diff options
| -rw-r--r-- | 42509-0.txt | 387 | ||||
| -rw-r--r-- | 42509-0.zip | bin | 138048 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 42509-h.zip | bin | 280886 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/42509-0.txt | 5190 | ||||
| -rw-r--r-- | old/42509-0.zip | bin | 138048 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/42509-h.zip | bin | 280886 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/42509-h/42509-h.htm | 4454 | ||||
| -rw-r--r-- | old/42509-h/images/cover.jpg | bin | 69755 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/42509-h/images/rus.jpg | bin | 71828 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/readme.htm | 13 |
10 files changed, 2 insertions, 10042 deletions
diff --git a/42509-0.txt b/42509-0.txt index 4ce7f71..9d2abd4 100644 --- a/42509-0.txt +++ b/42509-0.txt @@ -1,27 +1,4 @@ -The Project Gutenberg EBook of Bélisaire, by Jean-François Marmontel - -This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with -almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or -re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included -with this eBook or online at www.gutenberg.org - - -Title: Bélisaire - -Author: Jean-François Marmontel - -Translator: Alexandros Pangalos - -Release Date: April 12, 2013 [EBook #42509] - -Language: Greek - -Character set encoding: UTF-8 - -*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK BÉLISAIRE *** - - - +*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK 42509 *** Produced by Sophia Canoni. Thanks to George Canonis for his major work in proofreading. @@ -4827,364 +4804,4 @@ numbers are included in (). End of the Project Gutenberg EBook of Bélisaire, by Jean-François Marmontel -*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK BÉLISAIRE *** - -***** This file should be named 42509-0.txt or 42509-0.zip ***** -This and all associated files of various formats will be found in: - http://www.gutenberg.org/4/2/5/0/42509/ - -Produced by Sophia Canoni. Thanks to George Canonis for -his major work in proofreading. - - -Updated editions will replace the previous one--the old editions -will be renamed. - -Creating the works from public domain print editions means that no -one owns a United States copyright in these works, so the Foundation -(and you!) can copy and distribute it in the United States without -permission and without paying copyright royalties. Special rules, -set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to -copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to -protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project -Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you -charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you -do not charge anything for copies of this eBook, complying with the -rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose -such as creation of derivative works, reports, performances and -research. They may be modified and printed and given away--you may do -practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is -subject to the trademark license, especially commercial -redistribution. - - - -*** START: FULL LICENSE *** - -THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE -PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK - -To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free -distribution of electronic works, by using or distributing this work -(or any other work associated in any way with the phrase "Project -Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project -Gutenberg-tm License (available with this file or online at -http://gutenberg.org/license). - - -Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm -electronic works - -1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm -electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to -and accept all the terms of this license and intellectual property -(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all -the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy -all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. -If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project -Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the -terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or -entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. - -1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be -used on or associated in any way with an electronic work by people who -agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few -things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works -even without complying with the full terms of this agreement. See -paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project -Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement -and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic -works. See paragraph 1.E below. - -1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" -or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project -Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the -collection are in the public domain in the United States. If an -individual work is in the public domain in the United States and you are -located in the United States, we do not claim a right to prevent you from -copying, distributing, performing, displaying or creating derivative -works based on the work as long as all references to Project Gutenberg -are removed. Of course, we hope that you will support the Project -Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by -freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of -this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with -the work. You can easily comply with the terms of this agreement by -keeping this work in the same format with its attached full Project -Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. - -1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern -what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in -a constant state of change. If you are outside the United States, check -the laws of your country in addition to the terms of this agreement -before downloading, copying, displaying, performing, distributing or -creating derivative works based on this work or any other Project -Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning -the copyright status of any work in any country outside the United -States. - -1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: - -1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate -access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently -whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the -phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project -Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, -copied or distributed: - -This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with -almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or -re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included -with this eBook or online at www.gutenberg.org - -1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived -from the public domain (does not contain a notice indicating that it is -posted with permission of the copyright holder), the work can be copied -and distributed to anyone in the United States without paying any fees -or charges. If you are redistributing or providing access to a work -with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the -work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 -through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the -Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or -1.E.9. - -1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted -with the permission of the copyright holder, your use and distribution -must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional -terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked -to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the -permission of the copyright holder found at the beginning of this work. - -1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm -License terms from this work, or any files containing a part of this -work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. - -1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this -electronic work, or any part of this electronic work, without -prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with -active links or immediate access to the full terms of the Project -Gutenberg-tm License. - -1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, -compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any -word processing or hypertext form. However, if you provide access to or -distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than -"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version -posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), -you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a -copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon -request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other -form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm -License as specified in paragraph 1.E.1. - -1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, -performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works -unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. - -1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing -access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided -that - -- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from - the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method - you already use to calculate your applicable taxes. The fee is - owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he - has agreed to donate royalties under this paragraph to the - Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments - must be paid within 60 days following each date on which you - prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax - returns. Royalty payments should be clearly marked as such and - sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the - address specified in Section 4, "Information about donations to - the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." - -- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies - you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he - does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm - License. You must require such a user to return or - destroy all copies of the works possessed in a physical medium - and discontinue all use of and all access to other copies of - Project Gutenberg-tm works. - -- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any - money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the - electronic work is discovered and reported to you within 90 days - of receipt of the work. - -- You comply with all other terms of this agreement for free - distribution of Project Gutenberg-tm works. - -1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm -electronic work or group of works on different terms than are set -forth in this agreement, you must obtain permission in writing from -both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael -Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the -Foundation as set forth in Section 3 below. - -1.F. - -1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable -effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread -public domain works in creating the Project Gutenberg-tm -collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic -works, and the medium on which they may be stored, may contain -"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or -corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual -property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a -computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by -your equipment. - -1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right -of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project -Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project -Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project -Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all -liability to you for damages, costs and expenses, including legal -fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT -LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE -PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE -TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE -LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR -INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH -DAMAGE. - -1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a -defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can -receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a -written explanation to the person you received the work from. If you -received the work on a physical medium, you must return the medium with -your written explanation. The person or entity that provided you with -the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a -refund. If you received the work electronically, the person or entity -providing it to you may choose to give you a second opportunity to -receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy -is also defective, you may demand a refund in writing without further -opportunities to fix the problem. - -1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth -in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER -WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO -WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. - -1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied -warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. -If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the -law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be -interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by -the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any -provision of this agreement shall not void the remaining provisions. - -1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the -trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone -providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance -with this agreement, and any volunteers associated with the production, -promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, -harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, -that arise directly or indirectly from any of the following which you do -or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm -work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any -Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. - - -Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm - -Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of -electronic works in formats readable by the widest variety of computers -including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists -because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from -people in all walks of life. - -Volunteers and financial support to provide volunteers with the -assistance they need, are critical to reaching Project Gutenberg-tm's -goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will -remain freely available for generations to come. In 2001, the Project -Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure -and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. -To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation -and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 -and the Foundation web page at http://www.pglaf.org. - - -Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive -Foundation - -The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit -501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the -state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal -Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification -number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at -http://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg -Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent -permitted by U.S. federal laws and your state's laws. - -The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. -Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered -throughout numerous locations. Its business office is located at -809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email -business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact -information can be found at the Foundation's web site and official -page at http://pglaf.org - -For additional contact information: - Dr. Gregory B. Newby - Chief Executive and Director - gbnewby@pglaf.org - - -Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg -Literary Archive Foundation - -Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide -spread public support and donations to carry out its mission of -increasing the number of public domain and licensed works that can be -freely distributed in machine readable form accessible by the widest -array of equipment including outdated equipment. Many small donations -($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt -status with the IRS. - -The Foundation is committed to complying with the laws regulating -charities and charitable donations in all 50 states of the United -States. Compliance requirements are not uniform and it takes a -considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up -with these requirements. We do not solicit donations in locations -where we have not received written confirmation of compliance. To -SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any -particular state visit http://pglaf.org - -While we cannot and do not solicit contributions from states where we -have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition -against accepting unsolicited donations from donors in such states who -approach us with offers to donate. - -International donations are gratefully accepted, but we cannot make -any statements concerning tax treatment of donations received from -outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. - -Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation -methods and addresses. Donations are accepted in a number of other -ways including checks, online payments and credit card donations. -To donate, please visit: http://pglaf.org/donate - - -Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic -works. - -Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm -concept of a library of electronic works that could be freely shared -with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project -Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. - - -Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed -editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. -unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily -keep eBooks in compliance with any particular paper edition. - - -Most people start at our Web site which has the main PG search facility: - - http://www.gutenberg.org - -This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, -including how to make donations to the Project Gutenberg Literary -Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to -subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. +*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK 42509 *** diff --git a/42509-0.zip b/42509-0.zip Binary files differdeleted file mode 100644 index dac9cc3..0000000 --- a/42509-0.zip +++ /dev/null diff --git a/42509-h.zip b/42509-h.zip Binary files differdeleted file mode 100644 index 2c394b7..0000000 --- a/42509-h.zip +++ /dev/null diff --git a/old/42509-0.txt b/old/42509-0.txt deleted file mode 100644 index 4ce7f71..0000000 --- a/old/42509-0.txt +++ /dev/null @@ -1,5190 +0,0 @@ -The Project Gutenberg EBook of Bélisaire, by Jean-François Marmontel - -This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with -almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or -re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included -with this eBook or online at www.gutenberg.org - - -Title: Bélisaire - -Author: Jean-François Marmontel - -Translator: Alexandros Pangalos - -Release Date: April 12, 2013 [EBook #42509] - -Language: Greek - -Character set encoding: UTF-8 - -*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK BÉLISAIRE *** - - - - -Produced by Sophia Canoni. Thanks to George Canonis for -his major work in proofreading. - - - - - -Note: The tonic system has been changed from polytonic to -monotonic, otherwise the spelling of the book has not been -changed. Footnotes have been converted to endnotes and their -numbers are included in (). - -Σημείωση: Ο τονισμός έχει αλλάξει από πολυτονικό σε μονοτονικό, -κατά τα άλλα έχει διατηρηθεί η ορθογραφία του βιβλίου. Οι -υποσημειώσεις έχουν μεταφερθεί στο τέλος του βιβλίου και οι -αριθμοί τους περικλείονται σε (). - -Ο ΒΕΛΙΣΑΡΙΟΣ, - -σύγγραμα του Ακαδημαϊκού - -ΜΑΡΜΟΝΤΕΛΛΟΥ, - - -μεταφρασθέν εκ του Γαλλικού - -ΥΠΟ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΠΑΓΚΑΛΟΥ. - - Ου θαυμαστόν μοι δοκεί, είποτε θεάσθαι - βούλεται (θεός) των ανδρών τους - αρίστως συμφορά τινι προςπαλαίοντας - Σενέκ. περί Προν. - - - - - - -Εν Οδυσσώ, - -Εκ της τυπογραφίας του Ελληνεμπορικού Σχολείου, - -διευθυνομένης υπό Αλεξάνδρου Βράουν. - -1 8 4 5. - - - -{Ρωσικό κείμενο} - - - - ΜΙΧΑΗΛ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩ, - - Αρχιδιδασκάλω της εν Οδησσώ Ελληνεμπορικής - Σχολής, Συνεταίρω της Αρχαιολογικής και Ιστορικής - Εταιρείας της αυτής πόλεως και Ιππότη του - τάγματος του Αγ. Στανισλάου, - - την μετάφρασιν ταύτην, - - ως απαρχήν των αγώνων αυτού, - - ανατίθησιν - - ο μεταφραστής. - - -ΔΙΔΑΣΚΑΛΕ! - -Η ανά χείρας μετάφρασις, η προ οκτώ ήδη ετών τελειωθείσα, δεν -ήτο προσδιωρισμένη διά να ίδη το φως· διότι μεταφράζων αυτήν -σκοπόν άλλον δεν είχα, παρά την ιδίαν ωφέλειάν μου, μη νομίζων -εμαυτόν ικανόν να ωφελήσω και άλλους. Αλλά μετά τινα έτη -αναγνώσαντες αυτήν των φίλων μου τινές, μ' ενεθάρρυναν να την -εκδώσω. Διστάσας δε πολύν καιρόν και παλαίσας προς την -μετριοφροσύνην, απεφάσισα τέλος την έκδοσίν της, εκτιθέμενος -εις τα βέλη της μωμοσκόπου κριτικής. Είμαι δε εύελπις, ότι οι -σοφώτεροι και οι υγιέστεροι τον νουν θέλουσι με κρίνει με -επιείκειαν, και τότε - - «Τι ημίν ούτω της των πολλών - δόξης μέλει; οι γαρ επιεκέστατοι, - ών μάλλον άξιον φροντίζειν, - ηγήσονται αυτά ούτω πεπρά- - χθαι ώσπερ αν πραχθή.» - - -Αφιερόνων δε αυτήν προς Σε, νομίζω, ότι εκπληρώ χρέος ιερόν. -Υγίαινε. - -Ο μαθητής Σου - -Α. Πάγκαλος. - -Έγραψα εν Οδησσώ κατά Μάρτιον μήνα -του 1844. - - - - - -ΒΕΛΙΣΑΡΙΟΣ. - - - - -Κεφάλαιον Α'. - - - -Εις το γήρας του Ιουστινιανού, η αυτοκρατορία, εξασθενήσασα από -αγώνας πολυχρονίους, προσήγγιζεν εις την παρακμήν της. Όλα τα -της διοικήσεως ημελήθησαν· οι νόμοι ήσαν εις λήθην· τα δημόσια -εισοδήματα εις διαρπαγήν· η στρατιωτική πειθαρχία εις -χαυνότητα. Ο δε αυτοκράτωρ, βαρυνθείς τον πόλεμον, ηγόραζε -πανταχόθεν την ειρήνην διά του χρυσίου, και άφινεν αργά τα -ολίγα στρατεύματα, τα μείναντα εις αυτόν, ως ανωφελή και εις -βάρος της πολιτείας. Οι στρατηγοί των εγκαταλελειμμένων τούτων -στρατευμάτων ετρύφων εις τας ηδονάς· το δε κυνήγιον, -απεικονίζον εις αυτούς τον πόλεμον, εμετρίαζε την εκ της αργίας -πλήξιν των. - -Εσπέραν τινά, ενώ τινές εξ αυτών συνεδείπνουν, μετά την -γύμνασιν ταύτην, εις αγροκήπιον της Θράκης, έρχονται και τους -λέγουν, ότι γέρων τις τυφλός, οδηγούμενος από παιδίον, εζήτει -να τον υποδεχθούν. Η νεότης είναι συμπαθητική· είπαν να εμβή ο -γέρων. Ήτο φθινόπωρον! και το κρύος, το ήδη επαισθητόν, τον -είχε διαπεράσει· τον εκάθισαν λοιπόν πλησίον της εστίας. - -Το δείπνον εξακολουθεί· τα πνεύματα εξάπτονται· αρχίζουσι να -ομιλώσι περί των δυστυχιών της πολιτείας. Τούτο ήνοιξε μέγα διά -την επίκρισιν στάδιον· η δε κενοδοξία, δυσαρεστημένη, έλαβε -πάσαν ελευθερίαν. Έκαστος εμεγάλυνε τα όσα έπραξε, και τα όσα -ήθελε πράξει εισέτι, εάν αι εκδουλεύσεις και τα προτερήματά του -δεν ελησμονούντο. Όλαι της αυτοκρατορίας αι δυστυχίαι -προήρχοντο, εάν ήθελέ τις τους πιστεύσει, εκ του, ότι δεν -ήξευραν να μεταχειρισθώσιν ανθρώπους, οποίοι ήσαν αυτοί. -Εκυβέρνων τον κόσμον πίνοντες, και καθέν νέον ποτήριον οίνου -κατέσταινε τας κρίσεις των πλέον αλανθάστους. - -Ο γέρων, καθήμενος εις την γωνίαν της εστίας, τους ήκουε και -εμειδία συμπαθητικώς. Εξ αυτών τις το επαρατήρησε και τον είπε: - -Καλέ άνθρωπε, το πρόσωπόν σου δείχνει, ότι ευρίσκεις γελοία, τα -οποία ημείς αυτόν λέγομεν; Γελοία, όχι, ολίγον όμως κούφα, -είπεν ο γέρων, ως αρμόζει εις την ηλικίαν σας. Η απόκρισις αύτη -τους ετάραξε. Σεις νομίζετε, ότι έχετε δίκαιον να αγανακτήτε, -εξακολούθησε, και εγώ νομίζω, ως σεις, ότι αμαρτάνει τις εάν -σας αμελή· αλλά τούτο είναι εκ των μικροτάτων κακών. -Αγανακτείτε, ότι η αυτοκρατορία δεν έχει πλέον την δύναμιν και -την λαμπρότητά της, ότι ο ηγεμών, ηφανισμένος υπό των -φροντίδων, των αγρυπνιών, και του γήρατος, είναι ηναγκασμένος, -διά να βλέπη και να ενεργή, να μεταχειρίζεται οφθαλμούς και -χείρας μη αξιόπιστα. Εις την γενικήν όμως ταύτην συμφοράν, -απορώ, πώς συλλογίζεσθε περί του εαυτού σας! Εις τον καιρόν σας -λοιπόν, υπέλαβε των συνδείπνων τις, δεν ήτο η συνήθεια του -συλλογίζεσθαι περί εαυτού; Η συνήθεια λοιπόν αύτη εισήχθη τώρα, -και τούτο όλοι κάμνουν. Τόσον χειρότερον, είπεν ο γέρων, και αν -ούτως έχη, αν σας αμελήση τις, δεν σας αδικεί. Προς ατιμασμόν -λοιπόν των ανθρώπων, τον είπεν ο αυτός, ζητείται η φιλοξενία; -Δεν σας ατιμάζω ποσώς, είπεν ο γέρων, σας ομιλώ ως φίλος, και -σας ανταμείβω διά την υποδοχήν, λέγων την αλήθειαν. - -Ο νέος Τιβέριος, όστις έπειτα έγεινεν ενάρετος βασιλεύς, ήτο -είς εξ αυτών των κυνηγών. Ούτος εξεπλάγη από το σεβαστόν σχήμα -του πολιού την κόμην τυφλού τούτου γέροντος. Μας ομιλείς σαφώς, -τον είπεν, ολίγον αυστηρώς· και η αφοσίωσις, την οποίαν -απαιτείς, είναι αρετή και όχι χρέος. Είναι χρέος του -επαγγέλματός σας, επανέλαβεν ο γέρων με φωνήν βεβαιωτικήν, ή -μάλλον, βάσις των καθηκόντων σας και πάσης πολεμικής αρετής. Ο -αφοσιούμενος εις την πατρίδα του πρέπει να την υποθέτη, ότι δεν -θέλει έχει να τον δώση μισθόν· διότι το υπέρ αυτής εις κίνδυνον -ριπτόμενον είναι ατίμητον. Πρέπει μάλιστα να ελπίζη, ότι θέλει -την ευρείν αχάριστον· διότι αν η θυσία, η προσφερομένη εις -αυτήν, δεν είναι γενναία, είναι ανόητος. Η φιλοδοξία μόνον, ο -προς την αρετήν ζήλος είναι άξιον να σας οδηγώσι. Και τότε τι -σας μέλει, πώς θέλουν δεχθήν τας εκδουλεύσεις σας; Η ανταμοιβή -αυτών δεν εξαρτάται από τας φαντασίας των υπουργών και την -κρίσιν του βασιλέως. Ο στρατιώτης ας ελκύεται από της λείας το -δέλεαρ, ας εκθέτη εις κίνδυνον την ζωήν του, διά να αποκτήση τα -προς το ζην, το δέχομαι. Σεις όμως, οίτινες, γεννημένοι εις την -αφθονίαν, δεν έχετε άλλην φροντίδα παρά να ζήτε ηδονικώς, -αφίνοντα τας τρυφάς χαύνου αργίας, διά να υπάγετε να υποφέρετε -τόσους κόπους, να εμβαίνετε εις τόσους κινδύνους, ολίγον -εκτιμάτε την ευγενή ταύτην αφοσίωσιν, ώστε να απαιτήτε μισθόν -δι' αυτήν; Δεν νομίζετε, ότι με τούτο την εξευτελίζετε; Όστις -προσμένει μισθόν είναι δούλος· το μέγεθος της τιμής δεν κάμνει -καμμίαν διαφοράν· και η ψυχή η εκτιμωμένη έν τάλαντον είναι -επίσης ωνία, ως και η διδόμενη δι' ένα οβολόν. Ο, τι είπα περί -του συμφέροντος, το λέγω και περί της φιλοτιμίας· διότι αι -τιμαί, τα αξιώματα, η υπόληψις, η εύνοια του ηγεμόνος, όλα -ταύτα είναι μισθός, και όςτις τα ζητεί τον λαμβάνει. Πρέπει ή -να δοθή τις ή να πωληθή, δεν είναι ποσώς μέσος όρος. Το μεν -είναι πράξις ελευθέρου ανδρός, το δε δούλου. Από σας εξαρτάται, -να εκλέξετε το οποίον σας συμφέρει. Λοιπόν, καλέ άνθρωπε, -χορηγείς εις τους βασιλείς μεγάλην δικαιολογίαν, τον είπαν. Εάν -ωμίλουν εις τους βασιλείς, επανέλαβεν ο τυφλός, ήθελα τους -ειπείν, ότι, αν το ιδικόν σας χρέος ήναι το να ήσθε γενναίοι, -το ιδικόν των είναι, να ήναι δίκαιοι. - -Ομολογείς λοιπόν, ότι είναι δίκαιον ν' ανταμείβωνται αι -εκδουλεύσεις; Ναι, αλλ' εις τον λαμβάνοντα αυτάς ανήκει να -στοχασθή περί τούτου· τόσον χειρότερον εις εκείνον, αν τας -λησμονήση. Έπειτα, ποίος από ημάς είναι βέβαιος, ότι σταθμίζων -τας ιδικάς του θέλει κρατεί ίσην την στάθμην; Π. χ. εις το -επιτήδευμά σας, διά να νομίζη έκαστος εαυτόν θεμένον εις την -ανήκουσαν τάξιν, και να ήναι ευχαριστημένος, πρέπει καθείς να -προστάζη και κανείς να μη υπακούη· τούτο δε είναι των αδυνάτων. -Πιστεύσατέ με, η Κυβέρνησις ενδέχεται ενίοτε να μη έχη φρόνησιν -και δικαιοσύνην· όμως είναι δικαιοτέρα και εμπειροτέρα εις τας -εκλογάς της, παρά αν επίστευε την οποίαν γνώμην έκαστος από σας -έχει περί εαυτού. Και τις είσαι, ώστε να μας ομιλής -τοιουτοτρόπως; τον είπε με εντονωτέραν φωνήν ο κύριος του -αγροκηπίου, νέος τις. Είμαι ο Βελισάριος, απεκρίθη ο γέρων. - -Φαντάσου εις την εκφώνησιν του ονόματος Βελισάριος, εις την -εκφώνησιν του ονόματος του ήρωος εκείνου, του τοσάκις -θριαμβεύσαντος εις τα τρία μέρη του κόσμου, οποίος ήτον ο -θαυμασμός, οποία η ταραχή των νέων τούτων. Η ακινησία, η σιωπή -εφανέρωσεν ευθύς το σέβας, από το οποίον εκυριεύθησαν, και -λησμονούντες, ότι ο Βελισάριος ήτο τυφλός, ουδείς εξ αυτών -ετόλμα να υψώση προς αυτόν τα όμματα. - -Ω μέγιστε άνερ! τον είπε τελευταίον ο Τιβέριος, πόσον η τύχη -είναι άδικος και σκληρά! Τι! σέ, εις τον οποίον η αυτοκρατορία -εχρεώστει εις διάστημα τριάκοντα ετών την δόξαν της, την -ευημερίαν της, σέ τολμώσι να κατηγορήσωσιν ως αποστάτην και -προδότην, σε έσυραν εις τα δεσμά, σε εστέρησαν του φωτός! αλλά -συ είσαι, όστις μας έδωκες μαθήματα καθιερώσεως και ζήλου! Και -ποίος θέλετε να σας δώση; είπεν ο Βελισάριος. Οι δουλικώς -θηρεύοντες την εύνοιαν; Α! οποία αισχύνη! πόσον μεγάλη -αχαριστία! εξακολούθησεν ο Τιβέριος. Οι μεταγενέστεροι δεν -θέλουν το πιστεύσει ποτέ. Τωόντι, είπεν ο Βελισάριος, τούτο μ' -εφάνη ολίγον παράξενον· δεν ενόμιζα να κακοποιηθώ τόσον· αλλ' -εστοχαζόμην ν' αποθάνω ευεργετών την πολιτείαν αποθαμένος δε, ή -τυφλός, είν' έν και το αυτό. Όταν αφιερώθην εις την πατρίδα μου -δεν εξαίρεσα τους οφθαλμούς μου· ό,τι με είναι προσφιλέστερον -παρά το φως και την ζωήν, η φήμη μου και προ πάντων η αρετή μου -δεν είναι εις την εξουσίαν των καταδρομέων μου. Όσα έκαμα, -ενδεχόμενον να εξαλειφθώσιν από την μνήμην της αυλής, ποτέ όμως -και από την των ανθρώπων, και αν τούτο συμβή, εγώ τα -ενθυμούμαι, και τούτο αρκεί. - -Οι σύνδειπνοι, καταπεπληγμένοι, επαρακάλεσαν ευθύς τον ήρωα να -καθίση εις την τράπεζαν. Όχι, τους είπεν, εις την ηλικίαν μου, -ο καλός τόπος είναι η εστία. Ηθέλησαν να τον κάμουν να δεχθή -την καλητέραν κλίνην του αγροκηπίου· αυτός όμως ηθέλησε μόνον -άχυρον. Εκοιμήθην πολλάκις χειρότερον, είπε. Λάβετε μόνον -φροντίδα περί του παιδίου τούτου, το οποίον με οδηγεί, και το -οποίον είναι τρυφερώτερον εμού. - -Την επαύριον ο Βελισάριος ανεχώρησεν ευθύς, και η ημέρα εφώτισε -τον οδηγόν του, και προ της εγέρσεως των ξένων του, οίτινες -αποκαμόντες από την θήραν έτι εκοιμώντο. Μαθόντες δε ούτοι, ότι -αναχωρεί, ηθέλησαν να τον συνοδεύσουν, και τον επρόσφεραν άρμα -ευρύχωρον με όλα τα αναγκαία. Εις μάτην, είπεν ο νέος Τιβέριος, -δεν μας κρίνει αξίους τόσον, ώστε να δεχθή τα δώρα μας. - -Εις τούτου του νέου την ψυχήν η άκρα αρετή εις την άκραν -δυστυχίαν έκαμε την μεγαλητέραν εντύπωσιν. Όχι, είπεν εις φίλον -του τινά, όντα εις την εύνοιαν του βασιλέως, όχι ποτέ η εικών, -ποτέ οι λόγοι τούτου του γέροντος δεν θέλουν εξαλειφθήν από την -ψυχήν μου. Ενώ μ' εταπείνονε, μ' έκαμε να αισθανθώ, πόσα πρέπει -να κάμω, αν θέλω να γενώ ποτέ άνθρωπος. - -Η διήγησις αύτη ήλθεν εις τα ώτα του Ιουστινιανού, όστις -ηθέλησε να ομιλήση τον Τιβέριον. - -Ο Τιβέριος, αφού πιστώς παρέδωκεν, όσα συνέβησαν, είναι -αδύνατον, επρόσθεσε, τόσον μεγάλη ψυχή να εμιάνθη εις την -οποίαν τον κατηγορούν συνωμοσίαν, και ήθελα δώσειν την ζωήν μου -εις εγγύησιν, αν η ζωή μου ήναι αξία να γενή της αρετής του -εγγυητής. Θέλω να τον ίδω και να τον ακούσω, είπεν ο -Ιουστινιανός, χωρίς να γνωρισθώ· και εις την οποίαν κατάστασιν -κατήντησεν, τούτο είναι πολλά εύκολον. Αφ' ότου εκβήκεν από την -φυλακήν, δεν πρέπει να ήναι πολύ μακράν· ακολούθησε τα ίχνη -του, και πάσχισε να τον ελκύσης εις το αγροκήπιόν σου· εγώ δε -θέλω υπάγει εκεί κρυφίως. Ο Τιβέριος εδέχθη την προσταγήν μετά -χαράς, και ευθύς την ακόλουθον ημέραν εκίνησε προς τον δρόμον, -τον οποίον ο Βελισάριος είχεν ακολουθήσει. - - - -Κεφάλαιον Β'. - - - -Εντοσούτω ο Βελισάριος ωδοιπόρει, ζητών έλεος, προς παλαιάν -τινά και κρημνισμένην οικοδομήν, όπου η οικογένειά του τον -επρόσμενεν. Απηγόρευσεν εις τον οδηγόν του να τον ονομάζη καθ' -οδόν. Αλλά το ευγενές πρόσωπον και το σεμνόν σώμα του ήσαν -ικανά ώστε να κινήσωσι την περιέργειαν. Φθάσαντες το εσπέρας -είς τινα κώμην, εστάθησαν εις την θύραν οίκου, ο οποίος, αν και -απλούς, είχε καλήν πρόσοψιν. - -Ο οικοδεσπότης έμβαινεν έχων σκαπάνην εις την χείρα. Το σχήμα, -οι χαρακτήρες του γέροντος τούτου είλκυσαν την προσοχήν του. -Τον ηρώτησε, ποίος ήτον; Είμαι γέρων στρατιώτης, απεκρίθη ο -Βελισάριος. Στρατιώτης! είπεν ο χωρικός, και ιδού η ανταμοιβή -σου! Η μεγίστη του βασιλέως δυστυχία, είπεν ο Βελισάριος, είναι -το να μη δύναται ν' ανταμείβη όλον το υπέρ αυτού χυνόμενον -αίμα. Κινηθείς από την απόκρισιν ταύτην ο χωρικός, υπεδέχθη εις -τον οίκον του τον γέροντα. - -Σε παρουσιάζω, είπεν εις την γυναίκα του, άνδρα γενναίον, όστις -υποφέρει με καρτερίαν την σκληροτάτην της αρετής δοκιμασίαν. -Σύντροφέ μου, είπε, μη αισχύνου διά την κατάστασιν, εις την -οποίαν ευρίσκεσαι, έμπροσθεν οικογενείας, γνωριζούσης την -δυστυχίαν. Αναπαύσου· μετ' ολίγον θέλομεν δειπνήσειν. Εντοσούτω -ειπέ με, σε παρακαλώ, εις ποίους πολέμους εστράτευσες. -Επολέμησα εις την Ιταλίαν κατά των Γότθων, είπεν ο Βελισάριος, -εις την Ασίαν κατά των Περσών, εις την Αφρικήν κατά των -Βανδάλων και των Μαυρουσίων. - -Τας τελευταίας ταύτας λέξεις ακούσας ο χωρικός, δεν ηδυνήθη να -κρατήση βαθύν στεναγμόν. Λοιπόν, είπεν, συ έκαμες όλας του -Βελισαρίου τας εκστρατείας! — Ποτέ δεν εχωρίσθημεν. — Ο άριστος -ανήρ! οποία σταθερά ψυχή! οποία δικαιοσύνη! οποία μεγαλοψυχία! -Ζη; διότι εις την ερημίαν μου είναι υπέρ τα εικοσιπέντε έτη, -αφού δεν ακούω να ομιλώσι περί ουδενός! — Ζη — Α! είθε να τον -ευλογήση ο Θεός και να τον δώση μακροβιότητα! — Εάν σε ήκουεν, -ήθελε πολύ κατανυχθήν από τας οποίας ευχάς υπέρ αυτού εύχεσαι. -— Και πώς λέγουν, ότι είναι εις την αυλήν; παντοδύναμος; -λατρευόμενος αναμφιβόλως; — Φευ! ηξεύρεις, ότι ο φθόνος -προσκολλάται εις την ευτυχίαν. — Α! είθε ο βασιλεύς να -προφυλαχθή από το να ακούση τους εχθρούς του μεγάλου τούτου -ανδρός. Ούτος είναι ο δαίμων ο προστατεύων και εκδικών την -αυτοκρατορίαν του. — Είναι πολλά γέρων! — Δεν βλάπτει· θέλει -είσθαι εις τα βουλευτήρια, ό τι ήτον εις τα στρατόπεδα· και η -σοφία του, αν τον ακούσωσι, θέλει είσθαι ίσως ωφελιμωτέρα παρά -την ανδρείαν του. Πόθεν σε είναι γνωστός; ερώτησεν ο Βελισάριος -κατανυχθείς. Ας καθίσωμεν εις την τράπεζαν, είπεν ο χωρικός· -εκείνο το οποίον ζητείς θέλει μας φέρειν πολύ μακράν. - -Ο Βελισάριος δεν αμφίβαλε ποσώς, ότι ο ξενοδόχος του ήτο -ταξίαρχός τις των στρατευμάτων του, ο οποίος ήθελε να καυχηθή -δι' αυτόν. Ούτος, ενώ εδείπνουν, τον εζήτησε να τον διηγηθή -τους πολέμους της Ιταλίας, και της Ανατολής, χωρίς να τον -αναφέρη τους εις την Αφρικήν. Ο Βελισάριος δι' απλών αποκρίσεων -τον ευχαρίστησεν εντελώς. Ας πίωμεν, τον είπεν ο ξενοδόχος του, -προς το τέλος του δείπνου, ας πίωμεν εις την υγείαν του -στρατηγού σου· και είθε ο Θεός να τον δώση τόσον καλόν, όσον -κακόν μ' έκαμεν! — Εκείνος! υπέλαβεν ο Βελισάριος, σ' έκαμε -κακόν! — Έκαμε το χρέος του, και δεν πρέπει να παραπονεθώ δι' -αυτό. Αλλά, φίλε μου, μέλλεις να ιδής, ότι εγώ έπρεπε να μάθω -εις την τύχην των δυστυχών να συμπάσχω. Επειδή εστράτευσες εις -την Αφρικήν, είδες τον βασιλέα των Βανδάλων, τον δυστυχή -Γελίμερον, τον οποίον ο Βελισάριος θριαμβεύων έσυρεν εις -Κωνσταντινούπολιν με την γυναίκα και τα τέκνα του. Ο Γελίμερος -εκείνος σε προσφέρει ξενίαν, και με αυτόν εδείπνησες. Συ ο -Γελίμερος! εφώναζεν ο Βελισάριος, και ο αυτοκράτωρ δεν σε -έθεσεν εις τάξιν πλέον αξίαν σου! Το υπεσχέθη· εφύλαξε τον -λόγον του· μ' επρόσφερεν αξιώματα ((1), όμως δεν τα ηθέλησα. -Όταν τις χρηματίση βασιλεύς και παύση, δεν είναι άλλη θεραπεία -παρά την ανάπαυσιν και την από τον κόσμον αναχώρησιν. — Συ ο -Γελίμερος! — Ναι! εγώ είμαι εκείνος, ο οποίος επολιορκήθην, αν -το ενθυμήσαι, επί του όρους Παπούα. Υπέφερον εκεί ανήκουστα -κακά. Ο χειμών, ο λιμός, το τρομερόν θέαμα ολοκλήρου λαού, -καταντήσαντος εις απελπισίαν, και ετοίμου να καταφάγη τα τέκνα -και τας γυναίκας του, η άοκνος επιμέλεια του καλού Φαρά, όςτις, -ενώ μ' επολιόρκει, δεν έπαυε παρακινών με να ευσπλαγχνισθώ -εμαυτόν και τους στρατιώτας μου· τέλος, η εις του στρατηγού σας -την αρετήν δικαία μου πίστις με παρεκίνησαν να παραδώσω τα -όπλα. Με πόσον απλούν και μετριόφρον ήθος μ' εδέχθη! οποίον -σέβας έκαμε να με προσφέρωσιν, οποίαν συστολήν! πόσον ο ίδιος -εθεράπευε την δυστυχίαν μου! Εντός ολίγου θέλουν γίνει -τριάκοντα έτη, αφού εις ταύτην την ερημίαν κατοικώ· ουδέ στιγμή -παρήλθε χωρίς υπέρ αυτού να ευχηθώ. - -Εγνώριζα καλώς, είπεν ο Βελισάριος, την φιλοσοφίαν εκείνην, -ήτις, επί του όρους, όπου έμελλες τόσα να υποφέρης, σ' έκαμνε -να κιθαρωδής τας δυστυχίας, ήτις σ' έκαμνε να μειδιάς -καταφρονητικώς, εμφανιζόμενος προς τον Βελισάριον, και την -ημέραν του θριάμβου του, να φυλάξης το πρόσωπόν σου τούτο -αμετάβλητον, το οποίον ο βασιλεύς εθαύμασε. Φίλε μου, απεκρίθη -ο Γελίμερος, η ισχύς και η αδυναμία της ψυχής εξαρτώνται πολύ -από τον τρόπον του θεωρείν τα πράγματα. Δεν ησθάνθην εις -εμαυτόν την γενναιότητα και την σταθερότητα, παρά αφού ενόμισα -όλα ταύτα παίγνιον της τύχης. Ήμην ο τρυφηλότατος των βασιλέων -της γης, και από το ανακτόριόν μου, όπου ενετρύφων εις τας -ηδονάς, την πολυτέλειαν και την χαυνότητα, μετέβην αίφνης εις -των Αιθιόπων τα σπήλαια όπου, κοιμώμενος επί αχύρων, ετρεφόμην -από κριθήν κακοτετριμμένην και ημιψημένην υπό θερμοσποδίαν, και -εκατήντησα εις τοιαύτην αθλιότητα, ώστε άρτος, σταλθείς εις εμέ -από τον εχθρόν δι' έλεος, ήτον δώρον ατίμητον. Εντεύθεν έπεσα -εις τα δεσμά και εφέρθην εις θρίαμβον. Μετά τούτο θέλεις -ομολογήσει, ότι πρέπει ή να αποθάνη τις, ή να φανή ανώτερος των -προσβολών της τύχης. Έχεις εις την φρόνησίν σου, τον είπεν ο -Βελισάριος, πολλάς αιτίας παραμυθίας· όμως εγώ σε υπόσχομαι -άλλην μίαν, πριν αποχωρισθώμεν. Μετά την ομιλίαν ταύτην υπήγαν -να κοιμηθώσιν. - -Ο Γελίμερος, άμα εχάραξε, πριν υπάγη να γεωργήση τον κήπον του, -υπήγε να ίδη, αν ο γέρων είχε κοιμηθή καλά. Τον ηύρεν όρθιον, -με την βακτηρίαν εις την χείρα, και έτοιμον ν' αναχωρήση. Τι! -τον είπεν, δεν θέλεις να μείνης ολίγας ημέρας εις τους -ξενοδόχους σου; Τούτο είναι αδύνατον, απεκρίθη ο Βελισάριος· -έχω γυναίκα και κόρην, αι οποίαι στενάζουσι διά την απουσίαν -μου. Υγίαινε· μη κάμης κανένα θόρυβον διά το οποίον μένει να σε -είπω. Ούτος ο πτωχός, ο τυφλός ούτος, ο γέρων στρατιώτης, ο -Βελισάριος τέλος, δεν θέλει λησμονήσει ποτέ την φιλοξενίαν, την -οποίαν από σέ έλαβε. — Τι λέγεις; ποίος; ο Βελισάριος; — Ναι, ο -Βελισάριος σε εναγκαλίζεται! — Ω Θεέ δίκαιε! έκραξεν ο -Γελίμερος καταπεπληγμένος και ως έξω φρενών γενόμενος· ο -Βελισάριος εις το γήρας του, ο Βελισάριος τυφλός και -εγκαταλελειμμένος! Έκαμαν κάκιστα, είπεν ο γέρων· παραδίδοντές -τον εις το έλεος των ανθρώπων, πρώτον του εξέκοψαν τους -οφθαλμούς. Α! είπεν ο Γελίμερος με κραυγήν οδυνηράν και -έντρομον, είναι δυνατόν; Ποίοι είναι τα θηρία! . . . . . - -Οι φθονεροί, είπεν ο Βελισάριος, μ' εκατηγόρησαν, ότι πασχίζω -να λάβω το διάδημα, ενώ ο μόνος μου στοχασμός ήτο ο τάφος. Τους -επίστευσαν, μ' έβαλαν εις τα δεσμά. Ο λαός τέλος επανέστη, και -εζήτησε την ελευθέρωσίν μου· έπρεπε να ενδώσωσι εις του λαού το -ζήτημα· αλλ' αποδίδοντές με την ελευθερίαν, μ' εστέρησαν το -φως. — Και ο Ιουστινιανός το επρόσταξε!. — Τούτο ήτον το -θλιβερώτερον. Ηξεύρεις με πόσην προθυμίαν και αγάπην τον -υπηρέτησα. Τον αγαπώ εισέτι, και λυπούμαι, ότι είναι -περικυκλωμένος από κακούς ανθρώπους, ατιμάζοντας το γήρας του. -Αλλ' αθυμία μεγίστη διεχύθη εις την ψυχήν μου, όταν έμαθα, ότι -αυτός ο ίδιος εψήφισε την καταδίκην μου. Οι μένοντες να την -εκτελέσωσι δεν ετόλμων, οι δήμιοί μου έπιπταν εις τους πόδας -μου. Τετέλεσται, ολίγος καιρός μ' έμεινε, χάρις τω Θεώ, να ήμαι -τυφλός και πτωχός. — Αξίωσον, είπεν ο Γελίμερος, τας τελευταίας -ταύτας ημέρας τόσον λαμπράς ζωής να τας περάσης μαζί μου. Τούτο -ήθελεν είσθαι εις εμέ, είπεν ο Βελισάριος, γλυκεία παρηγορία· -αλλά το χρέος με καλεί εις την οικογένειάν μου, και υπάγω ν' -αποθάνω εις τας αγκάλας της. Υγίαινε. - -Ο Γελίμερος τον ησπάζετο, τον έβρεχε με τα δάκρυά του, και δεν -εδύνατο ν αποχωρισθή απ' αυτόν. Έπρεπε τέλος να τον αφήση ν' -αναχωρήση. Ο Γελίμερος τότε ακολουθών αυτόν με τα όμματα· Ω -ευημερία, έλεγεν, ευημερία! ποίος λοιπόν ημπορεί να εμπιστευθή -εις εσέ; Ο ήρως, ο δίκαιος, ο έμφρων Βελισάριος! . . . . Α! διά -τούτο πρέπει να νομίζω εμαυτόν ευδαίμονα, σκάπτων τον κήπον -μου. Και ταύτα λέγων ο βασιλεύς των Βανδάλων, έλαβε πάλιν την -σκαπάνην του. - - - -Κεφάλαιον Γ'. - - - -Ο Βελισάριος επλησίαζεν εις το καταφύγιον, όπου η οικογένειά -του τον επρόσμενεν, ότε άλλο τι συμβάν τον εφόβησεν, ότι θ' -απομακρυνθή από αυτήν διά παντός. Οι πλησίον της Θράκης -κατοικούντες λαοί δεν έπαυον εισβάλλοντες εις αυτήν. Τάγμα -Βουλγάρων είχεν ήδη εισβάλει, ότε διεδόθη η φήμη, ότι ο -Βελισάριος εκβήκεν από το δεσμωτήριον, εστερημένος της οράσεως, -και ζητεύων υπήγαινε να ενταμώση την εξορισθείσαν οικογένειάν -του. Ο ηγεμών των Βουλγάρων εκατάλαβε, πόσον ήθελε τον ωφελήσει -το να έχη μαζί του τον μέγα τούτον άνδρα, μη αμφιβάλλων ποσώς, -ότι, ως λυπημένος, θέλει δράξει τα προς εκδίκησιν μέσα. Μαθών -ποίαν οδόν ηκολούθησεν, επρόσταξε των στρατιωτών του τινάς να -τον ακολουθήσωσι, και περί την δύσιν του ηλίου ο Βελισάριος -ανηρπάσθη. - -Έπρεπε να υποχωρήση εις την βίαν και ν' αναβή ίππον -μεγαλοπρεπή, τον οποίον έφεραν δι' αυτόν. Δύο εκ των Βουλγάρων -τον ωδήγουν, και άλλος τις επήρε τον μικρόν του οδηγόν όπισθεν -του ίππου του. Ημπορείς να εμπιστευθής εις ημάς, τον είπαν· ο -ανδρείος ηγεμών, ο οποίος μας έστειλε, τιμά τας αρετάς σου, και -συμπάσχει διά την δυστυχίαν σου. Και τι θέλει από εμέ; ερώτησεν -ο Βελισάριος· θέλει, τον είπον οι βάρβαροι, να σε ποτίση με το -αίμα των εχθρών σου! Α! ας με αφήση χωρίς εκδίκησιν, είπεν ο -γέρων, το έλεός του είναι σκληρόν δι' εμέ. Εγώ άλλο δεν θέλω -πλην ν' αποθάνω ησύχως εις τον κόλπον της οικογενείας μου, και -σεις με απομακρύνετε από αυτήν. Πού με οδηγείτε; Απέκαμα, και -θέλω ν' αναπαυθώ. Ύπαγε λοιπόν, τον είπαν, ν' αναπαυθής κατ' -αρέσκειάν σου, φθάνει μόνον ο του πλησίον αγροπυργίου κύριος να -μη προφυλάττεται, και να μη ήναι ισχυρότερος. - -Το αγροπύργιον τούτο ήτο αγροκήπιον παλαιού τινός αυλικού, τ' -όνομα Βήσσα, όςτις, αφού εδιοίκησεν εις την Ρώμην, όταν -επολιορκείτο, και έπραξε τας φοβερωτέρας καταχρήσεις, ανεχώρησε -με δέκα χιλιάδας τάλαντα ((2). Ο Βελισάριος εζήτησε να τιμωρηθή -κατά τους νόμους· αλλ' ο Βήσσας, έχων εις την αυλήν υπέρ εαυτού -όλους, όσοι δεν αγαπώσι να εξετάζωνται τα πράγματα με τόσην -ακρίβειαν, δεν κατεδιώχθη. Κατεδικάσθη δε μόνον να ζήση εις τα -χωρία του εις πάσαν αφθονίαν και αργίαν. - -Δυο Βούλγαροι, σταλέντες να κατασκοπεύσωσι τους τόπους, -εστράφησαν και είπαν εις τον αρχηγόν των, ότι εις το αγροκήπιον -τούτο ήσαν συμπόσια και πανυγύρεις αδιάκοποι, ότι δεν ωμίλουν -περί ουδενός άλλου, ειμή μόνον περί της δυστυχίας του -Βελισαρίου, και ότι ο Βήσσας ηθέλησε να την εορτάσωσιν ως -τιμωρίαν εκ Θεού. Α! ο ουτιδανός! εφώναξαν οι Βούλγαροι, δεν -έχει πολύν καιρόν να χαίρη διά την δυστυχίαν του. Ο Βήσσας την -στιγμήν, ότε αυτοί έφθασαν, ήτον εις την τράπεζαν, -περιστοιχισμένος από τους κόλακάς του· και είς από αυτούς, -ψάλλων τα εγκώμιά του, έλεγεν εις τους στίχους του, ότι ο Θεός -εφρόντισε να τον δικαιώση, καταδικάσας τον κατήγορον του να μη -ίδη ποτέ το φως. Τι προφανέστερον τούτου θαύμα! έλεγεν ο κόλαξ, -και οποίος θρίαμβος της αθωότητος!. Ο Θεός είναι δίκαιος, -έλεγεν ο Βήσσας, και ταχέως ή αργά οι πονηροί τιμωρούνται. -Αληθινά έλεγε. Την αυτήν στιγμήν οι Βούλγαροι ξιφήρεις -εμβαίνουσιν εις το αγροκήπιον, αφήσαντες ολίγους στρατιώτας -περί τον Βελισάριον, και εισχωρούσι με τρομεράς κραυγάς έως του -συμποσίου τον θάλαμον. Ο Βήσσας γίνεται ωχρός, ταράττεται, -εκπλήττεται, και καθώς αυτός, όλοι οι συμπόται του κατελήφθησαν -από φόβον θανατηφόρον. Αντί να υπερασπισθώσι, πίπτουσι -γονυπετείς και παρακαλούσι να μη τους θανατώσωσι. Τους -αρπάζουν, τους σύρουν εις τον τόπον, όπου ήτον ο Βελισάριος. Ο -Βήσσας διά της λάμψεως των δάδων βλέπει τυφλόν τινα γέροντα -έφιππον, τον αναγνωρίζει, εκτείνει προς αυτόν τους βραχίονάς -του και τον ζητεί χάριν και έλεος. Ο γέρων κατανυχθείς -παρακαλεί τους Βουλγάρους να φεισθώσιν αυτόν και τους -συντρόφους του. Ουδεμία χάρις εις τους κακούργους, του απεκρίθη -ο αρχηγός. Τούτο ήτο το σημείον της σφαγής. Ο Βήσσας και οι -συμπόται του όλοι εσφάγησαν. Προστάξας να λάβωσι παρευθύς τους -υπηρέτας των, οι οποίοι ενόμιζαν, ότι υπάγουν εις την -καταδίκην, ζήσετε, τους είπεν ο ίδιος, και έλθετε να μας -υπηρετήτε· διότι ημείς είμεθα οι δεσπόται σας. - -Τότε εκάθησαν εις την τράπεζαν, και έβαλαν τον Βελισάριον να -καθήση εις τον τόπον του Βήσσα. - -Ο Βελισάριος δεν έπαυσε θαυμάζων τας μεταβολάς της τύχης, αλλά -το συμβάν τούτο τον ελύπει. Φίλοι, είπεν εις τους Βουλγάρους, -με φέρετε θανατηφόρον θλίψιν, χύνοντες ολόγυρά μου το αίμα των -συμπατριωτών μου. Ο Βήσσας ήτον απάνθρωπος, φιλάργυρος· τον -είδα εις την Ρώμην να προξενή την πείναν εις τον λαόν και να -πωλή τον άρτον αντισταθμίζων αυτόν με χρυσόν, μη -ευσπλαχνιζόμενος ουδέ τους δυστυχείς εκείνους, αι οποίοι δεν -είχον να πληρώσωσι διά την ζωήν των. Ο Θεός τον ετιμώρησε. Τον -λυπούμαι μόνον, ότι έγεινεν άξιος της τύχης του. Η εις όνομά -μου όμως γενομένη αύτη σφαγή θέλει αμαυρώσει την δόξαν μου. Ή -θανατώσατέ με, ή υποσχέθητέ με, ότι τίποτε παρόμοιον δεν θέλει -συμβή, ενόσω θέλω είσθαι μαζί σας. Τον υπεσχέθησαν, ότι θέλουν -μόνον φροντίζει διά την ιδίαν των προφύλαξιν. Αλλά το -αγροκήπιον του Βήσσα διηρπάχθη. Μείναντες αυτήν την νύκτα οι -Βούλγαροι αυτού, ανεχώρησαν την επαύριον με τον Βελισάριον -φορτωμένοι λάφυρα. Ο ηγεμών αυτών περιχαρής, βλέπων αυτόν -ερχόμενον εις το στρατόπεδόν του, υπάγει εις προϋπάντησίν του, -και λαμβάνων αυτόν εις τας αγκάλας του. Ελθέ, πάτερ, τον λέγει, -ελθέ να ίδης, αν ημείς ήμεθα βάρβαροι. Όλοι εις την πατρίδα σου -σε εγκαταλείπουν αλλά θέλεις ευρεί μεταξύ ημών φίλους και -εκδικητάς. Ειπών ταύτα τον ωδήγησεν εκ της χειρός εις την -σκηνήν του, τον επαρακάλεσε ν' αναπαυθή εκεί, και επρόσταξεν -όλους να προσέχωσι μη τον εξυπνήσωσι. Το εσπέρας, μετά λαμπρόν -δείπνον, εις το οποίον του Βελισσαρίου το όνομα υμνήθη από -όλους του βαβαρικού στρατοπέδου τους στρατηγούς, ο βασιλεύς -κλεισθείς με αυτόν, δεν έχω ανάγκην, τον είπε, να σε κάμω να -αισθανθής την δεινότητα της ύβρεως, την οποίαν έλαβες. Το -ανοσιούργημα είναι φοβερόν, και η τιμωρία πρέπει να είναι -φοβερά! Εκεί υπό τα ερείπια του παλατιού του γέροντός σας -τυράννου, υπό τα λείψανα της εμπρηθησομένηε πόλεώς του, εκεί -πρέπει να τον καταχώσης με όλους τους συγκακούργους του. Γενού -οδηγός μου, δίδαξέ με, ω γενναίε γέρον, να τους νικήσω και να -σε εκδικήσω. Δεν σε αφήρεσαν της ψυχής το φως, τους οφθαλμούς -της σοφίας· συ ηξεύρεις πώς να επιπίπτης κατ' αυτών και να τους -στενοχωρής εντός των τειχών. Ας αποκρούσωμεν πέραν της θαλάσσης -της αυτοκρατορίας των τα όρια. Και αν, εις την αυτοκρατορίαν, -την οποίαν θέλομεν θεμελιώσει, σε είναι μικρόν το δεύτερον -αξίωμα, γενού συμμέτοχος, το στέργω, όλων των τιμών του -υπερτάτου αξιώματος και ο τύραννος του Βυζαντίου, πριν εκπνεύση -υπό των πληγών μας ας σε ίδη έτι άπαξ εισερχόμενον επί -θριαμβικού άρματος. Θέλεις λοιπόν, τον απεκρίθη ο Βελισάριος, -σιωπήσας ολίγον, να έχη δίκαιον, διότι μ' ετύφλωσεν. Είναι -πολύς καιρός, αφού απέρριψα διαδήματα. Η Καρχηδών και η Ιταλία -με είχον προσφέρει τα ιδικά των. Ήμην εις την ηλικίαν της -φιλοδοξίας μου· έβλεπα ήδη εμαυτόν κατατρεχόμενον· διά τούτο -δεν ήμην ολιγώτερον πιστός εις τον ηγεμόνα, και εις την πατρίδα -μου. Το αυτό χρέος, το οποίον με υπεχρέονε, διαρκεί, και τίποτε -δεν εδυνήθη να με αποσπάση από αυτό. Δίδων την πίστιν μου εις -τον αυτοκράτορα, ήλπιζα, ότι θέλει είσθαι δίκαιος· αλλά δεν -εκράτησα το δικαίωμα, εάν δεν ήθελεν είναι τοιούτος, ουδέ του -να υπερασπισθώ, ουδέ του να εκδικηθώ εμαυτόν. Μη ελπίζετε από -εμέ κατ' αυτού, μήτε αποστασίαν, μήτε προδοσίαν· εις τι δε -ήθελα σας ωφελήσει, γενόμενος επίορκος; Οποίαν βοήθειαν δύναται -εστερημένος του φωτός γέρων, του οποίου και αυτή η ψυχή έχασε -την ισχύν και ενέργειάν της; Η επιχείρησίς σας υπερβαίνει τας -δυνάμεις μου, ίσως και αυτάς τας ιδικάς σας. Εις την χαύνωσίν -της η αυτοκρατορία σας φαίνεται αδύνατος. Πλην είναι μόνον -εκλελυμένη, και διά να εγερθή, διά ν' αναζωογονήση τας δυνάμεις -της, ίσως ήθελεν είσθαι επιθυμητόν δι' αυτήν να επιχειρήση τις -το οποίον μελετάτε. Η πόλις αύτη, την οποίαν νομίζετε εύκολον -να κυριεύσετε, επιπίπτοντες αίφνης, είναι πλήρης λαού -γεγυμνασμένου εις τα πολεμικά· ποίους δε προσέτι άνδρας ήθελεν -έχει αρχηγούς! Εάν ο γέρων Βελισάριος ήναι εις την τάξιν των -αποθαμένων, ο Ναρσής ζη· ο Ναρσής έχει αντιζηλία της δόξης του -τον Μούνδον, τον Ερμήν, τον Σολομώντα, και τόσους άλλους -φλεγομένους από την προς τας μάχας επιθυμίαν. Όχι, πιστεύσατέ -με, από κανένα άλλον, ειμή από τον καιρόν προσμένετε την -καταστροφήν την βασιλείας ταύτης· θέλετε κάμει επ' αυτήν -πορθήσεις τινάς· αλλ' είναι πόλεμος ληστών τούτο· η ψυχή σας -και αξία να συλλάβη φιλοτιμίαν ευγενεστέραν και δικαιοτέραν. Ο -Ιουστινιανός δεν ζητεί άλλο παρά φίλους και συμμάχους· δεν -είναι βασιλεύς, τον οποίον τα επίθετα ταύτα δεν πρέπει να -τιμήσωσι· και κρέμαται από εσέ . . . . Όχι, είπεν ο Βούλγαρος, -ποτέ δεν θέλω γενή φίλοι, ουδέ σύμμαχος ανθρώπου, όστις -χρεωστών εις εσέ το παν, σ' ετύφλωσε. Θέλεις να συμβασιλεύσης -ομού μ' εμέ, να ήσαι η ψυχή των συμβουλίων μου και το πνεύμα -των στρατευμάτων μου; Ιδού περί τίνος είναι ο λόγος μας. Η ζωή -μου είναι εις τας χείρας σου, είπεν ο Βελισάριος· αλλά τίποτε -δεν δύναται να με αποσπάση από τον νόμιμον ηγεμόνα μου, και αν, -εις την οποίαν κατάστασιν ευρίσκομαι, ηδυνάμην να τον γίνω -χρήσιμος, και κατά σου αυτού, ήθελα το κάμει τόσον πιστώς, όσον -και εις τον καιρόν της ευτυχίας μου. Ιδού παράξενος αρετή! -είπεν ο Βούλγαρος. Δυστυχής ο λαός, εις τον οποίον φαίνεται -παράξενος! είπεν ο Βελισάριος. Και δεν βλέπεις, ότι αυτή είναι -κρηπίς πάσης πειθαρχίας, ότι κανείς, εις οποιανδήποτε -πολιτείαν, δεν γίνεται κριτής, ουδέ εκδικητής εαυτού· και ότι, -αν έκαστος εγίνετο απόλυτος κριτής εις την ιδίαν εαυτού -υπόθεσιν, ήθελαν γίνει τόσοι αποστάται, όσοι ήθελαν είσθαι και -οι δυσαρεστούμενοι; Συ, όςτις με παρακινείς να τιμωρήσω τον -βασιλέα μου, διότι εστάθη άδικος, ήθελες δώσει το δικαίωμα -τούτο και εις τους στρατιώτας σου; Να τους το δώσω! είπεν ο -Βούλγαρος· το έχουσι χωρίς να τους το δώσω· αλλ' ο φόβος τους -κρατεί. Ημάς δε, βασιλεύ, η αρετή κρατεί, είπεν ο Βελισάριος, -και τοιαύτη είναι η υπεροχή των ηθών λαού πολιτισμένου ως προς -τα του λαού του μη όντος τοιούτου· θέλω σε ομιλήσει με -παρρησίαν ανθρώπου μη ελπίζοντος, ουδέ φοβουμένου τίποτε. -Ποίους υπηκόους εξουσιάζεις; Ο μόνος της ζωής των πόρος είναι ο -πόλεμος· ο πόλεμος δε ούτος, από τον οποίον τρέφονται, τους -κάμνει ν' αμελώσιν όλα της ειρήνης τ' αγαθά, να παραιτώσιν όλα -του κόπου και της βιομηχανίας τα πλούτη, να καταπατώσιν όλους -της φύσεως και της δικαιοσύνης τους νόμους, και να ζητώσιν εις -την καταστροφήν τροφήν αβέβαιον. Συλλογίσου με φρίκην, ηγεμών, -ότι, διά να ερημώσετε τους αγρούς ημών, πρέπει ν' αφήσετε τους -ιδικούς σας χωρίς γεωργούς και χωρίς θέρος, ότι, διά να θρέψετε -έν μέρος της ανθρωπότητος, πρέπει να σφάξετε το άλλο, και ότι ο -λαός σου αυτός ποτίζει με το αίμα του τας οποίας χώρας -ερημόνει. Τι! είπεν ο Βούλγαρος, ο πόλεμος δεν είναι δι' εσάς ο -αυτός; Όχι, απεκρίθη ο Βελισάριος, και ο σκοπός των εκστρατειών -μας είναι η μετά την νίκην ειρήνη, και η ευδαιμονία ως ενέχυρον -της ειρήνης. Είναι εύκολον, είπεν ο Βούλγαρος, να ήναι τις -μεγαλόψυχος, όταν νικά. Ας μην ομιλήσωμεν πλέον περί τούτου. -Τιμώ, ω ένδοξε και δυστυχές γέρον, ταύτην την πίστιν σου αξίαν -άλλης ανταμοιβής. Αναπαύσου πλησίον μου ταύτην την νύκτα, εις -την σκηνήν μου. Αύριον θέλεις ειπείς πού θέλεις να παραγγείλω -να σε οδηγήσωσιν. Εκεί, όθεν μ' επήραν, είπεν ο Βελισάριος, και -απεκοιμήθη ησύχως. - -Την επαύριον ο βασιλεύς των Βουλγάρων, αποχαιρετών τον ήρωα, -ηθέλησε να τον δώση μεγάλα δώρα. Ταύτα, τα οποία με προσφέρεις, -είναι λάφυρα της πατρίδος μου, τον είπεν ο Βελισάριος· συ αυτός -ήθελες ερυθριάσει, εάν ήθελα τα δεχθή. Εδέχθη δε μόνον όσον -ήρκει προς τροφήν αυτού και του οδηγού του εις τον δρόμον· η -αύτη δε συνοδία τον απεκατέστησεν εκεί, όπου τον είχεν -απαντήσει. - - - -Κεφάλαιον Δ'. - - - -Έως το αγροπύργιον, όπου η οικογένειά του είχεν αναχωρήσει ήτο -μόνον δώδεκα μίλια· αλλ' αποκαμών από μακράν οδοιπορίαν, -ηρώτησε τον μικρόν του οδηγόν, εάν δεν έβλεπεν έμπροσθέν του -κανέν χωρίον προς ανάπαυσιν. Βλέπω, τον είπεν: είναι όμως -μακράν· ειπέ τους να σε οδηγήσωσιν εκεί. Όχι, είπεν ο ήρως, -ήθελα το ρίψει εις κίνδυνον του να διαρπαχθή από τούτους· όθεν -απέστειλε την συνοδίαν του. - -Φθάσας εις το χωρίον, εθαύμασεν ακούων. «Ιδού, αυτός είναι, ο -ίδιος είναι.» Τι είναι τούτο; ηρώτησεν· είναι ολόκληρος -οικογένεια ερχομένη εις προϋπάντησίν σου, τον απεκρίθη ο οδηγός -του. Ταύτην την στιγμήν γέρων τις προχωρεί: Αυθέντα, είπε προς -τον Βελισάριον, πλησιάσας αυτόν· ημπορούμεν να μάθωμεν, τις -είσαι; Βλέπετε καλά, απεκρίθη ο Βελισάριος, ότι είμαι πτωχός, -και όχι αυθέντης. Πτωχός, φευ! αυτό τούτο μας εκπλήττει, -επανέλαβεν ο χωρικοί, αν και αληθινόν, καθώς μας είπαν, ότι -είσαι ο Βελισάριος. Φίλε μου, είπεν εις αυτόν ο ήρως, ομίλει -σιγανώτερα· και αν η ταλαιπωρία μου σε κινή εις οίκτον, -πρόσφερέ μοι ξενίαν. Μόλις είπε τας λέξεις ταύτας, και ευθύς -ησθάνθη, ότι εναγκαλίζονται τα γόνατά του, αλλά παρευθύς -εσήκωσε τον αγαθόν τούτον άνδρα, και τον είπε να τον οδηγήση -υπό την ταπεινήν στέγην του. - -Τέκνα μου, είπεν ο χωρικός εις τας δύο κόρας του και εις τον -υιόν του, προσπέσετε εις τους πόδας τούτου του ήρωος. Ούτος μας -έσωσεν από τον όλεθρον των Ούνων. Χωρίς αυτόν, η στέγη, υπό την -οποίαν κατοικούμεν, ήθελεν είσθαι αποτεφρωμένη. Χωρίς αυτόν -ηθέλετε ιδεί τον πατέρα σας εσφαγμένον και τα τέκνα σας -φερόμενα εις δουλείαν. Χωρίς αυτόν, κόραι μου, δεν ηθέλετε -τολμήσει ίσως ποτέ να υψώσετε τους οφθαλμούς. Χρεωστείτε εις -αυτόν περισσότερον παρά την ζωήν. Σεβάσθητέ τον έτι -περισσότερον, βλέποντές τον εις τοιαύτην κατάστασιν· κλαύσατε -την πατρίδα -σας. - -Ο Βελισάριος, συγκινηθείς έως εις το βάθος της ψυχής του, -ακούων πέριξ την ευγνώμονα ταύτην οικογένειαν προσφωνούσαν εις -αυτόν μυρίας ευλογίας, δεν απεκρίνετο εις ταύτα, αλλ' έσφιγγεν -εις τας αγκάλας του πότε τον πατέρα, πότε τα τέκνα. Αυθέντα, -τον είπαν αι δυο γυναίκες, δέξου εις τον κόλπον σου και ταύτα -τα δύο αθώα τέκνα, των οποίων δεύτερος πατήρ συ είσαι· θέλομεν -τα ενθυμίζει αδιαλείπτως την ευτυχίαν, την οποίαν απήλαυσαν, -ότι ησπάσθησαν τον σωτήρα των. Ταύτα ειπούσαι εκάστη των -μητέρων επρόσφερε τον υιόν της, τον έβαλεν επάνω εις τα γόνατά -του. Τα δε δύο ταύτα παιδία προσμειδιώντα εις τον ήρωα, και -εκτείνοντα εις αυτόν τας ασθενείς αυτών χείρας, έδειχναν, ότι -και αυτά απέδιδαν ευγνωμοσύνην. Α! είπεν ο Βελισάριος εις τους -αγαθούς τούτους ανθρώπους, μ' ευρίσκετε έτι άξιον οίκτου, και -πιστεύετε, ότι είναι εις τον κόσμον ταύτην την ώραν -ευδαιμονέστερος εμού θνητός; Αλλ' ειπέτε με, τις σας ωδήγησε να -με γνωρίσετε; Χθες, τον είπεν ο πατήρ της οικογενείας, νέος τις -μας ηρώτησεν, αν είδαμεν διαβαίνοντα τον οποίον γέροντα μας -περιέγραψεν· ημείς τον απεκρίθημεν, όχι. Προσέχετε λοιπόν εις -την διάβασίν του, και ειπέτε τον, ότι φίλος τις τον προσμένει -εις τον οποίον μέλλει να υπάγη τόπον. Δεν έχει τίποτε· -φροντίσετε, σας παρακαλώ, να τον προμηθεύσετε όλα τ' αναγκαία -του. Επιστρέφων θέλω σας ανταμείψει δι' όσα θέλετε κάμει εις -αυτόν. Ημείς απεκρίθημεν, ότι έκαστος ημών ησχολείτο ή εις την -γεωργίαν ή εις οικειακάς φροντίδας, και ότι δεν είχαμεν καιρόν -να παρατηρώμεν τους διαβάτας. Καλήτερα αφήσετε όλα παρά να μη -αποδώσετε εις τον γέροντα ό,τι τον χρεωστείτε. Ούτος είναι ο -υπερασπιστής σας, ο ελευθερωτής σας, ο Βελισάριος τέλος, τον -οποίον σας συσταίνω. Κρίνετε, οποία υπήρξεν η ανυπομονησία μας, -όταν ηκούσαμεν το τόσον προσφιλές εις ημάς τούτο όνομα. Ο υιός -μου ηγρύπνησεν όλην την νύκτα, προσμένων τον στρατηγόν του, -διότι έλαβε την τιμήν να στρατεύση, όταν, στρατηγών ελευθέρωσες -την Θράκην· αι κόραι μου από την αυγήν ήσαν εις το κατώφλιον -της θύρας. Τέλος πάντων σ' έχομεν. Μεταχειρίσου, κατ' αρέσκειάν -σου, ημάς και τα κτήματά μας· ιδικά σου είναι. Ο προσμένων σε -νέος θέλει σοι προσφέρει πλειότερα, όχι όμως με καρδίαν -καλητέραν παρά ημείς, οίτινες σε προσφέρομεν το ολίγον, το -οποίον έχομεν. - -Ενώ ο πατήρ ωμίλει ούτως, ο υιός στεκόμενος όρθιος έμπροσθεν -του ήρωος, τον παρετήρει σκεπτικώς, με χείρας συμπεπλεγμέναι, -με κεφαλήν εσκυμμένην· εις το πρόσωπον, δε ήσαν εγχαραγμένα η -κατάπληξις, το έλεος και το σέβας. - -Φίλε μου, είπεν ο Βελισάριος εις τον γέροντα, σ' ευχαριστώ διά -την προς με προαίρεσίν σου. Έχω αρκετά διά να υπάγω έως το -καταφύγιόν μου. Αλλ' ειπέ με, αν ήσαι και ευδαίμων ως και -ευεργετικός· ο υιός σου εστράτευσε με εμέ. Θέλω να μάθω περί -αυτού· είναι σώφρων; είναι φιλόπονος; είναι αγαθός ανήρ και -αγαθός πατήρ; Αυτοί, απεκρίθη κατανυχθείς ο γέρων, είναι η -παρηγορία μου και η ευφροσύνη μου. Παρητήθη από τα πολεμικά -μετά τον θάνατον του πρεσβυτέρου του αδελφού, κεκαλυμμένος με -πληγάς ενδόξους, με ανακουφίζει εις τας εργασίας μου· είναι το -στήριγμα του γήρατός μου· ενυμφεύθη την κόρην του φίλου μου. Ο -Θεός ευλόγησε το συνοικέσιον τούτο. Αυτός είναι οξύθυμος, η -γυνή του όμως πραεία. Η κόρη μου αύτη δεν είναι ολιγώτερον -ευδαίμων. Την έδωκα άνδρα νέον, σώφρονα και καλοκάγαθον, τον -οποίον αγαπά και υπό του οποίου αγαπάται. Όλοι αυτοί φιλοτίμως -εργάζονται, και με κάμνουν εγγόνους, εις τους οποίους βλέπω -εμαυτόν αναζωογονούμενον. Πλησιάζω εις τον τάφον μου με -ολιγωτέραν λύπην, συλλογιζόμενος, ότι θέλουν με αγαπά έτι και -ευλογεί, όταν πλέον δεν θέλω υπάρχει. Α! φίλε μου, τον είπεν ο -Βελισάριος, πόσον σε ζηλεύω! εγώ είχα δύο υιούς, οίτινες ήσαν η -γλυκυτέρα μου ελπίς, τους είδον εκπνεύσαντας εις το πλάγιόν -μου. Εις το γήρας ουδείς άλλος με μένει, εκτός της κόρης μου, -ήτις, φευ! παρά πολλά αισθάνεται την δυστυχίαν της και την -ιδικήν μου. Αλλά, δόξα τω Θεώ! τα τέκνα μου απέθανον μαχόμενα -υπέρ της πατρίδος. Οι τελευταίοι ούτοι λόγοι του ήρωος -κατασπάραξαν του ακούοντος αυτόν νέου την ψυχήν. - -Έβαλαν τράπεζαν χωρικήν, ο Βελισάριος διέχυσεν υπ' αυτής την -χαράν, κάμνων εις τους νέους τούτους να αισθανθώσι του ασήμου -μεν, αλλ' ησύχου βίου των την αξίαν. Τούτο είναι το -ευδαιμονέστατον επιτήδευμα, έλεγε, και ενταυτώ το ολιγώτερον -επίφθονον· τόσον τα αληθή αγαθά είναι ολίγον γνωστά εις τους -ανθρώπους! - -Ενόσω διήρκει η τράπεζα αύτη, ο υιός του οικοδεσπότου, άλαλος, -σύννους, προκατειλημμένος, είχε προσηλωμένα τα ομμάτιά του εις -τον Βελισάριον· και όσον τον έβλεπε, τόσον περισσότερον -συνεστέλλοντο αι oφρύς του, τα δε βλέμματά του εγίνοντο -αγριώτερα. Ιδού ο υιός μου, έλεγεν ο καλός γέρων, αναπολεί τας -εκστρατείας σου. Σε βλέπει με φλογερούς οφθαλμούς. -Δυσκολεύεται, είπεν ο ήρως, ν' αναγνωρίση τον στρατηγόν του. -Έκαμαν, ό,τι ημπόρεσαν, είπεν ο νέος, διά να τον καταστήσωσιν -αγνώριστον. Αλλ' οι στρατιώται του τον έχουσι πάντοτε παρόντα, -ώστε δεν τον λησμονούσι ποτέ. Όταν ο Βελισάριος απεχαιρέτησε -τους ξενοδόχους του, στρατηγέ μου τον είπεν ο αυτός, συγχώρησέ -μοι να σε συνοδεύσω ολίγα βήματα μακράν. Μόλις δε εβγήκαν εις -την οδόν, και, συγχώρησε, τον είπε, να προχωρήση ολίγον εμπρός -ο οδηγός σου, έχω να σε ομιλήσω μυστικά. Αγανακτώ, στρατηγέ -μου, διά την ελεεινήν κατάστασιν, εις την οποίαν σ' έφεραν. -Τούτο είναι τρομερόν παράδειγμα αχαριστίας και ταπεινώσεως. Με -κάμνει να βδελυχθώ την πατρίδα μου· και όσον υπερηφανευόμην, -τόσον αισχύνομαι, ότι έχυσα το αίμα μου υπέρ αυτής. Μισώ τον -τόπον, όπου εγεννήθην, και οικτείρω τα τέκνα, εις τα οποία -έδωκα την ζωήν. Α! φίλε μου, τον είπεν ο ήρως, εις ποίους -τόπους δεν βλέπομεν τους αγαθούς άνδρας θύματα των πονηρών; -Όχι, είπεν ο χωρικός, τούτο είναι απαραδειγμάτιστον· εις την -δυστυχίαν σου είναι ακατανόητόν τι· ειπέ με, ποίος είναι αυτής -αίτιος; Έχω γυναίκα και τέκνα, όμως τα συσταίνω εις τον Θεόν, -και εις τον πατέρα μου, και εγώ υπάγω να κατασπαράξω την -καρδίαν του προδότου, όστις . . . . Ω τέκνον μου, έκραξεν ο -Βελισάριος σφίγγων αυτόν εις τας αγκάλας του· το έλεος σε -τυφλόνει και σε αποπλανά. Εγώ να κάμω τον γενναίον άνδρα -άπιστον! τον καλόν στρατιώτην φονέα! τον πατέρα, τον σύζυγον, -τον ενάρετον και ευαίσθητον υιόν, μικρόν, εμμανή! Τότε ήθελα -γενή άξιος όλων των κακών, τα οποία μ' έκαμαν. Προς ανακούφισιν -του πατρός σου και διατροφήν των τέκνων σου, επαραίτησες την -υπεράσπισιν της πατρίδος σου, διά δε γέροντα εκπνέοντα, προς -τον οποίον ο ζήλος σου είναι ανωφελής, θέλεις να εγκαταλείψης -τον πατέρα και τα τέκνα σου! Ειπέ με, πιστεύεις, ότι, αν -μολυνθώ εις το αίμα των εχθρών μου, τούτο θέλει με αποδώσει την -νεότητα και την όρασιν; Ήθελα γενή τάχα ολιγώτερον δυστυχής, -όταν συ γενής κακούργος; Όχι, τουλάχιστον όμως, είπεν ο νέος, ο -τρομερός θάνατος ενός κακούργου θέλει φοβήσει τους ομοίους του· -διότι θέλω τον πιάσει, χρείας τυχούσης, πλησίον του θρόνου και -των βωμών, εμπήγων το εγχειρίδιον εις τον κόλπον του, θέλω -φωνάξει: Τον Βελισάριον εκδικώ. Και με ποίον δικαίωμα ήθελες με -εκδικήσει; είπεν ο γέρων με τόνον σοβαρώτερον. Εγώ τάχα σ' -έδωκα το δικαίωμα, το οποίον εγώ αυτός δεν έχω; θέλεις να το -λάβης με βίαν από τους νόμους; Ας το έχουν, είπεν ο νέος· θέλει -αφεθή εις αυτούς η περί τούτου φροντίς. Επειδή όμως -εγκαταλείπουν τον ενάρετον αθώον άνδρα, υπερασπίζονται τον -ένοχον, και αφίνουν το πταίσμα ατιμώρητον, πρέπει να τους -παραβώμεν, να τους ακυρώσωμεν, και να λάβωμεν τα αρχαία δίκαιά -μας. Φίλε μου, υπέλαβεν ο Βελισάριος, τούτο είναι πρόφασις -ληστών. Ο δίκαιος, ο τίμιος στενάζει βλέπων τους νόμους -κλονουμένους, αλλ' ήθελε μάλλον στενάζει, εάν τους έβλεπε -καταπατουμένους ακολάστως. Η αδυναμία των είναι κακόν, αλλά -κακόν πρόσκαιρον, η κατάλυσίς των όμως συμφορά διαρκής. Συ -θέλεις να εκφοβήσης τους κακούς, και μέλλεις να τους δώσης το -παράδειγμα! Α! καλέ νέε, θέλεις να καταστήσης μισητόν το -ευγενές αίσθημα, το οποίον ηδυνήθην να σε εμπνεύσω; θέλεις να -κάμης βδελυρόν εις εμέ το τόσον προφιλές έλεός σου; Ορκίζομαι -εις το όνομα της αρετής, την οποίαν αγαπάς, σε παρακαλώ θερμώς -να μη την ατιμάσης. Ας μη είπωσιν, ότι ο ζήλος τον ώπλισε και -διεύθυνε χείρα μανικού. - -Εάν εμέ, είπεν ο στρατιώτης, μετεχειρίζοντο τόσον σκληρώς, -ήθελα ίσως ευρεί εις εμαυτόν την καρτερίαν του να το υποφέρω. -Αλλ' ένας μέγας ανήρ! Αλλ' ο Βελισάριος!. . . . . Όχι δεν -δύναμαι να το συγχωρήσω. Εγώ το συγχωρώ, είπεν ο ήρως. Ποίον -άλλο παρά το ιδικόν μου συμφέρον ημπορεί να σε παροξύνη εις -εκδίκησίν μου; Και εάν εγώ δεν την δέχωμαι, εις εσέ ανήκει να -κάμης το οποίον εγώ δεν θέλω; Μάθε, ότι, αν ήθελα να εκπλύνω -την ύβριν μου, λαοί ολόκληροι ήθελαν λάβει τα όπλα, διά να -ευχαριστήσωσι την μνησικακίαν μου. Αλλ' εγώ υποτάσσομαι εις την -ειμαρμένην μου· μιμήσου εμέ· μη νομίζης, ότι γνωρίζετε καλήτερα -παρά τον Βελισάριον ό,τι είναι τίμιον και νόμιμον· εάν δε έχης -τόλμην να καταφρονήσης τον θάνατον, φύλαξε αυτήν την αρετήν, -διά να ευεργετήσης, όταν είναι χρεία, την πατρίδα και τον -βασιλέα σου. - -Από τούτους τους λόγους η ορμή του νέου έπεσεν ως -κατακεκρατημένη από την έκπληξιν και τον θαυμασμόν. Συγχώρησέ -μοι, τον είπε, στρατηγέ μου, διά την οποίαν παραφοράν -αισχύνομαι. Τα μεγάλα σου κακά εκίνησαν την ψυχήν μου εις -αγανάκτησιν. Καταδικάζων τον ζήλον μου, πρέπει να τον -συγχωρήσης. Κάμνω περισσότερον από τούτο, τον τιμώ και τούτο -έργον ψυχής ισχυράς και γενναίας. Δος μοι την άδειαν του να τον -διευθύνω. Η οικογένειά σου έχει χρείαν από εσέ. Θέλω να ζήσης -δι' αυτήν. Αλλ' εις τα τέκνα σου πρέπει να συστήσης τους -εχθρούς του Βελισαρίου. Ονόμασέ τους, είπεν ο νεανίσκος -προθύμως· σε εγγυώμαι, ότι τα παιδία μου θέλουν τους μισεί -νηπιόθεν. Εχθροί μου είναι, είπεν ο ήρως, οι Σκύθαι, οι Ούννοι, -οι Βούλγαροι, οι Σλάβοι, οι Πέρσαι, όλοι της πολιτείας οι -εχθροί. Ω θαυμάσιε άνερ! ανεβόησεν ο χωρικός, προσπεσών εις -τους πόδας του. Υγίαινε, φίλε, τον είπεν ο Βελισάριος, -αγκαλιζόμενος αυτόν. Είναι κακά άφευκτα· ό,τι δε δύναται ο -δίκαιος είναι το να μη γενή άξιος των ιδίων του. Εάν ποτέ της -εξουσίας η κατάχρησις, των νόμων η λήθη, των πονηρών η ευτυχία -σε παροργίζη, ενθυμού τον Βελισάριον. Υγίαινε. - - - -Κεφάλαιον Ε'. - - - -Η σταθερότης του μετ' ολίγον εδοκίμασε πολύ επιπονωτέραν -δοκιμασίαν. Είναι δε καιρός να είπωμεν τα από τον καιρόν της -φυλακώσεώς του. - -Την νύκτα, καθ' ήν συνελήφθη και εσύρθη εις τα δεσμά ως -επίβουλος της πολιτείας, ο τρόμος και η θλίψις διεχύθησαν εις -το παλάτιόν του. Η έγερσις της Αντωνίνης, της γυναικός του, και -της Ευδοξίας της κόρης του της μονογενούς, ήτο οικτρότατον -λύπης και τρόμου θέαμα, η Αντωνίνη αναλαβούσα τέλος από την -παραφροσύνην της, και ενθυμουμένη τας οποίας παρά της -αυτοκρατορίσσης ελάμβανε χάριτας, έψεγεν εαυτήν ως δειλήν διά -τον τρόμον, τον οποίον έδειξεν. Έχουσα δε οικειοτάτην με την -Θεοδώραν φιλίαν, ούσα συμμέτοχος όλων αυτής των ηδονών, ήτο -βεβαία περί της βοηθείας της, ή μάλλον, ενόμιζεν, ότι ήτο -βεβαία. Υπήγε λοιπόν, εγερθείσα, και, παρόντων όλων των -αυλικών, Κυρία, είπε γονυπετής, εάν ο Βελισάριος πολλάκις -ευτύχησε να σώση την αυτοκρατορίαν, ζητεί εις ανταμοιβήν, το -εις αυτόν προσαπτόμενον ανοσιούργημα να κηρυχθή δημοσίως, και -να υποχρεωθώσιν οι εχθροί του να τον κατηγορήσωσι κατά πρόσωπον -εις το δικαστήριον του αυτοκράτορος. Η άδεια του να τας -εξελέγξη είναι η χάρις η μόνη ανταξία αυτού. Η Θεοδώρα την -ένευσε να σηκωθή, και την απεκρίθη ψυχρότατα. Εάν ο Βελισάριος -ήναι αθώος, ουδείς φόβος. Εάν δε ήναι ένοχος, γνωρίζει ικανώς -του δεσπότου του την επιεικείαν, ώστε ημπορεί να τον εξιλεώση. -Ύπαγε, κυρία, δεν θέλω λησμονήσει ποτέ, ότι μετέσχες των -ευεργεσιών μου. Η ψυχρά αύτη υποδοχή, το τραχύ αποχαιρέτημα, -έφεραν την Αντωνίνην εις αθυμίαν. Ωχρά, και τρέμουσα, -απεμακρύνθη, χωρίς να τολμήση κανείς να αναβλέψη προς αυτήν. -Και ο Βαρσάμης, τον οποίον απήντησεν ήθελε παρέλθει και αυτός -χωρίς να την ίδη, αν αυτή δεν τον επλησίαζεν. Ούτος ήτον, ο -ταμίας, ο αγαπημένος της Θεοδώρας ευνοούμενος. Η Αντωνίνη τον -παρεκάλεσε να ευδοκήση να την ειπή, ποίον ήτο το ανοσιούργημα, -διά το οποίον εκατηγορείτο ο Βελισάριος. Εγώ, κυρία, την είπε. -δεν ηξεύρω τίποτε, δεν δύναμαι τίποτε, δεν με μέλει διά τίποτε, -εκτός του χρέους μου. Εάν έκαστος έκαμνε τούτο μόνον, όλοι οι -άνθρωποι ήθελαν είσθαι ήσυχοι. - -Α! η συνωμοσία έγινεν, είπεν αύτη, και ο Βελισάριος απωλέσθη. -Περαιτέρω απήντησεν άνθρωπον, ο οποίος εχρεώστει εις αυτόν την -ευτυχίαν του, και την προτεραίαν έτι ήτον αφοσιωμένος εις -αυτόν. Θέλει να τον ομιλήση, αλλ' ούτος χωρίς να καταδεχθή να -την ακροασθή: Ηξεύρω τας δυστυχίας σου, την είπε, λυπάμαι δι' -αυτάς αλλά, συγχώρησέ με, σπεύδω χάριν τινά να ζητήσω, δεν έχω -ουδέ στιγμήν να χάσω. Υγίαινε, κυρία, κανείς δεν σε αγαπά υπέρ -όσον εγώ. Υπήγε να εύρη πάλιν την κόρην της, και μετά μίαν ώραν -την ειδοποίησαν, ότι έπρεπε να εκβή από την πόλιν, και να υπάγη -εις το παλαιόν τούτο αγροπύργιον, όπου εστάλθησαν εξόριστοι. - -Η θέα του ερήμου και κατηδαφισμένου τούτου αγροπυργίου, όπου η -Αντωνίνη έβλεπεν εαυτήν ως θαμμένην, την έφερεν εις την εσχάτην -αθυμίαν. - -Αυτού ως έφθασεν, ησθένησε, και η ευαίσθητος ψυχή της Ευδοξίας -διεσπαράχθη, ευρεθείσα μεταξύ του πατρός της, κατηγορηθέντος, -δεσμίου, παραδομένου ως κατασπάραγμα εις τους εχθρούς του, και -της μητρός, της οποίας η ζωή τηκομένη από την θλίψιν, δεν -προεμήνυεν άλλο, πλην θάνατον βραδύν. Τας καλητέρας ημέρας του -βίου της η αξιέραστος αύτη κόρη εδαπάνα, την μητέρα της -φιλοστόργως θεραπεύασα, τας δε νύκτας της κλαίουσα, και αι -στιγμαί, τας οποίας η φύσις έκλεπτεν από την θλίψιν της, διά να -τας αφιερώση εις τον ύπνον, εταράττοντο από τρομερά ενύπνια. Η -εικών του πατρός της εις τα βάθη του δεσμωτηρίου, -καταβεβαρυμένα από αλύσας, την ηκολούθει αδιακόπως και τα -ολέθρια περί της μητρός της προαισθήματα ηύξανον έτι τον τρόμον -αυτής. - -Η μετ' ακριβείας και τρόμου γνώσις, την οποίαν η Αντωνίνη περί -της αυλής είχε, την έκαμε να αισθάνεται, ότι το μίσος και η -λύσσα κατατρέχουν τον σύζυγόν της. Οποίος θρίαμβος, έλεγεν, -όλων εκείνων των αγενών και φθονερών, τους οποίους τόσας -χρόνους η ευτυχία εναρέτου ανδρός ταπεινόνει και βασανίζει! -Οποία αγαλλίασις εις τους βλέποντας αυτόν πάσχοντα! Φαντάζομαι -το μειδίαμα της πονηρίας, το μυστηριώδες σχήμα της συκοφαντίας, -ήτις υποκρίνεται, ότι τάχα δεν λέγει όλα, όσα ηξεύρει, και -προσποιείται, ότι δεν θέλει να βλάψη τον υπ' αυτής φονευόμενον -δυστυχή. Τους χαμερπείς εκείνους κόλακας, τους μηδαμινούς -εκείνους φιλαρέσκους, όλους τους βλέπω, τους ακούω χαίροντας -διά την καταστροφήν μας. Ω κόρη μου! Εις την δυστυχίαν, συ -έχεις καν παρηγορίαν, ότι δεν έχεις σεαυτήν ουδέν να μεμφθής. -Εγώ όμως καταισχύνομαι διά την παρελθούσαν ευτυχίαν μου μάλλον -παρά διά τας παρούσας συμφοράς μου. Αι συνεταί του πατρός σου -νουθεσίαι με ηνώχλουν. Εις μάτην με παρήγγελλε να φεύγω τας -παγίδας της αυλής, να νομίζω δόξαν και τιμήν μου τα απλά και -χρηστά ήθη, να ζητώ την ειρήνη και την ευδαιμονίαν εντός της -οικίας μου, και ν' απέχω από δουλείαν, της οποίας τα επίχειρα -ήθελαν είσθαι η αισχύνη. Ωνόμαζον δυστροπίαν την λυπηράν αυτού -πρόνοιαν, προσεκλαιόμην εις τους εχθρούς του. Οποία πλάνη!. -πόσον φρικώδης η εκ ταύτης επιστροφή! Φωτίζομαι ως από κεραυνού -βολήν· βλέπω την άβυσσον, ενώ πίπτω εις αυτήν. Εάν ήξευρε, κόρη -μου, πόσον ψυχρώς με απέπεμψεν η αυτοκρατόρισσα εκείνη, εις την -οποίαν η ψυχή μου ήτον υποδουλωμένη, εκείνη της οποίας αι -φαντασιοκοπίαι ήσαν αι μόναι θελήσεις μου. Η αυλή δε εκείνη, -ήτις την προτεραίαν εμειδία τόσον κολακευτικώς! . . . . . -σκληροί και επίβουλοι άνθρωποι!. . . . . ουδείς, ως με είδαν -εκβαίνουσαν με κεκλιμένους εις την γην και πλήρεις δακρύων -οφθαλμούς, ουδείς κατεδέχθη να με πλησιάση. Η δυστυχία είναι -εις αυτούς ως λοιμός, όστις τας κάμνει από τον τρόμον να -οπισθοδρομώσι. - -Τοιαύται ήσαν αι σκέψεις της γυναικός ταύτης, την οποίαν η -πτώσις της, διδάσκουσα την αληθινήν της αυλής αξίαν, δεν την -απέσπασεν απ' αυτήν, και ήτις ακόμη ηγάπα ό,τι κατεφρόνει. - -Ολόκληρον έτος παρήλθεν, και ουδέν έτι εφανερόνετο περί της -δίκης του Βελισαρίου. Είχεν ανακαλυφθή συνωμοσία· αυτόν -διέβαλλον, ότι την ωργάνισε, η φωνή των εχθρών του, την οποίαν -ονόμαζαν κοινήν φωνήν, απέδιδεν εις αυτόν τούτο το -ανοσιούργημα. Οι αρχηγοί αυτής, επιμόνως σιωπώντες, απέθαναν -βασανιζόμενοι, χωρίς να φανερώσωσι τον πρωτουργόν της -συνωμοσίας. Τούτο ήτο το μόνον τεκμήριον, το οποίον είχον περί -Βελισαρίου. Όθεν, δι' έλλειψιν απαδείξεως, τον άφιναν να -τήκεται εις ταλαιπωρίαν, ελπίζοντες, ότι ο θάνατος ήθελε τους -απαλλάξει από την χρείαν των ελέγχων. Εντοσούτω οι παλαιοί -στρατιώται του, οι διεσπαρμένοι μεταξύ τα λαού, απήτουν τον -στρατηγόν των, και ηγγυώντο περί της αθωότητός του. Διήγειραν -το πλήθος εις επανάστασιν, και εφοβέρισαν, ότι θέλουν συντρίψει -τας πύλας της φυλακής, εάν δεν τον ελευθερώσουν. Η στάσις αυτή -παρώξυνε τον αυτοκράτορα· η δε Θεοδώρα, δράξασα την στιγμήν, -καθ' ήν η οργή τον παρεκίνει εις αδικίαν· έστω, είπεν, ας τους -αποδοθή αυτός, αλλ' ούτως, ώστε να μη δύναται πλέον να τους -οδηγή. Η βδελυρά αύτη συμβουλή υπερίσχυσε, και τούτο υπήρξε του -Βελισαρίου η καταδίκη· άμα τον είδε το πλήθος εκβαίνοντα εκ της -φυλακής τυφλόν, άρχισαν ευθύς, ως μαινόμενοι, να φωνάζωσιν από -την λύπην των. Αλλ' ο Βελισάριος τους κατεπράυνε· Παιδία μου, -τους είπεν, ο αυτοκράτωρ ηπατήθη· πας άνθρωπος υπόκειται εις -απάτην· πρέπει να τον λυπηθήτε, να τον υπηρετήτε. Η αθωότης μου -είναι το μόνον, το οποίον με μένει αγαθόν· αφήσατέ μοι την. Η -επανάστασίς σας δεν θέλει με αποδώσει ό,τι απεστερήθην· θέλει -με αφαιρέσει και εκείνο, το οποίον με παρηγορεί διά ταύτην την -αποστέρησιν. Οι λόγοι ούτοι ημέρωσαν τα πνεύματα. Ο λαός -επρόσφερεν εις τον Βελισάριον παν, ό,τι είχεν. Ο Βελισάριος -τους ευχαρίστησε. Δότε μοι μόνον, είπε κανένα από τα παιδία -σας, διά να με χειραγωγήση, όπου με προσμένει η οικογένειά μου. - -Το με τους Βουλγάρους συνάντημά του τον απέτρεψεν από τον -δρόμον του. Διά τούτο ο Τιβέριος υπήγε πρότερον. Ο κρότος -αμάξης εις την αυλήν του αγροπυργίου έκαμε την Αντωνίνην και -την Ευδοξίαν να σκιρτήσωσι. Η Ευδοξία είχε τρέξει με καρδίαν -παλαίουσαν, αλλά, φευ! αντί του πατρός της, βλέπουσα νέον τινά -μόνον άγνωστον, στρέφει προς την μητέρα της. Δεν είναι εκείνος, -είπε στενάξασα. - -Παλαιός τις οικέτης, Ανσέλμος τ' όνομα, επλησίασε τον Τιβέριον, -όστις τον ηρώτησεν, εάν εκεί ο Βελισάριος απεσύρθη. Εδώ η γυνή -και η κόρη του τον προσμένουν, απεκρίθη ο πιστός Ανσέλμος, αλλά -καθ' εκάστην ψεύδονται της ελπίδος των. Α! είθε να ήμην ο ίδιος -εις τον τόπον του, να τον έβλεπα ελεύθερον! Ελευθερώθη, τον -είπεν ο Τιβέριος, έρχεται· εντός ολίγου θέλετε τον ιδεί. Έπρεπε -μάλιστα έως τώρα να έλθη — Α! ελθέ λοιπόν, ελθέ να δώσης την -καλήν ταύτην αγγελίαν εις την οικογένειάν του. Υπάγω να -αναγγείλω, ότι ήλθες. Κυρία, εφώναξε τρέχων προς την Αντωνίνην, -χαίρε, ο καλός μου κύριος ζη· είναι ελεύθερος· σε αποδίδεται. - -Νέος τις ελθών το βεβαιόνει, και ενόμιζεν ότι θα τον εύρη εδώ. -Ακούουσα αυτά η Αντωνίνα, ανέλαβεν όλας τας δυνάμεις της. Πού -είναι ο ξένος, ο γενναίος ούτος άνθρωπος, όστις συμπάσχει εις -τας δυστυχίας μας; Ας έλθη, α! ας έλθη, είπεν, όχι, έπαυσαν αι -δυστυχίαι, εφώναξεν η Ευδοξία πίπτουσα εις την κλίνην της -μητρός της, και σφίγξασα αυτήν εις τας αγκάλας της, είπεν. Ο -πατήρ ζη, είναι ελεύθερος, θέλομεν τον ιδεί πάλιν. Α! μήτερ, ας -λησμονήσωμεν την λύπην μας! Ο Θεός μας αγαπά, μας ενόνει πάλιν; - -Με φέρεις πάλιν εις την ζωήν; ηρώτησεν η Αντωνίνη τον Τιβέριον. -Είναι αληθές τωόντι, ότι ο σύζυγός μου θριαμβεύει κατά των -εχθρών του; Ο νέος καταθλιβόμενος, ότι έμελλε να την