Past reason hated&#x201d;,</p>
-</div>
-<p class="first">hoewel men in gedachte moet houden, dat zelfs volgens de meest strikt natuurlijke
-zienswijze na hartstocht normaal niet tegenzin, maar genegenheid volgt<a class="noteref" id="xd29e12496src" href="#xd29e12496">32</a>.
-</p>
-<p>De jonge man en vrouw, die tot de onbeperkte mogelijkheden van het huwelijk komen,
-terwijl gedurende dien tijd de begeerte nooit gevolgd werd door de bevrediging van
-die begeerte, zijn zeker niet in de beste omstandigheden om de kunst van liefhebben
-te leeren. Zij komen in de verleiding, door roekeloos zwelgen in de intimiteiten van
-het huwelijk op alle uren van den dag al de redenen te verwaarloozen, die het niet
-zoo noodig doen schijnen die kunst te leeren. &#x201c;Er zijn getrouwde menschen&#x201d;, zooals
-Ellen Key opmerkt, &#x201c;die elkander hun geheele leven hadden kunnen lief hebben, als
-ze niet gedwongen waren geweest alle dagen en het geheele jaar lang hun gewoonten,
-hun wil en hun neigingen naar elkander te richten&#x201d;.
-</p>
-<p>Al de neigingen van ons beschaafde leven gaan, in persoonlijke zaken, naar het individualisme;
-zij sluiten specialisatie in zich, en zij verzekeren de heiligheid van persoonlijke
-gewoonten en zelfs van eigenaardigheden. Dit individualisme kan niet plotseling op
-een willekeurig bevel van een traditie te niet gedaan worden, of zelfs door de kracht
-van een hartstocht, waarvan de beperkingen zijn weg genomen. Uit ontzag voor de conventies
-en de vooroordeelen van hun vrienden, of uit onbeteugelde overgave aan jonge liefde
-of alleen maar uit vrees elkander te krenken, storten jonge paren zich dikwijls in
-een grenzenlooze intimiteit, die voor het duurzaam bestaan van het huwelijk zelfs
-nog nadeeliger is, dan algeheel uitblijven van volle intimiteit. Dat is een van de
-voornaamste redenen, waarom de meeste schrijvers over de moreele hygiëne van het huwelijk
-tegenwoordig afzonderlijke slaapkamers aanbevelen, en soms zelfs, met Ellen Key, geen
-bezwaar er in zien, dat zij in afzonderlijke huizen wonen. Zeker, de gelukkigste huwelijken
-hebben dikwijls de nauwste en meest ononderbroken intimiteit in zich gesloten, bij
-personen, die bijzonder voor zulk een intimiteit geschikt waren. Het is in het geheel
-niet waar, zooals Bloch heeft verzekerd, dat familiariteit noodlottig is voor de liefde.
-Ze is doodelijk voor een liefde, die geen wortels heeft, <span class="pagenum">[<a id="pb510" href="#pb510">510</a>]</span>maar ze is het voedsel voor de diep gewortelde liefde. Toch blijft het waar, dat afwezigheid
-noodig is om de geurige frischheid en het mooie idealisme van de liefde te bewaren.
-&#x201c;Afwezigheid&#x201d;, zegt Landor, &#x201c;is de onzichtbare en lichaamlooze moeder van ideale schoonheid&#x201d;.
-Gehuwde gelieven, die elkaar maar betrekkelijk korten tijd kunnen ontmoeten tusschen
-lange tijden van afwezigheid, hebben dikwijls in deze ontmoetingen een het leven doorloopende
-keten van wittebroodsweken ondervonden<a class="noteref" id="xd29e12504src" href="#xd29e12504">33</a>.
-</p>
-<p>Er kan geen twijfel aan zijn, dat, evenals aanwezigheid haar gevaren heeft voor de
-liefde, het evenzoo is met de afwezigheid. Beide zien ten slotte, als zij lang duren,
-het herinneringsbeeld der liefde verbleeken, en scheiding, met haar vele betrekkingen
-tot veraf-zijnde personen en dingen, brengt het gevaar der ijverzucht mee, hoewel
-het moeilijk is een graad van levensgemeenzaamheid te vinden, die de ijverzucht of
-ook maar alleen de motieven voor de ijverzucht uitsluit.
-</p>
-<p>IJverzucht berust op fundamenteele instincten, die bij het begin van het dierlijk
-leven optreden. Descartes definieerde jaloezie als &#x201c;een soort van vrees, die betrekking
-heeft op een begeerte om een bezitting te bewaren&#x201d;. Iedere aandrift tot toeëigenen
-wordt in de dierenwereld tot grootere activiteit aangespoord als er een concurrent
-is, die zich het begeerde voorwerp eerder kan <span class="corr" id="xd29e12517" title="Bron: toeeigenen">toeëigenen</span>, Dit schijnt een fundamenteel feit te zijn in de dierenwereld; het is een leven behoudende
-neiging geweest, want, zooals iemand gezegd heeft, een dier, dat er bij zou staan,
-als zijn kameraden zich aan voedsel te goed deden, en dat niets dan zuivere bevrediging
-ondervond bij dat gezicht, zou spoedig te gronde gaan. In dit feit zien we de natuurlijke
-basis der jaloezie<a class="noteref" id="xd29e12520src" href="#xd29e12520">34</a>.
-<span class="pagenum">[<a id="pb511" href="#pb511">511</a>]</span></p>
-<p>Met betrekking tot voedsel doet zich dit verschijnsel het eerst en het duidelijkst
-voor onder de dieren. Het is een wel bekend feit, dat het samenzijn met andere dieren
-er een dier toe brengt om veel meer te eten, dan wanneer het alleen gehouden wordt.
-Het eet niet meer uit honger, maar het eet, naar het heet, om zijn voedsel te bewaren
-voor mededingers op de eenige veilige bewaarplaats, die het kent. Hetzelfde gevoel
-wordt onder dieren op het geslachtsgebied overgebracht. En verder wordt in de verhouding
-van honden en andere getemde dieren jegens hun meester de gemoedsbeweging der jaloezie
-zeer duidelijk opgemerkt<a class="noteref" id="xd29e12534src" href="#xd29e12534">35</a>.
-</p>
-<p>Jaloezie is een gemoedsbeweging, die het meest tot uitdrukking komt bij dieren, bij
-natuurvolken<a class="noteref" id="xd29e12543src" href="#xd29e12543">36</a>, bij kinderen<a class="noteref" id="xd29e12549src" href="#xd29e12549">37</a>, bij oude menschen, bij gedegenereerden, en zeer speciaal bij chronische alcoholisten<a class="noteref" id="xd29e12560src" href="#xd29e12560">38</a>. Het verdient onze aandacht, dat de beste artisten en kenners van het menschenhart,
-die de tragedie van de jaloezie het volkomenst uitgebeeld hebben, duidelijk ingezien
-hebben, dat ze òf atavistisch, òf pathologisch is; Shakespeare maakte zijn Othello
-tot een barbaar, en Tolstoy maakte den Pozdnischeff van zijn <i lang="de">Kreutzer Sonate</i> tot een krankzinnige. Ze is een tegenmaatschappelijke emotie, hoewel sommigen hebben
-staande gehouden, dat ze de oorzaak geweest is van kuischheid en trouw. Gesell bij
-voorbeeld geeft toe, dat ze tegenmaatschappelijk van aard is en doet aanhalingen om
-de kwelling en de ellende te laten blijken, die ze veroorzaakt, maar hij schijnt te
-meenen, dat ze toch behoorde aangekweekt te worden om sexueele deugden aan te moedigen.
-Zeer bepaalde opinies zijn uitgesproken in den tegenovergestelden <span class="pagenum">[<a id="pb512" href="#pb512">512</a>]</span>zin. Jaloezie behoort, evenals andere schaduwen, zegt Ellen Key, slechts bij de morgenschemering
-en het begin der liefde, en een mensch moest voelen, dat het een wonder is, en niet
-zijn recht, als de zon nog op haar hoogtepunt staat<a class="noteref" id="xd29e12590src" href="#xd29e12590">39</a>.
-</p>
-<p>Daarom, zelfs als jaloezie een gunstige invloed geweest is bij het begin van de beschaving,
-evenals onder de dieren&#x2014;zooals waarschijnlijk kan aangenomen worden, hoewel ze over
-het geheel eerder het nevenproduct van een gunstigen invloed is, dan zulk een invloed
-zelf&#x2014;is het toch in het geheel niet duidelijk, dat ze daarom een gewenschte gemoedsbeweging
-wordt in meer gevorderde stadiën van de beschaving. Er zijn vele primitieve emoties,
-zooals toorn en vrees, waarvan we het niet wenschelijk vinden ze aan te moedigen in
-meer gevorderde stadiën van de beschaving in samengestelde beschaafde maatschappijen,
-maar die we eerder trachten te beperken en te controleeren, en zelfs als we geneigd
-zijn een oorspronkelijke waarde toe te kennen aan de jaloezie, schijnt ze toch onder
-deze emoties geplaatst te moeten worden.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Miss Clapperton volgt, bij het bespreken van dit probleem (<i lang="en">Scientific Meliorism</i>, blz. 129&#x2013;137) Darwin (<i lang="en">Descent of Man</i>, Deel I, hoofdst. IV); ze denkt, dat jaloezie geleid heeft tot &#x201c;het inprenten van
-de vrouwelijke deugd&#x201d;, maar zij voegt er aan toe, dat ze ook de oorzaak geweest is
-van de onderwerping der vrouw, en dat ze nu uitgeschakeld moet worden. &#x201c;Onszelf zoo
-spoedig mogelijk van jaloezie te verlossen is een hoofdzaak; anders zal de groote
-beweging ten gunste van de gelijkheid der seksen noodzakelijkerwijze op remmen en
-zware hindernissen stooten&#x201d;.
-</p>
-<p>Ribot <span class="corr" id="xd29e12609" title="Niet in bron">(</span><i lang="fr">La Logique des Sentiments</i>, blz. 75 <i>et seq.</i>; <i lang="fr">Essai sur les Passions</i>, blz. 91, 175) constateert, dat de taxatie van de jaloezie subjectief moet verschillen
-naarmate van het ideaal van het leven, dat men heeft, maar hij meent, dat we objectief
-geneigd moeten zijn tot een ongunstige taxatie. &#x201c;Zelfs een korte hartstocht is een
-breuk in het moreele leven; het is het abnormale, zoo niet een pathologische toestand,
-een uitwas, een parasitisme&#x201d;.
-</p>
-<p>Forel (<i lang="de">Die Sexuelle Frage</i>, hoofdstuk V) spreekt met sterke woorden in denzelfden geest, en meent, dat het noodig
-is de jaloezie uit te schakelen door het niet jaloersch maken van de menschen. &#x201c;Jaloezie
-is&#x201d;, verklaart hij, &#x201c;de ergste en ongelukkig de diepst gewortelde van de &#x201c;uitstralingen&#x201d;,
-of liever, de &#x201c;contrastreacties&#x201d;, van sexueele liefde, geërfd van onze dier-voorvaders.
-Een oud Duitsch gezegde, &#x201c;<span lang="de">Eifersucht ist eine Leidenschaft die mit Eifer sucht was Leiden schafft</span>&#x201d;, zegt geenszins te veel&#x200a;&#x2026; Jaloezie is een erfdeel van dierlijkheid en barbarisme;
-ik zou dit in de herinnering willen brengen van hen, die ze, onder den naam &#x201c;beleedigde
-eer&#x201d;, trachten te rechtvaardigen en op een voetstuk te plaatsen. Een ontrouw echtgenoot
-is voor een vrouw tienmaal wenschelijker dan een jaloersch echtgenoot&#x200a;&#x2026; Wij hooren
-dikwijls van &#x201c;gerechtvaardigde jaloezie&#x201d;. Ik geloof echter, dat er geen rechtvaardige
-jaloezie is; ze is altijd atavistisch of anders pathologisch; op zijn best is ze niets
-anders dan een brutale dierlijke domheid. Een man, die uit zijn aard, dat is door
-zijn erfelijke constitutie, jaloersch is, zal zeker zijn eigen leven en dat van zijn
-vrouw vergiftigen. Zulke mannen moesten onder geen voorwaarde trouwen. Opvoeding en
-keuze behooren saam te werken, om jaloezie uit het menschelijk brein uit te schakelen
-zooveel het maar kan&#x201d;.
-<span class="pagenum">[<a id="pb513" href="#pb513">513</a>]</span></p>
-<p>Eric Gillard verklaart, in een artikel over &#x201c;Jaloezie&#x201d; (<i lang="en">Free Review</i>, Sept. 1896), in tegenstelling van hen, die meenen, dat jaloezie &#x201c;het tehuis vormt&#x201d;,
-dat zij integendeel de voornaamste kracht is, die het tehuis ontbindt. &#x201c;Zoolang het
-egoïsme ze begiet met de tranen van gevoel en ze beschermt tegen de koude vlagen van
-wetenschappelijk onderzoek, zoolang zal ze bloeien. Maar er zal een tijd komen, dat
-ze in den tuin der Liefde zal worden verbrand als een schadelijk onkruid. Haar verpestende
-invloed in de maatschappij kan niet verborgen blijven. Ze maakt tehuizen, die heiligdommen
-van liefde hadden kunnen wezen tot hellen van tweedracht en haat; ze geeft aanleiding
-tot zelfmoord, en ze brengt duizenden tot den drank, tot roekelooze uitspattingen
-en tot krankzinnigheid. Vormt het tehuis! Een van uw getrouwde vrienden ziet een waarschijnlijken
-verleider in iederen man, die tegen zijn vrouw glimlacht: een ander is jaloersch op
-de vriendinnen van zijn vrouw; een derde is beleedigd, omdat zijn vrouw zooveel belangstelling
-toont voor de kinderen. Sommige van de vrouwen, die gij kent, zijn jaloersch op iedere
-vrouw, onder de kennissen van haar man, en sommige op zijn hond. Gij moet geheel gemonopoliseerd
-worden, of gij bemint niet geheel. Gij moet niemand bewonderen, dan de eene persoon,
-waarmee ge u voor het leven hebt ingemetseld. Oude vriendschappen moeten verbroken
-worden, nieuwe vriendschappen moeten niet gevormd worden, uit vrees, dat de mooie
-emotie zal gewekt worden, die &#x201c;het tehuis vormt&#x201d;<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Zelfs als jaloezie in sexueele zaken kon worden toegelaten als een emotie, die werkte
-aan de zijde van den beschaafden vooruitgang, dan moeten we er toch op wijzen, dat
-ze alleen uiterlijk werkt; ze kan weinig of geen werkelijken invloed hebben; de persoon,
-die jaloersch is, maakt zich zelden beminnelijker door zijn jaloezie en dikwijls minder
-beminnelijk. Het voornaamste gevolg van zijn jaloezie is, dat ze de oorzaken voor
-de jaloezie doet toenemen, en ze niet zelden opwekt, en tevens, dat ze het huichelen
-aanmoedigt.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Al de omstandigheden, begeleidingsverschijnselen en gevolgen van huiselijke jaloezie
-in hun volkomen typischen vorm worden duidelijk door een zeer ernstige episode in
-de geschiedenis van het huishouden van Pepys, en ze zijn volledig en getrouw door
-den grooten dagboek-schrijver neergeschreven. Het vergrijp&#x2014;een omarming van de kamenier
-van zijn vrouw&#x2014;was maar gering, maar, zooals Pepys zelf toegeeft, in het geheel niet
-te verontschuldigen. Hij schrijft op den 25sten October 1668 (Lord&#x2019;s Day); hij is
-dan zes en dertig jaar oud. &#x201c;Na het avondeten werd mijn haar gekamd door Deb, hetgeen
-mij de grootste ellende veroorzaakte, die ik ooit in deze wereld gekend heb, want
-mijn vrouw, die onverwacht binnenkwam, vond mij terwijl ik het meisje omarmde&#x200a;&#x2026; Ik
-was er wonderlijk verlegen mee, en het meisje ook, en ik probeerde een uitvlucht te
-zoeken, maar mijn vrouw bleef zwijgen en werd boos&#x200a;&#x2026; Ik was ernstig bedroefd over
-deze dwaasheid van mij&#x200a;&#x2026; Zoo eindigt de maand&#x201d;, schrijft hij een paar dagen later,
-&#x201c;met eenige mate van rust voor mijn geest, hoewel ze niet volkomen is na de groote
-onaangenaamheden met mijn arme vrouw, en door mijn dwaasheid, die ik met het meisje
-begaan heb en waarover ik reden heb bedroefd en beschaamd te zijn en nog meer bezwaard,
-ter wille van het arme meisje. Zes November. Opgestaan; hierna staat ook mijn vrouw
-op, wat zij nu als plicht iederen dag doet, om mij aan te kleeden, opdat ik Willet
-(Deb) niet zien zal; zij houdt mij in het oog, of ik haar aanzie of niet; zij tracht
-mij te verhinderen in de kamer te gaan waar zij is. Negen November. Opgestaan; ik
-meldde Deb in een klein briefje, dat ik haar toewierp, dat ik voort zou gaan te ontkennen,
-dat ik haar ooit gekust had, en <span class="pagenum">[<a id="pb514" href="#pb514">514</a>]</span>dat ze gerust kon zijn. De waarheid is, dat ik mij, in de hoop op God&#x2019;s vergiffenis,
-deze leugen veroorloofde, wetende welk een moeilijk ding het voor mij zou zijn, en
-mogelijk de ondergang van het arme meisje; en ook, omdat ik wist, dat, als mijn vrouw
-alles wist, het haar niet mogelijk zou zijn ooit weer vrede met mij te sluiten en
-dat zoodoende ons geheele leven vergald zou zijn. Het meisje las het, en gaf mij het
-briefje terug, zooals ik haar verzocht had, mij het briefje in het voorbijgaan toewerpend&#x201d;.
-Den volgenden dag echter is hij in ernstige moeilijkheden, want zijn vrouw heeft een
-bekentenis verkregen van het meisje over het kussen. Een paar nachten hebben mijnheer
-en mevrouw Pepys niet geslapen, met veel weenen aan beide kanten. Deb neemt een andere
-betrekking aan en gaat weg op den 14den November, en Pepys is nooit in de gelegenheid
-haar te spreken voor zij het huis verlaat, omdat zijn vrouw hem voortdurend in het
-oog houdt. Het blijkt wel, dat Pepys zich nu zeer tot Deb voelt aangetrokken, hoewel
-het niet blijkt, dat dat ook al was, voordat zij het onderwerp van den twist werd.
-Op den 13den November, nadat hij gehoord heeft dat zij den volgenden dag zal vertrekken,
-schrijft hij: &#x201c;De waarheid is, dat ik veel lust heb dit meisje haar maagdelijkheid
-te ontnemen&#x201d;. Hij was echter &#x201c;zeer verontrust door het feit, dat het niet waarschijnlijk
-is dat mijn vrouw ooit weer goed op mij zal worden, en dat ik voor altijd haar slaaf
-zal zijn in zaken van genoegen&#x201d;. Terzelfder tijd was zijn liefde voor zijn vrouw in
-het geheel niet verminderd, en de hare voor hem ook niet. &#x201c;Ik moet hier opmerken&#x201d;,
-zegt hij, &#x201c;dat ik sinds dezen twist meer met mijn vrouw als echtgenoot geleefd heb,
-dan ik meen wel een jaar tevoren. En met meer genoegen voor haar dan al den tijd van
-ons huwelijk tevoren&#x201d;. De volgende dag was een Zondag. Op Maandag begint Pepys meteen
-onderzoek te doen om Deb op te sporen, Den 18den vindt hij haar. Zij komt bij hem
-in het rijtuig, en hij kust haar en veroorlooft zich vrijheden met haar en raadt haar
-tevens aan &#x201c;voor haar eer te zorgen en God te vreezen&#x201d;, en dat ze niet moet toelaten
-dat iemand doet wat hij gedaan heeft; hij vertelt haar ook, waar zij hem vinden kan,
-als zij dat wenscht. Pepys voelt nu, dat alles naar bevrediging geregeld is en zijn
-hart is vol vreugde. Maar zijn vreugde is van korten duur, want mevrouw Pepys komt
-achter dit onderhoud met Deb op den daaropvolgenden dag. Pepys ontkent eerst, bekent
-dan, en er is een nog verwoeder scene dan ooit. Pepys wordt nu werkelijk bang, want
-zijn vrouw dreigt hem te verlaten; hij verlaat Deb nu bepaald en met gebeden aan God
-besluit hij om nooit meer zoo iets te doen. Mevrouw Pepys is echter nog niet tevreden,
-voordat zij haar man een brief heeft doen schrijven aan Deb, waarin hij haar zegt,
-dat ze weinig beter is dan een hoer, en dat hij haar haat, hoewel Deb hiervoor gespaard
-blijft, niet door eenigen list van Pepys, maar door de kieschheid van den vriend,
-aan wien de brief ter bezorging was toevertrouwd. Bovendien komt Mevrouw Pepys met
-haar man overeen, dat, ieder keer als hij van huis gaat, hij zich zal doen vergezellen
-door zijn secretaris. Wij zien, dat Mevrouw Pepys met schitterende handigheid en succes
-de rol speelt van de jaloersche en wrekende vrouw, en dat ze haar Fransche hakjes
-meedoogenloos in haar verslagen echtgenoot boort. Ongelukkig weten we niet wat het
-resultaat ten slotte was, want een poosje later was Pepys door een ooglijden gedwongen
-zijn dagboek te eindigen. Als we deze typische geschiedenis geheel overzien, blijkt
-al heel duidelijk, dat noch de man noch de vrouw ook maar in de geringste mate voorbereid
-waren op de alledaagsche positie, waarin ze geraakt waren; dat zij beiden in een pijnlijk,
-onwaardig en vernederend licht verschijnen; dat als gevolg van alles de man bijna
-een ware en sterke genegenheid opvat voor het meisje, dat de oorzaak van den twist
-is; en dat hij, ten slotte, al is hij voor het oogenblik gedwongen toe te geven, toch
-precies blijft wat hij bij het begin was. De man en de vrouw hadden ook niet den geringsten
-wensch om elkander te verlaten; de huwelijksband bleef stevig, maar hij was onteerd
-door onoprechtheid aan den eenen kant en door de jaloersche poging aan den anderen
-kant om trouw af te dwingen.</p>
-</blockquote><p>
-<span class="pagenum">[<a id="pb515" href="#pb515">515</a>]</span></p>
-<p>Geheel afgezien echter van de kwestie van de werkzaamheid der ijverzucht, en van de
-ellende die zij te voorschijn roept bij allen, die er bij betrokken zijn, is zij klaarblijkelijk
-onvereenigbaar met al de neigingen van de beschaving. Wij hebben gezien, dat een zekere
-mate van variatie behoort bij de sexueele verhouding, evenals bij alle andere verhoudingen,
-en dat we dat feit onder de oogen moeten zien en erkennen, als we niet vele verkeerdheden
-en onrechtvaardigheden willen bestendigen. Wij hebben ook gezien, dat onze ontwikkeling
-gaat in de richting van een voortdurende toename van moreele verantwoordelijkheid
-en zelf-bestuur, en die brengen op hun beurt niet alleen een groote mate van oprechtheid
-mee, maar ook de erkenning, dat geen mensch recht of macht heeft om invloed uit te
-oefenen op de gemoedsbewegingen en daden van een ander mensch. Als onze liefdezon
-nog in het zenith staat, zooals Ellen Key het uitdrukt, dan is dat een wonder, dat
-men met eerbied en dankbaarheid moet begroeten, en geenszins een recht, dat men eischen
-kan. De aanspraak op ijverzucht valt met de aanspraak op huwelijksrechten.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het is best mogelijk, merkt Bloch op (<i lang="en">The Sexual Life of Our Time</i>, hoofdstuk X), tegelijkertijd meer dan een persoon lief te hebben, met bijna gelijke
-teederheid, en in eere beiden te kunnen verzekeren van den hartstocht voor hem of
-haar gevoeld. Bloch voegt er bij, dat de groote psychische differentiatie, die de
-moderne beschaving in zich sluit, de mogelijkheid van deze dubbele liefde doet toenemen,
-want het is moeilijk voor iemand zijn aanvulling in een enkel persoon te vinden; dat
-is van toepassing op vrouwen zoowel als op mannen.
-</p>
-<p>Ook Georg Hirth wijst er op (<i lang="de">Wege zur Heimat</i>, blz. 543&#x2013;552), dat het van belang is in de herinnering te houden, dat vrouwen, zoowel
-als mannen twee personen tegelijk kunnen liefhebben. De mannen vleien zich, merkt
-hij op, met het vooroordeel, dat het hart van de vrouw, of liever haar hoofd, maar
-één man tegelijk kan bevatten, en dat, als daar een tweede man is, het door een soort
-van prostitutie is. Bijna alle erotische schrijvers, dichters en romanschrijvers,
-zelfs medici en psychologen, behooren tot deze klasse, zegt hij; zij beschouwen de
-vrouw als bezit, en natuurlijk kunnen geen twee mannen een vrouw bezitten. (Wat romanschrijvers
-aangaat, kan de opmerking worden ingeschoven, dat er vele uitzonderingen zijn, en
-Thomas Hardy bijvoorbeeld teekent dikwijls een vrouw, die min of meer op twee mannen
-verliefd is). Tegen dezen wensch om de psychische geschiktheid van de vrouw naar beneden
-te halen, houdt Hirth staande, dat een vrouw niet noodzakelijk ontrouw aan een man
-behoeft te zijn, als zij hartstocht heeft opgevat voor een anderen man. &#x201c;Tegenwoordig&#x201d;,
-verklaart Hirth naar waarheid, &#x201c;kunnen alleen liefde en rechtvaardigheid gelden als
-eerlijke motieven voor het huwelijk. De moderne man staat aan zijn geliefde vrouw
-en levensgezellin dezelfde vrijheid toe, die hij zelf nam voordat hij getrouwd was,
-en die hij misschien ook nog in het huwelijk neemt. Als zij er geen gebruik van maakt,
-zooals te hopen is, zooveel te beter! Maar laten er geen leugens zijn, geen bedrog;
-de onontbeerlijke grondslag van het moderne huwelijk is grenzenlooze vriendschap en
-oprechtheid, diepst vertrouwen, liefdevolle toewijding en achting. Dit is de beste
-beveiliging tegen echtbreuk&#x200a;&#x2026; Laat echter hij, die er door overvallen wordt, zich
-troosten met het ontwijfelbare feit, dat van twee, die werkelijk liefhebben, hij altijd
-de voorkeur zal hebben, die als <i>vriend</i> het edelst denkt en het diepst ziet.<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span> Deze wijze woorden kunnen niet te ernstig overdacht worden. De politiek der <span class="corr" id="xd29e12661" title="Bron: jalouzie">jaloezie</span> heeft alleen <span class="pagenum">[<a id="pb516" href="#pb516">516</a>]</span>maar succes&#x2014;als ze ooit succes heeft&#x2014;in handen van den man, die het uiterlijk omhulsel
-van de liefde voor kostbaarder houdt dan de kern.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het schijnt sommigen toe, dat de erkenning van de variaties in sexueele verhoudingen,
-van de neiging van de monogamie om haar zelf gekozen grenzen te overschrijden, op
-zijn best een treurige noodzakelijkheid is, en een bedroevende val van een hoog ideaal.
-Dat is echter het tegendeel van de waarheid. Het groote nadeel van de monogamie, en
-het ernstigste zwakke punt ervan is haar neiging tot zelf-concentratie ten koste van
-de buitenwereld. De duivel komt altijd naar den man toe in den vorm van zijn vrouw
-en zijn kinderen, zeide Hinton. Het gezin is een groote maatschappelijke invloed,
-in zooverre het het beste middel is om kinderen te doen geboren worden, die de toekomstige
-burgers zullen uitmaken; maar in zekeren zin is het gezin een tegenmaatschappelijke
-invloed, want het heeft neiging in ongepaste mate de energie te absorbeeren, die noodig
-is voor de versterking van de maatschappij. Het is inderdaad mogelijk, dat dat feit
-geleid heeft tot wijziging van het monogame systeem in vroege ontwikkelingsperioden
-van de menschelijke geschiedenis, toen maatschappelijke uitzetting en samenhang de
-voornaamste noodzakelijkheden waren. Het gezin gelijkt maar al te dikwijls op de opeenhoopingen
-van insecten, die men op een nauwe plaats ontdekt, als we toevallig een platte steen
-in onzen tuin opbeuren. Hoe groot de problemen der liefde ook zijn, en hoe groot ook
-onze oplettendheid ervoor moet wezen, wij moeten altijd in herinnering houden, dat
-liefde niet een kleine kring is, die in zichzelf volkomen is. Het is de aard der liefde
-uit te stralen. Evenals het familieleven voornamelijk bestaat voor het maatschappelijk
-doel van het grootbrengen van het toekomstig ras, zoo heeft de familieliefde haar
-maatschappelijke doeleinden in de uitbreiding van sympathie en liefde aan degenen,
-die er buiten staan, en zelfs in doeleinden, die er buiten vallen<a class="noteref" id="xd29e12669src" href="#xd29e12669">40</a>.
-</p>
-<p>De kwestie is nu en dan besproken, in hoeverre het voor een <span class="corr" id="xd29e12682" title="Niet in bron">man en vrouw mogelijk is om een intieme vriendschap te hebben </span>buiten de erotische sfeer<a class="noteref" id="xd29e12684src" href="#xd29e12684">41</a>. Er kan geen twijfel aan bestaan, dat het volkomen mogelijk is voor een man en een
-vrouw voor elkaar een vriendschap te gevoelen, die nooit overgaat op het gebied der
-erotiek. Als regel echter gebeurt dit alleen onder speciale <a id="xd29e12690"></a><span class="pagenum">[<a id="pb517" href="#pb517">517</a>]</span>omstandigheden en dat zijn gewoonlijk omstandigheden, die de nauwste en meest intieme
-vriendschap uitsluiten. Als, zooals we gezien hebben, liefde kan aangeduid worden
-als een samenstelling van lust en vriendschap, dan raakt vriendschap zeker de erotische
-sfeer. Evenals sexueele emotie neiging heeft in vriendschap over te gaan, zoo heeft
-vriendschap tusschen personen van verschillend geslacht, als ze jong, gezond en aantrekkelijk
-zijn, de neiging sexueele emotie mee te brengen. De twee gevoelens zijn te nauw verwant,
-dan dat het mogelijk zou zijn er voor goed zonder protest een grens tusschen te trekken.
-Mannen, die aan vrouwen vriendschap aanbieden, vinden gewoonlijk, dat ze niet met
-veel genoegen aangenomen wordt, behalve als het eerste naderen tot een warmer verhouding,
-en vrouwen, die vriendschap aanbieden aan een man, ondervinden gewoonlijk, dat hij
-antwoordt met een liefdeaanbod; zeer dikwijls is de &#x201c;vriendschap&#x201d; van het begin af
-alleen maar een liefde of flirt, die zich achter een anderen naam verschuilt.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">&#x201c;Op den langen duur&#x201d;, schrijft een vrouw (in een brief, die uitgegeven is in <i lang="de">Geschlecht und Gesellschaft</i>, Bd. I dl. 7) &#x201c;worden de zinnen ontevreden als ze geheel uitgesloten worden. En ik
-geloof dat een man alleen dan in de nauwste wederkeerige verbinding kan komen met
-een vrouw, als hij ook bewust of onbewust physiek wordt aangetrokken. Hij kan niet
-in innige psychische verbinding treden met een vrouw, waarvan hij zich niet zou kunnen
-voorstellen, dat hij sexueel met haar verkeerde. Zijn overheerschende wensch gaat
-uit naar het bezit van de vrouw, van de geheele vrouw, haar ziel zoowel als haar lichaam.
-En een vrouw kan zich ook geen intieme verhouding met een man voorstellen, waarbij
-niet haar hart en haar lichaam, evenals haar geest betrokken zijn. (Natuurlijk denk
-ik aan menschen met gezonde zenuwen en gezond bloed). Kan een vrouw jarenlang een
-Platonische vriendschap met een man onderhouden, zonder dat in haar opkomt de gedachte:
-&#x201c;Waarom kust hij mij nooit? Heb ik geen bekoring voor hem?&#x201d; En zal het niet gebeuren,
-dat zij in het meest verborgen hoekje van haar hart dat woord &#x201c;kus&#x201d; gebruikt in den
-meer omvattenden zin, waarin de Franschen het soms gebruiken?&#x201d; Er is ongetwijfeld
-een element van waarheid in dit gezegde, De grens tusschen liefde en vriendschap is
-niet gedefinieerd, en een intieme omgang, die streng vrij gehouden wordt van het zich
-uiten in een liefkoozing, of in een andere physieke uiting van teedere intimiteit,
-heeft iets gedwongens en wekt onuitgesproken en niet uit te spreken gedachten en wenschen,
-die noodlottig zijn voor iedere vriendschap.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Ongetwijfeld zijn de eenige volkomen &#x201c;Platonische vriendschappen&#x201d; die, welke bereikt
-zijn langs den weg van een vroegere erotische intimiteit. In zulk een geval kunnen
-slechte gelieven, als zij het erotisch stadium resoluut doorgegaan zijn, uitstekend
-goede vrienden worden. Een bevredigende vriendschap is mogelijk tusschen broeder en
-zuster, omdat zij physiek intiem geweest zijn in hun jeugd, en omdat alle erotische
-nieuwsgierigheid afwezig is. De meest bewonderenswaardige &#x201c;Platonische vriendschappen&#x201d;
-kunnen dikwijls bereikt worden door man en vrouw, bij wie sympathie en genegenheid
-en gemeenschappelijk belang den hartstocht overleefd hebben. Bij bijna al de vriendschappen
-van beroemde mannen en vrouwen <span class="pagenum">[<a id="pb518" href="#pb518">518</a>]</span>zooals wij in sommige gevallen weten en in andere raden&#x2014;heeft de hartstocht van een
-uur, zooals Sainte-Beuve zegt, gediend als gouden sleutel om de kostbaarste en meest
-intieme geheimen van de vriendschap te ontsluiten<a class="noteref" id="xd29e12704src" href="#xd29e12704">42</a>.
-</p>
-<p>De vriendschappen, die bereikt zijn langs den erotischen weg bezitten een intimiteit
-en behouden een geestelijk erotisch karakter, dat niet bereikt had kunnen worden op
-de basis van een normale vriendschap tusschen personen van dezelfde sekse. Dit is
-in veel hoogere mate waar voor de latere vriendschap, onder gelukkige omstandigheden,
-van man en vrouw in de jaren, nadat hartstocht onmogelijk is geworden. Zij hebben
-opgehouden hartstochtelijke gelieven te zijn, maar zij zijn niet enkel vrienden en
-makkers geworden. Hun verhouding neemt meer speciaal elementen aan van de verhouding
-van kind tot ouder en van ouder tot kind. Iedereen behoudt uit zijn eerste jaren iets
-van het kind, dat niet jegens de geheele wereld blijken kan; ieder verkrijgt iets
-van den vaderlijken of moederlijken geest. Man en vrouw zijn ieder kind voor den ander,
-en in werkelijkheid zijn ze ouder en kind bij beurten. En hier behoudt de vrouw altijd
-een zekere superioriteit, want zij is tot het einde toe meer kind dan een man ooit
-wezen kan, en zij is in haar wezen veel meer moeder dan dat hij vader is.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Groos (<i lang="de">Der Aesthetische Genuss</i>, p. 249) heeft er op gewezen, dat &#x201c;liefde&#x201d; in werkelijkheid bestaat uit sexueel instinct
-en ouderlijk instinct.
-</p>
-<p>&#x201c;Zoogenaamd gelukkige huwelijken&#x201d;, zegt Professor W. Thomas (<i lang="en">Sex and Society</i>, p. 246), &#x201c;zijn een toestand van evenwicht, die daardoor wordt bereikt, dat het moederlijk
-belang van de vrouw zich uitstrekt tot den man, waarbij zij acht geeft op zijn persoonlijke
-behoeften als op die van de kinderen&#x2014;terwijl ze hem koestert als een kind&#x2014;of in een
-zich uitstrekken naar de vrouw van de zorg en de genegenheid van den man, die er in
-zijn natuur is voor alle bescherming-behoevende, hulpelooze (en meestal onmondige)
-schepsels&#x201d;.
-</p>
-<p>&#x201c;Als de toewijding van de verhouding van moeder en zoon&#x201d;, schrijft een vrouw, &#x201c;gevoegd
-wordt bij de verhouding van man en vrouw, dan is de vereeniging door het huwelijk
-geraakt tot de hooge en mooie waardigheid, die ze verdient, en in deze wereld bereiken
-kan. Ze omvat sympathie, liefde en volkomen begrijpen, zelfs van de fouten en zwakheden
-aan beide kanten&#x201d;. &#x201c;De bron van de liefde van elke ware vrouw&#x201d;, schrijft een andere
-vrouw, &#x201c;is de teederheid van een moeder. Hij, dien ze liefheeft, is een kind, wat
-grooter dan de anderen, hoewel ze terzelfder tijd de grootste eerbied voor hem kan
-hebben&#x201d;.
-</p>
-<p>Op de basis van deze elementaire menschelijke feiten hebben de duurzaam verlokkende
-en inspireerende verhoudingen van de sekse zich ontwikkeld, en niet door het te voorschijn
-komen van persoonlijkheden, die onmogelijk verheven eigenaardigheden vereenigen. &#x201c;De
-taak is uiterst <span class="corr" id="xd29e12729" title="Bron: moeielijk">moeilijk</span>&#x201d;, zegt Kisch in zijn <i lang="en">Sexual Life of Woman</i>, &#x201c;maar een verstandige en deugdzame moderne vrouw moet trachten in haar persoonlijkheid
-alleen, te vereenigen de zinnelijke <span class="pagenum">[<a id="pb519" href="#pb519">519</a>]</span>aantrekkingskracht van een Aspasia, de kuischheid van een Lucretia, en de intellectueele
-grootheid van een Cornelia&#x201d;. En in een vroegere eeuw wordt ons verteld in den roman
-van <i lang="es">La Tia Fingida</i>, die soms is toegeschreven aan Cervantes, dat &#x201c;een vrouw moet zijn een engel op straat,
-een heilige in de kerk, mooi aan het venster, eerlijk in huis en een duivel in bed&#x201d;.
-De eischen, die aan mannen gesteld zijn door vrouwen, zijn aan den anderen kant bijna
-te verheven om bepaald gedefinieerd te kunnen worden. &#x201c;Negen en negentig van de honderd
-vrouwen, die liefhebben&#x201d;, zegt Helene Stöcker, &#x201c;zijn er zeker van overtuigd, dat,
-als duizend andere mannen onwaardig gehandeld hebben, en de vrouw, die ze lief hebben,
-verzaakt, slecht behandeld en bedrogen hebben, dat de man, dien zij lief hebben een
-uitzondering is op alle andere mannen; dat is de reden, waarom ze van hem houden&#x201d;.
-We mogen er echter aan twijfelen, of de groote minnaars ooit door het bezit van volmaaktheid
-zeer ver boven het gewone niveau der menschheid hebben gestaan. Zij zijn menschelijk
-geweest, en hun kunst van liefhebben is niet altijd uitgesloten geweest van het bezit
-van menschelijke zwakheden; volmaaktheid zou werkelijk, als ze al gevonden kon worden,
-een slechte bodem zijn voor de liefde.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Alleen als we ons den zeer samengestelden aard van de elementen, die de erotische
-liefde vormen, voor oogen stellen, kunnen we begrijpen hoe het komt, dat liefde zoo&#x2019;n
-groote openbaring kan zijn en zoo&#x2019;n diepen invloed kan uitoefenen zelfs op mannen
-van het grootste genie en het grootste intellect en in de sfeer van hun meest geestelijke
-werkzaamheid. Het is niet alleen hartstocht, of een bewuste handigheid in de kunst
-van liefhebben&#x2014;van hoeveel belang die ook mogen zijn&#x2014;die ons de verhouding kunnen
-verklaren van Goethe tot Frau von Stein, of van Wagner tot Mathilde Wesendonck, of
-die van Robert en Elisabeth Browning jegens elkaar<a class="noteref" id="xd29e12743src" href="#xd29e12743">43</a>.
-</p>
-<p>Het zal nu misschien aan den lezer duidelijk zijn, waarom bij het bespreken van den
-sexueelen impuls in zijn verhouding tot de maatschappij het noodig geweest is de kunst
-van liefhebben te behandelen. Het is waar, dat er niets zoo intiem persoonlijk is
-als de erotische zaken van het individu. Toch is het even waar, dat deze zaken ten
-grondslag liggen aan het maatschappelijk leven, en dat zij de voorwaarden kunnen leveren&#x2014;goede
-of <span class="pagenum">[<a id="pb520" href="#pb520">520</a>]</span>slechte, al naar het geval is&#x2014;voor de voortplantingsdaad, die van het hoogste belang
-is voor den staat. Het is, omdat de kwestie van liefde zulk een zuiver persoonlijk
-belang heeft, dat ze neiging heeft te worden opgelost in de kwestie van de nakomelingschap.
-Wij hebben ons voor oogen te stellen, niet alleen dat de kwestie van de liefde ondergeschikt
-is aan de kwestie van de voortplanting, maar ook, dat liefde een eigen, noodzakelijk,
-zelfs een maatschappelijk gezond recht heeft om op zich zelf te staan en op haar eigen
-waarde geschat te worden.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">In een uiterst belangrijke verhandeling over de liefde, die de beroemde Tarde nagelaten
-heeft (<i lang="fr">Archives d&#x2019;Anthropologie Criminelle</i>, loc. cit.), vinden we eenige belangrijke opmerkingen over dit punt: &#x201c;De maatschappij&#x201d;,
-zegt hij, &#x201c;is veel meer en met meer intelligentie bezig geweest met het oplossen van
-het probleem van de &#x201c;kwestie van de nakomelingschap&#x201d;, dan met de &#x201c;kwestie van de liefde&#x201d;.
-Het eerste probleem vult al onze burgerlijke wetboeken en wetboeken voor den handel.
-Het tweede probleem is nooit duidelijk gesteld, of onder de oogen gezien, zelfs niet
-in de oudheid, nog minder sinds de komst van het Christendom, want alleen de oplossing
-te geven van het huwelijk en de prostitutie is klaarblijkelijk ontoereikend. Staatslieden
-hebben alleen de zijde gezien, waarmee de liefde grenst aan de vraag der bevolking.
-Vandaar de huwelijkswetten. Op steriele huwelijken zien ze met minachting neer. Toch
-is het duidelijk, dat, hoewel ze geboren is als slaaf van het geslacht, de liefde
-toch neiging heeft om door de beschaving ervan los te komen. In plaats van enkel een
-methode tot voortplanting is ze een doel geworden, heeft zich een titel verworven,
-een koninklijken titel. In onze tuinen kweeken we bloemen, die des te mooier zijn,
-omdat ze steriel zijn; waarom wordt de volle bloemkroon van de liefde als minder beschouwd
-dan de steriel gemaakte bloemen in onze tuinen?&#x201d; Tarde antwoordt, dat de reden is,
-dat onze politici enkel eergierigen zijn, dorstende naar macht en rijkdom, en zelfs
-als ze minnaars zijn, zijn ze eerder als Don Juan dan als Vergilius. &#x201c;De toekomst<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>, gaat hij voort, &#x201c;behoort aan de volgelingen van Vergilius, want, zooals vroeger
-het bezit van macht, de koninklijke rijkdom van Amerikaansche of Europeesche millionairs
-het ideaal op aarde scheen, nu trekt de liefde meer en meer de beste en edelste deelen
-der ziel aan zich, waar alles verborgen ligt, wat het grootste is in de wetenschap
-en in de kunst, en meer en meer neemt het aantal toe van die zielen, die, ingespannen
-bezig met hun vreedzame werkzaamheden, de zakenmenschen en de beroeps politici verafschuwen
-en er eenmaal in zullen slagen hen terug te dringen. Dat zal voorzeker de groote revolutie
-zijn van de menschheid, en een actieve psychologische revolutie: het erkend overwegen
-van die zijde van de menschelijke ziel, die nadenkt en overweegt, de zijde van den
-minnaar, over de koortsachtige, expansieve, rooflustige en eergierige zijde. En dan
-zal men begrijpen, dat een van de groote maatschappelijke problemen, misschien het
-moeilijkste van allen, het probleem van de liefde geweest is&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-<span class="pagenum">[<a id="pb521" href="#pb521">521</a>]</span></p>
-</div>
-<div class="footnotes">
-<hr class="fnsep">
-<div class="footnote-body">
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11089" href="#xd29e11089src">1</a></span> <i lang="la">Quaestionum Convivalium</i>, <span lang="la">lib. III, quaestio 6</span>.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11089src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11104" href="#xd29e11104src">2</a></span> E.&nbsp;D. Cope, &#x201c;<span lang="en">The Marriage Problem</span>&#x201d; <i lang="en">Open Court</i>, Nov. 1888.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11104src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11118" href="#xd29e11118src">3</a></span> Columbusmeeting van de <span lang="en">American Medical Association</span>, 1900.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11118src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11132" href="#xd29e11132src">4</a></span> Ellen Key, <i lang="de">Ueber Liebe und Ehe</i>, p. 24.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11132src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11175" href="#xd29e11175src">5</a></span> In een bewonderenswaardig artikel over Friedrich Schlegel&#x2019;s <i>Lucinde</i> (<i lang="de">Mutterschutz</i>, 1906, Heft 5) beschouwt Heinrich Meyer-Benfey, die er op wijst, dat de Katholieke
-opvatting van het huwelijk liefde toestond, maar ze niet verhief, <i>Lucinde</i>, met hare gebreken, als de eerste uitdrukking van de eenheid van de zinnen en de
-ziel, en, als zoodanig als de basis van de nieuwe zedeleer der liefde. We moeten er
-echter bijvoegen, dat vier honderd jaar geleden Pontano deze zelfde eenheid der liefde
-veel krachtiger en veel gezonder uitgesproken had dan Schlegel, hoewel het Latijnsche
-vers, frisch en vol leven als het is, zonder invloed bleef. Pontano&#x2019;s <i>Carmina</i>, met de &#x201c;De Amore Conjugali&#x201d;, zijn eindelijk door Soldati in een schooluitgave herdrukt.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11175src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11187" href="#xd29e11187src">6</a></span> Van de dertiende tot de zeventiende eeuw was Ovidius inderdaad de meest populaire
-en invloedrijkste van de klassieke dichters. Zijn werken speelden een groote rol bij
-het vormen van de literatuur van de Renaissance, niet het minst in Engeland, waar
-Marlowe zijn <i lang="la">Amores</i> vertaalde, en Shakespeare, tijdens de eerste jaren van zijn literaire werkzaamheid,
-hem veel verschuldigd was (zie bv. Sidney Lee, &#x201c;<span lang="en">Ovid and Shakespeare&#x2019;s Sonnets</span>&#x201d;, <i lang="en">Quarterly Review</i>, April <span class="corr" id="xd29e11198" title="Bron: 1009">1909</span>).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11187src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11281" href="#xd29e11281src">7</a></span> Dit is reeds in hoofdstuk II besproken.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11281src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11316" href="#xd29e11316src">8</a></span> Op den leeftijd van vijf en twintig jaar, naar G. Hirth opmerkt (<i lang="de">Wege zur Heimat</i>, p. 541) heeft een energiek en sexueel aangelegd man in een groote stad meestal al
-verhoudingen gehad met ongeveer vijf en twintig vrouwen, misschien al wel met vijftig,
-terwijl een wel opgevoede en beschaafde vrouw op dien leeftijd eerst begint de langzaam
-zich opeenhoopende opwindingen van de sekse te realiseeren.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11316src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11322" href="#xd29e11322src">9</a></span> In zijn studie over &#x201c;<span lang="en">Conjugal Aversion</span>&#x201d; (<i lang="en">Journal Nervous and Mental Disease</i>, Sept., 1892) wijst Smith Baker op de waarde van voldoende sexueele kennis voor het
-huwelijk voor het verminderen van de gevaren voor zulk een aversie.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11322src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11358" href="#xd29e11358src">10</a></span> &#x201c;Het mag tot eer van de mannen gezegd worden&#x201d;, merkt Adler naar waarheid op, (<i>op. cit.</i>, p. 182), &#x201c;dat het misschien niet dikwijls hun bewuste brutaliteit is, die in deze
-zaak het kwaad sticht, maar alleen gebrek aan handigheid en gebrek aan begrijpen.