χαροποιήση -ψευδώς, απεκρίθη, ότι τωόντι ο Βελισάριος ήτον ελεύθερος, ότι -τον είδεν, ότι τον ωμίλησε, και ότι, νομίζων, ότι επέστρεψεν -εις την οικογένειάν του, ήρχετο να τω προσφέρη την υπηρεσίαν -του ως καλός γείτων. - -Η Ευδοξία, έχουσα εις τον Τιβέριον προσκολλημένους τους -οφθαλμούς, εξεπλάγη διά την σκυθρωπότητά του, την οποίαν αυτός -επάσχιζε να κρύψη. Φέρεις, τον είπεν, εις την εξορίαν μας -ηδίστην παραμυθίαν, και όχι μόνον δεν χαίρεις διά το καλόν, το -οποίον μας κάμνεις, αλλά φαίνεσαι, ότι έχεις ενδόμυχον βαθείαν -λύπην· άραγε διά την αθλιότητά μας θλίβεσαι; ω! ας έλθη ο πατήρ -μου ας απωδώση την υγείαν εις τούτο το ήμισυ του όντος του -συσταίνοντος εαυτόν, και θέλεις ιδεί, αν ήναι χρεία πλούτου διά -να ευτυχή τις. - -Η φύσις εις τας τοιαύτας στιγμάς είναι αφ' εαυτής τόσον -πειστική, ώστε η Ευδοξία δεν εχρειάσθη άλλο, ειμή όσα ησθάνετο, -διά να κατανύξη και γοητεύση τον Τιβέριον. Δεν είδε λοιπόν -αυτός, εάν ήτον ωραία· αλλά μόνον, ότι ήτον ενάρετος και -φιλοπάτωρ θυγάτηρ, την οποίαν η ευτυχία και η φιλοστοργία -κατέσταινον ανωτέραν της δυστυχίας. Μη εκλαμβάνης, κυρία, την -είπε, το αίσθημα, το οποίον δεν ημπορώ να κρύψω, ως συμπάθειαν -εξυβριστικήν. Εις οποιανδήποτε κατάστασιν ο Βελισάριος και η -οικογένειά του καταντήσουν, και αυτή των η δυστυχία θέλει -είσθαι επίφθονος. Τι ομιλείς περί δυστυχίας; απεκρίθη η μήτηρ· -εάν απέδωκαν την ελευθερίαν εις τον σύζυγόν μου, εγνώρισαν την -αθωότητά του· πρέπει λοιπόν ν' απέδωκαν εις αυτόν τα αξιώματα -και τα κτήματά του. - -Κυρία, λέγει ο Τιβέριος, ήθελα σε προξενήσει έκπληξιν -σκληροτάτην, εάν σ' επαράσταινα την κατάστασίν του καλήν· εις -μόνην την αγάπην του λαού χρεωστεί την ελευθερίαν του· διότι -φοβούμενοι επανάστασιν, συγκατένευσαν οι εχθροί του· αλλά -συγκατανεύσαντες εις τούτο, τον απέπεμψαν όσον το δυνατόν -δυστυχή. - -Δεν με μέλει, μήτερ μου, απεκρίθη η Ευδοξία, είναι ζωντανός και -φθάνει να μας άφησαν εδώ ολίγην γην να εργαζώμεθα, και δεν -θέλομεν είσθαι ελεεινότεροι παρά τούτους τους γεωργούς, τους -οποίους βλέπω εις τους αγρούς. Ω Θεέ! εφώναξεν ο νέος, η -θυγάτηρ του Βελισαρίου να καταντήση εις την αναξίαν ταύτην -κατάστασιν! και διά τι; είπεν εκείνη. Δεν ήτον αναξία των ηρώων -της εναρέτου και ελευθέρας Ρώμης. Ο Βελισάριος δεν θέλει -ερυθριάσει γενόμενος ίσος του Ρηγούλου. Η μήτηρ μου και εγώ -αφότου εξωρίσθημεν, εμάθαμεν τας λεπτομερείς και μικράς -εργασίας της οικίας. Ο ένδοξός μου πατήρ θέλει ενδυθή φόρεμα -κλωσμένον με τας χείρας μου. - -Ο Τιβέριος δεν εδύνατο να κρατήση τα δάκρυα, βλέπων την αγαθήν -και αθώαν χαράν της αξιεράστου ταύτης κόρης. Φευ! έλεγε καθ' -εαυτόν· οποία τρομερά πληγή μέλλει να την αποσπάση από την -γλυκείαν ταύτην φρεναπάτην· και με οφθαλμούς εστηριγμένους εις -την γην, έστεκεν έμπροσθέν των, σιγών από την λύπην. - - - -Κεφάλαιον ς' - - - -Αυτήν ταύτην την στιγμήν εμβαίνει ο Βελισάριος εις την αυλήν -του αγροπυργίου. Ο πιστός Ανσέλμος τον βλέπει, προχωρεί, -αναγνωρίζει τον αυθέντην του, και περιχαρής τρέχει εις -απάντησίν του. Αλλ' αίφνης παρατηρήσας, ότι είναι τυφλός, Θεέ -μου, είπεν, ω αγαθέ μου αυθέντα! Διά τούτο λοιπόν έζησεν ο -ταλαίπωρος Ανσέλμος, διά να σε ιδή εις τοιαύτην κατάστασιν; εκ -των λόγων των διακοπτομένων απ' ολολυγμούς αναγνωρίζει ο -Βελισάριος τον Ανσέλμον, όστις, προσπεσών εναγκαλίζεται τα -γόνατά του. Τον σηκόνει, τον παρακινεί να καταπραΰνη την λύπην -του, και, χειραγωγούμενος υπ' αυτού, υπάγει προς την γυναίκα -και την θυγατέρα του. - -Η Ευδοξία βλέπουσα αυτόν, εκβάλλει μόνον κραυγήν, και πίπτει -λειποθυμήσασα. Η Αντωνίνα από βραδύν, ως προείπον, πυρετόν -τηκομένη, ως τον είδεν, εξαίφνης κυριεύεται από σφοδροτάτην -παραφοράν· εκπηδά από την κλίνην της, ισχυροποιηθείσα από την -μανίαν, και αποσπασθείσα από τας χείρας του Τιβερίου και την -νοσοκόμα, θέλει να κατακρημνισθή· η Ευδοξία αναζωογονουμένη από -την φωνήν της μητρός της, τρέχει, την αρπάζει, και την -εναγκαλίζεται. Μήτερ, λέγει, α! μήτερ μου, ευσπλαγχνίσου με. -Αφήσατέ με ν' αποθάνω, έκραξεν η παραφρονήσασα αύτη γυνή. Η ζωή -δεν ήθελε με χρησιμεύσει, ειμή διά να τον εκδικήσω, και διά να -αποσπάσω την καρδίαν του. Τα θηρία! αυτή είναι η ανταμοιβή του! -χωρίς αυτόν ποσάκις ήθελαν είσθαι καταχωσμένοι υπό τας τέφρας -των ανακτορίων των. Το έγκλημά του είναι, ότι παρέτεινε την -μυσαράν τυραννίαν των. . . . . Ετιμωρήθη δι' αυτό· οι λαοί -ικανοποιήθησαν. . . . . Ω την θηριωδίας! Ω της φρικτής -ποταπότητος! . . . . . Το στήριγμά των! Τον σωτήρα των!. . . . -. Σκληρά αυλή! Συνέδριον τίγρεων! Ω Θεέ! αύτη είναι η -δικαιοσύνη σου; Ιδέ, ποίους αφίνεις να ευημερώσιν. - -Η Αντωνίνη εις την παραφοράν της ποτέ μεν εμάδιζε την κόμην, -ποτέ δε εξέσχιζε το πρόσωπον, ποτέ δε εκτείνουσα τους τρέμοντας -βραχίονάς της, έτρεχε προς τον σύζυγόν της, τον έσφιγγεν εις -τας αγκάλας την, τον κατέβρεχε με τα δάκρυά της, και άλλοτε -απωθούσα έντρομος την θυγατέρα της, απόθανε, την έλεγε, εις την -ζωήν μόνοι οι κακούργοι, μόνοι οι άτιμοι ευτυχούσιν. - -Εκ ταύτης της παραφοράς έπεσεν εις θανάτου χαύνωσιν, και -ατονήσασα ολοτελώς από τους σφοδρούς της φύσεως αγώνας, -εξέπνευσε μετ' ολίγας ώρας. - -Γέρων τετυφλωμένος, γυνή νεκρά, θυγάτηρ απηλπισμένη, δάκρυα, -κραυγαί, στεναγμοί, και, κολοφών των κακών, εγκατάλειψις, -ερημία, και ένδεια· ιδού η κατάστασις εις την οποίαν -παρουσιάζει η τύχη εις τους οφθαλμούς του Τιβερίου οίκον, όστις -τριάκοντα έτη υπήρξεν ένδοξος και ευδαίμων! Α! είπεν, -ενθυμηθείς τους λόγους σοφού τινος· ιδού λοιπόν το θέαμα, εις -το οποίον ο Θεός αρέσκεται, ο δίκαιος παλαίων προς τον -καταδιωγμόν της τύχης, και νικών αυτήν διά της μεγαλοψυχίας, - -Ο Βελισάριος άφησεν ελευθέραν την θλίψιν της κόρης του, και ο -ίδιος παρεδόθη εις όλην την ιδικήν του· αλλ' αφού επλήρωσεν εις -την φύσιν τον φόρον ψυχής αισθητικής, συνήλθεν από την αθυμίαν -με ρώμην ηρωικήν. - -Η Ευδοξία απέπνιγε τους ολολυγμούς της, φοβουμένη, μήπως αυξήση -την θλίψιν του πατρός της. Θλίβεσαι, κόρη μου, την είπε, δι' -εκείνο, το οποίον μέλλει να μας καταστήση ευσταθείς και -ανωτέρους των δυστυχιών. Η μήτηρ σου, αφού ετιμωρήθη διά τας -πλάνας της ζωής της, απολαύει αιώνιον ειρήνην· και τώρα αυτή -μας λυπείται, διότι είμεθα ηναγκασμένοι να επιζήσωμεν εις -αυτήν. Η ψυχρά αύτη ακινησία, εις την οποίαν αφίνει το λείψανόν -της, μηνύει την γαλήνην εις την οποίαν εβυθίσθη. Ιδού πώς όλα -της ζωής ταύτης τα κακά είναι μάταια. Μία πνοή, μία στιγμή τα -διασκεδάζει. Η αυλή και η αυτοκρατορία έγιναν άφαντα από τας -οφθαλμούς της μητρός σου· και από τους κόλπους του Θεού βλέπει -τον κόσμον τούτον ως στιγμήν τινα εις το άπειρον. Ιδού τι -κάμνει εις την δυστυχίαν η παρηγορία η δύναμις του σοφού. — Α! -δος μοι την δύναμιν ταύτης, την οποίαν η φύσις μ' απαρνείται, -ν' ανθέξω εις τόσα δεινά. Ήθελα υποφέρει την αθλιότητα· αλλά να -ιδώ μητέρα λατρευομένην ν' αποθάνη από λύπην εις τας αγκάλας -μου! να σε βλέπω, πάτερ μου, εις την τρομεράν ταύτην -κατάστασιν, εις την οποίαν σ' έφερε των ανθρώπων η σκληρότης. . -. . . Κόρη μου, την είπεν ο ήρως, αφαιρέσαντές μου τας -οφθαλμούς, δεν έκαμαν άλλο, ειμή ό,τι το γήρας, ή ο θάνατος -έμελλε να κάμωσιν. Όσον δε διά τα πλούτη μου, κακώς ήθελες τα -απολαύσει, εάν δεν ήξευρες να ζήσης χωρίς αυτών. Α! μάρτυς μου -ο Θεός, είπεν, ότι η λύπη μου δεν προέρχεται από την στέρησιν -αυτών. Μη λυπήσαι λοιπόν πλέον διά τίποτε, την απεκρίθη ο πατήρ -της, και με την χείρα του εσφόγγισε τα δάκρυά της. - -Ο Βελισάριος μαθών, ότι νέος τις άγνωστος επρόσμενε να τον -ομιλήση, τον μετεκάλεσε, και τον ηρώτησε, διά τι ήλθε. Δεν -είναι τώρα καιρός να σε προσφέρω παραμυθίας, τον είπεν ο -Τιβέριος. Ένδοξε και δυστυχές γέρον, σέβομαι την λύπην σου, -μετέχω αυτής, και ζητώ από τον Θεόν να με αφήση να την -ανακουφίσω. Μέχρι δε τούτου δεν έχω άλλο να κάμνω, παρά να -μιγνύω τα δάκρυά μου με όσα βλέπω να χύνης. - -Μετ' ολίγον ήλθεν η ώρα ν' αποδοθώσιν εις την Αντωνίνην τα -οφειλόμενα της κηδείας, και ο Βελισάριος στηριζόμενος επί της -θυγατρός του, συνώδευσε τον νεκρόν της γυναικός του εις τον -τάφον. Η λύπη του ήρωος ήτον λύπη σοφού· ήτον μεγάλη, αλλ' -ήσυχος, και μεγαλοπρέπειάν τινα έχουσα. Επί του προσώπου του -εικονίζετο το πένθος, αλλά σιωπηλόν και εμβριθές. Το υψηλόν του -μέτωπον, μη προκαλούν την ειμαρμένην, εφαίνετο εκτεθειμένον εις -τας προσβολάς αυτής. Ο Τιβέριος αυτός παρευρέθη εις την -θλιβεράν ταύτην προπομπήν· ήτο θεατής του κατανυκτικού πόθου, -τον οποίον η Ευδοξία έδειχνε προς την μητέρα της, και επέστρεψε -τεθλιμμένος. - -Ο Βελισάριος τότε αποτεινόμενος προς αυτόν, είπε. Γενναίε -νεανία, συ είσαι, το βλέπω, όστις εφρόντισες να με συστήσης -καθ' οδόν· ειπέ, τις είσαι, και τι δύναται να σε κινήση εις την -γενναίαν ταύτην προς εμέ προθυμίαν σου. Ονομάζομαι Τιβέριος, -απεκρίθη ο νέος· εστράτευσα υπό τον Ναρσήν εις Ιταλίαν, έπειτα -ήμην εις τον πόλεμον της Κολχίδος. Είμαι δε είς των θηρευτών -εκείνων, εις τους οποίας εζήτησες καταφύγιον, και των οποίων το -απερίσκεπτον τόσον συνετώς περιέστειλες. Δεν ηδυνάμην να -ησυχάσω κατ' εμαυτόν, εάν δεν ηρχόμην να σε ζητήσω συγγνώμην, -και χάριν τινά έτι πολυτιμοτέραν. Είμαι πλούσιος. Ίσως τούτο -είναι δυστυχία· αλλ' εάν ήθελες, ημπορούσε να είναι αγαθόν. Εδώ -πλησίον έχω αγροκήπιον, και όλη η φιλοδοξία μου ήθελεν είσθαι -να το καθιερώσω, καταστένον αυτό καταφύγιον ηρώων. - -Το προς εσέ εύστοργον σέβας μου είναι τιμή τόσον απλή, ώστε δεν -ήθελα τολμήσει να καυχηθώ δι' αυτήν· αρκεί ν' αγαπά τις την -πατρίδα, διά να γίνη μέτοχος της του Βελισαρίου εκπτώσεως, και -να επικουφίζη αυτήν. Αλλά πόθος άξιος να σε κινήση εις -συμπάθειαν είναι ο ιδικός μου, είναι πόθος νέου επιθυμούντος -εμπαθώς να αξιώση την φιλίαν ήρωος, και ν' αρυσθή εκ της ψυχής -του, ως εξ αυτής της πηγής, σύνεσιν, δόξαν και αρετήν. Τιμάς -υπέρπολυ το γήρας μου, τον απεκρίθη ο Βελισάριος· αλλά παρατηρώ -ψυχήν αγαθήν εκ της συμπαθείας, την οποίαν δεικνύεις εις την -δυστυχίαν μου. Ταύτην την στιγμήν επιθυμώ να ήμαι μόνος κατ' -εμαυτόν. Η κατατεταραγμένη ψυχή μου έχει χρείαν ησυχίας εις την -σιωπήν. Αλλ' εις το εξής δέχομαι μέρος εκείνων, τα οποία με -προβάλλεις, την ηδονήν του να ζήσωμεν ως καλοί γείτονες, και να -έχωμεν σχέση μεταξύ μας. Αγαπώ την νεότητα· η ψυχή νεάζουσα -έτι, εις ταύτην την ευδαίμονα ηλικίαν είναι επιδεκτική της του -καλού αισθήσεως, φλέγεται και υψόνεται προς το μέγα, και τίποτε -εισέτι δεν την κρατεί αιχμάλωτον. Έρχου να με βλέπης· μεγάλην -ευχαρίστησιν θέλω λαμβάνει συνομιλών μετά σου. - -Εάν με νομίζης άξιον ταύτης της συνομιλίας, επανέλαβεν ο -Τιβέριος, διά τι να μην ήμαι και άξιος να σ' έχω ολοτελώς; Οι -προπάτορές μου θέλουν τιμάσθαι, βλέποντες την κληρονομίαν των -να γίνη κτήμα σου, και την οικίαν των καταφύγιόν σου. Θέλεις -εκεί τιμάσθαι και υπηρετείσθαι ευλαβώς παρ' όλων των περί εμέ· -μετά σπουδής θέλουν εκπληρόνει το ευσεβές τούτο χρέος κατά το -παράδειγμά μου. - -Νεανία, τα είπεν ο Βελισάριος, είσαι καλός· αλλ' ας μη κάμωμεν -καμμίαν αφροσύνην. Ειπέ με· διότι δέκα έτη είναι, αφού ζω -μακράν του κόσμου· ποίον είναι του πατρός σου το επάγγελμα, και -ποίους περί σου έχει σκοπούς. Ημείς καταγόμεθα, του είπεν ο -Τιβέριος, εκ μιας εκείνων των οικογενειών, τας οποίας ο -Κωνσταντίνος εκάλεσεν από την Ρώμην, και προς τας οποίας έκαμε -μεγάλας ευεργεσίας. Ο πατήρ μου υπηρέτησεν επί του Ιουστίνου με -ικανήν υπόληψιν. Ετιμάτο και ηγαπάτο από τον δεσπότην του. Επί -του νέου βασιλέως επροτιμήθησαν άλλοι αντ' αυτού, το οποίον -νομίσας άδικον, απεμακρύνθη. Μετενόησεν έπειτα, και έχει δι' -εμέ τόσην φιλοτιμίαν, όσην διά τον εαυτόν του δεν είχεν. Αρκεί, -τον είπεν ο Βελισάριος. Δεν θέλω να προξενήσω κανέν εμπόδιον -εις την προχώρησιν του υιού του. Ακολουθών της καρδίας σου την -κίνησιν, δεν αισθάνεσαι άλλο παρά την ηδονήν του να ήσαι -γενναίος· και τωόντι τούτο είναι ηδονικόν. Αλλά βλέπω, ότι διά -σε είναι επικίνδυνον το να εμπλεχθής εις την δυστυχίαν -εξωρισμένου. Φίλε μου, είτε δίκαιον έχει η αυλή, είτε άδικον, -δεν διορθόνεται. Λησμονεί τον ένοχον, τον οποίον ετιμώρησεν, -αλλά μισεί πάντοτε τον αθώον, τον οποίον εθυσίασε, διότι τ' -όνομά του μόνον είναι όνειδος, η δε ύπαρξίς του, θλίβει ως ο -έλεγχος της συνειδήσεως τους διώκτας του. Πασχίζω, είπεν ο -νέος, να δικαιολογήσω την διαγωγήν μου. Ο αυτοκράτως -ενδεχόμενον να ηπατήθη, αλλ' αρκεί να του δείξη τις την -αλήθειαν. - -Δεν πρέπει ούτε να συλλογισθής περί τούτου, είπεν ο ήρως· το -κακόν έγινεν· είθε να το λησμονήση προς ησυχίαν του γήρατός -του! - -Γενού λοιπόν έτι γενναιότερος, είπεν ο Τιβέριος, απάλλαξέ τον -από το αιώνιον όνειδος του, ότι σε άφησε να κατατήκεσαι εις την -ταλαιπωρίαν. Η αναξία κατάστασις, εις την οποίαν σε βλέπω, -είναι θέαμα άτιμον εις την ανθρωπότητα, αισχρόν εις τον θρόνον, -υβριστικόν εις τους χρηστούς άνδρας και φοβερόν εις τους -ομοίους σου. - -Εκείνοι, τους οποίους θέλει φοβίσει, δεν είναι όμοιοί μου, -απεκρίθη. Εγώ νομίζω μάλιστα, ως συ, ότι η κατάστασις μου -δύναται να εμπνεύση αγανάκτησιν άμα και έλεος· ο ταλαίπωρος -τυφλός δεν ημπορεί να κινήση εις υποψίαν, αλλ' εις συμπάθειαν· -όθεν ο σκοπός μου είναι να κρύπτωμαι· εάν δε εφανερώθην εις -τους φίλους σου, την αφροσύνην ταύτην μ' έκαμε να πράξω η προς -τας αστοχάστους νέους ανυπομονησία μου. Αυτή θέλει είσθαι η -τελευταία και καταφύγιόν μου ο τάφος· υγίαινε. Ο αυτοκράτωρ -ενδέχεται να μην ηξεύρη, ότι οι Βούλγαροι είναι εις την Θράκην· -μη αμελήσης να του το ειδοποιήσης. - -Ο νέος ανεχώρησε πολύ λυπημένος, διότι δεν ηδυνήθη να επιτύχη -καλήτερα, και ανήγγειλεν εις τον αυτοκράτορα, όσα τον είχεν -ειπεί ο Βελισάριος. Ο Ιουστινιανός εξέπεμψε στρατεύματά τινα, -και μετ' ολίγας ημέρας εβεβαιώθη, ότι οι Βούλγαροι εδιώχθησαν. -Τώρα, είπεν εις τον Τιβέριον, ημπορούμεν ασφαλώς να ιδώμεν τον -δυστυχή εκείνον γέροντα· Εγώ θέλω ονομάζεσθαι πατήρ σου, και -πρόσεξε μη ειπής τίποτε, το οποίον να μας προδώση. Εις το ήμισυ -του δρόμου, του φέροντος εις το καταφύγιον του Βελισαρίου, ήτο -ο τόπος, όπου ο αυτοκράτωρ διαφεύγων των αυλικών τα βλέμματα, -υπήγε να τον ίδη την επαύριον. - - - -Κεφάλαιον Ζ'. - - - -Ιδού λοιπόν πού κατοικεί εκείνος, όςτις τοσάκις με κατέστησεν -νικητήν· είπεν ο Ιουστινιανός προχωρών υπό στοάν παλαιάν και -σεσαθρωμένην. Ο Βελισάριος, όταν έφθασαν αυτού, εσηκώθη να τους -υποδεχθή. Ο αυτοκράτωρ, βλέπων, εις ποίαν κατάστασιν έφερε τον -σεβάσμιον γέροντα, συνεταράχθη από αίσχος και επιπλήξεις της -συνειδήσεως, έκβαλε θλιβεράν κραυγήν, και, στηριζόμενος εις τον -Τιβέριον, εκάλυψε τα όμματά του με τας χείρας του, ως ανάξιος -να βλέπη το φως, το οποίον ο Βελισάριος δεν έβλεπε πλέον. -Οποίαν κραυγή ακούω; ηρώτησεν ο γέρων. Σε φέρω τον πατέρα μου, -είπεν ο Τιβέριος, τον οποίον η δυστυχία σου φέρει εις μεγάλην -κατάνυξη. Πού είναι; είπεν ο Βελισάριος, εκτείνας τας χείρας -του. Ας πλησιάση να τον εναγκαλισθώ, διότι έχει υιόν ενάρετον. -Ο Ιουστινιανός ηναγκάσθη να δεχθή τους ασπασμούς του -Βελισαρίου· και αισθανθείς, ότι πιέζεται εις τας αγκάλας του, -συνεκινήθη τόσον σφοδρώς, ώστε δεν ηδυνήθη να κρατήση τους -λυγμούς και τα δάκρυα. Μετρίασε, τον είπεν ο ήρως, την -υπερβολικήν ταύτην συμπάθειαν· δεν είμαι ίσως τόσον δυστυχής, -όσον σε φαίνομαι. Ας ομιλήσωμεν περί του νέου τούτου, όστις -θέλει σε παρηγορεί εις το γήρας σου. Ναι, είπεν ο αυτοκράτωρ, -διακοπτόμενος εις πάσαν λέξιν· ναι . . . . εάν με δίδης την -άδειαν, ας έρχεται να συλλέγη τον καρπόν των διδασκαλιών σου. -Και τι δύναμαι να τον διδάξω περισότερον, παρά το οποίον πατήρ -συνετός και χρηστός ανήρ τον εδίδαξε προ εμού; ό,τι ίσως -γνωρίζω ολιγώτερον, είπεν ο αυτοκράτωρ, τούτο είναι η αυλή, ο -τόπος, όπου μέλλει να ζήση· προ πολλού δε έχω τόσον ολίγην με -τους ανθρώπους συγκοινωνίαν, ώστε ο κόσμος είναι εις εμέ τόσον -νέος, όσον εις αυτόν. Αλλά συ, όστις είδες τα πράγματα τόσον -ποικιλόμορφα, πόσον θέλεις τον βοηθήσει με τας διδασκαλίας σου! -Εάν θέλη να μάθη, πώς να κάμη σταθεράν την τύχην, κακώς ποιών -θέλει προσδράμει εις εμέ, είπεν ο Βελισάριος, καθώς βλέπετε. -Εάν όμως θέλης να ήναι μόνον χρηστός ανήρ εκτιθέμενος εις πάντα -κίνδυνον, από εμέ είναι τις ωφέλεια. Είναι καλών γονέων, το -κυριώτερον. Αληθινά, είπεν ο Ιουστινιανός, η ευγένειά του είναι -αρχαία. — Δεν εννοώ τούτο· αλλά και τούτο είναι πλεονέκτημα, -εάν δεν το καταχράται τις. Ηξεύρεις, ω νέε, εξηκολούθησεν ο -Βελισάριος, τι είναι η ευγένεια; Είναι προκαταβολαί, τας οποίας -σας δίδει η πατρίς, κατά την υπόσχεσιν των προγόνων σας, -ελπίζουσα, ότι θέλετε είσθαι εις κατάστασιν να φυλάξετε την -τιμήν των εγγυητών σας. Και αι προκαταβολαί αύται, είπεν ο -αυτοκράτωρ, ενίοτε κινδυνεύουσι. Δεν βλάπτει, είπεν ο γέρων· εκ -τούτου η διάταξις δεν είναι ολιγώτερον ωφέλιμος. Νομίζω, ότι, -όταν βρέφος εξ ευγενών γονέων γεννάται ασθενές, γυμνόν, άπορον, -αναίσθητον, ως ο υιός του γεωργού, νομίζω, ότι βλέπω την -πατρίδα προσερχομένην να το δεχθή και λέγουσαν προς αυτό· -Τέκνον, σε ασπάζομαι, σε, όστις θέλεις αφοσιωθή εις εμέ, σε, -όστις θέλεις φανή ανδρείος, γενναίος, μεγάλόψυχος, ως οι γονείς -σου. Ούτοι σε άφησαν το παράδειγμά των· εις τούτο εγώ προσθέτω -τα προτερήματα και τον βαθμόν των, διπλήν αιτίαν ν' αποκτήσης -τας αρετάς των. Ομολόγησε, εξηκολούθησεν ο γέρων, ότι μεταξύ -των δημοσιωτάτων τελετών δεν είναι αυτής μεγαλοπρεπεστέρα. - -Αυτό είναι πολύ, είπεν ο Ιουστινιανός. Όταν θέλη τις να υψόνη -τας ψυχάς, πρέπει να ενεργή μεγαλοπρεπώς. Και έπειτα νομίζεις, -ότι δεν υπάρχει οικονομία εις την μεγαλοπρέπειαν ταύτην; Α! εάν -αυτή εγεννούσε μόνον δύο ή τρείς μεγάλους άνδρας εις εκάστην -γενεάν, η πολιτεία δεν ήθελεν έχει αιτίας παραπόνων, ήθελεν -ανταμείβεσθαι καλά! φίλε μου, είπεν, εις τον νέον· πρέπει να -ήσαι είς εξ εκείνων, οίτινες ανταμείβουν αυτήν. Τότε -αποτεινόμενος προς τον αυτοκράτορα, είπε. «Μ' έδωκες την -εξουσίαν να τον ομιλώ ως πατήρ;» Ω! σε παρακαλώ θερμώς, είπεν ο -Ιουστινιανός. Πίστευσε λοιπόν, υιέ μου, κατά πρώτον, ότι η -ευγένεια είναι φλοξ, ήτις διαδίδεται, αλλά μαραίνεται ευθύς, ως -λείψει η τροφή. Ενθυμού τους προγόνους σου, επειδή ούτοι είναι -εις σε παραδείγματα, αλλά πρόσεξε, μη νομίσης, ότι η φύσις -παρέδωκεν εις εσέ την δόξαν ως κληρονομίαν, την οποίαν χεωστείς -ν' απολαύης. Φυλάξου από την ζηλότυπον και ανυπόμονον εκείνην -υπερηφάνειαν, ήτις, στηριζομένη εις όνομα απλούν, θέλει να -υποκύπτωσιν εις αυτήν τα πάντα, και αγανακτεί διά τας διδομένας -εις την αξίαν προτιμήσεις· επειδή η φιλοτιμία έχει ψευδές -πρόσχημα ευγενείας, ευκόλως προχωρεί εις την καρδίαν ανθρώπου -ευγενούς, αλλά το πάθος τούτο εις τας υπερβολάς του γίνεται -χαμερπές, ως και παν άλλο. Νομίζεις σεαυτόν υψηλόν, διότι -υποβιβάζεις εις σεαυτόν όλα του χρηστού ανδρός τα καθήκοντα. -Εάν δε θέλης να μάθης τι κάμνεις, παρατήρησε αρπακτικόν τι -πτηνόν περιπτάμενον εις την πεδιάδα, και εκλέγον με άπληστον -όμμα μεταξύ χιλίων τρεμόντων ζώων εκείνο, το οποίον του αρέσει -να φάγη· παρομοίως και η φιλοδοξία σκέπτεται, όταν εξυπνισθή, -ποίαν αρετήν να θυσιάση. Αι, φίλε μου, η φιλαυτία, τούτο το -τόσον φυσικόν πάθος, γίνεται σκληρότατον εις άνθρωπον δημόσιον, -άμα καταντήση σφοδρόν. Είδον ανθρώπους, οίτινες, διά να -προβιβασθώσιν, ήθελαν εκθέσει εις κινδυνον ολόκληρον στράτευμα -και την τύχην ολοκλήρου κράτους. Φθονούντες τα ευτυχήματα τα μη -χρεωστούμενα εις αυτούς, φοβούνται πάντοτε μη τους αφαιρέσωσι -την τιμήν πράξεώς τινος λαμπράς. Εάν ετόλμων μάλιστα, ήθελαν -κάμει να αποτύχωσιν εκείνοι, ως αυτουργοί των οποίων δεν -δοξάζονται. Το κοινόν καλόν είναι εις αυτούς δυστυχία, εάν δεν -αποδίδεται εις αυτούς. Ούτοι είναι το κινδυνωδέστατον των -ανθρώπων είδος, είτε εις τας βουλάς, είτε εις τα στρατεύματα. Ο -χρηστός ανήρ εκτελεί το χρέος του μη παρατηρών περί εαυτόν. Ο -Θεός και η ψυχή του είναι μάρτυρες, την μαρτυρίαν των οποίων -αυτός θέλει αξιωθή. Ειλικρινής προαίρεσις, κατ' επίγνωσιν -ευψυχία, ζήλος πρόθυμος εις σύμπραξιν του αγαθού, ταύτα είναι -της μεγάλης ψυχής τα σημεία. Ο φθόνος, η ματαιοφροσύνη, η -υπερηφάνεια, όλα ταύτα είναι μικρά και ουτιδανά. Όχι μόνον δεν -πρέπει ν' απαιτής εκείνο, του οποίου δεν είσαι άξιος, αλλά -πρέπει και ν' απαρνήσαι εκείνο, του οποίου είσαι άξιος. Πρέπει -να υποθέτης τον κυριάρχην υποκείμενον εις απάτην· διότι είναι -άνθρωπος· νόμιζε ως πολλά δυνατόν, ότι η πατρίς σου και οι -σύγχρονοί σου σε κρίνουν τόσον κακώς, ως εκείνος, και ότι οι -μεταγενέστεροι δεν θέλουν είσθαι δικαιότεροι. Τότε πρέπει να -συμβουλευθής τον εαυτόν σου, και να τον ερωτήσης. Εάν -εκαταντούσα εις την κατάστασιν του Βελισαρίου, ήθελα άραγε -παρηγορείσθαι διά της αθωότητός μου, και της αναμνήσεώς του, -ότι επλήρωσα το χρέος μου; Εάν δεν έχης σταθερώς εκτελεσμένην -ταύτην την απόφασιν, ζήσε ζωήν ιδιωτικήν, διότι θέλεις πράξει -ανάξια του ονόματός σου. - -Αι, παρά πολλά απαιτείς από τους ανθρώπους, είπεν ο -Ιουστινιανός στενάξας βαθέως, το δε παράδειγμά σου είναι -τρομερόν. Είναι τρομερόν εκ της πρώτης όψεως, είπεν ο γέρων, -πολύ όμως ολιγώτερον, όταν τις σκεφθή περί τούτου. Διότι, τέλος -πάντων, ας υποθέσωμεν, ότι ο πόλεμος, η νόσος ή το γήρας ήθελαν -με στερήσει την όρασιν, τούτο ήθελεν είσθαι δυστύχημα πολλά -φυσικόν, το οποίον δεν ήθελε σας εκπλήξει. Τι δε! των ανθρώπων -τα ελαττώματα δεν είναι εις την τάξιν των πραγμάτων, ως ο -ερημώσας την αυτοκρατορίαν λοιμός; Τι διαφέρει το όργανον, το -οποίον η φύσις μεταχειρίζεται προς εξουδένωσιν ημών; Η οργή του -αυτοκράτορος, το βέλος του εχθρού, είς κόκκος άμμου, όλα είναι -ίσα. Εκτιθέμενοι εις του κόσμου την σκηνήν, πρέπει να -προσμένωμεν και τας μεταβολάς της. Συ αυτός διορίζων τον υιόν -σου εις τα πολεμικά, δεν έβαλες προ οφθαλμών σου μύρια -συμβεβηκότα επικίνδυνα; Λοιπόν συναρίθμησε με αυτά τας -προσβολάς του φθόνου, τας ενέδρας της προδοσίας και της -συκοφαντίας και εάν ο υιός σου φθάση εις την ηλικίαν μου χωρίς -να περιπέση εις αυτά, θέλεις ευρεί, ότι εστάθη ευτυχής. Πάντα -εις την ζωήν είναι συγκερασμένα. Με βλέπεις τώρα τυφλόν και -πτωχόν, και κατοικούντα εις ερείπια. Αλλ' ενθυμήσου τας εις -διάστημα τριάκοντα ετών νίκας και ευτυχίας, και θέλεις ευχηθή -εις τον υιόν σον του Βελισαρίου την τύχην. Συ μεν έχεις τας -μερίμνας πατρός, αλλ' εγώ νομίζω, ότι ο υιός σου με φθονεί έτι. -Βέβαια, έκραξεν ο Τιβέριος. Αλλά πολύ ολιγώτερον, είπεν ο -αυτοκράτωρ, πρέπει να φθονή όχι τόσον τας ευτυχίας σου, όσον -την καρτερίαν, με την οποίαν υπομένεις την δυστυχίαν σου. -Καρτερία χρειάζεται αναμφιβόλως, είπεν ο Βελισάριος, και δεν -αρκεί η προς καταφρόνησιν του θανάτου καρτερία· αυτό είναι -ανδρία στρατιώτου. Η του στρατηγού καρτερία συνίσταται εις το -να ήναι ανώτερος παντός περιπτώματος. Ηξεύρεις, δι' εμέ ποίος -είναι ο γενναιότατος των ανθρώπων; Ο επιμένων εις την -εκπλήρωσιν του χρέους του και με της δόξης του τον κίνδυνον -αυτόν· ο συνετός εκείνος και σταθερός Φάβιος, όστις αφίνει να -ομιλώσι καταφρονητικώς περί της βραδύτητός του, δεν αλλάσσει -ποσώς διαγωγήν, και όχι ο αδύνατος και ματαιόφρων Πομπήιος, -όστις προτιμά να ρίψη εις κίνδυνον την τύχην της Ρώμης και του -κόσμου όλου, παρά να υποφέρη έν σκώμμα. Εις τας πρώτας κατά των -Περσών εκστρατείας μου, αι καταλαλιαί των απερισκέπτων του -στρατού μου μ' έκαμαν να συγκροτήσω μάχην, την οποίαν μήτ' -έπρεπε, μήτ' ήθελα ποτέ να διακινδυνεύσω· ενικήθην. Ποτέ δεν -θέλω συγχωρήσει διά τούτο εμαυτόν, όστις αφίνει να εξαρτώνται -αι πράξεις του από την γνώμην των άλλων ποτέ δεν δύναται να -εμπιστευθή εαυτόν. Και τι ηθέλαμεν γίνει, εάν, διά να ήμεθα -καλοκάγαθοι, έπρεπε να προσμένωμεν αιώνα αδέκαστον και ηγεμόνα -αναμάρτητον; Προχώρει λοιπόν σταθερώς. Η συκοφαντία και η -αχαριστία σε προσμένουν ίσως εις το τέλος του σταδίου σου· αλλ' -εκεί ομού με αυτάς είναι η ώρα, και αν δεν ήναι αυτή, η αρετή -είναι αντ' αυτής· μη φοβού· αύτη ποτέ δεν θέλει σε λείψει, -θέλει σε ακολουθήσει και εις το μέσον αυτό της αθλιότητος και -ταπεινώσεως. Α! φίλε μου, εάν ήξευρες πόσον έν μειδίαμα της -αρετής είναι ηδύτερον παρ' όλας της τύχης τας φιλοφροσύνας! - -Με φέρεις εις κατάνυξιν, είπεν ο Ιουστινιανός, κινηθείς εις -οίκτον, και εντραπείς. Πόσον ο υιός μου είναι ευτυχής, -δυνάμενος εγκαίρως να διδαχθή τα υψηλά ταύτα μαθήματα! Α! διά -τι τούτο το διδασκαλείον να μην ήναι διδασκαλείον των -ηγεμόνων!. Ας αφήσωμεν τους βασιλείς, είπεν ο Βελισάριος· είναι -πλέον αξιοθρήνητοι παρά ημείς. Είναι αξιοθρήνητοι, είπεν ο -Ιουστινιανός, μόνον διότι δεν έχουν παντελώς φίλους, ή έχουν, -όχι όμως τόσον συνετούς, τόσον γενναίους, ώστε να χρησιμεύσωσιν -ως οδηγοί αυτών. Ο υιός μου εγεννήθη διά να ζήση εις την αυλήν. -Ίσως ποτέ, εισαχθείς εις τα βουλευτήρια, ή εις την οικειότητα -του βασιλέως, εύρη την περίστασιν να μεταχειρισθή τας -διδασκαλίας σου προς ευδαιμονίαν του κόσμου. Μη παραμελήσης να -τον καταστήσης μεγαλόψυχον, εκπαιδεύων αυτόν την υψηλήν του -βασιλεύειν επιστήμην. Δίδαξέ τον, όπως επεθύμεις να ήναι -διδαγμένος ο φίλος μονάρχου. Ο Ιουστινιανός μέλλει να καταβή -εις τον τάφον. Αλλ' ο διάδοχός του, ευτυχέστερος αυτού, θέλει -ίσως έχει φίλον του τον μαθητήν του Βελισαρίου. Φευ, είπεν ο -γέρων, διά τι να μη δύναμαι άπαξ έτι, πριν αποθάνω, να ωφελήσω -την πατρίδα μου! Αλλ' όσα η πείρα και η σκέψις μ' εδίδαξαν, -θέλουν νομίζεσθαι του γήρατος ονειροπολήματα. Και τωόντι εις -την θεωρίαν όλα κάλλιστα διοικούνται· αι δυσκολίαι -εξαλείφονται· αι περιστάσεις έρχονται εις αρμόδιον καιρόν, και -συνδυάζονται κατ' ευχήν· κάμνει ό,τι θέλη τις τους ανθρώπους -και τα πράγματα· αυτός εκείνος υποθέτει εαυτόν ελεύθερον από -πάθη και αδυναμίας· πάντοτε έμπειρον, πάντοτε συνετόν, σταθερόν -επίσης και μετριοπαθή. Ηδεία και απατηλή φρεναπάτη, την οποίαν -μικρά δοκιμασία ταχέως ήθελεν αφανίσει, εάν λάβη τις εις τας -χείρας τας ηνίας της πολιτείας! Και αύτη η φαντασία έχει την -ωφέλειάν της, είπεν ο νέος· διότι η περί του ενδεχομένου -καλλίστου φαντασία γίνεται παράδειγμα του καλού. Το επιθυμώ, -είπεν ο Βελισάριος, αλλά δεν τολμώ να το ελπίσω. Η κακίστη των -πραγμάτων κατάστασις ευρίσκει παντού θιασώτας επιθυμούντας -διατήρησιν αυτής. Και εγώ σε αποκρίνομαι, είπεν ο αυτοκράτωρ, -ότι οι καρποί της σοφίας σου ποτέ δεν θέλουν μείνει -ατελεσφόρητοι, εάν τους εμπιστευθής εις του υιού μου τον ζήλον. -Είσαι άξιος, είπεν ο ήρως, να σε μιλήσω ειλικρινώς. Αλλ' απαιτώ -από σε την υπόσχεσιν να μη κοινοποίησης επί της βασιλείας -ταύτης τίποτε αφ' όσα συνομιλούμεν. Διά τι; ηρώτησεν ο -Ιουστινιανός. Διά να μη λυπήσω με τας θλιβεράς μου σκέψεις, -είπεν ο Βελισάριος, γέροντα αισθανόμενον υπερβολικά τα κακά, τα -οποία δεν δύναται να θεραπεύση. - -Οποία καταισχύνη, έλεγεν ο αυτοκράτωρ αναχωρών, ότι εφάνην -αχάριστος εις τοιούτον άνδρα! Φίλτατε Τιβέριε, ιδού πώς μας -απατώσι, πώς μας καταστένωσιν ακουσίως αδίκους. - -Την νύκτα, την ακόλουθον ημέραν τίποτε δεν έβλεπεν εις την -αυλήν του, ειμή την εικόνα του Βελισαρίου· προς το εσπέρας δε -την αυτήν ώραν υπήγε να ανανεώση την λύπην του. - - - -Κεφάλαιον Η' - - - -Ο Βελισάριος επεριπάτει με τον οδηγόν του εις την οδόν. Ευθύς -ως τον διέκρινεν ο αυτοκράτωρ εκατέβη από την άμαξάν του, και -προσελθών προς αυτόν είπε· Μας ευρίσκεις βυθισμένους εις -βαθείας σκέψεις. Βλέπων την αδικίαν, την οποίαν να πράξη -κατέπεισαν τον δυστυχή γέροντα, όστις σε κατεδίκασεν, -εσκεπτόμην με τον υιόν μου περί των κινδύνων της υπερτάτης -εξουσίας, και τον έλεγα, ότι ήτο πολύ παράδοξον, πώς πλήθος -ανθρώπων ελευθέρων δύναται ομοφώνως να εγχειρίσει την τύχην του -εις τας χείρας ενός μόνου ανθρώπου, ασθενούς και φθαρτού ως -αυτοί, ευεξαπατήτου και του οποίου η ακαριαία πλάνη δύναται να -γίνη τόσον ολεθρία! Και νομίζεις, είπεν ο Βελισάριος, ότι -Γερουσία, ότι λαός εν συνελεύσει είναι δικαιότερος και πλέον -αλάνθαστος; Μήπως επί της βασιλείας ενός μόνον εξωρίσθησαν οι -Κάμιλλοι, οι Θεμιστοκλείς, οι Αριστείδαι; Πολυπλασιάζοντες τα -ελατήρια της κυβερνήσεως, πολυπλασιάζομεν τας κακίας· διότι -καθείς εισάγει εις αυτήν τας ιδέας του. Δεν επροτίμησαν λοιπόν -αλόγως την απλουστέραν. Αι πολιτείαι είτε κατεκτήθησαν, είτε -εθεμελιώθησαν, είτε εις την χρηστότητα των νόμων έχουν την -ελπίδα των, είτε εις την δύναμιν των όπλων, κατά φυσικόν λόγον, -ο σοφώτατος, ο ανδρειότατος, ο εμπειρότατος ανήρ, έλαβε την -διαχείρισιν των πραγμάτων διά της πλειοψηφίας. Όθεν θαυμάζω -όχι, ότι πλήθος τι εν συνελεύσει ηθέλησε ποτέ να εμπιστευθή εις -ένα μόνον την του κυβερνάν το όλον φροντίδα, αλλά ότι είς μόνος -ηθέλησέ ποτε ν' αναδεχθή την επίπονον ταύτην φροντίδα. Δεν -εννοώ τούτο, είπεν ο Τιβέριος. Διά να το εννοήσης, είπεν ο -γέρων, υπόθεσε τον εαυτόν σου εις τον τόπον του λαού και του -ηγεμόνος εις ταύτην την υπερτάτην αρχαιρεσίαν. Τι εκθέτομεν εις -κίνδυνον; έπρεπε να ειπή ο λαός· τι εκθέτομεν εις κίνδυνον -εκλέγοντες βασιλέα; Τα αγαθά όλων των άλλων κάμνομεν ιδικά του· -τας δυνάμεις της πολιτείας δυνάμεις του· συνάπτομεν την δόξαν -του με την ευημερίαν μας· ως κυριάρχης, θέλει υπάρχει μεθ' ημών -και δι' ημών· δεν χρειάζεται λοιπόν άλλο, ειμή ν' αγαπά εαυτόν -διά ν' αγαπά τους υπηκόους του, και να αισθάνεται τα συμφέροντά -του, διά να ήναι ευεργετικός και δίκαιος. Τοιαύτη ήτο η -ευπιστία των. Δεν ελογίσθησαν, είπεν ο Ιουστινιανός, τα πάθη -και τας πλάνας, τα οποία ήθελαν περιστοιχίζει του ηγεμόνος την -ψυχήν. Τίποτε δεν είδαν, είπεν ο Βελισάριος, παρά την -αδιαίρετον μονάδα του συμφέροντος, του μεταξύ μονάρχου και -έθνους. Ενόμισαν ως αδύνατον να ήναι ποτέ το έν μέρος μ' -ευχαρίστησιν και αταραξίαν ψυχής εχθρός του άλλου. Η τυραννία -τους εφάνη είδος αυτοχειρίας, ή παραφοράς, ήτις μόνον δύναται -να ήναι αποτέλεσμα παραφροσύνης. Όταν δε ο ηγεμών πέση εις -ταύτην την φρενίτιδα, οχυρόνονται από την εσκεμμένην και σοφήν -βούλησιν του νομοθέτου, διά να την αντιτάξωσι κατά της τυφλής -και προληπτικής βουλήσεως ανθρώπου εχθρού του εαυτού του. Καλά -προενόησαν, ότι έπρεπε να φοβώνται πλήθος ανθρώπων φιλοκάκων, -αλλά δεν αμφίβαλαν, ότι αυτή η συμμαχία, ήτις πάντοτε -συνίσταται από τους ολιγωτέρους, δεν θέλει ευκόλως καταστείλει -το καταπληκτικόν πλήθος ανδρών φιλοκάλων, αρχηγός των οποίων -ήθελεν είσθαι πάντοτε ο ηγεμών. Και τωόντι, προ της δοκιμασίας, -τις ήθελέ ποτε δυνηθή να προβλέψη, ότι ήθελαν υπάρχει βασιλείς -τόσον ανόητοι, ώστε ν' αποχωρισθώσιν από τους υπηκόους των και -να ενωθώσι με τους εχθρούς των; Τούτο είναι τόσον ακατάληπτος -της φύσεως και του ορθού λόγου ανατροπή, ώστε χρεία να το ίδη -τις διά να το πιστεύση. - -Όσον δι' εμέ, ευρίσκω απλούστατον το να μη το ελπίζη τις. Αλλ' -η εκλογή ενός μόνου προς διοίκησιν όλων, τούτο εις τον -εκλεγόμενον έπρεπε να εμπνέη φόβον. Εάν ο πατήρ, ο έχων πέντε ή -έξ παίδας ν' αναθρέψη, να υπανδρεύση, να καταστήση ευτυχείς εις -το επάγγελμά των, τόσον δυσκολεύεται να κοιμηθή ήσυχος, τι -ήθελεν ακολουθήσει εις πατέρα τοσούτων εκατομμύρων παίδων. - -Υπόσχομαι, έπρεπε να είπη καθ' εαυτόν, να ζω μόνον υπέρ του -λαού μου· θυσιάζω την ανάπαυσίν μου διά την ησυχίαν του· και -υποχρεούμαι να τους δώσω νόμους ωφελίμους και δικαίους, και να -μην έχω γνώμην ασύμφωνον με τους νόμους τούτους. Όσον -δυνατώτερον με κατασταίνει ο λαός, τόσον ολιγωτέραν ελευθερίαν -με αφίνει, όσον δε περισσότερον παραδίδεται εις εμέ, τόσο -περισσότερον μ' ελκύει προς εαυτόν· χρεωστώ εις αυτόν λόγον των -αδυναμιών, των παθών, των πλανών μου. Δίδω εις αυτόν δικαιώματα -εις παν ό,τι είμαι· τέλος απαρνούμαι εμαυτόν, άμα δεχθώ να -βασιλεύσω· ο δε ιδιώτης εξουδενούται διά να παραχωρήση εις τον -βασιλέα όλην του την ψυχήν. Γνωρίζεις αφοσίωσιν γενναιοτέραν -και εντελεστέραν; Ούτως όμως διελογίζετο ο Αντωνίνος, ο Μάρκος -Αυρήλιος. Δέν έχω τίποτε ιδικόν μου, έλεγεν ο πρώτος. Και αυτό -το ανάκτορον δεν ανήκει εις εμέ, έλεγεν ο άλλος. Και οι όμοιοί -των εσυλλογίζοντο ως ούτοι. - -Η των χυδαίων ματαιοφροσύνη δεν θεωρεί άλλο εις την υπερτάτην -εξουσίαν παρά τας μικράς ηδονάς, αι οποίαι την θέλγουν, και την -εμπνέουν φθόνον, ανάκτορα, αυλήν, τιμάς, και την πομπήν -εκείνην, την οποίαν ενόμισαν, ότι πρέπει ν' αποδίδωσιν εις την -εξουσίαν, διά να την κάμωσι σεβασμιωτέραν. Αλλά μ' όλα ταύτα, -πάντοτε σχεδόν είναι άνθρωπος πλήρης φροντίδων· κατατήκεται από -ανησυχίας, θύμα των καθηκόντων του, εάν τα εκπληρόνη ακριβώς, -και καταφρονούμενος, εάν τ' αμελή, και μισούμενος, εάν τα -προδίδη, στενοχωρούμενος, ενοχλούμενος, και εις το αγαθόν και -εις το κακόν, έχων εξ ενός μέρους τας κατατηκούσας μερίμνας και -τας αφορήτους αγρυπνίας· εξ άλλου δε την προς εαυτόν αηδίαν, -και τον κόρον όλων των αγαθών. Ιδού ποία είναι η κατάστασίς -του. Καλά έκαμαν ό,τι ημπόρεσαν διά να αξισώσωσι τας ηδονάς του -με τους κόπους του· αλλ' οι κόποι του είναι άπειροι, αι δε -ηδοναί του περιορίζονται εις τον στενόν των καθηκόντων του -κύκλον. Όλη της πολυτελείας η τέχνη δεν δύναται να τον χαρίση -νέα αισθητήρια, και ενώ αι ηδοναί τον προσκαλούν πανταχόθεν, η -φύσις του τας απαγορέυει, και η αδυναμία του τας φεύγει. Ούτω -παν το περί αυτόν περιττεύον είναι ανωφελές δι' αυτόν· το -ευρύχωρον ανάκτορον δεν είναι άλλο παρά κενόν απέραντον, όπου -αυτός κατέχει μικράν μόνον γωνίαν. Υπό τα πορφυρά -παραπετάσματα, και τα χρυσά φατνώματα, ματαίως ζητεί τον εις -την καλύβην ηδύν ύπνον του γεωργού· εις την τράπεζάν του ο -μονάρχης αηδιάζει άμα ως άνθρωπος χορτάση. - -Καταλαμβάνω, είπεν ο Τιβέριος, ότι ο άνθρωπος είναι τόσον -αδύνατος, ώστε δεν δύναται ν' απολαύη όλα, οπότε έχει όλα -αφθόνως· αλλά δεν ημπορεί τις να εκλέξη από αυτά; Αι νεανίσκε, -έκραζεν ο Βελισάριος, δεν γνωρίζεις την νόσον του κόρου· αύτη -είναι η ολεθριωτάτη χαύνωσις, εις την οποίαν η ψυχή δύναταί -ποτε να πέση. Και εξεύρεις, ποία είναι η αιτία ταύτης; Η -εύκολος απόλαυσις πάντων, ήτις κάμνει να μην αισθάνεταί τις -τίποτε. Η επιθυμία δεν έχει καιρόν να έλθη, ή ερχομένη -συμπνίγεται από την αφθονίαν των αγαθών, τα οποία κουράζουν -αυτήν. Η τέχνη μεταχειρίζεται όλα τα ελατήριά της διά να -ζωπυρήση τας σβεσθείσας ορέξεις· αλλά της ψυχής η αισθητικότης -ημβλύνθη, και μη έχουσα της χρείας το κέντρον, δεν γνωρίζει -ούτε το θέλγητρον ούτε την τιμήν της ηδονής. - -Αλλοίμονον εις τον έχοντα όλα ως επιθυμεί! η έξις η -καταστένουσα τόσον σκληράν της ελλείψεως την αίσθησιν, φέρει -εις αηδίαν την ηδύτητα των αγαθών, τα οποία έχει τις. - -Θέλεις με ομολογήσει όμως, είπεν ο Τιβέριος, ότι είναι διά τον -ηγεμόνα απολαύσεις κομψαί και ηδείαι, τας οποίας ποτέ ο κόρος -δεν ακολουθεί. Παραδείγματος χάριν; ηρώτησεν ο γέρων· η δόξα, -είπεν ο νέος — Ποία δε; Παν είδος δόξης, η των όπλων πρώτη. — -Πολλά καλά. Νομίζεις λοιπόν, ότι η νίκη είναι ηδονή πολλά -ευάρεστος; Αι! όταν άφησέ τις εις την γην μυριάδας ανθρώπων -εσφαγμένων, δύναται να παραδοθή εις την χαράν; Συγχωρώ τους -διατρέξαντας τους κινδύνους της μάχης να χαρώσι, διότι τους -διέφυγον. Αλλ' εις ηγεμόνα εκ φύσεως ευαίσθητον, η ημέρα καθ' -ήν έρρευσαν ποταμοί αίματος και διά την οποίαν θέλουν ρεύσει -ρύακες δακρύων, ποτέ δεν θέλει είσθαι ωραία ημέρα. Επεριπάτησά -ποτε εις πεδίον μάχης, επιθύμουν να ίδω Νέρωνά τινα αντ' εμού· -ήθελε κλαύσει. Ηξεύρω ότι είναι ηγεμόνες ηδυνόμενοι εις τον -πόλεμον, ως ήθελαν ηδύνεσθαι την θήραν, και εκθέτοντες εις -κίνδυνον τους υπηκόους των, ως ήθελαν απολύσει τους κύνας των -εις την θήραν. Αλλ' η προς τας κατακτήσεις μανία είναι είδος -φιλαργυρίας, ήτις τους βασανίζει, και ποτέ δεν έχει κόρον. Η -επαρχία, εις την οποίαν εισέβαλον είναι πλησίον της επαρχίας, -εις την οποίαν εισέτι δεν εισέβαλον. Ολίγον κατ ολίγον η -φιλοδοξία ερεθίζεται. Τώρα, ή ύστερον επέρχεται ατύχημα, το -οποίον προξενεί λύπην μεγαλητέραν, παρ' όσην χαράν επροξένησαν -όλαι αι ευτυχίαι· και, υποθέτων μάλιστα, ότι όλα θέλουν -επιτύχει, υπάγει τις, και ως Αλέξανδρος, έως εις τα πέρατα της -οικουμένης, και ως εκείνος επιστρέφει αηδιάσας τον κόσμον και -εαυτόν, διότι δεν ηξεύρει, τι να κάμη τας απεράντους χώρας, των -οποίων πλέθρον έν αρκεί προς διατροφήν τον νικητού, και οργυιά -μία προς ενταφιασμόν του. Εις την νεότητά μου είδα τον τάφον -του Κύρου· ήτο γεγραμμένον επί του λίθου, «Ω άνθρωπε, όστις ει, -και όθεν ήκεις· (ότι μεν γαρ ήξεις, οίδα·) Εγώ Κύρος ειμί, ο -Περσών κτησάμενος την αρχήν. Μη ουν της ολίγης ταύτης γης -φθονήσης, ή τουμόν σώμα περικαλύπτει.» Φευ! είπα αποστρέψας -τους οφθαλμούς μου, τωόντι αξίζει ο κόπος να ήναι τις -κατακτητής! - -Τον Βελισάριον ακούω; είπεν ο νέος, με θαυμασμόν. — Ο -Βελισάριος ηξεύρει παρά πάντα άλλον καλήτερα, ότι ο του πολέμου -έρως είναι αγριώτατον τέρας, το οποίον η υπερηφάνειά μας -εγέννησεν. Είναι, επανάλαβεν ο Τιβέριος, δόξα ηδυτέρα, την -οποίαν ο βασιλεύς δύναται ν' απολαύση, η εκ των ευεργεσιών, την -οποίαν λαμβάνει ως αντάλαγμα της κοινής ευδαιμονίας. Α! είπεν ο -Βελισάριος, εάν, αναβαίνων τις εις τον θρόνον, ήτο βέβαιος, ότι -θέλει ευτυχίσει τους ανθρώπους, ήθελεν είσθαι αναμφιβόλως -μεγάλον προτέρημα το να κρατή εις τας χείρας του την τύχην του -κράτους, και δεν ήθελα θαυμάσει, εάν ψυχή γενναία θυσιάση την -ανάπαυσίν της εις ταύτην την ευγενή φιλοτιμίαν. Αλλ' ερωτήσατε -τον σεβάσμιον γέροντα, ο οποίος σας διοικεί, εάν ήναι εύκολος η -εκπλήρωσίς της· Είναι δυνατόν, είπεν ο αυτοκράτωρ, να καταπείση -τις τους υπηκόους του, ότι έκαμεν όσα ηδυνήθη, διά να βελτιώση -την σκληρότητα της τύχης των, ν' ανακουφίση τα βάσανά των, και -να γίνη άξιος της αγάπης αυτών. - -Ηγεμόνες τινές αγαθοί, είπεν ο Βελισάριος, ζώντες έλαβον ταύτην -την μαρτυρίαν, ήτις υπήρξεν η ανταμοιβή και η ηδίστη των -παρηγορία. Αλλ' εκτός αν κανέν μυστικόν συμβάν δεν εβγάλη εις -το φανερόν ταύτην των υπηκόων του την αγάπην, και δεν καταστήση -πασιφανή ταύτην των καρδιών την προσφοράν, τις ηγεμών θέλει -τολμήσει να ελπίση, ότι αύτη είναι ειλικρινής και ομόψηφος; οι -αυλικοί του εγγυώνται περί τούτου. Αλλά τις τον εγγυάται διά -τους αυλικούς του; ενώ το ανάκτορόν του αντηχεί από άσματα -αγαλλιάσεως, ποίος τον βεβαιόνει, ότι εντός των επαρχιών του, ο -πρόδομος του ανθυπάτου και η καλύβη του γεωργού δεν αντηχούσιν -από στεναγμούς; αι δημόσιοι εορταί είναι σκηναί καθ' υπόκρισιν· -τα εγκώμιά των είναι κατά προσταγήν· βλέπει προ αυτού τους -ευτελεστάτους ανθρώπους αποθεωμένους, και, ενώ ο τύραννος -βυθισμένος εις την τρυφήν μεθύει από των κολάκων του τα -εγκώμια, ο ενάρετος, όστις επί του θρόνου διεβίωσεν ευεργετών -τον κόσμον, καθ' όσον εξηρτάτο απ' αυτόν, αποθνήσκει λυπημένος, -χωρίς να μάθη ποτέ, αν είχε φίλον ειλικρινή. Καταθλίβεται η -καρδία μου, όταν συλλογισθώ, ότι ο Ιουστινιανός μέλλει να -καταβή εις τον τάφον, καταπεπεισμένος, ότι τον επρόδωκα, και -ότι παντελώς δεν τον ηγάπησα. - -Όχι, εφώναξεν ο αυτοκράτωρ περιπαθώς, και διακοπτόμενος αίφνης, -όχι, είπε με ολιγωτέραν ζέσιν· ο βασιλεύς δεν είναι τόσον -δυστυχής, ώστε να μη μάθη ποτέ, αν αγαπάται. - -Έστω, είπεν ο Βελισάριος, το ηξεύρει· αλλά και αύτη η ευτυχία, -ήτις ήθελεν είσθαι τόσον ηδεία, είναι συγκερασμένη με πικρίαν. -Διότι όσον περισσότερον ο ηγεμών αγαπάται από τους υπηκόους -του, τόσον περισσότερον η ευτυχία των γίνεται εις αυτόν -προσφιλής, και τότε το καλόν, το οποίον εις αυτούς κάμνει, και -τα κακά, από τα οποία τους ανακουφίζει, τον φαίνονται τόσον -ουτιδανά, παραβαλλόμενα προς το όλον κοινώς των καλών και των -κακών, ώστε φθάσας εις το τέρμα μακρού γήρατος, ερωτά έτι -εαυτόν· τι έπραξα; Ηναγκασμένος ν' αντιπαλαίη αδιακόπως προς -τον χείμαρρον των δυστυχιών, πόσον πρέπει να λυπήται, μη -δυνάμενος ποτέ να τας νικήση, και αισθανόμενος εαυτόν -παρασυρόμενον από την φοράν των δυστυχιών. Ποίος ήτον αξιώτερος -παρά τον Μάρκον Αυρήλιον να ίδη τον κόσμον ευτυχή υπό τους -νόμους του; Όλαι αι συμφοραί, όλαι αι πληγαί συνέρευσαν επί της -βασιλείας του. Ήθελεν ειπεί τις, ότι η φύσις όλη επανέστη διά -να ματαιώση τους κόπους της συνέσεως και της αγαθότητός του· -Και όστις των μοναρχών πρώτος ήγειρε ναόν εις την ευεργεσίαν -είναι ίσως ο μόνος ιδών περισσοτέρους δυστυχείς. Αλλά χωρίς να -υπάγωμεν προς ζήτησιν παραδείγματος μακράν από ημάς, ποία -βασιλεία είναι δραστηριωτέρα, κατά το φαινόμενον, παρά την του -Ιουστινιανού; Τριακονταετείς πόλεμοι και νίκαι εις τα τρία μέρη -του κόσμου· όλαι αι ζημίαι, όσας η αυτοκρατορία έπαθεν εις -διάστημα μιας εκατονταετηρίδος, επανορθωθείσαι δι' ευτυχιών· οι -λαοί της άρκτου και της δύσεως αποκρουσθέντες πέραν του -Δουνάβεως και των Άλπεων· η ησυχία αποδοθείσα εις την Ασίαν· -βασιλείς νικηθέντες και θριαμβευθέντες, αι κακώσεις αι από του -λοιμού, των επιδρομών του εχθρού, των σεισμών, εξαλειφθείσαι ως -από χείρα αγαθοποιόν εκ του κόσμου, φρούρια και ναοί -αναρίθμητα, άλλα μεν ανακαινισθέντα, άλλα δε κτισθέντα με -πλειοτέραν λαμπρότητα· τι σεμνότερον και μεγαλοπρεπέστερον! -Ύστερον δε από αυτά να ίδη εις το γήρας του την αυτοκρατορίαν -του βεβαρυμένην να κλίνη προς την απώλειάν της, χωρίς να -δυνηθώσι ποτέ αι νικηφόροι χείρες του να την στηρίξωσιν. Ιδού -το τέρμα των μόχθων του και όλοι οι καρποί των μακρών αγρυπνιών -του. Μάθε λοιπόν εκ τούτου, φίλτατε Τιβέριε, να θρηνής την -τύχην των βασιλέων, και να τους κρίνης με συγκατάβασιν· και -προπάντων να μη μισής ποτε τον σεβάσμιον γέροντα, όστις σας -διοικεί, διά το κακόν, το οποίον απερισκέπτως έκαμεν, ή διά το -καλόν, το οποίον δεν έκαμε. - -Με καταπλήττεις, είπεν ο Τιβέριος· η πρώτη δε συμβουλή, την -οποίαν ήθελα δώσει εις τον φίλον μου τον φέροντα διάδημα, -ήθελεν είσθαι το να το αποθέση. Να το αποθέση! επανέλαβεν ο -ήρως. Όχι, φίλε, έχεις γενναιοψυχίαν μεγαλητέραν, και δεν -θέλεις συμβουλεύσει άνανδρον έργον. Οι κόποι και οι κίνδυνοι σ' -έκαμαν να παραιτήσης τα όπλα; το ξίφος ή το σκήπτρον είναι έν -και το αυτό. Πρέπει να εκπληρόνη τις σταθερώς τον προορισμόν -και τα καθήκοντά του. Μη κρύψης ποτέ εις τον φίλον σου, ότι -θέλει γίνει θύμα των χρεών του, αλλ' ειπέ του συγχρόνως, ότι -αυτή η θυσία έχει χάριτας, και αν θέλη να λάβη μισθόν αυτής, ας -κυριευθή, ας μεθύση από τον ενθουσιασμόν του κοινού αγαθού, ας -παραδοθή αφειδώς εις το γενναίον τούτο αίσθημα, και ας ελπίζη -από την αρετήν του την ανταμοιβήν και τον μισθόν των κόπων του. -Πού δε είναι ούτος ο μισθός; ερώτησεν ο νέος. Είναι, είπεν ο -γέρων, εις την καθαράν συνείδησιν της αγαθότητος, εις την -ηδονήν του να φαίνεταί τις φιλάνθρωπος, ευαίσθητος, γενναίος, -άξιος τέλος της αγάπης των ανθρώπων και της επιβλέψεως του -αϊδίου Θεού. Νομίζεις, ότι ο αγαθός βασιλεύς υπολογίζεται το -πρωί το ημερομίσθιόν του; εγέρθητι, λέγει καθ' εαυτόν, και η -έγερσίς σου ας ήναι έγερσις δικαιοσύνης και ευπορίας. Άφες τας -μικράς ιδιοτελείας της αναπαύσεώς σου και της ζωής σου· δεν ζης -διά τον εαυτόν σου. Η ψυχή σου είναι ψυχή μεγάλου λαού· το -θέλημά σου είναι η κοινή ευχή. Ο δε νόμος το εκφράζει και το -καθιερόνει. Βασίλευε με αυτόν, και ενθυμού, ότι έργον σου είναι -η του κόσμου ευδαιμονία. Συνεκινήθης, αγαπητέ μου Τιβέριε, και -αισθάνομαι την χείρα σου τρέμουσαν εις την ιδικήν μου. Α! έσο -βέβαιος, ότι η αρετή και εδώ εις τας θλίψεις αυτάς έχει -ουράνιον θυμηδίαν· δεν ασφαλίζει την ευτυχίαν άμικτον. Αλλ' -είναι τοιαύτη εις τον κόσμον; εις τον άχρηστον, εις τον κακόν, -εις τον αγενή άνθρωπον τάχα απόκειται; ο καλός ηγεμών χύνει -δάκρυα διά τα κακά, τα οποία δεν δύναται ν' ανακουφίση· αλλ' -αυτά τα δάκρυά του τα νομίζεις άρα πικρά ως τα του φθόνου; ή τα -της αισχύνης και τα των ελέγχων της συνειδήσεως; είναι δάκρυα -Τίτου, θρηνούντος διά την απώλειαν μιας ημέρας. Είναι καθαρά, -ως η πηγή των. Ανάγγειλε λοιπόν εις τον φίλον σου, ούτως -αξιοπρεπώς, ως να ωμίλει θεός τις διά του στόματός σου, -ανάγγειλέ του, ότι, αν ήναι ενάρετος, εις οποιανδήποτε -κατάστασιν και αν τον καταφέρη η τύχη, δεν θέλει τον συμβή ποτέ -να θεωρήση με όμμα φθονερόν τον ευτυχέστατον των κακών. Αλλ' -αύτη η πίστις, το στήριγμα της αρετής, δεν συστένεται αφ' -εαυτής· πρέπει να προετοιμάση τις προς τούτο την ψυχήν του νέου -ηγεμόνος· αύριον θέλομεν ιδεί ομού το, πώς να την προδιαθέση -τις προς τούτο. Κάμνει την ψυχήν μου, είπεν ο Τιβέριος προς τον -Ιουστινιανόν, ό,τι θέλει· την υψόνει, την ταπεινόνει, την -εγείρει κατά την θέλησίν του. Κατασπαράττει την ιδικήν μου, -είπεν ο Αυτοκράτωρ· και μετά τους λόγους τούτους, μετά -στεναγμού εκφυγόντας, ηκολούθησε μακρά σιωπή. Οι αυλικοί του -εις μάτην επροσπάθησαν να διακεδάσωσι την μελαγχολίαν του. -Ενωχλήθη από τας προς διασκέδασιν αυτής προσπαθείας των. Την -επαύριον δε κοινολογήσας, ότι ήθελε μόνος να υπάγη εις -περίπατον, εμβήκεν εις το πλησίον δάσος. Ο Τιβέριος τον -επρόσμενεν εκεί. Ανεχώρησαν ομού, και υπήγαν να εύρωσι τον -ήρωα. Ο νέος δεν ελησμόνησε να τον ενθυμίση την υπόσχεσίν του, -και ο Βελισάριος εξηκολούθησεν ούτω. - - - -Κεφάλαιον Θ'. - - - -Προβάλεται ερώτημα, αν ήναι δυνατόν ν' αγαπά τις την αρετήν δι' -αυτήν την ιδίαν. Τούτο είναι ίσως ευγενής αυτοματισμός τινών -εξόχων ψυχών. Αλλ' οσάκις ο έρως της αρετής είναι μετά σκέψεως, -γίνεται ιδιοτελής. Μη νομίσης, ότι αύτη η ομολογία ατιμάζει την -φύσιν· θέλεις ιδεί, ότι το θέλγητρον της αρετής καθαρίζεται και -εξευγενίζεται ως και το την φιλίας· Το έν θέλει είσθαι ως -παράδειγμα του άλλου. - -Η φιλία γεννάται από την ομοιότητα των ηθών, από την ηδονήν και -την ωφέλειαν· ανεπαισθήτως το αποτέλεσμα χωρίζεται από την -αιτίαν· τα αίτια γίνονται άφαντα, το αίσθημα μένει· εις τούτο -ευρίσκομεν άγνωστον θέλγητρον· Αποδίδομεν εις τούτο, εκ -συνηθείας την ηδονήν της υπάρξεώς μας. Έκτοτε αι λύπαι εις -μάτην λαμβάνουν τον τόπον των ηδονών, τας οποίας ηλπίζαμεν· -θυσιάζομεν εις την φιλίαν όλα τ' αγαθά, τα οποία ηλπίζαμεν απ' -αυτήν· το αίσθημα δε τούτο, συλληφθέν εις την χαράν, τρέφεται -και αυξάνει εις το μέσον των θλίψεων. Το αυτό συμβαίνει και εις -την αρετήν. Διά να ελκύση τας καρδίας, πρέπει να προβάλλη τις -το δέλεαρ της ηδονής, ή της ωφελείας· διότι, πριν την αγαπήση -τις, αγαπάται, και πριν την απολαύσομεν, ζητούμεν εις αυτήν έν -άλλο αγαθόν. Όταν ο Ρήγουλος εις την νεότητά του την είδε το -πρώτον, ήτο τροπαιούχος και περιστεφής με δόξαν· περιπαθώς την -ηγάπησε· και ηξεύρετε, αν την εγκατέλιπεν, όταν τον έδειξε -δεσμά και στρεβλώσεις, και πυράς. - -Κατά πρώτον λοιπόν μάθε, τι αρέσκει εις τας επιθυμίας του νέου -ηγεμόνος. Αύται θα είναι πιθανώς, το να ήναι ελεύθερος, ισχυρός -και πλούσιος, να τον υπακούη ο λαός του, να τον σέβωνται οι -σύγχρονοί του, και να τον τιμώσιν οι μεταγενέστεροί του. -Αποκρίσου τον λοιπόν, ότι από την αρετήν εξαρτώνται τα -πλεονεκτήματα ταύτα, και δεν θέλεις τον απατήσει ποτέ. - -Το μυστικόν, το οποίον κρύπτεται από τους υπερηφάνους μονάρχας, -και το οποίον ο καλός ηγεμών πρέπει να ηξεύρη, είναι, ότι δεν -υπάρχει άλλο τι, ειμή η δύναμις των νόμων, και ότι, όστις θέλει -να βασιλεύση αυθαιρέτως, είναι δούλος. Ο νόμος είναι συμφωνία -όλων των θελήσεων ηνωμένων εις μίαν. Η δύναμίς του λοιπόν είναι -συνδρομή όλων των δυνάμεων της πολιτείας, οπότε η θέλησις του -ενός, άμα είναι άδικος, έχει καθ' εαυτής αυτάς ταύτας τας -δυνάμεις, τας οποίας πρέπει να διαιρέση, να δεσμεύση, να -εξουδενώση, ή να πολεμήση. Τότε οι τύραννοι καταφεύγουσι ποτέ -μεν εις πανούργους, οίτινες απατώσι τους λαούς, τους -εκπλήττουν, τους τρομάζουν και τους προστάζουν να υποταχθώσι· -ποτέ δε εις ποταπούς δορυφόρους, οίτινες πωλούσι το αίμα της -πατρίδος των, και ξιφηφορούντες, περιέρχονται κόπτοντες τας τον -ζυγόν υπερεχούσας κεφαλάς, και τολμούν να επικαλεσθώσι της -φύσεως τα δίκαια. Εκ τούτου οι οικείοι πόλεμοι, εις τους -οποίους ο αδελφός λέγει εις τον αδελφόν, «απόθανε, ή υπάκουσε -εις τον τύραννον, όστις με πληρόνει διά να σε σφάξω.» -Επαιρόμενος, ότι βασιλεύει διά της δυνάμεως των όπλων ή διά των -τρομερών της δεισιδαιμονίας γοητευμάτων, ο τύραννος αγάλλεται. -Αλλ' ας τρέμη, αν παύση μίαν στιγμήν από το να κολακεύη την -υπερηφάνειαν, ή να υπερασπίζεται την ακολασίαν των επικινδύνων -οπαδών τούτων. Ούτοι δε υπηρετούν ενταυτώ και επαπειλούν αυτόν -και ως ανταμοιβήν της υπακοής των απαιτούν την ατιμωρησίαν. -Όθεν, διά να ήναι τύραννος ενός μέρους του έθνους, γίνεται -δούλος του άλλου, χαμερπής και αχρείος ομού με τους συναιτίους -του, καθ' όσον είναι υπερήφανος και σκληρός προς τους λοιπούς -υπηκόους του. Ας προσέξη καλά μη στενοχωρήση ή απατήση την -ελπίδα των παθών των βοηθούντων αυτόν· ηξεύρει πόσον είναι -σκληρά, επειδή διέρρηξαν ως προς τούτο όλους της φύσεως και της -ανθρωπότητος τους δεσμούς. Αι τίγρεις, αι υπό του ανθρώπου -τρεφόμεναι διά την θήραν, κατατρώγουν τον κύριόν των, αν ούτος -λησμονήση να τους δώση μέρος της θήρας. Τοιαύτη είναι η των -τυράννων συνθήκη. - -Καθ' όσον λοιπόν η εξουσία κλίνει προς την τυραννίαν, ασθενεί -και υποτάσσεται εις τους συγκακούργους της. Χρεωστεί δε να -αισθανθή τούτο από τας συγκαταβάσεις, τας θεραπείας, την -δουλοπρεπή ανοχήν, τα οποία πρέπει να μεταχειρισθή προς αυτούς, -από την μεροληψίαν των νόμων, από την χαυνότητα της αδυναμίας -των, από τα παράλογα προνόμια, τα οποία χαρίζει εις τους μετ' -αυτής, εις παν ό,τι είναι ηναγκασμένη να παραχωρή, να -υποκρίνεται, να υποφέρη φοβουμένη μη την εγκαταλείψωσιν. - -Αλλ' αν ήναι η εξουσία σύμφωνος με τους νόμους, εις τους νόμους -μόνον υποτάσσεται. Είναι θεμελιωμένη επί της θελήσεως και της -δυνάμεως ολοκλήρου λαού. Δεν έχει άλλους εχθρούς, ειμή τους -κακούς, τους κοινούς εχθρούς. Εις ότινα συμφέρει διατήρησις της -κοινής ευταξίας και ησυχίας, ούτος εκ φύσεως είναι υπερασπιστής -της προστατευούσης αυτά δυνάμεως, και πας πολίτης θεωρεί τον -εχθρόν του ηγεμόνος ως ίδιόν του εχθρόν. - -Έκτοτε δεν είναι εις αυτήν πλέον δύο διαμαχόμενα προς άλληλα -συμφέροντα· ο βασιλεύς με τον λαόν του σύμμαχος ων, ισχύει και -πλουτεί όλα τα πλούτη και όλας τας δυνάμεις της πολιτείας. Τότε -είναι ελεύθερος και ημπορεί να ήναι δίκαιος, μη έχων αντιπάλους -να φοβηθή, μηδέ φατρίας να κολακεύση. Η δύναμίς του, στερεωμένη -εσωτερικώς, είναι διά τούτο τόσω μάλλον επίφοβος και σεβασμία -εξωτερικώς· και επειδή μήτε η φιλοδοξία, μήτε η αλαζονία, μήτε -η παράλογος επιθυμία δεν εξοπλίζουν ποτέ τας χείρας του, αι υπ' -αυτού διατηρούμεναι δυνάμεις έχουν όλην την ισχύν των, ότε η -χρεία το καλέση να υπερασπισθή τον λαόν του κατά της δυναστείας -των οικείων ή της αρπαγής των ξένων. Ω φίλε, αν η δικαιοσύνη -είναι η βάσις της υπερτάτης εξουσίας, η ευγνωμοσύνη είναι η -ψυχή και το δραστηριώτατον αυτής ελατήριον. Ο δούλος εμάχεται -ακουσίως υπέρ του δεσμωτηρίου και των δεσμών του· ο δε -ελεύθερος και ευχαριστημένος πολίτης, ο αγαπών τον ηγεμόνα του -και ο υπ' αυτού ανταγαπώμενος, υπερμαχεί διά το σκήπτρον, ως -στήριγμά του, διά τον θρόνον ως καταφύγιόν του, και στρατεύων -υπέρ πατρίδος, βλέπει παντού την εστίαν του. - -Α! αι διδασκαλίαι σου, τον είπεν ο Τιβέριος, εγχαράττονται εις -την ψυχήν μου με φλογώδεις χαρακτήρας. Είθε να εγενόμην και εγώ -άξιος να τας εγχαράξω εις την ψυχήν των βασιλέων! - -Βλέπεις λοιπόν καλώς, υπέλαβεν ο Βελισάριος, ότι η μεγαλειότης -των, η δύναμίς των θεμελιούται εις την δικαιοσύνην, ότι η -αγαθότης αυξάνει αυτήν, και ότι ο πλέον απόλυτος μονάρχης είναι -ο μάλλον αγαπώμενος. Βλέπω, είπεν ο νέος, ότι η ορθή πολιτική -δεν είναι άλλο παρ' ο υγιής νους, και ότι η βασιλική τέχνη -συνίσταται εις το ν' ακολουθή τις την κίνησιν του ορθού λόγου -και της αγαθής καρδίας. Το οποίον είναι το απλούστατον, το -ευκολώτατον και ασφαλέστατον, είπεν ο Βελισάριος. Αγαθός τις -χωρικός της Ιλλυρίας ο Ιουστίνος, κατέστησε την βασιλείαν του -αγαπητήν. Ήτο τάχα έμπειρος πολιτικός; Όχι· αλλ' ο Θεός τον -είχε προικίσει με ακεραιότητα νοός και αγαθήν ψυχήν. Εάν εγώ -ήμην βασιλεύς, αυτόν ήθελα πασχίσει να μιμηθώ. Σύνεσις μη -ευθεία και στρεβλή επιτυγχάνει ενίοτε, αλλά πάντοτε βαδίζει διά -μέσου σκοπέλων και κρημνών. - -Ο βασιλεύς ο λησμονών εαυτόν, διά να ενασχολήται εις την -ευδαιμονίαν του κόσμου, ήθελε χιλιάκις ολιγώτερον -ριψοκινδυνεύσει παρά τον πλέον ανήσυχον, τον πλέον ύποπτον τον -πλέον πανούργον τύραννον. Αλλά τον φοβίζουν· τον τρομάζουν, -παραστένουν εις αυτόν τον λαόν του ως εχθρόν, τον οποίον πρέπει -να φοβήται· ούτος δε ο φόβος πραγματοποιεί τον κίνδυνον, τον -οποίον τον κάμνουν να προβλέψη, διότι ο φόβος γεννά την -δυσπιστίαν, ήτις παρακολουθεί την έχθραν. Είδες, ότι εις τον -βασιλέα αι του ιδιώτου χρείαι καταντώσιν εις ολίγα τινά -πράγματα, ότι ημπορεί ν' απολαύση με ολίγας δαπάνας όλα της -ζωής τ' αληθή αγαθά, ότι ο κύκλος είναι εις αυτόν ωρισμένος, -και ότι πέραν αυτού δεν είναι πλην ματαιότης, φαντασία και -φρεναπάτη. Αλλ' ενώ η φύσις νομοδοτεί να ήναι εγκρατής, όλα τα -περί αυτόν τον αναγκάζουσι να ήναι άπληστος. - -Σύμφωνος ων με τον λαόν, δεν ήθελεν έχει άλλο συμφέρον, άλλο -κόμμα, ειμή το της πολιτείας· μεταξύ των ενσπείρουν υποψίαν. -Καταπείθουν τον ηγεμόνα να φυλάττεται από πλήθος απειθές, -ταραχοποιόν και στασιώδες· τον πιστοποιούν, ότι πρέπει να έχη -δυνάμεις κατ' αυτού. Όθεν εξοπλίζεται κατά του λαού του. Ηγεμών -του κόμματός του είναι η φιλοδοξία και η πλεονεξία, και, διά να -χορτάση την άπληστον ταύτην ύδραν, νομίζει, ότι χρεωστεί να -επιφυλάττεται μέσα εις αυτόν μόνον ανήκοντα, τοιαύτη είναι η -αιτία της διαιρέσεως της μεταξύ των επαρχιών του λαού και των -επαρχιών του Καίσαρος, της μεταξύ του κοινού καλού και του -καλού του μονάρχου, την οποίαν είδαμεν εις την Αυτοκρατορίαν. -Όθεν άμα ο ηγεμών προσβάλλεται από την ιδέαν της ιδιοκτησίας, -και αποδίδει εις αυτήν την ασφάλειαν του διαδήματος και της -ζωής του, κατά φυσικόν λόγον γίνεται φειδωλός εκείνου, το -οποίον ονομάζει κτήμα του, νομίζει, ότι πλουτεί από τους -υπηκόους του, και ότι κερδαίνει ό,τι απ' αυτούς αρπάζει, -ευρίσκει, ότι εξασθενών αυτούς δύναται να τους υποδουλώση. Εκ -τούτου οι δόλοι και αι απάται, όσα μεταχειρίζεται προς γύμνωσίν -των. Εκ τούτου οι στεναγμοί, αι μεμψιμοιρίαι και οι γογγυσμοί -των. Εκ τούτου ο εμφύλιος εκείνος και υπόκρυφος πόλεμος, όστις, -ως κεκρυμμένον πυρ, υποθαλπόμενος εις τον κόλπον της πολιτείας, -αναφαίνεται εδώ και εκεί δι' εκρήξεων αιφνιδίων. Ο ηγεμών τότε -αισθάνεται χρείαν βοηθείας, την οποίαν επρομηθεύθη, νομίζει, -ότι ήτο προβλεπτικός, και δεν καταλαμβάνει, ότι, αν ήτο -δίκαιος, δεν ήθελεν έχει χρείαν των δειλών τούτων προφυλάξεων, -και ότι τα δουλοπρεπή και σκληρά πάθη, τα υπομίσθιά του, ήθελαν -είσθαι εις αυτόν ανωφελή, εάν είχεν αρετάς. Τούτο, Τιβέριε, ο -νέος ηγεμών χρεωστεί ν' ακούη από το στόμα σου. Καταπεισθείς -άπαξ εντελώς, ότι η πολιτεία και αυτός είναι έν, και ότι αυτή η -ενότης συγκροτεί την δύναμιν του, ότι είναι βάσις της -μεγαλειότητός του, της αναπαύσεως και της δόξης του, θέλει -θεωρεί την ιδιοκτησίαν ως ανάξιον του διαδήματος προνόμιον, -και, μη λογιζόμενος ως αληθή αγαθά άλλα, παρ' όσα χορηγεί εις -τον λαόν του ((3), θέλει είσθαι δίκαιος προς συμφέρον του, -μετριόφρων εκ φιλοδοξίας, και ευεργετικός εκ φιλαυτίας. Ιδού, -κατά ποίαν έννοιαν, φίλε μου, η αλήθεια είναι μήτηρ της αρετής. - -Αναμφιβόλως χρειάζεται γενναιότης, διά ν' αρχίση τις από αυτήν -με τους βασιλείς· και ότι δουλοπρεπείς κόλακες τους κατέπεισαν, -ότι βασιλεύουν διά τον εαυτόν των, ότι η ανεξαρτησία των -συνίσταται εις το να θέλωσιν ό,τι τους αρέσκει, ότι αι -φαντασιοκοπίαι των είναι νόμοι, υπό τους οποίους τα πάντα -χρεωστούν να υποκύπτωσιν. Ο ειλικρινής και γενναίος φίλος το -πρώτον δεν επιτυγχάνει εις την διάλυσιν του αθεμελιώτου -συστήματος. Αλλ' αν άπαξ τον ακούσωσι, δεν θέλουν πλέον ακούει -άλλους ειμή αυτόν· άμα δε η πρώτη αλήθεια δοκιμασθή, τότε αι -λοιπαί έρχονται παμπληθεί, και θέλουν έχει ελευθέραν είσοδον, ο -δε ηγεμών όχι μόνον δεν θέλει τας αποφεύγει, αλλά θέλει υπάγει -εις προϋπάντησίν των. Η αλήθεια θέλει τον κινήσει ν' αγαπήση -την αρετήν, η δε αρετή θέλει καταστήσει εις αυτόν την αλήθειαν -προσφιλή. διότι η προς το άγνωστον αγαθόν ροπή δεν είναι άλλο -τι, ειμή αυτοματισμός συγκεχυμένος και αόριστος. Ο επιθυμών να -ήναι ωφέλιμος εις τους ανθρώπους επιθυμεί να ήναι συγχρόνως -έμπειρος. Αλλ' η αλήθεια, την οποίαν χρεωστεί να ζητή ο ηγεμών, -είναι η γνώσις των συνδεουσών την ανθρωπότητα σχέσεων. Δι' -αυτόν αληθές είναι το δίκαιον και το ωφέλιμον, ο εις την -κοινωνίαν κύκλος των χρειών, η σειρά των καθηκόντων, η αρμονία -των συμφερόντων, το συνάλλαγμα των βοηθειών, και η δικαιοτάτη -μεταξύ των εργαζομένων το καλόν διανομή αυτού. - -Εις ταύτα οφείλει να ενασχολήται δι' όλης της ζωής του, να -μελετά εαυτόν, να μελετά τους ανθρώπους, να προσπαθή να -διακρίνη την ενδόμυχον διάθεσίν των, την έξιν, τον χαρακτήρα, -την επιρροήν της γνώμης των, το ισχυρόν και το ασθενές μέρος -του νοός και της ψυχής, να σπουδάζη όχι με κενόσπουδον και -εφήμερον περιέργειαν, αλλά με θέλησιν σταθεράν και σοβαράν ως -προς τους κόλακας, τα ήθη, την ευφυίαν, τους βιομηχανικούς -πόρους των υπηκόων του, και την διαγωγήν των όσους διορίζει -κυβερνήτας. Διά να διδάσκεται δε καλήτερα, να δώση πανταχόθεν -ελευθέραν είσοδον εις το φως· αποστρεφόμενος δε την -συκοφαντίαν, να ενθαρρύνη, να προστατεύη τους όσοι τον -αναγγέλουν καθαρώς τας καταχρήσεις τας εις το όνομά του -γινομένας. Ιδού τι ονομάζω φιλαλήθειαν. Και τοιουτοτρόπως θέλει -την αγαπά, είπεν ο αυτοκράτωρ προς τον Τιβέριον, ηγεμών ο -πεπεισμένος, ότι δεν δύναται να ήναι μέγας, ειμή μόνον καθόσον -θέλει είσθαι δίκαιος. Συ θέλεις τον διδάξει να ήναι ανεξάρτητος -και ελεύθερος εν τω μέσω της αυλής του. Τώρα δε εις την -ελευθερίαν του αυτήν πρέπει να δυσπιστή, και κατ' αυτής σε φέρω -εις πάλην· και εδώ έτι έχει χρείαν ο ζήλος σου να ήναι -γενναίος. Θέλει δε είσθαι τοιούτος, είπεν ο νέος· μόνον οδήγει -τον· ταύτα ειπόντες, απεχωρίσθησαν. - -Παράξενον, είπεν ο αυτοκράτωρ, ότι παντού και πάντοτε οι φίλοι -του λαού εμισήθησαν από τους κατ' επάγγελμα πατέρας του λαού. -Το μόνον αμάρτημα του ήρωος τούτου είναι, ότι ήτο δημοτικός. Εκ -τούτου έδωκε λαβήν εις τας συκοφαντίας της αυλής μου, ίσως και -εις την ζυλοτυπίαν μου. Φευ! Με τον παρέστεναν επίφοβον! Ήθελα -καλήτερα κάμει, αν τον εμιμούμην. - - - -Κεφάλαιον Ι' - - - -Την επαύριον την ίδιαν ώραν, ο Βελισάριος τους επερίμενεν επί -την οδού, υπό παλαιάν τινα δρυν, όπου την προτεραίαν εκάθηντο, -και έλεγε καθ' εαυτόν· είμαι πολύ ευδαίμων εις την δυστυχίαν -μου, ευρών εναρέτους άνδρας, οίτινες καταδέχονται να έρχωνται, -διά να με διασκεδάζωσι και να συνδιαλέγωνται μετ' εμού περί των -μεγάλων της ανθρωπότητος αντικειμένων! πόσον μεγάλην δύναμιν -έχουν αυτά τα συμφέροντα επί την ψυχής! Με προξενούν λήθην των -δυστυχιών μου. Μόνη η ιδέα του, ότι ημπορώ να έχω επιρροήν επί -της τύχης των εθνών με παρακινεί να υπάρχω έξω εμαυτού, να -υψόνωμαι υπέρ τον ίδιον εμαυτόν, και καταλαμβάνω, πως διά της -εις ολόκληρον λαόν γινομένης ευεργεσίας πλησιάζει ο άνθρωπος -εις την θεότητα. - -Ο Ιουστινιανός και ο Τιβέριος, προχωρούντες, ηχούσαν τας -τελευταίας ταύτας λέξεις. Επαινείς την ευεργεσίαν, είπεν ο -αυτοκράτωρ, και τωόντι, από όλας τους αρετάς δεν είναι άλλη, -έχουσα πλειοτέρας χάριτας. Ευδαίμων ο δυνάμενος ελευθέρως να -παραδοθή εις την γλυκείαν ταύτην έφεσιν. Αλλά φευ! πρέπει να -την μετριάση, είπεν ο ήρως, και εάν δεν ήναι μετά λόγου, εάν -δεν διευθύνεται κατά το δίκαιον, εξοκείλει μετ' αυτής -ανεπαισθήτως εις κακίαν, πάντη εναντίαν. Άκουσέ με, νέε, -επρόσθεσεν αποτείνας τον λόγον προς τον Τιβέριον. - -Εις τον βασιλέα η ηδυτέρα άσκησις της υπερτάτης εξουσίας είναι -να διανέμη κατ' αρέσκειάν του τας τιμάς και τας χάριτας. Η προς -τούτο φέρουσα κλίσις έχει τόσον πλειότερα θέλγητρα, καθ' όσον -ομοιάζει την ευεργεσίαν· και ο καλήτερος ηγεμών ήθελεν απατηθή, -εάν δεν επροφυλάττετο κατά της κολακείας. Βλέπει εκείνο μόνον, -το οποίον τον πλησιάζει, και παν ό,τι τον πλησιάζει, τον λέγει -ακαταπαύστως, ότι η μεγαλειότης του όλη ευρίσκεται εις την -αυλήν του, ότι η μεγαλοπρέπειά του λαμβάνει όλην αυτής την -λάμψιν από τον περί αυτόν όγκον, και ότι δεν απολαύει αλλέως τα -δίκαιά του, και το κάλλιστον προνόμιόν του ειμή διά των δωρεών, -τας οποίας διαχύνει, και τας οποίας ονομάζουν ευεργεσίας του . -. . . . ευεργεσίας του, ω δίκαιε Θεέ! την τροφήν του λαού! η -κολακεία, η χάρις, η πλάνη, τον περιστοιχίζουν. Η μετά -προσκαρτερήσεως κολακεία, η έξις τον κυριεύουν χωρίς να το -αισθανθή. Δεν βλέπει ποσώς τα δάκρυα, δεν ακούει τας κραυγάς -του διά την πολυτέλειαν γογγίζοντος πτωχού· βλέπει την χαράν, -ακούει τας ευχάς του εγκωμιάζοντος αυτήν αυλικού, συνειθίζει να -πιστεύη, ότι τούτο είναι αρετή. Χωρίς δε να εξετάση την πηγήν -του πλούτου, τον διασκορπίζει ασώτως ως ίδιόν του κτήμα. . Αι! -εάν ήξευρε, πόσον ακριβώς αγοράζει τούτο, και πόσους δυστυχείς -καταστένει, χάριν ολίγων αχαρίστων! Θέλει το μάθει, αγαπητέ μου -Τιβέριε, εάν ποτε έχη αληθή φίλον. Θέλει μάθει, ότι η ευεργεσία -συνίσταται ολιγώτερον εις το να καταδαπανά παρά εις το να -φείδεται· ότι όλα, όσα δίδει εις τον ευνοούμενον, τ' αφαιρεί -από τον άξιον, και ότι αύτη είναι η πηγή των μεγίστων δεινών, -υπό των οποίων το κράτος καταθλίβεται. - -Βλέπεις την εύνοιαν με όμμα ολίγον αυστηρόν, είπεν ο νέος. Την -βλέπω τοιαύτην, οποία είναι, είπεν ο γέρων, ως προτίμησιν -ατομικήν, ήτις εις την εκλογήν και χρήσιν των ανθρώπων -ανατρέπει την τάξιν της δικαιοσύνης, της φύσεως και τον ορθού -λόγου. Και τωόντι η δικαιοσύνη απονέμει τας τιμάς εις την -αρετήν, τας ανταμοιβάς εις τας υπηρεσίας· η φύσις αποδίδει τα -μεγάλα αξιώματα εις τα μεγάλα προτερήματα· ο δε ορθός λόγος -θέλει να μεταχειριζώμεθα τους ανθρώπους, όσον το δυνατόν, -αρμοδιώτερον. Η εύνοια δίδει εις την εράσμιον κακίαν το ανήκον -εις την αρετήν, προτιμά την αρέσκειαν παρά τον ζήλον, την -κολακείαν παρά την αλήθειαν, την χαμέρπειαν παρά των -μεγαλοφροσύνην· και ως να ήτο το δώρον του αρέσκειν ισότιμον, ή -ενέχυρον όλων των δώρων, ο αποκτών αυτό δύναται να επιθυμή τα -πάντα. Ούτως, η εύνοια είναι οιωνός κακής βασιλείας, και ο -ηγεμών ο παραδίδων εις τους ευνοϊκούς του την φροντίδα της -δόξης του και των υπηκόων του την τύχην, δίδει υπόνοιαν εις έν -εκ των δύο τούτων, ή ότι μικρόν νομίζει, το οποίον τους -εμπιστεύεται, ή ότι αποδίδει εις την εκλογήν του την δύναμιν -του μεταμορφόνειν τας ψυχάς και καταστένειν συνετόν, έμφρονα -και ήρωα τον γέροντα δούλον, ή τον κουφόν νέον. - -Τούτο ήθελεν είσθαι ανόητος οίησις, είπεν ο Τιβέριος· αλλ' -είναι εις την πολιτείαν μυρία χρέη, τα οποία όλοι οι άνθρωποι -δύνανται να εκπληρώσιν. Ουδέν, είπεν ο Βελισάριος, το οποίον να -μη απαιτή, αν όχι επιτήδειον, τουλάχιστον χρηστόν άνδρα, η δε -εύνοια αναζητεί τόσον ολίγον τον ένα, όσον και τον άλλον. Και -όχι μόνον τους παραμελεί, αλλά και τους ρίπτει εις αθυμίαν, και -διά τούτο αφανίζει σύρριζα τα προτερήματα και τας αρετάς. Η -άμιλλα προξενεί ζωήν, η δε εύνοια, θάνατον. Η πολιτεία, όπου -επικρατεί αύτη, ομοιάζει τας ερήμους πεδιάδας, όπου αυτομάτως -τινά ωφέλιμα φυτά συμπνίγονται από βάτους. Αλλά με τούτο δεν -λέγω ικανά· διότι εδώ τας μεν βάτους καλλιεργούσι, τα δε -ιαματικά φυτά εκριζόνουν και καταπατούν. - -Υποθέτεις, είπεν ο Τιβέριος, ότι η εύνοια δεν είναι ποτέ -δικαία, και δεν κάμνει ποτέ καλάς εκλογάς. Σπανιώτατα, είπεν ο -Βελισάριος, και αι διά κλήρου γινόμεναι αρχαιρεσίαι απατώσι -πολύ ολιγώτερον. Η έννοια προσκολλάται εις τον θηρεύοντα μόνον -αυτήν, η δε αξία δεν καταδέχεται να την ζητή. Είναι λοιπόν -βέβαιον, ότι λησμονεί τον ωφέλιμον άνδρα, τον αμελούντα αυτήν, -και προτιμά βεβαίως τον φιλόδοξον, τον θηρεύοντα αυτήν. Ποίαν -δε πλησίασεν ο σοφός, ή ο ήρως ημπορεί προς αυτήν να έχη; Είναι -ικανός να υποφέρη τους εξευτελισμούς, τους οποίους απαιτεί από -τους δούλους του ο ευνοών; Η άκαμπτός του ψυχή θέλει υποταχθή -εις τας μηχανουργίας της αυλής; Εάν διά το γένος του ήναι -πλησίον του ηγεμόνος, και εις τον κύκλον των ευνοουμένων, -οποίας δολιότητας ήθελεν εφεύρει η ειλικρίνειά του, η -ακεραιότης και η χρηστότης του; Ούτος τάχα απατά και κολακεύει -καλήτερον; μελετά επιμελέστερον τας κλίσεις και τας απεχθείας -του δεσπότου; ηξεύρει να προσποιήται και να υποκρίνεται -επιδεξιώτερα; να σιωπά και να μεταμορφόνη ό,τι προσκρούει, να -λέγη ό,τι μόνον αρέσκει; Ημπορεί τις χίλια προς έν να θέση -ενέχυρον, ότι ο ευνοούμενος υπό του ηγεμόνος αναξίως ευνοείται. -Ο ευνοούμενος υπό ειδήμονος, δικαίου και σοφού ηγεμόνος, είπεν -ο αυτοκράτωρ, είναι πάντοτε ανήρ χρηστός. - -Ο ειδήμων, ο δίκαιος, ο σοφός ηγεμών, είπεν ο Βελισάριος, δεν -έχει κανένα υπό την εύνοιάν του. Είναι άξιος να έχη φίλους, και -έχει· η εύνοιά του δεν κάμνει τίποτε προς χάριν των. Ούτοι δε -ήθελαν ερυθριάσει, λαμβάνοντες παρ' αυτής τι. Ο Τραϊανός είχε -τον Λογγίνον άξιον φίλον, οποίος ποτέ ίσως δεν υπήρξεν. Ο φίλος -ούτος ηχμαλωτίσθη από τους Δάκας. Ο βασιλεύς αυτών εμήνυσεν εις -τον αυτοκράτορα, ότι, αν δεν ήθελε δεχθή την οποίαν τον -επρόβαλαν ειρήνην, ήθελε θανατώσει τον αιχμάλωτόν του. -Ηξεύρεις, οποία ήτο του Τραϊανού η απόκρισις; Έκαμεν εις τον -Λογγίνον την τιμήν να εκφωνήση δι' αυτόν ό,τι ο Ρήγουλος είχεν -εκφωνήσει δι' εαυτόν. Ιδού άνδρες, οποίους θέλω· το να ήναι δέ -τις τοιούτου ηγεμόνος φίλος είναι ένδοξον. Ούτως ο Λογγίνος -έπιε το κώνειον τάχιστα, διά να μη αφήση τον αυτοκράτορα να -κινηθή εις οίκτον. - -Με καταθλίβεις, είπεν ο Τιβέριος. Ναι, αισθάνομαι, ότι, όταν το -κοινόν συμφέρον κινδυνεύη, δεν συγχωρεί τίποτε εις την εύνοιαν -του ηγεμόνος. Ημπορεί ενίοτε να έχη προτιμήσεις ιδίας, αφορώσας -μόνον το συμφέρον. - -Καμμίαν δεν ημπορεί να δείξη, είπεν ο Βελισάριος, εις την -οποίαν να μη ενέχεται και το συμφέρον της πολιτείας. Τίποτε δεν -εξέρχεται εξ αυτού χωρίς συμφέρον. Και χρεωστεί να ηξεύρη ως -και αυτάς της υποδοχής του τας φιλοφροσύνας να διανέμη. -Νομίζουν τινές, ότι η εύνοια είναι μικρόν κακόν εις τα μικρά -πράγματα· αλλ' η ελευθερία του διανέμει χάριτας· έχει τόσα -θέλγητρα, και η έξις αυτού είναι τόσον ηδεία, ώστε δεν -κρατείται πλέον ο άνθρωπος, αφού γίνη έκδοτος εις τούτο. Ο -κύκλος της ευνοίας εκτείνεται, η ελπίς του να προχωρήσωμεν -δίδει χώραν εις μηχανουργίας· του δε προχώματος τούτου -διασπασθέντος άπαξ, αφαιρείται το μέσον, το οποίον η ψυχή του -ηγεμόνος αντιτάσσει εις την ώθησιν των παθών και συμφερόντων -της αυλής του; Το πρόχωμα τούτο, αγαπητέ μου Τιβέριε, το οποίον -δεν πρέπει να διαπερά η σκευωρία, είναι η επιθυμία του καλού. Ο -ηγεμών, ο έχων εις την εκλογήν των ανθρώπων κανόνα μόνον την -επιείκειαν, δεν αφίνει ελπίδα εις ουδέν άλλο, ειμή την αξίαν. -Αι αρεταί, τα προτερήματα, αι υπηρεσίαι, είναι τα μόνα δεκτά -εις αυτόν προνόμια· και όποιος ποθεί τιμάς είναι ηναγκασμένος -να γίνη άξιος τούτων. Τότε η σκευωρία αθυμήσασα παραχωρεί τον -τόπον αυτής εις την άμιλλαν· η δε τρομερά προσδοκία αθεραπεύτου -δυσαρεσκείας απαγορεύει εις τους φιλοδόξους τας μηχανάς και -τους δόλους. Αλλ' επί του ηγεμόνος, όστις αποφασίζει κινούμενος -από προσωπικάς κλίσεις, έκαστος έχει το δίκαιον να ζητή όλα, -επιτυγχάνει δε όστις ηξεύρει καλήτερα να κλέπτη την εύνοιάν -του, να ελκύη προς το μέρος του τους δούλους των δούλων του, -και κατ' ολίγον να υψωθή έρπων. Ο επιδέξιος και γόης προχωρεί· -ο δε επαιρόμενος εις την αρετήν του ανήρ απομακρύνεται και -μένει εις λήθην. Εάν υπηρεσία τις αξιόλογος τον καταστένη -επίσημον μεταξύ του πλήθους, εάν η ανάγκη, την οποίαν έχουν απ' -αυτόν, κάμη να τον μεταχειρισθώσι κατ' αξίαν, όλαι αι φατρίαι, -εκ των οποίων καμμία δεν είναι ιδική του, συνομνύουν προς -αφανισμόν του· και είναι ηναγκασμένος, ή να ταπεινωθή, -αντιτάσσων ραδιουργίαν, ή να παραδοθή χωρίς υπεράσπισιν εις των -φθονερών την μανίαν. Όταν η αυλή ήναι πολυπράγμων, είναι χάος -παθών, και νομίζω, ότι ουδέ αυτή η σοφία δύναται να διακρίνη -εις αυτό την αλήθειαν. Το κοινόν όφελος δεν είναι πλέον τίποτε· -η προσωποληψία αποφασίζει και τον ψόγον και τον έπαινον. Ο δε -ηγεμών, ο υπό του ψεύδους κατακρατούμενος, βεβαρυμένος από την -αμφιβολίαν και την δυσπιστίαν, δεν εξέρχεται πολλάκις δι' άλλο -από την απορίαν, ειμή διά να πέση εις την πλάνην. Δια τι να μη -πιστεύη τας πράξεις των; υπέλαβεν ο Τιβέριος· αύται ομιλούν -μεγαλοφώνως. - -Αι πράξεις, είπεν ο γέρων, και αυταί αι πράξεις αλλοιούνται και -αλλάσσουν μορφήν, αλλάττουσαι αυτόπτας μάρτυρας. Κατά την -έκβασιν κρίνονται αι επιχειρήσεις. Αλλά ποσάκις αι ανόητοι -επιχειρήσεις έλαβαν καλήν έκβασιν, αι δε φρόνιμοι κακήν; Ο -άνθρωπος είναι ενίοτε πλέον ευτυχής παρά σοφός, άλλοτε δε πλέον -σοφός παρ' ευτυχής· και εις αυτήν και εις την άλλην τύχην, -είναι πολύ δύσκολον να εκτιμήση τις τους ανθρώπους, προ πάντων -δε ηγεμών παραδεδομένος εις την γνώμην της αυλής του. - -Ο Ιουστινιανός εις το γήρας του είναι απόδειξις τούτου, είπεν ο -αυτοκράτωρ· ηπατήθη σκληρώς. - -Αι! ποίος ηξεύρει καλήτερα από εμέ, είπεν ο Βελισάριος, πόσον -οι ψευδείς φίλοι του κατεχράσθησαν την εύνοιάν του, και όλα, -όσα η διαβολή έκαμε διά να τον απατήση! Υπ' αυτής ο Ναρσής -επέμφθη εις Ιταλίαν, διά να διακόψη τας σειράς των νικών μου. Ο -αυτοκράτωρ δεν είχε σκοπόν ν' αντιτάξη εις εμέ ανταγωνιστήν τον -ταμίαν του. Αλλ' ο Ναρσής είχε τους ιδικούς του εις την αυλήν, -απέκτησεν ιδικούς του εις το στράτευμα. Η διχόνοια εισεχώρησεν -εις αυτό· και απωλέσθησαν τα Μεδιόλανα, το προπύργιον της -Ιταλίας. Ο Ναρσής ανεκλήθη· δεν ήτον όμως πλέον καιρός. Τα -Μεδιόλανα εκυριεύθησαν, ο λαός όλος εσφάγη, και η Λιγυρία -απεσπάσθη από την εξουσίαν των όπλων μας. Χαίρω, ότι ο Ναρσής -εύρε χάριν παρά τω αυτοκράτορι. Χρεωστούμεν δε εις την -παράλυσιν της πειθαρχίας την σωτηρίαν της ζωής τούτου του -μεγάλου ανδρός. Αλλ' επί της δημοκρατίας ο Ναρσής ήθελε -καταδικασθή εις θάνατον διά το έγκλημά του, ότι απεχώρισεν απ' -εμέ μέρος του στρατού μου, και ότι με παρήκουσεν. Ανεκλήθην και -εγώ, και, διά να στρατηγώσιν αντ' εμού, νέα τις μηχανορραφία -ενήργησε να εκλεχθώσιν ένδεκα στρατηγοί, όλοι φθονούντες -αλλήλους, οίτινες διαφωνούντες ενικήθησαν. Εξ αιτίας τούτου -απωλέσαμεν ολόκληρον την Ιταλίαν. Αλλ' αποστέλλομαι πάλιν εκεί, -χωρίς όμως στράτευμα. Διατρέχω την Θράκην και την Ιλλυρίαν προς -στρατολογίαν· συλλέγω μόλις ολίγους, και αυτούς γυμνούς. Φθάνω -εις Ιταλίαν με τους αθλίους τούτους χωρίς ίππους, χωρίς όπλα, -χωρίς ζωοτροφίας. Τι ηδυνάμην να κάμω εις την κατάστασιν -ταύτην; Εδυσκολεύθην μεγάλως να σώσω την Ρώμην. Εν τοσούτω οι -εχθροί μου εθριάμβευαν εις την αυλήν, και έλεγαν προς αλλήλους, -«όλα υπάγουν καλά, διότι εκείνος είναι εις τα λοίσθια, και -μέλλομεν να τον ιδώμεν πεσόντα.» Δεν έβλεπαν εις τα κοινά -πράγματα άλλον παρά εμέ, και ήσαν ευχαριστημένοι, αν μόνον η -απώλειά των εδύνατο να επιφέρη την ιδικήν μου. Εζητούσα -στρατεύματα, και εστάλθη η ανάκλησίς μου· διάδοχόν μου δε -έστειλαν τον Ναρσήν στρατηγούντα ισχυρόν στράτευμα. Ο Ναρσής -εδικαίωσε την εκλογήν του· και ήτον ίσως ευτυχία ο αντ' εμού -διορισμός αυτού. Αλλά, διά να με βλάψωσιν, έπρεπε να βλάψωσι -την ευτυχίαν των όπλων μου· και ηγόραζον την απώλειάν μου με -ζημίαν του κράτους. Ιδού τι η ραδιουργία έχει τωόντι ολέθριον. -Προς ανύψωσιν ή απώλειαν ενός θυσιάζει στράτευμα, έν κράτος, αν -η χρεία το καλέση. - -Αι! με διδάσκεις, ανεβόησεν ο Ιουστινιανός, όλα, όσα έγιναν -προς αμαύρωσιν της δόξης σου. Οποία του αυτοκράτορος αδυναμία, -ώστε να πιστεύση περί σου τους εχθρούς σου! Γείτον, τον είπεν ο -Βελισάριος, δεν ηξεύρεις, πόσον η του βλάπτειν τέχνη είναι -λεπτουργημένη εις την αυλήν· πόσον η σκευωρία είναι επίμονος, -δραστηρία, επιδεξία, καταπειστική. Προσέχει καλώς μη προσκρούση -εις την γνώμην του ηγεμόνος, ή την θέλησίν του, την κλονίζει -κατ' ολίγον, και, ως το διά του προχώματος διηθούν ύδωρ, την -υποσκάπτει ανεπαισθήτως, και τέλος την ανατρέπει. Έχει τόσον -περισσοτέραν υπεροχήν, όσον ο καταπολεμούμενος απ' αυτήν -χρηστός ανήρ είναι ανύποπτος και απροφύλακτος, και έχων υπέρ -αυτού τας πράξεις του, τας οποίας παραμορφόνουν, και την φήμην, -της οποίας η φωνή συμπνίγεται εις τας πύλας των ανακτόρων. Εκεί -ο φθόνος ομιλεί· και ουαί εις τον απόντα άνθρωπον τον οποίον -απεφάσισε να καταλύση! Δεν είναι δυνατόν, ώστε εις τας ευτυχίας -να μη εδοκίμασε και αποτυχίας, ευθύς κατηγορείται δι' αυτάς, -και ότε μάλιστα πράττει το κάλλιστον, ονειδίζεται, ότι δεν -έπραξε καλήτερα· άλλος πάσχει χειρότερον, χάνει τα προτερήματά -του. Εξ ενός μέρους το κακόν αυξάνει, εκ του άλλου το καλόν -σμικρύνεται, και, του όλου ισοσταθμιζομένου, ο χρησιμώτατος -άνθρωπος γίνεται επικίνδυνος. Αλλά μεγαλήτερον παρά την πτώσιν -του κακόν είναι η ύψωσις εκείνου, τον οποίον η διαβολή θέτει -εις τον τόπον του, και ο οποίος κοινώς δεν είναι άξιος ταύτης. -Τοιαύτην εντύπωσιν κάμνει το παράδειγμα αδίκου δυστυχίας και -αναξίας ευημερίας. Εκ τούτου η ελάττωσις του όλου, η λήθη των -καθηκόντων, η ευτολμία της αισχύνης, η προπέτεια του -πταίσματος, και όλαι αι υπό της ακολασίας συγχωρημέναι -καταχρήσεις. Τοιαύτη είναι η της ευνοίας βασιλεία. Κρίνε, πόσον -μέλλει αυτή να ταχύνη της αυτοκρατορίας την πτώσιν. -Αναμφιβόλως. Ω! τούτο είναι εις τον ηγεμόνα ολεθρία αδυναμία, -είπεν ο αυτοκράτωρ· αλλ' ίσως συγχωρητέα εις γέροντα -απαυδήσαντα να βλέπη εαυτόν τριάκοντα έτη παλαίοντα ματαίως -κατά της ειμαρμένης, και, ότι μ' όλους τους αγώνας του το -πλοίον του κράτους συντριφθέν υπό των τρικυμιών, μέλλει ευθύς -να καταποντισθή. Διότι τέλος πάντων ας μη ελπίζωμεν· αυτή -εκείνη η μεγαλειότης και η διάρκεια της αυτοκρατορίας είναι αι -αιτίαι της καταστροφής της. Εδέχθη τον νόμον, τον οποίον προ -αυτής η απέραντος αυτοκρατορία του Βήλου και η του Κύρου -εδέχθη· ως εκείναι ήκμασε· μέλλει να παρακμάση ως εκείναι. - -Δεν έχω πίστιν, είπεν ο Βελισάριος, εις την ειμαρμένην τούτων -των μεταβολών. Με τούτο μεταβάλλεται εις σύστημα η αθυμία, και -στενάζω βλέπων, ότι περιεπέσαμεν εις αυτήν. Όλα απολύονται, και -αι πολιτείαι αυταί, το ηξεύρω, δεν πιστεύω όμως ποσώς, ότι η -φύσις εχάραξε τον κύκλον της υπάρξεώς των. - -Είναι ηλικία, καθ' ήν ο άνθρωπος είναι ηναγκασμένος ν' απαρνηθή -την ζωήν και ν' αποφασίση ν' αποθάνη· δεν υπάρχει όμως καιρός, -εις τον οποίον να ήναι συγχωρημένον να παραιτηθή τις την -σωτηρίαν του βασιλείου. Η πολιτεία αναμφιβόλως είναι υποκειμένη -εις σπασμούς κλονούντας αυτήν, εις ασθένειαν, ήτις την φθείρει, -εις προσβολάς, αι οποίαι από την χαράν την ρίπτουσιν εις την -βαρυθυμίαν. Η εργασία φθείρει τα ελατήριά της, η ανάπαυσις τα -παραλύει, η διχόνοια τα συντρίβει· αλλά κανέν από τα δεινά -τούτων δεν είναι θανατηφόρον. Εφάνησαν έθνη εγερθέντα από τας -τρομερωτάτας πτώσεις, αναλαβόντα από την πλέον απηλπισμένην -κατάστασιν, και, μετά τας βιαιοτάτας πολιτικής νόσου κρίσεις, -επανορθωθέντα με περισσοτέραν δύναμιν και ευρωστίαν παρά ποτέ. -Όθεν η παρακμή των δεν είναι προσδιωρισμένη, ως εις ημάς η της -ηλικίας παρακμή. Το γήρας αυτών είναι ανύπαρκτον πλάσμα, η δε -ελπίς η βοηθούσα την ευψυχίαν ημπορεί να εκταθή, όσον μακράν -θέλει τις. Η αυτοκρατορία αύτη είναι ασθενής, ή μάλλον -εκνευρισμένη· αλλά το αντιφάρμακον και η νόσος είναι εις την -φύσιν των πραγμάτων· ημείς δε πρέπει να το ζητήσωμεν εις αυτήν. -Λοιπόν, είπεν ο αυτοκράτωρ, καταδέξου να κάμης με ημάς την -παραμυθητικήν ταύτην έρευναν και, πριν φθάσωμεν εις την -θεραπείαν, ας εξετάσωμεν τας αρχάς της νόσου. Πολλά καλά, είπεν -ο Βελισάριος. Τούτο θέλει είσθαι πολλάκις της συνομιλίας μας η -υπόθεσις. - - - -Κεφάλαιον ΙΑ'. - - - -Ο Ιουστινιανός υπεράλλοτε ανυπόμονος να ιδή πάλιν τον -Βελισάριον, ήλθε την ακόλουθον ημέραν, διά να τον αναγκάση να -διαρρήξη το κάλυμμα, το οποίον τόσον καιρόν εκάλυπτε τα δεινά -της αυτοκρατορίας. Ο Βελισάριος δεν ανέτρεξεν ανώτερον της -εποχής του Κωνσταντίνου. Οποία ζημία είπεν, ο με τόσην -σταθερότητα, τόλμην και δραστηριότητα μεγαλοφυέστατος ανήρ -απέτυχεν εις τους σκοπούς του, και εμεταχειρίσθη πλειοτέρους -αγώνας εις το ν' ανατρέψη την αυτοκρατορίαν παρ' όσας -εχρειάζετο εις το να ανακαινίση την λαμπρότητά της! Οι νέοι του -θεσμοί είναι αριστούργημα νοός. Οι Πραιτωριανοί καταλυθέντες, -οι παίδες των πτωχών υιοθετηθέντες από την πολιτείαν ((4), η -εξουσία του επάρχου διαιρεθείσα και περισταλθείσα, οι απόμαχοι -στρατιώται κατατεθέντες κύριοι και φύλακες των συνόρων, όλα -ταύτα είναι έμφρονα και μεγάλα. Διατί δεν περιωρίζετο εις τόσον -απλά μέσα; Δεν ησθάνθη, ή δεν ήθελε να αισθανθή, ότι, μεταθέτων -την καθέδραν της αυτοκτατορίας, εκλόνιζε και φυσικώς και ηθικώς -τα στερεώτατα αυτής θεμέλια. Ματαίως ηθέλησε να ήναι η πόλις -του δευτέρα Ρώμη, εγύμνωσε την παλαιάν από τα πλουσιώτερά της -καλλωπίσματα προς στολισμόν της νέας. Τούτο ωμοίαζε θεατρικήν -υπόκρισιν και θέαμα μάταιον και ολιγοχρόνιον. - -Παράξενα λέγεις, υπέλαβεν ο Τιβέριος, και η μητρόπολις του -κόσμου μ' εφαίνετο πολύ αξιώτερον, πολύ αρμοδιώτερον κειμένη -επί του Βοσπόρου, εν τω μέσω δύω θαλασσών και μεταξύ Ευρώπης -και Ασίας, παρά εις το μεσόγειον της Ιταλίας, παρά το χείλος -του ρύακος του μόλις από λέμβους πλωτού. - -Ο Κωνσταντίνος εστοχάσθη ως συ, είπεν ο Βελισάριος, και -ηπατήθη. Η επικράτεια, η ηναγκασμένη να διασκορπίζη τας -δυνάμεις της έξω, χρεωστεί εις το εσωτερικόν ευκόλως να -κυβερνάται, να περιστέλλεται και να προστατεύεται. Τοιούτον ήτο -της Ιταλίας το προτέρημα. Η φύσις αυτή εφαίνετο, ότι κατέστησεν -αυτήν καθέδραν των κοσμοκρατόρων. Τα όρη και αι θάλασσαι, τα -περικαλύπτοντα αυτήν, την προφυλάττουν ολιγοδαπάνως από τας -προσβολάς των γειτόνων των. Και η Ρώμη, προς ασφάλειάν της, -μόνον τας Άλπεις είχε να φυλάττη. Εάν εχθρός ισχυρός και -τολμηρός υπερέβαινε τούτους τους φραγμούς, τα Απεννίνα ήθελαν -κατασταθή καταφύγιον των Ρωμαίων, και προτείχισμα του ημίσεος -της Ιταλίας. Εκεί ο Κάμιλλος ενίκησε τους Γαλάτας, και εις -αυτόν τον ίδιον τόπον ο Ναρσής ενίκησε τον Τοτίλαν τόσον -λαμπράν νίκην. - -Εδώ ημείς έχομεν σταθεράν και αμετάβλητον στάσιν. Το ελατήριον -της κυβερνήσεως είναι υποκείμενον εις την προσβολήν όλων των -ατυχημάτων. Ερώτησε τους Σκύθας, τους Σαρμάτας, τους Σλάβους, -αν ο Έβρος, ο Δούναβις, ο Τάναϊς είναι φραγμός, προξενούντες -εις αυτούς φόβον. Το Βυζάντιον είναι το μόνον κατ' αυτών -καταφύγιόν μας. Ό,τι δε περισσότερον με λυπεί, δεν είναι τα -αδύνατα τείχη του. Εις την Ρώμην οι εσωτερικώς επικρατούντες -νόμοι εδύναντο να εκτείνωσι κατ' ολίγον την επιμέλειαν και -ενέργειάν των από το μέσον της πολιτείας έως εις τας εσχατιάς. -Η Ιταλία ήτο υπό τους οφθαλμούς και τας διευθυνούσας χείρας -των. Ούτοι ερρύθμιζον τα κοινά ήθη, τα δε ήθη ανταπέδιδον εις -αυτούς πιστούς διανομείς. Εδώ έχομεν τους αυτούς νόμους· αλλ' -όλα είναι μεμακρυσμένα, τίποτε δεν είναι σύμφωνον, τίποτε δεν -είναι αρμονικόν. Η εθνική γνώμη δεν είναι ευσταθής. Η πατρίς -ουδέ όνομα έχει. Η Ιταλία εγέννα άνδρας πνέοντας εκ γενετής -φιλοπατρίαν και αυξάνοντας εις το πεδίον του Άρεως. Εδώ ποία -είναι η κοιτίς, ποίον το διδασκαλείον των πολεμικών. Οι -Δαλματοί, οι Ιλλυριοί, οι Θράκες, είναι ξένοι δι' υμάς, καθώς -και οι Νομάδες και οι Αιθίοπες. Κανέν κοινόν συμφέρον δεν τους -συνδέει, καμμία δοξασία πολιτική και συστηματική δεν τους -διεγείρει, ουδέ τους κινεί εις ενέργειαν. Ενθυμηθείτε, ότι -είσθε Ρωμαίοι, έλεγεν εις τους στρατιώτας του στρατηγός τις της -αρχαίας Ρώμης, και αύτη η δημηγορία τους κατέστενεν ακαμάτους -εις τους κόπους και ατρομήτους εις τας μάχας. Τώρα δε τι -θέλομεν ειπεί εις τα στρατεύματά μας, διά να τα εμπνεώσωμεν -ευτολμίαν· Ενθυμήθητε, ότι είσθε Αρμένιοι, Νομάδες, ή Δαλματοί; -Η επικράτεια δεν είναι έν σώμα· τούτο είναι η αρχή της -αδυναμίας της· και δεν εσυλλογίσθησαν, ότι εχρειάζοντο αιώνες, -διά ν' αποκασταθή εις αυτήν η ενότης εκείνη, η οποία ονομάζεται -πατρίς, και ήτις είναι αποτέλεσμα ανεπαίσθητον και βραδύ της -έξεως και της κοινής γνώμης. Ο Κωνσταντίνος εστόλισε την πόλιν -του με τα αγάλματα των ηρώων της Ρώμης· μάταιον στρατήγημα· -φευ! αι εικόνες αύται ήσαν έμψυχοι εις το Καπιτώλιον· αλλ' η -ψυχή η ζωογονούσα αυτάς δεν επέβη τα πλοία μας· αυτά διεκόμισαν -μόνον μάρμαρα. Οι Παύλοι Αιμίλιοι, οι Σκηπίωνες, οι Κάτωνες -είναι εις ημάς άλαλοι· το Βυζάντιον είναι εις αυτούς ξένον. -Αλλ' εις την Ρώμην ούτοι ωμίλουν προς τον λαόν, ο δε λαός τους -ενόει. - -Δεν βλέπω, είπεν ο Ιουστινιανός, αν εις την Ρώμην η -αυτοκρατορία ήτον ησυχωτέρα και ευτυχεστέρα προ πολλού. Ο λαός -εξευτελίσθη εκεί, η Γερουσία έτι περισσότερον. Η αυτοκρατορία -είναι αδύνατος και δυστυχής πανταχού, είπεν ο Βελισάριος, όταν -ήναι εις χείρας κακάς. Αλλ' εις την Ρώμην δεν εχρειάζετο άλλο, -ειμή καλή βασιλεία προς μεταρρύθμισιν των πραγμάτων. -Παρατήρησε, από ποίαν ταπείνωσιν ανηγέρθη πολιτεία επί -Αδριανού, και εις πόσην δόξαν και μεγαλοπρέπειαν έφθασεν επί -Μάρκου Αυρηλίου. Η Ρωμαϊκή αρετή εξέλειπε χωρίς να σβεσθή. Ο -άξιος να την αναζωπυρήση ηγεμών εύρισκε τον βλαστόν αυτής εις -τας ψυχάς. Ο βλαστός ούτος απωλέσθη εις το Βυζάντιον, και -πρέπει να σπαρθή πάλιν· τούτο δε μέλλει να ήναι το μέγα έργον -βασιλείας δικαίας κ' επιεικούς. Χωρίς το τερατούργημα τούτο τα -πάντα αφανίζονται. Και αι πρόοδοι αυταί των όπλων μας είναι -καταστροφή της πολιτείας. Η αυτοκρατορία έχει καθ' εαυτής -εκατόν εχθρούς, έχοντας ένα και μόνον εχθρόν. Ελπίζουν να τας -αφανίσωσι, και εκείνοι αναγεννώνται, διαδέχονται αλλήλους, και -διά ταχέων περισπασμών λαμβάνουσι παρ' αυτών καιρόν ν' -ανεγείρωνται. Εντοσούτω ο κοινός εχθρός των αδυνατεί, -στασιάζων· αι καταδρομαί του τον καταστρέφουν, οι κόποι του τον -αφανίζουν· αι νίκαι του αυταί είναι εις αυτόν πληγαί, αίτινες -δεν έχουν καιρόν να κλείσουν, και, μετ' ανηκούστους αγώνας προς -στερέωσιν της δυνάμεώς του, μία μόνη ημέρα κλονεί και ανατρέπει -τας ευτυχεστάτας πολυετείς πράξεις. Ποσάκις επί την βασιλείας -ταύτης αι σημαίαι μας διέπτησαν από τον Τίβεριν εις τον -Ευφράτην, από τον Ευφράτην εις τον Δούναβιν; Όλοι δε οι αγώνες -των στρατευσάντων υπό τον Μούνδον, Γερμανόν, Σολομώντα, Ναρσήν -και εμέ, αν τολμώ να ονομάσω εμαυτόν, όλοι ούτοι κατήντησαν να -μας φέρωσι την επιταχθείσαν ειρήνην. - -Τούτο είναι επάναγκες, είπεν ο αυτοκράτωρ, επειδή ο πόλεμος μας -καταπιέζει. Τρόπος αποφυγής του πολέμου, είπεν ο γέρων, δεν -είναι η αγορά της ειρήνης, Οι βάρβαροι της άρκτου δεν ζητούν -άλλο παρά λείαν, και, όσον φαίνεται μάλλον ευάλωτος, τόσον -μάλλον είναι βέβαιοι, ότι θέλουσι την αρπάξει. Οι Πέρσαι ουδέν -αξιολογώτερον έχουσιν, ειμή, ερχόμενοι ένοπλοι κατ' έτος, να -λεηλατώσι τας εις την Ασίαν επαρχίας μας. Και τους αποπέμπουσι -με χρυσίον! Οποίος τρόπος απομακρύνσεως αυτών, η προσφορά -δολώματος, το οποίον τους ελκύει! Αυτά ταύτα τα λύτρα της -ειρήνης γίνονται τροφή του πολέμου. Οι δε αυτοκράτορές μας, -εξασθενούντες τους υπηκόους των δεν κάμνουν άλλο, παρά -καταστένουσι τους εχθρούς των απληστοτέρους και ισχυροτέρους. - -Με λυπείς, είπεν ο Ιουστινιανός. Ποίον λοιπόν φραγμόν θέλεις ν' -αντιτάξωσιν εις αυτούς; Καλά στρατεύματα, είπεν ο Βελισάριος, -και εξαιρέτως ευτυχείς υπηκόους. Όταν οι βάρβαροι διασπείρωνται -εις τας επαρχίας μας, διά λείαν μόνον το κάμνουν. Ολίγον τους -μέλει, ότι αφίνουσι, μετά την αναχώρησίν των, την ερήμωσιν και -το μίσος, αρκεί μόνον ν' αφήσωσι τον τρόμον. Δεν είναι το αυτό -εις αυτοκρατορίαν θέλουσαν να φυλάξη ό,τι έχει· αν δεν κάμνη ν' -αγαπάται η δυναστεία της, πρέπει να την παραιτήση. Η επί του -φόβου θεμελιουμένη εξουσία εξασθενεί και χάνεται εις την -μεγάλην έκτασιν. Είναι αδύνατον να βασιλεύη τις διά της βίας -από τον Ταύρον μέχρι των Άλπεων, από του Καυκάσου έως εις τους -πρόποδας του Άτλαντος. Τωόντι, τι διάφορον εις τους δυστυχείς, -των οποίων εκπιέζουσι τον ιδρώτα, να έχωσι τυράννους τους -Ρωμαίους, ή τους Πέρσας; Κακώς υπερασπίζονται την εξουσίαν, υπό -της οποίας αυτοί οι ίδιοι καταθλίβονται· και αν δεν τολμούν ν' -απαλλαχθώσι απ' αυτήν, τουλάχιστον αφίνονται εις άλλους να τους -ελευθερώσουν. Η φιλανθρωπία, η ευεργεσία, η ευθύτης, η -ειλικρίνεια, η άγρυπνος επιμέλεια διά την ευδαιμονίαν των λαών, -τους οποίους υπέταξαν, ταύτα τους προσκολλούν εις ημάς. Τότε η -καρδία της πολιτείας είναι πανταχού, και εις πάσαν επαρχίαν -συρρέει η δραστηριότης, η δύναμις και ισχύς. - -Θέλω σε ομιλεί συχνάκις περί εμαυτού, νεανίσκε, επρόσθεσε, και -με δίδεις το δικαίωμα, συμβουλευόμενος την πείραν μου. Όταν -εστράτευσα εις την Αφρικήν, ήρχισα να περιποιώμαι ταύτας τας -χώρας ως πατρίδα μου. Η πειθαρχία συσταθείσα εις το στράτευμά -μου έφερεν αυτού την αφθονίαν, και εντός ολίγου μ' ευχαρίστησιν -είδον τους πέριξ λαούς, έχοντας το στρατόπεδόν μου ως -καταφύγιον, και συμπαρατασσομένους με τους στρατιώτας μου. - -Την ημέραν, καθ' ήν εισήλθον εις Καρχηδόνα, στρατηγός -τροπαιούχου στρατού, δεν ηκούσθη ουδείς γογγυσμός· ούτε η -εργασία, ούτε η ησυχία των πολιτών εταράχθη· βλέπων το εμπόριον -και την βιομηχανίαν ενεργούμενα, ενόμιζέ τις, ότι ήτο εις το -μέσον εντελούς ειρήνης, ώστε από εμέ εκρέματο να βασιλεύσω, εις -λαόν καλούντα με πατέρα του. Παρομοίως και εις την Ιταλίαν -είδον τους εγχωρίους ερχομένους παμπληθεί και ενουμένους με -ημάς, και τους Γότθους εις Ραβένναν ικετεύοντας τον νικητήν να -γίνη βασιλεύς των. Τοιαύτη είναι της επιεικείας η δύναμις. Και -μη νομίσης, ότι μεγαλαυχώ διά τούτο· ηκολούθησα μόνον, όσα μ' -εδίδασκον οι βάρβαροι. Ναι, οι βάρβαροι έχουσιν, ως ημείς, -Μάρκον Αυρήλιον και Τίτον. Ο Θεοδώρικος και ο Τοτίλλας έγιναν -άξιοι της αγάπης του κόσμου. Ω πόλεις της Ιταλίας! ανεβόησεν ο -γέρων, οποίαν σύγκρισιν των βαρβάρων εκάμετε προς ημάς! Είδον -εις Νεάπολιν σφαζομένους έμπροσθεν των οφθαλμών μου τας -γυναίκας, τα βρέφη, τους γέροντας. Έτρεχα, απέσπων τα αθώα -ταύτα θύματα από τας χείρας των στρατιωτών μου· αλλ' ήμην -μόνος· αι φωναί μου δεν εισηκούοντο· όσοι δε έπρεπε να με -βοηθήσωσι ενησχολούντο εις τας διαρπαγάς. Αύτη εκείνη η πόλις -εκυριεύθη από τον γενναίον Τοττίλαν! Ευτυχής ηγεμών! ενδόξως -ευτύχησε να την σώση από την μανίαν των στρατιωτών του. Και η -εν αυτή διαγωγή του ήτο φιλοστόργου πατρός εις το μέσον της -οικογενείας του. Δεν υπάρχει εις την ανθρωπότητα -κατανυκτικώτερον παρά τας φροντίδας, όσας κατέβαλεν υπέρ της -σωτηρίας του λαού εκείνου, όστις είχεν εκουσίως παραδοθή εις -αυτόν. Παρομοία ήτο η διαγωγή εις την Ρώμην, εις την Ρώμην -εκείνην, όπου οι αρχηγοί μας είχαν προ ολίγου πράξει εις το -μέσον φρικτού λιμού, το φοβερώτατον μονοπώλιον. Ιδού πώς οι -εχθροί μας ήξευραν να ελκύσωσι προς εαυτούς τας ψυχάς των λαών. -Η δικαιοσύνη και η πραότης του μας έβλαψαν περισσότερον παρά η -ανδρία των. - -Αλλ' ό,τι μεγάλως τους ωφέλησεν ήτον η φιλαργυρία, η σκληρότης, -η τυραννία των στρατηγών μας. Μόλις ανεχώρησαν εκ της Ιταλίας -αυτοί εκείνοι οι Γότθοι, των οποίων το διάδημα είχα προ ολίγου -αποποιηθή, και δυσαρεστούμενοι από τα κακά εκείνων, οι οποίοι -με διεδέχθησαν, απεφάσισαν ν' αποσείσωσι τον ζυγόν. Εκ τούτου -προήλθεν η βασιλεία του Τοτίλλα, και αι δυστυχίαι μας εις -Ιταλίαν. Αφού ενίκησα τους Βανδάλους εις την Αφρικήν, κατέπεισα -τους Αιθίοπας να ζώσιν ειρηνικώς με ημάς. Αλλ' όταν ανεχώρησα, -οι περιφανείς λησταί μας, οι άσωτοι και αρπαξίβιοι άνδρες μας, -όχι μόνον δεν εφέρθησαν προς αυτούς φιλικώς, αλλ' έπραξαν -ανεμποδίστως εις τας πόλεις και τους αγρούς των τα δεινότατα -κακά. Οι Αιθίοπες απεφάσισαν να εκδικηθώσιν απηλπισμένοι· και -το αίμα μας επλημμύρησεν εις τας επαρχίας μας. Τοιουτοτρόπως η -τυραννία παροξύνει την στάσιν, ήτις διασπά όλους τους θεσμούς -της ειρήνης. - -Τα αυτά είναι και εις το εσωτερικόν· έπαρχοι αμελείς, ανθύπατοι -άπληστοι, απόλυτοι και άσπλαχνοι τύραννοι των επαρχιών και των -πόλεων. Ταύτα είδα πανταχού. Διά μέσου αυτών τα δημόσια -υπουργήματα έγιναν τόσον βαρέα, ώστε, διά να κρατώσιν υπό το -βάρος τους κορυφαίους πολίτας, έπρεπε να τους απαγορεύωσι τα -πολεμικά, την ιερατείαν και αυτήν των κτημάτων των την πώλησιν, -και, το οποίον ποτέ δεν θέλει τις πιστεύσει, την εθελοδουλείαν. -Πώς θέλεις, ώστε υπήκοοι τόσον απανθρώπως βασανιζόμενοι ν' -αγαπώσι τον ζυγόν, υπό του οποίου καταπιέζονται; Δύνανται να -νομίσωσιν εαυτούς συνδεδεμένους με τόσον σκληρούς τυράννους, ή -διά του συμφέροντος, ή διά του καθήκοντος; Εις τον πρώτον -γογγυσμόν τον εκ της αθλιότητος και απελπισίας προελθόντα -φωνάζουν, αποστασία, απιστία· στέλλουσιν εις τας επαρχίας -στρατεύματα, τα οποία τας ερημόνουσι. Θλιβερόν και σκληρόν -μέσον του καθυποτάσσειν ανθρώπους διά της ερημώσεως! Και τι να -κάμη τις λαόν καταβεβλημένον υπό της ασθένειας; Πρέπει να ήναι -ευπειθής και ισχυρός. Θέλει είσθαι και το έν και το άλλο, εάν -δεν ήναι αποκαμωμένος από τους υπαλλήλους αυτούς τυράννους, -τους καταστένοντας πολλάκις αφόρητον την βασιλείαν δικαίου και -πράου ηγεμόνος. - -Από τους κατέχοντας την εξουσίαν τούτους εξαρτάται το ν' -αγαπάται ή να μισήται αύτη. Όθεν εις αυτούς πρέπει το άγρυπνον -και αυστηρόν του ηγεμόνος όμμα να προσηλόνεται. Δεν έχει -εχθρούς ούτε επικινδυνοτέρους, ούτε σκληροτέρους· διότι τον -εκθέτουν εις το μίσος του κοινού· τούτο δε είναι ως προς αυτόν -το μέγιστον των κακών. Παν ό,τι τους διδάσκει η υπερηφάνεια, η -πλεονεξία, η ιδιογνωμοσύνη το ονομάζουν βούλησίν του. Κατά τους -λόγους των, δεν κάμνουν άλλο, ειμή να υπακούωσι, κάμνοντες τας -καταχρήσεις των. Εξ αιτίας τούτων ο ηγεμών είναι χωρίς να το -ηξεύρη η μάστιξ των υπηκόων, τους οποίους αγαπά. Τιβέριε, -επρόσθεσεν ο ήρως, εάν κατ' ευτυχίαν ηγεμών τις σε έχη φίλον -του, ειπέ τον να μη αφήση χαλαράς ποτέ τας ηνίας της -κυβερνήσεως, και όλοι, όσοι υπάλληλοι διαχειρίζουν αυτήν, ας -αισθάνωνται τον χαλινόν της δικαιοσύνης του. Διότι όλαι, όσαι -καταχρήσεις εις τ' όνομά του γίνωσι, δυσφημούσι την βασιλείαν -του, και γίνονται αιτίαι ν' αντανακλώνται επ' αυτού τα δάκρυα -του πιεζομένου αδυνάτου· οπότε, αν οι υπήκοοι ηξεύρωσιν, ότι -τους προστατεύει και τους εκδικείται, θέλουν προσκλαυθή εις -αυτόν, χωρίς να προσκλαίωνται κατ' αυτού. Το δε κοινόν μίσος -προσαπτόμενον εις τους αιτίους των δημοσίων δεινών, θέλει -αφήσει τον δίκαιον ηγεμόνα κύριον της καρδίας των υπηκόων του. - -Ουδέν λαμπρότερον εις την περί πολιτικών θεωρίων, είπεν ο -Ιουστινιανός, παρά τον προσεκτικόν και παρόντα εις όλα τα εις -την επικράτειάν του γινόμενα, ηγεμόνα. Αλλά τα κατά μέρος αυτής -είναι αναρίθμητα, και, αν πρέπει ν' ακούη τους γογγυσμούς των -υπηκόων του, ας τα εξετάζη, ας τα κρίνη, δεν θέλει ποτέ -εξαρκέσει. - -Με ταύτα των δυσκολιών τα φάσματα τους τρομάζουν, είπεν ο -Βελισάριος, αλλά γίνονται άφαντα εγγύθεν θεωρούμενα. Θέλεις δε -ιδεί αύριον, ότι η του κυβερνάν τέχνη είναι ολιγώτερον -πολύπλοκος παρ' όσον νομίζεται. Υγιαίνετε, φίλοι μου. Βλέπετε, -ότι αφ' εαυτού μου εκτείνομαι μακρύτερα παρ' όσον ήθελα. Την -προς το βασιλεύειν μανίαν πάσχουν οι πλειότεροι των ανθρώπων, -και ολίγοι είναι, όσοι εις τας ονειροπολήσεις των δεν -τέρπονται, ως εγώ, διατάττοντες την τύχην των πολιτειών. Τούτο -είναι παραφροσύνη του χυδαίου, είπεν ο Ιουστινιανός, αλλ' -αξιωτάτη του σοφού μελέτη. - -Ο αυτοκράτωρ ανεχώρησεν εκπεπληγμένος από όλα, όσα ήδη ήκουσε. -Το αυτό εσπέρας δειπνών, άκουσε τους αυλικούς του λέγοντας, ότι -ποτέ η αυτοκρατορία δεν ήτον πλέον ακμάζουσα και ευτυχής. -Αναμφιβόλως, τους είπεν, η αυτοκρατορία ακμάζει, και σεις -κολυμβάτε εις την αφθονίαν· είναι ευτυχής, διότι σεις ζήτε εις -την τρυφήν και αργίαν. Εδώ οι υπήκοοι, ως συ, ουδέν λογίζονται, -και η αυλή είναι διά σας η αυτοκρατορία. Αι λέξεις αύται τους -έκαμαν να κλίνωσιν εις την γην τους οφθαλμούς. Δεν αμφίβαλαν, -ότι η μελαγχολία, εις την οποίαν ήτο βυθισμένος ο αυτοκράτωρ, -δεν ήτον αποτέλεσμα των μετά του Τιβερίου συνδιαλέξεών του. Ο -Τιβέριος, έλεγαν, είναι νέοι ενθουσιών, μαινόμενος υπό -φιλανθρωπίας. Τίποτε επικινδυνότερον ενταύθα παρά τον τοιούτου -χαρακτήρος άνθρωπον· ας πασχίσωμεν κατ' ανάγκην να τον -απομακρύνωμεν. - - - -Κεφάλαιον ΙΒ'. - - - -Την επαύριον, ενώ εις την ραδιουργίαν ταύτην ενησχολείτο η -αυλή, ο καλός τυφλός και οι δύο ξένοι του ήρχισαν πάλιν την -συνομιλίαν των. - -Ο ηγεμών, ο θέλων μόνος του να βασιλεύη, τους έλεγε, πρέπει να -ηξεύρη να κάμνη όλα απλά. Η πρώτη του φροντίς είναι να γνωρίση -καλώς, τι είναι το ωφέλιμον εις τους υπηκόους του, και τι -προσμένουσιν ούτοι απ' αυτόν. Τούτο μόνον είναι σπουδή -απέραντος. Είναι απλουστάτη, είπεν ο ήρως, διότι αι χρείαι ενός -είναι χρείαι πολλών, και έκαστος ημών γνωρίζει, τι είναι -ωφέλιμον εις τον άνθρωπον. Παραδείγματος χάριν, είπεν, ερωτών -τον νέον, εάν ήτο γεωργός, τι ήθελεν ελπίζει από την αγαθότητα -του ηγεμόνος; Να μ' ασφαλίση τους καρπούς του κόπου μου, είπεν -ούτος, να μ' αφίνη να τους απολαύω, αφού λάβη τον φόρον του, με -τα τέκνα και την γυναίκα μου, να υπερασπίζεται την κληρονομίαν -μου κατά του δόλου και της δυναστείας. Αυτά είναι όλα! είπεν ο -Βελισάριος, και έκαστος πολίτης εις το επάγγελμά του, δεν -απαιτεί περισσότερα απ' αυτά. Ο ηγεμών δε, εξηκολούθησεν ο -γέρων, τι απαιτεί και αυτός από τους υπηκόους του; Την υπακοήν, -τον φόρον και τας δυνάμεις προς διατήρησιν των νόμων του. Τούτο -είναι έτι απλούν και δίκαιον, είπεν ο Βελισάριος. Των δε -υπηκόων τα αμοιβαία χρέη ποία είναι; Να ζώσιν ειρηνικώς, να μη -βλάπτουν αλλήλους, ν' αφίνωσι εις έκαστον το ίδιόν του και να -διατηρώσιν εις την συναναστροφήν των την ομόνοιαν και -ειλικρίνειαν. Ιδού, φίλε, είπεν ο γέρων, εν συντόμω η -ευδαιμονία του κόσμου και διά τούτο, βλέπεις καλά, ότι δεν -χρειάζεται πολύτομος νομοθεσία. Ήτο ποτε καιρός, ότε οι νόμοι -της Ρώμης ήσαν γραμμένοι εις δώδεκα πίνακας· ο καιρός εκείνος -ήτο πολύ καλήτερος παρά τούτον. Το δίκαιον δεν είναι άλλο, ειμή -η στάθμη του ωφελίμου, και το μέτρον του επιβαίνοντος μέρους -εις έκαστον από του κοινού αγαθού. Η δικαιοσύνη μόνον ας -παρεδρεύη εις τον μερισμόν τούτον, και ο κώδηξ των δεν θέλει -είσθαι ογκώδης. - -Ό,τι δε τους καταστένει πολυπλόκους και ογκώδεις, είναι η -μικρόλογος φαντασιοκοπία αυθαιρέτου θελήσεως, ταττούσης αντί -νόμων τας φαντασίας της, δια των οποίων μεταβάλει το παν κατά -πάσαν στιγμήν· ο μικρόψυχος φόβος μήπως δεν δώσωσιν εις την -ελευθερίαν πολλούς δεσμούς, προς δέσμευσιν· η ζηλότυπος -αλαζονεία του δεσπόζειν, ήτις ποτέ δεν πιστεύει, ότι κάμνει να -αισθάνωνται οι άλλοι αρκούντως τα δίκαιά της· η μανία του να -θέλουν να διατάσσουν μυρίας λεπτομερείας, αίτινες αφ' εαυτών -ικανώς και πολύ καλήτερα διατάσσονται. Επί της βασιλείας -ταύτης, έγινε μεγάλη συλλογή διαταγμάτων και ενταλμάτων -αναριθμήτων· αλλ' αύτη είναι διδασκαλείον των νομικών, και όχι -του λαού. Όθεν τον λαόν είναι ο λόγος να διδάξωμεν τα χρέη και -τα δικαιώματά του. Καθείς οφείλει να ήναι ο πρώτος του εαυτού -του δικαστής· καθείς λοιπόν οφείλει να ηξεύρη, τι είναι -διωρισμένον, απηγορευμένον και συγχωρημένον από τον νόμον. - -Διά τούτο είναι χρεία νόμων απλών, σαφών, ευλήπτων, -ολιγαρίθμων, και ευπροσαρμόστων. Τούτο δε μάλιστα θέλει -συντέμει το πολύπλοκον της κυβερνήσεως. Διότι, άμα ο λαός -ηξεύρει, τι χρεωστεί, και τι τον χρεωστούν, φρονηματίζεται διά -την ασφάλειάν του, και ευχαριστείται διά την υποταγήν του. -Βλέπει το εκ των θυσιών του όφελος, και θεωρών το κοινόν -συμφέρον ως ίδιόν του, σέβεται την εξουσίαν, ήτις ενεργεί, ώστε -να συντρέχη το έν εις το άλλο. Διά τι φαίνεται τόσον συχνά -ωργισμένος κατά του ζυγού των νόμων; Διότι η αυστηρότης όλη -είναι προς το μέρος των απαγορευόντων νόμων, η δε μαλθακότης -και ραθυμία προς το των βοηθούντων αυτόν νόμων και οφειλόντων -να τον προστατεύουν. Η απλότης λοιπόν δημοτικού κώδικος ήθελε -θεραπεύσει την κατάχρησιν ταύτην. Διότι οι δικασταί, βλέποντες -τον λαόν ικανώς ειδήμονα, ώστε να τους κρίνη διά μέσου αυτών -εκείνων, και δυνάμενον να επικαλεσθή κατ' αυτών νόμον ακριβή -και βέβαιον, δεν ήθελαν τολμήσει να κάμψουν τον κανόνα, ουδέ ν' -αλλάξουν την στάθμην κατ' αρέσκειάν των. - -Οι καταχρηστικώτεροι νόμοι είναι οι δίδοντες λαβήν εις τα -κτήματα. Δεν επιβουλεύονται ούτε την ζωήν ούτε την ελευθερίαν -των υπηκόων, αλλ' όταν δένουν τας χείρας αυτών, τούτο βέβαια -γίνεται, διά να τους γυμνώσουν. Ώστε εκ των μυρίων κακών, όσα -κάμνουσιν οι κατέχοντες την εξουσίαν, μόλις υπάρχει έν μόνον, -το οποίον δεν είναι έργον της φιλαργυρίας. Εδώ λοιπόν χρεωστεί -ο ηγεμών να φέρη τον λύχνον, και, από τούτον αρχόμενος, να -παρατηρήση εναργώς την φορολογίαν. - -Ενόσω ο φόρος θέλει είσθαι πολυπλασιασμένος, απροσδιόριστος και -πολύπλοκος, ως είναι τώρα, η διοίκησίς του, ό,τι και αν κάμη -τις, θέλει είναι συγκεχυμένη και απατηλή. Πρέπει λοιπόν να τον -κάμουν απλούν. Ο νόμος δε, όστις θέλει τον διδάξει, ας ήναι -ακριβής και αμετάθετος· και ο φόρος αυτός, αυτή η ανάγκη της -πολιτείας, ας ήναι ίσος, εύκολος, φυσικός, ας ήναι είς, -επιβεβλημένος εις κτήματα πραγματικά και ακίνητα, τεταγμένος -κατά την τιμήν των, και ο αυτός πανταχού. Ο φόρος, -παραδείγματος χάριν, τον οποίον επλήρονε μετά χαράς η ευδαίμων -Σικελία προς τους Ρωμαίους, εκείνος, του οποίου η μετριότης -έκαμε τον Καίσαρα να λατρεύεται εις τας επαρχίας της Ασίας. Ο -δόλος δεν θέλει πλέον δύνασθαι να καταφεύγη εις τον σκοτεινόν -λαβύρινθον διαταγμάτων αλόγων και γελοίων ((5)· αυτή μάλιστα -του δικαίου η σαφήνεια θέλει προσδιορίσει τα όρια αυτού· και -παύουσα από το να ήναι απόλυτα, θέλει παύσει από το να ήναι -βδελυκτός. - -Ηξεύρεις, είπεν ο αυτοκράτωρ, τι αντιτάττουν εις τους κανόνας -σου; Κάμνων τις απλούν, τον φόρον ήθελε τον σμικρύνει. Το -ελπίζω, είπεν ο ήρως. Και έπειτα, επρόσθεσεν ο αυτοκράτωρ, εάν -ο λαός ευπορή μεγάλως, θέλει είσθαι, λέγουν, αμελής υπερήφανος, -ταραχοποιός, δυσμεταχείριστος. Ω Θεέ! ανεβόησεν ο Βελισάριος, -οποίον μέσον μεταχειρίζονται, διά να καταστήσουν ράθυμον τον -λαόν, αντί ν' ασφαλίσωσι τους καρπούς των κόπων του! Οποίον -μέσον διά να τον καταστήσουν απειθή και στασιώδη, αντί να τον -καταστήσωσιν ευτυχέστερον! Φοβούνται, μη γίνη αλαζών. - -Αι! ηξεύρω κάλλιστα, ότι θέλουν να τρέμη, ως δούλος από τον -φόβον του ραβδισμού· αλλ' ενώπιον τίνος χρεωστεί να τρέμη, όταν -ήναι αθώος και άμεμπτος; Εις ποίαν άλλην εξουσίαν χρεωστεί να -υποτάσσεται παρά εις την των νόμων και του νομίμου κυριάρχου; -Ποίον κράτος θέλει είσθαι ποτέ βεβαιότερον περί της υποταγής -αυτού, παρά το οποίον διά των αγαθοεργιών της ευγνωμοσύνης και -της αγάπης απέκτησεν όλα της πατρικής εξουσίας τα δίκαια; -Πίστευσέ με, εγώ γνωρίζω τον λαόν· δεν είναι τοιούτος, οποίον -σε τον περιγράφουν. Εκείνο, το οποίον τον εκνευρίζει, και από -το οποίον απαυδά, είναι η πτωχεία και αθλιότης· εκείνο δε, το -οποίον τον παροξύνει, τον διεγείρει εις αποστασίαν, είναι η -προερχομένη εκ του ότι αποκτά αδιαλείπτως και ποτέ δεν έχει. -Ιδού το αληθές· και το ηξεύρουν πολλά καλά, αλλά το κρύπτουν. -Έκαμαν μεταξύ των σύστημα, το οποίον συναγωνίζονται να -υποστήσουν. Το σύστημα τούτο των μεγάλων είναι, ότι, το -ανθρώπινον γένος ζη ιδίως δι' ολίγους ανθρώπους, και ότι ο -κόσμος έγινε δι' αυτούς. Τούτο είναι υπερηφάνεια ακατανόητος, -είπεν ο αυτοκράτωρ· είναι όμως βέβαιον, ότι υπάρχει εις πολλάς -ψυχάς. Όχι, είπεν ο Βελισάριος, είναι καθ' υπόκρισιν, δεν ήτο -ποτέ ειλικρινής. Ουδείς άνθρωπος με ορθόν λόγον υπάρχει, όστις, -όσον μέγας και αν ήναι, παραβάλλων εαυτόν μυστικώς προς τον -λαόν, ο οποίος τον τρέφει, τον υπερασπίζει, τον προστατεύει, -δεν συναισθάνεται ταπείνωσιν ενδομύχως· διότι αισθάνεται καλώς, -ότι είναι αδύνατος, ότι εξαρτάται, και ότι έχει χρείαν. Η -μεγαλειότης του δεν είναι άλλο, παρά πρόσωπον, το οποίον -υποκρίνεται διά να καταπλήττη· αλλά το κακόν είναι, ότι -καταπλήττει και κατορθόνει να πείση. - -Ο Θεός, φίλτατε Τιβέριε, να φυλάξη τον φίλον σου από το να -εμπέση εις την παράλογον ταύτην πλάνην! Κατόρθωσε να επιβλέψη -εις την αρχέγονον κοινωνίαν, και θέλει την ιδεί διηρημένην εις -τρεις τάξεις, και τας τρεις δε καταγινομένας εις την αμοιβαίαν -συμβοήθειαν, την μίαν εις το να εκβάλλη από τον κόλπον της γης -τα προς το ζην αναγκαία, την άλλην εις το να δίδη εις τα -προϊόντα ταύτης την μορφήν και τας ποιότητας τας αναλόγους εις -την χρήσιν των, και την τρίτην εις την διοίκησιν και -υπεράσπισιν του κοινού αγαθού. Εις την κατάστασιν ταύτην ουδείς -αργός, ανωφελής· αι αμοιβαίαι βοήθειαι εκπληρούνται· έκαστος το -κατά δύναμιν συνεισφέρει ενδελεχώς· δυνάμεις, βιομηχανία, -περίνοια, γνώσεις, ευφυία, αρεταί, τα πάντα χρησιμεύουν, τα -πάντα συντελούν· εις αυτήν δε μόνην την τάξιν την τόσον απλήν, -την τόσον φυσικήν, την τόσον κανονικήν, καταντά η οικονομία -δικαίας κυβερνήσεως. Βλέπεις δε, ότι ήθελεν είσθαι ανόητον να -καταφρονή η μία των τάξεων τούτων τας συντρόφους της· ότι όλαι -εξίσου είναι ωφέλιμοι, εξίσου υποκείμεναι και, ότι, αν -υποθέσωμεν μάλιστα, ότι υπάρχει μεταξύ αυτών υπεροχή τις, αύτη -ήθελεν είσθαι εις την των γεωργών· διότι, αν η πρώτη χρεία ήναι -το ζην, η τρέφουσα τους ανθρώπους τέχνη είναι η πρώτη των -τεχνών. Αλλ' επειδή είναι εύκολος και στερεά, δεν εκθέτει τον -άνθρωπον εις κίνδυνον, ουδ' απαιτεί παρ' αυτού, ειμή τας -συνηθεστέρας δυνάμεις· είναι καλόν και αι τέχναι αι χρήσιμοι -και απαιτούσαι ευφυίαν, αρετάς, σπανιώτερα προτερήματα, να -ενθαρρύνωνται ομοίως περισσότερον. Ώστε αι χρειωδέσταται τέχναι -δεν θέλουν είσθαι αι επισημότεραι, και ουδέ το απαιτούν. Αλλ' -όσον ήθελεν είσθαι περιττόν το ν' απονέμωνται εις αυτάς -προτιμήσεις μάταιαι, τοσούτον ήθελεν είσθαι άδικον και -απάνθρωπον το να προσάπτεται εις αυτάς σκληρά καταφρόνησις. Ο -φίλος σου λοιπόν, φίλτατε Τιβέριε, ας φυλάττεται απ' αυτήν την -ανόητον καταφρόνησιν, ας περιποιήται, ως τροφόν του εαυτού του -και της πολιτείας, την μερίδα ταύτην της ανθρωπότητος, την -τόσον ωφέλιμον και τόσον καταφρονουμένην. Είναι δίκαιον να -εστιάζεται ο λαός διά τας τάξεις τας βοηθούσας αυτούς, και να -συντρέχη ομού με αυτάς εις την διατήρησιν της εξουσίας, ήτις -τους ασφαλίζει. Της γης είναι το να τρέφη τους ανθρώπους. Αλλ' -οι πρώτοι, τους οποίους χρεωστεί να τρέφη, είναι οι -καταστένοντες αυτήν γόνιμον· δεν έχουσι δε δικαίωμα ν' -απαιτώσιν απ' αυτούς άλλο, ειμή το περισσεύον από τας χρείας -των ((6). Εάν δεν επορίζοντο διά της σκληροτάτης και -χρονιωτάτης εργασίας άλλο τι, ειμή ζωής μόνον πόρον πενιχρόν, -δεν ήθελαν είναι πλέον εις την πολιτείαν κοινωνοί, αλλά δούλοι. -Το επιτήδευμά των ήθελε γίνει εις αυτούς βδελυρόν και -ανυπόφορον· ήθελαν το παραιτήσει, αλλάξει τάξιν, ή παύσει από -το να διαδίδωσι το γένος και να διαιωνίζωσι την τάξιν των. - -Είναι αληθές, είπεν ο Ιουστινιανός, ότι καθ' υπερβολήν τους -στενοχωρούσιν, αλλά κατ' ευτυχίαν τόσον ολίγων χρείαν έχουσι -τούτο το είδος των σκληραγωγημένων εις τον κόπον ανθρώπων! Η -φιλοδοξία των δεν υπερβαίνει τας πρώτας της ζωής χρείας· ας -έχωσιν άρτον, και ευχαριστούνται. - -Τωόντι, γείτον, είπεν ο Βελισάριος, ημπορεί να είπη τις, ότι -έζησες όλην την ζωήν σου εις την αυλήν· τόσον καλά γνωρίζεις -την διάλεκτον αυτής. Ταύτα λέγουσιν αυτού ακαταπαύστως, διά να -καταπείσωσι τον ηγεμόνα να γυμνόνη τους υπηκόους του, να τους -καταπιέζη ασυνειδήτως. Ναι, σύμφημι, ότι δεν έχει τας ανοήτους -της πολυτελείας χρείας. Αλλ' όσον η ζωή των είναι λιτή και -σώφρων, όσον τους νομίζουν νηφαλίους και υπομονητικούς, τόσον -περισσότερον είναι βέβαιον, ότι οι άνθρωποι, μεμψιμοιρούντες, -κάμνουσι τούτο ευλόγως. Εις την διάλεκτον της αυλής, η έλλειψις -των αναγκαίων σημαίνει έλλειψιν διατροφής παμπόλλων αχρήστων -ίππων, καμήλων, αργών υπηρετών. Εις την διάλεκτον τον γεωργού -σημαίνει έλλειψιν πόρου διατροφής του υπεργήρου πατρός του, των -τέκνων του, των οποίων αι ασθενείς χείρες δεν δύνανται να τον -βοηθήσωσι, και της γυναικός του της εγκυμονούσης ή γαλουχούσης -νέον υπήκοον της πολιτείας· σημαίνει έλλειψιν πόρων διά -προκαταβολάς εις την γην, όσας αυτή απαιτεί· πόρων διά ν' -ανθέξη εις ενιαυτόν άπορον διά την χάλαζαν, ή διά την ακαρπίαν -πόρων διά να προμηθευθή δι' εαυτόν ή τους οικείους του εν καιρώ -γήρατος ή νόσου, τας ανακουφίσεις, τας βοηθείας, όσων η φύσις -έχει χρείαν. Όθεν, φίλοι μου, και ερωτώ, αν αύτη η πρώτη χρήσις -των της γεωργίας προϊόντων δεν ήναι αγία και απαραβίαστος -μάλλον, παρ' όσον έπρεπε να ήναι ο θησαυρός του Ιουστινιανού. - -Φευ! είπεν ο αυτοκράτωρ, είναι καιροί συμφοράς, οπόταν δεν -δύναταί τις να αποφύγη από το να την βλάψη. - -Πρέπει διά τούτο, είπεν ο Βελισάριος, να εξαντληθούν αι πηγαί -όλαι των περιττών, και να μη μένη πλέον άλλος πόρος εις -σωτηρίαν του λαού, παρά ο της ερημώσεως, δεν είδα ποτε αυτούς -τους καιρούς. Αλλ' ας ομιλήσωμεν αληθώς ((7)· ηξεύρεις, τι -καταπιέζει την φιλόπονον και πάσχουσαν τάξιν της πολιτείας; Το -βάρος, το οποίον ρίπτει επ' αυτήν η αργή και τρυφώσα τάξις. -Όσοι διά του πλούτου των μετέχουν περισσότερον από τας ωφελείας -την κοινωνίας, ούτοι είναι οι ολιγώτερον συνεισφέροντες εις τας -δαπάνας την διοικήσεως και της υπερασπίσεώς της. Φαίνεται, ότι -η αχρηστία είναι δι' αυτούς προνόμιον. Κατόρθωσε να παύση αύτη -η κατάστασις· να διανέμωνται κατά τας δυνάμεις και τας -ιδιότητας εκάστου το βάρος των δημοσίων εξόδων, και το βάρος -τούτο θέλει είσθαι ελαφρόν δι' όλους. - -Τι έκαμαν, είπεν ο αυτοκράτωρ, διά να στερεώσωσι την επιθυμητήν -ταύτην ισότητα; Δεν κατεδίκασαν εις το πυρ τους απίστους -δεκαδάρχους, οίτινες, επιβάλλοντες τον φόρον της πόλεώς των, -υπερεβάρυνάν τινας, διά ν' απαλλάξωσιν απ' αυτόν τους άλλους; -Φευ! ηξεύρω, είπεν ο Βελισάριος, ότι δεν κάμνουν χάριν εις τους -ταλαιπώρους τούτους. Επειδή δεν κατεδυνάστευσαν πολύ σκληρά τον -λαόν, τον δεσμεύουν, τον πληγόνουν με ραβδισμούς, τον φέρουσιν -εις τοιούτον βαθμόν, ώστε να φθονήση την κατάστασιν των δούλων. -Αλλ' είναι ραβδισμοί, δεσμωτήρια, κολαστήρια, διά τους -επιστάτας σας, τους ανθυπάτους και τους επάρχους σας; Και αν -ήθελαν είσθαι, τι αχρηστότερον, όταν κλείσωσι των υπηκόων το -στόμα, και αποπνίξωσι τας κραυγάς των; Δότε εις αυτούς νόμους -ολιγώτερον αυστηρούς, και την πληρεξουσιότητα να καταδιώκωσι -τους παραβάτας αυτών. - -Καθ' όλους τους καιρούς, είπεν ο Ιουστινιανός, ήτο συγχωρημένον -εις τους υπηκόους να προσκλαίωνται. Ναι, επανέλαβεν ο -Βελισάριος, εάν μόνον οι τύραννοι των ευδοκήσωσι να τους δώσωσι -την άδειαν τούτου. - -Δεν απήτησαν την προσκόλλησιν των προέδρων και των επάρχων, διά -να ημπορώσιν αι πόλεις και αι επαρχίαι να μηνύωσιν εις την -αυλήν τα κακά, των οποίων πρωταίτιοι, ή συναίτιοι είναι αυτοί -εκείνοι; Και ήτο άρα γε βεβαιότερον μέσον του ν' ασφαλίσωσι την -ατιμωρησίαν αυτών; Οι νόμοι προστάσσουσιν εις τους φύλακάς των -να εναντιόνωνται εις τας κακώσεις· αυτοί δε είναι οι πράττοντες -αυτάς. Οι νόμοι καθιστώσιν εις αυτούς ιερόν χρέος το -προφυλάττειν τον ασθενή από του ισχυρού τας ύβρεις· εις δε τας -χείρας των είναι η δύναμις και το δικαίωμα να την καταχρώνται. -Οι νόμοι προσδιορίζουν το σύνολον του φόρου, αλλ' οι έπαρχοι, -οι ανθύπατοι, οι πρόεδροι τον διανέμουν, και πάντοτε ευρίσκουν -προφάσεις να τον μεγαλύνωσιν. Οι νόμοι συγχωρούσι να εγκαλώσι -τους πελάτας του επάρχου εις το δικαστήριον αυτού τούτου του -επάρχου· αλλ' αγορεύουν την από τούτο το δικαστήριον εις το του -ηγεμόνος έφεσιν, επί λόγω, ως λέγουν, ότι ο ηγεμών υψόνει εις -την αξίαν, όχι άλλους, ειμή άνδρας δεδοκιμασμένους διά την -ευθύτητα και φρόνησιν. Δεν ημπορεί λοιπόν ποτέ ν' απατηθή εις -την εκλογήν του; Οποία αφροσύνη το να ριψοκινδυνή η τύχη ενός -λαού εις την εμπιστοσύνην ενός μόνου ανθρώπου! Ο Ιουστινιανός -ενόησε την κατάχρησιν τούτου. Ούτος αποκατέστησε τους -πράκτορας, τους νέους του λαού καταδυνάστας έχοντας το δικαίωμα -ν' αντιστέκωνται εις τας κλοπάς των επάρχων. Η εις τας επαρχίας -διατριβή των διέδωκεν εντός ολίγου τον μολυσμόν, και, από -επιτηρητάς γενόμενοι συγκακούργοι, δεν έκαμαν άλλο, ειμή -αύξησαν τον αριθμόν των τυράννων. Ιδού πόθεν προέρχεται να -μένωσιν ατιμώρητοι τόσαι καταχρήσεις και άχρηστοι τόσοι καλοί -νόμοι. Τι ήθελες κάμει συ; τον είπεν ο αυτοκράτωρ. Ήθελα -εισακούσει την κραυγήν των αδυνάτων, είπεν ο Βελισάριος· ο δε -άδικος και ισχυρός ήθελε τρέμει. - -Αναμεταξύ εις τας θεσμοθεσίας των αυτοκρατόρων μας είναι και -μία, την οποίαν σέβομαι και επιθυμώ ενθέρμως να ιδώ πάλιν εν -ενεργεία. Ότε, αναμέσον των πολυπληθών της υπερτάτης εξουσίας -φυλάκων, εύρον πράκτορας, η φροντίς των οποίων ήτο να -απέρχωνται εις τας επαρχίας διά να δέχωνται του λαού τα -παράπονα, και να τα αναγγέλλωσιν εις τον αυτοκράτορα, -συνησθάνθην την ψυχήν μου ανοιγομένην και φιλανθρωπίαν πνέουσαν -εντός μου· εύχομαι δε να δώση καλός ηγεμών εις ταύτην την αξίαν -την πρέπουσαν σεμνότητα· να διορίζη εις ταύτην τους -εναρετωτάτους, τους πιστοτάτους, τους οικειοτάτους του φίλους, -να δέχεται μετά πασιφανούς και σεμνοτάτης πομπής, ενώπιον του -βωμού, τον όρκον, τον οποίον θέλουν κάμει εις το όνομα του -θεού, των υπηκόων του και εαυτού, ότι δεν θέλουν ποτέ προδώσει -του ασθενούς τα συμφέροντα, χαριζόμενοι εις τον ισχυρόν· να -τους πέμπη κατ' έτος εις τους υπηκόους του, έχοντας το ιερόν -όνομα επίτροποι, και να τους ανακαλή προς αυτόν, άμα -εκπληρώσωσι το επιτεταγμένον, διά να μη τους παραδώση εις την -διαφθοράν. Οποίαν ενέργειαν δεν θέλει προξενεί και η παρουσία -και η προσδοκία των! Ιδέ κατά την άφιξη του δικαίου ανδρός εις -τας επαρχίας, πώς η ελευθερία υψούται με ατάραχον μέτωπον, η δε -ακολασία και η τυραννία κλίνουσαι κάτω τους οφθαλμούς -τρέμουσιν. Ιδέ τους επάρχους σου, τους προέδρους σου, τους -ανθυπάτους σου, και τους επιστατούντας υπαλλήλους, πώς ωχρίωσι, -πώς τρέμουσιν ενώπιον του κριτού των, τους δε υπηκόους, πώς τον -περιστοιχίζουν, ως πατέρα και εκδικητήν των. Οι μονάρχαι -κλαίονται, ότι η αλήθεια φεύγει απ' αυτούς! Αι! φίλοι, αυτή -τους ζητεί μάλιστα διά μέσου λογχών και ξιφών. - -Πόσον ευκολώτερον ήθελε τας πλησιάζει, εάν άφιναν ελευθέραν εις -αυτόν πρόσοδον! Όχι η κραυγή όχλου στασιώδους, αλλ' η ταπεινή -φωνή συνετού και εναρέτου ανδρός ήθελε φέρει ενώπιον του θρόνου -τα παράπονα της ανθρωπότητος. Ω! πόσον αι καταχρήσεις, αι -αδικίαι αι γινόμεναι εις όνομα του ηγεμόνος, ήθελαν είσθαι πολύ -σπανιώτεραι, εάν έμελλαν να διέρχωνται καθ' έκαστον έτος υπό -τους προσεκτικούς και αυστηρούς της δικαιοσύνης οφθαλμούς, και -εάν η ρομφαία του από το ύψος του θρόνου εκτείνετο διά να τους -τιμωρήση! - -Από όλα τα επιτηδεύματα, το πολεμικόν αναντιρρήτως είναι -εκείνο, εις το οποίον η ακολασία και η αταξία φαίνεται, ότι -μέλλουν να επικρατώσι μάλλον ατιμωρήτως. Αλλ' ας αποδώσωσιν εις -την πειθαρχίαν την αυστηρότητα και την ισχύν της· ας μη εμβαίνη -ποσώς ευνοίας ενέργεια εις το μέσον, διά να πραΰνη τους -αυστηρούς νόμους αυτής· καί τινα παραδείγματα, ως το οποίον ο -Ιουστινιανός έδωκεν εις τον κόσμον, θέλουν εντός ολίγου -εμπνεύσει φόβον και εις τους θρασυτάτους. Και ποίον είναι τούτο -το παράδειγμα; ερώτησεν ο αυτοκράτωρ. Ιδού ποίον, απεκρίθη ο -Βελισάριος. Τούτο, κατά την γνώμην μου, είναι η καλλίστη στιγμή -της βασιλείας του Ιουστινιανού. Οι στρατηγοί του εις την -Κολχίδα εμίαναν τας χείρας των εις το αίμα του βασιλέως των -Λαζών, του συμμάχου του. Έστειλεν αυτού άνδρα, αδιάφθορον ((8), -με πληρεξουσιότητα να κρίνη και να τιμωρήση, αφού ακούση την -κατηγορίαν του έθνους των Λαζών και την απολογίαν των -κατηγορουμένων. Ο υπέρτατος και φοβερός ούτος κριτής έδωκεν εις -ταύτην την μεγάλην δίκην όλην την πομπήν, ίσης ήτο αξία. Έκλεξε -δικαστήριον λόφον τινά του Καυκάσου, και εκεί ενώπιον του -στρατεύματος των Λαζών επρόσταξε ν' αποκεφαλίσωσι τους φονείς -του βασιλέως των. Αλλ' όλα ταύτα απαιτούν τουλάχιστον άνδρας -αδωροδοκήτους, και κατά δυστυχίαν οι τοιούτοι είναι σπάνιοι, -μάλιστα αφού η γερουσία εταπεινώθη και εξευτελίσθη. - -Τι! είπεν ο Τιβέριος, ποθείς τους τυράννους εκείνους της -ελευθερίας, τους δούλους της τυραννίας; - -Ποθώ την γερουσίαν, είπεν ο ήρως, όχι οποία ήτο, αλλ' οποία -ημπορεί να ήναι. Πάσα δεσποτεία κλίνει προς την τυραννίαν διότι -φύσει ο άνθρωπος θέλει να γίνεται το θέλημά του νόμος. Η προς -τον λαόν σκληρότης της γερουσίας και η άκαμπτος υψηλοφροσύνη -αυτής παρεκίνησαν αυτόν να προτιμήση παρά την βασιλείαν της την -του δεσπότου, τον οποίον ήλπιζον να εύρωσι δικαιότερον και -πραότερον. Ο δεσπότης ούτος επιθυμών να βασιλεύη απολύτως, -ενήργησε να καταβληθή ο τύφος της γερουσίας υπό τον ζυγόν! Η δε -γερουσία καταληφθείσα υπό του φόβου, έγινε ταπεινοτέρα και -ουτιδανωτέρα παρ' όσον ο δεσπότης αυτής ήθελεν. Ο Τιβέριος -αυτός εκείνος ηγανάκτει δι' αυτό. Αλλ' είναι εύκολον να -καταλάβωμεν, ότι παύουσα από το να ήναι επικίνδυνος η γερουσία, -εγίνετο ωφέλιμος· ότι έδιδεν εις την εξουσίαν χαρακτήρα -σοβαρώτερον, και ότι, γενομένη διαλλάκτης του λαού μετά του -ηγεμόνος, ήθελεν είσθαι το στήριγμα όλων των δυνάμεων του -κράτους. Μολοντούτο δεν θεωρώ την γερουσίαν κατά ταύτην την -εποπτείαν. Επιθυμώ να ήναι αυτή φυτώριον ανδρών γυμνασθέντων να -κρατώσι το ξίφος και την στάθμην, ανατραφέντων εις τα -βουλευτήρια και εις τας μάχας, εμπείρων της τέχνης του κυβερνάν -και διά των νόμων και διά των όπλων. Από ταύτην την τάξιν των -πολιτών, περικρατουμένην εις δικαίους όρους και τιμωμένην, ως -έπρεπε να τιμάται, ήθελε λαμβάνει ο αυτοκράτωρ τους στρατηγούς -του, τους υπουργούς, τους επάρχους, και τους άρχοντάς του. Την -σήμερον, αν έχη τις χρείαν ανδρός επιτηδείου, εναρέτου, -φρονίμου· πού έγινε γνωστός διά των πράξεών του; προς δοκιμήν -ήθελαν τάχα τον δώσει την δύναμιν ν' αποφασίση την τύχην λαού -τινος; Αλλ' εις τ' αφανή τάχα έργα του της αυλής τάγματος ((9) -γυμνάζονται οι Ρήγουλοι, οι Φάβιοι, οι Σκηπίωνες. Αντί σταδίου, -όπου αι ψυχαί ασκούνται, όπου αι φυσικαί αρεταί αμιλλώνται, -όπου η ευφυία ανελίσσεται, όπου αι γνώσεις και αι αρεταί -διασχίζουν το πλήθος και διαλάμπουν, απέδωκαν σχεδόν τα πάντα -εις την τύχην της γεννήσεως, εις την φαντασιοκοπίαν της -ευνοίας. Τοιουτοτρόπως συσσωρεύονται τα κακά, από τα οποία -καταπίπτει η πολιτεία. - -Τι θέλεις; είπεν ο αυτοκράτωρ· όταν οι άνθρωποι εξέπεσαν από -την πρώτην κατάστασίν των, όταν το γένος αυτών διεφθάρη, και μ' -όλην την επιμέλειαν δεν δύναταί τις εξ αυτών να κάμη κακήν -εκλογήν, πρέπει ν' απελπισθή, ν' αποκάμη εκλέγων. - -Όχι, είπεν ο Βελισάριος, ποτέ δεν πρέπει ν' απελπίζεται. Η -διαφθορά δεν είναι ποτε ολική. Εις όλα τα μέρη είναι άνδρες -αγαθοί· και αν λείπουν, ενεργούν να γεννήσωσιν αυτοί. Αρκεί -μόνον ο ηγεμών να τους αγαπά, και να ηξεύρη, πώς να τους -διακρίνη. Υγιαίνετε, φίλοι. Τούτο θέλομεν έχει ημείς αύριον -παραμυθητικήν συνδιάλεξιν. Διότι ημπορεί σαφώς να καταλάβη τις -ότι, διά να θεραπευθή η δεινοτάτη των πραγμάτων κατάστασις, -ένας μόνος άνθρωπος αρκεί να θελήση. - -Ο Βελισάριος αποδίδει την ύπαρξιν πάντων εις την ασθενή θέλησίν -μας, είπεν ο Ιουστινιανός προς τον Τιβέριον. Αλλά δύναταί τις -να επιφορτισθή την διάκρισιν και την εκλογήν των ανθρώπων; Και -δεν ηξεύρει πόσον ούτοι υποκρίνονται προς ημάς. Ό,τι δεν -δύναμαι να εννοήσω, είπεν ο Τιβέριος, είναι, ότι φρονεί τους -ανθρώπους γεννωμένους οποίους τους θέλεις, ως να υπέκειτο εις -εσέ η φύσις. Εντοσούτω ο Βελισάριος είναι φρόνιμος· η ηλικία, η -δυστυχία τον εδίδαξαν· είναι άξιος ακροάσεως. - - - -Κεφάλαιον ΙΓ'. - - - -Την επιούσαν φθάσαντες, εύρηκαν αυτόν καλλιεργούντα τον κήπον -του ομού με τον Παυλίνον τον κηπωρόν του. Αν ήρχεσθε, προ -ολίγου, τας είπεν, ηθέλετε διδαχθή, ως εγώ, μάθημα καλόν της -περί το άρχειν επιστήμης. Διότι τίποτε δεν παρομοιάζει τόσον -την των ανθρώπων κυβέρνησιν, όσον η των φυτών. Ο δε κηπωρός μου -ούτος κρίνει περί αυτής, ως Σόλων. - -Τότε, ενώ ο Αυτοκράτωρ και ο Τιβέριος συνεπεριπάτουν με τον -ήρωα, ο νέος τον επρόβαλε τας σκέψεις, τας οποίας είχαν κάμει, -και τας αιτίας, διά τας οποίας εφοβούντο, μη πλανηθή. - -Ναι, τον είπεν, ο εις το βάθος των ανακτόρων του -περικυκλούμενος από πυκνόν πλήθος αυλικών και κολάκων ολίγον -γνωρίζει αναμφιβόλως τους ανθρώπους· αλλά ποίος τον εμποδίζει -να φυγαδεύεται από το στενόν του δεσμωτήριον, να -συναναστρέφεται, να γίνεται ευπρόσιτος; η ευπροσηγορία του -ηγεμόνος είναι της αληθείας μαγνήτης. Οι δούλοι του την -κρύπτουσιν, αλλ' ο ιδιώτης, ο γεωργός, ο απότομος και -ειλικρινής γέρων στρατιώτης, δεν θέλουν του την κρύπτει. Θέλει -ακούει την κοινήν φωνήν· αυτή είναι των βασιλέων ο χρησμός, ο -ακεραιότατος της αξίας και αρετής κριτής· και πάντοτε γίνεται -καλή η εκλογή, όταν αποφασίζεται δι' αυτής. Έπειτα αι εκλογαί -του μονάρχου εκτείνονται μόνον εις δύο τινά, εις τους -συμβούλους και εις τους υπουργούς· εάν εκλέξη καλώς τους -πρώτους, εγώ εγγυώμαι διά την εκλογήν των άλλων. Το παν -συνίσταται να έχη παρ' αυτώ φίλους τινάς αξίους της φιλίας του. -Ο Θεοδώρικος είχε μόνον ένα, τον ενάρετον Κασσιόδωρον· και ο -κόσμος ηξεύρει, πόσον φρονίμως και ενδόξως εβασίλευσεν. Όθεν -είναι σημεία βέβαια, κατά τα οποία δύναται και εις την αυλήν -αύτην να εκλέξη τους συμβούλους και τους οδηγούς του. Η των -ηθών αυστηρότης, κ' αφιλοκέρδεια, η ευθύτης, η φιλαλήθεια, η -προθυμία προς υπεράσπισιν του αδυνάτου και αθώου, η της φιλίας -σταθερότης, δεδοκιμασμένη εις τας δυστυχίας, η προς το αγαθόν -κλίσις, την οποίαν ουδέν εμπόδιον παρατρέπει, η στερεά -προσκόλλησις εις τους νόμους της δικαιοσύνης, ταύτα είναι τα -χαρακτηριστικά, διά των οποίων ο ηγεμών δύναται να διακρίνη -τους καλούς καγαθούς άνδρας, και να εκλέγη αληθείς φίλους. Τα -αίτια της εξαιρέσεως με φαίνονται επαισθητότερα· διότι η αρετή -ημπορεί να ήναι προσποιητή, αλλ' η κακία ποσώς καθ' υπόκρισιν. -Άμα φανερωθή, ημπορεί τις να την πιστεύση. Παραδείγματος χάριν, -εάν εγώ ήμην βασιλεύς, όποιος άπαξ ήθελε με ομιλήσει περί των -υπηκόων μου καταφρονητικώς, περί των χρεών μου κούφως, ή περί -της καταχρήσεως της εξουσίας μου με δουλοπρεπή και ευτελή -φιλαρέσκειαν, ούτος ήθελεν εξαιρεθή διά παντός από τον αριθμόν -των φίλων μου. Όθεν ουδέν άλλο ευκολώτερον, ειμή, παρατηρών -τους ανθρώπους, να εκκλέψη, χωρίς να το αισθανθώσι, τα -χαρακτηριστικά των σημεία, τα οποία εξελέγουσι και -ανακαλύπτουσι και αυτούς τους κρυψινουστάτους. Ήκουσα πολλά -λεγόμενα περί εκείνης της μεγάλης υποκρίσεως, της εις τους -αυλικούς αποδιδομένης. Εξ αυτών ουδείς, όστις δεν φημίζεται, ως -ών αυτή εκείνη η ειλικρίνεια. Και αν ο ηγεμών σφάλλη εις τούτο, -η κοινή φωνή θέλει τον διδάξει την αλήθειαν. Εις αυτόν λοιπόν -μόνον ανήκει να παραδώση αξίως την υπόληψιν και την -εμπιστοσύνην του. Η δε αρετή, η αλήθεια άμα εμφιλοχωρήσουσιν -εις τας βουλάς του, δύναται ν' αναθέση εις αυτάς την φροντίδα -του να τον φωτίζωσι περί όλων των άλλων εκλογών αυτού. - -Αλλά συλλογίζεσαι, είπεν ο αυτοκράτωρ, περί του πλήθους των -εναρέτων και σοφών ανδρών, όσων θέλει έχει χρείαν, διά να -διανέμουν τους νόμους και ν' ασκώσι την εξουσίαν του; Πόθεν να -τους λάβη; Από την φύσιν, είπεν ο Βελισάριος, ήτις γεννά -τοιούτους, όταν ηξεύρη τις καλώς να την διευθύνη. — Διά να την -διευθύνη δε, έχει άλλα μέσα παρά νόμους δικαίους και αυστηρούς; -— Τούτο είναι πολύ, τούτο δεν είναι ικανόν, υπέλαβεν ο -Βελισάριος, και τα ήθη δεν ανήκουσιν εις τους νόμους. - -Τι θέλει λοιπόν κάμει, διά να μεταβάλη τα προ τόσου και του -διαφθαρέντα ήθη; ηρώτησεν ο Ιουστινιανός. - -Ο κηπωρός μου θέλει σε το διδάξει, είπε ο Βελισάριος, και τον -εφώναξεν. Άκουσε, Παυλίνε, τον είπεν· όταν φυτρόνη χόρτον -άγριον μεταξύ των φυτών σου, τι κάμνεις; Το εκριζόνω, είπεν ο -απλούς άνθρωπος. — Αντί να το εκριζώσης, διατί δεν το κόπτεις; -— Ήθελεν αναβλαστάνει αδιακόπως και ποτέ δεν ήθελε τελειώσει. -Κ' έπειτα, καλέ μου αυθέντα, διά της ρίζης το φυτόν ροφά της -γης τους χυμούς· και τούτο πρέπει να εμποδίση τις. Τον ακούετε, -είπεν ο Βελισάριος. Αυτό είναι επίκρισις των νόμων σας. Ούτοι -αποσπώσιν, όσον δύνανται, τα της κοινωνίας εγκλήματα, αλλ' -αφίνουσι να υπάρχωσιν αι κακίαι, τας οποίας έπρεπε να -εκριζόνωσιν. Αλλά τούτο δεν είναι αδύνατον· διότι όλαι σχεδόν -αι κακίαι, τουλάχιστον αι της αυλής, έχουν μίαν κοινήν ρίζαν. -Και ποία είναι; τον ηρώτησεν ο Τιβέριος. Η πλεονεξία, απεκρίθη -ο γέρων. Ναι, διά του ονόματος τούτου, είτε η επιθυμία του -σωρεύειν πλούτη νοείται, είτε η του απολαύειν, δεν υπάρχει τι -ανάξιον και χαμερπές, το οποίον η πλεονεξία να μη γεννά. Η -σκληρότης, η αχαριστία, η απιστία, η αδικία, ο φθόνος και αυτή -η ωμότης είναι κλάδοι τούτου του απλήστου, του σκληρού και -χαμερπούς πάθους. - -Εκ της άγρας της προσέτι τρέφει την χαυνότητα, την ηδυπάθειαν, -την διαφθοράν, την ασωτείαν, και την χαύνην εκείνην αργίαν, -ήτις τα περιθάλπει εις τον κόλπον της. Ούτω τα ήθη όλα -διαφθείρονται διά της φιλοπλουτίας. Εάν διεγείρη την -φιλοτιμίαν, θέλει την καταστήσει επίβουλον και αισχράν. Εάν -παρεισδύη εις την ανδρίαν, την ατιμάζει διά των δεινοτάτων -αυτής κακών. Διά της δωροδοκίας καταστένει επονείδιστα τα -εντιμότατα προτερήματα· η δε ψυχή, ήτις είναι δούλη αυτής, -πωλείται εις τον πλειοδοτούντα. - -Εντεύθεν όλα τα δημόσια ανοσιουργήματα, όσα εργάζονται διά να -πλουτήσουν. Και της τυραννίας ταύτης, υπό της οποίας -στενάζουσιν οι άνθρωποι, μήτηρ είναι η πολυτέλεια· διότι αύτη -γεννά τας χρείας· αύται δε γεννώσι την φιλαργυρίαν· η δε -φιλαργυρία, διά να κορεσθή, προστρέχει εις την τυραννίαν. Την -πολυτέλειαν λοιπόν πρέπει να καταπολεμήση τις. Εξ αυτής πρέπει -ν' αρχίση την των ηθών μεταρρύθμισιν. - -Ο δε κατά της πολυτελείας πόλεμος ομοιάζει τον της ύδρας, είπεν -ο αυτοκράτωρ· διότι κόπτεις μίαν κεφαλήν αυτής, και αναφύονται -μυρίαι. Ή μάλλον, είναι, ως ο Πρωτεύς, όστις κατά μυρίας -διαφόρους μορφάς, εκφεύγει τον θέλοντα να τον δεσμεύση, θέλω -ειπεί πολύ περισσότερα, επρόσθεσε. Τα αίτια της πολυτελείας, -και αι επιρροαί της, αι σχέσεις και αι συγκοινωνίαι της -συστένουσι μίγμα αγαθών και κακών, τόσον συγκεχυμένον, ώστε, -υποθέτων, ότι ήτο δυνατόν να την δεσμεύση, ή να την εξολοθρεύση -τις, ήθελα αμφιβάλει, αν το πρώτον ήθελεν είσθαι συγχωρημένον -και το άλλο ωφέλιμον. - - — Ναι, συμφωνώ, είπεν ο Βελισάριος, ότι η πολυτέλεια είναι εις -την πολιτείαν, ως οι άτιμοι εκείνοι άνθρωποι, όσοι έκαμαν εξ -επιγαμίας συγγένειαν με μεγάλους· κολακεύουν αυτούς χαριζόμενοι -εις τους συγγενείς των, αλλά τέλος τους κλείουν εις την -φυλακήν. Δεν εκτείνομαι μακρότερον. Ας αρχίσωμεν από τα έργα, -τα οποία είδα πραχθέντα δι' εμού αυτού. Λέγεται, ότι η -πολυτέλεια συμφέρει εις τας πόλεις. Δυσκόλως το πιστεύω· αλλ' -είμαι πολλά βέβαιος, ότι είναι ολεθρία εις τα στρατεύματα. Ο -Πομπήιος βλέπων τους στρατιώτας του Καίσαρος τρεφομένους με -αγρίας ρίζας, έλεγεν, «ούτοι είναι θηρία»· έπρεπε να είπη, -«ούτοι είναι άνθρωποι». Η πρώτη του πολεμικού καρτερία είναι να -ριψοκινδυνεύη· η δευτέρα ν' αρκήται εις μόνας της φύσεως τας -χρείας. Τούτο δε είναι το επιπονώτερον διά τον τρυφηλώς -ζήσαντα. Ο λαός ο θέλων ν' απολαύη εις τον πόλεμον τας τρυφάς -της ειρήνης, δεν είναι ικανός να υπομένη ούτε τας ευτυχίας, -ούτε τας δυστυχίας. Η νίκη είναι ολίγον δι' αυτόν, ζητεί την -αφθονίαν· άμα δε του λείψη η αφθονία, ή επαπειλή να τον -εγκαταλείψη, η άλλη ματαίως ήθελε τον προσκαλεί. Το νηφάλιον -στράτευμα έχει πτέρυγας· η δε πολυτέλεια εκνευρίζει και -καταβάλλει τον στρατόν, εις τον οποίον ευρίσκεται· η λιτότης -φείδεται και τους εσωτερικούς και τους εξωτερικούς πόρους. Η δε -ασωτεία τους εξαντλεί, και δεν αφίνει τίποτε εις καιρόν -ανάγκης· επιφέρει την ερήμωσιν, τον λιμόν, τον τρόμον και την -αισχράν φυγήν. Όλα είναι επίπονα εις ανθρώπους χαύνως -ανατραφέντας. Η ανδρία τους μένει, αλλά δυνάμεις δεν έχουν. Ο -εχθρός, όστις ηξεύρει να τους αδυνατίση με τους κόπους, δεν -έχει χρείαν να τους νικήση, και τας βραδύτητας του πολέμου -θεωρεί επωφελώς δι' αυτόν ως μάχας. Αλλ' η πολυτέλεια όχι μόνον -εκνευρίζει και χαυνόνει τα σώματα, αλλά και τας ψυχάς εκθηλύνει -και διαφθείρει. Ο πλούσιος, ο φέρων μεθ' εαυτού την πολυτέλειαν -εις το στρατόπεδον, κινεί την άμιλλαν του πένητος, όστις προς -αποφυγήν της ταπεινώσεώς του, ότι τον υπερέχει ο όμοιός του, -ζητεί τρόπους και εις αυτάς τας αισχρουργίας. Η τιμή -προσκολλάται εις τους πλουσίους, η υπόληψις εις την -μεγαλοπρέπειαν, η περιφρόνησις εις την πενίαν, το γελοίον εις -την μετριόφρονα και αφιλοκερδή αρετήν, και τότε τα πάντα -ηφανίσθησαν. Ταύτα είναι τα εκ της πολυτελείας κακά. - -Ηξεύρω, ότι την εξώρισες από τα στρατεύματά σου, είπεν ο -Τιβέριος. Πώς δε το κατώρθωσες; ευκολώτατα, είπεν ο γέρων. Την -απεδίωξα από την σκηνήν μου, την κατέστησα περιφρονητήν. Η -περιφρόνησις είναι δραστήριον κατά της φαρμακεράς υπερηφανείας -αντιφάρμακον. Έμαθα, ότι νέος τις εκ της Ασίας έφερεν εις το -στρατόπεδόν μου τας τρυφάς της πατρίδος του, ότι εκοιμάτο εις -πορφυράν σκηνήν, ότι έπινε με χρυσά ποτήρια, ότι εμεταχειρίζετο -εις την τράπεζάν του τα καλήτερα είδη του οίνου και τα -σπανιώτερα εδέσματα. Τον εκάλεσα λοιπόν εις το γεύμα, και, -έμπροσθεν των συστρατιωτών του, τον είπα. Βλέπεις, νεανίσκε, -ότι εδώ μεταχειρίζονται ευτελή τροφήν· ενίοτε δε ακόμη -χειροτέραν· και πρέπει να προσμένωμεν τούτο· διότι οι -θηρεύοντες την δόξαν κινδυνεύουν να μη έχουν άρτον. Πίστευσέ -με, η τρυφηλότης σου μέλλει πολλά να υπομένη, διά τον οποίον -βίον μέλλομεν να διδάξωμεν. Σε συμβουλεύω να μη μας -ακολουθήσης. Η επίπληξις αύτη ενήργησεν εις αυτόν· ζητεί -συγγνώμην, και την λαμβάνει· αλλ' απέστειλε την αποσκευήν του. -Και αυτή η συμβουλή ήρκεσε; τον ηρώτησεν ο νεανίσκος. Ναι, -αναμφιβόλως, είπεν ο ήρως, διότι το παράδειγμά μου εστήριζεν -αυτήν, και με ήξευραν σταθερόν εις την γνώμην μου. Έπρεπε να -διήγειρες σφοδρά παράπονα. - -Όταν ο νόμος ήναι ίσος και αναγκαίος, κανείς δεν προσκλαίεται -κατ' αυτού. — Όχι· αλλ' είναι σκληρόν εις τον πλούσιον να ήναι -ισότιμος του πένητος. — αλλά διά τούτο είναι ηδύ εις τον πένητα -να ήναι ίσος με τον πλούσιον, και πανταχού οι πένητες είναι οι -περισσότεροι. — Αλλ' οι πλούσιοι είναι εις την αυλήν οι -ισχυρότεροι, και μάλλον εισακούονται. — Διά τούτο και επέτυχαν -να με βλάψουν. Αλλ' ό,τι έκαμα, δεν θέλω το παύσει· διότι η -ρώμη της ψυχής, ως και η του σώματος, είναι καρπός της -εγκρατείας. Άνευ αυτής ουδεμία αφιλοκέρδεια, άνευ δε -αφιλοκερδείας ουδεμία αρετή υπάρχει. Ηρώτησα ποιμένα τινά, διά -τι οι κύνες του ήσαν τόσον πιστοί· διότι, με είπε, ζώσι με -άρτον μόνον. Εάν τους έτρεφα με κρέας, ήθελαν είσθαι λύκοι. -Εξεπλάγην διά την απόκρισίν του. Γενικώς, φίλοι μου, ο -ασφαλέστερος τρόπος του καταστέλλειν τα κακά είναι η περιόρισις -των χρειών. Ταύτα πάντα είναι δυνατά εις στράτευμα, είπεν ο -αυτοκράτωρ· αλλά δυσκατόρθωτα εις επικράτειαν. Οι πολιτικοί -νόμοι δεν ομοιάζουν τους στρατιωτικούς. Ούτοι περιστέλλουν την -ελευθερίαν εις κύκλον στενώτερον. Νόμος ουδείς δύναται να -εμποδίση τον πολίτην από του να πλουτήση διά τιμίου τρόπου, -ουδείς δύναται να εμποδίση αυτόν από του να διαθέση τα πλούτη -του και να τ' απολαύη ειρηνικώς. Θεωρείται ως αποκτήσας αυτά -διά των κόπων, της βιομηχανίας, των προτερημάτων, της αξίας -αυτού, ή των γονέων του. Έχει το δικαίωμα να τα διασκορπίση, ως -και να τα καταθάψη εις την γην. Συμφωνώ κατά τούτο, είπεν ο -Βελισάριος. Προχωρώ δε και περαιτέρω, είπεν ο αυτοκράτωρ· εάν -τα πλούτη της πολιτείας ευρίσκωνται συσσωρευμένα εις χείρας -ενός τινος τάγματος ανθρώπων, καλόν είναι να διαδοθώσι, και η -φιλοπονία μετά της βιομηχανίας να τα εκβάλλουν από τας χείρας -της αργίας. Και εις τούτο συμφωνώ, είπεν ο ήρως. Προσθέτω, -εξακολούθησεν ο Ιουστινιανός, ότι η τρυφηλότης, η ηδυπάθεια, η -επίδειξις, η μεγαλοπρέπεια, αι της φιλοκαλίας και της -καινοτομίας φαντασιοκοπίαι, η επιτετηδευμένη τρυφή και η -ματαιότης είναι λεπτολογίαι εκφεύγουσαι την αυστηροτάτην -αστυνομικήν κυβέρνησιν, και περί των οποίων οι νόμοι δεν -δύνανται να λάβωσι φροντίδα, ειδέ μη, ενεργούσιν είδος -τυραννίας. Μη γένοιτο, είπεν ο γέρων, να θελήσω, ώστε οι νόμοι -να λαμβάνωσι φροντίδα τινά περί τούτων! Ιδού λοιπόν πώς η -πολυτέλεια προστατεύεται από όλα τα πλέον απαραβίαστα παρά τοις -ανθρώποις, ήγουν την ελευθερίαν, την ιδιοκτησίαν, και απ' αυτό -ίσως το καινωφελές. Εις όλα συμφωνώ, εκτός τούτου του -τελευταίου, είπεν ο Βελισάριος. Αλλά τέλος πάντων, είπεν ο -ηγεμών, θέλεις ομολογήσει, ότι η πολυτέλεια εμψυχόνει και -γίνεται αιτία ν' ακμάζωσιν αι τέχναι, ότι καταστένει τους -ανθρώπους βιομηχάνους, δραστηρίους, κινεί αυτούς εις άμιλλαν, -αντιτάσσει εις την ραθυμίαν και εις την προς την οκνηρίαν -κλίσιν των το κέντρον των νέων χρειών και την επιθυμίαν των -ηδονών. - -Συμφωνώ, είπεν ο Βελισάριος, ότι η πολυτέλεια είναι ηδεία εις -τους απολαύοντας αυτήν και κερδαλέα εις τους όσοι τους -προμηθεύουν τα μέσα της απολαύσεώς της, και ότι οι νόμοι -χρεωστούν ν' αφίνωσι τούτο το εμπόριον ελεύθερον και ήσυχον. -Τούτο δεν θέλεις; - -Περισσότερον θέλω, επανέλαβεν ο αυτοκράτωρ· αξιώ, ότι ολίγον -κατ' ολίγον η επιρροή αύτη διαδίδεται εις όλας της πολιτείας -τας τάξεις, και εις την των γεωργών αυτών, εις την οποίαν -χορηγεί ευκολωτέραν και συμφερωτέραν πώλησιν των καρπών των -κόπων αυτών. - -Εδώ, είπεν ο Βελισάριος, το φαινόμενον σε απατά. Επειδή ό,τι -όφελος έρχεται εις την τάξιν των γεωργών από τας ασωτεύσεις την -πολυτελείας, ελήφθη ήδη εξ αυτής. Όλοι δε οι άνθρωποι, τους -οποίους η πολυτέλεια μεταχειρίζεται, είναι ξένοι, τους οποίους -δίδει εις αυτήν την τάξιν να τους τρέφη. - -Ανακάλεσε εις την μνήμην σου την ιδέαν, την οποίαν εδέχθημεν -περί της πρωτοπλάστου κοινωνίας. Ποίον είναι το τέλος αυτής; -Δεν είναι να καταστήσω τον άνθρωπον ωφέλιμον εις τον άνθρωπον; -Και εις ταύτην την τάξιν το δικαίωμα του ενός επί του -εργοχείρου του άλλου δεν είναι το δικαίωμα την ανταλλαγής; Εάν -λοιπόν είς άνθρωπος ενασχολή μυρίους εις τας πολυπλασιασθείσας -χρείας του, μη συνεισφέρων αυτός εις τας χρείας μηδέ ενός, δεν -είναι ως φυτόν άκαρπον και αδηφάγον εις το μέσον του θέρους; -Τοιούτος είναι ο αργός πλούσιος εις τας αγκάλας της πολυτελείας -και της τρυφής. Ων πάντοτε το αντικείμενον των φροντίδων και -την εργασίας της κοινωνίας, δέχεται ραθύμως τον φόρον ως απλήν -προσφοράν. Προς ευχαρίστησιν μόνον των ορέξεών του, προς -εκπλήρωσιν των επιθυμιών του μόνον, η φύσις ασχολείται· δι' -αυτόν αι ώραι παράγουσι τους γλυκυτάτους καρπούς των· τα -στοιχεία προσφέρουν τα ήδιστα εδέσματα· αι τέχναι τα σπανιώτερα -αριστουργήματα. Απολαύει όλα, δεν συνεισφέρει εις ουδέν, -αφαιρεί από την κοινωνίαν πλήθος ωφελίμων ανθρώπων, δεν -εκπληροί ουδενός το επιβάλλον έργον, και αποθνήσκει, άλλο κενόν -μη αφίνων, παρά το κενόν των υπ' αυτόν καταδαπανηθέντων -κτημάτων. - -Δεν ηξεύρω, είπεν ο Τιβέριος, πλην μοι φαίνεται ολιγώτερον -επιζήμιος, ολιγώτερον ανωφελής παρ' όσον τον στοχάζεσαι. Διότι, -εάν εις το σύνολον των κοινών κτημάτων δεν προσφέρη τον καρπόν -των προτερημάτων, της δραστηριότητος και της ευμηχανίας του, -προσφέρει το αργύριόν του, και τούτο είναι το αυτό. - -Αι, φίλε μου, είπεν ο γέρων, τα χρήματα δεν είναι άλλο παρά το -σημείον των κτημάτων, τα οποία τις παραχωρεί και το ενέχυρον -της αποδόσεώς των. Εις την ληψοδοσίαν τούτων των κτημάτων ταύτα -φανερόνουν την τιμήν των. Αλλ' όστις εις την ληψοδοσίαν ταύτην -παρουσιάζει μόνον το σημείον, και ποτέ το αληθές πράγμα, -καταχράται οφθαλμοφανώς το μέσον της ανταλλαγής, διά να λαμβάνη -ακαταπαύστως ό,τι ποτέ δεν αποδίδει. Ο μεταβλητός εγγυητής, τον -οποίον δίδει, τον απαλλάσσει από όλα, αντί να τον υποχρεόνη. Ας -αγρυπνή ο άρχων, ας μάχεται ο στρατιώτης, ας εργάζεται ο -γεωργός και ο τεχνίτης αδιακόπως δι' αυτόν, τα αποκτηθέντα εις -τας υπηρεσίας των δικαιώματά του επικυρούνται κατ' έτος, και το -προνόμιον, το οποίον έχει να ζη άχρηστος, είναι εγχαραγμένον -επί χρυσών ελασμάτων. - -Ούτω λοιπόν η ευπορία κρατεί τον κόσμον υπομίσθιόν του· είπεν ο -νέος. Ναι, φίλε, είπεν ο γέρων, χωρίς να προξενήση τούτο εις -τον πλούσιον άλλον κόπον και άλλην φροντίδα, ειμή ν' αποδώση -λεπτομερώς εις την κοινωνίαν τας συνθήκας της δουλείας, την -οποίαν έκαμε με αυτόν. Και διά τι αύτη η δουλεία; ηρώτησεν ο -Τιβέριος, Διά τι πλούσιοι εις την πολιτείαν; Διότι οι νόμοι, -είπεν ο ήρως, διατηρούσιν εις έκαστον ό,τι απέκτησε· διότι -τίποτε δεν είναι καλήτερον αποκτημένον παρά τον καρπόν του -κόπου, της βιομηχανίας και της διανοίας· διότι η ελευθερία του -αποκτάν συμπεριλαμβάνει και την ελευθερίαν του θησαυρίζειν· και -διότι η ιδιοκτησία, ως η ελευθερία, πρέπει να ήναι δικαίωμα -απαραβίαστον ((10) - -Κακόν είναι βέβαια το να υπάρχωσιν άνθρωποι δυνάμενοι να -επιφορτίσωσιν εις την κοινωνίαν όλα τα έξοδα την υπάρξεώς των -και πολλών άλλων ανθρώπων, τους οποίας μεταχειρίζονται μόνον -προς όφελός των· αλλ' ήθελεν είσθαι μεγαλήτερον κακόν το ν' -αφαιρεθή από την άμιλλαν, την εργασίαν και την βιομηχανίαν, η -ελπίς του αποκτάν, και η ασφάλεια του απολαύειν τα αποκτηθέντα. -Μη θλίβεσαι λοιπόν διά το άφευκτον κακόν. Ενόσω υπάρχουσιν εις -αυτήν άνθρωποι δραστηστιώτεροι, βιομηχανικώτεροι, φειδωλότεροι, -ευτυχέστεροι παρ' άλλους, θέλει υπάρχει ανισότης εις τον -μερισμόν των κτημάτων. Η ανισότης αύτη θέλει είσθαι μάλιστα -υπερβολική εις τας ακμαζούσας πολιτείας, χωρίς να έχη τις το -δίκαιον να την εξαλείψη. - -Ομολόγησε λοιπόν, είπεν ο αυτοκράτωρ, ότι η πολυτέλεια είναι -καλόν κατά τι, διότι αυτή διά των δαπανών της σμικρύνει και -εξολοθρεύει την ανισότητα ταύτην. Ήγουν η πολυτέλεια είναι καλή -εις το να εξαντλή τας πηγάς της πολυτελείας. Το ομολογώ, είπεν -ο Βελισάριος, και δέχομαι ν' αφήσωσιν εις τα πλούτη όλα τα μέσα -της αναλώσεώς των. Εγώ δεν νωώ να υποχρεώσωσι τον έχοντα να τα -καταχώση εις την γην, ουδέ να διορίσωσιν εις αυτόν την χρήσιν -αυτών. Οι νόμοι, σε το είπα, δεν χρεωστούν να ενέχωνται εις -άλλο, ειμή εις το να επιβάλλωσι το φορτίον των δημοσίων χρειών· -εις τα κοινά κτήματα, αφίνοντες άθικτον και ιεράν την μερίδα -της τροφής, και εγγίζοντες μόνον το περισσεύον της ευπορίας -πάσης καταστάσεως. Η κοινή δόξα θέλει κάμει το λοιπόν. Η κοινή -δόξα! είπεν ο αυτοκράτωρ. Ναι, αύτη, είπεν ο Βελισάριος, -αστενοχωρήτως και αβιάστως αποκαθιστά παν πράγμα εις τον -οικείον τόπον. Απ' αυτήν πρέπει να προσμένωμεν των ηθών την -μεταρρύθμισιν. Η μεταρρύθμισις αύτη σε φαίνεται δύσκολος· -εξαρτάται από την θέλησιν και το παράδειγμα του κυριάρχου. Άμα -ο άνθρωπος, ο έχων μεν την αυτήν αξίαν με άλλους, αλλά -κοσμιώτατος και απλούστατος κατά τα ήθη, αξιωθή παρά του -άνακτος καλλίστην υποδοχήν, άμα δείξη καταφρόνησιν προς τας -κατ' επίδειξιν δαπάνας και την γυναικώδη πολυτέλειαν, άμα ρίψη -βλέμμα περιφρονητικόν εις τους δούλους της μαλθακότητος, και -προσηλώση όμμα αρεσκείας και αιδούς εις τα θύματα του κοινού -συμφέροντος, η αυλή ευθύς θέλει λάβει κλίσιν προς την ευγενή -απλότητα και την έμφρονα φειδώ. Η μεγαλοπρέπεια όχι μόνον δεν -θέλει τιμάσθαι εκεί, αλλά μάλιστα θέλει είσθαι και απρεπής. Ήθη -καθαρά και αυστηρά θέλουν αντικατασταθή αντί των ακολάστων και -ματαιοσπούδων. Όλαι αι τιμαί θέλουν αποδίδεσθαι εις την -προσωπικήν αξίαν, και αφήσει την ματαιοφροσύνην και την -πολυτέλειαν να θαυμάζωνται μόναι και να συναρέσκωνται. Ω! -φίλοι, με πόσην ορμήν πίπτον ηθέλαμεν βλέπει το κράτος των! -Ηξεύρετε, πόσον η πόλις είναι προσεκτική, ευπειθής και πρόθυμος -ν' ακολουθή το παράδειγμα της αυλής. Ό,τι δε είναι εις τιμήν -μεταβαίνει εντός ολίγου εις χρήσιν. Η αρχαία λιτότης, -αποκατασταθείσα, ήθελε γεννήσει την αφιλοκέρδειαν· αύτη δε τα -ηρωικά ήθη. Ο ικανός να γίνη ωφέλιμος άνθρωπος, μη έχων ήδη εις -τα σεμνά ήθη ουδεμίαν αιτίαν πλεονεξίας, και ελευθερωθείς από -την δουλείαν των εξουθενητικών χρειών της τρυφής, ήθελεν -αισθανθή εις εαυτόν αναπτυσσόμενον τον βλαστόν των τιμίων -φρονημάτων. Η φιλοπατρία, η φιλοδοξία ήθελαν κυριεύσει ψυχήν -ελευθέραν και επαιρομένην διά την ελευθερίαν. Όλαι αι δυνάμεις -της ευγενούς αμίλλης ήθελαν αναπτυχθή συγχρόνως. Α! εάν ο -ηγεμών ήξευρεν, οποίαν επιρροήν έχει εις τας ψυχάς, και πώς -ημπορεί να τας συγκινή ακαταναγκάστως και αβιάστως! Αύτη είναι -η πλέον ακαταμάχητος δύναμίς του· και ταύτην μόνον δεν -γνωρίζει. - -Ποία δε δύναμις, είπεν ο Ιουστινιανός, δύναται ν' αντισηκώση -την φιληδονίαν, το θέλγητρον των τέρψεων, την επιθυμίαν του -αποκτάν το αντίτιμον όλων των αγαθών; Τι μέλει τον άνθρωπον, -τον δι' όλων των αισθητηρίων μεθυσκόμενον υπό της τρυφής, αν η -αυλή τον κακολογή, ή τον επαινή; Δύναται ο βασιλεύς να -εμποδίση, ώστε ο άνθρωπος ούτος, αυτός καθ' εαυτόν, να μη -διαθέτη κατά την φαντασίαν του λαόν βιομήχανον, πρόθυμον να τον -υπηρετή, ώστε να μη τον περικυκλόνωσιν αι ηδοναί, να μη τον -υποτάσσωνται αι τέχναι; Όχι, είπεν ο Βελισάριος, αλλ', εάν -θέλη, δύναται να προσάψη αίσχος μεν εις την μαλθακότητα, -καταφρόνησιν δε εις την αργίαν· δύναται ν' αφαιρέση από τα -πλούτη το δικαίωμα του να υψόνουν εις τα πρώτα αξιώματα της -πολιτείας την οκνηρίαν, την κακίαν και την ανικανότητα· δύναται -να κάμη, ώστε αι επαισθητότεραι απoλαύσεις, αι ηδύτεραι του -βίου ευφροσύναι να συνάπτωνται με την από του κοινού τιμήν και -να υπάγουν ομού με αυτήν προς συναπάντησιν της αξίας· δύναται -τουλάχιστον να εξουθενήση την πολυτέλειαν και να της αφαιρέση -τον τύφον. Τούτο αρκεί· η πολυτέλεια ταπεινωθείσα δεν θέλει -πλέον ταπεινώσει την πενίαν, δεν θέλει πλέον αμαυρόνει την -αρετήν. Θέλουν είσθαι αγαθά, το αντίτιμον των οποίων δεν θέλουν -είσθαι πλέον τα πλούτη. Η πίστις και η κοινή υπόληψις, αι τιμαί -και τα αξιώματα θέλουν απόκεισθαι εις την αξίαν. Ο χρυσός δεν -θέλει πλέον εξαλείφει τας κηλίδας του ψόγου και του αίσχους, η -δε χαμέρπεια της ψυχής δεν θέλει κρύπτεσθαι πλέον υπό την -λάμψιν αλαζονικής μεγαλοπρεπείας. - -Πιστεύσατέ με, φίλοι, ότι η πολυτέλεια έχει ολίγας απολαύσεις -ανεξαρτήτους από την υπερηφάνειαν. Αι πλέον λεπτουργημέναι -επιθυμίαι της είναι πλασταί· η δε γνώμη, η προσαπτομένη εις τας -ματαίας και ευμεταβλήτους ηδονάς της, είναι το ευαρεστότερόν -των· Εξαλείψατε την γνώμην ταύτην, και θέλετε φέρει τα πλούτη -εις την κυρίαν και αληθινήν των τιμήν. Τότε δε, όστις θέλει τα -έχει, αν θέλη να τιμηθή και να τα εξευγενίση, θέλει κάμει -καλητέραν χρήσιν αυτών. Η πολυτέλεια καθιστά τον πλούσιον να μη -δύναται να ήναι γενναίος· αι χρείαι τον καταστένουν φιλάργυρον· -και η φιλαργυρία του είναι μίγμα όλων των παθών, τα οποία -ευχαριστεί με χρυσίον. Αλλ' αν τα ορμητικώτερα τούτων των -παθών, η υπερηφάνεια, η φιλοδοξία, αυτός ο έρως, διότι -ακολουθεί την δόξαν, δεν αναφέρονται πλέον εις τα της -πολυτελείας, παρατηρήσατε, πόσον αυτής το θέλγητρον και της -φιλαργυρίας η δύναμις ελαττούται. - -Τα αληθή πλεονεκτήματα του πλούτου, η ευπορία, αι ευκολίαι, αι -της αφθονίας τρυφαί, η ανεξαρτησία, και η ανάπαυσις, τέλος το -κράτος, το οποίον ο πλούσιος ενεργεί επάνω εις πλήθος ανθρώπων -ασχολουμένων εις τα περί αυτόν· όλα ταύτα, λέγω, είναι -ικανώτατα να συγκινήσωσι τους μικροψύχους. Και ποσώς δεν -ελπίζω, ουδέ φοβούμαι την ολικήν καταστροφήν των τεχνών, τας -οποίας υποτρέφει ο πλούτος. Αλλ' εάν αι τιμαί δεν απονέμωνται -εις αυτόν, αι ψυχαί, εις όσας η φύσις έδωκεν ενέργειαν και -ύψος, αι ψυχαί αι δεκτικαί παθών ευγενών και αρετών μεγάλων, -θέλουν καταφρονήσει τας ματαιοτήτας ταύτας και θέλουν ζητήσει -αλλαχού τον έπαινον και την δόξαν. - -Ποτέ δεν θέλει είσθαι, είπεν ο Τιβέριος, εις επικράτειαν -πλουσίαν τούτο, ήγουν η άγονος λαμπρότης των τιμών να αμαυρώση -την λαμπρότητα του πλούτου. Μόνον η λάμψις του πλούτου θαμβόνει -τον λαόν, και αι τιμαί, η μεγαλειότης αυτή έχουν χρείαν αυτού, -διά να εμπνέωσι σέβας εις τον λαόν. - -Ποίος από τους δύο κατά την γνώμην σου, τον ηρώτησεν ο γέρων, -αυξάνει την σεμνότητα, την μεγαλειότητα της Ρωμαϊκής Γερουσίας, -ο πλούσιος Λεύκουλλος ή ο πτωχός Κάτων; Η ερώτησις αύτη ετάραξε -τον Τιβέριον. Σας ομιλώ περί καιρού πολυτελείας, υπέλαβεν ο -ήρως· και κατ' εκείνον έτι τον καιρόν με οποίον σέβας το -υγιέστερον μίσος της πολιτείας, ο λαός, δεν ανεπόλει καθ' -εαυτόν τας λαμπράς ημέρας της ελευθέρας, της εναρέτου και -πτωχής Ρώμης, τους αιώνας, κατά τους οποίους η μικρά της χώρα -εκαλλιεργείτο από χείρας νικηφόρους και κατά τους οποίους το -υνίον ήτο δαφνοστεφές; Δότε περισσοτέραν αξίαν εις τον λαόν, -και πιστεύσατε, ότι μονάρχης σοφός, περικυκλούμενος από -πολεμιστάς και υπουργούς, μη έχοντας τύφον, αλλά φορτωμένους -τιμάς και έτη, θέλει προσφέρει θέαμα χιλιάκις σεμνότερον παρά -τρυφηλός ηγεμών περικυκλωμένος από αυλικούς. Οι εν τέλει, όσοι -θέλουν να τιμώνται χωρίς να δαπανήσωσιν εις τούτο τίποτε, δεν -παύουν λέγοντες, ότι το αξίωμά των, διά να εμπνέη σέβας, πρέπει -να ήναι περιβεβλημένον πομπήν και μεγαλοπρέπειαν. Και τωόντι, -ταύτα είναι ως περιβόλαιον, το μέγεθος του οποίου κρύπτει τα -ελαττώματα του σώματος· αλλά τούτο είναι απόδειξις μεγαλητέρα, -ότι πρέπει ν' απομακρυνθή αύτη η εξωτερική λαμπρότης, ήτις -μετασχηματίζει και συγχέει τους ανθρώπους. Όταν η αρετή -παρουσιασθή εις τας πρώτας τιμάς, ως ο αθλητής εις το στάδιον, -θέλει διακρίνεσθαι πολύ καλήτερον από την ισχύν και την -καλλονήν της. Εάν δε η κακία, η χαμέρπεια, η αναξιότης φανώσιν -εκεί, θέλουν πολύ περισσότερον καταισχυνθή. - -Άλλο πλεονέκτημα των απλοϊκών ηθών, εις τα μεγαλεία είναι, ότι -επικουφίζει την πολιτείαν από τας ολεθρίας δαπάνας των -παρασήμων, σμικρύνει την αξίαν των αμοιβών. Αι καλώς -απονεμόμεναι τιμαί επέχουν τόπον πλουσιωτάτων βραβείων· ο δε -ηγεμών, όστις θέλει είσθαι φειδωλός διανομεύς αυτών, θέλει -είσθαι και του αγαθού των υπηκόων του. Τούτο είναι το -κυριώτερον. Δεν πρόκειται λόγος να εμποδισθώσιν οι πλούσιοι από -την πολυτέλειαν· αύτη είναι πυρ, καταναλίσκον και αυτό μετ' -ολίγον την τροφήν του. Πρόκειται να προφυλαχθώσιν από την -επιθυμίαν της πολυτελείας, και από την δίψαν του πλούτου -εκείνοι, οίτινες έχοντες μόνον προτερήματα, γνώσεις και αρετάς, -ήθελον τολμήσει να τα μισθώσωσι. Διά τούτο πρέπει ν' -αποδίδωνται εις αυτούς τιμαί, τας οποίας τίποτε δεν αμαυρόνει, -και αι οποίαι ποτέ δεν βεβηλούνται. Υπηρέτησα τον βασιλέα μου -με προθυμίαν και ικανήν ευτυχίαν· και ηξεύρω αφ' εαυτού μου, -πόσον ο χρυσός είναι αγενής ως προς την δρυν και την δάφνην, -όταν αυτά ήναι μισθός της τιμής και της ευγνωμοσύνης του -βασιλέως. Ουδέν την τιμήν ταύτην, την τόσον θελκτικήν, ότε -είναι σύμφωνος με του λαού την γνώμην, ο ηγεμών έχει το -δικαίωμα να την απονέμη μόνον εις το ωφέλιμον και επαινετόν, μη -δίδων αυτήν εις άλλο, παρ' ότι είναι μάταιον, κενόσπουδον και -επικίνδυνον. Ιδού η μεγάλη του οικονομία. Αλλ' όλα ταύτα -απαιτούσι γενναίαν και ακλόνητον απόφασιν, επιείκειαν αδιακόπως -προφυλαττομένην κατά της απάτης και του δόλου, σταθεράν -βούλησιν, ήτις ποτέ δεν αλλοιούται, και ήτις αφαιρεί ως και την -ελπίδα του να φανή μαλακιζομένη, ή μεταβαλλομένη. Θέλει δε -είσθαι τοιαύτη, εάν φωτίζεται και υποστηρίζεται από την προς το -αγαθόν αγάπην· και τότε η γνώμη του ηγεμόνος θέλει σχηματίσει -την κοινήν γνώμην, το δε παράδειγμά του τον εθνικόν χαρακτήρα. - -Να σε ομολογήσω, είπεν ο Τιβέριος, ανησυχίαν τινά, ήτις με -μένει; Η αυλή αύτη, εκ της οποίας να εξορίσης θέλεις την -εύνοιαν, την ραδιουργίαν και την πολυτέλειαν, θέλει είσθαι ίσως -σοβαρά· και νέος ηγεμών . . . . . Καταλαμβάνω, φοβείσαι, μην -αηδιάση· αλλά, φίλε μου, δεν σε είπον, ότι το βασιλεύειν ήτο -τέρψις και διατριβή καιρού. Μ' όλον τούτο ίσως, εις το μέσον -των μόχθων του, θέλει έχει στιγμάς γλυκυτάτας. Υπουργός τις, -γεωργίας θέλει τον αναγγείλει τας προόδους της γεωργίας εις -επαρχίας, αίτινες ήσαν ακαλλιέργητοι, και ούτος θέλει ειπεί -καθ' εαυτόν· μία πράξις της θελήσεώς μου έκαμεν εκατόν χιλιάδας -ευτυχείς. Οι άρχοντές του θέλουν τον γνωστοποιήσει, ότι είς των -νόμων του θέλει σώσει την κληρονομίαν του ορφανού από τας -χείρας του απλήστου άρπαγος· αυτός δε θέλει ειπεί· ευλογητός ο -θεός! ο αδύνατος προστατεύεται από εμέ. Οι πολεμισταί του δεν -θέλουν τον δώσει παραμυθίας τόσον καθαράς. Αλλ' όταν διηγηθώσι -προς αυτόν, με ποίον ζήλον και προθυμίαν οι πιστοί του υπήκοοι -θέλουν χύσει το αίμα των υπέρ του ηγεμόνος και της πατρίδος -των, το έλεος, ο εκ της στερήσεως των πόθος θέλουν αναμιχθή με -αγάπην και ευγνωμοσύνην, ήτις θέλει βρέξει τους οφθαλμούς του -με δάκρυα. Τέλος αι ευχαί και οι έπαινοι του ευτυχούς αιώνος, -επί του οποίου ζη, και η την οποίαν προαισθάνεται απόλαυσις των -ευχών του μέλλοντος, τοιαύται είναι του μονάρχου αι ηδοναί. Εάν -δε, διά να τον απαλλάξωσιν από την αηδίαν, δεν είναι ταύτα -ικανά, θέλει περιέλθει, ως οι αρχαίοι της Περσίας βασιλείς, -επισκεπτόμενος τας επαρχίας, διανέμων αμοιβάς εις εκείνον, -όστις θέλει ενεργήσει καλήτερον ν' ανθήσωσιν η γεωργία και η -βιομηχανία, η αφθονία και η πολυανθρωπία, καθαιρών εκείνους, -των οποίων η υπερηφάνεια, η αμέλεια, ή η σκληρότης θέλουν -προξενήσει τα εναντία κακά. Εις το Βυζάντιον, ως εις την Ρώμην, -οι αυτοκράτορες ανεδέχθησαν να επισκέπτωνται τους δημοσίους -σιτοβολώνας, Ήθελεν είσθαι τάχα αναξιώτερον αυτών να υπάγουν -εις τας άγρας, διά να ιδούν, εάν ο υπό την ταπεινήν στέγην του -γεωργός έχη άρτον διά τα τέκνα του; Ω! πόσον ολίγον γνωρίζει ο -ηγεμών τα συμφέροντα και τα καθήκοντά του, αν συγχωρή να τον -πλησιάζη η αηδία. Μ' όλον τούτο μη νομίσετε, ότι εις τας ολίγας -ησύχους στιγμάς, τας οποίας το αξίωμά του ημπορεί να τον αφήση, -η μεγαλειότης δεν δέχεται τας θελκτικάς μετ' οικειότητος -συνομιλίας της εμπιστοσύνης και της φιλίας. Θέλει έχει φίλους. -Ούτοι θέλουν κατορθώσει ν' απολαύση το θέλγητρον των ευαισθήτων -ψυχών. Οι χρηστοί άνδρες, αρκούμενοι εις ολίγον, έχουν εις την -ενάρετόν των συνομιλίαν γαλήνην φαιδράν, ήτις πηγάζει από την -ειρήνην της ψυχής, και την οποίαν ο τύφος, στενοχωρημένος από -χρείας, και η κακία, περιεστοιχισμένη από ελέγχους της -συνειδήσεως δεν γνωρίζουσιν. Η εκπλήρωσις των καθηκόντων του εν -τέλει τιμίου ανδρός ολίγον καιρόν αναμφιβόλως τον αφίνουν να -έχη, αλλ' αι στιγμαί αυτού είναι ηδείαι. Ούτε η μέμψις, ούτε ο -φόβος, ούτε η φιλοτιμία τας ταράττει· η δε αυλή ηγεμόνος, με -τον οποίον η αθωότης, η ευθύτης, η αλήθεια, ο γενναίος υπέρ του -καλού ζήλος δεν θέλουν έχει αιτίαν ν' αποφύγουν καμμίαν παγίδα, -να προϊδούν καμμία έκπτωσίν των, να φοβηθούν καμμίαν μεταβολήν, -αυτή δεν θέλει είσθαι η λαμπροτάτη αυλή, αλλ' η ευδαιμονεστάτη -του κόσμου. Θέλει είσθαι ολιγάριθμος, είπεν ο αυτοκράτωρ. Διά -τι; είπεν ο Βελισάριος. Τινές φιλόδοξοι, άνθρωποι αργοί, τινές -άνανδροι ηδυπαθείς θέλουν απομακρυνθή. Αλλ' αντ' αυτών οι -χρηστοί άνδρες, οι τίμιοι θέλουν προσέλθει εις αυτήν παμπληθεί. -Λέγω, φίλτατε Τιβέριε, παμπληθεί, και το λέγω προς έπαινον της -ανθρωπότητος. Όταν η αρετή τιμάται, τότε φύεται εις όλας τας -ψυχάς. Η κοινή υπόληψις είναι, ως ο ήλιος, όστις την κάμνει ν' -ανοίγη και να βλαστάνη με μεγαλωτάτην δύναμιν. Μη κρίνετε περί -τούτου κατά την αδρανή και εκνενευρισμένην κατάστασιν, εις την -οποίαν είναι αι ψυχαί. Πώς θέλετε, ο υιός, προς τον οποίον ο -πατήρ του δεν επαίνεσε ποτέ άλλο παρά το αργύριον, ο οποίος -ποτέ δεν ήκουσε να εγκωμιάζεται, και να ήναι επιθυμητόν άλλο -παρά η ευπορία, όστις εις τας πόλεις και εις τους αγρούς ουδέν -άλλο είδε παιδιόθεν καταφρονούμενον παρά την βιομηχανίαν και -την εργασίαν, όστις ηξεύρει, ότι η μεγαλειότης ταπεινούται, ότι -η αυστηρότης των νόμων κάμπτεται, ότι αι προς τας τιμάς -φέρουσαι οδοί εξομαλύνονται, ότι αι θύραι της ευνοίας -ανοίγονται έμπροσθεν του πλούτου, ότι δι' αυτού, και μόνον δι' -αυτού αποφεύγει τις την βίαν, και την μεταχειρίζεται -ατιμωρήτως, ότι ούτος στολίζει και αυτήν την κακίαν, ότι -εξευγενίζει και αυτήν την χαμέρπειαν, ότι επέχει τόπον -προτερημάτων, γνώσεων και αρετών· πώς θέλετε, ο άνθρωπος, -ποτισμένος από τας ιδέας ταύτας, να διακρίνη το τίμιον από το -ωφέλιμον; Αλλ' ας μεταβληθή η γνώμη, ας δώση το παράδειγμα ο -κύριος των ηθών, ο ηγεμών, ας καταστήσωσιν η ανατροφή και η -έξις πρώτην εις τον άνθρωπον χρείαν την ιδίαν εαυτού υπόληψιν -και την των ομοίων του· ας συνηθίσουν την ψυχήν να εξορμά έξω -εαυτής, διά να συνάγη τους επαίνους της παρούσης εποχής και της -μελλούσης· ας ήναι δι' αυτόν η φήμη και η μνήμη του, μετά την -αρετήν, το τιμαλφέστερον των αγαθών όλων· ας καταστήση εις -αυτόν η ηθική του αύτη ύπαρξις την τιμήν προσφιλεστέραν της -ζωής και το αίσχος τρομερώτερον, βδελυρώτερον παρά το μηδέν, -και τότε θέλει φανή, πόσον ολίγην ισχύν θέλουν έχει επ' αυτού -αι χαμερπείς επιθυμίαι. Αι! φίλοι, τι άλλο ήσαν οι Δέκιοι, οι -Ρήγουλοι, και οι Κάτωνες, ειμή άνδρες, των οποίων η ενθουσιώσα -ψυχή έζη εκ της δόξης και αρετής. Αλλ' αύτη η αγωγή απαιτεί -ενισχύσεις πραγματικάς. Εις μάτην ήθελον προστάζει εις τους -γονείς ν' ανατρέφωσι τους παίδας των εις την αρετήν, εάν η -αρετή εγκατελείπετο εις λήθην, η δε κακία, μόνη τιμωμένη, είχε -το δικαίωμα να την εξυβρίζη. Πρέπει λοιπόν, προς αποκατάστασιν -της ευταξίας, να ενωθή το καλόν με το καλόν, το κακόν με το -κακόν, το χρήσιμον με το δίκαιον και τίμιον. Αφού δε -αποκατασταθή η ευταξία αύτη, προβλέπετε ευκόλως, πώς τα ήθη -ήθελον βοηθεί τους νόμους, και πώς η κοινή γνώμη ήθελεν -επικουφίζει την δύναμιν. Αι ελπίδες και οι φόβοι, αι αμοιβαί -και αι ποιναί, αι απολαύσεις και αι στερήσεις, ταύτα είναι το -βάρος, το οποίον η πολιτική πρέπει να ηξεύρη αρμοδίως να -επιθέτη εις την στάθμην την ελευθερίας. Διά τούτου είναι -βεβαία, ότι θέλει διοικεί κατ' αρέσκειάν της τον κόσμον. Αλλ' -επανέρχομαι εις το προκείμενον. Τα αλαζονικά ήθη των μεγάλων -καταστένουν αυτούς απλήστους και αδίκους· ήθη απλούστερα ήθελον -τους καταστήσει μετριοπαθείς, φιλανθρώπους, γενναίους· του δε -μεγαλητέρου συμφέροντος της κακίας μεταβάντος εις την αρετήν, η -αυτή ροπή, ήτις τους έφερε προς το πρώτον, ήθελε τους επανάξει -προς το άλλο. Ιδού ωραίον όνειρον! είπεν ο Ιουστινιανός. Δεν -είναι όνειρον, είπεν ο Βελισάριος, το να θέλη τις να κυβερνά -τους ανθρώπους διά της φιλαυτίας και του συμφέροντος. -Ενθυμήσου, πώς εσχηματίσθη εις την γεννωμένην δημοκρατίαν, η -γερουσία εκείνη, όπου τόση αρετή, τόσος ηρωισμός διέλαμπε. -Τούτο δε, διότι εις την Ρώμην τότε τίποτε δεν ήτο ανώτερον της -μεγαλοψυχίας· διότι η κοινή υπόληψις επροσκολλάτο εις τα χρηστά -ήθη, το σέβας εις τα ενάρετα, η δόξα εις τα ηρωικά. Τοιαύτα -υπήρξαν καθ' όλους τους χρόνους τα ισχυρά της ανθρωπίνης ψυχής -ελατήρια. - -Ηξεύρω, ότι η πολυχρόνιος έξις, και μάλιστα η του αυθαιρέτου, -δεν υποχωρεί χωρίς αντίσταση και εις αυτάς τας ισχυροτάτας -αιτίας. Αλλά δι' άνθρωπον άδικον και βίαιον, όστις ήθελε -τραχύνεσθαι κατά του φόβου της δυσφημίας, της δυσμενείας, και -της περιφρονήσεως, μυρίοι τοιούτοι είναι, τους οποίους ο -χαλινός ούτος, συνδεόμενος με το κέντρον της δόξης, ήθελεν -οδηγήσει εις την ευθείαν της τιμής και της αρετής ατραπόν. -Εξακολουθών λοιπόν, υποθέτω άνδρας χρηστούς αρχηγούς των λαών. -Τότε εγγυώμαι με την ζωήν μου διά την υποταγήν, την πίστιν, τον -ζήλον του πλήθους των ανθρώπων, οι οποίοι δεν θέλουν πλέον -καταδυναστεύεσθαι, οι οποίοι δεν θέλουν πλέον κακούσθαι, και -των οποίων η ζωή, η ελευθερία, τα υπάρχοντα θέλουν -προστατεύεσθαι από τους νόμους. Τότε η αυτοκρατορία -ανεγείρεται, τα διεσπαρμένα της μέλη συνέρχονται πάλιν· το -σχέδιον του Κωνσταντίνου, κτισθέν επί της άμμου, λαμβάνει -θεμέλια στερεά· και εκ του μέσου της κοινής ευδαιμονίας βλέπω -αναγεννωμένην την ευψυχίαν, την άμιλλαν, την δύναμιν, το -φιλόπατρι, και μετ' αυτού την πρώην εκείνην της Ρώμης επιρροήν -επί της οικουμένης. - -Ενώ δε ο Βελισάριος ωμίλει ούτω, ο Ιουστινιανός εθαύμαζε, -σιωπών, τον ενθουσιασμόν του γηραιού εκείνου, όστις, λησμονήσας -την ηλικίαν, την αθλιότητά του, και την σκληροτάτην κατάστασιν, -εις την οποίαν κατήντησεν, ήτον εν θριάμβω, διανοούμενος μόνον -το να αποκαταστήση την πατρίδα ευδαίμονα και ακμάζουσαν. Ωραίον -πράγμα, τον είπεν, είναι να φροντίζη τις τόσον σπουδαίως περί -αχαρίστων. Φίλοι, είπεν ο ήρως, η ευδαιμονεστάτη την ζωής μου -ημέρα ήθελεν είσθαι εκείνη, εις την οποίαν ήθελον με ειπεί· -Βελισάριε, μέλλουν να σε ανοίξωσι τας φλέβας, και διά την -χύσεως του αίματός σου αι ευχαί σου θέλουσι πληρωθή. - -Ταύτα ειπόντος, η επέραστος αυτού θυγάτηρ Ευδοξία ήλθε να -αναγγείλει, ότι το δείπνον ήτον έτοιμον. Εμβήκε λοιπόν και -εκάθησεν εις την τράπεζαν. Η Ευδοξία, χαριτόβρυτος και -κοσμιότητα ευγενή έχουσα, έφερε φαγητόν όσπρια, και εκάθησεν -εις το πλάγιόν του. Τι! τούτο είναι το δείπνον