-De man, die niet speciaal door de natuur en door de ondervinding begaafd is voor den
-psychischen omgang met vrouwen, zal waarschijnlijk niet, door zijn vroegeren omgang
-met Venus vulgivaga, eenige nuttige kennis mee ten huwelijk brengen, hetzij psychisch
-of physiek&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11358src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11363" href="#xd29e11363src">11</a></span> &#x201c;Den eersten nacht&#x201d;, schrijft een correspondent over zijn huwelijk, &#x201c;vond zij de daad
-zeer pijnlijk en was zij verschrikt en verwonderd over de grootte van mijn penis,
-en daarover, dat ik zoo plotseling op haar af kwam. Wij hadden vóór het huwelijk zeer
-openlijk over sexueele zaken gesproken, en het kwam nooit bij mij op, dat ze de bijzonderheden
-van de daad niet kende. Ik dacht, dat het haar zou hinderen over deze zaken te spreken;
-maar ik zie nu in, dat ik haar de dingen had moeten uitleggen. Vóór ik trouwde was
-ik tot de conclusie gekomen, dat de eerbied, die men aan zijn vrouw verschuldigd is,
-niet vereenigbaar was met een wijze van spreken, die indecent zou kunnen schijnen,
-en ook had ik besloten niet tot haar te spreken over wat ik toen meende, dat vuile
-dingen waren, zelfs over het naakt zijn, en haar naakt te hebben. Ik was inderdaad
-het slachtoffer van onware ingetogenheid; het was een kunstmatige reactie op het leven,
-dat ik vóór mijn huwelijk geleid had. Nu schijnt het mij natuurlijk toe, dat als men
-een vrouw liefheeft, men met haar doet wat in u of in haar opkomt. Als ik het niet
-als een fout gevoeld had zulke daden tusschen ons aan te moedigen, dan zou er zich
-tusschen ons een sexueele sympathie hebben kunnen vormen, die mij nauwer aan haar
-zou verbonden hebben&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11363src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11484" href="#xd29e11484src">12</a></span> Montaigne, <i lang="fr">Essais</i>, boek III, hoofdstuk V. Het is een feit van beteekenis, dat zelfs in de kwestie van
-inlichting, vrouwen, niettegenstaande veel onwetendheid en onervarenheid, dikwijls
-beter toegerust zijn voor het huwelijk dan mannen. Naar Fürbringer opmerkt (Senator
-en Kaminer, <i lang="en">Health and Disease in Relation to Marriage</i>, deel I, p. 212), hoewel de vrouw gewoonlijk kuischer is bij het huwelijk dan de
-man, &#x201c;is zij toch gewoonlijk beter ingelicht in zaken, die tot den huwelijkschen staat
-behooren, niettegenstaande nu en dan voorkomende verwondering wekkende bekentenissen.<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11484src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11548" href="#xd29e11548src">13</a></span> <a id="xd29e11549"></a>Een fijnvoelend man schrijft in een brief over zijn vrouw: &#x201c;Zij verliest nooit haar
-gevoel van eigenwaarde, noch mijn respect voor haar, eenvoudig omdat wij wanhopig
-op elkander verliefd zijn, en alles, wat wij beiden doen&#x2014;en wat menige prostituée
-weigeren zou&#x2014;voor ons slechts de altijd nieuwe poging is om onzen hartstocht in handelingen
-om te zetten. Nu eerst begrijp ik, wat de woorden &#x201c;den reine is alles rein&#x201d; beteekenen,
-en dat hij, die liefheeft, zich over geen koenheid te schamen heeft. Ik heb het altijd
-gevoeld, dat haar lief te hebben beteekent een emancipatie tot het hoogere&#x201d;. Het is
-duidelijk, dat alleen het innemen van zulk een houding, het voor een kuische vrouw
-mogelijk maakt, hartstochtelijk te zijn.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11548src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11557" href="#xd29e11557src">14</a></span> &#x201c;Werkelijk verstaan te worden&#x201d; naar Rafford Pyke terecht zegt, &#x201c;te zeggen wat zij
-wil, haar innigste gedachten op haar eigene wijze te uiten, de traditioneele conventies,
-die haar hinderen en drukken op zij te schuiven iemand bij zich te hebben, met wien
-ze volkomen vrij kan zijn, en toch te weten, dat geen syllabe van wat zij zegt verkeerd
-uitgelegd of verkeerd begrepen zal worden, maar eer juist begrepen, zooals zij het
-alles voelt&#x2014;hoe wonderheerlijk is dit voor iedere vrouw, en hoe weinig mannen zijn
-er, die het haar kunnen geven!&#x201d;&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11557src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11562" href="#xd29e11562src">15</a></span> In de jongste tijden is ze besproken geworden in verband met het veel voorkomen van
-spontane nachtelijke emissies.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11562src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11569" href="#xd29e11569src">16</a></span> Naar Zenobia&#x2019;s gewoonte verwijst Gibbon <i lang="en">Decline and Fall</i>, ed. Bury. dl. I, p. 302. De beslissing van de Koningin van Arragon wordt vermeld
-door een jurist uit Montpellier, Nicolas Bohier (Boerius) in zijn <i lang="la">Decisiones</i>, etc., ed. van 1579, p. 563; er wordt door Montaigne naar verwezen in zijn <i lang="fr">Essais</i>, Bk. III, hoofdst. V.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11569src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11609" href="#xd29e11609src">17</a></span> Haller, <i lang="la">Elementa Physiologiae</i>, 1779, deel III, p. 57.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11609src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11615" href="#xd29e11615src">18</a></span> Hammond, <i lang="en">Sexual Impotence</i>, p. 129.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11615src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11621" href="#xd29e11621src">19</a></span> Fürbringer, Senator en Kaminer, <i lang="en">Health and Disease in Relation to Marriage</i>, deel I, p. 221.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11621src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11627" href="#xd29e11627src">20</a></span> Forel, <i lang="de">Die Sexuelle Frage</i>, p. 80.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11627src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11637" href="#xd29e11637src">21</a></span> Guyot, <i lang="fr">Bréviaire de l&#x2019;Amour Expérimental</i>, p. 144.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11637src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11650" href="#xd29e11650src">22</a></span> Erb, <span class="corr" id="xd29e11652" title="Bron: Ziemmssen&#x2019;s">Ziemssen&#x2019;s</span> <i lang="de">Handbuch</i>, Band XI, II, p. 148. Guttceit beschouwde het ook zoo, dat de zeer ruime variaties,
-die gevonden worden, aangeboren en natuurlijk zijn. We kunnen er aan toevoegen, dat
-sommigen meenen, dat er rasverschillen zijn. Zoo is er geconstateerd, dat de aanleg
-van de Engelschen gering is, en die van de Franschen (vooral uit Provence, Languedoc,
-en Gascogne) groot, terwijl Loewenfeld meent, dat het Germaansche ras het Fransche
-overtreft in geschiktheid tot het veelvuldig herhalen van de geslachtsdaad. Het is
-waarschijnlijk, dat deze meeningen niet veel waarde hebben, en dat de voornaamste
-verschillen eerder individueel zijn dan dat ze tot het ras behooren.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11650src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11659" href="#xd29e11659src">23</a></span> Ribbing, <i lang="fr">L&#x2019;Hygiène <span class="corr" id="xd29e11663" title="Bron: Sexualle">Sexuelle</span></i>, p. 75. Kisch spreekt dezelfde opinie uit in zijn <i lang="en">Sexual Life of Woman</i>.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11659src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11706" href="#xd29e11706src">24</a></span> Mohammed, die dikwijls égards voor vrouwen vertoonde, die zeer zeldzaam zijn bij de
-stichters van godsdiensten, is een uitzondering. Zijn voorschrift van eens per week
-was het recht van de vrouw, geheel onafhankelijk van het aantal vrouwen, dat een man
-zou kunnen hebben.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11706src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11748" href="#xd29e11748src">25</a></span> Hoe broos de aanspraak is van de &#x201c;huwelijksrechten&#x201d; kan voldoende blijken uit het
-feit, dat velen het er nu voor houden dat het woord &#x201c;huwelijksrechten&#x201d; zelf op een
-schrijffout berust, terwijl men voor &#x201c;<span lang="en">rights</span>&#x201d; (rechten) het evenzoo klinkende woord &#x201c;<span lang="en">rites</span>&#x201d; (riten) had moeten schrijven (zie <i lang="en">Notes and Queries</i>, 16 Mei 1891, 6 Mei 1899). Deze uitleg, moeten we er aan toevoegen, heeft alleen
-betrekking op den geijkten term, want er kan geen twijfel aan zijn, dat het denkbeeld,
-dat er aan ten grondslag ligt, zijn bestaan heeft, geheel onafhankelijk van het woord.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11748src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11760" href="#xd29e11760src">26</a></span> &#x201c;In de meeste huwelijken die niet gelukkig zijn&#x201d;, zegt Rafford Pyke in zijn interessant
-geschrift over &#x201c;<span lang="en">Husbands and Wives</span>&#x201d; (<i lang="en">Cosmopolitan</i>, 1902), <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>is het eer de vrouw dan de man, die de meeste malen teleurgesteld is&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11760src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11784" href="#xd29e11784src">27</a></span> Het wordt echter door erotische schrijvers wel erkend, dat vrouwen soms een tamelijk
-actieve rol spelen. Zoo zegt Vatsyayana, dat de vrouw soms de positie van den man
-inneemt, en met bloemen in heur haar en met glimlachen en zuchten en met gebogen hoofd,
-hem liefkoozend en haar borsten tegen hem aandrukkende, zegt: &#x201c;Je bent mijn veroveraar
-geweest; het is nu mijn beurt je om genade te doen smeeken&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11784src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11948" href="#xd29e11948src">28</a></span> Zoo wordt, volgens Zache, onder de Swahili op den derden dag na het huwelijk den bruidegom
-door de zede toegestaan om de defloratie te voltooien, <i lang="de">Zeitschrift für Ethnologie</i>, 1899, II&#x2013;III, p. 84.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11948src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11956" href="#xd29e11956src">29</a></span> <i lang="fr">De l&#x2019;Amour</i>, deel II, blz. 57.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11956src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e11961" href="#xd29e11961src">30</a></span> Robert Michels, &#x201c;<span lang="de">Brautstandsmoral</span>&#x201d;, <i lang="de">Geschlecht und Gesellschaft</i>, Jahrgang I, Heft 12.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e11961src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e12477" href="#xd29e12477src">31</a></span> Hier is b.v. op gewezen door Rutgers, &#x201c;<span lang="de">Sexuelle Differenzierung</span>&#x201d;, <i lang="de">Die Neue Generation</i>, Dec., 1908.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e12477src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e12496" href="#xd29e12496src">32</a></span> Zoo zegt Rasmussen, dat onder de Eskimo&#x2019;s, die nu en dan van vrouwen verwisselen,
-&#x201c;een man gewoonlijk ontdekt dat zijn eigen vrouw, ondanks alles, de beste is&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e12496src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e12504" href="#xd29e12504src">33</a></span> <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>Ik heb altijd gemeend met den nu overleden Professor Laycock&#x201d;, merkt Clouston, (<i lang="en">Hygiene of Mind</i>, p. 214) &#x201c;die een zeer fijn opmerker van de menschelijke natuur was, dat een getrouwd
-paar niet altijd samen behoeft te zijn om gelukkig te zijn, en dat in werkelijkheid
-tamelijk lange tijden van afwezigheid en scheidingen leiden kunnen tot een eindelijke
-en nauwere vereeniging&#x201d;. Dat het lang stand houden van den hartstocht alleen bestaanbaar
-is met afwezigheid behoeft wel nauwelijks gezegd te worden; zooals Mary Wollstonecraft
-lang geleden gezegd heeft (<i lang="en">Rights of Woman</i>, original ed., p. 61), alleen bij afwezigheid of in het ongeluk is de hartstocht
-duurzaam. We kunnen er echter bij voegen, dat zij in haar liefdesbrieven aan Imlay
-schreef: &#x201c;Ik heb altijd gezegd, dat twee menschen, die te zamen willen leven, niet
-lang gescheiden moeten wezen&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e12504src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e12520" href="#xd29e12520src">34</a></span> &#x201c;Uit een ruim gezichtspunt beschouwd&#x201d;, zeide Arnold L. Gesell, in zijn belangwekkende
-studie over &#x201c;<span lang="en">Jealousy</span>&#x201d; (<i lang="en">American Journal of Psychology</i>, Oct. 1906), schijnt jaloezie een zoo noodzakelijk begeleidingsverschijnsel van het
-biologisch gedrag, midden in den concurrentiestrijd, dat men geneigd is ze genetisch
-als een van de oudste gemoedsbewegingen te beschouwen, die bijna synoniem is met den
-wensch om te leven, en ze bijna niet minder fundamenteel te maken dan vrees of toorn.
-Waarlijk, jaloezie gaat gemakkelijk over in toorn, en ze is zelf een soort van vrees.&#x2026;
-In maatschappelijkheid en wederzijdsche hulp zien we de keerzijde van de medaille;
-maar de jaloezie, hoe <span class="pagenum">[<a id="pb511n" href="#pb511n">511</a>]</span>tegenmaatschappelijk ze ook mag zijn, behoudt een functie in de zoölogische anatomie:
-b.v. om het individu in bescherming te nemen tegen de groep. Het is het groote verbeteringsmiddel
-van de natuur tegenover de zuiver maatschappelijke gevoelens.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e12520src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e12534" href="#xd29e12534src">35</a></span> Vele voorbeelden hiervan vindt men bij Gesell in zijn studie over &#x201c;<span lang="en"><span class="corr" id="xd29e12537" title="Bron: Jalousy">Jealousy</span></span>&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e12534src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e12543" href="#xd29e12543src">36</a></span> Jaloezie is soms bij lagere rassen vermomd of gewijzigd door gewoonten van den stam.
-Zoo zegt Rasmussen (<i lang="en">People of the Polar North</i>, blz. 65), als hij verwijst naar het verwisselen door de Eskimo&#x2019;s van hun vrouwen:
-&#x201c;Een man heeft me eens verteld, dat hij zijn vrouw alleen sloeg, als ze geen andere
-mannen wilde ontvangen. Zij wilde met niemand iets te doen hebben dan met hem&#x2014;en dat
-was haar eenige gebrek!&#x201d; Rasmussen toont ergens anders aan, dat de Eskimo&#x2019;s in staat
-zijn tot groote jaloezie.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e12543src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e12549" href="#xd29e12549src">37</a></span> Zie b.v. Moll, <i lang="de">Sexualleben des Kindes</i>, blz. 158; vergelijk van Gesell &#x201c;<span lang="en">Study of <span class="corr" id="xd29e12556" title="Bron: Jalousy">Jealousy</span></span>&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e12549src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e12560" href="#xd29e12560src">38</a></span> Jaloezie is bij dronkaards een algemeen bekend verschijnsel. Naar K. Birnbaum aantoont
-(&#x201c;<span lang="de">Das Sexualleben der Alkoholisten</span>&#x201d;, <i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Jan<span class="corr" title="Niet in bron">.</span> 1909), is deze jaloezie in de meeste gevallen min of meer gegrond, want de vrouw,
-die genoeg heeft van haar man, zoekt natuurlijk elders sympathie en gezelschap. Toch
-gaat de jaloezie der drankzuchtigen veel verder dan haar basis, de feitelijke aanleiding
-er toe, en hangt samen met waandenkbeelden en hallucinaties. (Zie b.v. G. Dumas, &#x201c;<span lang="fr">La Logique d&#x2019;un Dément</span>&#x201d;, <i lang="fr">Revue Philosophique</i>, Febr. 1908; ook Stefanowski, &#x201c;<span lang="en">Morbid Jealousy</span>&#x201d;, <i lang="en">Alienist and Neurologist</i>, Juli 1893).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e12560src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e12590" href="#xd29e12590src">39</a></span> Ellen Key, <i>Over liefde en huwelijk</i>, blz. 335.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e12590src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e12669" href="#xd29e12669src">40</a></span> Schrempf wijst er op (&#x201c;<span lang="de">Von Stella zu Klärchen</span>&#x201d;, <i lang="de">Mutterschutz</i>, 1906, afl. 7, p. 264), dat Goethe in <i>Egmont</i> getracht heeft aan te toonen, dat een vrouw teruggestooten wordt door de liefde van
-een man, die niets anders kent dan zijn liefde voor haar, en dat het voor haar gemakkelijk
-is zich te wijden aan den man, wiens plannen liggen in de grootere wereld buiten haar.
-Er is een diepe waarheid in deze wijze van zien.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e12669src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e12684" href="#xd29e12684src">41</a></span> Eene bespreking over &#x201c;Platonische vriendschap&#x201d; van deze soort door verschillende auteurs,
-meest vrouwen, wier opinies bijna gelijkelijk verdeeld waren, kan men, bij voorbeeld,
-vinden in de <i lang="en">Lady&#x2019;s Realm</i>, Maart, 1900.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e12684src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e12704" href="#xd29e12704src">42</a></span> Er zijn ongetwijfeld belangrijke uitzonderingen. Zoo was de beroemde vriendschap van
-Mérimée met Mlle. Jenny Dacquin, die vervat is in de <i lang="fr">Lettres à une Inconnue</i> misschien volkomen Platonisch aan den kant van Mérimée, terwijl Mlle. Dacquin zich
-aan die houding aanpaste. Vergelijk A. Lefebvre, <i lang="fr">La Célèbre Inconnue de Mérimée</i>, 1908.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e12704src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e12743" href="#xd29e12743src">43</a></span> De minnebrieven van al deze beroemde personen zijn uitgegeven. Rosa Mayreder (<i lang="de">Zur Kritik der Weiblichkeit</i>, blz. 229 <i>et seq.</i>) bespreekt de nederige en absolute wijze, waarop zelfs mannen van het meest mannelijke
-en heerschzuchtige genie zich overgeven aan de inspiratie van de geliefde vrouw. Het
-geval van de Brownings, die genoemd zijn <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>de held en de heldin van de mooiste liefdesgeschiedenis, die de wereld kent&#x201d;, is vooral
-bekend; (Ellen Key heeft in <i>Menschen</i> over de Brownings geschreven uit dit gezichtspunt, en we kunnen verwijzen naar een
-artikel over de minnebrieven van de Brownings in de <i lang="en">Edinburgh Review</i>, April, 1899). Het is nauwelijks noodig te zeggen, dat een erotische verhouding van
-veel belang kan zijn voor personen van groote intellectueele bekwaamheid, zelfs als
-de uitslag niet gelukkig is; van Mary Wollstonecraft, een van de op intellectueel
-gebied meest beroemde vrouwen kan gezegd worden, dat de brieven, die haar liefde bevatten
-voor den onwaardigen Imlay, tot de meest hartstochtelijke en pathetische minnebrieven
-behooren, die er in het Engelsch bestaan.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e12743src">&#x2191;</a></p>
-</div>
-</div>
-</div>
-<div id="ch12" class="div1 chapter"><span class="pagenum">[<a href="#xd29e518">Inhoud</a>]</span><div class="divHead">
-<h2 class="main">DE WETENSCHAP DER VOORTPLANTING</h2>
-<p><span class="pagenum">[<a id="pb523" href="#pb523">523</a>]</span></p>
-<div class="argument">
-<p class="first">De betrekking tusschen de wetenschap der voortplanting en de kunst van liefhebben.&#x2014;Sexueele
-begeerte en sexueel genot als de voorwaarden der conceptie.&#x2014;De voortplanting was vroeger
-overgelaten aan luim en begeerte.&#x2014;Het vraagstuk der voortplanting als een godsdienstkwestie.&#x2014;Het
-geloof in eugeniek.&#x2014;Ellen Key en Francis Galton.&#x2014;Onze schuld tegenover de nakomelingschap.&#x2014;Het
-vraagstuk natuurlijke keuze te vervangen.&#x2014;De oorsprong en de ontwikkeling der eugeniek.&#x2014;Het
-algemeen aannemen van de principes der eugeniek tegenwoordig.&#x2014;De twee wegen, waarop
-de principes der eugeniek in praktijk worden gebracht.&#x2014;Het besef van sexueele verantwoordelijkheid
-bij de vrouwen.&#x2014;Verwerping van het opgedrongen moederschap.&#x2014;Het privilege van het
-vrijwillige moederschap.&#x2014;Oorzaken van het in minachting brengen van het moederschap.&#x2014;De
-beperking der conceptie.&#x2014;Zij wordt tegenwoordig door de meerderheid der bevolking
-in beschaafde landen in praktijk gebracht.&#x2014;De drogrede &#x201c;zelfmoord van het ras&#x201d;.&#x2014;Zijn
-groote families een merkteeken van degeneratie?&#x2014;Het beperken van de voortplanting
-is het gevolg van natuurlijken en beschaafden vooruitgang.&#x2014;Het toenemen der Nieuw-Malthusianistische
-ideeën en gebruiken.&#x2014;Facultatieve steriliteit onderscheiden van Nieuw-Malthusianisme.&#x2014;De
-medische en hygiënische noodzakelijkheid van de beperking der conceptie.&#x2014;Voorbehoedmiddelen.&#x2014;Miskraam.&#x2014;De
-nieuwe leer van den plicht miskraam op te wekken.&#x2014;In hoeverre is dit te rechtvaardigen?&#x2014;Castratie
-als methode om de voortplanting te beperken.&#x2014;Negatieve eugeniek en positieve eugeniek.&#x2014;De
-kwestie van getuigschriften voor het huwelijk.&#x2014;De ontoereikendheid van het vaststellen
-der eugeniek door de wetgeving.&#x2014;Het scherpen van het maatschappelijk geweten met betrekking
-tot de erfelijkheid.&#x2014;Beperking van de geschiktheid voor het moederschap.&#x2014;De voor de
-verwekking gunstige voorwaarden.&#x2014;Steriliteit.&#x2014;De kwestie van kunstmatige bevruchting.&#x2014;De
-voor de voortplanting meest gunstige leeftijd.&#x2014;De kwestie van het vroege moederschap.&#x2014;De
-beste tijd voor de voortplanting.&#x2014;De voleindiging van den goddelijken levenskring.</p>
-</div>
-</div>
-<div class="divBody">
-<p class="first">Wij hebben gezien, dat de kunst van liefhebben een zelfstandig en wettig recht heeft,
-geheel afgescheiden van de voortplanting. Zelfs als we nog meenden&#x2014;zooals alle menschen
-moeten geloofd hebben en sommige stammen van Midden-Australië nog gelooven<a class="noteref" id="xd29e12780src" href="#xd29e12780">1</a>&#x2014;<span class="pagenum">[<a id="pb524" href="#pb524">524</a>]</span>dat sexueel verkeer geen essentieel verband houdt met de voortplanting, dan zou dit
-verkeer toch nog zijn rechtvaardiging hebben. In zijn fijnere uitingen als kunst wordt
-ze in de beschaafde wereld vereischt voor de volle ontwikkeling van het individu,
-en ze is even noodzakelijk voor de duurzaamheid van de betrekkingen tusschen man en
-vrouw, die wel overal als een eisch der maatschappelijke moraal beschouwd wordt.
-</p>
-<p>Als wij ons nu wenden naar den tweeden grondfactor van het huwelijk, de voortplanting,
-dan is het eerste punt, dat we ontmoeten, dat de kunst van liefhebben ook hier haar
-plaats heeft. Vroeger hield men de sexueele overeenstemming van iederen man met iedere
-vrouw voor iets, dat zóo van zelf sprak, dat alle vragen van liefde en van de kunst
-van liefhebben buiten beschouwing konden blijven. Men meende, dat de daad der voortplanting
-zóo onpersoonlijk, zoo zonder belangstelling kon gedaan worden als ze volgens de beschouwing
-der kerkvaders in het paradijs gedaan is. Deze opvatting is niet langer aannemelijk.
-Ze trekt de mannen niet aan en stoot de vrouwen af. Wij weten, dat in de beschaafde
-wereld, ten minste bij beschaafde menschen&#x2014;en het is dikwijls ook zoo bij natuurvolken&#x2014;erethisme
-niet licht tot stand komt tusschen twee op goed geluk te zamen gebrachte personen,
-zelfs niet als zij meer speciaal uitgekozen zijn. En wij weten ook uit de ervaring
-van bekende gynæcologen, dat het in vele gevallen voor de conceptie niet genoeg is,
-dat de cohabitatie plaats vindt, maar dat daarvoor een voorafgaand orgasme noodig
-is.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Vele natuurvolken en ook de theologen van de Middeleeuwen hebben gemeend, dat sexueele
-opwinding van de vrouw voor de conceptie noodig is, al was dit inzicht ook niet vrij
-van dwalingen en bijgeloof. Eenige van de voorzichtigste en meest ervaren moderne
-gynaecologen zijn van dezelfde meening. Zoo betoogde Matthews Duncan (in zijn verhandeling
-over <i lang="en">Sterility in Women</i>), dat de afwezigheid van sexueele begeerte bij vrouwen, en de afwezigheid van genot
-bij de sexueele daad beschouwd kunnen worden als machtige invloeden ter bevordering
-van de steriliteit. Hij geeft een statistiek naar aanleiding van zijn ziektegeschiedenissen,
-waaruit blijkt, dat van bijna vierhonderd steriele vrouwen slechts ongeveer een vierde
-sexueel verlangen ondervonden, terwijl minder dan de helft genot ondervond bij de
-sexueele daad. Daar er echter geen correspondeerende statistiek is over vruchtbare
-vrouwen, is hiermee niets absoluut bewezen en op zijn hoogst is er een waarschijnlijkheid
-vastgesteld.
-</p>
-<p>Kisch heeft de kwestie onlangs (<i lang="de">Sexualleben der Frauen</i><span class="corr" id="xd29e12800" title="Bron: (">, </span><i lang="en">Sexual Life of Women</i>) grondig behandeld en komt tot de conclusie, dat het &#x201c;hoogst waarschijnlijk&#x201d; is,
-dat de werkdadige erotische deelname van de vrouw aan den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> een belangrijke schakel is in den keten van voorwaarden, die aanleiding geven tot
-de conceptie. Ze werkt, naar hij opmerkt, op een van twee wijzen of op beide wijzen,
-doordat ze reflexveranderingen teweeg brengt in de afscheidingen der cervix, en zoo
-den doorgang voor de Spermatozoën vergemakkelijkt en doordat ze reflexveranderingen
-in de oprichting der cervix veroorzaakt, met een gering zakken van den uterus, waardoor
-het binnendringen van het zaad gemakkelijker gemaakt wordt. Kisch verwijst naar het
-analoge feit, dat het eerste optreden van de menstruatie begunstigd wordt door sexueele
-opwinding.
-</p>
-<p>Sommige autoriteiten beweren zelfs, dat geen bevruchting mogelijk is, voordat <span class="pagenum">[<a id="pb525" href="#pb525">525</a>]</span>sexueele opwinding bij vrouwen voorkomt. Deze bewering schijnt wel te boud. Het is
-waar, dat het voorkomen van bevruchting in den slaap, of bij anæsthesie, er niet tegenover
-gesteld kan worden, want wij weten, dat de onbewustheid van deze toestanden in het
-geheel niet belet, dat er volkomen sexueele opwinding plaats vindt. We moeten echter
-het feit, dat bevruchting dikwijls niet voorkomt maanden en zelfs jaren na het huwelijk,
-hiermee in verband brengen, dat sexueel genot bij <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> aan den kant van de vrouw dikwijls ook niet voorkomt in een zelfde tijdsverloop.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>&#x201c;Van alle menschelijke instincten&#x201d;, heeft Pinard gezegd<a class="noteref" id="xd29e12818src" href="#xd29e12818">2</a>, &#x201c;is dat van de voortplanting het eenige, dat in den primitieven toestand blijft
-en niet vervormd en veranderd is. Wij brengen tegenwoordig nog kinderen voort, zooals
-men in het steenen tijdperk kinderen voortbracht. De belangrijkste daad in het leven
-van den mensch, de verhevenste van alle daden, omdat het de daad is van de voortplanting,
-volbrengt de mensch tegenwoordig met even groote zorgeloosheid als in den tijd van
-den holbewoner&#x201d;. En hoewel Pinard zelf, als de stichter van de puericultuur, er in
-hooge mate toe heeft bijgedragen om de aandacht te vestigen op het groote belang van
-de daad der voortplanting, blijft er toch nog een bedroevende mate van waarheid in
-deze bewering. &#x201c;Volgende geslachten&#x201d;, schrijft Westermarck in zijn groote geschiedenis
-van de moreele denkbeelden<a class="noteref" id="xd29e12823src" href="#xd29e12823">3</a>, <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>zullen waarschijnlijk met een soort van afgrijzen terugzien op deze periode, toen
-de meest belangrijke en in zijn gevolgen verst strekkende functie, die den mensch
-is ten deel gevallen, geheel was overgelaten aan de willekeur en den lust van het
-individu&#x201d;.
-</p>
-<p>Men zegt ons, dat de groote Luther in zijn <span class="corr" id="xd29e12832" title="Bron: tafelredenen">tafelreden</span> gewoon was te zeggen, dat de wijze van God om den mensch te maken zeer dwaas was
-(&#x201c;<span lang="de">sehr närrisch</span>&#x201d;), en dat, als God zich verwaardigd had hem om raad te vragen, hij Hem ten sterkste
-zou hebben aangeraden om het geheele menschelijke ras te maken, zooals Hij Adam maakte,
-&#x201c;uit klei&#x201d;. En zeker was er, als ze wordt toegepast op de zorgelooze en roekelooze
-wijze, waarop ten tijde van Luther, evenals nu nog voor het grootste gedeelte in onzen
-eigen tijd gewoonlijk bij de verwekking wordt gehandeld, veel waarheid in de opmerking
-van den Hervormer. Als dat de wijze is, waarop de voortplanting moet volbracht worden,
-zou het beter zijn ieder nieuw menschelijk wezen opnieuw uit klei te vormen; op die
-wijze zouden we ten minste slechte erfelijkheid kunnen vermijden. Het was echter onrechtvaardig
-de verantwoording op God te werpen. Het zijn de mannen en de vrouwen, die de menschen
-opvoeden, die de wereld goed of slecht maken. Zij trachten de verkeerdheden van de
-maatschappij te schuiven op iets buiten hen zelf. Zij zien hoe groot een aantal menschen
-ontaard <span class="pagenum">[<a id="pb526" href="#pb526">526</a>]</span>zijn, treurig aangelegd, anti-maatschappelijk, niet in staat een gezond en mooi menschelijk
-leven te leiden. In oude theologische taal werd dikwijls gezegd, dat dezulken kinderen
-van den duivel waren, en Luther zelf was dikwijls bereid genoeg om het kwaad van de
-wereld toe te schrijven aan de directe inmenging van den duivel. Toch zijn deze treurig
-aangelegde menschen, die achter den maatschappelijken wagen aanhinken ten slotte in
-werkelijkheid menschenkinderen. De eenige duivel, die we met recht in deze zaak kunnen
-erkennen, is de mensch zelf.
-</p>
-<p>Het gebod &#x201c;Wees vruchtbaar en vermenigvuldig u&#x201d;, dat de oude Hebreeërs in den mond
-legden van den God van hun stam, was, zooals Crackanthorpe zegt<a class="noteref" id="xd29e12842src" href="#xd29e12842">4</a> een gebod, dat waarschijnlijk uitgevaardigd werd toen er maar acht menschen op de
-wereld waren. Als de tijd ooit weer zou komen, waarop de inwoners van de wereld op
-iemands vingers konden geteld worden, zou zulk een aanmaning weer op haar plaats zijn.
-Maar we moeten in herinnering houden, dat tegenwoordig het menschengeslacht de aarde
-bedekt bij honderde en honderde en zelfs duizende millioenen van schepselen, waarvan
-een groot aantal, zooals maar al te duidelijk is, nooit had moeten geboren worden,
-en de stem van Jehova doet zich nu in zeer verschillenden zin hooren door de leiders
-van het menschengeslacht.
-</p>
-<p>Het is niet te verwonderen dat, daar dit feit algemeen erkend begint te worden, de
-kwestie van de voortplanting van het ras een nieuwe beteekenis moet verkrijgen, en
-zelfs het karakter moet aannemen van een nieuwe godsdienstige beweging. Moraliteit
-alleen kan er ons nooit toe brengen ons te bekommeren om de toekomst van het ras en
-in vroeger dagen plachten de menschen te protesteeren tegen de neiging de belangen
-van den godsdienst ondergeschikt te maken aan die van &#x201c;zuivere moraliteit&#x201d;. Er lag
-een gezond natuurlijk instinct ten grondslag aan dat protest, dat zoo dikwijls en
-met zooveel kracht door het Christendom is gedaan en dat nu weer in een meer intelligenten
-vorm herleefd is. De eisch van het ras is de eisch van den godsdienst. Wij moeten
-oppassen, dat we dien eisch niet ondergeschikt maken aan onze moraal. Moraal is werkelijk
-een onvermijdelijk deel van onze maatschappelijke orde, waaraan we niet kunnen ontsnappen;
-iedere gemeenschap moet haar <i lang="la">mores</i> hebben. Maar wij hebben geen recht een fetish te maken van onze moraal, waaraan wij
-de hoogste belangen opofferen, die ons zijn toevertrouwd. De naties, die dat gedaan
-hebben, hebben hun eigen doodvonnis geteekend<a class="noteref" id="xd29e12852src" href="#xd29e12852">5</a>. Uit dit oogpunt is het geheele Christendom, goed beschouwd, met zijn <span class="pagenum">[<a id="pb527" href="#pb527">527</a>]</span>diepe overtuiging van de noodzakelijkheid van voorzorg en voorbereiding tot het leven
-hiernamaals, een voorbereiding geweest voor de eugeniek, een leerschool voor het kweeken
-van een hooger ideaal in ons dan het zelf leerde, en we kunnen ons derhalve niet verwonderen
-over de stevigheid van de basis, waarop de eugenistische levensopvattingen zich ontwikkelen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">De meest bekende pioniers van de nieuwe beweging van toewijding aan de schepping van
-het ras schijnen onafhankelijk van elkaar den godsdienstigen aard ervan erkend te
-hebben. Deze houding is even duidelijk merkbaar bij Ellen Key als bij Francis Galton.
-In haar <i>Eeuw van het Kind</i> (in 1909 in het Engelsch vertaald), identificeert zij zich geheel met de beweging
-der eugeniek. &#x201c;Het is alleen maar een kwestie van tijd&#x201d;, schrijft zij ergens anders
-(<i>Over Liefde en Huwelijk</i>, p. 445), &#x201c;wanneer de houding van de maatschappij jegens een sexueele vereeniging
-niet zal afhangen van den vorm van die vereeniging, maar van de waarde van de kinderen,
-die er uit voortkomen. Mannen en vrouwen zullen dan denzelfden godsdienstigen ernst
-wijden aan het psychisch en physisch volmaken van deze sexueele taak, als de Christenen
-gewijd hebben aan de redding van hun ziel&#x201d;.
-</p>
-<p>Sir Francis Galton, die een paar jaar later, in 1905, over &#x201c;Beperkingen in het huwelijk&#x201d;
-schrijft, maar ongetwijfeld onafhankelijk van de anderen, en ook over &#x201c;Eugeniek als
-een factor in den godsdienst&#x201d; (<i lang="en">Sociological Papers van de Sociological Society</i>, deel II, blz. 13, 53), merkt op: &#x201c;Godsdienstige voorschriften, gegrond op de zedeleer
-en de gewoonte van vroeger dagen, hebben een nieuwen uitleg noodig om aan de behoeften
-van vooruitstrevende volken te voldoen. De onze zijn al zoo ver ten achter bij de
-moderne eischen, dat aanpassing aan het tegenwoordige zonder overdreven casuistiek
-niet mogelijk is. Het schijnt mij toe, dat er niet veel dingen zijn, die meer noodig
-zijn bij ons in Engeland, dan een herziening van onzen godsdienst, om hem in overeenstemming
-te brengen met het inzicht en de behoeften van dezen tegenwoordigen tijd&#x200a;&#x2026; Evolutie
-is een groot phantasmagoria, maar ze ziet er oneindig veel belangwekkender uit, als
-we weten, dat de door het verstand bepaalde werking van den wil in zekere mate in
-staat is den loop ervan te leiden. De mensch heeft de macht dit in ruime mate te doen,
-voor zoover de evolutie van de menschheid aangaat; hij heeft al zoo&#x2019;n grooten invloed
-uitgeoefend op de kwaliteit en de soortverdeeling van het organisch leven, dat de
-veranderingen in de oppervlakte van de aarde, alleen door zijn wegnemen van bosschen
-en zijn landbouw, te herkennen zouden zijn op een afstand zoo groot als die van de
-maan. De eugeniek is een mannelijk geloof, vol hoop, en dat zich richt tot de edelste
-gevoelens van onze natuur&#x201d;.
-</p>
-<p>Zooals het altijd bij iedere groote beweging gaat, hebben eenige fanatici het geloof
-in het hooge godsdienstige belang van de voortplanting tot in het belachelijke doorgevoerd.
-Liefde, afgezien van de voortplanting, schrijft een van deze fanatici, Vacher de Lapouge,
-in den geest van sommige van de eerste Christelijke kerkvaders (zie boven p. 465),
-is een afwijking, die te vergelijken is met sadisme en sodomie. De voortplanting is
-de eenige zaak, die er op aan komt, en ze moet worden &#x201c;een wettig voorgeschreven maatschappelijke
-plicht&#x201d;, die alleen kan uitgevoerd worden door zorgvuldig uitgekozen personen; ze
-moet aan anderen verboden worden, die noodzakelijkerwijze moeten worden beroofd van
-de macht tot voortplanting, terwijl miskraam en kindermoord onder sommige omstandigheden
-verplichtend moeten gesteld worden. Romantische liefde zal verdwijnen door een keuze-proces,
-en ook alle godsdienst behalve een nieuwe vorm van phallische eeredienst (G. Vacher
-de Lapouge, &#x201c;<span lang="de">Die Crisis der Sexuellen Moral</span>&#x201d;, <i lang="de">Politisch Antropologische Revue</i>, No. 8, 1908). Het is voldoende er op te wijzen, dat liefde altijd is en altijd wezen
-moet de deur tot de verwekking. Dergelijke uitersten van fanatisme ten <span class="pagenum">[<a id="pb528" href="#pb528">528</a>]</span>opzichte van de voortplanting konden niet uitblijven, en zij maken den nadruk waarmee
-hier de kunst van liefhebben besproken wordt, des te noodzakelijker.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>&#x201c;Wat heeft het nageslacht voor mij gedaan, dat ik iets voor het nageslacht zou doen?&#x201d;
-heeft een cynicus eens gevraagd. Het antwoord is zeer eenvoudig. Het menschelijk ras
-heeft alles voor hem gedaan. Alles, wat hij is en zijn kan, is er het werk van; alles,
-wat hij doen kan, is het resultaat van de met moeite opgezamelde tradities ervan.
-Alleen door te werken voor het scheppen van een nog beter nageslacht kan hij de goede
-gaven terug betalen, die het menschelijk ras hem gegeven heeft<a class="noteref" id="xd29e12885src" href="#xd29e12885">6</a>. Evenals binnen de grenzen van dit leven velen, die weldaden en vriendelijkheden
-hebben ontvangen, die ze nooit terug kunnen betalen aan de werkelijke gevers, er een
-genoegen in vinden ze in plaats daarvan door dergelijke gedragingen jegens anderen
-te vervangen, zoo kunnen we de van onze voorvaderen ontvangen erfenis nooit terug
-betalen, behalve door ze in een beteren vorm aan onze nakomelingen over te dragen.
-</p>
-<p>Het is ongetwijfeld waar, dat de ontwikkeling van de eugenische idealen voor het grootste
-gedeelte niet is terug te brengen tot godsdienstige gevoelens. Zij is voornamelijk
-het gevolg geweest van een zeer geleidelijke, maar een zeer veel omvattende beweging
-in de richting van maatschappelijke verbetering, die meer dan een eeuw aanhoudt, en
-die een verbetering in zich sluit van al de levensvoorwaarden. De idealen van deze
-beweging zijn in de achttiende eeuw verkondigd, we kunnen hun invloed bemerken in
-&#x2019;t begin van de negentiende eeuw, bij het invoeren van het moderne systeem van <span class="corr" title="Bron: hygiene">hygiëne</span>, in den groei van de wetgeving op de fabrieken, in al de bewegingen, die het socialisme
-hand in hand met het individualisme bevorderd heeft. Onvermijdelijk heeft zich de
-neiging vertoond tot den bodem der zaken door te dringen; men begon te zien, dat betrekkelijk
-weinig kan bereikt worden door het verbeteren van de levensomstandigheden van jongelingen;
-de aandacht begon zich te concentreeren op het kind, op de embryo in den schoot van
-zijn moeder, en dit liep uit op de door Pinard geïnspireerde vruchtbare beweging der
-puericultuur, en eindelijk is het probleem teruggebracht tot zijn bron, tot de verwekking,
-en de regeling van de sexueele keuze tusschen families en individuen als de eerste
-levensvoorwaarde. Hier hebben wij de studie van de eugeniek, waarvoor Galton zooveel
-gedaan heeft om ze te maken tot een bepaalde, levensvatbare en praktische studie,
-en die hij in haar ruimere uitgebreidheid definieert als &#x201c;de studie, die handelt over
-die maatschappelijke eugeniek, die geestelijk of physiek invloed uitoefent op de kwaliteiten
-van het ras van toekomstige geslachten&#x201d;. <span class="pagenum">[<a id="pb529" href="#pb529">529</a>]</span>In haar ruimste beteekenis is de eugeniek, zooals Galton ergens anders zegt, de poging
-van den mensch &#x201c;de natuurlijke keuze te vervangen door andere processen, die meer
-zachtzinnig zijn en niet minder uitwerking hebben&#x201d;.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">In het laatste hoofdstuk van zijn <i lang="en">Memories of My Life</i> (1908), over &#x201c;Verbeteringen van het ras&#x201d;, zet Sir Francis Galton den oorsprong en
-de ontwikkeling uiteen van zijn opvatting van de wetenschap der eugeniek. Het woord
-&#x201c;eugeniek&#x201d; gebruikte hij het eerst in 1884, in zijn <i lang="en">Human Faculty</i>, maar het begrip dateert van 1865, en zelfs van nog vroeger. Galton heeft niet lang
-geleden de problemen der eugeniek behandeld in verhandelingen, voorgedragen in de
-Sociological Society (<i lang="en">Sociological Papers</i>, deel I en II, 1905), in de lezing over Herbert Spencer over &#x201c;Waarschijnlijkheid
-de grondslag der eugeniek&#x201d; (1907) en elders. Galton&#x2019;s talrijke gegevens over dit onderwerp
-zijn nu uitgekomen in een verzameling door de <span lang="en">Eugenics Education Society</span>, die in 1907 opgericht werd, om de houding der eugeniek jegens maatschappelijke kwesties
-te bevorderen en populair te maken; door deze maatschappij wordt gepubliceerd <i lang="en">The Eugenics Review</i>. Aan den meer zuiver wetenschappelijken kant wordt de eugeniek bestudeerd aan het
-laboratorium voor eugeniek aan de universiteit te Londen, dat opgericht is door Sir
-Francis Galton, en nu samenwerkt met Professor Karl Pearson&#x2019;s biometrisch laboratorium,
-in University College. Veel van het statistieke werk van Professor Karl Pearson in
-deze en hiermee verwante richtingen, is de uitwerking van ideeën en wenken, aangegeven
-door Galton. Zie bv. de lezing van Karl Pearson over Robert Boyle, &#x201c;Het doel en het
-belang voor den staat van de wetenschap der nationale eugeniek&#x201d; (1907). <i lang="en">Biometrica</i>, door Karl Pearson uitgegeven te zamen met andere werkers, bevat talrijke statistische
-gegevens over de eugeniek. In <span class="corr" id="xd29e12920" title="Bron: Amerika">Duitschland</span> is het <i lang="de">Archiv für Rassen und Gesellschafts-biologie</i> en de <i lang="de">Politisch-Anthropologische Revue</i> in ruime mate bezig met verschillende van zulke onderwerpen, en ook in Amerika publiceert
-<i lang="en">The Popular Science Monthly</i> van tijd tot tijd artikelen, die betrekking hebben op de eugeniek.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Er is een tijd geweest, dat men geneigd was over de beweging der eugeniek te spotten
-of ze belachelijk te maken. Ze werd beschouwd als een poging van de menschen om menschen
-te fokken, zooals de boeren vee fokken, en men hield het voor gemakkelijk genoeg om
-deze nieuwe beweging uit den weg te ruimen met de opmerking, dat de liefde spot met
-deuren en grendels. Nu begint ze beter begrepen te worden. Alleen fanatici droomen
-ervan de liefde af te schaffen, om het paren volgens vaste regels te verkrijgen. Het
-is alleen maar de kwestie het mogelijk aantal deelgenooten te beperken, waaruit ieder
-een deelgenoot zou kunnen kiezen, en dat, moeten we in herinnering houden, is altijd
-gedaan, zelfs door natuurvolken, want, zooals wel eens gezegd is, &#x201c;de eugeniek is
-de oudste van de wetenschappen&#x201d;. De kwestie heeft alleen een anderen vorm gekregen.