σας; είπεν ο -αυτοκράτωρ τεταραγμένος από αισχύνην. Μάλιστα, είπεν ο -Βελισάριος, Τούτο ήτο το δείπνον του Φαβρικίου, και ο Φαβρίκιος -ήτο πολύ ανώτερός μου. Ας υπάγωμεν, είπεν ο Ιουστινιανός προς -τον Τιβέριον· ο άνθρωπος ούτος με καταισχύνει. - -Η αυλή του ελπίζουσα να τον διασκεδάση, ητοίμασε πανήγυριν· -αλλ' ούτος δεν κατεδέχθη να υπάγη. Εις την τράπεζαν μόνον περί -του δείπνου του Βελισαρίου ωμίλει. Εμβάς δε εις το ταμείον του, -είπε καθ' εαυτόν είναι ολιγώτερον δυστυχής παρ' εμέ, διότι -εκοιμήθη μη ελεγχόμενος υπό της συνειδήσεως. - - - -Κεφάλαιον ΙΔ'. - - - -Μακράν αυτού δεν δύναμαι να ζήσω πλέον, είπεν ο αυτοκράτωρ προς -τον Τιβέριον, την επαύριον επανερχόμενος προς τον ήρωα. Η -γαλήνη και η ησυχία της ψυχής του μεταδίδονται εις την ιδικήν -μου. Αλλ' αμ' απέλθω απ' αυτού, τα νέφη, τα οποία διεσκέδασε, -συναθροίζονται πάλιν, και τα πάντα σκοτίζονται εκ νέου. Χθες -ενόμιζον, ότι έβλεπα εις το σχέδιόν του την εικόνα της δημοσίου -ευημερίας· τώρα δε έμπροσθεν των οφθαλμών μου μόνον πλήθος -δυσκολιών είναι. Πώς, π. χ., να δυνηθή τις με τας απείρους -δαπάνας, από τας οποίας η αυτοκρατορία αύτη είναι -επιφορτισμένη, να επικουφίση τους υπηκόους! Πώς ν' ανανεώση τις -τα στρατεύματα, τα οποία πολυχρόνιοι πόλεμοι εμφάνισαν, και να -περιστείλη όλας τας εισφοράς εις απλούν και ελαφρόν φόρον! Όλα -τα προείδεν, είπεν ο Τιβέριος· και όλα θέλει τα ευκολύνει. -Πρόβαλέ τον τους διαλογισμούς σου. Εντεύθεν λοιπόν ήρχισαν την -ομιλίαν των. - -Ήξευρα, είπεν ο γέρων, αφού τον ήκουσεν, ότι ήθελα σας αφήσει -απορίας· αλλ' ελπίζω να τας διαλύσω. - -Αι δαπάναι της αυλής ηλαττώθησαν· εξωρίσαμεν απ' αυτήν την -πολυτέλειαν και τας προς τους ευνοουμένους χάριτας. Ας έλθωμεν -εις την πόλιν, και ειπέτε με, διά τι λαός αργός και πολυάριθμος -επιβαρύνει την πολιτείαν; Ο εις αυτόν διανεμόμενος σίτος ((11) -ήθελε θρέψει πολλούς λεγεώνας. Ο Κωνσταντίνος επεφορτίσθη την -ολεθρίαν ταύτην δαπάνην μόνον διά να κάμη πολυάνθρωπον την -πόλιν του, και διά να μιμηθή την Ρώμην. Αλλά με ποίον δίκαιον -λαός αργός, όστις δεν είναι ούτε βασιλεύς, ούτε στρατιώτης, -είναι εις βάρος του κοινού; Ο Ρωμαϊκός λαός, όλος στρατιωτικός, -είχε το δίκαιον να τρέφεται και εις τελειοτάτην ειρήνην από -τους καρπούς των κατακτήσεών του. Και ακόμη εις τας λαμπροτέρας -ημέρας της δόξης του, δεν εζήτει άλλο ειμή γαίας διά να γεωργή. -Όταν δε η πολιτεία τας εχορήγει, ηξεύρετε, με τόσην χαράν -διεσπείρετο εις τους αγρούς. Ενταύθα δε εις τι μεταχειριζόμεθα -ημείς τον πεινώντα τούτον λαόν τον περικυκλούντα τας πύλας των -ανακτόρων; Με τούτον τάχα εδίωξα τους Ούνους λεηλατούντας την -Θράκην; Ας κρατήσωσιν εξ αυτών μόνον, όσους η βιομηχανία -ημπορεί να ενασχολή και να τρέφη, από τους λοιπούς δε ας -συστήσωσιν ευδαίμονας αποικίας· αύται πάλιν θέλουν κατοικίσει -την επικράτειαν, και θέλουν ζη από τον καρπόν των κόπων των. Η -γεωργία είναι μήτηρ της στρατιωτικής. Και οι καλοί στρατιώται -σχηματίζονται όχι εις τας αγκάλας της αργίας και ακηδίας. - -Αφού όλοι οι νόμοι γίνωσιν απλοί, ιδίως δε ο του φόρου, το -παλατίνον τάγμα πίπτει αφ' εαυτού, ως εκ της ιδίας αυτού -αχρηστίας· και ηξεύρετε από πόσας απείρους δαπάνας -επικουφιζόμεθα διά τούτου. Η τρομερωτέρα δαπάνη, ήτις μας -μένει, είναι η των στρατευμάτων· αλλ' αύτη περιορίζεται εις -μόνους τους λεγεώνας. Αι αποικίαι των απομάχων στρατιωτών, αι -κατοικισθείσαι επί των συνόρων, ζώσιν από τους κόπους των· η δε -ατέλειαι αυτών είναι αντί μισθού. Αι αποικίαι αύται, το -αριστούργημα της μεγαλοφυίας του Κωνσταντίνου, εισέτι δεν -εξέλιπον, και διά να τας ιδή τις αναζωογονουμένας, αρκεί να -θελήση· τοσούτοι ανδρείοι στρατιώται, τους οποίους αφίνετε -εκνευριζομένους εις την ταλαιπωρίαν και την αργίαν, δεν ζητούν -άλλο παρά να υπάγωσι να γεωργούν και να φυλάττουν το πεδίον της -νίκης των. Το αυτό συμβαίνει και, εις τα στρατεύματα τα -διεσκορπισμένα εις τας όχθας των ποταμών ((12) αι όχθαι αύται, -τας οποίας κάμνουν καρποφόρους, τρέφουν τους γεωργούς των. - -Σμήνη βαρβάρων προσέρχονται ζητούντες να τους δεχθώμεν εις τας -επαρχίας μας. Τους εδέχθημεν ενίοτε με ολιγωτάτην προφύλαξιν -((132 )· αλλ' ο κίνδυνος είναι μόνον εις τον αριθμόν. Ας τους -διασκορπίζωσι, και ας τους δίδωσι γαίας ακατοικήτους και -αγεωργήτους, οποίας έχετε πολλάς, φευ! και διοίκησις ήμερος και -σταθερά ήθελε κάμει τούτους υπηκόους πιστούς και στρατιώτας -πειθαρχικούς. - -Μόνον λοιπόν οι λεγεώνες μένουν να ήναι υπομίσθιοι του -ηγεμόνος, και ο φόρος μόνος της Αιγύπτου, της Αφρικής και της -Σικελίας ήθελε θρέψει τριπλασίους, όσων ποτέ η αυτοκρατορία -είχεν ((14). Οικονομία λοιπόν πρέπει να γίνη όχι εις αυτούς, -και η πολιτεία χρεωστεί να μεριμνά όχι διά την συντήρησιν -αυτών, αλλά διά την είσαξίν των ((15). Ήτο ποτε καιρός, καθ' όν -η τιμή του να εισαχθή τις εις αυτούς, απέκειτο εις τους πολίτας -((16)· και οι εκλεκτότεροι νέοι διημιλλώντο περί της απολαύσεώς -του. Ο καιρός εκείνος δεν υπάρχει πλέον· πρέπει να τον -επαναγάγωμεν πάλιν. Τι δε δεν κατασταίνει τις τους ανθρώπους -έχων τιμήν και άρτον! - -Οι άνθρωποι δεν είναι πλέον οι αυτοί, είπεν ο αυτοκράτωρ. -Τίποτε δεν μετεβλήθη, είπεν ο Βελισάριος, πλην της διοικούσης -τα ήθη γνώμης· και δεν χρειάζεται άλλο, ειμή η ψυχή ενός μόνου, -ειμή το πνεύμα, και το παράδειγμά του, διά να ελκύση προς -εαυτόν όλα τα πνεύματα. Εκ μυρίων πράξεων, αι οποίαι με το -αποδεικνύουσιν, ιδού μία, την οποίαν νομίζω αξίαν των -λαμπροτέρων της δημοκρατίας ημερών, και η οποία δεικνύει, ότι -καθ' όλους τους καιρούς οι άνθρωποι αξίζουν ό,τι τους κάμνει -τις ν' αξίζουν. Η Ρώμη εκυριεύθη από τον Τοτίλαν. Είς των -ανδρείων στρατηγών, Παύλος ονομαζόμενος, ταξίαρχος μικρού -στίφους ανδρών, διέφυγεν από την πόλιν, και ωχυρώθη εις ύψωμα, -όπου ο εχθρός τον περιεκύκλωσε. Δεν αμφίβαλλαν, ότι η πείνα -θέλει τον καταναγκάσει να παραδοθή· και τωόντι εστερείτο όλα. -Καταντήσας εις την εσχάτην έλλειψιν, ωμίλησε προς τον στρατόν -του τα εξής. «Φίλοι, πρέπει ν' αποθάνωμεν, ή να υποδουλωθώμεν. -Αναμφιβόλως δεν θέλετε διστάσει· αλλά το παν δεν είναι ν' -αποθάνωμεν, πρέπει ν' αποθάνωμεν, ως άνδρες. Των ανάνδρων μόνον -είναι ίδιον να καταφθείρωνται υπό της πείνας, και να -κατατήκωνται, αναμένοντες θάνατον οδυνηρόν και βραδύν. Ημείς, -οίτινες, ανατραφέντες εις τας μάχας, ηξεύρομεν να -μεταχειριζώμεθα τα όπλα μας, ας ζητήσωμεν θάνατον ένδοξον. Ας -αποθάνωμεν, αλλ' όχι ανεκδικήτως, ας αποθάνωμεν καταβρεγμένοι -από των εχθρών μας το αίμα· αντί εξυβριστικού μειδιάματος, ας -προξενήση εις αυτούς ο θάνατός μας δάκρυα. Τι ήθελε μας -ωφελήσει το ν' ατιμάσωμεν εαυτούς, διά να ζήσωμεν ολίγα ακόμη -έτη; διότι και ούτως εντός ολίγου έπρεπε ν' αποθάνωμεν. Η δόξα -δύναται να εκτείνη τα όρια της ζωής· η φύσις όμως όχι». - -Ταύτα είπεν ο Παύλος, οι δε στρατιώται του, αποκρίνονται, ότι -είναι έτοιμοι να τον ακολουθήσωσιν· εξορμώσι λοιπόν, ο εχθρός -κρίνει από το ήθος των, ότι έρχονται εις συμπλοκήν με τόλμην -απελπισίας· και, χωρίς να τους περιμένη, προσφέρει εις αυτούς -την σωτηρίαν και την ελευθερίαν. - -Νομίζω μετά πληροφορίας, φίλοι μου, ότι εντός της αυτοκρατορίας -ευρίσκονται διακόσιαι χιλιάδες ανδρών ικανών να κάμωσι το αυτό, -εάν είχαν στρατηγόν τον Παύλον· και τοιούτους αξίους στρατηγούς -έχετε ακόμη· η νίκη σας τους έδειξε. Μη νομίζετε λοιπόν, ότι τα -πάντα απωλέσθησαν, ενώ υπάρχουσι τοιαύτα βοηθήματα· αγνοείτε, -εις ποίον βαθμόν η ευημερία, η αφθονία, η πολυανθρωπία δύνανται -ν' αυξήσωσι της πολιτείας τας δυνάμεις· Ενθυμηθήτε μόνον, τι -ήσαν ποτε δεν λέγω αι Γαλλίαι, τας οποίας εστερήθημεν και -ανάνδρως παρητήσαμεν· ((17) αλλ' η Ισπανία, η Ελλάς, η Ιταλία, -η δημοκρατία της Καρχηδόνος, και όλα εκείνα της Ασίας τα -βασίλεια, από του Νείλου μέχρι του Ευξείνου Πόντου. Ανακαλέσατε -εις την μνήμην σας, ότι ο Ρωμύλος, όστις κατ' αρχάς είχεν ένα -μόνον λεγεώνα ((18), άφησε μετά θάνατον τεσσαράκοντα επτά -χιλιάδας πολιτών ενόπλων, και κρίνατε, τι δύναται η βασιλεία -ανδρός εμπείρου, δραστηρίου και αγρύπνου. Η πολιτεία ηφανίσθη, -λέγεται. Πώς! μήπως η Εσπερία και η Σικελία, η Ισπανία, η Λιβύα -και η Αίγυπτος, η Βοιωτία και η Μακεδονία, και αι ωραίαι -εκείναι της Ασίας πεδιάδες, αίτινες εσύστεναν τον πλούτον του -Δαρείου και του Αλεξάνδρου, έγιναν άφοροι; Πάσχουσιν έλλειψιν -ανθρώπων! Αι! ας ήναι εκεί ευτυχείς, και θέλουν υπάγει -παμπληθεί. Τότε δε, φίλοι, θέλω τολμήσει να σας προβάλλω το -μέγα σχέδιον, το οποίον μελετώ και το οποίον μόνον ήθελε -καταστήσει την αυτοκρατορίαν ταύτην υπεράλλοτε δυνατωτέραν. -Ποίον λοιπόν είναι το σχέδιον τούτο; ηρώτησεν ο αυτοκράτωρ· -Ιδέ, είπεν ο Βελισάριος. - -Ο πόλεμος, καθώς ημείς τον κάμνομεν, κατακόπτει τα στρατεύματα -διά των μακρών οδοιποριών και των υπερβολικών κόπων. Δίδει εις -τους εχθρούς μας καιρόν να επιπίπτωσιν εναντίον μας δι' -αιφνιδίων εισβολών, και αι οροφύλακες τάξεις των απομάχων και -των γεωργών στρατιωτών, από τους οποίους είναι περικυκλωμένα τα -σύνορά μας, δεν δύνανται να τας αποκρούσωσι· πριν δε οι -λεγεώνες πετάξωσιν εις το μέρος της προσβολής, ο τρόμος, η -θλίψις, η φθορά έκαμαν ταχείας προόδους ((19) Διά ν' αντιταχθή -εις τους χειμάρρους τούτους πρόχωμα παντοτεινόν ήθελον ζητήσει -να κάμουν όλην αυτήν την αυτοκρατορίαν πολεμικήν, ώστε πας -άνθρωπος ελεύθερος να ήθελεν είσθαι στρατιώτης, αλλά μόνον προς -υπεράσπισιν της πατρίδος· ούτως εκάστη επαρχία ήθελε -συγκροτήσει στρατόν, του οποίου αι πόλεις ήθελον σχηματίσει τα -στίφη, τα δε θέματα τους λεγεώνας, με διωρισμένα μέρη, όπου ο -στρατιώτης, άμ' ακούση την σάλπιγγα, να προστρέχη εις τας -σημαίας του. - -Τα στρατεύματα ταύτα ήθελον έχει το προτέρημα του να ήναι -προσκολλημένα εις την πάτριόν των χώραν, την οποίαν ήθελον -γεωργεί, την οποίαν ήθελον καταστένει ακμάζουσαν, την οποίαν -ήθελον πολυανθρωπεί αυτά εκείνα. Σεις δε προβλέπετε, με πόσην -ζέσιν ήθελον υπερασπίζει τας εστίας των ((20) Εις μεγάλον -βασίλειον το δυσκολώτερον είναι να στερεωθή η γνώμη του κοινού -συμφέροντος. Λαοί, αποχωρισμένοι από θαλάσσας, ολίγον -φροντίζουν ο είς περί των συμφερόντων του άλλου. Η μεσημβρία -δεν μετέχει από τους επαπειλούντας την άρκτον κινδύνους. Ο -Δαλμάτης, ο Ιλλυριός δε ηξεύρει, διά τι τον στέλλουν πέραν εις -την Ασίαν. Δι' αυτόν είναι αδιάφορον, αν ρέη ο Τίγρης, -εξουσιαζόμενος από ημάς ή από τους Πέρσας. Η πειθαρχία τον -κατακρατεί, η της λείας ελπίς τον ενθαρρύνει· αλλ' η σκέψις, ο -κόπος, η αηδία, η πρώτη αίσθησις της ανυπομονησίας και του -τρόμου τον κάμνουν να εγκαταλείψη το συμφέρον, το οποίον δεν -είναι ιδικόν του. Οπότε, κατά το σχέδιόν μου, η πατρίς δεν -είναι όνομα αόριστον και ανύπαρκτον διά τον στρατιώτην· είναι -τι παρόν και προσφιλές, εις το οποίον έκαστος είναι -προεκολλημένος διά των νόμων της φύσεως. «Πολίται, εδύνατο να -τους είπη, άγων αυτούς κατά τους εχθρού, τον αγρόν, όστις σας -έθρεψε, την στέγην, υπό την οποίαν εγεννήθητε, τον τάφον τον -πατέρων σας την κοίτην των παίδων, την κλίνην των γυναικών σας -ήδη υπερασπίζεσθε». Ιδού συμφέροντα ψηλαφητά και ισχυρά. Ταύτα -ανέδειξαν περισσοτέρους ήρωας, παρά η φιλοδοξία αύτη. Κρίνατε, -πόσον αυτά ενεργούσιν εις ψυχάς παιδιόθεν συνειθισμένας εις τας -αυστηρότητας της πειθαρχίας και εις των μαχών την θέαν. - -Τίποτε δεν μ' αρέσκει τόσον, ομολογώ, όσον η θέα της φιλοπόνου -εκείνης και πολεμικής νεολαίας, της διεσπαρμένης περί τας -σημαίας εις τας πόλεις και εις τας πεδιάδας, της -προφυλαττομένης διά της εργασίας από της αργίας τα ελαττώματα, -της σκληραγωγημένης διά της έξεως εις γυμνάσεις επιπόνους, της -ωφελίμου εις καιρόν ειρήνης, και προθύμως εξοπλιζομένης εις το -πρώτον του πολέμου σημείον. Μεταξύ των στρατευμάτων τούτων η -λειποταξία ήθελεν είσθαι έγκλημα παρά φύσιν. Παν ό,τι ιερώτατον -εις τον κόσμον ήθελεν εγγυάσθαι περί της ανδρίας και της -πιστότητός των. Η δε πολιτεία ήθελεν έχει επίσης τους -αυτοκρατορικούς λεγεώνας της, οίτινες, ως άλλα κινητά φρούρια, -ήθελον μεταφέρεσθαι από τόπου εις τόπον, όπου ο κίνδυνος ήθελε -τους καλεί. Αφού η προς τον πόλεμον έφεσις στερεωθή, η δε -άμιλλα διεγερθή, τότε μένει, ποίος να φανή αξιώτερος εις το να -καταγραφθή εις τα περίδοξα ταύτα τάγματα. Αντί δε τούτων των -κατεσπευσμένων στρατολογιών, τας οποίας η χάρις, η -συγκακουργία, ο δόλος, ή η αμέλεια ενεργούν να γίνωνται -ανεξετάστως, ηθέλαμεν έχει τους εκλεκτούς του λαού. Τότε οποία -σύγκρισις των δυνάμεων της αυτοκρατορίας προς όσας είχε ποτέ -επί της άκρας ευδαιμονίας της ((21). Ποίοι δε λαοί της -μεσημβρίας, ή της Άρκτου, ήθελον αποτολμήσει να έλθουν, διά να -μας ταράξωσιν, ημάς, οίτινες τοσάκις τους απεκρούσαμεν με -στρατεύματα, πειθαρχίας άμοιρα, σχεδόν χωρίς όπλα και χωρίς -ζωοτροφίαν; Και ποίος σ' εγγυάται, τον είπεν ο Ιουστινιανός, -ότι εις βασίλειον, όλως στρατιωτικόν, οι υπήκοοι θέλουν εντελώς -υποτάσσεσθαι; Ποίος μ' εγγυάται; Το συμφέρον των, είπεν ο -γέρων· η ευθύτης των νόμων σας, η επιείκεια κυβερνήσεως πράου, -αγρύπνου και έμφρονος. Λησμονήσατε, ότι εγώ εζήτησα, οι υπήκοοι -να ήναι ευτυχείς; Όχι, είπεν ο Ιουστινιανός· αλλ' εγώ τους -νομίζω φιλοκαίνους, επιρρεπείς εις την μεταβολήν, ανησύχους, -ταραχοποιούς, ευκολοπίστους εις τον πρώτον θρασύν, όστις τους -υπεσχέθη τύχην ηδυτέραν. Θεωρείς τον λαόν, είπεν ο Βελισάριος, -εις την παρούσαν κατάστασιν, εις την θλιβεράν κατάστασιν, και -τοιούτον, οποίον τον εθεώρουν εις την Ρώμην, όταν ήτο δυστυχής. -Αλλά πιστεύσατε, ότι οι άνθρωποι ηξεύρουν, τι τους λείπει και -τι ανήκει εις αυτούς· ότι δεν ήθελον είσθαι ολοτελώς απαθείς -προς τας οποίας φροντίδας ο αγαθοποιός ηγεμών ήθελε καταβάλει -προς ανακούφισιν των κόπων των, και ότι η αγάπη, την οποίαν -ήθελε δείξει προς αυτούς, ήθελεν ανταποδίδεσθαι εις αυτούς. Ας -δοκιμάση να ήναι προς αυτούς δίκαιος, εύσπλαχνος, βοηθητικός, -ας μεταχειρίζεται, εις το βασιλεύειν επ' αυτού, μόνον άνδρας -αξίους να τον βοηθούν, ας επαγρυπνή ως πατήρ επί των τέκνων -του· και τον εγγυώμαι, ότι θέλουν είσθαι ευπειθείς. Και διά -τίνος γοητεύματος θέλεις, ώστε ολίγοι δυσαρεστημένοι, ολίγοι -στασιασταί να καταστήσωσι λαόν παράνομον και στασιώδη τον πρώην -ευδαίμονα; Ο ηγεμών, όστις αφίνει τους υπηκόους του να -στενάζουν υπό της τυραννίας, πρέπει να φοβήται μη τον -εγκαταλείψωσιν· αλλ' εκείνος, όστις είναι γνωστός, ότι -φροντίζει περί της ησυχίας και της ευδαιμονίας των υπηκόων του, -δεν έχει να φοβήται κανένα άρπαγα του θρόνου του. Ακούοντες δε -υμνουμένας τας αρετάς του, διαλαλυμένας τας ευεργεσίας του, -θέλουν άραγε τολμήσει να ταράξουν την βασιλείαν του; Εις τους -αγρούς των άραγε, όπου θέλει επικρατεί η ευπορία, η ησυχία και -η ελευθερία; ή εις τας πόλεις, όπου η βιομηχανία και η -περιουσία των πολιτών, το επάγγελμά των, τα δίκαιά των και η -ζωή των θέλουν είθαι υπό την φυλακήν των νόμων, εις τας -οικογενείας, εις τας οποίας η αθωότης, η τιμή, η ειρήνη, η -ιερότης των δεσμών του υμεναίου και της φύσεως θέλουν έχει -ιερόν άσυλον εκεί άραγε θέλουν οι αποστάται ζητήσει οπαδούς; -Όχι· εάν η δύναμις της δικαιοσύνης δεν ήναι ακλόνητος, τότε -τίποτε επί της γης δεν είναι βέβαιον. Μόλον τούτο υποθέτω κατά -την γνώμην σας, ότι είναι κίνδυνος και τόλμη και εις το να -καταστήση τις τους υπηκόους του δυνατούς, διά να τους καταστήση -ευδαίμονας και ησύχους. Ταύτην την τόλμην ήθελα τολμήσει, και -αν αύτη ήθελεν επιφέρει τον όλεθρόν μου, και ήθελον φανερά τους -ειπεί. Σας δίδω όλους τα όπλα εις τας χείρας, διά να με -υπηρετήσετε, εάν ήμαι δίκαιος και να μ' αντισταθήτε, εάν δεν -ήμαι. Με βλέπετε πολλά θρασύν! Αλλ' ήθελα νομίσει εμαυτόν πολλά -φρόνιμον, εάν αποκτούσα βεβαίως δι' εμέ αυτόν και τους ιδικούς -μου χαλινόν τινα κατά των παθών μας, προπάντων πρόχωμα κατά των -παθών των άλλων. Ομού με το διάδημα, και υπέρ αυτό, ήθελα -μεταβιβάσει εις τους διαδόχους μου την ανάγκη του να ήναι -δίκαιοι, τούτο δε ήθελεν είσθαι μετά θάνατον το ενδοξότατον δι' -εμέ μνημείον, το οποίον μονάρχης ήθελε ποτέ αφήσει. Ηξεύρω, -φίλοι μου, ότι η αρετή δεν έχει χρείαν από τον χαλινόν του -φόβου· αλλά ποίος άνθρωπος είναι βέβαιος, ότι θέλει είσθαι -ενάρετος εις όλας την ζωής του τας στιγμάς; Ο ηγεμών είναι -ανώτερος των νόμων· οι νόμοι σας το λέγουν, και ούτω πρέπει να -ήναι· αλλά τούτο ήθελεν είσθαι το πρώτον, το οποίον ήθελα -λησμονήσει, άμα ανέβαινα τον θρόνον· και αλλοίμονον εις τον -αισχρόν κόλακα, όστις ήθελε με το ενθυμίσει! Υγιαίνετε, φίλοι -μου. Είναι έργον επίμοχθον μεταμόρφωσις βασιλείου· είναι ώρα ν' -αναπαυθώμεν. Με μένει όμως έτι να σας ομιλήσω περί δυστυχίας -τινός, ήτις πολύ με θλίβει, και εις συμπάθειαν αυτής θέλω -αύριον να κινήσω τον αγαπητόν μου Τιβέριον. - -Έχει αναμφιβόλως μεγάλους σκοπούς, είπεν ο αυτοκράτωρ αναχωρών. -Αλλ' εάν η εκτέλεσις αυτών είναι δυνατή, τοιαύτη θέλει είσθαι -εις νέον μόνον ηγεμόνα, όστις θέλει αναβή επί του θρόνου, έχων -αρρενωπόν ήθος, ψυχήν δικαίαν, ανδρίαν και αρετήν. Και ακόμη, -κατά δυστυχίαν, θέλει έχει ανάγκην πολυχρονίου βασιλείας, διά -να φέρη εις πέρας μεγάλην μεταρρύθμισιν. Δεν ηξεύρω, είπεν ο -Τιβέριος, με φαίνεται όμως, ότι είδα εις το σχέδιον του ήρωος -τούτου πολλά πράγματα, μη απαιτούντα άλλο τι, ειμή μίαν μόνην -πράξιν σταθεράς βουλήσεως. Εάν δε τα λοιπά χρειάζωνται καιρόν, -ο καιρός ούτος τουλάχιστον δεν απέχει τόσον, ώστε να μη δύναταί -τις να ελπίση, ότι θέλει τον φθάσει εις πάσαν ηλικίαν. Φίλτατε -Τιβέριε, είπεν ο αυτοκράτωρ, βλέπεις τας δυσκολίας με όμμα -νεανικόν. Η δραστηριότης σου τας υπερνικά, αλλ' η αδυναμία μου -καταπλήττεται απ' αυτάς. Εάν θέλη τις να κάμη μεγάλα έργα, -επρόσθεσε στενάζων, πρέπει ν' αρχίση σύγκαιρα. Δεν είναι καιρός -ν' αρχίζη τις να ζη, ότε δεν έχει πλέον άλλα ανάγκην, ειμή να -μάθη ν' αποθάνη. Θέλω μόλον τούτο να ιδώ πάλιν τον δίκαιον -τούτον άνθρωπον. Με λυπεί τωόντι· προτιμώ όμως να συνθλίβωμαι -μετ' αυτού, παρά να συγχαίρω υβριστικώς μετά πάντα τούτων των -ψυχρών και σκληρών ανθρώπων, από τας οποίους περικυκλούμαι. - - - -Κεφάλαιον ΙΕ'. - - - -Την επαύριον ο αυτοκράτωρ και ο Τιβέριος, φθάσαντες κατά την -συνήθη ώραν, εύρον τον ήρωα καθήμενον εις τον κήπον του -έμπροσθεν του δύοντος ηλίου. Δεν με φωτίζει πλέον, αλλά με -θερμαίνει έτι, τους είπε με ιλαρόν πρόσωπον, και εν αυτώ -λατρεύω την μεγαλοπρέπειαν και την αγαθότητα του ποιήσαντος -αυτόν. Πόσον ηδύνομαι βλέπων, είπεν ο Ιουστινιανός, ταύτα τα -φρονήματα εις ήρωα! Τούτο είναι θρίαμβος της θρησκείας. Ο -θρίαμβός της, είπεν ο Βελισάριος, είναι να παρηγορή τις τον -άνθρωπον εις την δυστυχίαν, να συγκιρνά γλυκύτητα θεσπεσίαν -μετά των πικριών της ζωής. Ποίος δε το δοκιμάζει καλήτερα παρά -εμέ! Φορτισμένος τα βάρη του γήρατος, στερημένος της οράσεως, -χωρίς φίλους, απομονωμένος καθ' εαυτόν, και έχων έμπροσθέν μου -μόνον το έσχατον γήρας, την λύπην, και τον τάφον, οποίος ήθελε -μ' αφαιρέσει την ιδέαν του ουρανού, ήθελε με φέρει ίσως εις -απελπισίαν. Ο χρηστός ανήρ είναι μετά του Θεού. είναι βέβαιος, -ότι ο Θεός τον αγαπά. Τότε ισχυροποιεί και χαροποιεί αυτόν εν -τω μέσω των θλίψεων· ενθυμούμαι, ότι εις στιγμάς στενοχωρίας, -ότε το παν μ' εγκατέλειπεν, ότε το παν ώμνυε τον όλεθρόν μου, -εγώ έλεγα κατ' εμαυτόν. Θάρρει, Βελισάριε, είσαι άμεμπτος, και -ο Θεός το βλέπει. Ο στοχασμός ούτος μ' εύφραινε την υπό της -λύπης κατατεθλιμμένην καρδίαν, εζωογόνει δε και ισχυροποίει την -ψυχήν μου. Εισέτι ομιλώ ούτως προς εμαυτόν, και όταν η κόρη μου -συμπαρευρίσκεται και λυπήται, και αισθάνωμαι τα δάκρυά της -βρέχοντα το πρόσωπόν μου. Τι! την λέγω, φοβείσαι, μήπως -εκείνος, ο οποίος, μας έπλασε, μας εγκαταλείψη και μας -λησμονήση; Η καρδία σου είναι καθαρά, συμπαθής και χρηστή, ο -πατήρ σου δεν είναι χειρότερός σου· πώς θέλεις, ουδέ αυτή η -αγαθότης να μη φροντίζη διά τους αγαθούς; Άφες, κόρη μου, άφες -να έλθη η στιγμή, καθ' ήν ο διά μόνης πνοής δημιουργήσας την -ψυχήν μου θέλει την περιλάβει εις τον κόλπον του· και θέλομεν -ιδεί, εάν οι κακοί θέλουν εκεί ταράξει την ησυχίαν μου. Η κόρη -μου, την οποίαν αύτη η ομιλία φωτίζει και πείθει, κλαίει -ακούουσά με, αλλά γλυκύτατα δάκρυα, και κατ' ολίγον την -συνειθίζω να θεωρή την ζωήν, ως βραχύν πλουν, καθ' όν -ευρίσκεταί τις εις σκάφος πολλά στενοχωρημένος, αλλά ο λιμήν -του είναι τερπνότατος. - -Πλάττεις θρησκείαν, είπεν ο αυτοκράτωρ, τωόντι πραείαν! Αύτη δε -είναι η ορθή, επανέλαβεν ο Βελισάριος· Δεν θέλετε να φαντάζωμαι -τον υιόν, τον οποίον χρεωστώ να λατρεύω ως τύραννον σκυθρωπόν -και άγριον, του οποίου η μόνη ευχαρίστησις είναι να κολάζη; -Ηξεύρω βεβαίως, ότι, όταν άνθρωποι ζηλότυποι, υπερήφανοι, -μελαγχολικοί μας τον εικονίζουσι, τότε τον παραστένουν οργίλον -και βίαιον, οποίοι είναι αυτοί· αλλά ματαίως προσάπτουσιν εις -αυτόν τα ελαττώματά των, εγώ προσπαθώ να βλέπω εν αυτώ μόνον -ό,τι χρεωστώ να μιμώμαι. Εάν απατώμαι, τουλάχιστον είμαι -βέβαιος, ότι η πλάνη μου είναι αθώα! Ο Θεός μ' έπλασεν ασθενή, -θέλει είσθαι επιεικής· ηξεύρει, ότι δεν είμαι ούτε ανόητος ούτε -κακός τόσον, ώστε να θέλω να τον παροργίσω, το οποίον είναι -μανία αδύνατος και άλογος, την οποίαν ουδέ εννοώ. Είμαι προς -αυτόν έτι πιστότερος και μυριάκις πλέον αφοσιωμένος παρ' ό,τι -ποτέ ήμην προς τον αυτοκράτορα· και είμαι βεβαιότατος, ότι ο -αυτοκράτωρ, όστις δεν είναι ανώτερος θνητού, δεν ήθελε με κάμει -κανέν κακόν, εάν ήθελε δυνηθή να εμβλέψη ως αυτός, εις την -ψυχήν μου. Φευ! απεκρίθη ο Ιουστινιανός· ο Θεός ούτος είναι μ' -όλον τούτο επίσης τρομερός Θεός. Τρομερός προς τους κακούς, το -πιστεύω, είπεν ο Βελισάριος· αλλ' εγώ είμαι καλός· καθόσον η -του κακούργου ψυχή είναι ασυμβίβαστος με την Θείαν ταύτην -ουσίαν, τοσούτον εγώ ηδέως φαντάζομαι, ότι η ψυχή του δικαίου -είναι προς αυτήν ανάλογος. Αι! ποίος από ημάς είναι δίκαιος -είπεν ο αυτοκράτωρ. Όστις αγωνίζεται με όλας τας δυνάμεις του -να γίνη δίκαιος, είπεν ο Βελισάριος. διότι η ευθύτης υφίσταται -εις την βούλησιν. - -Δεν θαυμάζω, είπεν ο νέος Τιβέριος, εάν η διάνοιά σου αγαπά να -υψούται έως εις αυτόν, τον βλέπεις τόσον εύνουν! φευ! είπεν ο -γέρων, αισθάνομαι πολύ, ότι αγωνιζόμενος να τον κατανοήσω, -καταπονώ ματαίως την ασθενή διάνοιάν μου εις το να συνάψω παν -ό,τι ηξεύρω κάλλιστον και ωραιότατον, ότι δεν προκύπτει εκ -τούτου τι άλλο παρά ιδέα ατελεστάτη. Αλλά τι θέλετε να κάμνη -άνθρωπος, προσπαθών να γνωρίση Θεόν; Εάν δε τούτο το -ακατάληπτον ον αρέσκεται είς τι, βέβαια τούτο είναι η προς τα -τέκνα του φιλοστοργία. Ό,τι δε με τον εικονίζει πραότατον, -τούτο λαμβάνω με πλειοτέραν προθυμίαν διά να συνθέσω την εικόνα -του. - -Δεν αρκεί, είπεν ο αυτοκράτωρ, να τον φαντάζεται τις -ευεργετικόν, πρέπει να προσθέση, ότι είναι και δίκαιος. Τούτο -είναι το αυτό, είπεν ο γέρων· να αρέσκεταί τις εις το αγαθόν, -να μισή το κακόν, να ανταμείβη το μεν, να κολάζη τον άλλο, -ταύτα χαρακτηρίζουσι τον αγαθόν· αυτά δοξάζω. Δεν -επαρουσιάσθητε ποτέ, ως εγώ, νοερώς εις την έγερσιν του Τίτου, -του Τραϊανού, και των Αντωνίνων; Αυτό είναι μία από τας ηδίστας -μου ονειροπολήσεις. Νομίζω, ότι είμαι εις το μέσον της αυλής, -ήτις όλη συνίσταται από αληθείς του ηγεμόνας φίλους· τον βλέπω -προσμειδιώντα ευνοϊκώς προς το πλήθος εκείνο των χρηστών -ανδρών, επιχέοντα επ' αυτών τας ακτίνας της δόξης του, -κοινολογούμενον εις αυτούς με σεμνοπρέπειαν πραοτάτην, και -πληρούντα τας ψυχάς των από την καθαράν εκείνην χαράν την -οποίαν και αυτός εκείνος αισθάνεται κάμνων άλλους ευτυχείς· -έστω. Η αυλή λοιπόν εκείνου, όστις με περιμένει, θέλει είναι -απειράκις σεβαστοτέρα και ωραιοτέρα· θέλει συγκροτείσθαι από -τους Τίτους, από τους Τραϊανούς, από τους Αντωνίνους, οίτινες -υπήρξαν η χαρά του κόσμου. Με τούτους και με τους αγαθούς -άνδρας παντός τόπου και παντός χρόνου ο δυστυχής τυφλός -Βελισάριος θέλει παρίστασθαι ενώπιον του δικαίου και αγαθού -Θεού. Οι δε πονηροί, τον είπεν ο Τιβέριος, τι θέλουν γίνει; -Ούτοι δεν θέλουν παρίστασθαι εκεί. Ελπίζω να ίδω εκεί, -επρόσθεσε, τον σεβαστόν και δυστυχή γέροντα, όστις με αφαίρεσε -το φως, διότι έκαμε καλόν και το έκαμεν από κλίσιν· εάν δε -έκαμε κακόν, το έκαμεν εξ απάτης. Θέλει χαρή, νομίζω, εάν μ' -εύρη τότε έχοντα και τους δυο μου οφθαλμούς. Ενώ ωμίλει -τοιουτοτρόπως, το πρόσωπόν του ηκτινοβόλει από χαράν. Ο δε -αυτοκράτωρ κατεβρέχετο με δάκρυα, στηριζόμενος εις τας αγκάλας -του Τιβερίου. - -Αλλ' εντός ολίγου, ότε η κατάνυξις έδωκε χώραν εις την σκέψιν· -συ ελπίζεις, είπε προς τον Βελισάριον, να εύρης τους μη -χριστιανούς ήρωας εις τον ουρανόν! Το στοχάζεσαι; Άκουσε, -γείτον, τον είπεν ο Βελισάριος. Δεν έχεις όρεξιν να λυπής το -γήρας μου ((22); - -Είμαι άθλιος άνθρωπος, όστις δεν έχω άλλην παρηγορίαν παρά το -μέλλον το οποίον φαντάζομαι. Εάν τούτο ήναι πλάνη, συγχώρησέ -την εις εμέ· με κάμνει καλόν, ο δε Θεός ουδόλως παροργίζεται -δι' αυτήν, διότι τον αγαπά περισσότερον δι' αυτό. Δεν δύναμαι -να πιστεύσω, ότι μεταξύ της ψυχής μου και της του Αριστείδου, -του Μάρκου Αυρηλίου και του Κάτωνος είναι αιωνία άβυσσος· και, -εάν το επίστευα, αιθάνομαι, ότι ήθελα αγαπά ολιγώτερον το -υπέρτατον Όν, το οποίον μας έπλασε. - -Νέε, είπεν ο αυτοκράτωρ προς τον Τιβέριον, τιμών του ήρωος τον -γενναίον ενθουσιασμόν, μη καταντήσης να τον λάβης ως οδηγόν. Ο -Βελισάριος ποτέ δεν εφιλοτιμήθη να εμβαθύνη εις ταύτας τας -υποθέσεις! Να εμβαθύνω! Φευ! και ποίος δύναται να εμβαθύνη; -είπεν ο γέρων. Ποίος άνθρωπος τολμηρός ημπορεί να ειπή, ότι -εξηρεύνησε τας αιωνίους βουλάς; Αλλ' ο Θεός μας έδωκε δύο -χειραγωγούς, οίτινες χρεωστούν να ήναι σύμφωνοι προς αλλήλους, -το φως της πίστεως και το της συνειδήσεως. Ό,τι αίσθημα φυσικόν -και ακαταμάχητον μας βεβαιόνει, τούτο η πίστις· δεν δύναται να -αναιρέση. Η αποκάλυψις δε δεν είναι άλλο, ειμή το αναπλήρωμα -της συνειδήσεως· είναι η ιδία φωνή, ήτις ακούεται άνωθεν και -από του βάθους της καρδίας. Είναι αδύνατον αύτη να λανθασθή· -και εάν εξ ενός μέρους την ακούω να με λέγη, ότι ο δίκαιος και -αγαθοποιός άνθρωπος ευαρεστεί εις τον Θεόν, εκ του άλλου δεν με -λέγει, ότι αυτός είναι αντικείμενον των εκδικήσεών του. Αι, και -ποίος σε βεβαιόνει, είπεν ο αυτοκράτωρ, ότι αύτη η φωνή, η -λαλούσα προς την καρδίαν σου, είναι μυστική αποκάλυψις; Εάν δεν -ήναι, ο Θεός με απατά, είπεν ο Βελισάριος· και το παν -απόλλυται. Αυτή είναι η αναγγέλλουσα ένα Θεόν, η παραγγέλλουσα -την προσκύνησίν του, η διδάσκουσά με τον νόμον του. Μη τάχα -έδωκε την ακαταμάχητον ισχύν της εναργείας εις την πλάνην; Ω, -οποίος και αν ήσαι, άφες με την συνείδησιν αυτή είναι -χειραγωγός και στήριγμά μου. Χωρίς αυτήν δεν γνωρίζω πλέον ούτε -το αληθές, ούτε το δίκαιον, ούτε το τίμιον· το ψεύδος και η -αλήθεια, το καλόν και το κακόν συγχέονται· δεν ηξεύρω, εάν -εκπλήρωσα το χρέος μου· δεν ηξεύρω πλέον, εάν ήναι χρέη· τότε -τυφλώττω, και οι στερήσαντές με το φως της ημέρας ήσαν -ολιγώτερον βάρβαροι παρ' εκείνον, ο οποίος ήθελε με σκοτίσει το -εσωτερικόν φως της συνειδήσεως. - -Τι σε δείχνει λοιπόν, είπεν ο Ιουστινιανός, τόσον σαφώς, η -αδύνατος και απατηλή αύτη λάμψις; Ότι θρησκεία, κηρύττουσα Θεόν -ίλεων και ευεργετικόν είναι η αληθής, είπεν ο Βελισάριος, και -ότι παν ό,τι εναντιούται εις την ιδέαν και την γνώμην, την -οποίαν συνέλαβα περί τούτου, τούτο δεν είναι ταύτης της -θρησκείας. Να σας το ομολογήσω; Το προσκολλών εμέ εις αυτήν -είναι, ότι με κατασταίνει καλήτερον και φιλανθρωπότερον. Εάν -έμελλε να με καταστήση άγριον, σκληρόν, άσπλαγχνον, ήθελον την -αφήσει και ήθελα ειπεί εις τον Θεόν· προκειμένου να εκλέξω την -απιστίαν ή την κακίαν, προτιμώ το ολιγώτερον ατιμάζον Σε. Κατ' -ευτυχίαν δε η προτίμησις αύτη είναι κατά την καρδίαν μου· η -προς τον Θεόν, η προς τον πλησίον αγάπη, τι απλούστερον και -μάλλον κατά φύσιν! να ευχώμεθα υπέρ εκείνου, όστις μας -κακοποιεί, τι μεγαλύτερον και υψηλότερον! Να μη θεωρώμεν τας -θλίψεις μας ειμή ως δοκιμασίας της αρετής, τι παραμυθητικώτερον -εις τον άνθρωπον! Μετά ταύτα, ας με προβάλλουν μυστήρια -ακατάληπτα, τα δέχομαι και λυπούμαι τους έχοντας λογικόν -ολιγώτερον φωτισμένον και ολιγώτερον ευπειθές παρά το ιδικόν -μου. Αλλ' ελπίζω υπέρ αυτών εις την αγαθότητα του πατρός, τέκνα -του οποίου είναι όλοι οι άνθρωποι, και εις την επιείκειαν του -κριτού του δυναμένου να συγχωρήση την πλάνην. - -Διά τούτου, επανέλαβεν ο Ιουστινιανός, θέλεις σώσει πολλούς -ανθρώπους! Είναι ανάγκη, είπεν ο Βελισάριος, να ήναι τόσοι -απόβλητοι; βλέπω, ως συ, είπεν ο αυτοκράτωρ, ότι είναι ηδύτερον -ν' αγαπά τις τον Θεόν παρά να τον φοβήται· αλλ' όλη η φύσις -μαρτυρεί την εκδίκησιν και την αυστηρότητα των ενταλμάτων του. -Εγώ, είπεν ο Βελισάριος, δοξάζω ότι κολάζει μόνον, όσα δεν -ενδέχονται να συγχωρηθώσιν, ότι το κακόν δεν προέρχεται από -αυτόν, και ότι έκαμεν εις τον κόσμον όλα τα ενδεχόμενα αγαθά -((23). Τοιαύτη είναι η θρησκεία μου. Ας την προβάλουν εις όλους -τους λαούς, ας ερωτήσωσιν, εάν δεν ήναι αξία ευλαβείας και -αγάπης· όλαι της φύσεως αι φωναί θέλουν υψωθή υπέρ αυτής. Αλλ' -εάν η βία και η σκληρότης εξοπλίζωσιν αυτήν με φλόγα και -σίδηρον, εάν οι επαγγελλόμενοι αυτήν ηγεμόνες βασανίζουν, ως -εις τον Άδην, εν ονόματι του Θεού της ειρήνης, όσους εχρεώστουν -να αγαπώσι και να ελεώσιν έν εκ των δύο, ήθελε φανή πιθανόν, ή -ότι η θρησκεία είναι βάρβαρος, ως αυτοί, ή ότι δεν είναι άξιοι -αυτής. - -Γεννάται, είπεν ο Ιουστινιανός, εκ των λόγων σου πρόβλημα -σπουδαιότατον. Δεν ζητείται άλλο να μάθωμεν, παρά εάν ο ηγεμών -έχη το δίκαιον ν' απαιτή εις την επικράτειάν του την ενότητα -του δόγματος και της λατρείας. Διότι, αν το έχη, δεν ημπορεί να -το μεταχειρισθή προς αποστάτας ισχυρογνώμονας αλλέως παρά διά -της βίας και των τιμωριών. - -Επειδή είμαι ειλικρινής, είπεν ο Βελισάριος, συμφωνώ κατά -πρώτον, ότι παν ό,τι δύναται να έχη επιρροήν εις τα ήθη, και -αναφέρεται εις την κοινήν ευταξίαν, εξαρτάται από τον ηγεμόνα, -όχι ως κριτήν της αληθείας και της πλάνης, αλλ' ως κριτήν του -καλού ή του κακού του προκύπτοντος από αυτά· διότι η πρώτη αρχή -πάσης πίστεως είναι, ότι ο Θεός είναι φίλος της ευταξίας, και -ότι δεν συγχωρεί τίποτε, το οποίον ημπορεί να ταράξη αυτήν. -Αμφιβάλλεις λοιπόν, είπεν ο αυτοκράτωρ, μήπως τα κοινά ήθη δεν -έχουν στενάς και αναγκαίας με την πίστιν σχέσεις; Συμφωνώ, -είπεν ο Βελισάριος, ότι αι εις αυτήν αλήθειαι αναφέρονται εις -τα ήθη, αλλά παρατηρήσατε, ότι ο Θεός τας κατασταίνει αληθείας -αισθητάς, περί των οποίων ουδείς έμφρων αμφιβάλλει. Όθεν, εάν η -Πρόνοια κατέστησεν ανεξαρτήτους από τας υψηλάς ταύτας αληθείας -την ευταξίαν της κοινωνίας, την κατάστασιν των ανθρώπων, την -τύχην των βασιλείων, τας επιτυχείς ή αποτυχείς εκβάσεις των -επιγείων πραγμάτων, διά τι οι άνθρωποι δεν πράττουν ως αυτή; - -Βλέπω, είπεν ο αυτοκράτωρ, ότι τους αφίνεις μόνον την μέριμναν -του ό,τι αποβλέπει εις τους ανθρώπους· αλλ' είναι δι' αυτούς -χρέος ιερώτερον παρά το να ήναι υπουργοί των βουλών του Θεού; -Αι! ας ήναι υπουργοί της αγαθότητός του, ανεβόησεν ο -Βελισάριος, και ας αφήσωσιν εις τους δαίμονας το καταχθόνιον -έργον των υπηρετών της εκδικήσεως του· εις την τάξιν της -αγαθότητος, είπεν ο αυτοκράτωρ, είναι το να θέλη, ώστε ο μεν -άνθρωπος να φωτίζεται, η δε αλήθεια να θριαμβεύη. Θέλει -θριαμβεύσει, είπεν ο Βελισάριος, αλλά τα όπλα σου, δεν είναι -καθώς τα ιδικά της. Δεν βλέπεις, ότι, δίδων εις την αλήθειαν -την εξουσίαν του φέρειν την ρομφαίαν, δίδεις αυτήν εις την -πλάνην ότι διά να την μεταχειρίζεται, αρκεί να έχη την εξουσίαν -εις χείρας, και ο διωγμός αλλάσει σημαίας και θύματα κατ' -αρέσκειαν της γνώμης του ισχυροτέρου; Ούτως ο Αναστάσιος -κατεδίωξε τους υπό του Ιουστινιανού προστατευομένους· τα τέκνα -δε εκείνων, τους οποίους έσφαττον τότε, σφάττουν και αυτά τώρα -τους απογόνους των διωκτών των. Ιδού δύο ηγεμόνες, οίτινες -ενόμισαν, ότι ευαρεστούν εις τον Θεόν, προστάζοντες να σφάττωσι -τους ανθρώπους ποίος από τους δύο είναι βέβαιος, ότι το αίμα, -το οποίον έχυσεν, είναι ευάρεστον τω Θεώ. Εις τα απέραντα της -πλάνης διαστήματα η αλήθεια κατέχει μόλις μικρόν σημείον. Ποίος -επέτυχε το μόνον τούτο σημείον; Έκαστος φρονεί τον εαυτόν του· -αλλά με ποίαν απόδειξιν; Και αυτή η ενάργεια χορηγεί τάχα εις -αυτόν το δικαίωμα με τα όπλα εις τας χείρα να καταπείση άλλον -εις τούτο; Η πειθώ έρχεται από το Θεόν ή από τους ανθρώπους. -Εάν έρχεται από τον Θεόν, έχει αφ' εαυτής υπεροχήν νικηφόρον· -εάν έρχεται από τους ανθρώπους, έχει μόνα τα δικαιώματα του -λογικού προς το λογικόν. Έκαστος εγγυάται περί της ψυχής του· -εις αυτόν λοιπόν, και εις μόνον αυτόν αρμόζει ν' αποφασίση περί -της εκλογής, εκ της οποίας εξαρτάται διά παντός η απώλειά του ή -η σωτηρία του. Θέλεις να με αναγκάσης να φρονώ ως εσύ. Εάν δε -συ απατάσαι, στοχάσου πόσον επιζήμιόν μου είναι· συ αυτός, του -οποίου η πλάνη ίσως είναι αθώα, θέλεις είσθαι αθώος, εάν ήθελες -με πλανήσει; Φευ! Τι στοχάζεται ο θνητός, δίδων ως νόμον την -πίστιν του; Μυρίοι άλλοι ειλικρινείς επλανήθησαν και -ηπατήθησαν. Αλλά και αν ήθελεν είσθαι αναμάρτητος, χρέος μου -είναι να τον υποθέτω τοιούτον; εάν πιστεύη, διότι ο Θεός τον -φωτίζει, ας τον ζητήση να φωτίση και εμέ. Εάν δε πιστεύη κατά -την πίστιν των ανθρώπων, ποία εγγύησις δι' αυτόν και δι' εμέ; -Το μόνον άρθρον, εις το οποίον όλα τα κόμματα συμφωνούν, είναι, -ότι ουδείς εξ αυτών καταλαμβάνει τίποτε περί του οποίου τολμώσι -να δογματίζωσι. Συ δε με λέγεις, ότι αμαρτάνω, διότι αμφιβάλλω -περί του οποίου αυτοί γνωμοδοτούσι. Ας καταβή η πίστις -ουρανόθεν, και θέλει ευρεί προσηλύτους· αλλά με διατάγματα -θέλουν ευρεί αποστάτας μόνον ή πανούργους. Οι γενναίοι άνδρες -θέλουν γείνει μάρτυρες· οι αγενείς υποκριταί, οι θρησκομανείς -όλων των κομμάτων θέλουν είσθαι εξηγριωμέναι τίγρεις. Ιδέτε τον -συνετόν εκείνον βασιλέα των Γότθων, τον Θεοδώρικον, του οποίου -η βασιλεία μόνον προς το τέλος αυτού εφάνη κατωτέρα της -βασιλείας των χρηστοτέρων μας ηγεμόνων. Ήτον αρειανός, αλλ' όχι -μόνον δε απήτει να παραδεχθώσι τα φρονήματά του, αλλ' ετιμώρει -με θάνατον, εάν κανείς από τους ευνοουμένους του έκαμνε τούτο -αναιδώς και ανοσίως προς χάριν του. «Πώς δεν θέλετε με -προδώσει, έλεγε, εμέ, όστις είμαι άνθρωπος μόνον, ενώ σεις δι' -εμέ, προδίδετε εκείνον, τον οποίον οι πατέρες σας ελάτρευον;» Ο -αυτοκράτωρ Κωνστάντιος εφρόνει παρομοίως. Ποτέ δεν εγκαλούσε -τους υπηκόους του διότι έμεναν πιστοί εις το δόγμα των, και -εμέμφετο τους αυλικούς του, ότι αρνούντο το ιδικόν των, διά να -ευαρεστήσουν εις αυτόν, και ότι επρόδιδον την ψυχήν των, διά να -κερδήσωσι την αγάπην του. Ω! είθε ο Ιουστινιανός να αποποιηθή, -καθώς εκείνος, το δικαίωμά του να υποδουλόνη την διάνοιαν! -Εμπεριεπλέχθη εις ατελευτήτους έριδας· αύται δε τον έφεραν -περισσοτέρας αγρυπνίας παρ' όσας τα ωφελιμώτερά του έργα. Τι -επροξένησαν; διχονοίας, στάσεις, και σφαγάς. Ετάραξαν την -ησυχίαν του και την ησυχίαν της επικρατείας του. - -Η ησυχία της επικρατείας, υπέλαβεν ο αυτοκράτωρ, κρέμαται από -την σύμπνοιαν των ψυχών. Τούτο είναι γνώμη αμφίβολος, είπεν ο -Βελισάριος, και την οποίαν πολλάκις καταχρώνται. Αι ψυχαί ποτέ -δεν έχουν πλειοτέραν σύμπνοιαν παρ' όταν ελευθέρως έκαστος -διανοήται, ως εγκρίνει. Ηξεύρετε, τι κάμνει να ήναι η -κοινοδοξία ζηλότυπος, τυραννική και μη ανεκτική; Η αξία, την -οποίαν οι βασιλείς κατά δυστυχίαν προσάπτουσιν εις αυτήν· η -εύνοια, την οποίαν παρέχουσιν εις αίρεσίν τινα, βλάπτοντες και -αποβάλλοντες όλος τας αντιπάλους αιρέσεις. Ουδείς θέλει να -ταπεινωθή, να καταφρονηθή και να στερηθή όλα τα δίκαια του -πολίτου και του πιστού υπηκόου, οσάκις δε είς τινα πολιτείαν -διαιρέσουν τους ανθρώπους εις δύο τάξεις, εκ των οποίων η μία -θέλει αποστερήσει την άλλην τα αγαθά της κοινωνίας, οποία και -αν ήναι η πρόφασις της αποκληρώσεως, η καταδιωγμένη τάξις θέλει -θεωρεί την πατρίδα ως μητρυιάν της. Το ματαιότερον πράγμα -γίνεται μέγα, όταν έχη επιρροήν εις των πολιτών την κατάστασιν. -Και πιστεύσατε, ότι αύτη η επιρροή ανάπτει τας φατρίας. Ας -αποδοθή το αυτό συμφέρον εις έριδα περί του αριθμού των κόκκων -της άμμου της θαλάσσης, και θέλομεν ιδεί γεννωμένας τας αυτάς -εχθροπαθείας. Η θρησκομανία ως επιτοπλείστον δεν είναι άλλο -παρά φθόνος, πλεονεξία, υπερηφάνεια, φιλοδοξία, μίσος και -εκδίκησις, ενεργούντα εν ονόματι του Θεού. Τούτων των θεών -υπηρέτης αδιάλλακτος γίνεται ο ευκολόπιστος και βίαιος -βασιλεύς. Ας μη κερδαίνη τις τίποτε επί της γης μαχόμενος υπέρ -του ουρανού· ο υπέρ της αληθείας ζήλος ας μη ήναι πλέον το -μέσον, διά να βλάψη τις τον αντίζηλον ή τον εχθρόν του, να -υψωθή επί των ερειπίων του, να πλουτήση γυμνόνων αυτόν, ν' -αποκτήση προτίμησιν, την οποίαν εδύναντο ν' αντιποιώνται· και -τότε όλα τα πνεύματα θέλουν καταπραϋνθή, όλαι αι αιρέσεις -θέλουν ησυχάσει. Τα του Θεού όμως θέλουν εγκαταλειφθή, τον -είπεν ο Ιουστινιανός. Ο Θεός δεν έχει χρείαν της υπερμαχίας -σου, είπεν ο Βελισάριος· δυνάμει των διαταγμάτων σου τάχα ο -ήλιος ανατέλλει, και οι αστέρες λάμπουσιν εις τον ουρανόν; Η -αλήθεια λάμπει αυτόφωτος· αι δε ψυχαί δεν φωτίζονται με την -φλόγα των πυρών, επί των οποίων ολοκαυτούσι τους ανθρώπους· ο -Θεός επιφορτίζει εις τους ηγεμόνας την φροντίδα του να κρίνουν -τας πράξεις των ανθρώπων· αλλά διατηρεί αυτός μόνον το δικαίωμα -του να κρίνη τους διαλογισμούς· απόδειξις δε, ότι η αλήθεια δεν -τους έλαβε κριτάς, είναι, ότι ουδείς εξ αυτών είναι άνευ -πλάνης. - -Εάν η του διανοείσθαι ελευθερία ήναι αχαλίνωτος, είπεν ο -αυτοκράτωρ, και των πράξεων η ελευθερία θέλει γείνει ταχέως -τοιαύτη. Ουδεποσώς, επανέλαβεν ο Βελισάριος· τότε ο άνθρωπος -εμβαίνει υπό την εξουσίαν των νόμων· και όσον περισσότερον η -εξουσία αύτη θέλει περικλείεσθαι εις τα φυσικά αυτής όρια, -τόσον ολιγώτερον θέλει έχει χρείαν δυνάμεως προς διατήρησιν της -ευταξίας και ειρήνης. Η δικαιοσύνη είναι η κυριωτέρα της -εξουσίας προσκλητική φωνή· αύτη δε τότε μόνον είναι σαλευομένη, -όταν δεν ήναι επί της βάσεώς της. Πώς θέλετε να συνειθίση τις -τους ανθρώπους να βλέπωσιν άνθρωπον θεοποιούμενον, και -προστάζοντα με τα όπλα εις τας χείρας, να πιστεύωσιν ό,τι αυτός -πιστεύει, να διαλογίζωνται, καθώς αυτός; Ερωτήσατε τους -στρατηγούς σας, τι κατώρθωσεν εις την Αφρικήν η κατά των -Βανδάλων αυστηρότης και βία των; Ήμην εις Σικελίαν. Ο Σολομών -έρχεται εκεί ως παράφρων και απελπισμένος, και με λέγει. «Όλα -εις την Αφρικήν απωλέσθησαν· οι Βάνδαλοι απεστάτησαν· η -Καρχηδών εκυριεύθη, και λεηλατείται· και εντός αυτής και εις -τους αγρούς κολυμβώσιν εις το αίμα· και ταύτα εξ αιτίας τινών -ονειροπόλων, οίτινες δεν εννοούνται συναλλήλως, και οίτινες -ποτέ δεν θέλουν ομοφρονήσει. Εάν ο αυτοκράτωρ εμβαίνη εις τα -τοιαύτα, εάν εκδίδη διατάγματα περί λεπτολογιών, τας οποίας -παντελώς δεν εννοεί, εγώ παραιτούμαι την στρατηγίαν· είμαι εις -απελπισίαν.» Ούτως ωμίλησεν ο γενναίος εκείνος ανήρ. Μόνον -ημείς ας το ηξεύρωμεν· είχε δίκαιον. Αρκούν τ' ανθρώπινα πάθη -μόνα να ταράξωσι τόσον αχανή αυτοκρατορίαν, χωρίς να έλθη και η -θρησκομανία να ανάψη τας δάδας της. - -Ποίος δε θέλει καταπραΰνη τας εγερθείσας ταραχάς; ερώτησεν ο -αυτοκράτωρ. Η αηδία, απεκρίθη ο Βελισάριος, η αηδία από το να -φιλονεικούν περί πραγμάτων, τα οποία δεν εννοούσι, και τα οποία -κανείς δεν ακούει. Διότι η προσοχή, την οποίαν απέδοσαν εις -τους νεωτερισμούς, εγέννησε τόσους νεωτεριστάς. Ας μη -αποδίδωσιν εις αυτάς ουδεμίαν αξίαν, και εντός ολίγου θέλει -παρέλθει η χρήσις αυτών· ούτοι δε θέλουσι μεταχειρισθή άλλα -μέσα, διά να γείνωσιν επίσημοι άνδρες. Συγκρίνω όλους τούτους -τους ανθρώπους προς τους μονομαχούντας εις το στάδιον· αν ήσαν -μόνοι ήθελον εναγκαλισθή συναλλήλλως. Αλλά τους θεωρούν, και -διά τούτο σφάζονται. - -Τωόντι, είπεν ο νέος, με πείθουσιν οι λόγοι του. Ό,τι δε με -λυπεί, είπεν ο αυτοκράτωρ, είναι, ότι καταστένει τον ζήλον του -ηγεμόνος άχρηστον εις την θρησκείαν. - -Θεός φυλάξη! είπεν ο Βελισάριος. Είμαι πολύ βέβαιος, ότι τον -αφίνω το ασφαλέστερον μέσον του να την καταστήση προσφιλή εις -τους υπηκόους του· τούτο δε είναι να πολιτευθη ούτως, ώστε να -κρίνωσι περί της αγιότητος της πίστεώς του από την οσιότητα των -ηθών του· να δώση την βασιλείαν του, ως παράδειγμα και εγγύην -της αληθείας, ήτις τον φωτίζει και τον χειραγωγεί. Ουδέν -ευχερέστερον παρά το να κάμνη τις προσηλύτους, κάμνων ευτυχείς. -Ο δε δίκαιος μονάρχης έχει καθ' εαυτόν περισσοτέραν ισχύν εις -τας ψυχάς, παρ' όλοι ομού οι καταδιώκται. Είναι ευκολώτερον -αναμφιβόλως το να προστάζη να σφάζωνται οι άνθρωποι παρά να -τους πείθη· αλλ' εάν οι βασιλείς ηρώτων τον Θεόν τι όπλα να -μεταχειρισθώμεν, διά να λατρεύεσαι, ως πρέπει; ο δε Θεός, εάν -κατεδέχετο ν' αποκριθή, ήθελε τους ειπεί, τας αρετάς σας. - -Όταν η ψυχή του Ιουστινιανού, την οποίαν η έξις αύτη είχε -ταράξει, καθησύχασεν εν τη σιωπή, ενθυμήθη τα δόγματα και τας -συμβουλάς των τότε περικυκλούντων αυτόν αιρετικών, τας βίας -των, την υπερηφάνειάν των, τας σκληράς εχθροπαθείας των. Οποία -αντίθεσις! έλεγε καθ' εαυτόν. Ιδού άνθρωπος, γηράσας εις τους -πολέμους, πνέων φιλανθρωπίαν, μετριότητα και επιείκειαν· οι δε -υπηρέται του Θεού της ειρήνης δεν με συμβουλεύουσι ποτέ άλλο -παρά βίαν τυραννικήν και άκαμπτον σκληρότητα! Ο Βελισάριος -είναι ευσεβής και δίκαιος, αγαπά τον Θεόν του· επιθυμεί, να τον -λατρεύωσιν όλοι, καθώς αυτός, αλλά θέλει η λατρεία αύτη να ήναι -εκουσία και ελευθέρα. Εγώ μόνον εκυριεύθην υπερβολή από τον -ζήλον, όστις εις την ψυχήν μου δεν ήτο ίσως άλλο παρά ο τύφος -του να δεσπόζω εις τα φρονήματα των υπηκόων μου. - - - -Κεφάλαιον Ις'. - - - -Την επαύριον ο αυτοκράτωρ και ο Τιβέριος, ερχόμενοι προς τον -ήρωα, έπεσαν εις κίνδυνον, τον οποίον δεν προείδον· η δε δόξα -την ελευθερώσεώς των ήτον νέος θρίαμβος του Βελισαρίου, τον -οποίον ο θεός ηθέλησε να χορηγήση πάλιν εις αυτόν. - -Οι Βούλγαροι, οι οποίοι απεδιώχθησαν μόνον έως εις τα όρη της -άνω Θράκης, μόλις είδον την χώραν ελευθέραν και παρευθύς -εφώρμησαν πάλιν. Έν δε από τα αποσπασθέντα τάγματα των -ελεηλάτει εις την οδόν της επαύλεως του Βελισαρίου, ότε -επαρατήρησαν μακρόθεν άμαξαν, ήτις εδείκνυεν εις αυτούς -πλουσίαν λείαν. Την περικυκλόνουν, εμποδίζουν την διάβασίν της, -και συλλαμβάνουν τους οδοιπόρους. Ούτοι δε δίδοντες όσα είχον, -έλαβαν ευκόλως την εξαγόρασιν της ζωής των. Αλλά τα λύτρα τα -απαιτούμενα ήσαν τόσον υπέρογκα, ώστε δεν είχαν παρευθύς να τα -πληρώσωσιν· όθεν τους επήραν αιχμαλώτους. - -Ο αυτοκράτωρ λοιπόν μόνον μέσον απολυτρώσεως από τους -Βουλγάρους χωρίς να τον γνωρίσωσιν εστοχάσθη το εξής· Οδηγήσατέ -μας, τους είπεν, όπου έχομεν σκοπόν να υπάγωμεν. Εκείθεν δε -θέλομεν προμηθευθή τα λύτρα, τα οποία ζητείτε. Σας εγγυώμαι, μα -την ζωήν μου, ότι δεν έχετε να φοβηθήτε καμμίαν απάτην· εάν δε -παραβώ την υπόσχεσίν μου, ή εάν σας κάμω να μετανοήσετε, διότι -μ' ενεπιστεύθητε, θανατώσατέ με. - -Το πειστικόν και μεγαλοπρεπές ήθος, με το οποίον εβεβαίονε τους -λόγους του, ενήργησεν εις των Βουλγάρων τας ψυχάς. Πού πρέπει -να σας φέρωμεν; τον ηρώτησεν ο αρχηγός των. Έξ στάδια μακράν, -απεκρίθη ο αυτοκράτωρ, εις την έπαυλιν του Βελισαρίου. Του -Βελισαρίου! είπεν ο Βούλγαρος. Τι! γνωρίζετε τον ήρωα; Βέβαια, -είπεν ο αυτοκράτωρ, και τολμώ να πιστεύσω, ότι είναι φίλος μου. -Εάν αληθεύη τούτο, είπεν ο αρχηγός, μη φοβήσθε· θέλομεν σας -συνοδεύσει. - -Ο Βελισάριος από τον θόρυβον της αφίξεως των εστοχάσθη, ότι -έρχονται να τον αρπάσουν δευτέραν φοράν· και η κόρη του· όλη -τρέμουσα, τον σφίγγει εις τας αγκάλας της, κραυγάζουσα οξέως. -Πάτερ, είπεν, α! πάτερ! πρέπει πάλιν ν' αποχωρισθώμεν.! - -Την αυτήν στιγμήν έρχονται, και τον λέγουν, ότι η αυλή εγεμίσθη -από ανθρώπους ενόπλους πέριξ μιας αμάξης. Ο Βελισάριος -εξέρχεται, και ο αρχηγός των Βουλγάρων πλησιάσας ομού με τους -αιχμαλώτους του, τον λέγει· Ήρως της Θράκης, ούτοι οι άνθρωποι -σε επικαλούνται και λέγουν, ότι είναι φίλοι σου. Ας ειπώσι τα -ονόματά των, είπεν ο Βελισάριος. Εγώ είμαι ο Τιβέριος, είπεν ο -είς εξ αυτών, και ο πατήρ μου εσυλλήφθη ομού μ' εμέ. Ναι, -ανεβόησεν ο Βελισάριος, ναι, αναμφιβόλως, φίλοι μου είναι, -γείτονές μου. Αλλά σεις, οίτινες με τους φέρετε, με ποίον -δικαίωμα τους έχετε εις την εξουσίαν σας; Ποίοι είσθε; Είμεθα -Βούλγαροι, Είπεν ο αρχηγός, τα δε δικαιώματά μας είναι τα -δικαιώματα των όπλων. Αλλά τίποτε δεν υπάρχει δι' ημάς -ισχυρότερον του προς εσέ σεβασμού μας. Δεν ηθέλαμεν δε -υπηρετήσει πιστώς ηγεμόνα, όστις σε τιμά, μη σεβόμενοι -εκείνους, οι οποίοι είναι αγαπητοί σου. Μέγιστε άνερ, ιδού οι -φίλοι σου είναι ελεύθεροι, και εις σε χρεωστούν την ελευθερίαν -των. - -Μετά τους λόγους τούτους, ο αυτοκράτωρ και ο Τιβέριος ήπλωσαν -τας χείρας προς τον σωτήρα των· ο δε Βελισάριος αισθανθείς περί -αυτόν τας αλύσους των, Τι, είπεν, αι χείρες σας είναι εις τα -δεσμά! και έλυσε τα δεσμά των. - -Οποίος ήτο ο θαυμασμός του αυτοκράτορος, οποία η χαρά και η -αισχύνη!. Ω αρετή, είπε καθ' εαυτόν, ω αρετή, οποία είναι η -δύναμίς σου! Άθλιος άνθρωπος τυφλός, από το βάθος της -αθλιότητός του εμπνέει σέβας εις τους βασιλείς, αφοπλίζει τας -χείρας των βαρβάρων, και απελευθερόνει εκείνον! . . . . Ω -μέγιστε Θεέ! εάν ο κόσμος έβλεπε την αισχύνην μου! . . . . Αν! -τούτο ήθελεν είσθαι έτι τιμωρία ελαφροτάτη. - -Οι Βούλγαροι ήθελαν να αποδώσωσιν όλα, όσα τους είχε δώσει. -Όχι, τους είπε, φυλάξατε ταύτα τα δώρα, και σας βεβαιόνω, ότι -θέλω προσθέσει τα λύτρα τα υποσχεθέντα. - -Ο αρχηγός των, αναχωρών, ηρώτησε τον Βελισάριον, εάν είχε -καμμίαν διαταγήν προς τον βασιλέα των. Ειπέ τον, ότι εύχομαι, -απεκρίθη ο ήρως, τοιούτος ανδρείος ηγεμών να ήναι σύμμαχος της -πατρίδος μου και φίλος του αυτοκράτορός μου. - -Ω Βελισάριε! ανεβόησεν ο Ιουστινιανός, όταν συνήλθεν από την -ταραχήν την εκ του κινδύνου τούτου· ω Βελισάριε! οποίαν -υπεροχήν έχεις εις την ψυχήν των λαών! και αυτοί οι εχθροί της -αυτοκρατορίας είναι φίλοι σου! Μη θαυμάζης, τον είπεν ο -Βελισάριος υπομειδιών, ότι οι Βούλγαροι μ' έχουν εις υπόληψιν. -Είμαι πολύ καλά με τον βασιλέα των. Προ ολιγωτάτων μάλιστα -ημερών συνεδειπνήσαμεν. Πού; τον ηρώτησεν ο Τιβέριος. Εις την -σκηνήν του, είπεν ο γέρων, ελησμόνησα να σας το ειπώ. Όταν -ηρχόμην εδώ, ούτοι με συνέλαβον επί της οδού, καθώς και σας, -και μ' έφερον εις το στρατόπεδόν των. Ο βασιλεύς αυτών μ' -εδέχθη ευμενώς, μ' έδωκε να δειπνήσω, με είπε να κοιμηθώ εις -τας σκηνάς του· την επαύριον δε κατώρθωσα να με υπάγωσιν εις -τον τόπον, όπου μ' επίασαν. Τι! είπεν ο Ιουστινιανός, ο -βασιλεύς αυτός ηξεύρει, ποίος είσαι, και δεν σε εκράτησε! είχε -μεγάλην προς τούτο επιθυμίαν· αλλ' οι ιδικοί του σκοποί και τα -ιδικά μου φρονήματα δεν ευρέθησαν σύμφωνα. Με επρόβαλε να -εκδικηθώ! Να εκδικηθώ, εγώ! αξιόλογος πρόφασις να πυρπολήσω την -πατρίδα μου! Τον ευχαρίστησα λοιπόν, καθώς είσαι βέβαιος, και -διά τούτο με τιμά περισσότερον. - -Αι! οποίαι τύψεις, οποίαι αιώνιαι τύψεις συνειδότος εις την -ψυχήν του Ιουστινιανού, τον είπεν ο Ιουστινιανός αυτός, εάν -μάθη ποτέ, πόσον μεγάλη ήτον η αγνωμοσύνη του! Πού θέλει εύρει -φίλον ως τούτον, τον οποίον απώλεσε; Και δεν είναι ανάξιος -τοιούτου φίλου μετά την βδελυράν αδικίαν του; - -Όχι, υπέλαβεν ο Βελισάριος, μη τον ατιμάζης. Λυπήσου, σεβάσθητι -το γήρας του. Θέλεις ιδεί, πως ηπατήθη. Η πτώσις μου έχει τρείς -εποχάς· πρώτη η εις την Καρχηδόνα είσοδός μου. Γενόμενος κύριος -των ανακτόρων του Γελιμέρου, κατέστησα τον θρόνον του -δικαστήριον, όπου εκάθησα δικαστής· σκοπός μου ήτο να δώσω εις -τους νόμους επιφάνειαν σεμνοτέραν· αλλά δεν ήσαν αναγκασμένοι -να εμβαθύνωσιν εις την διάνοιάν μου. Ότε δε κάθηται τις επί του -θρόνου, φαίνεται, ως να δοκιμάζη τούτο· η πράξις μου λοιπόν -αύτη ήτον απερίσκεπτος και αύτη δεν ήτο η μόνη. Εκ περιεργείας -ηθέλησα να φάγω επί της τραπέζης του Γελιμέρου, και, κατά τον -τρόπον των Βανδάλων, υπηρετούμενος από τους αξιωματικούς του -βασιλέως των. Τούτο ήτο ικανόν να δώση υπόνοιαν, ότι εγώ ήθελα -να λάβω τον τόπον του. Η φήμη τούτου μεταβιβάσθη ταχεία εις την -αυλήν. Διά να την εξαλείψω δε, εζήτησα την ανάκλησίν μου μετά -την νίκην· ο δε Ιουστινιανός αντήμειψε την πιστήν υπηρεσίαν μου -διά λαμπροτάτου θριάμβου· απήγον τον Γελίμερον αιχμάλωτον μετά -της γυναικός και των τέκνων του, και τους εις διάστημα μιας -εκατονταετηρίδος σωρευθέντας θησαυρούς, όσους οι Βάνδαλοι -ήρπαξαν από τα έθνη. Ο αυτοκράτωρ με υπεδέχθη εις το -ιπποδρόμιον, και βλέπων αυτόν επί υψηλού θρόνου, -περιεστοιχισμένον από αναρίθμητον λαόν, εκτείνοντα την χείρα -προς τον υπήκοόν του με χάριν εν ταυτώ και ημερότητα και -σεμνοπρέπειαν, εσκίρτησα από χαράν, και είπον κατ' εμαυτόν· το -παράδειγμά μου θέλει του φέρει πλήθος ηρώων. Γνωρίζει την -μεγάλην τέχνην του να διεγείρη την άμιλλαν και τον έρωτα της -δόξης· ώστε θέλουν διαφιλονεικεί, τις να τον υπηρετήση. Αλλ' -εάν ο θρίαμβός μου εχορήγει εις αυτόν νίκας, προήγγελλεν εις -εμέ πολλά αποτυχήματα. Έκτοτε λοιπόν ο φθόνος εξώρμησεν εμμανώς -κατ' εμού. Πενταετείς νίκαι τον κατεσίγασαν· αλλά βαρυνθείς -τέλος τας ευτυχίας μου, έχασε πάσαν αιδώ. - -Επολιόρκουν την Ραυένναν, όπου οι Γότθοι απεσύρθησαν -συνδιωχθέντες, από όλην την Ιταλίαν, Αύτη ήτο το μόνον -καταφύγιόν των. Έδωκαν λοιπόν υπόνοιαν εις τον αυτοκράτορα, ότι -το χωρίον ήτο ανάλωτον, ότι η καταστροφή του στρατεύματός του -ήθελε προέλθει από την ισχυρογνωμοσύνην μου· και ότε, -καταντήσαντες εις τα έσχατα οι Γότθοι, έμελλον να παραδώσωσι τα -όπλα, έρχονται πρέσβεις παρά του αυτοκράτορος, προβάλλοντες -ειρήνην. Βλέπω εναργώς, ότι τον ηπάτησαν, και ότι ήθελα τον -προδώσει, εάν άφινα την ευκαιρίαν του να κυριεύσω την Ιταλίαν. -Αναβάλλω λοιπόν την προβαλλομένην ειρήνην· η πόλις παραδίδεται· -και εγώ κατηγορούμαι ως αποστάτης και προδότης. Τούτο είχε -κάποιαν πιθανότητα, καθώς βλέπετε· απείθησα, έκαμα έτι -περισσότερον. Οι πολιουρκούμενοι, δυσηρεστημένοι κατά του -βασιλέως των, με είχον προσφέρει τον θρόνον των· η δε -αποποίησης ήθελε τους παροξύνει· όθεν τους έδιδα ελπίδας με την -απόκρισίν μου· αύτη δε η συγκατάθεσις, πραγματικώς προσποιητή, -ενομίσθη ως αληθής εις την αυλήν. Ανεκλήθην λοιπόν· η δε -ένδειξις της ευπειθείας μου ετάραξε τους εχθρούς μου. Έφερα -αιχμάλωτον εις τας πόδας του αυτοκράτορος τον βασιλέα εκείνον -των Γότθων, το διάδημα του οποίου μ' εκατηγόρουν, ότι εδέχθην. - -Αλλά ταύτην την φοράν ο θρίαμβος δεν με εσυγχωρήθη ποσώς. -Ελυπήθην θανάσιμα, όχι διότι εταπεινώθην. Η συνοδία μου -εσύστενε θρίαμβον· η δε συρροή και αι ανευφημίαι του λαού του -περιστοιχούντες με ήθελον ευχαριστήσει άνδρα κενοδοξότερόν μου. -Αλλ' η ψυχρά του Ιουστινιανού υποδοχή μ' εδείκνυεν, ότι δεν -μετεπείσθη ολοτελώς, και, κατά δυστυχίαν, η σκληρά αύτη πληγή, -την οποίαν επέφεραν εις την ψυχήν του, είχεν έτι μάλλον -ερεθισθή από τον απερίσκεπτον ενθουσιασμόν λαού μεθυσθέντος από -την δόξαν μου. - -Ενταύθα ειλικρινώς, αν ήσο εις τον τόπον του αυτοκράτορος, ήδη -προκατειλημμένου κατ' εμού, δεν ήθελες πληγωθή από τους -διδομένους εις εμέ επαίνους, οι οποίοι ήσαν επιπλήξεις κατ' -αυτού; Δεν ήθελες υποπτεύσει την φιλοδοξίαν υπηκόου, τον οποίον -η κοινή φωνή ύψονεν έως τον ουρανόν; Δεν ήθελες ιδεί μετά τινος -αγανακτήσεως ολόκληρον λαόν εις την μέθην του σπουδάζοντα να -εκδικηθή κατά σου διά της προσφοράς θριάμβου λαμπροτέρου, παρά -τον οποίον με ηρνούντο. Ήθελες άραγε κλείσει τα ώτα σου εις τας -σκέψεις της αυλής περί της ύβρεως της γενομένης προς την -υπερτάτην αρχήν διά του οχλικού τούτου θορύβου; Γείτον, ο -μέγιστος ηγεμών είναι άνθρωπος· και δεν υπάρχει κανείς, όστις -δεν είναι ζηλότυπος της δόξης και της δυνάμεώς του· και αν ο -Ιουστινιανός δεν είχε δύναμιν να νικήση εαυτόν, και να με -συγχωρήση, τούτο έμελλεν ολίγον να μας εκπλήξη. Μόλον τούτο το -έκαμεν· ενίκησε τας αδυναμίας της κενοδοξίας και τας υποψίας -της ζηλοτυπίας, κατεδέχθη να με εμπιστευθή πάλιν τα στρατεύματά -του και την υπεράσπισιν της επικρατείας του. Αλλά το τελευταίον -συμβάν τον έκαμε να κλίνη προς το μέρος των εχθρών μου. - -Ήμην εις το τέρμα του σταδίου μου. Ο Ναρσής, ο διάδοχός μου εις -την Ιταλίαν, νικών, με παρηγόρει διά την θλιβεράν μου -αχρηστίαν. Ενόμιζον, ότι δεν μ' έμενεν άλλο παρά να αποθάνω -ήσυχος, ότε οι Ούνοι ήλθαν και κατερήμοναν την Θράκην. Ο -αυτοκράτωρ μ' ενθυμήθη, και κατεδέχθη να με επιφορτίση εις το -γήρας μου εκστρατείαν, από της οποίας την έκβασιν εκρέμετο η -τύχη του κράτους. Εκάλυψα λοιπόν τας ρυτίδας και την πολιάν μου -κόμην με περικεφαλαίαν περιβεβλημένην δεκαετούς αναπαύσεως -σκωρίαν. Η τύχη μ' εβοήθησε, και εδίωξα τους Ούνους, ολίγα -στάδια απέχοντας των τειχών μας, και η επιτυχία ενέδρας τινός -με παρέστησαν ως Θεόν. Όλην την πόλιν, όταν επέστρεψα, -εκυρίευσε παραφροσύνη, μανιώδης ενθουσιασμός, διά τα οποία -εστέναζον· αλλά πώς να τα καταπαύσω; Ο αυτοκράτωρ ήτο γέρων· η -ηλικία αύτη έχει αδυναμίας· και η υπερβολική εύνοια του λαού, -αι έξοχοι τιμαί, αι εις εμέ αποδιδόμεναι, επιστοποίησαν τούτον -τον ηγεμόνα, ότι εβαρύνθησαν την βασιλείαν του, και ότι τον -εσυμβούλευαν να παραχωρήση τον θρόνον εις τον υπέρμαχόν τους. Η -ανησυχία και η θλίψις εκυρίευσαν την ψυχήν του· και χωρίς να με -μεταχειρισθή ως ένοχον, με απεμάκρυνεν ως επικίνδυνον. Τότε -έγινε κατ' αυτού η συνωμοσία, καθ' ήν εξέπνευσαν εις τας -βασάνους οι συνωμόται μη ομολογήσαντες τον κορυφαίον. Η -συκοφαντία ανεπλήρωσε την σιωπήν των ενόχων, και αυτήν την -ιδίαν σιωπήν εξέλαβαν ως ομολογίαν καταμαρτυρούσαν εμού. -Συνελήφθην· ο λαός προσεκλαύθη δι' αυτό· πολυχρόνιος φυλάκισις -τον εκίνησεν εις οίκτον· η αγανάκτησις εγέννησε την αποστασίαν· -ο δε αυτοκράτωρ αναγκασθείς να με παραδώση εις τον λαόν, δεν -ενόμισεν, ότι κάμνει άλλο τι, αφαιρών από εμέ τα μέσα του να -τον βλάψω, ειμή ότι αφοπλίζει τον εχθρόν του. Ποτέ δεν ήμην -εχθρός Του, τον Θεόν μαρτύρομαι· αλλ' ο Θεός ο καρδιογνώστης -δεν εσυγχώρησε και εις τους βασιλείς να γίνουν καρδιογνώσται· -και εκείνος, τον οποίον κατηγορείς, είναι δυστυχής μάλλον παρά -ένοχος· διότι επίστευσε φαινόμενα, τα οποία ίσως ήθελον -απατήσει και σε, καθώς εκείνον. - -Ναι, αναμφιβόλως, είναι δυστυχής, και ο δυστυχέστατος των -ανθρώπων, είπεν ο Ιουστινιανός αναπηδήσας προς αυτόν, και -περισφίγξας εις τας αγκάλας του. Πόθεν αύτη η υπέρμετρος λύπη, -τον ερώτησεν, εκπλαγείς ο Βελισάριος. Είναι θλίψις ψυχής -σπαραττομένης, τον είπεν ο Ιουστινιανός. Ω αγαπητέ μου -Βελισάριε! ο άδικος εκείνος δεσπότης, ο βάρβαρος εκείνος -τύραννος, όστις σε ετύφλωσε, και όστις σ' έφερεν εις κατάστασιν -επαίτου, εκείνος είναι, όστις σε αγκαλίζεται. Συ! αυθέντα, -ανεβόησεν ο ήρως. — Ναι, φίλε μου, υπερασπιστά μου, ναι, -εναρετώτατε των ανθρώπων, εγώ είμαι, όστις έδωκα εις τον κόσμον -το φρικτόν εκείνο παράδειγμα της αχαριστίας και της -σκληρότητος. 'Άφες με να υποφέρω εις τους πόδας σου την -ταπείνωσιν, της οποίας είμαι άξιος. Λησμονώ τον θρόνον, τον -οποίον εμίανα, το διάδημα, του οποίου είμαι ανάξιος. Την κόνιν, -την οποίαν πατείς, χρεωστώ να βρέξω με τα δάκρυά μου· εις αυτήν -χρεωστεί το πρόσωπόν μου να κρύψη το αίσχος, με το οποίον είναι -κεκαλυμμένον. - -Έστω! τον είπεν ο Βελισάριος, όστις, κρατών αυτόν εις τας -αγκάλας του, τον ησθάνετο συμπνιγόμενον από λυγμούς· έστω, -αυθέντα, θέλεις καταπονεθή από την μετάνοιαν ενός αμαρτήματος; -Ιδού, ότι έπεσες εις αθυμίαν, ως να ήσαι συ ο πρώτος άνθρωπος, -τον οποίον η συκοφαντία επλάνησε, ή τον οποίον το φαινόμενον -ηπάτησεν! Αλλά, και αν η πλάνη ήτον έγκλημα, διά τούτο πρέπει -τάχα να εξευτελίζεσαι και να ταπεινόνεσαι ενώπιον των ιδίων σου -οφθαλμών; Όχι, μέγιστε ηγεμών, στιγμιαία απάτη δεν πρέπει να σε -αφαιρέση την υπόληψιν του ιδίου εαυτού σου και την ευτυχίαν της -αρετής. Η μαρανθείσα και καταπεπληγμένη ψυχή σου ας ανεγερθή -αναπολούσα όλα τα αγαθά, όσα εις τους ανθρώπους έκαμες προ της -δυστυχούς ταύτης στιγμής. Ο Βελισάριος είναι τυφλός, αλλά -πολλοί λαοί ελευθερώθησαν υπό σου από τον ζυγόν των βαρβάρων· -αλλ' αι ερημώσεις, αποτελέσματα όλων των μαστίγων, διωρθώθησαν -διά των ευεργεσιών σου· αλλά τριακονταετής βασιλεία επισήμου -διά τα κοινωφελή έργα απέδειξαν εις όλον τον κόσμον, ότι δεν -είσαι τύραννος. Ο Βελισάριος είναι τυφλός· αλλά σε το συγχωρεί· -εάν δε νομίζης, ότι πρέπει να διορθώσης, το οποίον κακόν τον -έκαμες, ιδέ πόσον εύκολον είναι τούτο. Α! εκτέλεσε έν μόνον από -όσα υπέρ της ευτυχίας του κόσμου εύχομαι, και δι' εμέ τούτο -είναι ικανώτατον. - -Ελθέ λοιπόν, τον είπεν ο αυτοκράτωρ σφίγγων αυτόν πάλιν εις τας -αγκάλας του, ελθέ να με βοηθήσης να διορθώσω το αμάρτημά μου, -ελθέ να εκθέσης αυτό φρικαλεώτατον εις τα όμματα της επιβούλου -αυλής μου· και η παρουσία σου, ανακαλούσα το αίσχος μου, ας -μαρτυρή και την μετάνοιάν μου. - -Ο Βελισάριος εις μάτην τον επαρακάλει να τον αφήση εις την -έρημόν του· ηναγκάσθη, διά να τον παρηγορήση, να συγκατανεύση -εις το να τον ακολουθήση. Τότε ο Ιουστινιανός αποτεινόμενος -προς τον Τιβέριον, είπε· τι δεν οφείλω εις εσέ, φίλε, και ποίαι -ευεργεσίαι θέλουν ποτέ εξισωθή προς την οποίαν μ' έκαμες -υπερεσίαν; Όχι, δέσποτα, τον είπεν ο νέος, δεν είσαι τόσον -πλούσιος, ώστε να με ανταμείψης. Αλλ' επιφόρτισε τον Βελισάριον -την απόδοσιν της ευγνωμοσύνης. Αν και ήναι πενέστατος έχει όμως -θησαυρόν, τον οποίον προτιμώ παρά τους ιδικούς σου όλους. -Θησαυρός μου είναι η κόρη μου, είπεν ο Βελισάριος, και δεν -ημπορώ καλήτερα να την υπανδρεύσω. Ταύτα ειπών, έστειλε και -εκάλεσε την Ευδοξίαν. Κόρη μου, την είπε, πρόσπεσε εις τα -γόνατα του αυτοκράτορος, και ζήτησέ τον την συγκατάθεσίν του, -διά να νυμφευθής τον ενάρετον Τιβέριον. Από το όνομα, από την -θέαν του Ιουστινιανού, η πρώτη εκ της φύσεως κίνησις εις την -καρδίαν της κόρης του Βελισαρίου υπήρξεν η φρίκη και ο τρόμος. -Εκβάλλει λοιπόν κραυγήν οδυνηράν, οπισθοποδεί και αποστρέφει -τους οφθαλμούς της· ο Ιουστινιανός προχωρεί προς αυτήν. -Ευδοξία, την είπε, καταδέξου να επιβλέψης προς εμέ· θέλεις με -ιδεί περιχυμένον δάκρυα, μαρτυρούντα την μετάνοιαν, ήτις θέλει -διαρκέσει έως εις τον τάφον. Ούτε τα δάκρυα ταύτα, ούτε αι -ευεργεσίαι μου δύνανται να εξαλείψωσι το αμάρτημά μου· αλλ' ο -Βελισάριος το συγχωρεί, και ιδού η στιγμή του να φανής κόρη -του, συγχωρούσα με, ως αυτός. - -Ήτο εις τον Ιουστινιανόν παρηγορία το να συνάψη την Ευδοξίαν με -τον Τιβέριον· άρχισε δε από ταύτην την στιγμήν να αισθάνεται -επανερχομένην εις την καρδίαν του την γλυκείαν της αθωότητος -γαλήνην. Ποτέ μεταβολή πλέον αιφνίδιος και απροσδόκητος δεν -κατέστρεψε τας ιδέας και τα συμφέροντα της αυλής. Η άφιξις του -Βελισαρίου έφερεν εκεί την ταραχήν και τον τρόμον. Ιδού, είπεν -ο αυτοκράτωρ εις τους αυλικούς του, ιδού ο ήρως, ο δίκαιος -εκείνος ανήρ, τον οποίον με κατηντήσατε να καταδικάσω. Τρέμετε, -μηδαμινοί! η αθωότης και η αρετή του με είναι γνωστά· και η ζωή -σας είναι εις τας χείρας του. Η ωχρότης, η αισχύνη και ο τρόμος -εικονίζοντο εις όλων τα πρόσωπα. Ενόμιζον, ότι ήτον ο -Βελισάριος κριτής αδυσώπητος, Θεός τρομερός και φοβερός· αλλά -διέμεινε μετριόφρων, ως και εις την πτώσιν του· δεν ηθέλησε να -γνωρίση κανένα από τους κατηγόρους του· και τιμώμενος μέχρι -θανάτου με την εμπιστοσύνην του δεσπότου του, δεν ενέπνευσεν -εις αυτόν ποτέ άλλο παρά συγκατάβασιν διά τα παρελθόντα, -επιμέλειαν διά τα παρόντα και μεγάλην αυστηρότητα εις όλα τα -μέλλοντα εγκλήματα. Αλλ' έζησε πολύ ολίγον διά την ευδαιμονίαν -του Ιουστινιανού. Ο αδύνατος ούτος και αθυμών γέρων ευχαριστήθη -να τον κλαύση μόνον, αι δε συμβουλαί του Βελισαρίου -ελησμονήθησαν ομού με αυτόν. - - -ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ - -των φιλομούσων συνδρομητών - -κατά αλφάβητον. - -Εν Οδησσώ. -{Διάφορα ονόματα} - -Εν Ισμαηλίω. -{Διάφορα ονόματα} - -Εν Ρενίω -{Διάφορα ονόματα} - -Εν Βουκουρεστίω -{Διάφορα ονόματα} - -Εν Γαλατσίω. -{Διάφορα ονόματα} - -Εν Ιβραΐλη -{Διάφορα ονόματα} - -****** - -1)) το των Ευπατριδών. - -2)) 55,609,000 Φράγκων περίπου. - -3)) Ο Τραϊανός παρωμοίαζε τον θησαυρόν του ηγεμόνος με τον -σπλήνα, του οποίου το οίδημα προξενεί αδυναμίαν εις όλον το -σώμα. - -4)) Άμα πατήρ τις εκήρυττεν, ότι δεν εδύνατο να τρέφη τον παίδα -του, η πολιτεία τον ανεδέχετο. Ο παις έπρεπε να τραφή, και να -παιδευθή διά δημοσίας δαπάνης. Ο Κωνσταντίνος ηθέλησεν ούτος ο -νόμος να εγχαραχθή επί μαρμάρου, ώστε να μείνη αιώνιος. - -5)) Οι αυτοκράτορες έθεσαν φόρον εις το ούρον, την κόνιν, τας -ακαθαρσίας, τα πτώματα, τον καπνόν, τον αέρα και την σκιάν· -Ήσαν φόροι λειμώνος, παραλίου, πηδαλίων, τροχών, αχθοφόρων -ζώων· και, όσα άλλα (λέγει ο Τάκιτος) αρπαγής αδίκου ονόματα οι -φορολόγοι εφεύρηκαν. - -6)) Τούτο ήτο δόγμα Ερρίκου του Δ' και όλων των καλών βασιλέων· - -7)) Ο Μάρκος Αυρήλιος εις κατεπείγουσάν τινα ανάγκην επροτίμησε -να πωλήση τα έπιπλα των ανακτόρων, παρά να επιφορτίση τον λαόν -με φόρους. - -8)) Τον Αθανάσιον ένα των πρώτων της γερουσίας. - -9)) Το πλαστόν τούτο τάγμα συνεκροτείτο εκ της αστυνομίας και -εκ της οικονομίας των κοινών προσόδων. Η πολιτική των -αυτοκρατόρων είχε περιστείλει εις τούτο την γερουσίαν. - -10)) Φιλόσοφός τις εις Αθήνας, ευρών θησαυρόν εις τον αγρόν -του, έγραψε προς τον Τραϊανόν, «εύρον θησαυρόν.» Ο δε Τραϊανός -τον απεκρίθη, έχε τον συ εις χρήσιν σου· είναι πολύ μεγάλος διά -φιλόσοφον, τον έγραψεν ούτος πάλιν. Ο Τραϊανός τον έγραψε να -τον καταμεταχειρισθή. Ούτως εστοχάζετο και Αλέξανδρος ο -Σευήρος. - -11)) Τέσσαρες χιλιάδες μεδίμνων καθ' εκάστην. Ο μέδιμνος ήτο το -πλάτος ενός ποδός τετραγώνου, το δε ύψος τεσσάρων δακτύλων. Ο -Ρωμαϊκός πους ήτο δέκα γαλλικών δακτύλων. Επειδή δε ο -στρατιώτης είχε μόνον πέντε μεδίμνους τον μήνα, το εκτημόριον -ενός μεδίμνου την ημέραν· επομένως σαράντα χιλιάδες μεδίμνων -έπρεπε να θρέψωσι σαράντα χιλιάδας στρατού. - -12)) Ωνομάζοντο οχθοφύλακες. Αλέξανδρος ο Σευήρος τους -εσύστησεν. - -13)) Ως τους Γότθους επί του αυτοκράτορος Ουάλεντος. - -14)) Η Σικελία έδιδε φόρον εις τους Ρωμαίους 7,200,000 -μεδίμνους σίτου. Η Αίγυπτος 21,600,000 Η Αφρική 43,200,00Ο Εις -έξ ανθρώπους ανά μέδιμνον· εδύναντο να τραφώσι 1,200,000 -άνθρωποι. - -15)) Ο μισθός του στρατιώτου ήτο τον μήνα 400 ασάρια αξίζοντα -25 αργυρά δηνάρια, τα οποία άξιζαν έν χρυσούν δηνάριον. Το -δηνάριον ήτο μία ουγγία χαλκού, το αργυρούν δηνάριον εζύγιζε -μίαν δραχμήν, το δε χρυσούν 140 κόκκους. - -16)) Και εις τους εκ των επαρχιών έχοντας δικαίωμα πολίτου εις -την Ρώμην. - -17)) Οι αυτοκράτορες, διά να ελευθερώσωσι την Ρώμην και την -Ιταλίαν από τον ζυγόν την Γότθων, είχον παραχωρήσει εις αυτούς -τας καλητέρας της Γαλατίας επαρχίας. - -18)) Ο λεγεών συνίστατο τότε μόνον εκ 3000 ανδρών πεζών, και -300 ιππέων. Ιδ. Διον. τον Αλικ. και Πλούταρ. βίον Ρωμύλ. - -19)) Επί Αυγούστου τα όρια ήσαν μόνον εννέα. Είχε καταστήσει -αυτός τους λεγεώνας εις θέσιν σταθεράν. Αλλ' αυξηθέντος του -αριθμού των επαρχιών, τας οποίας έπρεπε να φυλάττουν, οι -λεγεώνες δεν εδύναντο ν' αρκέσωσιν, ο Κωνσταντίνος αποσύρας -αυτούς εις το ενδότερον των επαρχιών, ανεπλήρωσεν ατελώς τούτο -με τάγματα απομάχων. - -20)) Παρορμά δε τι και εις το αρήγειν συν όπλοις τη χώρα και η -γη τους γεωργούς, εν τω μέσω τους καρπούς τρέφουσα τω κρατούντι -λαμβάνειν. Ξενοφ. Οικον. Κεφ. Ε. - -21)) Επί Αυγούστου 23 λεγεώνας, επί Τιβερίου 25, επί Αδριανού -30, επί Γάλβα 372,000 ανδρών· το ήμισυ Ρωμαϊκά στρατεύματα, το -ήμισυ επικουρικά. - -22)) Οι πατέρες της εκκλησίας εδογμάτισαν, ότι ο Θεός ήθελε -θαυματουργήσει μάλλον παρά ν' αφήση ν' αποθάνη εκτός της οδού -της σωτηρίας τον όστις ήθελε φυλάξει ακριβώς τον φυσικόν νόμον. -Αλλ' είναι γνωστόν, ότι ο Ιουστινιανός ήτον θρησκομανής και -καταδιώκτης. - -23)) Αποδίδεται εις τον Βελισάριον η γνώμη των στωικών, -παραδεχθείσαν υπό Λεϊβνιτίου και πάντων των αριστοδόξων. - - - - - - - - - -End of the Project Gutenberg EBook of Bélisaire, by Jean-François Marmontel - -*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK BÉLISAIRE *** - -***** This file should be named 42509-0.txt or 42509-0.zip ***** -This and all associated files of various formats will be found in: - http://www.gutenberg.org/4/2/5/0/42509/ - -Produced by Sophia Canoni. Thanks to George Canonis for -his major work in proofreading. - - -Updated editions will replace the previous one--the old editions -will be renamed. - -Creating the works from public domain print editions means that no -one owns a United States copyright in these works, so the Foundation -(and you!) can copy and distribute it in the United States without -permission and without paying copyright royalties. Special rules, -set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to -copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to -protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project -Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you -charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you -do not charge anything for copies of this eBook, complying with the -rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose -such as creation of derivative works, reports, performances and -research. They may be modified and printed and given away--you may do -practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is -subject to the trademark license, especially commercial -redistribution. - - - -*** START: FULL LICENSE *** - -THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE -PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK - -To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free -distribution of electronic works, by using or distributing this work -(or any other work associated in any way with the phrase "Project -Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project -Gutenberg-tm License (available with this file or online at -http://gutenberg.org/license). - - -Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm -electronic works - -1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm -electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to -and accept all the terms of this license and intellectual property -(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all -the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy -all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. -If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project -Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the -terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or -entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. - -1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be -used on or associated in any way with an electronic work by people who -agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few -things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works -even without complying with the full terms of this agreement. See -paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project -Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement -and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic -works. See paragraph 1.E below. - -1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" -or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project -Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the -collection are in the public domain in the United States. If an -individual work is in the public domain in the United States and you are -located in the United States, we do not claim a right to prevent you from -copying, distributing, performing, displaying or creating derivative -works based on the work as long as all references to Project Gutenberg -are removed. Of course, we hope that you will support the Project -Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by -freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of -this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with -the work. You can easily comply with the terms of this agreement by -keeping this work in the same format with its attached full Project -Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. - -1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern -what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in -a constant state of change. If you are outside the United States, check -the laws of your country in addition to the terms of this agreement -before downloading, copying, displaying, performing, distributing or -creating derivative works based on this work or any other Project -Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning -the copyright status of any work in any country outside the United -States. - -1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: - -1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate -access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently -whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the -phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project -Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, -copied or distributed: - -This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with -almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or -re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included -with this eBook or online at www.gutenberg.org - -1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived -from the public domain (does not contain a notice indicating that it is -posted with permission of the copyright holder), the work can be copied -and distributed to anyone in the United States without paying any fees -or charges. If you are redistributing or providing access to a work -with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the -work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 -through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the -Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or -1.E.9. - -1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted -with the permission of the copyright holder, your use and distribution -must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional -terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked -to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the -permission of the copyright holder found at the beginning of this work. - -1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm -License terms from this work, or any files containing a part of this -work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. - -1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this -electronic work, or any part of this electronic work, without -prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with -active links or immediate access to the full terms of the Project -Gutenberg-tm License. - -1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, -compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any -word processing or hypertext form. However, if you provide access to or -distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than -"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version -posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), -you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a -copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon -request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other -form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm -License as specified in paragraph 1.E.1. - -1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, -performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works -unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. - -1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing -access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided -that - -- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from - the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method - you already use to calculate your applicable taxes. The fee is - owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he - has agreed to donate royalties under this paragraph to the - Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments - must be paid within 60 days following each date on which you - prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax - returns. Royalty payments should be clearly marked as such and - sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the - address specified in Section 4, "Information about donations to - the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." - -- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies - you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he - does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm - License. You must require such a user to return or - destroy all copies of the works possessed in a physical medium - and discontinue all use of and all access to other copies of - Project Gutenberg-tm works. - -- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any - money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the - electronic work is discovered and reported to you within 90 days - of receipt of the work. - -- You comply with all other terms of this agreement for free - distribution of Project Gutenberg-tm works. - -1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm -electronic work or group of works on different terms than are set -forth in this agreement, you must obtain permission in writing from -both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael -Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the -Foundation as set forth in Section 3 below. - -1.F. - -1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable -effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread -public domain works in creating the Project Gutenberg-tm -collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic -works, and the medium on which they may be stored, may contain -"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or -corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual -property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a -computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by -your equipment. - -1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right -of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project -Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project -Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project -Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all -liability to you for damages, costs and expenses, including legal -fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT -LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE -PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE -TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE -LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR -INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH -DAMAGE. - -1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a -defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can -receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a -written explanation to the person you received the work from. If you -received the work on a physical medium, you must return the medium with -your written explanation. The person or entity that provided you with -the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a -refund. If you received the work electronically, the person or entity -providing it to you may choose to give you a second opportunity to -receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy -is also defective, you may demand a refund in writing without further -opportunities to fix the problem. - -1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth -in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER -WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO -WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. - -1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied -warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. -If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the -law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be -interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by -the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any -provision of this agreement shall not void the remaining provisions. - -1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the -trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone -providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance -with this agreement, and any volunteers associated with the production, -promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, -harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, -that arise directly or indirectly from any of the following which you do -or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm -work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any -Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. - - -Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm - -Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of -electronic works in formats readable by the widest variety of computers -including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists -because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from -people in all walks of life. - -Volunteers and financial support to provide volunteers with the -assistance they need, are critical to reaching Project Gutenberg-tm's -goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will -remain freely available for generations to come. In 2001, the Project -Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure -and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. -To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation -and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 -and the Foundation web page at http://www.pglaf.org. - - -Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive -Foundation - -The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit -501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the -state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal -Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification -number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at -http://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg -Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent -permitted by U.S. federal laws and your state's laws. - -The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. -Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered -throughout numerous locations. Its business office is located at -809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email -business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact -information can be found at the Foundation's web site and official -page at http://pglaf.org - -For additional contact information: - Dr. Gregory B. Newby - Chief Executive and Director - gbnewby@pglaf.org - - -Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg -Literary Archive Foundation - -Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide -spread public support and donations to carry out its mission of -increasing the number of public domain and licensed works that can be -freely distributed in machine readable form accessible by the widest -array of equipment including outdated equipment. Many small donations -($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt -status with the IRS. - -The Foundation is committed to complying with the laws regulating -charities and charitable donations in all 50 states of the United -States. Compliance requirements are not uniform and it takes a -considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up -with these requirements. We do not solicit donations in locations -where we have not received written confirmation of compliance. To -SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any -particular state visit http://pglaf.org - -While we cannot and do not solicit contributions from states where we -have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition -against accepting unsolicited donations from donors in such states who -approach us with offers to donate. - -International donations are gratefully accepted, but we cannot make -any statements concerning tax treatment of donations received from -outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. - -Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation -methods and addresses. Donations are accepted in a number of other -ways including checks, online payments and credit card donations. -To donate, please visit: http://pglaf.org/donate - - -Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic -works. - -Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm -concept of a library of electronic works that could be freely shared -with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project -Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. - - -Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed -editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. -unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily -keep eBooks in compliance with any particular paper edition. - - -Most people start at our Web site which has the main PG search facility: - - http://www.gutenberg.org - -This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, -including how to make donations to the Project Gutenberg Literary -Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to -subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. diff --git a/old/42509-0.zip b/old/42509-0.zip Binary files differdeleted file mode 100644 index dac9cc3..0000000 --- a/old/42509-0.zip +++ /dev/null diff --git a/old/42509-h.zip b/old/42509-h.zip Binary files differdeleted file mode 100644 index 2c394b7..0000000 --- a/old/42509-h.zip +++ /dev/null diff --git a/old/42509-h/42509-h.htm b/old/42509-h/42509-h.htm deleted file mode 100644 index 9b6cf6a..0000000 --- a/old/42509-h/42509-h.htm +++ /dev/null @@ -1,4454 +0,0 @@ -<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Transitional//EN" - "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-transitional.dtd"> -<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml"> - -<head> -<meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=utf-8" /> -<meta name="keywords" - content="Ο Βελισάριος, " /> - -<title>Ο Βελισάριος</title> - -<style type="text/css"> - -body { -font-family: verdana, geneva, arial, helvetica, sans-serif; -line-height: 20px; -margin-left: 5%; -margin-right: 5%; -} - -h1 { font-size: 185%; font-weight: bold; text-align: center; } -h2 { font-size: 150%; font-weight: bold; text-align: center; } -h3 { font-size: 120%; font-weight: bold; text-align: center; } -h4 { font-size: 105%; font-weight: bold; text-align: center; } -h5 { font-size: 90%; font-weight: bold; text-align: center; } -h6 { font-size: 80%; font-weight: bold; text-align: center; } - -p{ - text-align: justify; - margin-top: 1em; - margin-bottom: 1em; -} - -hr{ - width: 65%; -} -.poem { - FONT-SIZE: 95%; margin-left: 30%; -} - -.sp{ - letter-spacing:3px -} - -</style> - -</head> -<body> - - -<pre> - -The Project Gutenberg EBook of Bélisaire, by Jean-François Marmontel - -This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with -almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or -re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included -with this eBook or online at www.gutenberg.org - - -Title: Bélisaire - -Author: Jean-François Marmontel - -Translator: Alexandros Pangalos - -Release Date: April 12, 2013 [EBook #42509] - -Language: Greek - -Character set encoding: UTF-8 - -*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK BÉLISAIRE *** - - - - -Produced by Sophia Canoni. Thanks to George Canonis for -his major work in proofreading. - - - - - - -</pre> - - - -<p style='font-size: small;'>Note: The tonic system has been changed from polytonic -to -monotonic, otherwise the spelling of the book has not been -changed. Footnotes have been converted to endnotes and their numbers are -included in -().// -Σημείωση: Ο τονισμός έχει αλλάξει από πολυτονικό σε μονοτονικό, -κατά τα άλλα έχει διατηρηθεί η ορθογραφία του βιβλίου. Οι υποσημειώσεις -έχουν μεταφερθεί στο τέλος του βιβλίου και οι αριθμοί τους -περικλείονται σε ().</p> - -<p style='text-align:center;'><br /><img src ="images/cover.jpg" width="400" -height="660" -alt="Εξώφυλλο" border="2" /><br /></p> - - -<h1 style="text-align: center; margin-top: 3em"> -Ο ΒΕΛΙΣΑΡΙΟΣ,</h1> - -<h4 style="text-align: center; margin-top: 3em"> -σύγγραμα του Ακαδημαϊκού</h4> - -<h2 style="text-align: center; margin-top: 3em">ΜΑΡΜΟΝΤΕΛΛΟΥ,</h2> - - -<h6 style="text-align: center; margin-top: 3em">μεταφρασθέν εκ του -Γαλλικού</h6> - -<h3 style="text-align: center; margin-top: 3em">ΥΠΟ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ -ΠΑΓΚΑΛΟΥ.</h3> - -<h6 style="text-align: right; margin-top: 3em">Ου θαυμαστόν μοι δοκεί, είποτε -θεάσθαι<br /> -βούλεται (θεός) των ανδρών τους<br /> -αρίστως συμφορά τινι προςπαλαίοντας<br /> -Σενέκ. περί Προν. </h6> - - - - - - -<h4 style="text-align: center; margin-top: 3em">Εν Οδυσσώ,</h4> - -<h5 style="text-align: center; margin-top: 3em"> -Εκ της τυπογραφίας του Ελληνεμπορικού Σχολείου,<br /> -διευθυνομένης υπό Αλεξάνδρου Βράουν.</h5> - -<h4 style="text-align: center; margin-top: 3em">1 8 4 5.</h4> - -<p style='text-align:center;'><br /><img src ="images/rus.jpg" width="672" -height="300" -alt="Ρωσσικό κείμενο" border="2" /><br /></p> - -<p style="text-align: center; margin-top: 10em">ΜΙΧΑΗΛ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩ,<br /><br /> - -Αρχιδιδασκάλω της εν Οδησσώ Ελληνεμπορικής<br /> -Σχολής, Συνεταίρω της Αρχαιολογικής και Ιστορικής<br /> -Εταιρείας της αυτής πόλεως και Ιππότη του<br /> -τάγματος του Αγ. Στανισλάου,<br /><br /><br /> - -την μετάφρασιν ταύτην,</p> - -<p style="text-align: right; margin-top: 10em">ως απαρχήν των αγώνων αυτού,<br -/><br /><br /> -ανατίθησιν<br /><br /><br /> - -ο μεταφραστής.</p> - - -<p style="text-align: center; margin-top: 10em"> -ΔΙΔΑΣΚΑΛΕ!</p> - -<p>Η ανά χείρας μετάφρασις, η προ οκτώ ήδη ετών τελειωθείσα, δεν ήτο -προσδιωρισμένη διά να ίδη το φως· διότι μεταφράζων αυτήν σκοπόν άλλον δεν -είχα, παρά την ιδίαν ωφέλειάν μου, μη νομίζων εμαυτόν ικανόν να ωφελήσω και -άλλους. Αλλά μετά τινα έτη αναγνώσαντες αυτήν των φίλων μου τινές, μ' -ενεθάρρυναν να την εκδώσω. Διστάσας δε πολύν καιρόν και παλαίσας προς την -μετριοφροσύνην, απεφάσισα τέλος την έκδοσίν της, εκτιθέμενος εις τα βέλη της -μωμοσκόπου κριτικής. Είμαι δε εύελπις, ότι οι σοφώτεροι και οι υγιέστεροι τον -νουν θέλουσι με κρίνει με επιείκειαν, και τότε </p> - -<p class="poem">«Τι ημίν ούτω της των πολλών <br /> -δόξης μέλει; οι γαρ επιεκέστατοι, <br /> -ών μάλλον άξιον φροντίζειν, <br /> -ηγήσονται αυτά ούτω πεπρά-<br /> -χθαι ώσπερ αν πραχθή.»</p> - -<p> -Αφιερόνων δε αυτήν προς Σε, νομίζω, ότι εκπληρώ χρέος ιερόν. Υγίαινε.</p> - -<p>Ο μαθητής Σου</p> - -<p>Α. Πάγκαλος.</p> - -<p>Έγραψα εν Οδησσώ κατά Μάρτιον μήνα<br /> -του 1844.</p> - -<p> -</p> - -<h3 style="text-align: center; margin-top: 3em"> -ΒΕΛΙΣΑΡΙΟΣ.</h3> - -<p> -</p> - -<h4 style="text-align: center; margin-top: 3em">Κεφάλαιον Α'.</h4> - -<p> -<br /> -Εις το γήρας του Ιουστινιανού, η αυτοκρατορία, εξασθενήσασα από αγώνας -πολυχρονίους, προσήγγιζεν εις την παρακμήν της. Όλα τα της διοικήσεως -ημελήθησαν· οι νόμοι ήσαν εις λήθην· τα δημόσια εισοδήματα εις διαρπαγήν· η -στρατιωτική πειθαρχία εις χαυνότητα. Ο δε αυτοκράτωρ, βαρυνθείς τον πόλεμον, -ηγόραζε πανταχόθεν την ειρήνην διά του χρυσίου, και άφινεν αργά τα ολίγα -στρατεύματα, τα μείναντα εις αυτόν, ως ανωφελή και εις βάρος της πολιτείας. Οι -στρατηγοί των εγκαταλελειμμένων τούτων στρατευμάτων ετρύφων εις τας ηδονάς· -το δε κυνήγιον, απεικονίζον εις αυτούς τον πόλεμον, εμετρίαζε την εκ της αργίας -πλήξιν των.</p> - -<p>Εσπέραν τινά, ενώ τινές εξ αυτών συνεδείπνουν, μετά την γύμνασιν ταύτην, εις -αγροκήπιον της Θράκης, έρχονται και τους λέγουν, ότι γέρων τις τυφλός, -οδηγούμενος από παιδίον, εζήτει να τον υποδεχθούν. Η νεότης είναι συμπαθητική· -είπαν να εμβή ο γέρων. Ήτο φθινόπωρον! και το κρύος, το ήδη επαισθητόν, τον -είχε διαπεράσει· τον εκάθισαν λοιπόν πλησίον της εστίας.</p> - -<p>Το δείπνον εξακολουθεί· τα πνεύματα εξάπτονται· αρχίζουσι να ομιλώσι περί -των δυστυχιών της πολιτείας. Τούτο ήνοιξε μέγα διά την επίκρισιν στάδιον· η δε -κενοδοξία, δυσαρεστημένη, έλαβε πάσαν ελευθερίαν. Έκαστος εμεγάλυνε τα όσα -έπραξε, και τα όσα ήθελε πράξει εισέτι, εάν αι εκδουλεύσεις και τα προτερήματά -του δεν ελησμονούντο. Όλαι της αυτοκρατορίας αι δυστυχίαι προήρχοντο, εάν -ήθελέ τις τους πιστεύσει, εκ του, ότι δεν ήξευραν να μεταχειρισθώσιν ανθρώπους, -οποίοι ήσαν αυτοί. Εκυβέρνων τον κόσμον πίνοντες, και καθέν νέον ποτήριον οίνου -κατέσταινε τας κρίσεις των πλέον αλανθάστους.</p> - -<p>Ο γέρων, καθήμενος εις την γωνίαν της εστίας, τους ήκουε και εμειδία -συμπαθητικώς. Εξ αυτών τις το επαρατήρησε και τον είπε:</p> - -<p>Καλέ άνθρωπε, το πρόσωπόν σου δείχνει, ότι ευρίσκεις γελοία, τα οποία ημείς -αυτόν λέγομεν; Γελοία, όχι, ολίγον όμως κούφα, είπεν ο γέρων, ως αρμόζει εις την -ηλικίαν σας. Η απόκρισις αύτη τους ετάραξε. Σεις νομίζετε, ότι έχετε δίκαιον να -αγανακτήτε, εξακολούθησε, και εγώ νομίζω, ως σεις, ότι αμαρτάνει τις εάν σας -αμελή· αλλά τούτο είναι εκ των μικροτάτων κακών. Αγανακτείτε, ότι η -αυτοκρατορία δεν έχει πλέον την δύναμιν και την λαμπρότητά της, ότι ο ηγεμών, -ηφανισμένος υπό των φροντίδων, των αγρυπνιών, και του γήρατος, είναι -ηναγκασμένος, διά να βλέπη και να ενεργή, να μεταχειρίζεται οφθαλμούς και -χείρας μη αξιόπιστα. Εις την γενικήν όμως ταύτην συμφοράν, απορώ, πώς -συλλογίζεσθε περί του εαυτού σας! Εις τον καιρόν σας λοιπόν, υπέλαβε των -συνδείπνων τις, δεν ήτο η συνήθεια του συλλογίζεσθαι περί εαυτού; Η συνήθεια -λοιπόν αύτη εισήχθη τώρα, και τούτο όλοι κάμνουν. Τόσον χειρότερον, είπεν ο -γέρων, και αν ούτως έχη, αν σας αμελήση τις, δεν σας αδικεί. Προς ατιμασμόν -λοιπόν των ανθρώπων, τον είπεν ο αυτός, ζητείται η φιλοξενία; Δεν σας ατιμάζω -ποσώς, είπεν ο γέρων, σας ομιλώ ως φίλος, και σας ανταμείβω διά την υποδοχήν, -λέγων την αλήθειαν.</p> - -<p>Ο νέος Τιβέριος, όστις έπειτα έγεινεν ενάρετος βασιλεύς, ήτο είς εξ αυτών των -κυνηγών. Ούτος εξεπλάγη από το σεβαστόν σχήμα του πολιού την κόμην τυφλού -τούτου γέροντος. Μας ομιλείς σαφώς, τον είπεν, ολίγον αυστηρώς· και η -αφοσίωσις, την οποίαν απαιτείς, είναι αρετή και όχι χρέος. Είναι χρέος του -επαγγέλματός σας, επανέλαβεν ο γέρων με φωνήν βεβαιωτικήν, ή μάλλον, βάσις -των καθηκόντων σας και πάσης πολεμικής αρετής. Ο αφοσιούμενος εις την -πατρίδα του πρέπει να την υποθέτη, ότι δεν θέλει έχει να τον δώση μισθόν· διότι το -υπέρ αυτής εις κίνδυνον ριπτόμενον είναι ατίμητον. Πρέπει μάλιστα να ελπίζη, ότι -θέλει την ευρείν αχάριστον· διότι αν η θυσία, η προσφερομένη εις αυτήν, δεν είναι -γενναία, είναι ανόητος. Η φιλοδοξία μόνον, ο προς την αρετήν ζήλος είναι άξιον να -σας οδηγώσι. Και τότε τι σας μέλει, πώς θέλουν δεχθήν τας εκδουλεύσεις σας; Η -ανταμοιβή αυτών δεν εξαρτάται από τας φαντασίας των υπουργών και την κρίσιν -του βασιλέως. Ο στρατιώτης ας ελκύεται από της λείας το δέλεαρ, ας εκθέτη εις -κίνδυνον την ζωήν του, διά να αποκτήση τα προς το ζην, το δέχομαι. Σεις όμως, -οίτινες, γεννημένοι εις την αφθονίαν, δεν έχετε άλλην φροντίδα παρά να ζήτε -ηδονικώς, αφίνοντα τας τρυφάς χαύνου αργίας, διά να υπάγετε να υποφέρετε -τόσους κόπους, να εμβαίνετε εις τόσους κινδύνους, ολίγον εκτιμάτε την ευγενή -ταύτην αφοσίωσιν, ώστε να απαιτήτε μισθόν δι' αυτήν; Δεν νομίζετε, ότι με τούτο -την εξευτελίζετε; Όστις προσμένει μισθόν είναι δούλος· το μέγεθος της τιμής δεν -κάμνει καμμίαν διαφοράν· και η ψυχή η εκτιμωμένη έν τάλαντον είναι επίσης ωνία, -ως και η διδόμενη δι' ένα οβολόν. Ο, τι είπα περί του συμφέροντος, το λέγω και -περί της φιλοτιμίας· διότι αι τιμαί, τα αξιώματα, η υπόληψις, η εύνοια του -ηγεμόνος, όλα ταύτα είναι μισθός, και όςτις τα ζητεί τον λαμβάνει. Πρέπει ή να -δοθή τις ή να πωληθή, δεν είναι ποσώς μέσος όρος. Το μεν είναι πράξις ελευθέρου -ανδρός, το δε δούλου. Από σας εξαρτάται, να εκλέξετε το οποίον σας συμφέρει. -Λοιπόν, καλέ άνθρωπε, χορηγείς εις τους βασιλείς μεγάλην δικαιολογίαν, τον -είπαν. Εάν ωμίλουν εις τους βασιλείς, επανέλαβεν ο τυφλός, ήθελα τους ειπείν, ότι, -αν το ιδικόν σας χρέος ήναι το να ήσθε γενναίοι, το ιδικόν των είναι, να ήναι -δίκαιοι.</p> - -<p>Ομολογείς λοιπόν, ότι είναι δίκαιον ν' ανταμείβωνται αι εκδουλεύσεις; Ναι, -αλλ' εις τον λαμβάνοντα αυτάς ανήκει να στοχασθή περί τούτου· τόσον χειρότερον -εις εκείνον, αν τας λησμονήση. Έπειτα, ποίος από ημάς είναι βέβαιος, ότι -σταθμίζων τας ιδικάς του θέλει κρατεί ίσην την στάθμην; Π. χ. εις το επιτήδευμά -σας, διά να νομίζη έκαστος εαυτόν θεμένον εις την ανήκουσαν τάξιν, και να ήναι -ευχαριστημένος, πρέπει καθείς να προστάζη και κανείς να μη υπακούη· τούτο δε -είναι των αδυνάτων. Πιστεύσατέ με, η Κυβέρνησις ενδέχεται ενίοτε να μη έχη -φρόνησιν και δικαιοσύνην· όμως είναι δικαιοτέρα και εμπειροτέρα εις τας εκλογάς -της, παρά αν επίστευε την οποίαν γνώμην έκαστος από σας έχει περί εαυτού. Και -τις είσαι, ώστε να μας ομιλής τοιουτοτρόπως; τον είπε με εντονωτέραν φωνήν ο -κύριος του αγροκηπίου, νέος τις. Είμαι ο Βελισάριος, απεκρίθη ο γέρων.</p> - -<p>Φαντάσου εις την εκφώνησιν του ονόματος Βελισάριος, εις την εκφώνησιν του -ονόματος του ήρωος εκείνου, του τοσάκις θριαμβεύσαντος εις τα τρία μέρη του -κόσμου, οποίος ήτον ο θαυμασμός, οποία η ταραχή των νέων τούτων. Η ακινησία, -η σιωπή εφανέρωσεν ευθύς το σέβας, από το οποίον εκυριεύθησαν, και -λησμονούντες, ότι ο Βελισάριος ήτο τυφλός, ουδείς εξ αυτών ετόλμα να υψώση -προς αυτόν τα όμματα.</p> - -<p>Ω μέγιστε άνερ! τον είπε τελευταίον ο Τιβέριος, πόσον η τύχη είναι άδικος και -σκληρά! Τι! σέ, εις τον οποίον η αυτοκρατορία εχρεώστει εις διάστημα τριάκοντα -ετών την δόξαν της, την ευημερίαν της, σέ τολμώσι να κατηγορήσωσιν ως -αποστάτην και προδότην, σε έσυραν εις τα δεσμά, σε εστέρησαν του φωτός! αλλά -συ είσαι, όστις μας έδωκες μαθήματα καθιερώσεως και ζήλου! Και ποίος θέλετε να -σας δώση; είπεν ο Βελισάριος. Οι δουλικώς θηρεύοντες την εύνοιαν; Α! οποία -αισχύνη! πόσον μεγάλη αχαριστία! εξακολούθησεν ο Τιβέριος. Οι μεταγενέστεροι -δεν θέλουν το πιστεύσει ποτέ. Τωόντι, είπεν ο Βελισάριος, τούτο μ' εφάνη ολίγον -παράξενον· δεν ενόμιζα να κακοποιηθώ τόσον· αλλ' εστοχαζόμην ν' αποθάνω -ευεργετών την πολιτείαν αποθαμένος δε, ή τυφλός, είν' έν και το αυτό. Όταν -αφιερώθην εις την πατρίδα μου δεν εξαίρεσα τους οφθαλμούς μου· ό,τι με είναι -προσφιλέστερον παρά το φως και την ζωήν, η φήμη μου και προ πάντων η αρετή -μου δεν είναι εις την εξουσίαν των καταδρομέων μου. Όσα έκαμα, ενδεχόμενον να -εξαλειφθώσιν από την μνήμην της αυλής, ποτέ όμως και από την των ανθρώπων, -και αν τούτο συμβή, εγώ τα ενθυμούμαι, και τούτο αρκεί.</p> - -<p>Οι σύνδειπνοι, καταπεπληγμένοι, επαρακάλεσαν ευθύς τον ήρωα να καθίση εις -την τράπεζαν. Όχι, τους είπεν, εις την ηλικίαν μου, ο καλός τόπος είναι η εστία. -Ηθέλησαν να τον κάμουν να δεχθή την καλητέραν κλίνην του αγροκηπίου· αυτός -όμως ηθέλησε μόνον άχυρον. Εκοιμήθην πολλάκις χειρότερον, είπε. Λάβετε μόνον -φροντίδα περί του παιδίου τούτου, το οποίον με οδηγεί, και το οποίον είναι -τρυφερώτερον εμού.</p> - -<p>Την επαύριον ο Βελισάριος ανεχώρησεν ευθύς, και η ημέρα εφώτισε τον -οδηγόν του, και προ της εγέρσεως των ξένων του, οίτινες αποκαμόντες από την -θήραν έτι εκοιμώντο. Μαθόντες δε ούτοι, ότι αναχωρεί, ηθέλησαν να τον -συνοδεύσουν, και τον επρόσφεραν άρμα ευρύχωρον με όλα τα αναγκαία. Εις -μάτην, είπεν ο νέος Τιβέριος, δεν μας κρίνει αξίους τόσον, ώστε να δεχθή τα δώρα -μας.</p> - -<p>Εις τούτου του νέου την ψυχήν η άκρα αρετή εις την άκραν δυστυχίαν έκαμε -την μεγαλητέραν εντύπωσιν. Όχι, είπεν εις φίλον του τινά, όντα εις την εύνοιαν του -βασιλέως, όχι ποτέ η εικών, ποτέ οι λόγοι τούτου του γέροντος δεν θέλουν -εξαλειφθήν από την ψυχήν μου. Ενώ μ' εταπείνονε, μ' έκαμε να αισθανθώ, πόσα -πρέπει να κάμω, αν θέλω να γενώ ποτέ άνθρωπος.</p> - -<p>Η διήγησις αύτη ήλθεν εις τα ώτα του Ιουστινιανού, όστις ηθέλησε να ομιλήση -τον Τιβέριον.</p> - -<p>Ο Τιβέριος, αφού πιστώς παρέδωκεν, όσα συνέβησαν, είναι αδύνατον, -επρόσθεσε, τόσον μεγάλη ψυχή να εμιάνθη εις την οποίαν τον κατηγορούν -συνωμοσίαν, και ήθελα δώσειν την ζωήν μου εις εγγύησιν, αν η ζωή μου ήναι αξία -να γενή της αρετής του εγγυητής. Θέλω να τον ίδω και να τον ακούσω, είπεν ο -Ιουστινιανός, χωρίς να γνωρισθώ· και εις την οποίαν κατάστασιν κατήντησεν, τούτο -είναι πολλά εύκολον. Αφ' ότου εκβήκεν από την φυλακήν, δεν πρέπει να ήναι πολύ -μακράν· ακολούθησε τα ίχνη του, και πάσχισε να τον ελκύσης εις το αγροκήπιόν -σου· εγώ δε θέλω υπάγει εκεί κρυφίως. Ο Τιβέριος εδέχθη την προσταγήν μετά -χαράς, και ευθύς την ακόλουθον ημέραν εκίνησε προς τον δρόμον, τον οποίον ο -Βελισάριος είχεν ακολουθήσει.</p> - -<h4 style="text-align: center; margin-top: 3em">Κεφάλαιον Β'.</h4> - -<p> -<br /> -Εντοσούτω ο Βελισάριος ωδοιπόρει, ζητών έλεος, προς παλαιάν τινά και -κρημνισμένην οικοδομήν, όπου η οικογένειά του τον επρόσμενεν. Απηγόρευσεν εις -τον οδηγόν του να τον ονομάζη καθ' οδόν. Αλλά το ευγενές πρόσωπον και το -σεμνόν σώμα του ήσαν ικανά ώστε να κινήσωσι την περιέργειαν. Φθάσαντες το -εσπέρας είς τινα κώμην, εστάθησαν εις την θύραν οίκου, ο οποίος, αν και απλούς, -είχε καλήν πρόσοψιν.</p> - -<p>Ο οικοδεσπότης έμβαινεν έχων σκαπάνην εις την χείρα. Το σχήμα, οι -χαρακτήρες του γέροντος τούτου είλκυσαν την προσοχήν του. Τον ηρώτησε, ποίος -ήτον; Είμαι γέρων στρατιώτης, απεκρίθη ο Βελισάριος. Στρατιώτης! είπεν ο -χωρικός, και ιδού η ανταμοιβή σου! Η μεγίστη του βασιλέως δυστυχία, είπεν ο -Βελισάριος, είναι το να μη δύναται ν' ανταμείβη όλον το υπέρ αυτού χυνόμενον -αίμα. Κινηθείς από την απόκρισιν ταύτην ο χωρικός, υπεδέχθη εις τον οίκον του τον -γέροντα.</p> - -<p>Σε παρουσιάζω, είπεν εις την γυναίκα του, άνδρα γενναίον, όστις υποφέρει με -καρτερίαν την σκληροτάτην της αρετής δοκιμασίαν. Σύντροφέ μου, είπε, μη -αισχύνου διά την κατάστασιν, εις την οποίαν ευρίσκεσαι, έμπροσθεν οικογενείας, -γνωριζούσης την δυστυχίαν. Αναπαύσου· μετ' ολίγον θέλομεν δειπνήσειν. -Εντοσούτω ειπέ με, σε παρακαλώ, εις ποίους πολέμους εστράτευσες. Επολέμησα -εις την Ιταλίαν κατά των Γότθων, είπεν ο Βελισάριος, εις την Ασίαν κατά των -Περσών, εις την Αφρικήν κατά των Βανδάλων και των Μαυρουσίων.</p> - -<p>Τας τελευταίας ταύτας λέξεις ακούσας ο χωρικός, δεν ηδυνήθη να κρατήση -βαθύν στεναγμόν. Λοιπόν, είπεν, συ έκαμες όλας του Βελισαρίου τας εκστρατείας! -— Ποτέ δεν εχωρίσθημεν. — Ο άριστος ανήρ! οποία σταθερά ψυχή! οποία -δικαιοσύνη! οποία μεγαλοψυχία! Ζη; διότι εις την ερημίαν μου είναι υπέρ τα -εικοσιπέντε έτη, αφού δεν ακούω να ομιλώσι περί ουδενός! — Ζη — Α! είθε να τον -ευλογήση ο Θεός και να τον δώση μακροβιότητα! — Εάν σε ήκουεν, ήθελε πολύ -κατανυχθήν από τας οποίας ευχάς υπέρ αυτού εύχεσαι. — Και πώς λέγουν, ότι -είναι εις την αυλήν; παντοδύναμος; λατρευόμενος αναμφιβόλως; — Φευ! ηξεύρεις, -ότι ο φθόνος προσκολλάται εις την ευτυχίαν. — Α! είθε ο βασιλεύς να προφυλαχθή -από το να ακούση τους εχθρούς του μεγάλου τούτου ανδρός. Ούτος είναι ο δαίμων -ο προστατεύων και εκδικών την αυτοκρατορίαν του. — Είναι πολλά γέρων! — Δεν -βλάπτει· θέλει είσθαι εις τα βουλευτήρια, ό τι ήτον εις τα στρατόπεδα· και η σοφία -του, αν τον ακούσωσι, θέλει είσθαι ίσως ωφελιμωτέρα παρά την ανδρείαν του. -Πόθεν σε είναι γνωστός; ερώτησεν ο Βελισάριος κατανυχθείς. Ας καθίσωμεν εις την -τράπεζαν, είπεν ο χωρικός· εκείνο το οποίον ζητείς θέλει μας φέρειν πολύ -μακράν.</p> - -<p>Ο Βελισάριος δεν αμφίβαλε ποσώς, ότι ο ξενοδόχος του ήτο ταξίαρχός τις των -στρατευμάτων του, ο οποίος ήθελε να καυχηθή δι' αυτόν. Ούτος, ενώ εδείπνουν, -τον εζήτησε να τον διηγηθή τους πολέμους της Ιταλίας, και της Ανατολής, χωρίς να -τον αναφέρη τους εις την Αφρικήν. Ο Βελισάριος δι' απλών αποκρίσεων τον -ευχαρίστησεν εντελώς. Ας πίωμεν, τον είπεν ο ξενοδόχος του, προς το τέλος του -δείπνου, ας πίωμεν εις την υγείαν του στρατηγού σου· και είθε ο Θεός να τον δώση -τόσον καλόν, όσον κακόν μ' έκαμεν! — Εκείνος! υπέλαβεν ο Βελισάριος, σ' έκαμε -κακόν! — Έκαμε το χρέος του, και δεν πρέπει να παραπονεθώ δι' αυτό. Αλλά, φίλε -μου, μέλλεις να ιδής, ότι εγώ έπρεπε να μάθω εις την τύχην των δυστυχών να -συμπάσχω. Επειδή εστράτευσες εις την Αφρικήν, είδες τον βασιλέα των Βανδάλων, -τον δυστυχή Γελίμερον, τον οποίον ο Βελισάριος θριαμβεύων έσυρεν εις -Κωνσταντινούπολιν με την γυναίκα και τα τέκνα του. Ο Γελίμερος εκείνος σε -προσφέρει ξενίαν, και με αυτόν εδείπνησες. Συ ο Γελίμερος! εφώναζεν ο -Βελισάριος, και ο αυτοκράτωρ δεν σε έθεσεν εις τάξιν πλέον αξίαν σου! Το -υπεσχέθη· εφύλαξε τον λόγον του· μ' επρόσφερεν αξιώματα -(<span style='font-size: small;'><a href='#fn1' id='ref1'>1</a></span>), όμως δεν τα -ηθέλησα. Όταν τις χρηματίση βασιλεύς και παύση, δεν είναι άλλη θεραπεία παρά -την ανάπαυσιν και την από τον κόσμον αναχώρησιν. — Συ ο Γελίμερος! — Ναι! εγώ -είμαι εκείνος, ο οποίος επολιορκήθην, αν το ενθυμήσαι, επί του όρους Παπούα. -Υπέφερον εκεί ανήκουστα κακά. Ο χειμών, ο λιμός, το τρομερόν θέαμα ολοκλήρου -λαού, καταντήσαντος εις απελπισίαν, και ετοίμου να καταφάγη τα τέκνα και τας -γυναίκας του, η άοκνος επιμέλεια του καλού Φαρά, όςτις, ενώ μ' επολιόρκει, δεν -έπαυε παρακινών με να ευσπλαγχνισθώ εμαυτόν και τους στρατιώτας μου· τέλος, η -εις του στρατηγού σας την αρετήν δικαία μου πίστις με παρεκίνησαν να παραδώσω -τα όπλα. Με πόσον απλούν και μετριόφρον ήθος μ' εδέχθη! οποίον σέβας έκαμε να -με προσφέρωσιν, οποίαν συστολήν! πόσον ο ίδιος εθεράπευε την δυστυχίαν μου! -Εντός ολίγου θέλουν γίνει τριάκοντα έτη, αφού εις ταύτην την ερημίαν κατοικώ· -ουδέ στιγμή παρήλθε χωρίς υπέρ αυτού να ευχηθώ.</p> - -<p>Εγνώριζα καλώς, είπεν ο Βελισάριος, την φιλοσοφίαν εκείνην, ήτις, επί του -όρους, όπου έμελλες τόσα να υποφέρης, σ' έκαμνε να κιθαρωδής τας δυστυχίας, -ήτις σ' έκαμνε να μειδιάς καταφρονητικώς, εμφανιζόμενος προς τον Βελισάριον, -και την ημέραν του θριάμβου του, να φυλάξης το πρόσωπόν σου τούτο -αμετάβλητον, το οποίον ο βασιλεύς εθαύμασε. Φίλε μου, απεκρίθη ο Γελίμερος, η -ισχύς και η αδυναμία της ψυχής εξαρτώνται πολύ από τον τρόπον του θεωρείν τα -πράγματα. Δεν ησθάνθην εις εμαυτόν την γενναιότητα και την σταθερότητα, παρά -αφού ενόμισα όλα ταύτα παίγνιον της τύχης. Ήμην ο τρυφηλότατος των βασιλέων -της γης, και από το ανακτόριόν μου, όπου ενετρύφων εις τας ηδονάς, την -πολυτέλειαν και την χαυνότητα, μετέβην αίφνης εις των Αιθιόπων τα σπήλαια -όπου, κοιμώμενος επί αχύρων, ετρεφόμην από κριθήν κακοτετριμμένην και -ημιψημένην υπό θερμοσποδίαν, και εκατήντησα εις τοιαύτην αθλιότητα, ώστε -άρτος, σταλθείς εις εμέ από τον εχθρόν δι' έλεος, ήτον δώρον ατίμητον. Εντεύθεν -έπεσα εις τα δεσμά και εφέρθην εις θρίαμβον. Μετά τούτο θέλεις ομολογήσει, ότι -πρέπει ή να αποθάνη τις, ή να φανή ανώτερος των προσβολών της τύχης. Έχεις εις -την φρόνησίν σου, τον είπεν ο Βελισάριος, πολλάς αιτίας παραμυθίας· όμως εγώ σε -υπόσχομαι άλλην μίαν, πριν αποχωρισθώμεν. Μετά την ομιλίαν ταύτην υπήγαν να -κοιμηθώσιν.</p> - -<p>Ο Γελίμερος, άμα εχάραξε, πριν υπάγη να γεωργήση τον κήπον του, υπήγε να -ίδη, αν ο γέρων είχε κοιμηθή καλά. Τον ηύρεν όρθιον, με την βακτηρίαν εις την -χείρα, και έτοιμον ν' αναχωρήση. Τι! τον είπεν, δεν θέλεις να μείνης ολίγας ημέρας -εις τους ξενοδόχους σου; Τούτο είναι αδύνατον, απεκρίθη ο Βελισάριος· έχω -γυναίκα και κόρην, αι οποίαι στενάζουσι διά την απουσίαν μου. Υγίαινε· μη κάμης -κανένα θόρυβον διά το οποίον μένει να σε είπω. Ούτος ο πτωχός, ο τυφλός ούτος, -ο γέρων στρατιώτης, ο Βελισάριος τέλος, δεν θέλει λησμονήσει ποτέ την -φιλοξενίαν, την οποίαν από σέ έλαβε. — Τι λέγεις; ποίος; ο Βελισάριος; — Ναι, ο -Βελισάριος σε εναγκαλίζεται! — Ω Θεέ δίκαιε! έκραξεν ο Γελίμερος -καταπεπληγμένος και ως έξω φρενών γενόμενος· ο Βελισάριος εις το γήρας του, ο -Βελισάριος τυφλός και εγκαταλελειμμένος! Έκαμαν κάκιστα, είπεν ο γέρων· -παραδίδοντές τον εις το έλεος των ανθρώπων, πρώτον του εξέκοψαν τους -οφθαλμούς. Α! είπεν ο Γελίμερος με κραυγήν οδυνηράν και έντρομον, είναι -δυνατόν; Ποίοι είναι τα θηρία! . . . . .</p> - -<p>Οι φθονεροί, είπεν ο Βελισάριος, μ' εκατηγόρησαν, ότι πασχίζω να λάβω το -διάδημα, ενώ ο μόνος μου στοχασμός ήτο ο τάφος. Τους επίστευσαν, μ' έβαλαν εις -τα δεσμά. Ο λαός τέλος επανέστη, και εζήτησε την ελευθέρωσίν μου· έπρεπε να -ενδώσωσι εις του λαού το ζήτημα· αλλ' αποδίδοντές με την ελευθερίαν, μ' -εστέρησαν το φως. — Και ο Ιουστινιανός το επρόσταξε!. — Τούτο ήτον το -θλιβερώτερον. Ηξεύρεις με πόσην προθυμίαν και αγάπην τον υπηρέτησα. Τον -αγαπώ εισέτι, και λυπούμαι, ότι είναι περικυκλωμένος από κακούς ανθρώπους, -ατιμάζοντας το γήρας του. Αλλ' αθυμία μεγίστη διεχύθη εις την ψυχήν μου, όταν -έμαθα, ότι αυτός ο ίδιος εψήφισε την καταδίκην μου. Οι μένοντες να την -εκτελέσωσι δεν ετόλμων, οι δήμιοί μου έπιπταν εις τους πόδας μου. Τετέλεσται, -ολίγος καιρός μ' έμεινε, χάρις τω Θεώ, να ήμαι τυφλός και πτωχός. — Αξίωσον, -είπεν ο Γελίμερος, τας τελευταίας ταύτας ημέρας τόσον λαμπράς ζωής να τας -περάσης μαζί μου. Τούτο ήθελεν είσθαι εις εμέ, είπεν ο Βελισάριος, γλυκεία -παρηγορία· αλλά το χρέος με καλεί εις την οικογένειάν μου, και υπάγω ν' αποθάνω -εις τας αγκάλας της. Υγίαινε.</p> - -<p>Ο Γελίμερος τον ησπάζετο, τον έβρεχε με τα δάκρυά του, και δεν εδύνατο ν -αποχωρισθή απ' αυτόν. Έπρεπε τέλος να τον αφήση ν' αναχωρήση. Ο Γελίμερος -τότε ακολουθών αυτόν με τα όμματα· Ω ευημερία, έλεγεν, ευημερία! ποίος λοιπόν -ημπορεί να εμπιστευθή εις εσέ; Ο ήρως, ο δίκαιος, ο έμφρων Βελισάριος! . . . . Α! -διά τούτο πρέπει να νομίζω εμαυτόν ευδαίμονα, σκάπτων τον κήπον μου. Και -ταύτα λέγων ο βασιλεύς των Βανδάλων, έλαβε πάλιν την σκαπάνην του.</p> - -<h4 style="text-align: center; margin-top: 3em">Κεφάλαιον Γ'.</h4> - -<p> -<br /> -Ο Βελισάριος επλησίαζεν εις το καταφύγιον, όπου η οικογένειά του τον -επρόσμενεν, ότε άλλο τι συμβάν τον εφόβησεν, ότι θ' απομακρυνθή από αυτήν διά -παντός. Οι πλησίον της Θράκης κατοικούντες λαοί δεν έπαυον εισβάλλοντες εις -αυτήν. Τάγμα Βουλγάρων είχεν ήδη εισβάλει, ότε διεδόθη η φήμη, ότι ο Βελισάριος -εκβήκεν από το δεσμωτήριον, εστερημένος της οράσεως, και ζητεύων υπήγαινε να -ενταμώση την εξορισθείσαν οικογένειάν του. Ο ηγεμών των Βουλγάρων -εκατάλαβε, πόσον ήθελε τον ωφελήσει το να έχη μαζί του τον μέγα τούτον άνδρα, -μη αμφιβάλλων ποσώς, ότι, ως λυπημένος, θέλει δράξει τα προς εκδίκησιν μέσα. -Μαθών ποίαν οδόν ηκολούθησεν, επρόσταξε των στρατιωτών του τινάς να τον -ακολουθήσωσι, και περί την δύσιν του ηλίου ο Βελισάριος ανηρπάσθη.</p> - -<p>Έπρεπε να υποχωρήση εις την βίαν και ν' αναβή ίππον μεγαλοπρεπή, τον -οποίον έφεραν δι' αυτόν. Δύο εκ των Βουλγάρων τον ωδήγουν, και άλλος τις επήρε -τον μικρόν του οδηγόν όπισθεν του ίππου του. Ημπορείς να εμπιστευθής εις ημάς, -τον είπαν· ο ανδρείος ηγεμών, ο οποίος μας έστειλε, τιμά τας αρετάς σου, και -συμπάσχει διά την δυστυχίαν σου. Και τι θέλει από εμέ; ερώτησεν ο Βελισάριος· -θέλει, τον είπον οι βάρβαροι, να σε ποτίση με το αίμα των εχθρών σου! Α! ας με -αφήση χωρίς εκδίκησιν, είπεν ο γέρων, το έλεός του είναι σκληρόν δι' εμέ. Εγώ -άλλο δεν θέλω πλην ν' αποθάνω ησύχως εις τον κόλπον της οικογενείας μου, και -σεις με απομακρύνετε από αυτήν. Πού με οδηγείτε; Απέκαμα, και θέλω ν' -αναπαυθώ. Ύπαγε λοιπόν, τον είπαν, ν' αναπαυθής κατ' αρέσκειάν σου, φθάνει -μόνον ο του πλησίον αγροπυργίου κύριος να μη προφυλάττεται, και να μη ήναι -ισχυρότερος.</p> - -<p>Το αγροπύργιον τούτο ήτο αγροκήπιον παλαιού τινός αυλικού, τ' όνομα Βήσσα, -όςτις, αφού εδιοίκησεν εις την Ρώμην, όταν επολιορκείτο, και έπραξε τας -φοβερωτέρας καταχρήσεις, ανεχώρησε με δέκα χιλιάδας τάλαντα -(<span style='font-size: small;'><a href='#fn2' id='ref2'>2</a></span>). Ο Βελισάριος -εζήτησε να τιμωρηθή κατά τους νόμους· αλλ' ο Βήσσας, έχων εις την αυλήν υπέρ -εαυτού όλους, όσοι δεν αγαπώσι να εξετάζωνται τα πράγματα με τόσην ακρίβειαν, -δεν κατεδιώχθη. Κατεδικάσθη δε μόνον να ζήση εις τα χωρία του εις πάσαν -αφθονίαν και αργίαν.</p> - -<p>Δυο Βούλγαροι, σταλέντες να κατασκοπεύσωσι τους τόπους, εστράφησαν και -είπαν εις τον αρχηγόν των, ότι εις το αγροκήπιον τούτο ήσαν συμπόσια και -πανυγύρεις αδιάκοποι, ότι δεν ωμίλουν περί ουδενός άλλου, ειμή μόνον περί της -δυστυχίας του Βελισαρίου, και ότι ο Βήσσας ηθέλησε να την εορτάσωσιν ως -τιμωρίαν εκ Θεού. Α! ο ουτιδανός! εφώναξαν οι Βούλγαροι, δεν έχει πολύν καιρόν -να χαίρη διά την δυστυχίαν του. Ο Βήσσας την στιγμήν, ότε αυτοί έφθασαν, ήτον -εις την τράπεζαν, περιστοιχισμένος από τους κόλακάς του· και είς από αυτούς, -ψάλλων τα εγκώμιά του, έλεγεν εις τους στίχους του, ότι ο Θεός εφρόντισε να τον -δικαιώση, καταδικάσας τον κατήγορον του να μη ίδη ποτέ το φως. Τι -προφανέστερον τούτου θαύμα! έλεγεν ο κόλαξ, και οποίος θρίαμβος της -αθωότητος!. Ο Θεός είναι δίκαιος, έλεγεν ο Βήσσας, και ταχέως ή αργά οι πονηροί -τιμωρούνται. Αληθινά έλεγε. Την αυτήν στιγμήν οι Βούλγαροι ξιφήρεις -εμβαίνουσιν εις το αγροκήπιον, αφήσαντες ολίγους στρατιώτας περί τον -Βελισάριον, και εισχωρούσι με τρομεράς κραυγάς έως του συμποσίου τον -θάλαμον. Ο Βήσσας γίνεται ωχρός, ταράττεται, εκπλήττεται, και καθώς αυτός, όλοι -οι συμπόται του κατελήφθησαν από φόβον θανατηφόρον. Αντί να υπερασπισθώσι, -πίπτουσι γονυπετείς και παρακαλούσι να μη τους θανατώσωσι. Τους αρπάζουν, -τους σύρουν εις τον τόπον, όπου ήτον ο Βελισάριος. Ο Βήσσας διά της λάμψεως -των δάδων βλέπει τυφλόν τινα γέροντα έφιππον, τον αναγνωρίζει, εκτείνει προς -αυτόν τους βραχίονάς του και τον ζητεί χάριν και έλεος. Ο γέρων κατανυχθείς -παρακαλεί τους Βουλγάρους να φεισθώσιν αυτόν και τους συντρόφους του. -Ουδεμία χάρις εις τους κακούργους, του απεκρίθη ο αρχηγός. Τούτο ήτο το -σημείον της σφαγής. Ο Βήσσας και οι συμπόται του όλοι εσφάγησαν. Προστάξας να -λάβωσι παρευθύς τους υπηρέτας των, οι οποίοι ενόμιζαν, ότι υπάγουν εις την -καταδίκην, ζήσετε, τους είπεν ο ίδιος, και έλθετε να μας υπηρετήτε· διότι ημείς -είμεθα οι δεσπόται σας.</p> - -<p>Τότε εκάθησαν εις την τράπεζαν, και έβαλαν τον Βελισάριον να καθήση εις τον -τόπον του Βήσσα.</p> - -<p>Ο Βελισάριος δεν έπαυσε θαυμάζων τας μεταβολάς της τύχης, αλλά το συμβάν -τούτο τον ελύπει. Φίλοι, είπεν εις τους Βουλγάρους, με φέρετε θανατηφόρον -θλίψιν, χύνοντες ολόγυρά μου το αίμα των συμπατριωτών μου. Ο Βήσσας ήτον -απάνθρωπος, φιλάργυρος· τον είδα εις την Ρώμην να προξενή την πείναν εις τον -λαόν και να πωλή τον άρτον αντισταθμίζων αυτόν με χρυσόν, μη ευσπλαχνιζόμενος -ουδέ τους δυστυχείς εκείνους, αι οποίοι δεν είχον να πληρώσωσι διά την ζωήν των. -Ο Θεός τον ετιμώρησε. Τον λυπούμαι μόνον, ότι έγεινεν άξιος της τύχης του. Η εις -όνομά μου όμως γενομένη αύτη σφαγή θέλει αμαυρώσει την δόξαν μου. Ή -θανατώσατέ με, ή υποσχέθητέ με, ότι τίποτε παρόμοιον δεν θέλει συμβή, ενόσω -θέλω είσθαι μαζί σας. Τον υπεσχέθησαν, ότι θέλουν μόνον φροντίζει διά την ιδίαν -των προφύλαξιν. Αλλά το αγροκήπιον του Βήσσα διηρπάχθη. Μείναντες αυτήν την -νύκτα οι Βούλγαροι αυτού, ανεχώρησαν την επαύριον με τον Βελισάριον -φορτωμένοι λάφυρα. Ο ηγεμών αυτών περιχαρής, βλέπων αυτόν ερχόμενον εις το -στρατόπεδόν του, υπάγει εις προϋπάντησίν του, και λαμβάνων αυτόν εις τας -αγκάλας του. Ελθέ, πάτερ, τον λέγει, ελθέ να ίδης, αν ημείς ήμεθα βάρβαροι. Όλοι -εις την πατρίδα σου σε εγκαταλείπουν αλλά θέλεις ευρεί μεταξύ ημών φίλους και -εκδικητάς. Ειπών ταύτα τον ωδήγησεν εκ της χειρός εις την σκηνήν του, τον -επαρακάλεσε ν' αναπαυθή εκεί, και επρόσταξεν όλους να προσέχωσι μη τον -εξυπνήσωσι. Το εσπέρας, μετά λαμπρόν δείπνον, εις το οποίον του Βελισσαρίου το -όνομα υμνήθη από όλους του βαβαρικού στρατοπέδου τους στρατηγούς, ο -βασιλεύς κλεισθείς με αυτόν, δεν έχω ανάγκην, τον είπε, να σε κάμω να αισθανθής -την δεινότητα της ύβρεως, την οποίαν έλαβες. Το ανοσιούργημα είναι φοβερόν, -και η τιμωρία πρέπει να είναι φοβερά! Εκεί υπό τα ερείπια του παλατιού του -γέροντός σας τυράννου, υπό τα λείψανα της εμπρηθησομένηε πόλεώς του, εκεί -πρέπει να τον καταχώσης με όλους τους συγκακούργους του. Γενού οδηγός μου, -δίδαξέ με, ω γενναίε γέρον, να τους νικήσω και να σε εκδικήσω. Δεν σε αφήρεσαν -της ψυχής το φως, τους οφθαλμούς της σοφίας· συ ηξεύρεις πώς να επιπίπτης κατ' -αυτών και να τους στενοχωρής εντός των τειχών. Ας αποκρούσωμεν πέραν της -θαλάσσης της αυτοκρατορίας των τα όρια. Και αν, εις την αυτοκρατορίαν, την -οποίαν θέλομεν θεμελιώσει, σε είναι μικρόν το δεύτερον αξίωμα, γενού -συμμέτοχος, το στέργω, όλων των τιμών του υπερτάτου αξιώματος και ο τύραννος -του Βυζαντίου, πριν εκπνεύση υπό των πληγών μας ας σε ίδη έτι άπαξ -εισερχόμενον επί θριαμβικού άρματος. Θέλεις λοιπόν, τον απεκρίθη ο Βελισάριος, -σιωπήσας ολίγον, να έχη δίκαιον, διότι μ' ετύφλωσεν. Είναι πολύς καιρός, αφού -απέρριψα διαδήματα. Η Καρχηδών και η Ιταλία με είχον προσφέρει τα ιδικά των. -Ήμην εις την ηλικίαν της φιλοδοξίας μου· έβλεπα ήδη εμαυτόν κατατρεχόμενον· -διά τούτο δεν ήμην ολιγώτερον πιστός εις τον ηγεμόνα, και εις την πατρίδα μου. Το -αυτό χρέος, το οποίον με υπεχρέονε, διαρκεί, και τίποτε δεν εδυνήθη να με -αποσπάση από αυτό. Δίδων την πίστιν μου εις τον αυτοκράτορα, ήλπιζα, ότι θέλει -είσθαι δίκαιος· αλλά δεν εκράτησα το δικαίωμα, εάν δεν ήθελεν είναι τοιούτος, -ουδέ του να υπερασπισθώ, ουδέ του να εκδικηθώ εμαυτόν. Μη ελπίζετε από εμέ -κατ' αυτού, μήτε αποστασίαν, μήτε προδοσίαν· εις τι δε ήθελα σας ωφελήσει, -γενόμενος επίορκος; Οποίαν βοήθειαν δύναται εστερημένος του φωτός γέρων, του -οποίου και αυτή η ψυχή έχασε την ισχύν και ενέργειάν της; Η επιχείρησίς σας -υπερβαίνει τας δυνάμεις μου, ίσως και αυτάς τας ιδικάς σας. Εις την χαύνωσίν της -η αυτοκρατορία σας φαίνεται αδύνατος. Πλην είναι μόνον εκλελυμένη, και διά να -εγερθή, διά ν' αναζωογονήση τας δυνάμεις της, ίσως ήθελεν είσθαι επιθυμητόν δι' -αυτήν να επιχειρήση τις το οποίον μελετάτε. Η πόλις αύτη, την οποίαν νομίζετε -εύκολον να κυριεύσετε, επιπίπτοντες αίφνης, είναι πλήρης λαού γεγυμνασμένου -εις τα πολεμικά· ποίους δε προσέτι άνδρας ήθελεν έχει αρχηγούς! Εάν ο γέρων -Βελισάριος ήναι εις την τάξιν των αποθαμένων, ο Ναρσής ζη· ο Ναρσής έχει -αντιζηλία της δόξης του τον Μούνδον, τον Ερμήν, τον Σολομώντα, και τόσους -άλλους φλεγομένους από την προς τας μάχας επιθυμίαν. Όχι, πιστεύσατέ με, από -κανένα άλλον, ειμή από τον καιρόν προσμένετε την καταστροφήν την βασιλείας -ταύτης· θέλετε κάμει επ' αυτήν πορθήσεις τινάς· αλλ' είναι πόλεμος ληστών τούτο· -η ψυχή σας και αξία να συλλάβη φιλοτιμίαν ευγενεστέραν και δικαιοτέραν. Ο -Ιουστινιανός δεν ζητεί άλλο παρά φίλους και συμμάχους· δεν είναι βασιλεύς, τον -οποίον τα επίθετα ταύτα δεν πρέπει να τιμήσωσι· και κρέμαται από εσέ . . . . Όχι, -είπεν ο Βούλγαρος, ποτέ δεν θέλω γενή φίλοι, ουδέ σύμμαχος ανθρώπου, όστις -χρεωστών εις εσέ το παν, σ' ετύφλωσε. Θέλεις να συμβασιλεύσης ομού μ' εμέ, να -ήσαι η ψυχή των συμβουλίων μου και το πνεύμα των στρατευμάτων μου; Ιδού περί -τίνος είναι ο λόγος μας. Η ζωή μου είναι εις τας χείρας σου, είπεν ο Βελισάριος· -αλλά τίποτε δεν δύναται να με αποσπάση από τον νόμιμον ηγεμόνα μου, και αν, -εις την οποίαν κατάστασιν ευρίσκομαι, ηδυνάμην να τον γίνω χρήσιμος, και κατά -σου αυτού, ήθελα το κάμει τόσον πιστώς, όσον και εις τον καιρόν της ευτυχίας μου. -Ιδού παράξενος αρετή! είπεν ο Βούλγαρος. Δυστυχής ο λαός, εις τον οποίον -φαίνεται παράξενος! είπεν ο Βελισάριος. Και δεν βλέπεις, ότι αυτή είναι κρηπίς -πάσης πειθαρχίας, ότι κανείς, εις οποιανδήποτε πολιτείαν, δεν γίνεται κριτής, ουδέ -εκδικητής εαυτού· και ότι, αν έκαστος εγίνετο απόλυτος κριτής εις την ιδίαν εαυτού -υπόθεσιν, ήθελαν γίνει τόσοι αποστάται, όσοι ήθελαν είσθαι και οι -δυσαρεστούμενοι; Συ, όςτις με παρακινείς να τιμωρήσω τον βασιλέα μου, διότι -εστάθη άδικος, ήθελες δώσει το δικαίωμα τούτο και εις τους στρατιώτας σου; Να -τους το δώσω! είπεν ο Βούλγαρος· το έχουσι χωρίς να τους το δώσω· αλλ' ο φόβος -τους κρατεί. Ημάς δε, βασιλεύ, η αρετή κρατεί, είπεν ο Βελισάριος, και τοιαύτη -είναι η υπεροχή των ηθών λαού πολιτισμένου ως προς τα του λαού του μη όντος -τοιούτου· θέλω σε ομιλήσει με παρρησίαν ανθρώπου μη ελπίζοντος, ουδέ -φοβουμένου τίποτε. Ποίους υπηκόους εξουσιάζεις; Ο μόνος της ζωής των πόρος -είναι ο πόλεμος· ο πόλεμος δε ούτος, από τον οποίον τρέφονται, τους κάμνει ν' -αμελώσιν όλα της ειρήνης τ' αγαθά, να παραιτώσιν όλα του κόπου και της -βιομηχανίας τα πλούτη, να καταπατώσιν όλους της φύσεως και της δικαιοσύνης -τους νόμους, και να ζητώσιν εις την καταστροφήν τροφήν αβέβαιον. Συλλογίσου με -φρίκην, ηγεμών, ότι, διά να ερημώσετε τους αγρούς ημών, πρέπει ν' αφήσετε τους -ιδικούς σας χωρίς γεωργούς και χωρίς θέρος, ότι, διά να θρέψετε έν μέρος της -ανθρωπότητος, πρέπει να σφάξετε το άλλο, και ότι ο λαός σου αυτός ποτίζει με το -αίμα του τας οποίας χώρας ερημόνει. Τι! είπεν ο Βούλγαρος, ο πόλεμος δεν είναι -δι' εσάς ο αυτός; Όχι, απεκρίθη ο Βελισάριος, και ο σκοπός των εκστρατειών μας -είναι η μετά την νίκην ειρήνη, και η ευδαιμονία ως ενέχυρον της ειρήνης. Είναι -εύκολον, είπεν ο Βούλγαρος, να ήναι τις μεγαλόψυχος, όταν νικά. Ας μην -ομιλήσωμεν πλέον περί τούτου. Τιμώ, ω ένδοξε και δυστυχές γέρον, ταύτην την -πίστιν σου αξίαν άλλης ανταμοιβής. Αναπαύσου πλησίον μου ταύτην την νύκτα, εις -την σκηνήν μου. Αύριον θέλεις ειπείς πού θέλεις να παραγγείλω να σε οδηγήσωσιν. -Εκεί, όθεν μ' επήραν, είπεν ο Βελισάριος, και απεκοιμήθη ησύχως.</p> - -<p>Την επαύριον ο βασιλεύς των Βουλγάρων, αποχαιρετών τον ήρωα, ηθέλησε να -τον δώση μεγάλα δώρα. Ταύτα, τα οποία με προσφέρεις, είναι λάφυρα της -πατρίδος μου, τον είπεν ο Βελισάριος· συ αυτός ήθελες ερυθριάσει, εάν ήθελα τα -δεχθή. Εδέχθη δε μόνον όσον ήρκει προς τροφήν αυτού και του οδηγού του εις τον -δρόμον· η αύτη δε συνοδία τον απεκατέστησεν εκεί, όπου τον είχεν -απαντήσει.</p> - -<h4 style="text-align: center; margin-top: 3em">Κεφάλαιον Δ'.</h4> - -<p> -<br /> -Έως το αγροπύργιον, όπου η οικογένειά του είχεν αναχωρήσει ήτο μόνον δώδεκα -μίλια· αλλ' αποκαμών από μακράν οδοιπορίαν, ηρώτησε τον μικρόν του οδηγόν, -εάν δεν έβλεπεν έμπροσθέν του κανέν χωρίον προς ανάπαυσιν. Βλέπω, τον είπεν: -είναι όμως μακράν· ειπέ τους να σε οδηγήσωσιν εκεί. Όχι, είπεν ο ήρως, ήθελα το -ρίψει εις κίνδυνον του να διαρπαχθή από τούτους· όθεν απέστειλε την συνοδίαν -του.</p> - -<p>Φθάσας εις το χωρίον, εθαύμασεν ακούων. «Ιδού, αυτός είναι, ο ίδιος είναι.» Τι -είναι τούτο; ηρώτησεν· είναι ολόκληρος οικογένεια ερχομένη εις προϋπάντησίν -σου, τον απεκρίθη ο οδηγός του. Ταύτην την στιγμήν γέρων τις προχωρεί: Αυθέντα, -είπε προς τον Βελισάριον, πλησιάσας αυτόν· ημπορούμεν να μάθωμεν, τις είσαι; -Βλέπετε καλά, απεκρίθη ο Βελισάριος, ότι είμαι πτωχός, και όχι αυθέντης. Πτωχός, -φευ! αυτό τούτο μας εκπλήττει, επανέλαβεν ο χωρικοί, αν και αληθινόν, καθώς μας -είπαν, ότι είσαι ο Βελισάριος. Φίλε μου, είπεν εις αυτόν ο ήρως, ομίλει σιγανώτερα· -και αν η ταλαιπωρία μου σε κινή εις οίκτον, πρόσφερέ μοι ξενίαν. Μόλις είπε τας -λέξεις ταύτας, και ευθύς ησθάνθη, ότι εναγκαλίζονται τα γόνατά του, αλλά -παρευθύς εσήκωσε τον αγαθόν τούτον άνδρα, και τον είπε να τον οδηγήση υπό την -ταπεινήν στέγην του.</p> - -<p>Τέκνα μου, είπεν ο χωρικός εις τας δύο κόρας του και εις τον υιόν του, -προσπέσετε εις τους πόδας τούτου του ήρωος. Ούτος μας έσωσεν από τον όλεθρον -των Ούνων. Χωρίς αυτόν, η στέγη, υπό την οποίαν κατοικούμεν, ήθελεν είσθαι -αποτεφρωμένη. Χωρίς αυτόν ηθέλετε ιδεί τον πατέρα σας εσφαγμένον και τα τέκνα -σας φερόμενα εις δουλείαν. Χωρίς αυτόν, κόραι μου, δεν ηθέλετε τολμήσει ίσως -ποτέ να υψώσετε τους οφθαλμούς. Χρεωστείτε εις αυτόν περισσότερον παρά την -ζωήν. Σεβάσθητέ τον έτι περισσότερον, βλέποντές τον εις τοιαύτην κατάστασιν· -κλαύσατε την πατρίδα <br /> -σας.</p> - -<p>Ο Βελισάριος, συγκινηθείς έως εις το βάθος της ψυχής του, ακούων πέριξ την -ευγνώμονα ταύτην οικογένειαν προσφωνούσαν εις αυτόν μυρίας ευλογίας, δεν -απεκρίνετο εις ταύτα, αλλ' έσφιγγεν εις τας αγκάλας του πότε τον πατέρα, πότε τα -τέκνα. Αυθέντα, τον είπαν αι δυο γυναίκες, δέξου εις τον κόλπον σου και ταύτα τα -δύο αθώα τέκνα, των οποίων δεύτερος πατήρ συ είσαι· θέλομεν τα ενθυμίζει -αδιαλείπτως την ευτυχίαν, την οποίαν απήλαυσαν, ότι ησπάσθησαν τον σωτήρα -των. Ταύτα ειπούσαι εκάστη των μητέρων επρόσφερε τον υιόν της, τον έβαλεν -επάνω εις τα γόνατά του. Τα δε δύο ταύτα παιδία προσμειδιώντα εις τον ήρωα, και -εκτείνοντα εις αυτόν τας ασθενείς αυτών χείρας, έδειχναν, ότι και αυτά απέδιδαν -ευγνωμοσύνην. Α! είπεν ο Βελισάριος εις τους αγαθούς τούτους ανθρώπους, μ' -ευρίσκετε έτι άξιον οίκτου, και πιστεύετε, ότι είναι εις τον κόσμον ταύτην την ώραν -ευδαιμονέστερος εμού θνητός; Αλλ' ειπέτε με, τις σας ωδήγησε να με γνωρίσετε; -Χθες, τον είπεν ο πατήρ της οικογενείας, νέος τις μας ηρώτησεν, αν είδαμεν -διαβαίνοντα τον οποίον γέροντα μας περιέγραψεν· ημείς τον απεκρίθημεν, όχι. -Προσέχετε λοιπόν εις την διάβασίν του, και ειπέτε τον, ότι φίλος τις τον προσμένει -εις τον οποίον μέλλει να υπάγη τόπον. Δεν έχει τίποτε· φροντίσετε, σας παρακαλώ, -να τον προμηθεύσετε όλα τ' αναγκαία του. Επιστρέφων θέλω σας ανταμείψει δι' -όσα θέλετε κάμει εις αυτόν. Ημείς απεκρίθημεν, ότι έκαστος ημών ησχολείτο ή εις -την γεωργίαν ή εις οικειακάς φροντίδας, και ότι δεν είχαμεν καιρόν να -παρατηρώμεν τους διαβάτας. Καλήτερα αφήσετε όλα παρά να μη αποδώσετε εις -τον γέροντα ό,τι τον χρεωστείτε. Ούτος είναι ο υπερασπιστής σας, ο ελευθερωτής -σας, ο Βελισάριος τέλος, τον οποίον σας συσταίνω. Κρίνετε, οποία υπήρξεν η -ανυπομονησία μας, όταν ηκούσαμεν το τόσον προσφιλές εις ημάς τούτο όνομα. Ο -υιός μου ηγρύπνησεν όλην την νύκτα, προσμένων τον στρατηγόν του, διότι έλαβε -την τιμήν να στρατεύση, όταν, στρατηγών ελευθέρωσες την Θράκην· αι κόραι μου -από την αυγήν ήσαν εις το κατώφλιον της θύρας. Τέλος πάντων σ' έχομεν. -Μεταχειρίσου, κατ' αρέσκειάν σου, ημάς και τα κτήματά μας· ιδικά σου είναι. Ο -προσμένων σε νέος θέλει σοι προσφέρει πλειότερα, όχι όμως με καρδίαν -καλητέραν παρά ημείς, οίτινες σε προσφέρομεν το ολίγον, το οποίον έχομεν.</p> - -<p>Ενώ ο πατήρ ωμίλει ούτως, ο υιός στεκόμενος όρθιος έμπροσθεν του ήρωος, -τον παρετήρει σκεπτικώς, με χείρας συμπεπλεγμέναι, με κεφαλήν εσκυμμένην· εις -το πρόσωπον, δε ήσαν εγχαραγμένα η κατάπληξις, το έλεος και το σέβας.</p> - -<p>Φίλε μου, είπεν ο Βελισάριος εις τον γέροντα, σ' ευχαριστώ διά την προς με -προαίρεσίν σου. Έχω αρκετά διά να υπάγω έως το καταφύγιόν μου. Αλλ' ειπέ με, -αν ήσαι και ευδαίμων ως και ευεργετικός· ο υιός σου εστράτευσε με εμέ. Θέλω να -μάθω περί αυτού· είναι σώφρων; είναι φιλόπονος; είναι αγαθός ανήρ και αγαθός -πατήρ; Αυτοί, απεκρίθη κατανυχθείς ο γέρων, είναι η παρηγορία μου και η -ευφροσύνη μου. Παρητήθη από τα πολεμικά μετά τον θάνατον του πρεσβυτέρου -του αδελφού, κεκαλυμμένος με πληγάς ενδόξους, με ανακουφίζει εις τας εργασίας -μου· είναι το στήριγμα του γήρατός μου· ενυμφεύθη την κόρην του φίλου μου. Ο -Θεός ευλόγησε το συνοικέσιον τούτο. Αυτός είναι οξύθυμος, η γυνή του όμως -πραεία. Η κόρη μου αύτη δεν είναι ολιγώτερον ευδαίμων. Την έδωκα άνδρα νέον, -σώφρονα και καλοκάγαθον, τον οποίον αγαπά και υπό του οποίου αγαπάται. Όλοι -αυτοί φιλοτίμως εργάζονται, και με κάμνουν εγγόνους, εις τους οποίους βλέπω -εμαυτόν αναζωογονούμενον. Πλησιάζω εις τον τάφον μου με ολιγωτέραν λύπην, -συλλογιζόμενος, ότι θέλουν με αγαπά έτι και ευλογεί, όταν πλέον δεν θέλω -υπάρχει. Α! φίλε μου, τον είπεν ο Βελισάριος, πόσον σε ζηλεύω! εγώ είχα δύο -υιούς, οίτινες ήσαν η γλυκυτέρα μου ελπίς, τους είδον εκπνεύσαντας εις το πλάγιόν -μου. Εις το γήρας ουδείς άλλος με μένει, εκτός της κόρης μου, ήτις, φευ! παρά -πολλά αισθάνεται την δυστυχίαν της και την ιδικήν μου. Αλλά, δόξα τω Θεώ! τα -τέκνα μου απέθανον μαχόμενα υπέρ της πατρίδος. Οι τελευταίοι ούτοι λόγοι του -ήρωος κατασπάραξαν του ακούοντος αυτόν νέου την ψυχήν.</p> - -<p>Έβαλαν τράπεζαν χωρικήν, ο Βελισάριος διέχυσεν υπ' αυτής την χαράν, κάμνων -εις τους νέους τούτους να αισθανθώσι του ασήμου μεν, αλλ' ησύχου βίου των την -αξίαν. Τούτο είναι το ευδαιμονέστατον επιτήδευμα, έλεγε, και ενταυτώ το -ολιγώτερον επίφθονον· τόσον τα αληθή αγαθά είναι ολίγον γνωστά εις τους -ανθρώπους!</p> - -<p>Ενόσω διήρκει η τράπεζα αύτη, ο υιός του οικοδεσπότου, άλαλος, σύννους, -προκατειλημμένος, είχε προσηλωμένα τα ομμάτιά του εις τον Βελισάριον· και όσον -τον έβλεπε, τόσον περισσότερον συνεστέλλοντο αι oφρύς του, τα δε βλέμματά του -εγίνοντο αγριώτερα. Ιδού ο υιός μου, έλεγεν ο καλός γέρων, αναπολεί τας -εκστρατείας σου. Σε βλέπει με φλογερούς οφθαλμούς. Δυσκολεύεται, είπεν ο -ήρως, ν' αναγνωρίση τον στρατηγόν του. Έκαμαν, ό,τι ημπόρεσαν, είπεν ο νέος, διά -να τον καταστήσωσιν αγνώριστον. Αλλ' οι στρατιώται του τον έχουσι πάντοτε -παρόντα, ώστε δεν τον λησμονούσι ποτέ. Όταν ο Βελισάριος απεχαιρέτησε τους -ξενοδόχους του, στρατηγέ μου τον είπεν ο αυτός, συγχώρησέ μοι να σε συνοδεύσω -ολίγα βήματα μακράν. Μόλις δε εβγήκαν εις την οδόν, και, συγχώρησε, τον είπε, να -προχωρήση ολίγον εμπρός ο οδηγός σου, έχω να σε ομιλήσω μυστικά. Αγανακτώ, -στρατηγέ μου, διά την ελεεινήν κατάστασιν, εις την οποίαν σ' έφεραν. Τούτο είναι -τρομερόν παράδειγμα αχαριστίας και ταπεινώσεως. Με κάμνει να βδελυχθώ την -πατρίδα μου· και όσον υπερηφανευόμην, τόσον αισχύνομαι, ότι έχυσα το αίμα μου -υπέρ αυτής. Μισώ τον τόπον, όπου εγεννήθην, και οικτείρω τα τέκνα, εις τα οποία -έδωκα την ζωήν. Α! φίλε μου, τον είπεν ο ήρως, εις ποίους τόπους δεν βλέπομεν -τους αγαθούς άνδρας θύματα των πονηρών; Όχι, είπεν ο χωρικός, τούτο είναι -απαραδειγμάτιστον· εις την δυστυχίαν σου είναι ακατανόητόν τι· ειπέ με, ποίος -είναι αυτής αίτιος; Έχω γυναίκα και τέκνα, όμως τα συσταίνω εις τον Θεόν, και εις -τον πατέρα μου, και εγώ υπάγω να κατασπαράξω την καρδίαν του προδότου, όστις -. . . . Ω τέκνον μου, έκραξεν ο Βελισάριος σφίγγων αυτόν εις τας αγκάλας του· το -έλεος σε τυφλόνει και σε αποπλανά. Εγώ να κάμω τον γενναίον άνδρα άπιστον! τον -καλόν στρατιώτην φονέα! τον πατέρα, τον σύζυγον, τον ενάρετον και ευαίσθητον -υιόν, μικρόν, εμμανή! Τότε ήθελα γενή άξιος όλων των κακών, τα οποία μ' έκαμαν. -Προς ανακούφισιν του πατρός σου και διατροφήν των τέκνων σου, επαραίτησες -την υπεράσπισιν της πατρίδος σου, διά δε γέροντα εκπνέοντα, προς τον οποίον ο -ζήλος σου είναι ανωφελής, θέλεις να εγκαταλείψης τον πατέρα και τα τέκνα σου! -Ειπέ με, πιστεύεις, ότι, αν μολυνθώ εις το αίμα των εχθρών μου, τούτο θέλει με -αποδώσει την νεότητα και την όρασιν; Ήθελα γενή τάχα ολιγώτερον δυστυχής, -όταν συ γενής κακούργος; Όχι, τουλάχιστον όμως, είπεν ο νέος, ο τρομερός -θάνατος ενός κακούργου θέλει φοβήσει τους ομοίους του· διότι θέλω τον πιάσει, -χρείας τυχούσης, πλησίον του θρόνου και των βωμών, εμπήγων το εγχειρίδιον εις -τον κόλπον του, θέλω φωνάξει: Τον Βελισάριον εκδικώ. Και με ποίον δικαίωμα -ήθελες με εκδικήσει; είπεν ο γέρων με τόνον σοβαρώτερον. Εγώ τάχα σ' έδωκα το -δικαίωμα, το οποίον εγώ αυτός δεν έχω; θέλεις να το λάβης με βίαν από τους -νόμους; Ας το έχουν, είπεν ο νέος· θέλει αφεθή εις αυτούς η περί τούτου φροντίς. -Επειδή όμως εγκαταλείπουν τον ενάρετον αθώον άνδρα, υπερασπίζονται τον -ένοχον, και αφίνουν το πταίσμα ατιμώρητον, πρέπει να τους παραβώμεν, να τους -ακυρώσωμεν, και να λάβωμεν τα αρχαία δίκαιά μας. Φίλε μου, υπέλαβεν ο -Βελισάριος, τούτο είναι πρόφασις ληστών. Ο δίκαιος, ο τίμιος στενάζει βλέπων -τους νόμους κλονουμένους, αλλ' ήθελε μάλλον στενάζει, εάν τους έβλεπε -καταπατουμένους ακολάστως. Η αδυναμία των είναι κακόν, αλλά κακόν -πρόσκαιρον, η κατάλυσίς των όμως συμφορά διαρκής. Συ θέλεις να εκφοβήσης -τους κακούς, και μέλλεις να τους δώσης το παράδειγμα! Α! καλέ νέε, θέλεις να -καταστήσης μισητόν το ευγενές αίσθημα, το οποίον ηδυνήθην να σε εμπνεύσω; -θέλεις να κάμης βδελυρόν εις εμέ το τόσον προφιλές έλεός σου; Ορκίζομαι εις το -όνομα της αρετής, την οποίαν αγαπάς, σε παρακαλώ θερμώς να μη την ατιμάσης. -Ας μη είπωσιν, ότι ο ζήλος τον ώπλισε και διεύθυνε χείρα μανικού.</p> - -<p>Εάν εμέ, είπεν ο στρατιώτης, μετεχειρίζοντο τόσον σκληρώς, ήθελα ίσως ευρεί -εις εμαυτόν την καρτερίαν του να το υποφέρω. Αλλ' ένας μέγας ανήρ! Αλλ' ο -Βελισάριος!. . . . . Όχι δεν δύναμαι να το συγχωρήσω. Εγώ το συγχωρώ, είπεν ο -ήρως. Ποίον άλλο παρά το ιδικόν μου συμφέρον ημπορεί να σε παροξύνη εις -εκδίκησίν μου; Και εάν εγώ δεν την δέχωμαι, εις εσέ ανήκει να κάμης το οποίον -εγώ δεν θέλω; Μάθε, ότι, αν ήθελα να εκπλύνω την ύβριν μου, λαοί ολόκληροι -ήθελαν λάβει τα όπλα, διά να ευχαριστήσωσι την μνησικακίαν μου. Αλλ' εγώ -υποτάσσομαι εις την ειμαρμένην μου· μιμήσου εμέ· μη νομίζης, ότι γνωρίζετε -καλήτερα παρά τον Βελισάριον ό,τι είναι τίμιον και νόμιμον· εάν δε έχης τόλμην να -καταφρονήσης τον θάνατον, φύλαξε αυτήν την αρετήν, διά να ευεργετήσης, όταν -είναι χρεία, την πατρίδα και τον βασιλέα σου.</p> - -<p>Από τούτους τους λόγους η ορμή του νέου έπεσεν ως κατακεκρατημένη από -την έκπληξιν και τον θαυμασμόν. Συγχώρησέ μοι, τον είπε, στρατηγέ μου, διά την -οποίαν παραφοράν αισχύνομαι. Τα μεγάλα σου κακά εκίνησαν την ψυχήν μου εις -αγανάκτησιν. Καταδικάζων τον ζήλον μου, πρέπει να τον συγχωρήσης. Κάμνω -περισσότερον από τούτο, τον τιμώ και τούτο έργον ψυχής ισχυράς και γενναίας. -Δος μοι την άδειαν του να τον διευθύνω. Η οικογένειά σου έχει χρείαν από εσέ. -Θέλω να ζήσης δι' αυτήν. Αλλ' εις τα τέκνα σου πρέπει να συστήσης τους εχθρούς -του Βελισαρίου. Ονόμασέ τους, είπεν ο νεανίσκος προθύμως· σε εγγυώμαι, ότι τα -παιδία μου θέλουν τους μισεί νηπιόθεν. Εχθροί μου είναι, είπεν ο ήρως, οι Σκύθαι, -οι Ούννοι, οι Βούλγαροι, οι Σλάβοι, οι Πέρσαι, όλοι της πολιτείας οι εχθροί. Ω -θαυμάσιε άνερ! ανεβόησεν ο χωρικός, προσπεσών εις τους πόδας του. Υγίαινε, -φίλε, τον είπεν ο Βελισάριος, αγκαλιζόμενος αυτόν. Είναι κακά άφευκτα· ό,τι δε -δύναται ο δίκαιος είναι το να μη γενή άξιος των ιδίων του. Εάν ποτέ της εξουσίας η -κατάχρησις, των νόμων η λήθη, των πονηρών η ευτυχία σε παροργίζη, ενθυμού τον -Βελισάριον. Υγίαινε.</p> - -<h4 style="text-align: center; margin-top: 3em">Κεφάλαιον Ε'.</h4> - -<p> -<br /> -Η σταθερότης του μετ' ολίγον εδοκίμασε πολύ επιπονωτέραν δοκιμασίαν. Είναι δε -καιρός να είπωμεν τα από τον καιρόν της φυλακώσεώς του.</p> - -<p>Την νύκτα, καθ' ήν συνελήφθη και εσύρθη εις τα δεσμά ως επίβουλος της -πολιτείας, ο τρόμος και η θλίψις διεχύθησαν εις το παλάτιόν του. Η έγερσις της -Αντωνίνης, της γυναικός του, και της Ευδοξίας της κόρης του της μονογενούς, ήτο -οικτρότατον λύπης και τρόμου θέαμα, η Αντωνίνη αναλαβούσα τέλος από την -παραφροσύνην της, και ενθυμουμένη τας οποίας παρά της αυτοκρατορίσσης -ελάμβανε χάριτας, έψεγεν εαυτήν ως δειλήν διά τον τρόμον, τον οποίον έδειξεν. -Έχουσα δε οικειοτάτην με την Θεοδώραν φιλίαν, ούσα συμμέτοχος όλων αυτής των -ηδονών, ήτο βεβαία περί της βοηθείας της, ή μάλλον, ενόμιζεν, ότι ήτο βεβαία. -Υπήγε λοιπόν, εγερθείσα, και, παρόντων όλων των αυλικών, Κυρία, είπε γονυπετής, -εάν ο Βελισάριος πολλάκις ευτύχησε να σώση την αυτοκρατορίαν, ζητεί εις -ανταμοιβήν, το εις αυτόν προσαπτόμενον ανοσιούργημα να κηρυχθή δημοσίως, -και να υποχρεωθώσιν οι εχθροί του να τον κατηγορήσωσι κατά πρόσωπον εις το -δικαστήριον του αυτοκράτορος. Η άδεια του να τας εξελέγξη είναι η χάρις η μόνη -ανταξία αυτού. Η Θεοδώρα την ένευσε να σηκωθή, και την απεκρίθη ψυχρότατα. -Εάν ο Βελισάριος ήναι αθώος, ουδείς φόβος. Εάν δε ήναι ένοχος, γνωρίζει ικανώς -του δεσπότου του την επιεικείαν, ώστε ημπορεί να τον εξιλεώση. Ύπαγε, κυρία, δεν -θέλω λησμονήσει ποτέ, ότι μετέσχες των ευεργεσιών μου. Η ψυχρά αύτη υποδοχή, -το τραχύ αποχαιρέτημα, έφεραν την Αντωνίνην εις αθυμίαν. Ωχρά, και τρέμουσα, -απεμακρύνθη, χωρίς να τολμήση κανείς να αναβλέψη προς αυτήν. Και ο Βαρσάμης, -τον οποίον απήντησεν ήθελε παρέλθει και αυτός χωρίς να την ίδη, αν αυτή δεν τον -επλησίαζεν. Ούτος ήτον, ο ταμίας, ο αγαπημένος της Θεοδώρας ευνοούμενος. Η -Αντωνίνη τον παρεκάλεσε να ευδοκήση να την ειπή, ποίον ήτο το ανοσιούργημα, -διά το οποίον εκατηγορείτο ο Βελισάριος. Εγώ, κυρία, την είπε. δεν ηξεύρω τίποτε, -δεν δύναμαι τίποτε, δεν με μέλει διά τίποτε, εκτός του χρέους μου. Εάν έκαστος -έκαμνε τούτο μόνον, όλοι οι άνθρωποι ήθελαν είσθαι ήσυχοι.</p> - -<p>Α! η συνωμοσία έγινεν, είπεν αύτη, και ο Βελισάριος απωλέσθη. Περαιτέρω -απήντησεν άνθρωπον, ο οποίος εχρεώστει εις αυτόν την ευτυχίαν του, και την -προτεραίαν έτι ήτον αφοσιωμένος εις αυτόν. Θέλει να τον ομιλήση, αλλ' ούτος -χωρίς να καταδεχθή να την ακροασθή: Ηξεύρω τας δυστυχίας σου, την είπε, -λυπάμαι δι' αυτάς αλλά, συγχώρησέ με, σπεύδω χάριν τινά να ζητήσω, δεν έχω -ουδέ στιγμήν να χάσω. Υγίαινε, κυρία, κανείς δεν σε αγαπά υπέρ όσον εγώ. Υπήγε -να εύρη πάλιν την κόρην της, και μετά μίαν ώραν την ειδοποίησαν, ότι έπρεπε να -εκβή από την πόλιν, και να υπάγη εις το παλαιόν τούτο αγροπύργιον, όπου -εστάλθησαν εξόριστοι.</p> - -<p>Η θέα του ερήμου και κατηδαφισμένου τούτου αγροπυργίου, όπου η Αντωνίνη -έβλεπεν εαυτήν ως θαμμένην, την έφερεν εις την εσχάτην αθυμίαν.</p> - -<p>Αυτού ως έφθασεν, ησθένησε, και η ευαίσθητος ψυχή της Ευδοξίας -διεσπαράχθη, ευρεθείσα μεταξύ του πατρός της, κατηγορηθέντος, δεσμίου, -παραδομένου ως κατασπάραγμα εις τους εχθρούς του, και της μητρός, της οποίας -η ζωή τηκομένη από την θλίψιν, δεν προεμήνυεν άλλο, πλην θάνατον βραδύν. Τας -καλητέρας ημέρας του βίου της η αξιέραστος αύτη κόρη εδαπάνα, την μητέρα της -φιλοστόργως θεραπεύασα, τας δε νύκτας της κλαίουσα, και αι στιγμαί, τας οποίας -η φύσις έκλεπτεν από την θλίψιν της, διά να τας αφιερώση εις τον ύπνον, -εταράττοντο από τρομερά ενύπνια. Η εικών του πατρός της εις τα βάθη του -δεσμωτηρίου, καταβεβαρυμένα από αλύσας, την ηκολούθει αδιακόπως και τα -ολέθρια περί της μητρός της προαισθήματα ηύξανον έτι τον τρόμον αυτής.</p> - -<p>Η μετ' ακριβείας και τρόμου γνώσις, την οποίαν η Αντωνίνη περί της αυλής είχε, -την έκαμε να αισθάνεται, ότι το μίσος και η λύσσα κατατρέχουν τον σύζυγόν της. -Οποίος θρίαμβος, έλεγεν, όλων εκείνων των αγενών και φθονερών, τους οποίους -τόσας χρόνους η ευτυχία εναρέτου ανδρός ταπεινόνει και βασανίζει! Οποία -αγαλλίασις εις τους βλέποντας αυτόν πάσχοντα! Φαντάζομαι το μειδίαμα της -πονηρίας, το μυστηριώδες σχήμα της συκοφαντίας, ήτις υποκρίνεται, ότι τάχα δεν -λέγει όλα, όσα ηξεύρει, και προσποιείται, ότι δεν θέλει να βλάψη τον υπ' αυτής -φονευόμενον δυστυχή. Τους χαμερπείς εκείνους κόλακας, τους μηδαμινούς -εκείνους φιλαρέσκους, όλους τους βλέπω, τους ακούω χαίροντας διά την -καταστροφήν μας. Ω κόρη μου! Εις την δυστυχίαν, συ έχεις καν παρηγορίαν, ότι δεν -έχεις σεαυτήν ουδέν να μεμφθής. Εγώ όμως καταισχύνομαι διά την παρελθούσαν -ευτυχίαν μου μάλλον παρά διά τας παρούσας συμφοράς μου. Αι συνεταί του -πατρός σου νουθεσίαι με ηνώχλουν. Εις μάτην με παρήγγελλε να φεύγω τας -παγίδας της αυλής, να νομίζω δόξαν και τιμήν μου τα απλά και χρηστά ήθη, να -ζητώ την ειρήνη και την ευδαιμονίαν εντός της οικίας μου, και ν' απέχω από -δουλείαν, της οποίας τα επίχειρα ήθελαν είσθαι η αισχύνη. Ωνόμαζον δυστροπίαν -την λυπηράν αυτού πρόνοιαν, προσεκλαιόμην εις τους εχθρούς του. Οποία πλάνη!. -πόσον φρικώδης η εκ ταύτης επιστροφή! Φωτίζομαι ως από κεραυνού βολήν· -βλέπω την άβυσσον, ενώ πίπτω εις αυτήν. Εάν ήξευρε, κόρη μου, πόσον ψυχρώς με -απέπεμψεν η αυτοκρατόρισσα εκείνη, εις την οποίαν η ψυχή μου ήτον -υποδουλωμένη, εκείνη της οποίας αι φαντασιοκοπίαι ήσαν αι μόναι θελήσεις μου. -Η αυλή δε εκείνη, ήτις την προτεραίαν εμειδία τόσον κολακευτικώς! . . . . . σκληροί -και επίβουλοι άνθρωποι!. . . . . ουδείς, ως με είδαν εκβαίνουσαν με κεκλιμένους εις -την γην και πλήρεις δακρύων οφθαλμούς, ουδείς κατεδέχθη να με πλησιάση. Η -δυστυχία είναι εις αυτούς ως λοιμός, όστις τας κάμνει από τον τρόμον να -οπισθοδρομώσι.</p> - -<p>Τοιαύται ήσαν αι σκέψεις της γυναικός ταύτης, την οποίαν η πτώσις της, -διδάσκουσα την αληθινήν της αυλής αξίαν, δεν την απέσπασεν απ' αυτήν, και ήτις -ακόμη ηγάπα ό,τι κατεφρόνει.</p> - -<p>Ολόκληρον έτος παρήλθεν, και ουδέν έτι εφανερόνετο περί της δίκης του -Βελισαρίου. Είχεν ανακαλυφθή συνωμοσία· αυτόν διέβαλλον, ότι την ωργάνισε, η -φωνή των εχθρών του, την οποίαν ονόμαζαν κοινήν φωνήν, απέδιδεν εις αυτόν -τούτο το ανοσιούργημα. Οι αρχηγοί αυτής, επιμόνως σιωπώντες, απέθαναν -βασανιζόμενοι, χωρίς να φανερώσωσι τον πρωτουργόν της συνωμοσίας. Τούτο ήτο -το μόνον τεκμήριον, το οποίον είχον περί Βελισαρίου. Όθεν, δι' έλλειψιν -απαδείξεως, τον άφιναν να τήκεται εις ταλαιπωρίαν, ελπίζοντες, ότι ο θάνατος -ήθελε τους απαλλάξει από την χρείαν των ελέγχων. Εντοσούτω οι παλαιοί -στρατιώται του, οι διεσπαρμένοι μεταξύ τα λαού, απήτουν τον στρατηγόν των, και -ηγγυώντο περί της αθωότητός του. Διήγειραν το πλήθος εις επανάστασιν, και -εφοβέρισαν, ότι θέλουν συντρίψει τας πύλας της φυλακής, εάν δεν τον -ελευθερώσουν. Η στάσις αυτή παρώξυνε τον αυτοκράτορα· η δε Θεοδώρα, -δράξασα την στιγμήν, καθ' ήν η οργή τον παρεκίνει εις αδικίαν· έστω, είπεν, ας -τους αποδοθή αυτός, αλλ' ούτως, ώστε να μη δύναται πλέον να τους οδηγή. Η -βδελυρά αύτη συμβουλή υπερίσχυσε, και τούτο υπήρξε του Βελισαρίου η -καταδίκη· άμα τον είδε το πλήθος εκβαίνοντα εκ της φυλακής τυφλόν, άρχισαν -ευθύς, ως μαινόμενοι, να φωνάζωσιν από την λύπην των. Αλλ' ο Βελισάριος τους -κατεπράυνε· Παιδία μου, τους είπεν, ο αυτοκράτωρ ηπατήθη· πας άνθρωπος -υπόκειται εις απάτην· πρέπει να τον λυπηθήτε, να τον υπηρετήτε. Η αθωότης μου -είναι το μόνον, το οποίον με μένει αγαθόν· αφήσατέ μοι την. Η επανάστασίς σας -δεν θέλει με αποδώσει ό,τι απεστερήθην· θέλει με αφαιρέσει και εκείνο, το οποίον -με παρηγορεί διά ταύτην την αποστέρησιν. Οι λόγοι ούτοι ημέρωσαν τα πνεύματα. -Ο λαός επρόσφερεν εις τον Βελισάριον παν, ό,τι είχεν. Ο Βελισάριος τους -ευχαρίστησε. Δότε μοι μόνον, είπε κανένα από τα παιδία σας, διά να με -χειραγωγήση, όπου με προσμένει η οικογένειά μου.</p> - -<p>Το με τους Βουλγάρους συνάντημά του τον απέτρεψεν από τον δρόμον του. Διά -τούτο ο Τιβέριος υπήγε πρότερον. Ο κρότος αμάξης εις την αυλήν του αγροπυργίου -έκαμε την Αντωνίνην και την Ευδοξίαν να σκιρτήσωσι. Η Ευδοξία είχε τρέξει με -καρδίαν παλαίουσαν, αλλά, φευ! αντί του πατρός της, βλέπουσα νέον τινά μόνον -άγνωστον, στρέφει προς την μητέρα της. Δεν είναι εκείνος, είπε στενάξασα.</p> - -<p>Παλαιός τις οικέτης, Ανσέλμος τ' όνομα, επλησίασε τον Τιβέριον, όστις τον -ηρώτησεν, εάν εκεί ο Βελισάριος απεσύρθη. Εδώ η γυνή και η κόρη του τον -προσμένουν, απεκρίθη ο πιστός Ανσέλμος, αλλά καθ' εκάστην ψεύδονται της -ελπίδος των. Α! είθε να ήμην ο ίδιος εις τον τόπον του, να τον έβλεπα ελεύθερον! -Ελευθερώθη, τον είπεν ο Τιβέριος, έρχεται· εντός ολίγου θέλετε τον ιδεί. Έπρεπε -μάλιστα έως τώρα να έλθη — Α! ελθέ λοιπόν, ελθέ να δώσης την καλήν ταύτην -αγγελίαν εις την οικογένειάν του. Υπάγω να αναγγείλω, ότι ήλθες. Κυρία, εφώναξε -τρέχων προς την Αντωνίνην, χαίρε, ο καλός μου κύριος ζη· είναι ελεύθερος· σε -αποδίδεται. </p> - -<p>Νέος τις ελθών το βεβαιόνει, και ενόμιζεν ότι θα τον εύρη εδώ. Ακούουσα αυτά -η Αντωνίνα, ανέλαβεν όλας τας δυνάμεις της. Πού είναι ο ξένος, ο γενναίος ούτος -άνθρωπος, όστις συμπάσχει εις τας δυστυχίας μας; Ας έλθη, α! ας έλθη, είπεν, όχι, -έπαυσαν αι δυστυχίαι, εφώναξεν η Ευδοξία πίπτουσα εις την κλίνην της μητρός -της, και σφίγξασα αυτήν εις τας αγκάλας της, είπεν. Ο πατήρ ζη, είναι ελεύθερος, -θέλομεν τον ιδεί πάλιν. Α! μήτερ, ας λησμονήσωμεν την λύπην μας! Ο Θεός μας -αγαπά, μας ενόνει πάλιν;</p> - -<p>Με φέρεις πάλιν εις την ζωήν; ηρώτησεν η Αντωνίνη τον Τιβέριον. Είναι αληθές -τωόντι, ότι ο σύζυγός μου θριαμβεύει κατά των εχθρών του; Ο νέος -καταθλιβόμενος, ότι έμελλε να την χαροποιήση ψευδώς, απεκρίθη, ότι τωόντι ο -Βελισάριος ήτον ελεύθερος, ότι τον είδεν, ότι τον ωμίλησε, και ότι, νομίζων, ότι -επέστρεψεν εις την οικογένειάν του, ήρχετο να τω προσφέρη την υπηρεσίαν του ως -καλός γείτων.</p> - -<p>Η Ευδοξία, έχουσα εις τον Τιβέριον προσκολλημένους τους οφθαλμούς, -εξεπλάγη διά την σκυθρωπότητά του, την οποίαν αυτός επάσχιζε να κρύψη. -Φέρεις, τον είπεν, εις την εξορίαν μας ηδίστην παραμυθίαν, και όχι μόνον δεν -χαίρεις διά το καλόν, το οποίον μας κάμνεις, αλλά φαίνεσαι, ότι έχεις ενδόμυχον -βαθείαν λύπην· άραγε διά την αθλιότητά μας θλίβεσαι; ω! ας έλθη ο πατήρ μου ας -απωδώση την υγείαν εις τούτο το ήμισυ του όντος του συσταίνοντος εαυτόν, και -θέλεις ιδεί, αν ήναι χρεία πλούτου διά να ευτυχή τις.</p> - -<p>Η φύσις εις τας τοιαύτας στιγμάς είναι αφ' εαυτής τόσον πειστική, ώστε η -Ευδοξία δεν εχρειάσθη άλλο, ειμή όσα ησθάνετο, διά να κατανύξη και γοητεύση -τον Τιβέριον. Δεν είδε λοιπόν αυτός, εάν ήτον ωραία· αλλά μόνον, ότι ήτον -ενάρετος και φιλοπάτωρ θυγάτηρ, την οποίαν η ευτυχία και η φιλοστοργία -κατέσταινον ανωτέραν της δυστυχίας. Μη εκλαμβάνης, κυρία, την είπε, το -αίσθημα, το οποίον δεν ημπορώ να κρύψω, ως συμπάθειαν εξυβριστικήν. Εις -οποιανδήποτε κατάστασιν ο Βελισάριος και η οικογένειά του καταντήσουν, και -αυτή των η δυστυχία θέλει είσθαι επίφθονος. Τι ομιλείς περί δυστυχίας; απεκρίθη -η μήτηρ· εάν απέδωκαν την ελευθερίαν εις τον σύζυγόν μου, εγνώρισαν την -αθωότητά του· πρέπει λοιπόν ν' απέδωκαν εις αυτόν τα αξιώματα και τα κτήματά -του.</p> - -<p>Κυρία, λέγει ο Τιβέριος, ήθελα σε προξενήσει έκπληξιν σκληροτάτην, εάν σ' -επαράσταινα την κατάστασίν του καλήν· εις μόνην την αγάπην του λαού χρεωστεί -την ελευθερίαν του· διότι φοβούμενοι επανάστασιν, συγκατένευσαν οι εχθροί του· -αλλά συγκατανεύσαντες εις τούτο, τον απέπεμψαν όσον το δυνατόν δυστυχή.</p> - -<p>Δεν με μέλει, μήτερ μου, απεκρίθη η Ευδοξία, είναι ζωντανός και φθάνει να μας -άφησαν εδώ ολίγην γην να εργαζώμεθα, και δεν θέλομεν είσθαι ελεεινότεροι παρά -τούτους τους γεωργούς, τους οποίους βλέπω εις τους αγρούς. Ω Θεέ! εφώναξεν ο -νέος, η θυγάτηρ του Βελισαρίου να καταντήση εις την αναξίαν ταύτην κατάστασιν! -και διά τι; είπεν εκείνη. Δεν ήτον αναξία των ηρώων της εναρέτου και ελευθέρας -Ρώμης. Ο Βελισάριος δεν θέλει ερυθριάσει γενόμενος ίσος του Ρηγούλου. Η μήτηρ -μου και εγώ αφότου εξωρίσθημεν, εμάθαμεν τας λεπτομερείς και μικράς εργασίας -της οικίας. Ο ένδοξός μου πατήρ θέλει ενδυθή φόρεμα κλωσμένον με τας χείρας -μου.</p> - -<p>Ο Τιβέριος δεν εδύνατο να κρατήση τα δάκρυα, βλέπων την αγαθήν και αθώαν -χαράν της αξιεράστου ταύτης κόρης. Φευ! έλεγε καθ' εαυτόν· οποία τρομερά -πληγή μέλλει να την αποσπάση από την γλυκείαν ταύτην φρεναπάτην· και με -οφθαλμούς εστηριγμένους εις την γην, έστεκεν έμπροσθέν των, σιγών από την -λύπην.</p> - -<h4 style="text-align: center; margin-top: 3em">Κεφάλαιον ς'</h4> - -<p> -<br /> -Αυτήν ταύτην την στιγμήν εμβαίνει ο Βελισάριος εις την αυλήν του αγροπυργίου. Ο -πιστός Ανσέλμος τον βλέπει, προχωρεί, αναγνωρίζει τον αυθέντην του, και -περιχαρής τρέχει εις απάντησίν του. Αλλ' αίφνης παρατηρήσας, ότι είναι τυφλός, -Θεέ μου, είπεν, ω αγαθέ μου αυθέντα! Διά τούτο λοιπόν έζησεν ο ταλαίπωρος -Ανσέλμος, διά να σε ιδή εις τοιαύτην κατάστασιν; εκ των λόγων των -διακοπτομένων απ' ολολυγμούς αναγνωρίζει ο Βελισάριος τον Ανσέλμον, όστις, -προσπεσών εναγκαλίζεται τα γόνατά του. Τον σηκόνει, τον παρακινεί να -καταπραΰνη την λύπην του, και, χειραγωγούμενος υπ' αυτού, υπάγει προς την -γυναίκα και την θυγατέρα του.</p> - -<p>Η Ευδοξία βλέπουσα αυτόν, εκβάλλει μόνον κραυγήν, και πίπτει -λειποθυμήσασα. Η Αντωνίνα από βραδύν, ως προείπον, πυρετόν τηκομένη, ως τον -είδεν, εξαίφνης κυριεύεται από σφοδροτάτην παραφοράν· εκπηδά από την κλίνην -της, ισχυροποιηθείσα από την μανίαν, και αποσπασθείσα από τας χείρας του -Τιβερίου και την νοσοκόμα, θέλει να κατακρημνισθή· η Ευδοξία αναζωογονουμένη -από την φωνήν της μητρός της, τρέχει, την αρπάζει, και την εναγκαλίζεται. Μήτερ, -λέγει, α! μήτερ μου, ευσπλαγχνίσου με. Αφήσατέ με ν' αποθάνω, έκραξεν η -παραφρονήσασα αύτη γυνή. Η ζωή δεν ήθελε με χρησιμεύσει, ειμή διά να τον -εκδικήσω, και διά να αποσπάσω την καρδίαν του. Τα θηρία! αυτή είναι η -ανταμοιβή του! χωρίς αυτόν ποσάκις ήθελαν είσθαι καταχωσμένοι υπό τας τέφρας -των ανακτορίων των. Το έγκλημά του είναι, ότι παρέτεινε την μυσαράν τυραννίαν -των. . . . . Ετιμωρήθη δι' αυτό· οι λαοί ικανοποιήθησαν. . . . . Ω την θηριωδίας! Ω -της φρικτής ποταπότητος! . . . . . Το στήριγμά των! Τον σωτήρα των!. . . . . Σκληρά -αυλή! Συνέδριον τίγρεων! Ω Θεέ! αύτη είναι η δικαιοσύνη σου; Ιδέ, ποίους αφίνεις -να ευημερώσιν.</p> - -<p>Η Αντωνίνη εις την παραφοράν της ποτέ μεν εμάδιζε την κόμην, ποτέ δε -εξέσχιζε το πρόσωπον, ποτέ δε εκτείνουσα τους τρέμοντας βραχίονάς της, έτρεχε -προς τον σύζυγόν της, τον έσφιγγεν εις τας αγκάλας την, τον κατέβρεχε με τα -δάκρυά της, και άλλοτε απωθούσα έντρομος την θυγατέρα της, απόθανε, την -έλεγε, εις την ζωήν μόνοι οι κακούργοι, μόνοι οι άτιμοι ευτυχούσιν.</p> - -<p>Εκ ταύτης της παραφοράς έπεσεν εις θανάτου χαύνωσιν, και ατονήσασα -ολοτελώς από τους σφοδρούς της φύσεως αγώνας, εξέπνευσε μετ' ολίγας -ώρας.</p> - -<p>Γέρων τετυφλωμένος, γυνή νεκρά, θυγάτηρ απηλπισμένη, δάκρυα, κραυγαί, -στεναγμοί, και, κολοφών των κακών, εγκατάλειψις, ερημία, και ένδεια· ιδού η -κατάστασις εις την οποίαν παρουσιάζει η τύχη εις τους οφθαλμούς του Τιβερίου -οίκον, όστις τριάκοντα έτη υπήρξεν ένδοξος και ευδαίμων! Α! είπεν, ενθυμηθείς -τους λόγους σοφού τινος· ιδού λοιπόν το θέαμα, εις το οποίον ο Θεός αρέσκεται, ο -δίκαιος παλαίων προς τον καταδιωγμόν της τύχης, και νικών αυτήν διά της -μεγαλοψυχίας,</p> - -<p>Ο Βελισάριος άφησεν ελευθέραν την θλίψιν της κόρης του, και ο ίδιος -παρεδόθη εις όλην την ιδικήν του· αλλ' αφού επλήρωσεν εις την φύσιν τον φόρον -ψυχής αισθητικής, συνήλθεν από την αθυμίαν με ρώμην ηρωικήν.</p> - -<p>Η Ευδοξία απέπνιγε τους ολολυγμούς της, φοβουμένη, μήπως αυξήση την -θλίψιν του πατρός της. Θλίβεσαι, κόρη μου, την είπε, δι' εκείνο, το οποίον μέλλει -να μας καταστήση ευσταθείς και ανωτέρους των δυστυχιών. Η μήτηρ σου, αφού -ετιμωρήθη διά τας πλάνας της ζωής της, απολαύει αιώνιον ειρήνην· και τώρα αυτή -μας λυπείται, διότι είμεθα ηναγκασμένοι να επιζήσωμεν εις αυτήν. Η ψυχρά αύτη -ακινησία, εις την οποίαν αφίνει το λείψανόν της, μηνύει την γαλήνην εις την -οποίαν εβυθίσθη. Ιδού πώς όλα της ζωής ταύτης τα κακά είναι μάταια. Μία πνοή, -μία στιγμή τα διασκεδάζει. Η αυλή και η αυτοκρατορία έγιναν άφαντα από τας -οφθαλμούς της μητρός σου· και από τους κόλπους του Θεού βλέπει τον κόσμον -τούτον ως στιγμήν τινα εις το άπειρον. Ιδού τι κάμνει εις την δυστυχίαν η -παρηγορία η δύναμις του σοφού. — Α! δος μοι την δύναμιν ταύτης, την οποίαν η -φύσις μ' απαρνείται, ν' ανθέξω εις τόσα δεινά. Ήθελα υποφέρει την αθλιότητα· -αλλά να ιδώ μητέρα λατρευομένην ν' αποθάνη από λύπην εις τας αγκάλας μου! να -σε βλέπω, πάτερ μου, εις την τρομεράν ταύτην κατάστασιν, εις την οποίαν σ' έφερε -των ανθρώπων η σκληρότης. . . . . Κόρη μου, την είπεν ο ήρως, αφαιρέσαντές μου -τας οφθαλμούς, δεν έκαμαν άλλο, ειμή ό,τι το γήρας, ή ο θάνατος έμελλε να -κάμωσιν. Όσον δε διά τα πλούτη μου, κακώς ήθελες τα απολαύσει, εάν δεν -ήξευρες να ζήσης χωρίς αυτών. Α! μάρτυς μου ο Θεός, είπεν, ότι η λύπη μου δεν -προέρχεται από την στέρησιν αυτών. Μη λυπήσαι λοιπόν πλέον διά τίποτε, την -απεκρίθη ο πατήρ της, και με την χείρα του εσφόγγισε τα δάκρυά της.</p> - -<p>Ο Βελισάριος μαθών, ότι νέος τις άγνωστος επρόσμενε να τον ομιλήση, τον -μετεκάλεσε, και τον ηρώτησε, διά τι ήλθε. Δεν είναι τώρα καιρός να σε προσφέρω -παραμυθίας, τον είπεν ο Τιβέριος. Ένδοξε και δυστυχές γέρον, σέβομαι την λύπην -σου, μετέχω αυτής, και ζητώ από τον Θεόν να με αφήση να την ανακουφίσω. Μέχρι -δε τούτου δεν έχω άλλο να κάμνω, παρά να μιγνύω τα δάκρυά μου με όσα βλέπω -να χύνης.</p> - -<p>Μετ' ολίγον ήλθεν η ώρα ν' αποδοθώσιν εις την Αντωνίνην τα οφειλόμενα της -κηδείας, και ο Βελισάριος στηριζόμενος επί της θυγατρός του, συνώδευσε τον -νεκρόν της γυναικός του εις τον τάφον. Η λύπη του ήρωος ήτον λύπη σοφού· ήτον -μεγάλη, αλλ' ήσυχος, και μεγαλοπρέπειάν τινα έχουσα. Επί του προσώπου του -εικονίζετο το πένθος, αλλά σιωπηλόν και εμβριθές. Το υψηλόν του μέτωπον, μη -προκαλούν την ειμαρμένην, εφαίνετο εκτεθειμένον εις τας προσβολάς αυτής. Ο -Τιβέριος αυτός παρευρέθη εις την θλιβεράν ταύτην προπομπήν· ήτο θεατής του -κατανυκτικού πόθου, τον οποίον η Ευδοξία έδειχνε προς την μητέρα της, και -επέστρεψε τεθλιμμένος.</p> - -<p>Ο Βελισάριος τότε αποτεινόμενος προς αυτόν, είπε. Γενναίε νεανία, συ είσαι, το -βλέπω, όστις εφρόντισες να με συστήσης καθ' οδόν· ειπέ, τις είσαι, και τι δύναται -να σε κινήση εις την γενναίαν ταύτην προς εμέ προθυμίαν σου. Ονομάζομαι -Τιβέριος, απεκρίθη ο νέος· εστράτευσα υπό τον Ναρσήν εις Ιταλίαν, έπειτα ήμην -εις τον πόλεμον της Κολχίδος. Είμαι δε είς των θηρευτών εκείνων, εις τους οποίας -εζήτησες καταφύγιον, και των οποίων το απερίσκεπτον τόσον συνετώς -περιέστειλες. Δεν ηδυνάμην να ησυχάσω κατ' εμαυτόν, εάν δεν ηρχόμην να σε -ζητήσω συγγνώμην, και χάριν τινά έτι πολυτιμοτέραν. Είμαι πλούσιος. Ίσως τούτο -είναι δυστυχία· αλλ' εάν ήθελες, ημπορούσε να είναι αγαθόν. Εδώ πλησίον έχω -αγροκήπιον, και όλη η φιλοδοξία μου ήθελεν είσθαι να το καθιερώσω, καταστένον -αυτό καταφύγιον ηρώων.</p> - -<p>Το προς εσέ εύστοργον σέβας μου είναι τιμή τόσον απλή, ώστε δεν ήθελα -τολμήσει να καυχηθώ δι' αυτήν· αρκεί ν' αγαπά τις την πατρίδα, διά να γίνη -μέτοχος της του Βελισαρίου εκπτώσεως, και να επικουφίζη αυτήν. Αλλά πόθος -άξιος να σε κινήση εις συμπάθειαν είναι ο ιδικός μου, είναι πόθος νέου -επιθυμούντος εμπαθώς να αξιώση την φιλίαν ήρωος, και ν' αρυσθή εκ της ψυχής -του, ως εξ αυτής της πηγής, σύνεσιν, δόξαν και αρετήν. Τιμάς υπέρπολυ το γήρας -μου, τον απεκρίθη ο Βελισάριος· αλλά παρατηρώ ψυχήν αγαθήν εκ της -συμπαθείας, την οποίαν δεικνύεις εις την δυστυχίαν μου. Ταύτην την στιγμήν -επιθυμώ να ήμαι μόνος κατ' εμαυτόν. Η κατατεταραγμένη ψυχή μου έχει χρείαν -ησυχίας εις την σιωπήν. Αλλ' εις το εξής δέχομαι μέρος εκείνων, τα οποία με -προβάλλεις, την ηδονήν του να ζήσωμεν ως καλοί γείτονες, και να έχωμεν σχέση -μεταξύ μας. Αγαπώ την νεότητα· η ψυχή νεάζουσα έτι, εις ταύτην την ευδαίμονα -ηλικίαν είναι επιδεκτική της του καλού αισθήσεως, φλέγεται και υψόνεται προς το -μέγα, και τίποτε εισέτι δεν την κρατεί αιχμάλωτον. Έρχου να με βλέπης· μεγάλην -ευχαρίστησιν θέλω λαμβάνει συνομιλών μετά σου.</p> - -<p>Εάν με νομίζης άξιον ταύτης της συνομιλίας, επανέλαβεν ο Τιβέριος, διά τι να -μην ήμαι και άξιος να σ' έχω ολοτελώς; Οι προπάτορές μου θέλουν τιμάσθαι, -βλέποντες την κληρονομίαν των να γίνη κτήμα σου, και την οικίαν των καταφύγιόν -σου. Θέλεις εκεί τιμάσθαι και υπηρετείσθαι ευλαβώς παρ' όλων των περί εμέ· μετά -σπουδής θέλουν εκπληρόνει το ευσεβές τούτο χρέος κατά το παράδειγμά μου.