-In plaats van mechanisch beperkt te zijn door stand, beginnen we te zien, dat de keuze
-van sexueele deelgenooten met verstand beperkt moet worden door werkelijke geschiktheid.
-Geheel gemengde huwelijken zijn nooit regel geweest; de mogelijkheid der keuze is
-altijd beperkt geweest, en de meest primitieve volken hebben de duidelijkste zelfbeheersching
-vertoond. Dit is niet alleen het geval onder <span class="pagenum">[<a id="pb530" href="#pb530">530</a>]</span>oudere rassen, maar onder onze eigen Europeesche voorvaders. Gedurende de geheele
-periode van de overheersching van de Katholieken heeft de kanonieke wet de bezwaren
-tegen het huwelijk vermeerderd, bv. door voor te schrijven, dat bloedverwantschap
-tot in den vierden graad, zoowel als geestelijke betrekking, een bezwaar is; door
-zulke willekeurige beletsels beperkte ze den kring van mogelijke deelgenooten ten
-minste evenzeer, als ze beperkt zou geworden zijn door de meer redelijke voorschriften
-van eugenistische overwegingen.
-</p>
-<p>Tegenwoordig kunnen we wel zeggen, dat het principe van het vrijwillig beheerschen
-van de verwekking niet voor de zelfzuchtige doeleinden van het individu, maar om ziekte
-te doen verdwijnen, om de menschelijke ellende te doen verminderen, en om het algemeene
-niveau te verheffen van de menschheid door het ideaal van de kwaliteit in de plaats
-te stellen van het vulgaire denkbeeld der enkele kwantiteit, nu algemeen aangenomen
-is, evenzeer door medische pathologen, embryologen en neurologen, als door sociologen
-en moralisten.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het zou gemakkelijk zijn over deze kwestie vele aanhalingen te geven van beroemde
-autoriteiten. Zoo wijst Metchnikoff er op (<i lang="fr">Essais Optimistes</i>, p. 419), dat orthobiosis de beperking van het nageslacht in zich schijnt te sluiten
-in den strijd tegen de ziekte. Ballantyne besluit zijn groote verhandeling over <i lang="en">Antenatal Pathology</i> met de bewering, dat &#x201c;Eugeniek&#x201d; of het verkrijgen van gezonde kinderen een van de
-meest dringende problemen ter wereld is. Dr. Louise Robinovitch, de uitgeefster van
-de <i lang="en">Journal of Mental Pathology</i> heeft in een schitterende en diepzinnige verhandeling, die zij voorgedragen heeft
-op het Congres voor Psychologie in 1905, zeer juist in denzelfden geest gesproken:
-&#x201c;De volken hebben nog niet de kracht van de voortteling verheven tot de waardigheid
-van een kracht. Andere krachten, die ons bekend zijn, zelfs van den laagsten graad,
-zijn reeds lang met wijsheid tot nuttigheid gebracht, en hun werkzaamheden gebaseerd
-op het principe van de striktst mogelijke economie. Deze economische utilisatie is
-niet teweeg gebracht door het opdringen van wettelijke beperkingen, maar door het
-gestadig voortschrijdend menschelijk verstand. Het economisch behandelen van de kwestie
-der verwekking zal, evenals de economische functie van andere krachten, teweeg gebracht
-worden door een gestadige en voortschrijdende verstandelijke ontwikkeling van de volken&#x201d;.
-&#x201c;Er zijn omstandigheden&#x201d;, zegt C.&nbsp;H. Hughes (&#x201c;<span lang="en">Restricted Procreation</span>&#x201d;, <i lang="en">Alienist and Neurologist</i>, Mei 1908), &#x201c;waaronder het verwekken van een menschelijk leven even ernstig misdadig
-kan zijn als het nemen van een leven, dat reeds is begonnen&#x201d;.
-</p>
-<p>Van algemeen biologische, evenals van sociologische zijde, wordt hetzelfde standpunt
-steeds meer algemeen ingenomen, want het wordt erkend als het onvermijdelijk gevolg
-van bewegingen, die reeds lang aan den gang zijn.
-</p>
-<p>Haycraft, verwijzende naar de wet op het verhinderen van wreedheid voor kinderen (<i lang="en">Darwinism and Race Progress</i>, p. 160), schreef: &#x201c;Reeds heeft de publieke opinie zich uitgesproken in den algemeenen
-regel, dat een man en een vrouw, als ze een kind krijgen, de verplichting op zich
-moeten nemen er voor te zorgen, dat dat kind niet aan wreedheid en ontbering onderworpen
-zal worden. Het is maar een stap meer, te zeggen dat een man en een vrouw verplicht
-moeten zijn geen kinderen voort te brengen als het zeker is, dat ze zullen hebben
-te lijden door een gebrekkig physiek, en dat ze een ongelijken strijd zullen hebben
-te strijden met hun medemenschen&#x201d;. Professor J. Arthur Thomson <span class="pagenum">[<a id="pb531" href="#pb531">531</a>]</span>pleit in zijn boek over <i lang="en">Heredity</i> (1908) met kracht en toch gematigd voor verstandige methoden der eugeniek, zooals
-ze speciaal geëischt wordt in een tijd als de onze, waarin aan de ongeschikten een
-betere kans wordt gegeven zich te vermenigvuldigen dan zij ooit gehad hebben. En Bateson,
-die verwijst naar de aangroeiende kennis over de erfelijkheid (<i lang="en">Mendel&#x2019;s Principles of Heredity</i>, 1909, p. 305) merkt op: <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>Genetische kennis moet zeker leiden tot nieuwe opvattingen over rechtvaardigheid,
-en het is in het geheel niet onmogelijk, dat, in het licht van zulke kennis, de publieke
-opinie met genoegen maatregelen zal begroeten, die waarschijnlijk meer zullen doen
-voor het doen verdwijnen van den misdadiger en den gedegenereerde, dan door eeuwen
-van strafverordeningen bereikt is&#x201d;. Aankomende jongelingen en meisjes moeten leeren,
-zegt Anton von Menger, in zijn laatste boek, de overtuigende <i lang="de">Neue Sittenlehre</i> (1905), dat het voortbrengen van kinderen onder bepaalde omstandigheden een misdaad
-is; zij moeten ook leeren zich vrijwillig van conceptie te onthouden, ook al zijn
-zij gezond; zulk onderwijs, voegde Menger er terecht aan toe, is een noodzakelijke
-voorbereiding voor iedere wetgeving in deze richting.
-</p>
-<p>In de laatste jaren zijn vele boeken en artikelen gewijd aan de beschrijving van eugenistische
-methoden. Wij mogen bij voorbeeld vermelden <i lang="en">Population and Progress</i> (1907), door Montague Crackanthorpe, President van de <span lang="en">Eugenics Education Society</span>. Zie ook Havelock Ellis, &#x201c;<span lang="en">Eugenics and St. Valentine</span>&#x201d;, <i lang="en">Nineteenth Century and After</i>, May, 1906. Het verdient vermelding, dat bijna veertig jaar geleden Miss J.&nbsp;H. Clapperton,
-in haar <i lang="en">Scientific Meliorism</i> (1885, hoofdst. XVII) er op gewezen heeft, dat de vrijwillige beperking van de verwekking
-door Nieuw-Malthusianistische methoden, afgezien van zuivere voorzichtigheidsmotieven,
-die daar duidelijk erkend worden, &#x201c;een nieuwe sleutel is tot de sociale positie&#x201d;,
-en een noodzakelijke voorwaarde voor &#x201c;nationale hervorming&#x201d;. Het <i lang="en">Groundwork of Eugenics</i> (1909), van Professor Karl Pearson is misschien de beste introductie tot het onderwerp.
-We kunnen ook vermelden <i lang="en">Parenthood and Race Culture</i> (1909), dat op populaire en enthoesiaste wijze geschreven is.
-</p>
-<p>In hoe ruimen kring de algemeene principes van de eugeniek zijn aangenomen als de
-gezonde methode om het niveau van het menschelijk ras te verheffen, bleek duidelijk
-op een bijeenkomst van de Sociological Society, in 1905, toen, nadat Sir Francis stukken
-over de kwestie had voorgelezen, de vergadering de meening hoorde van talrijke sociologen,
-economen, biologen en bekende denkers in verschillende landen, die tegenwoordig waren,
-of die bericht gestuurd hadden. Ongeveer een en twintig drukten min of meer onvermengden
-bijval uit, en maar drie of vier hadden bezwaren in te brengen, meest over bijzaken
-(<i lang="en">Sociological Papers</i>, gepubliceerd door de Sociological Society, dl. II, 1905).</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Als we vragen langs welke kanalen deze impuls tot het controleeren van de verwekking
-voor de verheffing van het ras uitdrukking vindt in het praktische leven, dan zullen
-we zeker vinden, dat er minstens twee zulke kanalen zijn: 1) de aangroeiende zin voor
-sexueele verantwoordelijkheid bij mannen zoowel als bij vrouwen, en 2) het succes
-van het controleeren van de verwekking, dat in de laatste jaren bereikt is, door het
-algemeen aannemen van methoden voor het voorkomen van de conceptie.
-</p>
-<p>Het is reeds noodig geweest in een vorig hoofdstuk de vèrstrekkende beteekenis te
-bespreken van de persoonlijke verantwoordelijkheid van de vrouw als een element in
-de wijziging van het sexueele leven van moderne gemeenschappen. Hier behoeven we er
-alleen op te wijzen, dat het autonome gezag van een vrouw over <span class="pagenum">[<a id="pb532" href="#pb532">532</a>]</span>haar eigen persoon, in sexueele zaken, van haar kant een toestemming tot de daad der
-verwekking noodig maakt die opzettelijk moet zijn. Wij zijn geneigd te denken, dat
-dit een nieuwe en bijna revolutionaire eisch is; maar het is ongetwijfeld een natuurlijk,
-oud en erkend voorrecht van vrouwen, dat ze geen moeder zullen worden zonder haar
-eigen toestemming. Zelfs in de tot den Islam behoorende wereld van de <i>Arabische Nachtvertellingen</i>, vinden wij, dat groote lof wordt toegekend aan de &#x201c;deugd en den moed&#x201d; van de vrouw,
-die, nadat ze in haar slaap verkracht is, het kind, dat de vrucht is van deze onvrijwillige
-vereeniging, op den openbaren weg heeft tentoongesteld en verlaten, omdat zij, naar
-ze zeide, &#x201c;niet de verantwoordelijkheid op zich wilde nemen voor Allah van een kind,
-dat zonder mijn toestemming geboren is&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e13015src" href="#xd29e13015">7</a>. De goedkeuring, waarmee deze geschiedenis verteld wordt, toont duidelijk aan, dat
-het den aanhangers van den Islam volkomen rechtvaardig en menschelijk toescheen, dat
-een vrouw geen kind zou hebben, dan met haar eigen opzettelijken wil. Wij zijn later
-gewoon geweest te zeggen, dat de staat kinderen noodig heeft, en dat het de taak en
-de plicht van vrouwen is, die te verstrekken. Maar de staat heeft evenmin als het
-individu het recht een vrouw tegen haar zin te verkrachten. Wij beginnen ons duidelijk
-voor oogen te stellen, dat, als de staat kinderen noodig heeft, hij het voor vrouwen
-aangenaam moet maken om ze voort te brengen, zooals onder natuurlijke en billijke
-omstandigheden zeker het geval zal zijn. &#x201c;De vrouwen zullen het probleem van de menschheid
-oplossen&#x201d;, zeide Ibsen in een van zijn zeldzame, overtuigende persoonlijke uitlatingen,
-&#x201c;en zij zullen het doen als moeders&#x201d;. Maar het is niet denkbaar, dat een kwestie ooit
-zou kunnen opgelost worden door een hulpelooze, onwillige en onvrijwillige daad, die
-niet eens de hoogte bereikt heeft van dierlijke vreugde.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Er wordt soms gemeend, en zelfs aangenomen, dat de eisch van vrouwen, dat het moederschap
-nooit gedwongen zal zijn, beteekent, dat zij onder geen conditie moeders willen zijn.
-In een paar gevallen kan dat zoo wezen, maar het is zeker niet het geval wat de meerderheid
-van de gezonde vrouwen in alle landen betreft. Integendeel gaat deze eisch gewoonlijk
-gepaard met den wensch het moederschap te verheerlijken, en dikwijls zelfs met de
-gedachte het moederschap uit te breiden tot velen, die er tegenwoordig van uitgesloten
-zijn. &#x201c;Het schijnt mij toe&#x201d;, schreef Lady Henry Somerset, eenige jaren geleden (<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span><span lang="en">The Welcome Child</span><span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>, <i lang="en">Arena</i>, April, 1895), &#x201c;dat het leven beter en edeler zal zijn, hoe meer wij erkennen, dat
-er geen onkieschheid is in den climax en de kroon van de scheppende kracht, maar dat
-ze eerder de hoogste glorie van het ras is. Maar als vrijwillig moederschap de kroon
-van het ras is, onvrijwillig moederschap is juist het tegenovergestelde.&#x2026; Alleen als
-man en vrouw beiden geleerd hebben, dat de heiligste van alle functies, die aan de
-vrouwen gegeven zijn, moet uitgeoefend worden door den vrijen wil alleen, kunnen er
-kinderen geboren worden voor deze wereld, die in zich hebben de vreugdevolle <span class="pagenum">[<a id="pb533" href="#pb533">533</a>]</span>wensch om te leven, die dat allerbeste voorrecht van de jeugd voor zich eischen: de
-zekerheid, dat zij zich kunnen ontplooien in den zonneschijn van de liefde, die hun
-toekomt.<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span> Ook Ellen Key, die er op wijst (<i>Over Liefde en Huwelijk</i>, blz. 14, 265), dat de tirannie van den ouden Protestantschen godsdienstigen geest,
-die van vrouwen eischte onbeperkte onderwerping aan een vreugdeloos moederschap binnen
-&#x201c;het gepleisterde graf van het huwelijk&#x201d; nu langzamerhand gebroken wordt, verheerlijkt
-de voorrechten van het vrijwillige moederschap, terwijl ze toegeeft, dat er enkele
-uitzonderingsgevallen kunnen zijn, waarin vrouwen zich misschien zullen onttrekken
-aan het moederschap ter wille van de andere eischen van haar persoonlijkheid, hoewel
-&#x201c;als een algemeene regel, de vrouw, die het moederschap weigert om de menschheid te
-dienen is als de soldaat, die zich op den vooravond van een slag voorbereidt voor
-den komenden strijd door zich de aderen te openen&#x201d;. Helene Stöcker beschouwt ook het
-moederschap als een van de eischen, die tegenwoordig met steeds grooteren nadruk door
-de vrouwen gesteld worden. &#x201c;Als tegenwoordig&#x201d;, zegt zij, (In de voorrede van <i>Liefde en de Vrouwen</i>, 1906), &#x201c;alle goede dingen van het leven geëischt worden ook door de vrouwen&#x2014;verstandelijke
-ontwikkeling, economische onafhankelijkheid, een gelukkige roeping in het leven, een
-geëerbiedigde maatschappelijke positie&#x2014;en tevens, als even van zelf sprekend, het
-huwelijk en een kind, dan klinkt die eisch niet meer, zooals eenige jaren geleden,
-als de stem eens roependen in de woestijn&#x201d;.
-</p>
-<p>De vernedering, waartoe het moederschap in de oogen van velen, vervallen is, berust
-voor een deel op de neiging de vrouwen van iedere stem in deze kwestie te berooven,
-en voor een deel op wat H.&nbsp;G. Wells noemt (<i lang="en">Socialism and the Family</i>, 1906) de monsterachtige dwaasheid, waarmee vrouwen haar hoogste maatschappelijke
-functie, het voortbrengen en opvoeden van kinderen, volbrengen in haar vrije oogenblikken,
-als het ware, terwijl zij haar &#x201c;brood verdienen&#x201d; door mee te werken aan het bijbrengen
-van het een of ander mechanisch element aan een industrie-product van weinig waarde.
-Het zou onpraktisch zijn, en zelfs niet wenschelijk, er op aan te dringen, dat getrouwde
-vrouwen niet zouden mogen werken, want werken is goed voor ieder. Men taxeert, dat
-meer dan dertig percent van de werkende vrouwen in Engeland getrouwde vrouwen zijn
-of weduwen (James Haslam, <i lang="en">Englishwoman</i>, Juni, 1909), en alleen in de fabrieken van Lancashire waren in 1901 120.000 getrouwde
-vrouwen aan het werk. Maar het zou gemakkelijk mogelijk zijn voor den staat om, in
-zijn eigen belang, het zoo in te richten, dat het werk van een vrouw in een ambacht
-altijd achter zou moeten staan bij haar werk als moeder. Het is te meer ongewenscht,
-dat getrouwde vrouwen zouden verhinderd worden in een beroep te werken, omdat er sommige
-beroepen zijn, waarvoor een getrouwde vrouw, of liever een moeder, beter toegerust
-is dan een ongetrouwde vrouw. Dit is vooral het geval met onderwijs, en het zou een
-goede politiek zijn aan getrouwde onderwijzeressen speciale voorrechten toe te staan
-in den vorm van meerderen vrijen tijd en meer verlof. Terwijl op vele gebieden van
-kennis een ongetrouwde vrouw een uitstekende onderwijzeres kan zijn, zou het in het
-geheel niet gewenscht zijn, dat kinderen en voornamelijk meisjes, uitsluitend gebracht
-werden onder den opvoedkundigen invloed van ongetrouwde onderwijzeressen.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het tweede groote kanaal, waardoor de impuls tot het controleeren van de verwekking
-als verbetering van het ras het praktische leven binnen komt, is door het algemeen
-aannemen, onder de beschaafde standen van alle landen&#x2014;en wij moeten in herinnering
-houden, dat, in deze zaak ten minste, alle standen langzamerhand beschaafd beginnen
-te worden&#x2014;van methoden tot het voorkomen van de conceptie, behalve wanneer de conceptie
-bepaald gewenscht wordt. We mogen niet langer de geldigheid van deze contrôle bespreken,
-<span class="pagenum">[<a id="pb534" href="#pb534">534</a>]</span>want zij is een feit en is deel geworden van onze moderne moraal. &#x201c;Als een gedragslijn
-als gewoonte en met opzet gevolgd wordt door een groote menigte van menschen, die
-zich overigens goed gedragen, die waarschijnlijk een meerderheid vormen in de geheele
-beschaafde klasse van de natie&#x201d;, zooals Sidney E. Webb het terecht uitdrukt, &#x201c;dan
-moeten wij aannemen, dat ze niet in strijd is met hun werkelijk wetboek van zedelijkheid<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span><a class="noteref" id="xd29e13055src" href="#xd29e13055">8</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Er kan geen twijfel aan zijn, dat, voor zoover Engeland betreft, het voorkómen van
-de conceptie in praktijk wordt gebracht uit voorzichtigheids- of andere motieven,
-door de groote meerderheid van de welopgevoede standen. Dit feit is bekend onder allen,
-die nauwkeurig op de hoogte zijn van de feiten van het Engelsche familieleven. Zoo
-schrijft Dr. A.&nbsp;W. Thomas (<i lang="en">British Medical Journal</i>, Oct. 20, 1906, p. 1066): &#x201c;Uit mijn ondervinding als huisdokter, kan ik zonder aarzeling
-zeggen, dat negentig percent van de jonge getrouwde paren van de welgestelde klasse
-<span class="corr" id="xd29e13070" title="Bron: voerbehoedmiddelen">voorbehoedmiddelen</span> gebruiken&#x201d;. Als een feit schijnt deze taxatie in het ruwe eerder onder de waarheid
-te zijn dan er boven. In een zeer knappe verhandeling, die ik reeds heb aangehaald,
-waarin Sidney Webb aantoont, dat &#x201c;de achteruitgang in het geboortecijfer veel grooter
-schijnt te zijn in die wijken van de bevolking, die bewijzen geven van voorspoed en
-voorzorg&#x201d;, en deze achteruitgang is &#x201c;voornamelijk, zoo al niet geheel, het resultaat
-van opzettelijk willen&#x201d;, en dat <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>een regeling van den huwelijksstaat, zooals men hem zelf wenscht, nu overal bestaat
-door geheel Engeland en Wales, blijkbaar onder een groot gedeelte van de bevolking&#x201d;,
-worden de resultaten vermeld van een gedetailleerd onderzoek gedaan door de <span lang="en">Fabian Society</span>. Dit onderzoek omvatte 316 families, op goed geluk gekozen uit alle deelen van Groot-Brittanje,
-en behoorende tot alle deelen van de middelklasse. De resultaten zijn zorgvuldig geanalyseerd
-en men heeft bevonden, dat in vier en zeventig families het aantal kinderen onbeperkt
-was, in twee en veertig opzettelijk beperkt. Als echter de tien jaren van 1890 tot
-1899 afzonderlijk als de typische periode genomen worden, vindt men, dat van de 120
-huwelijken er 107 waren met beperkt aantal kinderen, en maar dertien met onbeperkt
-aantal, terwijl van deze dertien er vijf kinderloos waren. In deze tien jaren worden
-dus maar zeven vruchtbare huwelijken met een onbeperkt aantal kinderen vermeld, op
-een totaal van 120.
-</p>
-<p>Wat waar is voor Engeland is waar voor alle andere beschaafde landen, en het vindt
-zijn uitdrukking in het welbekende verschijnsel van den achteruitgang van het geboortecijfer.
-In den modernen tijd is deze beweging van achteruitgang begonnen in Frankrijk, en
-veroorzaakte daar een langzamen, maar gestadigen achteruitgang van het jaarlijksch
-aantal geboorten; in Frankrijk schijnt de beweging nu bijna, of geheel, tot stilstand
-te zijn gekomen. Maar ze heeft plaats gehad in bijna alle andere vooruitstrevende
-landen, voornamelijk in de Vereenigde Staten, in Canada, in Australië, en in Nieuw-Zeeland,
-evenals in Duitschland, Oostenrijk-Hongarije, Italië, Spanje, Zwitserland, België,
-Holland, Denemarken, Zweden, en Noorwegen. In Engeland blijft ze voortgaan sinds 1877.
-Van de groote landen is Rusland het eenige, waar ze nog niet heeft plaats gevonden,
-en onder de massa van de Russische bevolking vinden wij minder opvoeding, meer armoede,
-een hooger sterftecijfer, en een grootere mate van ziekte dan in eenig ander groot,
-of zelfs klein land.
-</p>
-<p>Er wordt soms gezegd, dat de achteruitgang van het geboortecijfer geheel het gevolg
-is van de vrijwillige contrôle op de voortplanting. Het is ongetwijfeld <span class="pagenum">[<a id="pb535" href="#pb535">535</a>]</span>waar, dat zekere andere elementen, zooals het uitstellen van het huwelijk bij vrouwen
-tot een betrekkelijk laten leeftijd, er toe leiden om de grootte van het gezin te
-beperken. Maar dat alles toegegeven dan vindt men toch, dat de achteruitgang werkelijk
-bestaat en groot is. Dit is bij voorbeeld aangetoond door de statistische onderzoekingen,
-die gedaan zijn door Arthur Newsholme en Y.&nbsp;T.&nbsp;H.&nbsp;C. Stevenson, en door Yule, beide
-gepubliceerd in de <i lang="en">Journal Royal <span class="corr" id="xd29e13085" title="Bron: Statisiical">Statistical</span> Society</i>, April 1906.
-</p>
-<p>Sommigen hebben gemeend, dat, omdat de Katholieke kerk onvolkomen omgang verbiedt,
-deze beweging tot het controleeren van de verwekking een betrekkelijk veel grootere
-toename met zich zal brengen onder Katholieke, dan onder niet-Katholieke volken. Dit
-is echter alleen maar juist onder bepaalde voorwaarden. Het is volkomen waar, dat
-er in Ierland geen achteruitgang is geweest in het geboortecijfer, en dat de achteruitgang
-maar weinig in het oog springt in die steden van Lancashire, die een groot Iersch
-element hebben. Maar in België, Italië, Spanje, en andere voornamelijk Katholieke
-landen, vindt de achteruitgang in het geboortecijfer behoorlijk plaats. Wat er gebeurd
-is, is, dat de kerk&#x2014;die altijd let op sexueele kwesties&#x2014;het belang van de moderne
-beweging heeft erkend en er zich aan aangepast heeft, door aan haar minder ontwikkelde
-en onopgevoede kinderen te verklaren, dat onvolledige omgang een <span class="corr" id="xd29e13091" title="Bron: doodszonde">doodzonde</span> is, terwijl ze er zich ter zelfder tijd van onthoudt in deze zaak navraag te doen
-bij haar beter opgevoede leden. De kwestie werd in 1842 bepaald onderworpen aan het
-oordeel van den Paus, door Bisschop Bouvier van Mans, die de zaak heel duidelijk voorstelde,
-en aan Paus Gregorius XVI meedeelde, dat het voorkómen van de conceptie zeer gewoon
-begon te worden, en dat, als het als doodzonde bleef beschouwd worden, het gevolg
-alleen maar zou zijn, dat de zondaars van den biechtstoel verdreven zouden worden.
-Na rijpe overweging antwoordde de Curia Sacra Poenitentiaria door er op te wijzen,
-met betrekking tot de gewone methode van den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> interruptus, die berust op een verkeerde daad van den man, dat de vrouw, die door
-haar man gedwongen wordt er in toe te stemmen, geen zonde begaan heeft. Voorts werd
-de bisschop herinnerd aan het wijze gezegde van Liguori, &#x201c;den meest geleerden en ervaren
-mensch in zulke zaken&#x201d;, dat de biechtvader gewoonlijk niet geroepen is navraag te
-doen in een zoo teedere zaak als de <i lang="la">debitum conjugale</i>, en dat hij, als zijn opinie niet gevraagd wordt, moet zwijgen (Bouvier, <i lang="la">Dissertatio in sextum Decalogi praeceptum; supplementum ad Tractatum de Matrimonio</i>, 1849, blz. <span class="corr" id="xd29e13103" title="Bron: 197">179</span>&#x2013;182; aangehaald door Hans Ferdy, <i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Aug. 19, 1908, p. 498). Wij zien dus, dat, zoowel onder Katholieke als onder niet-Katholieke
-volken, het gebruik van voorbehoedmiddelen tegen de conceptie samengaat met vooruitgang
-en beschaving, en dat het algemeene gebruik van zulke middelen door Katholieken (met
-de stilzwijgende toestemming van de kerk) alleen maar een kwestie is van tijd.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Van tijd tot tijd hebben vele energieke personen luide geëischt, dat er een einde
-zou komen aan den achteruitgang van het geboortecijfer, want, beweren zij, het beteekent
-&#x201c;zelfmoord van het ras&#x201d;. Men begint nu echter te erkennen, dat deze roep een dwaze
-en noodlottige vergissing is geweest. Het is niet mogelijk door de straten te loopen
-van een groote stad, waar een groot aantal personen zijn, die klaarblijkelijk nooit
-hadden moeten geboren worden, zonder te erkennen, dat het geboortecijfer tot nog toe
-ver boven de normale en gemiddelde grens is. De grootste Staten zijn dikwijls de kleinste
-geweest, wat het aantal burgers betreft, want de kwaliteit telt en niet de kwantiteit.
-En omdat het waar is, dat het toenemen van de beste types <span class="pagenum">[<a id="pb536" href="#pb536">536</a>]</span>van burgers een staat alleen kan verrijken, wordt het nu ontoelaatbaar, dat een natie
-zou toenemen door het opeenhoopen van nieuw geboren uitvaagsel in haar midden. Men
-begint nu te erkennen, dat dit niet alleen de kwaliteit van een volk verlaagt, maar
-dat het aan den Staat een buitensporigen finantieelen last oplegt.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Zelfs wordt nu erkend, dat groote families gepaard gaan met degeneratie, en, in de
-ruimste beteekenis, met abnormaliteiten van iedere soort. Zoo is het ontwijfelbaar
-waar, dat mannen van genie dikwijls tot zeer groote families behooren, hoewel we voor
-hen, die bang zijn voor een verontrustende afname van genie door de meerdere beperking
-van het gezin er op kunnen wijzen, dat de positie, die in de familie wordt ingenomen
-door het geniale kind meestal die is van eerstgeborene. (Zie Havelock Ellis, <i lang="en">A Study of British Genius</i>, blz. 115&#x2013;120). De krankzinnigen, de idioten, de <span class="corr" id="xd29e13121" title="Bron: imbecillen">imbecielen</span> en zwakzinnigen, de misdadigers, de epileptici, de hysterici, de neurasthenici, de
-tuberculeuzen, zij allen schijnen te behooren tot groote gezinnen (zie bv. Havelock
-Ellis, <i>op. cit.</i>, p. 110; Toulouse, <i lang="fr">Les Causes de la Folie</i>, p. 91; Harriet Alexander, &#x201c;<span lang="en">Malthusianism and Degeneracy</span>&#x201d;, <i lang="en">Alienist and Neurologist</i>, Jan. 1901). Er is ook aangetoond door Heron, Pearson en Goring, dat niet alleen
-de eerstgeborenen, maar ook de tweede geborenen, speciaal neiging hebben om te lijden
-aan pathologische defecten (krankzinnigheid, misdadigheid, tuberculose). Er schijnt
-echter een fout te zijn in den gewonen uitleg, die van dit feit gegeven wordt. Volgens
-van der Velde wordt dit feit (zooals aangehaald wordt in <i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Mei 1909, p. 381) volkomen in evenwicht gebracht door de toenemende sterfte van
-kinderen van den eerstgeborene af naar beneden. De grootere neiging tot pathologische
-toestanden van de eerste kinderen is dus eenvoudig het gevolg van een minder strenge
-keuze door den dood gedaan. Voor zoover zij, afgezien van deze vergissing, een werkelijk
-grootere pathologische neiging vertoonen, is deze misschien een gevolg van het vroege
-huwelijk. Een andere vergissing is het dikwijls aangehaalde gezegde, dat de kinderen
-in kleine gezinnen zwakker zijn dan die in grootere. We moeten onderscheid maken tusschen
-een van nature klein gezin, en een kunstmatig klein gezin. Een familie, die klein
-is enkel als gevolg van geringe voortplantingskracht van de ouders, zal waarschijnlijk
-een zwakke familie zijn; een familie, die klein is als gevolg van het met opzet beperken
-van de ouders, heeft natuurlijk niet zoo&#x2019;n neiging.
-</p>
-<p>Deze verschijnselen hebben, naar we zien zullen, geen invloed op het aantal gedegenereerden
-in groote gezinnen. Wij kunnen ze in verband brengen met de neiging, die dikwijls
-vertoond wordt door personen, die ongezond en abnormaal van zenuwen zijn, om te meenen,
-dat zij speciale geschiktheid hebben om goede kinderen voort te brengen. &#x201c;Ik geloof,
-dat iedereen een speciale roeping heeft&#x201d;, zeide een man tot Marro (<i lang="it">La Pubertà</i>, p. 459); &#x201c;ik acht het mijn roeping superieure kinderen voort te brengen&#x201d;. Hij kreeg
-er vier,&#x2014;een epilepticus, een krankzinnige, een drankzuchtige en een die zwak van
-gezondheid was&#x2014;en hij stierf zelf krankzinnig. De meeste menschen hebben wel eens
-eenigszins hierop gelijkende gevallen van deze begoocheling ontmoet, hoewel dan minder
-duidelijk uitgesproken. In een zaak, zoo vol toekomstmogelijkheden voor andere menschelijke
-wezens, kan niemand zich veilig verlaten op zijn eigen, door niets gesteunde indrukken.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>De eisch van nationale kracht komt zoodoende overeen met den eisch van de zich ontwikkelende
-philanthropie, die, nadat ze eenmaal begonnen is te trachten de levensvoorwaarden
-te verbeteren, langzamerhand is begonnen te erkennen, dat het noodig is dieper <span class="pagenum">[<a id="pb537" href="#pb537">537</a>]</span>te gaan en het leven zelf te verbeteren. Want, terwijl het ontwijfelbaar waar is,
-dat veel gedaan kan worden door systematisch invloed uit te oefenen op de levensvoorwaarden,
-de meer in bijzonderheden gaande analyse van een verderfelijk milieu dient toch alleen
-om aan te toonen, dat het voor het grootste gedeelte zijn grond vindt in het menschelijk
-organisme zelf en dat het niet alleen vóór de geboorte zijn oorsprong vindt, maar
-zelfs vóór de conceptie, daar het voortkomt uit de kwaliteit van het organisme van
-de ouders of van de voorouders.
-</p>
-<p>Als we echter alle philanthropische overwegingen ter zijde stellen, zou toch de ernstige
-vergissing: te trachten den vooruitgang van de beschaving in de richting van het beheerschen
-der verwekking, niet voorgekomen zijn, als de algemeene neiging van de zoölogische
-evolutie begrepen was geworden, zelfs in haar elementen. Alle zoölogische vooruitgang
-gaat van de meer vruchtbare naar de minder vruchtbare; hoe hooger de soort, des te
-minder vruchtbaar zijn de individueele leden ervan. Dezelfde neiging wordt gevonden
-binnen de grenzen van de menschelijke soort, hoewel dan niet in een onveranderlijke
-rechte lijn; de groei van de beschaving sluit een vermindering in vruchtbaarheid in
-zich. Dit is in het geheel geen nieuw verschijnsel; het oude Rome en later Genève,
-&#x201c;het Protestantsche Rome&#x201d;, getuigen ervan; ongetwijfeld is het voorgekomen in ieder
-hoog centrum van moreele en intellectueele beschaving, hoewel de gegevens waarnaar
-men de neiging kan afmeten niet meer bestaan. Als wij ons een voldoende ruim en duidelijk
-overzicht verschaffen, dan moeten we erkennen, dat de neiging van een gemeenschap
-om haar natuurlijke toename te verminderen, een essentieel verschijnsel is van iedere
-geavanceerde beschaving. De meer intelligente naties hebben de neiging het eerst vertoond
-en in iedere natie nemen de beter opgevoede klassen de leiding, doch het is alleen
-maar een kwestie van tijd, dat alle beschaafde naties, en alle maatschappelijke klassen
-in iedere natie, zich er bij zullen aansluiten<a class="noteref" id="xd29e13151src" href="#xd29e13151">9</a>. Deze beweging is, zooals we in herinnering moeten houden&#x2014;tegenovergesteld aan den
-onwetenden roep van zekere would-be moralisten en politici&#x2014;een weldadige beweging.
-Ze beteekent een grooter respect voor de kwaliteit dan voor de kwantiteit van de toename;
-ze sluit in zich de mogelijkheid van met succes de nadeelen van <span class="pagenum">[<a id="pb538" href="#pb538">538</a>]</span>een hooge beschaving te bestrijden, ziekte, overbevolking en al de menigvuldige ellenden,
-die onvermijdelijk samengaan met een te groot geboortecijfer. Want alleen in een gemeenschap,
-die langzaam toeneemt is het mogelijk de juiste economische voorwaarden te verkrijgen
-en de wijzigingen in het milieu, die noodig zijn voor een gezond burgerlijk en persoonlijk
-leven<a class="noteref" id="xd29e13156src" href="#xd29e13156">10</a>. Als die menschen, die den kreet aanheffen van &#x201c;zelfmoord van het ras&#x201d; ten aanzien
-van den achteruitgang van het geboortecijfer de kennis hadden en het verstand om de
-velerlei nadeelen te erkennen, die zij te voorschijn roepen, dan verdienden ze als
-misdadigers behandeld te worden.
-</p>
-<p>In de practijk is in de beschaafde maatschappij de kennis van de mogelijkheid van
-het voorkòmen van de conceptie ongetwijfeld nooit afwezig geweest en zelfs niet in
-lagere stadiën van de beschaving, hoewel ze meestal aangewend is geworden voor doeleinden
-van persoonlijk gemak of in praktijk gebracht in gehoorzaamheid aan regels der conventie,
-die kuischheid eischten, en ze is eerst in den laatsten tijd dienstbaar gemaakt aan
-de ruimere belangen van de maatschappij en aan de verheffing van het ras. Men kan
-wel zeggen, dat de theoretische basis van de contrôle op de verwekking, van zijn maatschappelijke
-en economische, afgezien van zijn eugenische gezichtspunten, dateert van den beroemden
-<i lang="en">Essay on Population</i> van Malthus, die het eerst uitgegeven werd in 1798, een opzienbarend boek,&#x2014;hoewel
-de grondstelling ervan niet onmiddellijk te demonstreeren is,&#x2014;daar het niet alleen
-diende als punt van uitgang voor de philanthropische beweging tot beperking van de
-verwekking, maar ook Darwin (en onafhankelijk van hem ook aan Wallace) het vruchtbare
-denkbeeld aan de hand deed, dat zich ten slotte ontwikkelde in de groote evolutietheorie
-van de natuurlijke keuze.
-</p>
-<p>Malthus echter was er zeer ver vandaan te beweren, dat de beperking van de voortplanting,
-die hij aanraadde in het belang van de menschheid, uitgevoerd zou worden door het
-invoeren van voorbehoedmiddelen bij het sexueel verkeer. Hij meende, dat de beschaving
-een grootere mate van zelfbeheersching met zich bracht, die het mogelijk zou maken
-zich geheel van geslachtsverkeer te onthouden, als zulk een zelfbeheersching in het
-belang van de menschheid geëischt werd. Latere denkers hebben echter erkend, dat,
-terwijl het ontwijfelbaar waar is, dat de beschaving meer voorzorg en grootere zelfbeheersching
-in zich sluit, wij niet vooruit kunnen zeggen, dat die eigenschappen zich moeten ontwikkelen
-in zulk een mate, als Malthus eischt, vooral als de impuls, die beheerscht moet worden,
-van een zoo machtigen en explosieven aard is.
-<span class="pagenum">[<a id="pb539" href="#pb539">539</a>]</span></p>
-<p>James Mill was de pionier voor het aanraden van Nieuw-Malthusiaansche methoden, hoewel
-hij zich voorzichtig uitsprak. In 1818, in het artikel &#x201c;Colony&#x201d; in het supplement
-van de <i lang="la">Encyclopædia Britannica</i>, gaat hij voort, na opgemerkt te hebben, dat het middel om het onbeperkt toenemen
-van de bevolking tegen te gaan, het belangrijkste praktische probleem is, waarop de
-wijsheid van den politicus en moralist zich richten kan: &#x201c;Als de bijgeloovigheden
-van de kinderkamer uit de wereld werden verbannen en het nuttigheidsprincipe strak
-in het oog gehouden werd, zou het niet moeilijk zijn een oplossing te vinden&#x201d;. Vier
-jaar later drukte de vriend van James Mill, Francis Place, de radicale hervormer,
-meer precies de gedachte uit, die klaarblijkelijk in den geest van Mill aanwezig was.
-Na de feiten opgesomd te hebben, die betrekking hebben op de noodzakelijkheid van
-zelfbeheersching bij de verwekking en de nadeelen van het vroege huwelijk, die hij
-meent, dat men jonge menschen duidelijk voor oogen moest stellen, gaat Place voort:
-&#x201c;Als een honderdste, misschien een duizendste gedeelte van de moeite gedaan werd om
-deze waarheden mede te deelen, die er gedaan wordt om dogma&#x2019;s te onderwijzen, dan
-zou er, in geen groot tijdsverloop een groote verandering ten goede plaats vinden
-in het vòorkomen en de gewoonten van de menschen. Als men, bovenal, duidelijk begreep,
-dat het geen schande was voor getrouwde menschen om voorbehoedmiddelen te gebruiken,
-die de conceptie voorkomen zonder nadeelig te zijn voor de gezondheid, of hinderlijk
-te zijn voor de vrouwelijke fijngevoeligheid, dan zou de toename van de bevolking
-ineens beperkt zijn tot binnen de middelen van bestaan; misdaad en ellende zouden,
-in niet geringe mate, uit de maatschappij verwijderd worden; en het doel van Mr. Malthus
-en Mr. Godwin, en ieder philanthropisch persoon zou bevorderd worden door het toenemen
-van comfort, van verstand, en van moreel gedrag, bij de massa van de bevolking. De
-aanbevolen gedragslijn zal eens, daarvan ben ik volkomen overtuigd, door de menschen
-gevolgd worden, zelfs als ze aan zich zelf zijn overgelaten&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e13181src" href="#xd29e13181">11</a>.
-</p>
-<p>Het duurde niet lang of de prophetische woorden van Place begonnen erkend te worden,
-en nog een halve eeuw later had de beweging invloed op het geboortecijfer van alle
-beschaafde landen, hoewel nauwelijks gezegd kan worden, dat veel recht gedaan is aan
-de pioniers, die ze bevorderden ondanks veel vervolging van het onwetende en bijgeloovige
-publiek, dat zij trachtten goed te doen. In 1831 gaf Robert Dale Owen, de zoon van
-Robert Owen, zijn <i lang="en">Moral Physiology</i> uit, waarin hij de methoden uiteenzette ter voorkoming van de conceptie. Iets later
-wijdden de broeders <span class="pagenum">[<a id="pb540" href="#pb540">540</a>]</span>George en Charles Drysdale (geboren in 1825 en 1829), twee vurige en onvermoeide philanthropen
-veel van hun energie aan het verbreiden van de Nieuw-Malthusiaansche grondbeginselen.
-George Drysdale publiceerde, in 1854, zijn <i lang="en">Elements of Social Science</i>, dat vele jaren lang in geheel Europa enorm veel gelezen werd, in acht verschillende
-talen. Het was zeker niet in alle opzichten een wetenschappelijk of gezond werk, maar
-het had een grooten invloed, en het kwam velen in handen, die nooit eenig werk over
-sexueele onderwerpen gezien hadden. Na veel vijandschap ondervonden te hebben, kreeg
-de zaak van het nieuw-Malthusianisme een schitterende rechtvaardiging in 1876, toen
-Charles Bradlaugh en Mrs. Besant, die vervolgd waren voor het verspreiden van brochures
-van deze strekking, vrijgesproken werden; de <span lang="en">Lord Chief Justice</span> verklaarde, dat een zoo slecht overlegde en onrechtvaardige aanklacht wel nog nooit
-in een gerechtshof was behandeld. Deze rechtszaak gaf, zelfs door haar publiciteit
-alleen al en afgezien van den afloop ervan, een grooten stoot aan de beweging van
-het nieuw-Malthusianisme. Het is wel bekend, dat de gestadige achteruitgang van het
-geboortecijfer in Engeland in 1877 begon, het jaar na het gerechtelijk onderzoek.
-Er kon geen schitterender illustratie zijn van het feit, dat, wat men gewend was te
-noemen &#x201c;de werktuigen van de Voorzienigheid&#x201d; inderdaad onbewuste werktuigen zijn tot
-het teweeg brengen van groote doeleinden, die wij zelf volstrekt niet bedoelden of
-wenschten.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">In 1877 stichtte Dr. C.&nbsp;R. Drysdale de Malthusiaansche bond, en gaf een tijdschrift
-uit, <i lang="en">The Malthusian</i>, hierin steeds geholpen door zijn vrouw, Dr. Alice Drysdale Vickery. Hij stierf in
-1907. (Het edele pionierswerk van de Drysdales is in hun eigen land nog niet voldoende
-erkend; een apprecieerend en wèl-ingelicht artikel door Dr. Hermann Rohleder, &#x201c;Dr.
-C.&nbsp;R. Drysdale, <i lang="de">Der Hauptvertreter der Neumalthusianische Lehre</i>&#x201d;, verscheen in het <i lang="de">Zeitschrift für Sexualwissenschaft</i>, Maart, 1908). Er zijn nu in alle beschaafde landen genootschappen en tijdschriften
-voor het verspreiden van de nieuw-Malthusiaansche grondbeginselen, zooals ze gewoonlijk
-genoemd worden, hoewel het goed zou zijn het gebruik van den naam van Malthus in dit
-verband te vermijden. Wat de medici betreft, begon het aanraden van voorbehoedmiddelen
-bij het sexueel verkeer, niet op maatschappelijke, maar op medische en hygiënische
-gronden, ongeveer dertig jaar geleden, hoewel in Frankrijk Raciborski al vroeger de
-methode aanraadde den tijd om en bij de menstruatie te vermijden. In Duitschland is
-Dr. Mensinga, de gynaecoloog, op medische en hygiënische gronden de meest op den voorgrond
-tredende voorstander van wat hij noemt &#x201c;facultatieve steriliteit&#x201d;, die hij het eerst
-aanbevolen heeft in 1889. In Rusland werd, omstreeks denzelfden tijd, kunstmatige
-steriliteit openlijk aangeraden door den beroemden gynaecoloog, Professor Ost, in
-de maatschappij voor obstetrie en gynaecologie in St. Petersburg. Zulke medische aanbevelingen,
-in bijzondere gevallen, beginnen nu gewoon te worden.
-</p>
-<p>Er zijn bepaalde gevallen, waarin iemand in het geheel niet behoort te trouwen; dit
-is, bij voorbeeld, zoo, als er een aanval van krankzinnigheid voorgekomen is; het
-kan nooit met zekerheid gezegd worden, dat iemand, die een aanval van krankzinnigheid
-gehad heeft, er niet nog een zal krijgen, en menschen, die zulke aanvallen gehad hebben
-moesten, naar Blandford zegt (<span lang="en">Lumleian Lectures on Insanity</span>, <i lang="en">British Medical Journal</i>, April 20, 1895) &#x201c;hun <span class="pagenum">[<a id="pb541" href="#pb541">541</a>]</span>deelgenoot voor het leven niet blootstellen aan den angst en het gevaar, die zulk
-een aanval meebrengt&#x201d;. Er zijn andere en talrijke gevallen, waarin het huwelijk kan
-toegestaan worden, of waar het al heeft plaats gevonden, onder gunstiger omstandigheden,
-maar waar het zeer wenschelijk is of geworden is, dat geen kinderen zullen komen.
-Dit is het geval als een eerste aanval van krankzinnigheid voorkomt na het huwelijk,
-des te dringender als de aangetaste de vrouw is, en vooral als de ziekte den vorm
-aanneemt van krankzinnigheid bij kraamvrouwen. &#x201c;Wat kan bedroevender zijn&#x201d;, vraagt
-Blandford (<i>loc. cit.</i>), <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>dan een vrouw te zien ineenstorten bij de geboorte van een kind, haar te zien herstellen,
-weer te zien instorten en zoo voort, bij zes, zeven of acht kinderen, terwijl de tijd
-van herstel tusschen ieder kind korter en korter wordt, totdat zij bijna een chronische
-krankzinnige is?&#x201d; Bovendien heeft Tredgold <span class="corr" id="xd29e13228" title="Niet in bron">(</span><i lang="en">Lancet</i>, Mei 17, 1902) gevonden dat onder kinderen, die uit krankzinnige moeders geboren
-zijn, de sterfte tweemaal zoo groot is als de gewone kindersterfte, zelfs in de armste
-districten. In gevallen van vereeniging van personen met tuberculeuze antecedenten,
-wordt ook door velen gemeend (b.v. door Massalongo, waar hij tuberculose en huwelijk
-bespreekt op het Congres voor Tuberculose in Napels in 1900), dat alle voorzorgen
-genomen moeten worden om te maken, dat zulk een huwelijk kinderloos blijft. In een
-derde klasse van gevallen is het noodig het aantal kinderen tot éen of twee te beperken;
-dit is bij sommige gevallen van hartziekte, waarbij zwangerschap een toenemend verzwakkenden
-invloed heeft op het hart (Kisch, <i lang="de">Therapeutische Monatsheft</i>, Feb., 1898 en <i lang="en">Sexual Life of Woman</i>; Vinay, <i lang="en">Lyon Medical</i>, Jan. 8, 1889); in sommige gevallen van hartziekte is het echter mogelijk, dat het,
-hoewel er geen reden is om het huwelijk te beletten, voor een vrouw wenschelijk is
-in het geheel geen kinderen te hebben (J.&nbsp;F. Blacker, &#x201c;<span lang="en">Heart Disease in Relation to Pregnancy</span>&#x201d;, <i lang="en">British Medical Journal</i>, Mei 25, 1907).
-</p>
-<p>In al zulke gevallen is het aanbevelen van voorbehoedmiddelen bij het verkeer klaarblijkelijk
-een onmisbare hulp voor den medicus bij het leggen van den nadruk op het hooge belang
-van hygiënische voorzorgen. Als er zulke methoden niet zijn, kan hij er nooit zeker
-van zijn, dat zijn waarschuwingen gehoord zullen worden, en zelfs het volgen van zijn
-raad zou verschillende ongewenschte resultaten hebben. Het gebeurt soms, dat een gehuwd
-paar zelfs voordat ze trouwen, overeenkomt, samen te leven zonder sexueele betrekkingen,
-maar, om verschillende redenen, wordt het zelden mogelijk of praktisch bevonden deze
-leefwijze langen tijd vol te houden.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het is de erkenning van deze en dergelijke overwegingen, die geleid heeft&#x2014;hoewel dan
-eerst in de laatste jaren&#x2014;naar we gezien hebben, aan den eenen kant tot het invoeren
-van de contrôle op de verwekking in de praktische moraal van alle beschaafde naties,
-en, aan den anderen kant, tot de bewering, die nu misschien, zonder uitzondering door
-alle medische autoriteiten in sexueele zaken gedaan wordt, dat het gebruik van middelen
-om de conceptie te voorkomen onder bepaalde omstandigheden dringend noodzakelijk is
-en volkomen onschadelijk<a class="noteref" id="xd29e13252src" href="#xd29e13252">12</a>. Men glimlacht tegenwoordig, als men leest, dat het minder dan een eeuw geleden <span class="pagenum">[<a id="pb542" href="#pb542">542</a>]</span>mogelijk was voor een kundig en geacht medisch schrijver om te verklaren, dat het
-gebruik van &#x201c;verschillende afschuwelijke middelen&#x201d; om de conceptie te voorkomen, gebaseerd
-is &#x201c;op een zeer aanmatigenden twijfel aan de behoudende kracht van den Schepper&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e13260src" href="#xd29e13260">13</a>.
-</p>
-<p>De toepassing van de theorie in de praktijk is nog niet volkomen, en we zouden ook
-niet kunnen verwachten, dat dat zoo was, want, naar we gezien hebben, is er altijd
-een tegenstelling tusschen de practische en de traditioneele moraal. Van tijd tot
-tijd komen er frappante voorbeelden voor van deze tegenstelling<a class="noteref" id="xd29e13268src" href="#xd29e13268">14</a>. Zelfs in Engeland, dat een pioniersrol vervuld heeft bij het controleeren van de
-verwekking, worden nog pogingen gedaan&#x2014;soms in kwartieren, waar we meer bekendheid
-verwacht zouden hebben&#x2014;om een beweging in discrediet te brengen, waarvan men het recht
-van bestaan niet meer in twijfel kan trekken, sedert ze zoowel wetenschappelijk goedgekeurd
-wordt als in algemeen gebruik is gekomen.
-</p>
-<p>Het zou misplaatst zijn hier de verschillende middelen te bespreken, die gebruikt
-worden ter controleering van de verwekking of de respectieve verdiensten en gebreken
-daarvan. Het is voldoende te zeggen, dat de condom, die de oudste is van alle middelen
-ter voorkoming van de conceptie, tegenwoordig door bijna alle autoriteiten beschouwd
-wordt, als het veiligste, het gemakkelijkste en het onschuldigste middel, indien hij
-tenminste gebruikt wordt, zooals het behoort<a class="noteref" id="xd29e13279src" href="#xd29e13279">15</a>. Dit is de opinie van <span class="corr" id="xd29e13292" title="Bron: Kraft-Ebbing">Kraft-Ebing</span>, <span class="pagenum">[<a id="pb543" href="#pb543">543</a>]</span>van Moll, van Schrenck-Notzing, van Löwenfeld, van Forel, van Kisch, van Fürbringer,
-om maar enkele van de meest bekende medische autoriteiten te noemen<a class="noteref" id="xd29e13297src" href="#xd29e13297">16</a>.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het heeft zijn belang den oorsprong en de geschiedenis na te gaan van den condom,
-hoewel het onmogelijk schijnt dit met eenige nauwkeurigheid te doen. Waarschijnlijk
-werd hij, in een rudimentairen vorm, al in de vroege oudheid toegepast. In China en
-Japan worden, naar het schijnt, schijven geolied papier gelegd op den baarmoedermond,
-ten minste bij prostituées. Dit schijnt wel de eenvoudigste en duidelijkst mechanische
-methode te zijn om de conceptie te voorkomen, en zij kan wel aanleiding hebben gegeven
-tot het aanwenden van een beschutting om den penis, als een methode, die meer effect
-had. In Europa schijnen wij, in het midden van de zestiende eeuw, in Italië, het eerst
-te hooren van zulke middelen, in den vorm van linnen bedekkingen, in den vorm van
-den penis; Fallopius raadde het gebruik van zulke middelen aan. Langzamerhand werden
-er verbeteringen aangebracht in de vervaardiging; eerst werd de blinde darm van het
-lam gebruikt en later vischlijm. Het schijnt wel, dat er groote verbeteringen in de
-vervaardiging werden aangebracht in de zeventiende of achttiende eeuw, en deze verbeteringen
-werden algemeen in verband gebracht met Engeland. Het middel werd dus bekend als de
-Engelsche cape of mantel, de &#x201c;capote anglaise&#x201d;, of de &#x201c;redingote anglaise&#x201d;, en onder
-dezen naam wordt er naar verwezen door Casanova, in het midden van de achttiende eeuw
-(Casanova, <i lang="fr">Mémoires</i>, ed. Garnier, dl. IV, p. 464). Casanova schijnt deze &#x201c;redingotes&#x201d; echter nooit zelf
-gebruikt te hebben, daar hij er, zooals hij zeide, niet van hield, &#x201c;zich op te sluiten
-in een stuk doode huid om te bewijzen, dat hij volkomen levend&#x201d; was. Deze capotes&#x2014;toen
-uit goudvlies gemaakt&#x2014;waren, naar het schijnt, al veel vroeger bekend aan Mme de Sévigné;
-zij was ze niet gunstig gezind, want, in een van haar brieven, verwijst zij er naar
-als &#x201c;<span lang="fr">cuirasses contre la volupté et toiles d&#x2019;arraignée contre le mal</span>&#x201d;. De naam &#x201c;condom&#x201d; dateert uit de achttiende eeuw, en komt het eerst voor in Frankrijk;
-men meent algemeen, dat het de naam is van een Engelsch medicus, die het middel uitvond,
-of liever verbeterde. Condom is echter geen Engelsche naam, maar er is een Engelsche
-naam Condon, waarvan &#x201c;condom&#x201d; wel een verbastering kan zijn. Deze veronderstelling
-vindt nog meer grond, omdat het woord soms werkelijk geschreven werd &#x201c;condon&#x201d;. Zoo
-vind ik, in een versje, door Bachoumont in zijn dagboek aangehaald, (Dec. 15, 1773<a id="xd29e13323"></a>), en waarvan men meent, dat het gericht was aan een vroegere ballet-danseres, die
-prostituée was geworden:&#x2014;
-</p>
-<div lang="fr" class="lgouter">
-<div class="lg">
-<p class="line">&#x201c;Du <i>condon</i> cependant, vous connaissez l&#x2019;usage
-</p>
-</div>
-<div class="lg">
-<p class="line">Le <i>condon</i>, c&#x2019;est la loi, ma fille, et les prophètes!&#x201d;
-</p>
-</div>
-</div>
-<p class="first">De moeilijkheid blijft echter bestaan een Engelschman te ontdekken van den naam <i>Condon</i>, die met eenige waarschijnlijkheid in verband kan worden <span class="pagenum">[<a id="pb544" href="#pb544">544</a>]</span>gebracht met den condom: ongetwijfeld heeft hij de zaak niet opgeschreven, omdat hij
-nooit dacht, dat zijn uitvinding beroemd, of dat zijn naam onsterfelijk zou worden.
-Ik vind geen enkelen Condon vermeld in de boeken van het <span lang="en">College of Physicians</span>, en wat de boeken van het <span lang="en">College of Surgeons</span> betreft, waarvan de oude lijsten zeer onvolkomen zijn, heeft Mr. Victor Plarr, de
-bibliothecaris mij, na vriendelijk onderzoek gedaan te hebben, verklaard, dat de naam
-niet vermeld wordt. Nog andere verschillende uitleggingen van den naam zijn gegeven,
-met meerdere of mindere zekerheid, maar gewoonlijk zonder eenig bewijs. Zoo zegt Hyrtl
-(<i lang="de">Handbuch der Topographischen Anatomie</i>, 7e dr. dl. II, p. 212), dat condom oorspronkelijk gondom genoemd werd, naar den
-naam van den Engelschen uitvinder, een ridder aan het hof van Karel II, die er het
-eerst een moet gemaakt hebben uit het eivlies van een schaap; maar Gondom is evenmin
-een Engelsche naam als Condom. Er is een Fransche stad in Gascogne, die Condom heet,
-en Bloch vermoedt, maar zonder bewijzen bij te brengen, dat de naam hier vandaan komt;
-als dat echter zoo is, dan is het niet waarschijnlijk, dat de naam onbekend zou zijn
-in Frankrijk. Hans Ferdy meent, ten slotte, dat hij afgeleid is van &#x201c;condus&#x201d;&#x2014;dat,
-wat bewaart&#x2014;en, in overeenstemming met zijn theorie, noemt hij den condom een condus.
-</p>
-<p>De oudste geschiedenis van den condom wordt in korte woorden door verschillende schrijvers
-besproken, zooals door Proksch, <i lang="de">Die Vorbauung der Venerischen Krankheiten</i>, p. 48; Bloch, <i lang="en">Sexual Life of Our Time</i>, hoofdst. XV en XXVIII; Cabanès, <i lang="fr">Indiscretions de l&#x2019;Histoire</i>, p. 121, etc.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>De beheersching van de verwekking door het voorkomen van de conceptie is, zooals we
-gezien hebben, een deel geworden van de moraal van beschaafde volken. Er is een andere
-methode, wel niet ter voorkoming van de conceptie, maar ter beperking van de nakomelingschap,
-die zich veel vroeger in de wereld heeft vertoond, hoewel ze op verschillende tijden
-zeer verschillend beschouwd is en nog zeer tegenstrijdige meeningen in het leven roept.
-Dit is het middel van de miskraam.
-</p>
-<p>Terwijl het gebruik der miskraam geenszins, als het gebruik van het voorkomen van
-de conceptie, in de beschaafde wereld aangenomen is, schijnt het toch wel geen diepen
-tegenzin te wekken bij een groot deel van de bevolking in beschaafde landen. De meerderheid
-der vrouwen, wel-opgevoede en zeer moreele vrouwen niet uitgesloten, die zwanger worden
-tegen haar wensch, nemen de mogelijkheid van het opwekken van miskraam in overweging,
-zonder de minste gewetensbezwaren, en kennen gewoonlijk zelfs niet de gewone professioneele
-houding van de kerk, de wet en de geneeskunde met betrekking tot de miskraam. Waarschijnlijk
-zijn alle medici wel met dit feit in aanraking gekomen, en zelfs een zoo bekend en
-correct kenner der medische wetten als Brouardel zeide<a class="noteref" id="xd29e13367src" href="#xd29e13367">17</a> dat hem tamelijk dikwijls gevraagd was geworden miskraam op te wekken, door dames,
-die het beschouwden als een volkomen natuurlijke zaak, en die in het minst geen vermoeden
-hadden, dat de wet het gevraagde als een misdaad beschouwde.
-</p>
-<p>Het is derhalve niet te verwonderen, dat miskraam zeer gewoon <span class="pagenum">[<a id="pb545" href="#pb545">545</a>]</span>is in alle beschaafde en vooruitstrevende landen. Ongelukkig kan niet gezegd worden,
-dat het afdrijven in praktijk is gebracht overeenkomstig eugenische overwegingen,
-en het wordt zelfs niet dikwijls aangeraden van het standpunt der eugeniek. Maar in
-een groot aantal gevallen van niet-gewenschte zwangerschap, die voorkomt bij vrouwen
-van karakter en energie, die niet gewend zijn zich rustig neêr te leggen bij toestanden,
-die ze niet gezocht hebben, en in ieder geval als niet-gewenscht beschouwen, wordt
-dikwijls de toevlucht genomen tot afdrijven. Gewoonlijk beschouwt men de Vereenigde
-Staten als het land, waar het gebruik vooral bloeit, en zeker moet een land, waar
-het ideaal van kuischheid voor ongetrouwde vrouwen, van vrijheid voor getrouwde vrouwen,
-van onafhankelijkheid voor allen, in de praktijk gevolgd wordt, wel gunstig gestemd
-zijn jegens het gebruik der afdrijving. Maar de wijze, waarop het veel voorkomen van
-de afdrijving erkend wordt in de Vereenigde Staten, berust waarschijnlijk voor het
-grootste gedeelte op de eerlijkheid van de Amerikanen bij het openbaar maken en het
-trachten te verbeteren van wat zij, te recht of ten onrechte, beschouwen als maatschappelijke
-gebreken, en het kan best, dat het niet beteekent, dat het werkelijk veel vóórkomt
-in de praktijk. Vergelijkende statistieken bewijzen niet veel, en het is zeker waar,
-dat afdrijving uiterst gewoon is in Engeland, Frankrijk en Duitschland. Waarschijnlijk
-kunnen nationale verschillen wel teruggebracht worden tot verschillen in algemeene
-maatschappelijke gewoonten en idealen. Zoo kan bv. in Duitschland, waar groote sexueele
-vrijheid aan ongetrouwde vrouwen wordt toegestaan en waar getrouwde vrouwen zeer gebonden
-zijn aan haar huis, afdrijving minder voorkomen dan in Frankrijk, waar reinheid met
-nadruk geëischt wordt van het jonge meisje, terwijl de getrouwde vrouw vrijheid eischt
-voor haar werk en haar vermaak. Maar zulke nationale verschillen, als ze al bestaan,
-beginnen uit te slijten en aanklachten wegens misdadig afdrijven worden in Duitschland
-steeds gewoner; hoewel het wel wezen kan, dat deze toename alleen berust op grooteren
-ijver bij het vervolgen van het vergrijp.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Brouardel (<i>op<span class="corr" title="Niet in bron">.</span> cit.</i>, p. 39) verdedigt de meening, dat in New-York slechts een van de duizend afdrijvingen
-ontdekt wordt. Dr. J.&nbsp;F. Scott (<i lang="en">The Sexual Instinct</i>, hoofdst. VIII), die zelf sterk tegen het gebruik is, meent, dat in Amerika de gewoonte
-om miskraam op te wekken &#x201c;zulke groote verhoudingen aangenomen heeft, dat het haast
-niet te gelooven is&#x201d;, terwijl &#x201c;een onnoemelijk aantal van gevallen&#x201d; nooit aan het
-licht komen. &#x201c;Het is zoo snel toegenomen in onzen tijd en in onze generatie&#x201d;, zegt
-Scott, &#x201c;dat het verwondering en onrust gewekt heeft in den geest van alle conscientieuse
-personen die op de hoogte zijn van de mate, waarin het doorgevoerd wordt&#x201d;. (De bewering,
-dat zij, die het afdrijven goedkeuren, noodzakelijk geen &#x201c;conscientieuse personen&#x201d;
-zijn, is, zooals we zullen zien, een misverstand). De verandering heeft plaats gevonden
-na 1840. Het <span lang="en">Michigan Special Committee on Criminal Abortion</span> berichtte in 1881, dat uit een correspondentie met bijna honderd medici bleek, <span class="pagenum">[<a id="pb546" href="#pb546">546</a>]</span>dat de faculteit te hooren kreeg van zeventien afdrijvingen op iedere honderd zwangerschappen;
-bij deze, meent de commissie, kunnen er nog verscheidene gevoegd worden, die den medicus
-nooit ter oore komen. Het comité haalde verder, trouwens zonder bevestiging, de meening
-aan van een dokter, die zegt, dat er tegenwoordig een verandering komt in de publieke
-opinie jegens den verwekker van miskraam, die in Amerika begint beschouwd te worden
-als een nuttig lid van de maatschappij, en zelfs als een weldoener.
-</p>
-<p>Ook in Engeland schijnt er in de laatste jaren een duidelijke toename te zijn geweest
-van abortus, die misschien vooral duidelijk uitkwam onder de arme en hard-werkende
-klassen. Een schrijver in het <i lang="en">British Medical Journal</i> (April 9, 1904, p. 865) vindt afdrijven &#x201c;gezond en systematisch&#x201d;, en geeft vier gevallen,
-die in zijn praktijk voorkomen in vier maanden, waarin vrouwen òf trachtten zelf miskraam
-op te wekken, òf hem vroegen het te doen; zij waren getrouwde vrouwen, gewoonlijk
-met een groot gezin en van zwakke gezondheid, en zij waren bereid iedere ellende te
-dragen, als ze maar bewaard werden voor verder kinderen krijgen. Miskraam wordt dikwijls
-opgewekt of beproefd door het innemen van &#x201c;Vrouwenpillen&#x201d;, die kleine porties lood
-bevatten, en dus zeer ernstige verschijnselen kunnen te voorschijn roepen, hetzij
-zij miskraam opwekken of niet. Professor Arthur Hall, van Sheffield, die dit gebruik
-van lood speciaal bestudeerd heeft (&#x201c;<span lang="en">The Increasing Use of Lead as an Abortifacient</span>&#x201d;, <i lang="en">British Medical Journal</i>, Maart 18, 1905), vindt, dat het gebruik in den laatsten tijd in het midden van Engeland
-zeer gewoon is geworden, en dat het, naar het schijnt, in steeds ruimer kring voorkomt.
-Het komt voornamelijk voor onder getrouwde vrouwen met gezinnen, die tot den werkmansstand
-behooren, en het komt vooral veel voor in tijden van economische crisissen (vergelijk
-G. Newman, <i lang="en">Infant Mortality</i>, p. 81). Vrouwen van de betere standen nemen haar toevlucht tot beroeps-afdrijvers
-en gaan soms naar Parijs.
-</p>
-<p>Ook in Frankrijk, en vooral in Parijs, is in de laatste jaren de afdrijving zeer toegenomen.
-(Zie bv. een discussie in de <span lang="fr">Société de Médecine Légale</span> in Parijs, <i lang="fr">Archives <span class="corr" id="xd29e13413" title="Bron: d&#x2019; Anthropologie">d&#x2019;Anthropologie</span> Criminelle</i>, Mei, 1907). Doléris heeft aangetoond (<i lang="fr">Bulletin de la Société <span class="corr" id="xd29e13419" title="Bron: d&#x2019; Obstétrique">d&#x2019;Obstétrique</span></i>, Febr., 1905), dat in de Parijsche Maternités het percentage van de afdrijvingen
-bij bevallingen tusschen 1898 en 1904 tot het dubbele steeg, en Doléris taxeert, dat
-ongeveer de helft van deze miskramen kunstmatig waren opgewekt. In Frankrijk wordt
-miskraam opgewekt door beroeps-afdrijvers. Een van deze, Mme Thomas, die in 1891 tot
-tuchthuisstraf veroordeeld werd, erkende, dat ze 10.000 afdrijvingen had bewerkt in
-acht jaar; zij rekende twee francs en meer voor de operatie. Zij was een boerendochter,
-die opgevoed was in het huis van haar oom, een dokter, wiens medische en obstetrische
-boeken zij had verslonden (A. Hamon, <i lang="fr">La France en 1891</i>, blz. 629&#x2013;631). De publieke opinie in Frankrijk is toegevend voor afdrijving, vooral
-jegens vrouwen, die de operatie op zichzelf toepassen; niet veel gevallen worden voor
-het gerechtshof gebracht, en van deze worden er 40 percent vrijgesproken (Eugène <span class="corr" id="xd29e13425" title="Bron: Bousset">Bausset</span>, <i lang="fr">L&#x2019;Avortement Criminel</i>, Thèse de Paris, 1907). De beroeps-afdrijver echter wordt gewoonlijk naar de gevangenis
-gezonden.
-</p>
-<p>In Duitschland schijnt de afdrijving in de laatste jaren ook zeer te zijn toegenomen,
-en het jaarlijksch aantal gevallen van misdadige afdrijving, dat voor de gerechtshoven
-gebracht werd, was in 1903 meer dan dubbel zooveel als in 1885. (Zie ook Elisabeth
-Zanzinger, <i lang="de">Geschlecht und Gesellschaft</i>, Bd. II, afl. 5; en <i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Jan., 1908, p. 23).</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Met het oog op deze feiten kan het geen verwondering wekken, dat het opwekken van
-miskraam in veel beschaafde landen is toegestaan en zelfs aangemoedigd wordt. Alleen
-het Christendom heeft de kunstmatige miskraam absoluut veroordeeld en dat op <span class="pagenum">[<a id="pb547" href="#pb547">547</a>]</span>theoretische gronden. In Turkije bestaat, onder gewone omstandigheden, geen straf
-op de afdrijving. In de klassieke beschaving van Griekenland en Rome werd afdrijving
-ook toegestaan, maar onder bepaalde beperkingen en voorwaarden. Plato erkende, dat
-de moeder recht had te beslissen over de afdrijving, maar hij zeide, dat de kwestie
-zoo spoedig mogelijk in de zwangerschap moest beslist worden. Aristoteles, die afdrijving
-goedkeurde, was van dezelfde meening. Zeno en de Stoicijnen beschouwden den foetus
-als de vrucht van den schoot, die eerst bij de geboorte een ziel kreeg; in gelijken
-zin verklaarde de Romeinsche wet, dat de foetus eerst bij de geboorte een menschelijk
-wezen werd<a class="noteref" id="xd29e13445src" href="#xd29e13445">18</a>. Bij de Romeinen was de afdrijving zeer gewoon, maar, in overeenstemming met de patriarchale
-basis van de oude Romeinsche instellingen was het de vader, en niet de moeder, die
-het recht had ze op te wekken. Het Christendom introduceerde een nieuwen kring van
-denkbeelden, gebaseerd op het belang van de ziel, op de onsterfelijkheid ervan, en
-de noodzakelijkheid van den doop als een methode tot redding van de gevolgen van de
-erfzonde. Wij vinden deze nieuwe houding al bij den Heiligen Augustinus, die, waar
-hij bespreekt of embryo&#x2019;s, die in den schoot zijn gestorven, zullen opstaan bij de
-opstanding, zegt: &#x201c;Ik durf het niet bevestigen, noch ontkennen, hoewel ik niet kan
-inzien, waarom zij, als zij niet uitgesloten zijn van den dood, ook niet zouden kunnen
-komen tot de opstanding der dooden&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e13455src" href="#xd29e13455">19</a>. Spoedig werd echter ingesteld, dat afdrijven misdadig was, en de eerste Christelijke
-keizers vaardigden, in overeenstemming met de kerk, vele fantastische en zware straffen
-uit tegen de kunstmatige miskraam. Deze neiging ging, onder kerkelijken invloed, onbeperkt
-voort, totdat de philantropische beweging van de achttiende eeuw, met Beccaria, Voltaire,
-Rousseau en andere groote hervormers, er in slaagde het getij van de publieke opinie
-te keeren tegen de barbaarschheid van de wetten, en de doodstraf op de afdrijving
-werd eindelijk afgeschaft<a class="noteref" id="xd29e13461src" href="#xd29e13461">20</a>.
-</p>
-<p>De tegenwoordige medische wetenschap en practijk&#x2014;hoewel nauwelijks gezegd kan worden
-dat zij volkomen eensgezind spreken&#x2014;nemen over het geheel een houding aan, die het
-midden houdt tusschen die van de klassieke wetgeleerden en die van de latere Christelijke
-kerkelijken. Zij zijn over het geheel voor het opofferen van den foetus, telkens wanneer
-de belangen van de moeder zulk een opoffering eischen. De algemeene opinie <span class="pagenum">[<a id="pb548" href="#pb548">548</a>]</span>der medici is echter op het oogenblik niet bereid om verder te gaan, en ze is er bepaald
-tegen de ouders te helpen bij het uitoefenen van een onbevoegde contrôle op den foetus
-in den schoot, en ze is ook nog niet bereid afdrijving op gronden der eugeniek in
-praktijk te brengen. Het is wel duidelijk, dat de geneeskunde in deze zaak niet het
-initiatief kan nemen, want het is de voornaamste plicht van de geneeskunde het leven
-te behouden. De maatschappij zelf moet de verantwoordelijkheid op zich nemen om het
-ras te beschermen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Dr. S. Macvie (&#x201c;<span lang="en">Mother <i>versus</i> Child</span>&#x201d;, <i lang="en">Transactions Edinburgh Obstetrical Society</i>, deel XXIV, 1899) bespreekt in den breede de respectieve waarden van den foetus en
-van de moeder op de basis van levensverwachting, en komt tot het besluit, dat de foetus
-uitsluitend is &#x201c;een parasiet, die geen enkele functie uitoefent&#x201d;, en dat, &#x201c;tenzij
-de levensverwachting van het kind de jaren dekt waarin zijn mogelijkheid veranderd
-wordt in werkelijkheid, de betrekkelijke waarden van het leven van den foetus en van
-de moeder zullen zijn als die van werkelijk tegen mogelijk&#x201d;. Deze bewering schijnt
-tamelijk gezond. Ballantyne (<i lang="en">Manual of Antenatal Pathology: The Foetus</i>, p. 459) maakt de bewering meer precies door te zeggen, dat &#x201c;het leven van de moeder
-waarde heeft, omdat zij is wat zij is, terwijl de foetus alleen maar een waarde heeft
-om wat hij misschien worden zal&#x201d;.
-</p>
-<p>Durlacher heeft onder anderen zorgvuldig en nauwkeurig de verschillende voorwaarden
-onderzocht, waaronder de medicus al dan niet miskraam moet opwekken in het belang
-van de moeder (&#x201c;<span lang="de">Der Künstliche Abort</span>&#x201d;, <i lang="de">Wiener-Klinik</i>, Aug. en Sept., 1906); en ook Eugen Wilhelm (&#x201c;<span lang="de">Die Abtreibung und das Recht des Arztes zur Vernichtung der Leibesfrucht</span>&#x201d;, <i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Mei en Juni, 1909). Wilhelm bespreekt verder de kwestie, of het wenschelijk is de
-wetten te veranderen om den medicus grooter vrijheid te geven bij het beslissen tot
-afdrijving. Hij komt tot het besluit, dat dit niet noodig is en zelfs verkeerd zou
-kunnen werken door op ongepaste wijze de medische vrijheid te belemmeren. Iedere verandering
-in de wetgeving moet, meent hij, slechts zijn in de richting van de beschouwing, dat
-het vernietigen van den foetus niet afdrijving is in den wettelijken zin, mits het
-gedaan wordt naar de regelen der medische wetenschap. Wat de schuchterheid aangaat
-van sommige medici bij het opwekken van miskraam, merkt Wilhelm op, dat, zelfs bij
-den tegenwoordigen stand van de wet, de medicus, die na rijp beraad miskraam teweegbrengt,
-overeenkomstig zijn beste weten, zelfs als hij het mis heeft, zich als veilig kan
-beschouwen voor iedere wettelijke straf, en dat hij veel meer kans heeft met de wet
-in botsing te komen, als er bewezen kan worden, dat de dood het gevolg is van zijn
-verzuim miskraam teweeg te brengen.
-</p>
-<p>Pinard, die het recht besproken heeft om invloed uit te oefenen op het leven van den
-foetus (<i lang="fr">Annales de Gynécologie</i>, deel <span class="sc"><span class="corr" id="xd29e13508" title="Bron: III">lii</span></span> en <span class="sc"><span class="corr" id="xd29e13512" title="Bron: III">liii</span></span>, 1899 en 1900), komt, geïnspireerd door zijn enthusiaste propaganda voor de redding
-van het kinderleven, tot de onverantwoordelijke conclusie, dat niemand het recht heeft
-op het leven en den dood van den foetus; &#x201c;het recht van het kind op zijn leven is
-een onvervreemdbaar en heilig recht, dat geen macht hem kan ontnemen&#x201d;. Er heeft hier
-een vergissing plaats, tenzij Pinard zich bepaaldelijk, evenals Tolstoy, stellen wil
-tegenover den stroom der beschaafde moraal. Wel verre er vandaan, dat het kind eenig
-&#x201c;onvervreemdbaar recht op leven&#x201d; zou hebben, heeft zelfs de volwassene, in menschelijke
-maatschappijen, zulk een onvervreemdbaar recht niet, en veel minder de foetus, die
-eigenlijk in het geheel geen menschelijk wezen is. Wij matigen ons het recht aan het
-leven te doen eindigen van die individuen, wier tegenmaatschappelijk gedrag hen gevaarlijk
-maakt, en in den oorlog maken wij met opzet, onder algemeene goedkeuring <span class="pagenum">[<a id="pb549" href="#pb549">549</a>]</span>en algemeen enthusiasme, een einde aan het leven van mannen, die speciaal voor dit
-doel zijn uitgekozen wegens hun physieke en algemeene geschiktheid. Het zou dwaas
-inconsequent zijn te zeggen, dat wij geen recht hebben over het leven van schepselen,
-die, tot nog toe, in het geheel geen deel hebben aan de menschelijke maatschappij,
-en die zelfs nog niet geboren zijn. Wij bevinden ons hier in tegenwoordigheid van
-een oud theologisch dogma, en er kan niet veel twijfel aan zijn dat, van den theoretischen
-kant tenminste, het &#x201c;onvervreemdbaar recht&#x201d; van het embryo denzelfden weg zal opgaan
-als het &#x201c;onvervreemdbaar recht&#x201d; der spermatozoën. Van beide is het recht werkelijk
-&#x201c;onvervreemdbaar&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>In de laatste jaren heeft zich een nieuwe, en we moeten het toegeven, eenigszins onverwachte
-zienswijze aangaande deze kwestie der afdrijving voorgedaan. Tot nog toe is het een
-kwestie geweest, die geheel in handen was van mannen, eerst, volgens de Romeinsche
-tradities, van de Christelijke geestelijkheid, en later in handen van de beroepsklassen.
-Toch is de kwestie werkelijk in zeer ruime mate en zelfs voornamelijk een vrouwenkwestie,
-en tegenwoordig wordt ze, vooral in Duitschland, actief door vrouwen aangevat. Gravin
-Gisela Streitberg neemt met haar boek <i lang="de">Das Recht zur Beseitigung Keimenden Lebens</i> de pioniersplaats in in deze beweging, en zij werd spoedig gevolgd, van 1897 af,
-door een aantal beroemde vrouwen, die een voorname plaats innemen in de Duitsche vrouwenbeweging,
-onder andere Helene Stöcker, Oda Olberg, Elisabeth Zanzinger, Camilla <span class="corr" id="xd29e13523" title="Bron: Jellinck">Jellinek</span>. Al deze schrijfsters betoogen met nadruk, dat de foetus nog niet een onafhankelijk
-menschelijk wezen is, en dat iedere vrouw, krachtens haar recht op haar eigen lichaam,
-er over te beslissen heeft of het een onafhankelijk menschelijk wezen worden zal.
-Op het Congres voor Vrouwen, gehouden in het najaar van 1905, werd een motie aangenomen,
-waarin geëischt werd dat afdrijving alleen strafbaar zou zijn, als ze gedaan werd
-door een ander persoon, tegen den wensch van de zwangere vrouw zelf<a class="noteref" id="xd29e13526src" href="#xd29e13526">21</a>. Het aannemen van deze motie door een vergadering van afgevaardigden is een belangwekkend
-bewijs van de belangstelling, die de vrouwen tegenwoordig voor de zaak hebben en van
-de energieke houding die zij aannemen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Elisabeth Zanzinger (&#x201c;<span lang="de">Verbrechen gegen die Leibesfrucht</span>&#x201d;, <i lang="de">Geschlecht <span class="corr" id="xd29e13539" title="Bron: una">und</span> Gesellschaft</i>, Bd. II, afl. 5, 1907) veroordeelt met kunde en energie de wet, die afdrijving tot
-een misdaad verklaart. &#x201c;Een vrouw zelf is de eenige wettige bezitster van haar eigen
-lichaam en haar eigen gezondheid&#x200a;&#x2026; Evenals het het persoonlijk recht en de meest intieme
-zaak van een vrouw is om haar maagdelijkheid als haar beste gave te geven aan den
-uitverkorene van haar hart, zoo is het zeker de persoonlijke zaak van een zwangere
-vrouw als zij, om redenen die haar goed toeschijnen, besluit de resultaten van haar
-daad te vernietigen&#x201d;. Een vrouw, die het embryo vernietigt, dat een last zou kunnen
-worden voor de gemeenschap, of dat waarschijnlijk een inferieur lid zou opleveren
-<span class="pagenum">[<a id="pb550" href="#pb550">550</a>]</span>voor de maatschappij, zegt deze schrijfster, doet de gemeenschap een dienst; die behoorde
-haar daarvoor te beloonen, door haar misschien speciale voorrechten te verleenen bij
-het opvoeden van haar andere kinderen. Oda Olberg tracht in een diepzinnig geschrift
-(&#x201c;<span lang="de">Ueber den Juristischen Schutz des Keimenden Lebens</span>&#x201d;, <i lang="de">Die Neue Generation</i>, Juni 1908), duidelijk te maken, dat alles vervat is in de poging het zich ontwikkelende
-embryo te beschermen tegen het organisme, dat het draagt, om op die wijze een schepsel
-te beschermen, dat bestaat, tegen zichzelf en zijn eigen instincten. Zij meent, dat
-de meeste van de vrouwen, die haar zwangerschap kunstmatig doen eindigen, slechts
-ongewenschte producten zouden voortbrengen, want de normale, gezonde, stevige vrouw
-wenscht geen miskraam op te wekken. &#x201c;Er zijn vrouwen, die psychisch steriel zijn,
-zonder dat ze het physiek zijn, en die niets van moederlijkheid in zich hebben dan
-de geschiktheid om voort te brengen. Als deze miskraam opwekken, verbeteren zij eenvoudig
-een fout van de natuur&#x201d;. Als sommigen van haar voortgaan tot de tijd voorbij is, worden
-zij schuldig aan het veel erger vergrijp van kindermoord. Wat de vrouwen aangaat,
-die miskraam wenschen enkel uit motieven van ijdelheid of gemak, wijst Oda Olberg
-er op, dat de kringen, waarin deze motieven gelden, zeer wel in staat zijn hun kindertal
-te beperken, zonder hun toevlucht te nemen tot afdrijving. Zij komt tot het besluit,
-dat de maatschappij het jonge leven op alle wijzen moet beschermen, door maatschappelijke
-<span class="corr" title="Bron: hygiene">hygiëne</span>, door wetten ter bescherming van werkende vrouwen, door het verspreiden van een nieuwe
-moraal op de basis van de erfelijkheidswetten. Maar wij behoeven het jonge schepsel
-niet tegen zijn eigen moeder te beschermen, want duizende natuurlijke krachten dwingen
-de moeder haar eigen kind te beschermen, en we kunnen er zeker van zijn, dat zij niet,
-zonder zeer goede redenen, zal ongehoorzaam zijn aan die krachten. Camilla Jellinek
-betoogt ook (<i lang="de">Die Strafrechtsreform</i>, etc., Heidelberg, 1909) in een indrukwekkende toespraak voor de verzamelde Duitsche
-vrouwen-vereenigingen, in Breslau, in denzelfden geest.
-</p>
-<p>De wetgevers kwamen zeer spoedig de vrouwen in deze zaak te hulp, des te gereedelijker,
-voorzeker, omdat de tradities van het grootste en invloedrijkste wettelijk lichaam,
-aan één kant ten minste, reeds in dezelfde richting wezen. We kunnen inderdaad zeggen,
-dat het van den kant der wet geweest is&#x2014;en in Italië, het klassieke land der wettelijke
-hervorming&#x2014;dat deze nieuwe beweging het eerst begonnen is. In 1888 gaf Balestrini,
-in Turijn, zijn <i lang="it">Aborto, Infanticidio ed <span class="corr" id="xd29e13562" title="Bron: Espossione">Esposizione</span> d&#x2019;Infante</i> uit, waarin hij betoogde, dat de straf op de afdrijving moest worden afgeschaft.
-Het was een kundig en geleerd boek, geïnspireerd door ruime ideeën en een philantropischen
-geest, maar, hoewel het belang ervan nu erkend wordt, kan niet gezegd worden dat het
-veel aandacht trok bij de publicatie.
-</p>
-<p>Voornamelijk in Duitschland zijn in de laatste jaren de wetgevers de hervormsters
-nagevolgd, door meer of minder volkomen de afschaffing van de straf op de afdrijving
-aan te raden. Een zoo beroemd autoriteit als Von <span class="corr" id="xd29e13568" title="Bron: Lisst">Liszt</span> zegt in een persoonlijken brief aan Camilla Jellinek (<i>op. cit.</i>), dat hij de straf op de afdrijving beschouwt als &#x201c;van zeer twijfelbaar recht&#x201d;, hoewel
-hij meent, dat het niet praktisch is ze geheel af te schaffen; hij meent dat afdrijving
-kon worden toegestaan in de eerste maanden van de zwangerschap, en komt zoo op het
-oude standpunt terug. Hans Gross zegt als zijn opinie (<i lang="de">Archiv für Kriminal-Anthropologie</i>, Bd. XII, p. 345), dat de tijd niet ver af is, waarop afdrijving niet meer gestraft
-zal worden. <span class="corr" id="xd29e13576" title="Bron: Rodbruch">Radbruch</span> en Von Lilienthal spreken in denzelfden geest. Weinberg heeft een verandering in
-de wet aangeraden (<i lang="de">Mutterschutz</i>, 1905, afl. 8), en Kurt Hiller (<i lang="de">Die Neue Generation</i>, April 1909), beweert, ook van den kant der wet, dat afdrijving alleen strafbaar
-moest zijn als ze bewerkt werd door een getrouwde vrouw, zonder voorkennis en toestemming
-van haar echtgenoot.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>De medische stand, die in den nieuweren tijd de eerste schrede <span class="pagenum">[<a id="pb551" href="#pb551">551</a>]</span>gedaan heeft tot autoriseeren van de afdrijving, heeft tot nog toe geen verdere stappen
-gedaan. Hij is er mee tevreden geweest de grondstelling te verkondigen, dat, als de
-belangen van de moeder staan tegenover die van den foetus, deze laatste opgeofferd
-moeten worden. Hij heeft geaarzeld den verderen stap te doen en de afdrijving te plaatsen
-op de basis der eugeniek en het recht te eischen op afdrijving aan te dringen ieder
-keer, dat de medische en hygiënische belangen van de maatschappij zulk een stap eischen.
-Deze houding is volkomen te begrijpen. Men heeft de geneeskunde altijd geïdentificeerd
-met het behouden van leven, zelfs van waardeloos en erger dan waardeloos leven. &#x201c;Houdt
-alles in het leven! Houdt alles in het leven!&#x201d; riep Sir James Paget nerveus. De geneeskunde
-heeft zich beperkt tot de nederige taak kwalen te genezen, en begint eerst tegenwoordig
-de grooter en edeler taak te ondernemen van ze te voorkomen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">&#x201c;De schrede van het dooden van het kind in den schoot, tot het vermoorden van een
-persoon buiten den schoot, is een gevaarlijk kleine schrede&#x201d;, merkt een medisch schrijver
-van later tijd op, en hij spreekt waarschijnlijk voor vele anderen, die zich op eene
-of andere wijze blind houden voor het feit, dat deze &#x201c;gevaarlijk kleine schrede&#x201d; door
-het menschdom gedaan is, lang voordat afdrijving in de wereld bekend was.
-</p>
-<p>Hier en daar echter hebben medische schrijvers van naam de verdere uitbreiding aangeraden
-van de afdrijving, met voorzorgen, en onder behoorlijk toezicht, als een hulp bij
-den vooruitgang der eugeniek. Zoo is Professor Max Flesch (<i lang="de">Die Neue Generation</i>, April, 1909) voor een verandering in de wet om afdrijving toe te staan (mits ze
-gedaan wordt door den medicus) in speciale gevallen, zooals wanneer de zwangerschap
-van de moeder door verkrachting is teweeg gebracht, als zij verlaten is geworden,
-of als, in het belang van de gemeenschap, het wenschelijk is de verspreiding te voorkomen
-van krankzinnige, misdadige, alcoholische of tuberculeuze personen.
-</p>
-<p>In Frankrijk heeft een medicus, Dr. Jean Darricarrère een merkwaardigen roman geschreven,
-<i lang="fr">Le Droit <span class="corr" id="xd29e13602" title="Bron: d&#x2019; Avortement">d&#x2019;Avortement</span></i> (1906), waarin de stelling wordt verkondigd, dat een vrouw altijd volkomen het recht
-heeft op afdrijving, en dat zij de hoogste rechter is wat de vraag betreft of zij
-de pijn en de gevaren der geboorte van kinderen wil ondergaan of niet. De kwestie
-berust hier echter, klaarblijkelijk, niet op medische, maar op philantropische en
-feministische grondslagen.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Wij hebben gezien, dat zoowel van de zijde der praktijk als van die der theorie, in
-de laatste jaren een groote verandering heeft plaats gevonden in de houding jegens
-de afdrijving. Het moet echter duidelijk erkend worden, dat, in tegenstelling met
-de contrôle op de verwekking door methoden tot het voorkómen van de conceptie, facultatieve
-miskraam nog niet opgenomen is in onze aangenomen maatschappelijke moraal. Als ik
-hier een persoonlijke opinie mag invoegen, dan zou ik willen zeggen, dat het mij toeschijnt,
-dat onze moraal zich hier tamelijk verstandig gedraagt<a class="noteref" id="xd29e13609src" href="#xd29e13609">22</a>. Ik ben bepaald van meening, dat een onbeperkte <span class="pagenum">[<a id="pb552" href="#pb552">552</a>]</span>permissie aan vrouwen om afdrijving in haar eigen belang toe te passen, of zelfs voor
-gemeenschappen om ze toe te passen in het belang van het ras, niet zou passen bij
-onze tegenwoordige maatschappij. Zooals Ellen Key met kracht betoogt, een beschaving,
-die zonder protest toelaat, dat haar zorgvuldig uitgekozen volwassen mannen in den
-oorlog op barbaarsche wijze worden geslacht, heeft nog niet het recht verkregen met
-opzet ook maar zelfs haar meest inferieure levensproducten in den schoot te vernietigen.