</p> - -<p>Νεανία, τα είπεν ο Βελισάριος, είσαι καλός· αλλ' ας μη κάμωμεν καμμίαν -αφροσύνην. Ειπέ με· διότι δέκα έτη είναι, αφού ζω μακράν του κόσμου· ποίον είναι -του πατρός σου το επάγγελμα, και ποίους περί σου έχει σκοπούς. Ημείς -καταγόμεθα, του είπεν ο Τιβέριος, εκ μιας εκείνων των οικογενειών, τας οποίας ο -Κωνσταντίνος εκάλεσεν από την Ρώμην, και προς τας οποίας έκαμε μεγάλας -ευεργεσίας. Ο πατήρ μου υπηρέτησεν επί του Ιουστίνου με ικανήν υπόληψιν. -Ετιμάτο και ηγαπάτο από τον δεσπότην του. Επί του νέου βασιλέως επροτιμήθησαν -άλλοι αντ' αυτού, το οποίον νομίσας άδικον, απεμακρύνθη. Μετενόησεν έπειτα, -και έχει δι' εμέ τόσην φιλοτιμίαν, όσην διά τον εαυτόν του δεν είχεν. Αρκεί, τον -είπεν ο Βελισάριος. Δεν θέλω να προξενήσω κανέν εμπόδιον εις την προχώρησιν -του υιού του. Ακολουθών της καρδίας σου την κίνησιν, δεν αισθάνεσαι άλλο παρά -την ηδονήν του να ήσαι γενναίος· και τωόντι τούτο είναι ηδονικόν. Αλλά βλέπω, ότι -διά σε είναι επικίνδυνον το να εμπλεχθής εις την δυστυχίαν εξωρισμένου. Φίλε -μου, είτε δίκαιον έχει η αυλή, είτε άδικον, δεν διορθόνεται. Λησμονεί τον ένοχον, -τον οποίον ετιμώρησεν, αλλά μισεί πάντοτε τον αθώον, τον οποίον εθυσίασε, διότι -τ' όνομά του μόνον είναι όνειδος, η δε ύπαρξίς του, θλίβει ως ο έλεγχος της -συνειδήσεως τους διώκτας του. Πασχίζω, είπεν ο νέος, να δικαιολογήσω την -διαγωγήν μου. Ο αυτοκράτως ενδεχόμενον να ηπατήθη, αλλ' αρκεί να του δείξη τις -την αλήθειαν.</p> - -<p>Δεν πρέπει ούτε να συλλογισθής περί τούτου, είπεν ο ήρως· το κακόν έγινεν· -είθε να το λησμονήση προς ησυχίαν του γήρατός του!</p> - -<p>Γενού λοιπόν έτι γενναιότερος, είπεν ο Τιβέριος, απάλλαξέ τον από το αιώνιον -όνειδος του, ότι σε άφησε να κατατήκεσαι εις την ταλαιπωρίαν. Η αναξία -κατάστασις, εις την οποίαν σε βλέπω, είναι θέαμα άτιμον εις την ανθρωπότητα, -αισχρόν εις τον θρόνον, υβριστικόν εις τους χρηστούς άνδρας και φοβερόν εις τους -ομοίους σου.</p> - -<p>Εκείνοι, τους οποίους θέλει φοβίσει, δεν είναι όμοιοί μου, απεκρίθη. Εγώ -νομίζω μάλιστα, ως συ, ότι η κατάστασις μου δύναται να εμπνεύση αγανάκτησιν -άμα και έλεος· ο ταλαίπωρος τυφλός δεν ημπορεί να κινήση εις υποψίαν, αλλ' εις -συμπάθειαν· όθεν ο σκοπός μου είναι να κρύπτωμαι· εάν δε εφανερώθην εις τους -φίλους σου, την αφροσύνην ταύτην μ' έκαμε να πράξω η προς τας αστοχάστους -νέους ανυπομονησία μου. Αυτή θέλει είσθαι η τελευταία και καταφύγιόν μου ο -τάφος· υγίαινε. Ο αυτοκράτωρ ενδέχεται να μην ηξεύρη, ότι οι Βούλγαροι είναι εις -την Θράκην· μη αμελήσης να του το ειδοποιήσης.</p> - -<p>Ο νέος ανεχώρησε πολύ λυπημένος, διότι δεν ηδυνήθη να επιτύχη καλήτερα, -και ανήγγειλεν εις τον αυτοκράτορα, όσα τον είχεν ειπεί ο Βελισάριος. Ο -Ιουστινιανός εξέπεμψε στρατεύματά τινα, και μετ' ολίγας ημέρας εβεβαιώθη, ότι οι -Βούλγαροι εδιώχθησαν. Τώρα, είπεν εις τον Τιβέριον, ημπορούμεν ασφαλώς να -ιδώμεν τον δυστυχή εκείνον γέροντα· Εγώ θέλω ονομάζεσθαι πατήρ σου, και -πρόσεξε μη ειπής τίποτε, το οποίον να μας προδώση. Εις το ήμισυ του δρόμου, του -φέροντος εις το καταφύγιον του Βελισαρίου, ήτο ο τόπος, όπου ο αυτοκράτωρ -διαφεύγων των αυλικών τα βλέμματα, υπήγε να τον ίδη την επαύριον.</p> - -<h4 style="text-align: center; margin-top: 3em">Κεφάλαιον Ζ'.</h4> - -<p> -<br /> -Ιδού λοιπόν πού κατοικεί εκείνος, όςτις τοσάκις με κατέστησεν νικητήν· είπεν ο -Ιουστινιανός προχωρών υπό στοάν παλαιάν και σεσαθρωμένην. Ο Βελισάριος, όταν -έφθασαν αυτού, εσηκώθη να τους υποδεχθή. Ο αυτοκράτωρ, βλέπων, εις ποίαν -κατάστασιν έφερε τον σεβάσμιον γέροντα, συνεταράχθη από αίσχος και επιπλήξεις -της συνειδήσεως, έκβαλε θλιβεράν κραυγήν, και, στηριζόμενος εις τον Τιβέριον, -εκάλυψε τα όμματά του με τας χείρας του, ως ανάξιος να βλέπη το φως, το οποίον -ο Βελισάριος δεν έβλεπε πλέον. Οποίαν κραυγή ακούω; ηρώτησεν ο γέρων. Σε -φέρω τον πατέρα μου, είπεν ο Τιβέριος, τον οποίον η δυστυχία σου φέρει εις -μεγάλην κατάνυξη. Πού είναι; είπεν ο Βελισάριος, εκτείνας τας χείρας του. Ας -πλησιάση να τον εναγκαλισθώ, διότι έχει υιόν ενάρετον. Ο Ιουστινιανός ηναγκάσθη -να δεχθή τους ασπασμούς του Βελισαρίου· και αισθανθείς, ότι πιέζεται εις τας -αγκάλας του, συνεκινήθη τόσον σφοδρώς, ώστε δεν ηδυνήθη να κρατήση τους -λυγμούς και τα δάκρυα. Μετρίασε, τον είπεν ο ήρως, την υπερβολικήν ταύτην -συμπάθειαν· δεν είμαι ίσως τόσον δυστυχής, όσον σε φαίνομαι. Ας ομιλήσωμεν -περί του νέου τούτου, όστις θέλει σε παρηγορεί εις το γήρας σου. Ναι, είπεν ο -αυτοκράτωρ, διακοπτόμενος εις πάσαν λέξιν· ναι . . . . εάν με δίδης την άδειαν, ας -έρχεται να συλλέγη τον καρπόν των διδασκαλιών σου. Και τι δύναμαι να τον -διδάξω περισότερον, παρά το οποίον πατήρ συνετός και χρηστός ανήρ τον εδίδαξε -προ εμού; ό,τι ίσως γνωρίζω ολιγώτερον, είπεν ο αυτοκράτωρ, τούτο είναι η αυλή, -ο τόπος, όπου μέλλει να ζήση· προ πολλού δε έχω τόσον ολίγην με τους -ανθρώπους συγκοινωνίαν, ώστε ο κόσμος είναι εις εμέ τόσον νέος, όσον εις αυτόν. -Αλλά συ, όστις είδες τα πράγματα τόσον ποικιλόμορφα, πόσον θέλεις τον βοηθήσει -με τας διδασκαλίας σου! Εάν θέλη να μάθη, πώς να κάμη σταθεράν την τύχην, -κακώς ποιών θέλει προσδράμει εις εμέ, είπεν ο Βελισάριος, καθώς βλέπετε. Εάν -όμως θέλης να ήναι μόνον χρηστός ανήρ εκτιθέμενος εις πάντα κίνδυνον, από εμέ -είναι τις ωφέλεια. Είναι καλών γονέων, το κυριώτερον. Αληθινά, είπεν ο -Ιουστινιανός, η ευγένειά του είναι αρχαία. — Δεν εννοώ τούτο· αλλά και τούτο -είναι πλεονέκτημα, εάν δεν το καταχράται τις. Ηξεύρεις, ω νέε, εξηκολούθησεν ο -Βελισάριος, τι είναι η ευγένεια; Είναι προκαταβολαί, τας οποίας σας δίδει η πατρίς, -κατά την υπόσχεσιν των προγόνων σας, ελπίζουσα, ότι θέλετε είσθαι εις -κατάστασιν να φυλάξετε την τιμήν των εγγυητών σας. Και αι προκαταβολαί αύται, -είπεν ο αυτοκράτωρ, ενίοτε κινδυνεύουσι. Δεν βλάπτει, είπεν ο γέρων· εκ τούτου η -διάταξις δεν είναι ολιγώτερον ωφέλιμος. Νομίζω, ότι, όταν βρέφος εξ ευγενών -γονέων γεννάται ασθενές, γυμνόν, άπορον, αναίσθητον, ως ο υιός του γεωργού, -νομίζω, ότι βλέπω την πατρίδα προσερχομένην να το δεχθή και λέγουσαν προς -αυτό· Τέκνον, σε ασπάζομαι, σε, όστις θέλεις αφοσιωθή εις εμέ, σε, όστις θέλεις -φανή ανδρείος, γενναίος, μεγάλόψυχος, ως οι γονείς σου. Ούτοι σε άφησαν το -παράδειγμά των· εις τούτο εγώ προσθέτω τα προτερήματα και τον βαθμόν των, -διπλήν αιτίαν ν' αποκτήσης τας αρετάς των. Ομολόγησε, εξηκολούθησεν ο γέρων, -ότι μεταξύ των δημοσιωτάτων τελετών δεν είναι αυτής μεγαλοπρεπεστέρα.</p> - -<p>Αυτό είναι πολύ, είπεν ο Ιουστινιανός. Όταν θέλη τις να υψόνη τας ψυχάς, -πρέπει να ενεργή μεγαλοπρεπώς. Και έπειτα νομίζεις, ότι δεν υπάρχει οικονομία -εις την μεγαλοπρέπειαν ταύτην; Α! εάν αυτή εγεννούσε μόνον δύο ή τρείς -μεγάλους άνδρας εις εκάστην γενεάν, η πολιτεία δεν ήθελεν έχει αιτίας -παραπόνων, ήθελεν ανταμείβεσθαι καλά! φίλε μου, είπεν, εις τον νέον· πρέπει να -ήσαι είς εξ εκείνων, οίτινες ανταμείβουν αυτήν. Τότε αποτεινόμενος προς τον -αυτοκράτορα, είπε. «Μ' έδωκες την εξουσίαν να τον ομιλώ ως πατήρ;» Ω! σε -παρακαλώ θερμώς, είπεν ο Ιουστινιανός. Πίστευσε λοιπόν, υιέ μου, κατά πρώτον, -ότι η ευγένεια είναι φλοξ, ήτις διαδίδεται, αλλά μαραίνεται ευθύς, ως λείψει η -τροφή. Ενθυμού τους προγόνους σου, επειδή ούτοι είναι εις σε παραδείγματα, -αλλά πρόσεξε, μη νομίσης, ότι η φύσις παρέδωκεν εις εσέ την δόξαν ως -κληρονομίαν, την οποίαν χεωστείς ν' απολαύης. Φυλάξου από την ζηλότυπον και -ανυπόμονον εκείνην υπερηφάνειαν, ήτις, στηριζομένη εις όνομα απλούν, θέλει να -υποκύπτωσιν εις αυτήν τα πάντα, και αγανακτεί διά τας διδομένας εις την αξίαν -προτιμήσεις· επειδή η φιλοτιμία έχει ψευδές πρόσχημα ευγενείας, ευκόλως -προχωρεί εις την καρδίαν ανθρώπου ευγενούς, αλλά το πάθος τούτο εις τας -υπερβολάς του γίνεται χαμερπές, ως και παν άλλο. Νομίζεις σεαυτόν υψηλόν, διότι -υποβιβάζεις εις σεαυτόν όλα του χρηστού ανδρός τα καθήκοντα. Εάν δε θέλης να -μάθης τι κάμνεις, παρατήρησε αρπακτικόν τι πτηνόν περιπτάμενον εις την πεδιάδα, -και εκλέγον με άπληστον όμμα μεταξύ χιλίων τρεμόντων ζώων εκείνο, το οποίον -του αρέσει να φάγη· παρομοίως και η φιλοδοξία σκέπτεται, όταν εξυπνισθή, ποίαν -αρετήν να θυσιάση. Αι, φίλε μου, η φιλαυτία, τούτο το τόσον φυσικόν πάθος, -γίνεται σκληρότατον εις άνθρωπον δημόσιον, άμα καταντήση σφοδρόν. Είδον -ανθρώπους, οίτινες, διά να προβιβασθώσιν, ήθελαν εκθέσει εις κινδυνον -ολόκληρον στράτευμα και την τύχην ολοκλήρου κράτους. Φθονούντες τα -ευτυχήματα τα μη χρεωστούμενα εις αυτούς, φοβούνται πάντοτε μη τους -αφαιρέσωσι την τιμήν πράξεώς τινος λαμπράς. Εάν ετόλμων μάλιστα, ήθελαν κάμει -να αποτύχωσιν εκείνοι, ως αυτουργοί των οποίων δεν δοξάζονται. Το κοινόν καλόν -είναι εις αυτούς δυστυχία, εάν δεν αποδίδεται εις αυτούς. Ούτοι είναι το -κινδυνωδέστατον των ανθρώπων είδος, είτε εις τας βουλάς, είτε εις τα -στρατεύματα. Ο χρηστός ανήρ εκτελεί το χρέος του μη παρατηρών περί εαυτόν. Ο -Θεός και η ψυχή του είναι μάρτυρες, την μαρτυρίαν των οποίων αυτός θέλει -αξιωθή. Ειλικρινής προαίρεσις, κατ' επίγνωσιν ευψυχία, ζήλος πρόθυμος εις -σύμπραξιν του αγαθού, ταύτα είναι της μεγάλης ψυχής τα σημεία. Ο φθόνος, η -ματαιοφροσύνη, η υπερηφάνεια, όλα ταύτα είναι μικρά και ουτιδανά. Όχι μόνον -δεν πρέπει ν' απαιτής εκείνο, του οποίου δεν είσαι άξιος, αλλά πρέπει και ν' -απαρνήσαι εκείνο, του οποίου είσαι άξιος. Πρέπει να υποθέτης τον κυριάρχην -υποκείμενον εις απάτην· διότι είναι άνθρωπος· νόμιζε ως πολλά δυνατόν, ότι η -πατρίς σου και οι σύγχρονοί σου σε κρίνουν τόσον κακώς, ως εκείνος, και ότι οι -μεταγενέστεροι δεν θέλουν είσθαι δικαιότεροι. Τότε πρέπει να συμβουλευθής τον -εαυτόν σου, και να τον ερωτήσης. Εάν εκαταντούσα εις την κατάστασιν του -Βελισαρίου, ήθελα άραγε παρηγορείσθαι διά της αθωότητός μου, και της -αναμνήσεώς του, ότι επλήρωσα το χρέος μου; Εάν δεν έχης σταθερώς -εκτελεσμένην ταύτην την απόφασιν, ζήσε ζωήν ιδιωτικήν, διότι θέλεις πράξει -ανάξια του ονόματός σου.</p> - -<p>Αι, παρά πολλά απαιτείς από τους ανθρώπους, είπεν ο Ιουστινιανός στενάξας -βαθέως, το δε παράδειγμά σου είναι τρομερόν. Είναι τρομερόν εκ της πρώτης -όψεως, είπεν ο γέρων, πολύ όμως ολιγώτερον, όταν τις σκεφθή περί τούτου. Διότι, -τέλος πάντων, ας υποθέσωμεν, ότι ο πόλεμος, η νόσος ή το γήρας ήθελαν με -στερήσει την όρασιν, τούτο ήθελεν είσθαι δυστύχημα πολλά φυσικόν, το οποίον -δεν ήθελε σας εκπλήξει. Τι δε! των ανθρώπων τα ελαττώματα δεν είναι εις την -τάξιν των πραγμάτων, ως ο ερημώσας την αυτοκρατορίαν λοιμός; Τι διαφέρει το -όργανον, το οποίον η φύσις μεταχειρίζεται προς εξουδένωσιν ημών; Η οργή του -αυτοκράτορος, το βέλος του εχθρού, είς κόκκος άμμου, όλα είναι ίσα. Εκτιθέμενοι -εις του κόσμου την σκηνήν, πρέπει να προσμένωμεν και τας μεταβολάς της. Συ -αυτός διορίζων τον υιόν σου εις τα πολεμικά, δεν έβαλες προ οφθαλμών σου μύρια -συμβεβηκότα επικίνδυνα; Λοιπόν συναρίθμησε με αυτά τας προσβολάς του -φθόνου, τας ενέδρας της προδοσίας και της συκοφαντίας και εάν ο υιός σου -φθάση εις την ηλικίαν μου χωρίς να περιπέση εις αυτά, θέλεις ευρεί, ότι εστάθη -ευτυχής. Πάντα εις την ζωήν είναι συγκερασμένα. Με βλέπεις τώρα τυφλόν και -πτωχόν, και κατοικούντα εις ερείπια. Αλλ' ενθυμήσου τας εις διάστημα τριάκοντα -ετών νίκας και ευτυχίας, και θέλεις ευχηθή εις τον υιόν σον του Βελισαρίου την -τύχην. Συ μεν έχεις τας μερίμνας πατρός, αλλ' εγώ νομίζω, ότι ο υιός σου με φθονεί -έτι. Βέβαια, έκραξεν ο Τιβέριος. Αλλά πολύ ολιγώτερον, είπεν ο αυτοκράτωρ, -πρέπει να φθονή όχι τόσον τας ευτυχίας σου, όσον την καρτερίαν, με την οποίαν -υπομένεις την δυστυχίαν σου. Καρτερία χρειάζεται αναμφιβόλως, είπεν ο -Βελισάριος, και δεν αρκεί η προς καταφρόνησιν του θανάτου καρτερία· αυτό είναι -ανδρία στρατιώτου. Η του στρατηγού καρτερία συνίσταται εις το να ήναι ανώτερος -παντός περιπτώματος. Ηξεύρεις, δι' εμέ ποίος είναι ο γενναιότατος των ανθρώπων; -Ο επιμένων εις την εκπλήρωσιν του χρέους του και με της δόξης του τον κίνδυνον -αυτόν· ο συνετός εκείνος και σταθερός Φάβιος, όστις αφίνει να ομιλώσι -καταφρονητικώς περί της βραδύτητός του, δεν αλλάσσει ποσώς διαγωγήν, και όχι -ο αδύνατος και ματαιόφρων Πομπήιος, όστις προτιμά να ρίψη εις κίνδυνον την -τύχην της Ρώμης και του κόσμου όλου, παρά να υποφέρη έν σκώμμα. Εις τας -πρώτας κατά των Περσών εκστρατείας μου, αι καταλαλιαί των απερισκέπτων του -στρατού μου μ' έκαμαν να συγκροτήσω μάχην, την οποίαν μήτ' έπρεπε, μήτ' ήθελα -ποτέ να διακινδυνεύσω· ενικήθην. Ποτέ δεν θέλω συγχωρήσει διά τούτο εμαυτόν, -όστις αφίνει να εξαρτώνται αι πράξεις του από την γνώμην των άλλων ποτέ δεν -δύναται να εμπιστευθή εαυτόν. Και τι ηθέλαμεν γίνει, εάν, διά να ήμεθα -καλοκάγαθοι, έπρεπε να προσμένωμεν αιώνα αδέκαστον και ηγεμόνα -αναμάρτητον; Προχώρει λοιπόν σταθερώς. Η συκοφαντία και η αχαριστία σε -προσμένουν ίσως εις το τέλος του σταδίου σου· αλλ' εκεί ομού με αυτάς είναι η -ώρα, και αν δεν ήναι αυτή, η αρετή είναι αντ' αυτής· μη φοβού· αύτη ποτέ δεν -θέλει σε λείψει, θέλει σε ακολουθήσει και εις το μέσον αυτό της αθλιότητος και -ταπεινώσεως. Α! φίλε μου, εάν ήξευρες πόσον έν μειδίαμα της αρετής είναι -ηδύτερον παρ' όλας της τύχης τας φιλοφροσύνας!</p> - -<p>Με φέρεις εις κατάνυξιν, είπεν ο Ιουστινιανός, κινηθείς εις οίκτον, και -εντραπείς. Πόσον ο υιός μου είναι ευτυχής, δυνάμενος εγκαίρως να διδαχθή τα -υψηλά ταύτα μαθήματα! Α! διά τι τούτο το διδασκαλείον να μην ήναι -διδασκαλείον των ηγεμόνων!. Ας αφήσωμεν τους βασιλείς, είπεν ο Βελισάριος· -είναι πλέον αξιοθρήνητοι παρά ημείς. Είναι αξιοθρήνητοι, είπεν ο Ιουστινιανός, -μόνον διότι δεν έχουν παντελώς φίλους, ή έχουν, όχι όμως τόσον συνετούς, τόσον -γενναίους, ώστε να χρησιμεύσωσιν ως οδηγοί αυτών. Ο υιός μου εγεννήθη διά να -ζήση εις την αυλήν. Ίσως ποτέ, εισαχθείς εις τα βουλευτήρια, ή εις την οικειότητα -του βασιλέως, εύρη την περίστασιν να μεταχειρισθή τας διδασκαλίας σου προς -ευδαιμονίαν του κόσμου. Μη παραμελήσης να τον καταστήσης μεγαλόψυχον, -εκπαιδεύων αυτόν την υψηλήν του βασιλεύειν επιστήμην. Δίδαξέ τον, όπως -επεθύμεις να ήναι διδαγμένος ο φίλος μονάρχου. Ο Ιουστινιανός μέλλει να καταβή -εις τον τάφον. Αλλ' ο διάδοχός του, ευτυχέστερος αυτού, θέλει ίσως έχει φίλον του -τον μαθητήν του Βελισαρίου. Φευ, είπεν ο γέρων, διά τι να μη δύναμαι άπαξ έτι, -πριν αποθάνω, να ωφελήσω την πατρίδα μου! Αλλ' όσα η πείρα και η σκέψις μ' -εδίδαξαν, θέλουν νομίζεσθαι του γήρατος ονειροπολήματα. Και τωόντι εις την -θεωρίαν όλα κάλλιστα διοικούνται· αι δυσκολίαι εξαλείφονται· αι περιστάσεις -έρχονται εις αρμόδιον καιρόν, και συνδυάζονται κατ' ευχήν· κάμνει ό,τι θέλη τις -τους ανθρώπους και τα πράγματα· αυτός εκείνος υποθέτει εαυτόν ελεύθερον από -πάθη και αδυναμίας· πάντοτε έμπειρον, πάντοτε συνετόν, σταθερόν επίσης και -μετριοπαθή. Ηδεία και απατηλή φρεναπάτη, την οποίαν μικρά δοκιμασία ταχέως -ήθελεν αφανίσει, εάν λάβη τις εις τας χείρας τας ηνίας της πολιτείας! Και αύτη η -φαντασία έχει την ωφέλειάν της, είπεν ο νέος· διότι η περί του ενδεχομένου -καλλίστου φαντασία γίνεται παράδειγμα του καλού. Το επιθυμώ, είπεν ο -Βελισάριος, αλλά δεν τολμώ να το ελπίσω. Η κακίστη των πραγμάτων κατάστασις -ευρίσκει παντού θιασώτας επιθυμούντας διατήρησιν αυτής. Και εγώ σε -αποκρίνομαι, είπεν ο αυτοκράτωρ, ότι οι καρποί της σοφίας σου ποτέ δεν θέλουν -μείνει ατελεσφόρητοι, εάν τους εμπιστευθής εις του υιού μου τον ζήλον. Είσαι -άξιος, είπεν ο ήρως, να σε μιλήσω ειλικρινώς. Αλλ' απαιτώ από σε την υπόσχεσιν να -μη κοινοποίησης επί της βασιλείας ταύτης τίποτε αφ' όσα συνομιλούμεν. Διά τι; -ηρώτησεν ο Ιουστινιανός. Διά να μη λυπήσω με τας θλιβεράς μου σκέψεις, είπεν ο -Βελισάριος, γέροντα αισθανόμενον υπερβολικά τα κακά, τα οποία δεν δύναται να -θεραπεύση.</p> - -<p>Οποία καταισχύνη, έλεγεν ο αυτοκράτωρ αναχωρών, ότι εφάνην αχάριστος εις -τοιούτον άνδρα! Φίλτατε Τιβέριε, ιδού πώς μας απατώσι, πώς μας καταστένωσιν -ακουσίως αδίκους.</p> - -<p>Την νύκτα, την ακόλουθον ημέραν τίποτε δεν έβλεπεν εις την αυλήν του, ειμή -την εικόνα του Βελισαρίου· προς το εσπέρας δε την αυτήν ώραν υπήγε να -ανανεώση την λύπην του.</p> - -<h4 style="text-align: center; margin-top: 3em">Κεφάλαιον H'</h4> - -<p> -<br /> -Ο Βελισάριος επεριπάτει με τον οδηγόν του εις την οδόν. Ευθύς ως τον διέκρινεν ο -αυτοκράτωρ εκατέβη από την άμαξάν του, και προσελθών προς αυτόν είπε· Μας -ευρίσκεις βυθισμένους εις βαθείας σκέψεις. Βλέπων την αδικίαν, την οποίαν να -πράξη κατέπεισαν τον δυστυχή γέροντα, όστις σε κατεδίκασεν, εσκεπτόμην με τον -υιόν μου περί των κινδύνων της υπερτάτης εξουσίας, και τον έλεγα, ότι ήτο πολύ -παράδοξον, πώς πλήθος ανθρώπων ελευθέρων δύναται ομοφώνως να εγχειρίσει -την τύχην του εις τας χείρας ενός μόνου ανθρώπου, ασθενούς και φθαρτού ως -αυτοί, ευεξαπατήτου και του οποίου η ακαριαία πλάνη δύναται να γίνη τόσον -ολεθρία! Και νομίζεις, είπεν ο Βελισάριος, ότι Γερουσία, ότι λαός εν συνελεύσει -είναι δικαιότερος και πλέον αλάνθαστος; Μήπως επί της βασιλείας ενός μόνον -εξωρίσθησαν οι Κάμιλλοι, οι Θεμιστοκλείς, οι Αριστείδαι; Πολυπλασιάζοντες τα -ελατήρια της κυβερνήσεως, πολυπλασιάζομεν τας κακίας· διότι καθείς εισάγει εις -αυτήν τας ιδέας του. Δεν επροτίμησαν λοιπόν αλόγως την απλουστέραν. Αι -πολιτείαι είτε κατεκτήθησαν, είτε εθεμελιώθησαν, είτε εις την χρηστότητα των -νόμων έχουν την ελπίδα των, είτε εις την δύναμιν των όπλων, κατά φυσικόν λόγον, -ο σοφώτατος, ο ανδρειότατος, ο εμπειρότατος ανήρ, έλαβε την διαχείρισιν των -πραγμάτων διά της πλειοψηφίας. Όθεν θαυμάζω όχι, ότι πλήθος τι εν συνελεύσει -ηθέλησε ποτέ να εμπιστευθή εις ένα μόνον την του κυβερνάν το όλον φροντίδα, -αλλά ότι είς μόνος ηθέλησέ ποτε ν' αναδεχθή την επίπονον ταύτην φροντίδα. Δεν -εννοώ τούτο, είπεν ο Τιβέριος. Διά να το εννοήσης, είπεν ο γέρων, υπόθεσε τον -εαυτόν σου εις τον τόπον του λαού και του ηγεμόνος εις ταύτην την υπερτάτην -αρχαιρεσίαν. Τι εκθέτομεν εις κίνδυνον; έπρεπε να ειπή ο λαός· τι εκθέτομεν εις -κίνδυνον εκλέγοντες βασιλέα; Τα αγαθά όλων των άλλων κάμνομεν ιδικά του· τας -δυνάμεις της πολιτείας δυνάμεις του· συνάπτομεν την δόξαν του με την ευημερίαν -μας· ως κυριάρχης, θέλει υπάρχει μεθ' ημών και δι' ημών· δεν χρειάζεται λοιπόν -άλλο, ειμή ν' αγαπά εαυτόν διά ν' αγαπά τους υπηκόους του, και να αισθάνεται τα -συμφέροντά του, διά να ήναι ευεργετικός και δίκαιος. Τοιαύτη ήτο η ευπιστία των. -Δεν ελογίσθησαν, είπεν ο Ιουστινιανός, τα πάθη και τας πλάνας, τα οποία ήθελαν -περιστοιχίζει του ηγεμόνος την ψυχήν. Τίποτε δεν είδαν, είπεν ο Βελισάριος, παρά -την αδιαίρετον μονάδα του συμφέροντος, του μεταξύ μονάρχου και έθνους. -Ενόμισαν ως αδύνατον να ήναι ποτέ το έν μέρος μ' ευχαρίστησιν και αταραξίαν -ψυχής εχθρός του άλλου. Η τυραννία τους εφάνη είδος αυτοχειρίας, ή παραφοράς, -ήτις μόνον δύναται να ήναι αποτέλεσμα παραφροσύνης. Όταν δε ο ηγεμών πέση -εις ταύτην την φρενίτιδα, οχυρόνονται από την εσκεμμένην και σοφήν βούλησιν -του νομοθέτου, διά να την αντιτάξωσι κατά της τυφλής και προληπτικής -βουλήσεως ανθρώπου εχθρού του εαυτού του. Καλά προενόησαν, ότι έπρεπε να -φοβώνται πλήθος ανθρώπων φιλοκάκων, αλλά δεν αμφίβαλαν, ότι αυτή η -συμμαχία, ήτις πάντοτε συνίσταται από τους ολιγωτέρους, δεν θέλει ευκόλως -καταστείλει το καταπληκτικόν πλήθος ανδρών φιλοκάλων, αρχηγός των οποίων -ήθελεν είσθαι πάντοτε ο ηγεμών. Και τωόντι, προ της δοκιμασίας, τις ήθελέ ποτε -δυνηθή να προβλέψη, ότι ήθελαν υπάρχει βασιλείς τόσον ανόητοι, ώστε ν' -αποχωρισθώσιν από τους υπηκόους των και να ενωθώσι με τους εχθρούς των; -Τούτο είναι τόσον ακατάληπτος της φύσεως και του ορθού λόγου ανατροπή, ώστε -χρεία να το ίδη τις διά να το πιστεύση.<br /> - <br /> -Όσον δι' εμέ, ευρίσκω απλούστατον το να μη το ελπίζη τις. Αλλ' η εκλογή ενός -μόνου προς διοίκησιν όλων, τούτο εις τον εκλεγόμενον έπρεπε να εμπνέη φόβον. -Εάν ο πατήρ, ο έχων πέντε ή έξ παίδας ν' αναθρέψη, να υπανδρεύση, να -καταστήση ευτυχείς εις το επάγγελμά των, τόσον δυσκολεύεται να κοιμηθή -ήσυχος, τι ήθελεν ακολουθήσει εις πατέρα τοσούτων εκατομμύρων παίδων.</p> - -<p>Υπόσχομαι, έπρεπε να είπη καθ' εαυτόν, να ζω μόνον υπέρ του λαού μου· -θυσιάζω την ανάπαυσίν μου διά την ησυχίαν του· και υποχρεούμαι να τους δώσω -νόμους ωφελίμους και δικαίους, και να μην έχω γνώμην ασύμφωνον με τους -νόμους τούτους. Όσον δυνατώτερον με κατασταίνει ο λαός, τόσον ολιγωτέραν -ελευθερίαν με αφίνει, όσον δε περισσότερον παραδίδεται εις εμέ, τόσο -περισσότερον μ' ελκύει προς εαυτόν· χρεωστώ εις αυτόν λόγον των αδυναμιών, -των παθών, των πλανών μου. Δίδω εις αυτόν δικαιώματα εις παν ό,τι είμαι· τέλος -απαρνούμαι εμαυτόν, άμα δεχθώ να βασιλεύσω· ο δε ιδιώτης εξουδενούται διά να -παραχωρήση εις τον βασιλέα όλην του την ψυχήν. Γνωρίζεις αφοσίωσιν -γενναιοτέραν και εντελεστέραν; Ούτως όμως διελογίζετο ο Αντωνίνος, ο Μάρκος -Αυρήλιος. Δέν έχω τίποτε ιδικόν μου, έλεγεν ο πρώτος. Και αυτό το ανάκτορον δεν -ανήκει εις εμέ, έλεγεν ο άλλος. Και οι όμοιοί των εσυλλογίζοντο ως ούτοι.</p> - -<p>Η των χυδαίων ματαιοφροσύνη δεν θεωρεί άλλο εις την υπερτάτην εξουσίαν -παρά τας μικράς ηδονάς, αι οποίαι την θέλγουν, και την εμπνέουν φθόνον, -ανάκτορα, αυλήν, τιμάς, και την πομπήν εκείνην, την οποίαν ενόμισαν, ότι πρέπει -ν' αποδίδωσιν εις την εξουσίαν, διά να την κάμωσι σεβασμιωτέραν. Αλλά μ' όλα -ταύτα, πάντοτε σχεδόν είναι άνθρωπος πλήρης φροντίδων· κατατήκεται από -ανησυχίας, θύμα των καθηκόντων του, εάν τα εκπληρόνη ακριβώς, και -καταφρονούμενος, εάν τ' αμελή, και μισούμενος, εάν τα προδίδη, -στενοχωρούμενος, ενοχλούμενος, και εις το αγαθόν και εις το κακόν, έχων εξ ενός -μέρους τας κατατηκούσας μερίμνας και τας αφορήτους αγρυπνίας· εξ άλλου δε την -προς εαυτόν αηδίαν, και τον κόρον όλων των αγαθών. Ιδού ποία είναι η κατάστασίς -του. Καλά έκαμαν ό,τι ημπόρεσαν διά να αξισώσωσι τας ηδονάς του με τους -κόπους του· αλλ' οι κόποι του είναι άπειροι, αι δε ηδοναί του περιορίζονται εις τον -στενόν των καθηκόντων του κύκλον. Όλη της πολυτελείας η τέχνη δεν δύναται να -τον χαρίση νέα αισθητήρια, και ενώ αι ηδοναί τον προσκαλούν πανταχόθεν, η -φύσις του τας απαγορέυει, και η αδυναμία του τας φεύγει. Ούτω παν το περί αυτόν -περιττεύον είναι ανωφελές δι' αυτόν· το ευρύχωρον ανάκτορον δεν είναι άλλο -παρά κενόν απέραντον, όπου αυτός κατέχει μικράν μόνον γωνίαν. Υπό τα πορφυρά -παραπετάσματα, και τα χρυσά φατνώματα, ματαίως ζητεί τον εις την καλύβην ηδύν -ύπνον του γεωργού· εις την τράπεζάν του ο μονάρχης αηδιάζει άμα ως άνθρωπος -χορτάση.</p> - -<p>Καταλαμβάνω, είπεν ο Τιβέριος, ότι ο άνθρωπος είναι τόσον αδύνατος, ώστε -δεν δύναται ν' απολαύη όλα, οπότε έχει όλα αφθόνως· αλλά δεν ημπορεί τις να -εκλέξη από αυτά; Αι νεανίσκε, έκραζεν ο Βελισάριος, δεν γνωρίζεις την νόσον του -κόρου· αύτη είναι η ολεθριωτάτη χαύνωσις, εις την οποίαν η ψυχή δύναταί ποτε να -πέση. Και εξεύρεις, ποία είναι η αιτία ταύτης; Η εύκολος απόλαυσις πάντων, ήτις -κάμνει να μην αισθάνεταί τις τίποτε. Η επιθυμία δεν έχει καιρόν να έλθη, ή -ερχομένη συμπνίγεται από την αφθονίαν των αγαθών, τα οποία κουράζουν αυτήν. -Η τέχνη μεταχειρίζεται όλα τα ελατήριά της διά να ζωπυρήση τας σβεσθείσας -ορέξεις· αλλά της ψυχής η αισθητικότης ημβλύνθη, και μη έχουσα της χρείας το -κέντρον, δεν γνωρίζει ούτε το θέλγητρον ούτε την τιμήν της ηδονής.</p> - -<p>Αλλοίμονον εις τον έχοντα όλα ως επιθυμεί! η έξις η καταστένουσα τόσον -σκληράν της ελλείψεως την αίσθησιν, φέρει εις αηδίαν την ηδύτητα των αγαθών, -τα οποία έχει τις.</p> - -<p>Θέλεις με ομολογήσει όμως, είπεν ο Τιβέριος, ότι είναι διά τον ηγεμόνα -απολαύσεις κομψαί και ηδείαι, τας οποίας ποτέ ο κόρος δεν ακολουθεί. -Παραδείγματος χάριν; ηρώτησεν ο γέρων· η δόξα, είπεν ο νέος — Ποία δε; Παν -είδος δόξης, η των όπλων πρώτη. — Πολλά καλά. Νομίζεις λοιπόν, ότι η νίκη είναι -ηδονή πολλά ευάρεστος; Αι! όταν άφησέ τις εις την γην μυριάδας ανθρώπων -εσφαγμένων, δύναται να παραδοθή εις την χαράν; Συγχωρώ τους διατρέξαντας -τους κινδύνους της μάχης να χαρώσι, διότι τους διέφυγον. Αλλ' εις ηγεμόνα εκ -φύσεως ευαίσθητον, η ημέρα καθ' ήν έρρευσαν ποταμοί αίματος και διά την -οποίαν θέλουν ρεύσει ρύακες δακρύων, ποτέ δεν θέλει είσθαι ωραία ημέρα. -Επεριπάτησά ποτε εις πεδίον μάχης, επιθύμουν να ίδω Νέρωνά τινα αντ' εμού· -ήθελε κλαύσει. Ηξεύρω ότι είναι ηγεμόνες ηδυνόμενοι εις τον πόλεμον, ως ήθελαν -ηδύνεσθαι την θήραν, και εκθέτοντες εις κίνδυνον τους υπηκόους των, ως ήθελαν -απολύσει τους κύνας των εις την θήραν. Αλλ' η προς τας κατακτήσεις μανία είναι -είδος φιλαργυρίας, ήτις τους βασανίζει, και ποτέ δεν έχει κόρον. Η επαρχία, εις την -οποίαν εισέβαλον είναι πλησίον της επαρχίας, εις την οποίαν εισέτι δεν εισέβαλον. -Ολίγον κατ ολίγον η φιλοδοξία ερεθίζεται. Τώρα, ή ύστερον επέρχεται ατύχημα, το -οποίον προξενεί λύπην μεγαλητέραν, παρ' όσην χαράν επροξένησαν όλαι αι -ευτυχίαι· και, υποθέτων μάλιστα, ότι όλα θέλουν επιτύχει, υπάγει τις, και ως -Αλέξανδρος, έως εις τα πέρατα της οικουμένης, και ως εκείνος επιστρέφει -αηδιάσας τον κόσμον και εαυτόν, διότι δεν ηξεύρει, τι να κάμη τας απεράντους -χώρας, των οποίων πλέθρον έν αρκεί προς διατροφήν τον νικητού, και οργυιά μία -προς ενταφιασμόν του. Εις την νεότητά μου είδα τον τάφον του Κύρου· ήτο -γεγραμμένον επί του λίθου, «Ω άνθρωπε, όστις ει, και όθεν ήκεις· (ότι μεν γαρ -ήξεις, οίδα·) Εγώ Κύρος ειμί, ο Περσών κτησάμενος την αρχήν. Μη ουν της ολίγης -ταύτης γης φθονήσης, ή τουμόν σώμα περικαλύπτει.» Φευ! είπα αποστρέψας τους -οφθαλμούς μου, τωόντι αξίζει ο κόπος να ήναι τις κατακτητής!</p> - -<p>Τον Βελισάριον ακούω; είπεν ο νέος, με θαυμασμόν. — Ο Βελισάριος ηξεύρει -παρά πάντα άλλον καλήτερα, ότι ο του πολέμου έρως είναι αγριώτατον τέρας, το -οποίον η υπερηφάνειά μας εγέννησεν. Είναι, επανάλαβεν ο Τιβέριος, δόξα -ηδυτέρα, την οποίαν ο βασιλεύς δύναται ν' απολαύση, η εκ των ευεργεσιών, την -οποίαν λαμβάνει ως αντάλαγμα της κοινής ευδαιμονίας. Α! είπεν ο Βελισάριος, -εάν, αναβαίνων τις εις τον θρόνον, ήτο βέβαιος, ότι θέλει ευτυχίσει τους -ανθρώπους, ήθελεν είσθαι αναμφιβόλως μεγάλον προτέρημα το να κρατή εις τας -χείρας του την τύχην του κράτους, και δεν ήθελα θαυμάσει, εάν ψυχή γενναία -θυσιάση την ανάπαυσίν της εις ταύτην την ευγενή φιλοτιμίαν. Αλλ' ερωτήσατε τον -σεβάσμιον γέροντα, ο οποίος σας διοικεί, εάν ήναι εύκολος η εκπλήρωσίς της· -Είναι δυνατόν, είπεν ο αυτοκράτωρ, να καταπείση τις τους υπηκόους του, ότι -έκαμεν όσα ηδυνήθη, διά να βελτιώση την σκληρότητα της τύχης των, ν' -ανακουφίση τα βάσανά των, και να γίνη άξιος της αγάπης αυτών.</p> - -<p>Ηγεμόνες τινές αγαθοί, είπεν ο Βελισάριος, ζώντες έλαβον ταύτην την -μαρτυρίαν, ήτις υπήρξεν η ανταμοιβή και η ηδίστη των παρηγορία. Αλλ' εκτός αν -κανέν μυστικόν συμβάν δεν εβγάλη εις το φανερόν ταύτην των υπηκόων του την -αγάπην, και δεν καταστήση πασιφανή ταύτην των καρδιών την προσφοράν, τις -ηγεμών θέλει τολμήσει να ελπίση, ότι αύτη είναι ειλικρινής και ομόψηφος; οι -αυλικοί του εγγυώνται περί τούτου. Αλλά τις τον εγγυάται διά τους αυλικούς του; -ενώ το ανάκτορόν του αντηχεί από άσματα αγαλλιάσεως, ποίος τον βεβαιόνει, ότι -εντός των επαρχιών του, ο πρόδομος του ανθυπάτου και η καλύβη του γεωργού -δεν αντηχούσιν από στεναγμούς; αι δημόσιοι εορταί είναι σκηναί καθ' υπόκρισιν· -τα εγκώμιά των είναι κατά προσταγήν· βλέπει προ αυτού τους ευτελεστάτους -ανθρώπους αποθεωμένους, και, ενώ ο τύραννος βυθισμένος εις την τρυφήν μεθύει -από των κολάκων του τα εγκώμια, ο ενάρετος, όστις επί του θρόνου διεβίωσεν -ευεργετών τον κόσμον, καθ' όσον εξηρτάτο απ' αυτόν, αποθνήσκει λυπημένος, -χωρίς να μάθη ποτέ, αν είχε φίλον ειλικρινή. Καταθλίβεται η καρδία μου, όταν -συλλογισθώ, ότι ο Ιουστινιανός μέλλει να καταβή εις τον τάφον, καταπεπεισμένος, -ότι τον επρόδωκα, και ότι παντελώς δεν τον ηγάπησα.</p> - -<p>Όχι, εφώναξεν ο αυτοκράτωρ περιπαθώς, και διακοπτόμενος αίφνης, όχι, είπε -με ολιγωτέραν ζέσιν· ο βασιλεύς δεν είναι τόσον δυστυχής, ώστε να μη μάθη ποτέ, -αν αγαπάται.</p> - -<p>Έστω, είπεν ο Βελισάριος, το ηξεύρει· αλλά και αύτη η ευτυχία, ήτις ήθελεν -είσθαι τόσον ηδεία, είναι συγκερασμένη με πικρίαν. Διότι όσον περισσότερον ο -ηγεμών αγαπάται από τους υπηκόους του, τόσον περισσότερον η ευτυχία των -γίνεται εις αυτόν προσφιλής, και τότε το καλόν, το οποίον εις αυτούς κάμνει, και τα -κακά, από τα οποία τους ανακουφίζει, τον φαίνονται τόσον ουτιδανά, -παραβαλλόμενα προς το όλον κοινώς των καλών και των κακών, ώστε φθάσας εις -το τέρμα μακρού γήρατος, ερωτά έτι εαυτόν· τι έπραξα; Ηναγκασμένος ν' -αντιπαλαίη αδιακόπως προς τον χείμαρρον των δυστυχιών, πόσον πρέπει να -λυπήται, μη δυνάμενος ποτέ να τας νικήση, και αισθανόμενος εαυτόν -παρασυρόμενον από την φοράν των δυστυχιών. Ποίος ήτον αξιώτερος παρά τον -Μάρκον Αυρήλιον να ίδη τον κόσμον ευτυχή υπό τους νόμους του; Όλαι αι -συμφοραί, όλαι αι πληγαί συνέρευσαν επί της βασιλείας του. Ήθελεν ειπεί τις, ότι η -φύσις όλη επανέστη διά να ματαιώση τους κόπους της συνέσεως και της -αγαθότητός του· Και όστις των μοναρχών πρώτος ήγειρε ναόν εις την ευεργεσίαν -είναι ίσως ο μόνος ιδών περισσοτέρους δυστυχείς. Αλλά χωρίς να υπάγωμεν προς -ζήτησιν παραδείγματος μακράν από ημάς, ποία βασιλεία είναι δραστηριωτέρα, -κατά το φαινόμενον, παρά την του Ιουστινιανού; Τριακονταετείς πόλεμοι και νίκαι -εις τα τρία μέρη του κόσμου· όλαι αι ζημίαι, όσας η αυτοκρατορία έπαθεν εις -διάστημα μιας εκατονταετηρίδος, επανορθωθείσαι δι' ευτυχιών· οι λαοί της -άρκτου και της δύσεως αποκρουσθέντες πέραν του Δουνάβεως και των Άλπεων· η -ησυχία αποδοθείσα εις την Ασίαν· βασιλείς νικηθέντες και θριαμβευθέντες, αι -κακώσεις αι από του λοιμού, των επιδρομών του εχθρού, των σεισμών, -εξαλειφθείσαι ως από χείρα αγαθοποιόν εκ του κόσμου, φρούρια και ναοί -αναρίθμητα, άλλα μεν ανακαινισθέντα, άλλα δε κτισθέντα με πλειοτέραν -λαμπρότητα· τι σεμνότερον και μεγαλοπρεπέστερον! Ύστερον δε από αυτά να ίδη -εις το γήρας του την αυτοκρατορίαν του βεβαρυμένην να κλίνη προς την απώλειάν -της, χωρίς να δυνηθώσι ποτέ αι νικηφόροι χείρες του να την στηρίξωσιν. Ιδού το -τέρμα των μόχθων του και όλοι οι καρποί των μακρών αγρυπνιών του. Μάθε -λοιπόν εκ τούτου, φίλτατε Τιβέριε, να θρηνής την τύχην των βασιλέων, και να τους -κρίνης με συγκατάβασιν· και προπάντων να μη μισής ποτε τον σεβάσμιον γέροντα, -όστις σας διοικεί, διά το κακόν, το οποίον απερισκέπτως έκαμεν, ή διά το καλόν, το -οποίον δεν έκαμε.</p> - -<p>Με καταπλήττεις, είπεν ο Τιβέριος· η πρώτη δε συμβουλή, την οποίαν ήθελα -δώσει εις τον φίλον μου τον φέροντα διάδημα, ήθελεν είσθαι το να το αποθέση. -Να το αποθέση! επανέλαβεν ο ήρως. Όχι, φίλε, έχεις γενναιοψυχίαν μεγαλητέραν, -και δεν θέλεις συμβουλεύσει άνανδρον έργον. Οι κόποι και οι κίνδυνοι σ' έκαμαν -να παραιτήσης τα όπλα; το ξίφος ή το σκήπτρον είναι έν και το αυτό. Πρέπει να -εκπληρόνη τις σταθερώς τον προορισμόν και τα καθήκοντά του. Μη κρύψης ποτέ -εις τον φίλον σου, ότι θέλει γίνει θύμα των χρεών του, αλλ' ειπέ του συγχρόνως, ότι -αυτή η θυσία έχει χάριτας, και αν θέλη να λάβη μισθόν αυτής, ας κυριευθή, ας -μεθύση από τον ενθουσιασμόν του κοινού αγαθού, ας παραδοθή αφειδώς εις το -γενναίον τούτο αίσθημα, και ας ελπίζη από την αρετήν του την ανταμοιβήν και τον -μισθόν των κόπων του. Πού δε είναι ούτος ο μισθός; ερώτησεν ο νέος. Είναι, είπεν -ο γέρων, εις την καθαράν συνείδησιν της αγαθότητος, εις την ηδονήν του να -φαίνεταί τις φιλάνθρωπος, ευαίσθητος, γενναίος, άξιος τέλος της αγάπης των -ανθρώπων και της επιβλέψεως του αϊδίου Θεού. Νομίζεις, ότι ο αγαθός βασιλεύς -υπολογίζεται το πρωί το ημερομίσθιόν του; εγέρθητι, λέγει καθ' εαυτόν, και η -έγερσίς σου ας ήναι έγερσις δικαιοσύνης και ευπορίας. Άφες τας μικράς -ιδιοτελείας της αναπαύσεώς σου και της ζωής σου· δεν ζης διά τον εαυτόν σου. Η -ψυχή σου είναι ψυχή μεγάλου λαού· το θέλημά σου είναι η κοινή ευχή. Ο δε νόμος -το εκφράζει και το καθιερόνει. Βασίλευε με αυτόν, και ενθυμού, ότι έργον σου -είναι η του κόσμου ευδαιμονία. Συνεκινήθης, αγαπητέ μου Τιβέριε, και αισθάνομαι -την χείρα σου τρέμουσαν εις την ιδικήν μου. Α! έσο βέβαιος, ότι η αρετή και εδώ -εις τας θλίψεις αυτάς έχει ουράνιον θυμηδίαν· δεν ασφαλίζει την ευτυχίαν άμικτον. -Αλλ' είναι τοιαύτη εις τον κόσμον; εις τον άχρηστον, εις τον κακόν, εις τον αγενή -άνθρωπον τάχα απόκειται; ο καλός ηγεμών χύνει δάκρυα διά τα κακά, τα οποία δεν -δύναται ν' ανακουφίση· αλλ' αυτά τα δάκρυά του τα νομίζεις άρα πικρά ως τα του -φθόνου; ή τα της αισχύνης και τα των ελέγχων της συνειδήσεως; είναι δάκρυα -Τίτου, θρηνούντος διά την απώλειαν μιας ημέρας. Είναι καθαρά, ως η πηγή των. -Ανάγγειλε λοιπόν εις τον φίλον σου, ούτως αξιοπρεπώς, ως να ωμίλει θεός τις διά -του στόματός σου, ανάγγειλέ του, ότι, αν ήναι ενάρετος, εις οποιανδήποτε -κατάστασιν και αν τον καταφέρη η τύχη, δεν θέλει τον συμβή ποτέ να θεωρήση με -όμμα φθονερόν τον ευτυχέστατον των κακών. Αλλ' αύτη η πίστις, το στήριγμα της -αρετής, δεν συστένεται αφ' εαυτής· πρέπει να προετοιμάση τις προς τούτο την -ψυχήν του νέου ηγεμόνος· αύριον θέλομεν ιδεί ομού το, πώς να την προδιαθέση -τις προς τούτο. Κάμνει την ψυχήν μου, είπεν ο Τιβέριος προς τον Ιουστινιανόν, ό,τι -θέλει· την υψόνει, την ταπεινόνει, την εγείρει κατά την θέλησίν του. Κατασπαράττει -την ιδικήν μου, είπεν ο Αυτοκράτωρ· και μετά τους λόγους τούτους, μετά -στεναγμού εκφυγόντας, ηκολούθησε μακρά σιωπή. Οι αυλικοί του εις μάτην -επροσπάθησαν να διακεδάσωσι την μελαγχολίαν του. Ενωχλήθη από τας προς -διασκέδασιν αυτής προσπαθείας των. Την επαύριον δε κοινολογήσας, ότι ήθελε -μόνος να υπάγη εις περίπατον, εμβήκεν εις το πλησίον δάσος. Ο Τιβέριος τον -επρόσμενεν εκεί. Ανεχώρησαν ομού, και υπήγαν να εύρωσι τον ήρωα. Ο νέος δεν -ελησμόνησε να τον ενθυμίση την υπόσχεσίν του, και ο Βελισάριος εξηκολούθησεν -ούτω.</p> - -<h4 style="text-align: center; margin-top: 3em">Κεφάλαιον Θ'.</h4> - -<p> -<br /> -Προβάλεται ερώτημα, αν ήναι δυνατόν ν' αγαπά τις την αρετήν δι' αυτήν την ιδίαν. -Τούτο είναι ίσως ευγενής αυτοματισμός τινών εξόχων ψυχών. Αλλ' οσάκις ο έρως -της αρετής είναι μετά σκέψεως, γίνεται ιδιοτελής. Μη νομίσης, ότι αύτη η -ομολογία ατιμάζει την φύσιν· θέλεις ιδεί, ότι το θέλγητρον της αρετής καθαρίζεται -και εξευγενίζεται ως και το την φιλίας· Το έν θέλει είσθαι ως παράδειγμα του -άλλου.</p> - -<p>Η φιλία γεννάται από την ομοιότητα των ηθών, από την ηδονήν και την -ωφέλειαν· ανεπαισθήτως το αποτέλεσμα χωρίζεται από την αιτίαν· τα αίτια -γίνονται άφαντα, το αίσθημα μένει· εις τούτο ευρίσκομεν άγνωστον θέλγητρον· -Αποδίδομεν εις τούτο, εκ συνηθείας την ηδονήν της υπάρξεώς μας. Έκτοτε αι λύπαι -εις μάτην λαμβάνουν τον τόπον των ηδονών, τας οποίας ηλπίζαμεν· θυσιάζομεν εις -την φιλίαν όλα τ' αγαθά, τα οποία ηλπίζαμεν απ' αυτήν· το αίσθημα δε τούτο, -συλληφθέν εις την χαράν, τρέφεται και αυξάνει εις το μέσον των θλίψεων. Το αυτό -συμβαίνει και εις την αρετήν. Διά να ελκύση τας καρδίας, πρέπει να προβάλλη τις -το δέλεαρ της ηδονής, ή της ωφελείας· διότι, πριν την αγαπήση τις, αγαπάται, και -πριν την απολαύσομεν, ζητούμεν εις αυτήν έν άλλο αγαθόν. Όταν ο Ρήγουλος εις -την νεότητά του την είδε το πρώτον, ήτο τροπαιούχος και περιστεφής με δόξαν· -περιπαθώς την ηγάπησε· και ηξεύρετε, αν την εγκατέλιπεν, όταν τον έδειξε δεσμά -και στρεβλώσεις, και πυράς.</p> - -<p>Κατά πρώτον λοιπόν μάθε, τι αρέσκει εις τας επιθυμίας του νέου ηγεμόνος. -Αύται θα είναι πιθανώς, το να ήναι ελεύθερος, ισχυρός και πλούσιος, να τον -υπακούη ο λαός του, να τον σέβωνται οι σύγχρονοί του, και να τον τιμώσιν οι -μεταγενέστεροί του. Αποκρίσου τον λοιπόν, ότι από την αρετήν εξαρτώνται τα -πλεονεκτήματα ταύτα, και δεν θέλεις τον απατήσει ποτέ.</p> - -<p>Το μυστικόν, το οποίον κρύπτεται από τους υπερηφάνους μονάρχας, και το -οποίον ο καλός ηγεμών πρέπει να ηξεύρη, είναι, ότι δεν υπάρχει άλλο τι, ειμή η -δύναμις των νόμων, και ότι, όστις θέλει να βασιλεύση αυθαιρέτως, είναι δούλος. Ο -νόμος είναι συμφωνία όλων των θελήσεων ηνωμένων εις μίαν. Η δύναμίς του -λοιπόν είναι συνδρομή όλων των δυνάμεων της πολιτείας, οπότε η θέλησις του -ενός, άμα είναι άδικος, έχει καθ' εαυτής αυτάς ταύτας τας δυνάμεις, τας οποίας -πρέπει να διαιρέση, να δεσμεύση, να εξουδενώση, ή να πολεμήση. Τότε οι -τύραννοι καταφεύγουσι ποτέ μεν εις πανούργους, οίτινες απατώσι τους λαούς, -τους εκπλήττουν, τους τρομάζουν και τους προστάζουν να υποταχθώσι· ποτέ δε εις -ποταπούς δορυφόρους, οίτινες πωλούσι το αίμα της πατρίδος των, και -ξιφηφορούντες, περιέρχονται κόπτοντες τας τον ζυγόν υπερεχούσας κεφαλάς, και -τολμούν να επικαλεσθώσι της φύσεως τα δίκαια. Εκ τούτου οι οικείοι πόλεμοι, εις -τους οποίους ο αδελφός λέγει εις τον αδελφόν, «απόθανε, ή υπάκουσε εις τον -τύραννον, όστις με πληρόνει διά να σε σφάξω.» Επαιρόμενος, ότι βασιλεύει διά της -δυνάμεως των όπλων ή διά των τρομερών της δεισιδαιμονίας γοητευμάτων, ο -τύραννος αγάλλεται. Αλλ' ας τρέμη, αν παύση μίαν στιγμήν από το να κολακεύη την -υπερηφάνειαν, ή να υπερασπίζεται την ακολασίαν των επικινδύνων οπαδών -τούτων. Ούτοι δε υπηρετούν ενταυτώ και επαπειλούν αυτόν και ως ανταμοιβήν της -υπακοής των απαιτούν την ατιμωρησίαν. Όθεν, διά να ήναι τύραννος ενός μέρους -του έθνους, γίνεται δούλος του άλλου, χαμερπής και αχρείος ομού με τους -συναιτίους του, καθ' όσον είναι υπερήφανος και σκληρός προς τους λοιπούς -υπηκόους του. Ας προσέξη καλά μη στενοχωρήση ή απατήση την ελπίδα των -παθών των βοηθούντων αυτόν· ηξεύρει πόσον είναι σκληρά, επειδή διέρρηξαν ως -προς τούτο όλους της φύσεως και της ανθρωπότητος τους δεσμούς. Αι τίγρεις, αι -υπό του ανθρώπου τρεφόμεναι διά την θήραν, κατατρώγουν τον κύριόν των, αν -ούτος λησμονήση να τους δώση μέρος της θήρας. Τοιαύτη είναι η των τυράννων -συνθήκη.</p> - -<p>Καθ' όσον λοιπόν η εξουσία κλίνει προς την τυραννίαν, ασθενεί και -υποτάσσεται εις τους συγκακούργους της. Χρεωστεί δε να αισθανθή τούτο από τας -συγκαταβάσεις, τας θεραπείας, την δουλοπρεπή ανοχήν, τα οποία πρέπει να -μεταχειρισθή προς αυτούς, από την μεροληψίαν των νόμων, από την χαυνότητα -της αδυναμίας των, από τα παράλογα προνόμια, τα οποία χαρίζει εις τους μετ' -αυτής, εις παν ό,τι είναι ηναγκασμένη να παραχωρή, να υποκρίνεται, να υποφέρη -φοβουμένη μη την εγκαταλείψωσιν.</p> - -<p>Αλλ' αν ήναι η εξουσία σύμφωνος με τους νόμους, εις τους νόμους μόνον -υποτάσσεται. Είναι θεμελιωμένη επί της θελήσεως και της δυνάμεως ολοκλήρου -λαού. Δεν έχει άλλους εχθρούς, ειμή τους κακούς, τους κοινούς εχθρούς. Εις ότινα -συμφέρει διατήρησις της κοινής ευταξίας και ησυχίας, ούτος εκ φύσεως είναι -υπερασπιστής της προστατευούσης αυτά δυνάμεως, και πας πολίτης θεωρεί τον -εχθρόν του ηγεμόνος ως ίδιόν του εχθρόν.</p> - -<p>Έκτοτε δεν είναι εις αυτήν πλέον δύο διαμαχόμενα προς άλληλα συμφέροντα· ο -βασιλεύς με τον λαόν του σύμμαχος ων, ισχύει και πλουτεί όλα τα πλούτη και όλας -τας δυνάμεις της πολιτείας. Τότε είναι ελεύθερος και ημπορεί να ήναι δίκαιος, μη -έχων αντιπάλους να φοβηθή, μηδέ φατρίας να κολακεύση. Η δύναμίς του, -στερεωμένη εσωτερικώς, είναι διά τούτο τόσω μάλλον επίφοβος και σεβασμία -εξωτερικώς· και επειδή μήτε η φιλοδοξία, μήτε η αλαζονία, μήτε η παράλογος -επιθυμία δεν εξοπλίζουν ποτέ τας χείρας του, αι υπ' αυτού διατηρούμεναι -δυνάμεις έχουν όλην την ισχύν των, ότε η χρεία το καλέση να υπερασπισθή τον -λαόν του κατά της δυναστείας των οικείων ή της αρπαγής των ξένων. Ω φίλε, αν η -δικαιοσύνη είναι η βάσις της υπερτάτης εξουσίας, η ευγνωμοσύνη είναι η ψυχή και -το δραστηριώτατον αυτής ελατήριον. Ο δούλος εμάχεται ακουσίως υπέρ του -δεσμωτηρίου και των δεσμών του· ο δε ελεύθερος και ευχαριστημένος πολίτης, ο -αγαπών τον ηγεμόνα του και ο υπ' αυτού ανταγαπώμενος, υπερμαχεί διά το -σκήπτρον, ως στήριγμά του, διά τον θρόνον ως καταφύγιόν του, και στρατεύων -υπέρ πατρίδος, βλέπει παντού την εστίαν του.</p> - -<p>Α! αι διδασκαλίαι σου, τον είπεν ο Τιβέριος, εγχαράττονται εις την ψυχήν μου -με φλογώδεις χαρακτήρας. Είθε να εγενόμην και εγώ άξιος να τας εγχαράξω εις την -ψυχήν των βασιλέων!</p> - -<p>Βλέπεις λοιπόν καλώς, υπέλαβεν ο Βελισάριος, ότι η μεγαλειότης των, η -δύναμίς των θεμελιούται εις την δικαιοσύνην, ότι η αγαθότης αυξάνει αυτήν, και -ότι ο πλέον απόλυτος μονάρχης είναι ο μάλλον αγαπώμενος. Βλέπω, είπεν ο νέος, -ότι η ορθή πολιτική δεν είναι άλλο παρ' ο υγιής νους, και ότι η βασιλική τέχνη -συνίσταται εις το ν' ακολουθή τις την κίνησιν του ορθού λόγου και της αγαθής -καρδίας. Το οποίον είναι το απλούστατον, το ευκολώτατον και ασφαλέστατον, -είπεν ο Βελισάριος. Αγαθός τις χωρικός της Ιλλυρίας ο Ιουστίνος, κατέστησε την -βασιλείαν του αγαπητήν. Ήτο τάχα έμπειρος πολιτικός; Όχι· αλλ' ο Θεός τον είχε -προικίσει με ακεραιότητα νοός και αγαθήν ψυχήν. Εάν εγώ ήμην βασιλεύς, αυτόν -ήθελα πασχίσει να μιμηθώ. Σύνεσις μη ευθεία και στρεβλή επιτυγχάνει ενίοτε, -αλλά πάντοτε βαδίζει διά μέσου σκοπέλων και κρημνών.</p> - -<p>Ο βασιλεύς ο λησμονών εαυτόν, διά να ενασχολήται εις την ευδαιμονίαν του -κόσμου, ήθελε χιλιάκις ολιγώτερον ριψοκινδυνεύσει παρά τον πλέον ανήσυχον, -τον πλέον ύποπτον τον πλέον πανούργον τύραννον. Αλλά τον φοβίζουν· τον -τρομάζουν, παραστένουν εις αυτόν τον λαόν του ως εχθρόν, τον οποίον πρέπει να -φοβήται· ούτος δε ο φόβος πραγματοποιεί τον κίνδυνον, τον οποίον τον κάμνουν -να προβλέψη, διότι ο φόβος γεννά την δυσπιστίαν, ήτις παρακολουθεί την έχθραν. -Είδες, ότι εις τον βασιλέα αι του ιδιώτου χρείαι καταντώσιν εις ολίγα τινά -πράγματα, ότι ημπορεί ν' απολαύση με ολίγας δαπάνας όλα της ζωής τ' αληθή -αγαθά, ότι ο κύκλος είναι εις αυτόν ωρισμένος, και ότι πέραν αυτού δεν είναι πλην -ματαιότης, φαντασία και φρεναπάτη. Αλλ' ενώ η φύσις νομοδοτεί να ήναι -εγκρατής, όλα τα περί αυτόν τον αναγκάζουσι να ήναι άπληστος.</p> - -<p>Σύμφωνος ων με τον λαόν, δεν ήθελεν έχει άλλο συμφέρον, άλλο κόμμα, ειμή -το της πολιτείας· μεταξύ των ενσπείρουν υποψίαν. Καταπείθουν τον ηγεμόνα να -φυλάττεται από πλήθος απειθές, ταραχοποιόν και στασιώδες· τον πιστοποιούν, ότι -πρέπει να έχη δυνάμεις κατ' αυτού. Όθεν εξοπλίζεται κατά του λαού του. Ηγεμών -του κόμματός του είναι η φιλοδοξία και η πλεονεξία, και, διά να χορτάση την -άπληστον ταύτην ύδραν, νομίζει, ότι χρεωστεί να επιφυλάττεται μέσα εις αυτόν -μόνον ανήκοντα, τοιαύτη είναι η αιτία της διαιρέσεως της μεταξύ των επαρχιών -του λαού και των επαρχιών του Καίσαρος, της μεταξύ του κοινού καλού και του -καλού του μονάρχου, την οποίαν είδαμεν εις την Αυτοκρατορίαν. Όθεν άμα ο -ηγεμών προσβάλλεται από την ιδέαν της ιδιοκτησίας, και αποδίδει εις αυτήν την -ασφάλειαν του διαδήματος και της ζωής του, κατά φυσικόν λόγον γίνεται φειδωλός -εκείνου, το οποίον ονομάζει κτήμα του, νομίζει, ότι πλουτεί από τους υπηκόους -του, και ότι κερδαίνει ό,τι απ' αυτούς αρπάζει, ευρίσκει, ότι εξασθενών αυτούς -δύναται να τους υποδουλώση. Εκ τούτου οι δόλοι και αι απάται, όσα -μεταχειρίζεται προς γύμνωσίν των. Εκ τούτου οι στεναγμοί, αι μεμψιμοιρίαι και οι -γογγυσμοί των. Εκ τούτου ο εμφύλιος εκείνος και υπόκρυφος πόλεμος, όστις, ως -κεκρυμμένον πυρ, υποθαλπόμενος εις τον κόλπον της πολιτείας, αναφαίνεται εδώ -και εκεί δι' εκρήξεων αιφνιδίων. Ο ηγεμών τότε αισθάνεται χρείαν βοηθείας, την -οποίαν επρομηθεύθη, νομίζει, ότι ήτο προβλεπτικός, και δεν καταλαμβάνει, ότι, αν -ήτο δίκαιος, δεν ήθελεν έχει χρείαν των δειλών τούτων προφυλάξεων, και ότι τα -δουλοπρεπή και σκληρά πάθη, τα υπομίσθιά του, ήθελαν είσθαι εις αυτόν -ανωφελή, εάν είχεν αρετάς. Τούτο, Τιβέριε, ο νέος ηγεμών χρεωστεί ν' ακούη από -το στόμα σου. Καταπεισθείς άπαξ εντελώς, ότι η πολιτεία και αυτός είναι έν, και ότι -αυτή η ενότης συγκροτεί την δύναμιν του, ότι είναι βάσις της μεγαλειότητός του, -της αναπαύσεως και της δόξης του, θέλει θεωρεί την ιδιοκτησίαν ως ανάξιον του -διαδήματος προνόμιον, και, μη λογιζόμενος ως αληθή αγαθά άλλα, παρ' όσα -χορηγεί εις τον λαόν του -(<span style='font-size: small;'><a href='#fn3' id='ref3'>3</a></span>), θέλει είσθαι -δίκαιος προς συμφέρον του, μετριόφρων εκ φιλοδοξίας, και ευεργετικός εκ -φιλαυτίας. Ιδού, κατά ποίαν έννοιαν, φίλε μου, η αλήθεια είναι μήτηρ της -αρετής.</p> - -<p>Αναμφιβόλως χρειάζεται γενναιότης, διά ν' αρχίση τις από αυτήν με τους -βασιλείς· και ότι δουλοπρεπείς κόλακες τους κατέπεισαν, ότι βασιλεύουν διά τον -εαυτόν των, ότι η ανεξαρτησία των συνίσταται εις το να θέλωσιν ό,τι τους αρέσκει, -ότι αι φαντασιοκοπίαι των είναι νόμοι, υπό τους οποίους τα πάντα χρεωστούν να -υποκύπτωσιν. Ο ειλικρινής και γενναίος φίλος το πρώτον δεν επιτυγχάνει εις την -διάλυσιν του αθεμελιώτου συστήματος. Αλλ' αν άπαξ τον ακούσωσι, δεν θέλουν -πλέον ακούει άλλους ειμή αυτόν· άμα δε η πρώτη αλήθεια δοκιμασθή, τότε αι -λοιπαί έρχονται παμπληθεί, και θέλουν έχει ελευθέραν είσοδον, ο δε ηγεμών όχι -μόνον δεν θέλει τας αποφεύγει, αλλά θέλει υπάγει εις προϋπάντησίν των. Η -αλήθεια θέλει τον κινήσει ν' αγαπήση την αρετήν, η δε αρετή θέλει καταστήσει εις -αυτόν την αλήθειαν προσφιλή. διότι η προς το άγνωστον αγαθόν ροπή δεν είναι -άλλο τι, ειμή αυτοματισμός συγκεχυμένος και αόριστος. Ο επιθυμών να ήναι -ωφέλιμος εις τους ανθρώπους επιθυμεί να ήναι συγχρόνως έμπειρος. Αλλ' η -αλήθεια, την οποίαν χρεωστεί να ζητή ο ηγεμών, είναι η γνώσις των συνδεουσών -την ανθρωπότητα σχέσεων. Δι' αυτόν αληθές είναι το δίκαιον και το ωφέλιμον, ο -εις την κοινωνίαν κύκλος των χρειών, η σειρά των καθηκόντων, η αρμονία των -συμφερόντων, το συνάλλαγμα των βοηθειών, και η δικαιοτάτη μεταξύ των -εργαζομένων το καλόν διανομή αυτού.</p> - -<p>Εις ταύτα οφείλει να ενασχολήται δι' όλης της ζωής του, να μελετά εαυτόν, να -μελετά τους ανθρώπους, να προσπαθή να διακρίνη την ενδόμυχον διάθεσίν των, -την έξιν, τον χαρακτήρα, την επιρροήν της γνώμης των, το ισχυρόν και το ασθενές -μέρος του νοός και της ψυχής, να σπουδάζη όχι με κενόσπουδον και εφήμερον -περιέργειαν, αλλά με θέλησιν σταθεράν και σοβαράν ως προς τους κόλακας, τα -ήθη, την ευφυίαν, τους βιομηχανικούς πόρους των υπηκόων του, και την διαγωγήν -των όσους διορίζει κυβερνήτας. Διά να διδάσκεται δε καλήτερα, να δώση -πανταχόθεν ελευθέραν είσοδον εις το φως· αποστρεφόμενος δε την συκοφαντίαν, -να ενθαρρύνη, να προστατεύη τους όσοι τον αναγγέλουν καθαρώς τας καταχρήσεις -τας εις το όνομά του γινομένας. Ιδού τι ονομάζω φιλαλήθειαν. Και τοιουτοτρόπως -θέλει την αγαπά, είπεν ο αυτοκράτωρ προς τον Τιβέριον, ηγεμών ο πεπεισμένος, -ότι δεν δύναται να ήναι μέγας, ειμή μόνον καθόσον θέλει είσθαι δίκαιος. Συ θέλεις -τον διδάξει να ήναι ανεξάρτητος και ελεύθερος εν τω μέσω της αυλής του. Τώρα δε -εις την ελευθερίαν του αυτήν πρέπει να δυσπιστή, και κατ' αυτής σε φέρω εις -πάλην· και εδώ έτι έχει χρείαν ο ζήλος σου να ήναι γενναίος. Θέλει δε είσθαι -τοιούτος, είπεν ο νέος· μόνον οδήγει τον· ταύτα ειπόντες, απεχωρίσθησαν.</p> - -<p>Παράξενον, είπεν ο αυτοκράτωρ, ότι παντού και πάντοτε οι φίλοι του λαού -εμισήθησαν από τους κατ' επάγγελμα πατέρας του λαού. Το μόνον αμάρτημα του -ήρωος τούτου είναι, ότι ήτο δημοτικός. Εκ τούτου έδωκε λαβήν εις τας -συκοφαντίας της αυλής μου, ίσως και εις την ζυλοτυπίαν μου. Φευ! Με τον -παρέστεναν επίφοβον! Ήθελα καλήτερα κάμει, αν τον εμιμούμην.</p> - -<h4 style="text-align: center; margin-top: 3em">Κεφάλαιον Ι'</h4> - -<p> -<br /> -Την επαύριον την ίδιαν ώραν, ο Βελισάριος τους επερίμενεν επί την οδού, υπό -παλαιάν τινα δρυν, όπου την προτεραίαν εκάθηντο, και έλεγε καθ' εαυτόν· είμαι -πολύ ευδαίμων εις την δυστυχίαν μου, ευρών εναρέτους άνδρας, οίτινες -καταδέχονται να έρχωνται, διά να με διασκεδάζωσι και να συνδιαλέγωνται μετ' -εμού περί των μεγάλων της ανθρωπότητος αντικειμένων! πόσον μεγάλην δύναμιν -έχουν αυτά τα συμφέροντα επί την ψυχής! Με προξενούν λήθην των δυστυχιών -μου. Μόνη η ιδέα του, ότι ημπορώ να έχω επιρροήν επί της τύχης των εθνών με -παρακινεί να υπάρχω έξω εμαυτού, να υψόνωμαι υπέρ τον ίδιον εμαυτόν, και -καταλαμβάνω, πως διά της εις ολόκληρον λαόν γινομένης ευεργεσίας πλησιάζει ο -άνθρωπος εις την θεότητα.</p> - -<p>Ο Ιουστινιανός και ο Τιβέριος, προχωρούντες, ηχούσαν τας τελευταίας ταύτας -λέξεις. Επαινείς την ευεργεσίαν, είπεν ο αυτοκράτωρ, και τωόντι, από όλας τους -αρετάς δεν είναι άλλη, έχουσα πλειοτέρας χάριτας. Ευδαίμων ο δυνάμενος -ελευθέρως να παραδοθή εις την γλυκείαν ταύτην έφεσιν. Αλλά φευ! πρέπει να την -μετριάση, είπεν ο ήρως, και εάν δεν ήναι μετά λόγου, εάν δεν διευθύνεται κατά το -δίκαιον, εξοκείλει μετ' αυτής ανεπαισθήτως εις κακίαν, πάντη εναντίαν. Άκουσέ με, -νέε, επρόσθεσεν αποτείνας τον λόγον προς τον Τιβέριον.</p> - -<p>Εις τον βασιλέα η ηδυτέρα άσκησις της υπερτάτης εξουσίας είναι να διανέμη -κατ' αρέσκειάν του τας τιμάς και τας χάριτας. Η προς τούτο φέρουσα κλίσις έχει -τόσον πλειότερα θέλγητρα, καθ' όσον ομοιάζει την ευεργεσίαν· και ο καλήτερος -ηγεμών ήθελεν απατηθή, εάν δεν επροφυλάττετο κατά της κολακείας. Βλέπει -εκείνο μόνον, το οποίον τον πλησιάζει, και παν ό,τι τον πλησιάζει, τον λέγει -ακαταπαύστως, ότι η μεγαλειότης του όλη ευρίσκεται εις την αυλήν του, ότι η -μεγαλοπρέπειά του λαμβάνει όλην αυτής την λάμψιν από τον περί αυτόν όγκον, -και ότι δεν απολαύει αλλέως τα δίκαιά του, και το κάλλιστον προνόμιόν του ειμή -διά των δωρεών, τας οποίας διαχύνει, και τας οποίας ονομάζουν ευεργεσίας του . . -. . . ευεργεσίας του, ω δίκαιε Θεέ! την τροφήν του λαού! η κολακεία, η χάρις, η -πλάνη, τον περιστοιχίζουν. Η μετά προσκαρτερήσεως κολακεία, η έξις τον -κυριεύουν χωρίς να το αισθανθή. Δεν βλέπει ποσώς τα δάκρυα, δεν ακούει τας -κραυγάς του διά την πολυτέλειαν γογγίζοντος πτωχού· βλέπει την χαράν, ακούει -τας ευχάς του εγκωμιάζοντος αυτήν αυλικού, συνειθίζει να πιστεύη, ότι τούτο είναι -αρετή. Χωρίς δε να εξετάση την πηγήν του πλούτου, τον διασκορπίζει ασώτως ως -ίδιόν του κτήμα. . Αι! εάν ήξευρε, πόσον ακριβώς αγοράζει τούτο, και πόσους -δυστυχείς καταστένει, χάριν ολίγων αχαρίστων! Θέλει το μάθει, αγαπητέ μου -Τιβέριε, εάν ποτε έχη αληθή φίλον. Θέλει μάθει, ότι η ευεργεσία συνίσταται -ολιγώτερον εις το να καταδαπανά παρά εις το να φείδεται· ότι όλα, όσα δίδει εις -τον ευνοούμενον, τ' αφαιρεί από τον άξιον, και ότι αύτη είναι η πηγή των μεγίστων -δεινών, υπό των οποίων το κράτος καταθλίβεται. </p> - -<p>Βλέπεις την εύνοιαν με όμμα ολίγον αυστηρόν, είπεν ο νέος. Την βλέπω -τοιαύτην, οποία είναι, είπεν ο γέρων, ως προτίμησιν ατομικήν, ήτις εις την εκλογήν -και χρήσιν των ανθρώπων ανατρέπει την τάξιν της δικαιοσύνης, της φύσεως και τον -ορθού λόγου. Και τωόντι η δικαιοσύνη απονέμει τας τιμάς εις την αρετήν, τας -ανταμοιβάς εις τας υπηρεσίας· η φύσις αποδίδει τα μεγάλα αξιώματα εις τα -μεγάλα προτερήματα· ο δε ορθός λόγος θέλει να μεταχειριζώμεθα τους -ανθρώπους, όσον το δυνατόν, αρμοδιώτερον. Η εύνοια δίδει εις την εράσμιον -κακίαν το ανήκον εις την αρετήν, προτιμά την αρέσκειαν παρά τον ζήλον, την -κολακείαν παρά την αλήθειαν, την χαμέρπειαν παρά των μεγαλοφροσύνην· και ως -να ήτο το δώρον του αρέσκειν ισότιμον, ή ενέχυρον όλων των δώρων, ο αποκτών -αυτό δύναται να επιθυμή τα πάντα. Ούτως, η εύνοια είναι οιωνός κακής βασιλείας, -και ο ηγεμών ο παραδίδων εις τους ευνοϊκούς του την φροντίδα της δόξης του και -των υπηκόων του την τύχην, δίδει υπόνοιαν εις έν εκ των δύο τούτων, ή ότι μικρόν -νομίζει, το οποίον τους εμπιστεύεται, ή ότι αποδίδει εις την εκλογήν του την -δύναμιν του μεταμορφόνειν τας ψυχάς και καταστένειν συνετόν, έμφρονα και -ήρωα τον γέροντα δούλον, ή τον κουφόν νέον.</p> - -<p>Τούτο ήθελεν είσθαι ανόητος οίησις, είπεν ο Τιβέριος· αλλ' είναι εις την -πολιτείαν μυρία χρέη, τα οποία όλοι οι άνθρωποι δύνανται να εκπληρώσιν. Ουδέν, -είπεν ο Βελισάριος, το οποίον να μη απαιτή, αν όχι επιτήδειον, τουλάχιστον -χρηστόν άνδρα, η δε εύνοια αναζητεί τόσον ολίγον τον ένα, όσον και τον άλλον. Και -όχι μόνον τους παραμελεί, αλλά και τους ρίπτει εις αθυμίαν, και διά τούτο αφανίζει -σύρριζα τα προτερήματα και τας αρετάς. Η άμιλλα προξενεί ζωήν, η δε εύνοια, -θάνατον. Η πολιτεία, όπου επικρατεί αύτη, ομοιάζει τας ερήμους πεδιάδας, όπου -αυτομάτως τινά ωφέλιμα φυτά συμπνίγονται από βάτους. Αλλά με τούτο δεν λέγω -ικανά· διότι εδώ τας μεν βάτους καλλιεργούσι, τα δε ιαματικά φυτά εκριζόνουν και -καταπατούν.</p> - -<p>Υποθέτεις, είπεν ο Τιβέριος, ότι η εύνοια δεν είναι ποτέ δικαία, και δεν κάμνει -ποτέ καλάς εκλογάς. Σπανιώτατα, είπεν ο Βελισάριος, και αι διά κλήρου γινόμεναι -αρχαιρεσίαι απατώσι πολύ ολιγώτερον. Η έννοια προσκολλάται εις τον θηρεύοντα -μόνον αυτήν, η δε αξία δεν καταδέχεται να την ζητή. Είναι λοιπόν βέβαιον, ότι -λησμονεί τον ωφέλιμον άνδρα, τον αμελούντα αυτήν, και προτιμά βεβαίως τον -φιλόδοξον, τον θηρεύοντα αυτήν. Ποίαν δε πλησίασεν ο σοφός, ή ο ήρως ημπορεί -προς αυτήν να έχη; Είναι ικανός να υποφέρη τους εξευτελισμούς, τους οποίους -απαιτεί από τους δούλους του ο ευνοών; Η άκαμπτός του ψυχή θέλει υποταχθή εις -τας μηχανουργίας της αυλής; Εάν διά το γένος του ήναι πλησίον του ηγεμόνος, και -εις τον κύκλον των ευνοουμένων, οποίας δολιότητας ήθελεν εφεύρει η ειλικρίνειά -του, η ακεραιότης και η χρηστότης του; Ούτος τάχα απατά και κολακεύει -καλήτερον; μελετά επιμελέστερον τας κλίσεις και τας απεχθείας του δεσπότου; -ηξεύρει να προσποιήται και να υποκρίνεται επιδεξιώτερα; να σιωπά και να -μεταμορφόνη ό,τι προσκρούει, να λέγη ό,τι μόνον αρέσκει; Ημπορεί τις χίλια προς -έν να θέση ενέχυρον, ότι ο ευνοούμενος υπό του ηγεμόνος αναξίως ευνοείται. Ο -ευνοούμενος υπό ειδήμονος, δικαίου και σοφού ηγεμόνος, είπεν ο αυτοκράτωρ, -είναι πάντοτε ανήρ χρηστός.</p> - -<p>Ο ειδήμων, ο δίκαιος, ο σοφός ηγεμών, είπεν ο Βελισάριος, δεν έχει κανένα -υπό την εύνοιάν του. Είναι άξιος να έχη φίλους, και έχει· η εύνοιά του δεν κάμνει -τίποτε προς χάριν των. Ούτοι δε ήθελαν ερυθριάσει, λαμβάνοντες παρ' αυτής τι. Ο -Τραϊανός είχε τον Λογγίνον άξιον φίλον, οποίος ποτέ ίσως δεν υπήρξεν. Ο φίλος -ούτος ηχμαλωτίσθη από τους Δάκας. Ο βασιλεύς αυτών εμήνυσεν εις τον -αυτοκράτορα, ότι, αν δεν ήθελε δεχθή την οποίαν τον επρόβαλαν ειρήνην, ήθελε -θανατώσει τον αιχμάλωτόν του. Ηξεύρεις, οποία ήτο του Τραϊανού η απόκρισις; -Έκαμεν εις τον Λογγίνον την τιμήν να εκφωνήση δι' αυτόν ό,τι ο Ρήγουλος είχεν -εκφωνήσει δι' εαυτόν. Ιδού άνδρες, οποίους θέλω· το να ήναι δέ τις τοιούτου -ηγεμόνος φίλος είναι ένδοξον. Ούτως ο Λογγίνος έπιε το κώνειον τάχιστα, διά να -μη αφήση τον αυτοκράτορα να κινηθή εις οίκτον.</p> - -<p>Με καταθλίβεις, είπεν ο Τιβέριος. Ναι, αισθάνομαι, ότι, όταν το κοινόν -συμφέρον κινδυνεύη, δεν συγχωρεί τίποτε εις την εύνοιαν του ηγεμόνος. Ημπορεί -ενίοτε να έχη προτιμήσεις ιδίας, αφορώσας μόνον το συμφέρον.</p> - -<p>Καμμίαν δεν ημπορεί να δείξη, είπεν ο Βελισάριος, εις την οποίαν να μη -ενέχεται και το συμφέρον της πολιτείας. Τίποτε δεν εξέρχεται εξ αυτού χωρίς -συμφέρον. Και χρεωστεί να ηξεύρη ως και αυτάς της υποδοχής του τας -φιλοφροσύνας να διανέμη. Νομίζουν τινές, ότι η εύνοια είναι μικρόν κακόν εις τα -μικρά πράγματα· αλλ' η ελευθερία του διανέμει χάριτας· έχει τόσα θέλγητρα, και η -έξις αυτού είναι τόσον ηδεία, ώστε δεν κρατείται πλέον ο άνθρωπος, αφού γίνη -έκδοτος εις τούτο. Ο κύκλος της ευνοίας εκτείνεται, η ελπίς του να προχωρήσωμεν -δίδει χώραν εις μηχανουργίας· του δε προχώματος τούτου διασπασθέντος άπαξ, -αφαιρείται το μέσον, το οποίον η ψυχή του ηγεμόνος αντιτάσσει εις την ώθησιν -των παθών και συμφερόντων της αυλής του; Το πρόχωμα τούτο, αγαπητέ μου -Τιβέριε, το οποίον δεν πρέπει να διαπερά η σκευωρία, είναι η επιθυμία του καλού. -Ο ηγεμών, ο έχων εις την εκλογήν των ανθρώπων κανόνα μόνον την επιείκειαν, δεν -αφίνει ελπίδα εις ουδέν άλλο, ειμή την αξίαν. Αι αρεταί, τα προτερήματα, αι -υπηρεσίαι, είναι τα μόνα δεκτά εις αυτόν προνόμια· και όποιος ποθεί τιμάς είναι -ηναγκασμένος να γίνη άξιος τούτων. Τότε η σκευωρία αθυμήσασα παραχωρεί τον -τόπον αυτής εις την άμιλλαν· η δε τρομερά προσδοκία αθεραπεύτου δυσαρεσκείας -απαγορεύει εις τους φιλοδόξους τας μηχανάς και τους δόλους. Αλλ' επί του -ηγεμόνος, όστις αποφασίζει κινούμενος από προσωπικάς κλίσεις, έκαστος έχει το -δίκαιον να ζητή όλα, επιτυγχάνει δε όστις ηξεύρει καλήτερα να κλέπτη την εύνοιάν -του, να ελκύη προς το μέρος του τους δούλους των δούλων του, και κατ' ολίγον να -υψωθή έρπων. Ο επιδέξιος και γόης προχωρεί· ο δε επαιρόμενος εις την αρετήν -του ανήρ απομακρύνεται και μένει εις λήθην. Εάν υπηρεσία τις αξιόλογος τον -καταστένη επίσημον μεταξύ του πλήθους, εάν η ανάγκη, την οποίαν έχουν απ' -αυτόν, κάμη να τον μεταχειρισθώσι κατ' αξίαν, όλαι αι φατρίαι, εκ των οποίων -καμμία δεν είναι ιδική του, συνομνύουν προς αφανισμόν του· και είναι -ηναγκασμένος, ή να ταπεινωθή, αντιτάσσων ραδιουργίαν, ή να παραδοθή χωρίς -υπεράσπισιν εις των φθονερών την μανίαν. Όταν η αυλή ήναι πολυπράγμων, είναι -χάος παθών, και νομίζω, ότι ουδέ αυτή η σοφία δύναται να διακρίνη εις αυτό την -αλήθειαν. Το κοινόν όφελος δεν είναι πλέον τίποτε· η προσωποληψία αποφασίζει -και τον ψόγον και τον έπαινον. Ο δε ηγεμών, ο υπό του ψεύδους -κατακρατούμενος, βεβαρυμένος από την αμφιβολίαν και την δυσπιστίαν, δεν -εξέρχεται πολλάκις δι' άλλο από την απορίαν, ειμή διά να πέση εις την πλάνην. Δια -τι να μη πιστεύη τας πράξεις των; υπέλαβεν ο Τιβέριος· αύται ομιλούν -μεγαλοφώνως. </p> - -<p>Αι πράξεις, είπεν ο γέρων, και αυταί αι πράξεις αλλοιούνται και αλλάσσουν -μορφήν, αλλάττουσαι αυτόπτας μάρτυρας. Κατά την έκβασιν κρίνονται αι -επιχειρήσεις. Αλλά ποσάκις αι ανόητοι επιχειρήσεις έλαβαν καλήν έκβασιν, αι δε -φρόνιμοι κακήν; Ο άνθρωπος είναι ενίοτε πλέον ευτυχής παρά σοφός, άλλοτε δε -πλέον σοφός παρ' ευτυχής· και εις αυτήν και εις την άλλην τύχην, είναι πολύ -δύσκολον να εκτιμήση τις τους ανθρώπους, προ πάντων δε ηγεμών -παραδεδομένος εις την γνώμην της αυλής του.</p> - -<p>Ο Ιουστινιανός εις το γήρας του είναι απόδειξις τούτου, είπεν ο αυτοκράτωρ· -ηπατήθη σκληρώς.</p> - -<p>Αι! ποίος ηξεύρει καλήτερα από εμέ, είπεν ο Βελισάριος, πόσον οι ψευδείς -φίλοι του κατεχράσθησαν την εύνοιάν του, και όλα, όσα η διαβολή έκαμε διά να -τον απατήση! Υπ' αυτής ο Ναρσής επέμφθη εις Ιταλίαν, διά να διακόψη τας σειράς -των νικών μου. Ο αυτοκράτωρ δεν είχε σκοπόν ν' αντιτάξη εις εμέ ανταγωνιστήν -τον ταμίαν του. Αλλ' ο Ναρσής είχε τους ιδικούς του εις την αυλήν, απέκτησεν -ιδικούς του εις το στράτευμα. Η διχόνοια εισεχώρησεν εις αυτό· και απωλέσθησαν -τα Μεδιόλανα, το προπύργιον της Ιταλίας. Ο Ναρσής ανεκλήθη· δεν ήτον όμως -πλέον καιρός. Τα Μεδιόλανα εκυριεύθησαν, ο λαός όλος εσφάγη, και η Λιγυρία -απεσπάσθη από την εξουσίαν των όπλων μας. Χαίρω, ότι ο Ναρσής εύρε χάριν -παρά τω αυτοκράτορι. Χρεωστούμεν δε εις την παράλυσιν της πειθαρχίας την -σωτηρίαν της ζωής τούτου του μεγάλου ανδρός. Αλλ' επί της δημοκρατίας ο -Ναρσής ήθελε καταδικασθή εις θάνατον διά το έγκλημά του, ότι απεχώρισεν απ' -εμέ μέρος του στρατού μου, και ότι με παρήκουσεν. Ανεκλήθην και εγώ, και, διά να -στρατηγώσιν αντ' εμού, νέα τις μηχανορραφία ενήργησε να εκλεχθώσιν ένδεκα -στρατηγοί, όλοι φθονούντες αλλήλους, οίτινες διαφωνούντες ενικήθησαν. Εξ αιτίας -τούτου απωλέσαμεν ολόκληρον την Ιταλίαν. Αλλ' αποστέλλομαι πάλιν εκεί, χωρίς -όμως στράτευμα. Διατρέχω την Θράκην και την Ιλλυρίαν προς στρατολογίαν· -συλλέγω μόλις ολίγους, και αυτούς γυμνούς. Φθάνω εις Ιταλίαν με τους αθλίους -τούτους χωρίς ίππους, χωρίς όπλα, χωρίς ζωοτροφίας. Τι ηδυνάμην να κάμω εις την -κατάστασιν ταύτην; Εδυσκολεύθην μεγάλως να σώσω την Ρώμην. Εν τοσούτω οι -εχθροί μου εθριάμβευαν εις την αυλήν, και έλεγαν προς αλλήλους, «όλα υπάγουν -καλά, διότι εκείνος είναι εις τα λοίσθια, και μέλλομεν να τον ιδώμεν πεσόντα.» Δεν -έβλεπαν εις τα κοινά πράγματα άλλον παρά εμέ, και ήσαν ευχαριστημένοι, αν -μόνον η απώλειά των εδύνατο να επιφέρη την ιδικήν μου. Εζητούσα στρατεύματα, -και εστάλθη η ανάκλησίς μου· διάδοχόν μου δε έστειλαν τον Ναρσήν -στρατηγούντα ισχυρόν στράτευμα. Ο Ναρσής εδικαίωσε την εκλογήν του· και ήτον -ίσως ευτυχία ο αντ' εμού διορισμός αυτού. Αλλά, διά να με βλάψωσιν, έπρεπε να -βλάψωσι την ευτυχίαν των όπλων μου· και ηγόραζον την απώλειάν μου με ζημίαν -του κράτους. Ιδού τι η ραδιουργία έχει τωόντι ολέθριον. Προς ανύψωσιν ή -απώλειαν ενός θυσιάζει στράτευμα, έν κράτος, αν η χρεία το καλέση.</p> - -<p>Αι! με διδάσκεις, ανεβόησεν ο Ιουστινιανός, όλα, όσα έγιναν προς αμαύρωσιν -της δόξης σου. Οποία του αυτοκράτορος αδυναμία, ώστε να πιστεύση περί σου -τους εχθρούς σου! Γείτον, τον είπεν ο Βελισάριος, δεν ηξεύρεις, πόσον η του -βλάπτειν τέχνη είναι λεπτουργημένη εις την αυλήν· πόσον η σκευωρία είναι -επίμονος, δραστηρία, επιδεξία, καταπειστική. Προσέχει καλώς μη προσκρούση εις -την γνώμην του ηγεμόνος, ή την θέλησίν του, την κλονίζει κατ' ολίγον, και, ως το -διά του προχώματος διηθούν ύδωρ, την υποσκάπτει ανεπαισθήτως, και τέλος την -ανατρέπει. Έχει τόσον περισσοτέραν υπεροχήν, όσον ο καταπολεμούμενος απ' -αυτήν χρηστός ανήρ είναι ανύποπτος και απροφύλακτος, και έχων υπέρ αυτού τας -πράξεις του, τας οποίας παραμορφόνουν, και την φήμην, της οποίας η φωνή -συμπνίγεται εις τας πύλας των ανακτόρων. Εκεί ο φθόνος ομιλεί· και ουαί εις τον -απόντα άνθρωπον τον οποίον απεφάσισε να καταλύση! Δεν είναι δυνατόν, ώστε -εις τας ευτυχίας να μη εδοκίμασε και αποτυχίας, ευθύς κατηγορείται δι' αυτάς, και -ότε μάλιστα πράττει το κάλλιστον, ονειδίζεται, ότι δεν έπραξε καλήτερα· άλλος -πάσχει χειρότερον, χάνει τα προτερήματά του. Εξ ενός μέρους το κακόν αυξάνει, εκ -του άλλου το καλόν σμικρύνεται, και, του όλου ισοσταθμιζομένου, ο χρησιμώτατος -άνθρωπος γίνεται επικίνδυνος. Αλλά μεγαλήτερον παρά την πτώσιν του κακόν είναι -η ύψωσις εκείνου, τον οποίον η διαβολή θέτει εις τον τόπον του, και ο οποίος -κοινώς δεν είναι άξιος ταύτης. Τοιαύτην εντύπωσιν κάμνει το παράδειγμα αδίκου -δυστυχίας και αναξίας ευημερίας. Εκ τούτου η ελάττωσις του όλου, η λήθη των -καθηκόντων, η ευτολμία της αισχύνης, η προπέτεια του πταίσματος, και όλαι αι -υπό της ακολασίας συγχωρημέναι καταχρήσεις. Τοιαύτη είναι η της ευνοίας -βασιλεία. Κρίνε, πόσον μέλλει αυτή να ταχύνη της αυτοκρατορίας την πτώσιν. -Αναμφιβόλως. Ω! τούτο είναι εις τον ηγεμόνα ολεθρία αδυναμία, είπεν ο -αυτοκράτωρ· αλλ' ίσως συγχωρητέα εις γέροντα απαυδήσαντα να βλέπη εαυτόν -τριάκοντα έτη παλαίοντα ματαίως κατά της ειμαρμένης, και, ότι μ' όλους τους -αγώνας του το πλοίον του κράτους συντριφθέν υπό των τρικυμιών, μέλλει ευθύς να -καταποντισθή. Διότι τέλος πάντων ας μη ελπίζωμεν· αυτή εκείνη η μεγαλειότης και -η διάρκεια της αυτοκρατορίας είναι αι αιτίαι της καταστροφής της. Εδέχθη τον -νόμον, τον οποίον προ αυτής η απέραντος αυτοκρατορία του Βήλου και η του -Κύρου εδέχθη· ως εκείναι ήκμασε· μέλλει να παρακμάση ως εκείναι.</p> - -<p>Δεν έχω πίστιν, είπεν ο Βελισάριος, εις την ειμαρμένην τούτων των μεταβολών. -Με τούτο μεταβάλλεται εις σύστημα η αθυμία, και στενάζω βλέπων, ότι -περιεπέσαμεν εις αυτήν. Όλα απολύονται, και αι πολιτείαι αυταί, το ηξεύρω, δεν -πιστεύω όμως ποσώς, ότι η φύσις εχάραξε τον κύκλον της υπάρξεώς των.</p> - -<p>Είναι ηλικία, καθ' ήν ο άνθρωπος είναι ηναγκασμένος ν' απαρνηθή την ζωήν και -ν' αποφασίση ν' αποθάνη· δεν υπάρχει όμως καιρός, εις τον οποίον να ήναι -συγχωρημένον να παραιτηθή τις την σωτηρίαν του βασιλείου. Η πολιτεία -αναμφιβόλως είναι υποκειμένη εις σπασμούς κλονούντας αυτήν, εις ασθένειαν, -ήτις την φθείρει, εις προσβολάς, αι οποίαι από την χαράν την ρίπτουσιν εις την -βαρυθυμίαν. Η εργασία φθείρει τα ελατήριά της, η ανάπαυσις τα παραλύει, η -διχόνοια τα συντρίβει· αλλά κανέν από τα δεινά τούτων δεν είναι θανατηφόρον. -Εφάνησαν έθνη εγερθέντα από τας τρομερωτάτας πτώσεις, αναλαβόντα από την -πλέον απηλπισμένην κατάστασιν, και, μετά τας βιαιοτάτας πολιτικής νόσου -κρίσεις, επανορθωθέντα με περισσοτέραν δύναμιν και ευρωστίαν παρά ποτέ. Όθεν -η παρακμή των δεν είναι προσδιωρισμένη, ως εις ημάς η της ηλικίας παρακμή. Το -γήρας αυτών είναι ανύπαρκτον πλάσμα, η δε ελπίς η βοηθούσα την ευψυχίαν -ημπορεί να εκταθή, όσον μακράν θέλει τις. Η αυτοκρατορία αύτη είναι ασθενής, ή -μάλλον εκνευρισμένη· αλλά το αντιφάρμακον και η νόσος είναι εις την φύσιν των -πραγμάτων· ημείς δε πρέπει να το ζητήσωμεν εις αυτήν. Λοιπόν, είπεν ο -αυτοκράτωρ, καταδέξου να κάμης με ημάς την παραμυθητικήν ταύτην έρευναν και, -πριν φθάσωμεν εις την θεραπείαν, ας εξετάσωμεν τας αρχάς της νόσου. Πολλά -καλά, είπεν ο Βελισάριος. Τούτο θέλει είσθαι πολλάκις της συνομιλίας μας η -υπόθεσις.</p> - -<h4 style="text-align: center; margin-top: 3em">Κεφάλαιον ΙΑ'.</h4> - -<p> -<br /> -Ο Ιουστινιανός υπεράλλοτε ανυπόμονος να ιδή πάλιν τον Βελισάριον, ήλθε την -ακόλουθον ημέραν, διά να τον αναγκάση να διαρρήξη το κάλυμμα, το οποίον -τόσον καιρόν εκάλυπτε τα δεινά της αυτοκρατορίας. Ο Βελισάριος δεν ανέτρεξεν -ανώτερον της εποχής του Κωνσταντίνου. Οποία ζημία είπεν, ο με τόσην -σταθερότητα, τόλμην και δραστηριότητα μεγαλοφυέστατος ανήρ απέτυχεν εις τους -σκοπούς του, και εμεταχειρίσθη πλειοτέρους αγώνας εις το ν' ανατρέψη την -αυτοκρατορίαν παρ' όσας εχρειάζετο εις το να ανακαινίση την λαμπρότητά της! Οι -νέοι του θεσμοί είναι αριστούργημα νοός. Οι Πραιτωριανοί καταλυθέντες, οι -παίδες των πτωχών υιοθετηθέντες από την πολιτείαν -(<span style='font-size: small;'><a href='#fn4' id='ref4'>4</a></span>), η εξουσία -του επάρχου διαιρεθείσα και περισταλθείσα, οι απόμαχοι στρατιώται κατατεθέντες -κύριοι και φύλακες των συνόρων, όλα ταύτα είναι έμφρονα και μεγάλα. Διατί δεν -περιωρίζετο εις τόσον απλά μέσα; Δεν ησθάνθη, ή δεν ήθελε να αισθανθή, ότι, -μεταθέτων την καθέδραν της αυτοκτατορίας, εκλόνιζε και φυσικώς και ηθικώς τα -στερεώτατα αυτής θεμέλια. Ματαίως ηθέλησε να ήναι η πόλις του δευτέρα Ρώμη, -εγύμνωσε την παλαιάν από τα πλουσιώτερά της καλλωπίσματα προς στολισμόν της -νέας. Τούτο ωμοίαζε θεατρικήν υπόκρισιν και θέαμα μάταιον και -ολιγοχρόνιον.</p> - -<p>Παράξενα λέγεις, υπέλαβεν ο Τιβέριος, και η μητρόπολις του κόσμου μ' -εφαίνετο πολύ αξιώτερον, πολύ αρμοδιώτερον κειμένη επί του Βοσπόρου, εν τω -μέσω δύω θαλασσών και μεταξύ Ευρώπης και Ασίας, παρά εις το μεσόγειον της -Ιταλίας, παρά το χείλος του ρύακος του μόλις από λέμβους πλωτού.</p> - -<p>Ο Κωνσταντίνος εστοχάσθη ως συ, είπεν ο Βελισάριος, και ηπατήθη. Η -επικράτεια, η ηναγκασμένη να διασκορπίζη τας δυνάμεις της έξω, χρεωστεί εις το -εσωτερικόν ευκόλως να κυβερνάται, να περιστέλλεται και να προστατεύεται. -Τοιούτον ήτο της Ιταλίας το προτέρημα. Η φύσις αυτή εφαίνετο, ότι κατέστησεν -αυτήν καθέδραν των κοσμοκρατόρων. Τα όρη και αι θάλασσαι, τα περικαλύπτοντα -αυτήν, την προφυλάττουν ολιγοδαπάνως από τας προσβολάς των γειτόνων των. -Και η Ρώμη, προς ασφάλειάν της, μόνον τας Άλπεις είχε να φυλάττη. Εάν εχθρός -ισχυρός και τολμηρός υπερέβαινε τούτους τους φραγμούς, τα Απεννίνα ήθελαν -κατασταθή καταφύγιον των Ρωμαίων, και προτείχισμα του ημίσεος της Ιταλίας. -Εκεί ο Κάμιλλος ενίκησε τους Γαλάτας, και εις αυτόν τον ίδιον τόπον ο Ναρσής -ενίκησε τον Τοτίλαν τόσον λαμπράν νίκην.</p> - -<p>Εδώ ημείς έχομεν σταθεράν και αμετάβλητον στάσιν. Το ελατήριον της -κυβερνήσεως είναι υποκείμενον εις την προσβολήν όλων των ατυχημάτων. -Ερώτησε τους Σκύθας, τους Σαρμάτας, τους Σλάβους, αν ο Έβρος, ο Δούναβις, ο -Τάναϊς είναι φραγμός, προξενούντες εις αυτούς φόβον. Το Βυζάντιον είναι το -μόνον κατ' αυτών καταφύγιόν μας. Ό,τι δε περισσότερον με λυπεί, δεν είναι τα -αδύνατα τείχη του. Εις την Ρώμην οι εσωτερικώς επικρατούντες νόμοι εδύναντο να -εκτείνωσι κατ' ολίγον την επιμέλειαν και ενέργειάν των από το μέσον της πολιτείας -έως εις τας εσχατιάς. Η Ιταλία ήτο υπό τους οφθαλμούς και τας διευθυνούσας -χείρας των. Ούτοι ερρύθμιζον τα κοινά ήθη, τα δε ήθη ανταπέδιδον εις αυτούς -πιστούς διανομείς. Εδώ έχομεν τους αυτούς νόμους· αλλ' όλα είναι μεμακρυσμένα, -τίποτε δεν είναι σύμφωνον, τίποτε δεν είναι αρμονικόν. Η εθνική γνώμη δεν είναι -ευσταθής. Η πατρίς ουδέ όνομα έχει. Η Ιταλία εγέννα άνδρας πνέοντας εκ γενετής -φιλοπατρίαν και αυξάνοντας εις το πεδίον του Άρεως. Εδώ ποία είναι η κοιτίς, -ποίον το διδασκαλείον των πολεμικών. Οι Δαλματοί, οι Ιλλυριοί, οι Θράκες, είναι -ξένοι δι' υμάς, καθώς και οι Νομάδες και οι Αιθίοπες. Κανέν κοινόν συμφέρον δεν -τους συνδέει, καμμία δοξασία πολιτική και συστηματική δεν τους διεγείρει, ουδέ -τους κινεί εις ενέργειαν. Ενθυμηθείτε, ότι είσθε Ρωμαίοι, έλεγεν εις τους -στρατιώτας του στρατηγός τις της αρχαίας Ρώμης, και αύτη η δημηγορία τους -κατέστενεν ακαμάτους εις τους κόπους και ατρομήτους εις τας μάχας. Τώρα δε τι -θέλομεν ειπεί εις τα στρατεύματά μας, διά να τα εμπνεώσωμεν ευτολμίαν· -Ενθυμήθητε, ότι είσθε Αρμένιοι, Νομάδες, ή Δαλματοί; Η επικράτεια δεν είναι έν -σώμα· τούτο είναι η αρχή της αδυναμίας της· και δεν εσυλλογίσθησαν, ότι -εχρειάζοντο αιώνες, διά ν' αποκασταθή εις αυτήν η ενότης εκείνη, η οποία -ονομάζεται πατρίς, και ήτις είναι αποτέλεσμα ανεπαίσθητον και βραδύ της έξεως -και της κοινής γνώμης. Ο Κωνσταντίνος εστόλισε την πόλιν του με τα αγάλματα των -ηρώων της Ρώμης· μάταιον στρατήγημα· φευ! αι εικόνες αύται ήσαν έμψυχοι εις το -Καπιτώλιον· αλλ' η ψυχή η ζωογονούσα αυτάς δεν επέβη τα πλοία μας· αυτά -διεκόμισαν μόνον μάρμαρα. Οι Παύλοι Αιμίλιοι, οι Σκηπίωνες, οι Κάτωνες είναι εις -ημάς άλαλοι· το Βυζάντιον είναι εις αυτούς ξένον. Αλλ' εις την Ρώμην ούτοι -ωμίλουν προς τον λαόν, ο δε λαός τους ενόει.</p> - -<p>Δεν βλέπω, είπεν ο Ιουστινιανός, αν εις την Ρώμην η αυτοκρατορία ήτον -ησυχωτέρα και ευτυχεστέρα προ πολλού. Ο λαός εξευτελίσθη εκεί, η Γερουσία έτι -περισσότερον. Η αυτοκρατορία είναι αδύνατος και δυστυχής πανταχού, είπεν ο -Βελισάριος, όταν ήναι εις χείρας κακάς. Αλλ' εις την Ρώμην δεν εχρειάζετο άλλο, -ειμή καλή βασιλεία προς μεταρρύθμισιν των πραγμάτων. Παρατήρησε, από ποίαν -ταπείνωσιν ανηγέρθη πολιτεία επί Αδριανού, και εις πόσην δόξαν και -μεγαλοπρέπειαν έφθασεν επί Μάρκου Αυρηλίου. Η Ρωμαϊκή αρετή εξέλειπε χωρίς -να σβεσθή. Ο άξιος να την αναζωπυρήση ηγεμών εύρισκε τον βλαστόν αυτής εις -τας ψυχάς. Ο βλαστός ούτος απωλέσθη εις το Βυζάντιον, και πρέπει να σπαρθή -πάλιν· τούτο δε μέλλει να ήναι το μέγα έργον βασιλείας δικαίας κ' επιεικούς. Χωρίς -το τερατούργημα τούτο τα πάντα αφανίζονται. Και αι πρόοδοι αυταί των όπλων -μας είναι καταστροφή της πολιτείας. Η αυτοκρατορία έχει καθ' εαυτής εκατόν -εχθρούς, έχοντας ένα και μόνον εχθρόν. Ελπίζουν να τας αφανίσωσι, και εκείνοι -αναγεννώνται, διαδέχονται αλλήλους, και διά ταχέων περισπασμών λαμβάνουσι -παρ' αυτών καιρόν ν' ανεγείρωνται. Εντοσούτω ο κοινός εχθρός των αδυνατεί, -στασιάζων· αι καταδρομαί του τον καταστρέφουν, οι κόποι του τον αφανίζουν· αι -νίκαι του αυταί είναι εις αυτόν πληγαί, αίτινες δεν έχουν καιρόν να κλείσουν, και, -μετ' ανηκούστους αγώνας προς στερέωσιν της δυνάμεώς του, μία μόνη ημέρα -κλονεί και ανατρέπει τας ευτυχεστάτας πολυετείς πράξεις. Ποσάκις επί την -βασιλείας ταύτης αι σημαίαι μας διέπτησαν από τον Τίβεριν εις τον Ευφράτην, από -τον Ευφράτην εις τον Δούναβιν; Όλοι δε οι αγώνες των στρατευσάντων υπό τον -Μούνδον, Γερμανόν, Σολομώντα, Ναρσήν και εμέ, αν τολμώ να ονομάσω εμαυτόν, -όλοι ούτοι κατήντησαν να μας φέρωσι την επιταχθείσαν ειρήνην.</p> - -<p>Τούτο είναι επάναγκες, είπεν ο αυτοκράτωρ, επειδή ο πόλεμος μας καταπιέζει. -Τρόπος αποφυγής του πολέμου, είπεν ο γέρων, δεν είναι η αγορά της ειρήνης, Οι -βάρβαροι της άρκτου δεν ζητούν άλλο παρά λείαν, και, όσον φαίνεται μάλλον -ευάλωτος, τόσον μάλλον είναι βέβαιοι, ότι θέλουσι την αρπάξει. Οι Πέρσαι ουδέν -αξιολογώτερον έχουσιν, ειμή, ερχόμενοι ένοπλοι κατ' έτος, να λεηλατώσι τας εις -την Ασίαν επαρχίας μας. Και τους αποπέμπουσι με χρυσίον! Οποίος τρόπος -απομακρύνσεως αυτών, η προσφορά δολώματος, το οποίον τους ελκύει! Αυτά -ταύτα τα λύτρα της ειρήνης γίνονται τροφή του πολέμου. Οι δε αυτοκράτορές μας, -εξασθενούντες τους υπηκόους των δεν κάμνουν άλλο, παρά καταστένουσι τους -εχθρούς των απληστοτέρους και ισχυροτέρους.</p> - -<p>Με λυπείς, είπεν ο Ιουστινιανός. Ποίον λοιπόν φραγμόν θέλεις ν' αντιτάξωσιν -εις αυτούς; Καλά στρατεύματα, είπεν ο Βελισάριος, και εξαιρέτως ευτυχείς -υπηκόους. Όταν οι βάρβαροι διασπείρωνται εις τας επαρχίας μας, διά λείαν μόνον -το κάμνουν. Ολίγον τους μέλει, ότι αφίνουσι, μετά την αναχώρησίν των, την -ερήμωσιν και το μίσος, αρκεί μόνον ν' αφήσωσι τον τρόμον. Δεν είναι το αυτό εις -αυτοκρατορίαν θέλουσαν να φυλάξη ό,τι έχει· αν δεν κάμνη ν' αγαπάται η -δυναστεία της, πρέπει να την παραιτήση. Η επί του φόβου θεμελιουμένη εξουσία -εξασθενεί και χάνεται εις την μεγάλην έκτασιν. Είναι αδύνατον να βασιλεύη τις διά -της βίας από τον Ταύρον μέχρι των Άλπεων, από του Καυκάσου έως εις τους -πρόποδας του Άτλαντος. Τωόντι, τι διάφορον εις τους δυστυχείς, των οποίων -εκπιέζουσι τον ιδρώτα, να έχωσι τυράννους τους Ρωμαίους, ή τους Πέρσας; Κακώς -υπερασπίζονται την εξουσίαν, υπό της οποίας αυτοί οι ίδιοι καταθλίβονται· και αν -δεν τολμούν ν' απαλλαχθώσι απ' αυτήν, τουλάχιστον αφίνονται εις άλλους να τους -ελευθερώσουν. Η φιλανθρωπία, η ευεργεσία, η ευθύτης, η ειλικρίνεια, η άγρυπνος -επιμέλεια διά την ευδαιμονίαν των λαών, τους οποίους υπέταξαν, ταύτα τους -προσκολλούν εις ημάς. Τότε η καρδία της πολιτείας είναι πανταχού, και εις πάσαν -επαρχίαν συρρέει η δραστηριότης, η δύναμις και ισχύς.</p> - -<p>Θέλω σε ομιλεί συχνάκις περί εμαυτού, νεανίσκε, επρόσθεσε, και με δίδεις το -δικαίωμα, συμβουλευόμενος την πείραν μου. Όταν εστράτευσα εις την Αφρικήν, -ήρχισα να περιποιώμαι ταύτας τας χώρας ως πατρίδα μου. Η πειθαρχία -συσταθείσα εις το στράτευμά μου έφερεν αυτού την αφθονίαν, και εντός ολίγου μ' -ευχαρίστησιν είδον τους πέριξ λαούς, έχοντας το στρατόπεδόν μου ως καταφύγιον, -και συμπαρατασσομένους με τους στρατιώτας μου.</p> - -<p>Την ημέραν, καθ' ήν εισήλθον εις Καρχηδόνα, στρατηγός τροπαιούχου στρατού, -δεν ηκούσθη ουδείς γογγυσμός· ούτε η εργασία, ούτε η ησυχία των πολιτών -εταράχθη· βλέπων το εμπόριον και την βιομηχανίαν ενεργούμενα, ενόμιζέ τις, ότι -ήτο εις το μέσον εντελούς ειρήνης, ώστε από εμέ εκρέματο να βασιλεύσω, εις λαόν -καλούντα με πατέρα του. Παρομοίως και εις την Ιταλίαν είδον τους εγχωρίους -ερχομένους παμπληθεί και ενουμένους με ημάς, και τους Γότθους εις Ραβένναν -ικετεύοντας τον νικητήν να γίνη βασιλεύς των. Τοιαύτη είναι της επιεικείας η -δύναμις. Και μη νομίσης, ότι μεγαλαυχώ διά τούτο· ηκολούθησα μόνον, όσα μ' -εδίδασκον οι βάρβαροι. Ναι, οι βάρβαροι έχουσιν, ως ημείς, Μάρκον Αυρήλιον και -Τίτον. Ο Θεοδώρικος και ο Τοτίλλας έγιναν άξιοι της αγάπης του κόσμου. Ω πόλεις -της Ιταλίας! ανεβόησεν ο γέρων, οποίαν σύγκρισιν των βαρβάρων εκάμετε προς -ημάς! Είδον εις Νεάπολιν σφαζομένους έμπροσθεν των οφθαλμών μου τας -γυναίκας, τα βρέφη, τους γέροντας. Έτρεχα, απέσπων τα αθώα ταύτα θύματα από -τας χείρας των στρατιωτών μου· αλλ' ήμην μόνος· αι φωναί μου δεν εισηκούοντο· -όσοι δε έπρεπε να με βοηθήσωσι ενησχολούντο εις τας διαρπαγάς. Αύτη εκείνη η -πόλις εκυριεύθη από τον γενναίον Τοττίλαν! Ευτυχής ηγεμών! ενδόξως ευτύχησε -να την σώση από την μανίαν των στρατιωτών του. Και η εν αυτή διαγωγή του ήτο -φιλοστόργου πατρός εις το μέσον της οικογενείας του. Δεν υπάρχει εις την -ανθρωπότητα κατανυκτικώτερον παρά τας φροντίδας, όσας κατέβαλεν υπέρ της -σωτηρίας του λαού εκείνου, όστις είχεν εκουσίως παραδοθή εις αυτόν. Παρομοία -ήτο η διαγωγή εις την Ρώμην, εις την Ρώμην εκείνην, όπου οι αρχηγοί μας είχαν -προ ολίγου πράξει εις το μέσον φρικτού λιμού, το φοβερώτατον μονοπώλιον. Ιδού -πώς οι εχθροί μας ήξευραν να ελκύσωσι προς εαυτούς τας ψυχάς των λαών. Η -δικαιοσύνη και η πραότης του μας έβλαψαν περισσότερον παρά η ανδρία των.