-Aan een gemeenschap, die schuldig is aan zoo&#x2019;n roekelooze verspilling van levens,
-kan niet veilig deze oordeel-vereischende functie worden toevertrouwd. De blinde en
-doellooze bezorgdheid om de meest hopelooze en verlaagde levensvormen te koesteren,
-zelfs van het ongeboren leven, mag wel een zwakheid heeten, en daar het dikwijls leidt
-tot grenzenloos lijden, een misdaad. Maar tot nog toe is er een onoverkomelijke hinderpaal,
-die vooruitgang in deze richting in den weg staat. Voordat wij gerechtigd zijn opzettelijk
-een leven te vernietigen om een leven te behouden, moeten wij leeren, hoe we het kunnen
-behouden door het afschaffen van die vernielende invloeden&#x2014;oorlog, ziekte, slechte
-arbeidsvoorwaarden&#x2014;die gemakkelijk binnen onze maatschappelijke macht als beschaafde
-naties liggen<a class="noteref" id="xd29e13618src" href="#xd29e13618">23</a>.
-</p>
-<p>Er is verder een andere overweging, waarvan het mij toeschijnt, dat ze gewicht in
-de schaal legt. De vooruitgang van de beschaving gaat in de richting van grootere
-voorzorg, meer voorkómen, een verminderde behoefte om te strijden tegen het roekelooze
-gebrek aan vooruitzien. De noodzakelijkheid tot afdrijving is juist een van die resultaten
-van roekeloos handelen, die de beschaving neiging heeft om te verminderen. Terwijl
-we kunnen toegeven, dat bij een gezonder toestand van de beschaafde maatschappij er
-nog enkele gevallen zouden kunnen voorkomen, waarin <span class="pagenum">[<a id="pb553" href="#pb553">553</a>]</span>het opwekken van miskraam wenschelijk zou kunnen zijn, schijnt het wel waarschijnlijk,
-dat het aantal van zulke gevallen eer zal afnemen dan toenemen. Om de behoefte aan
-afdrijving uit den weg te ruimen, en om de propaganda ten gunste er van tegen te gaan,
-moeten wij ons aan den eenen kant voornamelijk verlaten op een grootere zorgvuldigheid
-bij het bepalen van de conceptie en een meerdere kennis van de middelen ter voorkoming
-van de conceptie<a class="noteref" id="xd29e13636src" href="#xd29e13636">24</a>, en aan den anderen kant op een betere zorg door den Staat voor zwangere vrouwen,
-getrouwde en ongetrouwde gelijkelijk, en een erkenning in de praktijk van aanspraken
-binnen zekere perken, van de moeder op de maatschappij<a class="noteref" id="xd29e13642src" href="#xd29e13642">25</a>. Er kan maar weinig twijfel aan zijn, dat, bij menige aanklacht wegens misdadige
-afdrijving, het werkelijke vergrijp ligt bij hen, die hun sociale en hun beroepsplicht
-niet hebben vervuld van het bekend maken van de meer natuurlijke en onschuldige voorbehoedmiddelen
-tegen de conceptie, of die anders door hun maatschappelijke houding de positie van
-de zwangere vrouw ondragelijk gemaakt hebben. Door werkdadige maatschappelijke hervorming
-in deze twee richtingen kan de nieuwe beweging ten gunste van de afdrijving in toom
-gehouden worden, en men heeft zelfs gevonden, dat, door het bevorderen van zulk een
-hervorming, die beweging weldadig is geweest.
-</p>
-<p>Wij hebben gezien, dat de opzettelijke beperking van de conceptie een deel geworden
-is van onze beschaafde moraal, en dat de praktijk en de theorie van de facultatieve
-afdrijving vasten voet onder ons gekregen hebben. Er blijft nog een derde en meer
-radicale methode over ter controleering van de verwekking, de methode van het geheel
-wegnemen van de mogelijkheid van de verwekking door het castreeren, of door andere
-kleinere operaties, die eenzelfde verhinderende uitwerking hebben op de voortplanting.
-De andere twee methoden hebben alleen invloed op een enkele vereenigingsdaad of de
-gevolgen daarvan, maar castratie heeft invloed op alle volgende daden van sexueele
-vereeniging en vernietigt gewoonlijk voor goed de voortbrengende kracht.
-</p>
-<p>Castratie voor verschillende maatschappelijke en andere doeleinden is een oude en
-ver verspreide gewoonte, die toegepast wordt op menschen en op dieren. Er heeft echter,
-over het geheel, een soort van vooroordeel tegen bestaan, als ze werd toegepast op
-menschen. Vele volken hebben een groote heilige waarde gehecht aan de ongeschondenheid
-van de sexueele organen. Bij sommige natuurvolken is het verwijderen van deze organen
-beschouwd geworden als een speciaal wreede beleediging, die <span class="pagenum">[<a id="pb554" href="#pb554">554</a>]</span>alleen gedaan kon worden in oogenblikken van groote opgewondenheid, zooals na een
-veldslag. De geneeskunde heeft zich gekant tegen iedere inmenging met de sexueele
-organen. De eed, die de Grieksche medici afleggen, schijnt castratie te beletten:
-&#x201c;Ik wil niet snijden&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e13652src" href="#xd29e13652">26</a>. In moderne tijden heeft er een groote verandering plaats gevonden, castratie wordt
-zoowel aan mannen als aan vrouwen gedaan bij ziekelijke toestanden; dezelfde operatie
-wordt soms aangeraden en nu en dan gedaan in de hoop, dat zij sterke en abnormale
-sexueele impulsen uit den weg zal ruimen. En in de laatste jaren is de castratie te
-hulp geroepen, wegens haar meer radicaal karakter, in zake de negatieve eugeniek,
-en waarlijk in grootere mate, omdat ze een meer radicaal karakter heeft dan het voorkomen
-van de conceptie of de afdrijving.
-</p>
-<p>De beweging, die de castratie begunstigt, schijnt begonnen te zijn in de Vereenigde
-Staten, waar verschillende pogingen gedaan zijn ze in de wet opgenomen te krijgen.
-Ze werd eerst uitsluitend aangeraden als een straf voor misdadigers, en vooral voor
-sexueele vergrijpen, door Hammond, Everts, Lydston en anderen. Van dit standpunt schijnt
-ze echter onvoldoende te zijn en misschien onwettig. In vele gevallen is castratie
-in het geheel geen straf en inderdaad een positieve weldaad. In andere gevallen, als
-ze gedaan wordt tegen den wil van de persoon, die het aangaat, kan ze zeer hinderlijke
-geestelijke gevolgen hebben, die bij reeds gedegenereerde of wilszwakke personen kunnen
-leiden tot krankzinnigheid, misdadigheid, en tegen-maatschappelijke neigingen, die
-veel gevaarlijker zijn dan de oorspronkelijke toestand. Overwegingen der eugeniek,
-die later op den voorgrond kwamen, vormen een veel grooter argument vóor castratie;
-in dit geval wordt de castratie geenszins verricht om een barbaarsche en vernederende
-straf op te leggen, maar, met toestemming van den geopereerde, om de gemeenschap te
-beschermen tegen het gevaar van nuttelooze en verkeerde leden.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het feit, dat castratie eigenlijk niet langer als een straf kan beschouwd worden,
-blijkt wel uit de mogelijkheid de operatie met opzet te doen verrichten enkel voor
-het gemak, als een meer te verkiezen en uiterst werkdadig surrogaat voor het gebruiken
-van voorbehoedmiddelen bij het sexueele verkeer. Ik ken op het oogenblik maar eén
-geval, waarin deze gedragslijn gekozen is. Dit geval is van een medicus (van een Puriteinsch
-Nieuw Engelsche familie) met wiens sexueele geschiedenis, die volkomen normaal is,
-ik sinds lang bekend ben. Hij is nu negen en dertig jaar oud. Eenige jaren geleden
-begon hij voorbehoedmiddelen te gebruiken, omdat hij een voldoend groot gezin had.
-De daarop volgende gebeurtenissen verhaal ik met zijn eigen woorden: &#x201c;De last, de
-voorzorg, enz., noodig gemaakt door voorbehoedmiddelen werden mij meer en meer hinderlijk
-naarmate de jaren voorbij gingen, en eindelijk legde ik de zaak voor aan een anderen
-medicus, en op zijn verantwoording en na rijp overleg met mijn vrouw, werd ik spoedig
-daarop geopereerd en steriel gemaakt door het aan beide zijden bloot leggen van het
-&#x201c;vas deferens&#x201d;, en het tusschen <span class="pagenum">[<a id="pb555" href="#pb555">555</a>]</span>twee zijden draden afbinden ervan. Dit werd gedaan nadat het door cocaine infiltratie
-ongevoelig gemaakt was, en was niet buitengewoon pijnlijk, hoewel de pijn, die het
-gaf, (het uittrekken van het koord door de spleet) zeer moeilijk te verdragen scheen.
-Ik behoefde mijn werk geen dag na te laten, en was op geenerlei wijze ernstig uit
-mijn doen. Na zes dagen werd het laatste naaisel verwijderd en na drie weken kon ik
-het verband weglaten, dat noodig was gemaakt door de uiterste gevoeligheid van de
-testikels en van den zaadstreng.
-</p>
-<p>&#x201c;De operatie is op alle wijzen gebleken een volkomen succes te zijn. De sexueele functies
-zijn op geenerlei wijze aangedaan. Er bestaat geen gevoel van ongemak of onbehagen
-in de genitaliën zelf, en wat mij het vreemdst van alles toeschijnt, is het feit,
-dat het zaad, voor zoover men kan waarnemen door gewone waarnemingsmiddelen, onverminderd
-is in hoeveelheid en onveranderd in kwaliteit. (Natuurlijk zou het microscoop de essentieele,
-beslissende verandering doen blijken).
-</p>
-<p>&#x201c;Mijn vrouw is verrukt, nu alle vrees uit onze liefde verbannen is, en, alles bij
-elkaar genomen, schijnt het, dat het leven voor ons beiden meer waarde heeft. Toevallig
-schijnen wij beiden gezonder dan gewoonlijk, en dit is vooral het geval bij mijn vrouw;
-zij schrijft dit toe aan den gunstigen invloed, die er door bereikt wordt, dat de
-zaadvloed op volkomen normale wijze wordt aangebracht en in aanraking blijft met de
-afscheidingen van de vagina, totdat hij op natuurlijke wijze verwijderd wordt.
-</p>
-<p>&#x201c;Daar deze operatie betrekkelijk nieuw is, en tot nog toe niet dikwijls op anderen
-gedaan is dan op krankzinnigen, misdadigers, enz., dacht ik, dat ze u misschien zou
-interesseeren. Als ik ook maar de geringste lichtstraal geworpen heb op dit grootste
-van alle menschelijke problemen, dan zal ik werkelijk blij zijn&#x201d;.
-</p>
-<p>Zulk een geval, met zijn tot nu toe bevredigende resultaten, verdient zeker wel vermelding,
-hoewel het misschien nog niet veel navolging zal vinden.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>De eerste, die, voor zoover ik heb kunnen vinden, de castratie als maatregel der negatieve
-eugeniek heeft aangeraden, en dat voor het speciale &#x201c;doel van prophylaxis, als toegepast
-op de verbetering van het ras en de bescherming van de maatschappij&#x201d;, is Dr. F.&nbsp;E.
-Daniel, uit Texas, in het jaar 1893<a class="noteref" id="xd29e13672src" href="#xd29e13672">27</a>. Daniel verwarde echter castratie als methode tot zuivering van het ras, een methode,
-die uitgevoerd kan worden in verstandhouding met het individu, dat geopereerd wordt,
-met castratie als een straf, die opgelegd moet worden voor verkrachting, sodomie,
-beestachtigheid en zelfs masturbatie uit gewoonte, terwijl de wijze van uitvoering
-bovendien buitengewoon barbaarsch en primitief is, n.l. het geheel wegnemen van de
-genitaliën. In de laatste jaren zijn eenigszins meer gepaste, praktische en wetenschappelijke
-methoden der castratie aangeraden, die niet het verwijderen van de geslachtsklieren
-of organen in zich sluiten, en niet als een straf, maar eenvoudig ter bescherming
-van de gemeenschap en het ras tegen den last van waarschijnlijk onproductieve en mogelijk
-gevaarlijke leden. Näcke heeft, van 1899 af, herhaaldelijk de maatschappelijke voordeelen
-<span class="pagenum">[<a id="pb556" href="#pb556">556</a>]</span>opgesomd van dezen maatregel<a class="noteref" id="xd29e13692src" href="#xd29e13692">28</a>. Het vermeerderen van de minderwaardige elementen van de maatschappij, zegt Näcke,
-brengt ongeluk in het gezin en is een bron van groote uitgaven voor den Staat. Hij
-beschouwt castratie als het eenige krachtige voorbehoedmiddel, en hij komt daarom
-tot het besluit, dat we het moeten aannemen, zooals we ook de vaccinatie aangenomen
-hebben, er voor zorgende, dat we ons verzekeren van de toestemming van den persoon
-zelf of van zijn voogd, van de burgerlijke autoriteiten, en zoo noodig van een commissie
-van deskundigen. Ook Professor Angelo Zuccarelli uit Napels heeft van 1899 af, den
-nadruk gelegd op het belang van de castratie, voor het steriel maken van de epileptici,
-de krankzinnigen van verschillende klassen, de alcoholici, de tuberculeuzen en de
-instinctieve misdadigers, terwijl de keuze van gevallen ter operatie gedaan moet worden
-door een commissie van deskundigen, die schoolkinderen, candidaten voor openbare betrekkingen,
-of personen, die op het punt waren te trouwen, zouden moeten onderzoeken<a class="noteref" id="xd29e13707src" href="#xd29e13707">29</a>. Deze beweging won spoedig veld, en in 1905, bij de jaarlijksche vergadering van
-Zwitsersche krankzinnigen-artsen, waren de leden het er algemeen over eens, dat het
-steriel maken van krankzinnigen wenschelijk is, en dat de kwestie wettelijk geregeld
-moet worden. In Zwitserland zijn, wat Europa betreft, de eerste stappen gedaan om
-de castratie als maatregel van maatschappelijke prophylaxe ten uitvoer te brengen.
-Het zestiende jaarlijksche rapport (1907) van het kantonale krankzinnigengesticht
-te Wil geeft vier gevallen van castratie, twee bij mannen en twee bij vrouwen,&#x2014;gedaan
-met de toestemming van de patienten en de burgerlijke autoriteiten&#x2014;uit maatschappelijke
-beweegredenen; beide vrouwen hadden tevoren onwettige kinderen gehad, die een last
-waren voor de maatschappij, en alle vier de patienten waren sexueel abnormaal; de
-operatie stelde de patiënten in staat van hun lasten bevrijd te worden en te werken,
-en de resultaten werden beschouwd als in alle opzichten bevredigend voor allen, die
-er bij betrokken waren<a class="noteref" id="xd29e13723src" href="#xd29e13723">30</a>.
-<span class="pagenum">[<a id="pb557" href="#pb557">557</a>]</span></p>
-<blockquote>
-<p class="first"></p>
-<p>Het invoeren van de castratie als een methode der negatieve eugeniek is vergemakkelijkt
-door het gebruik van nieuwe methoden om ze zonder gevaar uit te voeren, en zonder
-de testes en de ovariën te verwijderen. Voor mannen is daar de eenvoudige methode
-van vasectomie, zooals ze wordt aangeraden door Näcke en vele anderen. Voor vrouwen
-is er de hiermee overeenkomende, en bijna even eenvoudige en onschuldige methode van
-Kehrer door doorsnijding en onderbinding van de Fallopiaansche buizen, aanbevolen
-door Kisch, of het zeer daarop gelijkende proces van Rose, dat door een ervaren hand
-in een paar minuten wordt ten uitvoer gebracht, zooals aanbevolen wordt door <span class="corr" id="xd29e13747" title="Bron: Zuccarrelli">Zuccarelli</span>.
-</p>
-<p>Men heeft gevonden, dat herhaald blootstellen aan x-stralen steriliteit teweeg brengt
-bij beide seksen, bij dieren zoogoed als bij menschen, en menschen, die met x-stralen
-werken, moeten verschillende voorzorgsmaatregelen in acht nemen om niet onder deze
-werking te lijden. Men heeft de onderstelling geopperd, dat het aanwenden van x-stralen
-een goed surrogaat zou zijn voor castratie: het schijnt, dat de uitwerking van de
-toepassing waarschijnlijk maar een paar jaren zal duren, en dat zou, in sommige gevallen,
-een voordeel wezen. (Zie <i lang="en">British Medical Journal</i>, Aug. 13, 1904; <i>ib.</i>, Maart <abbr title="laatsleden">l.l.</abbr>, 1905; <i>ib.</i>, Juli 6, 1907).</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het is welhaast niet mogelijk, naar het mij toeschijnt, de castratie als methode van
-negatieve eugeniek met groot enthusiasme te beschouwen. Bovendien moest de roekeloosheid,
-waarmee men soms voorstelt ze bij de wet toe te passen&#x2014;waarschijnlijk ten gevolge
-van het feit, dat ze klaarblijkelijk niet zoo terugstootend is als het minder radicale
-proces van de afdrijving&#x2014;ons zeer voorzichtig maken. Wij moeten ook het denkbeeld
-van castratie als een straf laten varen; als zoodanig is ze niet alleen barbaarsch,
-maar vernederend en is het niet waarschijnlijk, dat ze een gunstigen invloed zal hebben.
-Als methode van negatieve eugeniek behoort ze nooit in praktijk gebracht te worden
-zonder toestemming van den persoon, die het aangaat. Het feit, dat het in sommige
-gevallen noodig zou kunnen zijn om iemand te isoleeren, als hij niet overging tot
-castratie, zou ongetwijfeld een feit zijn, dat invloed zou uitoefenen ten gunste van
-het geven van toestemming; maar de toestemming is absoluut noodzakelijk als de persoon,
-die de operatie ondergaat, voor vernedering zal worden bewaard. Een mensch, die vernederd
-is en verbitterd door een opgedrongen castratie, zou niet gevaarlijk zijn voor het
-nageslacht, maar zou gemakkelijk een gevaarlijk lid kunnen worden van de maatschappij,
-waarin hij daadwerkelijk leefde. Met gepaste voorzorgsmaatregelen en veiligheidsmaatregelen
-kan de castratie ongetwijfeld een zekere rol spelen bij de verheffing en de verbetering
-van het ras<a class="noteref" id="xd29e13765src" href="#xd29e13765">31</a>.
-</p>
-<p>De methoden, die we in overweging hebben genomen, in zooverre <span class="pagenum">[<a id="pb558" href="#pb558">558</a>]</span>zij de kracht tot voortbrengen beperken van de minder gezonde en werkdadige families
-in een gemeenschap, zijn methoden der eugeniek. Men moet echter niet meenen, dat zij
-de geheele eugeniek zijn, of dat zij op eenigerlei wijze behooren tot het wezen van
-het plan der eugeniek. De eugeniek heeft betrekking op alle werkingen, die de menschelijke
-nakomelingschap verheffen en verbeteren; afdrijving en castratie zijn middelen, die
-tot dit doel gebruikt worden, maar het zijn geen middelen, die iedereen goedkeurt,
-en het is ook niet uitgemaakt, of de doeleinden, die zij bereiken niet beter bereikt
-kunnen worden door andere middelen; in ieder geval zijn het methoden der negatieve
-eugeniek. Blijft over het veld van de positieve eugeniek, die betrekking heeft niet
-op het doen verdwijnen van minderwaardige families, maar op het uitmaken van wat de
-betere families zijn en op het bevorderen van hun kracht tot voortplanting.
-</p>
-<p>Terwijl de noodzakelijkheid van zich van voortplanting te onthouden niet langer een
-hinderpaal is voor het huwelijk, blijft de kwestie of twee personen met elkaar moeten
-trouwen in het meerendeel der gevallen een ernstige kwestie uit het standpunt van
-positieve en negatieve eugeniek beide, want het normale huwelijk moet wel kinderen
-in zich sluiten, zooals ook werkelijk het voornaamste en meest gewenschte doel ervan
-is. Wij moeten niet alleen in overweging nemen welke de families zijn, die niet geschikt
-zijn om nageslacht voort te brengen, maar ook welke de families of individuen zijn,
-die het meest geschikt zijn om nageslacht voort te brengen en onder welke voorwaarden
-de verwekking het best kan worden tot stand gebracht. De tegenwoordige onvolledigheid
-van onze kennis in deze zaken legt den nadruk op de behoefte aan zorg en voorzichtigheid
-bij het naderen tot deze vragen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Het kan wel gepast zijn op dit punt te verwijzen naar de proef van de <span lang="en">Oneida Community</span> bij het instellen van een systeem van wetenschappelijke voortplanting, onder de leiding
-van een man, wiens kundigheid en aanzien als een pionier eerst in den tegenwoordigen
-tijd voldoende beginnen erkend te worden. John Humphrey Noyes was zijn tijd te ver
-vooruit, om op zijn juiste waarde geschat te worden; op zijn meest werd hij beschouwd
-als een slim en succesvol stichter van een secte, en zijn pogingen om de eugeniek
-op het leven toe te passen wekten alleen lachlust en vervolging, zoodat hij ongelukkig
-gedwongen werd een zeer leerzame proef tot een ontijdig einde te brengen. Zijn plan
-en zijn principe, die ongeveer veertig jaar geleden gedrukt zijn, zijn uiteengezet
-in een <i lang="en">Essay on Scientific Propagation</i>, waarin de problemen besproken worden, die eerst tegenwoordig de aandacht beginnen
-te trekken van de praktische menschen binnen de sfeer van de maatschappelijke politiek.
-Toen Noyes zijn krachtigen en praktischen geest richtte op de kwestie der eugeniek,
-was die kwestie uitsluitend in handen van de mannen der wetenschap, die al de natuurlijke
-schuchterheid voelden van den geleerde voor de verwerkelijking van zijn voorstellen,
-en die geen lust hadden ook maar een <span class="pagenum">[<a id="pb559" href="#pb559">559</a>]</span>haarbreed af te wijken van de conventie van hun tijd. Met de proef van Noyes, in Oneida,
-begint een nieuw stadium in de geschiedenis der eugeniek; wat ook de waarde van de
-proef geweest mag zijn&#x2014;en een eerste proef kan niet dadelijk eindresultaat hebben&#x2014;met
-Noyes kwam de kwestie der eugeniek uit het zuiver academisch stadium, waarin ze, sinds
-den tijd van Plato, geweest was. &#x201c;Het begint duidelijk te worden&#x201d;, zegt Noyes aan
-het begin, &#x201c;dat de grondslagen van een wetenschappelijke maatschappij moeten gelegd
-worden in de wetenschappelijke wijze van voortplanting van menschelijke wezens&#x201d;. Als
-we dat doen, moeten we op twee dingen letten: bloed (of erfelijkheid) en opvoeding;
-en hij stelt bloed voorop. Daarin was hij het eens met de nieuwste voorstanders der
-eugeniek van den tegenwoordigen tijd (&#x201c;de natie heeft jaren lang al haar aandacht
-gewijd aan &#x201c;milieu&#x201d;, terwijl &#x201c;erfelijkheid&#x201d; in de eerste plaats komt&#x201d;, zooals Karl
-Pearson het uitdrukt), en hij gaf tevens blijk van de breedheid van zijn opvatting
-in vergelijking van den gewonen maatschappelijken hervormer, die in die dagen gewoonlijk
-een fanatiek geloovige was aan den invloed van opvoeding en milieu. Noyes zet de positie
-van Darwin uiteen ten opzichte van de grondbeginselen van de beschaving, en ook de
-schrede verder dan Darwin, die door Galton is gedaan. Hij merkt dan op, dat Galton,
-als hij aan het punt komt, waar het noodig is van de theorie over te gaan tot de plichten,
-die de theorie oplegt, <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>hij in het zachtzinnigste conservatisme verzinkt&#x201d;. (Men moet in herinnering houden,
-dat dit geschreven is in een tijd toen Galton&#x2019;s werk pas uitkwam). Deze conclusie
-was geheel tegenovergesteld aan het praktische en godsdienstige temperament van Noyes.
-&#x201c;Onze plicht is duidelijk; wij zeggen, dat wij het moeten doen&#x2014;wij willen het doen&#x2014;maar
-wij kunnen niet. De wet van God drijft ons voort; maar de wet van de maatschappij
-houdt ons tegen. De moedigste weg is de veiligste. Laten we de wet eerlijk en vast
-onder de oogen zien. Het is alleen in de vreesachtigheid van de onwetendheid, dat
-de plicht onuitvoerbaar schijnt&#x201d;. Noyes was een voorganger van Galton, in zooverre
-hij de eugeniek beschouwde als een zaak van den godsdienst.
-</p>
-<p>Noyes stelde voor het werk van de moderne wetenschap op het gebied van de voortplanting
-&#x201c;Stirpicultuur&#x201d; te noemen, waarin hij door anderen gevolgd is. Hij meent, dat het
-de taak van den stirpiculturist is om zoowel kwantiteit als kwaliteit van de familie
-voor oogen te houden, en hij meende, dat, zonder de kwantiteit te verminderen, het
-mogelijk was de kwaliteit te verbeteren door het uitoefenen van een zeer strenge keuze
-van de mannen. Op dit punt heeft Noyes steun gevonden bij Karl Pearson en anderen,
-die aangetoond hebben, dat maar een betrekkelijk klein gedeelte van een bevolking
-noodig is om de volgende generatie voort te brengen, en dat in werkelijkheid twaalf
-percent mannen van een geslacht vijftig percent van de volgende generatie voortbrengt.
-Wat wij moeten verzekeren, is, dat dit kleine deel van de bevolking, dat voort zal
-brengen, dat deel zal zijn, dat het best voor het doel geschikt is. &#x201c;De <i>hoeveelheid</i> van de productie zal in directe verhouding staan tot het aantal vruchtbare vrouwen&#x201d;,
-zooals Noyes de kwestie zag, &#x201c;en de <i>waarde</i>, die voortgebracht wordt, voor zoover het de keuze betreft, zal bijna in omgekeerde
-verhouding staan tot het aantal vruchtbare mannen&#x201d;. In deze zaak was Noyes een voorganger
-van Ehrenfels. De twee principes, die men voor oogen moet houden waren &#x201c;Teel van de
-besten&#x201d;, en &#x201c;Teel in denzelfden kring&#x201d;, met een zorgvuldig en nu en dan voorkomend
-toevoegen van nieuwe rassen. (Opgemerkt moet worden, zooals Reibmayr, in zijn nieuwe
-pas uitgekomen <i lang="de">Entwicklungsgeschichte des Genies und Talentes</i>, betoogt, dat de hoogere rassen en de hoogere individuen, in de menschelijke soort
-zijn voortgebracht door een onbewust aanhangen juist van deze principes). &#x201c;Door het
-uitkiezen van hoogere families, en door het onder elkaar telen van deze, zouden hoogere
-soorten menschelijke wezens kunnen worden voortgebracht, die vergeleken zouden kunnen
-worden bij den volbloed onder al de huisdieren&#x201d;. Hij illustreert dit door de eerste
-geschiedenis van de Joden.
-<span class="pagenum">[<a id="pb560" href="#pb560">560</a>]</span></p>
-<p>Noyes critiseert ten slotte de tegenwoordige methode, of gebrek aan methode, in zake
-de voortplanting. Ons huwelijkssysteem laat, zooals hij het uitdrukt, de paring over
-aan een algemeene verwarring. Door het groote verschil tusschen de seksen in kracht
-tot voortbrengen buiten beschouwing te laten, &#x201c;beperkt het iederen man, wat ook zijn
-potentie en zijn waarde mogen zijn tot de mate van productie, waartoe een vrouw, in
-den blinde gekozen, misschien in staat is&#x201d;. Bovendien beslist het, gaat hij voort,
-&#x201c;in de praktijk tegen de besten, en ten gunste van de slechtsten; want, terwijl de
-goede man door zijn geweten beperkt zal zijn tot wat de wet toestaat, zal de slechte,
-zonder eenige moreele beperking, zijn zaad uitstrooien buiten de wettige grenzen,
-zoover als hij maar durft&#x201d;. &#x201c;Wij zijn op alle wijzen veilig als we zeggen, dat er
-geen mogelijkheid is de twee voorschriften van de wetenschappelijke voortplanting
-vast te leggen in een instelling, die aanspraak maakt op het maken van geen onderscheid,
-die geen onderdrukking toelaat, die niet meer vrijheid geeft aan de besten dan aan
-de slechten, en die, in werkelijkheid, altijd onvermijdelijk op de verkeerde wijze
-onderscheid moet maken, zoolang als de lagere klassen het vruchtbaarste zijn en het
-minst geneigd de waarschuwingen van wetenschap en moraal ter harte te nemen&#x201d;. Noyes
-legt er den nadruk op dat, als we onze sexueele instellingen gaan wijzigen, er twee
-hoofdpunten moeten zijn, die men in herinnering moet houden: het behoud van de vrijheid,
-en het behoud van het tehuis. Er moet geen dwang zijn in de menschelijke wetenschappelijke
-voortplanting; ze moet autonoom zijn, geregeld door zelfbestuur, &#x201c;door de vrije keuze
-van hen, die genoeg van de wetenschap houden, om zichzelf tot eunuchen te maken terwille
-van het Koninkrijk der Hemelen&#x201d;. Het tehuis moet ook in stand gehouden, daar &#x201c;het
-huwelijk het beste is voor den mensch, zooals hij is&#x201d;; maar het is noodig het tehuis
-uit te breiden, te verruimen, want &#x201c;als alle menschen konden leeren van andere kinderen
-te houden als van hun eigene, zou er niets zijn om de verbreiding van de wetenschappelijke
-voortplanting in den weg te staan in tehuizen, die veel beter zouden zijn dan die
-tegenwoordig bestaan&#x201d;.
-</p>
-<p>De merkwaardige brochure geeft geen beschrijving van de juiste maatregelen, die de
-Oneida-gemeenschap genomen heeft om deze principes ten uitvoer te brengen. De twee
-hoofdpunten waren, zooals we weten, &#x201c;zelfbeheersching der mannen&#x201d; (zie boven, p. 502),
-en de vergroote familie, waarin alle mannen de werkelijke of de mogelijke deelgenooten
-waren van alle vrouwen, maar er vond geen vereeniging plaats ter verwekking, behalve
-als gevolg van verstandelijke overlegging en bepaald besluit. &#x201c;De gemeenschap&#x201d;, zegt
-H.&nbsp;J. Seymour, een van de eerste leden (<i lang="en">The Oneida Community</i>, 1894, p. 5), &#x201c;was een <i>familie</i>, even duidelijk afgescheiden van de omringende maatschappij als gewone huishoudens.
-De band, die ze te zamen bond, was even duurzaam, en ten minste even heilig als die
-van het huwelijk. De zorg van iederen man en al het gemeenschappelijk eigendom werd
-verpand voor het onderhoud en de bescherming der vrouwen, en het onderhoud en de opvoeding
-der kinderen&#x201d;. Het is niet waarschijnlijk, dat de Oneida-gemeenschap in bijzonderheden
-het voorbeeld was, waarnaar de menschelijke gemeenschap in het <span class="corr" id="xd29e13819" title="Bron: algemeenzich">algemeen zich</span> vormen zal. Maar op zijn minst geschat, toont het succes ervan wel aan, zooals Lord
-Morley ons duidelijk heeft gemaakt (Diderot, deel II, p. 19), &#x201c;hoezeer sommige feiten
-van den bestaanden menschelijken aard, die gewoonlijk beschouwd worden als definitief
-en onuitroeibaar, voor wijziging vatbaar zijn&#x201d;, en dat &#x201c;het disciplineeren van de
-driften en neigingen der sekse&#x201d;, waarop de toekomst van de beschaving in ruime mate
-berust, absoluut geen onmogelijkheid blijkt te zijn.
-</p>
-<p>In vele opzichten was de Oneida-gemeenschap haar tijd,&#x2014;en zelfs den onzen,&#x2014;vooruit,
-maar het is belangwekkend op te merken, dat in zake de beheersching van de conceptie
-ons huwelijkssysteem op één lijn is gekomen met de theorie en de praktijk van de Oneida-gemeenschap;
-het kan niet gezegd worden, dat wij de conceptie altijd beheerschen in overeenstemming
-<span class="pagenum">[<a id="pb561" href="#pb561">561</a>]</span>met de principes der eugeniek, maar het feit, dat zulk controleeren nu een algemeen
-aangenomen gewoonte van de beschaving geworden is, ontneemt aan de critiek van Noyes
-op ons huwelijkssysteem tot zekere hoogte de kracht, die ze een halve eeuw geleden
-had. Nog een andere verandering in onze gewoonten&#x2014;het aanraden en zelfs de gewoonte
-van afdrijving en castratie&#x2014;zou zijn goedkeuring niet verworven hebben; hij was sterk
-tegen beide, en bij de hooge moraal, die in zijn gemeenschap heerschte, was ook geen
-van beide noodig tot in stand houding van de stirpicultuur, die overheerschte.
-</p>
-<p>De Oneida-gemeenschap duurde een generatie lang, en eindigde in 1879, in het geheel
-niet door een erkenning van mislukking, maar door een wijs wijken voor uiterlijken
-druk. De leden ervan, vele van hen van hooge beschaving, gingen voort de herinnering
-van de gewoonten en idealen van de gemeenschap in eere te houden. Noyes Miller (de
-schrijver van <i lang="en">The Strike of a Sex</i>, en <i lang="en">Zugassant&#x2019;s Discovery</i>) bleef tot het laatst met rustig vertrouwen uitzien naar den tijd waarop, naar hij
-meende, de groote ontdekking van Noyes aangenomen zou worden door de wereld in het
-algemeen. Een ander lid van de gemeenschap (Henry J. Seymour) schreef veel later over
-de gemeenschap, dat &#x201c;ze een voorbode en een onvolkomen miniatuur van het Koninkrijk
-der Hemelen op aarde was&#x201d;.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Misschien is het gewoonste type van de voorstellen of pogingen om het biologisch niveau
-van het ras te verbeteren wel het uitsluiten van bepaalde klassen gedegenereerden
-van het huwelijk, of het aanmoedigen van de gemeenschap om te trouwen. Dit schijnt
-op het oogenblik de meest populaire vorm der eugeniek, en in zooverre dit niet bereikt
-wordt door dwang, maar het gevolg is van een vrijwillig besluit om de kwestie van
-het ras te behandelen met jaloersche zorg en de bescherming, die een zoo geweldig
-ernstige, zoo goddelijke taak met zich brengt, is er veel voor en weinig tegen te
-zeggen.
-</p>
-<p>Maar het is een geheel andere zaak als er een poging gedaan wordt zulk een instelling
-als het huwelijk bij de wet te regelen. In de eerste plaats weten we nog niet genoeg
-van de grondbeginselen van de eugeniek en de erfelijkheid van ziekelijke toestanden
-om ons in staat te stellen gezonde wettelijke voorstellen op deze basis te gronden.
-Zelfs een betrekkelijk zoo eenvoudige zaak als de verhouding tusschen tuberculose
-en erfelijkheid kan nauwelijks gezegd worden een zaak te zijn, waarover men het algemeen
-eens is, zelfs als we aannemen, dat wij voldoende materiaal bezitten, waarop we tot
-een algemeene overeenstemming zouden kunnen komen. Verondersteld, dat onze kennis
-van al deze zaken veel verder gevorderd was dan ze is, dan zouden we nog niet een
-positie bereikt hebben, waarin het mogelijk zou zijn algemeene voorstellen te doen
-over de wenschelijkheid of de niet-wenschelijkheid van het voortplanten van bepaalde
-klassen. De kwestie is noodzakelijkerwijze een persoonlijke kwestie, en ze kan alleen
-beslist worden, als al de omstandigheden van het individueele geval behoorlijk onder
-de oogen zijn gezien.
-</p>
-<p>Het bezwaar tegen een wettelijke en gedwongen regeling van het recht om te huwen is
-echter veel fundamenteeler dan de <span class="pagenum">[<a id="pb562" href="#pb562">562</a>]</span>overweging, dat onze kennis op het oogenblik onvoldoende is. Het ligt in de algemeene
-verwarring, in den geest van hen, die zulk een wetgeving aanraden, tusschen het wettig
-huwelijk en de voortplanting. De menschen, die in die verwarring vervallen, hebben
-het a-b-c van het onderwerp, waarover ze zich aanmatigen een oordeel uit te spreken,
-nog niet geleerd, en ze zijn niet meer bekwaam om wetten te geven dan een kind, dat
-geen A van een B kan onderscheiden, in staat is om te lezen.
-</p>
-<p>Het huwelijk, in zooverre het een bondgenootschap is voor wederkeerige hulp en troost
-van twee menschen, die vrij zijn in zulk een bondgenootschap sexueele vereeniging
-uit te oefenen, als zij dat willen, is het elementair recht van ieder persoon, die
-niet schuldig is aan bedrog of geheimhouding, en die waarschijnlijk den gekozen deelgenoot
-geen nadeel zal toebrengen, want in dat geval heeft de maatschappij het recht tusschen
-beide te komen krachtens haar plicht om haar leden te beschermen. Maar het recht om
-te trouwen sluit, als het zoo verstaan wordt, het recht om nakomelingen te verwekken
-in het geheel niet in. Want terwijl het huwelijk op zich zelf alleen invloed heeft
-op de twee individuen, die het aangaat, en op geenerlei wijze den Staat raakt, heeft
-de voortplanting in de eerste plaats invloed op de gemeenschap, die ten slotte bestaat
-uit voortgebrachte personen, en eerst in de tweede plaats op de twee individuen, die
-de werktuigen zijn der voortplanting. Zoodat, evenals het individueele paar het eerste
-recht heeft bij de kwestie van het huwelijk, zoo heeft de Staat het eerste recht bij
-de kwestie van de voortplanting. De Staat is even onbekwaam om de wet op het huwelijk
-te maken, als het individu onbekwaam is de wet op de voortplanting te maken.
-</p>
-<p>Dat is echter maar de eene helft van de dwaasheid, die begaan wordt door hen, die
-de candidaten voor het huwelijk zouden willen kiezen bij de wet. Laat ons eens aannemen&#x2014;zooals
-inderdaad gemakkelijk aan te nemen is&#x2014;dat een gemeenschap gedwee de abstracte verbodsbepalingen
-van het wetboek zal aannemen en haar leden rustig weer naar huis zullen gaan als de
-ambtenaar van den burgerlijken stand hun mededeelt, dat zij uitgesloten zijn van het
-wettige huwelijk door de nieuwe lijst van verbodsbepalingen. Een uitgesproken verbod
-tot voortplanting in het huwelijk, is een onuitgesproken permissie tot voortplanting
-buiten het huwelijk. Zoo wordt de ongewenschte voortplanting, in plaats van uitgevoerd
-te worden onder de gunstigste omstandigheden, uitgevoerd onder de gevaarlijkste omstandigheden
-en het eindresultaat voor de gemeenschap is geen winst, maar een verlies.
-</p>
-<p>Wat gewoonlijk schijnt te gebeuren, bij een formeel wettelijk verbod tegen het huwelijk
-van een bepaalde klasse, is een combinatie van verschillende nadeelen. Voor een deel
-wordt de wet een doode letter, voor een deel wordt ze ontdoken door handigheid <span class="pagenum">[<a id="pb563" href="#pb563">563</a>]</span>en bedrog, voor een deel wordt ze gehoorzaamd om aanleiding te geven tot nog ernstiger
-nadeelen. Dit gebeurde, bij voorbeeld, in het district Terek, in den Caucasus, waar,
-op verzoek van een medische commissie, aan priesters verboden werd te trouwen met
-personen, onder wier betrekkingen of voorouders gevallen van melaatschheid waren voorgekomen.
-Zooveel en zoo verschillende soorten van verkeerdheden werden door dezen maatregel
-veroorzaakt, dat hij spoedig werd ingetrokken<a class="noteref" id="xd29e13848src" href="#xd29e13848">32</a>.
-</p>
-<p>Als wij in herinnering houden, dat de Katholieke kerk meer dan duizend jaar bezig
-is geweest met de poging het huwelijksverbod op te dringen aan haar priesters,&#x2014;een
-welopgevoede en geoefende klasse van mannen, die ieder geestelijk en wereldlijk motief
-hadden om het verbod na te komen, en die er bovendien toe opgevoed waren ascetisme
-als het beste ideaal in het leven<a class="noteref" id="xd29e13859src" href="#xd29e13859">33</a> te beschouwen,&#x2014;dan kunnen we begrijpen hoe dwaas het is te trachten hetzelfde doel
-te bereiken door enkele toevallige verbodsbepalingen uit te vaardigen jegens ongeoefende
-menschen, die geen enkel motief om aan die bepalingen te gehoorzamen en geen idealen
-van coelibaat hebben.
-</p>
-<p>De hopeloosheid en zelfs de dwaasheid van het bewerken van eugenistische verbetering
-van het ras door het enkel plaatsen in het wetboek van verbodsbepalingen aan bepaalde
-klassen van personen om het huwelijk, zooals het nu is ingesteld, aan te gaan, geeft
-blijk van de zwakheid van hen, die het eugenistische belang van het milieu onderschatten.
-Zij, die beweren, dat erfelijkheid alles is, en milieu niets, schijnen op vreemde
-wijze te vergeten, dat het juist de lagere klassen zijn&#x2014;degenen, die het meest onderworpen
-zijn aan den invloed van een slecht milieu&#x2014;die het veelvuldigst voortbrengen, met
-de grootste roekeloosheid en het ongelukkigst. De beperking in de voortplanting, en
-een daarmee samengaande eerbied voor de erfelijkheid, nemen <i lang="la">pari passu</i> toe met de verbetering van het milieu en een verhooging van het maatschappelijk welzijn.
-Als er nu reeds gezegd kan worden, dat waarschijnlijk vijftig percent van het sexueele
-verkeer&#x2014;misschien wel de meest voor de voortplanting productieve helft&#x2014;plaats vindt
-buiten het wettige huwelijk, dan wordt het wel duidelijk, dat wettelijk verbod aan
-de ongeschikte klassen om zich van het wettige huwelijk te onthouden, alleen ten gevolge
-zal hebben, dat zij zich zullen aansluiten bij de voortbrengende klassen buiten het
-wettige huwelijk. Het is ook duidelijk, dat, als we den factor van het milieu buiten
-beschouwing willen laten, en de lagere klassen willen overlaten aan de onwetendheid
-en roekeloosheid, <span class="pagenum">[<a id="pb564" href="#pb564">564</a>]</span>die het gevolg zijn van zulk een milieu, dat dan de eenige praktische methode zal
-zijn, die aan de eugeniek wordt opengelaten, die van castratie en afdrijving is. Maar
-deze methode&#x2014;als ze in het groot wordt toegepast, zooals ze zou moeten worden<a class="noteref" id="xd29e13873src" href="#xd29e13873">34</a> en zonder toestemming van het individu&#x2014;is lijnrecht tegenovergesteld aan het moderne
-gevoel. Zoo zien kortzichtige beoefenaars der eugeniek het belang voorbij van het
-milieu, het eenige praktische kanaal, waardoor hun doel bereikt kan worden. Zorg voor
-de voortplanting en zorg voor het milieu zijn niet, zooals sommigen gemeend hebben,
-aan elkander tegenovergesteld, maar zij volmaken elkaar. De zorg voor het milieu leidt
-tot een beperken van roekelooze voortplanting, en de beperking op de voortplanting
-leidt tot een verbeterd milieu.
-</p>
-<p>Als de wetgeving op het huwelijk resultaat zal hebben, dan moet ze ingeprent worden
-tehuis, in de school, in de spreekkamer van den dokter. Geweld kan hier niets uitwerken;
-er is opvoeding noodig, niet alleen voorlichting, maar de opvoeding van het geweten
-en van den wil, en het beheerschen van de emoties.
-</p>
-<p>De wet kan hierbij meewerken om het proces te bevorderen, maar ze kan er niet voor
-in de plaats komen. Zoo is het zeer wenschelijk, dat, als er een ernstige ziekte verborgen
-gehouden is door een der partijen bij een huwelijk, zulk verbergen een reden zal zijn
-tot echtscheiding. Epilepsie kan aangemerkt worden als typisch voor de ziekten, die
-een reden zouden zijn om geen kinderen te mogen hebben, en het bestaan van de ziekte
-verzwijgen zou gelijk staan met een nietigverklaring van het huwelijk<a class="noteref" id="xd29e13885src" href="#xd29e13885">35</a>.
-</p>
-<p>In de Vereenigde Staten heeft een hof van cassatie het hof van appèl competent verklaard
-om een bevel tot echtscheiding uit te spreken, als een van de partijen het bestaan
-van epilepsie verzwegen heeft. Deze groote belangrijke beslissing, heeft men terecht
-gezegd<a class="noteref" id="xd29e13893src" href="#xd29e13893">36</a>, is een schrede vooruit op den weg van het menschdom. <span class="pagenum">[<a id="pb565" href="#pb565">565</a>]</span>Er zijn vele andere ernstig pathologische toestanden, waarin echtscheiding zou moeten
-uitgesproken worden, of van zelf plaats vinden, behalve wanneer men afgezien heeft
-van het verwekken van kinderen, want in dat geval heeft de Staat niet langer belang
-bij de verhouding, behalve om te straffen voor ieder bedrog, dat begaan is door verborgen
-houden.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">De eisch, dat een medisch attest bij het huwelijk verplichtend zal worden gesteld,
-is voornamelijk in Frankrijk gedaan. In 1858 stelde Diday van Lyon, voor, dat alle
-menschen, zonder uitzondering, zouden gedwongen worden een attest over gezondheid
-en ziekte bij zich te hebben, een soort van gezondheidspas. In 1872 raadde Bertillon
-aan, (Art. &#x201c;<span lang="fr">Demographie</span>&#x201d;, <i lang="fr">Dictionnaire Encyclopédique des Sciences Médicales</i>) bij het huwelijk de voornaamste anthropologische en pathologische trekken van de
-betrokken partijen op te schrijven (lengte, gewicht, kleur van het haar en de oogen,
-spierkracht, grootte van het hoofd, toestand van het gezicht, het gehoor enz., misvormingen
-en gebreken, enz.), niet zoozeer echter om ongewenschte huwelijken te voorkomen, als
-om de studie van menschelijke groepen op bepaalde tijden te vergemakkelijken. Latere
-eischen van een meer beperkt en partieel karakter voor medische getuigschriften als
-een voorwaarde voor het huwelijk, zijn gemaakt door Fournier (<i lang="fr"><span class="corr" id="xd29e13910" title="Bron: Syphylis">Syphilis</span> et Mariage</i>, 1890), Cazalis (<i lang="fr">Le Science et le Mariage</i>, 1890), en Julien (<i lang="fr">Blénorrhagie et Mariage</i>, 1898). In <span class="corr" id="xd29e13921" title="Bron: Australië">Oostenrijk</span> betoogt Haskovec uit Praag (&#x201c;<span lang="fr">Contrat Matrimonial et l&#x2019;Hygiène Publique</span>&#x201d;, <i lang="fr">Comptes-rendus Congrès International de Médecine</i>, <span class="corr" id="xd29e13930" title="Bron: Lisbon">Lissabon</span>, 1906, Sectie VII, p. 600), dat, bij het huwelijk, een medisch attest moest worden
-overgelegd, waaruit blijkt, dat de persoon vrij is van tuberculose, alcoholisme, syphilis,
-gonorrhoe, ernstigen slechten toestand van den geest of van de zenuwen, die kans heeft
-nadeelig te zijn voor den anderen deelgenoot of voor het nageslacht. In Amerika vinden
-Rosenberg en Aronstam, dat ieder huwelijkscandidaat, man zoowel als vrouw, een streng
-onderzoek moest ondergaan door een deskundige commissie van medici over (1) Familie
-en Geschiedenis van het Verleden (syphilis, tering, alcoholisme, zenuw- en geestesziekten),
-en (2) Tegenwoordigen Toestand (grondig onderzoek van alle organen); als dit bevredigend
-is, zou dan een attest moeten gegeven worden van geschiktheid om gekozen te worden
-voor het huwelijk. Er wordt op gewezen, dat een maatregel van deze soort voorkomt
-in de wetten, door sommige Staten gemaakt ter bestraffing met boete, of gevangenschap,
-van het verborgen houden van een ziekte. Ellen Key meent ook (Liefde en Huwelijk),
-dat beide partijen bij een huwelijk een attest moesten overleggen van gezond zijn.