</p> - -<p>Αλλ' ό,τι μεγάλως τους ωφέλησεν ήτον η φιλαργυρία, η σκληρότης, η τυραννία -των στρατηγών μας. Μόλις ανεχώρησαν εκ της Ιταλίας αυτοί εκείνοι οι Γότθοι, των -οποίων το διάδημα είχα προ ολίγου αποποιηθή, και δυσαρεστούμενοι από τα κακά -εκείνων, οι οποίοι με διεδέχθησαν, απεφάσισαν ν' αποσείσωσι τον ζυγόν. Εκ -τούτου προήλθεν η βασιλεία του Τοτίλλα, και αι δυστυχίαι μας εις Ιταλίαν. Αφού -ενίκησα τους Βανδάλους εις την Αφρικήν, κατέπεισα τους Αιθίοπας να ζώσιν -ειρηνικώς με ημάς. Αλλ' όταν ανεχώρησα, οι περιφανείς λησταί μας, οι άσωτοι και -αρπαξίβιοι άνδρες μας, όχι μόνον δεν εφέρθησαν προς αυτούς φιλικώς, αλλ' -έπραξαν ανεμποδίστως εις τας πόλεις και τους αγρούς των τα δεινότατα κακά. Οι -Αιθίοπες απεφάσισαν να εκδικηθώσιν απηλπισμένοι· και το αίμα μας -επλημμύρησεν εις τας επαρχίας μας. Τοιουτοτρόπως η τυραννία παροξύνει την -στάσιν, ήτις διασπά όλους τους θεσμούς της ειρήνης.</p> - -<p>Τα αυτά είναι και εις το εσωτερικόν· έπαρχοι αμελείς, ανθύπατοι άπληστοι, -απόλυτοι και άσπλαχνοι τύραννοι των επαρχιών και των πόλεων. Ταύτα είδα -πανταχού. Διά μέσου αυτών τα δημόσια υπουργήματα έγιναν τόσον βαρέα, ώστε, -διά να κρατώσιν υπό το βάρος τους κορυφαίους πολίτας, έπρεπε να τους -απαγορεύωσι τα πολεμικά, την ιερατείαν και αυτήν των κτημάτων των την -πώλησιν, και, το οποίον ποτέ δεν θέλει τις πιστεύσει, την εθελοδουλείαν. Πώς -θέλεις, ώστε υπήκοοι τόσον απανθρώπως βασανιζόμενοι ν' αγαπώσι τον ζυγόν, -υπό του οποίου καταπιέζονται; Δύνανται να νομίσωσιν εαυτούς συνδεδεμένους με -τόσον σκληρούς τυράννους, ή διά του συμφέροντος, ή διά του καθήκοντος; Εις τον -πρώτον γογγυσμόν τον εκ της αθλιότητος και απελπισίας προελθόντα φωνάζουν, -αποστασία, απιστία· στέλλουσιν εις τας επαρχίας στρατεύματα, τα οποία τας -ερημόνουσι. Θλιβερόν και σκληρόν μέσον του καθυποτάσσειν ανθρώπους διά της -ερημώσεως! Και τι να κάμη τις λαόν καταβεβλημένον υπό της ασθένειας; Πρέπει -να ήναι ευπειθής και ισχυρός. Θέλει είσθαι και το έν και το άλλο, εάν δεν ήναι -αποκαμωμένος από τους υπαλλήλους αυτούς τυράννους, τους καταστένοντας -πολλάκις αφόρητον την βασιλείαν δικαίου και πράου ηγεμόνος.</p> - -<p>Από τους κατέχοντας την εξουσίαν τούτους εξαρτάται το ν' αγαπάται ή να -μισήται αύτη. Όθεν εις αυτούς πρέπει το άγρυπνον και αυστηρόν του ηγεμόνος -όμμα να προσηλόνεται. Δεν έχει εχθρούς ούτε επικινδυνοτέρους, ούτε -σκληροτέρους· διότι τον εκθέτουν εις το μίσος του κοινού· τούτο δε είναι ως προς -αυτόν το μέγιστον των κακών. Παν ό,τι τους διδάσκει η υπερηφάνεια, η πλεονεξία, -η ιδιογνωμοσύνη το ονομάζουν βούλησίν του. Κατά τους λόγους των, δεν κάμνουν -άλλο, ειμή να υπακούωσι, κάμνοντες τας καταχρήσεις των. Εξ αιτίας τούτων ο -ηγεμών είναι χωρίς να το ηξεύρη η μάστιξ των υπηκόων, τους οποίους αγαπά. -Τιβέριε, επρόσθεσεν ο ήρως, εάν κατ' ευτυχίαν ηγεμών τις σε έχη φίλον του, ειπέ -τον να μη αφήση χαλαράς ποτέ τας ηνίας της κυβερνήσεως, και όλοι, όσοι -υπάλληλοι διαχειρίζουν αυτήν, ας αισθάνωνται τον χαλινόν της δικαιοσύνης του. -Διότι όλαι, όσαι καταχρήσεις εις τ' όνομά του γίνωσι, δυσφημούσι την βασιλείαν -του, και γίνονται αιτίαι ν' αντανακλώνται επ' αυτού τα δάκρυα του πιεζομένου -αδυνάτου· οπότε, αν οι υπήκοοι ηξεύρωσιν, ότι τους προστατεύει και τους -εκδικείται, θέλουν προσκλαυθή εις αυτόν, χωρίς να προσκλαίωνται κατ' αυτού. Το -δε κοινόν μίσος προσαπτόμενον εις τους αιτίους των δημοσίων δεινών, θέλει -αφήσει τον δίκαιον ηγεμόνα κύριον της καρδίας των υπηκόων του.</p> - -<p>Ουδέν λαμπρότερον εις την περί πολιτικών θεωρίων, είπεν ο Ιουστινιανός, -παρά τον προσεκτικόν και παρόντα εις όλα τα εις την επικράτειάν του γινόμενα, -ηγεμόνα. Αλλά τα κατά μέρος αυτής είναι αναρίθμητα, και, αν πρέπει ν' ακούη -τους γογγυσμούς των υπηκόων του, ας τα εξετάζη, ας τα κρίνη, δεν θέλει ποτέ -εξαρκέσει.</p> - -<p>Με ταύτα των δυσκολιών τα φάσματα τους τρομάζουν, είπεν ο Βελισάριος, -αλλά γίνονται άφαντα εγγύθεν θεωρούμενα. Θέλεις δε ιδεί αύριον, ότι η του -κυβερνάν τέχνη είναι ολιγώτερον πολύπλοκος παρ' όσον νομίζεται. Υγιαίνετε, φίλοι -μου. Βλέπετε, ότι αφ' εαυτού μου εκτείνομαι μακρύτερα παρ' όσον ήθελα. Την -προς το βασιλεύειν μανίαν πάσχουν οι πλειότεροι των ανθρώπων, και ολίγοι είναι, -όσοι εις τας ονειροπολήσεις των δεν τέρπονται, ως εγώ, διατάττοντες την τύχην -των πολιτειών. Τούτο είναι παραφροσύνη του χυδαίου, είπεν ο Ιουστινιανός, αλλ' -αξιωτάτη του σοφού μελέτη.</p> - -<p>Ο αυτοκράτωρ ανεχώρησεν εκπεπληγμένος από όλα, όσα ήδη ήκουσε. Το αυτό -εσπέρας δειπνών, άκουσε τους αυλικούς του λέγοντας, ότι ποτέ η αυτοκρατορία -δεν ήτον πλέον ακμάζουσα και ευτυχής. Αναμφιβόλως, τους είπεν, η αυτοκρατορία -ακμάζει, και σεις κολυμβάτε εις την αφθονίαν· είναι ευτυχής, διότι σεις ζήτε εις την -τρυφήν και αργίαν. Εδώ οι υπήκοοι, ως συ, ουδέν λογίζονται, και η αυλή είναι διά -σας η αυτοκρατορία. Αι λέξεις αύται τους έκαμαν να κλίνωσιν εις την γην τους -οφθαλμούς. Δεν αμφίβαλαν, ότι η μελαγχολία, εις την οποίαν ήτο βυθισμένος ο -αυτοκράτωρ, δεν ήτον αποτέλεσμα των μετά του Τιβερίου συνδιαλέξεών του. Ο -Τιβέριος, έλεγαν, είναι νέοι ενθουσιών, μαινόμενος υπό φιλανθρωπίας. Τίποτε -επικινδυνότερον ενταύθα παρά τον τοιούτου χαρακτήρος άνθρωπον· ας -πασχίσωμεν κατ' ανάγκην να τον απομακρύνωμεν.</p> - -<h4 style="text-align: center; margin-top: 3em">Κεφάλαιον ΙΒ'.</h4> - -<p> -<br /> -Την επαύριον, ενώ εις την ραδιουργίαν ταύτην ενησχολείτο η αυλή, ο καλός τυφλός -και οι δύο ξένοι του ήρχισαν πάλιν την συνομιλίαν των.</p> - -<p>Ο ηγεμών, ο θέλων μόνος του να βασιλεύη, τους έλεγε, πρέπει να ηξεύρη να -κάμνη όλα απλά. Η πρώτη του φροντίς είναι να γνωρίση καλώς, τι είναι το -ωφέλιμον εις τους υπηκόους του, και τι προσμένουσιν ούτοι απ' αυτόν. Τούτο -μόνον είναι σπουδή απέραντος. Είναι απλουστάτη, είπεν ο ήρως, διότι αι χρείαι -ενός είναι χρείαι πολλών, και έκαστος ημών γνωρίζει, τι είναι ωφέλιμον εις τον -άνθρωπον. Παραδείγματος χάριν, είπεν, ερωτών τον νέον, εάν ήτο γεωργός, τι -ήθελεν ελπίζει από την αγαθότητα του ηγεμόνος; Να μ' ασφαλίση τους καρπούς -του κόπου μου, είπεν ούτος, να μ' αφίνη να τους απολαύω, αφού λάβη τον φόρον -του, με τα τέκνα και την γυναίκα μου, να υπερασπίζεται την κληρονομίαν μου κατά -του δόλου και της δυναστείας. Αυτά είναι όλα! είπεν ο Βελισάριος, και έκαστος -πολίτης εις το επάγγελμά του, δεν απαιτεί περισσότερα απ' αυτά. Ο ηγεμών δε, -εξηκολούθησεν ο γέρων, τι απαιτεί και αυτός από τους υπηκόους του; Την -υπακοήν, τον φόρον και τας δυνάμεις προς διατήρησιν των νόμων του. Τούτο είναι -έτι απλούν και δίκαιον, είπεν ο Βελισάριος. Των δε υπηκόων τα αμοιβαία χρέη ποία -είναι; Να ζώσιν ειρηνικώς, να μη βλάπτουν αλλήλους, ν' αφίνωσι εις έκαστον το -ίδιόν του και να διατηρώσιν εις την συναναστροφήν των την ομόνοιαν και -ειλικρίνειαν. Ιδού, φίλε, είπεν ο γέρων, εν συντόμω η ευδαιμονία του κόσμου και -διά τούτο, βλέπεις καλά, ότι δεν χρειάζεται πολύτομος νομοθεσία. Ήτο ποτε -καιρός, ότε οι νόμοι της Ρώμης ήσαν γραμμένοι εις δώδεκα πίνακας· ο καιρός -εκείνος ήτο πολύ καλήτερος παρά τούτον. Το δίκαιον δεν είναι άλλο, ειμή η στάθμη -του ωφελίμου, και το μέτρον του επιβαίνοντος μέρους εις έκαστον από του κοινού -αγαθού. Η δικαιοσύνη μόνον ας παρεδρεύη εις τον μερισμόν τούτον, και ο κώδηξ -των δεν θέλει είσθαι ογκώδης.</p> - -<p>Ό,τι δε τους καταστένει πολυπλόκους και ογκώδεις, είναι η μικρόλογος -φαντασιοκοπία αυθαιρέτου θελήσεως, ταττούσης αντί νόμων τας φαντασίας της, -δια των οποίων μεταβάλει το παν κατά πάσαν στιγμήν· ο μικρόψυχος φόβος μήπως -δεν δώσωσιν εις την ελευθερίαν πολλούς δεσμούς, προς δέσμευσιν· η ζηλότυπος -αλαζονεία του δεσπόζειν, ήτις ποτέ δεν πιστεύει, ότι κάμνει να αισθάνωνται οι -άλλοι αρκούντως τα δίκαιά της· η μανία του να θέλουν να διατάσσουν μυρίας -λεπτομερείας, αίτινες αφ' εαυτών ικανώς και πολύ καλήτερα διατάσσονται. Επί της -βασιλείας ταύτης, έγινε μεγάλη συλλογή διαταγμάτων και ενταλμάτων -αναριθμήτων· αλλ' αύτη είναι διδασκαλείον των νομικών, και όχι του λαού. Όθεν -τον λαόν είναι ο λόγος να διδάξωμεν τα χρέη και τα δικαιώματά του. Καθείς -οφείλει να ήναι ο πρώτος του εαυτού του δικαστής· καθείς λοιπόν οφείλει να -ηξεύρη, τι είναι διωρισμένον, απηγορευμένον και συγχωρημένον από τον -νόμον.</p> - -<p>Διά τούτο είναι χρεία νόμων απλών, σαφών, ευλήπτων, ολιγαρίθμων, και -ευπροσαρμόστων. Τούτο δε μάλιστα θέλει συντέμει το πολύπλοκον της -κυβερνήσεως. Διότι, άμα ο λαός ηξεύρει, τι χρεωστεί, και τι τον χρεωστούν, -φρονηματίζεται διά την ασφάλειάν του, και ευχαριστείται διά την υποταγήν του. -Βλέπει το εκ των θυσιών του όφελος, και θεωρών το κοινόν συμφέρον ως ίδιόν του, -σέβεται την εξουσίαν, ήτις ενεργεί, ώστε να συντρέχη το έν εις το άλλο. Διά τι -φαίνεται τόσον συχνά ωργισμένος κατά του ζυγού των νόμων; Διότι η αυστηρότης -όλη είναι προς το μέρος των απαγορευόντων νόμων, η δε μαλθακότης και ραθυμία -προς το των βοηθούντων αυτόν νόμων και οφειλόντων να τον προστατεύουν. Η -απλότης λοιπόν δημοτικού κώδικος ήθελε θεραπεύσει την κατάχρησιν ταύτην. -Διότι οι δικασταί, βλέποντες τον λαόν ικανώς ειδήμονα, ώστε να τους κρίνη διά -μέσου αυτών εκείνων, και δυνάμενον να επικαλεσθή κατ' αυτών νόμον ακριβή και -βέβαιον, δεν ήθελαν τολμήσει να κάμψουν τον κανόνα, ουδέ ν' αλλάξουν την -στάθμην κατ' αρέσκειάν των.</p> - -<p>Οι καταχρηστικώτεροι νόμοι είναι οι δίδοντες λαβήν εις τα κτήματα. Δεν -επιβουλεύονται ούτε την ζωήν ούτε την ελευθερίαν των υπηκόων, αλλ' όταν -δένουν τας χείρας αυτών, τούτο βέβαια γίνεται, διά να τους γυμνώσουν. Ώστε εκ -των μυρίων κακών, όσα κάμνουσιν οι κατέχοντες την εξουσίαν, μόλις υπάρχει έν -μόνον, το οποίον δεν είναι έργον της φιλαργυρίας. Εδώ λοιπόν χρεωστεί ο ηγεμών -να φέρη τον λύχνον, και, από τούτον αρχόμενος, να παρατηρήση εναργώς την -φορολογίαν.</p> - -<p>Ενόσω ο φόρος θέλει είσθαι πολυπλασιασμένος, απροσδιόριστος και -πολύπλοκος, ως είναι τώρα, η διοίκησίς του, ό,τι και αν κάμη τις, θέλει είναι -συγκεχυμένη και απατηλή. Πρέπει λοιπόν να τον κάμουν απλούν. Ο νόμος δε, όστις -θέλει τον διδάξει, ας ήναι ακριβής και αμετάθετος· και ο φόρος αυτός, αυτή η -ανάγκη της πολιτείας, ας ήναι ίσος, εύκολος, φυσικός, ας ήναι είς, επιβεβλημένος -εις κτήματα πραγματικά και ακίνητα, τεταγμένος κατά την τιμήν των, και ο αυτός -πανταχού. Ο φόρος, παραδείγματος χάριν, τον οποίον επλήρονε μετά χαράς η -ευδαίμων Σικελία προς τους Ρωμαίους, εκείνος, του οποίου η μετριότης έκαμε τον -Καίσαρα να λατρεύεται εις τας επαρχίας της Ασίας. Ο δόλος δεν θέλει πλέον -δύνασθαι να καταφεύγη εις τον σκοτεινόν λαβύρινθον διαταγμάτων αλόγων και -γελοίων -(<span style='font-size: small;'><a href='#fn5' id='ref5'>5</a></span>)· αυτή -μάλιστα του δικαίου η σαφήνεια θέλει προσδιορίσει τα όρια αυτού· και παύουσα -από το να ήναι απόλυτα, θέλει παύσει από το να ήναι βδελυκτός.</p> - -<p>Ηξεύρεις, είπεν ο αυτοκράτωρ, τι αντιτάττουν εις τους κανόνας σου; Κάμνων τις -απλούν, τον φόρον ήθελε τον σμικρύνει. Το ελπίζω, είπεν ο ήρως. Και έπειτα, -επρόσθεσεν ο αυτοκράτωρ, εάν ο λαός ευπορή μεγάλως, θέλει είσθαι, λέγουν, -αμελής υπερήφανος, ταραχοποιός, δυσμεταχείριστος. Ω Θεέ! ανεβόησεν ο -Βελισάριος, οποίον μέσον μεταχειρίζονται, διά να καταστήσουν ράθυμον τον λαόν, -αντί ν' ασφαλίσωσι τους καρπούς των κόπων του! Οποίον μέσον διά να τον -καταστήσουν απειθή και στασιώδη, αντί να τον καταστήσωσιν ευτυχέστερον! -Φοβούνται, μη γίνη αλαζών.</p> - -<p>Αι! ηξεύρω κάλλιστα, ότι θέλουν να τρέμη, ως δούλος από τον φόβον του -ραβδισμού· αλλ' ενώπιον τίνος χρεωστεί να τρέμη, όταν ήναι αθώος και άμεμπτος; -Εις ποίαν άλλην εξουσίαν χρεωστεί να υποτάσσεται παρά εις την των νόμων και -του νομίμου κυριάρχου; Ποίον κράτος θέλει είσθαι ποτέ βεβαιότερον περί της -υποταγής αυτού, παρά το οποίον διά των αγαθοεργιών της ευγνωμοσύνης και της -αγάπης απέκτησεν όλα της πατρικής εξουσίας τα δίκαια; Πίστευσέ με, εγώ γνωρίζω -τον λαόν· δεν είναι τοιούτος, οποίον σε τον περιγράφουν. Εκείνο, το οποίον τον -εκνευρίζει, και από το οποίον απαυδά, είναι η πτωχεία και αθλιότης· εκείνο δε, το -οποίον τον παροξύνει, τον διεγείρει εις αποστασίαν, είναι η προερχομένη εκ του -ότι αποκτά αδιαλείπτως και ποτέ δεν έχει. Ιδού το αληθές· και το ηξεύρουν πολλά -καλά, αλλά το κρύπτουν. Έκαμαν μεταξύ των σύστημα, το οποίον συναγωνίζονται -να υποστήσουν. Το σύστημα τούτο των μεγάλων είναι, ότι, το ανθρώπινον γένος ζη -ιδίως δι' ολίγους ανθρώπους, και ότι ο κόσμος έγινε δι' αυτούς. Τούτο είναι -υπερηφάνεια ακατανόητος, είπεν ο αυτοκράτωρ· είναι όμως βέβαιον, ότι υπάρχει -εις πολλάς ψυχάς. Όχι, είπεν ο Βελισάριος, είναι καθ' υπόκρισιν, δεν ήτο ποτέ -ειλικρινής. Ουδείς άνθρωπος με ορθόν λόγον υπάρχει, όστις, όσον μέγας και αν -ήναι, παραβάλλων εαυτόν μυστικώς προς τον λαόν, ο οποίος τον τρέφει, τον -υπερασπίζει, τον προστατεύει, δεν συναισθάνεται ταπείνωσιν ενδομύχως· διότι -αισθάνεται καλώς, ότι είναι αδύνατος, ότι εξαρτάται, και ότι έχει χρείαν. Η -μεγαλειότης του δεν είναι άλλο, παρά πρόσωπον, το οποίον υποκρίνεται διά να -καταπλήττη· αλλά το κακόν είναι, ότι καταπλήττει και κατορθόνει να πείση. </p> - -<p>Ο Θεός, φίλτατε Τιβέριε, να φυλάξη τον φίλον σου από το να εμπέση εις την -παράλογον ταύτην πλάνην! Κατόρθωσε να επιβλέψη εις την αρχέγονον κοινωνίαν, -και θέλει την ιδεί διηρημένην εις τρεις τάξεις, και τας τρεις δε καταγινομένας εις -την αμοιβαίαν συμβοήθειαν, την μίαν εις το να εκβάλλη από τον κόλπον της γης τα -προς το ζην αναγκαία, την άλλην εις το να δίδη εις τα προϊόντα ταύτης την μορφήν -και τας ποιότητας τας αναλόγους εις την χρήσιν των, και την τρίτην εις την -διοίκησιν και υπεράσπισιν του κοινού αγαθού. Εις την κατάστασιν ταύτην ουδείς -αργός, ανωφελής· αι αμοιβαίαι βοήθειαι εκπληρούνται· έκαστος το κατά δύναμιν -συνεισφέρει ενδελεχώς· δυνάμεις, βιομηχανία, περίνοια, γνώσεις, ευφυία, αρεταί, -τα πάντα χρησιμεύουν, τα πάντα συντελούν· εις αυτήν δε μόνην την τάξιν την -τόσον απλήν, την τόσον φυσικήν, την τόσον κανονικήν, καταντά η οικονομία -δικαίας κυβερνήσεως. Βλέπεις δε, ότι ήθελεν είσθαι ανόητον να καταφρονή η μία -των τάξεων τούτων τας συντρόφους της· ότι όλαι εξίσου είναι ωφέλιμοι, εξίσου -υποκείμεναι και, ότι, αν υποθέσωμεν μάλιστα, ότι υπάρχει μεταξύ αυτών υπεροχή -τις, αύτη ήθελεν είσθαι εις την των γεωργών· διότι, αν η πρώτη χρεία ήναι το ζην, η -τρέφουσα τους ανθρώπους τέχνη είναι η πρώτη των τεχνών. Αλλ' επειδή είναι -εύκολος και στερεά, δεν εκθέτει τον άνθρωπον εις κίνδυνον, ουδ' απαιτεί παρ' -αυτού, ειμή τας συνηθεστέρας δυνάμεις· είναι καλόν και αι τέχναι αι χρήσιμοι και -απαιτούσαι ευφυίαν, αρετάς, σπανιώτερα προτερήματα, να ενθαρρύνωνται -ομοίως περισσότερον. Ώστε αι χρειωδέσταται τέχναι δεν θέλουν είσθαι αι -επισημότεραι, και ουδέ το απαιτούν. Αλλ' όσον ήθελεν είσθαι περιττόν το ν' -απονέμωνται εις αυτάς προτιμήσεις μάταιαι, τοσούτον ήθελεν είσθαι άδικον και -απάνθρωπον το να προσάπτεται εις αυτάς σκληρά καταφρόνησις. Ο φίλος σου -λοιπόν, φίλτατε Τιβέριε, ας φυλάττεται απ' αυτήν την ανόητον καταφρόνησιν, ας -περιποιήται, ως τροφόν του εαυτού του και της πολιτείας, την μερίδα ταύτην της -ανθρωπότητος, την τόσον ωφέλιμον και τόσον καταφρονουμένην. Είναι δίκαιον να -εστιάζεται ο λαός διά τας τάξεις τας βοηθούσας αυτούς, και να συντρέχη ομού με -αυτάς εις την διατήρησιν της εξουσίας, ήτις τους ασφαλίζει. Της γης είναι το να -τρέφη τους ανθρώπους. Αλλ' οι πρώτοι, τους οποίους χρεωστεί να τρέφη, είναι οι -καταστένοντες αυτήν γόνιμον· δεν έχουσι δε δικαίωμα ν' απαιτώσιν απ' αυτούς -άλλο, ειμή το περισσεύον από τας χρείας των -(<span style='font-size: small;'><a href='#fn6' id='ref6'>6</a></span>). Εάν δεν -επορίζοντο διά της σκληροτάτης και χρονιωτάτης εργασίας άλλο τι, ειμή ζωής -μόνον πόρον πενιχρόν, δεν ήθελαν είναι πλέον εις την πολιτείαν κοινωνοί, αλλά -δούλοι. Το επιτήδευμά των ήθελε γίνει εις αυτούς βδελυρόν και ανυπόφορον· -ήθελαν το παραιτήσει, αλλάξει τάξιν, ή παύσει από το να διαδίδωσι το γένος και να -διαιωνίζωσι την τάξιν των.</p> - -<p>Είναι αληθές, είπεν ο Ιουστινιανός, ότι καθ' υπερβολήν τους στενοχωρούσιν, -αλλά κατ' ευτυχίαν τόσον ολίγων χρείαν έχουσι τούτο το είδος των -σκληραγωγημένων εις τον κόπον ανθρώπων! Η φιλοδοξία των δεν υπερβαίνει τας -πρώτας της ζωής χρείας· ας έχωσιν άρτον, και ευχαριστούνται.</p> - -<p>Τωόντι, γείτον, είπεν ο Βελισάριος, ημπορεί να είπη τις, ότι έζησες όλην την -ζωήν σου εις την αυλήν· τόσον καλά γνωρίζεις την διάλεκτον αυτής. Ταύτα -λέγουσιν αυτού ακαταπαύστως, διά να καταπείσωσι τον ηγεμόνα να γυμνόνη τους -υπηκόους του, να τους καταπιέζη ασυνειδήτως. Ναι, σύμφημι, ότι δεν έχει τας -ανοήτους της πολυτελείας χρείας. Αλλ' όσον η ζωή των είναι λιτή και σώφρων, -όσον τους νομίζουν νηφαλίους και υπομονητικούς, τόσον περισσότερον είναι -βέβαιον, ότι οι άνθρωποι, μεμψιμοιρούντες, κάμνουσι τούτο ευλόγως. Εις την -διάλεκτον της αυλής, η έλλειψις των αναγκαίων σημαίνει έλλειψιν διατροφής -παμπόλλων αχρήστων ίππων, καμήλων, αργών υπηρετών. Εις την διάλεκτον τον -γεωργού σημαίνει έλλειψιν πόρου διατροφής του υπεργήρου πατρός του, των -τέκνων του, των οποίων αι ασθενείς χείρες δεν δύνανται να τον βοηθήσωσι, και της -γυναικός του της εγκυμονούσης ή γαλουχούσης νέον υπήκοον της πολιτείας· -σημαίνει έλλειψιν πόρων διά προκαταβολάς εις την γην, όσας αυτή απαιτεί· πόρων -διά ν' ανθέξη εις ενιαυτόν άπορον διά την χάλαζαν, ή διά την ακαρπίαν πόρων διά -να προμηθευθή δι' εαυτόν ή τους οικείους του εν καιρώ γήρατος ή νόσου, τας -ανακουφίσεις, τας βοηθείας, όσων η φύσις έχει χρείαν. Όθεν, φίλοι μου, και -ερωτώ, αν αύτη η πρώτη χρήσις των της γεωργίας προϊόντων δεν ήναι αγία και -απαραβίαστος μάλλον, παρ' όσον έπρεπε να ήναι ο θησαυρός του -Ιουστινιανού.</p> - -<p>Φευ! είπεν ο αυτοκράτωρ, είναι καιροί συμφοράς, οπόταν δεν δύναταί τις να -αποφύγη από το να την βλάψη.</p> - -<p>Πρέπει διά τούτο, είπεν ο Βελισάριος, να εξαντληθούν αι πηγαί όλαι των -περιττών, και να μη μένη πλέον άλλος πόρος εις σωτηρίαν του λαού, παρά ο της -ερημώσεως, δεν είδα ποτε αυτούς τους καιρούς. Αλλ' ας ομιλήσωμεν αληθώς -(<span style='font-size: small;'><a href='#fn7' id='ref7'>7</a></span>)· ηξεύρεις, τι -καταπιέζει την φιλόπονον και πάσχουσαν τάξιν της πολιτείας; Το βάρος, το οποίον -ρίπτει επ' αυτήν η αργή και τρυφώσα τάξις. Όσοι διά του πλούτου των μετέχουν -περισσότερον από τας ωφελείας την κοινωνίας, ούτοι είναι οι ολιγώτερον -συνεισφέροντες εις τας δαπάνας την διοικήσεως και της υπερασπίσεώς της. -Φαίνεται, ότι η αχρηστία είναι δι' αυτούς προνόμιον. Κατόρθωσε να παύση αύτη η -κατάστασις· να διανέμωνται κατά τας δυνάμεις και τας ιδιότητας εκάστου το βάρος -των δημοσίων εξόδων, και το βάρος τούτο θέλει είσθαι ελαφρόν δι' όλους.</p> - -<p>Τι έκαμαν, είπεν ο αυτοκράτωρ, διά να στερεώσωσι την επιθυμητήν ταύτην -ισότητα; Δεν κατεδίκασαν εις το πυρ τους απίστους δεκαδάρχους, οίτινες, -επιβάλλοντες τον φόρον της πόλεώς των, υπερεβάρυνάν τινας, διά ν' απαλλάξωσιν -απ' αυτόν τους άλλους; Φευ! ηξεύρω, είπεν ο Βελισάριος, ότι δεν κάμνουν χάριν εις -τους ταλαιπώρους τούτους. Επειδή δεν κατεδυνάστευσαν πολύ σκληρά τον λαόν, -τον δεσμεύουν, τον πληγόνουν με ραβδισμούς, τον φέρουσιν εις τοιούτον βαθμόν, -ώστε να φθονήση την κατάστασιν των δούλων. Αλλ' είναι ραβδισμοί, δεσμωτήρια, -κολαστήρια, διά τους επιστάτας σας, τους ανθυπάτους και τους επάρχους σας; Και -αν ήθελαν είσθαι, τι αχρηστότερον, όταν κλείσωσι των υπηκόων το στόμα, και -αποπνίξωσι τας κραυγάς των; Δότε εις αυτούς νόμους ολιγώτερον αυστηρούς, και -την πληρεξουσιότητα να καταδιώκωσι τους παραβάτας αυτών.</p> - -<p>Καθ' όλους τους καιρούς, είπεν ο Ιουστινιανός, ήτο συγχωρημένον εις τους -υπηκόους να προσκλαίωνται. Ναι, επανέλαβεν ο Βελισάριος, εάν μόνον οι -τύραννοι των ευδοκήσωσι να τους δώσωσι την άδειαν τούτου.</p> - -<p>Δεν απήτησαν την προσκόλλησιν των προέδρων και των επάρχων, διά να -ημπορώσιν αι πόλεις και αι επαρχίαι να μηνύωσιν εις την αυλήν τα κακά, των -οποίων πρωταίτιοι, ή συναίτιοι είναι αυτοί εκείνοι; Και ήτο άρα γε βεβαιότερον -μέσον του ν' ασφαλίσωσι την ατιμωρησίαν αυτών; Οι νόμοι προστάσσουσιν εις -τους φύλακάς των να εναντιόνωνται εις τας κακώσεις· αυτοί δε είναι οι πράττοντες -αυτάς. Οι νόμοι καθιστώσιν εις αυτούς ιερόν χρέος το προφυλάττειν τον ασθενή -από του ισχυρού τας ύβρεις· εις δε τας χείρας των είναι η δύναμις και το δικαίωμα -να την καταχρώνται. Οι νόμοι προσδιορίζουν το σύνολον του φόρου, αλλ' οι -έπαρχοι, οι ανθύπατοι, οι πρόεδροι τον διανέμουν, και πάντοτε ευρίσκουν -προφάσεις να τον μεγαλύνωσιν. Οι νόμοι συγχωρούσι να εγκαλώσι τους πελάτας -του επάρχου εις το δικαστήριον αυτού τούτου του επάρχου· αλλ' αγορεύουν την -από τούτο το δικαστήριον εις το του ηγεμόνος έφεσιν, επί λόγω, ως λέγουν, ότι ο -ηγεμών υψόνει εις την αξίαν, όχι άλλους, ειμή άνδρας δεδοκιμασμένους διά την -ευθύτητα και φρόνησιν. Δεν ημπορεί λοιπόν ποτέ ν' απατηθή εις την εκλογήν του; -Οποία αφροσύνη το να ριψοκινδυνή η τύχη ενός λαού εις την εμπιστοσύνην ενός -μόνου ανθρώπου! Ο Ιουστινιανός ενόησε την κατάχρησιν τούτου. Ούτος -αποκατέστησε τους πράκτορας, τους νέους του λαού καταδυνάστας έχοντας το -δικαίωμα ν' αντιστέκωνται εις τας κλοπάς των επάρχων. Η εις τας επαρχίας -διατριβή των διέδωκεν εντός ολίγου τον μολυσμόν, και, από επιτηρητάς γενόμενοι -συγκακούργοι, δεν έκαμαν άλλο, ειμή αύξησαν τον αριθμόν των τυράννων. Ιδού -πόθεν προέρχεται να μένωσιν ατιμώρητοι τόσαι καταχρήσεις και άχρηστοι τόσοι -καλοί νόμοι. Τι ήθελες κάμει συ; τον είπεν ο αυτοκράτωρ. Ήθελα εισακούσει την -κραυγήν των αδυνάτων, είπεν ο Βελισάριος· ο δε άδικος και ισχυρός ήθελε -τρέμει.</p> - -<p>Αναμεταξύ εις τας θεσμοθεσίας των αυτοκρατόρων μας είναι και μία, την -οποίαν σέβομαι και επιθυμώ ενθέρμως να ιδώ πάλιν εν ενεργεία. Ότε, αναμέσον -των πολυπληθών της υπερτάτης εξουσίας φυλάκων, εύρον πράκτορας, η φροντίς -των οποίων ήτο να απέρχωνται εις τας επαρχίας διά να δέχωνται του λαού τα -παράπονα, και να τα αναγγέλλωσιν εις τον αυτοκράτορα, συνησθάνθην την ψυχήν -μου ανοιγομένην και φιλανθρωπίαν πνέουσαν εντός μου· εύχομαι δε να δώση -καλός ηγεμών εις ταύτην την αξίαν την πρέπουσαν σεμνότητα· να διορίζη εις -ταύτην τους εναρετωτάτους, τους πιστοτάτους, τους οικειοτάτους του φίλους, να -δέχεται μετά πασιφανούς και σεμνοτάτης πομπής, ενώπιον του βωμού, τον όρκον, -τον οποίον θέλουν κάμει εις το όνομα του θεού, των υπηκόων του και εαυτού, ότι -δεν θέλουν ποτέ προδώσει του ασθενούς τα συμφέροντα, χαριζόμενοι εις τον -ισχυρόν· να τους πέμπη κατ' έτος εις τους υπηκόους του, έχοντας το ιερόν όνομα -επίτροποι, και να τους ανακαλή προς αυτόν, άμα εκπληρώσωσι το επιτεταγμένον, -διά να μη τους παραδώση εις την διαφθοράν. Οποίαν ενέργειαν δεν θέλει προξενεί -και η παρουσία και η προσδοκία των! Ιδέ κατά την άφιξη του δικαίου ανδρός εις -τας επαρχίας, πώς η ελευθερία υψούται με ατάραχον μέτωπον, η δε ακολασία και -η τυραννία κλίνουσαι κάτω τους οφθαλμούς τρέμουσιν. Ιδέ τους επάρχους σου, -τους προέδρους σου, τους ανθυπάτους σου, και τους επιστατούντας υπαλλήλους, -πώς ωχρίωσι, πώς τρέμουσιν ενώπιον του κριτού των, τους δε υπηκόους, πώς τον -περιστοιχίζουν, ως πατέρα και εκδικητήν των. Οι μονάρχαι κλαίονται, ότι η αλήθεια -φεύγει απ' αυτούς! Αι! φίλοι, αυτή τους ζητεί μάλιστα διά μέσου λογχών και -ξιφών.</p> - -<p>Πόσον ευκολώτερον ήθελε τας πλησιάζει, εάν άφιναν ελευθέραν εις αυτόν -πρόσοδον! Όχι η κραυγή όχλου στασιώδους, αλλ' η ταπεινή φωνή συνετού και -εναρέτου ανδρός ήθελε φέρει ενώπιον του θρόνου τα παράπονα της -ανθρωπότητος. Ω! πόσον αι καταχρήσεις, αι αδικίαι αι γινόμεναι εις όνομα του -ηγεμόνος, ήθελαν είσθαι πολύ σπανιώτεραι, εάν έμελλαν να διέρχωνται καθ' -έκαστον έτος υπό τους προσεκτικούς και αυστηρούς της δικαιοσύνης οφθαλμούς, -και εάν η ρομφαία του από το ύψος του θρόνου εκτείνετο διά να τους -τιμωρήση!</p> - -<p>Από όλα τα επιτηδεύματα, το πολεμικόν αναντιρρήτως είναι εκείνο, εις το -οποίον η ακολασία και η αταξία φαίνεται, ότι μέλλουν να επικρατώσι μάλλον -ατιμωρήτως. Αλλ' ας αποδώσωσιν εις την πειθαρχίαν την αυστηρότητα και την -ισχύν της· ας μη εμβαίνη ποσώς ευνοίας ενέργεια εις το μέσον, διά να πραΰνη τους -αυστηρούς νόμους αυτής· καί τινα παραδείγματα, ως το οποίον ο Ιουστινιανός -έδωκεν εις τον κόσμον, θέλουν εντός ολίγου εμπνεύσει φόβον και εις τους -θρασυτάτους. Και ποίον είναι τούτο το παράδειγμα; ερώτησεν ο αυτοκράτωρ. Ιδού -ποίον, απεκρίθη ο Βελισάριος. Τούτο, κατά την γνώμην μου, είναι η καλλίστη -στιγμή της βασιλείας του Ιουστινιανού. Οι στρατηγοί του εις την Κολχίδα εμίαναν -τας χείρας των εις το αίμα του βασιλέως των Λαζών, του συμμάχου του. Έστειλεν -αυτού άνδρα, αδιάφθορον -(<span style='font-size: small;'><a href='#fn8' id='ref8'>8</a></span>), με -πληρεξουσιότητα να κρίνη και να τιμωρήση, αφού ακούση την κατηγορίαν του -έθνους των Λαζών και την απολογίαν των κατηγορουμένων. Ο υπέρτατος και -φοβερός ούτος κριτής έδωκεν εις ταύτην την μεγάλην δίκην όλην την πομπήν, ίσης -ήτο αξία. Έκλεξε δικαστήριον λόφον τινά του Καυκάσου, και εκεί ενώπιον του -στρατεύματος των Λαζών επρόσταξε ν' αποκεφαλίσωσι τους φονείς του βασιλέως -των. Αλλ' όλα ταύτα απαιτούν τουλάχιστον άνδρας αδωροδοκήτους, και κατά -δυστυχίαν οι τοιούτοι είναι σπάνιοι, μάλιστα αφού η γερουσία εταπεινώθη και -εξευτελίσθη.</p> - -<p>Τι! είπεν ο Τιβέριος, ποθείς τους τυράννους εκείνους της ελευθερίας, τους -δούλους της τυραννίας;</p> - -<p>Ποθώ την γερουσίαν, είπεν ο ήρως, όχι οποία ήτο, αλλ' οποία ημπορεί να ήναι. -Πάσα δεσποτεία κλίνει προς την τυραννίαν διότι φύσει ο άνθρωπος θέλει να -γίνεται το θέλημά του νόμος. Η προς τον λαόν σκληρότης της γερουσίας και η -άκαμπτος υψηλοφροσύνη αυτής παρεκίνησαν αυτόν να προτιμήση παρά την -βασιλείαν της την του δεσπότου, τον οποίον ήλπιζον να εύρωσι δικαιότερον και -πραότερον. Ο δεσπότης ούτος επιθυμών να βασιλεύη απολύτως, ενήργησε να -καταβληθή ο τύφος της γερουσίας υπό τον ζυγόν! Η δε γερουσία καταληφθείσα -υπό του φόβου, έγινε ταπεινοτέρα και ουτιδανωτέρα παρ' όσον ο δεσπότης αυτής -ήθελεν. Ο Τιβέριος αυτός εκείνος ηγανάκτει δι' αυτό. Αλλ' είναι εύκολον να -καταλάβωμεν, ότι παύουσα από το να ήναι επικίνδυνος η γερουσία, εγίνετο -ωφέλιμος· ότι έδιδεν εις την εξουσίαν χαρακτήρα σοβαρώτερον, και ότι, γενομένη -διαλλάκτης του λαού μετά του ηγεμόνος, ήθελεν είσθαι το στήριγμα όλων των -δυνάμεων του κράτους. Μολοντούτο δεν θεωρώ την γερουσίαν κατά ταύτην την -εποπτείαν. Επιθυμώ να ήναι αυτή φυτώριον ανδρών γυμνασθέντων να κρατώσι το -ξίφος και την στάθμην, ανατραφέντων εις τα βουλευτήρια και εις τας μάχας, -εμπείρων της τέχνης του κυβερνάν και διά των νόμων και διά των όπλων. Από -ταύτην την τάξιν των πολιτών, περικρατουμένην εις δικαίους όρους και τιμωμένην, -ως έπρεπε να τιμάται, ήθελε λαμβάνει ο αυτοκράτωρ τους στρατηγούς του, τους -υπουργούς, τους επάρχους, και τους άρχοντάς του. Την σήμερον, αν έχη τις χρείαν -ανδρός επιτηδείου, εναρέτου, φρονίμου· πού έγινε γνωστός διά των πράξεών του; -προς δοκιμήν ήθελαν τάχα τον δώσει την δύναμιν ν' αποφασίση την τύχην λαού -τινος; Αλλ' εις τ' αφανή τάχα έργα του της αυλής τάγματος -(<span style='font-size: small;'><a href='#fn9' id='ref9'>9</a></span>) γυμνάζονται -οι Ρήγουλοι, οι Φάβιοι, οι Σκηπίωνες. Αντί σταδίου, όπου αι ψυχαί ασκούνται, -όπου αι φυσικαί αρεταί αμιλλώνται, όπου η ευφυία ανελίσσεται, όπου αι γνώσεις -και αι αρεταί διασχίζουν το πλήθος και διαλάμπουν, απέδωκαν σχεδόν τα πάντα -εις την τύχην της γεννήσεως, εις την φαντασιοκοπίαν της ευνοίας. Τοιουτοτρόπως -συσσωρεύονται τα κακά, από τα οποία καταπίπτει η πολιτεία.</p> - -<p>Τι θέλεις; είπεν ο αυτοκράτωρ· όταν οι άνθρωποι εξέπεσαν από την πρώτην -κατάστασίν των, όταν το γένος αυτών διεφθάρη, και μ' όλην την επιμέλειαν δεν -δύναταί τις εξ αυτών να κάμη κακήν εκλογήν, πρέπει ν' απελπισθή, ν' αποκάμη -εκλέγων.</p> - -<p>Όχι, είπεν ο Βελισάριος, ποτέ δεν πρέπει ν' απελπίζεται. Η διαφθορά δεν είναι -ποτε ολική. Εις όλα τα μέρη είναι άνδρες αγαθοί· και αν λείπουν, ενεργούν να -γεννήσωσιν αυτοί. Αρκεί μόνον ο ηγεμών να τους αγαπά, και να ηξεύρη, πώς να -τους διακρίνη. Υγιαίνετε, φίλοι. Τούτο θέλομεν έχει ημείς αύριον παραμυθητικήν -συνδιάλεξιν. Διότι ημπορεί σαφώς να καταλάβη τις ότι, διά να θεραπευθή η -δεινοτάτη των πραγμάτων κατάστασις, ένας μόνος άνθρωπος αρκεί να -θελήση.</p> - -<p>Ο Βελισάριος αποδίδει την ύπαρξιν πάντων εις την ασθενή θέλησίν μας, είπεν ο -Ιουστινιανός προς τον Τιβέριον. Αλλά δύναταί τις να επιφορτισθή την διάκρισιν και -την εκλογήν των ανθρώπων; Και δεν ηξεύρει πόσον ούτοι υποκρίνονται προς ημάς. -Ό,τι δεν δύναμαι να εννοήσω, είπεν ο Τιβέριος, είναι, ότι φρονεί τους ανθρώπους -γεννωμένους οποίους τους θέλεις, ως να υπέκειτο εις εσέ η φύσις. Εντοσούτω ο -Βελισάριος είναι φρόνιμος· η ηλικία, η δυστυχία τον εδίδαξαν· είναι άξιος -ακροάσεως.</p> - -<h4 style="text-align: center; margin-top: 3em">Κεφάλαιον ΙΓ'.</h4> - -<p> -<br /> -Την επιούσαν φθάσαντες, εύρηκαν αυτόν καλλιεργούντα τον κήπον του ομού με -τον Παυλίνον τον κηπωρόν του. Αν ήρχεσθε, προ ολίγου, τας είπεν, ηθέλετε -διδαχθή, ως εγώ, μάθημα καλόν της περί το άρχειν επιστήμης. Διότι τίποτε δεν -παρομοιάζει τόσον την των ανθρώπων κυβέρνησιν, όσον η των φυτών. Ο δε -κηπωρός μου ούτος κρίνει περί αυτής, ως Σόλων.</p> - -<p>Τότε, ενώ ο Αυτοκράτωρ και ο Τιβέριος συνεπεριπάτουν με τον ήρωα, ο νέος -τον επρόβαλε τας σκέψεις, τας οποίας είχαν κάμει, και τας αιτίας, διά τας οποίας -εφοβούντο, μη πλανηθή.</p> - -<p>Ναι, τον είπεν, ο εις το βάθος των ανακτόρων του περικυκλούμενος από πυκνόν -πλήθος αυλικών και κολάκων ολίγον γνωρίζει αναμφιβόλως τους ανθρώπους· αλλά -ποίος τον εμποδίζει να φυγαδεύεται από το στενόν του δεσμωτήριον, να -συναναστρέφεται, να γίνεται ευπρόσιτος; η ευπροσηγορία του ηγεμόνος είναι της -αληθείας μαγνήτης. Οι δούλοι του την κρύπτουσιν, αλλ' ο ιδιώτης, ο γεωργός, ο -απότομος και ειλικρινής γέρων στρατιώτης, δεν θέλουν του την κρύπτει. Θέλει -ακούει την κοινήν φωνήν· αυτή είναι των βασιλέων ο χρησμός, ο ακεραιότατος της -αξίας και αρετής κριτής· και πάντοτε γίνεται καλή η εκλογή, όταν αποφασίζεται δι' -αυτής. Έπειτα αι εκλογαί του μονάρχου εκτείνονται μόνον εις δύο τινά, εις τους -συμβούλους και εις τους υπουργούς· εάν εκλέξη καλώς τους πρώτους, εγώ -εγγυώμαι διά την εκλογήν των άλλων. Το παν συνίσταται να έχη παρ' αυτώ φίλους -τινάς αξίους της φιλίας του. Ο Θεοδώρικος είχε μόνον ένα, τον ενάρετον -Κασσιόδωρον· και ο κόσμος ηξεύρει, πόσον φρονίμως και ενδόξως εβασίλευσεν. -Όθεν είναι σημεία βέβαια, κατά τα οποία δύναται και εις την αυλήν αύτην να -εκλέξη τους συμβούλους και τους οδηγούς του. Η των ηθών αυστηρότης, κ' -αφιλοκέρδεια, η ευθύτης, η φιλαλήθεια, η προθυμία προς υπεράσπισιν του -αδυνάτου και αθώου, η της φιλίας σταθερότης, δεδοκιμασμένη εις τας δυστυχίας, -η προς το αγαθόν κλίσις, την οποίαν ουδέν εμπόδιον παρατρέπει, η στερεά -προσκόλλησις εις τους νόμους της δικαιοσύνης, ταύτα είναι τα χαρακτηριστικά, διά -των οποίων ο ηγεμών δύναται να διακρίνη τους καλούς καγαθούς άνδρας, και να -εκλέγη αληθείς φίλους. Τα αίτια της εξαιρέσεως με φαίνονται επαισθητότερα· διότι -η αρετή ημπορεί να ήναι προσποιητή, αλλ' η κακία ποσώς καθ' υπόκρισιν. Άμα -φανερωθή, ημπορεί τις να την πιστεύση. Παραδείγματος χάριν, εάν εγώ ήμην -βασιλεύς, όποιος άπαξ ήθελε με ομιλήσει περί των υπηκόων μου καταφρονητικώς, -περί των χρεών μου κούφως, ή περί της καταχρήσεως της εξουσίας μου με -δουλοπρεπή και ευτελή φιλαρέσκειαν, ούτος ήθελεν εξαιρεθή διά παντός από τον -αριθμόν των φίλων μου. Όθεν ουδέν άλλο ευκολώτερον, ειμή, παρατηρών τους -ανθρώπους, να εκκλέψη, χωρίς να το αισθανθώσι, τα χαρακτηριστικά των σημεία, -τα οποία εξελέγουσι και ανακαλύπτουσι και αυτούς τους κρυψινουστάτους. -Ήκουσα πολλά λεγόμενα περί εκείνης της μεγάλης υποκρίσεως, της εις τους -αυλικούς αποδιδομένης. Εξ αυτών ουδείς, όστις δεν φημίζεται, ως ών αυτή εκείνη -η ειλικρίνεια. Και αν ο ηγεμών σφάλλη εις τούτο, η κοινή φωνή θέλει τον διδάξει -την αλήθειαν. Εις αυτόν λοιπόν μόνον ανήκει να παραδώση αξίως την υπόληψιν -και την εμπιστοσύνην του. Η δε αρετή, η αλήθεια άμα εμφιλοχωρήσουσιν εις τας -βουλάς του, δύναται ν' αναθέση εις αυτάς την φροντίδα του να τον φωτίζωσι περί -όλων των άλλων εκλογών αυτού.</p> - -<p>Αλλά συλλογίζεσαι, είπεν ο αυτοκράτωρ, περί του πλήθους των εναρέτων και -σοφών ανδρών, όσων θέλει έχει χρείαν, διά να διανέμουν τους νόμους και ν' -ασκώσι την εξουσίαν του; Πόθεν να τους λάβη; Από την φύσιν, είπεν ο Βελισάριος, -ήτις γεννά τοιούτους, όταν ηξεύρη τις καλώς να την διευθύνη. — Διά να την -διευθύνη δε, έχει άλλα μέσα παρά νόμους δικαίους και αυστηρούς; — Τούτο είναι -πολύ, τούτο δεν είναι ικανόν, υπέλαβεν ο Βελισάριος, και τα ήθη δεν ανήκουσιν εις -τους νόμους.</p> - -<p>Τι θέλει λοιπόν κάμει, διά να μεταβάλη τα προ τόσου και του διαφθαρέντα -ήθη; ηρώτησεν ο Ιουστινιανός.</p> - -<p>Ο κηπωρός μου θέλει σε το διδάξει, είπε ο Βελισάριος, και τον εφώναξεν. -Άκουσε, Παυλίνε, τον είπεν· όταν φυτρόνη χόρτον άγριον μεταξύ των φυτών σου, τι -κάμνεις; Το εκριζόνω, είπεν ο απλούς άνθρωπος. — Αντί να το εκριζώσης, διατί δεν -το κόπτεις; — Ήθελεν αναβλαστάνει αδιακόπως και ποτέ δεν ήθελε τελειώσει. Κ' -έπειτα, καλέ μου αυθέντα, διά της ρίζης το φυτόν ροφά της γης τους χυμούς· και -τούτο πρέπει να εμποδίση τις. Τον ακούετε, είπεν ο Βελισάριος. Αυτό είναι -επίκρισις των νόμων σας. Ούτοι αποσπώσιν, όσον δύνανται, τα της κοινωνίας -εγκλήματα, αλλ' αφίνουσι να υπάρχωσιν αι κακίαι, τας οποίας έπρεπε να -εκριζόνωσιν. Αλλά τούτο δεν είναι αδύνατον· διότι όλαι σχεδόν αι κακίαι, -τουλάχιστον αι της αυλής, έχουν μίαν κοινήν ρίζαν. Και ποία είναι; τον ηρώτησεν ο -Τιβέριος. Η πλεονεξία, απεκρίθη ο γέρων. Ναι, διά του ονόματος τούτου, είτε η -επιθυμία του σωρεύειν πλούτη νοείται, είτε η του απολαύειν, δεν υπάρχει τι -ανάξιον και χαμερπές, το οποίον η πλεονεξία να μη γεννά. Η σκληρότης, η -αχαριστία, η απιστία, η αδικία, ο φθόνος και αυτή η ωμότης είναι κλάδοι τούτου -του απλήστου, του σκληρού και χαμερπούς πάθους.</p> - -<p>Εκ της άγρας της προσέτι τρέφει την χαυνότητα, την ηδυπάθειαν, την -διαφθοράν, την ασωτείαν, και την χαύνην εκείνην αργίαν, ήτις τα περιθάλπει εις -τον κόλπον της. Ούτω τα ήθη όλα διαφθείρονται διά της φιλοπλουτίας. Εάν -διεγείρη την φιλοτιμίαν, θέλει την καταστήσει επίβουλον και αισχράν. Εάν -παρεισδύη εις την ανδρίαν, την ατιμάζει διά των δεινοτάτων αυτής κακών. Διά της -δωροδοκίας καταστένει επονείδιστα τα εντιμότατα προτερήματα· η δε ψυχή, ήτις -είναι δούλη αυτής, πωλείται εις τον πλειοδοτούντα.</p> - -<p>Εντεύθεν όλα τα δημόσια ανοσιουργήματα, όσα εργάζονται διά να -πλουτήσουν. Και της τυραννίας ταύτης, υπό της οποίας στενάζουσιν οι άνθρωποι, -μήτηρ είναι η πολυτέλεια· διότι αύτη γεννά τας χρείας· αύται δε γεννώσι την -φιλαργυρίαν· η δε φιλαργυρία, διά να κορεσθή, προστρέχει εις την τυραννίαν. Την -πολυτέλειαν λοιπόν πρέπει να καταπολεμήση τις. Εξ αυτής πρέπει ν' αρχίση την -των ηθών μεταρρύθμισιν.</p> - -<p>Ο δε κατά της πολυτελείας πόλεμος ομοιάζει τον της ύδρας, είπεν ο -αυτοκράτωρ· διότι κόπτεις μίαν κεφαλήν αυτής, και αναφύονται μυρίαι. Ή μάλλον, -είναι, ως ο Πρωτεύς, όστις κατά μυρίας διαφόρους μορφάς, εκφεύγει τον θέλοντα -να τον δεσμεύση, θέλω ειπεί πολύ περισσότερα, επρόσθεσε. Τα αίτια της -πολυτελείας, και αι επιρροαί της, αι σχέσεις και αι συγκοινωνίαι της συστένουσι -μίγμα αγαθών και κακών, τόσον συγκεχυμένον, ώστε, υποθέτων, ότι ήτο δυνατόν -να την δεσμεύση, ή να την εξολοθρεύση τις, ήθελα αμφιβάλει, αν το πρώτον -ήθελεν είσθαι συγχωρημένον και το άλλο ωφέλιμον.</p> - -<p> — Ναι, συμφωνώ, είπεν ο Βελισάριος, ότι η πολυτέλεια είναι εις την -πολιτείαν, ως οι άτιμοι εκείνοι άνθρωποι, όσοι έκαμαν εξ επιγαμίας συγγένειαν με -μεγάλους· κολακεύουν αυτούς χαριζόμενοι εις τους συγγενείς των, αλλά τέλος τους -κλείουν εις την φυλακήν. Δεν εκτείνομαι μακρότερον. Ας αρχίσωμεν από τα έργα, -τα οποία είδα πραχθέντα δι' εμού αυτού. Λέγεται, ότι η πολυτέλεια συμφέρει εις -τας πόλεις. Δυσκόλως το πιστεύω· αλλ' είμαι πολλά βέβαιος, ότι είναι ολεθρία εις -τα στρατεύματα. Ο Πομπήιος βλέπων τους στρατιώτας του Καίσαρος τρεφομένους -με αγρίας ρίζας, έλεγεν, «ούτοι είναι θηρία»· έπρεπε να είπη, «ούτοι είναι -άνθρωποι». Η πρώτη του πολεμικού καρτερία είναι να ριψοκινδυνεύη· η δευτέρα -ν' αρκήται εις μόνας της φύσεως τας χρείας. Τούτο δε είναι το επιπονώτερον διά -τον τρυφηλώς ζήσαντα. Ο λαός ο θέλων ν' απολαύη εις τον πόλεμον τας τρυφάς της -ειρήνης, δεν είναι ικανός να υπομένη ούτε τας ευτυχίας, ούτε τας δυστυχίας. Η νίκη -είναι ολίγον δι' αυτόν, ζητεί την αφθονίαν· άμα δε του λείψη η αφθονία, ή -επαπειλή να τον εγκαταλείψη, η άλλη ματαίως ήθελε τον προσκαλεί. Το νηφάλιον -στράτευμα έχει πτέρυγας· η δε πολυτέλεια εκνευρίζει και καταβάλλει τον στρατόν, -εις τον οποίον ευρίσκεται· η λιτότης φείδεται και τους εσωτερικούς και τους -εξωτερικούς πόρους. Η δε ασωτεία τους εξαντλεί, και δεν αφίνει τίποτε εις καιρόν -ανάγκης· επιφέρει την ερήμωσιν, τον λιμόν, τον τρόμον και την αισχράν φυγήν. -Όλα είναι επίπονα εις ανθρώπους χαύνως ανατραφέντας. Η ανδρία τους μένει, -αλλά δυνάμεις δεν έχουν. Ο εχθρός, όστις ηξεύρει να τους αδυνατίση με τους -κόπους, δεν έχει χρείαν να τους νικήση, και τας βραδύτητας του πολέμου θεωρεί -επωφελώς δι' αυτόν ως μάχας. Αλλ' η πολυτέλεια όχι μόνον εκνευρίζει και χαυνόνει -τα σώματα, αλλά και τας ψυχάς εκθηλύνει και διαφθείρει. Ο πλούσιος, ο φέρων -μεθ' εαυτού την πολυτέλειαν εις το στρατόπεδον, κινεί την άμιλλαν του πένητος, -όστις προς αποφυγήν της ταπεινώσεώς του, ότι τον υπερέχει ο όμοιός του, ζητεί -τρόπους και εις αυτάς τας αισχρουργίας. Η τιμή προσκολλάται εις τους πλουσίους, -η υπόληψις εις την μεγαλοπρέπειαν, η περιφρόνησις εις την πενίαν, το γελοίον εις -την μετριόφρονα και αφιλοκερδή αρετήν, και τότε τα πάντα ηφανίσθησαν. Ταύτα -είναι τα εκ της πολυτελείας κακά.</p> - -<p>Ηξεύρω, ότι την εξώρισες από τα στρατεύματά σου, είπεν ο Τιβέριος. Πώς δε το -κατώρθωσες; ευκολώτατα, είπεν ο γέρων. Την απεδίωξα από την σκηνήν μου, την -κατέστησα περιφρονητήν. Η περιφρόνησις είναι δραστήριον κατά της φαρμακεράς -υπερηφανείας αντιφάρμακον. Έμαθα, ότι νέος τις εκ της Ασίας έφερεν εις το -στρατόπεδόν μου τας τρυφάς της πατρίδος του, ότι εκοιμάτο εις πορφυράν σκηνήν, -ότι έπινε με χρυσά ποτήρια, ότι εμεταχειρίζετο εις την τράπεζάν του τα καλήτερα -είδη του οίνου και τα σπανιώτερα εδέσματα. Τον εκάλεσα λοιπόν εις το γεύμα, και, -έμπροσθεν των συστρατιωτών του, τον είπα. Βλέπεις, νεανίσκε, ότι εδώ -μεταχειρίζονται ευτελή τροφήν· ενίοτε δε ακόμη χειροτέραν· και πρέπει να -προσμένωμεν τούτο· διότι οι θηρεύοντες την δόξαν κινδυνεύουν να μη έχουν -άρτον. Πίστευσέ με, η τρυφηλότης σου μέλλει πολλά να υπομένη, διά τον οποίον -βίον μέλλομεν να διδάξωμεν. Σε συμβουλεύω να μη μας ακολουθήσης. Η επίπληξις -αύτη ενήργησεν εις αυτόν· ζητεί συγγνώμην, και την λαμβάνει· αλλ' απέστειλε την -αποσκευήν του. Και αυτή η συμβουλή ήρκεσε; τον ηρώτησεν ο νεανίσκος. Ναι, -αναμφιβόλως, είπεν ο ήρως, διότι το παράδειγμά μου εστήριζεν αυτήν, και με -ήξευραν σταθερόν εις την γνώμην μου. Έπρεπε να διήγειρες σφοδρά -παράπονα.</p> - -<p>Όταν ο νόμος ήναι ίσος και αναγκαίος, κανείς δεν προσκλαίεται κατ' αυτού. — -Όχι· αλλ' είναι σκληρόν εις τον πλούσιον να ήναι ισότιμος του πένητος. — αλλά διά -τούτο είναι ηδύ εις τον πένητα να ήναι ίσος με τον πλούσιον, και πανταχού οι -πένητες είναι οι περισσότεροι. — Αλλ' οι πλούσιοι είναι εις την αυλήν οι -ισχυρότεροι, και μάλλον εισακούονται. — Διά τούτο και επέτυχαν να με βλάψουν. -Αλλ' ό,τι έκαμα, δεν θέλω το παύσει· διότι η ρώμη της ψυχής, ως και η του -σώματος, είναι καρπός της εγκρατείας. Άνευ αυτής ουδεμία αφιλοκέρδεια, άνευ δε -αφιλοκερδείας ουδεμία αρετή υπάρχει. Ηρώτησα ποιμένα τινά, διά τι οι κύνες του -ήσαν τόσον πιστοί· διότι, με είπε, ζώσι με άρτον μόνον. Εάν τους έτρεφα με κρέας, -ήθελαν είσθαι λύκοι. Εξεπλάγην διά την απόκρισίν του. Γενικώς, φίλοι μου, ο -ασφαλέστερος τρόπος του καταστέλλειν τα κακά είναι η περιόρισις των χρειών. -Ταύτα πάντα είναι δυνατά εις στράτευμα, είπεν ο αυτοκράτωρ· αλλά -δυσκατόρθωτα εις επικράτειαν. Οι πολιτικοί νόμοι δεν ομοιάζουν τους -στρατιωτικούς. Ούτοι περιστέλλουν την ελευθερίαν εις κύκλον στενώτερον. Νόμος -ουδείς δύναται να εμποδίση τον πολίτην από του να πλουτήση διά τιμίου τρόπου, -ουδείς δύναται να εμποδίση αυτόν από του να διαθέση τα πλούτη του και να τ' -απολαύη ειρηνικώς. Θεωρείται ως αποκτήσας αυτά διά των κόπων, της -βιομηχανίας, των προτερημάτων, της αξίας αυτού, ή των γονέων του. Έχει το -δικαίωμα να τα διασκορπίση, ως και να τα καταθάψη εις την γην. Συμφωνώ κατά -τούτο, είπεν ο Βελισάριος. Προχωρώ δε και περαιτέρω, είπεν ο αυτοκράτωρ· εάν τα -πλούτη της πολιτείας ευρίσκωνται συσσωρευμένα εις χείρας ενός τινος τάγματος -ανθρώπων, καλόν είναι να διαδοθώσι, και η φιλοπονία μετά της βιομηχανίας να τα -εκβάλλουν από τας χείρας της αργίας. Και εις τούτο συμφωνώ, είπεν ο ήρως. -Προσθέτω, εξακολούθησεν ο Ιουστινιανός, ότι η τρυφηλότης, η ηδυπάθεια, η -επίδειξις, η μεγαλοπρέπεια, αι της φιλοκαλίας και της καινοτομίας -φαντασιοκοπίαι, η επιτετηδευμένη τρυφή και η ματαιότης είναι λεπτολογίαι -εκφεύγουσαι την αυστηροτάτην αστυνομικήν κυβέρνησιν, και περί των οποίων οι -νόμοι δεν δύνανται να λάβωσι φροντίδα, ειδέ μη, ενεργούσιν είδος τυραννίας. Μη -γένοιτο, είπεν ο γέρων, να θελήσω, ώστε οι νόμοι να λαμβάνωσι φροντίδα τινά -περί τούτων! Ιδού λοιπόν πώς η πολυτέλεια προστατεύεται από όλα τα πλέον -απαραβίαστα παρά τοις ανθρώποις, ήγουν την ελευθερίαν, την ιδιοκτησίαν, και απ' -αυτό ίσως το καινωφελές. Εις όλα συμφωνώ, εκτός τούτου του τελευταίου, είπεν ο -Βελισάριος. Αλλά τέλος πάντων, είπεν ο ηγεμών, θέλεις ομολογήσει, ότι η -πολυτέλεια εμψυχόνει και γίνεται αιτία ν' ακμάζωσιν αι τέχναι, ότι καταστένει τους -ανθρώπους βιομηχάνους, δραστηρίους, κινεί αυτούς εις άμιλλαν, αντιτάσσει εις -την ραθυμίαν και εις την προς την οκνηρίαν κλίσιν των το κέντρον των νέων χρειών -και την επιθυμίαν των ηδονών. </p> - -<p>Συμφωνώ, είπεν ο Βελισάριος, ότι η πολυτέλεια είναι ηδεία εις τους -απολαύοντας αυτήν και κερδαλέα εις τους όσοι τους προμηθεύουν τα μέσα της -απολαύσεώς της, και ότι οι νόμοι χρεωστούν ν' αφίνωσι τούτο το εμπόριον -ελεύθερον και ήσυχον. Τούτο δεν θέλεις;</p> - -<p>Περισσότερον θέλω, επανέλαβεν ο αυτοκράτωρ· αξιώ, ότι ολίγον κατ' ολίγον η -επιρροή αύτη διαδίδεται εις όλας της πολιτείας τας τάξεις, και εις την των γεωργών -αυτών, εις την οποίαν χορηγεί ευκολωτέραν και συμφερωτέραν πώλησιν των -καρπών των κόπων αυτών.</p> - -<p>Εδώ, είπεν ο Βελισάριος, το φαινόμενον σε απατά. Επειδή ό,τι όφελος έρχεται -εις την τάξιν των γεωργών από τας ασωτεύσεις την πολυτελείας, ελήφθη ήδη εξ -αυτής. Όλοι δε οι άνθρωποι, τους οποίους η πολυτέλεια μεταχειρίζεται, είναι ξένοι, -τους οποίους δίδει εις αυτήν την τάξιν να τους τρέφη.</p> - -<p>Ανακάλεσε εις την μνήμην σου την ιδέαν, την οποίαν εδέχθημεν περί της -πρωτοπλάστου κοινωνίας. Ποίον είναι το τέλος αυτής; Δεν είναι να καταστήσω τον -άνθρωπον ωφέλιμον εις τον άνθρωπον; Και εις ταύτην την τάξιν το δικαίωμα του -ενός επί του εργοχείρου του άλλου δεν είναι το δικαίωμα την ανταλλαγής; Εάν -λοιπόν είς άνθρωπος ενασχολή μυρίους εις τας πολυπλασιασθείσας χρείας του, μη -συνεισφέρων αυτός εις τας χρείας μηδέ ενός, δεν είναι ως φυτόν άκαρπον και -αδηφάγον εις το μέσον του θέρους; Τοιούτος είναι ο αργός πλούσιος εις τας -αγκάλας της πολυτελείας και της τρυφής. Ων πάντοτε το αντικείμενον των -φροντίδων και την εργασίας της κοινωνίας, δέχεται ραθύμως τον φόρον ως απλήν -προσφοράν. Προς ευχαρίστησιν μόνον των ορέξεών του, προς εκπλήρωσιν των -επιθυμιών του μόνον, η φύσις ασχολείται· δι' αυτόν αι ώραι παράγουσι τους -γλυκυτάτους καρπούς των· τα στοιχεία προσφέρουν τα ήδιστα εδέσματα· αι τέχναι -τα σπανιώτερα αριστουργήματα. Απολαύει όλα, δεν συνεισφέρει εις ουδέν, -αφαιρεί από την κοινωνίαν πλήθος ωφελίμων ανθρώπων, δεν εκπληροί ουδενός το -επιβάλλον έργον, και αποθνήσκει, άλλο κενόν μη αφίνων, παρά το κενόν των υπ' -αυτόν καταδαπανηθέντων κτημάτων.</p> - -<p>Δεν ηξεύρω, είπεν ο Τιβέριος, πλην μοι φαίνεται ολιγώτερον επιζήμιος, -ολιγώτερον ανωφελής παρ' όσον τον στοχάζεσαι. Διότι, εάν εις το σύνολον των -κοινών κτημάτων δεν προσφέρη τον καρπόν των προτερημάτων, της -δραστηριότητος και της ευμηχανίας του, προσφέρει το αργύριόν του, και τούτο -είναι το αυτό.</p> - -<p>Αι, φίλε μου, είπεν ο γέρων, τα χρήματα δεν είναι άλλο παρά το σημείον των -κτημάτων, τα οποία τις παραχωρεί και το ενέχυρον της αποδόσεώς των. Εις την -ληψοδοσίαν τούτων των κτημάτων ταύτα φανερόνουν την τιμήν των. Αλλ' όστις εις -την ληψοδοσίαν ταύτην παρουσιάζει μόνον το σημείον, και ποτέ το αληθές -πράγμα, καταχράται οφθαλμοφανώς το μέσον της ανταλλαγής, διά να λαμβάνη -ακαταπαύστως ό,τι ποτέ δεν αποδίδει. Ο μεταβλητός εγγυητής, τον οποίον δίδει, -τον απαλλάσσει από όλα, αντί να τον υποχρεόνη. Ας αγρυπνή ο άρχων, ας μάχεται -ο στρατιώτης, ας εργάζεται ο γεωργός και ο τεχνίτης αδιακόπως δι' αυτόν, τα -αποκτηθέντα εις τας υπηρεσίας των δικαιώματά του επικυρούνται κατ' έτος, και το -προνόμιον, το οποίον έχει να ζη άχρηστος, είναι εγχαραγμένον επί χρυσών -ελασμάτων.</p> - -<p>Ούτω λοιπόν η ευπορία κρατεί τον κόσμον υπομίσθιόν του· είπεν ο νέος. Ναι, -φίλε, είπεν ο γέρων, χωρίς να προξενήση τούτο εις τον πλούσιον άλλον κόπον και -άλλην φροντίδα, ειμή ν' αποδώση λεπτομερώς εις την κοινωνίαν τας συνθήκας της -δουλείας, την οποίαν έκαμε με αυτόν. Και διά τι αύτη η δουλεία; ηρώτησεν ο -Τιβέριος, Διά τι πλούσιοι εις την πολιτείαν; Διότι οι νόμοι, είπεν ο ήρως, -διατηρούσιν εις έκαστον ό,τι απέκτησε· διότι τίποτε δεν είναι καλήτερον -αποκτημένον παρά τον καρπόν του κόπου, της βιομηχανίας και της διανοίας· διότι -η ελευθερία του αποκτάν συμπεριλαμβάνει και την ελευθερίαν του θησαυρίζειν· -και διότι η ιδιοκτησία, ως η ελευθερία, πρέπει να ήναι δικαίωμα απαραβίαστον -(<span style='font-size: small;'><a href='#fn10' id='ref10'>10</a></span>)</p> - -<p>Κακόν είναι βέβαια το να υπάρχωσιν άνθρωποι δυνάμενοι να επιφορτίσωσιν -εις την κοινωνίαν όλα τα έξοδα την υπάρξεώς των και πολλών άλλων ανθρώπων, -τους οποίας μεταχειρίζονται μόνον προς όφελός των· αλλ' ήθελεν είσθαι -μεγαλήτερον κακόν το ν' αφαιρεθή από την άμιλλαν, την εργασίαν και την -βιομηχανίαν, η ελπίς του αποκτάν, και η ασφάλεια του απολαύειν τα αποκτηθέντα. -Μη θλίβεσαι λοιπόν διά το άφευκτον κακόν. Ενόσω υπάρχουσιν εις αυτήν -άνθρωποι δραστηστιώτεροι, βιομηχανικώτεροι, φειδωλότεροι, ευτυχέστεροι παρ' -άλλους, θέλει υπάρχει ανισότης εις τον μερισμόν των κτημάτων. Η ανισότης αύτη -θέλει είσθαι μάλιστα υπερβολική εις τας ακμαζούσας πολιτείας, χωρίς να έχη τις το -δίκαιον να την εξαλείψη.</p> - -<p>Ομολόγησε λοιπόν, είπεν ο αυτοκράτωρ, ότι η πολυτέλεια είναι καλόν κατά τι, -διότι αυτή διά των δαπανών της σμικρύνει και εξολοθρεύει την ανισότητα ταύτην. -Ήγουν η πολυτέλεια είναι καλή εις το να εξαντλή τας πηγάς της πολυτελείας. Το -ομολογώ, είπεν ο Βελισάριος, και δέχομαι ν' αφήσωσιν εις τα πλούτη όλα τα μέσα -της αναλώσεώς των. Εγώ δεν νωώ να υποχρεώσωσι τον έχοντα να τα καταχώση εις -την γην, ουδέ να διορίσωσιν εις αυτόν την χρήσιν αυτών. Οι νόμοι, σε το είπα, δεν -χρεωστούν να ενέχωνται εις άλλο, ειμή εις το να επιβάλλωσι το φορτίον των -δημοσίων χρειών· εις τα κοινά κτήματα, αφίνοντες άθικτον και ιεράν την μερίδα -της τροφής, και εγγίζοντες μόνον το περισσεύον της ευπορίας πάσης καταστάσεως. -Η κοινή δόξα θέλει κάμει το λοιπόν. Η κοινή δόξα! είπεν ο αυτοκράτωρ. Ναι, αύτη, -είπεν ο Βελισάριος, αστενοχωρήτως και αβιάστως αποκαθιστά παν πράγμα εις τον -οικείον τόπον. Απ' αυτήν πρέπει να προσμένωμεν των ηθών την μεταρρύθμισιν. Η -μεταρρύθμισις αύτη σε φαίνεται δύσκολος· εξαρτάται από την θέλησιν και το -παράδειγμα του κυριάρχου. Άμα ο άνθρωπος, ο έχων μεν την αυτήν αξίαν με -άλλους, αλλά κοσμιώτατος και απλούστατος κατά τα ήθη, αξιωθή παρά του -άνακτος καλλίστην υποδοχήν, άμα δείξη καταφρόνησιν προς τας κατ' επίδειξιν -δαπάνας και την γυναικώδη πολυτέλειαν, άμα ρίψη βλέμμα περιφρονητικόν εις -τους δούλους της μαλθακότητος, και προσηλώση όμμα αρεσκείας και αιδούς εις τα -θύματα του κοινού συμφέροντος, η αυλή ευθύς θέλει λάβει κλίσιν προς την ευγενή -απλότητα και την έμφρονα φειδώ. Η μεγαλοπρέπεια όχι μόνον δεν θέλει τιμάσθαι -εκεί, αλλά μάλιστα θέλει είσθαι και απρεπής. Ήθη καθαρά και αυστηρά θέλουν -αντικατασταθή αντί των ακολάστων και ματαιοσπούδων. Όλαι αι τιμαί θέλουν -αποδίδεσθαι εις την προσωπικήν αξίαν, και αφήσει την ματαιοφροσύνην και την -πολυτέλειαν να θαυμάζωνται μόναι και να συναρέσκωνται. Ω! φίλοι, με πόσην -ορμήν πίπτον ηθέλαμεν βλέπει το κράτος των! Ηξεύρετε, πόσον η πόλις είναι -προσεκτική, ευπειθής και πρόθυμος ν' ακολουθή το παράδειγμα της αυλής. Ό,τι δε -είναι εις τιμήν μεταβαίνει εντός ολίγου εις χρήσιν. Η αρχαία λιτότης, -αποκατασταθείσα, ήθελε γεννήσει την αφιλοκέρδειαν· αύτη δε τα ηρωικά ήθη. Ο -ικανός να γίνη ωφέλιμος άνθρωπος, μη έχων ήδη εις τα σεμνά ήθη ουδεμίαν αιτίαν -πλεονεξίας, και ελευθερωθείς από την δουλείαν των εξουθενητικών χρειών της -τρυφής, ήθελεν αισθανθή εις εαυτόν αναπτυσσόμενον τον βλαστόν των τιμίων -φρονημάτων. Η φιλοπατρία, η φιλοδοξία ήθελαν κυριεύσει ψυχήν ελευθέραν και -επαιρομένην διά την ελευθερίαν. Όλαι αι δυνάμεις της ευγενούς αμίλλης ήθελαν -αναπτυχθή συγχρόνως. Α! εάν ο ηγεμών ήξευρεν, οποίαν επιρροήν έχει εις τας -ψυχάς, και πώς ημπορεί να τας συγκινή ακαταναγκάστως και αβιάστως! Αύτη είναι -η πλέον ακαταμάχητος δύναμίς του· και ταύτην μόνον δεν γνωρίζει.</p> - -<p>Ποία δε δύναμις, είπεν ο Ιουστινιανός, δύναται ν' αντισηκώση την φιληδονίαν, -το θέλγητρον των τέρψεων, την επιθυμίαν του αποκτάν το αντίτιμον όλων των -αγαθών; Τι μέλει τον άνθρωπον, τον δι' όλων των αισθητηρίων μεθυσκόμενον υπό -της τρυφής, αν η αυλή τον κακολογή, ή τον επαινή; Δύναται ο βασιλεύς να -εμποδίση, ώστε ο άνθρωπος ούτος, αυτός καθ' εαυτόν, να μη διαθέτη κατά την -φαντασίαν του λαόν βιομήχανον, πρόθυμον να τον υπηρετή, ώστε να μη τον -περικυκλόνωσιν αι ηδοναί, να μη τον υποτάσσωνται αι τέχναι; Όχι, είπεν ο -Βελισάριος, αλλ', εάν θέλη, δύναται να προσάψη αίσχος μεν εις την μαλθακότητα, -καταφρόνησιν δε εις την αργίαν· δύναται ν' αφαιρέση από τα πλούτη το δικαίωμα -του να υψόνουν εις τα πρώτα αξιώματα της πολιτείας την οκνηρίαν, την κακίαν και -την ανικανότητα· δύναται να κάμη, ώστε αι επαισθητότεραι απoλαύσεις, αι -ηδύτεραι του βίου ευφροσύναι να συνάπτωνται με την από του κοινού τιμήν και να -υπάγουν ομού με αυτήν προς συναπάντησιν της αξίας· δύναται τουλάχιστον να -εξουθενήση την πολυτέλειαν και να της αφαιρέση τον τύφον. Τούτο αρκεί· η -πολυτέλεια ταπεινωθείσα δεν θέλει πλέον ταπεινώσει την πενίαν, δεν θέλει πλέον -αμαυρόνει την αρετήν. Θέλουν είσθαι αγαθά, το αντίτιμον των οποίων δεν θέλουν -είσθαι πλέον τα πλούτη. Η πίστις και η κοινή υπόληψις, αι τιμαί και τα αξιώματα -θέλουν απόκεισθαι εις την αξίαν. Ο χρυσός δεν θέλει πλέον εξαλείφει τας κηλίδας -του ψόγου και του αίσχους, η δε χαμέρπεια της ψυχής δεν θέλει κρύπτεσθαι πλέον -υπό την λάμψιν αλαζονικής μεγαλοπρεπείας.</p> - -<p>Πιστεύσατέ με, φίλοι, ότι η πολυτέλεια έχει ολίγας απολαύσεις ανεξαρτήτους -από την υπερηφάνειαν. Αι πλέον λεπτουργημέναι επιθυμίαι της είναι πλασταί· η δε -γνώμη, η προσαπτομένη εις τας ματαίας και ευμεταβλήτους ηδονάς της, είναι το -ευαρεστότερόν των· Εξαλείψατε την γνώμην ταύτην, και θέλετε φέρει τα πλούτη -εις την κυρίαν και αληθινήν των τιμήν. Τότε δε, όστις θέλει τα έχει, αν θέλη να -τιμηθή και να τα εξευγενίση, θέλει κάμει καλητέραν χρήσιν αυτών. Η πολυτέλεια -καθιστά τον πλούσιον να μη δύναται να ήναι γενναίος· αι χρείαι τον καταστένουν -φιλάργυρον· και η φιλαργυρία του είναι μίγμα όλων των παθών, τα οποία -ευχαριστεί με χρυσίον. Αλλ' αν τα ορμητικώτερα τούτων των παθών, η -υπερηφάνεια, η φιλοδοξία, αυτός ο έρως, διότι ακολουθεί την δόξαν, δεν -αναφέρονται πλέον εις τα της πολυτελείας, παρατηρήσατε, πόσον αυτής το -θέλγητρον και της φιλαργυρίας η δύναμις ελαττούται.</p> - -<p>Τα αληθή πλεονεκτήματα του πλούτου, η ευπορία, αι ευκολίαι, αι της αφθονίας -τρυφαί, η ανεξαρτησία, και η ανάπαυσις, τέλος το κράτος, το οποίον ο πλούσιος -ενεργεί επάνω εις πλήθος ανθρώπων ασχολουμένων εις τα περί αυτόν· όλα ταύτα, -λέγω, είναι ικανώτατα να συγκινήσωσι τους μικροψύχους. Και ποσώς δεν ελπίζω, -ουδέ φοβούμαι την ολικήν καταστροφήν των τεχνών, τας οποίας υποτρέφει ο -πλούτος. Αλλ' εάν αι τιμαί δεν απονέμωνται εις αυτόν, αι ψυχαί, εις όσας η φύσις -έδωκεν ενέργειαν και ύψος, αι ψυχαί αι δεκτικαί παθών ευγενών και αρετών -μεγάλων, θέλουν καταφρονήσει τας ματαιοτήτας ταύτας και θέλουν ζητήσει -αλλαχού τον έπαινον και την δόξαν.</p> - -<p>Ποτέ δεν θέλει είσθαι, είπεν ο Τιβέριος, εις επικράτειαν πλουσίαν τούτο, ήγουν -η άγονος λαμπρότης των τιμών να αμαυρώση την λαμπρότητα του πλούτου. Μόνον -η λάμψις του πλούτου θαμβόνει τον λαόν, και αι τιμαί, η μεγαλειότης αυτή έχουν -χρείαν αυτού, διά να εμπνέωσι σέβας εις τον λαόν.</p> - -<p>Ποίος από τους δύο κατά την γνώμην σου, τον ηρώτησεν ο γέρων, αυξάνει την -σεμνότητα, την μεγαλειότητα της Ρωμαϊκής Γερουσίας, ο πλούσιος Λεύκουλλος ή ο -πτωχός Κάτων; Η ερώτησις αύτη ετάραξε τον Τιβέριον. Σας ομιλώ περί καιρού -πολυτελείας, υπέλαβεν ο ήρως· και κατ' εκείνον έτι τον καιρόν με οποίον σέβας το -υγιέστερον μίσος της πολιτείας, ο λαός, δεν ανεπόλει καθ' εαυτόν τας λαμπράς -ημέρας της ελευθέρας, της εναρέτου και πτωχής Ρώμης, τους αιώνας, κατά τους -οποίους η μικρά της χώρα εκαλλιεργείτο από χείρας νικηφόρους και κατά τους -οποίους το υνίον ήτο δαφνοστεφές; Δότε περισσοτέραν αξίαν εις τον λαόν, και -πιστεύσατε, ότι μονάρχης σοφός, περικυκλούμενος από πολεμιστάς και -υπουργούς, μη έχοντας τύφον, αλλά φορτωμένους τιμάς και έτη, θέλει προσφέρει -θέαμα χιλιάκις σεμνότερον παρά τρυφηλός ηγεμών περικυκλωμένος από αυλικούς. -Οι εν τέλει, όσοι θέλουν να τιμώνται χωρίς να δαπανήσωσιν εις τούτο τίποτε, δεν -παύουν λέγοντες, ότι το αξίωμά των, διά να εμπνέη σέβας, πρέπει να ήναι -περιβεβλημένον πομπήν και μεγαλοπρέπειαν. Και τωόντι, ταύτα είναι ως -περιβόλαιον, το μέγεθος του οποίου κρύπτει τα ελαττώματα του σώματος· αλλά -τούτο είναι απόδειξις μεγαλητέρα, ότι πρέπει ν' απομακρυνθή αύτη η εξωτερική -λαμπρότης, ήτις μετασχηματίζει και συγχέει τους ανθρώπους. Όταν η αρετή -παρουσιασθή εις τας πρώτας τιμάς, ως ο αθλητής εις το στάδιον, θέλει -διακρίνεσθαι πολύ καλήτερον από την ισχύν και την καλλονήν της. Εάν δε η κακία, -η χαμέρπεια, η αναξιότης φανώσιν εκεί, θέλουν πολύ περισσότερον -καταισχυνθή.</p> - -<p>Άλλο πλεονέκτημα των απλοϊκών ηθών, εις τα μεγαλεία είναι, ότι επικουφίζει -την πολιτείαν από τας ολεθρίας δαπάνας των παρασήμων, σμικρύνει την αξίαν των -αμοιβών. Αι καλώς απονεμόμεναι τιμαί επέχουν τόπον πλουσιωτάτων βραβείων· ο -δε ηγεμών, όστις θέλει είσθαι φειδωλός διανομεύς αυτών, θέλει είσθαι και του -αγαθού των υπηκόων του. Τούτο είναι το κυριώτερον. Δεν πρόκειται λόγος να -εμποδισθώσιν οι πλούσιοι από την πολυτέλειαν· αύτη είναι πυρ, καταναλίσκον και -αυτό μετ' ολίγον την τροφήν του. Πρόκειται να προφυλαχθώσιν από την επιθυμίαν -της πολυτελείας, και από την δίψαν του πλούτου εκείνοι, οίτινες έχοντες μόνον -προτερήματα, γνώσεις και αρετάς, ήθελον τολμήσει να τα μισθώσωσι. Διά τούτο -πρέπει ν' αποδίδωνται εις αυτούς τιμαί, τας οποίας τίποτε δεν αμαυρόνει, και αι -οποίαι ποτέ δεν βεβηλούνται. Υπηρέτησα τον βασιλέα μου με προθυμίαν και -ικανήν ευτυχίαν· και ηξεύρω αφ' εαυτού μου, πόσον ο χρυσός είναι αγενής ως -προς την δρυν και την δάφνην, όταν αυτά ήναι μισθός της τιμής και της -ευγνωμοσύνης του βασιλέως. Ουδέν την τιμήν ταύτην, την τόσον θελκτικήν, ότε -είναι σύμφωνος με του λαού την γνώμην, ο ηγεμών έχει το δικαίωμα να την -απονέμη μόνον εις το ωφέλιμον και επαινετόν, μη δίδων αυτήν εις άλλο, παρ' ότι -είναι μάταιον, κενόσπουδον και επικίνδυνον. Ιδού η μεγάλη του οικονομία. Αλλ' -όλα ταύτα απαιτούσι γενναίαν και ακλόνητον απόφασιν, επιείκειαν αδιακόπως -προφυλαττομένην κατά της απάτης και του δόλου, σταθεράν βούλησιν, ήτις ποτέ -δεν αλλοιούται, και ήτις αφαιρεί ως και την ελπίδα του να φανή μαλακιζομένη, ή -μεταβαλλομένη. Θέλει δε είσθαι τοιαύτη, εάν φωτίζεται και υποστηρίζεται από την -προς το αγαθόν αγάπην· και τότε η γνώμη του ηγεμόνος θέλει σχηματίσει την -κοινήν γνώμην, το δε παράδειγμά του τον εθνικόν χαρακτήρα.</p> - -<p>Να σε ομολογήσω, είπεν ο Τιβέριος, ανησυχίαν τινά, ήτις με μένει; Η αυλή -αύτη, εκ της οποίας να εξορίσης θέλεις την εύνοιαν, την ραδιουργίαν και την -πολυτέλειαν, θέλει είσθαι ίσως σοβαρά· και νέος ηγεμών . . . . . Καταλαμβάνω, -φοβείσαι, μην αηδιάση· αλλά, φίλε μου, δεν σε είπον, ότι το βασιλεύειν ήτο τέρψις -και διατριβή καιρού. Μ' όλον τούτο ίσως, εις το μέσον των μόχθων του, θέλει έχει -στιγμάς γλυκυτάτας. Υπουργός τις, γεωργίας θέλει τον αναγγείλει τας προόδους της -γεωργίας εις επαρχίας, αίτινες ήσαν ακαλλιέργητοι, και ούτος θέλει ειπεί καθ' -εαυτόν· μία πράξις της θελήσεώς μου έκαμεν εκατόν χιλιάδας ευτυχείς. Οι -άρχοντές του θέλουν τον γνωστοποιήσει, ότι είς των νόμων του θέλει σώσει την -κληρονομίαν του ορφανού από τας χείρας του απλήστου άρπαγος· αυτός δε θέλει -ειπεί· ευλογητός ο θεός! ο αδύνατος προστατεύεται από εμέ. Οι πολεμισταί του -δεν θέλουν τον δώσει παραμυθίας τόσον καθαράς. Αλλ' όταν διηγηθώσι προς -αυτόν, με ποίον ζήλον και προθυμίαν οι πιστοί του υπήκοοι θέλουν χύσει το αίμα -των υπέρ του ηγεμόνος και της πατρίδος των, το έλεος, ο εκ της στερήσεως των -πόθος θέλουν αναμιχθή με αγάπην και ευγνωμοσύνην, ήτις θέλει βρέξει τους -οφθαλμούς του με δάκρυα. Τέλος αι ευχαί και οι έπαινοι του ευτυχούς αιώνος, επί -του οποίου ζη, και η την οποίαν προαισθάνεται απόλαυσις των ευχών του -μέλλοντος, τοιαύται είναι του μονάρχου αι ηδοναί. Εάν δε, διά να τον απαλλάξωσιν -από την αηδίαν, δεν είναι ταύτα ικανά, θέλει περιέλθει, ως οι αρχαίοι της Περσίας -βασιλείς, επισκεπτόμενος τας επαρχίας, διανέμων αμοιβάς εις εκείνον, όστις θέλει -ενεργήσει καλήτερον ν' ανθήσωσιν η γεωργία και η βιομηχανία, η αφθονία και η -πολυανθρωπία, καθαιρών εκείνους, των οποίων η υπερηφάνεια, η αμέλεια, ή η -σκληρότης θέλουν προξενήσει τα εναντία κακά. Εις το Βυζάντιον, ως εις την Ρώμην, -οι αυτοκράτορες ανεδέχθησαν να επισκέπτωνται τους δημοσίους σιτοβολώνας, -Ήθελεν είσθαι τάχα αναξιώτερον αυτών να υπάγουν εις τας άγρας, διά να ιδούν, -εάν ο υπό την ταπεινήν στέγην του γεωργός έχη άρτον διά τα τέκνα του; Ω! πόσον -ολίγον γνωρίζει ο ηγεμών τα συμφέροντα και τα καθήκοντά του, αν συγχωρή να -τον πλησιάζη η αηδία. Μ' όλον τούτο μη νομίσετε, ότι εις τας ολίγας ησύχους -στιγμάς, τας οποίας το αξίωμά του ημπορεί να τον αφήση, η μεγαλειότης δεν -δέχεται τας θελκτικάς μετ' οικειότητος συνομιλίας της εμπιστοσύνης και της φιλίας. -Θέλει έχει φίλους. Ούτοι θέλουν κατορθώσει ν' απολαύση το θέλγητρον των -ευαισθήτων ψυχών. Οι χρηστοί άνδρες, αρκούμενοι εις ολίγον, έχουν εις την -ενάρετόν των συνομιλίαν γαλήνην φαιδράν, ήτις πηγάζει από την ειρήνην της -ψυχής, και την οποίαν ο τύφος, στενοχωρημένος από χρείας, και η κακία, -περιεστοιχισμένη από ελέγχους της συνειδήσεως δεν γνωρίζουσιν. Η εκπλήρωσις -των καθηκόντων του εν τέλει τιμίου ανδρός ολίγον καιρόν αναμφιβόλως τον -αφίνουν να έχη, αλλ' αι στιγμαί αυτού είναι ηδείαι. Ούτε η μέμψις, ούτε ο φόβος, -ούτε η φιλοτιμία τας ταράττει· η δε αυλή ηγεμόνος, με τον οποίον η αθωότης, η -ευθύτης, η αλήθεια, ο γενναίος υπέρ του καλού ζήλος δεν θέλουν έχει αιτίαν ν' -αποφύγουν καμμίαν παγίδα, να προϊδούν καμμία έκπτωσίν των, να φοβηθούν -καμμίαν μεταβολήν, αυτή δεν θέλει είσθαι η λαμπροτάτη αυλή, αλλ' η -ευδαιμονεστάτη του κόσμου. Θέλει είσθαι ολιγάριθμος, είπεν ο αυτοκράτωρ. Διά -τι; είπεν ο Βελισάριος. Τινές φιλόδοξοι, άνθρωποι αργοί, τινές άνανδροι ηδυπαθείς -θέλουν απομακρυνθή. Αλλ' αντ' αυτών οι χρηστοί άνδρες, οι τίμιοι θέλουν -προσέλθει εις αυτήν παμπληθεί. Λέγω, φίλτατε Τιβέριε, παμπληθεί, και το λέγω -προς έπαινον της ανθρωπότητος. Όταν η αρετή τιμάται, τότε φύεται εις όλας τας -ψυχάς. Η κοινή υπόληψις είναι, ως ο ήλιος, όστις την κάμνει ν' ανοίγη και να -βλαστάνη με μεγαλωτάτην δύναμιν. Μη κρίνετε περί τούτου κατά την αδρανή και -εκνενευρισμένην κατάστασιν, εις την οποίαν είναι αι ψυχαί. Πώς θέλετε, ο υιός, -προς τον οποίον ο πατήρ του δεν επαίνεσε ποτέ άλλο παρά το αργύριον, ο οποίος -ποτέ δεν ήκουσε να εγκωμιάζεται, και να ήναι επιθυμητόν άλλο παρά η ευπορία, -όστις εις τας πόλεις και εις τους αγρούς ουδέν άλλο είδε παιδιόθεν -καταφρονούμενον παρά την βιομηχανίαν και την εργασίαν, όστις ηξεύρει, ότι η -μεγαλειότης ταπεινούται, ότι η αυστηρότης των νόμων κάμπτεται, ότι αι προς τας -τιμάς φέρουσαι οδοί εξομαλύνονται, ότι αι θύραι της ευνοίας ανοίγονται -έμπροσθεν του πλούτου, ότι δι' αυτού, και μόνον δι' αυτού αποφεύγει τις την βίαν, -και την μεταχειρίζεται ατιμωρήτως, ότι ούτος στολίζει και αυτήν την κακίαν, ότι -εξευγενίζει και αυτήν την χαμέρπειαν, ότι επέχει τόπον προτερημάτων, γνώσεων -και αρετών· πώς θέλετε, ο άνθρωπος, ποτισμένος από τας ιδέας ταύτας, να -διακρίνη το τίμιον από το ωφέλιμον; Αλλ' ας μεταβληθή η γνώμη, ας δώση το -παράδειγμα ο κύριος των ηθών, ο ηγεμών, ας καταστήσωσιν η ανατροφή και η έξις -πρώτην εις τον άνθρωπον χρείαν την ιδίαν εαυτού υπόληψιν και την των ομοίων -του· ας συνηθίσουν την ψυχήν να εξορμά έξω εαυτής, διά να συνάγη τους -επαίνους της παρούσης εποχής και της μελλούσης· ας ήναι δι' αυτόν η φήμη και η -μνήμη του, μετά την αρετήν, το τιμαλφέστερον των αγαθών όλων· ας καταστήση -εις αυτόν η ηθική του αύτη ύπαρξις την τιμήν προσφιλεστέραν της ζωής και το -αίσχος τρομερώτερον, βδελυρώτερον παρά το μηδέν, και τότε θέλει φανή, πόσον -ολίγην ισχύν θέλουν έχει επ' αυτού αι χαμερπείς επιθυμίαι. Αι! φίλοι, τι άλλο ήσαν -οι Δέκιοι, οι Ρήγουλοι, και οι Κάτωνες, ειμή άνδρες, των οποίων η ενθουσιώσα -ψυχή έζη εκ της δόξης και αρετής. Αλλ' αύτη η αγωγή απαιτεί ενισχύσεις -πραγματικάς. Εις μάτην ήθελον προστάζει εις τους γονείς ν' ανατρέφωσι τους -παίδας των εις την αρετήν, εάν η αρετή εγκατελείπετο εις λήθην, η δε κακία, μόνη -τιμωμένη, είχε το δικαίωμα να την εξυβρίζη. Πρέπει λοιπόν, προς αποκατάστασιν -της ευταξίας, να ενωθή το καλόν με το καλόν, το κακόν με το κακόν, το χρήσιμον με -το δίκαιον και τίμιον. Αφού δε αποκατασταθή η ευταξία αύτη, προβλέπετε -ευκόλως, πώς τα ήθη ήθελον βοηθεί τους νόμους, και πώς η κοινή γνώμη ήθελεν -επικουφίζει την δύναμιν. Αι ελπίδες και οι φόβοι, αι αμοιβαί και αι ποιναί, αι -απολαύσεις και αι στερήσεις, ταύτα είναι το βάρος, το οποίον η πολιτική πρέπει να -ηξεύρη αρμοδίως να επιθέτη εις την στάθμην την ελευθερίας. Διά τούτου είναι -βεβαία, ότι θέλει διοικεί κατ' αρέσκειάν της τον κόσμον. Αλλ' επανέρχομαι εις το -προκείμενον. Τα αλαζονικά ήθη των μεγάλων καταστένουν αυτούς απλήστους και -αδίκους· ήθη απλούστερα ήθελον τους καταστήσει μετριοπαθείς, φιλανθρώπους, -γενναίους· του δε μεγαλητέρου συμφέροντος της κακίας μεταβάντος εις την -αρετήν, η αυτή ροπή, ήτις τους έφερε προς το πρώτον, ήθελε τους επανάξει προς -το άλλο. Ιδού ωραίον όνειρον! είπεν ο Ιουστινιανός. Δεν είναι όνειρον, είπεν ο -Βελισάριος, το να θέλη τις να κυβερνά τους ανθρώπους διά της φιλαυτίας και του -συμφέροντος. Ενθυμήσου, πώς εσχηματίσθη εις την γεννωμένην δημοκρατίαν, η -γερουσία εκείνη, όπου τόση αρετή, τόσος ηρωισμός διέλαμπε. Τούτο δε, διότι εις -την Ρώμην τότε τίποτε δεν ήτο ανώτερον της μεγαλοψυχίας· διότι η κοινή -υπόληψις επροσκολλάτο εις τα χρηστά ήθη, το σέβας εις τα ενάρετα, η δόξα εις τα -ηρωικά. Τοιαύτα υπήρξαν καθ' όλους τους χρόνους τα ισχυρά της ανθρωπίνης -ψυχής ελατήρια.</p> - -<p>Ηξεύρω, ότι η πολυχρόνιος έξις, και μάλιστα η του αυθαιρέτου, δεν υποχωρεί -χωρίς αντίσταση και εις αυτάς τας ισχυροτάτας αιτίας. Αλλά δι' άνθρωπον άδικον -και βίαιον, όστις ήθελε τραχύνεσθαι κατά του φόβου της δυσφημίας, της -δυσμενείας, και της περιφρονήσεως, μυρίοι τοιούτοι είναι, τους οποίους ο χαλινός -ούτος, συνδεόμενος με το κέντρον της δόξης, ήθελεν οδηγήσει εις την ευθείαν της -τιμής και της αρετής ατραπόν. Εξακολουθών λοιπόν, υποθέτω άνδρας χρηστούς -αρχηγούς των λαών. Τότε εγγυώμαι με την ζωήν μου διά την υποταγήν, την πίστιν, -τον ζήλον του πλήθους των ανθρώπων, οι οποίοι δεν θέλουν πλέον -καταδυναστεύεσθαι, οι οποίοι δεν θέλουν πλέον κακούσθαι, και των οποίων η ζωή, -η ελευθερία, τα υπάρχοντα θέλουν προστατεύεσθαι από τους νόμους. Τότε η -αυτοκρατορία ανεγείρεται, τα διεσπαρμένα της μέλη συνέρχονται πάλιν· το -σχέδιον του Κωνσταντίνου, κτισθέν επί της άμμου, λαμβάνει θεμέλια στερεά· και -εκ του μέσου της κοινής ευδαιμονίας βλέπω αναγεννωμένην την ευψυχίαν, την -άμιλλαν, την δύναμιν, το φιλόπατρι, και μετ' αυτού την πρώην εκείνην της Ρώμης -επιρροήν επί της οικουμένης.</p> - -<p>Ενώ δε ο Βελισάριος ωμίλει ούτω, ο Ιουστινιανός εθαύμαζε, σιωπών, τον -ενθουσιασμόν του γηραιού εκείνου, όστις, λησμονήσας την ηλικίαν, την αθλιότητά -του, και την σκληροτάτην κατάστασιν, εις την οποίαν κατήντησεν, ήτον εν θριάμβω, -διανοούμενος μόνον το να αποκαταστήση την πατρίδα ευδαίμονα και ακμάζουσαν. -Ωραίον πράγμα, τον είπεν, είναι να φροντίζη τις τόσον σπουδαίως περί αχαρίστων. -Φίλοι, είπεν ο ήρως, η ευδαιμονεστάτη την ζωής μου ημέρα ήθελεν είσθαι εκείνη, -εις την οποίαν ήθελον με ειπεί· Βελισάριε, μέλλουν να σε ανοίξωσι τας φλέβας, και -διά την χύσεως του αίματός σου αι ευχαί σου θέλουσι πληρωθή.</p> - -<p>Ταύτα ειπόντος, η επέραστος αυτού θυγάτηρ Ευδοξία ήλθε να αναγγείλει, ότι -το δείπνον ήτον έτοιμον. Εμβήκε λοιπόν και εκάθησεν εις την τράπεζαν. Η Ευδοξία, -χαριτόβρυτος και κοσμιότητα ευγενή έχουσα, έφερε φαγητόν όσπρια, και -εκάθησεν εις το πλάγιόν του. Τι! τούτο είναι το δείπνον σας; είπεν ο αυτοκράτωρ -τεταραγμένος από αισχύνην. Μάλιστα, είπεν ο Βελισάριος, Τούτο ήτο το δείπνον -του Φαβρικίου, και ο Φαβρίκιος ήτο πολύ ανώτερός μου. Ας υπάγωμεν, είπεν ο -Ιουστινιανός προς τον Τιβέριον· ο άνθρωπος ούτος με καταισχύνει.</p> - -<p>Η αυλή του ελπίζουσα να τον διασκεδάση, ητοίμασε πανήγυριν· αλλ' ούτος δεν -κατεδέχθη να υπάγη. Εις την τράπεζαν μόνον περί του δείπνου του Βελισαρίου -ωμίλει. Εμβάς δε εις το ταμείον του, είπε καθ' εαυτόν είναι ολιγώτερον δυστυχής -παρ' εμέ, διότι εκοιμήθη μη ελεγχόμενος υπό της συνειδήσεως. </p> - -<h4 style="text-align: center; margin-top: 3em">Κεφάλαιον ΙΔ'.</h4> - -<p> -<br /> -Μακράν αυτού δεν δύναμαι να ζήσω πλέον, είπεν ο αυτοκράτωρ προς τον -Τιβέριον, την επαύριον επανερχόμενος προς τον ήρωα. Η γαλήνη και η ησυχία της -ψυχής του μεταδίδονται εις την ιδικήν μου. Αλλ' αμ' απέλθω απ' αυτού, τα νέφη, -τα οποία διεσκέδασε, συναθροίζονται πάλιν, και τα πάντα σκοτίζονται εκ νέου. -Χθες ενόμιζον, ότι έβλεπα εις το σχέδιόν του την εικόνα της δημοσίου ευημερίας· -τώρα δε έμπροσθεν των οφθαλμών μου μόνον πλήθος δυσκολιών είναι. Πώς, π. χ., -να δυνηθή τις με τας απείρους δαπάνας, από τας οποίας η αυτοκρατορία αύτη -είναι επιφορτισμένη, να επικουφίση τους υπηκόους! Πώς ν' ανανεώση τις τα -στρατεύματα, τα οποία πολυχρόνιοι πόλεμοι εμφάνισαν, και να περιστείλη όλας -τας εισφοράς εις απλούν και ελαφρόν φόρον! Όλα τα προείδεν, είπεν ο Τιβέριος· -και όλα θέλει τα ευκολύνει. Πρόβαλέ τον τους διαλογισμούς σου. Εντεύθεν λοιπόν -ήρχισαν την ομιλίαν των.</p> - -<p>Ήξευρα, είπεν ο γέρων, αφού τον ήκουσεν, ότι ήθελα σας αφήσει απορίας· αλλ' -ελπίζω να τας διαλύσω.</p> - -<p>Αι δαπάναι της αυλής ηλαττώθησαν· εξωρίσαμεν απ' αυτήν την πολυτέλειαν -και τας προς τους ευνοουμένους χάριτας. Ας έλθωμεν εις την πόλιν, και ειπέτε με, -διά τι λαός αργός και πολυάριθμος επιβαρύνει την πολιτείαν; Ο εις αυτόν -διανεμόμενος σίτος -(<span style='font-size: small;'><a href='#fn11' id='ref11'>11</a></span>) ήθελε -θρέψει πολλούς λεγεώνας. Ο Κωνσταντίνος επεφορτίσθη την ολεθρίαν ταύτην -δαπάνην μόνον διά να κάμη πολυάνθρωπον την πόλιν του, και διά να μιμηθή την -Ρώμην. Αλλά με ποίον δίκαιον λαός αργός, όστις δεν είναι ούτε βασιλεύς, ούτε -στρατιώτης, είναι εις βάρος του κοινού; Ο Ρωμαϊκός λαός, όλος στρατιωτικός, είχε -το δίκαιον να τρέφεται και εις τελειοτάτην ειρήνην από τους καρπούς των -κατακτήσεών του. Και ακόμη εις τας λαμπροτέρας ημέρας της δόξης του, δεν εζήτει -άλλο ειμή γαίας διά να γεωργή. Όταν δε η πολιτεία τας εχορήγει, ηξεύρετε, με -τόσην χαράν διεσπείρετο εις τους αγρούς. Ενταύθα δε εις τι μεταχειριζόμεθα ημείς -τον πεινώντα τούτον λαόν τον περικυκλούντα τας πύλας των ανακτόρων; Με -τούτον τάχα εδίωξα τους Ούνους λεηλατούντας την Θράκην; Ας κρατήσωσιν εξ -αυτών μόνον, όσους η βιομηχανία ημπορεί να ενασχολή και να τρέφη, από τους -λοιπούς δε ας συστήσωσιν ευδαίμονας αποικίας· αύται πάλιν θέλουν κατοικίσει -την επικράτειαν, και θέλουν ζη από τον καρπόν των κόπων των. Η γεωργία είναι -μήτηρ της στρατιωτικής. Και οι καλοί στρατιώται σχηματίζονται όχι εις τας αγκάλας -της αργίας και ακηδίας.</p> - -<p>Αφού όλοι οι νόμοι γίνωσιν απλοί, ιδίως δε ο του φόρου, το παλατίνον τάγμα -πίπτει αφ' εαυτού, ως εκ της ιδίας αυτού αχρηστίας· και ηξεύρετε από πόσας -απείρους δαπάνας επικουφιζόμεθα διά τούτου. Η τρομερωτέρα δαπάνη, ήτις μας -μένει, είναι η των στρατευμάτων· αλλ' αύτη περιορίζεται εις μόνους τους -λεγεώνας. Αι αποικίαι των απομάχων στρατιωτών, αι κατοικισθείσαι επί των -συνόρων, ζώσιν από τους κόπους των· η δε ατέλειαι αυτών είναι αντί μισθού. Αι -αποικίαι αύται, το αριστούργημα της μεγαλοφυίας του Κωνσταντίνου, εισέτι δεν -εξέλιπον, και διά να τας ιδή τις αναζωογονουμένας, αρκεί να θελήση· τοσούτοι -ανδρείοι στρατιώται, τους οποίους αφίνετε εκνευριζομένους εις την ταλαιπωρίαν -και την αργίαν, δεν ζητούν άλλο παρά να υπάγωσι να γεωργούν και να φυλάττουν -το πεδίον της νίκης των. Το αυτό συμβαίνει και, εις τα στρατεύματα τα -διεσκορπισμένα εις τας όχθας των ποταμών -(<span style='font-size: small;'><a href='#fn12' id='ref12'>12</a></span>) αι όχθαι -αύται, τας οποίας κάμνουν καρποφόρους, τρέφουν τους γεωργούς των.</p> - -<p>Σμήνη βαρβάρων προσέρχονται ζητούντες να τους δεχθώμεν εις τας επαρχίας -μας. Τους εδέχθημεν ενίοτε με ολιγωτάτην προφύλαξιν -(<span style='font-size: small;'><a href='#fn13' id='ref13'>13</a></span>)· αλλ' ο -κίνδυνος είναι μόνον εις τον αριθμόν. Ας τους διασκορπίζωσι, και ας τους δίδωσι -γαίας ακατοικήτους και αγεωργήτους, οποίας έχετε πολλάς, φευ! και διοίκησις -ήμερος και σταθερά ήθελε κάμει τούτους υπηκόους πιστούς και στρατιώτας -πειθαρχικούς.</p> - -<p>Μόνον λοιπόν οι λεγεώνες μένουν να ήναι υπομίσθιοι του ηγεμόνος, και ο -φόρος μόνος της Αιγύπτου, της Αφρικής και της Σικελίας ήθελε θρέψει -τριπλασίους, όσων ποτέ η αυτοκρατορία είχεν -(<span style='font-size: small;'><a href='#fn14' id='ref14'>14</a></span>). -Οικονομία λοιπόν πρέπει να γίνη όχι εις αυτούς, και η πολιτεία χρεωστεί να -μεριμνά όχι διά την συντήρησιν αυτών, αλλά διά την είσαξίν των -(<span style='font-size: small;'><a href='#fn15' id='ref15'>15</a></span>). Ήτο ποτε -καιρός, καθ' όν η τιμή του να εισαχθή τις εις αυτούς, απέκειτο εις τους πολίτας -(<span style='font-size: small;'><a href='#fn16' id='ref16'>16</a></span>)· και οι -εκλεκτότεροι νέοι διημιλλώντο περί της απολαύσεώς του. Ο καιρός εκείνος δεν -υπάρχει πλέον· πρέπει να τον επαναγάγωμεν πάλιν. Τι δε δεν κατασταίνει τις τους -ανθρώπους έχων τιμήν και άρτον!</p> - -<p>Οι άνθρωποι δεν είναι πλέον οι αυτοί, είπεν ο αυτοκράτωρ. Τίποτε δεν -μετεβλήθη, είπεν ο Βελισάριος, πλην της διοικούσης τα ήθη γνώμης· και δεν -χρειάζεται άλλο, ειμή η ψυχή ενός μόνου, ειμή το πνεύμα, και το παράδειγμά του, -διά να ελκύση προς εαυτόν όλα τα πνεύματα. Εκ μυρίων πράξεων, αι οποίαι με το -αποδεικνύουσιν, ιδού μία, την οποίαν νομίζω αξίαν των λαμπροτέρων της -δημοκρατίας ημερών, και η οποία δεικνύει, ότι καθ' όλους τους καιρούς οι -άνθρωποι αξίζουν ό,τι τους κάμνει τις ν' αξίζουν. Η Ρώμη εκυριεύθη από τον -Τοτίλαν. Είς των ανδρείων στρατηγών, Παύλος ονομαζόμενος, ταξίαρχος μικρού -στίφους ανδρών, διέφυγεν από την πόλιν, και ωχυρώθη εις ύψωμα, όπου ο εχθρός -τον περιεκύκλωσε. Δεν αμφίβαλλαν, ότι η πείνα θέλει τον καταναγκάσει να -παραδοθή· και τωόντι εστερείτο όλα. Καταντήσας εις την εσχάτην έλλειψιν, -ωμίλησε προς τον στρατόν του τα εξής. «Φίλοι, πρέπει ν' αποθάνωμεν, ή να -υποδουλωθώμεν. Αναμφιβόλως δεν θέλετε διστάσει· αλλά το παν δεν είναι ν' -αποθάνωμεν, πρέπει ν' αποθάνωμεν, ως άνδρες. Των ανάνδρων μόνον είναι ίδιον -να καταφθείρωνται υπό της πείνας, και να κατατήκωνται, αναμένοντες θάνατον -οδυνηρόν και βραδύν. Ημείς, οίτινες, ανατραφέντες εις τας μάχας, ηξεύρομεν να -μεταχειριζώμεθα τα όπλα μας, ας ζητήσωμεν θάνατον ένδοξον. Ας αποθάνωμεν, -αλλ' όχι ανεκδικήτως, ας αποθάνωμεν καταβρεγμένοι από των εχθρών μας το αίμα· -αντί εξυβριστικού μειδιάματος, ας προξενήση εις αυτούς ο θάνατός μας δάκρυα. Τι -ήθελε μας ωφελήσει το ν' ατιμάσωμεν εαυτούς, διά να ζήσωμεν ολίγα ακόμη έτη; -διότι και ούτως εντός ολίγου έπρεπε ν' αποθάνωμεν. Η δόξα δύναται να εκτείνη τα -όρια της ζωής· η φύσις όμως όχι».</p> - -<p>Ταύτα είπεν ο Παύλος, οι δε στρατιώται του, αποκρίνονται, ότι είναι έτοιμοι να -τον ακολουθήσωσιν· εξορμώσι λοιπόν, ο εχθρός κρίνει από το ήθος των, ότι -έρχονται εις συμπλοκήν με τόλμην απελπισίας· και, χωρίς να τους περιμένη, -προσφέρει εις αυτούς την σωτηρίαν και την ελευθερίαν.</p> - -<p>Νομίζω μετά πληροφορίας, φίλοι μου, ότι εντός της αυτοκρατορίας ευρίσκονται -διακόσιαι χιλιάδες ανδρών ικανών να κάμωσι το αυτό, εάν είχαν στρατηγόν τον -Παύλον· και τοιούτους αξίους στρατηγούς έχετε ακόμη· η νίκη σας τους έδειξε. Μη -νομίζετε λοιπόν, ότι τα πάντα απωλέσθησαν, ενώ υπάρχουσι τοιαύτα βοηθήματα· -αγνοείτε, εις ποίον βαθμόν η ευημερία, η αφθονία, η πολυανθρωπία δύνανται ν' -αυξήσωσι της πολιτείας τας δυνάμεις· Ενθυμηθήτε μόνον, τι ήσαν ποτε δεν λέγω αι -Γαλλίαι, τας οποίας εστερήθημεν και ανάνδρως παρητήσαμεν· -(<span style='font-size: small;'><a href='#fn17' id='ref17'>17</a></span>) αλλ' η -Ισπανία, η Ελλάς, η Ιταλία, η δημοκρατία της Καρχηδόνος, και όλα εκείνα της Ασίας -τα βασίλεια, από του Νείλου μέχρι του Ευξείνου Πόντου. Ανακαλέσατε εις την -μνήμην σας, ότι ο Ρωμύλος, όστις κατ' αρχάς είχεν ένα μόνον λεγεώνα -(<span style='font-size: small;'><a href='#fn18' id='ref18'>18</a></span>), άφησε -μετά θάνατον τεσσαράκοντα επτά χιλιάδας πολιτών ενόπλων, και κρίνατε, τι -δύναται η βασιλεία ανδρός εμπείρου, δραστηρίου και αγρύπνου. Η πολιτεία -ηφανίσθη, λέγεται. Πώς! μήπως η Εσπερία και η Σικελία, η Ισπανία, η Λιβύα και η -Αίγυπτος, η Βοιωτία και η Μακεδονία, και αι ωραίαι εκείναι της Ασίας πεδιάδες, -αίτινες εσύστεναν τον πλούτον του Δαρείου και του Αλεξάνδρου, έγιναν άφοροι; -Πάσχουσιν έλλειψιν ανθρώπων! Αι! ας ήναι εκεί ευτυχείς, και θέλουν υπάγει -παμπληθεί. Τότε δε, φίλοι, θέλω τολμήσει να σας προβάλλω το μέγα σχέδιον, το -οποίον μελετώ και το οποίον μόνον ήθελε καταστήσει την αυτοκρατορίαν ταύτην -υπεράλλοτε δυνατωτέραν. Ποίον λοιπόν είναι το σχέδιον τούτο; ηρώτησεν ο -αυτοκράτωρ· Ιδέ, είπεν ο Βελισάριος.