-&#x201c;Het schijnt mij juist even noodig toe&#x201d;, merkt zij ergens anders op (Eeuw van het
-Kind, hoofdst. I), &#x201c;een medisch getuigschrift te vragen voor de geschiktheid om te
-huwen, als voor de geschiktheid om in militairen dienst te treden. In het eene geval
-is het een kwestie van het geven van leven; in het andere van het nemen ervan, hoewel
-voorzeker tot nu toe de laatste zaak beschouwd is geweest als verreweg de ernstigste&#x201d;.
-</p>
-<p>Het getuigschrift, zooals het gewoonlijk aangeraden wordt, zou een persoonlijke, maar
-noodzakelijke wettiging zijn van het huwelijk in de oogen van de burgerlijke en godsdienstige
-autoriteiten. Zulk een stap, geëischt ter bescherming van den deelgenoot in het huwelijk
-en van het nageslacht, zou een nieuwe wettelijke organisatie in zich sluiten van het
-huwelijkscontract. Dat zulke eischen zoo dikwijls gedaan worden, is van veel beteekenis
-voor den groei van het moreele bewustzijn in de gemeenschap, en het is goed, dat de
-gemeenschap bekend wordt met de dringende behoefte er aan. Maar het is zeer ongewenscht,
-dat zij op het oogenblik of misschien wel ooit zullen worden vastgelegd in wetboeken.
-Wat noodig is, is het gevoel van persoonlijke verantwoordelijkheid, en de ontwikkeling
-van afkeer jegens de individuen, die <span class="pagenum">[<a id="pb566" href="#pb566">566</a>]</span>hun verantwoordelijkheid niet inzien. Het is de werkelijkheid van het huwelijk en
-niet de enkel wettelijke vorm ervan, die we moeten trachten te verbeteren.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>De methode van vrijwillige aangifte is de eenige gezonde wijze om deze zaak te naderen.
-Duclaux meende, dat de huwelijkscandidaat een getuigschrift van gezondheid zou moeten
-bezitten, ongeveer op dezelfde wijze als de candidaat voor een levensverzekering,
-want dat de kwestie van beroepsgeheim en die van dwang, niet meer te pas komt bij
-de eene dan bij de andere zaak. Er is geen reden, waarom zulke getuigschriften, van
-een geheel vrijwilligen aard, niet gewoon zouden worden onder personen, die voldoende
-verlicht zijn om al de ernstige gevolgen voor de persoon, de familie en de maatschappij
-te erkennen, die in het huwelijk voorkomen. Het systeem van eugenisch getuigen, zooals
-het ingesteld is en ontwikkeld door Galton, zal een waardevol hulpmiddel zijn voor
-het verhoogen van het moreele bewustzijn in deze zaak. De eugenische getuigschriften
-van Galton zouden voornamelijk betrekking hebben op de natuurlijke deugden van hooger
-erfelijk nageslacht&#x2014;&#x201c;de openlijke erkenning van een natuurlijken adel&#x201d;&#x2014;maar zij zouden
-ook in zich sluiten de kwestie der persoonlijke gezondheid en van persoonlijke geschiktheid<a class="noteref" id="xd29e13940src" href="#xd29e13940">37</a>.
-</p>
-<p>Verplichte gezondheidsattesten te eischen bij het huwelijk is beginnen bij het verkeerde
-einde. Het zou niet alleen leiden tot ontduikingen en protesten, maar het zou waarschijnlijk
-een reactie teweeg brengen. Het is eerst noodig enthusiasme te kweeken voor gezondheid,
-een moreel geweten in de zaken der voortplanting, te zamen met, aan den wetenschappelijken
-kant, een algemeene gewoonte om anthropologische, psychologische en pathologische
-gegevens over het individu op te schrijven, van zijn geboorte af, geheel afgezien
-van het huwelijk. De vroegere vragenlijsten van Diday en Bertillon stonden dus niet
-alleen op een gezondere maar ook op een meer practische basis. Als zulke lijsten van
-de geboorte af aan voor ieder kind bijgehouden werden, zou een speciaal onderzoek
-bij het huwelijk niet noodig zijn, en het materiaal zou voor veel andere doeleinden
-bruikbaar zijn. Het is nu nog moeilijk, zulke lijsten te verkrijgen van het oogenblik
-van de geboorte af, en voor zoover ik weet, zijn er nog geen pogingen gedaan ze stelselmatig
-in te richten. Maar het is zeer goed mogelijk te beginnen bij het begin van het schoolleven,
-en dit wordt tegenwoordig op vele scholen gedaan, o.a. op kostscholen in Engeland,
-Amerika en elders, meer speciaal met betrekking tot de anthropologische, physiologische,
-en psychologische gegevens, terwijl <span class="pagenum">[<a id="pb567" href="#pb567">567</a>]</span>ieder kind onderworpen wordt aan een nauwkeurig anthropometrisch onderzoek, en zoo
-voorzien van een systematische opgave aangaande zijn physieken toestand<a class="noteref" id="xd29e13961src" href="#xd29e13961">38</a>. Dit onderzoek moest, volgens een eenvoudig systeem algemeen worden, en na bepaalde
-tusschenpoozen herhaald. &#x201c;Ieder kind moest&#x201d;, zooals naar waarheid gezegd is door Dr.
-Dukes, den dokter van de Rugby school, &#x201c;als hij op een openbare school komt even zorgvuldig
-en grondig onderzocht worden, alsof het voor een levensverzekering was&#x201d;. Als deze
-wijze van handelen algemeen was van de jeugd af, zou er geen moeilijkheid zijn bij
-het te voorschijn brengen van het overzicht bij het huwelijk, en er zou geen gelegenheid
-zijn tot bedrog. Ieder&#x2019;s <i>dossier</i> mocht wel door den Staat geregistreerd worden, zooals dat tegenwoordig gebeurt met
-testamenten, en moest, als bij deze, na verloop van een eeuw, vrijelijk opengesteld
-worden voor onderzoekers. Totdat dit verscheiden eeuwen lang zal gedaan zijn, zal
-onze kennis der eugeniek rudimentair blijven.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Er kan niet veel twijfel aan zijn, of de eugenische houding jegens het huwelijk, en
-de verantwoordelijkheid van het individu voor de toekomst van het ras, begint langzamerhand
-meer erkend te worden. Het komt herhaaldelijk voor, dat menschen, die op het punt
-staan te trouwen, bij den medicus komen in ernstige bezorgdheid over dit punt. Urquhart
-(<i lang="en">Journal of Mental Science</i>, April, 1907, p. 277) meent, dat huwelijken maar zelden nagelaten worden om deze
-reden; dit schijnt echter een te pessimistische zienswijze, en zelfs als het huwelijk
-niet nagelaten wordt, wordt het besluit genomen geen nakomelingschap te verwekken.
-Clouston, die den nadruk legt (<i lang="en">Hygiene of the Mind</i>, p. 74) op het belang van &#x201c;navraag, door elk der partijen van het contract voor het
-leven gedaan, door hun ouders en hun dokters, wat erfelijkheid, temperament en gezondheid
-aangaat<span class="corr" title="Niet in bron">&#x201d;</span>, is veel hoopvoller aangaande de resultaten dan Urquhart. &#x201c;Ik heb in de laatste jaren<a id="xd29e13985"></a> zeer den indruk gekregen&#x201d;, schrijft hij (<i lang="en">Journal of Mental Science</i>, Oct. 1907, p. 710), &#x201c;dat dit onderwerp de intelligente menschen bezighoudt, door
-het aantal malen, dat ik geraadpleegd word door jonge mannen en jonge vrouwen, die
-plan hebben te trouwen, of door hun vaders of moeders. Ik heb lang in het diepst van
-mijn ziel de overtuiging gehad, als ik geraadpleegd werd, dat het er niets toe deed,
-wat ik zei, dat het geen verschil zou maken. Maar het maakt wèl verschil; en ik, en
-andere, kunnen vertellen van dozijnen huwelijken, die niet doorgegaan zijn ten gevolge
-van psychiatrisch medischen raad&#x201d;.
-</p>
-<p>Ellen Key verwijst ook naar de toenemende neiging, zoowel onder mannen als vrouwen,
-om zich te laten influenceeren door overwegingen der eugeniek bij het vormen van levensgemeenschappen
-(<i>Eeuw van het Kind</i>, hoofdst. 1). De erkenning van de eugenische houding tegenover het huwelijk, het
-scherper worden van het maatschappelijk en individueel geweten in zaken der erfelijkheid,
-evenals het systematisch invoeren van het geven van getuigschriften en het registreeren
-er van, zal bevorderd worden door de aangroeiende neiging om de geneeskunde te maken
-tot een zaak der maatschappij, en zou volkomen onmogelijk zijn, als dit niet gebeurde.
-(Zie b.v. Havelock Ellis, <i lang="en">The Nationalization of Health</i>). De Medische Gezondheidsorganisatie van staatswege neemt gestadig en voortdurend
-toe, en dekt een steeds grooter veld. De dagen van den particulieren medicus&#x2014;die,
-zooals Duclaux <span class="corr" id="xd29e13997" title="Niet in bron">(</span><i lang="fr">L&#x2019;Hygiène Sociale</i>, p. 263), <span class="pagenum">[<a id="pb568" href="#pb568">568</a>]</span>het uitdrukte, in zijn spreekkamer zit <span class="corr" title="Niet in bron">&#x201c;</span>als een kruidenier, in wiens winkel de klant kan binnenkomen en er weer uitgaan, zooals
-hij wil, en wanneer hij wil&#x201d;&#x2014;zullen ongetwijfeld spoedig voorbij zijn. Men begint
-tegenwoordig te gevoelen, dat gezondheid een veel te ernstige zaak is, om aan den
-willekeur van het individu overgelaten te worden, niet alleen uit individueel, maar
-ook uit maatschappelijk gezichtspunt. Er is, bij sommigen, een neiging om te vreezen,
-dat de maatschappij den een of anderen dag in het andere uiterste zal vervallen, en
-voor de geneeskunde denzelfden eerbied zal gaan koesteren, die ze eens had voor de
-theologie. Dat gevaar ligt nog ver in de toekomst, en het is ook niet waarschijnlijk,
-dat de geneeskunde zich ooit een gezag van deze soort zal aanmatigen. De geest van
-de geneeskunde neigt, zeer bepaald, meer in de richting van het ascetisme dan van
-het dogma, en de fanatici op dit gebied zullen altijd in de overgroote minderheid
-zijn.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Het algemeen invoeren van authentieke persoonlijke acten met alle essentieele&#x2014;erfelijke,
-anthropometrische en pathologische&#x2014;feiten, moet wel een kracht zijn aan de zijde van
-de positieve, zoowel als van de negatieve eugeniek, want het zou bevorderlijk zijn
-aan het voortplanten van de geschikten en dat van de ongeschikten beperken, zonder
-eenigen wettelijken dwang. Met het toenemen van de eugenische vorming zou het respect
-voor zulke acten als iets, dat aan het huwelijk voorafgaat, evenzeer een van zelfsprekende
-zaak worden, als eens het respect was voor geld of voor stand. Een vrouw kan er gewoonlijk
-voor zorgen, dat ze geen man trouwt zonder geld of vooruitzichten; een man kan hartstochtelijk
-verliefd zijn op een vrouw van lageren stand dan hij zelf is, maar hij trouwt haar
-zelden. Er is niets anders noodig dan een duidelijk algemeen begrip van alles wat
-erfelijkheid en gezondheid in zich sluit, om overwegingen der eugeniek van even grooten
-invloed te doen zijn.
-</p>
-<p>Een verstandig toezien op de kwaliteit van het nageslacht zal gunstig werken aan den
-kant der positieve eugeniek, doordat ze in de plaats van de noodlottige neiging om
-een premie te stellen op een groot aantal kinderen, de meer rationeele methode stelt
-van het stellen van een premie op de kwaliteit van het kind. Het is een van de ongelukkigste
-gevolgen geweest van de manier om te protesteeren tegen den achteruitgang van het
-geboortecijfer, dat altijd en overal het resultaat van de beschaving geweest is, dat
-er een neiging geweest is om speciale maatschappelijke of geldelijke voordeelen aan
-te bieden aan de ouders van groote gezinnen. Daar groote families neiging hebben tot
-degeneratie, en dikwijls een last voor de gemeenschap worden, daar snel op elkaar
-volgende zwangerschappen niet alleen een ernstige uitputting van de krachten der moeder
-ten gevolgen hebben, maar daar men nu weet, dat ze een ernstig schadelijken invloed
-uitoefenen op de kwaliteit van het nageslacht, en daar bovendien in groote families
-ziekte en sterfte veelvuldig voorkomen, pleiten al de belangen van de gemeenschap
-tegen het stellen van een premie op groote gezinnen, zelfs als de ouders van goeden
-stam zijn. De staat heeft <span class="pagenum">[<a id="pb569" href="#pb569">569</a>]</span>veel meer belang bij de kwaliteit dan bij de kwantiteit van zijn burgers, en er moest
-een premie gesteld worden niet op gezinnen, die een bepaalde grootte bereikt hebben,
-maar op afzonderlijke kinderen, die een bepaalden standaard bereiken; het komen tot
-dezen standaard zou moeten gebaseerd zijn op opmerkingen, gemaakt van de geboorte
-af, tot het vijfde jaar. Een premie op deze basis zou voor den Staat even weldadig
-zijn, als een premie op een groot aantal kinderen verkeerd is.
-</p>
-<p>Deze overweging is tevens in hooge mate van toepassing op de voorstellen der &#x201c;moederschapspremie&#x201d;,
-waarvan we meer en meer hooren. Een zoo gematigd en verstandig maatschappelijk hervormer
-als Mr. Sidney Webb schrijft: &#x201c;Wij zullen het probleem van de moederschapspremie onder
-de oogen moeten zien, en dit meest onontbeerlijke van alle beroepen op een fatsoenlijke
-economische basis plaatsen. Tegenwoordig wordt het genegeerd als een beroep, niet
-beloond, en op geenerlei wijze door den Staat geëerd&#x201d;<a class="noteref" id="xd29e14014src" href="#xd29e14014">39</a>. Hoe waar deze bewering ook is, moeten we toch altijd in herinnering houden dat iets,
-dat onontbeerlijk vooraf moet gaan aan een voorstel tot een premie op het moederschap
-door den Staat, is een duidelijk begrip van het soort van moederschap, waar de Staat
-behoefte aan heeft. Het stellen van een premie op het roekelooze en willekeurige moederschap,
-dat we om ons heen zien, dat is door hulp van den Staat de productie aan te moedigen
-van burgers, die de Staat, als hij durfde, graag zou willen vernietigen als ongeschikt,
-is een al te belachelijk voorstel om er ook maar over te spreken<a class="noteref" id="xd29e14020src" href="#xd29e14020">40</a>. De eenige gezonde reden voor het stellen van een premie op het moederschap is, dat
-het den Staat in staat zou stellen in zijn eigen belang de natuurlijke keuze van de
-geschikten te bevorderen.
-</p>
-<p>Wat de positieve eigenschappen aangaat, waar de Staat recht heeft bij het aanmoedigen
-van het moederschap een premie op te stellen, is het nog te vroeg om met volkomen
-zekerheid daarover te spreken. De negatieve eugeniek is de positieve eugeniek vooruit;
-het is gemakkelijker verkeerde stammen te ontdekken dan om volkomen zeker te zijn
-van goede. Zoowel van wetenschappelijke als van maatschappelijke zijde beginnen wij
-echter duidelijker in te zien welk doel we willen bereiken en meer precies te weten
-met welke middelen we dat doel moeten bereiken<a class="noteref" id="xd29e14028src" href="#xd29e14028">41</a>.
-<span class="pagenum">[<a id="pb570" href="#pb570">570</a>]</span></p>
-<p>Zelfs wanneer we een tamelijk duidelijk inzicht gekregen hebben welke stammen en individuen
-wij met recht mogen aanmoedigen om de taak te ondernemen geschikte burgers voor den
-Staat voort te brengen, zijn de problemen der voortplanting daarmede nog geenszins
-ten einde. Voordat we er ook maar onderzoek naar kunnen doen wat de voorwaarden zijn,
-waaronder uitgekozen individuen zich het best zullen voortplanten, is daar nog de
-allereerste vraag, die beslist moet worden: of die individuen vruchtbaar en potent
-zijn, want dit wordt niet gewaarborgd door het feit dat ze van goede stammen komen,
-en zelfs is het feit, dat een man en een vrouw met andere personen vruchtbaar zijn
-in het geheel geen positieve proef, dat ze met elkaar vruchtbaar zullen zijn. Onder
-de groote massa&#x2019;s van de bevolking, die niet trachten hun vereenigingen te wettigen
-voordat die vereenigingen vruchtbaar gebleken zijn, wordt deze moeilijkheid op eenvoudige
-en praktische wijze opgelost. De kwestie is echter bij den tegenwoordigen staat der
-huwelijkswet in de meeste landen ernstig en vol risico voor die klassen, die gewoon
-zijn zich in het wettig huwelijk te binden zonder dat ze iets weten van hun potentie
-en hun vruchtbaarheid met elkaar. De zaak wordt meestal aan het toeval overgelaten,
-en daar het wettig huwelijk gewoonlijk niet ontbonden kan worden, op grond dat er
-geen nakomelingen zijn, zelfs al wordt de voortplanting gewoonlijk verklaard tot het
-voornaamste doel van het huwelijk te behooren, wordt de kwestie zeer ernstig. Steriliteit
-komt voor bij 7 % tot 15 % van alle huwelijken, en in zeer vele daarvan is ze een
-bron van groot verdriet. Dit zou, in zekere mate, vermeden kunnen worden door een
-onderzoek voor het huwelijk, en bijna geheel, door te bepalen dat, daar een huwelijk
-alleen door de nakomelingen belang heeft voor den Staat, een wettig huwelijk na een
-bepaalden tijd ontbonden zou kunnen worden bij afwezigheid van nakomelingen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Vroeger meende men dat, als een vereeniging onvruchtbaar bleek, dit de schuld was
-van de vrouw. Die meening is men lang te boven, maar, ook nu nog, interesseert een
-man zich gewoonlijk veel meer voor zijn potentie, dat is, zijn geschiktheid om de
-mechanische daad van den <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> uit te voeren, dan voor zijn vruchtbaarheid, dat is zijn geschiktheid om levende
-spermatozoën voort te brengen; terwijl toch deze laatste omstandigheid een veel meer
-vóórkomende bron is van steriliteit. &#x201c;Van iederen man&#x201d;, zegt Arthur Cooper (<i lang="en">British Medical Journal</i>, 11 Mei 1907), &#x201c;die een sexueel gebrek of een sexueele misvorming heeft, of die geleden
-heeft aan een kwaal of een beleediging van de genito-urinale organen, zelfs als die
-betrekkelijk gering of eenzijdig is, en terwijl zijn macht tot paren ongeschonden
-kan gebleven zijn, moet men veronderstellen dat hij misschien steriel is, totdat er
-eenig bewijs <span class="pagenum">[<a id="pb571" href="#pb571">571</a>]</span>van het tegendeel verkregen is&#x201d;. In geval van een steriel huwelijk moest de mogelijke
-oorzaak eerst nagespoord worden bij den man, want het is betrekkelijk gemakkelijk
-het zaad te onderzoeken en zich te vergewissen of het actieve spermatozoën bevat.
-Prinsen zegt in een veel omvattende studie over steriele huwelijken (&#x201c;<span lang="de">Die Sterilen Ehen</span>&#x201d;, <i lang="de">Zeitschrift für Sozialwissenschaft</i>, 1904, afl. 1 en 2), dat in twee vijfden van de steriele huwelijken de fout bij den
-man ligt; een derde van zulke huwelijken is het resultaat van venerische ziekten bij
-den echtgenoot zelf, of overgebracht op de vrouw. Gonorrhoe wordt tegenwoordig niet
-beschouwd als een zoo belangrijke oorzaak van steriliteit als eenige jaren geleden;
-Schenk beschouwt ze als verantwoordelijk ervoor maar ongeveer dertien percent van
-de steriele huwelijken (vergelijk Kisch, <i lang="en">The Sexual Life of Woman</i>). Pinkus (<i lang="de">Archiv für Gynäkologie</i>, 1907) vond dat, van de bijna honderd gevallen, waarin hij de beide deelgenooten
-onderzocht, in 24.4 percent de steriliteit direct berustte bij den man, en in 15.8
-percent indirect, omdat ze veroorzaakt was door gonorrhoe, waarmee hij zijn vrouw
-geïnfecteerd had.
-</p>
-<p>Als steriliteit het gevolg is van een gebrek in de spermatozoën van den man, en als
-ze niet vóor het huwelijk ontdekt is, wat gewoonlijk wel gekund had, dan is nu en
-dan de vraag gerezen de vrouw door andere middelen te bevruchten. Echtscheiding op
-grond van steriliteit is niet mogelijk, en zelfs als dat was, heeft het paar, hoewel
-het een kind wil hebben, dikwijls niet den minsten wensch om te scheiden. Onder deze
-omstandigheden is nu en dan de poging gedaan om het gewenschte doel te bereiken, zonder
-af te wijken van in ruimen kring aangenomen regels der moraal, om kunstmatige bevruchting
-teweeg te brengen door injectie met het zaad van een gezond man. Er zijn door verschillende
-bekende mannen, van John Hunter tot Schwalbe, pogingen gedaan om kunstmatige bevruchting
-teweeg te brengen, maar het is bijna altijd zeer moeilijk te doen, en dikwijls geheel
-onmogelijk. Dit laat zich gemakkelijk verklaren, als wij ons in het geheugen roepen,
-waar al op gewezen is (zie boven p. 524) dat de erotische opwinding bij de vrouw tot
-het verzekeren van de conceptie van grooten invloed is; het is klaarblijkelijk een
-moeilijke taak, zelfs voor de meest gevoelige vrouw om erotisch enthusiasme te voelen
-voor een medischen spuit. Schwalbe vermeldt bijvoorbeeld een geval (<i lang="de">Deutsche Medizinische Wochenschrift</i>, Aug. 1908, p. 510) waarin&#x2014;ten gevolge van de steriliteit van den man en den wensch
-van de vrouw om, met goedvinden van den man, met het zaad van een anderen man bevrucht
-te worden,&#x2014;hij herhaalde zorgvuldige pogingen deed om kunstmatige bevruchting teweeg
-te brengen; deze pogingen hadden echter geen resultaat, en de drie betrokken partijen
-legden zich ten slotte neer bij de gewone wijze van omgang, die succes had. In een
-ander geval, door Schwalbe vermeld, waarin de man impotent was, maar niet steriel,
-werden zes pogingen gedaan om kunstmatige bevruchting te bewerken, en werd van verdere
-pogingen afgezien, omdat allen, die er bij betrokken waren, er van walgden.
-</p>
-<p>De algemeene opinie is, over het geheel, niet geweest vóor het gebruik van kunstmatige
-bevruchting, zelfs afgezien van de mogelijkheid van succes. Zoo heeft in Frankrijk,
-waar een uitgebreide literatuur over het onderwerp bestaat, de Parijsche Medische
-Faculteit in 1885, na eenige aarzeling, geweigerd de stelling van Gérard aan te nemen
-over de geschiedenis van de kunstmatige bevruchting, die later afzonderlijk uitgegeven
-is. In 1883 heeft het gerechtshof te Bordeaux verklaard, dat kunstmatige bevruchting
-onwettig was en een maatschappelijk gevaar. In 1897 verklaarde ook de Heilige Stoel
-dat het gebruik onwettig was (&#x201c;<span lang="en">Artificial Fecundation before the Inquisition</span>&#x201d;, <i lang="en">British Medical Journal</i>, 5 Maart 1898). Geheel onafhankelijk van deze houding van de geneeskunde, de wet
-en de Kerk, schijnt het voorzeker, dat zij, die een nageslacht wenschen, als regel
-goed zullen doen den natuurlijken weg te volgen, die ook de beste is, of anders aan
-anderen de taak der voortplanting over te laten, waar ze niet voldoende voor zijn
-toegerust.</p>
-</blockquote><p>
-<span class="pagenum">[<a id="pb572" href="#pb572">572</a>]</span></p>
-<p>Als wij er ons van overtuigd hebben, dat twee individuen beide tot gezonde stammen
-behooren, en verder, dat ze beide geschikt zijn voor de voortplanting, dan blijft
-er nog over te overwegen, onder welke omstandigheden zij het best verwekking kunnen
-tot stand brengen<a class="noteref" id="xd29e14089src" href="#xd29e14089">42</a>. Dan rijst bijvoorbeeld de vraag, die zoo dikwijls gedaan wordt, wat is de beste
-leeftijd voor de voortplanting?
-</p>
-<p>De overwegingen, die bij het beantwoorden van deze kwestie van gewicht zijn, zijn
-van twee verschillende soorten, physiologisch en sociaal of moreel. Dat is te zeggen,
-dat aan den eenen kant physieke rijpheid volkomen moet bereikt zijn, en dat de sexueele
-cellen volkomen moeten ontwikkeld zijn; terwijl aan den anderen kant de man in staat
-moet zijn om een gezin te onderhouden, en dat beide deelgenooten een oefening in het
-leven zullen hebben ontvangen, die hen in staat stelt op gepaste wijze de verantwoordelijkheden
-en zorgen op zich te nemen, die samengaan met het opvoeden van kinderen. Terwijl er
-op verschillende tijden verschillende meeningen zijn geuit, schijnt de algemeene opinie
-aangaande den besten tijd der voortplanting in Europa in de laatste eeuwen nauwelijks
-veel gewisseld te hebben. Hesiodus zeide al, dat een vrouw moest trouwen op haar vijftiende
-jaar en een man op zijn dertigste<a class="noteref" id="xd29e14100src" href="#xd29e14100">43</a>, maar obstetrici zijn gewoonlijk tot het besluit gekomen, dat zoowel in het belang
-van de ouders als van de kinderen het leven der voortplanting niet moet beginnen bij
-vrouwen, voordat ze twintig zijn en bij mannen voordat ze vijf en twintig zijn<a class="noteref" id="xd29e14106src" href="#xd29e14106">44</a>. Na de dertig bij vrouwen en na de vijf en dertig of veertig bij mannen schijnen
-de beste voorwaarden tot de voortbrenging te verminderen<a class="noteref" id="xd29e14112src" href="#xd29e14112">45</a>. Tegenwoordig is er in Engeland en in <span class="pagenum">[<a id="pb573" href="#pb573">573</a>]</span>verschillende andere beschaafde landen een neiging geweest om den leeftijd voor het
-huwelijk te verhoogen tot een steeds grooter aantal jaren, gemiddeld een paar jaar
-later dan de leeftijd, die gewoonlijk aangenomen wordt als de gunstigste leeftijd
-voor het begin van het voortplantingsleven. Maar over het geheel wijkt het gemiddelde
-zelden ver af van den aangenomen standaard en er schijnt geen reden te zijn, waarom
-we deze neiging zouden wijzigen.
-</p>
-<blockquote>
-<p class="first">Toch volgt hier in het geheel niet uit, dat groote verschillen niet onder speciale
-omstandigheden, niet alleen vergefelijk, maar zelfs wenschelijk zijn. De man is in
-sommige gevallen in staat tot de voortplanting van ongeveer dertien jaar tot ver over
-de negentig, en op dezen hoogen leeftijd kan het nageslacht, zelfs als het niet opmerkelijk
-is door groote physieke kracht, hooge intellectueele kwaliteiten bezitten. (Zie bv.
-Havelock Ellis, <i lang="en">A Study of British Genius</i>, blz. 120 <i>et seq.</i>). Geschiktheid tot voortbrengen van de vrouw begint al vroeger (soms op haar achtste
-jaar), hoewel ze gewoonlijk ophoudt met de vijftig of vroeger, en dat ze slechts in
-enkele gevallen voortduurt tot zestig of daarboven. Er worden gevallen vermeld van
-kinderen, die geboren zijn, terwijl de moeder negen en vijftig jaar was (bv. <i lang="en">Lancet</i>, 5 Aug. 1905, p. 419). Lepage (<i lang="fr">Comptes-rendus Sociêté d&#x2019;Obstétrique de Paris</i>, Oct. 1903) vermeldt een geval van een eerstgeborene, waarvan de moeder zeven en
-vijftig jaar was; het kind werd dood geboren. Kisch (<i lang="en">Sexual Life of Woman</i>, deel II) verwijst naar de gevallen van zwangerschap bij oudere vrouwen, en er wordt
-van verschillende gevallen melding gemaakt in het <i lang="en">British Medical Journal</i>, 8 Aug. 1903, p. 325.
-</p>
-<p>Van meer belang is de kwestie van vroege zwangerschap. Verschillende onderzoekers
-hebben hun aandacht aan deze kwestie gewijd. Zoo heeft Spitta (in een Marburger inaugureele
-dissertatie, 1895) een overzicht gegeven van de klinische geschiedenis van 260 weeën
-bij primiparae van 18 jaar en daaronder, zooals hij ze waargenomen had in de Marburger
-kraaminrichting. Hij bevond, dat de gezondheid in het algemeen tijdens de zwangerschap
-niet slechter was dan die van andere zwangere vrouwen, terwijl de sterfte onder de
-kinderen bij de geboorte en in de volgende weken niet hoog was, en de sterfte onder
-de moeders volstrekt niet hoog was. Picard (in een Parijsche thesis, 1903) heeft de
-bevalling bestudeerd bij acht en dertig moeders onder den leeftijd van zeventien jaar.
-Hij vond, dat, hoewel het pelvis zeker nog niet geheel ontwikkeld is bij zeer jonge
-meisjes, de gewrichten en beenderen echter veel elastischer zijn dan bij volwassenen,
-zoodat de bevalling, wel verre van moeilijker te zijn, gewoonlijk vlug en gemakkelijk
-is. De weeën verloopen over het algemeen normaal in deze gevallen, en, zelfs als er
-onregelmatigheden voorkomen (lage plaatsing van de placenta is een gewone onregelmatigheid)
-is het opmerkelijk, dat de patienten er niet onder lijden, zooals oudere vrouwen.
-Het gemiddelde gewicht van het kind was ongeveer 6 pond; soms was speciale verzorging
-noodig in de eerste dagen na de geboorte, misschien omdat de weeën in deze gevallen
-altijd wat langzaam verloopen. Het herstel van de moeder verliep, in ieder geval,
-volkomen normaal, en het feit, dat deze jonge moeders weer spoediger zwanger worden
-dan primiparae van rijper leeftijd, draagt er verder toe bij, om aan te toonen, dat
-bevallingen vóór den leeftijd van zestien jaar op geenerlei wijze nadeelig zijn voor
-de moeder. Gache (<i lang="fr">Annales de Gynécologie et <span class="corr" id="xd29e14156" title="Bron: d&#x2019; Obstrétique">d&#x2019;Obstrétique</span></i>, Dec, 1904) heeft een en negentig bevallingen waargenomen van moeders onder de zeventien
-<span class="pagenum">[<a id="pb574" href="#pb574">574</a>]</span>jaar, in het <span class="corr" id="xd29e14161" title="Bron: Rawdon">Rawson</span> Hospitaal in Buenos Ayres; zij waren van zoogenaamd Latijnsch ras, meest Spaansch
-of Italiaansch. Gache vond, dat deze moeders in het geheel niet meer blootgesteld
-waren aan miskraam of andere complicaties van de zwangerschap dan andere. Behalve
-in vier gevallen van tamelijk nauw bekken, was de verlossing normaal, hoewel ze wat
-langer duurde dan bij oudere primiparae. Schade aan de weeke deelen werd echter zelden
-toegebracht, en, als ze voorkwam, was ze spoedig weer genezen. Het gemiddelde gewicht
-van het kind was 3,039 gram, of ruim 6 pond. Het verdient opmerking, dat de meeste
-waarnemers gewoonlijk vinden, dat zeer vroege zwangerschappen voorkomen bij vrouwen,
-die op ongewoon jeugdigen leeftijd beginnen te menstrueeren, b.v<span class="corr" title="Niet in bron">.</span>, een paar jaar voordat de vroege zwangerschap optreedt.
-</p>
-<p>Het is echter duidelijk, dat bij jonge moeders alles bijzonder goed verloopt, terwijl
-er niet de minste twijfel aan bestaat, dat zij buitengewoon flinke kinderen ter wereld
-brengen. Kleinwächter vond zelfs, dat, hoe jonger de moeder is, des te grooter het
-kind. Niet alleen physiek zijn de kinderen van jonge moeders beter. Marro heeft opgemerkt
-(<i lang="it">Pubertà</i>, p. 257), dat de kinderen van moeders onder de 21 jaar beter zijn, dan die van oudere
-moeders, zoowel in gedrag als in verstand, mits de vaders niet te oud zijn of te jong.
-Gedetailleerde bijzonderheden over afzonderlijke gevallen bevestigen deze feiten,
-zoowel voor de moeder als voor het kind. Zoo vermeldt Milner (<i lang="en">Lancet</i>, Juni 7, 1902) een geval van zwangerschap bij een meisje van veertien jaar; de weeën
-waren niet hevig en de verlossing was gemakkelijk. E.&nbsp;B. Wales, uit New Jersey, heeft
-de geschiedenis vermeld (weergegeven in de <i lang="en">Medical Reprints</i>, Sept. 15, 1890) van een negerin, die op elfjarigen leeftijd zwanger werd. Zij was
-middelmatig groot, eer lang en teer, maar goed ontwikkeld en ze begon te menstrueeren
-op den leeftijd van tien jaar. Zij was goed gezond en opgewekt tijdens de zwangerschap,
-en tot werken in staat. De bevalling was gemakkelijk en natuurlijk, duurde niet bijzonder
-lang en was blijkbaar niet bijzonder pijnlijk, want er was geen gekreun of opwinding.
-Het kind was een mooie, gezonde jongen, die niet minder woog dan elf pond. Moeder
-en kind maakten het beiden goed, en er was rijkelijk melkafscheiding. Whiteside Robertson
-(<i lang="en">British Medical Journal</i>, Jan. 18, 1902) heeft een geval vermeld van zwangerschap op den leeftijd van dertien
-jaar, bij een meisje uit de Kaapkolonie, dat uit een ander gezichtspunt opmerkelijk
-is. Zij scheen tijdens de zwangerschap anaemisch te zijn, slecht ontwikkeld, met slecht
-ontwikkeld bekken. Toch had een normale bevalling plaats, op den juisten tijd, zonder
-moeite of beschadigingen, en het kraambed verliep in ieder opzicht goed. Het kind
-was goed gevormd en woog 7½ pond. &#x201c;Ik heb zelden een primipara gemakkelijker weeën
-zien hebben&#x201d;, besloot Robertson, &#x201c;en ik heb er nooit een gezien, die de verwerkelijking
-van het moederschap met meer bevrediging tegemoet zag&#x201d;.
-</p>
-<p>De feiten, die bijeen gebracht zijn door obstetrici aangaande de goede resultaten
-van vroege zwangerschap, voor moeder zoowel als voor kind, zijn nog niet met die aandacht
-beschouwd geworden, die ze verdienen. Zij worden echter bevestigd door vele algemeene
-neigingen, die tegenwoordig erkend worden. Het veel beteekenend feit is, bij voorbeeld,
-bekend, dat bij moeders boven de dertig het aantal miskramen en ontijdige geboorten
-tweemaal zoo groot is als bij moeders tusschen den leeftijd van vijftien en twintig,
-die in dit opzicht weer hooger staan dan de moeders van den leeftijd tusschen de twintig
-en de dertig (<i lang="de"><span class="corr" id="xd29e14183" title="Bron: Statistischer">Statistisches</span> Jahrbuch</i>, Budapest, 1905). Verder heeft Matthews Duncan aangetoond, in zijn lezing te Goulstone,
-dat de kansen op steriliteit bij een vrouw toenemen met den leeftijd. Er is verder
-aangetoond door Kisch<span class="corr" id="xd29e14187" title="Bron: , "> (</span><i lang="en">Sexual Life of Woman</i>, Part<a id="xd29e14192"></a> II), dat, hoe ouder een vrouw bij het huwelijk is, des te grooter het gemiddelde
-tijdsverloop is voor de eerste bevalling, een neiging, die er op schijnt te wijzen,
-dat de zeer jonge vrouwen in de beste conditie zijn voor de voortplanting; Kisch is
-niet geneigd te denken, dat dit betrekking heeft op vrouwen onder de twintig, maar
-het feit, dat door andere accoucheurs opgemerkt is, dat moeders onder de achttien
-neiging <span class="pagenum">[<a id="pb575" href="#pb575">575</a>]</span>hebben na een buitengewoon kort tijdsverloop weer zwanger te worden, neutraliseert
-de door Kisch gemaakte uitzondering. We kunnen er ook op wijzen, dat, bij kinderen
-van zeer jonge moeders, de seksen meer gelijk zijn in aantal dan het geval is met
-oudere moeders. Dit zou er op schijnen te wijzen, dat we hier staan tegenover een
-normaal evenwicht, dat afneemt, naarmate de leeftijd van de moeder meer verandert
-in abnormale richting.
-</p>
-<p>Het gemak van de geboorte op een vroegen leeftijd, kunnen we opmerken, komt overeen
-met een gelijk gemak bij den sexueelen omgang, een feit, dat dikwijls over het hoofd
-is gezien. In Rusland, waar het huwelijk nog vroeg plaats vindt, had het vroeger al
-plaats, als de vrouw eerst twaalf of dertien jaar oud was, en Guttceit (<i lang="de">Dreissig Jahre Praxis</i>, deel I, p. 324) zegt, dat vrouwen, die op dezen leeftijd trouwden, hem verzekerd
-hadden, dat de eerste <span class="corr" title="Bron: coitus">coïtus</span> geen speciale moeilijkheden meebracht.
-</p>
-<p>Er is ongetwijfeld tegenwoordig een groote mate van vooroordeel jegens het vroege
-moederschap. Voor een deel ligt dit er aan, dat men niet heeft kunnen inzien, dat
-vrouwen sexueel veel vroeger rijp zijn dan mannen, physiek zoowel al psychisch (zie
-boven p. 35). Er is een verschil van ongeveer vijf jaar. Dit verschil is al erkend
-geworden duizenden van jaren geleden, in het oude geloof, dat de leeftijd van de keuze
-tot de voortplanting ongeveer twintig of minder is voor vrouwen, maar omstreeks vijf
-en twintig voor mannen; en men heeft onlangs ontdekt dat, terwijl de man nooit bekwaam
-is tot verwekken vóor zijn dertiende jaar, de vrouw in sommige gevallen op haar achtste
-jaar al zwanger kan worden. (Eenige van de voorbeelden, die vermeld zijn, zijn aangehaald
-door Kisch). Gedeeltelijk is er ook bezwaar tegen het op zich nemen van een zoo zware
-verantwoordelijkheid als die van het moederschap door een jong meisje, en er bestaat
-een zeer redelijk gevoel, dat de verplichtingen van een duurzamen huwelijksband niet
-op een jeugdigen leeftijd moeten op zich genomen worden. Aan den anderen kant is het,
-afgezien van de physieke voordeelen, zoowel wat de moeder aangaat als het kind, in
-zake vroege zwangerschappen, een voordeel voor het kind een jonge moeder te hebben,
-die zich met sympathie en zonder terughouding aan zijn belangen kan wijden, in plaats
-van het droevige schouwspel te leveren, dat we zoo dikwijls zien in de vrouw van middelbaren
-leeftijd, die moeder wordt als haar jeugd en geestelijke buigzaamheid voorbij zijn,
-en haar gewoonten en smaak zich in andere banen hebben vastgelegd; het is soms een
-groote zegen geweest, zelfs voor de allergrootste mannen, als Goethe, dat ze een jonge
-moeder gehad hebben. Het zou in veel gevallen ook een voordeel zijn voor de vrouw
-zelf, als zij haar hoofdtaak als moeder op haar vijf en twintigste jaar tot een einde
-had gebracht, zoodat ze dan, niet gehinderd door het krijgen van kinderen en van rijpere
-ondervinding, vrij zou kunnen zijn om zich te wijden aan de ruime werkzaamheden in
-de buitenwereld, waarvoor zij misschien geschikt is.
-</p>
-<p>Zulk een inrichting van de aangelegenheid der voortplanting van vrouwen zou, klaarblijkelijk
-alleen maar een variatie zijn op het nu bestaande, en zou waarschijnlijk ongeschikt
-zijn voor de meerderheid. Ieder geval moet afzonderlijk beoordeeld worden. De beste
-leeftijd voor de voortplanting zal waarschijnlijk steeds, voor de meeste vrouwen tenminste,
-gerekend worden omstreeks de twintig. Maar in een tijd als de tegenwoordige, waarin
-er een ongelukkige neiging is om het moederschap uit te stellen, wordt het noodig
-de voordeelen van vroeg moederschap, in vele gevallen, te doen uitkomen.</p>
-</blockquote><p>
-</p>
-<p>Er zijn andere voorwaarden, die gunstig of ongunstig zijn voor de voortplanting, waarvan
-het nu onnoodig is ze in bijzonderheden te bespreken, daar ze reeds op overeenkomstige
-plaatsen in mijne andere werken behandeld zijn. Daar is, bijvoorbeeld, de vraag, welke
-tijd van het jaar en van den menstrueelen cyclus de meest geschikte is om gekozen
-te worden voor de voortplanting. <span class="pagenum">[<a id="pb576" href="#pb576">576</a>]</span>De beste tijd is waarschijnlijk die, waarop de sexueele begeerte het sterkst is, dat
-is de tijd waarop de conceptie natuurlijk het meest zal voorkomen. Dit zegt men dat
-in de lente is, of in den vroegen zomer<a class="noteref" id="xd29e14211src" href="#xd29e14211">46</a>, en onmiddellijk na (of kort voor) de periode van de menstruatie. De Chineezen hebben
-opgemerkt, dat de laatste dagen van de menstruatie en de twee volgende dagen&#x2014;die overeenkomen
-met den &#x201c;oestrus&#x201d; de gunstigste tijd zijn voor de bevruchting, en Bossi, uit Genua,
-heeft gevonden, dat de groote meerderheid der succesvolle gevallen, zoowel van natuurlijke
-als van kunstmatige bevruchting, in dien tijd plaats vinden<a class="noteref" id="xd29e14214src" href="#xd29e14214">47</a>. Soranus zoowel als de Talmud hebben den tijd omstreeks de menstruatie aangeduid
-als de beste voor de bevruchting, en Susruta, de Indische medicus, zeide, dat, in
-dezen tijd, zwangerschap het gemakkelijkste intreedt, omdat dan de mond van de schoot
-van de vrouw open is als de bloem van de waterlelie in den zonneschijn.
-</p>
-<p>We hebben nu het punt weder bereikt, waar we van zijn uitgegaan, het oogenblik van
-de conceptie, en weer ligt het kind in den schoot van de moeder. Er blijft niets meer
-te zeggen over. De goddelijke kringloop van het leven is volbracht.
-<span class="pagenum">[<a id="pb577" href="#pb577">577</a>]</span></p>
-</div>
-<div class="footnotes">
-<hr class="fnsep">
-<div class="footnote-body">
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e12780" href="#xd29e12780src">1</a></span> Spencer and Gillen, <i lang="en">Northern Tribes of Central Australia</i>, p. 330.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e12780src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e12818" href="#xd29e12818src">2</a></span> <span lang="fr">Académie de médecine de Paris</span>, 31 Maart 1908.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e12818src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e12823" href="#xd29e12823src">3</a></span> <i lang="en">The Origin and Development of the Moral Ideas</i>, deel II, blz. 405.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e12823src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e12842" href="#xd29e12842src">4</a></span> <i lang="en">Population and Progress</i>, p. 41.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e12842src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e12852" href="#xd29e12852src">5</a></span> Vergelijk Reibmayr, <i lang="de">Entwicklungsgeschichte des Talentes und Genies</i>, Bd. II, p. 31.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e12852src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e12885" href="#xd29e12885src">6</a></span> &#x201c;De schuld, die we hebben aan hen, die vóór ons gekomen zijn, kunnen we alleen maar
-terugbetalen aan hen, die na ons komen&#x201d;, zegt Haycraft (<i lang="en">Darwinism and Race Progress</i>, p. 106).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e12885src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13015" href="#xd29e13015src">7</a></span> Mardrus, <i lang="fr">Les Mille Nuits</i>, dl. XVI, p. 158.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13015src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13055" href="#xd29e13055src">8</a></span> Sidney Webb, <i lang="en">Popular Science Monthly</i>, 1906, p. 526 (vroeger gepubliceerd in de <i lang="en">London Times</i>, Oct. 11, 16, 1906). In hoofdstuk IX van dit werk hebben we reeds de beteekenis moeten
-bespreken van het woord &#x201c;zedelijkheid&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13055src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13151" href="#xd29e13151src">9</a></span> Zoo was in Parijs, in 1906, in de rijke wijken, het geboortecijfer op de 1000 inwoners
-19.09; in welgestelde wijken 22.51; en in arme wijken 29.70. Hier zien we, dat, terwijl
-het geboortecijfer valt en stijgt met de maatschappelijke klasse, het geboortecijfer
-zelfs onder de arme en minst beperkte klasse nog maar weinig hooger is dan het algemeen
-gemiddelde voor Engeland, waar voorbehoedmiddelen in zeer ruimen kring verspreid zijn,
-en zeer aanmerkelijk lager dan het gemiddelde (dat nu snel daalt) in Duitschland.