</p> - -<p>Ο πόλεμος, καθώς ημείς τον κάμνομεν, κατακόπτει τα στρατεύματα διά των -μακρών οδοιποριών και των υπερβολικών κόπων. Δίδει εις τους εχθρούς μας -καιρόν να επιπίπτωσιν εναντίον μας δι' αιφνιδίων εισβολών, και αι οροφύλακες -τάξεις των απομάχων και των γεωργών στρατιωτών, από τους οποίους είναι -περικυκλωμένα τα σύνορά μας, δεν δύνανται να τας αποκρούσωσι· πριν δε οι -λεγεώνες πετάξωσιν εις το μέρος της προσβολής, ο τρόμος, η θλίψις, η φθορά -έκαμαν ταχείας προόδους -(<span style='font-size: small;'><a href='#fn19' id='ref19'>19</a></span>) Διά ν' -αντιταχθή εις τους χειμάρρους τούτους πρόχωμα παντοτεινόν ήθελον ζητήσει να -κάμουν όλην αυτήν την αυτοκρατορίαν πολεμικήν, ώστε πας άνθρωπος ελεύθερος -να ήθελεν είσθαι στρατιώτης, αλλά μόνον προς υπεράσπισιν της πατρίδος· ούτως -εκάστη επαρχία ήθελε συγκροτήσει στρατόν, του οποίου αι πόλεις ήθελον -σχηματίσει τα στίφη, τα δε θέματα τους λεγεώνας, με διωρισμένα μέρη, όπου ο -στρατιώτης, άμ' ακούση την σάλπιγγα, να προστρέχη εις τας σημαίας του.</p> - -<p>Τα στρατεύματα ταύτα ήθελον έχει το προτέρημα του να ήναι προσκολλημένα -εις την πάτριόν των χώραν, την οποίαν ήθελον γεωργεί, την οποίαν ήθελον -καταστένει ακμάζουσαν, την οποίαν ήθελον πολυανθρωπεί αυτά εκείνα. Σεις δε -προβλέπετε, με πόσην ζέσιν ήθελον υπερασπίζει τας εστίας των -(<span style='font-size: small;'><a href='#fn20' id='ref20'>20</a></span>) Εις -μεγάλον βασίλειον το δυσκολώτερον είναι να στερεωθή η γνώμη του κοινού -συμφέροντος. Λαοί, αποχωρισμένοι από θαλάσσας, ολίγον φροντίζουν ο είς περί -των συμφερόντων του άλλου. Η μεσημβρία δεν μετέχει από τους επαπειλούντας -την άρκτον κινδύνους. Ο Δαλμάτης, ο Ιλλυριός δε ηξεύρει, διά τι τον στέλλουν -πέραν εις την Ασίαν. Δι' αυτόν είναι αδιάφορον, αν ρέη ο Τίγρης, εξουσιαζόμενος -από ημάς ή από τους Πέρσας. Η πειθαρχία τον κατακρατεί, η της λείας ελπίς τον -ενθαρρύνει· αλλ' η σκέψις, ο κόπος, η αηδία, η πρώτη αίσθησις της ανυπομονησίας -και του τρόμου τον κάμνουν να εγκαταλείψη το συμφέρον, το οποίον δεν είναι -ιδικόν του. Οπότε, κατά το σχέδιόν μου, η πατρίς δεν είναι όνομα αόριστον και -ανύπαρκτον διά τον στρατιώτην· είναι τι παρόν και προσφιλές, εις το οποίον -έκαστος είναι προεκολλημένος διά των νόμων της φύσεως. «Πολίται, εδύνατο να -τους είπη, άγων αυτούς κατά τους εχθρού, τον αγρόν, όστις σας έθρεψε, την -στέγην, υπό την οποίαν εγεννήθητε, τον τάφον τον πατέρων σας την κοίτην των -παίδων, την κλίνην των γυναικών σας ήδη υπερασπίζεσθε». Ιδού συμφέροντα -ψηλαφητά και ισχυρά. Ταύτα ανέδειξαν περισσοτέρους ήρωας, παρά η φιλοδοξία -αύτη. Κρίνατε, πόσον αυτά ενεργούσιν εις ψυχάς παιδιόθεν συνειθισμένας εις τας -αυστηρότητας της πειθαρχίας και εις των μαχών την θέαν.</p> - -<p>Τίποτε δεν μ' αρέσκει τόσον, ομολογώ, όσον η θέα της φιλοπόνου εκείνης και -πολεμικής νεολαίας, της διεσπαρμένης περί τας σημαίας εις τας πόλεις και εις τας -πεδιάδας, της προφυλαττομένης διά της εργασίας από της αργίας τα ελαττώματα, -της σκληραγωγημένης διά της έξεως εις γυμνάσεις επιπόνους, της ωφελίμου εις -καιρόν ειρήνης, και προθύμως εξοπλιζομένης εις το πρώτον του πολέμου σημείον. -Μεταξύ των στρατευμάτων τούτων η λειποταξία ήθελεν είσθαι έγκλημα παρά -φύσιν. Παν ό,τι ιερώτατον εις τον κόσμον ήθελεν εγγυάσθαι περί της ανδρίας και -της πιστότητός των. Η δε πολιτεία ήθελεν έχει επίσης τους αυτοκρατορικούς -λεγεώνας της, οίτινες, ως άλλα κινητά φρούρια, ήθελον μεταφέρεσθαι από τόπου -εις τόπον, όπου ο κίνδυνος ήθελε τους καλεί. Αφού η προς τον πόλεμον έφεσις -στερεωθή, η δε άμιλλα διεγερθή, τότε μένει, ποίος να φανή αξιώτερος εις το να -καταγραφθή εις τα περίδοξα ταύτα τάγματα. Αντί δε τούτων των κατεσπευσμένων -στρατολογιών, τας οποίας η χάρις, η συγκακουργία, ο δόλος, ή η αμέλεια ενεργούν -να γίνωνται ανεξετάστως, ηθέλαμεν έχει τους εκλεκτούς του λαού. Τότε οποία -σύγκρισις των δυνάμεων της αυτοκρατορίας προς όσας είχε ποτέ επί της άκρας -ευδαιμονίας της -(<span style='font-size: small;'><a href='#fn21' id='ref21'>21</a></span>). Ποίοι δε -λαοί της μεσημβρίας, ή της Άρκτου, ήθελον αποτολμήσει να έλθουν, διά να μας -ταράξωσιν, ημάς, οίτινες τοσάκις τους απεκρούσαμεν με στρατεύματα, πειθαρχίας -άμοιρα, σχεδόν χωρίς όπλα και χωρίς ζωοτροφίαν; Και ποίος σ' εγγυάται, τον είπεν -ο Ιουστινιανός, ότι εις βασίλειον, όλως στρατιωτικόν, οι υπήκοοι θέλουν εντελώς -υποτάσσεσθαι; Ποίος μ' εγγυάται; Το συμφέρον των, είπεν ο γέρων· η ευθύτης των -νόμων σας, η επιείκεια κυβερνήσεως πράου, αγρύπνου και έμφρονος. -Λησμονήσατε, ότι εγώ εζήτησα, οι υπήκοοι να ήναι ευτυχείς; Όχι, είπεν ο -Ιουστινιανός· αλλ' εγώ τους νομίζω φιλοκαίνους, επιρρεπείς εις την μεταβολήν, -ανησύχους, ταραχοποιούς, ευκολοπίστους εις τον πρώτον θρασύν, όστις τους -υπεσχέθη τύχην ηδυτέραν. Θεωρείς τον λαόν, είπεν ο Βελισάριος, εις την -παρούσαν κατάστασιν, εις την θλιβεράν κατάστασιν, και τοιούτον, οποίον τον -εθεώρουν εις την Ρώμην, όταν ήτο δυστυχής. Αλλά πιστεύσατε, ότι οι άνθρωποι -ηξεύρουν, τι τους λείπει και τι ανήκει εις αυτούς· ότι δεν ήθελον είσθαι ολοτελώς -απαθείς προς τας οποίας φροντίδας ο αγαθοποιός ηγεμών ήθελε καταβάλει προς -ανακούφισιν των κόπων των, και ότι η αγάπη, την οποίαν ήθελε δείξει προς -αυτούς, ήθελεν ανταποδίδεσθαι εις αυτούς. Ας δοκιμάση να ήναι προς αυτούς -δίκαιος, εύσπλαχνος, βοηθητικός, ας μεταχειρίζεται, εις το βασιλεύειν επ' αυτού, -μόνον άνδρας αξίους να τον βοηθούν, ας επαγρυπνή ως πατήρ επί των τέκνων του· -και τον εγγυώμαι, ότι θέλουν είσθαι ευπειθείς. Και διά τίνος γοητεύματος θέλεις, -ώστε ολίγοι δυσαρεστημένοι, ολίγοι στασιασταί να καταστήσωσι λαόν παράνομον -και στασιώδη τον πρώην ευδαίμονα; Ο ηγεμών, όστις αφίνει τους υπηκόους του να -στενάζουν υπό της τυραννίας, πρέπει να φοβήται μη τον εγκαταλείψωσιν· αλλ' -εκείνος, όστις είναι γνωστός, ότι φροντίζει περί της ησυχίας και της ευδαιμονίας -των υπηκόων του, δεν έχει να φοβήται κανένα άρπαγα του θρόνου του. Ακούοντες -δε υμνουμένας τας αρετάς του, διαλαλυμένας τας ευεργεσίας του, θέλουν άραγε -τολμήσει να ταράξουν την βασιλείαν του; Εις τους αγρούς των άραγε, όπου θέλει -επικρατεί η ευπορία, η ησυχία και η ελευθερία; ή εις τας πόλεις, όπου η -βιομηχανία και η περιουσία των πολιτών, το επάγγελμά των, τα δίκαιά των και η -ζωή των θέλουν είθαι υπό την φυλακήν των νόμων, εις τας οικογενείας, εις τας -οποίας η αθωότης, η τιμή, η ειρήνη, η ιερότης των δεσμών του υμεναίου και της -φύσεως θέλουν έχει ιερόν άσυλον εκεί άραγε θέλουν οι αποστάται ζητήσει -οπαδούς; Όχι· εάν η δύναμις της δικαιοσύνης δεν ήναι ακλόνητος, τότε τίποτε επί -της γης δεν είναι βέβαιον. Μόλον τούτο υποθέτω κατά την γνώμην σας, ότι είναι -κίνδυνος και τόλμη και εις το να καταστήση τις τους υπηκόους του δυνατούς, διά -να τους καταστήση ευδαίμονας και ησύχους. Ταύτην την τόλμην ήθελα τολμήσει, -και αν αύτη ήθελεν επιφέρει τον όλεθρόν μου, και ήθελον φανερά τους ειπεί. Σας -δίδω όλους τα όπλα εις τας χείρας, διά να με υπηρετήσετε, εάν ήμαι δίκαιος και να -μ' αντισταθήτε, εάν δεν ήμαι. Με βλέπετε πολλά θρασύν! Αλλ' ήθελα νομίσει -εμαυτόν πολλά φρόνιμον, εάν αποκτούσα βεβαίως δι' εμέ αυτόν και τους ιδικούς -μου χαλινόν τινα κατά των παθών μας, προπάντων πρόχωμα κατά των παθών των -άλλων. Ομού με το διάδημα, και υπέρ αυτό, ήθελα μεταβιβάσει εις τους διαδόχους -μου την ανάγκη του να ήναι δίκαιοι, τούτο δε ήθελεν είσθαι μετά θάνατον το -ενδοξότατον δι' εμέ μνημείον, το οποίον μονάρχης ήθελε ποτέ αφήσει. Ηξεύρω, -φίλοι μου, ότι η αρετή δεν έχει χρείαν από τον χαλινόν του φόβου· αλλά ποίος -άνθρωπος είναι βέβαιος, ότι θέλει είσθαι ενάρετος εις όλας την ζωής του τας -στιγμάς; Ο ηγεμών είναι ανώτερος των νόμων· οι νόμοι σας το λέγουν, και ούτω -πρέπει να ήναι· αλλά τούτο ήθελεν είσθαι το πρώτον, το οποίον ήθελα λησμονήσει, -άμα ανέβαινα τον θρόνον· και αλλοίμονον εις τον αισχρόν κόλακα, όστις ήθελε με -το ενθυμίσει! Υγιαίνετε, φίλοι μου. Είναι έργον επίμοχθον μεταμόρφωσις -βασιλείου· είναι ώρα ν' αναπαυθώμεν. Με μένει όμως έτι να σας ομιλήσω περί -δυστυχίας τινός, ήτις πολύ με θλίβει, και εις συμπάθειαν αυτής θέλω αύριον να -κινήσω τον αγαπητόν μου Τιβέριον.</p> - -<p>Έχει αναμφιβόλως μεγάλους σκοπούς, είπεν ο αυτοκράτωρ αναχωρών. Αλλ' εάν -η εκτέλεσις αυτών είναι δυνατή, τοιαύτη θέλει είσθαι εις νέον μόνον ηγεμόνα, -όστις θέλει αναβή επί του θρόνου, έχων αρρενωπόν ήθος, ψυχήν δικαίαν, ανδρίαν -και αρετήν. Και ακόμη, κατά δυστυχίαν, θέλει έχει ανάγκην πολυχρονίου -βασιλείας, διά να φέρη εις πέρας μεγάλην μεταρρύθμισιν. Δεν ηξεύρω, είπεν ο -Τιβέριος, με φαίνεται όμως, ότι είδα εις το σχέδιον του ήρωος τούτου πολλά -πράγματα, μη απαιτούντα άλλο τι, ειμή μίαν μόνην πράξιν σταθεράς βουλήσεως. -Εάν δε τα λοιπά χρειάζωνται καιρόν, ο καιρός ούτος τουλάχιστον δεν απέχει τόσον, -ώστε να μη δύναταί τις να ελπίση, ότι θέλει τον φθάσει εις πάσαν ηλικίαν. Φίλτατε -Τιβέριε, είπεν ο αυτοκράτωρ, βλέπεις τας δυσκολίας με όμμα νεανικόν. Η -δραστηριότης σου τας υπερνικά, αλλ' η αδυναμία μου καταπλήττεται απ' αυτάς. -Εάν θέλη τις να κάμη μεγάλα έργα, επρόσθεσε στενάζων, πρέπει ν' αρχίση -σύγκαιρα. Δεν είναι καιρός ν' αρχίζη τις να ζη, ότε δεν έχει πλέον άλλα ανάγκην, -ειμή να μάθη ν' αποθάνη. Θέλω μόλον τούτο να ιδώ πάλιν τον δίκαιον τούτον -άνθρωπον. Με λυπεί τωόντι· προτιμώ όμως να συνθλίβωμαι μετ' αυτού, παρά να -συγχαίρω υβριστικώς μετά πάντα τούτων των ψυχρών και σκληρών ανθρώπων, -από τας οποίους περικυκλούμαι.</p> - -<h4 style="text-align: center; margin-top: 3em">Κεφάλαιον ΙΕ'.</h4> - -<p> -<br /> -Την επαύριον ο αυτοκράτωρ και ο Τιβέριος, φθάσαντες κατά την συνήθη ώραν, -εύρον τον ήρωα καθήμενον εις τον κήπον του έμπροσθεν του δύοντος ηλίου. Δεν -με φωτίζει πλέον, αλλά με θερμαίνει έτι, τους είπε με ιλαρόν πρόσωπον, και εν -αυτώ λατρεύω την μεγαλοπρέπειαν και την αγαθότητα του ποιήσαντος αυτόν. -Πόσον ηδύνομαι βλέπων, είπεν ο Ιουστινιανός, ταύτα τα φρονήματα εις ήρωα! -Τούτο είναι θρίαμβος της θρησκείας. Ο θρίαμβός της, είπεν ο Βελισάριος, είναι να -παρηγορή τις τον άνθρωπον εις την δυστυχίαν, να συγκιρνά γλυκύτητα θεσπεσίαν -μετά των πικριών της ζωής. Ποίος δε το δοκιμάζει καλήτερα παρά εμέ! -Φορτισμένος τα βάρη του γήρατος, στερημένος της οράσεως, χωρίς φίλους, -απομονωμένος καθ' εαυτόν, και έχων έμπροσθέν μου μόνον το έσχατον γήρας, την -λύπην, και τον τάφον, οποίος ήθελε μ' αφαιρέσει την ιδέαν του ουρανού, ήθελε με -φέρει ίσως εις απελπισίαν. Ο χρηστός ανήρ είναι μετά του Θεού. είναι βέβαιος, ότι -ο Θεός τον αγαπά. Τότε ισχυροποιεί και χαροποιεί αυτόν εν τω μέσω των θλίψεων· -ενθυμούμαι, ότι εις στιγμάς στενοχωρίας, ότε το παν μ' εγκατέλειπεν, ότε το παν -ώμνυε τον όλεθρόν μου, εγώ έλεγα κατ' εμαυτόν. Θάρρει, Βελισάριε, είσαι -άμεμπτος, και ο Θεός το βλέπει. Ο στοχασμός ούτος μ' εύφραινε την υπό της λύπης -κατατεθλιμμένην καρδίαν, εζωογόνει δε και ισχυροποίει την ψυχήν μου. Εισέτι -ομιλώ ούτως προς εμαυτόν, και όταν η κόρη μου συμπαρευρίσκεται και λυπήται, -και αισθάνωμαι τα δάκρυά της βρέχοντα το πρόσωπόν μου. Τι! την λέγω, φοβείσαι, -μήπως εκείνος, ο οποίος, μας έπλασε, μας εγκαταλείψη και μας λησμονήση; Η -καρδία σου είναι καθαρά, συμπαθής και χρηστή, ο πατήρ σου δεν είναι χειρότερός -σου· πώς θέλεις, ουδέ αυτή η αγαθότης να μη φροντίζη διά τους αγαθούς; Άφες, -κόρη μου, άφες να έλθη η στιγμή, καθ' ήν ο διά μόνης πνοής δημιουργήσας την -ψυχήν μου θέλει την περιλάβει εις τον κόλπον του· και θέλομεν ιδεί, εάν οι κακοί -θέλουν εκεί ταράξει την ησυχίαν μου. Η κόρη μου, την οποίαν αύτη η ομιλία -φωτίζει και πείθει, κλαίει ακούουσά με, αλλά γλυκύτατα δάκρυα, και κατ' ολίγον -την συνειθίζω να θεωρή την ζωήν, ως βραχύν πλουν, καθ' όν ευρίσκεταί τις εις -σκάφος πολλά στενοχωρημένος, αλλά ο λιμήν του είναι τερπνότατος.</p> - -<p>Πλάττεις θρησκείαν, είπεν ο αυτοκράτωρ, τωόντι πραείαν! Αύτη δε είναι η -ορθή, επανέλαβεν ο Βελισάριος· Δεν θέλετε να φαντάζωμαι τον υιόν, τον οποίον -χρεωστώ να λατρεύω ως τύραννον σκυθρωπόν και άγριον, του οποίου η μόνη -ευχαρίστησις είναι να κολάζη; Ηξεύρω βεβαίως, ότι, όταν άνθρωποι ζηλότυποι, -υπερήφανοι, μελαγχολικοί μας τον εικονίζουσι, τότε τον παραστένουν οργίλον και -βίαιον, οποίοι είναι αυτοί· αλλά ματαίως προσάπτουσιν εις αυτόν τα ελαττώματά -των, εγώ προσπαθώ να βλέπω εν αυτώ μόνον ό,τι χρεωστώ να μιμώμαι. Εάν -απατώμαι, τουλάχιστον είμαι βέβαιος, ότι η πλάνη μου είναι αθώα! Ο Θεός μ' -έπλασεν ασθενή, θέλει είσθαι επιεικής· ηξεύρει, ότι δεν είμαι ούτε ανόητος ούτε -κακός τόσον, ώστε να θέλω να τον παροργίσω, το οποίον είναι μανία αδύνατος και -άλογος, την οποίαν ουδέ εννοώ. Είμαι προς αυτόν έτι πιστότερος και μυριάκις -πλέον αφοσιωμένος παρ' ό,τι ποτέ ήμην προς τον αυτοκράτορα· και είμαι -βεβαιότατος, ότι ο αυτοκράτωρ, όστις δεν είναι ανώτερος θνητού, δεν ήθελε με -κάμει κανέν κακόν, εάν ήθελε δυνηθή να εμβλέψη ως αυτός, εις την ψυχήν μου. -Φευ! απεκρίθη ο Ιουστινιανός· ο Θεός ούτος είναι μ' όλον τούτο επίσης τρομερός -Θεός. Τρομερός προς τους κακούς, το πιστεύω, είπεν ο Βελισάριος· αλλ' εγώ είμαι -καλός· καθόσον η του κακούργου ψυχή είναι ασυμβίβαστος με την Θείαν ταύτην -ουσίαν, τοσούτον εγώ ηδέως φαντάζομαι, ότι η ψυχή του δικαίου είναι προς αυτήν -ανάλογος. Αι! ποίος από ημάς είναι δίκαιος είπεν ο αυτοκράτωρ. Όστις αγωνίζεται -με όλας τας δυνάμεις του να γίνη δίκαιος, είπεν ο Βελισάριος. διότι η ευθύτης -υφίσταται εις την βούλησιν.</p> - -<p>Δεν θαυμάζω, είπεν ο νέος Τιβέριος, εάν η διάνοιά σου αγαπά να υψούται έως -εις αυτόν, τον βλέπεις τόσον εύνουν! φευ! είπεν ο γέρων, αισθάνομαι πολύ, ότι -αγωνιζόμενος να τον κατανοήσω, καταπονώ ματαίως την ασθενή διάνοιάν μου εις -το να συνάψω παν ό,τι ηξεύρω κάλλιστον και ωραιότατον, ότι δεν προκύπτει εκ -τούτου τι άλλο παρά ιδέα ατελεστάτη. Αλλά τι θέλετε να κάμνη άνθρωπος, -προσπαθών να γνωρίση Θεόν; Εάν δε τούτο το ακατάληπτον ον αρέσκεται είς τι, -βέβαια τούτο είναι η προς τα τέκνα του φιλοστοργία. Ό,τι δε με τον εικονίζει -πραότατον, τούτο λαμβάνω με πλειοτέραν προθυμίαν διά να συνθέσω την εικόνα -του. </p> - -<p>Δεν αρκεί, είπεν ο αυτοκράτωρ, να τον φαντάζεται τις ευεργετικόν, πρέπει να -προσθέση, ότι είναι και δίκαιος. Τούτο είναι το αυτό, είπεν ο γέρων· να αρέσκεταί -τις εις το αγαθόν, να μισή το κακόν, να ανταμείβη το μεν, να κολάζη τον άλλο, -ταύτα χαρακτηρίζουσι τον αγαθόν· αυτά δοξάζω. Δεν επαρουσιάσθητε ποτέ, ως -εγώ, νοερώς εις την έγερσιν του Τίτου, του Τραϊανού, και των Αντωνίνων; Αυτό -είναι μία από τας ηδίστας μου ονειροπολήσεις. Νομίζω, ότι είμαι εις το μέσον της -αυλής, ήτις όλη συνίσταται από αληθείς του ηγεμόνας φίλους· τον βλέπω -προσμειδιώντα ευνοϊκώς προς το πλήθος εκείνο των χρηστών ανδρών, επιχέοντα -επ' αυτών τας ακτίνας της δόξης του, κοινολογούμενον εις αυτούς με -σεμνοπρέπειαν πραοτάτην, και πληρούντα τας ψυχάς των από την καθαράν -εκείνην χαράν την οποίαν και αυτός εκείνος αισθάνεται κάμνων άλλους ευτυχείς· -έστω. Η αυλή λοιπόν εκείνου, όστις με περιμένει, θέλει είναι απειράκις -σεβαστοτέρα και ωραιοτέρα· θέλει συγκροτείσθαι από τους Τίτους, από τους -Τραϊανούς, από τους Αντωνίνους, οίτινες υπήρξαν η χαρά του κόσμου. Με τούτους -και με τους αγαθούς άνδρας παντός τόπου και παντός χρόνου ο δυστυχής τυφλός -Βελισάριος θέλει παρίστασθαι ενώπιον του δικαίου και αγαθού Θεού. Οι δε -πονηροί, τον είπεν ο Τιβέριος, τι θέλουν γίνει; Ούτοι δεν θέλουν παρίστασθαι εκεί. -Ελπίζω να ίδω εκεί, επρόσθεσε, τον σεβαστόν και δυστυχή γέροντα, όστις με -αφαίρεσε το φως, διότι έκαμε καλόν και το έκαμεν από κλίσιν· εάν δε έκαμε κακόν, -το έκαμεν εξ απάτης. Θέλει χαρή, νομίζω, εάν μ' εύρη τότε έχοντα και τους δυο μου -οφθαλμούς. Ενώ ωμίλει τοιουτοτρόπως, το πρόσωπόν του ηκτινοβόλει από χαράν. -Ο δε αυτοκράτωρ κατεβρέχετο με δάκρυα, στηριζόμενος εις τας αγκάλας του -Τιβερίου.</p> - -<p>Αλλ' εντός ολίγου, ότε η κατάνυξις έδωκε χώραν εις την σκέψιν· συ ελπίζεις, -είπε προς τον Βελισάριον, να εύρης τους μη χριστιανούς ήρωας εις τον ουρανόν! Το -στοχάζεσαι; Άκουσε, γείτον, τον είπεν ο Βελισάριος. Δεν έχεις όρεξιν να λυπής το -γήρας μου -(<span style='font-size: small;'><a href='#fn22' id='ref22'>22</a></span>);</p> - -<p>Είμαι άθλιος άνθρωπος, όστις δεν έχω άλλην παρηγορίαν παρά το μέλλον το -οποίον φαντάζομαι. Εάν τούτο ήναι πλάνη, συγχώρησέ την εις εμέ· με κάμνει -καλόν, ο δε Θεός ουδόλως παροργίζεται δι' αυτήν, διότι τον αγαπά περισσότερον -δι' αυτό. Δεν δύναμαι να πιστεύσω, ότι μεταξύ της ψυχής μου και της του -Αριστείδου, του Μάρκου Αυρηλίου και του Κάτωνος είναι αιωνία άβυσσος· και, εάν -το επίστευα, αιθάνομαι, ότι ήθελα αγαπά ολιγώτερον το υπέρτατον Όν, το οποίον -μας έπλασε.</p> - -<p>Νέε, είπεν ο αυτοκράτωρ προς τον Τιβέριον, τιμών του ήρωος τον γενναίον -ενθουσιασμόν, μη καταντήσης να τον λάβης ως οδηγόν. Ο Βελισάριος ποτέ δεν -εφιλοτιμήθη να εμβαθύνη εις ταύτας τας υποθέσεις! Να εμβαθύνω! Φευ! και -ποίος δύναται να εμβαθύνη; είπεν ο γέρων. Ποίος άνθρωπος τολμηρός ημπορεί να -ειπή, ότι εξηρεύνησε τας αιωνίους βουλάς; Αλλ' ο Θεός μας έδωκε δύο -χειραγωγούς, οίτινες χρεωστούν να ήναι σύμφωνοι προς αλλήλους, το φως της -πίστεως και το της συνειδήσεως. Ό,τι αίσθημα φυσικόν και ακαταμάχητον μας -βεβαιόνει, τούτο η πίστις· δεν δύναται να αναιρέση. Η αποκάλυψις δε δεν είναι -άλλο, ειμή το αναπλήρωμα της συνειδήσεως· είναι η ιδία φωνή, ήτις ακούεται -άνωθεν και από του βάθους της καρδίας. Είναι αδύνατον αύτη να λανθασθή· και -εάν εξ ενός μέρους την ακούω να με λέγη, ότι ο δίκαιος και αγαθοποιός άνθρωπος -ευαρεστεί εις τον Θεόν, εκ του άλλου δεν με λέγει, ότι αυτός είναι αντικείμενον -των εκδικήσεών του. Αι, και ποίος σε βεβαιόνει, είπεν ο αυτοκράτωρ, ότι αύτη η -φωνή, η λαλούσα προς την καρδίαν σου, είναι μυστική αποκάλυψις; Εάν δεν ήναι, -ο Θεός με απατά, είπεν ο Βελισάριος· και το παν απόλλυται. Αυτή είναι η -αναγγέλλουσα ένα Θεόν, η παραγγέλλουσα την προσκύνησίν του, η διδάσκουσά με -τον νόμον του. Μη τάχα έδωκε την ακαταμάχητον ισχύν της εναργείας εις την -πλάνην; Ω, οποίος και αν ήσαι, άφες με την συνείδησιν αυτή είναι χειραγωγός και -στήριγμά μου. Χωρίς αυτήν δεν γνωρίζω πλέον ούτε το αληθές, ούτε το δίκαιον, -ούτε το τίμιον· το ψεύδος και η αλήθεια, το καλόν και το κακόν συγχέονται· δεν -ηξεύρω, εάν εκπλήρωσα το χρέος μου· δεν ηξεύρω πλέον, εάν ήναι χρέη· τότε -τυφλώττω, και οι στερήσαντές με το φως της ημέρας ήσαν ολιγώτερον βάρβαροι -παρ' εκείνον, ο οποίος ήθελε με σκοτίσει το εσωτερικόν φως της συνειδήσεως.</p> - -<p>Τι σε δείχνει λοιπόν, είπεν ο Ιουστινιανός, τόσον σαφώς, η αδύνατος και -απατηλή αύτη λάμψις; Ότι θρησκεία, κηρύττουσα Θεόν ίλεων και ευεργετικόν είναι -η αληθής, είπεν ο Βελισάριος, και ότι παν ό,τι εναντιούται εις την ιδέαν και την -γνώμην, την οποίαν συνέλαβα περί τούτου, τούτο δεν είναι ταύτης της θρησκείας. -Να σας το ομολογήσω; Το προσκολλών εμέ εις αυτήν είναι, ότι με κατασταίνει -καλήτερον και φιλανθρωπότερον. Εάν έμελλε να με καταστήση άγριον, σκληρόν, -άσπλαγχνον, ήθελον την αφήσει και ήθελα ειπεί εις τον Θεόν· προκειμένου να -εκλέξω την απιστίαν ή την κακίαν, προτιμώ το ολιγώτερον ατιμάζον Σε. Κατ' -ευτυχίαν δε η προτίμησις αύτη είναι κατά την καρδίαν μου· η προς τον Θεόν, η -προς τον πλησίον αγάπη, τι απλούστερον και μάλλον κατά φύσιν! να ευχώμεθα -υπέρ εκείνου, όστις μας κακοποιεί, τι μεγαλύτερον και υψηλότερον! Να μη -θεωρώμεν τας θλίψεις μας ειμή ως δοκιμασίας της αρετής, τι παραμυθητικώτερον -εις τον άνθρωπον! Μετά ταύτα, ας με προβάλλουν μυστήρια ακατάληπτα, τα -δέχομαι και λυπούμαι τους έχοντας λογικόν ολιγώτερον φωτισμένον και -ολιγώτερον ευπειθές παρά το ιδικόν μου. Αλλ' ελπίζω υπέρ αυτών εις την -αγαθότητα του πατρός, τέκνα του οποίου είναι όλοι οι άνθρωποι, και εις την -επιείκειαν του κριτού του δυναμένου να συγχωρήση την πλάνην.</p> - -<p>Διά τούτου, επανέλαβεν ο Ιουστινιανός, θέλεις σώσει πολλούς ανθρώπους! -Είναι ανάγκη, είπεν ο Βελισάριος, να ήναι τόσοι απόβλητοι; βλέπω, ως συ, είπεν ο -αυτοκράτωρ, ότι είναι ηδύτερον ν' αγαπά τις τον Θεόν παρά να τον φοβήται· αλλ' -όλη η φύσις μαρτυρεί την εκδίκησιν και την αυστηρότητα των ενταλμάτων του. -Εγώ, είπεν ο Βελισάριος, δοξάζω ότι κολάζει μόνον, όσα δεν ενδέχονται να -συγχωρηθώσιν, ότι το κακόν δεν προέρχεται από αυτόν, και ότι έκαμεν εις τον -κόσμον όλα τα ενδεχόμενα αγαθά -(<span style='font-size: small;'><a href='#fn23' id='ref23'>23</a></span>). Τοιαύτη -είναι η θρησκεία μου. Ας την προβάλουν εις όλους τους λαούς, ας ερωτήσωσιν, εάν -δεν ήναι αξία ευλαβείας και αγάπης· όλαι της φύσεως αι φωναί θέλουν υψωθή -υπέρ αυτής. Αλλ' εάν η βία και η σκληρότης εξοπλίζωσιν αυτήν με φλόγα και -σίδηρον, εάν οι επαγγελλόμενοι αυτήν ηγεμόνες βασανίζουν, ως εις τον Άδην, εν -ονόματι του Θεού της ειρήνης, όσους εχρεώστουν να αγαπώσι και να ελεώσιν έν εκ -των δύο, ήθελε φανή πιθανόν, ή ότι η θρησκεία είναι βάρβαρος, ως αυτοί, ή ότι -δεν είναι άξιοι αυτής.</p> - -<p>Γεννάται, είπεν ο Ιουστινιανός, εκ των λόγων σου πρόβλημα σπουδαιότατον. -Δεν ζητείται άλλο να μάθωμεν, παρά εάν ο ηγεμών έχη το δίκαιον ν' απαιτή εις την -επικράτειάν του την ενότητα του δόγματος και της λατρείας. Διότι, αν το έχη, δεν -ημπορεί να το μεταχειρισθή προς αποστάτας ισχυρογνώμονας αλλέως παρά διά -της βίας και των τιμωριών.</p> - -<p>Επειδή είμαι ειλικρινής, είπεν ο Βελισάριος, συμφωνώ κατά πρώτον, ότι παν -ό,τι δύναται να έχη επιρροήν εις τα ήθη, και αναφέρεται εις την κοινήν ευταξίαν, -εξαρτάται από τον ηγεμόνα, όχι ως κριτήν της αληθείας και της πλάνης, αλλ' ως -κριτήν του καλού ή του κακού του προκύπτοντος από αυτά· διότι η πρώτη αρχή -πάσης πίστεως είναι, ότι ο Θεός είναι φίλος της ευταξίας, και ότι δεν συγχωρεί -τίποτε, το οποίον ημπορεί να ταράξη αυτήν. Αμφιβάλλεις λοιπόν, είπεν ο -αυτοκράτωρ, μήπως τα κοινά ήθη δεν έχουν στενάς και αναγκαίας με την πίστιν -σχέσεις; Συμφωνώ, είπεν ο Βελισάριος, ότι αι εις αυτήν αλήθειαι αναφέρονται εις -τα ήθη, αλλά παρατηρήσατε, ότι ο Θεός τας κατασταίνει αληθείας αισθητάς, περί -των οποίων ουδείς έμφρων αμφιβάλλει. Όθεν, εάν η Πρόνοια κατέστησεν -ανεξαρτήτους από τας υψηλάς ταύτας αληθείας την ευταξίαν της κοινωνίας, την -κατάστασιν των ανθρώπων, την τύχην των βασιλείων, τας επιτυχείς ή αποτυχείς -εκβάσεις των επιγείων πραγμάτων, διά τι οι άνθρωποι δεν πράττουν ως αυτή;</p> - -<p>Βλέπω, είπεν ο αυτοκράτωρ, ότι τους αφίνεις μόνον την μέριμναν του ό,τι -αποβλέπει εις τους ανθρώπους· αλλ' είναι δι' αυτούς χρέος ιερώτερον παρά το να -ήναι υπουργοί των βουλών του Θεού; Αι! ας ήναι υπουργοί της αγαθότητός του, -ανεβόησεν ο Βελισάριος, και ας αφήσωσιν εις τους δαίμονας το καταχθόνιον έργον -των υπηρετών της εκδικήσεως του· εις την τάξιν της αγαθότητος, είπεν ο -αυτοκράτωρ, είναι το να θέλη, ώστε ο μεν άνθρωπος να φωτίζεται, η δε αλήθεια να -θριαμβεύη. Θέλει θριαμβεύσει, είπεν ο Βελισάριος, αλλά τα όπλα σου, δεν είναι -καθώς τα ιδικά της. Δεν βλέπεις, ότι, δίδων εις την αλήθειαν την εξουσίαν του -φέρειν την ρομφαίαν, δίδεις αυτήν εις την -πλάνην ότι διά να την μεταχειρίζεται, αρκεί να έχη την εξουσίαν -εις χείρας, και ο διωγμός αλλάσει σημαίας και θύματα κατ' -αρέσκειαν της γνώμης του ισχυροτέρου; Ούτως ο Αναστάσιος -κατεδίωξε τους υπό του Ιουστινιανού προστατευομένους· τα τέκνα -δε εκείνων, τους οποίους έσφαττον τότε, σφάττουν και αυτά τώρα -τους απογόνους των διωκτών των. Ιδού δύο ηγεμόνες, οίτινες -ενόμισαν, ότι ευαρεστούν εις τον Θεόν, προστάζοντες να σφάττωσι -τους ανθρώπους ποίος από τους δύο είναι βέβαιος, ότι το αίμα, -το οποίον έχυσεν, είναι ευάρεστον τω Θεώ. Εις τα απέραντα της -πλάνης διαστήματα η αλήθεια κατέχει μόλις μικρόν σημείον. Ποίος -επέτυχε το μόνον τούτο σημείον; Έκαστος φρονεί τον εαυτόν του· -αλλά με ποίαν απόδειξιν; Και αυτή η ενάργεια χορηγεί τάχα εις -αυτόν το δικαίωμα με τα όπλα εις τας χείρα να καταπείση άλλον -εις τούτο; Η πειθώ έρχεται από το Θεόν ή από τους ανθρώπους. -Εάν έρχεται από τον Θεόν, έχει αφ' εαυτής υπεροχήν νικηφόρον· -εάν έρχεται από τους ανθρώπους, έχει μόνα τα δικαιώματα του -λογικού προς το λογικόν. Έκαστος εγγυάται περί της ψυχής του· -εις αυτόν λοιπόν, και εις μόνον αυτόν αρμόζει ν' αποφασίση περί -της εκλογής, εκ της οποίας εξαρτάται διά παντός η απώλειά του ή -η σωτηρία του. Θέλεις να με αναγκάσης να φρονώ ως εσύ. Εάν δε -συ απατάσαι, στοχάσου πόσον επιζήμιόν μου είναι· συ αυτός, του -οποίου η πλάνη ίσως είναι αθώα, θέλεις είσθαι αθώος, εάν ήθελες -με πλανήσει; Φευ! Τι στοχάζεται ο θνητός, δίδων ως νόμον την -πίστιν του; Μυρίοι άλλοι ειλικρινείς επλανήθησαν και -ηπατήθησαν. Αλλά και αν ήθελεν είσθαι αναμάρτητος, χρέος μου -είναι να τον υποθέτω τοιούτον; εάν πιστεύη, διότι ο Θεός τον -φωτίζει, ας τον ζητήση να φωτίση και εμέ. Εάν δε πιστεύη κατά -την πίστιν των ανθρώπων, ποία εγγύησις δι' αυτόν και δι' εμέ; -Το μόνον άρθρον, εις το οποίον όλα τα κόμματα συμφωνούν, είναι, -ότι ουδείς εξ αυτών καταλαμβάνει τίποτε περί του οποίου τολμώσι -να δογματίζωσι. Συ δε με λέγεις, ότι αμαρτάνω, διότι αμφιβάλλω -περί του οποίου αυτοί γνωμοδοτούσι. Ας καταβή η πίστις -ουρανόθεν, και θέλει ευρεί προσηλύτους· αλλά με διατάγματα -θέλουν ευρεί αποστάτας μόνον ή πανούργους. Οι γενναίοι άνδρες -θέλουν γείνει μάρτυρες· οι αγενείς υποκριταί, οι θρησκομανείς -όλων των κομμάτων θέλουν είσθαι εξηγριωμέναι τίγρεις. Ιδέτε τον -συνετόν εκείνον βασιλέα των Γότθων, τον Θεοδώρικον, του οποίου -η βασιλεία μόνον προς το τέλος αυτού εφάνη κατωτέρα της -βασιλείας των χρηστοτέρων μας ηγεμόνων. Ήτον αρειανός, αλλ' όχι -μόνον δε απήτει να παραδεχθώσι τα φρονήματά του, αλλ' ετιμώρει -με θάνατον, εάν κανείς από τους ευνοουμένους του έκαμνε τούτο -αναιδώς και ανοσίως προς χάριν του. «Πώς δεν θέλετε με -προδώσει, έλεγε, εμέ, όστις είμαι άνθρωπος μόνον, ενώ σεις δι' -εμέ, προδίδετε εκείνον, τον οποίον οι πατέρες σας ελάτρευον;» Ο -αυτοκράτωρ Κωνστάντιος εφρόνει παρομοίως. Ποτέ δεν εγκαλούσε -τους υπηκόους του διότι έμεναν πιστοί εις το δόγμα των, και -εμέμφετο τους αυλικούς του, ότι αρνούντο το ιδικόν των, διά να -ευαρεστήσουν εις αυτόν, και ότι επρόδιδον την ψυχήν των, διά να -κερδήσωσι την αγάπην του. Ω! είθε ο Ιουστινιανός να αποποιηθή, -καθώς εκείνος, το δικαίωμά του να υποδουλόνη την διάνοιαν! -Εμπεριεπλέχθη εις ατελευτήτους έριδας· αύται δε τον έφεραν -περισσοτέρας αγρυπνίας παρ' όσας τα ωφελιμώτερά του έργα. Τι -επροξένησαν; διχονοίας, στάσεις, και σφαγάς. Ετάραξαν την -ησυχίαν του και την ησυχίαν της επικρατείας του.</p> - - -<p>Η ησυχία της επικρατείας, υπέλαβεν ο αυτοκράτωρ, κρέμαται από την -σύμπνοιαν των ψυχών. Τούτο είναι γνώμη αμφίβολος, είπεν ο Βελισάριος, και την -οποίαν πολλάκις καταχρώνται. Αι ψυχαί ποτέ δεν έχουν πλειοτέραν σύμπνοιαν -παρ' όταν ελευθέρως έκαστος διανοήται, ως εγκρίνει. Ηξεύρετε, τι κάμνει να ήναι η -κοινοδοξία ζηλότυπος, τυραννική και μη ανεκτική; Η αξία, την οποίαν οι βασιλείς -κατά δυστυχίαν προσάπτουσιν εις αυτήν· η εύνοια, την οποίαν παρέχουσιν εις -αίρεσίν τινα, βλάπτοντες και αποβάλλοντες όλος τας αντιπάλους αιρέσεις. Ουδείς -θέλει να ταπεινωθή, να καταφρονηθή και να στερηθή όλα τα δίκαια του πολίτου -και του πιστού υπηκόου, οσάκις δε είς τινα πολιτείαν διαιρέσουν τους ανθρώπους -εις δύο τάξεις, εκ των οποίων η μία θέλει αποστερήσει την άλλην τα αγαθά της -κοινωνίας, οποία και αν ήναι η πρόφασις της αποκληρώσεως, η καταδιωγμένη -τάξις θέλει θεωρεί την πατρίδα ως μητρυιάν της. Το ματαιότερον πράγμα γίνεται -μέγα, όταν έχη επιρροήν εις των πολιτών την κατάστασιν. Και πιστεύσατε, ότι αύτη -η επιρροή ανάπτει τας φατρίας. Ας αποδοθή το αυτό συμφέρον εις έριδα περί του -αριθμού των κόκκων της άμμου της θαλάσσης, και θέλομεν ιδεί γεννωμένας τας -αυτάς εχθροπαθείας. Η θρησκομανία ως επιτοπλείστον δεν είναι άλλο παρά -φθόνος, πλεονεξία, υπερηφάνεια, φιλοδοξία, μίσος και εκδίκησις, ενεργούντα εν -ονόματι του Θεού. Τούτων των θεών υπηρέτης αδιάλλακτος γίνεται ο -ευκολόπιστος και βίαιος βασιλεύς. Ας μη κερδαίνη τις τίποτε επί της γης μαχόμενος -υπέρ του ουρανού· ο υπέρ της αληθείας ζήλος ας μη ήναι πλέον το μέσον, διά να -βλάψη τις τον αντίζηλον ή τον εχθρόν του, να υψωθή επί των ερειπίων του, να -πλουτήση γυμνόνων αυτόν, ν' αποκτήση προτίμησιν, την οποίαν εδύναντο ν' -αντιποιώνται· και τότε όλα τα πνεύματα θέλουν καταπραϋνθή, όλαι αι αιρέσεις -θέλουν ησυχάσει. Τα του Θεού όμως θέλουν εγκαταλειφθή, τον είπεν ο -Ιουστινιανός. Ο Θεός δεν έχει χρείαν της υπερμαχίας σου, είπεν ο Βελισάριος· -δυνάμει των διαταγμάτων σου τάχα ο ήλιος ανατέλλει, και οι αστέρες λάμπουσιν -εις τον ουρανόν; Η αλήθεια λάμπει αυτόφωτος· αι δε ψυχαί δεν φωτίζονται με την -φλόγα των πυρών, επί των οποίων ολοκαυτούσι τους ανθρώπους· ο Θεός -επιφορτίζει εις τους ηγεμόνας την φροντίδα του να κρίνουν τας πράξεις των -ανθρώπων· αλλά διατηρεί αυτός μόνον το δικαίωμα του να κρίνη τους -διαλογισμούς· απόδειξις δε, ότι η αλήθεια δεν τους έλαβε κριτάς, είναι, ότι ουδείς -εξ αυτών είναι άνευ πλάνης.</p> - -<p>Εάν η του διανοείσθαι ελευθερία ήναι αχαλίνωτος, είπεν ο αυτοκράτωρ, και -των πράξεων η ελευθερία θέλει γείνει ταχέως τοιαύτη. Ουδεποσώς, επανέλαβεν ο -Βελισάριος· τότε ο άνθρωπος εμβαίνει υπό την εξουσίαν των νόμων· και όσον -περισσότερον η εξουσία αύτη θέλει περικλείεσθαι εις τα φυσικά αυτής όρια, τόσον -ολιγώτερον θέλει έχει χρείαν δυνάμεως προς διατήρησιν της ευταξίας και ειρήνης. -Η δικαιοσύνη είναι η κυριωτέρα της εξουσίας προσκλητική φωνή· αύτη δε τότε -μόνον είναι σαλευομένη, όταν δεν ήναι επί της βάσεώς της. Πώς θέλετε να -συνειθίση τις τους ανθρώπους να βλέπωσιν άνθρωπον θεοποιούμενον, και -προστάζοντα με τα όπλα εις τας χείρας, να πιστεύωσιν ό,τι αυτός πιστεύει, να -διαλογίζωνται, καθώς αυτός; Ερωτήσατε τους στρατηγούς σας, τι κατώρθωσεν εις -την Αφρικήν η κατά των Βανδάλων αυστηρότης και βία των; Ήμην εις Σικελίαν. Ο -Σολομών έρχεται εκεί ως παράφρων και απελπισμένος, και με λέγει. «Όλα εις την -Αφρικήν απωλέσθησαν· οι Βάνδαλοι απεστάτησαν· η Καρχηδών εκυριεύθη, και -λεηλατείται· και εντός αυτής και εις τους αγρούς κολυμβώσιν εις το αίμα· και ταύτα -εξ αιτίας τινών ονειροπόλων, οίτινες δεν εννοούνται συναλλήλως, και οίτινες ποτέ -δεν θέλουν ομοφρονήσει. Εάν ο αυτοκράτωρ εμβαίνη εις τα τοιαύτα, εάν εκδίδη -διατάγματα περί λεπτολογιών, τας οποίας παντελώς δεν εννοεί, εγώ παραιτούμαι -την στρατηγίαν· είμαι εις απελπισίαν.» Ούτως ωμίλησεν ο γενναίος εκείνος ανήρ. -Μόνον ημείς ας το ηξεύρωμεν· είχε δίκαιον. Αρκούν τ' ανθρώπινα πάθη μόνα να -ταράξωσι τόσον αχανή αυτοκρατορίαν, χωρίς να έλθη και η θρησκομανία να -ανάψη τας δάδας της.</p> - -<p>Ποίος δε θέλει καταπραΰνη τας εγερθείσας ταραχάς; ερώτησεν ο αυτοκράτωρ. -Η αηδία, απεκρίθη ο Βελισάριος, η αηδία από το να φιλονεικούν περί πραγμάτων, -τα οποία δεν εννοούσι, και τα οποία κανείς δεν ακούει. Διότι η προσοχή, την -οποίαν απέδοσαν εις τους νεωτερισμούς, εγέννησε τόσους νεωτεριστάς. Ας μη -αποδίδωσιν εις αυτάς ουδεμίαν αξίαν, και εντός ολίγου θέλει παρέλθει η χρήσις -αυτών· ούτοι δε θέλουσι μεταχειρισθή άλλα μέσα, διά να γείνωσιν επίσημοι -άνδρες. Συγκρίνω όλους τούτους τους ανθρώπους προς τους μονομαχούντας εις το -στάδιον· αν ήσαν μόνοι ήθελον εναγκαλισθή συναλλήλλως. Αλλά τους θεωρούν, -και διά τούτο σφάζονται.</p> - -<p>Τωόντι, είπεν ο νέος, με πείθουσιν οι λόγοι του. Ό,τι δε με λυπεί, είπεν ο -αυτοκράτωρ, είναι, ότι καταστένει τον ζήλον του ηγεμόνος άχρηστον εις την -θρησκείαν.</p> - -<p>Θεός φυλάξη! είπεν ο Βελισάριος. Είμαι πολύ βέβαιος, ότι τον αφίνω το -ασφαλέστερον μέσον του να την καταστήση προσφιλή εις τους υπηκόους του· -τούτο δε είναι να πολιτευθη ούτως, ώστε να κρίνωσι περί της αγιότητος της -πίστεώς του από την οσιότητα των ηθών του· να δώση την βασιλείαν του, ως -παράδειγμα και εγγύην της αληθείας, ήτις τον φωτίζει και τον χειραγωγεί. Ουδέν -ευχερέστερον παρά το να κάμνη τις προσηλύτους, κάμνων ευτυχείς. Ο δε δίκαιος -μονάρχης έχει καθ' εαυτόν περισσοτέραν ισχύν εις τας ψυχάς, παρ' όλοι ομού οι -καταδιώκται. Είναι ευκολώτερον αναμφιβόλως το να προστάζη να σφάζωνται οι -άνθρωποι παρά να τους πείθη· αλλ' εάν οι βασιλείς ηρώτων τον Θεόν τι όπλα να -μεταχειρισθώμεν, διά να λατρεύεσαι, ως πρέπει; ο δε Θεός, εάν κατεδέχετο ν' -αποκριθή, ήθελε τους ειπεί, τας αρετάς σας.</p> - -<p>Όταν η ψυχή του Ιουστινιανού, την οποίαν η έξις αύτη είχε ταράξει, -καθησύχασεν εν τη σιωπή, ενθυμήθη τα δόγματα και τας συμβουλάς των τότε -περικυκλούντων αυτόν αιρετικών, τας βίας των, την υπερηφάνειάν των, τας -σκληράς εχθροπαθείας των. Οποία αντίθεσις! έλεγε καθ' εαυτόν. Ιδού άνθρωπος, -γηράσας εις τους πολέμους, πνέων φιλανθρωπίαν, μετριότητα και επιείκειαν· οι δε -υπηρέται του Θεού της ειρήνης δεν με συμβουλεύουσι ποτέ άλλο παρά βίαν -τυραννικήν και άκαμπτον σκληρότητα! Ο Βελισάριος είναι ευσεβής και δίκαιος, -αγαπά τον Θεόν του· επιθυμεί, να τον λατρεύωσιν όλοι, καθώς αυτός, αλλά θέλει η -λατρεία αύτη να ήναι εκουσία και ελευθέρα. Εγώ μόνον εκυριεύθην υπερβολή από -τον ζήλον, όστις εις την ψυχήν μου δεν ήτο ίσως άλλο παρά ο τύφος του να -δεσπόζω εις τα φρονήματα των υπηκόων μου.</p> - -<h4 style="text-align: center; margin-top: 3em">Κεφάλαιον Ις'.</h4> - -<p> -<br /> -Την επαύριον ο αυτοκράτωρ και ο Τιβέριος, ερχόμενοι προς τον ήρωα, έπεσαν εις -κίνδυνον, τον οποίον δεν προείδον· η δε δόξα την ελευθερώσεώς των ήτον νέος -θρίαμβος του Βελισαρίου, τον οποίον ο θεός ηθέλησε να χορηγήση πάλιν εις -αυτόν.</p> - -<p>Οι Βούλγαροι, οι οποίοι απεδιώχθησαν μόνον έως εις τα όρη της άνω Θράκης, -μόλις είδον την χώραν ελευθέραν και παρευθύς εφώρμησαν πάλιν. Έν δε από τα -αποσπασθέντα τάγματα των ελεηλάτει εις την οδόν της επαύλεως του Βελισαρίου, -ότε επαρατήρησαν μακρόθεν άμαξαν, ήτις εδείκνυεν εις αυτούς πλουσίαν λείαν. -Την περικυκλόνουν, εμποδίζουν την διάβασίν της, και συλλαμβάνουν τους -οδοιπόρους. Ούτοι δε δίδοντες όσα είχον, έλαβαν ευκόλως την εξαγόρασιν της -ζωής των. Αλλά τα λύτρα τα απαιτούμενα ήσαν τόσον υπέρογκα, ώστε δεν είχαν -παρευθύς να τα πληρώσωσιν· όθεν τους επήραν αιχμαλώτους.</p> - -<p>Ο αυτοκράτωρ λοιπόν μόνον μέσον απολυτρώσεως από τους Βουλγάρους -χωρίς να τον γνωρίσωσιν εστοχάσθη το εξής· Οδηγήσατέ μας, τους είπεν, όπου -έχομεν σκοπόν να υπάγωμεν. Εκείθεν δε θέλομεν προμηθευθή τα λύτρα, τα οποία -ζητείτε. Σας εγγυώμαι, μα την ζωήν μου, ότι δεν έχετε να φοβηθήτε καμμίαν -απάτην· εάν δε παραβώ την υπόσχεσίν μου, ή εάν σας κάμω να μετανοήσετε, διότι -μ' ενεπιστεύθητε, θανατώσατέ με.</p> - -<p>Το πειστικόν και μεγαλοπρεπές ήθος, με το οποίον εβεβαίονε τους λόγους του, -ενήργησεν εις των Βουλγάρων τας ψυχάς. Πού πρέπει να σας φέρωμεν; τον -ηρώτησεν ο αρχηγός των. Έξ στάδια μακράν, απεκρίθη ο αυτοκράτωρ, εις την -έπαυλιν του Βελισαρίου. Του Βελισαρίου! είπεν ο Βούλγαρος. Τι! γνωρίζετε τον -ήρωα; Βέβαια, είπεν ο αυτοκράτωρ, και τολμώ να πιστεύσω, ότι είναι φίλος μου. -Εάν αληθεύη τούτο, είπεν ο αρχηγός, μη φοβήσθε· θέλομεν σας συνοδεύσει.</p> - -<p>Ο Βελισάριος από τον θόρυβον της αφίξεως των εστοχάσθη, ότι έρχονται να τον -αρπάσουν δευτέραν φοράν· και η κόρη του· όλη τρέμουσα, τον σφίγγει εις τας -αγκάλας της, κραυγάζουσα οξέως. Πάτερ, είπεν, α! πάτερ! πρέπει πάλιν ν' -αποχωρισθώμεν.!</p> - -<p>Την αυτήν στιγμήν έρχονται, και τον λέγουν, ότι η αυλή εγεμίσθη από -ανθρώπους ενόπλους πέριξ μιας αμάξης. Ο Βελισάριος εξέρχεται, και ο αρχηγός -των Βουλγάρων πλησιάσας ομού με τους αιχμαλώτους του, τον λέγει· Ήρως της -Θράκης, ούτοι οι άνθρωποι σε επικαλούνται και λέγουν, ότι είναι φίλοι σου. Ας -ειπώσι τα ονόματά των, είπεν ο Βελισάριος. Εγώ είμαι ο Τιβέριος, είπεν ο είς εξ -αυτών, και ο πατήρ μου εσυλλήφθη ομού μ' εμέ. Ναι, ανεβόησεν ο Βελισάριος, ναι, -αναμφιβόλως, φίλοι μου είναι, γείτονές μου. Αλλά σεις, οίτινες με τους φέρετε, με -ποίον δικαίωμα τους έχετε εις την εξουσίαν σας; Ποίοι είσθε; Είμεθα Βούλγαροι, -Είπεν ο αρχηγός, τα δε δικαιώματά μας είναι τα δικαιώματα των όπλων. Αλλά -τίποτε δεν υπάρχει δι' ημάς ισχυρότερον του προς εσέ σεβασμού μας. Δεν -ηθέλαμεν δε υπηρετήσει πιστώς ηγεμόνα, όστις σε τιμά, μη σεβόμενοι εκείνους, οι -οποίοι είναι αγαπητοί σου. Μέγιστε άνερ, ιδού οι φίλοι σου είναι ελεύθεροι, και -εις σε χρεωστούν την ελευθερίαν των.</p> - -<p>Μετά τους λόγους τούτους, ο αυτοκράτωρ και ο Τιβέριος ήπλωσαν τας χείρας -προς τον σωτήρα των· ο δε Βελισάριος αισθανθείς περί αυτόν τας αλύσους των, Τι, -είπεν, αι χείρες σας είναι εις τα δεσμά! και έλυσε τα δεσμά των.</p> - -<p>Οποίος ήτο ο θαυμασμός του αυτοκράτορος, οποία η χαρά και η αισχύνη!. Ω -αρετή, είπε καθ' εαυτόν, ω αρετή, οποία είναι η δύναμίς σου! Άθλιος άνθρωπος -τυφλός, από το βάθος της αθλιότητός του εμπνέει σέβας εις τους βασιλείς, -αφοπλίζει τας χείρας των βαρβάρων, και απελευθερόνει εκείνον! . . . . Ω μέγιστε -Θεέ! εάν ο κόσμος έβλεπε την αισχύνην μου! . . . . Αν! τούτο ήθελεν είσθαι έτι -τιμωρία ελαφροτάτη.</p> - -<p>Οι Βούλγαροι ήθελαν να αποδώσωσιν όλα, όσα τους είχε δώσει. Όχι, τους είπε, -φυλάξατε ταύτα τα δώρα, και σας βεβαιόνω, ότι θέλω προσθέσει τα λύτρα τα -υποσχεθέντα.</p> - -<p>Ο αρχηγός των, αναχωρών, ηρώτησε τον Βελισάριον, εάν είχε καμμίαν -διαταγήν προς τον βασιλέα των. Ειπέ τον, ότι εύχομαι, απεκρίθη ο ήρως, τοιούτος -ανδρείος ηγεμών να ήναι σύμμαχος της πατρίδος μου και φίλος του αυτοκράτορός -μου.</p> - -<p>Ω Βελισάριε! ανεβόησεν ο Ιουστινιανός, όταν συνήλθεν από την ταραχήν την εκ -του κινδύνου τούτου· ω Βελισάριε! οποίαν υπεροχήν έχεις εις την ψυχήν των λαών! -και αυτοί οι εχθροί της αυτοκρατορίας είναι φίλοι σου! Μη θαυμάζης, τον είπεν ο -Βελισάριος υπομειδιών, ότι οι Βούλγαροι μ' έχουν εις υπόληψιν. Είμαι πολύ καλά -με τον βασιλέα των. Προ ολιγωτάτων μάλιστα ημερών συνεδειπνήσαμεν. Πού; τον -ηρώτησεν ο Τιβέριος. Εις την σκηνήν του, είπεν ο γέρων, ελησμόνησα να σας το -ειπώ. Όταν ηρχόμην εδώ, ούτοι με συνέλαβον επί της οδού, καθώς και σας, και μ' -έφερον εις το στρατόπεδόν των. Ο βασιλεύς αυτών μ' εδέχθη ευμενώς, μ' έδωκε να -δειπνήσω, με είπε να κοιμηθώ εις τας σκηνάς του· την επαύριον δε κατώρθωσα να -με υπάγωσιν εις τον τόπον, όπου μ' επίασαν. Τι! είπεν ο Ιουστινιανός, ο βασιλεύς -αυτός ηξεύρει, ποίος είσαι, και δεν σε εκράτησε! είχε μεγάλην προς τούτο -επιθυμίαν· αλλ' οι ιδικοί του σκοποί και τα ιδικά μου φρονήματα δεν ευρέθησαν -σύμφωνα. Με επρόβαλε να εκδικηθώ! Να εκδικηθώ, εγώ! αξιόλογος πρόφασις να -πυρπολήσω την πατρίδα μου! Τον ευχαρίστησα λοιπόν, καθώς είσαι βέβαιος, και -διά τούτο με τιμά περισσότερον.</p> - -<p>Αι! οποίαι τύψεις, οποίαι αιώνιαι τύψεις συνειδότος εις την ψυχήν του -Ιουστινιανού, τον είπεν ο Ιουστινιανός αυτός, εάν μάθη ποτέ, πόσον μεγάλη ήτον η -αγνωμοσύνη του! Πού θέλει εύρει φίλον ως τούτον, τον οποίον απώλεσε; Και δεν -είναι ανάξιος τοιούτου φίλου μετά την βδελυράν αδικίαν του;</p> - -<p>Όχι, υπέλαβεν ο Βελισάριος, μη τον ατιμάζης. Λυπήσου, σεβάσθητι το γήρας -του. Θέλεις ιδεί, πως ηπατήθη. Η πτώσις μου έχει τρείς εποχάς· πρώτη η εις την -Καρχηδόνα είσοδός μου. Γενόμενος κύριος των ανακτόρων του Γελιμέρου, -κατέστησα τον θρόνον του δικαστήριον, όπου εκάθησα δικαστής· σκοπός μου ήτο -να δώσω εις τους νόμους επιφάνειαν σεμνοτέραν· αλλά δεν ήσαν αναγκασμένοι να -εμβαθύνωσιν εις την διάνοιάν μου. Ότε δε κάθηται τις επί του θρόνου, φαίνεται, -ως να δοκιμάζη τούτο· η πράξις μου λοιπόν αύτη ήτον απερίσκεπτος και αύτη δεν -ήτο η μόνη. Εκ περιεργείας ηθέλησα να φάγω επί της τραπέζης του Γελιμέρου, και, -κατά τον τρόπον των Βανδάλων, υπηρετούμενος από τους αξιωματικούς του -βασιλέως των. Τούτο ήτο ικανόν να δώση υπόνοιαν, ότι εγώ ήθελα να λάβω τον -τόπον του. Η φήμη τούτου μεταβιβάσθη ταχεία εις την αυλήν. Διά να την εξαλείψω -δε, εζήτησα την ανάκλησίν μου μετά την νίκην· ο δε Ιουστινιανός αντήμειψε την -πιστήν υπηρεσίαν μου διά λαμπροτάτου θριάμβου· απήγον τον Γελίμερον -αιχμάλωτον μετά της γυναικός και των τέκνων του, και τους εις διάστημα μιας -εκατονταετηρίδος σωρευθέντας θησαυρούς, όσους οι Βάνδαλοι ήρπαξαν από τα -έθνη. Ο αυτοκράτωρ με υπεδέχθη εις το ιπποδρόμιον, και βλέπων αυτόν επί -υψηλού θρόνου, περιεστοιχισμένον από αναρίθμητον λαόν, εκτείνοντα την χείρα -προς τον υπήκοόν του με χάριν εν ταυτώ και ημερότητα και σεμνοπρέπειαν, -εσκίρτησα από χαράν, και είπον κατ' εμαυτόν· το παράδειγμά μου θέλει του φέρει -πλήθος ηρώων. Γνωρίζει την μεγάλην τέχνην του να διεγείρη την άμιλλαν και τον -έρωτα της δόξης· ώστε θέλουν διαφιλονεικεί, τις να τον υπηρετήση. Αλλ' εάν ο -θρίαμβός μου εχορήγει εις αυτόν νίκας, προήγγελλεν εις εμέ πολλά αποτυχήματα. -Έκτοτε λοιπόν ο φθόνος εξώρμησεν εμμανώς κατ' εμού. Πενταετείς νίκαι τον -κατεσίγασαν· αλλά βαρυνθείς τέλος τας ευτυχίας μου, έχασε πάσαν αιδώ.</p> - -<p>Επολιόρκουν την Ραυένναν, όπου οι Γότθοι απεσύρθησαν συνδιωχθέντες, από -όλην την Ιταλίαν, Αύτη ήτο το μόνον καταφύγιόν των. Έδωκαν λοιπόν υπόνοιαν εις -τον αυτοκράτορα, ότι το χωρίον ήτο ανάλωτον, ότι η καταστροφή του -στρατεύματός του ήθελε προέλθει από την ισχυρογνωμοσύνην μου· και ότε, -καταντήσαντες εις τα έσχατα οι Γότθοι, έμελλον να παραδώσωσι τα όπλα, έρχονται -πρέσβεις παρά του αυτοκράτορος, προβάλλοντες ειρήνην. Βλέπω εναργώς, ότι τον -ηπάτησαν, και ότι ήθελα τον προδώσει, εάν άφινα την ευκαιρίαν του να κυριεύσω -την Ιταλίαν. Αναβάλλω λοιπόν την προβαλλομένην ειρήνην· η πόλις παραδίδεται· -και εγώ κατηγορούμαι ως αποστάτης και προδότης. Τούτο είχε κάποιαν -πιθανότητα, καθώς βλέπετε· απείθησα, έκαμα έτι περισσότερον. Οι -πολιουρκούμενοι, δυσηρεστημένοι κατά του βασιλέως των, με είχον προσφέρει -τον θρόνον των· η δε αποποίησης ήθελε τους παροξύνει· όθεν τους έδιδα ελπίδας -με την απόκρισίν μου· αύτη δε η συγκατάθεσις, πραγματικώς προσποιητή, -ενομίσθη ως αληθής εις την αυλήν. Ανεκλήθην λοιπόν· η δε ένδειξις της ευπειθείας -μου ετάραξε τους εχθρούς μου. Έφερα αιχμάλωτον εις τας πόδας του -αυτοκράτορος τον βασιλέα εκείνον των Γότθων, το διάδημα του οποίου μ' -εκατηγόρουν, ότι εδέχθην.</p> - -<p>Αλλά ταύτην την φοράν ο θρίαμβος δεν με εσυγχωρήθη ποσώς. Ελυπήθην -θανάσιμα, όχι διότι εταπεινώθην. Η συνοδία μου εσύστενε θρίαμβον· η δε συρροή -και αι ανευφημίαι του λαού του περιστοιχούντες με ήθελον ευχαριστήσει άνδρα -κενοδοξότερόν μου. Αλλ' η ψυχρά του Ιουστινιανού υποδοχή μ' εδείκνυεν, ότι δεν -μετεπείσθη ολοτελώς, και, κατά δυστυχίαν, η σκληρά αύτη πληγή, την οποίαν -επέφεραν εις την ψυχήν του, είχεν έτι μάλλον ερεθισθή από τον απερίσκεπτον -ενθουσιασμόν λαού μεθυσθέντος από την δόξαν μου.</p> - -<p>Ενταύθα ειλικρινώς, αν ήσο εις τον τόπον του αυτοκράτορος, ήδη -προκατειλημμένου κατ' εμού, δεν ήθελες πληγωθή από τους διδομένους εις εμέ -επαίνους, οι οποίοι ήσαν επιπλήξεις κατ' αυτού; Δεν ήθελες υποπτεύσει την -φιλοδοξίαν υπηκόου, τον οποίον η κοινή φωνή ύψονεν έως τον ουρανόν; Δεν -ήθελες ιδεί μετά τινος αγανακτήσεως ολόκληρον λαόν εις την μέθην του -σπουδάζοντα να εκδικηθή κατά σου διά της προσφοράς θριάμβου λαμπροτέρου, -παρά τον οποίον με ηρνούντο. Ήθελες άραγε κλείσει τα ώτα σου εις τας σκέψεις -της αυλής περί της ύβρεως της γενομένης προς την υπερτάτην αρχήν διά του -οχλικού τούτου θορύβου; Γείτον, ο μέγιστος ηγεμών είναι άνθρωπος· και δεν -υπάρχει κανείς, όστις δεν είναι ζηλότυπος της δόξης και της δυνάμεώς του· και αν ο -Ιουστινιανός δεν είχε δύναμιν να νικήση εαυτόν, και να με συγχωρήση, τούτο -έμελλεν ολίγον να μας εκπλήξη. Μόλον τούτο το έκαμεν· ενίκησε τας αδυναμίας -της κενοδοξίας και τας υποψίας της ζηλοτυπίας, κατεδέχθη να με εμπιστευθή πάλιν -τα στρατεύματά του και την υπεράσπισιν της επικρατείας του. Αλλά το τελευταίον -συμβάν τον έκαμε να κλίνη προς το μέρος των εχθρών μου.</p> - -<p>Ήμην εις το τέρμα του σταδίου μου. Ο Ναρσής, ο διάδοχός μου εις την Ιταλίαν, -νικών, με παρηγόρει διά την θλιβεράν μου αχρηστίαν. Ενόμιζον, ότι δεν μ' έμενεν -άλλο παρά να αποθάνω ήσυχος, ότε οι Ούνοι ήλθαν και κατερήμοναν την Θράκην. -Ο αυτοκράτωρ μ' ενθυμήθη, και κατεδέχθη να με επιφορτίση εις το γήρας μου -εκστρατείαν, από της οποίας την έκβασιν εκρέμετο η τύχη του κράτους. Εκάλυψα -λοιπόν τας ρυτίδας και την πολιάν μου κόμην με περικεφαλαίαν περιβεβλημένην -δεκαετούς αναπαύσεως σκωρίαν. Η τύχη μ' εβοήθησε, και εδίωξα τους Ούνους, -ολίγα στάδια απέχοντας των τειχών μας, και η επιτυχία ενέδρας τινός με -παρέστησαν ως Θεόν. Όλην την πόλιν, όταν επέστρεψα, εκυρίευσε παραφροσύνη, -μανιώδης ενθουσιασμός, διά τα οποία εστέναζον· αλλά πώς να τα καταπαύσω; Ο -αυτοκράτωρ ήτο γέρων· η ηλικία αύτη έχει αδυναμίας· και η υπερβολική εύνοια -του λαού, αι έξοχοι τιμαί, αι εις εμέ αποδιδόμεναι, επιστοποίησαν τούτον τον -ηγεμόνα, ότι εβαρύνθησαν την βασιλείαν του, και ότι τον εσυμβούλευαν να -παραχωρήση τον θρόνον εις τον υπέρμαχόν τους. Η ανησυχία και η θλίψις -εκυρίευσαν την ψυχήν του· και χωρίς να με μεταχειρισθή ως ένοχον, με -απεμάκρυνεν ως επικίνδυνον. Τότε έγινε κατ' αυτού η συνωμοσία, καθ' ήν -εξέπνευσαν εις τας βασάνους οι συνωμόται μη ομολογήσαντες τον κορυφαίον. Η -συκοφαντία ανεπλήρωσε την σιωπήν των ενόχων, και αυτήν την ιδίαν σιωπήν -εξέλαβαν ως ομολογίαν καταμαρτυρούσαν εμού. Συνελήφθην· ο λαός -προσεκλαύθη δι' αυτό· πολυχρόνιος φυλάκισις τον εκίνησεν εις οίκτον· η -αγανάκτησις εγέννησε την αποστασίαν· ο δε αυτοκράτωρ αναγκασθείς να με -παραδώση εις τον λαόν, δεν ενόμισεν, ότι κάμνει άλλο τι, αφαιρών από εμέ τα -μέσα του να τον βλάψω, ειμή ότι αφοπλίζει τον εχθρόν του. Ποτέ δεν ήμην εχθρός -Του, τον Θεόν μαρτύρομαι· αλλ' ο Θεός ο καρδιογνώστης δεν εσυγχώρησε και εις -τους βασιλείς να γίνουν καρδιογνώσται· και εκείνος, τον οποίον κατηγορείς, είναι -δυστυχής μάλλον παρά ένοχος· διότι επίστευσε φαινόμενα, τα οποία ίσως ήθελον -απατήσει και σε, καθώς εκείνον.</p> - -<p>Ναι, αναμφιβόλως, είναι δυστυχής, και ο δυστυχέστατος των ανθρώπων, είπεν -ο Ιουστινιανός αναπηδήσας προς αυτόν, και περισφίγξας εις τας αγκάλας του. -Πόθεν αύτη η υπέρμετρος λύπη, τον ερώτησεν, εκπλαγείς ο Βελισάριος. Είναι -θλίψις ψυχής σπαραττομένης, τον είπεν ο Ιουστινιανός. Ω αγαπητέ μου Βελισάριε! -ο άδικος εκείνος δεσπότης, ο βάρβαρος εκείνος τύραννος, όστις σε ετύφλωσε, και -όστις σ' έφερεν εις κατάστασιν επαίτου, εκείνος είναι, όστις σε αγκαλίζεται. Συ! -αυθέντα, ανεβόησεν ο ήρως. — Ναι, φίλε μου, υπερασπιστά μου, ναι, εναρετώτατε -των ανθρώπων, εγώ είμαι, όστις έδωκα εις τον κόσμον το φρικτόν εκείνο -παράδειγμα της αχαριστίας και της σκληρότητος. 'Άφες με να υποφέρω εις τους -πόδας σου την ταπείνωσιν, της οποίας είμαι άξιος. Λησμονώ τον θρόνον, τον -οποίον εμίανα, το διάδημα, του οποίου είμαι ανάξιος. Την κόνιν, την οποίαν -πατείς, χρεωστώ να βρέξω με τα δάκρυά μου· εις αυτήν χρεωστεί το πρόσωπόν -μου να κρύψη το αίσχος, με το οποίον είναι κεκαλυμμένον.</p> - -<p>Έστω! τον είπεν ο Βελισάριος, όστις, κρατών αυτόν εις τας αγκάλας του, τον -ησθάνετο συμπνιγόμενον από λυγμούς· έστω, αυθέντα, θέλεις καταπονεθή από -την μετάνοιαν ενός αμαρτήματος; Ιδού, ότι έπεσες εις αθυμίαν, ως να ήσαι συ ο -πρώτος άνθρωπος, τον οποίον η συκοφαντία επλάνησε, ή τον οποίον το -φαινόμενον ηπάτησεν! Αλλά, και αν η πλάνη ήτον έγκλημα, διά τούτο πρέπει τάχα -να εξευτελίζεσαι και να ταπεινόνεσαι ενώπιον των ιδίων σου οφθαλμών; Όχι, -μέγιστε ηγεμών, στιγμιαία απάτη δεν πρέπει να σε αφαιρέση την υπόληψιν του -ιδίου εαυτού σου και την ευτυχίαν της αρετής. Η μαρανθείσα και καταπεπληγμένη -ψυχή σου ας ανεγερθή αναπολούσα όλα τα αγαθά, όσα εις τους ανθρώπους -έκαμες προ της δυστυχούς ταύτης στιγμής. Ο Βελισάριος είναι τυφλός, αλλά πολλοί -λαοί ελευθερώθησαν υπό σου από τον ζυγόν των βαρβάρων· αλλ' αι ερημώσεις, -αποτελέσματα όλων των μαστίγων, διωρθώθησαν διά των ευεργεσιών σου· αλλά -τριακονταετής βασιλεία επισήμου διά τα κοινωφελή έργα απέδειξαν εις όλον τον -κόσμον, ότι δεν είσαι τύραννος. Ο Βελισάριος είναι τυφλός· αλλά σε το συγχωρεί· -εάν δε νομίζης, ότι πρέπει να διορθώσης, το οποίον κακόν τον έκαμες, ιδέ πόσον -εύκολον είναι τούτο. Α! εκτέλεσε έν μόνον από όσα υπέρ της ευτυχίας του κόσμου -εύχομαι, και δι' εμέ τούτο είναι ικανώτατον.</p> - -<p>Ελθέ λοιπόν, τον είπεν ο αυτοκράτωρ σφίγγων αυτόν πάλιν εις τας αγκάλας -του, ελθέ να με βοηθήσης να διορθώσω το αμάρτημά μου, ελθέ να εκθέσης αυτό -φρικαλεώτατον εις τα όμματα της επιβούλου αυλής μου· και η παρουσία σου, -ανακαλούσα το αίσχος μου, ας μαρτυρή και την μετάνοιάν μου.</p> - -<p>Ο Βελισάριος εις μάτην τον επαρακάλει να τον αφήση εις την έρημόν του· -ηναγκάσθη, διά να τον παρηγορήση, να συγκατανεύση εις το να τον ακολουθήση. -Τότε ο Ιουστινιανός αποτεινόμενος προς τον Τιβέριον, είπε· τι δεν οφείλω εις εσέ, -φίλε, και ποίαι ευεργεσίαι θέλουν ποτέ εξισωθή προς την οποίαν μ' έκαμες -υπερεσίαν; Όχι, δέσποτα, τον είπεν ο νέος, δεν είσαι τόσον πλούσιος, ώστε να με -ανταμείψης. Αλλ' επιφόρτισε τον Βελισάριον την απόδοσιν της ευγνωμοσύνης. Αν -και ήναι πενέστατος έχει όμως θησαυρόν, τον οποίον προτιμώ παρά τους ιδικούς -σου όλους. Θησαυρός μου είναι η κόρη μου, είπεν ο Βελισάριος, και δεν ημπορώ -καλήτερα να την υπανδρεύσω. Ταύτα ειπών, έστειλε και εκάλεσε την Ευδοξίαν. -Κόρη μου, την είπε, πρόσπεσε εις τα γόνατα του αυτοκράτορος, και ζήτησέ τον την -συγκατάθεσίν του, διά να νυμφευθής τον ενάρετον Τιβέριον. Από το όνομα, από -την θέαν του Ιουστινιανού, η πρώτη εκ της φύσεως κίνησις εις την καρδίαν της -κόρης του Βελισαρίου υπήρξεν η φρίκη και ο τρόμος. Εκβάλλει λοιπόν κραυγήν -οδυνηράν, οπισθοποδεί και αποστρέφει τους οφθαλμούς της· ο Ιουστινιανός -προχωρεί προς αυτήν. Ευδοξία, την είπε, καταδέξου να επιβλέψης προς εμέ· θέλεις -με ιδεί περιχυμένον δάκρυα, μαρτυρούντα την μετάνοιαν, ήτις θέλει διαρκέσει έως -εις τον τάφον. Ούτε τα δάκρυα ταύτα, ούτε αι ευεργεσίαι μου δύνανται να -εξαλείψωσι το αμάρτημά μου· αλλ' ο Βελισάριος το συγχωρεί, και ιδού η στιγμή -του να φανής κόρη του, συγχωρούσα με, ως αυτός. </p> - -<p>Ήτο εις τον Ιουστινιανόν παρηγορία το να συνάψη την Ευδοξίαν με τον -Τιβέριον· άρχισε δε από ταύτην την στιγμήν να αισθάνεται επανερχομένην εις την -καρδίαν του την γλυκείαν της αθωότητος γαλήνην. Ποτέ μεταβολή πλέον αιφνίδιος -και απροσδόκητος δεν κατέστρεψε τας ιδέας και τα συμφέροντα της αυλής. Η -άφιξις του Βελισαρίου έφερεν εκεί την ταραχήν και τον τρόμον. Ιδού, είπεν ο -αυτοκράτωρ εις τους αυλικούς του, ιδού ο ήρως, ο δίκαιος εκείνος ανήρ, τον -οποίον με κατηντήσατε να καταδικάσω. Τρέμετε, μηδαμινοί! η αθωότης και η -αρετή του με είναι γνωστά· και η ζωή σας είναι εις τας χείρας του. Η ωχρότης, η -αισχύνη και ο τρόμος εικονίζοντο εις όλων τα πρόσωπα. Ενόμιζον, ότι ήτον ο -Βελισάριος κριτής αδυσώπητος, Θεός τρομερός και φοβερός· αλλά διέμεινε -μετριόφρων, ως και εις την πτώσιν του· δεν ηθέλησε να γνωρίση κανένα από τους -κατηγόρους του· και τιμώμενος μέχρι θανάτου με την εμπιστοσύνην του δεσπότου -του, δεν ενέπνευσεν εις αυτόν ποτέ άλλο παρά συγκατάβασιν διά τα παρελθόντα, -επιμέλειαν διά τα παρόντα και μεγάλην αυστηρότητα εις όλα τα μέλλοντα -εγκλήματα. Αλλ' έζησε πολύ ολίγον διά την ευδαιμονίαν του Ιουστινιανού. Ο -αδύνατος ούτος και αθυμών γέρων ευχαριστήθη να τον κλαύση μόνον, αι δε -συμβουλαί του Βελισαρίου ελησμονήθησαν ομού με αυτόν.</p> - -<h4 style="text-align: center; margin-top: 3em">ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ<br />των φιλομούσων -συνδρομητών<br /> -κατά αλφάβητον.</h4> - -<p>Εν Οδησσώ.<br /> -{Διάφορα ονόματα}</p> - -<p>Εν Ισμαηλίω.<br /> -{Διάφορα ονόματα}</p> - -<p>Εν Ρενίω<br /> -{Διάφορα ονόματα}</p> - -<p>Εν Βουκουρεστίω<br /> -{Διάφορα ονόματα}</p> - -<p>Εν Γαλατσίω.<br /> -{Διάφορα ονόματα}</p> - -<p>Εν Ιβραΐλη<br /> -{Διάφορα ονόματα}</p> - -<hr></hr> - -<p id='fn1'>1) Το των Ευπατριδών.<a href='#ref1' title='πίσω'>↩</a></p> -<p id='fn2'>2) 55,609,000 Φράγκων περίπου.<a href='#ref2' -title='πίσω'>↩</a></p> -<p id='fn3'>3) Ο Τραϊανός παρωμοίαζε τον θησαυρόν του ηγεμόνος με τον σπλήνα, -του οποίου το οίδημα προξενεί αδυναμίαν εις όλον το σώμα. <a href='#ref3' -title='πίσω'>↩</a></p> -<p id='fn4'>4) Άμα πατήρ τις εκήρυττεν, ότι δεν εδύνατο να τρέφη τον παίδα του, η -πολιτεία τον ανεδέχετο. Ο παις έπρεπε να τραφή, και να παιδευθή διά δημοσίας -δαπάνης. Ο Κωνσταντίνος ηθέλησεν ούτος ο νόμος να εγχαραχθή επί μαρμάρου, -ώστε να μείνη αιώνιος.<a href='#ref4' title='πίσω'>↩</a></p> -<p id='fn5'>5) Οι αυτοκράτορες έθεσαν φόρον εις το ούρον, την κόνιν, τας -ακαθαρσίας, τα πτώματα, τον καπνόν, τον αέρα και την σκιάν· Ήσαν φόροι -λειμώνος, παραλίου, πηδαλίων, τροχών, αχθοφόρων ζώων· και, όσα άλλα (λέγει ο -Τάκιτος) αρπαγής αδίκου ονόματα οι φορολόγοι εφεύρηκαν.<a href='#ref5' -title='πίσω'>↩</a></p> -<p id='fn6'>6) Τούτο ήτο δόγμα Ερρίκου του Δ' και όλων των καλών βασιλέων· -<a href='#ref6' title='πίσω'>↩</a></p> -<p id='fn7'>7) Ο Μάρκος Αυρήλιος εις κατεπείγουσάν τινα ανάγκην επροτίμησε να -πωλήση τα έπιπλα των ανακτόρων, παρά να επιφορτίση τον λαόν με φόρους. -<a href='#ref7' title='πίσω'>↩</a></p> -<p id='fn8'>8) Τον Αθανάσιον ένα των πρώτων της γερουσίας.<a href='#ref8' -title='πίσω'>↩</a></p> -<p id='fn9'>9) Το πλαστόν τούτο τάγμα συνεκροτείτο εκ της αστυνομίας και εκ της -οικονομίας των κοινών προσόδων. Η πολιτική των αυτοκρατόρων είχε περιστείλει -εις τούτο την γερουσίαν.<a href='#ref9' title='πίσω'>↩</a></p> -<p id='fn10'>10) Φιλόσοφός τις εις Αθήνας, ευρών θησαυρόν εις τον αγρόν του, -έγραψε προς τον Τραϊανόν, «εύρον θησαυρόν.» Ο δε Τραϊανός τον απεκρίθη, έχε -τον συ εις χρήσιν σου· είναι πολύ μεγάλος διά φιλόσοφον, τον έγραψεν ούτος -πάλιν. Ο Τραϊανός τον έγραψε να τον καταμεταχειρισθή. Ούτως εστοχάζετο και -Αλέξανδρος ο Σευήρος.<a href='#ref10' title='πίσω'>↩</a></p> -<p id='fn11'>11) Τέσσαρες χιλιάδες μεδίμνων καθ' εκάστην. Ο μέδιμνος ήτο το -πλάτος ενός ποδός τετραγώνου, το δε ύψος τεσσάρων δακτύλων. Ο Ρωμαϊκός πους -ήτο δέκα γαλλικών δακτύλων. Επειδή δε ο στρατιώτης είχε μόνον πέντε μεδίμνους -τον μήνα, το εκτημόριον ενός μεδίμνου την ημέραν· επομένως σαράντα χιλιάδες -μεδίμνων έπρεπε να θρέψωσι σαράντα χιλιάδας στρατού.<a href='#ref11' -title='πίσω'>↩</a></p> -<p id='fn12'>12) Ωνομάζοντο οχθοφύλακες. Αλέξανδρος ο Σευήρος τους -εσύστησεν.<a href='#ref12' title='πίσω'>↩</a></p> -<p id='fn13'>13) Ως τους Γότθους επί του αυτοκράτορος Ουάλεντος. -<a href='#ref13' title='πίσω'>↩</a></p> -<p id='fn14'>14) Η Σικελία έδιδε φόρον εις τους Ρωμαίους 7,200,000 μεδίμνους -σίτου. Η Αίγυπτος 21,600,000 Η Αφρική 43,200,00Ο Εις έξ ανθρώπους ανά -μέδιμνον· εδύναντο να τραφώσι 1,200,000 άνθρωποι.<a href='#ref14' -title='πίσω'>↩</a></p> -<p id='fn15'>15) Ο μισθός του στρατιώτου ήτο τον μήνα 400 ασάρια αξίζοντα 25 -αργυρά δηνάρια, τα οποία άξιζαν έν χρυσούν δηνάριον. Το δηνάριον ήτο μία -ουγγία χαλκού, το αργυρούν δηνάριον εζύγιζε μίαν δραχμήν, το δε χρυσούν 140 -κόκκους.<a href='#ref15' title='πίσω'>↩</a></p> -<p id='fn16'>16) Και εις τους εκ των επαρχιών έχοντας δικαίωμα πολίτου εις την -Ρώμην.<a href='#ref16' title='πίσω'>↩</a></p> -<p id='fn17'>17) Οι αυτοκράτορες, διά να ελευθερώσωσι την Ρώμην και την -Ιταλίαν από τον ζυγόν την Γότθων, είχον παραχωρήσει εις αυτούς τας καλητέρας -της Γαλατίας επαρχίας.<a href='#ref17' title='πίσω'>↩</a></p> -<p id='fn18'>18) Ο λεγεών συνίστατο τότε μόνον εκ 3000 ανδρών πεζών, και 300 -ιππέων. Ιδ. Διον. τον Αλικ. και Πλούταρ. βίον Ρωμύλ.<a href='#ref18' -title='πίσω'>↩</a></p> -<p id='fn19'>19) Επί Αυγούστου τα όρια ήσαν μόνον εννέα. Είχε καταστήσει αυτός -τους λεγεώνας εις θέσιν σταθεράν. Αλλ' αυξηθέντος του αριθμού των επαρχιών, -τας οποίας έπρεπε να φυλάττουν, οι λεγεώνες δεν εδύναντο ν' αρκέσωσιν, ο -Κωνσταντίνος αποσύρας αυτούς εις το ενδότερον των επαρχιών, ανεπλήρωσεν -ατελώς τούτο με τάγματα απομάχων.<a href='#ref19' -title='πίσω'>↩</a></p> -<p id='fn20'>20) Παρορμά δε τι και εις το αρήγειν συν όπλοις τη χώρα και η γη -τους γεωργούς, εν τω μέσω τους καρπούς τρέφουσα τω κρατούντι λαμβάνειν. -Ξενοφ. Οικον. Κεφ. Ε.<a href='#ref20' title='πίσω'>↩</a></p> -<p id='fn21'>21) Επί Αυγούστου 23 λεγεώνας, επί Τιβερίου 25, επί Αδριανού 30, -επί Γάλβα 372,000 ανδρών· το ήμισυ Ρωμαϊκά στρατεύματα, το ήμισυ -επικουρικά.<a href='#ref21' title='πίσω'>↩</a></p> -<p id='fn22'>22) Οι πατέρες της εκκλησίας εδογμάτισαν, ότι ο Θεός ήθελε -θαυματουργήσει μάλλον παρά ν' αφήση ν' αποθάνη εκτός της οδού της σωτηρίας -τον όστις ήθελε φυλάξει ακριβώς τον φυσικόν νόμον. Αλλ' είναι γνωστόν, ότι ο -Ιουστινιανός ήτον θρησκομανής και καταδιώκτης.<a href='#ref22' -title='πίσω'>↩</a></p> -<p id='fn23'>23) Αποδίδεται εις τον Βελισάριον η γνώμη των στωικών, -παραδεχθείσαν υπό Λεϊβνιτίου και πάντων των αριστοδόξων.<a href='#ref23' -title='πίσω'>↩</a></p> - - - - - - - -<pre> - - - - - -End of the Project Gutenberg EBook of Bélisaire, by Jean-François Marmontel - -*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK BÉLISAIRE *** - -***** This file should be named 42509-h.htm or 42509-h.zip ***** -This and all associated files of various formats will be found in: - http://www.gutenberg.org/4/2/5/0/42509/ - -Produced by Sophia Canoni. Thanks to George Canonis for -his major work in proofreading. - - -Updated editions will replace the previous one--the old editions -will be renamed. - -Creating the works from public domain print editions means that no -one owns a United States copyright in these works, so the Foundation -(and you!) can copy and distribute it in the United States without -permission and without paying copyright royalties. Special rules, -set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to -copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to -protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project -Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you -charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you -do not charge anything for copies of this eBook, complying with the -rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose -such as creation of derivative works, reports, performances and -research. They may be modified and printed and given away--you may do -practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is -subject to the trademark license, especially commercial -redistribution. - - - -*** START: FULL LICENSE *** - -THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE -PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK - -To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free -distribution of electronic works, by using or distributing this work -(or any other work associated in any way with the phrase "Project -Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project -Gutenberg-tm License (available with this file or online at -http://gutenberg.org/license). - - -Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm -electronic works - -1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm -electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to -and accept all the terms of this license and intellectual property -(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all -the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy -all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. -If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project -Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the -terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or -entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. - -1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be -used on or associated in any way with an electronic work by people who -agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few -things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works -even without complying with the full terms of this agreement. See -paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project -Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement -and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic -works. See paragraph 1.E below. - -1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" -or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project -Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the -collection are in the public domain in the United States. If an -individual work is in the public domain in the United States and you are -located in the United States, we do not claim a right to prevent you from -copying, distributing, performing, displaying or creating derivative -works based on the work as long as all references to Project Gutenberg -are removed. Of course, we hope that you will support the Project -Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by -freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of -this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with -the work. You can easily comply with the terms of this agreement by -keeping this work in the same format with its attached full Project -Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. - -1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern -what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in -a constant state of change. If you are outside the United States, check -the laws of your country in addition to the terms of this agreement -before downloading, copying, displaying, performing, distributing or -creating derivative works based on this work or any other Project -Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning -the copyright status of any work in any country outside the United -States. - -1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: - -1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate -access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently -whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the -phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project -Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, -copied or distributed: - -This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with -almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or -re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included -with this eBook or online at www.gutenberg.org - -1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived -from the public domain (does not contain a notice indicating that it is -posted with permission of the copyright holder), the work can be copied -and distributed to anyone in the United States without paying any fees -or charges. If you are redistributing or providing access to a work -with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the -work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 -through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the -Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or -1.E.9. - -1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted -with the permission of the copyright holder, your use and distribution -must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional -terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked -to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the -permission of the copyright holder found at the beginning of this work. - -1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm -License terms from this work, or any files containing a part of this -work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. - -1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this -electronic work, or any part of this electronic work, without -prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with -active links or immediate access to the full terms of the Project -Gutenberg-tm License. - -1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, -compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any -word processing or hypertext form. However, if you provide access to or -distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than -"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version -posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), -you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a -copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon -request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other -form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm -License as specified in paragraph 1.E.1. - -1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, -performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works -unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. - -1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing -access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided -that - -- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from - the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method - you already use to calculate your applicable taxes. The fee is - owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he - has agreed to donate royalties under this paragraph to the - Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments - must be paid within 60 days following each date on which you - prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax - returns. Royalty payments should be clearly marked as such and - sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the - address specified in Section 4, "Information about donations to - the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." - -- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies - you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he - does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm - License. You must require such a user to return or - destroy all copies of the works possessed in a physical medium - and discontinue all use of and all access to other copies of - Project Gutenberg-tm works. - -- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any - money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the - electronic work is discovered and reported to you within 90 days - of receipt of the work. - -- You comply with all other terms of this agreement for free - distribution of Project Gutenberg-tm works. - -1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm -electronic work or group of works on different terms than are set -forth in this agreement, you must obtain permission in writing from -both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael -Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the -Foundation as set forth in Section 3 below. - -1.F. - -1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable -effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread -public domain works in creating the Project Gutenberg-tm -collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic -works, and the medium on which they may be stored, may contain -"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or -corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual -property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a -computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by -your equipment. - -1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right -of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project -Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project -Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project -Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all -liability to you for damages, costs and expenses, including legal -fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT -LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE -PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE -TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE -LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR -INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH -DAMAGE. - -1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a -defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can -receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a -written explanation to the person you received the work from. If you -received the work on a physical medium, you must return the medium with -your written explanation. The person or entity that provided you with -the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a -refund. If you received the work electronically, the person or entity -providing it to you may choose to give you a second opportunity to -receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy -is also defective, you may demand a refund in writing without further -opportunities to fix the problem. - -1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth -in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER -WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO -WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. - -1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied -warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. -If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the -law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be -interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by -the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any -provision of this agreement shall not void the remaining provisions. - -1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the -trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone -providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance -with this agreement, and any volunteers associated with the production, -promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, -harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, -that arise directly or indirectly from any of the following which you do -or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm -work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any -Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. - - -Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm - -Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of -electronic works in formats readable by the widest variety of computers -including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists -because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from -people in all walks of life. - -Volunteers and financial support to provide volunteers with the -assistance they need, are critical to reaching Project Gutenberg-tm's -goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will -remain freely available for generations to come. In 2001, the Project -Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure -and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. -To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation -and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 -and the Foundation web page at http://www.pglaf.org. - - -Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive -Foundation - -The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit -501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the -state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal -Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification -number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at -http://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg -Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent -permitted by U.S. federal laws and your state's laws. - -The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. -Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered -throughout numerous locations. Its business office is located at -809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email -business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact -information can be found at the Foundation's web site and official -page at http://pglaf.org - -For additional contact information: - Dr. Gregory B. Newby - Chief Executive and Director - gbnewby@pglaf.org - - -Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg -Literary Archive Foundation - -Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide -spread public support and donations to carry out its mission of -increasing the number of public domain and licensed works that can be -freely distributed in machine readable form accessible by the widest -array of equipment including outdated equipment. Many small donations -($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt -status with the IRS. - -The Foundation is committed to complying with the laws regulating -charities and charitable donations in all 50 states of the United -States. Compliance requirements are not uniform and it takes a -considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up -with these requirements. We do not solicit donations in locations -where we have not received written confirmation of compliance. To -SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any -particular state visit http://pglaf.org - -While we cannot and do not solicit contributions from states where we -have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition -against accepting unsolicited donations from donors in such states who -approach us with offers to donate. - -International donations are gratefully accepted, but we cannot make -any statements concerning tax treatment of donations received from -outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. - -Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation -methods and addresses. Donations are accepted in a number of other -ways including checks, online payments and credit card donations. -To donate, please visit: http://pglaf.org/donate - - -Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic -works. - -Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm -concept of a library of electronic works that could be freely shared -with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project -Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. - - -Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed -editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. -unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily -keep eBooks in compliance with any particular paper edition. - - -Most people start at our Web site which has the main PG search facility: - - http://www.gutenberg.org - -This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, -including how to make donations to the Project Gutenberg Literary -Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to -subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. - - -</pre> - -</body> -</html> - - - - diff --git a/old/42509-h/images/cover.jpg b/old/42509-h/images/cover.jpg Binary files differdeleted file mode 100644 index 0abcefe..0000000 --- a/old/42509-h/images/cover.jpg +++ /dev/null diff --git a/old/42509-h/images/rus.jpg b/old/42509-h/images/rus.jpg Binary files differdeleted file mode 100644 index ffad668..0000000 --- a/old/42509-h/images/rus.jpg +++ /dev/null diff --git a/old/readme.htm b/old/readme.htm deleted file mode 100644 index 2f2ec31..0000000 --- a/old/readme.htm +++ /dev/null @@ -1,13 +0,0 @@ -<!DOCTYPE html> -<html lang="en"> -<head> - <meta charset="utf-8"> -</head> -<body> -<div> -Versions of this book's files up to October 2024 are here.<br> -More recent changes, if any, are reflected in the GitHub repository: -<a href="https://github.com/gutenbergbooks/42509">https://github.com/gutenbergbooks/42509</a> -</div> -</body> -</html> |