-Het blijkt duidelijk, dat er onder de arme klassen een neiging is om in deze zaak
-met de hoogere klassen gelijk te komen.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13151src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13156" href="#xd29e13156src">10</a></span> Ik heb deze punten meer in bijzonderheden ontwikkeld in twee artikelen in het <i lang="en">Independent Review</i>, November 1913 en April 1914. Zie ook Bushee, &#x201c;<span lang="en">The Declining Birthrate and Its Causes</span>&#x201d;, <i lang="en">Popular Science Monthly</i>, Aug. 1913.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13156src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13181" href="#xd29e13181src">11</a></span> Francis Place, <i lang="en">Illustrations and Proofs of the Principle of Population</i>, 1882, p. 165.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13181src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13252" href="#xd29e13252src">12</a></span> Zie b.v. een belangrijk hoofdstuk in het <i lang="de">Sexualleben und Nervenleiden</i> van Löwenfeld, een van de meest oordeelkundige autoriteiten op het gebied der sexueele
-pathologie. Vijf en twintig jaar geleden werd, zooals velen zich zullen herinneren,
-den student in de medicijnen gewoonlijk geleerd, dat het gebruik van voorbehoedmiddelen
-bij het verkeer leidde tot allerlei ernstige nadeelen. Toen schijnen echter roekelooze
-en ongewenschte voorbehoedmiddelen meer voorgekomen te zijn dan tegenwoordig.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13252src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13260" href="#xd29e13260src">13</a></span> Michael Ryan, <i lang="en">Philosophy of Marriage</i>, p. 9. Het in staat stellen van de &#x201c;behoudende kracht van den Schepper&#x201d; om zich uit
-te strekken tot de myriaden spermatozoën, die zelfs één man in zijn leven afscheidt,
-zou een wereld vol vrouwen noodig maken, terwijl het hiermee overeenkomende probleem
-wat een vrouw aangaat, heelemaal te moeilijk is om te verwezenlijken. Het proces,
-waardoor het leven opgebouwd wordt, wel verre van een proces te zijn van algemeen
-behoud, is een proces geweest van strenge keuze en groote vernieling; het proces,
-dat in de beschaafde wereld wordt uitgevoerd, bestaat in het maken van dit blinde
-proces tot een door het verstand bestuurde daad.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13260src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13268" href="#xd29e13268src">14</a></span> Zoo werd in België, in 1898 (<i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Febr. 1909, p. 136) een dokter (Dr. Mascaux), die op den voorgrond was getreden
-bij het bevorderen van de kennis van voorbehoedmiddelen voor de conceptie, veroordeeld
-tot drie maanden gevangenisstraf voor &#x201c;een misdrijf tegen de zeden!&#x201d; In zulk een geval,
-zegt Dr. Helene Stöcker (<i lang="de">Die Neue Generation</i>, Jan., 1909, p. 7), is &#x201c;zeden&#x201d; een andere naam voor onwetendheid, verlegenheid, huichelachtigheid,
-preutschheid, ruwheid, en gebrek aan geweten. Wij moeten echter in herinnering houden,
-als uitleg van dit onbillijke oordeel, dat eenige jaren lang de clericale partij in
-België den boventoon heeft gevoerd.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13268src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13279" href="#xd29e13279src">15</a></span> Tegen het gebruik van de condom is ingebracht, dat hij niet gebruikt kan worden door
-de allerarmsten om de kosten, maar Hans Ferdy toont in een in bijzonderheden gaand
-geschrift aan (<i lang="de"><span class="corr" id="xd29e13282" title="Bron: Sexual Probleme">Sexual-Probleme</span></i><a id="xd29e13284"></a>, Dec. 1908), dat het gebruik van den condom gebracht kan worden binnen het bereik
-van de allerarmsten, als men er maar voor zorgt hem in water te bewaren, als hij niet
-gebruikt wordt. Nyström, <span class="corr" id="xd29e13286" title="Niet in bron">(</span><i lang="de"><span class="corr" id="xd29e13288" title="Bron: Sexual Probleme">Sexual-Probleme</span></i>, Nov. 1908, p. 736) heeft een blaadje uitgegeven ten bate van zijn patiënten en anderen,
-waarin hij den condom aanbeveelt, en uitlegt hoe hij gebruikt moet worden.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13279src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13297" href="#xd29e13297src">16</a></span> Zoo besluit Kisch, in zijn <i lang="en">Sexual Life of Woman</i>, nadat hij de verschillende voorbehoedmiddelen voluit besproken heeft, ten gunste
-van den condom. Fürbringer komt ook (Senator en <span class="corr" id="xd29e13302" title="Bron: Kamener">Kaminer</span>, <i lang="en">Health and Disease in Relation to Marriage</i>, dl. I, blz. 232 et seq.) tot het besluit, dat de condom &#x201c;betrekkelijk het meest
-volmaakte voorbehoedmiddel tegen de conceptie is&#x201d;. Forel (<i lang="de">Die Sexuelle Frage</i>, p.p. 457 <i>et seq</i>.) bespreekt de kwestie ook in den breede; ieder bezwaar, dat er gemaakt wordt tegen
-den condom, voegt Forel erbij (p. 544), berust op het feit, dat wij er niet aan gewend
-zijn; &#x201c;een bril is niet speciaal æsthetisch, maar de poëzie van het leven heeft niet
-buitengewoon veel te lijden door het gebruik ervan, en in vele gevallen, kan men er
-niet buiten&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13297src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13367" href="#xd29e13367src">17</a></span> <i lang="fr">L&#x2019;Avortement</i>, p. 43.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13367src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13445" href="#xd29e13445src">18</a></span> Er zijn in de Romeinsche wet en de Romeinsche gewoonte eenige punten van kwestie aangaande
-de afdrijving; zij worden besproken in het belangrijke werk van <span class="corr" id="xd29e13447" title="Bron: Bolestrini">Balestrini</span>, <i lang="it">Aborto</i>. blz. 30 <i>et seq.</i>&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13445src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13455" href="#xd29e13455src">19</a></span> Augustinus, <i lang="la">De Civitate Dei</i>, Boek XXII, hoofdstuk XIII.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13455src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13461" href="#xd29e13461src">20</a></span> De ontwikkeling van de publieke opinie en van de wet aangaande de afdrijving is nagespoord
-door Eugène Bausset, <i lang="fr">L&#x2019;Avortement Criminel</i>, Thèse de Paris, 1907. Voor een overzicht van de gebruiken van verschillende volken
-met betrekking tot de afdrijving zie men W.&nbsp;G. Sumner, <i lang="en">Folkways</i>, hoofdst. VIII.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13461src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13526" href="#xd29e13526src">21</a></span> <i lang="de">Die Neue Generation</i>, Mei 1908, p. 192. We mogen hieraan toevoegen, dat in Engeland het opleggen van straf
-op de afdrijving, als ze plaats vindt in de eerste maanden der zwangerschap (voordat
-er &#x201c;leven&#x201d; is), enkel een moderne nieuwigheid is.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13526src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13609" href="#xd29e13609src">22</a></span> Zelfs Balestrini, die tegen het straffen van afdrijving is, is er geen voorstander
-van. &#x201c;Overal, waar afdrijving een maatschappelijke gewoonte wordt&#x201d;, <span class="pagenum">[<a id="pb552n" href="#pb552n">552</a>]</span>merkt hij op (<i>op. cit.</i>, p. 191), &#x201c;daar is ze de uiterlijke verschijning van den achteruitgang van een volk,
-en veel te diep geworteld door de enkele poging de uiterlijke verschijning te onderdrukken&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13609src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13618" href="#xd29e13618src">23</a></span> Vergelijk Ellen Key, <i>Eeuw van het Kind</i>, hoofdst. I. Hirth (<i lang="de">Wege zum Heimat</i>, p. 526) is er ook tegen afdrijving aan te moedigen, hoewel hij feitelijk niet de
-zwangere vrouw zou willen straffen, die miskraam opwekt. Ik wil speciaal de aandacht
-vestigen op een kundig en overtuigend artikel van Anna Pappritz (&#x201c;<span lang="de">Die Vernichtung des keimenden Lebens</span>&#x201d;, <i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Juli, 1909), die beweert, dat de vrouw niet de eenige beschermster is van het embryo,
-dat zij draagt, en dat het niet in het belang is van de maatschappij en zelfs niet
-in haar eigen belang, als zij vrij zou zijn het naar believen te vernietigen. Anna
-Pappritz geeft toe, dat de tegenwoordige barbaarsche wetten met betrekking tot de
-afdrijving gewijzigd moeten worden, maar zij staat er op, dat ze niet moeten worden
-afgeschaft. Zij stelt voor (1) een zeer verminderde straf op de afdrijving; (2) deze
-straf uit te strekken tot den getrouwden of ongetrouwden vader (een maatregel, die
-in Noorwegen reeds in praktijk wordt gebracht, zoowel voor afdrijving als voor kindermoord);
-(3) verlof voor den medicus om miskraam op te wekken als er goede reden is om erfelijke
-degeneratie te vermoeden, en als de vrouw verkracht is geworden.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13618src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13636" href="#xd29e13636src">24</a></span> Vergelijk Dr. Max Hirsch, <i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Jan., 1908, p. 3.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13636src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13642" href="#xd29e13642src">25</a></span> Bausset (<i>op. cit.</i>) noemt verschillende maatschappelijke maatregelen ter verzorging van de zwangere
-vrouw en de kraamvrouw, die er toe zouden leiden misdadige afdrijving te verminderen.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13642src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13652" href="#xd29e13652src">26</a></span> Gomperz, <i lang="en">Greek Thinkers</i>, dl. 1, p. 564.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13652src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13672" href="#xd29e13672src">27</a></span> F.&nbsp;E. Daniel, <span lang="en">President of the State Medical Association of Texas</span>, &#x201c;<span lang="en">Should Insane Criminals or Sexual Perverts be Allowed to Procreate?</span>&#x201d; <i lang="en">Medico-legal Journal</i>, Dec., 1893; id., &#x201c;<span lang="en">The Cause and Prevention of Rape</span>&#x201d;, <i lang="en">Texas Medical Journal</i>, Mei, 1904.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13672src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13692" href="#xd29e13692src">28</a></span> P. Näcke, &#x201c;<span lang="de">Die Kastration bei gewissen Klassen von Degenerirten als ein Wirksamer Socialer Schutz</span>&#x201d;, <i lang="de">Archiv für Kriminalanthropologie</i>, Bd. III, 1899, p. 58; id. &#x201c;<span lang="de">Kastration in gewissen Fallen von Geisteskrankheit</span>&#x201d;, <i lang="de">Psychiatrisch-Neurologische Wochenschrift</i>, 1905, No. 29.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13692src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13707" href="#xd29e13707src">29</a></span> Angelo Zuccarelli, &#x201c;<span lang="it">Asessualizzazione o sterilizzazione dei Degenerati</span>&#x201d;, <i lang="it"><span class="corr" id="xd29e13713" title="Bron: L&#x2019; Anomalo">L&#x2019;Anomalo</span></i>, 1898&#x2013;99; No. 6; id., &#x201c;<span lang="fr">Sur la Nécessité et sur les Moyens <span class="corr" id="xd29e13718" title="Bron: d&#x2019; empêcher">d&#x2019;empêcher</span> la Réproduction des Hommes les plus Dégénérés</span>&#x201d;, Internationaal Congres der Crimineele Anthropologie, Amsterdam, 1901.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13707src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13723" href="#xd29e13723src">30</a></span> Näcke, <i lang="de">Neurologisches Centralblatt</i>, Maart 1, 1909. Het oorspronkelijke verslag van deze operaties wordt gegeven in het
-<i lang="de">Psychiatrisch-Neurologische Wochenschrift</i>, No. 2, 1909, met een commentaar van instemming van den redacteur, Dr. Bresler. Wat
-de castratie in Amerika aangaat, zie men Flood, &#x201c;<span lang="en">Castration of Idiot Children</span>&#x201d;, <i lang="en">American Journal Psychology</i>, Jan. 1899; ook, <i lang="en">Alienist and Neurologist</i>, Aug., 1909, p. 348.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13723src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13765" href="#xd29e13765src">31</a></span> Waarschijnlijk kan castratie vooral gunstig blijken te zijn in het geval van zwakzinnigen.
-&#x201c;In Somersetshire&#x201d;, zegt <span class="corr" id="xd29e13767" title="Bron: Tredgolt">Tredgold</span> (&#x201c;<span lang="en">The Feeble-Mind as a Social Danger</span>&#x201d;, <i lang="en">Eugenics Review</i>, Juli, 1909) &#x201c;heb ik gevonden, dat van een totaal aantal van 167 zwakzinnige vrouwen,
-bijna twee vijfde (61) kinderen hadden gekregen, voor het meerendeel onwettig. Bovendien
-is het niet ongewoon, maar veeleer regel, dat deze arme meisjes telkens opgenomen
-worden in de kraaminrichtingen van het werkhuis, en het gemiddelde aantal van de kinderen,
-die ze ieder hebben, is waarschijnlijk drie of vier, hoewel zes ook niet ongewoon
-is&#x201d;. In zijn werk over <i lang="en">Mental Deficiency</i> (blz. 288&#x2013;292) toont <span class="pagenum">[<a id="pb558n" href="#pb558n">558</a>]</span>dezelfde schrijver aan, dat de voortplanting door de geestelijk zwakken in Engeland
-is &#x201c;een verschrikkelijk en ver verspreid kwaad&#x201d;.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13765src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13848" href="#xd29e13848src">32</a></span> Dit voorbeeld wordt aangehaald door Ledermann, &#x201c;<span lang="en">Skin Diseases and Marriage</span>&#x201d;, bij Senator en Kaminer, <i lang="en">Health and Disease in Relation to Marriage</i>.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13848src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13859" href="#xd29e13859src">33</a></span> <span class="corr" id="xd29e13860" title="Niet in bron">Opnieuw verwijs ik hier naar Leas leerzame <i lang="en">History of Sacerdotal Celibacy</i>.</span>&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13859src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13873" href="#xd29e13873src">34</a></span> In Engeland worden jaarlijks 35.000 candidaten voor de marine afgekeurd, en hoewel
-de physieke eischen voor de inschrijving in het leger tegenwoordig buitengewoon bescheiden
-zijn, wordt er geschat door Generaal Maurice, dat ten minste zestig percent nieuwelingen,
-en zij, die nieuwelingen hadden willen wezen, teruggezonden worden als ongeschikt.
-(Zie b.v., William Coates, &#x201c;<span lang="en">The Duty of the Medical Profession in the Prevention of National Deterioration</span>&#x201d;, <i lang="en">British Medical Journal</i>, Mei 1, 1909). Men kan nauwelijks aannemen, dat mannen, die niet goed genoeg zijn
-voor het leger, wel goed genoeg zijn voor de groote taak van het scheppen van het
-ras der toekomst.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13873src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13885" href="#xd29e13885src">35</a></span> De erkenning van epilepsie als een reden om geen nageslacht te verwekken is niet nieuw.
-Men zegt, dat in de archieven van de stad Luçon een geval vermeld wordt, waarin epilepsie
-geoordeeld werd een geldige reden te zijn voor het verbreken van een verloving (<i lang="en">British Medical Journal</i>, Febr. 14, 1903, p. 383).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13885src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13893" href="#xd29e13893src">36</a></span> <i lang="en">British Medical Journal</i>, April 14, 1906. In Californië en sommige andere plaatsen in Amerika, schijnt het,
-dat bedrog met het oog op den gezondheidstoestand een reden is tot het nietig verklaren
-van het huwelijk.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13893src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13940" href="#xd29e13940src">37</a></span> F. Galton, <i lang="en">Inquiries Into Human Faculty</i>, <span lang="en">Everyman&#x2019;s Library edition</span>, blz. 211 <i>et seq.</i>; vergelijk Galton&#x2019;s verzamelde Essays in <i lang="en">Eugenics</i>, onlangs uitgegeven door de <span lang="en">Eugenics Education Society</span>.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13940src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e13961" href="#xd29e13961src">38</a></span> Voor een verslag aangaande de methode en de resultaten van het werk in scholen, zie
-men Bertram C.&nbsp;A. Windle, &#x201c;<span lang="en"><span class="corr" id="xd29e13964" title="Bron: Anthromometric">Anthropometric</span> Work in Schools</span>&#x201d;, <i lang="en">Medical Magazine</i>, Feb. 1894.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e13961src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e14014" href="#xd29e14014src">39</a></span> De meest bekende stappen in deze richting zijn in Duitschland gedaan. Voor een verslag
-van de proef te Karlsruhe zie men <i lang="de">Die Neue Generation</i>, Dec. 1908.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e14014src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e14020" href="#xd29e14020src">40</a></span> Wiethknudsen (zooals aangehaald is in <i lang="de">Sexual-Probleme</i>, Dec. 1908, p. 837) spreekt in sterke bewoordingen, hoewel toch niet te sterk, over
-de dwaasheid van een willekeurige premie op de voortplanting.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e14020src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e14028" href="#xd29e14028src">41</a></span> Van wetenschappelijke zijde wordt er, behalve van de vruchtdragende methoden der statistische
-biometrie, die wij reeds genoemd hebben, veel verwacht <span class="pagenum">[<a id="pb570n" href="#pb570n">570</a>]</span>van werk, dat in die richting gedaan wordt door Mendel: zie W. Bateson, <i lang="en">Mendel&#x2019;s Principles of Heredity</i>, 1909; ook W.&nbsp;H. Lock, <i lang="en">Recent <span class="corr" id="xd29e14037" title="Bron: Progres">Progress</span> in the Study of Variation, Heredity and Evolution</i>, en R.&nbsp;C. Punnett, <i lang="en">Mendelism</i>, 1907 (Amerikaansche uitgave, met een belangwekkende voorrede van Gaylord Wilshire,
-uit socialistisch gezichtspunt, 1909).&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e14028src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e14089" href="#xd29e14089src">42</a></span> De studie van de juiste voorwaarden voor de voortplanting is zeer oud. In den nieuweren
-tijd vinden we, dat zelfs het allereerste Fransche medische boek in de landstaal,
-het <i lang="fr">Régime du Corps</i>, geschreven door Alebrand van Florence (die dokter was bij den koning van Frankrijk),
-in 1256, grootendeels aan deze kwestie gewijd is, waarover het veel goede raad geeft.
-Zie J.&nbsp;B. Soalhat, <i lang="fr">Les Idées de Maistre Alebrand de Florence sur la Puériculture</i>, Thèse de Paris, 1908.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e14089src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e14100" href="#xd29e14100src">43</a></span> Hesiodus, <i lang="en">Works and Days</i>, II, 690&#x2013;700.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e14100src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e14106" href="#xd29e14106src">44</a></span> Dit is lang de aangenomen opinie geweest van medische autoriteiten, zooals men kan
-beoordeelen uit de verslagen, twee eeuwen geleden samengebracht door Schurig, <i lang="la">Parthenologia</i>, blz. 22&#x2013;25.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e14106src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e14112" href="#xd29e14112src">45</a></span> De bewering, dat de beste leeftijd voor mannen voor de verwekking gemiddeld eerder
-voor de veertig ligt dan daarna, beteekent in het geheel niet, dat er een &#x201c;kritieke&#x201d;
-leeftijd bij mannen bestaat, die overeenkomt met het climacterium bij vrouwen. Dit
-is soms beweerd, maar men is het er niet over eens. Restif de la Bretonne (<i lang="fr">Monsieur Nicolas</i>, deel X, p. 176) zeide, dat op den leeftijd van veertig de teerheid van het gevoel
-begint te vermeerderen. Fürbringer meent (Senator en Kaminer, <i lang="en">Health and Disease in Relation to Marriage</i>, deel I, p. 222), dat er een bepaalde wending is in het leven van een man tusschen
-den leeftijd van de vijftig en de zestig, wanneer de begeerte en de potentie verminderen.
-J.&nbsp;F. Sutherland zegt ook (<i lang="fr">Comptes-rendus Congrès International de Médecine</i>, 1900, <span lang="fr">Section de Psychiatrie</span>, p. 471), dat er bij mannen een verandering is in het vijf en vijftigste jaar, gelijkend
-op het <span class="pagenum">[<a id="pb573n" href="#pb573n">573</a>]</span>climacterium bij vrouwen, maar alleen maar bij een bepaald aantal mannen. Het schijnt
-wel, dat bij de meeste mannen het afnemen van het sexueele gevoel en de potentie zeer
-geleidelijk is, en dat het zich het eerst uit in een vergroote macht om zich te beheerschen.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e14112src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e14211" href="#xd29e14211src">46</a></span> Bij dieren zegt men ook, dat die welke in het voorjaar geboren worden, de beste zijn.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e14211src">&#x2191;</a></p>
-<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id="xd29e14214" href="#xd29e14214src">47</a></span> De resultaten van Bossi zijn opgesomd in de <i lang="fr">Archives <span class="corr" id="xd29e14218" title="Bron: d&#x2019; Anthropologie">d&#x2019;Anthropologie</span> Criminelle</i>, Sept, 1891. Alebrand van Florence, de medicus van den Franschen koning in de dertiende
-eeuw, raadde ook verkeer aan een dag na het einde van de menstruatie.&nbsp;<a class="fnarrow" href="#xd29e14214src">&#x2191;</a></p>
-</div>
-</div>
-</div>
-</div>
-<div class="back">
-<div id="naschrift" class="div1 postscript"><span class="pagenum">[<a href="#toc">Inhoud</a>]</span><div class="divHead">
-<h2 class="main">NASCHRIFT</h2>
-</div>
-<div class="divBody">
-<p class="first">&#x201c;Het werk, waartoe ik geboren was om te doen, is gedaan&#x201d;, schreef een groot dichter,
-toen hij eindelijk zijn taak had volbracht En hoewel ik geen recht heb een &#x201c;<i lang="la">Nunc dimittis</i>&#x201d; te zingen, weet ik toch wel, dat de taak, die het beste gedeelte van mijn leven
-in beslag heeft genomen, maar weinige jaren en weinig kracht kan overlaten voor werk,
-dat nog na komt. Het is meer dan dertig jaar geleden, dat het eerste denkbeeld om
-het boek te schrijven, dat hier nu voleindigd is, zich vaag, maar toch met klem aan
-mij begon op te dringen; de studie en de voorbereiding heeft meer dan vijftien jaren
-in beslag genomen, en is geëindigd met de uitgave van <i lang="en">Man and Woman</i>, dat geplaatst is als inleiding voor het hoofdwerk, hetwelk, met schrijven en uitgeven,
-de vijftien volgende jaren in beslag heeft genomen.
-</p>
-<p>Het is misschien gelukkig geweest voor mijn gemoedsrust, dat ik bij het begin niet
-al de bezwaren voorzien heb, die mijn weg zouden bemoeilijken. Ik wist natuurlijk,
-dat zij, die ernstig en nauwkeurig onderzoek doen naar een onderwerp, dat de menschen
-gewend zijn te vermijden, zich blootstellen aan misverstand en zelfs aan lasterpraatjes.
-Maar ik meende, dat een teruggetrokken-levend onderzoeker, die zich voorzichtig bezighield
-met levensvragen der maatschappij, en zich niet wendde tot het publiek in het algemeen,
-maar alleen tot de leeraren van het publiek, en die de resultaten van zijn onderzoekingen
-vastlegde in technisch geschreven boekdeelen, slechts voor weinigen toegankelijk,
-ik meende, dat zulk een onderzoeker ten minste veilig zou zijn voor grove aanvallen
-van den kant van politie of van regeering, onder welker bescherming hij meende te
-leven. Dat is een dwaling gebleken. Toen nog pas een deel van deze Studies geschreven
-en <span class="pagenum">[<a id="pb578" href="#pb578">578</a>]</span>uitgegeven was, in Engeland, werd, ten gevolge van een vervolging door de regeering
-bevolen, aan den verkoop van dat deel in Engeland een einde gemaakt, en dit bracht
-mij er toe te besluiten, dat de volgende deelen niet in mijn eigen land moesten worden
-uitgegeven. Ik beklaag mij er niet over. Ik ben dankbaar voor de ware sympathie, die
-mijn werk gevonden heeft in Duitschland en de Vereenigde Staten, en ik moet erkennen,
-dat het zoo ten slotte een grooteren kring lezers gevonden heeft, zoowel in de Engelsche
-taal als in de andere belangrijke wereldtalen, dan het bij de aanvankelijke bescheiden
-wijze van uitgeven, die onze regeering mij toen onmogelijk gemaakt heeft, had kunnen
-vinden. Ook heeft de poging om mijn werk te onderdrukken, mij geen aanleiding gegeven,
-ook maar een woord daarin te veranderen. Ik heb, mèt of zonder hulp, mijn weg tot
-het einde toe voortgezet.
-</p>
-<p>Ik stam van vaders- zoowel als van moederszijde van Engelsche families, die, bijna
-drie honderd jaar geleden, precies deze zelfde moeilijkheden en gevaren hebben ontmoet.
-In de zeventiende eeuw ging de strijd om het probleem van den godsdienst, zooals hij
-nu gaat om het probleem van de sekse. Sedert in de laatste jaren die analogie mij
-duidelijk is geworden, heb ik dikwijls gedacht aan sommige van die bewonderenswaardige,
-niet bekende mannen, die verjaagd zijn, beroofd en vervolgd, sommige door de kerk,
-omdat de geest van het Puritanisme hen bezielde, sommige door de Puriteinen, omdat
-zij hingen aan de idealen van de kerk, beide echter even rustig en onbuigzaam, beide
-gelijkelijk vechtend voor de zaak der vrijheid of der orde, op een gebied, waar men
-nu niet meer over strijdt. Die overwinning heeft mij dikwijls een goed voorteeken
-geschenen voor het misschien ontaarde kind van deze mannen, die nu tracht de zaak
-van vrijheid en orde voor te staan op een ander gebied.
-</p>
-<p>Soms schijnt het werkelijk een wanhopige taak beweging te brengen in den druk der
-logge vooroordeelen, die op geen gebied zoo hardnekkig zijn, als op geslachtelijk
-gebied. Het kan er toe bijdragen de sereniteit van ons optimisme te herwinnen, als
-we maar duidelijker wilden erkennen, dat in maar zeer enkele generaties al deze vooroordeelen
-zullen zijn te gronde gegaan en vergeten. Hij, die voortschrijdt in de voetstappen
-der natuur volgens een wet, die niet door menschen gemaakt is, maar boven en buiten
-den mensch is, heeft tijd en eeuwigheid op zijn hand, en kan zoowel geduldig zijn
-als zonder vrees. Menschen sterven, maar de denkbeelden, die zij nastreven, blijven
-leven. Men kan onze boeken in de vlammen werpen, maar in de volgende generatie worden
-die vlammen tot menschelijke zielen. De verandering geschiedt door den dokter in zijn
-spreekkamer, door den leeraar op de school, den prediker op den preekstoel, door den
-journalist <span class="pagenum">[<a id="pb579" href="#pb579">579</a>]</span>in de pers. Het is een verandering, die, langzaam maar zeker, zich om ons heen voltrekt.
-</p>
-<p>Ik weet zeker wel, dat velen zich niet in staat zullen gevoelen, de opvatting over
-den toestand der sexueele kwestie, zooals die hier uiteen is gezet, voornamelijk in
-het laatste deel, te aanvaarden. Sommigen zullen die opvatting te conservatief vinden,
-anderen te revolutionair. Want er zijn altijd menschen, die zich hartstochtelijk aan
-het verleden vasthouden; en er zijn altijd anderen, die hartstochtelijk dàt grijpen,
-wat zij voor de toekomst houden. Maar de wijze staat tusschen beide partijen in en
-sympatiseert met beide, omdat hij weet, dat wij altijd in een toestand van overgang
-zijn. Het tegenwoordige is in iederen tijd alleen het keerpunt, waar het verleden
-in de toekomst overgaat, en wij kunnen en moeten met beide vrede hebben. Er kan geen
-wereld zijn zonder tradities; en er kan geen leven zijn zonder beweging. Zooals Heraclitus
-al wist bij het begin van de moderne philosophie, wij kunnen niet tweemaal in denzelfden
-stroom baden, hoewel toch, zooals we tegenwoordig weten, de stroom vloeit in een eindeloozen
-kringloop. Er is nooit een oogenblik, waarop de nieuwe dageraad niet over de aarde
-aanbreekt, en nooit een oogenblik waarop de zon niet meer ondergaat. Het is goed zelfs
-den eersten glimp van den dageraad kalm te begroeten als we hem zien, er niet met
-ongepaste haast heen te snellen, en het ondergaan der zon niet den rug toe te keeren
-zonder dankbaarheid voor het stervende licht, dat eens de dageraad was.
-</p>
-<p>In de moreele wereld zijn wij zelf de lichtdragers, en het cosmische proces wordt
-in ons verwezenlijkt. Voor een korten tijd kunnen wij, als wij willen, de duisternis
-verlichten, die ons pad omgeeft. Evenals de toortsdragers der oudheid, die aan Lucretius
-toeschenen het symbool van het leven te zijn, snellen wij voorwaarts, met den fakkel
-in de hand. Spoedig loopt iemand achter ons, die ons zal inhalen. Al ons kunnen bestaat
-daarin, dat wij den brandenden fakkel helder en zonder flikkeren in zijn hand geven,
-terwijl wij zelf in het duister verdwijnen.
-</p>
-<p class="signed">HAVELOCK ELLIS.
-</p>
-</div>
-</div>
-<div class="div1 cover"><span class="pagenum">[<a href="#toc">Inhoud</a>]</span><div class="divBody">
-<p class="first"></p>
-<div class="figure spinewidth"><img src="images/spine.jpg" alt="Oorspronkelijke rug." width="185" height="720"></div><p>
-</p>
-</div>
-</div>
-<div class="div1">
-<h2 class="main">Inhoudsopgave</h2>
-<table>
-<tr>
-<td class="tocDivNum"></td>
-<td class="tocDivTitle" colspan="8"><a href="#vooraf">WOORD VOORAF</a></td>
-<td class="tocPageNum"><a class="pageref" href="#vooraf">V</a></td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="tocDivNum"></td>
-<td class="tocDivTitle" colspan="8"><a href="#inleiding">INLEIDING</a></td>
-<td class="tocPageNum"><a class="pageref" href="#inleiding">IX</a></td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="tocDivNum"></td>
-<td class="tocDivTitle" colspan="8"><a href="#toc">INHOUD</a></td>
-<td class="tocPageNum"><a class="pageref" href="#toc">XIII</a></td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="tocDivNum">I. </td>
-<td class="tocDivTitle" colspan="8"><a href="#ch1">MOEDER EN KIND</a></td>
-<td class="tocPageNum"><a class="pageref" href="#ch1">1</a></td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="tocDivNum">II. </td>
-<td class="tocDivTitle" colspan="8"><a href="#ch2">SEXUEELE OPVOEDING</a></td>
-<td class="tocPageNum"><a class="pageref" href="#ch2">31</a></td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="tocDivNum">III. </td>
-<td class="tocDivTitle" colspan="8"><a href="#ch3">SEXUEELE OPVOEDING EN NAAKTHEID</a></td>
-<td class="tocPageNum"><a class="pageref" href="#ch3">85</a></td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="tocDivNum">IV. </td>
-<td class="tocDivTitle" colspan="8"><a href="#ch4">HET WAARDEEREN VAN DE GESLACHTSLIEFDE</a></td>
-<td class="tocPageNum"><a class="pageref" href="#ch4">107</a></td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="tocDivNum">V. </td>
-<td class="tocDivTitle" colspan="8"><a href="#ch5">HET WEZEN DER KUISCHHEID</a></td>
-<td class="tocPageNum"><a class="pageref" href="#ch5">131</a></td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="tocDivNum">VI. </td>
-<td class="tocDivTitle" colspan="8"><a href="#ch6">HET VRAAGSTUK VAN SEXUEELE ONTHOUDING</a></td>
-<td class="tocPageNum"><a class="pageref" href="#ch6">163</a></td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="tocDivNum">VII. </td>
-<td class="tocDivTitle" colspan="8"><a href="#ch7">PROSTITUTIE</a></td>
-<td class="tocPageNum"><a class="pageref" href="#ch7">199</a></td>
-</tr>
-<tr>
-<td></td>
-<td class="tocDivNum">I. </td>
-<td class="tocDivTitle" colspan="7"><a href="#ch7.1"> De orgie</a></td>
-<td class="tocPageNum"><a class="pageref" href="#ch7.1">202</a></td>
-</tr>
-<tr>
-<td></td>
-<td class="tocDivNum">II. </td>
-<td class="tocDivTitle" colspan="7"><a href="#ch7.2"> De oorsprong en de ontwikkeling van de prostitutie</a></td>
-<td class="tocPageNum"><a class="pageref" href="#ch7.2">207</a></td>
-</tr>
-<tr>
-<td></td>
-<td class="tocDivNum">III. </td>
-<td class="tocDivTitle" colspan="7"><a href="#ch7.3"> De Oorzaken van de Prostitutie.</a></td>
-<td class="tocPageNum"><a class="pageref" href="#ch7.3">233</a></td>
-</tr>
-<tr>
-<td></td>
-<td class="tocDivNum">IV. </td>
-<td class="tocDivTitle" colspan="7"><a href="#ch7.4"> De tegenwoordige houding der maatschappij tegenover de prostitutie</a></td>
-<td class="tocPageNum"><a class="pageref" href="#ch7.4">273</a></td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="tocDivNum">VIII. </td>
-<td class="tocDivTitle" colspan="8"><a href="#ch8">DE BESTRIJDING DER VENERISCHE ZIEKTEN</a></td>
-<td class="tocPageNum"><a class="pageref" href="#ch8">289</a></td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="tocDivNum">IX. </td>
-<td class="tocDivTitle" colspan="8"><a href="#ch9">SEXUEELE MORAAL</a></td>
-<td class="tocPageNum"><a class="pageref" href="#ch9">329</a></td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="tocDivNum">X. </td>
-<td class="tocDivTitle" colspan="8"><a href="#ch10">HET HUWELIJK</a></td>
-<td class="tocPageNum"><a class="pageref" href="#ch10">381</a></td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="tocDivNum">XI. </td>
-<td class="tocDivTitle" colspan="8"><a href="#ch11">DE KUNST VAN LIEFHEBBEN</a></td>
-<td class="tocPageNum"><a class="pageref" href="#ch11">461</a></td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="tocDivNum">XII. </td>
-<td class="tocDivTitle" colspan="8"><a href="#ch12">DE WETENSCHAP DER VOORTPLANTING</a></td>
-<td class="tocPageNum"><a class="pageref" href="#ch12">521</a></td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="tocDivNum"></td>
-<td class="tocDivTitle" colspan="8"><a href="#naschrift">NASCHRIFT</a></td>
-<td class="tocPageNum"><a class="pageref" href="#naschrift">577</a></td>
-</tr>
-</table>
-</div>
-<div class="transcriberNote">
-<h2 class="main">Colofon</h2>
-<h3 class="main">Beschikbaarheid</h3>
-<p class="first">Dit eBoek is voor kosteloos gebruik door iedereen overal, met vrijwel geen beperkingen
-van welke soort dan ook. U mag het kopiëren, weggeven of hergebruiken onder de voorwaarden
-van de Project Gutenberg Licentie in dit eBoek of on-line op <a class="seclink xd29e44" title="Externe link" href="https://www.gutenberg.org/">www.gutenberg.org</a>.
-</p>
-<p>Dit eBoek is geproduceerd door het on-line gedistribueerd correctieteam op <a class="seclink xd29e44" title="Externe link" href="https://www.pgdp.net/">www.pgdp.net</a>.
-</p>
-<p>De oorspronkelijke Engelse uitgave van dit boek, <i lang="en">Studies in the Psychology of Sex: Sex in Relation to Society</i>, is beschikbaar bij Project Gutenberg als eboek <a class="pglink xd29e44" title="Link naar Project Gutenberg eboek" href="https://www.gutenberg.org/ebooks/13615">13615</a>.
-</p>
-<h3 class="main">Metadata</h3>
-<table class="colophonMetadata">
-<tr>
-<td><b>Titel:</b></td>
-<td>De psychologie der sexen: De sexen in hare verhouding tot de maatschappij</td>
-<td></td>
-</tr>
-<tr>
-<td><b>Auteur:</b></td>
-<td>Havelock Ellis (1859&#x2013;1939)</td>
-<td><a href="https://viaf.org/viaf/41861098/" class="seclink">Info</a></td>
-</tr>
-<tr>
-<td><b>Auteur van inleiding:</b></td>
-<td>Albert Willem van Renterghem (1845&#x2013;1939)</td>
-<td><a href="https://viaf.org/viaf/73563541/" class="seclink">Info</a></td>
-</tr>
-<tr>
-<td><b>Taal:</b></td>
-<td>Nederlands (Spelling De Vries-Te Winkel)</td>
-<td></td>
-</tr>
-<tr>
-<td><b>Oorspronkelijke uitgiftedatum:</b></td>
-<td>1915</td>
-<td></td>
-</tr>
-</table>
-<h3 class="main">Codering</h3>
-<p class="first">Dit boek is weergegeven in oorspronkelijke schrijfwijze. Afgebroken woorden aan het
-einde van de regel zijn stilzwijgend hersteld. Kennelijke zetfouten in het origineel
-zijn verbeterd. Enkele stuitende vertaalfouten (o.a. &#x201c;Australië&#x201d; voor &#x201c;<span lang="en">Austria</span>&#x201d;) en een groot aantal ontbrekende aanhalingstekens zijn hersteld aan de hand van
-de oorspronkelijke Engelse editie. Deze verbeteringen zijn aangegeven in de colofon
-aan het einde van dit boek.</p>
-<h3 class="main">Documentgeschiedenis</h3>
-<ul>
-<li>2020-05-31 Begonnen.
-</li>
-</ul>
-<h3 class="main">Externe Referenties</h3>
-<p>Dit Project Gutenberg eBoek bevat externe referenties. Het kan zijn dat deze links
-voor u niet werken.</p>
-<h3 class="main">Verbeteringen</h3>
-<p>De volgende verbeteringen zijn aangebracht in de tekst:</p>
-<table class="correctionTable" summary="Overzicht van verbeteringen aangebracht in de tekst.">
-<tr>
-<th>Bladzijde</th>
-<th>Bron</th>
-<th>Verbetering</th>
-<th>Bewerkingsafstand</th>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e181">V</a></td>
-<td class="width40 bottom">moeielijk</td>
-<td class="width40 bottom">moeilijke</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e267">XII</a></td>
-<td class="width40 bottom">Boy</td>
-<td class="width40 bottom">Bay</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><i title="95 gevallen">Passim.
-</i></td>
-<td class="width40 bottom">coitus</td>
-<td class="width40 bottom">coïtus</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><i title="25 gevallen">Passim.
-</i></td>
-<td class="width40 bottom">hygiene</td>
-<td class="width40 bottom">hygiëne</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e344">XIV</a></td>
-<td class="width40 bottom">Theoriën</td>
-<td class="width40 bottom">Theorieën</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e375">XV</a></td>
-<td class="width40 bottom">hijgiëne</td>
-<td class="width40 bottom">hygiëne</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e394">XV</a></td>
-<td class="width40 bottom">D&#x2019; Aragona</td>
-<td class="width40 bottom">D&#x2019;Aragona</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e445">XVII</a></td>
-<td class="width40 bottom">prostestantsche</td>
-<td class="width40 bottom">protestantsche</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><i title="33 gevallen">Passim.
-</i></td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Niet in bron</i>]
-</td>
-<td class="width40 bottom">.</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e452">XVIII</a>, <a class="pageref" href="#xd29e4725">201</a></td>
-<td class="width40 bottom"> </td>
-<td class="width40 bottom">&#x2014;</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e478">XVIII</a>, <a class="pageref" href="#xd29e483">XVIII</a>, <a class="pageref" href="#xd29e12116">502</a></td>
-<td class="width40 bottom">Coitus</td>
-<td class="width40 bottom">Coïtus</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e503">XVIII</a>, <a class="pageref" href="#xd29e510">XVIII</a></td>
-<td class="width40 bottom">Jalouzie</td>
-<td class="width40 bottom">Jaloezie</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e507">XVIII</a>, <a class="pageref" href="#xd29e1350">37</a>, <a class="pageref" href="#xd29e5510">225</a>, <a class="pageref" href="#xd29e10765">446</a>, <a class="pageref" href="#xd29e12661">515</a></td>
-<td class="width40 bottom">jalouzie</td>
-<td class="width40 bottom">jaloezie</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><i title="72 gevallen">Passim.
-</i></td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Niet in bron</i>]
-</td>
-<td class="width40 bottom">&#x201d;</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e607">9</a></td>
-<td class="width40 bottom">weëen</td>
-<td class="width40 bottom">weeën</td>
-<td class="bottom">2 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e618">9</a>, <a class="pageref" href="#xd29e905">17</a>, <a class="pageref" href="#xd29e1311">36</a>, <a class="pageref" href="#xd29e1474">42</a>, <a class="pageref" href="#xd29e3722">147</a>, <a class="pageref" href="#xd29e4497">185</a>, <a class="pageref" href="#xd29e5184">215</a>, <a class="pageref" href="#xd29e6330">247</a></td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Niet in bron</i>]
-</td>
-<td class="width40 bottom">,</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e637">10</a></td>
-<td class="width40 bottom">Jurisprudencc</td>
-<td class="width40 bottom">Jurisprudence</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e645">10</a></td>
-<td class="width40 bottom">Obstetrias</td>
-<td class="width40 bottom">Obstetrics</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e663">10</a></td>
-<td class="width40 bottom">Grosesse</td>
-<td class="width40 bottom">Grossesse</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e671">10</a>, <a class="pageref" href="#xd29e2638">93</a>, <a class="pageref" href="#xd29e2821">101</a>, <a class="pageref" href="#xd29e3295">127</a>, <a class="pageref" href="#xd29e3840">151</a>, <a class="pageref" href="#xd29e3859">152</a>, <a class="pageref" href="#xd29e4619">191</a>, <a class="pageref" href="#xd29e6032">237</a>, <a class="pageref" href="#xd29e6317">246</a>, <a class="pageref" href="#xd29e13985">567</a></td>
-<td class="width40 bottom">&#x201d;</td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Verwijderd</i>]
-</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e674">10</a></td>
-<td class="width40 bottom">Physiaal</td>
-<td class="width40 bottom">Physical</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e681">10</a>, <a class="pageref" href="#xd29e3914">153</a>, <a class="pageref" href="#xd29e6186">242</a>, <a class="pageref" href="#xd29e7293">281</a>, <a class="pageref" href="#xd29e9123">367</a>, <a class="pageref" href="#xd29e9387">380</a>, <a class="pageref" href="#xd29e13284">542</a></td>
-<td class="width40 bottom">)</td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Verwijderd</i>]
-</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e697">11</a></td>
-<td class="width40 bottom">l&#x2019;influence</td>
-<td class="width40 bottom">l&#x2019;Influence</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e724">12</a></td>
-<td class="width40 bottom">care</td>
-<td class="width40 bottom">Care</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e747">12</a></td>
-<td class="width40 bottom">Ante-Natal</td>
-<td class="width40 bottom">Antenatal</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e781">13</a></td>
-<td class="width40 bottom">Muselmannen</td>
-<td class="width40 bottom">Muzelmannen</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e801">14</a></td>
-<td class="width40 bottom">Islandischer</td>
-<td class="width40 bottom">Isländischer</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e832">15</a>, <a class="pageref" href="#xd29e1010">21</a>, <a class="pageref" href="#xd29e4662">194</a>, <a class="pageref" href="#xd29e5161">214</a>, <a class="pageref" href="#xd29e6313">246</a>, <a class="pageref" href="#xd29e6545">253</a>, <a class="pageref" href="#xd29e8031">323</a>, <a class="pageref" href="#xd29e11352">476</a></td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Niet in bron</i>]
-</td>
-<td class="width40 bottom">)</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><i title="52 gevallen">Passim.
-</i></td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Niet in bron</i>]
-</td>
-<td class="width40 bottom">&#x201c;</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1002">21</a></td>
-<td class="width40 bottom">zakkenrolier</td>
-<td class="width40 bottom">zakkenroller</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1037">23</a></td>
-<td class="width40 bottom">patienten</td>
-<td class="width40 bottom">patiënten</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1077">25</a>, <a class="pageref" href="#xd29e2109">66</a>, <a class="pageref" href="#xd29e8635">351</a></td>
-<td class="width40 bottom">(</td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Verwijderd</i>]
-</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1084">25</a></td>
-<td class="width40 bottom">Burgerliche</td>
-<td class="width40 bottom">Das Bürgerliche</td>
-<td class="bottom">5 / 4</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1087">25</a></td>
-<td class="width40 bottom">Besitslosen</td>
-<td class="width40 bottom">besitzlosen</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1104">25</a>, <a class="pageref" href="#xd29e1802">54</a>, <a class="pageref" href="#xd29e3229">124</a>, <a class="pageref" href="#xd29e6702">259</a>, <a class="pageref" href="#xd29e7137">276</a>, <a class="pageref" href="#xd29e13323">543</a></td>
-<td class="width40 bottom">,</td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Verwijderd</i>]
-</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1177">28</a>, <a class="pageref" href="#xd29e1356">37</a>, <a class="pageref" href="#xd29e1649">48</a>, <a class="pageref" href="#xd29e3024">113</a>, <a class="pageref" href="#xd29e6620">256</a>, <a class="pageref" href="#xd29e8125">332</a>, <a class="pageref" href="#xd29e9774">397</a>, <a class="pageref" href="#xd29e10448">430</a>, <a class="pageref" href="#xd29e11970">497</a></td>
-<td class="width40 bottom">,</td>
-<td class="width40 bottom">.</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1190">28</a></td>
-<td class="width40 bottom">L&#x2019;Etat</td>
-<td class="width40 bottom">L&#x2019;État,</td>
-<td class="bottom">2 / 1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1218">34</a>, <a class="pageref" href="#xd29e1221">34</a></td>
-<td class="width40 bottom">prostituee</td>
-<td class="width40 bottom">prostituée</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1231">34</a>, <a class="pageref" href="#xd29e3822">151</a>, <a class="pageref" href="#xd29e5557">227</a>, <a class="pageref" href="#xd29e5574">228</a></td>
-<td class="width40 bottom">.</td>
-<td class="width40 bottom">,</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1254">35</a></td>
-<td class="width40 bottom">zaaidvloeistof</td>
-<td class="width40 bottom">zaadvloeistof</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1257">35</a></td>
-<td class="width40 bottom">hèbben</td>
-<td class="width40 bottom">hebben</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1273">35</a>, <a class="pageref" href="#xd29e1347">37</a>, <a class="pageref" href="#xd29e10253">419</a></td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Niet in bron</i>]
-</td>
-<td class="width40 bottom">of </td>
-<td class="bottom">3</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1328">36</a></td>
-<td class="width40 bottom">geschlechtliche-sittliche</td>
-<td class="width40 bottom">geschlechtlich-sittlichen</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1369">38</a></td>
-<td class="width40 bottom">Geschlechtlich-sittliche</td>
-<td class="width40 bottom">geschlechtlich-sittlichen</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1422">40</a></td>
-<td class="width40 bottom">Sexualtheorieën</td>
-<td class="width40 bottom">Sexualtheorien</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1509">44</a>, <a class="pageref" href="#xd29e7273">281</a></td>
-<td class="width40 bottom">Lyttleton</td>
-<td class="width40 bottom">Lyttelton</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1554">45</a></td>
-<td class="width40 bottom">aanwijzigingen</td>
-<td class="width40 bottom">aanwijzingen</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1559">45</a></td>
-<td class="width40 bottom">kustmatig</td>
-<td class="width40 bottom">kunstmatig</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1562">45</a></td>
-<td class="width40 bottom">kaar</td>
-<td class="width40 bottom">haar</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1625">47</a>, <a class="pageref" href="#xd29e2227">73</a>, <a class="pageref" href="#xd29e3524">138</a>, <a class="pageref" href="#xd29e3617">143</a>, <a class="pageref" href="#xd29e4416">180</a>, <a class="pageref" href="#xd29e4430">180</a>, <a class="pageref" href="#xd29e7316">283</a>, <a class="pageref" href="#xd29e9758">396</a>, <a class="pageref" href="#xd29e10581">436</a>, <a class="pageref" href="#xd29e10584">436</a>, <a class="pageref" href="#xd29e11549">483</a></td>
-<td class="width40 bottom">&#x201c;</td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Verwijderd</i>]
-</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1634">48</a></td>
-<td class="width40 bottom">.</td>
-<td class="width40 bottom">&#x201d;</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1646">48</a></td>
-<td class="width40 bottom">plebeische</td>
-<td class="width40 bottom">plebejische</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1786">54</a></td>
-<td class="width40 bottom">Puberta</td>
-<td class="width40 bottom">Pubertà</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1849">55</a></td>
-<td class="width40 bottom">Pedagogal</td>
-<td class="width40 bottom">Pedagogical</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1861">56</a></td>
-<td class="width40 bottom">I</td>
-<td class="width40 bottom">1</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e1972">62</a></td>
-<td class="width40 bottom">menstruëele</td>
-<td class="width40 bottom">menstrueele</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e2079">65</a>, <a class="pageref" href="#xd29e8298">340</a>, <a class="pageref" href="#xd29e9176">370</a>, <a class="pageref" href="#xd29e14192">574</a></td>
-<td class="width40 bottom">.</td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Verwijderd</i>]
-</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e2166">69</a></td>
-<td class="width40 bottom">Revieuw</td>
-<td class="width40 bottom">Review</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e2221">72</a>, <a class="pageref" href="#xd29e8384">344</a></td>
-<td class="width40 bottom">l&#x2019; Amour</td>
-<td class="width40 bottom">l&#x2019;Amour</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e2270">74</a></td>
-<td class="width40 bottom">Chotsen</td>
-<td class="width40 bottom">Chotzen</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e2283">75</a></td>
-<td class="width40 bottom">Hygiene</td>
-<td class="width40 bottom">Hygiëne</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e2313">76</a></td>
-<td class="width40 bottom">hygienischen</td>
-<td class="width40 bottom">hygiënischen</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e2336">77</a></td>
-<td class="width40 bottom">poezie</td>
-<td class="width40 bottom">poëzie</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e2516">88</a></td>
-<td class="width40 bottom">civitate</td>
-<td class="width40 bottom">Civitate</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e2575">90</a></td>
-<td class="width40 bottom">sexeele</td>
-<td class="width40 bottom">sexueele</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e2601">90</a></td>
-<td class="width40 bottom">verbonden</td>
-<td class="width40 bottom">verboden</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e2704">95</a></td>
-<td class="width40 bottom">Nackheit</td>
-<td class="width40 bottom">Nacktheit</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e2751">98</a>, <a class="pageref" href="#xd29e3800">150</a>, <a class="pageref" href="#xd29e6860">264</a>, <a class="pageref" href="#xd29e8820">358</a>, <a class="pageref" href="#xd29e11725">489</a>, <a class="pageref" href="#xd29e12609">512</a>, <a class="pageref" href="#xd29e13228">541</a>, <a class="pageref" href="#xd29e13286">542</a>, <a class="pageref" href="#xd29e13997">567</a></td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Niet in bron</i>]
-</td>
-<td class="width40 bottom">(</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e2762">98</a></td>
-<td class="width40 bottom">evolution</td>
-<td class="width40 bottom">Evolution</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e2784">99</a></td>
-<td class="width40 bottom">inpulsen</td>
-<td class="width40 bottom">impulsen</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e2797">99</a>, <a class="pageref" href="#xd29e2984">112</a>, <a class="pageref" href="#xd29e2999">113</a></td>
-<td class="width40 bottom">intuitie</td>
-<td class="width40 bottom">intuïtie</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e2802">99</a></td>
-<td class="width40 bottom">Comparé e</td>
-<td class="width40 bottom">Comparée</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e2863">104</a>, <a class="pageref" href="#xd29e4608">191</a>, <a class="pageref" href="#xd29e7578">299</a></td>
-<td class="width40 bottom">hygienische</td>
-<td class="width40 bottom">hygiënische</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e3002">113</a></td>
-<td class="width40 bottom">microskoop</td>
-<td class="width40 bottom">microscoop</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e3021">113</a></td>
-<td class="width40 bottom">Probleme</td>
-<td class="width40 bottom">Problems</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e3038">114</a></td>
-<td class="width40 bottom">bgein</td>
-<td class="width40 bottom">begin</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e3187">122</a></td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Niet in bron</i>]
-</td>
-<td class="width40 bottom">.&#x201d;</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e3238">124</a>, <a class="pageref" href="#xd29e9383">380</a></td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Niet in bron</i>]
-</td>
-<td class="width40 bottom">;</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e3265">126</a></td>
-<td class="width40 bottom">meisjs</td>
-<td class="width40 bottom">meisje</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e3547">140</a></td>
-<td class="width40 bottom">Romau</td>
-<td class="width40 bottom">Roman</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e3574">141</a></td>
-<td class="width40 bottom">hef</td>
-<td class="width40 bottom">het</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e3586">141</a></td>
-<td class="width40 bottom">Sacerdotical</td>
-<td class="width40 bottom">Sacerdotal</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e3619">143</a></td>
-<td class="width40 bottom">ohtdekking</td>
-<td class="width40 bottom">ontdekking</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e3639">144</a></td>
-<td class="width40 bottom">Sanctornm</td>
-<td class="width40 bottom">Sanctorum</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e3645">144</a></td>
-<td class="width40 bottom">Antiochie</td>
-<td class="width40 bottom">Antiochië</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e3657">144</a></td>
-<td class="width40 bottom">Syrie</td>
-<td class="width40 bottom">Syrië</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e3704">146</a></td>
-<td class="width40 bottom">karakterstiek</td>
-<td class="width40 bottom">karakteristiek</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e3745">148</a></td>
-<td class="width40 bottom">Fontrevault</td>
-<td class="width40 bottom">Fontevrault</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e3940">155</a></td>
-<td class="width40 bottom">Hellpâch</td>
-<td class="width40 bottom">Hellpach</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4044">161</a></td>
-<td class="width40 bottom">leefdtijd</td>
-<td class="width40 bottom">leeftijd</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4057">162</a></td>
-<td class="width40 bottom">van zelf sprekendheid</td>
-<td class="width40 bottom">vanzelfsprekendheid</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4060">162</a></td>
-<td class="width40 bottom">paradoxisch</td>
-<td class="width40 bottom">paradoxaal</td>
-<td class="bottom">4</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4065">162</a></td>
-<td class="width40 bottom">geplubliceerd</td>
-<td class="width40 bottom">gepubliceerd</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4136">169</a>, <a class="pageref" href="#xd29e4659">194</a></td>
-<td class="width40 bottom">Gyurkovechly</td>
-<td class="width40 bottom">Gyurkovechky</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4145">169</a></td>
-<td class="width40 bottom">Studiën</td>
-<td class="width40 bottom">Studien</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4250">173</a></td>
-<td class="width40 bottom">Cincinati</td>
-<td class="width40 bottom">Cincinnati</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4269">173</a></td>
-<td class="width40 bottom">Kish</td>
-<td class="width40 bottom">Kisch</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4290">174</a></td>
-<td class="width40 bottom">Samlung</td>
-<td class="width40 bottom">Sammlung</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4293">174</a></td>
-<td class="width40 bottom">Kleiner</td>
-<td class="width40 bottom">kleiner</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4296">174</a></td>
-<td class="width40 bottom">zu</td>
-<td class="width40 bottom">zur</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4379">179</a></td>
-<td class="width40 bottom">Krafft Ebing</td>
-<td class="width40 bottom">Krafft-Ebing</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4405">179</a></td>
-<td class="width40 bottom">Reverent</td>
-<td class="width40 bottom">Reverend</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4444">182</a></td>
-<td class="width40 bottom">tuschen</td>
-<td class="width40 bottom">tusschen</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4456">182</a></td>
-<td class="width40 bottom">Phylosophique</td>
-<td class="width40 bottom">Philosophique</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4539">187</a></td>
-<td class="width40 bottom">exploisief</td>
-<td class="width40 bottom">explosief</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4548">187</a></td>
-<td class="width40 bottom">kweste</td>
-<td class="width40 bottom">kwestie</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4560">188</a></td>
-<td class="width40 bottom">Hygiëne</td>
-<td class="width40 bottom">Hygiene</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4601">190</a></td>
-<td class="width40 bottom">oud</td>
-<td class="width40 bottom">oude</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4611">191</a></td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Niet in bron</i>]
-</td>
-<td class="width40 bottom">ze </td>
-<td class="bottom">3</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4613">191</a></td>
-<td class="width40 bottom">neurotiech</td>
-<td class="width40 bottom">neurotisch</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4622">191</a></td>
-<td class="width40 bottom">is </td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Verwijderd</i>]
-</td>
-<td class="bottom">3</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4624">191</a></td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Niet in bron</i>]
-</td>
-<td class="width40 bottom">is </td>
-<td class="bottom">3</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4633">192</a></td>
-<td class="width40 bottom">verarmt</td>
-<td class="width40 bottom">verarmd</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4686">195</a></td>
-<td class="width40 bottom">Tolstoi</td>
-<td class="width40 bottom">Tolstoy</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4732">201</a></td>
-<td class="width40 bottom">prostitutées</td>
-<td class="width40 bottom">prostituées</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4735">201</a></td>
-<td class="width40 bottom">prostitutée</td>
-<td class="width40 bottom">prostituée</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4829">205</a>, <a class="pageref" href="#xd29e9641">393</a></td>
-<td class="width40 bottom">Westermark</td>
-<td class="width40 bottom">Westermarck</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4917">208</a></td>
-<td class="width40 bottom">Rabuteaux</td>
-<td class="width40 bottom">Rabutaux</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4922">208</a></td>
-<td class="width40 bottom">Enrope</td>
-<td class="width40 bottom">Europe</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4934">208</a></td>
-<td class="width40 bottom">prostitué</td>
-<td class="width40 bottom">prostituée</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e4979">209</a></td>
-<td class="width40 bottom">prostitués</td>
-<td class="width40 bottom">prostituées</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e5010">210</a></td>
-<td class="width40 bottom">waarte</td>
-<td class="width40 bottom">waarde</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e5031">211</a></td>
-<td class="width40 bottom">Auman</td>
-<td class="width40 bottom">Human</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e5061">211</a></td>
-<td class="width40 bottom">Semietes</td>
-<td class="width40 bottom">Semites</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e5070">211</a></td>
-<td class="width40 bottom">Sumner</td>
-<td class="width40 bottom">Summer</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e5294">219</a></td>
-<td class="width40 bottom">Japaneesche</td>
-<td class="width40 bottom">Japansche</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e5303">219</a>, <a class="pageref" href="#xd29e6182">242</a>, <a class="pageref" href="#xd29e13413">546</a>, <a class="pageref" href="#xd29e14218">576</a></td>
-<td class="width40 bottom">d&#x2019; Anthropologie</td>
-<td class="width40 bottom">d&#x2019;Anthropologie</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e5307">219</a></td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Niet in bron</i>]
-</td>
-<td class="width40 bottom"> 1906</td>
-<td class="bottom">5</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e5546">227</a></td>
-<td class="width40 bottom">limheid</td>
-<td class="width40 bottom">slimheid</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e5579">228</a></td>
-<td class="width40 bottom">orde</td>
-<td class="width40 bottom">order</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e5582">228</a></td>
-<td class="width40 bottom">der</td>
-<td class="width40 bottom">de</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e5589">228</a></td>
-<td class="width40 bottom">te</td>
-<td class="width40 bottom">to</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e5615">229</a></td>
-<td class="width40 bottom">Marguerite</td>
-<td class="width40 bottom">Margueritte</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e5702">232</a></td>
-<td class="width40 bottom">bemoeiïng</td>
-<td class="width40 bottom">bemoeiing</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e5751">235</a></td>
-<td class="width40 bottom">harstochten</td>
-<td class="width40 bottom">hartstochten</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e5886">236</a></td>
-<td class="width40 bottom">Huchinson</td>
-<td class="width40 bottom">Hutchinson</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e6099">239</a></td>
-<td class="width40 bottom">Prostituirte</td>
-<td class="width40 bottom">Prostituierte</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e6306">246</a></td>
-<td class="width40 bottom">Hervorbringen</td>
-<td class="width40 bottom">Hervorbringung</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e6386">248</a></td>
-<td class="width40 bottom">geinverteerde</td>
-<td class="width40 bottom">geïnverteerde</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e6414">249</a></td>
-<td class="width40 bottom">bevondt</td>
-<td class="width40 bottom">bevond</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e6420">249</a></td>
-<td class="width40 bottom">symtoom</td>
-<td class="width40 bottom">symptoom</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e6429">249</a></td>
-<td class="width40 bottom">Archivo</td>
-<td class="width40 bottom">Archivio</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e6447">250</a></td>
-<td class="width40 bottom">A.</td>
-<td class="width40 bottom">A</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e6465">250</a></td>
-<td class="width40 bottom">Prostitusione</td>
-<td class="width40 bottom">Prostituzione</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e6468">250</a></td>
-<td class="width40 bottom">onervareu</td>
-<td class="width40 bottom">onervaren</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e6529">252</a></td>
-<td class="width40 bottom">Guiffridd-Ruggeri</td>
-<td class="width40 bottom">Guiffrida-Ruggeri</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e6554">253</a></td>
-<td class="width40 bottom">Medecine</td>
-<td class="width40 bottom">Medicine</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e6686">258</a></td>
-<td class="width40 bottom">Anatony</td>
-<td class="width40 bottom">Anatomy</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e6699">259</a></td>
-<td class="width40 bottom">ikn</td>
-<td class="width40 bottom">ik</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e6756">260</a></td>
-<td class="width40 bottom">gemakkeiijk</td>
-<td class="width40 bottom">gemakkelijk</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e6808">262</a></td>
-<td class="width40 bottom">Unserer</td>
-<td class="width40 bottom">unserer</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e6847">263</a></td>
-<td class="width40 bottom">&#x2019;</td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Verwijderd</i>]
-</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e6898">265</a></td>
-<td class="width40 bottom">manoeuvers</td>
-<td class="width40 bottom">manoeuvres</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e6980">269</a></td>
-<td class="width40 bottom">Wheatly</td>
-<td class="width40 bottom">Wheatley</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e7041">271</a></td>
-<td class="width40 bottom">d&#x2019; Hier</td>
-<td class="width40 bottom">d&#x2019;Hier</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e7091">274</a></td>
-<td class="width40 bottom">inplaats</td>
-<td class="width40 bottom">in plaats</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e7107">275</a></td>
-<td class="width40 bottom">Aquinaliedo</td>
-<td class="width40 bottom">Aguilaniedo</td>
-<td class="bottom">3</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e7146">277</a></td>
-<td class="width40 bottom">Helpach</td>
-<td class="width40 bottom">Hellpach</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e7164">277</a></td>
-<td class="width40 bottom">Japanneesche</td>
-<td class="width40 bottom">Japansche</td>
-<td class="bottom">3</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e7199">278</a></td>
-<td class="width40 bottom">en</td>
-<td class="width40 bottom">er</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e7219">279</a></td>
-<td class="width40 bottom">essenteel</td>
-<td class="width40 bottom">essentieel</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e7261">280</a></td>
-<td class="width40 bottom">C. Lyttleton</td>
-<td class="width40 bottom">E. Lyttelton</td>
-<td class="bottom">3</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e7276">281</a></td>
-<td class="width40 bottom">én</td>
-<td class="width40 bottom">en</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e7365">292</a></td>
-<td class="width40 bottom">vooraal</td>
-<td class="width40 bottom">vooral</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e7418">293</a></td>
-<td class="width40 bottom">van</td>
-<td class="width40 bottom">von</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e7439">294</a></td>
-<td class="width40 bottom">van</td>
-<td class="width40 bottom">was</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e7470">295</a></td>
-<td class="width40 bottom">sedert dien</td>
-<td class="width40 bottom">sedertdien</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e7481">295</a></td>
-<td class="width40 bottom">Schaudin</td>
-<td class="width40 bottom">Schaudinn</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e7492">295</a></td>
-<td class="width40 bottom">Medern</td>
-<td class="width40 bottom">Modern</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e7594">300</a></td>
-<td class="width40 bottom">dat</td>
-<td class="width40 bottom">dan</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e7658">302</a></td>
-<td class="width40 bottom">Ameriean</td>
-<td class="width40 bottom">American</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e7673">302</a></td>
-<td class="width40 bottom">Minesota</td>
-<td class="width40 bottom">Minnesota</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e7729">305</a></td>
-<td class="width40 bottom">prostittuées</td>
-<td class="width40 bottom">prostituées</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e7753">307</a>, <a class="pageref" href="#xd29e7765">307</a></td>
-<td class="width40 bottom">geinfecteerd</td>
-<td class="width40 bottom">geïnfecteerd</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e7792">310</a></td>
-<td class="width40 bottom">Zondagschool</td>
-<td class="width40 bottom">Zondagsschool</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e7912">318</a></td>
-<td class="width40 bottom">Sexualpädagogiek</td>
-<td class="width40 bottom">Sexualpädagogik</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e7920">319</a></td>
-<td class="width40 bottom">Australische</td>
-<td class="width40 bottom">Oostenrijksche</td>
-<td class="bottom">7</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e7926">319</a></td>
-<td class="width40 bottom">na </td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Verwijderd</i>]
-</td>
-<td class="bottom">3</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8008">323</a></td>
-<td class="width40 bottom">Progès</td>
-<td class="width40 bottom">Progrès</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8085">326</a></td>
-<td class="width40 bottom">ontwetendheid</td>
-<td class="width40 bottom">onwetendheid</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8098">327</a></td>
-<td class="width40 bottom">vrije</td>
-<td class="width40 bottom">kostelooze</td>
-<td class="bottom">9</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8180">336</a></td>
-<td class="width40 bottom">mischien</td>
-<td class="width40 bottom">misschien</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8212">337</a></td>
-<td class="width40 bottom">patriotschen</td>
-<td class="width40 bottom">patriottischen</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8284">339</a></td>
-<td class="width40 bottom">catagorischen</td>
-<td class="width40 bottom">categorischen</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8287">339</a></td>
-<td class="width40 bottom">abormale</td>
-<td class="width40 bottom">abnormale</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8302">341</a></td>
-<td class="width40 bottom">ideeëlen</td>
-<td class="width40 bottom">ideëelen</td>
-<td class="bottom">2 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8341">343</a></td>
-<td class="width40 bottom">Zeitschrtft</td>
-<td class="width40 bottom">Zeitschrift</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8354">343</a></td>
-<td class="width40 bottom">Perigord</td>
-<td class="width40 bottom">Périgord</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8362">343</a></td>
-<td class="width40 bottom">l&#x2019; Anthropologie</td>
-<td class="width40 bottom">l&#x2019;Anthropologie</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8375">344</a>, <a class="pageref" href="#xd29e8379">344</a>, <a class="pageref" href="#xd29e8395">344</a></td>
-<td class="width40 bottom">Senancourt</td>
-<td class="width40 bottom">Senancour</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8492">347</a></td>
-<td class="width40 bottom">and</td>
-<td class="width40 bottom">und</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8522">348</a></td>
-<td class="width40 bottom">paidophilia</td>
-<td class="width40 bottom">paedophilia</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8535">348</a></td>
-<td class="width40 bottom">Desprès</td>
-<td class="width40 bottom">Després</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8548">348</a></td>
-<td class="width40 bottom">d&#x2019;Anthopologie</td>
-<td class="width40 bottom">d&#x2019;Anthropologie</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8556">348</a></td>
-<td class="width40 bottom">Geschlecht-sittliche</td>
-<td class="width40 bottom">geschlechtlich-sittlichen</td>
-<td class="bottom">6</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8586">350</a></td>
-<td class="width40 bottom">Salvian</td>
-<td class="width40 bottom">Salvianus</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8595">350</a></td>
-<td class="width40 bottom">).</td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Verwijderd</i>]
-</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8615">350</a></td>
-<td class="width40 bottom">revolutionnaire</td>
-<td class="width40 bottom">revolutionaire</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8726">356</a></td>
-<td class="width40 bottom">gynaecratisch</td>
-<td class="width40 bottom">gynaecocratisch</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8800">358</a></td>
-<td class="width40 bottom">l&#x2019; Antiquité</td>
-<td class="width40 bottom">l&#x2019;Antiquité</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8823">358</a></td>
-<td class="width40 bottom">Agypten</td>
-<td class="width40 bottom">Ägypten</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8839">358</a></td>
-<td class="width40 bottom">Consciensce</td>
-<td class="width40 bottom">Conscience</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8917">361</a></td>
-<td class="width40 bottom">Mellquham</td>
-<td class="width40 bottom">McIlquham</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8956">362</a></td>
-<td class="width40 bottom">Bedollierre</td>
-<td class="width40 bottom">Bedollière</td>
-<td class="bottom">2 / 1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e8999">363</a></td>
-<td class="width40 bottom">aan namen</td>
-<td class="width40 bottom">aannamen</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e9063">365</a></td>
-<td class="width40 bottom">, zegt Hobhouse,</td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Verwijderd</i>]
-</td>
-<td class="bottom">16</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e9112">367</a></td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Niet in bron</i>]
-</td>
-<td class="width40 bottom">van </td>
-<td class="bottom">4</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e9154">369</a></td>
-<td class="width40 bottom">kuischhid</td>
-<td class="width40 bottom">kuischheid</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e9188">371</a></td>
-<td class="width40 bottom">Herodus</td>
-<td class="width40 bottom">Herodotus</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e9196">371</a></td>
-<td class="width40 bottom">sluite en</td>
-<td class="width40 bottom">sluit een</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e9214">371</a></td>
-<td class="width40 bottom">kapitalisch</td>
-<td class="width40 bottom">kapitalistisch</td>
-<td class="bottom">3</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e9292">376</a></td>
-<td class="width40 bottom">bruale</td>
-<td class="width40 bottom">brutale</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e9334">378</a></td>
-<td class="width40 bottom">leder</td>
-<td class="width40 bottom">ieder</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e9421">385</a></td>
-<td class="width40 bottom">antropoide</td>
-<td class="width40 bottom">anthropoide</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e9451">385</a>, <a class="pageref" href="#xd29e9489">387</a>, <a class="pageref" href="#xd29e10759">446</a>, <a class="pageref" href="#xd29e10982">455</a></td>
-<td class="width40 bottom">promiscuiteit</td>
-<td class="width40 bottom">promiscuïteit</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e9492">387</a>, <a class="pageref" href="#xd29e12800">524</a></td>
-<td class="width40 bottom"> (</td>
-<td class="width40 bottom">, </td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e9744">396</a></td>
-<td class="width40 bottom">L&#x2019; Année</td>
-<td class="width40 bottom">L&#x2019;Année</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e9786">398</a></td>
-<td class="width40 bottom">canieke</td>
-<td class="width40 bottom">canonieke</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e9798">398</a></td>
-<td class="width40 bottom">Prostestanten</td>
-<td class="width40 bottom">Protestanten</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e9801">398</a></td>
-<td class="width40 bottom">Puriteiten</td>
-<td class="width40 bottom">Puriteinen</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e9860">400</a></td>
-<td class="width40 bottom">. Zoodat</td>
-<td class="width40 bottom">, zoodat</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e9882">400</a></td>
-<td class="width40 bottom">Familiy</td>
-<td class="width40 bottom">Family</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e10103">411</a></td>
-<td class="width40 bottom">vrienschappelijk</td>
-<td class="width40 bottom">vriendschappelijk</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e10216">418</a></td>
-<td class="width40 bottom">mental</td>
-<td class="width40 bottom">Mental</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e10263">420</a></td>
-<td class="width40 bottom">d&#x2019; Enjoy</td>
-<td class="width40 bottom">d&#x2019;Enjoy</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e10301">421</a></td>
-<td class="width40 bottom">einen</td>
-<td class="width40 bottom">einem</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e10417">429</a></td>
-<td class="width40 bottom">Wahlverwantschaften</td>
-<td class="width40 bottom">Wahlverwandtschaften</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e10460">431</a></td>
-<td class="width40 bottom">Jowa</td>
-<td class="width40 bottom">Iowa</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e10539">434</a></td>
-<td class="width40 bottom">Eeb</td>
-<td class="width40 bottom">Feb.</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e10628">439</a></td>
-<td class="width40 bottom">elkanker</td>
-<td class="width40 bottom">elkander</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e10783">447</a></td>
-<td class="width40 bottom">nadeelingen</td>
-<td class="width40 bottom">nadeeligen</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e11055">465</a></td>
-<td class="width40 bottom">Ecclesiatical</td>
-<td class="width40 bottom">Ecclesiological</td>
-<td class="bottom">4</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e11085">466</a></td>
-<td class="width40 bottom">Cliniqne</td>
-<td class="width40 bottom">Clinique</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e11124">467</a></td>
-<td class="width40 bottom">gynecoloog</td>
-<td class="width40 bottom">gynaecoloog</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e11144">468</a></td>
-<td class="width40 bottom">Das</td>
-<td class="width40 bottom">Der</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e11198">469</a></td>
-<td class="width40 bottom">1009</td>
-<td class="width40 bottom">1909</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e11398">479</a></td>
-<td class="width40 bottom">toetsbord</td>
-<td class="width40 bottom">toetsenbord</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e11416">479</a></td>
-<td class="width40 bottom">en</td>
-<td class="width40 bottom">on</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e11465">480</a></td>
-<td class="width40 bottom">Mangelhafte</td>
-<td class="width40 bottom">mangelhafte</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e11603">486</a></td>
-<td class="width40 bottom">geeischte</td>
-<td class="width40 bottom">geëischte</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e11652">487</a></td>
-<td class="width40 bottom">Ziemmssen&#x2019;s</td>
-<td class="width40 bottom">Ziemssen&#x2019;s</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e11663">487</a></td>
-<td class="width40 bottom">Sexualle</td>
-<td class="width40 bottom">Sexuelle</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e11773">490</a></td>
-<td class="width40 bottom">Ean</td>
-<td class="width40 bottom">Een</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e11876">495</a></td>
-<td class="width40 bottom">coitusbewegingen</td>
-<td class="width40 bottom">coïtusbewegingen</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e11992">500</a></td>
-<td class="width40 bottom">waaarschijnlijk</td>
-<td class="width40 bottom">waarschijnlijk</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e12019">500</a></td>
-<td class="width40 bottom">tochycardia</td>
-<td class="width40 bottom">tachycardia</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e12095">501</a>, <a class="pageref" href="#xd29e12439">507</a></td>
-<td class="width40 bottom">coitusdaad</td>
-<td class="width40 bottom">coïtusdaad</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e12099">501</a></td>
-<td class="width40 bottom">nadeeling</td>
-<td class="width40 bottom">nadeelig</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e12121">502</a>, <a class="pageref" href="#xd29e12135">502</a></td>
-<td class="width40 bottom">Oneinda</td>
-<td class="width40 bottom">Oneida</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e12124">502</a></td>
-<td class="width40 bottom">ejuculatie</td>
-<td class="width40 bottom">ejaculatie</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e12167">503</a></td>
-<td class="width40 bottom">of</td>
-<td class="width40 bottom">van</td>
-<td class="bottom">3</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e12210">503</a></td>
-<td class="width40 bottom">l&#x2019;amour</td>
-<td class="width40 bottom">l&#x2019;Amour</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e12267">504</a></td>
-<td class="width40 bottom">Mahomedaansche</td>
-<td class="width40 bottom">Mohammedaansche</td>
-<td class="bottom">3</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e12308">505</a></td>
-<td class="width40 bottom">genitalien</td>
-<td class="width40 bottom">genitaliën</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e12393">506</a></td>
-<td class="width40 bottom">Acharnians</td>
-<td class="width40 bottom">Acharniërs</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e12434">507</a></td>
-<td class="width40 bottom">raphsodie</td>
-<td class="width40 bottom">rhapsodie</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e12451">507</a></td>
-<td class="width40 bottom">d&#x2019; Aulnay</td>
-<td class="width40 bottom">d&#x2019;Aulnay</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e12457">507</a></td>
-<td class="width40 bottom">d&#x2019; Espagne</td>
-<td class="width40 bottom">d&#x2019;Espagne</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e12474">508</a></td>
-<td class="width40 bottom">Pepy</td>
-<td class="width40 bottom">Pepys</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e12517">510</a></td>
-<td class="width40 bottom">toeeigenen</td>
-<td class="width40 bottom">toeëigenen</td>
-<td class="bottom">1 / 0</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e12537">511</a>, <a class="pageref" href="#xd29e12556">511</a></td>
-<td class="width40 bottom">Jalousy</td>
-<td class="width40 bottom">Jealousy</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e12682">516</a></td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Niet in bron</i>]
-</td>
-<td class="width40 bottom">man en vrouw mogelijk is om een intieme vriendschap te hebben </td>
-<td class="bottom">62</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e12690">516</a></td>
-<td class="width40 bottom">man en een vrouw mogelijk is om intieme vriendschap te hebben</td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Verwijderd</i>]
-</td>
-<td class="bottom">61</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e12729">518</a></td>
-<td class="width40 bottom">moeielijk</td>
-<td class="width40 bottom">moeilijk</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e12832">525</a></td>
-<td class="width40 bottom">tafelredenen</td>
-<td class="width40 bottom">tafelreden</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e12920">529</a></td>
-<td class="width40 bottom">Amerika</td>
-<td class="width40 bottom">Duitschland</td>
-<td class="bottom">10</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13070">534</a></td>
-<td class="width40 bottom">voerbehoedmiddelen</td>
-<td class="width40 bottom">voorbehoedmiddelen</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13085">535</a></td>
-<td class="width40 bottom">Statisiical</td>
-<td class="width40 bottom">Statistical</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13091">535</a></td>
-<td class="width40 bottom">doodszonde</td>
-<td class="width40 bottom">doodzonde</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13103">535</a></td>
-<td class="width40 bottom">197</td>
-<td class="width40 bottom">179</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13121">536</a></td>
-<td class="width40 bottom">imbecillen</td>
-<td class="width40 bottom">imbecielen</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13282">542</a>, <a class="pageref" href="#xd29e13288">542</a></td>
-<td class="width40 bottom">Sexual Probleme</td>
-<td class="width40 bottom">Sexual-Probleme</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13292">542</a></td>
-<td class="width40 bottom">Kraft-Ebbing</td>
-<td class="width40 bottom">Kraft-Ebing</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13302">543</a></td>
-<td class="width40 bottom">Kamener</td>
-<td class="width40 bottom">Kaminer</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13419">546</a></td>
-<td class="width40 bottom">d&#x2019; Obstétrique</td>
-<td class="width40 bottom">d&#x2019;Obstétrique</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13425">546</a></td>
-<td class="width40 bottom">Bousset</td>
-<td class="width40 bottom">Bausset</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13447">547</a></td>
-<td class="width40 bottom">Bolestrini</td>
-<td class="width40 bottom">Balestrini</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13508">548</a></td>
-<td class="width40 bottom">III</td>
-<td class="width40 bottom">lii</td>
-<td class="bottom">3</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13512">548</a></td>
-<td class="width40 bottom">III</td>
-<td class="width40 bottom">liii</td>
-<td class="bottom">4</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13523">549</a></td>
-<td class="width40 bottom">Jellinck</td>
-<td class="width40 bottom">Jellinek</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13539">549</a></td>
-<td class="width40 bottom">una</td>
-<td class="width40 bottom">und</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13562">550</a></td>
-<td class="width40 bottom">Espossione</td>
-<td class="width40 bottom">Esposizione</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13568">550</a></td>
-<td class="width40 bottom">Lisst</td>
-<td class="width40 bottom">Liszt</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13576">550</a></td>
-<td class="width40 bottom">Rodbruch</td>
-<td class="width40 bottom">Radbruch</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13602">551</a></td>
-<td class="width40 bottom">d&#x2019; Avortement</td>
-<td class="width40 bottom">d&#x2019;Avortement</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13713">556</a></td>
-<td class="width40 bottom">L&#x2019; Anomalo</td>
-<td class="width40 bottom">L&#x2019;Anomalo</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13718">556</a></td>
-<td class="width40 bottom">d&#x2019; empêcher</td>
-<td class="width40 bottom">d&#x2019;empêcher</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13747">557</a></td>
-<td class="width40 bottom">Zuccarrelli</td>
-<td class="width40 bottom">Zuccarelli</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13767">557</a></td>
-<td class="width40 bottom">Tredgolt</td>
-<td class="width40 bottom">Tredgold</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13819">560</a></td>
-<td class="width40 bottom">algemeenzich</td>
-<td class="width40 bottom">algemeen zich</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13860">563</a></td>
-<td class="width40 bottom">
-[<i>Niet in bron</i>]
-</td>
-<td class="width40 bottom">Opnieuw verwijs ik hier naar Leas leerzame <i lang="en">History of Sacerdotal Celibacy</i>.</td>
-<td class="bottom">74</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13910">565</a></td>
-<td class="width40 bottom">Syphylis</td>
-<td class="width40 bottom">Syphilis</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13921">565</a></td>
-<td class="width40 bottom">Australië</td>
-<td class="width40 bottom">Oostenrijk</td>
-<td class="bottom">7</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13930">565</a></td>
-<td class="width40 bottom">Lisbon</td>
-<td class="width40 bottom">Lissabon</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e13964">567</a></td>
-<td class="width40 bottom">Anthromometric</td>
-<td class="width40 bottom">Anthropometric</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e14037">570</a></td>
-<td class="width40 bottom">Progres</td>
-<td class="width40 bottom">Progress</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e14156">573</a></td>
-<td class="width40 bottom">d&#x2019; Obstrétique</td>
-<td class="width40 bottom">d&#x2019;Obstrétique</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e14161">574</a></td>
-<td class="width40 bottom">Rawdon</td>
-<td class="width40 bottom">Rawson</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e14183">574</a></td>
-<td class="width40 bottom">Statistischer</td>
-<td class="width40 bottom">Statistisches</td>
-<td class="bottom">1</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd29e14187">574</a></td>
-<td class="width40 bottom">, </td>
-<td class="width40 bottom"> (</td>
-<td class="bottom">2</td>
-</tr>
-</table>
-<h3 class="main">Afkortingen</h3>
-<p>Overzicht van gebruikte afkortingen.</p>
-<table class="abbreviationtable" summary="Overzicht van gebruikte afkortingen.">
-<tr>
-<th>Afkorting</th>
-<th>Uitgeschreven</th>
-</tr>
-<tr>
-<td class="bottom">b.v.</td>
-<td class="bottom">bijvoorbeeld</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="bottom">B.v.</td>
-<td class="bottom">Bijvoorbeeld</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="bottom">D.D.</td>
-<td class="bottom">Doctor Divinitatis</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="bottom">d.i.</td>
-<td class="bottom">dat is</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="bottom">d.z.</td>
-<td class="bottom">dat zijn</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="bottom">l.c.</td>
-<td class="bottom">loco citato</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="bottom">l.l.</td>
-<td class="bottom">laatsleden</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="bottom">n.l.</td>
-<td class="bottom">namelijk</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="bottom">o.a.</td>
-<td class="bottom">onder andere</td>
-</tr>
-<tr>
-<td class="bottom">p.p.</td>
-<td class="bottom">pagina&#x2019;s</td>
-</tr>
-</table>
-</div>
-</div>
-
-
-
-
-
-
-
-<pre>
-
-
-
-
-
-End of Project Gutenberg's De psychologie der sexen, by Havelock Ellis
-
-*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK DE PSYCHOLOGIE DER SEXEN ***
-
-***** This file should be named 62660-h.htm or 62660-h.zip *****
-This and all associated files of various formats will be found in:
-        http://www.gutenberg.org/6/2/6/6/62660/
-
-Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
-Proofreading Team at https://www.pgdp.net/ for Project
-Gutenberg
-
-
-Updated editions will replace the previous one--the old editions
-will be renamed.
-
-Creating the works from public domain print editions means that no
-one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
-(and you!) can copy and distribute it in the United States without
-permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
-set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
-copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
-protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
-Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
-charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
-do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
-rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
-such as creation of derivative works, reports, performances and
-research.  They may be modified and printed and given away--you may do
-practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
-subject to the trademark license, especially commercial
-redistribution.
-
-
-
-*** START: FULL LICENSE ***
-
-THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
-PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
-
-To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
-distribution of electronic works, by using or distributing this work
-(or any other work associated in any way with the phrase "Project
-Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
-Gutenberg-tm License (available with this file or online at
-http://gutenberg.org/license).
-
-
-Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
-electronic works
-
-1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
-electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
-and accept all the terms of this license and intellectual property
-(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
-the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
-all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
-If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
-Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
-terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
-entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
-
-1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
-used on or associated in any way with an electronic work by people who
-agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
-things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
-even without complying with the full terms of this agreement.  See
-paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
-Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
-and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
-works.  See paragraph 1.E below.
-
-1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
-or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
-Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
-collection are in the public domain in the United States.  If an
-individual work is in the public domain in the United States and you are
-located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
-copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
-works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
-are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
-Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
-freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
-this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
-the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
-keeping this work in the same format with its attached full Project
-Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
-
-1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
-what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
-a constant state of change.  If you are outside the United States, check
-the laws of your country in addition to the terms of this agreement
-before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
-creating derivative works based on this work or any other Project
-Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
-the copyright status of any work in any country outside the United
-States.
-
-1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
-
-1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
-access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
-whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
-phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
-Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
-copied or distributed:
-
-This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
-almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
-re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
-with this eBook or online at www.gutenberg.org/license
-
-1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
-from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
-posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
-and distributed to anyone in the United States without paying any fees
-or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
-with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
-work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
-through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
-Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
-1.E.9.
-
-1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
-with the permission of the copyright holder, your use and distribution
-must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
-terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
-to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
-permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
-
-1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
-License terms from this work, or any files containing a part of this
-work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
-
-1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
-electronic work, or any part of this electronic work, without
-prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
-active links or immediate access to the full terms of the Project
-Gutenberg-tm License.
-
-1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
-compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
-word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
-distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
-"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
-posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
-you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
-copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
-request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
-form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
-License as specified in paragraph 1.E.1.
-
-1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
-performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
-unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
-
-1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
-access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
-that
-
-- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
-     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
-     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
-     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
-     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
-     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
-     must be paid within 60 days following each date on which you
-     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
-     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
-     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
-     address specified in Section 4, "Information about donations to
-     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
-
-- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
-     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
-     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
-     License.  You must require such a user to return or
-     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
-     and discontinue all use of and all access to other copies of
-     Project Gutenberg-tm works.
-
-- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
-     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
-     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
-     of receipt of the work.
-
-- You comply with all other terms of this agreement for free
-     distribution of Project Gutenberg-tm works.
-
-1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
-electronic work or group of works on different terms than are set
-forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
-both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
-Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
-Foundation as set forth in Section 3 below.
-
-1.F.
-
-1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
-effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
-public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
-collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
-works, and the medium on which they may be stored, may contain
-"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
-corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
-property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
-computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
-your equipment.
-
-1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
-of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
-Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
-Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
-Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
-liability to you for damages, costs and expenses, including legal
-fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
-LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
-PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
-TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
-LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
-INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
-DAMAGE.
-
-1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
-defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
-receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
-written explanation to the person you received the work from.  If you
-received the work on a physical medium, you must return the medium with
-your written explanation.  The person or entity that provided you with
-the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
-refund.  If you received the work electronically, the person or entity
-providing it to you may choose to give you a second opportunity to
-receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
-is also defective, you may demand a refund in writing without further
-opportunities to fix the problem.
-
-1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
-in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
-WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
-WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
-
-1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
-warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
-If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
-law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
-interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
-the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
-provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
-
-1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
-trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
-providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
-with this agreement, and any volunteers associated with the production,
-promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
-harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
-that arise directly or indirectly from any of the following which you do
-or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
-work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
-Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
-
-
-Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
-
-Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
-electronic works in formats readable by the widest variety of computers
-including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
-because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
-people in all walks of life.
-
-Volunteers and financial support to provide volunteers with the
-assistance they need, are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
-goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
-remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
-Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
-and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
-To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
-and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
-and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.
-
-
-Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
-Foundation
-
-The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
-501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
-state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
-Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
-number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
-http://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
-Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
-permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
-
-The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
-Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
-throughout numerous locations.  Its business office is located at
-809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
-business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
-information can be found at the Foundation's web site and official
-page at http://pglaf.org
-
-For additional contact information:
-     Dr. Gregory B. Newby
-     Chief Executive and Director
-     gbnewby@pglaf.org
-
-
-Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
-Literary Archive Foundation
-
-Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
-spread public support and donations to carry out its mission of
-increasing the number of public domain and licensed works that can be
-freely distributed in machine readable form accessible by the widest
-array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
-($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
-status with the IRS.
-
-The Foundation is committed to complying with the laws regulating
-charities and charitable donations in all 50 states of the United
-States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
-considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
-with these requirements.  We do not solicit donations in locations
-where we have not received written confirmation of compliance.  To
-SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
-particular state visit http://pglaf.org
-
-While we cannot and do not solicit contributions from states where we
-have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
-against accepting unsolicited donations from donors in such states who
-approach us with offers to donate.
-
-International donations are gratefully accepted, but we cannot make
-any statements concerning tax treatment of donations received from
-outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.
-
-Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
-methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
-ways including checks, online payments and credit card donations.
-To donate, please visit: http://pglaf.org/donate
-
-
-Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
-works.
-
-Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm
-concept of a library of electronic works that could be freely shared
-with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
-Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
-
-
-Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
-editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
-unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
-keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
-
-
-Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
-
-     http://www.gutenberg.org
-
-This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
-including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
-Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
-subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
-
-
-</pre>
-
-</body>
-</html>
diff --git a/old/62660-h/images/book.png b/old/62660-h/images/book.png
deleted file mode 100644
index 1825ce0..0000000
--- a/old/62660-h/images/book.png
+++ /dev/null
diff --git a/old/62660-h/images/card.png b/old/62660-h/images/card.png
deleted file mode 100644
index 784a984..0000000
--- a/old/62660-h/images/card.png
+++ /dev/null
diff --git a/old/62660-h/images/external.png b/old/62660-h/images/external.png
deleted file mode 100644
index 1434642..0000000
--- a/old/62660-h/images/external.png
+++ /dev/null
diff --git a/old/62660-h/images/front.jpg b/old/62660-h/images/front.jpg
deleted file mode 100644
index 93136d1..0000000
--- a/old/62660-h/images/front.jpg
+++ /dev/null
diff --git a/old/62660-h/images/spine.jpg b/old/62660-h/images/spine.jpg
deleted file mode 100644
index 8c42dcf..0000000
--- a/old/62660-h/images/spine.jpg
+++ /dev/null
diff --git a/old/62660-h/images/titlepage.png b/old/62660-h/images/titlepage.png
deleted file mode 100644
index 8928f33..0000000
--- a/old/62660-h/images/titlepage.png
+++ /dev/null